zahir kizmaz yrd. doç. dr.rıfat bĠlgĠn fırat Üniversitesi, yoloji … · 2015. 2. 14. ·...
TRANSCRIPT
Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi wwwesosderorg
Electronic Journal of Social Sciences infoesosderorg
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
SOKAKTA CcedilALIġANYAġAYAN CcedilOCUKLAR VE SUCcedil DĠYARBAKIR OumlRNEĞĠ
THE CHILDREN WORKINGLIVING IN THE STREET AND CRIME DİYARBAKIR CASE
STUDY
Doccedil Dr Zahir KIZMAZ Yrd Doccedil DrRıfat BĠLGĠN Fırat Uumlniversitesi Fen-EdbFakSosyoloji Boumlluumlmuuml MEB Oumlğretmen-Sosyolog Cumhuriyet İOumlO Elazığ zahirkizmazgmailcom rifatbilgingmailcom
Oumlz
Bu araştırma Diyarbakır kent merkezinde sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların succedilluluk
durumlarını konu edinmektedir Araştırmanın amacı sokağı mesken edinen ccedilocukların sosyo-demografik
ekonomik ve kuumlltuumlrel yapılarını irdelemek ve onları succedila youmlnelimli kılan suumlreci anlamaya ccedilalışmaktır Bu
nedenle araştırma sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinmenin bireyi succedila eğilimli kılan yapısı uumlzerine
odaklanmaktadır Araştırma kapsamında succedil işleyen 30 ccedilocuk bulunmaktadır Bu araştırmada sokakta ccedilalışan
ccedilocukların en ccedilok hırsızlık succedillarını işledikleri aile yapılarının sorunlu olduğu sokaklarda uyuşturucu veya
bağımlılık yapıcı madde kullanma alışkanlıklarını edindikleri ve succedillu akran grubuna sahip oldukları youmlnuumlnde
bazı bulgular saptanmıştır
Anahtar Kelimler Sokakta ccedilalışan ccedilocuklar sokakta yaşayan ccedilocuklar succedil işleyen ccedilocuklar
Abstract
This research deals with the situations of criminality of the children who work and partly live in the
streets The aim of this research is to examine the socio-demographic economic and cultural structures of the
children who dwell in the streets and to find out the process which makes them tended to crimes For this reason
in this research the subject is focused on the structure of working and dwelling in the streets which make the
individual tended to crimes In the scope of the research there are 30 children who committed crimes In this
research it has been established by some findings that the children who work in the streets committed mostly the
crime of robbery had families with problems gained some habits like using drugs or the other matters which
make them addicted and had criminal equals
Key Words The children working in the streets the children living in the streets the children
committing crimes
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
270
1 GĠRĠġ
Ccedilocukların sokakta ccedilalışmalarıccedilalıştırılmaları veya ccedilalışan ccedilocuklar olgusu oumlnemli bir
toplumsal sorunu teşkil etmektedir UNICEF raporlarına goumlre tuumlm uumllkelerde aileleriyle
bağlarını kesmiş ve sokakta yaşayan ccedilocuk oranı tuumlm ccedilocuk oranın neredeyse 5-10‟unu
oluşturmaktadır Guumlnuumlmuumlzde sokak ccedilocuklarının en ccedilok Latin Amerika uumllkelerinde
(Meksika Brezilya Kolombiya vb) yoğunlaşma goumlsterdikleri belirtilmektedir Aynı şekilde
sokak ccedilocukları sorunun Bangladeş ve kuumlltuumlrel faktoumlrlerin etkisiyle de Hindistan gibi
uumllkelerde de yoğun olarak goumlzlendiği ifade edilmektedir (Guumlneş ve Kalaycı 20045) Bazı
uumllkelerdeki sokak ccedilocuklarının sayısı (sokak ccedilocuğunun geniş tanımı baz alınarak) konusunda
yapılan istatistiksel tahminler şu şekildedir Kenya 250 000 Etopya 150 000 Zimbabwe 12
000 Bangladeş 445 226 Nepal 30 000 Hindistan 11 milyon Birleşmiş Milletlerin
yayınladığı ldquoCcedilocuk Hakları Duumlnya Raporu 2000 Polis İstismarı ve Sokak Ccedilocuklarının
Keyfi Alıkonulmasırdquo başlıklı raporuna goumlre sokak ccedilocuklarının duumlnyadaki toplam sayısı 150
milyon olarak tahmin edilmekte ve bu rakam giderek hızla artmaktadır Bu ccedilocukların
yaşlarının genelde 3 ile 18 arasında yer aldığı ve bunların da yaklaşık yuumlzde 40‟ının evsiz
oldukları belirtilmektedir Geriye kalan diğer yuumlzde 60‟ının da ailelerinin ekonomik accedilıdan
yetersiz ve koumltuuml bir pozisyonda olmalarından dolayı ailelerinin geccedilim muumlcadelelerinde
yardımcı olmak ve destek ccedilıkmak iccedilin ccedilalıştıkları ifade edilmektedir Bu ccedilocukların ccediloğunun
sağlıksız koşullarda yaşadıkları sosyal guumlvence ve formel oumlğrenimden yoksun oldukları ve
giderek artan şekilde cinsel taciz ve tecavuumlz uyuşturucu ve alkol bağımlılığı sorunlarıyla
yuumlzleştikleri ccedileşitli kesimlerin koumlle işccedililik seks koumlleliği organ mafyası porno enduumlstrisi gibi
fiziksel ve psikolojik şiddetine istismarına maruz kaldıkları ileri suumlruumllmektedir (bkz İccedilli-
Arıkan vd 2007 37)
Uumllkemizde ise sokak ccedilocukların sayısı konusunda kesin rakamları ortaya koyacak
ccedilalışmaların olmadığı ifade edilmektedir (Guumlneş ve Kalaycı 20045) 2004 yılında Kadın ve
Aileden Sorumlu Devlet Bakanı‟nın accedilıklamasında Tuumlrkiye genelinde 40 bin 205 sokak
ccedilocuğunun bulunduğu belirtilmiş ancak sokakta ccedilalıştırılan ve yaşayan ccedilocukların bu
rakamdaki oranları ifade edilmemiştir Ayrıca komisyona gelen bilgilerde 635 bin ccedilocuğun
sokağa duumlşme tehlikesinin olduğu belirtilmiştir (İccedilli- Arıkan vd 2007 67)
Araştırma alanı olan Diyarbakır iline ilişkin gerccedilek rakamları ortaya koymak da son
derece guumlccediltuumlr 2006 Aralık ayı iccedilerisinde ccedilok sayıda kurumun işbirliği ile yapılan bir alan
taramasında Diyarbakır ilinin merkez semtlerinde 97‟si kız toplam 3302 ccedilocuğun sokaklarda
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
271
ccedilalıştığı tespit edilmiştir Bu ccedilocukların 1024uuml ilde bulunan ldquoCcedilocuk ve Genccedillik Merkezirdquone
kayıtlı 560ı da okula devam etmeyen 78‟inin madde bağımlısı olduğu tespit edilmiştir
Diyarbakır ilinde hizmet veren 75Yıl Genccedillik ve Ccedilocuk merkezi Muumlduumlruuml Remziye Arslan
Ulaş merkezlerinin accedilıldığından bu yana 9302 ccedilocuğa ulaştıklarını belirtmiştir O sokakta
ccedilalışan ccedilocukların sayısının tam olarak bilinmediğini belirtmekle birlikte 2004 yılında yapılan
bir ccedilalışmada hem okuyan hem de sokakta ccedilalışan 8775 ccedilocuğun tespit edildiğini ifade
etmiştir 2005 yılı iccedilerisinde İl Milli Eğitimi Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln bu konudaki ccedilalışmasında 9177
ccedilocuğun olduğu saptanmıştır (Ulaş 2007 45-58) Ancak bu rakamlar hem okula giden hem
de sokakta ccedilalışan ccedilocuklara ilişkin gerccedilekleşen rakamlardır Dolayısıyla okula gitmeyen
ancak sokaklarda ccedilalışan ccedilocuk sayısı da buna eklendiğinde rakamın daha da artabileceği bir
gerccedilektir Bu sebeple başka kaynaklarda Diyarbakır‟da sokaktaki ccedilocuklarının sayısı
konusunda 20000 rakamının da ifade edildiğini burada belirtmek gerekmektedir (Guumlneş ve
Kalaycı 200414)
Duumlnyada ccedilocuk işccedililiğinin en koumltuuml biccedilimleri kapsamında ifade edilen ve ccedilocukların
ccedilalıştırıldığı ccedilok sayıda iş alanları bulunmaktadır Bunlar kısaca tehlikeli işlerde ccedilalıştırılma
ev işlerinde zorla ccedilalıştırılma fuhuş veya cinsel soumlmuumlruuml koumllelik ve borccedil karşılığında zorla
ccedilalıştırılma olarak belirtilebilir Uumllkemizde ise ccedilocuk işccedililiğinin en koumltuuml biccedilimleri olarak
sokaklarda yapılan işler kentlerdeki enformel alanlarda yapılan işler mevsimlik tarım işccedililiği
kapsamında yapılan işler ve kırsal yerleşim yerlerinde ve ev işlerinde gerccedilekleşen ccedilocuk
işccedililiği gibi alanlar goumlsterilmektedir (bkz Bilgin 2008 23ndash36) Bu araştırmada ccedilocuk
emeğinin veya işccedililiğinin sadece sokaklarda yapılan işler kapsamındaki boyutuyla ele alındığı
belirtilmelidir
Ccedilocuk emeğinin kullanımının oumlnde gelen ccedilok sayıda nedenleri bulunmaktadır
Oumlzellikle uumllkemizdeki ccedilocuk emeğinin kullanılmasının oumlnde gelen nedenleri arasında goumlccedil
yoksulluk ebeveynlerin işsizliği ve ccedilocukların ccedilalışma yaşamında bulunmalarına ilişkin
kuumlltuumlrel değerler en kayda değer olanlarını oluşturmaktadır Ancak sokaklarda ccedilalışan ccedilocuk
sayısının uumllkemizde ciddi bir probleme doumlnuumlşmesinde en etkili unsurun son doumlnemlerde
gerccedilekleşen kitlesel goumlccedillerin neden olduğu kentsel yoksulluk olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu boumllgesinde teroumlrle muumlcadele kapsamında
suumlrduumlruumllen ccedilalışmaların en olumsuz sonuccedillarından biri de yaşanan goumlccedil olgusudur Oumlzellikle de
90‟li yılların başları ile sonları arasında yoğunlaşan goumlccedile bağlı olarak ccedilok sayıda sosyal
problemin ortaya ccedilıktığı bilinen bir gerccedilektir Bu sorunlar iccedilerisinde en dikkat ccedilekenleri
olarak işsizlik yoksulluk sosyal dışlanma sosyal sermayedeki doumlnuumlşuumlmler succedil ve şiddet
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
272
unsurları burada belirtilebilir Oumlzellikle ekonomik alanda yaşanan sorunlar ccedilocukların ailenin
geccedilimine katkı yapmak iccedilin sokağa youmlnelmelerine sokakta ccedilalışmalarına yol accedilmıştır
Sokağa youmlnelen ccedilocukları iki genel grup olarak kategorileştirmek muumlmkuumlnduumlr İlki
ldquosokakta ccedilalışan ccedilocuklarrdquo ikincisi ise ldquosokakta yaşayanrdquo veya ldquosokak ccedilocuklarırdquo olarak
nitelendirilen ccedilocuklardır ldquoSokakta ccedilalışan ccedilocuklarrdquo kavramı ailelerinin geccedilimine yardımcı
olmak veya kendi harcamalarını karşılamak gibi ekonomik gerekccedilelerle sokakta uumlcret getirici
işlerde ccedilalışan dolayısıyla zamanlarının oumlnemli bir kısmını sokaklarda geccediliren ancak genelde
iş sonrası evlerine geri doumlnen ccedilocukları tanımlamaktadır Bu ccedilocukların en belirgin
oumlzelliklerinden biri ndashki aynı zamanda bu oumlzellik onları ldquosokak ccedilocuklarındanrdquo veya ldquosokakta
yaşayan ccedilocuklardanrdquo ayıran en belirgin farkı oluşturur- bu ccedilocukların aileleri ile olan
ilişkilerinin devam ediyor olmadır ldquoSokak ccedilocuklarırdquo veya ldquosokakta yaşayan ccedilocuklarrdquo
kavramı ise genelde kısmen veya hiccedilbir şekilde aile desteği olanağına sahip olmayan veya bu
destekten yoksun olan ve dolayısıyla ev ve aile ile irtibatları goumlrece kesilmiş olan -bazen veya
hiccedil eve doumlnmeyen- yaşam mekacircnları olarak da sokakları kullanan sahipsiz ccedilocuk kuumlmesini
tanımlamaktadır Bunlar genelde evden atılmış veya aileleri tarafından sokağa terk edilmiş
veya aile iccedili şiddet istismar veya istenmeme durumundan dolayı evden kaccedilmış veya eve
suumlrekli gitmeyen aileleri bilinmeyen veya ailesi olmayan ya da ailesi olduğu halde tamamen
başıboş bırakılan ccedilocuklardır UNICEF yetkilileri tarafından risk altında goumlruumllen ccedilocuklar iccedilin
yapılan ayrım ve tanımlamalar da yaklaşık olarak bu ccedilerccedilevede değerlendirilmektedir (bkz
Ennew 2003 15-16 Atauz 1999 Sayıta 2005 Hatloy vd 2005 Yuumlksel ve Oto 200412
Bilgin 2008 37-42 Guumlngoumlr 199828) UNICEF yetkilileri tarafından konuya ilişkin olarak
yapılan bir başka ayrım ve tanımlama da şu şekildedir 1 Aileleriyle suumlrekli ilişkisi olan
ccedilocuklar (sokaktaki ccedilocuk) 2 Aileleriyle zaman zaman ilişkisi olan ccedilocuklar (sokağın
ccedilocuğu) ve 3 Aileleriyle hiccedil ilişkisi olmayan veya ailesiz ccedilocuklar (terk edilen ve ihmal
edilen ccedilocuk)rdquo (Phillips 19944 Agrawal 1999 20)
Sokakta yaşayan veya sokaktaki ccedilocuklar sokağı genelde hem bir ccedilalışma hem bir
sapkın tutum sergileme (uyuşturucu madde kullanma ve satma dilencilik yapma başka
bireylere sataşma hırsızlık gasp ve cinayet vb succedillar işleme birtakım tacizlerle insanları
rahatsızlık verme gibi) ve hem de bir ev ortamı (dışarıda gecelemek gibi) olarak
kullanırlarken sokakta ccedilalışan ccedilocuklar ise genelde sokağı sadece bir ccedilalışma alanı olarak
kullandıklarını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu nedenle sokakta ccedilalışan ccedilocukların aileleri ile olan
ilişkilerinin oumlnemli oumllccediluumlde devam ettiği ve dolayısıyla ailelerinin denetiminin kısmen de olsa
soumlz konusu olduğu soumlylenebilir Sonuccedilta bu ccedilocuklar ailelerinin geccedilim guumlccedilluumlklerine katkıda
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
273
bulunmak iccedilin ccedilalışmaktadırlar Bu sebeple ccedilocukların oumlnemli bir kısmı kazanccedillarını eve
getirip ebeveynlerine vermektedirler veya en azından bu para ile okul ve eğitim masraflarını
karşılayarak ebeveynlerini bu yuumlkten kurtarmaya ccedilalışmaktadırlar Bu ccedilerccedilevede sokakta
ccedilalışan ccedilocuk ile sokakta yaşayan ccedilocuk arasındaki en ayırıcı iki temel fark olarak akşamları
eve doumlnme ve aile denetimibağlılığı konusunda ortaya ccedilıkmaktadır denilebilir
Bu noktada sokakta yaşayan ccedilocukların tuumlmuumlnuumln succedila bulaştığını ve aynı şekilde
sokakta ccedilalışan ccedilocukların da hiccedil succedilsapkın tutumlar geliştirmeyeceklerini iddia etmek
muumlmkuumln değildir Ancak sokakta yaşayan ccedilocukların daha ccedilok succedila bulaştıkları ve aynı
şekilde sokakta ccedilalışan ccedilocukların da succedila eğilimli hale geldiklerini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzellikle sokakta ccedilalışan ccedilocukların sokaktaki tuumlm risk ve tehlikelere accedilık bireyler oldukları
ve zamanla succedila eğilimli hale geldikleri goumlzlemlenen bir olgudur Sokaktaki sapkın bireylerle
temas etme yoğunluğu ebeveynleri ile olan ilişkilerin zayıflaması veya ebeveyn
denetiminden yoksun olma okul ve aile bağlılığının zayıflaması ve succedillu kuumlltuumlrlerle temas
etme olanağının ortaya ccedilıkması gibi unsurlar sokakta bulunan ccedilocukları succedil işlemeye
itebilmektedir Ccediluumlnkuuml ccedilalışılan sokak ortamlarının niteliği ccedilocukların succedillu motivasyona
sahip olabilme veya kriminalleşme risklerini arttırmaktadır Ekonomik ve ailesel sorunların ve
ayrıca succedil işleme fırsatının varlığı da buna eklendiğinde sokakta ccedilalışan ccedilocukların succedil
işleme accedilısından potansiyel bir grubu oluşturduklarını tahmin etmek muumlmkuumlnduumlr Ccediluumlnkuuml
sokakta yaşayan ccedilocukların genelde aile desteği ve denetiminden yoksun olmaları sahipsiz
ve kimsesiz bir pozisyonda olmaları onları succedil işlemeye daha accedilık hale getirmektedir En
basitinden sahipsiz ccedilocuklar hayatta kalabilmek veya accedillıklarını giderebilmek gibi bazı
zorunlu gereksinimlerini karşılamak iccedilin yasal olmayan bazı kriminal tutumlar (hırsızlık
yankesicilik madde kullanma ve satma gasp yaralama gibi) sergileyebilmektedirler Soumlz
konusu ccedilocukların succedila eğilimli olmalarında aileye ilişkin geccedilmişte yaşamış oldukları veya
yaşadıkları sorunlar ve dezavantajlar son derece oumlnem arz etmektedir Bu nedenle sokakta
ccedilalışan ccedilocuklar iccedilin gelecekte sokağın ccedilocuğu olma ve dolayısıyla succedillu olabilme gibi bir
risk her zaman olasıdır Bu ccedilerccedilevede sokakta ccedilalışan ccedilocukların da -her ne kadar sokakta
yaşayan ccedilocuklar duumlzeyinde olmasa bile- succedila bulaşma risklerinin soumlz konusu olabileceğini
ileri suumlrmek muumlmkuumlnduumlr
Sokak ccedilocuk ve succedilluluk ilişkisi uumlccedillemesinde yukarıda ifade edilen hususların
araştırma alanı accedilısından daha gerccedilekccedili saptamalar teşkil ettiği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml
araştırmanın gerccedilekleştiği Diyarbakır sokakları succedil davranışının oumlğrenilmesi accedilısından ciddi
risk ortamlarını teşkil etmektedir Guumlvenli alanlar olmaktan son derece uzak olan bu sokaklar
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
274
succedillu akranlarla temas etmenin de en olanaklı olduğu yerlerdir Oumlzellikle de Diyarbakır ilinde
sokakta ccedilalışan ccedilocukların ebeveynlerinin denetimlerinden uzak olmaları sokaklardaki succedillu
sayısının fazlalığı ve succedillu ccedileteler tarafından kullanılabilme riskinin yuumlksek olması gibi
etkenler onların succedilluluk accedilısından riskli bir kategori iccedilerisinde goumlruumllmelerine yol
accedilabilmektedir Dolayısıyla gerek succedil davranışının oumlğrenilmesi gerekse de succedila maruz kalma
veya istismar konusu edilme accedilısından sokaklar en riskli alanlar iccedilerisinde goumlsterilebilir
Sokakta ccedilalışan ccedilocuk faaliyetleri daha ccedilok enformel hizmet sektoumlruumlnuumln marjinal
alanında yoğunlaşan kurumsallaşma niteliğinden yoksun ve denetim dışı mekanlarda kazanccedil
elde etmeye youmlnelik gerccedilekleştirilen ccedilabalar veya eylemlerdir Soumlz konusu ccedilocuk faaliyeti her
hangi bir beceri gerektirmeyen ve denetimi son derece guumlccedil olan mekacircnlarda
gerccedilekleşmektedir Ccedilocuklar tarafından gerccedilekleştirilen bu faaliyet tarzları tarımsal alanda
gerccedilekleşen doumlnuumlşuumlmler goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan işsizlik ve yoksulluk ccedilocukların hane
gelirine katkı yapma zorunluluğunun ortaya ccedilıkması hızlı kentleşme ve genccedil nuumlfus oranın
yuumlksekliği gibi ccedilok sayıda faktoumlrle ilişkilidir (Bilgin 2008 21)
2 KURAMSAL CcedilERCcedilEVE CcedilOCUKLARIN SOKAKTA BULUNMA
NEDENLERĠ VE SUCcedilLULUK
Sokakta ccedilalışan ccedilocuk olgusu oumlnemli oumllccediluumlde goumlccedil sorununun ve bununla ilintili kentsel
yoksulluğun bir parccedilası olarak ortaya ccedilıkmıştır Yapılan ccedilok sayıda araştırmanın sokakta
ccedilalışan ccedilocukların oumlnemli bir oranının geccedilmiş doumlnemde goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olduğu
youmlnuumlnde bulgular saptanması (oumlrneğin bkz Erkan vd 2002 Şişman 2004 Altuntaş
2003) ccedilocukların sokakta bulunmaları veya sokağı mesken edinmeleri ile goumlccedil
arasında bir ilişkinin var olduğunun bir kanıtı olarak goumlruumllebilir Aynı
şekilde ccedilocukların kuumlccediluumlk yaşlarda işguumlcuuml piyasasına katılmalarının oumlnemli bir nedeni
ailelerin iccedilinde bulundukları ekonomik yetersizliklerdir Sokakta ccedilalışan ccedilocukların mensup
oldukları ailelerin gelir duumlzeylerinin son derece duumlşuumlk olması ndashbu husus neredeyse tuumlm
araştırmaların ortak bir bulgusu olarak dikkat ccedilekmektedir- (bkz Şişman 2004 Baştaymaz
1990 Bilgin 2008 Ccedilevik1997 Atauz 1998 Altuntaş 2003 Erkan vd 2002 51ndash
78) sokakta ccedilalışma ile ailenin yoksulluğu arasında guumlccedilluuml bir ilişkinin varlığını
goumlstermektedir Bu da ccedilocuk işccedililiğinin oumlnde gelen bir nedeninin yoksulluk olduğunu
goumlstermektedir Sonuccedil olarak goumlccedil ile birlikte ebeveynlerin kent ortamında işsiz kalmaları
ailelerin geccedilimlerini sağlama goumlrevini oumlnemli oumllccediluumlde ccedilocukların uumlstlenmelerine yol accedilmıştır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
275
ldquoSokakta ccedilalışan ccedilocukrdquo sorunu bir bakıma ebeveynlerin yoksul olmaları ve iş
bulmakta sorun yaşamaları nedeniyle pek ccedilok ebeveynin ccedilocuğunu eve gelir getirmesi iccedilin
ccedilalışmaya zorlamalarından kaynaklanır Diğer bir deyişle sokakta ccedilalışan ccedilocuk sorunu
ailenin ccedilocuğunu zorla ccedilalıştırmasının da oumltesinde kentsel yoksulluğun bir tezahuumlruuml olarak
ortaya ccedilıkmaktadır Aynı şekilde hane halkı reisinin hasta ve yaşlı olması aileleriyle olan
duumlzensiz-sorunlu ilişkileri de ccedilocukların ccedilalışmasına doğrudan yol accedilan faktoumlrlerden biri
olarak rol oynamaktadır (Yuumlkseker 2006229) ILO ccedilocuk işccedililiğinin nedenleri arasında
ldquogelenekler eğitime ulaşılabilmede yaşanan sorunlar ve yoksulluğa accedilıklıkrdquo gibi faktoumlrleri
goumlstermektedir Aynı şekilde sokakta ccedilalışan ccedilocuklar olgusunun nedenleri arasında sağlıksız
yerleşme yoksulluk boumlluumlşuumlm adaletsizliği boumllgesel eşitsizlikler eğitim olanaklarından
yararlanamama ve ailenin duygusal istismarı gibi etkenler de bulunmaktadır (bkz Yetim ve
Ccedilağlayandereli 2007 35- 36)
ldquoSokak ccedilocuğurdquo olgusunun nedenleri konusunda ise ccedilok sayıda etkenden soumlz
edilebilir Aile sorunları (aile parccedilalanması boşanma aile iccedili şiddet ve istismar ebeveynsel
denetimin yetersizliği uumlvey evlat olma aileden gerekli ilgiyi goumlrememe veya sevgisizlik
ebeveynlerin uyuşturucu kullanma veya succedilluluk durumu) goumlccedil kente uyum sorunları okula
ilişkin sorunlar (ayrımcılıketiketleme okul başarısızlığı okulu sevmeme okulu terk etme
veya ayrılma okul iklimi) akran grubunun etkisi sokağın cezbedici oumlzelliği ccedilocukların para
kazanmaları youmlnuumlnde kuumlltuumlrel değerlerin varlığı gibi faktoumlrler burada zikredilebilir
Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuumlne goumlre genel olarak ccedilocukların sokakta olma nedenleri arasında
kendileri iccedilin para kazanma ve ailelerine bu konuda yardımcı olma barınacak yer bulma aile
iccedili sorunlardan kurtulma ev işlerinden kurtulma ve ccedilocuk kurumınlardan kurtulma gibi
etkenler bulunmaktadır Ancak tuumlm bu etkenlerin temelinde yoksulluk faktoumlruumlnuumln olduğu bir
gerccedilektir (World Health Organization 2003)
Guumlneş ve Kalaycı (2004 7) ccedilocuğu sokağa iten nedenleri ve onları sokakta bekleyen
tehlikeleri şu şekilde belirtmektedirler
1Ccedilocuğu sokağa iten nedenler a) goumlccedil ve goumlccedille ilintili ortaya ccedilıkan uyum sorunları b)
yoksulluk işsizlik ekonomik yoksunluk gibi iktisadi etkenler c) ccedilocuğun para kazanma veya
aile buumltccedilesine katkıda bulunma youmlnuumlndeki kuumlltuumlrel değerlerin varlığı d) arkadaş grupların
etkisi e) ccedilocuğun aile bireyleri tarafından istismar ve ihmal edilmesi f) aile iccedili şiddet cinsel
taciz ve tecavuumlz g) eğitimsizlik h) aile parccedilalanması ı) ccedilarpık kentleşme i) sokağın bireyi
ccedileken yapısı ve sokakta oumlzguumlr davranabilme olanağı j) medyanın menfi etkileri k)
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
276
denetlenmeyen oyun salonlarının ccedilekiciliği l) bireylerin sokaklardaki ccedilocuklara merhamet ve
yardımseverlik duygusu altında verdikleri para ve eşyanın etkisi ve uzmanlık becerisi
olmayan bazı goumlnuumllluuml kuruluşların medyatik ccedilalışmalarının yarattığı olumsuz etkiler
2 Sokakta yaşayan ccedilocukları bekleyen riskler ise şu şekilde belirtilmiştir a) ihmal ve
istismara maruz kalma b) bali tiner sigara alkol gibi bağımlılık yapıcı bazı maddeleri
kullanmaya alışma c) zihinsel ve fiziksel gelişimindeki gerileme d) dayak yaralama ve oumllme
gibi bazı şiddet tutumları ile karşı karşıya gelme e) hırsızlık gasp gibi succedilları işlemeye
eğilimli olma f) psikolojik sorunlar g) fiziksel kazalara uğrama ı) eğitim ve sağlık alanında
bazı sorunlar ile karşı karşıya gelme i) cinsel taciz ve tecavuumlze uğrama
Sokakta ccedilalışmak veya sokağı mesken edinmek ile succedilluluk arasında goumlrece bir ilişkiyi
oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Oumlzellikle ailede ciddi sorun veya sorunlar yaşayan ve sapkın
akranlarla temas etme olanağına sahip olan ccedilocukların succedilluluk accedilısından ciddi risk grubunu
oluşturduğu bir gerccedilektir Ailede gerekli ilgiyi ve sevgiyi goumlremeyen ccedilocukların yeni ilgi
alanı oluşturmaya youmlnelecekleri beklenen bir tutumdur Sapkın ve succedillu akran grupları burada
alternatif bir ilgi seccedileneği olarak devreye girmektedir
Ccedilocuk gelişimi ve yetiştirme konusunda son derece eğitimsiz ve bilgisiz olan bazı
ebeveynlerin zaman zaman ccedilocuklarını zorla ccedilalıştırdıkları ve dahası bu ccedilocukları fazla
kazanccedil elde etme konusunda da zorladıkları bilinen bir husustur Zorla ccedilalıştırılmak zorunda
bırakılan ve belirli miktarda para getirme zorunluluğu ile karşı karşıya gelen bazı ccedilocukların
istenilen duumlzeyde para kazanamadıkları veya kazandıkları parayı kişisel harcamaları iccedilin
kullandıklarında akşamgece eve doumlnme konusunda isteksiz davrandıkları ve bazen de eve
doumlnmedikleri tahmin edilmektedir Gerek evde ebeveyn baskısına maruz kalan ccedilocuklar
gerekse istenilen duumlzeyde para kazanamayan veya para kazandıkları halde ailelerinin
istedikleri miktarda parayı veremeyen ccedilocukların şiddet hakaret hırpalama adam yerine
konmama ilgisizlik gibi tutumlara maruz bırakılmaları onların evlerine ve ebeveynlerine
karşı duydukları ilgi ve bağlılıklarını zayıflatacaktır Ccediluumlnkuuml evde koumltuuml muamele ile
karşılaşma olasılığı olan bazı ccedilocuklar akşamları eve gitme yerine sokakları mesken edinme
veya başka illere gitme eğilimi sergileyeceklerdir Bu durum ccedilocukların giderek succedil yaşam
tarzına alışır hale gelmelerine yol accedilacaktır
Ccedilocuk succedilluluğunu irdeleyen yaklaşımlar genel olarak biyolojik psikolojikpsikiyatrik
ve sosyolojik yaklaşımlar şeklinde farklı disiplinler tarafından ele alınmaktadır Psikolojik ve
psikiyatrik yaklaşımlar ccedilocukların succedilluluk yapılarını antisosyal eğilimlilik kişilik
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
277
bozuklukları duumlşuumlk zekacirc ve iccedilguumlduumlsellik egosantrizm rijitlik hiperaktiflik zihinsel
rahatsızlıklar gibi etkenler ccedilerccedilevesinde ela almaktadır Biyolojik yaklaşımlar ise succedilluluğu
genelde genetiksel etkenler hormonal dengesizlikler ve beyine ilişkin sorunlarla
accedilıklamaktadır Son olarak sosyolojik yaklaşımlar ise ccedilocuk succedilluluğunu toplumsal yapı
toplumsal değişme sosyal sorunlar ve sosyalleşme gibi etkenler uumlzerinden ccediloumlzuumlmlemektedir
Burada oumlzellikle sokakta bulunma ile succedilluluk arasındaki ilişki sosyolojik ccedilerccedilevede analiz
edilmeye ccedilalışılacaktır Dikkat ccedilekici bir husus ccedilocukların sokakta bulunma nedenleri ile
succedilun sosyolojik nedenlerinin birbiriyle oumlrtuumlşuumlyor olmasıdır Bu da ccedilocuk succedilluluğu ile
sokakta ccedilalışma ve yaşama arasında bir ilişkinin varlığını goumlstermektedir
Succedil veya ccedilocuk succedilluluğunu ccediloumlzuumlmleyen ccedilok sayıda sosyolojik succedil teorisi
bulunmaktadır Bu kuramların her biri succedil olgusunu farklı değişkenler etrafında analiz
etmektedir Sosyal organizasyonsuzluk kuramı succedil fenomenini kent yaşam biccedilimi
(yoksulluk etnik heterojenlik yerleşim yerleri arası hareketlilik) ile bağlantılı olarak
irdelemektedir (Bkz Vito ve Holmes1994 141) Bohm Şikago kuramcılarının
ccedilalışmalarında yer alan sosyal organizasyonsuzluk ile ilintili succedil faktoumlrlerini şu şekilde
belirtmektedir a) ccedilocuklar uumlzerinde sosyal denetimin oumlnemli oumllccediluumlde yokluğu b) succedillu
davranışın genelde ebeveynler ve komşular tarafından onay goumlrmesi c) succedil işlemek iccedilin ccedilok
sayıda fırsatın olması d) meşru iş ve eğitim iccedilin ccedilok az sayıda fırsatın var olması
(Bohm1997 74) Bu kuramın genel olarak succedilu accedilıklama ccedilerccedilevesini izleyerek goumlccedil olgusu
ve goumlccediluumln yarattığı sorunlar kent yoksulluğu aile yapılarının ccediloumlzuumllmesi fiziksel ve değersel
bozulma sokaklardaki ccediloumlkuumlntuuml alanları gibi etkenlerin ccedilocukların succedila eğilimli olmalarında
etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Gerilim kuramı da succedil ve sapma olgusunu
ccediloumlzuumlmlerken sınıflı toplumlardaki amaccedil ve o amaca ulaşmak iccedilin varolan meşru yollar
arasındaki eşitsizliğin neden olduğu gerilim veya baskı suumlreccedillerine dikkat ccedilekmektedir Bu
kurama goumlre sınıflı toplumlarda alt sınıfa mensup olan bireylerin meşru amaccedillara yasal
yollardan ulaşma imkacircnları sınırlıdır veya engellenmiştir Bu sebeple dezavantajlı
pozisyonda olanların uumlst sınıfa yuumlkselebilme gayretleri oumlnemli oumllccediluumlde gayri meşru yolların
denenmesi ile gerccedilekleşmektedir Oumlzetle gerilim kuramı succedil analizinde toplumsal
engellemelerin veya fırsatların bloke edilmesinin sonuccedillarına dikkat ccedilekmektedir (akt Adler
vd1995111) Gerilim kuramını izleyerek goumlccedil ile birlikte kente yerleşen ailelerin iş
bulabilme olanaklarına sahip olamamalarının ccedilocukların sokakta ccedilalışmalarına neden olduğu
ve bu durumun da ccedilocukların succedila eğilimli olmalarında etkili olduğu soumlylenebilir Aynı
şekilde kent ortamında meşru fırsatlara ulaşma imkacircnlarının sınırlı veya bloke edilmiş olması
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
278
ve toplumsal eşitsizliğin varlığı gibi unsurlar da ccedilocuk succedilluluğunda etkili faktoumlrler olarak oumlne
ccedilıktığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Succedilluluğu kuumlltuumlr bağlamında ccediloumlzuumlmleyen alt kuumlltuumlr kuramları
da gerilim kuramı gibi succedilluluğun genelde alt-sınıfa oumlzguuml olarak ortaya ccedilıktığını
varsaymaktadır Ccedilocuk succedilluluğunu veya ccedilete succedilluluğunu succedilluluk alt-kuumlltuumlr
yaklaşımlarının uumlzerinden ccediloumlzuumlmleyen bu kuramlar ccedilete veya grupsal bağlamda
deneyimlenen yaşam tarzlarının egemen değerlerden farklı kuumlltuumlrel kodlar iccedilerdiğini ve bu
kuumlltuumlrel yapıların bireylerin succedillu değerler ve kodlar ekseninde sosyalleşmelerini sağlayarak
onları succedil işleme youmlnuumlnde motive ettiğini varsaymaktadır Kurama goumlre succedillu gruplar veya
ccedileteler tarafından yaşantılanan kuumlltuumlrel yapı oumlnemli oumllccediluumlde kriminojenik nitelikler
iccedilermektedir Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların bu kriminojenik değerlerle temas
etmeleri veya bu değerleri uumlretmeleri olasıdır ldquoSuccedillu Ccedilocuklarrdquo (Delinquent Boys 1955) adlı
uumlnluuml ccedilalışmasında Cohen succedil alt ndash kuumlltuumlruumlnuumln alt ve orta sınıf kuumlltuumlruuml arasındaki ccedilatışmanın
bir sonucu olarak ortaya ccedilıktığını ileri suumlrmektedir Succedil olgusunu ldquostatuuml engellenmesirdquo
uumlzerinden ccediloumlzuumlmleyen Cohen‟e goumlre statuuml engellenmesinin en ccedilok gerccedilekleştiği alanlardan
biri okuldur Bu sebeple Cohen alt sınıfa mensup ailelerin ccedilocuklarının okuldaki başarısızlık
durumları ile succedila youmlnelmeleri arasında bir bağlantı kurmaktadır Ona goumlre alt sınıfa mensup
bireyler okulda başarısız olmaktadırlar ve bu başarısızlık veya duumlşuumlk okul performansı onları
ccedilete oluşumlarının iccediline itmektedir Ccedileteye katılma başarısız olan bireylerin yeni bir benlik
oluşturma suumlreccedillerinde etkili olmaktadır Cohen oumlzetle ccedilocuk succedilluluğunu sınıf ebeveynlerin
durumları okul standartları ve ccedilete gibi unsurlarla ilintili olarak kuumlltuumlrel yapı ccedilerccedilevesinde
analiz etmektedir Succedil olgusunu alt-kuumlltuumlr kavramı ccedilerccedilevesinde ele alan diğer bir isim olan
Miller (1958) de ccedilocuk succedilluluğunun orta sınıfa oumlzguuml olan değer sistemine bir tepki olarak
ortaya ccedilıkmaktan oumlte alt sınıfın sahip olduğu değerler sisteminde bizzat succedilluluğa ilişkin
kuumlltuumlrel unsurların bulunması ile accedilıklamaktadır Succedil teorileri iccedilerisinde oumlnemli bir yere sahip
olan sosyal kontrol kuramı da succedillu davranışını bireylerin din aile okul gibi geleneksel
kurumlara ve değerlere olan bağlılıklarının zayıflaması ile accedilıklamaktadır Bu kuramın ilk
temsilcilerinden olan Hirschi (1969) aile okul ve din gibi geleneksel kurumların ve
değerlerin bireyleri sosyalleştiren temel unsurlar olduğunu ileri suumlrerek bireylerin bu
kurumlara ve değerlere olan bağlılıklarının zayıflamasıyla onların succedila youmlnelmeleri arasında
bir ilişki kurmaktadır Ayrıca bu yaklaşım ccedilocukluk doumlnemlerinde guumlccedilluuml bir iccedilsel denetimin
gelişmeyişinin veya iccedilsel denetim mekanizmasının sonradan işlevselliğini yitirmesinin bireyin
succedil veya sapkın tutum geliştirmesinde etkili olduğunu varsaymaktadır (bkz Williams III ve
McShane (1999 191) Aynı şekilde burada Gottfredson ve Hirschi‟nin succedilu accedilıklamak iccedilin
geliştirdikleri ldquoduumlşuumlk benlik denetimirdquo (low-self control) kavramsallaştırmasından soumlz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
279
edilebilir Onlar succedilluluğun temelinde ccedilocukların yetersiz yetişme tarzından kaynaklanan
ldquoduumlşuumlk benlik denetiminirdquo goumlrmektedirler Onlara goumlre iccedilguumlduumlsellik duygusuzluk fiziksel
risk alma dar goumlruumlşluumlluumlk soumlzel beceri yetersizliği maceraya duumlşkuumlnluumlk succedil mağdurlarına
karşı kayıtsızlık (acıya ilgisizlik) duumlşuumlk duumlzeyde bir performans bencillik evlilik iş ve
arkadaş edinmede istikrarsızlık ve şiddete eğilimli olmak gibi succedillulukla ilintili faktoumlrler
ldquoduumlşuumlk benlik denetimirdquo ile yakından ilişkilidir (Gottfredson and Hirschi 1996 39ndash41
Gottfredson and Hirschi 1990 89-91) Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların duumlşuumlk
sosyo-ekonomik ve kuumlltuumlrel bir ardalana sahip olmaları sosyalleşme suumlreccedillerine ilişkin
sorunlar yaşamaları daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda succedillu değerler ile tanışmaları aile iccedilinde
fiziksel şiddete maruz kalmaları gibi etkenler onların guumlccedilluuml benlik gelişiminin oumlnuumlndeki
engelleyici unsurlar olarak dikkat ccedilekmektedir Duumlşuumlk benlik denetimi de succedillulukla yakından
ilintili bir unsurdur Sosyal oumlğrenme kuramı da succedilluluğu oumlnemli oumllccediluumlde bireylerin kriminal
değer ve normlar ile temasları sonucunda diğer bir deyişle succedillu akranlarla olan sosyal
etkileşim suumlreci iccedilerisinde oumlğrenilen bir davranış olduğunu ileri suumlrmektedir Bu kurama goumlre
succedila eğimli hale gelmek succedillu gruplarlaakranlarla olan ilişkisinin sıklığı suumlresi oumlnceliği ve
yoğunluk duumlzeyine goumlre belirlenmektedir (Sutherland 1947) Sosyal oumlğrenme kuramının
guumlnuumlmuumlzdeki oumlncuumlleri tarafından modern toplumlardaki succedil veya şiddet davranışlarının
kaynakları arasında en ccedilok belirtilen unsurlar aile yapıları ccedilevresel deneyimler ve kitle
iletişim etkenleridir Bandura‟ya goumlre aile yaşamı uumlzerine gerccedilekleştirilen araştırmalar
ccedilocukların saldırgan davranışları ebeveynlerinden ve aile bireylerinden oumlğrendiklerini ortaya
koymaktadır Aynı şekilde şiddet veya succedil eylemlerinin yoğunluklu olarak gerccedilekleştiği
alanlarda ikamet edenler arasında şiddet ve succedil eğilimliğinin daha yuumlksek olduğu
belirtilmektedir Kitle iletişim araccedillarında sunulan şiddet sahnelerinin bireyler tarafından
model davranışlar olarak taklit edildikleri ileri suumlruumllmektedir (Siegel 1989 140) Sosyal
oumlğrenme kuramından hareketle sokakta ccedilalışan ve yaşayan ccedilocukların aile yapıları ve sahip
oldukları akran grup yapısının ciddi succedilluluk risk faktoumlrleri arasında yer aldığını soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Yaftalama veya damgalama teorisi de bireylerin sapkın veya succedillu bireyler
olarak etiketlenmelerinin onların succedilluluk suumlreccedilleri uumlzerinde pekiştirici bir etkide
bulunduğunu ve bunun da onları daha kolay succedillu kıldığını varsaymaktadır Diğer bir ifade ile
damgalama teorisyenleri bireyin stigmatize edilmesinin onların toplumdan dışlanmasına ve
succedillu gruplarla temasa geccedilmesine yol accediltığını ve bu durumun da bireyin succedilluluk durumunun
daha da pekişmesine neden olduğunu ileri suumlrmektedirler (Lemert 1951) Sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocuklar toplum tarafından potansiyel succedillu veya sapkın bireyler olarak goumlruumllmeye
ve dolayısıyla dışlanmaya yatkın bir grubu oluşturmaktadır Bu husus aynı şekilde onların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
280
succedila daha kolay youmlnelmelerini sağladığı soumlylenebilir Cohen ve Felson tarafından geliştirilen
rutin eylem teorisi ise succedil davranışını a) motive olmuş succedillu (ergen ccedilocuklar işsiz birey
uyuşturucu bağımlılığı vb) b) uygun hedefhedeflerin varlığı (ev ve arabaların kilitlenmemiş
olması gibi) ve c) yeterli duumlzeyde koruma oumlnlemlerin olmayışı (polisin ev sahibinin ve
guumlvenlik sistemin olmayışı) gibi uumlccedil temel faktoumlruumln birlikteliği ile accedilıklamaktadır (Cohen ve
Felson 1979) Sokaklarda ccedilalışan ve yaşayan ccedilocuklar rutin aktiviteler teorisi
perspektifinden bakıldığında daha ccedilok succedila motive oldukları ve succedil işlemek iccedilin de daha ccedilok
fırsatlarla karşılaştıkları soumlylenebilir Son olarak ccedilatışma veya radikal kuramcılar da succedil veya
succedilluluk olgusunu genelde iktidarguumlccedil sınıf ccedilıkar işsizlik yoksulluk soumlmuumlruuml hiyerarşi
tabakalaşma eşitsizlik ve kapitalizm gibi kavramlar uumlzerinden analiz etmektedirler (Bkz
Barlow1993 510ndash 511 Williams III ve McShane 1999165 Hagan 1991196 Chambliss
1996 224- 231) Sokakta ccedilalışan ccedilocukların ekonomik etkenler accedilısından (gelir duumlzeyinin
duumlşuumlkluumlğuuml yoksul olmaları vb) yaklaşıldığında dezavantajlı bir pozisyonda olmaları da
onları sokağa ve succedila youmlnelten unsurlar olmaktadır
Hagan veMcCarthy (1992) sokaktaki ccedilocuk olgusunu sınıf değişkeni ccedilerccedilevesinde
irdelemektedirler Sokaktaki ccedilocuk olgusu ile succedilluluk ilişkisinin ccediloumlzuumlmlenmesinde sosyal
kontrol ile gerilim teorisi değişkenlerinin birlikte ele alınmasını oumlnerdikleri soumlz konusu
ccedilalışmalarında sokak yaşamının succedilluluk riski uumlretebileceğini ileri suumlrmektedirler Onlara
goumlre kalabalık aileye sahip olma aileye ilişkin sorunlar yaşama ve aile buumlnyesinde ortaya
ccedilıkan sorunlara bağlı olarak azalan aile ve okul denetimi bireyi daha ccedilok sokağa itmekte bu
da succedilluluk riskini arttırmaktadır
Succedil teorileri genel olarak duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde ccedilocukların succedila eğilimli olmalarında ccedilok
sayıda değişkenin oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir Bu etkenler goumlccedil aşırı kentleşme sosyal
ccediloumlzuumllmelerin gerccedilekleşmesi sokakların ccediloumlkuumlntuuml alanlarına doumlnuumlşmesi succedillu kuumlltuumlrlerin
varlığı aile yapılarının zayıflaması aileye ilişkin sorunların varlığı yoksulluk işsizlik alt
sınıfa mensup olma okul başarısızlıkları ve duumlşuumlk oumlğrenim duumlzeyi succedillu akranların varlığı
succedil işleme fırsatlarının olması ve uyuşturucubağımlılık yapıcı maddelerin kullanılması
şeklinde belirtilebilir
Ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin olarak da ccedilok sayıda risk faktoumlruuml belirtilmektedir Oumlrneğin
Seyhan ve Bahar (2006 39) ve Ada (2007 304- 309) uumllkemizde ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin
etkenler olarak sosyo-ekonomik dezavantajlar eğitim ve iş olanaklarının yetersizliği
ebeveynlerden her ikisinin veya birisinin olmaması iccedilgoumlccedil işsizlik gecekondulaşma ve teroumlr
gibi faktoumlrleri goumlstermektedirler Bunun yanı sıra ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin genel faktoumlrler
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
281
olarak doğum oumlncesi ve doğum esnasında ortaya ccedilıkan olumsuzluklar hiperaktiflik veya
fevrilik ebeveyn denetimi disiplinsel tutumların zayıflığı ya da bozuk oluşu parccedilalanmış
aile ebeveynsel succedilluluk ailelerinin kalabalık oluşu sosyoekonomik dezavantajlılık akran
etkileri okul etkileri duumlşuumlk zeka duumlşuumlk okul başarısı ve okula devamsızlık gibi etkenlerden
soumlz edilmektedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Robins (1979)
yetişkin antisosyal davranışına ccedilocukluk antisosyal davranışının yol accediltığını ileri suumlrerek
antisosyal kişiliğin koumlkeninin ccedilocukluk doumlneminde aranması gerektiğini vurgulamaktadır
Kriminal davranışın madde kullanma (alkol ve uyuşturucu) ile oumlğrenim suumlrecini sonlandırma
gibi ccedilocukluğun ilk doumlnemlerinde ortaya ccedilıkan bazı davranışsal problemlerden
etkilenebileceği belirtilmektedir Erken doumlnemlerde başlayan madde kullanımı ile succedil
arasındaki ilişkiye odaklanan araştırma sayısı oldukccedila fazladır Bu araştırmalardan bazıları
alkol ve uyuşturucu kullanan adoumllesanların alkol ve uyuşturucu kullanmayanlara kıyasla daha
ccedilok kavga ettikleri hırsızlık olaylarını gerccedilekleştirdikleri ve succedil işledikleri sonucunu elde
etmişlerdir Kriminal davranışı etkileyen diğer bir davranışsal problem de erken yaşlarda
okuldan ayrılmak veya okulu terk etmektir Bunun da bireylerin gelecekte herhangi bir işe
sahip olabilme olanağını riske edeceği iccedilin sapma veya succedillulukta etkili olabileceği
belirtilmektedir (Ge vd 2001 735) Moffitt (1993) de Gottfredson ve Hirschi (1990)‟nin
iddia ettiklerine benzer biccedilimde succedilluluğun suumlreklilik arz etmesinin temelinde ldquoduumlşuumlk benlik
denetiminirdquo goumlrmektedir Bilindiği gibi bireylerin benliksel gelişimleri oumlnemli oumllccediluumlde
ccedilocukluk doumlnemlerinde gerccedilekleşmekte ve dolayısıyla benlik gelişiminde belirleyici
unsurların başında aile gelmektedir Patterson vd (1989) ise aile ortamı iccedilerisinde gelişen
anti - sosyal eğilimlerin bireyin okul ve akran ortamları iccedilerisindeki ilişkilerini etkilediğini
ileri suumlrmektedir Bireylerin oumlzellikle toplum yanlısı sosyal ilişkilerden yalıtılmaları onların
succedila katılma veya succedil işleme olasılıklarını arttırmaktadır Bu accedilıklamalar ışığında ccedilok kuumlccediluumlk
yaşlarda veya ccedilocukluk doumlnemlerinde ccedilocukların sokağı mesken edinmeleri ve aile iccedilerisinde
bazı olumsuzluklar yaşamaları ve dezavantajlı bir pozisyonda sosyalleşmeleri onların
krimanal youmlnelmelerinde etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
282
3 ARAġTIRMANIN METODOLOJĠSĠ
31 AraĢtırmanın Konusu ve Amacı
Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu boumllgeleri genelinde teroumlrle muumlcadele kapsamında
suumlrduumlruumllen ccedilatışma konsepti iccedilerisinde ccedilok sayıda insan guumlvenlik nedeniyle goumlccedil etmek
zorunda kalmış veya goumlccedil ettirilmiştir Soumlz konusu goumlccedil olgusundan en ccedilok etkilenen illerden
biri Diyarbakır ilidir Aldığı yuumlksek orandaki goumlccedil ile birlikte Diyarbakır ili yoksulluk işsizlik
aile parccedilalanması sosyal dokunun tahribatı fuhuş succedil ve şiddet olaylarında artış gibi ciddi
sorunlarla karşı karşıya gelmiştir 2004 yılında Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar
Genel Muumlduumlrluumlğuuml buumlnyesinde hazırlanan bir raporda Diyarbakır ilinde yaşayan ccedilocukların
buumlyuumlk bir oranının sokaklarda yuumlksek riskler altında yaşadıkları tespitine yer vermektedir
(Guumlneş ve Kalaycı 200415)
Bu araştırmanın konusunu Diyarbakır il oumlrneğinde sokakta ccedilalışan ve succedil isnadı ile
alıkonulan ccedilocuklar oluşturmaktadır Araştırmanın amacı ise sokakta ccedilalışma ve sokağı
mesken edinme ile succedilluluk arasındaki ilişkiyi irdelemektir Bu ccedilerccedilevede sokakta ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilerisinde succedila bulaşan ccedilocukların nasıl bir profil sergilediklerini ortaya koymak ta
bu araştırmanın oumlnemli bir amacını oluşturmaktadır Bu kapsamda araştırma grubunda yer
alan ccedilocukların sosyo-demografik kuumlltuumlrel ve ekonomik oumlzellikleri saptanmaya ccedilalışılmıştır
Ayrıca bu araştırma kapsamında sokakta ccedilalışan ccedilocukların eve ilişkin tutumları (evden
kaccedilma durumları gibi) en ccedilok hangi succedil tuumlrlerini işledikleri bu succedilları niccedilin işledikleri
madde kullanma durumları sokakta yaptıkları iş tuumlrleri ve sokakta ccedilalışmaya nasıl baktıkları
gibi konuların accedilıklanması da amaccedillanmıştır
32 AraĢtırmanın Evren ve Youmlntemi
Araştırmanın evrenini Diyarbakır kent merkezinde succedil isnadı ile alıkonulan sokakta
ccedilalışan ccedilocuklar oluşturmaktadır Araştırma kapsamında Diyarbakır ilinde 10 7 2005- 15 9
2005 tarihleri arasında her hangi bir succedil istinadı ile Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuuml‟ne getirilen ve
haklarında işlem yapılan 30 ccedilocuk bulunmaktadır Soumlz konusu ccedilocuklara 62 sorudan oluşan
bir anket formu uygulanmıştır
Diyarbakır ilinde sokakta ccedilalışmak ve sokağı mesken edinmenin ccedilocukları succedil
işlemeye eğilimli kıldığı hususu araştırmanın temel varsayımını oluşturmaktadır Ccediluumlnkuuml
succedillu değerlerin oumlğrenilmesi succedilun yoğun işlendiği toplumlarda daha kolaydır Succedillu
davranışın sosyalizasyon suumlreci boyunca oumlğrenilen bir davranış olduğu yaklaşımı esas
alınırsa sokaklarda succedillu değerlerin oumlğrenilmesini olanaklı kılacak ccedilok sayıda fırsatların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
283
olduğu bir gerccedilektir Oumlzellikle ebeveyn denetimden yoksun olan ve sorunlu ilgisiz ailelere
mensup olan ccedilocukların sokak mekacircnlarında succedillu değerleri oumlğrenebilecekleri
varsayılmaktadır Araştırmanın diğer bir varsayımını da ldquosokakta ccedilalışan ccedilocuklarınrdquo
gelecekte ldquosokakta yaşayan ccedilocukrdquo veya ldquosokak ccedilocuğurdquo olmaya nazmet bir grubu teşkil
edebileceği tezi oluşturmaktadır Ccedilocukların ldquosokak ccedilocuğu olmardquo veya ldquosokakta yaşamardquo
risklerinin artmasıyla birlikte soumlz konusu grubun kriminal eğilimlilik riskinin de artabileceği
duumlşuumlnuumllmektedir Bu ccedilerccedilevede araştırmanın temel hipotezleri olarak şunlar belirtilebilir
1 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu goumlccedil eden ailelerin
ccedilocuklarıdır
2 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu aile temelinde bazı sorunları
deneyimlemiş ccedilocuklardır
3 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu duumlşuumlk gelirli ailelerin
ccedilocuklarıdır
4 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu geccedilim guumlccedilluumlklerine ilişkin
sorunları aşmada ailelerine yardımcı olmak iccedilin sokağa ccedilıkmışlardır
5 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu sapkın veya succedil işleyen
akran gruplarına sahiptir
6 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu okula ilişkin sorunlar
yaşayan ccedilocuklardır
4 ARAġTIRMANIN BULGULARI VE BU BULGULARIN
DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
41 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-DEMOGRAFĠK OumlZELLĠKLERĠ
411 AraĢtırma Grubunun Cinsiyet Durumu
Bu araştırmanın yapıldığı tarihte herhangi bir succedil istinadı ile Ccedilocuk Şube
Muumlduumlrluumlğuumlne getirilen ve anket formumuzu doldurmaya olumlu olarak yaklaşan ccedilocukların
tuumlmuuml erkek ccedilocuklardır Bu nedenle araştırma kapsamında sokakta ccedilalışan ve succedil istinadı ile
hakkında işlem yapılan ccedilocukların tuumlmuumlnuumln erkek olduğunu belirtmek muumlmkuumlnduumlr
412 AraĢtırma Grubunun YaĢ Durumu
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların 567‟si 10-14 ve 433‟uuml de 15- 18 yaş
arasında yer aldıkları tespit edilmiştir Bu bulgular ccedilocukların yarısından daha fazlasının ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda (10-14 yaş diliminde) succedil eylemleri nedeniyle Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuuml‟ne
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
284
getirildiğini goumlstermektedir Succedil işlemek iccedilin her ne kadar bu yaş dilimi son derece kuumlccediluumlk yaş
kategorilerine karşılık gelse de yapılan ccedilok sayıda araştırma kronik succedilluların veya succedilu
alışkanlık edinenlerin genelde ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda succedil işlemeye başladıklarını goumlstermektedir
Succedila başlama yaşı ile ilgili gelişmiş uumllkelerdeki kriminal kariyer araştırmalarında genelde succedil
işleme yaşının 13-15 yaş aralığında en uumlst değeri aldığı goumlruumllmuumlştuumlr (bkz Kızmaz 2006 80-
83) Bu nedenle ccedilok sayıda succedil araştırmacısı (bkz Farrington 1983 Mendelzys 1979
Gendreau Little vd 1996) ccedilocukluk doumlnemindeki davranışsal problemlerin varlığını (anti
sosyal veya succedilluluk yapıları) gelecekteki ciddi succedilluluğun oumln habercisi veya goumlstergeleri
olduğunu ileri suumlrmektedirler
Succedilluluğun gelişiminde ccedilocukluk doumlnemi son derece oumlnem arz etmektedir Kızmaz
(2006) ldquoCezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillularrdquo adlı ccedilalışmasında araştırma grubundaki
succedilluların oumlnemli bir oranının succedil işlemeye ccedilocukluk doumlnemlerinde başladıkları youmlnuumlnde
bulgular saptamıştır Soumlz konusu araştırmada goumlruumlşme esnasında succedilluların buumlyuumlk bir
kısmının ccedilocukluk doumlnemlerinde ufak tefek hırsızlıklar yaptıklarını kavga ettiklerini bazı
yaralama olaylarına karıştıklarını okuldan ve evden kaccediltıklarını yalan soumlylediklerini ve
ebeveynlerine karşı geldiklerini dile getirmişlerdir Bu husus ccedilocukluk doumlnemlerinde gelişen
succedilluluk veya antisosyal yapının gelecekteki muumlkerrer succedilluluk ile bir ilişkisinin varlığını
goumlstermektedir Bu ccedilerccedilevede yetişkinlik doumlnemindeki succedilluluğu ccedilocukluk doumlnemindeki
antisosyal yapının bir devamı olarak goumlrmek muumlmkuumlnduumlr
413AraĢtırma Grubunun Goumlccedilten Etkilenme Durumu
Araştırmanın oumlnemli bir bulgusu succedil isnadı ile haklarında işlem yapılmış ccedilocukların
oumlnemli bir oranının goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocuklarının olmasıdır Boumllgede ccedilocuk emeğinin
kullanılması dacirchil hacirclihazırda yaşanan ccediloğu sorun yaşanan goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıktığını
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Yuumlkseker‟in İstanbul ve Diyarbakır‟da zorunlu goumlccedil mağdurlarının
sorunları uumlzerine yaptığı ccedilalışmada ccedilok sayıda sorunun tespit ettiği goumlruumllmektedir Yuumlkseker
bu problemleri geleneksel geccedilim kaynaklarından kopma geccedilinme zorluğu ccedilekme işsizlik ve
yoksulluk sosyal yurttaşlık haklarından yararlanamama konut ve barınma sorunusıkıntısı
ccedilekme ccedilocuk emeğinin istismarı eğitim hakkı ve fırsatlarından yararlanamama ve
ayrımcılığa uğrama şeklinde belirtmektedir (Yuumlkseker 2006216) Oumlzellikle kent
ortamlarında yetişkin erkek ve kadınların iş bulamamaları veya ccedilalışamayacak durumda
olmaları (hastalık yaşlılık uygun işin olmayışı gibi) evin geccedilim sorumluluğunu oumlnemli oumllccediluumlde
ccedilocukların uumlstlenmesine yol accedilmıştır Bu sebeple ccedilocuk emeğinin bir geccedilim stratejisi olarak
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
285
kullanılması goumlccediluumln zorunlu bir sonucu olarak ortaya ccedilıktığı ileri suumlruumllebilir Ccedilocukların
ailelerinin goumlccedil durumlarına ilişkin veriler aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 1 Ccedilocukların Ailelerinin Goumlccedil Etmeye İlişkin Oransal Dağılımı
Goumlccedil Durumları Sayı
Başka yerden buraya goumlccedil ettik 21 700 Daha oumlnce de burada ikamet ediyorduk 9 300 Toplam 30 100
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların 70‟inin goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olduğu
goumlruumllmektedir Bu oran goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan ekonomik veya aileye ilişkin sorunların
ccedilok sayıda ccedilocuğu sokağa ittiği ve bunun da onları succedila eğilimli kıldığını goumlstermektedir Bu
oranlar goumlccedil ve succedilluluk ilişkisi konusunda bir fikir vermesi accedilısından oumlnem taşımaktadır
Burada oumlnem arz eden diğer bir bulgu da succedil işlemiş olan ccedilocukların oumlnemli bir
oranının kendi ailelerinin 1996 yılından oumlnceki yıllarda goumlccedil etmiş olduğunu belirtmiş
olmalarıdır Oumlrneğin ccedilocukların 23‟i 1992-1995 yılları arasında 62‟si de 1992 yılından
oumlnce ailelerinin goumlccedil etmiş olduklarını belirtmişlerdir Bu ccedilocuklardan sadece 3‟uuml ( 143‟uuml)
1997ndash2000 yılları arasında goumlccedil ettiklerini dile getirmişlerdir Bu verilere genel olarak
bakıldığında bu ccedilocukların ebeveynlerinin goumlccedil etme yıllarının daha ccedilok 1990 ile 1996 yılları
arasında gerccedilekleştiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu yıllar aynı zamanda uumllkemizde goumlccediluumln
kitlesel olarak gerccedilekleştirildiği yıllara karşılık gelmektedir
Bu goumlccedillerin oumlnemli bir oranı Diyarbakır ili dışından (Muş Bingoumll Mardin Siirt)
gerccedilekleşmiştir ( 571) Bunu Diyarbakır‟ın ilccedileleri ( 381) ve koumlylerine ( 48) ilişkin
oranlar izlemektedir Goumlccedil etme nedenlerine ilişkin oranlar da şu şekilde saptanmıştır
Tablo 2 Ccedilocukların Ailelerinin Diyarbakırrsquoa Goumlccedil Etme Nedenlerinin Dağılımı
Goumlccedil Etme Nedenleri Sayı
İş bulabilmek iccedilin 4 1905
Eğitim iccedilin 1 476
Teroumlr ve guumlvenlik olayları 4 1905
Akrabam ve yakın ccedilevrem olduğu iccedilin 1 476
Yoksulluk 9 4286
Diğer 3 1429
Toplam 21 10000
Ccedilocuklar ebeveynlerinin goumlccedil nedenlerine ilişkin olarak en ccedilok ekonomik sorunları
gerekccedile goumlstermişlerdir Oumlrneğin ccedilocukların kendi ailelerinin 428‟i ldquoyoksullukrdquo ve
19‟u da ldquoiş bulabilmekrdquo gibi nedenlerle yerleşim yerlerini değiştirdiklerini belirtmişlerdir Bu
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
286
iki seccedileneğin toplamı yaklaşık olarak 62‟yi bulmaktadır ldquoTeroumlr ve guumlvenlik olaylarırdquo
nedeniyle goumlccedil etmiş olduklarını belirtenlerin oranı ise sadece 19 ile sınırlı kalmıştır
Ccedilocukların 142‟si de aile iccedili tartışma boşanma deprem korkusu gibi diğer nedenlerden
dolayı goumlccedil ettiklerini ifade etmiştir
Ancak araştırmanın konuya ilişkin saptadığı diğer oumlnemli bir bulgu ise goumlccedil etmiş
olanların goumlccedil ettikleri Diyarbakır kentinde ekonomik sorunlarının devam etmiş olmasıdır
Başka bir deyişle ccedilocukların anlatımlarına dayanarak goumlccedil edilen yeni yerleşim yerlerinde
ekonomik sorunların ccediloumlzuumllmesi yerine giderek daha da koumltuumlleştiğinin saptanmış olmasıdır
Ccediluumlnkuuml ccedilocukların 81‟i ailelerinin kente goumlccedil etmekle birlikte ekonomik sorunları yaşamaya
devam ettiklerini dile getirmişlerdir Sadece 143‟uuml herhangi bir sorunları olmadığını
belirtmişlerdir
Goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan ccedilok sayıda olumsuz etkenin (işsizlik yoksulluk dışlanma
aile ccediloumlzuumllmesi goumlccedil edilen yerlerde ortaya ccedilıkan ccediloumlkuumlntuuml alanları enformel denetimin
zayıflaması kentin succedilluluk accedilısından cazip ve elverişli koşullar iccedilermesi ccedilocukların
sokaklarda ccedilalışmak zorunda kalmaları gibi) ccedilocukların succedila youmlnelmelerinde katkısı olduğunu
tahmin etmek muumlmkuumlnduumlr
42 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-EKONOMĠK OumlZELLĠKLERĠ
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların duumlşuumlk ekonomik bir duumlzeye sahip ailelerin
ccedilocukları olduklarını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Zaten soumlz konusu ccedilocukların oumlnemli bir oranı
ailenin ekonomik durumu ve aile iccedilindeki sorunlardan dolayı sokakları mesken edinmek
zorunda kalmışlardır Aile iccedilinde yaşanan sorunların bazılarının da ekonomik kaynaklı olduğu
bir gerccedilektir
421 Ccedilocuklarının Ailelerinin Ekonomik Durumlarına ĠliĢkin Bulgular
Araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların kalabalık bir aile yapısına sahip oldukları
soumlylenebilir Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 67‟si) 4 ve daha fazla kardeşe sahiptir
Ccedilocuklara babalarının uumlcret getirici bir işte ccedilalışıp ccedilalışmadıkları konusunda
youmlneltilen bir soruya 766‟sının ldquobabalarının ccedilalıştıklarırdquo şeklinde yanıtlamışlardır Geriye
kalan 234‟uuml ise ldquoccedilalışmadıklarınırdquo yani ldquoişsizrdquo olduklarını belirtmişlerdir Ancak belirtilen
işlerinin ağırlıklı olarak duumlşuumlk nitelikteki iş tuumlrleri olduğu goumlruumllmektedir Bu ccedilerccedilevede
ccedilocukların babalarının iş tuumlruuml olarak en ccedilok guumlndelikccediliseyyar satıcı seccedileneğini
belirtmişlerdir ( 391) Bunu esnaf ( 217) oumlzel sektoumlr işccedilisi ( 13) kamu işccedilisi ( 869)
ve memur ( 869) iş tuumlrlerine ilişkin oranlar izlemektedir Aynı şekilde ccedilocukların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
287
annelerinin de uumlcret getirici işlerde ccedilalıştıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran da son derece kuumlccediluumlk
duumlzeydedir Ccedilocukların annelerinin 167‟sinin uumlcret getirici bir işte ccedilalıştığını 833‟uuml de
ccedilalışmadığını belirtmiştir
Araştırmanın yapıldığı doumlnemde ccedilocukların 80‟i ailelerinin aylık gelirlerinin 700
TL‟den daha aşağı olduğunu belirtmişlerdir Bunların yaklaşık olarak yarıya yakını 500
TL‟den aşağı bir gelire sahip ailelere mensup ccedilocuklar olduğu saptanmıştır Succedil işleyen
sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan bazı ccedilocukların ailelerini ekonomik kategorilerinden
hangisine yerleştirdiklerini oumlğrenme ccedilerccedilevesinde sorulan bir soruya verilen yanıtlara ilişkin
gerccedilekleşen dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 3 Ccedilocukların Ailelerini Ekonomik Accedilıdan Hangi Duumlzeyde Goumlrduumlklerinin Dağılımı
Ailelerini Hangi Kategoride Goumlrduumlkleri Sayı
Fakir 21 700
Ccedilok fakir 7 233
Orta gelirli 2 67
Toplam 30 1000
Bu tabloda ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ( 933‟uuml) ailelerini ldquofakirrdquo kategorisine
yerleştirdikleri goumlruumllmektedir Kendi konumlarını ldquoorta gelirlirdquo olarak belirten sadece 2 ccedilocuk
bulunmaktadır Ccedilocuklarla goumlruumlşme esnasında ccedilocukların oumlnemli bir oranı sokakta olmanın
veya sokakta ccedilalışmanın temel nedenini ekonomik sorunlarla ilinti olduğunu belirtmişlerdir
Onlar sokakta uumlcret getirici işlerde ccedilalışmakla ailenin geccedilimine katkıda bulunduklarını ifade
etmişlerdir Sokakta yaşayan bazı ccedilocuklar da ailenin ekonomik duumlzeyinden kaynaklı
sorunların yanı sıra aile iccedili sorunlardan veya ebeveynsel denetim yoksunluğundan sokağı
mesken edinmek durumunda kaldıklarını ileri suumlrmuumlşlerdir
Bazı aileler de birden ccedilok ccedilocuk ccedilalışmak durumunda kalabilmektedir Ccedilocukların
633‟uuml ccedilalışan kardeşinin olmadığını belirtirken yaklaşık olarak 37‟si de ccedilalışan kardeşinin
olduğunu ifade etmişlerdir Ccedilalışan kardeşinin olduğunu belirtenlerden 8‟i 1 kardeşinin 3‟uuml
de 2 kardeşinin kendileri gibi aile buumltccedilesine katkıda bulunmak iccedilin ccedilalıştıklarını
belirtmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
288
43 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-KUumlLTUumlREL OumlZELLĠKLERĠ
431 Ccedilocukların Okul ve Oumlğrenim Durumlarına ĠliĢkin Bulgular
Burada ccedilocukların okul veya oumlğrenim yaşamlarına ilişkin değişkenler ele alınacaktır
Ccediluumlnkuuml okul ccedilağında olan ccedilocuklar accedilısından okul yaşamlarının oumlncelikli bir konumda olması
gerekirken onların sokakta yaşam muumlcadelesine girişmeleri ve bu girişimlerinin onların
oumlğrenim suumlreccedillerini nasıl etkilediği hususunun bilinmesi oumlnem arz etmektedir
Ccedilocuklarının oumlğrenim duumlzeylerine ilişkin veriler soumlz konusu ccedilocukların 30‟unun
ilkoumlğretimim 1 kademesinden mezunu olduklarını 10‟unun ilkoumlğretimi terk ettiklerini
23‟uumlnuumln ilkoumlğretim mezunu 233‟uumlnuumln de ilkoumlğretime devam eden ccedilocuklar olduğunu
ortaya koymaktadır Okur yazar olmayan ccedilocuk oranı 67 ve aynı şekilde ldquookur yazar
ancak herhangi bir okul mezunu olmayanlarınrdquo oranı da 67 olarak elde edilmiştir
Araştırma grubundaki ccedilocukların babalarının oumlğrenim duumlzeylerinin ise duumlşuumlk olduğu
goumlzlemlenmiştir Succedillu ccedilocukların babalarının 267‟sinin ldquookur yazar olmadığırdquo
167‟sinin ldquoher hangi bir okul mezunu olmadığırdquo 333‟uumlnuumln de ldquoilkokul (ilkoumlğretimin 1
kademesi) mezunu olduğurdquo ve sadece 10‟unun ise ldquolise mezunu olduğurdquo goumlruumllmuumlştuumlr
Annelerinin oumlğrenim duumlzeylerine bakıldığında ise 90‟ının okur yazar bile olmadığı sadece
67‟sinin ilkokul mezunu ve 33‟uumlnuumln de ilkokulu terk ettikleri verisi elde edilmiştir
Ccedilocukların oumlğrenim durumlarına ilişkin diğer veriler de aşağıda belirtilmiştir
Tablo 4 Ccedilocukların Şu Anda Okula Devam Edip-Etmediklerinin Dağılımı
Okula Devam Etme Durumu Sayı
Evet devam ediyorum 14 467 Hayır devam etmiyorum 16 533 Toplam 30 1000
Tabloya bakıldığında ccedilocukların yarısından biraz fazlasının okula devam etmedikleri
goumlruumllmektedir Bu ccedilocukların oumlnemli bir oranının okula devam etmemiş olmaları ailelerinin
ccedilocuklarının oumlğrenimi konusunda gerekli hassasiyetleri goumlstermedikleri veya ccedilocukların bu
konuda ailelerini kendileri iccedilin bağlayıcı olarak goumlrmedikleri şeklinde yorumlanabilir
Ccedilocukların okul mekacircnları yerine sokakları tercih etmeleri onların sosyalleşme suumlreccedilleri
accedilısından sorunlar yaratacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Oumlzellikle okul ortamları bireylerin
kuumlltuumlrlenme ve gelecek beklentisi oluşturma accedilısından son derece oumlnem arz eden kurumlardır
Aynı şekilde okul bireyin denetim altında tutulması ve yasal tutumlar geliştirmeleri accedilısından
da oumlnem arz etmektedir Dolayısıyla ccedilocukların sokak mekacircnlarını tercih etmeleri onların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
289
denetim olanaklarından kaccediltıkları okul uumlzerinden mesleksel anlamda gerccedilekleştirilecek
gelecek beklentisine sahip olmadıkları ve sokaktaki sosyalleşme ajanlarını tercih ettikleri
anlamına gelmektedir Bu tercihler succedillu yaşam tarzlarını uumlretecek bir potansiyel
taşımaktadır
Okula devam eden 14 oumlğrencinin de en ccedilok ilkoumlğretim 5 sınıf ile orta oumlğretim 2
sınıfta yoğunlaşmış oldukları goumlruumllmektedir Oumlğrencilerin 429‟u ortaoumlğretim 1 sınıf
214‟uuml ilkoumlğretim 6 sınıf 143‟uuml ilkoumlğretim 5 sınıf ve geriye kalan diğerleri de ilkoumlğretim
7 ve 8 sınıfa devam ettikleri belirlenmiştir
Oumlğrenimlerini devam ettirmeyen ccedilocukların okula devam etmemelerinin gerekccedilelerine
bakıldığında ise en ccedilok aile ve kendilerinin bu konudaki ilgisizlikleri oumlne ccedilıkmaktadır
Konuya ilişkin bulgular aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 5 Ccedilocukların Eğitimlerini Devam Ettirememe Nedenlerinin Dağılımı
Okula devam Edememe Nedenleri Sayı
Ekonomik zorluklar 2 125
Ailenin ilgisizliği 5 313
Benim ilgisizliğim 5 313
Diğer 4 250
Toplam 16 1000
Burada ccedilocukların eğitimlerini devam ettirmeme nedenleri olarak en ccedilok ailelerini ve
kendilerini sorumlu goumlrmektedirler Bir anlamda ailelerinin ilgisizliklerini ve okula devam
etme konusundaki isteksizliklerini dile getirmişlerdir Araştırma grubunda bulunan ccedilocuklar
iccedilerisinde 4 ccedilocuğun hiccedil okula gitmemiş olması ailelerin bu konudaki ilgisizliklerini daha
belirgin olarak ortaya koymaktadır
Hiccedil kuşkusuz sorun ccedilocukların sadece okula goumlnderilmeleri ile giderilebilecek bir
sorun değildir Ccediluumlnkuuml okula giden oumlğrencilerin sıklıkla okuldan kaccedilıp sokaklara takıldıkları ve
oumlğrenimlerine gereken oumlnemi vermedikleri de bu araştırmada saptanan bulgular iccedilerisinde yer
almaktadır Sadece 7 oumlğrenci ( 233) okuldan hiccedil kaccedilmadıklarını belirtmiştir 4 oumlğrencinin
( 133) de hiccedil okula gitmediği duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde geriye kalan 19 oumlğrencinin ( 634) zaman
zaman okul ortamlarını terk ettikleri anlaşılmaktadır Okuldan kaccedilan oumlğrenciler okuldan
kaccedilma nedenleri olarak da en ccedilok ldquoarkadaş grubunun telkinlerinirdquo ( 684) ve ldquookumayı
sıkıcı bulmardquo ( 211) gibi gerekccedileleri oumlne suumlrmuumlşlerdir İki oumlğrenci de bu konuda ilgi
duymadıklarına ve oumlğretmenleriyle yaşadıkları sorunlara ( 106) dikkat ccedilekmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
290
Ancak oumlğrencilerin okul ile ilgili olumlu değerlendirmeler yaptıkları da saptanmıştır
Ccediloğu oumlğrenci okul ortamını daha guumlvenli daha sağlıklı ve verimli geccedilirilebilecekleri yerler
olarak resmetmişlerdir Oumlzellikle okulun iyi bir yaşam olanağını elde etme ve sportif
faaliyetlerin daha guumlvenli olarak yerine getirildiği yerler olarak değerlendirildiği dikkat
ccedilekmiştir
Okula devam etmiş olan oumlğrencilerin kendi beyanları esas alınarak okul başarılarının
genelde ldquoortardquo ( 385) ve ldquoiyirdquo( 308) kategorisinde gerccedilekleştiği goumlruumllmuumlştuumlr Geriye
kalan oumlğrencilerin sınıf geccedilme derecelerini 154‟uuml ldquogeccedilerrdquo 77‟si ldquoiyirdquo olarak
belirtmiştir İki oumlğrenci de ( 77) oumlğretmen - okul kararı ile sınıfı geccediltiğini dile getirmiştir
Ancak burada belirtilmesi gereken oumlnemli bir husus ccedilocukların ccediloğunun sokaklarda
ccedilalışmaya başladıktan sonra okul başarılarının bundan olumsuz olarak etkilenmiş olduğunu
belirtmiş olmalarıdır Buna ilişkin tablo aşağıdadır
Tablo 6 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Okul BaĢarılarının
Olumsuz Etkilenip Etkilenmediğine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Okul BaĢarısının Olumsuz
Etkilenme Durumu
Sayı
Evet 20 769
Hayır 6 231
Toplam 26 1000
Ccedilocukların 769‟unun sokakta ccedilalışmalarının onlarının oumlğrenim başarılarını
olumsuz olarak etkilediğini belirtmiş olmaları oumlnemlidir Sadece 231‟i ders başarılarının
maddi kazanccedil sağlamaya youmlnelik ccedilabalarından olumsuz olarak etkilenmediğini belirtmiştir
Sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan ccediloğu okula devam ettikleri doumlnemlerde bir yandan
eğitimlerini devam ettirirlerken oumlte yandan da ailelerinin iccedilinde bulundukları yoksulluğu
aşmak veya aile geccedilimine katkıda bulunmak veya en azından okul masrafları ve harccedillılıkları
konusunda ailelerine yuumlk olmamak iccedilin sokaklarda ccedilalıştıkları goumlzlenmiştir Bu durum
ccedilocuklarının eğitim durumlarının olumsuz etkilenmesine ve ileride okuldan ayrılmaya yol
accedilabileceğini akla getirmektedir
43 2 AraĢtırma Grubunun Aile Yapısına ĠliĢkin Bulgular
Succedil değişkenleri iccedilerisinde succedilla ilintili olan faktoumlrlerin başında aile ve aileye ilişkin
unsurlar gelmektedir Sampson ve Laub (1993) succedil davranışının oumlnemli oumllccediluumlde bireylerin
ebeveynlere olan bağlılıklarının zayıflaması ve ebeveynsel denetim ve disiplinin
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
291
istikrarsızlaşmasıyla meydana geldiğini ileri suumlrmektedirler Onlar succedillu davranışlarla ilintili
ailesel etkenleri şu şekilde belirtmektedirler 1Ebeveynsel disipline ilişkin sorunlar (duumlzensiz
tehdit edici ve cezalandırıcısert olması gibi) 2 Ebeveynsel denetimin duumlşuumlk olması 3
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından dışlanmaları 4 Ccedilocukların ebeveynleri ile olan duygusal
bağlılıklarının zayıf olması Farrington (1995) da gerek ccedilocuk succedilluluğunun başlangıcına ve
gerekse yetişkin succedilluluğuna ilişkin olarak oumlzellikle ebeveynsel denetimin zayıflığına ve
ccedilocuk yetiştirme pratiklerine dikkat ccedilekmektedir Loeber ve Stouthamer-Loeber (1986)
yaptıkları kapsamlı ccedilalışmalarında ebeveynsel denetim ve goumlzetlemenin yetersizliği ve
zayıflığının değişkendengesiz veya acımasızsert ebeveynsel disiplinin ebeveynsel
uyumsuzluğun ccedilocukların ebeveynleri tarafından kabul goumlrmemelerinin ve ebeveynlerin
ccedilocuklarına yeterli duumlzeyde ilgi goumlstermemelerinin succedilluluğun oumlnde gelen aileye ilişkin
unsurları olduğunu ortaya koymuşlardır (bkz Farrington 1997387)
Succedillulukla ilintili olarak aileye ilişkin ccedilok sayıda değişken soumlz konusudur Succedillulukla
yakından ilintili olarak goumlruumllen aileye ilişkin faktoumlrlerden bazıları şu şekilde belirtilebilir 1
Aile bireylerinden succedil işleyenlerin olması 2 Ebeveynlerin uyuşturucu ve alkol vb
bağımlılıklarının olması 3 Aile parccedilalanması 4 Aile iccedili fiziksel şiddetin veya aile iccedili
ccedilatışmasının varlığı 5 Ebeveynlerin ccedilocuklarına karşı ilgisizlikleri 6 Ebeveynlerin aile
iccedilindeki sorunlu otorite yapıları denetim ve disiplin uygulamaları 7 Ccedilocukların yetersiz ve
yanlış sosyalleşmeleri 8 Aile bireyleri veya ebeveynler arasındaki geccedilimsizlikler 9Ailenin
iccedilinde bulunduğu olumsuz ekonomik koşullar veya geccedilim guumlccedilluumlğuuml ccedilekme10 Adoumllesanların
ebeveynlerine olan bağlılık duumlzeylerinin zayıflığı (Kızmaz 2006 108) Sokak ccedilocukları ve
sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan succedil işleyenlerin aile yapılarına ilişkin elde edilen veriler son
derece dikkat ccedilekicidir
Tablo 7 Ccedilocukların Ebeveynlerinin Hayatta Olup Olmadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Hayatta Olma Durumu Sayı
Hem annem hem de babam hayatta 23 767
Sadece annem hayatta 7 233
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan succedillu ccedilocukların yaklaşık olarak frac34 bdquouumlnuumln hem annelerinin hem de
babalarının hayatta olduğu anlaşılmaktadır Succedillu ccedilocukların 23‟uumlnuumln de babalarının
hayatta olmadığı goumlruumllmektedir Babalarının oumllmuumlş olduğunu belirten ccedilocuklara ilişkin
gerccedilekleşen oranın ccedilok kuumlccediluumlmsenecek duumlzeyde olmadığı ve aynı şekilde oumlzellikle baba
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
292
denetiminden yoksun olan ccedilocukların succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ebeveynleri ile kaldıkları
( 70) saptanmıştır Aynı şekilde 23‟uuml sadece anneleriyle kaldıklarını 67‟si (2 ccedilocuk)
de akrabalarında kaldıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların sağlıklı bir sosyalleşme suumlrecini yaşamalarında oumlnemli olan bir husus da
ebeveynlerin birlikte oluşudur Oumlzellikle boşanmış veya anne veya babanın evi terk ettiği aile
biccediliminde ccedilocukların sosyalleşmelerinin problemli olabileceği ihtimal dacirchilindedir Anne
veya babanın evi terk etmesi ccedilocuklarda da evi terk etmeye ilişkin bir eğilimin ortaya
ccedilıkmasını tetikleyebilmektedir Burada ccedilocuk babanın evi terk etmiş olması veya oumllmuumlş
olması nedeniyle geccedilim guumlccedilluumlğuumlne ilişkin ekonomik sorunlarını aşabilmek iccedilin sokağa
youmlnelebildiği gibi aynı şekilde ebeveynsel denetimin zayıflaması nedeniyle de sokağı mesken
tutma veya evi terk etme youmlnuumlnde bir tutum geliştirebileceği soumlylenebilir Sokağı mesken
edinen ve oumlzellikle de ebeveynsel veya ailesel destekten denetimden yoksun olan ccedilocukların
succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini tahmin etmek guumlccedil değildir Ccedilocuklara
ebeveynlerinin birliktelik veya aynı evi paylaşma durumlarını saptama ccedilerccedilevesinde bir soru
youmlneltilmiştir Verilen yanıtlar ve buna ilişkin dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 8 Ebeveynlerin Beraber YaĢayıp-YaĢamadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Birlikteliği Sayı
Evet 19 633
Hayır 11 367
Toplam 30 1000
Ccedilocukların 63‟uuml ebeveynlerinin birlikte yaşadıklarını ve 367‟sinin de ayrı
yaşadıklarını belirtmişlerdir Anne ve babalarının ayrı yaşadıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran
dikkat ccedilekicidir Ebeveynlerin ayrı yaşamalarının oumlnde gelen iki temel nedeni babanın evi
terk etmesi ( 636 7 kişi) ve boşanmadır ( 273 3 kişi) Bu iki gelişme ccedilocuğu aile
denetiminden ve korumasından yoksun bırakmaktadır Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir zaman
dilimini sokaklarda geccedilirdikleri ve dolayısıyla sokakların riskli alanları ile temas etme
olanağının her zaman olanaklı olduğu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde ve aynı şekilde baba otoritesinin
yokluğu da buna eklendiğinde ccedilocuğun succedila bulaşma veya sokaklarda sapma davranış
sergileme ihtimalinin daha yuumlksek olabileceği bir gerccedilektir
Ccedilocukların aileye ilişkin yaşadıkları diğer olumsuz bir husus da aile iccedilinde karşı
karşıya geldikleri şiddet olgusudur Evde şiddet pratiklerine maruz kalan ccedilocukların eve karşı
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
293
bir hoşnutsuzluk ve soğukluk hissedecekleri bilinen bir gerccedilektir Bu durumun da ccedilocukların
evden kaccedilmalarına geceleri sokakta geccedilirmelerine veya sokakta yaşamaya youmlnelmelerine
neden olduğunu tahmin etmek guumlccedil değildir Ev ve aile bağlılığının zayıflamasının veya sapkın
akran bağlılığının yol accediltığı sokaklara takılma ve sokakları mesken edinme gerccedileği succedillulukla
ilintili risk faktoumlrlerini teşkil etmektedir Bu ccedilerccedilevede burada ccedilocukların evde maruz
kaldıkları şiddet olgusu ve ccedilocukların evden kaccedilma sıklıkları irdelenmeye ccedilalışılacaktır
Tablo 9 Ccedilocukların Aile Ġccedili Fiziksel ġiddete (dayak) Maruz Kalıp Kalmadıklarına
ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Sayı
Ailede suumlrekli dayak yerim 1 33
Ailede bazen dayak yerim 26 867
Ailede hiccedil dayak yemem 3 100
Toplam 30 1000
Burada aile iccedili şiddetten kast edilen ccedilocuğun ldquodayakrdquo yemesidir Ailede dayak ile ilgi
olarak tabloda yer alan uumlccedil seccedilenek iccedilerisinde kendilerine uygun seccedileneğin işaretlenmesinin
istendiği soruda ccedilocukların 86‟sinin ldquoailede bazen dayak yiyorumrdquo seccedileneğini
işaretledikleri goumlruumllmuumlştuumlr Suumlrekli dayak yediğini belirten sadece 1 succedillu vardır Ancak hiccedil
dayak yemediğini belirtenlerin oranı sadece 10 (uumlccedil kişi) ile sınırlı kalmıştır Bu bulgular
ccedilocukların ailede ldquosuumlreklirdquo olmasa da ldquoara sırardquo dayak gibi şiddet eylemlerine maruz
kaldıklarını goumlstermektedir Aynı şekilde bu saptama ccedilocukların aile iccedilerisinde bazı sorunlar
yaşadıklarını da goumlstermektedir Bu oranlar ccedilocukların eve karşı soğukluk hissetmelerini ve
zaman zaman eve uğramamalarını da accedilıklar niteliktedir Burada belirtilmesi gereken başka
bir husus da ccedilocuklardan hiccedil birinin aile iccedili cinsel şiddete maruz kalmadıklarını belirtmiş
olmalarıdır
Okumuş (2004 32) Diyarbakır ilinde 418 sokak ccedilocuğu uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada
ccedilocukların 38‟inin (159 ccedilocuk) aile iccedilinde ve 517‟sinin de (216) sokakta veya aile dışı
ortamda şiddet goumlrduumlğuuml youmlnuumlnde bulgular elde ettiğini belirtmektedir Bu oranlar
Diyarbakır‟da ccedilocuklara youmlnelik olarak gerccedilekleşen şiddet olgusunun yaygınlığı konusunda
bir fikir vermesi accedilısından oumlnem arz etmektedir
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmaları onları ebeveynlerine karşı bağlılık sevgi
ve ilgi duyma duumlzeylerini zayıflatarak onları succedillu mekacircn ve akranlarına itebilmektedir Evi
kendileri iccedilin problem alanı olarak duumlşuumlnmeye başlayan ccedilocuklar ev ve aileye karşı giderek
soğumaya başladıkları ve dolayısıyla eve gitmemeyi alışkanlık edinmeye başladıkları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
294
soumlylenebilir Bu durum da onları daha kriminal suumlreccedillere itebilmektedir Ccedilaykoumlyluuml vd (2006
63-64) ccedilocukların şiddet goumlrmelerinin yarattığı olumsuzlukları sosyal uyum azlığı
antisosyal ve succedil davranışı sergileme okul devamsızlığı ve okul başarısında duumlşuumlkluumlk riskli
davranışlara eğilim alkol ve madde kullanma duumlşuumlk benlik gelişimi yeme bozuklukları
depresyon ve intihara eğilimlik şeklinde belirtmektedirler
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmalarının yarattığı sorunların yanı sıra aile iccedilinde
şiddete tanıklık etmenin de onların sosyal yaşamları ve succedilluluk durumları uumlzerinde etkili
olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı tarafından
gerccedilekleştirilen bir ccedilalışmada uumllkemizde ailelerin uumlccedilte birinde aile iccedilinde fiziksel şiddetin
varlığı saptanmıştır Soumlz konusu araştırmada şiddet uygulanan hanelerin doumlrtte uumlccediluumlnde
ccedilocukların şiddete tanık oldukları bulgusu elde edilmiştir Şiddete tanıklık eden bu ccedilocukların
şiddet sonrası korku anne-babayı sevmeme iccediline kapanma saldırganlık şeklinde tepki
verdikleri goumlzlenmiştir Aile iccedili şiddet duumlzeyinin artmasında sosyo-ekonomik duumlzeyinin
duumlşuumlkluumlğuuml kadının işinin olmaması alkol bağımlılığı hanedeki birey sayısının fazla olması
ve eşlerin toplam oumlğrenim duumlzeyinin duumlşuumlkluumlğuuml gibi faktoumlrler etkili olmaktadır (bkz İccedilli ve
Arıkan 2007 40)
Tablo 10 Aile Ġccedilerisinde ġiddette Maruz Kaldıklarını Belirten Ccedilocukların ġiddette
Maruz Kalma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Nedenleri Sayı
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin 6 222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takıldığım iccedilin 3 111
Koumltuuml alışkanlık yapıcı maddeler kullandığım iccedilin 2 74
İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin 2 74
Sinirlilik ve alkol gibi babamdan kaynaklanan nedenlerden dolayı 2 74
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım iccedilin
2
74
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim
iccedilin
6
222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma Koumltuuml alışkanlık
yapıcı maddeler kullandığım iccedilin
2
74
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma İstenilen duumlzeyde
eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Toplam 27 1000
Yukarıdaki tablodan hareketle ccedilocukların en ccedilok dayağa maruz kalma gerekccedileleri
genel olarak uumlccedil başlık altında ele alınabilir Ccedilalışmak istememe istenilen miktarda eve para
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
295
goumltuumlrememe ve bazı sapkınsuccedil eylemlerini gerccedilekleştirme (hırsızlık gasp ve bağımlılık
yapıcı bazı maddeleri kullanma) veya succedillusapkın bireylerle birlikte olma Ccedilocukların
belirtilen fiziksel şiddete maruz kalma gerekccedileleri iccedilerisinde en yuumlksek oranın ccedilalışmak
istememe ve istenilen duumlzeyde paranın eve goumltuumlruumllememesi gibi seccedileneklerde yoğunlaştığı
goumlruumllmektedir ( 52) Ccedilocukların ebeveynleri tarafından ccedilalışmaya zorlanmaları belirli
miktarda para getirmeleri konusunda baskı altında tutulmaları ve şiddete maruz kalmaları
onların ebeveynlerine olan bağlılıklarını zayıflatmakta ve evden kaccedilmalarına yol
accedilabilmektedir Bazı ccedilocuklar da ebeveynlerinin arzuladığı parayı kazanmak iccedilin daha geccedil
vakitlere kadar ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar ve bu da onları sokağın risklerine daha accedilık
hale getirebilmektedir Ccediluumlnkuuml ccedilocuğun sokakları kullanma suumlresi arttıkccedila succedila eğilimli olma
ve sokağın riskleri ile yuumlzleşebilme riski de artabilmektedir Bu sebeple ebeveynlerin
ccedilocuklarını gerek ccedilalışmaya zorlamaları gerekse getirilecek para miktarını kotalandırılmaları
ccedilocuğun ebeveynlerine karşı duydukları sevgi ve bağlılığı azaltmaya yol accedilacaktır Bu da soumlz
konusu ccedilocukların sokaklardaki serseri ve sapkın bireylerle aynı mekacircnı daha fazla
kullanmaya geceyi sokakta geccedilirmeye ve dolayısıyla daha ccedilok succedila eğilimli hale gelmelerine
neden olacaktır Bu suumlreccedilten sonra da ebeveynlerin ccedilocuklarını sapkın bireylerle birlikte
olmalarını ve succedil eylemini gerccedilekleştirmelerini engelleme konusunda sergileyecekleri şiddet
davranışlarının da caydırıcılık duumlzeyi duumlşuumlk duumlzeyde kalacaktır Yukarıdaki tablodan da
anlaşılabileceği gibi bazı ebeveynler ccedilocuklarını succedillu bireylerle birlikte olmalarını ve
sapkınsuccedil eylemleri gerccedilekleştirmelerini engellemenin bir yolu olarak şiddet
uygulamaktadırlar Ancak ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik olarak sert acımasız tutum
takınmaları veya fiziksel şiddet uygulamaları ccedilocukların sapkın tutumları terk etmelerinin
aksine onların succedil duumlnyası ile daha guumlccedilluuml bağlar inşa etmelerine yol accedilabilmektedir Ancak
bazı ailelerin de samimi olarak ccedilocuklarının succedila bulaşmalarını arzulamadıkları ve bu sebeple
ccedilocuklarına goumlzdağı vermek iccedilin şiddet uyguladıkları soumlylenebilir
Tablo 11 Ccedilocukların Evden Kaccedilıp-Kaccedilmadıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Durumları Sayı
Evet 18 600
Hayır 12 400
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların evden kaccedilma sıklığı goumlruumllmektedir Araştırma
grubunda yer alan ccedilocukların yarısından fazlasının ( 60) zaman zaman ev ortamlarını terk
etmeleri onların succedilluluk eğilimlerini arttıran bir neden olmaktadır Evden kaccedilan ccedilocukların
kaccedilma sıklıklarına ilişkin oranlar da şu şekildedir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
296
Tablo 12 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Sıklıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Sıklıkları Sayı
1-2 defa 6 334
3-4 defa 4 222
5-6 defa 1 55
7 ve daha fazla 7 389
Toplam 18 1000
Evden kaccedilan ccedilocuklar iccedilerisinde 7 ve daha fazla sayıda kaccedilanlara ilişkin gerccedilekleşen
oran en yuumlksektir Bunu 1-2 defa ve 3 defa kaccedilanlara ilişkin dağılım izlemektedir Ccedilocukların
evden kaccedilmaları ebeveynlerin izinlerinin ve rızalarının dışında geceyi dışarıda geccedilirilebilecek
şekilde evden uzaklaşmaları anlamına gelmektedir Bu uzaklaşma aynı yerleşim boumllgesi ve ili
iccedilerisinde olabileceği gibi başka illere gitme şeklinde de gerccedilekleşebilmektedir Ccedilocuğun
geceyi sokakta veya başka illerde geccedilirmesi onu ccedilok sayıda sapma ve succedil eylemine karşı accedilık
hale getirebilmektedir Bazı ccedilocukların ebeveyn ve yakın akraba denetiminin hissedilmediği
ortamlarda karınlarını duyurmak ve başka yerleşim yerlerine gidebilmek iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık ve gasp gibi succedillar işleyerek gerccedilekleştirdikleri soumlylenebilir Aynı şekilde bu
ccedilocuklar sapkın tutumlar geliştirdikleri gibi sapkın eylemlere de maruz kalabilmektedirler
Tablo 13 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Nedenlerinin Dağılımı
Evden Kaccedilma Nedenleri Sayı
Evde dayağın olması 3 167
Arkadaşların teşviki 4 222
Uumlvey ccedilocuk olma 11 611
Toplam 18 1000
Ccedilocukları succedila eğilimli kılan faktoumlrler iccedilerisinde son derece oumlnem arz eden evden
kaccedilma olaylarının ortaya ccedilıkmasında etkili olan nedenlere bakıldığında en ccedilok ldquouumlvey evlat
olmardquo faktoumlruumlnuumln oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir ( 611) Bu son derece dikkat ccedilekici bir
bulgudur Uumlvey evlat olma evden kaccedilmanın bir gerekccedilesi olarak goumlruumllmektedir Uumlvey ccedilocuk
olmak evden kaccedilışı haklılaştıran bir aile ortamının varlığına goumlnderme yapmaktadır Ayrıca
uumlvey ccedilocuğun yeni ebeveyni iccedilselleştirmesi ve ona alışması son derece guumlccediltuumlr Bu durum
ebeveyn bağlılığının daha az olacağı veya ebeveynlerin uumlvey ccedilocuk uumlzerindeki denetiminin
daha az gerccedilekleşeceği şeklinde de yorumlanabilir Bundan ayrı olarak uumlvey ccedilocukların
olduğu aile ortamlarının ccedilocuk accedilısından huzur verici nitelikten uzak olabileceği veya uumlvey
baba veya anne tarafından daha fazla şiddete maruz kalabileceği de ihtimal dacirchilindedir
Evden kaccedilma nedenleri arasında diğer oumlnemli sebepler sırasıyla ldquoarkadaşların teşvikirdquo ( 22
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
297
2) ve ldquoevde dayağın olmasırdquo ( 167) goumlsterilmektedir Arkadaş veya akran etkisi bireylerin
uyumcu veya sapkın tutum geliştirmeleri uumlzerinde son derece oumlnemlidir Succedil literatuumlruumlnde
sapkın veya succedillu akran etkisinin succedilluluğun temel bir goumlstergesi olduğu konusunda yaygın
bir kanının olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilok sayıda araştırma (oumlrneğin bkz Elliott ve
Menard 1996 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002) succedil
davranışının genel olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlendiği ve aynı şekilde
succedilluların diğer succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular ortaya
koymuştur Bireyi evden kaccedilıran ve onu sokaklara youmlnelten faktoumlrlerden birinin de ldquo aile iccedili
şiddetrdquo (dayak) olması araştırma accedilısından beklenen bir husustur Evdeki şiddetin varlığı
ccedilocuğu ev dışı yeni mekacircn arayışına itmektedir Yeni mekacircn arayışı da bireylerin sapkın
akranlarla temas etme olanağını arttırmakta ve bu da onları daha ccedilok succedila eğilimli hale
getirmektedir
Tablo 14 Ccedilocukların Geceyi Sokakta Geccedilirip Geccedilirmediklerinin Dağılımı
Geceyi Sokakta Geccedilirme Durumu Sayı
Hayır 13 433
Evet 17 667
Toplam 30 1000
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı geceyi sokaklarda geccedilirdiklerini belirtmişlerdir ( 667)
Geceyi sokakta geccedilirdiklerini belirtenler iccedilerisinde en yuumlksek oran 9 ve daha fazla sayıda
sokakta gecelediğini belirten seccedilenekte gerccedilekleşmiştir ( 588) Geriye kalan diğer ccedilocuklar
da dışarıda geceleme konusunda farklı rakamları ifade etmişlerdir
44 SOKAKTA CcedilALIġMAYA ĠLĠġKĠN DEĞĠġKENLER
Burada ccedilocukların ilk olarak hangi yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başladıkları sokakta
ccedilalışma nedenleri ne duumlzeyde kazanccedil elde ettikleri ne tuumlr işler yaptıkları kazanccedillarını nasıl
değerlendirdikleri ne kadar suumlre ccedilalıştıkları ve ccedilalışmayı nasıl goumlrduumlkleri gibi konular ele
alınacaktır
Tablo 15 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢlama YaĢlarının Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma YaĢı Sayı
10 yaş ve 10 yaştan oumlnce 22 734 10 yaşından sonra 8 267 Toplam 30 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
298
Tablonun en ilginccedil bulgusu ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda ccedilalışmaya ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda başlamış olmalarıdır Tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların 734‟uuml 10
ve daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda uumlcret getirici işler yapmaya başlamışlardır Sokakta
ccedilalışma yaşının oumlzellikle en ccedilok 8 9 ve 10‟lu yaşlarda yoğunlaştığı tespit edilmiştir Ayrıca
ccedilocukların ccedilalışma yıllarına bakıldığında ise 3-4 yıl arasında ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı
433 5-6 yıl ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı 20 7-8 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin
oranı ile 1-2 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı ise 167 olarak saptanmıştır
Ccedilocukların ccedilok erken yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başlamalarının veya sokağa
takılmalarının ccedilok sayıda nedenleri vardır Bu araştırmada sokaklarda ccedilalışma gerekccedilesi
olarak şu gerekccedileler ve oranlar saptanmıştır
Tablo 16 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma Nedenleri Sayı
Yoksulluk 2 67
Para kazanma isteği 3 100
Babamın işsiz olması 2 67
Babamın hasta olması 4 133
Babamın oumlluumlmuuml 1 33
Evin geccedilimini sağlayacak başka kimsenin olmaması 4 133
Ebeveynlerimin zorlaması 6 200
Ccedilalışan arkadaş ve yakınların etkisi 2 67
Aile buumltccedilesine katkıda bulunmak 2 67
Hayat deneyimi kazanmak ve meslek edinmek 1 33
Okul ihtiyaccedillarımı karşılamak 3 100
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan sokakta ccedilalışma nedenlerinin ccedilok farklılık arz ettiği
anlaşılmaktadır Burada en ccedilok ldquoebeveynlerinin zorlamasırdquo seccedileneği belirtilmiştir Hiccedil
şuumlphesiz ccedilocukların ccedilalışmaya zorlanmaları son derece dramatik bir olaydır Ancak
ebeveynsel zorlamanın temelinde ekonomik guumlccedilluumlklerinsorunların olduğunu tahmin etmek
guumlccedil değildir Aynı şekilde bazı ccedilocuklar ldquoevin geccedilimini sağlayacak kimsenin olmayışınırdquo
bazıları ldquobabalarının hasta olmasınırdquo bazıları ldquopara kazanma isteğirdquo bazıları ldquoyoksullukrdquo
bazıları da ldquookul masraflarını ccedilıkarmakrdquo gibi nedenleri belirtmişlerdir Buumltuumln bu faktoumlrlerin
ekonomik sorunlarla ilintili değişkenler olduğu bir gerccedilektir Burada oumlzetle ccedilocukların
sokakta ccedilalışma veya sokakta bulunma nedeninin ekonomik kaynaklı olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Diyarbakır‟da sokaktaki ccedilocuklar uumlzerinde gerccedilekleştirilen araştırmalar (oumlrneğin
birkaccedil araştırma iccedilin bkz Bilgin 2008 Okumuş 2007 Guumlneş-Kalaycı 2004) aynı şekilde
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenlerinin ekonomik yoksulluk olduğu ve dolayısıyla
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
299
ccedilocukların da ailelerine maddi katkıda bulunmak ve okul masrafınıharccedillığını karşılamak iccedilin
ccedilalıştıklarını ortaya koymaktadır Sosyal Hizmetler ve Ccedilocuk Esirgeme Kurumu (SHCcedilEK)
Devlet İstatistik Enstituumlsuuml (DİE) ve UNICEF-Tuumlrkiye işbirliğiyle gerccedilekleştirilen Sokakta
Yaşayan ve Ccedilalışan Ccedilocuklarla Katılımlı Eylem Araştırması‟nın (2000) sonuccedillarına goumlre de
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenleri şu şekilde saptanmıştır Ccedilocukların 8015‟i ldquoaile
buumltccedilesine katkıda bulunmakrdquo 840‟ı harccedillığını ccedilıkarmak 496‟sı ldquoevin geccedilimini
sağlamakrdquo 344‟uuml ldquoailesi istediği iccedilinrdquo 115‟i ldquokendi istediği iccedilin ldquo ve 191‟i de
ldquocevapsızrdquo seccedileneğini işaretlemişlerdir (bkz İccedilli-Arıkan 2007 42) Araştırma kapsamında
goumlruumlşuumllen ccedilocukların sokakta yaptıkları işler ise şunlardır
Tablo 17 Ccedilocukların Sokakta Yaptıkları ĠĢ Tuumlrlerinin Dağılımı
Sokaklarda Yapılan ĠĢ Tuumlrleri Sayı
Simit satma 2 67
Ayakkabı boyama 4 133
Pazarda el arabası ile eşya taşıma 1 33
Ccediloumlp toplama 12 400
Sakız satma 4 133
Araba camı silme-yıkama 2 67
Pazar yerinde seyyar satıcılık yapma 4 133
Kuumlccediluumlk suumls eşyalarını satma 1 33
Toplam 30 100
Ccedilocuklar genel olarak sokakta seyyar satıcılık yapma ayakkabı boyama simit sakız
şeker balon su ve buz gibi eşyalar satma otomobillerin camlarını silme ccediloumlp toplama su
taşıma mezarlıklarda temizlik işleri gibi ccedilok sayıda işler yapmaktadırlar Ancak
araştırmamızda sokakta ccedilalışıp succedil işleyen ccedilocukların en ccedilok ldquoccediloumlp toplamardquo işleri yaptıkları
goumlruumllmektedir ( 40) Diyarbakır Sosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln yaptığı bir ccedilalışmada
da kentte ccediloumlp toplayarak para kazanan 500 duumlzeyinde ccedilocuk olduğu saptanmıştır (Okumuş
200732)
Ccediloumlp toplama sokaklarda ccedilocuklar tarafından yapılan en niteliksiz işlerden biridir Aynı
zamanda ccediloumlp toplama işi ccedilalışma saatleri accedilısından da oldukccedila riskli olarak
nitelendirilebilecek bir zaman dilimini kapsamaktadır Ccediloumlpler genelde akşamgece vakitleri
veya karanlık ccediloumlkmeye başladıktan sonra toplanır Bu nedenle de bu işguumlcuumlnde ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilin saldırı ve şiddete maruz kalabilme riski de soumlz konusu olabilmektedir
Araştırma grubunda goumlruumlşuumllen ccedilocukların oumlnemli bir oranının ccediloumlp toplama gibi en niteliksiz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
300
işlerden kazanccedil elde etmeye ccedilalışmaları onların iccedilinde bulundukları ekonomik sıkıntıyı
goumlstermesi accedilısından da son derece dikkat ccedilekicidir
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 50) haftanın her guumlnuuml ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların 20‟si de haftada 5ndash6 guumln ccedilalıştıklarını ifade etmişlerdir Geriye kalanlar ise
haftada 1 ile 4 guumln arasında değişen guumln sayısında ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir Aynı şekilde
ccedilocukların oumlnemli bir kısmı ( 692) okulların accedilık olduğu zamanlarda bile guumlnde en az 4-5
saat ccedilalıştıklarını dile getirmişlerdir Ccedilocukların 23‟uuml de guumlnde 2-3 saat arası ccedilalıştıklarını
ccedilocuklardan sadece ikisi okul guumlnlerinde ccedilalışmadığını belirtmiştir
Bu ccedilocukların buumlyuumlk bir oranı ( 833) Diyarbakır‟ın her boumllgesinde ccedilalıştıklarını
ifade etmişlerdir Bir anlamda soumlz konusu ccedilocukların ccedilalışma yerleri ve ortamları iccedilin
belirlenmiş her hangi bir sokak veya mekacircn soumlz konusu değildir Sadece birkaccedilı ccedilalıştıkları
belirli yer olarak tren garı ve alışveriş mekacircnlarının oumlnuumlnuuml belirtmişlerdir
Ccedilalışmanın yapıldığı tarihte ccedilocukların sokaklarda yaptıkları işlerden elde ettikleri
kazanccedillarının da ccedilok yuumlksek olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Guumlnluumlk kazanccedil olarak ccedilocukların 20‟si
1ndash2 TL 20‟si 3ndash4 TL arası 267‟si 5ndash6 TL arası 167‟si 7-8 TL arası ve 166‟sı da
9 TL ve uumlstuuml kazanccedil elde ettikleri belirlenmiştir
Ccedilocuklar kendi kazanccedillarının buumlyuumlk bir kısmını ebeveynlerine verdiklerini ifade
etmişlerdir ( 667) Geriye kalanlar da kazanccedillarını okul ihtiyaccedillarını karşılama ve giyecek
ve iccedilecek gibi bazı ihtiyaccedillarını gidermede kullandıklarını belirtmişlerdir Ccedilalışan ccedilocukların
buumlyuumlk bir kısmı ( 80‟i) eve para goumltuumlremediklerinde ebeveynlerinin bir şey demediklerini
belirtirken 133‟uuml de ebeveynlerinin şiddetine (dayak) maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
Ccedilocukların 67‟si de ebeveynlerinin tepkilerinin sadece kızma ile sınırlı kaldığını
soumlylemişlerdir
Tablo 18 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaktan Memnun Olup-Olmadıklarının Dağılımı
CcedilalıĢmadan Memnun Olma Durumu Sayı
Evet 21 700
Hayır 9 300
Toplam 30 1000
Araştırmanın ilginccedil bir bulgusu ccedilalışan ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda
ccedilalışmaktan memnun olduklarını belirtmiş olmalarıdır Ccedilocukların sokakta ccedilalışma
durumlarını olumlu olarak tanımlamalarının en oumlnemli nedeni iccedilinde bulundukları
yoksulluktur Ccedilocuklar zor ve koumltuuml koşullarda ccedilalışmak suretiyle ailelerinin ekonomik
sorunlarını gidermede kısmen de olsa yardımcı olduklarını duumlşuumlnmektedirler Ccediluumlnkuuml
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
301
ccedilocukların memnuniyet duyma nedenlerinin başında elde ettikleri kazanccedilla ailenin ( 286)
ve kendi ihtiyacını (238) karşılama gibi gerekccedileler yer almaktadır Bazı ccedilocuklar da
kazandıkları para ile kendilerini geleceğe hazırladıklarını ( 19) bazıları da arkadaş grubuyla
hoşlandıkları şeyleri yapma olanağına sahip oldukları ( 19) veya sokakta kalmayı
arzuladıklarını ( 95) ifade etmişlerdir Sokakta ccedilalışmaktan memnuniyet duymayan
ccedilocuklar da memnuniyetsizliğin nedeni olarak en ccedilok sokakta var olan riskleri ve okula
gereken oumlnemi verememelerini goumlstermişlerdir
45 SOKAKTA CcedilALIġAN VE KISMEN YAġAYAN CcedilOCUKLAR VE
SUCcedilLULUK
Bu araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların hepsi sokakta ccedilalışmaya ve yaşamaya
başladıktan sonra bir şekilde polis tarafından alıkonulmuşlardır Bu nedenle 30 ccedilocuğun hepsi
bir şekilde succedil işledikleri gerekccedilesiyle goumlzaltına alınan ve haklarında işlem yapılmış
ccedilocuklardır Yaklaşık olarak her yıl Diyarbakır Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuumlne ortalama 1500
dolayında succedil olayının intikal ettiği belirtilmektedir İntikal eden bu succedilların ağırlıklı olarak
hırsızlık yankesicilik ve kapkaccedil gibi succedil tuumlrlerinden oluştuğu goumlruumllmektedir (Guumlneş ve
Kalaycı 2004 15) Eren (2007128) de Diyarbakır il merkezi ve ilccedilelerinde 2001 yılında her
hangi bir succedil şuumlphelisi olarak yakalanıp savcılığa ccedilıkartılan ccedilocuk sayısının 1524 iken bu
rakamın 2006 yılında 100 artarak 3308‟e yuumlkselmiş olduğunu belirtmektedir
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların niccedilin goumlzaltına alındıkları hususu kendi
beyanlarına dayanarak şu şekilde tablolaştırılmıştır
Tablo 19 Ccedilocukların Polis Tarafından AlıkonulmaGoumlzaltına Alınma Sebeplerinin
Dağılımı
Goumlzaltına Alınma Sebepleri Sayı
Geceyi sokakta geccedilirdiğim iccedilin 2 67
Succedil ve sapkın eylemlerinden dolayı 25 833
Şuumlphe uumlzerine 2 67
Sokakta ccedilalıştığım iccedilin 1 33
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan da accedilık bir şekilde goumlzlemlendiği gibi ccedilocukların en ccedilok goumlzaltına
alınma nedeni işledikleri succedil ve sapma eylemlerinden dolayıdır ( 83) Burada soumlz edilen
succedil ve sapma eylemleri kapkaccedil hırsızlık kavga etmeadam yaralama madde kullanmasatma
gibi davranışlardır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
302
Tablo 20 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra SabıkaSicil Belgesi
Kaydına Sahip Olup Olmadıklarının Dağılımı
SabıkaSicil Kaydının Olup Olmadığı Sayı
Evet 14 467
Hayır 16 533
Toplam 30 1000
Ccedilocukların soumlz konusu succedil eylemlerinden dolayı ccedilok sayıda succedillardan sicil kayıtları
olduğu belirlenmiştir Ccediloğu ccedilocuk sabıka veya sicil kaydının olduğunu belirtmiştir ( 467)
Geriye kalan ccedilocuklar ise herhangi bir sabıka veya sicil kaydının olmadığını ifade etmişlerdir
( 533) Soumlz konusu bu ccedilocukların sabıka veya sicil kayıtlarına ilişkin succedillar aşağıda
belirtilmiştir
Tablo 21 Ccedilocukların Hangi Succediltan Dolayı Sabıka Kayıtlarının Olduğunun Dağılımı
Sabıkanın Olduğu Succedil Tuumlruuml Sayı
Hırsızlık yankesicilik 8 571
Kapkaccedil 1 71
Uyuşturucu madde satma ve kullanma
( esrar ve hap)
2
143
Kavga ve adam yaralama 1 71
Hırsızlık kavga ve yaralama 2 143
Toplam 14 1000
Tablodan genel olarak ccedilocukların en ccedilok sabıkası olan succedil eylemlerinin hırsızlık
yankesicilik ve uyuşturucu madde satma veya kullanma olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizde
ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin istatistikler de ccedilocukların en ccedilok hırsızlık succedilunu işlediklerini
goumlstermektedir
Tablo 22 Ccedilocukların Madde Kullanma Durumlarının Dağılımı
Madde Kullanma Durumları Sayı
Evet 26 866
Hayır 4 134
Toplam 30 1000
Aynı şekilde araştırma grubunda yer alan ccedilocukların 86‟sının bağımlılık yapıcı
madde kullandıkları saptanmıştır Madde kullanmaya ilişkin gerccedilekleşen bu oranın yuumlksek
olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışma succedil işlediği gerekccedilesiyle haklarında işlem
yapılan ccedilocuklar uumlzerine gerccedilekleştirildiği iccedilin soumlz konusu ccedilocukların uyuşturucu veya
bağımlılık yapıcı madde kullanma oranının da yuumlksek olarak gerccedilekleşebileceği oumlngoumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
303
Bu nedenle succedil işleme durumlarına bakılmaksızın sokakta yaşayan ve ccedilalışan ccedilocuklar
uumlzerine gerccedilekleştirilecek herhangi bir ccedilalışmada bu oranın daha duumlşuumlk duumlzeyde
gerccedilekleşmesi muhtemeldir Oumlrneğin Guumlngoumlr (2008) Mersin ili oumlrneğinde 510 sokaktaki
ccedilocuk uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada ccedilocukların sadece 24‟uumlnuumln madde kullandıklarını
38‟inin madde kullanan arkadaşlarının olduğu 22‟sinin succedil işleyen arkadaşlara sahip
olduklarını belirtmiştir Aynı şekilde bu ccedilocukların 90‟a yakını bu succedillu arkadaşlarla
goumlruumlştuumlklerini ( 179‟u ldquoccedilok sıkrdquo 304‟uuml ldquosıkrdquo ve 41‟i de ldquoara sırardquo) ve bu ccedilocuklardan
14‟uuml de succedil eylemi iccedilerisinde yer aldıklarını belirtmişlerdir
Tablo 23 Ccedilocukların Kullandıkları Madde Tuumlrlerinin Dağılımı
Kullanılan Madde Tuumlrleri Sayı
Sigara 6 230
Yapıştırıcı madde (bally) alkol 4 158
Uccedilucu madde (tiner) sigara 5 192
Alkol sigara esrar 2 76
Sigara esrar 3 115
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara 1 38
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara esrar 1 38
Uccedilucu madde (tiner) alkol sigara hap 4 158
Toplam 26 1000
Yukarıdaki tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların soumlz konusu maddelerden en ccedilok
sigara tiner ve bally gibi uccedilucu madde ve alkol kullandığı saptanmıştır Tablo accedilısından en
ilginccedil bulgu ccedilocukların 23‟uumlnuumln (6 ccedilocuk) esrar kullandıklarının belirlenmiş olmasıdır
Sosyolojik accedilıdan ccedilocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenleri iccedilerisinde aile
yapısı (ailenin ilgisizliği ve duygusal ihmal soumlz konusu maddeleri ailede kullanan bireylerin
varlığı parccedilalanmış aileler aile iccedilindeki fiziksel ve cinsel istismarın varlığı gibi) akran grup
yapısı (akranlardan kullanan bireylerin varlığı arkadaşlara oumlzenti ve akran baskısı grup
iccedilerisinde kendini kanıtlama maddeyi merak etme gibi) korkuyu gidermek ve cesareti
arttırmak (daha kolay succedil işleyebilmek heyecan arama mağdura ve yaptıkları sapkınsuccedil
eylemelerine karşı duyarsızlaşmak) ve sokakların yapısı (kolay elde edilebilirlik ebeveynsel
goumlzetim ve denetimin yokluğu enformel denetimin zayıflığı) en dikkat ccedilekenleri
oluşturmaktadır Bu tuumlr maddeleri kullanmak ile succedil işlemek arasında bir ilişkiden soumlz etmek
muumlmkuumlnduumlr En azından bu maddeleri kullanan ccedilocukların succedil işleme riskinin daha yuumlksek
olduğunu soumlyleyebiliriz Oumlzellikle bazı ccedilocukların bu maddeleri satın almak iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık gasp ve kapkaccedil gibi succedilları işleyerek edindikleri ileri suumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
304
Goumlruumlşme yaptığımız ccedilocukların ccediloğu esrar ve diğer bazı uyuşturucu hapları
edinmenin ccedilok kolay olduğunu ve bu maddelerin satıldığı yerleri bildiklerini ve edinmek
istediklerinde kolay temin edebildiklerini belirtmişlerdir
Tablo 24 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Bağımlılık Yapan
Maddeleri Kullanan ArkadaĢlara Sahip Olup-Olmadıklarının Dağılımı
Madde Kullanılan ArkadaĢların Varlığı Sayı
Evet 30 1000
Hayır - 00
Toplam 30 1000
Ayrıca araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların arkadaşlarının da kendileri gibi
bağımlılık yapıcı maddeler (sigara bally tiner alkol vb) kullandıklarını belirtmişlerdir Bu
ccedilocukların da en ccedilok esrar bally sigara ve alkol gibi maddelerden birini veya diğerleri ile
birlikte kullandıklarını ifade etmişlerdir
Bağımlılık yapıcı madde kullanma alışkanlıkları genelde belirli bir akran grubu
iccedilerisinde oumlğrenilmektedir Aynı şekilde succedil davranışının veya succedila ilişkin kalıpların da akran
grubu iccedilerisinde oumlğrenildiği hususu kriminolojide yaygın olarak kabul edilen bir goumlruumlş haline
geldiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Konuya ilişkin yapılmış ccedilok sayıda araştırma (Oumlrneğin bkz
Elliott ve Menard 1996 Elliott ve Voss 1974 Elliot Huizing ve Menard 1989 Akers vd
1979 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002 ) succedilluların birlikte
oldukları veya arkadaş edindikleri bireylerin de oumlnemli bir oranının kendileri gibi succedillu
bireylerden oluşmuş olduğunu ortaya koymuştur Bu araştırmaların succedil davranışının genel
olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlenen bir edim olduğunu ve ccedilocukların diğer
succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular saptadıkları goumlruumllmektedir Bu
ccedilerccedilevede Elliott Huizinga ve Ageton (1985) succedillu akranların succedilluluğun en oumlnemli
nedensel faktoumlrlerinden biri olduğunu ileri suumlrmektedirler Bu sebeple sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocukların succedillu ccedilocuklarla veya akranlarla temas etme riski sokaklarda olmayan
diğer ccedilocuklara kıyasla daha yuumlksek olduğu soumlylenebilir
Tablo 25 Ccedilocukların Bağımlılık Yapıcı Maddeleri Kullanma Nedenlerinin Dağılımı
Madde Kullanma Nedenleri Sayı
Arkadaş ccedilevresi ile birlikte olma ve oumlzentimerak 4 154
Can sıkıntısını gidermek eğlenmek heyecan yaratmak iccedilin 22 846
Toplam 26 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
305
Ccedilocukların bağımlılık yapıcı madde kullanma nedenlerinin başında can sıkıntısını
giderme ve eğlenmek olduğu goumlruumllmektedir Arkadaş ccedilevresine oumlzenti duyma ve kullanılan
maddeyi merak etme gibi nedenler de ikinci sırada gelmektedir
Ccedilocukların sokakta karşılaştıkları bazı riskler bedensel veya fiziksel accedilıdan kalıcı iz
bırakmasının yanı sıra sosyal ve kişisel yaşamlarını da oumlnemli oumllccediluumlde olumsuz olarak
etkileyebilmektedir Oumlrneğin ccedilocukların sokaklarda karşılaştıkları bazı şiddet eylemleri
onların travma yaşamalarına yol accedilabilecek kadar tehlikeli boyutlara ulaşabilmektedir Aynı
şekilde ccedilocuğun maruz kaldığı bu tuumlr şiddet eylemleri onları da aynı şekilde şiddet
uygulayacak bireylere doumlnuumlştuumlrebilecektir Bu ccedilerccedilevede şiddete maruz kalmak ile şiddete
youmlnelmek arasında goumlrece bir ilişkiden soumlz etmek muumlmkuumlnduumlr
Tablo 26 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Kendilerine Cinsel Tacizde
Bulunulup Bulunulmadığının Dağılımı
Cinsel Tacize Uğrama Durumu Sayı
Evet 4 133
Hayır 26 867
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloya bakıldığında ccedilocukların oumlnemli bir oranının sokakta her hangi bir
cinsel şiddete maruz kalmadıklarını goumlruumllmektedir ( 867) Ccedilocukların sadece 133‟uuml (4
kişi) cinsel şiddet eylemi ile karşı karşıya geldiklerini itiraf etmişlerdir Bunlar da kendilerine
tacizde bulunan kişilerin sokakta boş gezen serseri ccedilocuklar olduğunu belirtmişlerdir Ayrıca
araştırma grubunda bulunan ccedilocukların yarısı sokakta ccedilalışmaya başladıktan sonra sokakta
bazı kazalara maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
5 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların tuumlmuuml herhangi bir succedil şuumlphesi ile polis
tarafından goumlzaltına alınan ccedilocuklardır Soumlz konusu ccedilocukların ccediloğu hırsızlık yankesicilik
adam yaralama ve uyuşturucu madde kullanma ve satma succedillarından haklarında işlem
yapılmıştır Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların succedillulukla ilintili veya succedila
eğilimli olmalarında dikkat ccedileken bazı oumlzellikler şu şekilde belirtilebilir Ccedilocukların
ebeveynlerinin oumlğrenim duumlzeylerinin duumlşuumlk olması (annelerinin 90‟ı okuma yazma bile
bilmiyor babalarının da 43‟uuml her hangi bir okul mezunu değil) onların oumlnemli bir oranının
goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olmaları ( 70) ailelerinin son derece yoksul olmaları
(babalarının ccediloğunun duumlşuumlk nitelikli veya guumlndelikccedili iş alanlarda ccedilalıştıkları kazanccedillarının
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
306
son derece duumlşuumlk olduğu ve goumlccedil sonrası ekonomik sorunlar yaşadıkları ccedilocukların 94‟e
yakını ailelerini ldquoccedilok fakirrdquo ve ldquofakirrdquo olarak nitelendirdikleri) evden kaccedilma sıklığının
yaygınlığı ( 60) ccedilocukların bazı guumlnlerde sokaklarda sabahladıkları ( 667) sapkın ve
sokaklara takılan akranlara sahip oldukları (arkadaşlarının ccediloğu da kendileri gibi uyuşturucu
veya bağımlılık yapıcı madde kullandıkları) oumlğrenim kurumlarından ayrılmaları veya terk
etmeleri ( 53‟uuml halihazırda bir oumlğrenim kurumuna devam etmiyor) aileye ilişkin ciddi
sorunlar yaşamaları (uumlvey ccedilocuk olma 611 90‟ı evde suumlrekli ve bazen fiziksel şiddet
goumlrduumlklerini ifade etmeleri 25‟inin babasının hayatta olmaması ccedilocukların 367‟sinin
ebeveynlerinin ayrı yaşamaları) ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda sokakla tanışmaları ve sokakta ccedilalışmaya
başlamaları ( 734‟uuml 10 yaşına varmadan sokakları mesken edindikleri) yaptıkları iş
tuumlruumlnuumln son derece niteliksiz olması ( 40‟ı ccediloumlp toplama işini yapıyor) gibi etkenler sokakta
ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukları succedillu kılan faktoumlrler olarak dikkat ccedilekmektedir Bu
bulgular araştırmamızın hipotezlerini doğrular niteliktedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Ccedilocukluk
doumlneminde deneyimlenen yaşam tarzları ve yaşanılankarşılaşılan guumlccedilluumlklermağduriyetler
succedilluluğun oumlnemli belirleyicileri olarak etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilocukluk
deneyiminin olumlu ve olumsuz bir tarzda şekillenmesinde oumlzellikle de ccedilocuğun yetiştiği aile
ortamı (şiddet sevgisizlikilgisizlik yoksulluk succedillu ve sapkın bireylerin varlığı
ebeveynlerin ccedilocuk yetiştirme konusundaki bilgisiz oluşları ccedilalışma youmlnuumlnde baskılamaları
gibi) okul deneyimi succedillu akran etkileri ailenin ekonomik geccedilim sorumluluğunu omuzlarında
hissetmeleri sokakta karşılaştıkları guumlccedilluumlkler taciz ve bazı sosyo-ekonomik dezavantajlar
dominant faktoumlrler olarak etkide bulunduğu soumlylenebilir Soumlz konusu doumlnemde ccedilocukların
sorunsuz bir aile yapısı iccedilerisinde sosyalleşmelerinin sağlanması ve oumlğrenimlerine devam
edebilme olanaklarının yaratılması gerekirken sokakların riskli alanlarında yaşam
muumlcadelesine atılmaları atılmak zorunda bırakılmaları onları succedila eğilimli kılan oumlnemli bir
etken olmaktadır Oumlzellikle de aile denetiminden kaccedilan ccedilocukların sokaktaki succedillu kuumlltuumlruumln
etkisine accedilık olma riskleri daha yuumlksektir
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından oumlzellikle ccedilalıştırılmaları konusunda zorlanmaları ve
ccedilocukların istenilen duumlzeyde parayı eve goumltuumlrememeleri durumunda psikolojik ve fiziksel
şiddet goumlrmeleri ccedilocukların ccedilok para kazanmak iccedilin zamanlarını daha ccedilok sokaklarda
geccedilirmelerine veya evden kaccedilma veya eve doumlnmeme gibi sonuccedillara yol accedilabilmektedir Bu
olumsuz tutumlar bazen de ccedilocukları hırsızlık yapmaya da itebilmektedir Sonuccedil olarak
ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik bu olumsuz tutumları ccedilocukların ebeveynlerine olan
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
270
1 GĠRĠġ
Ccedilocukların sokakta ccedilalışmalarıccedilalıştırılmaları veya ccedilalışan ccedilocuklar olgusu oumlnemli bir
toplumsal sorunu teşkil etmektedir UNICEF raporlarına goumlre tuumlm uumllkelerde aileleriyle
bağlarını kesmiş ve sokakta yaşayan ccedilocuk oranı tuumlm ccedilocuk oranın neredeyse 5-10‟unu
oluşturmaktadır Guumlnuumlmuumlzde sokak ccedilocuklarının en ccedilok Latin Amerika uumllkelerinde
(Meksika Brezilya Kolombiya vb) yoğunlaşma goumlsterdikleri belirtilmektedir Aynı şekilde
sokak ccedilocukları sorunun Bangladeş ve kuumlltuumlrel faktoumlrlerin etkisiyle de Hindistan gibi
uumllkelerde de yoğun olarak goumlzlendiği ifade edilmektedir (Guumlneş ve Kalaycı 20045) Bazı
uumllkelerdeki sokak ccedilocuklarının sayısı (sokak ccedilocuğunun geniş tanımı baz alınarak) konusunda
yapılan istatistiksel tahminler şu şekildedir Kenya 250 000 Etopya 150 000 Zimbabwe 12
000 Bangladeş 445 226 Nepal 30 000 Hindistan 11 milyon Birleşmiş Milletlerin
yayınladığı ldquoCcedilocuk Hakları Duumlnya Raporu 2000 Polis İstismarı ve Sokak Ccedilocuklarının
Keyfi Alıkonulmasırdquo başlıklı raporuna goumlre sokak ccedilocuklarının duumlnyadaki toplam sayısı 150
milyon olarak tahmin edilmekte ve bu rakam giderek hızla artmaktadır Bu ccedilocukların
yaşlarının genelde 3 ile 18 arasında yer aldığı ve bunların da yaklaşık yuumlzde 40‟ının evsiz
oldukları belirtilmektedir Geriye kalan diğer yuumlzde 60‟ının da ailelerinin ekonomik accedilıdan
yetersiz ve koumltuuml bir pozisyonda olmalarından dolayı ailelerinin geccedilim muumlcadelelerinde
yardımcı olmak ve destek ccedilıkmak iccedilin ccedilalıştıkları ifade edilmektedir Bu ccedilocukların ccediloğunun
sağlıksız koşullarda yaşadıkları sosyal guumlvence ve formel oumlğrenimden yoksun oldukları ve
giderek artan şekilde cinsel taciz ve tecavuumlz uyuşturucu ve alkol bağımlılığı sorunlarıyla
yuumlzleştikleri ccedileşitli kesimlerin koumlle işccedililik seks koumlleliği organ mafyası porno enduumlstrisi gibi
fiziksel ve psikolojik şiddetine istismarına maruz kaldıkları ileri suumlruumllmektedir (bkz İccedilli-
Arıkan vd 2007 37)
Uumllkemizde ise sokak ccedilocukların sayısı konusunda kesin rakamları ortaya koyacak
ccedilalışmaların olmadığı ifade edilmektedir (Guumlneş ve Kalaycı 20045) 2004 yılında Kadın ve
Aileden Sorumlu Devlet Bakanı‟nın accedilıklamasında Tuumlrkiye genelinde 40 bin 205 sokak
ccedilocuğunun bulunduğu belirtilmiş ancak sokakta ccedilalıştırılan ve yaşayan ccedilocukların bu
rakamdaki oranları ifade edilmemiştir Ayrıca komisyona gelen bilgilerde 635 bin ccedilocuğun
sokağa duumlşme tehlikesinin olduğu belirtilmiştir (İccedilli- Arıkan vd 2007 67)
Araştırma alanı olan Diyarbakır iline ilişkin gerccedilek rakamları ortaya koymak da son
derece guumlccediltuumlr 2006 Aralık ayı iccedilerisinde ccedilok sayıda kurumun işbirliği ile yapılan bir alan
taramasında Diyarbakır ilinin merkez semtlerinde 97‟si kız toplam 3302 ccedilocuğun sokaklarda
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
271
ccedilalıştığı tespit edilmiştir Bu ccedilocukların 1024uuml ilde bulunan ldquoCcedilocuk ve Genccedillik Merkezirdquone
kayıtlı 560ı da okula devam etmeyen 78‟inin madde bağımlısı olduğu tespit edilmiştir
Diyarbakır ilinde hizmet veren 75Yıl Genccedillik ve Ccedilocuk merkezi Muumlduumlruuml Remziye Arslan
Ulaş merkezlerinin accedilıldığından bu yana 9302 ccedilocuğa ulaştıklarını belirtmiştir O sokakta
ccedilalışan ccedilocukların sayısının tam olarak bilinmediğini belirtmekle birlikte 2004 yılında yapılan
bir ccedilalışmada hem okuyan hem de sokakta ccedilalışan 8775 ccedilocuğun tespit edildiğini ifade
etmiştir 2005 yılı iccedilerisinde İl Milli Eğitimi Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln bu konudaki ccedilalışmasında 9177
ccedilocuğun olduğu saptanmıştır (Ulaş 2007 45-58) Ancak bu rakamlar hem okula giden hem
de sokakta ccedilalışan ccedilocuklara ilişkin gerccedilekleşen rakamlardır Dolayısıyla okula gitmeyen
ancak sokaklarda ccedilalışan ccedilocuk sayısı da buna eklendiğinde rakamın daha da artabileceği bir
gerccedilektir Bu sebeple başka kaynaklarda Diyarbakır‟da sokaktaki ccedilocuklarının sayısı
konusunda 20000 rakamının da ifade edildiğini burada belirtmek gerekmektedir (Guumlneş ve
Kalaycı 200414)
Duumlnyada ccedilocuk işccedililiğinin en koumltuuml biccedilimleri kapsamında ifade edilen ve ccedilocukların
ccedilalıştırıldığı ccedilok sayıda iş alanları bulunmaktadır Bunlar kısaca tehlikeli işlerde ccedilalıştırılma
ev işlerinde zorla ccedilalıştırılma fuhuş veya cinsel soumlmuumlruuml koumllelik ve borccedil karşılığında zorla
ccedilalıştırılma olarak belirtilebilir Uumllkemizde ise ccedilocuk işccedililiğinin en koumltuuml biccedilimleri olarak
sokaklarda yapılan işler kentlerdeki enformel alanlarda yapılan işler mevsimlik tarım işccedililiği
kapsamında yapılan işler ve kırsal yerleşim yerlerinde ve ev işlerinde gerccedilekleşen ccedilocuk
işccedililiği gibi alanlar goumlsterilmektedir (bkz Bilgin 2008 23ndash36) Bu araştırmada ccedilocuk
emeğinin veya işccedililiğinin sadece sokaklarda yapılan işler kapsamındaki boyutuyla ele alındığı
belirtilmelidir
Ccedilocuk emeğinin kullanımının oumlnde gelen ccedilok sayıda nedenleri bulunmaktadır
Oumlzellikle uumllkemizdeki ccedilocuk emeğinin kullanılmasının oumlnde gelen nedenleri arasında goumlccedil
yoksulluk ebeveynlerin işsizliği ve ccedilocukların ccedilalışma yaşamında bulunmalarına ilişkin
kuumlltuumlrel değerler en kayda değer olanlarını oluşturmaktadır Ancak sokaklarda ccedilalışan ccedilocuk
sayısının uumllkemizde ciddi bir probleme doumlnuumlşmesinde en etkili unsurun son doumlnemlerde
gerccedilekleşen kitlesel goumlccedillerin neden olduğu kentsel yoksulluk olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu boumllgesinde teroumlrle muumlcadele kapsamında
suumlrduumlruumllen ccedilalışmaların en olumsuz sonuccedillarından biri de yaşanan goumlccedil olgusudur Oumlzellikle de
90‟li yılların başları ile sonları arasında yoğunlaşan goumlccedile bağlı olarak ccedilok sayıda sosyal
problemin ortaya ccedilıktığı bilinen bir gerccedilektir Bu sorunlar iccedilerisinde en dikkat ccedilekenleri
olarak işsizlik yoksulluk sosyal dışlanma sosyal sermayedeki doumlnuumlşuumlmler succedil ve şiddet
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
272
unsurları burada belirtilebilir Oumlzellikle ekonomik alanda yaşanan sorunlar ccedilocukların ailenin
geccedilimine katkı yapmak iccedilin sokağa youmlnelmelerine sokakta ccedilalışmalarına yol accedilmıştır
Sokağa youmlnelen ccedilocukları iki genel grup olarak kategorileştirmek muumlmkuumlnduumlr İlki
ldquosokakta ccedilalışan ccedilocuklarrdquo ikincisi ise ldquosokakta yaşayanrdquo veya ldquosokak ccedilocuklarırdquo olarak
nitelendirilen ccedilocuklardır ldquoSokakta ccedilalışan ccedilocuklarrdquo kavramı ailelerinin geccedilimine yardımcı
olmak veya kendi harcamalarını karşılamak gibi ekonomik gerekccedilelerle sokakta uumlcret getirici
işlerde ccedilalışan dolayısıyla zamanlarının oumlnemli bir kısmını sokaklarda geccediliren ancak genelde
iş sonrası evlerine geri doumlnen ccedilocukları tanımlamaktadır Bu ccedilocukların en belirgin
oumlzelliklerinden biri ndashki aynı zamanda bu oumlzellik onları ldquosokak ccedilocuklarındanrdquo veya ldquosokakta
yaşayan ccedilocuklardanrdquo ayıran en belirgin farkı oluşturur- bu ccedilocukların aileleri ile olan
ilişkilerinin devam ediyor olmadır ldquoSokak ccedilocuklarırdquo veya ldquosokakta yaşayan ccedilocuklarrdquo
kavramı ise genelde kısmen veya hiccedilbir şekilde aile desteği olanağına sahip olmayan veya bu
destekten yoksun olan ve dolayısıyla ev ve aile ile irtibatları goumlrece kesilmiş olan -bazen veya
hiccedil eve doumlnmeyen- yaşam mekacircnları olarak da sokakları kullanan sahipsiz ccedilocuk kuumlmesini
tanımlamaktadır Bunlar genelde evden atılmış veya aileleri tarafından sokağa terk edilmiş
veya aile iccedili şiddet istismar veya istenmeme durumundan dolayı evden kaccedilmış veya eve
suumlrekli gitmeyen aileleri bilinmeyen veya ailesi olmayan ya da ailesi olduğu halde tamamen
başıboş bırakılan ccedilocuklardır UNICEF yetkilileri tarafından risk altında goumlruumllen ccedilocuklar iccedilin
yapılan ayrım ve tanımlamalar da yaklaşık olarak bu ccedilerccedilevede değerlendirilmektedir (bkz
Ennew 2003 15-16 Atauz 1999 Sayıta 2005 Hatloy vd 2005 Yuumlksel ve Oto 200412
Bilgin 2008 37-42 Guumlngoumlr 199828) UNICEF yetkilileri tarafından konuya ilişkin olarak
yapılan bir başka ayrım ve tanımlama da şu şekildedir 1 Aileleriyle suumlrekli ilişkisi olan
ccedilocuklar (sokaktaki ccedilocuk) 2 Aileleriyle zaman zaman ilişkisi olan ccedilocuklar (sokağın
ccedilocuğu) ve 3 Aileleriyle hiccedil ilişkisi olmayan veya ailesiz ccedilocuklar (terk edilen ve ihmal
edilen ccedilocuk)rdquo (Phillips 19944 Agrawal 1999 20)
Sokakta yaşayan veya sokaktaki ccedilocuklar sokağı genelde hem bir ccedilalışma hem bir
sapkın tutum sergileme (uyuşturucu madde kullanma ve satma dilencilik yapma başka
bireylere sataşma hırsızlık gasp ve cinayet vb succedillar işleme birtakım tacizlerle insanları
rahatsızlık verme gibi) ve hem de bir ev ortamı (dışarıda gecelemek gibi) olarak
kullanırlarken sokakta ccedilalışan ccedilocuklar ise genelde sokağı sadece bir ccedilalışma alanı olarak
kullandıklarını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu nedenle sokakta ccedilalışan ccedilocukların aileleri ile olan
ilişkilerinin oumlnemli oumllccediluumlde devam ettiği ve dolayısıyla ailelerinin denetiminin kısmen de olsa
soumlz konusu olduğu soumlylenebilir Sonuccedilta bu ccedilocuklar ailelerinin geccedilim guumlccedilluumlklerine katkıda
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
273
bulunmak iccedilin ccedilalışmaktadırlar Bu sebeple ccedilocukların oumlnemli bir kısmı kazanccedillarını eve
getirip ebeveynlerine vermektedirler veya en azından bu para ile okul ve eğitim masraflarını
karşılayarak ebeveynlerini bu yuumlkten kurtarmaya ccedilalışmaktadırlar Bu ccedilerccedilevede sokakta
ccedilalışan ccedilocuk ile sokakta yaşayan ccedilocuk arasındaki en ayırıcı iki temel fark olarak akşamları
eve doumlnme ve aile denetimibağlılığı konusunda ortaya ccedilıkmaktadır denilebilir
Bu noktada sokakta yaşayan ccedilocukların tuumlmuumlnuumln succedila bulaştığını ve aynı şekilde
sokakta ccedilalışan ccedilocukların da hiccedil succedilsapkın tutumlar geliştirmeyeceklerini iddia etmek
muumlmkuumln değildir Ancak sokakta yaşayan ccedilocukların daha ccedilok succedila bulaştıkları ve aynı
şekilde sokakta ccedilalışan ccedilocukların da succedila eğilimli hale geldiklerini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzellikle sokakta ccedilalışan ccedilocukların sokaktaki tuumlm risk ve tehlikelere accedilık bireyler oldukları
ve zamanla succedila eğilimli hale geldikleri goumlzlemlenen bir olgudur Sokaktaki sapkın bireylerle
temas etme yoğunluğu ebeveynleri ile olan ilişkilerin zayıflaması veya ebeveyn
denetiminden yoksun olma okul ve aile bağlılığının zayıflaması ve succedillu kuumlltuumlrlerle temas
etme olanağının ortaya ccedilıkması gibi unsurlar sokakta bulunan ccedilocukları succedil işlemeye
itebilmektedir Ccediluumlnkuuml ccedilalışılan sokak ortamlarının niteliği ccedilocukların succedillu motivasyona
sahip olabilme veya kriminalleşme risklerini arttırmaktadır Ekonomik ve ailesel sorunların ve
ayrıca succedil işleme fırsatının varlığı da buna eklendiğinde sokakta ccedilalışan ccedilocukların succedil
işleme accedilısından potansiyel bir grubu oluşturduklarını tahmin etmek muumlmkuumlnduumlr Ccediluumlnkuuml
sokakta yaşayan ccedilocukların genelde aile desteği ve denetiminden yoksun olmaları sahipsiz
ve kimsesiz bir pozisyonda olmaları onları succedil işlemeye daha accedilık hale getirmektedir En
basitinden sahipsiz ccedilocuklar hayatta kalabilmek veya accedillıklarını giderebilmek gibi bazı
zorunlu gereksinimlerini karşılamak iccedilin yasal olmayan bazı kriminal tutumlar (hırsızlık
yankesicilik madde kullanma ve satma gasp yaralama gibi) sergileyebilmektedirler Soumlz
konusu ccedilocukların succedila eğilimli olmalarında aileye ilişkin geccedilmişte yaşamış oldukları veya
yaşadıkları sorunlar ve dezavantajlar son derece oumlnem arz etmektedir Bu nedenle sokakta
ccedilalışan ccedilocuklar iccedilin gelecekte sokağın ccedilocuğu olma ve dolayısıyla succedillu olabilme gibi bir
risk her zaman olasıdır Bu ccedilerccedilevede sokakta ccedilalışan ccedilocukların da -her ne kadar sokakta
yaşayan ccedilocuklar duumlzeyinde olmasa bile- succedila bulaşma risklerinin soumlz konusu olabileceğini
ileri suumlrmek muumlmkuumlnduumlr
Sokak ccedilocuk ve succedilluluk ilişkisi uumlccedillemesinde yukarıda ifade edilen hususların
araştırma alanı accedilısından daha gerccedilekccedili saptamalar teşkil ettiği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml
araştırmanın gerccedilekleştiği Diyarbakır sokakları succedil davranışının oumlğrenilmesi accedilısından ciddi
risk ortamlarını teşkil etmektedir Guumlvenli alanlar olmaktan son derece uzak olan bu sokaklar
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
274
succedillu akranlarla temas etmenin de en olanaklı olduğu yerlerdir Oumlzellikle de Diyarbakır ilinde
sokakta ccedilalışan ccedilocukların ebeveynlerinin denetimlerinden uzak olmaları sokaklardaki succedillu
sayısının fazlalığı ve succedillu ccedileteler tarafından kullanılabilme riskinin yuumlksek olması gibi
etkenler onların succedilluluk accedilısından riskli bir kategori iccedilerisinde goumlruumllmelerine yol
accedilabilmektedir Dolayısıyla gerek succedil davranışının oumlğrenilmesi gerekse de succedila maruz kalma
veya istismar konusu edilme accedilısından sokaklar en riskli alanlar iccedilerisinde goumlsterilebilir
Sokakta ccedilalışan ccedilocuk faaliyetleri daha ccedilok enformel hizmet sektoumlruumlnuumln marjinal
alanında yoğunlaşan kurumsallaşma niteliğinden yoksun ve denetim dışı mekanlarda kazanccedil
elde etmeye youmlnelik gerccedilekleştirilen ccedilabalar veya eylemlerdir Soumlz konusu ccedilocuk faaliyeti her
hangi bir beceri gerektirmeyen ve denetimi son derece guumlccedil olan mekacircnlarda
gerccedilekleşmektedir Ccedilocuklar tarafından gerccedilekleştirilen bu faaliyet tarzları tarımsal alanda
gerccedilekleşen doumlnuumlşuumlmler goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan işsizlik ve yoksulluk ccedilocukların hane
gelirine katkı yapma zorunluluğunun ortaya ccedilıkması hızlı kentleşme ve genccedil nuumlfus oranın
yuumlksekliği gibi ccedilok sayıda faktoumlrle ilişkilidir (Bilgin 2008 21)
2 KURAMSAL CcedilERCcedilEVE CcedilOCUKLARIN SOKAKTA BULUNMA
NEDENLERĠ VE SUCcedilLULUK
Sokakta ccedilalışan ccedilocuk olgusu oumlnemli oumllccediluumlde goumlccedil sorununun ve bununla ilintili kentsel
yoksulluğun bir parccedilası olarak ortaya ccedilıkmıştır Yapılan ccedilok sayıda araştırmanın sokakta
ccedilalışan ccedilocukların oumlnemli bir oranının geccedilmiş doumlnemde goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olduğu
youmlnuumlnde bulgular saptanması (oumlrneğin bkz Erkan vd 2002 Şişman 2004 Altuntaş
2003) ccedilocukların sokakta bulunmaları veya sokağı mesken edinmeleri ile goumlccedil
arasında bir ilişkinin var olduğunun bir kanıtı olarak goumlruumllebilir Aynı
şekilde ccedilocukların kuumlccediluumlk yaşlarda işguumlcuuml piyasasına katılmalarının oumlnemli bir nedeni
ailelerin iccedilinde bulundukları ekonomik yetersizliklerdir Sokakta ccedilalışan ccedilocukların mensup
oldukları ailelerin gelir duumlzeylerinin son derece duumlşuumlk olması ndashbu husus neredeyse tuumlm
araştırmaların ortak bir bulgusu olarak dikkat ccedilekmektedir- (bkz Şişman 2004 Baştaymaz
1990 Bilgin 2008 Ccedilevik1997 Atauz 1998 Altuntaş 2003 Erkan vd 2002 51ndash
78) sokakta ccedilalışma ile ailenin yoksulluğu arasında guumlccedilluuml bir ilişkinin varlığını
goumlstermektedir Bu da ccedilocuk işccedililiğinin oumlnde gelen bir nedeninin yoksulluk olduğunu
goumlstermektedir Sonuccedil olarak goumlccedil ile birlikte ebeveynlerin kent ortamında işsiz kalmaları
ailelerin geccedilimlerini sağlama goumlrevini oumlnemli oumllccediluumlde ccedilocukların uumlstlenmelerine yol accedilmıştır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
275
ldquoSokakta ccedilalışan ccedilocukrdquo sorunu bir bakıma ebeveynlerin yoksul olmaları ve iş
bulmakta sorun yaşamaları nedeniyle pek ccedilok ebeveynin ccedilocuğunu eve gelir getirmesi iccedilin
ccedilalışmaya zorlamalarından kaynaklanır Diğer bir deyişle sokakta ccedilalışan ccedilocuk sorunu
ailenin ccedilocuğunu zorla ccedilalıştırmasının da oumltesinde kentsel yoksulluğun bir tezahuumlruuml olarak
ortaya ccedilıkmaktadır Aynı şekilde hane halkı reisinin hasta ve yaşlı olması aileleriyle olan
duumlzensiz-sorunlu ilişkileri de ccedilocukların ccedilalışmasına doğrudan yol accedilan faktoumlrlerden biri
olarak rol oynamaktadır (Yuumlkseker 2006229) ILO ccedilocuk işccedililiğinin nedenleri arasında
ldquogelenekler eğitime ulaşılabilmede yaşanan sorunlar ve yoksulluğa accedilıklıkrdquo gibi faktoumlrleri
goumlstermektedir Aynı şekilde sokakta ccedilalışan ccedilocuklar olgusunun nedenleri arasında sağlıksız
yerleşme yoksulluk boumlluumlşuumlm adaletsizliği boumllgesel eşitsizlikler eğitim olanaklarından
yararlanamama ve ailenin duygusal istismarı gibi etkenler de bulunmaktadır (bkz Yetim ve
Ccedilağlayandereli 2007 35- 36)
ldquoSokak ccedilocuğurdquo olgusunun nedenleri konusunda ise ccedilok sayıda etkenden soumlz
edilebilir Aile sorunları (aile parccedilalanması boşanma aile iccedili şiddet ve istismar ebeveynsel
denetimin yetersizliği uumlvey evlat olma aileden gerekli ilgiyi goumlrememe veya sevgisizlik
ebeveynlerin uyuşturucu kullanma veya succedilluluk durumu) goumlccedil kente uyum sorunları okula
ilişkin sorunlar (ayrımcılıketiketleme okul başarısızlığı okulu sevmeme okulu terk etme
veya ayrılma okul iklimi) akran grubunun etkisi sokağın cezbedici oumlzelliği ccedilocukların para
kazanmaları youmlnuumlnde kuumlltuumlrel değerlerin varlığı gibi faktoumlrler burada zikredilebilir
Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuumlne goumlre genel olarak ccedilocukların sokakta olma nedenleri arasında
kendileri iccedilin para kazanma ve ailelerine bu konuda yardımcı olma barınacak yer bulma aile
iccedili sorunlardan kurtulma ev işlerinden kurtulma ve ccedilocuk kurumınlardan kurtulma gibi
etkenler bulunmaktadır Ancak tuumlm bu etkenlerin temelinde yoksulluk faktoumlruumlnuumln olduğu bir
gerccedilektir (World Health Organization 2003)
Guumlneş ve Kalaycı (2004 7) ccedilocuğu sokağa iten nedenleri ve onları sokakta bekleyen
tehlikeleri şu şekilde belirtmektedirler
1Ccedilocuğu sokağa iten nedenler a) goumlccedil ve goumlccedille ilintili ortaya ccedilıkan uyum sorunları b)
yoksulluk işsizlik ekonomik yoksunluk gibi iktisadi etkenler c) ccedilocuğun para kazanma veya
aile buumltccedilesine katkıda bulunma youmlnuumlndeki kuumlltuumlrel değerlerin varlığı d) arkadaş grupların
etkisi e) ccedilocuğun aile bireyleri tarafından istismar ve ihmal edilmesi f) aile iccedili şiddet cinsel
taciz ve tecavuumlz g) eğitimsizlik h) aile parccedilalanması ı) ccedilarpık kentleşme i) sokağın bireyi
ccedileken yapısı ve sokakta oumlzguumlr davranabilme olanağı j) medyanın menfi etkileri k)
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
276
denetlenmeyen oyun salonlarının ccedilekiciliği l) bireylerin sokaklardaki ccedilocuklara merhamet ve
yardımseverlik duygusu altında verdikleri para ve eşyanın etkisi ve uzmanlık becerisi
olmayan bazı goumlnuumllluuml kuruluşların medyatik ccedilalışmalarının yarattığı olumsuz etkiler
2 Sokakta yaşayan ccedilocukları bekleyen riskler ise şu şekilde belirtilmiştir a) ihmal ve
istismara maruz kalma b) bali tiner sigara alkol gibi bağımlılık yapıcı bazı maddeleri
kullanmaya alışma c) zihinsel ve fiziksel gelişimindeki gerileme d) dayak yaralama ve oumllme
gibi bazı şiddet tutumları ile karşı karşıya gelme e) hırsızlık gasp gibi succedilları işlemeye
eğilimli olma f) psikolojik sorunlar g) fiziksel kazalara uğrama ı) eğitim ve sağlık alanında
bazı sorunlar ile karşı karşıya gelme i) cinsel taciz ve tecavuumlze uğrama
Sokakta ccedilalışmak veya sokağı mesken edinmek ile succedilluluk arasında goumlrece bir ilişkiyi
oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Oumlzellikle ailede ciddi sorun veya sorunlar yaşayan ve sapkın
akranlarla temas etme olanağına sahip olan ccedilocukların succedilluluk accedilısından ciddi risk grubunu
oluşturduğu bir gerccedilektir Ailede gerekli ilgiyi ve sevgiyi goumlremeyen ccedilocukların yeni ilgi
alanı oluşturmaya youmlnelecekleri beklenen bir tutumdur Sapkın ve succedillu akran grupları burada
alternatif bir ilgi seccedileneği olarak devreye girmektedir
Ccedilocuk gelişimi ve yetiştirme konusunda son derece eğitimsiz ve bilgisiz olan bazı
ebeveynlerin zaman zaman ccedilocuklarını zorla ccedilalıştırdıkları ve dahası bu ccedilocukları fazla
kazanccedil elde etme konusunda da zorladıkları bilinen bir husustur Zorla ccedilalıştırılmak zorunda
bırakılan ve belirli miktarda para getirme zorunluluğu ile karşı karşıya gelen bazı ccedilocukların
istenilen duumlzeyde para kazanamadıkları veya kazandıkları parayı kişisel harcamaları iccedilin
kullandıklarında akşamgece eve doumlnme konusunda isteksiz davrandıkları ve bazen de eve
doumlnmedikleri tahmin edilmektedir Gerek evde ebeveyn baskısına maruz kalan ccedilocuklar
gerekse istenilen duumlzeyde para kazanamayan veya para kazandıkları halde ailelerinin
istedikleri miktarda parayı veremeyen ccedilocukların şiddet hakaret hırpalama adam yerine
konmama ilgisizlik gibi tutumlara maruz bırakılmaları onların evlerine ve ebeveynlerine
karşı duydukları ilgi ve bağlılıklarını zayıflatacaktır Ccediluumlnkuuml evde koumltuuml muamele ile
karşılaşma olasılığı olan bazı ccedilocuklar akşamları eve gitme yerine sokakları mesken edinme
veya başka illere gitme eğilimi sergileyeceklerdir Bu durum ccedilocukların giderek succedil yaşam
tarzına alışır hale gelmelerine yol accedilacaktır
Ccedilocuk succedilluluğunu irdeleyen yaklaşımlar genel olarak biyolojik psikolojikpsikiyatrik
ve sosyolojik yaklaşımlar şeklinde farklı disiplinler tarafından ele alınmaktadır Psikolojik ve
psikiyatrik yaklaşımlar ccedilocukların succedilluluk yapılarını antisosyal eğilimlilik kişilik
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
277
bozuklukları duumlşuumlk zekacirc ve iccedilguumlduumlsellik egosantrizm rijitlik hiperaktiflik zihinsel
rahatsızlıklar gibi etkenler ccedilerccedilevesinde ela almaktadır Biyolojik yaklaşımlar ise succedilluluğu
genelde genetiksel etkenler hormonal dengesizlikler ve beyine ilişkin sorunlarla
accedilıklamaktadır Son olarak sosyolojik yaklaşımlar ise ccedilocuk succedilluluğunu toplumsal yapı
toplumsal değişme sosyal sorunlar ve sosyalleşme gibi etkenler uumlzerinden ccediloumlzuumlmlemektedir
Burada oumlzellikle sokakta bulunma ile succedilluluk arasındaki ilişki sosyolojik ccedilerccedilevede analiz
edilmeye ccedilalışılacaktır Dikkat ccedilekici bir husus ccedilocukların sokakta bulunma nedenleri ile
succedilun sosyolojik nedenlerinin birbiriyle oumlrtuumlşuumlyor olmasıdır Bu da ccedilocuk succedilluluğu ile
sokakta ccedilalışma ve yaşama arasında bir ilişkinin varlığını goumlstermektedir
Succedil veya ccedilocuk succedilluluğunu ccediloumlzuumlmleyen ccedilok sayıda sosyolojik succedil teorisi
bulunmaktadır Bu kuramların her biri succedil olgusunu farklı değişkenler etrafında analiz
etmektedir Sosyal organizasyonsuzluk kuramı succedil fenomenini kent yaşam biccedilimi
(yoksulluk etnik heterojenlik yerleşim yerleri arası hareketlilik) ile bağlantılı olarak
irdelemektedir (Bkz Vito ve Holmes1994 141) Bohm Şikago kuramcılarının
ccedilalışmalarında yer alan sosyal organizasyonsuzluk ile ilintili succedil faktoumlrlerini şu şekilde
belirtmektedir a) ccedilocuklar uumlzerinde sosyal denetimin oumlnemli oumllccediluumlde yokluğu b) succedillu
davranışın genelde ebeveynler ve komşular tarafından onay goumlrmesi c) succedil işlemek iccedilin ccedilok
sayıda fırsatın olması d) meşru iş ve eğitim iccedilin ccedilok az sayıda fırsatın var olması
(Bohm1997 74) Bu kuramın genel olarak succedilu accedilıklama ccedilerccedilevesini izleyerek goumlccedil olgusu
ve goumlccediluumln yarattığı sorunlar kent yoksulluğu aile yapılarının ccediloumlzuumllmesi fiziksel ve değersel
bozulma sokaklardaki ccediloumlkuumlntuuml alanları gibi etkenlerin ccedilocukların succedila eğilimli olmalarında
etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Gerilim kuramı da succedil ve sapma olgusunu
ccediloumlzuumlmlerken sınıflı toplumlardaki amaccedil ve o amaca ulaşmak iccedilin varolan meşru yollar
arasındaki eşitsizliğin neden olduğu gerilim veya baskı suumlreccedillerine dikkat ccedilekmektedir Bu
kurama goumlre sınıflı toplumlarda alt sınıfa mensup olan bireylerin meşru amaccedillara yasal
yollardan ulaşma imkacircnları sınırlıdır veya engellenmiştir Bu sebeple dezavantajlı
pozisyonda olanların uumlst sınıfa yuumlkselebilme gayretleri oumlnemli oumllccediluumlde gayri meşru yolların
denenmesi ile gerccedilekleşmektedir Oumlzetle gerilim kuramı succedil analizinde toplumsal
engellemelerin veya fırsatların bloke edilmesinin sonuccedillarına dikkat ccedilekmektedir (akt Adler
vd1995111) Gerilim kuramını izleyerek goumlccedil ile birlikte kente yerleşen ailelerin iş
bulabilme olanaklarına sahip olamamalarının ccedilocukların sokakta ccedilalışmalarına neden olduğu
ve bu durumun da ccedilocukların succedila eğilimli olmalarında etkili olduğu soumlylenebilir Aynı
şekilde kent ortamında meşru fırsatlara ulaşma imkacircnlarının sınırlı veya bloke edilmiş olması
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
278
ve toplumsal eşitsizliğin varlığı gibi unsurlar da ccedilocuk succedilluluğunda etkili faktoumlrler olarak oumlne
ccedilıktığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Succedilluluğu kuumlltuumlr bağlamında ccediloumlzuumlmleyen alt kuumlltuumlr kuramları
da gerilim kuramı gibi succedilluluğun genelde alt-sınıfa oumlzguuml olarak ortaya ccedilıktığını
varsaymaktadır Ccedilocuk succedilluluğunu veya ccedilete succedilluluğunu succedilluluk alt-kuumlltuumlr
yaklaşımlarının uumlzerinden ccediloumlzuumlmleyen bu kuramlar ccedilete veya grupsal bağlamda
deneyimlenen yaşam tarzlarının egemen değerlerden farklı kuumlltuumlrel kodlar iccedilerdiğini ve bu
kuumlltuumlrel yapıların bireylerin succedillu değerler ve kodlar ekseninde sosyalleşmelerini sağlayarak
onları succedil işleme youmlnuumlnde motive ettiğini varsaymaktadır Kurama goumlre succedillu gruplar veya
ccedileteler tarafından yaşantılanan kuumlltuumlrel yapı oumlnemli oumllccediluumlde kriminojenik nitelikler
iccedilermektedir Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların bu kriminojenik değerlerle temas
etmeleri veya bu değerleri uumlretmeleri olasıdır ldquoSuccedillu Ccedilocuklarrdquo (Delinquent Boys 1955) adlı
uumlnluuml ccedilalışmasında Cohen succedil alt ndash kuumlltuumlruumlnuumln alt ve orta sınıf kuumlltuumlruuml arasındaki ccedilatışmanın
bir sonucu olarak ortaya ccedilıktığını ileri suumlrmektedir Succedil olgusunu ldquostatuuml engellenmesirdquo
uumlzerinden ccediloumlzuumlmleyen Cohen‟e goumlre statuuml engellenmesinin en ccedilok gerccedilekleştiği alanlardan
biri okuldur Bu sebeple Cohen alt sınıfa mensup ailelerin ccedilocuklarının okuldaki başarısızlık
durumları ile succedila youmlnelmeleri arasında bir bağlantı kurmaktadır Ona goumlre alt sınıfa mensup
bireyler okulda başarısız olmaktadırlar ve bu başarısızlık veya duumlşuumlk okul performansı onları
ccedilete oluşumlarının iccediline itmektedir Ccedileteye katılma başarısız olan bireylerin yeni bir benlik
oluşturma suumlreccedillerinde etkili olmaktadır Cohen oumlzetle ccedilocuk succedilluluğunu sınıf ebeveynlerin
durumları okul standartları ve ccedilete gibi unsurlarla ilintili olarak kuumlltuumlrel yapı ccedilerccedilevesinde
analiz etmektedir Succedil olgusunu alt-kuumlltuumlr kavramı ccedilerccedilevesinde ele alan diğer bir isim olan
Miller (1958) de ccedilocuk succedilluluğunun orta sınıfa oumlzguuml olan değer sistemine bir tepki olarak
ortaya ccedilıkmaktan oumlte alt sınıfın sahip olduğu değerler sisteminde bizzat succedilluluğa ilişkin
kuumlltuumlrel unsurların bulunması ile accedilıklamaktadır Succedil teorileri iccedilerisinde oumlnemli bir yere sahip
olan sosyal kontrol kuramı da succedillu davranışını bireylerin din aile okul gibi geleneksel
kurumlara ve değerlere olan bağlılıklarının zayıflaması ile accedilıklamaktadır Bu kuramın ilk
temsilcilerinden olan Hirschi (1969) aile okul ve din gibi geleneksel kurumların ve
değerlerin bireyleri sosyalleştiren temel unsurlar olduğunu ileri suumlrerek bireylerin bu
kurumlara ve değerlere olan bağlılıklarının zayıflamasıyla onların succedila youmlnelmeleri arasında
bir ilişki kurmaktadır Ayrıca bu yaklaşım ccedilocukluk doumlnemlerinde guumlccedilluuml bir iccedilsel denetimin
gelişmeyişinin veya iccedilsel denetim mekanizmasının sonradan işlevselliğini yitirmesinin bireyin
succedil veya sapkın tutum geliştirmesinde etkili olduğunu varsaymaktadır (bkz Williams III ve
McShane (1999 191) Aynı şekilde burada Gottfredson ve Hirschi‟nin succedilu accedilıklamak iccedilin
geliştirdikleri ldquoduumlşuumlk benlik denetimirdquo (low-self control) kavramsallaştırmasından soumlz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
279
edilebilir Onlar succedilluluğun temelinde ccedilocukların yetersiz yetişme tarzından kaynaklanan
ldquoduumlşuumlk benlik denetiminirdquo goumlrmektedirler Onlara goumlre iccedilguumlduumlsellik duygusuzluk fiziksel
risk alma dar goumlruumlşluumlluumlk soumlzel beceri yetersizliği maceraya duumlşkuumlnluumlk succedil mağdurlarına
karşı kayıtsızlık (acıya ilgisizlik) duumlşuumlk duumlzeyde bir performans bencillik evlilik iş ve
arkadaş edinmede istikrarsızlık ve şiddete eğilimli olmak gibi succedillulukla ilintili faktoumlrler
ldquoduumlşuumlk benlik denetimirdquo ile yakından ilişkilidir (Gottfredson and Hirschi 1996 39ndash41
Gottfredson and Hirschi 1990 89-91) Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların duumlşuumlk
sosyo-ekonomik ve kuumlltuumlrel bir ardalana sahip olmaları sosyalleşme suumlreccedillerine ilişkin
sorunlar yaşamaları daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda succedillu değerler ile tanışmaları aile iccedilinde
fiziksel şiddete maruz kalmaları gibi etkenler onların guumlccedilluuml benlik gelişiminin oumlnuumlndeki
engelleyici unsurlar olarak dikkat ccedilekmektedir Duumlşuumlk benlik denetimi de succedillulukla yakından
ilintili bir unsurdur Sosyal oumlğrenme kuramı da succedilluluğu oumlnemli oumllccediluumlde bireylerin kriminal
değer ve normlar ile temasları sonucunda diğer bir deyişle succedillu akranlarla olan sosyal
etkileşim suumlreci iccedilerisinde oumlğrenilen bir davranış olduğunu ileri suumlrmektedir Bu kurama goumlre
succedila eğimli hale gelmek succedillu gruplarlaakranlarla olan ilişkisinin sıklığı suumlresi oumlnceliği ve
yoğunluk duumlzeyine goumlre belirlenmektedir (Sutherland 1947) Sosyal oumlğrenme kuramının
guumlnuumlmuumlzdeki oumlncuumlleri tarafından modern toplumlardaki succedil veya şiddet davranışlarının
kaynakları arasında en ccedilok belirtilen unsurlar aile yapıları ccedilevresel deneyimler ve kitle
iletişim etkenleridir Bandura‟ya goumlre aile yaşamı uumlzerine gerccedilekleştirilen araştırmalar
ccedilocukların saldırgan davranışları ebeveynlerinden ve aile bireylerinden oumlğrendiklerini ortaya
koymaktadır Aynı şekilde şiddet veya succedil eylemlerinin yoğunluklu olarak gerccedilekleştiği
alanlarda ikamet edenler arasında şiddet ve succedil eğilimliğinin daha yuumlksek olduğu
belirtilmektedir Kitle iletişim araccedillarında sunulan şiddet sahnelerinin bireyler tarafından
model davranışlar olarak taklit edildikleri ileri suumlruumllmektedir (Siegel 1989 140) Sosyal
oumlğrenme kuramından hareketle sokakta ccedilalışan ve yaşayan ccedilocukların aile yapıları ve sahip
oldukları akran grup yapısının ciddi succedilluluk risk faktoumlrleri arasında yer aldığını soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Yaftalama veya damgalama teorisi de bireylerin sapkın veya succedillu bireyler
olarak etiketlenmelerinin onların succedilluluk suumlreccedilleri uumlzerinde pekiştirici bir etkide
bulunduğunu ve bunun da onları daha kolay succedillu kıldığını varsaymaktadır Diğer bir ifade ile
damgalama teorisyenleri bireyin stigmatize edilmesinin onların toplumdan dışlanmasına ve
succedillu gruplarla temasa geccedilmesine yol accediltığını ve bu durumun da bireyin succedilluluk durumunun
daha da pekişmesine neden olduğunu ileri suumlrmektedirler (Lemert 1951) Sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocuklar toplum tarafından potansiyel succedillu veya sapkın bireyler olarak goumlruumllmeye
ve dolayısıyla dışlanmaya yatkın bir grubu oluşturmaktadır Bu husus aynı şekilde onların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
280
succedila daha kolay youmlnelmelerini sağladığı soumlylenebilir Cohen ve Felson tarafından geliştirilen
rutin eylem teorisi ise succedil davranışını a) motive olmuş succedillu (ergen ccedilocuklar işsiz birey
uyuşturucu bağımlılığı vb) b) uygun hedefhedeflerin varlığı (ev ve arabaların kilitlenmemiş
olması gibi) ve c) yeterli duumlzeyde koruma oumlnlemlerin olmayışı (polisin ev sahibinin ve
guumlvenlik sistemin olmayışı) gibi uumlccedil temel faktoumlruumln birlikteliği ile accedilıklamaktadır (Cohen ve
Felson 1979) Sokaklarda ccedilalışan ve yaşayan ccedilocuklar rutin aktiviteler teorisi
perspektifinden bakıldığında daha ccedilok succedila motive oldukları ve succedil işlemek iccedilin de daha ccedilok
fırsatlarla karşılaştıkları soumlylenebilir Son olarak ccedilatışma veya radikal kuramcılar da succedil veya
succedilluluk olgusunu genelde iktidarguumlccedil sınıf ccedilıkar işsizlik yoksulluk soumlmuumlruuml hiyerarşi
tabakalaşma eşitsizlik ve kapitalizm gibi kavramlar uumlzerinden analiz etmektedirler (Bkz
Barlow1993 510ndash 511 Williams III ve McShane 1999165 Hagan 1991196 Chambliss
1996 224- 231) Sokakta ccedilalışan ccedilocukların ekonomik etkenler accedilısından (gelir duumlzeyinin
duumlşuumlkluumlğuuml yoksul olmaları vb) yaklaşıldığında dezavantajlı bir pozisyonda olmaları da
onları sokağa ve succedila youmlnelten unsurlar olmaktadır
Hagan veMcCarthy (1992) sokaktaki ccedilocuk olgusunu sınıf değişkeni ccedilerccedilevesinde
irdelemektedirler Sokaktaki ccedilocuk olgusu ile succedilluluk ilişkisinin ccediloumlzuumlmlenmesinde sosyal
kontrol ile gerilim teorisi değişkenlerinin birlikte ele alınmasını oumlnerdikleri soumlz konusu
ccedilalışmalarında sokak yaşamının succedilluluk riski uumlretebileceğini ileri suumlrmektedirler Onlara
goumlre kalabalık aileye sahip olma aileye ilişkin sorunlar yaşama ve aile buumlnyesinde ortaya
ccedilıkan sorunlara bağlı olarak azalan aile ve okul denetimi bireyi daha ccedilok sokağa itmekte bu
da succedilluluk riskini arttırmaktadır
Succedil teorileri genel olarak duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde ccedilocukların succedila eğilimli olmalarında ccedilok
sayıda değişkenin oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir Bu etkenler goumlccedil aşırı kentleşme sosyal
ccediloumlzuumllmelerin gerccedilekleşmesi sokakların ccediloumlkuumlntuuml alanlarına doumlnuumlşmesi succedillu kuumlltuumlrlerin
varlığı aile yapılarının zayıflaması aileye ilişkin sorunların varlığı yoksulluk işsizlik alt
sınıfa mensup olma okul başarısızlıkları ve duumlşuumlk oumlğrenim duumlzeyi succedillu akranların varlığı
succedil işleme fırsatlarının olması ve uyuşturucubağımlılık yapıcı maddelerin kullanılması
şeklinde belirtilebilir
Ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin olarak da ccedilok sayıda risk faktoumlruuml belirtilmektedir Oumlrneğin
Seyhan ve Bahar (2006 39) ve Ada (2007 304- 309) uumllkemizde ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin
etkenler olarak sosyo-ekonomik dezavantajlar eğitim ve iş olanaklarının yetersizliği
ebeveynlerden her ikisinin veya birisinin olmaması iccedilgoumlccedil işsizlik gecekondulaşma ve teroumlr
gibi faktoumlrleri goumlstermektedirler Bunun yanı sıra ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin genel faktoumlrler
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
281
olarak doğum oumlncesi ve doğum esnasında ortaya ccedilıkan olumsuzluklar hiperaktiflik veya
fevrilik ebeveyn denetimi disiplinsel tutumların zayıflığı ya da bozuk oluşu parccedilalanmış
aile ebeveynsel succedilluluk ailelerinin kalabalık oluşu sosyoekonomik dezavantajlılık akran
etkileri okul etkileri duumlşuumlk zeka duumlşuumlk okul başarısı ve okula devamsızlık gibi etkenlerden
soumlz edilmektedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Robins (1979)
yetişkin antisosyal davranışına ccedilocukluk antisosyal davranışının yol accediltığını ileri suumlrerek
antisosyal kişiliğin koumlkeninin ccedilocukluk doumlneminde aranması gerektiğini vurgulamaktadır
Kriminal davranışın madde kullanma (alkol ve uyuşturucu) ile oumlğrenim suumlrecini sonlandırma
gibi ccedilocukluğun ilk doumlnemlerinde ortaya ccedilıkan bazı davranışsal problemlerden
etkilenebileceği belirtilmektedir Erken doumlnemlerde başlayan madde kullanımı ile succedil
arasındaki ilişkiye odaklanan araştırma sayısı oldukccedila fazladır Bu araştırmalardan bazıları
alkol ve uyuşturucu kullanan adoumllesanların alkol ve uyuşturucu kullanmayanlara kıyasla daha
ccedilok kavga ettikleri hırsızlık olaylarını gerccedilekleştirdikleri ve succedil işledikleri sonucunu elde
etmişlerdir Kriminal davranışı etkileyen diğer bir davranışsal problem de erken yaşlarda
okuldan ayrılmak veya okulu terk etmektir Bunun da bireylerin gelecekte herhangi bir işe
sahip olabilme olanağını riske edeceği iccedilin sapma veya succedillulukta etkili olabileceği
belirtilmektedir (Ge vd 2001 735) Moffitt (1993) de Gottfredson ve Hirschi (1990)‟nin
iddia ettiklerine benzer biccedilimde succedilluluğun suumlreklilik arz etmesinin temelinde ldquoduumlşuumlk benlik
denetiminirdquo goumlrmektedir Bilindiği gibi bireylerin benliksel gelişimleri oumlnemli oumllccediluumlde
ccedilocukluk doumlnemlerinde gerccedilekleşmekte ve dolayısıyla benlik gelişiminde belirleyici
unsurların başında aile gelmektedir Patterson vd (1989) ise aile ortamı iccedilerisinde gelişen
anti - sosyal eğilimlerin bireyin okul ve akran ortamları iccedilerisindeki ilişkilerini etkilediğini
ileri suumlrmektedir Bireylerin oumlzellikle toplum yanlısı sosyal ilişkilerden yalıtılmaları onların
succedila katılma veya succedil işleme olasılıklarını arttırmaktadır Bu accedilıklamalar ışığında ccedilok kuumlccediluumlk
yaşlarda veya ccedilocukluk doumlnemlerinde ccedilocukların sokağı mesken edinmeleri ve aile iccedilerisinde
bazı olumsuzluklar yaşamaları ve dezavantajlı bir pozisyonda sosyalleşmeleri onların
krimanal youmlnelmelerinde etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
282
3 ARAġTIRMANIN METODOLOJĠSĠ
31 AraĢtırmanın Konusu ve Amacı
Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu boumllgeleri genelinde teroumlrle muumlcadele kapsamında
suumlrduumlruumllen ccedilatışma konsepti iccedilerisinde ccedilok sayıda insan guumlvenlik nedeniyle goumlccedil etmek
zorunda kalmış veya goumlccedil ettirilmiştir Soumlz konusu goumlccedil olgusundan en ccedilok etkilenen illerden
biri Diyarbakır ilidir Aldığı yuumlksek orandaki goumlccedil ile birlikte Diyarbakır ili yoksulluk işsizlik
aile parccedilalanması sosyal dokunun tahribatı fuhuş succedil ve şiddet olaylarında artış gibi ciddi
sorunlarla karşı karşıya gelmiştir 2004 yılında Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar
Genel Muumlduumlrluumlğuuml buumlnyesinde hazırlanan bir raporda Diyarbakır ilinde yaşayan ccedilocukların
buumlyuumlk bir oranının sokaklarda yuumlksek riskler altında yaşadıkları tespitine yer vermektedir
(Guumlneş ve Kalaycı 200415)
Bu araştırmanın konusunu Diyarbakır il oumlrneğinde sokakta ccedilalışan ve succedil isnadı ile
alıkonulan ccedilocuklar oluşturmaktadır Araştırmanın amacı ise sokakta ccedilalışma ve sokağı
mesken edinme ile succedilluluk arasındaki ilişkiyi irdelemektir Bu ccedilerccedilevede sokakta ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilerisinde succedila bulaşan ccedilocukların nasıl bir profil sergilediklerini ortaya koymak ta
bu araştırmanın oumlnemli bir amacını oluşturmaktadır Bu kapsamda araştırma grubunda yer
alan ccedilocukların sosyo-demografik kuumlltuumlrel ve ekonomik oumlzellikleri saptanmaya ccedilalışılmıştır
Ayrıca bu araştırma kapsamında sokakta ccedilalışan ccedilocukların eve ilişkin tutumları (evden
kaccedilma durumları gibi) en ccedilok hangi succedil tuumlrlerini işledikleri bu succedilları niccedilin işledikleri
madde kullanma durumları sokakta yaptıkları iş tuumlrleri ve sokakta ccedilalışmaya nasıl baktıkları
gibi konuların accedilıklanması da amaccedillanmıştır
32 AraĢtırmanın Evren ve Youmlntemi
Araştırmanın evrenini Diyarbakır kent merkezinde succedil isnadı ile alıkonulan sokakta
ccedilalışan ccedilocuklar oluşturmaktadır Araştırma kapsamında Diyarbakır ilinde 10 7 2005- 15 9
2005 tarihleri arasında her hangi bir succedil istinadı ile Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuuml‟ne getirilen ve
haklarında işlem yapılan 30 ccedilocuk bulunmaktadır Soumlz konusu ccedilocuklara 62 sorudan oluşan
bir anket formu uygulanmıştır
Diyarbakır ilinde sokakta ccedilalışmak ve sokağı mesken edinmenin ccedilocukları succedil
işlemeye eğilimli kıldığı hususu araştırmanın temel varsayımını oluşturmaktadır Ccediluumlnkuuml
succedillu değerlerin oumlğrenilmesi succedilun yoğun işlendiği toplumlarda daha kolaydır Succedillu
davranışın sosyalizasyon suumlreci boyunca oumlğrenilen bir davranış olduğu yaklaşımı esas
alınırsa sokaklarda succedillu değerlerin oumlğrenilmesini olanaklı kılacak ccedilok sayıda fırsatların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
283
olduğu bir gerccedilektir Oumlzellikle ebeveyn denetimden yoksun olan ve sorunlu ilgisiz ailelere
mensup olan ccedilocukların sokak mekacircnlarında succedillu değerleri oumlğrenebilecekleri
varsayılmaktadır Araştırmanın diğer bir varsayımını da ldquosokakta ccedilalışan ccedilocuklarınrdquo
gelecekte ldquosokakta yaşayan ccedilocukrdquo veya ldquosokak ccedilocuğurdquo olmaya nazmet bir grubu teşkil
edebileceği tezi oluşturmaktadır Ccedilocukların ldquosokak ccedilocuğu olmardquo veya ldquosokakta yaşamardquo
risklerinin artmasıyla birlikte soumlz konusu grubun kriminal eğilimlilik riskinin de artabileceği
duumlşuumlnuumllmektedir Bu ccedilerccedilevede araştırmanın temel hipotezleri olarak şunlar belirtilebilir
1 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu goumlccedil eden ailelerin
ccedilocuklarıdır
2 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu aile temelinde bazı sorunları
deneyimlemiş ccedilocuklardır
3 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu duumlşuumlk gelirli ailelerin
ccedilocuklarıdır
4 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu geccedilim guumlccedilluumlklerine ilişkin
sorunları aşmada ailelerine yardımcı olmak iccedilin sokağa ccedilıkmışlardır
5 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu sapkın veya succedil işleyen
akran gruplarına sahiptir
6 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu okula ilişkin sorunlar
yaşayan ccedilocuklardır
4 ARAġTIRMANIN BULGULARI VE BU BULGULARIN
DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
41 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-DEMOGRAFĠK OumlZELLĠKLERĠ
411 AraĢtırma Grubunun Cinsiyet Durumu
Bu araştırmanın yapıldığı tarihte herhangi bir succedil istinadı ile Ccedilocuk Şube
Muumlduumlrluumlğuumlne getirilen ve anket formumuzu doldurmaya olumlu olarak yaklaşan ccedilocukların
tuumlmuuml erkek ccedilocuklardır Bu nedenle araştırma kapsamında sokakta ccedilalışan ve succedil istinadı ile
hakkında işlem yapılan ccedilocukların tuumlmuumlnuumln erkek olduğunu belirtmek muumlmkuumlnduumlr
412 AraĢtırma Grubunun YaĢ Durumu
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların 567‟si 10-14 ve 433‟uuml de 15- 18 yaş
arasında yer aldıkları tespit edilmiştir Bu bulgular ccedilocukların yarısından daha fazlasının ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda (10-14 yaş diliminde) succedil eylemleri nedeniyle Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuuml‟ne
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
284
getirildiğini goumlstermektedir Succedil işlemek iccedilin her ne kadar bu yaş dilimi son derece kuumlccediluumlk yaş
kategorilerine karşılık gelse de yapılan ccedilok sayıda araştırma kronik succedilluların veya succedilu
alışkanlık edinenlerin genelde ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda succedil işlemeye başladıklarını goumlstermektedir
Succedila başlama yaşı ile ilgili gelişmiş uumllkelerdeki kriminal kariyer araştırmalarında genelde succedil
işleme yaşının 13-15 yaş aralığında en uumlst değeri aldığı goumlruumllmuumlştuumlr (bkz Kızmaz 2006 80-
83) Bu nedenle ccedilok sayıda succedil araştırmacısı (bkz Farrington 1983 Mendelzys 1979
Gendreau Little vd 1996) ccedilocukluk doumlnemindeki davranışsal problemlerin varlığını (anti
sosyal veya succedilluluk yapıları) gelecekteki ciddi succedilluluğun oumln habercisi veya goumlstergeleri
olduğunu ileri suumlrmektedirler
Succedilluluğun gelişiminde ccedilocukluk doumlnemi son derece oumlnem arz etmektedir Kızmaz
(2006) ldquoCezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillularrdquo adlı ccedilalışmasında araştırma grubundaki
succedilluların oumlnemli bir oranının succedil işlemeye ccedilocukluk doumlnemlerinde başladıkları youmlnuumlnde
bulgular saptamıştır Soumlz konusu araştırmada goumlruumlşme esnasında succedilluların buumlyuumlk bir
kısmının ccedilocukluk doumlnemlerinde ufak tefek hırsızlıklar yaptıklarını kavga ettiklerini bazı
yaralama olaylarına karıştıklarını okuldan ve evden kaccediltıklarını yalan soumlylediklerini ve
ebeveynlerine karşı geldiklerini dile getirmişlerdir Bu husus ccedilocukluk doumlnemlerinde gelişen
succedilluluk veya antisosyal yapının gelecekteki muumlkerrer succedilluluk ile bir ilişkisinin varlığını
goumlstermektedir Bu ccedilerccedilevede yetişkinlik doumlnemindeki succedilluluğu ccedilocukluk doumlnemindeki
antisosyal yapının bir devamı olarak goumlrmek muumlmkuumlnduumlr
413AraĢtırma Grubunun Goumlccedilten Etkilenme Durumu
Araştırmanın oumlnemli bir bulgusu succedil isnadı ile haklarında işlem yapılmış ccedilocukların
oumlnemli bir oranının goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocuklarının olmasıdır Boumllgede ccedilocuk emeğinin
kullanılması dacirchil hacirclihazırda yaşanan ccediloğu sorun yaşanan goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıktığını
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Yuumlkseker‟in İstanbul ve Diyarbakır‟da zorunlu goumlccedil mağdurlarının
sorunları uumlzerine yaptığı ccedilalışmada ccedilok sayıda sorunun tespit ettiği goumlruumllmektedir Yuumlkseker
bu problemleri geleneksel geccedilim kaynaklarından kopma geccedilinme zorluğu ccedilekme işsizlik ve
yoksulluk sosyal yurttaşlık haklarından yararlanamama konut ve barınma sorunusıkıntısı
ccedilekme ccedilocuk emeğinin istismarı eğitim hakkı ve fırsatlarından yararlanamama ve
ayrımcılığa uğrama şeklinde belirtmektedir (Yuumlkseker 2006216) Oumlzellikle kent
ortamlarında yetişkin erkek ve kadınların iş bulamamaları veya ccedilalışamayacak durumda
olmaları (hastalık yaşlılık uygun işin olmayışı gibi) evin geccedilim sorumluluğunu oumlnemli oumllccediluumlde
ccedilocukların uumlstlenmesine yol accedilmıştır Bu sebeple ccedilocuk emeğinin bir geccedilim stratejisi olarak
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
285
kullanılması goumlccediluumln zorunlu bir sonucu olarak ortaya ccedilıktığı ileri suumlruumllebilir Ccedilocukların
ailelerinin goumlccedil durumlarına ilişkin veriler aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 1 Ccedilocukların Ailelerinin Goumlccedil Etmeye İlişkin Oransal Dağılımı
Goumlccedil Durumları Sayı
Başka yerden buraya goumlccedil ettik 21 700 Daha oumlnce de burada ikamet ediyorduk 9 300 Toplam 30 100
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların 70‟inin goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olduğu
goumlruumllmektedir Bu oran goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan ekonomik veya aileye ilişkin sorunların
ccedilok sayıda ccedilocuğu sokağa ittiği ve bunun da onları succedila eğilimli kıldığını goumlstermektedir Bu
oranlar goumlccedil ve succedilluluk ilişkisi konusunda bir fikir vermesi accedilısından oumlnem taşımaktadır
Burada oumlnem arz eden diğer bir bulgu da succedil işlemiş olan ccedilocukların oumlnemli bir
oranının kendi ailelerinin 1996 yılından oumlnceki yıllarda goumlccedil etmiş olduğunu belirtmiş
olmalarıdır Oumlrneğin ccedilocukların 23‟i 1992-1995 yılları arasında 62‟si de 1992 yılından
oumlnce ailelerinin goumlccedil etmiş olduklarını belirtmişlerdir Bu ccedilocuklardan sadece 3‟uuml ( 143‟uuml)
1997ndash2000 yılları arasında goumlccedil ettiklerini dile getirmişlerdir Bu verilere genel olarak
bakıldığında bu ccedilocukların ebeveynlerinin goumlccedil etme yıllarının daha ccedilok 1990 ile 1996 yılları
arasında gerccedilekleştiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu yıllar aynı zamanda uumllkemizde goumlccediluumln
kitlesel olarak gerccedilekleştirildiği yıllara karşılık gelmektedir
Bu goumlccedillerin oumlnemli bir oranı Diyarbakır ili dışından (Muş Bingoumll Mardin Siirt)
gerccedilekleşmiştir ( 571) Bunu Diyarbakır‟ın ilccedileleri ( 381) ve koumlylerine ( 48) ilişkin
oranlar izlemektedir Goumlccedil etme nedenlerine ilişkin oranlar da şu şekilde saptanmıştır
Tablo 2 Ccedilocukların Ailelerinin Diyarbakırrsquoa Goumlccedil Etme Nedenlerinin Dağılımı
Goumlccedil Etme Nedenleri Sayı
İş bulabilmek iccedilin 4 1905
Eğitim iccedilin 1 476
Teroumlr ve guumlvenlik olayları 4 1905
Akrabam ve yakın ccedilevrem olduğu iccedilin 1 476
Yoksulluk 9 4286
Diğer 3 1429
Toplam 21 10000
Ccedilocuklar ebeveynlerinin goumlccedil nedenlerine ilişkin olarak en ccedilok ekonomik sorunları
gerekccedile goumlstermişlerdir Oumlrneğin ccedilocukların kendi ailelerinin 428‟i ldquoyoksullukrdquo ve
19‟u da ldquoiş bulabilmekrdquo gibi nedenlerle yerleşim yerlerini değiştirdiklerini belirtmişlerdir Bu
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
286
iki seccedileneğin toplamı yaklaşık olarak 62‟yi bulmaktadır ldquoTeroumlr ve guumlvenlik olaylarırdquo
nedeniyle goumlccedil etmiş olduklarını belirtenlerin oranı ise sadece 19 ile sınırlı kalmıştır
Ccedilocukların 142‟si de aile iccedili tartışma boşanma deprem korkusu gibi diğer nedenlerden
dolayı goumlccedil ettiklerini ifade etmiştir
Ancak araştırmanın konuya ilişkin saptadığı diğer oumlnemli bir bulgu ise goumlccedil etmiş
olanların goumlccedil ettikleri Diyarbakır kentinde ekonomik sorunlarının devam etmiş olmasıdır
Başka bir deyişle ccedilocukların anlatımlarına dayanarak goumlccedil edilen yeni yerleşim yerlerinde
ekonomik sorunların ccediloumlzuumllmesi yerine giderek daha da koumltuumlleştiğinin saptanmış olmasıdır
Ccediluumlnkuuml ccedilocukların 81‟i ailelerinin kente goumlccedil etmekle birlikte ekonomik sorunları yaşamaya
devam ettiklerini dile getirmişlerdir Sadece 143‟uuml herhangi bir sorunları olmadığını
belirtmişlerdir
Goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan ccedilok sayıda olumsuz etkenin (işsizlik yoksulluk dışlanma
aile ccediloumlzuumllmesi goumlccedil edilen yerlerde ortaya ccedilıkan ccediloumlkuumlntuuml alanları enformel denetimin
zayıflaması kentin succedilluluk accedilısından cazip ve elverişli koşullar iccedilermesi ccedilocukların
sokaklarda ccedilalışmak zorunda kalmaları gibi) ccedilocukların succedila youmlnelmelerinde katkısı olduğunu
tahmin etmek muumlmkuumlnduumlr
42 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-EKONOMĠK OumlZELLĠKLERĠ
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların duumlşuumlk ekonomik bir duumlzeye sahip ailelerin
ccedilocukları olduklarını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Zaten soumlz konusu ccedilocukların oumlnemli bir oranı
ailenin ekonomik durumu ve aile iccedilindeki sorunlardan dolayı sokakları mesken edinmek
zorunda kalmışlardır Aile iccedilinde yaşanan sorunların bazılarının da ekonomik kaynaklı olduğu
bir gerccedilektir
421 Ccedilocuklarının Ailelerinin Ekonomik Durumlarına ĠliĢkin Bulgular
Araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların kalabalık bir aile yapısına sahip oldukları
soumlylenebilir Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 67‟si) 4 ve daha fazla kardeşe sahiptir
Ccedilocuklara babalarının uumlcret getirici bir işte ccedilalışıp ccedilalışmadıkları konusunda
youmlneltilen bir soruya 766‟sının ldquobabalarının ccedilalıştıklarırdquo şeklinde yanıtlamışlardır Geriye
kalan 234‟uuml ise ldquoccedilalışmadıklarınırdquo yani ldquoişsizrdquo olduklarını belirtmişlerdir Ancak belirtilen
işlerinin ağırlıklı olarak duumlşuumlk nitelikteki iş tuumlrleri olduğu goumlruumllmektedir Bu ccedilerccedilevede
ccedilocukların babalarının iş tuumlruuml olarak en ccedilok guumlndelikccediliseyyar satıcı seccedileneğini
belirtmişlerdir ( 391) Bunu esnaf ( 217) oumlzel sektoumlr işccedilisi ( 13) kamu işccedilisi ( 869)
ve memur ( 869) iş tuumlrlerine ilişkin oranlar izlemektedir Aynı şekilde ccedilocukların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
287
annelerinin de uumlcret getirici işlerde ccedilalıştıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran da son derece kuumlccediluumlk
duumlzeydedir Ccedilocukların annelerinin 167‟sinin uumlcret getirici bir işte ccedilalıştığını 833‟uuml de
ccedilalışmadığını belirtmiştir
Araştırmanın yapıldığı doumlnemde ccedilocukların 80‟i ailelerinin aylık gelirlerinin 700
TL‟den daha aşağı olduğunu belirtmişlerdir Bunların yaklaşık olarak yarıya yakını 500
TL‟den aşağı bir gelire sahip ailelere mensup ccedilocuklar olduğu saptanmıştır Succedil işleyen
sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan bazı ccedilocukların ailelerini ekonomik kategorilerinden
hangisine yerleştirdiklerini oumlğrenme ccedilerccedilevesinde sorulan bir soruya verilen yanıtlara ilişkin
gerccedilekleşen dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 3 Ccedilocukların Ailelerini Ekonomik Accedilıdan Hangi Duumlzeyde Goumlrduumlklerinin Dağılımı
Ailelerini Hangi Kategoride Goumlrduumlkleri Sayı
Fakir 21 700
Ccedilok fakir 7 233
Orta gelirli 2 67
Toplam 30 1000
Bu tabloda ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ( 933‟uuml) ailelerini ldquofakirrdquo kategorisine
yerleştirdikleri goumlruumllmektedir Kendi konumlarını ldquoorta gelirlirdquo olarak belirten sadece 2 ccedilocuk
bulunmaktadır Ccedilocuklarla goumlruumlşme esnasında ccedilocukların oumlnemli bir oranı sokakta olmanın
veya sokakta ccedilalışmanın temel nedenini ekonomik sorunlarla ilinti olduğunu belirtmişlerdir
Onlar sokakta uumlcret getirici işlerde ccedilalışmakla ailenin geccedilimine katkıda bulunduklarını ifade
etmişlerdir Sokakta yaşayan bazı ccedilocuklar da ailenin ekonomik duumlzeyinden kaynaklı
sorunların yanı sıra aile iccedili sorunlardan veya ebeveynsel denetim yoksunluğundan sokağı
mesken edinmek durumunda kaldıklarını ileri suumlrmuumlşlerdir
Bazı aileler de birden ccedilok ccedilocuk ccedilalışmak durumunda kalabilmektedir Ccedilocukların
633‟uuml ccedilalışan kardeşinin olmadığını belirtirken yaklaşık olarak 37‟si de ccedilalışan kardeşinin
olduğunu ifade etmişlerdir Ccedilalışan kardeşinin olduğunu belirtenlerden 8‟i 1 kardeşinin 3‟uuml
de 2 kardeşinin kendileri gibi aile buumltccedilesine katkıda bulunmak iccedilin ccedilalıştıklarını
belirtmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
288
43 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-KUumlLTUumlREL OumlZELLĠKLERĠ
431 Ccedilocukların Okul ve Oumlğrenim Durumlarına ĠliĢkin Bulgular
Burada ccedilocukların okul veya oumlğrenim yaşamlarına ilişkin değişkenler ele alınacaktır
Ccediluumlnkuuml okul ccedilağında olan ccedilocuklar accedilısından okul yaşamlarının oumlncelikli bir konumda olması
gerekirken onların sokakta yaşam muumlcadelesine girişmeleri ve bu girişimlerinin onların
oumlğrenim suumlreccedillerini nasıl etkilediği hususunun bilinmesi oumlnem arz etmektedir
Ccedilocuklarının oumlğrenim duumlzeylerine ilişkin veriler soumlz konusu ccedilocukların 30‟unun
ilkoumlğretimim 1 kademesinden mezunu olduklarını 10‟unun ilkoumlğretimi terk ettiklerini
23‟uumlnuumln ilkoumlğretim mezunu 233‟uumlnuumln de ilkoumlğretime devam eden ccedilocuklar olduğunu
ortaya koymaktadır Okur yazar olmayan ccedilocuk oranı 67 ve aynı şekilde ldquookur yazar
ancak herhangi bir okul mezunu olmayanlarınrdquo oranı da 67 olarak elde edilmiştir
Araştırma grubundaki ccedilocukların babalarının oumlğrenim duumlzeylerinin ise duumlşuumlk olduğu
goumlzlemlenmiştir Succedillu ccedilocukların babalarının 267‟sinin ldquookur yazar olmadığırdquo
167‟sinin ldquoher hangi bir okul mezunu olmadığırdquo 333‟uumlnuumln de ldquoilkokul (ilkoumlğretimin 1
kademesi) mezunu olduğurdquo ve sadece 10‟unun ise ldquolise mezunu olduğurdquo goumlruumllmuumlştuumlr
Annelerinin oumlğrenim duumlzeylerine bakıldığında ise 90‟ının okur yazar bile olmadığı sadece
67‟sinin ilkokul mezunu ve 33‟uumlnuumln de ilkokulu terk ettikleri verisi elde edilmiştir
Ccedilocukların oumlğrenim durumlarına ilişkin diğer veriler de aşağıda belirtilmiştir
Tablo 4 Ccedilocukların Şu Anda Okula Devam Edip-Etmediklerinin Dağılımı
Okula Devam Etme Durumu Sayı
Evet devam ediyorum 14 467 Hayır devam etmiyorum 16 533 Toplam 30 1000
Tabloya bakıldığında ccedilocukların yarısından biraz fazlasının okula devam etmedikleri
goumlruumllmektedir Bu ccedilocukların oumlnemli bir oranının okula devam etmemiş olmaları ailelerinin
ccedilocuklarının oumlğrenimi konusunda gerekli hassasiyetleri goumlstermedikleri veya ccedilocukların bu
konuda ailelerini kendileri iccedilin bağlayıcı olarak goumlrmedikleri şeklinde yorumlanabilir
Ccedilocukların okul mekacircnları yerine sokakları tercih etmeleri onların sosyalleşme suumlreccedilleri
accedilısından sorunlar yaratacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Oumlzellikle okul ortamları bireylerin
kuumlltuumlrlenme ve gelecek beklentisi oluşturma accedilısından son derece oumlnem arz eden kurumlardır
Aynı şekilde okul bireyin denetim altında tutulması ve yasal tutumlar geliştirmeleri accedilısından
da oumlnem arz etmektedir Dolayısıyla ccedilocukların sokak mekacircnlarını tercih etmeleri onların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
289
denetim olanaklarından kaccediltıkları okul uumlzerinden mesleksel anlamda gerccedilekleştirilecek
gelecek beklentisine sahip olmadıkları ve sokaktaki sosyalleşme ajanlarını tercih ettikleri
anlamına gelmektedir Bu tercihler succedillu yaşam tarzlarını uumlretecek bir potansiyel
taşımaktadır
Okula devam eden 14 oumlğrencinin de en ccedilok ilkoumlğretim 5 sınıf ile orta oumlğretim 2
sınıfta yoğunlaşmış oldukları goumlruumllmektedir Oumlğrencilerin 429‟u ortaoumlğretim 1 sınıf
214‟uuml ilkoumlğretim 6 sınıf 143‟uuml ilkoumlğretim 5 sınıf ve geriye kalan diğerleri de ilkoumlğretim
7 ve 8 sınıfa devam ettikleri belirlenmiştir
Oumlğrenimlerini devam ettirmeyen ccedilocukların okula devam etmemelerinin gerekccedilelerine
bakıldığında ise en ccedilok aile ve kendilerinin bu konudaki ilgisizlikleri oumlne ccedilıkmaktadır
Konuya ilişkin bulgular aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 5 Ccedilocukların Eğitimlerini Devam Ettirememe Nedenlerinin Dağılımı
Okula devam Edememe Nedenleri Sayı
Ekonomik zorluklar 2 125
Ailenin ilgisizliği 5 313
Benim ilgisizliğim 5 313
Diğer 4 250
Toplam 16 1000
Burada ccedilocukların eğitimlerini devam ettirmeme nedenleri olarak en ccedilok ailelerini ve
kendilerini sorumlu goumlrmektedirler Bir anlamda ailelerinin ilgisizliklerini ve okula devam
etme konusundaki isteksizliklerini dile getirmişlerdir Araştırma grubunda bulunan ccedilocuklar
iccedilerisinde 4 ccedilocuğun hiccedil okula gitmemiş olması ailelerin bu konudaki ilgisizliklerini daha
belirgin olarak ortaya koymaktadır
Hiccedil kuşkusuz sorun ccedilocukların sadece okula goumlnderilmeleri ile giderilebilecek bir
sorun değildir Ccediluumlnkuuml okula giden oumlğrencilerin sıklıkla okuldan kaccedilıp sokaklara takıldıkları ve
oumlğrenimlerine gereken oumlnemi vermedikleri de bu araştırmada saptanan bulgular iccedilerisinde yer
almaktadır Sadece 7 oumlğrenci ( 233) okuldan hiccedil kaccedilmadıklarını belirtmiştir 4 oumlğrencinin
( 133) de hiccedil okula gitmediği duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde geriye kalan 19 oumlğrencinin ( 634) zaman
zaman okul ortamlarını terk ettikleri anlaşılmaktadır Okuldan kaccedilan oumlğrenciler okuldan
kaccedilma nedenleri olarak da en ccedilok ldquoarkadaş grubunun telkinlerinirdquo ( 684) ve ldquookumayı
sıkıcı bulmardquo ( 211) gibi gerekccedileleri oumlne suumlrmuumlşlerdir İki oumlğrenci de bu konuda ilgi
duymadıklarına ve oumlğretmenleriyle yaşadıkları sorunlara ( 106) dikkat ccedilekmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
290
Ancak oumlğrencilerin okul ile ilgili olumlu değerlendirmeler yaptıkları da saptanmıştır
Ccediloğu oumlğrenci okul ortamını daha guumlvenli daha sağlıklı ve verimli geccedilirilebilecekleri yerler
olarak resmetmişlerdir Oumlzellikle okulun iyi bir yaşam olanağını elde etme ve sportif
faaliyetlerin daha guumlvenli olarak yerine getirildiği yerler olarak değerlendirildiği dikkat
ccedilekmiştir
Okula devam etmiş olan oumlğrencilerin kendi beyanları esas alınarak okul başarılarının
genelde ldquoortardquo ( 385) ve ldquoiyirdquo( 308) kategorisinde gerccedilekleştiği goumlruumllmuumlştuumlr Geriye
kalan oumlğrencilerin sınıf geccedilme derecelerini 154‟uuml ldquogeccedilerrdquo 77‟si ldquoiyirdquo olarak
belirtmiştir İki oumlğrenci de ( 77) oumlğretmen - okul kararı ile sınıfı geccediltiğini dile getirmiştir
Ancak burada belirtilmesi gereken oumlnemli bir husus ccedilocukların ccediloğunun sokaklarda
ccedilalışmaya başladıktan sonra okul başarılarının bundan olumsuz olarak etkilenmiş olduğunu
belirtmiş olmalarıdır Buna ilişkin tablo aşağıdadır
Tablo 6 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Okul BaĢarılarının
Olumsuz Etkilenip Etkilenmediğine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Okul BaĢarısının Olumsuz
Etkilenme Durumu
Sayı
Evet 20 769
Hayır 6 231
Toplam 26 1000
Ccedilocukların 769‟unun sokakta ccedilalışmalarının onlarının oumlğrenim başarılarını
olumsuz olarak etkilediğini belirtmiş olmaları oumlnemlidir Sadece 231‟i ders başarılarının
maddi kazanccedil sağlamaya youmlnelik ccedilabalarından olumsuz olarak etkilenmediğini belirtmiştir
Sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan ccediloğu okula devam ettikleri doumlnemlerde bir yandan
eğitimlerini devam ettirirlerken oumlte yandan da ailelerinin iccedilinde bulundukları yoksulluğu
aşmak veya aile geccedilimine katkıda bulunmak veya en azından okul masrafları ve harccedillılıkları
konusunda ailelerine yuumlk olmamak iccedilin sokaklarda ccedilalıştıkları goumlzlenmiştir Bu durum
ccedilocuklarının eğitim durumlarının olumsuz etkilenmesine ve ileride okuldan ayrılmaya yol
accedilabileceğini akla getirmektedir
43 2 AraĢtırma Grubunun Aile Yapısına ĠliĢkin Bulgular
Succedil değişkenleri iccedilerisinde succedilla ilintili olan faktoumlrlerin başında aile ve aileye ilişkin
unsurlar gelmektedir Sampson ve Laub (1993) succedil davranışının oumlnemli oumllccediluumlde bireylerin
ebeveynlere olan bağlılıklarının zayıflaması ve ebeveynsel denetim ve disiplinin
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
291
istikrarsızlaşmasıyla meydana geldiğini ileri suumlrmektedirler Onlar succedillu davranışlarla ilintili
ailesel etkenleri şu şekilde belirtmektedirler 1Ebeveynsel disipline ilişkin sorunlar (duumlzensiz
tehdit edici ve cezalandırıcısert olması gibi) 2 Ebeveynsel denetimin duumlşuumlk olması 3
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından dışlanmaları 4 Ccedilocukların ebeveynleri ile olan duygusal
bağlılıklarının zayıf olması Farrington (1995) da gerek ccedilocuk succedilluluğunun başlangıcına ve
gerekse yetişkin succedilluluğuna ilişkin olarak oumlzellikle ebeveynsel denetimin zayıflığına ve
ccedilocuk yetiştirme pratiklerine dikkat ccedilekmektedir Loeber ve Stouthamer-Loeber (1986)
yaptıkları kapsamlı ccedilalışmalarında ebeveynsel denetim ve goumlzetlemenin yetersizliği ve
zayıflığının değişkendengesiz veya acımasızsert ebeveynsel disiplinin ebeveynsel
uyumsuzluğun ccedilocukların ebeveynleri tarafından kabul goumlrmemelerinin ve ebeveynlerin
ccedilocuklarına yeterli duumlzeyde ilgi goumlstermemelerinin succedilluluğun oumlnde gelen aileye ilişkin
unsurları olduğunu ortaya koymuşlardır (bkz Farrington 1997387)
Succedillulukla ilintili olarak aileye ilişkin ccedilok sayıda değişken soumlz konusudur Succedillulukla
yakından ilintili olarak goumlruumllen aileye ilişkin faktoumlrlerden bazıları şu şekilde belirtilebilir 1
Aile bireylerinden succedil işleyenlerin olması 2 Ebeveynlerin uyuşturucu ve alkol vb
bağımlılıklarının olması 3 Aile parccedilalanması 4 Aile iccedili fiziksel şiddetin veya aile iccedili
ccedilatışmasının varlığı 5 Ebeveynlerin ccedilocuklarına karşı ilgisizlikleri 6 Ebeveynlerin aile
iccedilindeki sorunlu otorite yapıları denetim ve disiplin uygulamaları 7 Ccedilocukların yetersiz ve
yanlış sosyalleşmeleri 8 Aile bireyleri veya ebeveynler arasındaki geccedilimsizlikler 9Ailenin
iccedilinde bulunduğu olumsuz ekonomik koşullar veya geccedilim guumlccedilluumlğuuml ccedilekme10 Adoumllesanların
ebeveynlerine olan bağlılık duumlzeylerinin zayıflığı (Kızmaz 2006 108) Sokak ccedilocukları ve
sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan succedil işleyenlerin aile yapılarına ilişkin elde edilen veriler son
derece dikkat ccedilekicidir
Tablo 7 Ccedilocukların Ebeveynlerinin Hayatta Olup Olmadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Hayatta Olma Durumu Sayı
Hem annem hem de babam hayatta 23 767
Sadece annem hayatta 7 233
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan succedillu ccedilocukların yaklaşık olarak frac34 bdquouumlnuumln hem annelerinin hem de
babalarının hayatta olduğu anlaşılmaktadır Succedillu ccedilocukların 23‟uumlnuumln de babalarının
hayatta olmadığı goumlruumllmektedir Babalarının oumllmuumlş olduğunu belirten ccedilocuklara ilişkin
gerccedilekleşen oranın ccedilok kuumlccediluumlmsenecek duumlzeyde olmadığı ve aynı şekilde oumlzellikle baba
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
292
denetiminden yoksun olan ccedilocukların succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ebeveynleri ile kaldıkları
( 70) saptanmıştır Aynı şekilde 23‟uuml sadece anneleriyle kaldıklarını 67‟si (2 ccedilocuk)
de akrabalarında kaldıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların sağlıklı bir sosyalleşme suumlrecini yaşamalarında oumlnemli olan bir husus da
ebeveynlerin birlikte oluşudur Oumlzellikle boşanmış veya anne veya babanın evi terk ettiği aile
biccediliminde ccedilocukların sosyalleşmelerinin problemli olabileceği ihtimal dacirchilindedir Anne
veya babanın evi terk etmesi ccedilocuklarda da evi terk etmeye ilişkin bir eğilimin ortaya
ccedilıkmasını tetikleyebilmektedir Burada ccedilocuk babanın evi terk etmiş olması veya oumllmuumlş
olması nedeniyle geccedilim guumlccedilluumlğuumlne ilişkin ekonomik sorunlarını aşabilmek iccedilin sokağa
youmlnelebildiği gibi aynı şekilde ebeveynsel denetimin zayıflaması nedeniyle de sokağı mesken
tutma veya evi terk etme youmlnuumlnde bir tutum geliştirebileceği soumlylenebilir Sokağı mesken
edinen ve oumlzellikle de ebeveynsel veya ailesel destekten denetimden yoksun olan ccedilocukların
succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini tahmin etmek guumlccedil değildir Ccedilocuklara
ebeveynlerinin birliktelik veya aynı evi paylaşma durumlarını saptama ccedilerccedilevesinde bir soru
youmlneltilmiştir Verilen yanıtlar ve buna ilişkin dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 8 Ebeveynlerin Beraber YaĢayıp-YaĢamadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Birlikteliği Sayı
Evet 19 633
Hayır 11 367
Toplam 30 1000
Ccedilocukların 63‟uuml ebeveynlerinin birlikte yaşadıklarını ve 367‟sinin de ayrı
yaşadıklarını belirtmişlerdir Anne ve babalarının ayrı yaşadıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran
dikkat ccedilekicidir Ebeveynlerin ayrı yaşamalarının oumlnde gelen iki temel nedeni babanın evi
terk etmesi ( 636 7 kişi) ve boşanmadır ( 273 3 kişi) Bu iki gelişme ccedilocuğu aile
denetiminden ve korumasından yoksun bırakmaktadır Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir zaman
dilimini sokaklarda geccedilirdikleri ve dolayısıyla sokakların riskli alanları ile temas etme
olanağının her zaman olanaklı olduğu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde ve aynı şekilde baba otoritesinin
yokluğu da buna eklendiğinde ccedilocuğun succedila bulaşma veya sokaklarda sapma davranış
sergileme ihtimalinin daha yuumlksek olabileceği bir gerccedilektir
Ccedilocukların aileye ilişkin yaşadıkları diğer olumsuz bir husus da aile iccedilinde karşı
karşıya geldikleri şiddet olgusudur Evde şiddet pratiklerine maruz kalan ccedilocukların eve karşı
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
293
bir hoşnutsuzluk ve soğukluk hissedecekleri bilinen bir gerccedilektir Bu durumun da ccedilocukların
evden kaccedilmalarına geceleri sokakta geccedilirmelerine veya sokakta yaşamaya youmlnelmelerine
neden olduğunu tahmin etmek guumlccedil değildir Ev ve aile bağlılığının zayıflamasının veya sapkın
akran bağlılığının yol accediltığı sokaklara takılma ve sokakları mesken edinme gerccedileği succedillulukla
ilintili risk faktoumlrlerini teşkil etmektedir Bu ccedilerccedilevede burada ccedilocukların evde maruz
kaldıkları şiddet olgusu ve ccedilocukların evden kaccedilma sıklıkları irdelenmeye ccedilalışılacaktır
Tablo 9 Ccedilocukların Aile Ġccedili Fiziksel ġiddete (dayak) Maruz Kalıp Kalmadıklarına
ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Sayı
Ailede suumlrekli dayak yerim 1 33
Ailede bazen dayak yerim 26 867
Ailede hiccedil dayak yemem 3 100
Toplam 30 1000
Burada aile iccedili şiddetten kast edilen ccedilocuğun ldquodayakrdquo yemesidir Ailede dayak ile ilgi
olarak tabloda yer alan uumlccedil seccedilenek iccedilerisinde kendilerine uygun seccedileneğin işaretlenmesinin
istendiği soruda ccedilocukların 86‟sinin ldquoailede bazen dayak yiyorumrdquo seccedileneğini
işaretledikleri goumlruumllmuumlştuumlr Suumlrekli dayak yediğini belirten sadece 1 succedillu vardır Ancak hiccedil
dayak yemediğini belirtenlerin oranı sadece 10 (uumlccedil kişi) ile sınırlı kalmıştır Bu bulgular
ccedilocukların ailede ldquosuumlreklirdquo olmasa da ldquoara sırardquo dayak gibi şiddet eylemlerine maruz
kaldıklarını goumlstermektedir Aynı şekilde bu saptama ccedilocukların aile iccedilerisinde bazı sorunlar
yaşadıklarını da goumlstermektedir Bu oranlar ccedilocukların eve karşı soğukluk hissetmelerini ve
zaman zaman eve uğramamalarını da accedilıklar niteliktedir Burada belirtilmesi gereken başka
bir husus da ccedilocuklardan hiccedil birinin aile iccedili cinsel şiddete maruz kalmadıklarını belirtmiş
olmalarıdır
Okumuş (2004 32) Diyarbakır ilinde 418 sokak ccedilocuğu uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada
ccedilocukların 38‟inin (159 ccedilocuk) aile iccedilinde ve 517‟sinin de (216) sokakta veya aile dışı
ortamda şiddet goumlrduumlğuuml youmlnuumlnde bulgular elde ettiğini belirtmektedir Bu oranlar
Diyarbakır‟da ccedilocuklara youmlnelik olarak gerccedilekleşen şiddet olgusunun yaygınlığı konusunda
bir fikir vermesi accedilısından oumlnem arz etmektedir
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmaları onları ebeveynlerine karşı bağlılık sevgi
ve ilgi duyma duumlzeylerini zayıflatarak onları succedillu mekacircn ve akranlarına itebilmektedir Evi
kendileri iccedilin problem alanı olarak duumlşuumlnmeye başlayan ccedilocuklar ev ve aileye karşı giderek
soğumaya başladıkları ve dolayısıyla eve gitmemeyi alışkanlık edinmeye başladıkları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
294
soumlylenebilir Bu durum da onları daha kriminal suumlreccedillere itebilmektedir Ccedilaykoumlyluuml vd (2006
63-64) ccedilocukların şiddet goumlrmelerinin yarattığı olumsuzlukları sosyal uyum azlığı
antisosyal ve succedil davranışı sergileme okul devamsızlığı ve okul başarısında duumlşuumlkluumlk riskli
davranışlara eğilim alkol ve madde kullanma duumlşuumlk benlik gelişimi yeme bozuklukları
depresyon ve intihara eğilimlik şeklinde belirtmektedirler
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmalarının yarattığı sorunların yanı sıra aile iccedilinde
şiddete tanıklık etmenin de onların sosyal yaşamları ve succedilluluk durumları uumlzerinde etkili
olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı tarafından
gerccedilekleştirilen bir ccedilalışmada uumllkemizde ailelerin uumlccedilte birinde aile iccedilinde fiziksel şiddetin
varlığı saptanmıştır Soumlz konusu araştırmada şiddet uygulanan hanelerin doumlrtte uumlccediluumlnde
ccedilocukların şiddete tanık oldukları bulgusu elde edilmiştir Şiddete tanıklık eden bu ccedilocukların
şiddet sonrası korku anne-babayı sevmeme iccediline kapanma saldırganlık şeklinde tepki
verdikleri goumlzlenmiştir Aile iccedili şiddet duumlzeyinin artmasında sosyo-ekonomik duumlzeyinin
duumlşuumlkluumlğuuml kadının işinin olmaması alkol bağımlılığı hanedeki birey sayısının fazla olması
ve eşlerin toplam oumlğrenim duumlzeyinin duumlşuumlkluumlğuuml gibi faktoumlrler etkili olmaktadır (bkz İccedilli ve
Arıkan 2007 40)
Tablo 10 Aile Ġccedilerisinde ġiddette Maruz Kaldıklarını Belirten Ccedilocukların ġiddette
Maruz Kalma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Nedenleri Sayı
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin 6 222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takıldığım iccedilin 3 111
Koumltuuml alışkanlık yapıcı maddeler kullandığım iccedilin 2 74
İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin 2 74
Sinirlilik ve alkol gibi babamdan kaynaklanan nedenlerden dolayı 2 74
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım iccedilin
2
74
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim
iccedilin
6
222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma Koumltuuml alışkanlık
yapıcı maddeler kullandığım iccedilin
2
74
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma İstenilen duumlzeyde
eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Toplam 27 1000
Yukarıdaki tablodan hareketle ccedilocukların en ccedilok dayağa maruz kalma gerekccedileleri
genel olarak uumlccedil başlık altında ele alınabilir Ccedilalışmak istememe istenilen miktarda eve para
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
295
goumltuumlrememe ve bazı sapkınsuccedil eylemlerini gerccedilekleştirme (hırsızlık gasp ve bağımlılık
yapıcı bazı maddeleri kullanma) veya succedillusapkın bireylerle birlikte olma Ccedilocukların
belirtilen fiziksel şiddete maruz kalma gerekccedileleri iccedilerisinde en yuumlksek oranın ccedilalışmak
istememe ve istenilen duumlzeyde paranın eve goumltuumlruumllememesi gibi seccedileneklerde yoğunlaştığı
goumlruumllmektedir ( 52) Ccedilocukların ebeveynleri tarafından ccedilalışmaya zorlanmaları belirli
miktarda para getirmeleri konusunda baskı altında tutulmaları ve şiddete maruz kalmaları
onların ebeveynlerine olan bağlılıklarını zayıflatmakta ve evden kaccedilmalarına yol
accedilabilmektedir Bazı ccedilocuklar da ebeveynlerinin arzuladığı parayı kazanmak iccedilin daha geccedil
vakitlere kadar ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar ve bu da onları sokağın risklerine daha accedilık
hale getirebilmektedir Ccediluumlnkuuml ccedilocuğun sokakları kullanma suumlresi arttıkccedila succedila eğilimli olma
ve sokağın riskleri ile yuumlzleşebilme riski de artabilmektedir Bu sebeple ebeveynlerin
ccedilocuklarını gerek ccedilalışmaya zorlamaları gerekse getirilecek para miktarını kotalandırılmaları
ccedilocuğun ebeveynlerine karşı duydukları sevgi ve bağlılığı azaltmaya yol accedilacaktır Bu da soumlz
konusu ccedilocukların sokaklardaki serseri ve sapkın bireylerle aynı mekacircnı daha fazla
kullanmaya geceyi sokakta geccedilirmeye ve dolayısıyla daha ccedilok succedila eğilimli hale gelmelerine
neden olacaktır Bu suumlreccedilten sonra da ebeveynlerin ccedilocuklarını sapkın bireylerle birlikte
olmalarını ve succedil eylemini gerccedilekleştirmelerini engelleme konusunda sergileyecekleri şiddet
davranışlarının da caydırıcılık duumlzeyi duumlşuumlk duumlzeyde kalacaktır Yukarıdaki tablodan da
anlaşılabileceği gibi bazı ebeveynler ccedilocuklarını succedillu bireylerle birlikte olmalarını ve
sapkınsuccedil eylemleri gerccedilekleştirmelerini engellemenin bir yolu olarak şiddet
uygulamaktadırlar Ancak ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik olarak sert acımasız tutum
takınmaları veya fiziksel şiddet uygulamaları ccedilocukların sapkın tutumları terk etmelerinin
aksine onların succedil duumlnyası ile daha guumlccedilluuml bağlar inşa etmelerine yol accedilabilmektedir Ancak
bazı ailelerin de samimi olarak ccedilocuklarının succedila bulaşmalarını arzulamadıkları ve bu sebeple
ccedilocuklarına goumlzdağı vermek iccedilin şiddet uyguladıkları soumlylenebilir
Tablo 11 Ccedilocukların Evden Kaccedilıp-Kaccedilmadıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Durumları Sayı
Evet 18 600
Hayır 12 400
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların evden kaccedilma sıklığı goumlruumllmektedir Araştırma
grubunda yer alan ccedilocukların yarısından fazlasının ( 60) zaman zaman ev ortamlarını terk
etmeleri onların succedilluluk eğilimlerini arttıran bir neden olmaktadır Evden kaccedilan ccedilocukların
kaccedilma sıklıklarına ilişkin oranlar da şu şekildedir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
296
Tablo 12 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Sıklıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Sıklıkları Sayı
1-2 defa 6 334
3-4 defa 4 222
5-6 defa 1 55
7 ve daha fazla 7 389
Toplam 18 1000
Evden kaccedilan ccedilocuklar iccedilerisinde 7 ve daha fazla sayıda kaccedilanlara ilişkin gerccedilekleşen
oran en yuumlksektir Bunu 1-2 defa ve 3 defa kaccedilanlara ilişkin dağılım izlemektedir Ccedilocukların
evden kaccedilmaları ebeveynlerin izinlerinin ve rızalarının dışında geceyi dışarıda geccedilirilebilecek
şekilde evden uzaklaşmaları anlamına gelmektedir Bu uzaklaşma aynı yerleşim boumllgesi ve ili
iccedilerisinde olabileceği gibi başka illere gitme şeklinde de gerccedilekleşebilmektedir Ccedilocuğun
geceyi sokakta veya başka illerde geccedilirmesi onu ccedilok sayıda sapma ve succedil eylemine karşı accedilık
hale getirebilmektedir Bazı ccedilocukların ebeveyn ve yakın akraba denetiminin hissedilmediği
ortamlarda karınlarını duyurmak ve başka yerleşim yerlerine gidebilmek iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık ve gasp gibi succedillar işleyerek gerccedilekleştirdikleri soumlylenebilir Aynı şekilde bu
ccedilocuklar sapkın tutumlar geliştirdikleri gibi sapkın eylemlere de maruz kalabilmektedirler
Tablo 13 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Nedenlerinin Dağılımı
Evden Kaccedilma Nedenleri Sayı
Evde dayağın olması 3 167
Arkadaşların teşviki 4 222
Uumlvey ccedilocuk olma 11 611
Toplam 18 1000
Ccedilocukları succedila eğilimli kılan faktoumlrler iccedilerisinde son derece oumlnem arz eden evden
kaccedilma olaylarının ortaya ccedilıkmasında etkili olan nedenlere bakıldığında en ccedilok ldquouumlvey evlat
olmardquo faktoumlruumlnuumln oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir ( 611) Bu son derece dikkat ccedilekici bir
bulgudur Uumlvey evlat olma evden kaccedilmanın bir gerekccedilesi olarak goumlruumllmektedir Uumlvey ccedilocuk
olmak evden kaccedilışı haklılaştıran bir aile ortamının varlığına goumlnderme yapmaktadır Ayrıca
uumlvey ccedilocuğun yeni ebeveyni iccedilselleştirmesi ve ona alışması son derece guumlccediltuumlr Bu durum
ebeveyn bağlılığının daha az olacağı veya ebeveynlerin uumlvey ccedilocuk uumlzerindeki denetiminin
daha az gerccedilekleşeceği şeklinde de yorumlanabilir Bundan ayrı olarak uumlvey ccedilocukların
olduğu aile ortamlarının ccedilocuk accedilısından huzur verici nitelikten uzak olabileceği veya uumlvey
baba veya anne tarafından daha fazla şiddete maruz kalabileceği de ihtimal dacirchilindedir
Evden kaccedilma nedenleri arasında diğer oumlnemli sebepler sırasıyla ldquoarkadaşların teşvikirdquo ( 22
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
297
2) ve ldquoevde dayağın olmasırdquo ( 167) goumlsterilmektedir Arkadaş veya akran etkisi bireylerin
uyumcu veya sapkın tutum geliştirmeleri uumlzerinde son derece oumlnemlidir Succedil literatuumlruumlnde
sapkın veya succedillu akran etkisinin succedilluluğun temel bir goumlstergesi olduğu konusunda yaygın
bir kanının olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilok sayıda araştırma (oumlrneğin bkz Elliott ve
Menard 1996 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002) succedil
davranışının genel olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlendiği ve aynı şekilde
succedilluların diğer succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular ortaya
koymuştur Bireyi evden kaccedilıran ve onu sokaklara youmlnelten faktoumlrlerden birinin de ldquo aile iccedili
şiddetrdquo (dayak) olması araştırma accedilısından beklenen bir husustur Evdeki şiddetin varlığı
ccedilocuğu ev dışı yeni mekacircn arayışına itmektedir Yeni mekacircn arayışı da bireylerin sapkın
akranlarla temas etme olanağını arttırmakta ve bu da onları daha ccedilok succedila eğilimli hale
getirmektedir
Tablo 14 Ccedilocukların Geceyi Sokakta Geccedilirip Geccedilirmediklerinin Dağılımı
Geceyi Sokakta Geccedilirme Durumu Sayı
Hayır 13 433
Evet 17 667
Toplam 30 1000
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı geceyi sokaklarda geccedilirdiklerini belirtmişlerdir ( 667)
Geceyi sokakta geccedilirdiklerini belirtenler iccedilerisinde en yuumlksek oran 9 ve daha fazla sayıda
sokakta gecelediğini belirten seccedilenekte gerccedilekleşmiştir ( 588) Geriye kalan diğer ccedilocuklar
da dışarıda geceleme konusunda farklı rakamları ifade etmişlerdir
44 SOKAKTA CcedilALIġMAYA ĠLĠġKĠN DEĞĠġKENLER
Burada ccedilocukların ilk olarak hangi yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başladıkları sokakta
ccedilalışma nedenleri ne duumlzeyde kazanccedil elde ettikleri ne tuumlr işler yaptıkları kazanccedillarını nasıl
değerlendirdikleri ne kadar suumlre ccedilalıştıkları ve ccedilalışmayı nasıl goumlrduumlkleri gibi konular ele
alınacaktır
Tablo 15 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢlama YaĢlarının Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma YaĢı Sayı
10 yaş ve 10 yaştan oumlnce 22 734 10 yaşından sonra 8 267 Toplam 30 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
298
Tablonun en ilginccedil bulgusu ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda ccedilalışmaya ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda başlamış olmalarıdır Tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların 734‟uuml 10
ve daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda uumlcret getirici işler yapmaya başlamışlardır Sokakta
ccedilalışma yaşının oumlzellikle en ccedilok 8 9 ve 10‟lu yaşlarda yoğunlaştığı tespit edilmiştir Ayrıca
ccedilocukların ccedilalışma yıllarına bakıldığında ise 3-4 yıl arasında ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı
433 5-6 yıl ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı 20 7-8 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin
oranı ile 1-2 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı ise 167 olarak saptanmıştır
Ccedilocukların ccedilok erken yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başlamalarının veya sokağa
takılmalarının ccedilok sayıda nedenleri vardır Bu araştırmada sokaklarda ccedilalışma gerekccedilesi
olarak şu gerekccedileler ve oranlar saptanmıştır
Tablo 16 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma Nedenleri Sayı
Yoksulluk 2 67
Para kazanma isteği 3 100
Babamın işsiz olması 2 67
Babamın hasta olması 4 133
Babamın oumlluumlmuuml 1 33
Evin geccedilimini sağlayacak başka kimsenin olmaması 4 133
Ebeveynlerimin zorlaması 6 200
Ccedilalışan arkadaş ve yakınların etkisi 2 67
Aile buumltccedilesine katkıda bulunmak 2 67
Hayat deneyimi kazanmak ve meslek edinmek 1 33
Okul ihtiyaccedillarımı karşılamak 3 100
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan sokakta ccedilalışma nedenlerinin ccedilok farklılık arz ettiği
anlaşılmaktadır Burada en ccedilok ldquoebeveynlerinin zorlamasırdquo seccedileneği belirtilmiştir Hiccedil
şuumlphesiz ccedilocukların ccedilalışmaya zorlanmaları son derece dramatik bir olaydır Ancak
ebeveynsel zorlamanın temelinde ekonomik guumlccedilluumlklerinsorunların olduğunu tahmin etmek
guumlccedil değildir Aynı şekilde bazı ccedilocuklar ldquoevin geccedilimini sağlayacak kimsenin olmayışınırdquo
bazıları ldquobabalarının hasta olmasınırdquo bazıları ldquopara kazanma isteğirdquo bazıları ldquoyoksullukrdquo
bazıları da ldquookul masraflarını ccedilıkarmakrdquo gibi nedenleri belirtmişlerdir Buumltuumln bu faktoumlrlerin
ekonomik sorunlarla ilintili değişkenler olduğu bir gerccedilektir Burada oumlzetle ccedilocukların
sokakta ccedilalışma veya sokakta bulunma nedeninin ekonomik kaynaklı olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Diyarbakır‟da sokaktaki ccedilocuklar uumlzerinde gerccedilekleştirilen araştırmalar (oumlrneğin
birkaccedil araştırma iccedilin bkz Bilgin 2008 Okumuş 2007 Guumlneş-Kalaycı 2004) aynı şekilde
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenlerinin ekonomik yoksulluk olduğu ve dolayısıyla
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
299
ccedilocukların da ailelerine maddi katkıda bulunmak ve okul masrafınıharccedillığını karşılamak iccedilin
ccedilalıştıklarını ortaya koymaktadır Sosyal Hizmetler ve Ccedilocuk Esirgeme Kurumu (SHCcedilEK)
Devlet İstatistik Enstituumlsuuml (DİE) ve UNICEF-Tuumlrkiye işbirliğiyle gerccedilekleştirilen Sokakta
Yaşayan ve Ccedilalışan Ccedilocuklarla Katılımlı Eylem Araştırması‟nın (2000) sonuccedillarına goumlre de
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenleri şu şekilde saptanmıştır Ccedilocukların 8015‟i ldquoaile
buumltccedilesine katkıda bulunmakrdquo 840‟ı harccedillığını ccedilıkarmak 496‟sı ldquoevin geccedilimini
sağlamakrdquo 344‟uuml ldquoailesi istediği iccedilinrdquo 115‟i ldquokendi istediği iccedilin ldquo ve 191‟i de
ldquocevapsızrdquo seccedileneğini işaretlemişlerdir (bkz İccedilli-Arıkan 2007 42) Araştırma kapsamında
goumlruumlşuumllen ccedilocukların sokakta yaptıkları işler ise şunlardır
Tablo 17 Ccedilocukların Sokakta Yaptıkları ĠĢ Tuumlrlerinin Dağılımı
Sokaklarda Yapılan ĠĢ Tuumlrleri Sayı
Simit satma 2 67
Ayakkabı boyama 4 133
Pazarda el arabası ile eşya taşıma 1 33
Ccediloumlp toplama 12 400
Sakız satma 4 133
Araba camı silme-yıkama 2 67
Pazar yerinde seyyar satıcılık yapma 4 133
Kuumlccediluumlk suumls eşyalarını satma 1 33
Toplam 30 100
Ccedilocuklar genel olarak sokakta seyyar satıcılık yapma ayakkabı boyama simit sakız
şeker balon su ve buz gibi eşyalar satma otomobillerin camlarını silme ccediloumlp toplama su
taşıma mezarlıklarda temizlik işleri gibi ccedilok sayıda işler yapmaktadırlar Ancak
araştırmamızda sokakta ccedilalışıp succedil işleyen ccedilocukların en ccedilok ldquoccediloumlp toplamardquo işleri yaptıkları
goumlruumllmektedir ( 40) Diyarbakır Sosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln yaptığı bir ccedilalışmada
da kentte ccediloumlp toplayarak para kazanan 500 duumlzeyinde ccedilocuk olduğu saptanmıştır (Okumuş
200732)
Ccediloumlp toplama sokaklarda ccedilocuklar tarafından yapılan en niteliksiz işlerden biridir Aynı
zamanda ccediloumlp toplama işi ccedilalışma saatleri accedilısından da oldukccedila riskli olarak
nitelendirilebilecek bir zaman dilimini kapsamaktadır Ccediloumlpler genelde akşamgece vakitleri
veya karanlık ccediloumlkmeye başladıktan sonra toplanır Bu nedenle de bu işguumlcuumlnde ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilin saldırı ve şiddete maruz kalabilme riski de soumlz konusu olabilmektedir
Araştırma grubunda goumlruumlşuumllen ccedilocukların oumlnemli bir oranının ccediloumlp toplama gibi en niteliksiz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
300
işlerden kazanccedil elde etmeye ccedilalışmaları onların iccedilinde bulundukları ekonomik sıkıntıyı
goumlstermesi accedilısından da son derece dikkat ccedilekicidir
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 50) haftanın her guumlnuuml ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların 20‟si de haftada 5ndash6 guumln ccedilalıştıklarını ifade etmişlerdir Geriye kalanlar ise
haftada 1 ile 4 guumln arasında değişen guumln sayısında ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir Aynı şekilde
ccedilocukların oumlnemli bir kısmı ( 692) okulların accedilık olduğu zamanlarda bile guumlnde en az 4-5
saat ccedilalıştıklarını dile getirmişlerdir Ccedilocukların 23‟uuml de guumlnde 2-3 saat arası ccedilalıştıklarını
ccedilocuklardan sadece ikisi okul guumlnlerinde ccedilalışmadığını belirtmiştir
Bu ccedilocukların buumlyuumlk bir oranı ( 833) Diyarbakır‟ın her boumllgesinde ccedilalıştıklarını
ifade etmişlerdir Bir anlamda soumlz konusu ccedilocukların ccedilalışma yerleri ve ortamları iccedilin
belirlenmiş her hangi bir sokak veya mekacircn soumlz konusu değildir Sadece birkaccedilı ccedilalıştıkları
belirli yer olarak tren garı ve alışveriş mekacircnlarının oumlnuumlnuuml belirtmişlerdir
Ccedilalışmanın yapıldığı tarihte ccedilocukların sokaklarda yaptıkları işlerden elde ettikleri
kazanccedillarının da ccedilok yuumlksek olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Guumlnluumlk kazanccedil olarak ccedilocukların 20‟si
1ndash2 TL 20‟si 3ndash4 TL arası 267‟si 5ndash6 TL arası 167‟si 7-8 TL arası ve 166‟sı da
9 TL ve uumlstuuml kazanccedil elde ettikleri belirlenmiştir
Ccedilocuklar kendi kazanccedillarının buumlyuumlk bir kısmını ebeveynlerine verdiklerini ifade
etmişlerdir ( 667) Geriye kalanlar da kazanccedillarını okul ihtiyaccedillarını karşılama ve giyecek
ve iccedilecek gibi bazı ihtiyaccedillarını gidermede kullandıklarını belirtmişlerdir Ccedilalışan ccedilocukların
buumlyuumlk bir kısmı ( 80‟i) eve para goumltuumlremediklerinde ebeveynlerinin bir şey demediklerini
belirtirken 133‟uuml de ebeveynlerinin şiddetine (dayak) maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
Ccedilocukların 67‟si de ebeveynlerinin tepkilerinin sadece kızma ile sınırlı kaldığını
soumlylemişlerdir
Tablo 18 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaktan Memnun Olup-Olmadıklarının Dağılımı
CcedilalıĢmadan Memnun Olma Durumu Sayı
Evet 21 700
Hayır 9 300
Toplam 30 1000
Araştırmanın ilginccedil bir bulgusu ccedilalışan ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda
ccedilalışmaktan memnun olduklarını belirtmiş olmalarıdır Ccedilocukların sokakta ccedilalışma
durumlarını olumlu olarak tanımlamalarının en oumlnemli nedeni iccedilinde bulundukları
yoksulluktur Ccedilocuklar zor ve koumltuuml koşullarda ccedilalışmak suretiyle ailelerinin ekonomik
sorunlarını gidermede kısmen de olsa yardımcı olduklarını duumlşuumlnmektedirler Ccediluumlnkuuml
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
301
ccedilocukların memnuniyet duyma nedenlerinin başında elde ettikleri kazanccedilla ailenin ( 286)
ve kendi ihtiyacını (238) karşılama gibi gerekccedileler yer almaktadır Bazı ccedilocuklar da
kazandıkları para ile kendilerini geleceğe hazırladıklarını ( 19) bazıları da arkadaş grubuyla
hoşlandıkları şeyleri yapma olanağına sahip oldukları ( 19) veya sokakta kalmayı
arzuladıklarını ( 95) ifade etmişlerdir Sokakta ccedilalışmaktan memnuniyet duymayan
ccedilocuklar da memnuniyetsizliğin nedeni olarak en ccedilok sokakta var olan riskleri ve okula
gereken oumlnemi verememelerini goumlstermişlerdir
45 SOKAKTA CcedilALIġAN VE KISMEN YAġAYAN CcedilOCUKLAR VE
SUCcedilLULUK
Bu araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların hepsi sokakta ccedilalışmaya ve yaşamaya
başladıktan sonra bir şekilde polis tarafından alıkonulmuşlardır Bu nedenle 30 ccedilocuğun hepsi
bir şekilde succedil işledikleri gerekccedilesiyle goumlzaltına alınan ve haklarında işlem yapılmış
ccedilocuklardır Yaklaşık olarak her yıl Diyarbakır Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuumlne ortalama 1500
dolayında succedil olayının intikal ettiği belirtilmektedir İntikal eden bu succedilların ağırlıklı olarak
hırsızlık yankesicilik ve kapkaccedil gibi succedil tuumlrlerinden oluştuğu goumlruumllmektedir (Guumlneş ve
Kalaycı 2004 15) Eren (2007128) de Diyarbakır il merkezi ve ilccedilelerinde 2001 yılında her
hangi bir succedil şuumlphelisi olarak yakalanıp savcılığa ccedilıkartılan ccedilocuk sayısının 1524 iken bu
rakamın 2006 yılında 100 artarak 3308‟e yuumlkselmiş olduğunu belirtmektedir
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların niccedilin goumlzaltına alındıkları hususu kendi
beyanlarına dayanarak şu şekilde tablolaştırılmıştır
Tablo 19 Ccedilocukların Polis Tarafından AlıkonulmaGoumlzaltına Alınma Sebeplerinin
Dağılımı
Goumlzaltına Alınma Sebepleri Sayı
Geceyi sokakta geccedilirdiğim iccedilin 2 67
Succedil ve sapkın eylemlerinden dolayı 25 833
Şuumlphe uumlzerine 2 67
Sokakta ccedilalıştığım iccedilin 1 33
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan da accedilık bir şekilde goumlzlemlendiği gibi ccedilocukların en ccedilok goumlzaltına
alınma nedeni işledikleri succedil ve sapma eylemlerinden dolayıdır ( 83) Burada soumlz edilen
succedil ve sapma eylemleri kapkaccedil hırsızlık kavga etmeadam yaralama madde kullanmasatma
gibi davranışlardır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
302
Tablo 20 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra SabıkaSicil Belgesi
Kaydına Sahip Olup Olmadıklarının Dağılımı
SabıkaSicil Kaydının Olup Olmadığı Sayı
Evet 14 467
Hayır 16 533
Toplam 30 1000
Ccedilocukların soumlz konusu succedil eylemlerinden dolayı ccedilok sayıda succedillardan sicil kayıtları
olduğu belirlenmiştir Ccediloğu ccedilocuk sabıka veya sicil kaydının olduğunu belirtmiştir ( 467)
Geriye kalan ccedilocuklar ise herhangi bir sabıka veya sicil kaydının olmadığını ifade etmişlerdir
( 533) Soumlz konusu bu ccedilocukların sabıka veya sicil kayıtlarına ilişkin succedillar aşağıda
belirtilmiştir
Tablo 21 Ccedilocukların Hangi Succediltan Dolayı Sabıka Kayıtlarının Olduğunun Dağılımı
Sabıkanın Olduğu Succedil Tuumlruuml Sayı
Hırsızlık yankesicilik 8 571
Kapkaccedil 1 71
Uyuşturucu madde satma ve kullanma
( esrar ve hap)
2
143
Kavga ve adam yaralama 1 71
Hırsızlık kavga ve yaralama 2 143
Toplam 14 1000
Tablodan genel olarak ccedilocukların en ccedilok sabıkası olan succedil eylemlerinin hırsızlık
yankesicilik ve uyuşturucu madde satma veya kullanma olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizde
ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin istatistikler de ccedilocukların en ccedilok hırsızlık succedilunu işlediklerini
goumlstermektedir
Tablo 22 Ccedilocukların Madde Kullanma Durumlarının Dağılımı
Madde Kullanma Durumları Sayı
Evet 26 866
Hayır 4 134
Toplam 30 1000
Aynı şekilde araştırma grubunda yer alan ccedilocukların 86‟sının bağımlılık yapıcı
madde kullandıkları saptanmıştır Madde kullanmaya ilişkin gerccedilekleşen bu oranın yuumlksek
olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışma succedil işlediği gerekccedilesiyle haklarında işlem
yapılan ccedilocuklar uumlzerine gerccedilekleştirildiği iccedilin soumlz konusu ccedilocukların uyuşturucu veya
bağımlılık yapıcı madde kullanma oranının da yuumlksek olarak gerccedilekleşebileceği oumlngoumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
303
Bu nedenle succedil işleme durumlarına bakılmaksızın sokakta yaşayan ve ccedilalışan ccedilocuklar
uumlzerine gerccedilekleştirilecek herhangi bir ccedilalışmada bu oranın daha duumlşuumlk duumlzeyde
gerccedilekleşmesi muhtemeldir Oumlrneğin Guumlngoumlr (2008) Mersin ili oumlrneğinde 510 sokaktaki
ccedilocuk uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada ccedilocukların sadece 24‟uumlnuumln madde kullandıklarını
38‟inin madde kullanan arkadaşlarının olduğu 22‟sinin succedil işleyen arkadaşlara sahip
olduklarını belirtmiştir Aynı şekilde bu ccedilocukların 90‟a yakını bu succedillu arkadaşlarla
goumlruumlştuumlklerini ( 179‟u ldquoccedilok sıkrdquo 304‟uuml ldquosıkrdquo ve 41‟i de ldquoara sırardquo) ve bu ccedilocuklardan
14‟uuml de succedil eylemi iccedilerisinde yer aldıklarını belirtmişlerdir
Tablo 23 Ccedilocukların Kullandıkları Madde Tuumlrlerinin Dağılımı
Kullanılan Madde Tuumlrleri Sayı
Sigara 6 230
Yapıştırıcı madde (bally) alkol 4 158
Uccedilucu madde (tiner) sigara 5 192
Alkol sigara esrar 2 76
Sigara esrar 3 115
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara 1 38
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara esrar 1 38
Uccedilucu madde (tiner) alkol sigara hap 4 158
Toplam 26 1000
Yukarıdaki tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların soumlz konusu maddelerden en ccedilok
sigara tiner ve bally gibi uccedilucu madde ve alkol kullandığı saptanmıştır Tablo accedilısından en
ilginccedil bulgu ccedilocukların 23‟uumlnuumln (6 ccedilocuk) esrar kullandıklarının belirlenmiş olmasıdır
Sosyolojik accedilıdan ccedilocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenleri iccedilerisinde aile
yapısı (ailenin ilgisizliği ve duygusal ihmal soumlz konusu maddeleri ailede kullanan bireylerin
varlığı parccedilalanmış aileler aile iccedilindeki fiziksel ve cinsel istismarın varlığı gibi) akran grup
yapısı (akranlardan kullanan bireylerin varlığı arkadaşlara oumlzenti ve akran baskısı grup
iccedilerisinde kendini kanıtlama maddeyi merak etme gibi) korkuyu gidermek ve cesareti
arttırmak (daha kolay succedil işleyebilmek heyecan arama mağdura ve yaptıkları sapkınsuccedil
eylemelerine karşı duyarsızlaşmak) ve sokakların yapısı (kolay elde edilebilirlik ebeveynsel
goumlzetim ve denetimin yokluğu enformel denetimin zayıflığı) en dikkat ccedilekenleri
oluşturmaktadır Bu tuumlr maddeleri kullanmak ile succedil işlemek arasında bir ilişkiden soumlz etmek
muumlmkuumlnduumlr En azından bu maddeleri kullanan ccedilocukların succedil işleme riskinin daha yuumlksek
olduğunu soumlyleyebiliriz Oumlzellikle bazı ccedilocukların bu maddeleri satın almak iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık gasp ve kapkaccedil gibi succedilları işleyerek edindikleri ileri suumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
304
Goumlruumlşme yaptığımız ccedilocukların ccediloğu esrar ve diğer bazı uyuşturucu hapları
edinmenin ccedilok kolay olduğunu ve bu maddelerin satıldığı yerleri bildiklerini ve edinmek
istediklerinde kolay temin edebildiklerini belirtmişlerdir
Tablo 24 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Bağımlılık Yapan
Maddeleri Kullanan ArkadaĢlara Sahip Olup-Olmadıklarının Dağılımı
Madde Kullanılan ArkadaĢların Varlığı Sayı
Evet 30 1000
Hayır - 00
Toplam 30 1000
Ayrıca araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların arkadaşlarının da kendileri gibi
bağımlılık yapıcı maddeler (sigara bally tiner alkol vb) kullandıklarını belirtmişlerdir Bu
ccedilocukların da en ccedilok esrar bally sigara ve alkol gibi maddelerden birini veya diğerleri ile
birlikte kullandıklarını ifade etmişlerdir
Bağımlılık yapıcı madde kullanma alışkanlıkları genelde belirli bir akran grubu
iccedilerisinde oumlğrenilmektedir Aynı şekilde succedil davranışının veya succedila ilişkin kalıpların da akran
grubu iccedilerisinde oumlğrenildiği hususu kriminolojide yaygın olarak kabul edilen bir goumlruumlş haline
geldiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Konuya ilişkin yapılmış ccedilok sayıda araştırma (Oumlrneğin bkz
Elliott ve Menard 1996 Elliott ve Voss 1974 Elliot Huizing ve Menard 1989 Akers vd
1979 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002 ) succedilluların birlikte
oldukları veya arkadaş edindikleri bireylerin de oumlnemli bir oranının kendileri gibi succedillu
bireylerden oluşmuş olduğunu ortaya koymuştur Bu araştırmaların succedil davranışının genel
olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlenen bir edim olduğunu ve ccedilocukların diğer
succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular saptadıkları goumlruumllmektedir Bu
ccedilerccedilevede Elliott Huizinga ve Ageton (1985) succedillu akranların succedilluluğun en oumlnemli
nedensel faktoumlrlerinden biri olduğunu ileri suumlrmektedirler Bu sebeple sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocukların succedillu ccedilocuklarla veya akranlarla temas etme riski sokaklarda olmayan
diğer ccedilocuklara kıyasla daha yuumlksek olduğu soumlylenebilir
Tablo 25 Ccedilocukların Bağımlılık Yapıcı Maddeleri Kullanma Nedenlerinin Dağılımı
Madde Kullanma Nedenleri Sayı
Arkadaş ccedilevresi ile birlikte olma ve oumlzentimerak 4 154
Can sıkıntısını gidermek eğlenmek heyecan yaratmak iccedilin 22 846
Toplam 26 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
305
Ccedilocukların bağımlılık yapıcı madde kullanma nedenlerinin başında can sıkıntısını
giderme ve eğlenmek olduğu goumlruumllmektedir Arkadaş ccedilevresine oumlzenti duyma ve kullanılan
maddeyi merak etme gibi nedenler de ikinci sırada gelmektedir
Ccedilocukların sokakta karşılaştıkları bazı riskler bedensel veya fiziksel accedilıdan kalıcı iz
bırakmasının yanı sıra sosyal ve kişisel yaşamlarını da oumlnemli oumllccediluumlde olumsuz olarak
etkileyebilmektedir Oumlrneğin ccedilocukların sokaklarda karşılaştıkları bazı şiddet eylemleri
onların travma yaşamalarına yol accedilabilecek kadar tehlikeli boyutlara ulaşabilmektedir Aynı
şekilde ccedilocuğun maruz kaldığı bu tuumlr şiddet eylemleri onları da aynı şekilde şiddet
uygulayacak bireylere doumlnuumlştuumlrebilecektir Bu ccedilerccedilevede şiddete maruz kalmak ile şiddete
youmlnelmek arasında goumlrece bir ilişkiden soumlz etmek muumlmkuumlnduumlr
Tablo 26 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Kendilerine Cinsel Tacizde
Bulunulup Bulunulmadığının Dağılımı
Cinsel Tacize Uğrama Durumu Sayı
Evet 4 133
Hayır 26 867
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloya bakıldığında ccedilocukların oumlnemli bir oranının sokakta her hangi bir
cinsel şiddete maruz kalmadıklarını goumlruumllmektedir ( 867) Ccedilocukların sadece 133‟uuml (4
kişi) cinsel şiddet eylemi ile karşı karşıya geldiklerini itiraf etmişlerdir Bunlar da kendilerine
tacizde bulunan kişilerin sokakta boş gezen serseri ccedilocuklar olduğunu belirtmişlerdir Ayrıca
araştırma grubunda bulunan ccedilocukların yarısı sokakta ccedilalışmaya başladıktan sonra sokakta
bazı kazalara maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
5 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların tuumlmuuml herhangi bir succedil şuumlphesi ile polis
tarafından goumlzaltına alınan ccedilocuklardır Soumlz konusu ccedilocukların ccediloğu hırsızlık yankesicilik
adam yaralama ve uyuşturucu madde kullanma ve satma succedillarından haklarında işlem
yapılmıştır Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların succedillulukla ilintili veya succedila
eğilimli olmalarında dikkat ccedileken bazı oumlzellikler şu şekilde belirtilebilir Ccedilocukların
ebeveynlerinin oumlğrenim duumlzeylerinin duumlşuumlk olması (annelerinin 90‟ı okuma yazma bile
bilmiyor babalarının da 43‟uuml her hangi bir okul mezunu değil) onların oumlnemli bir oranının
goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olmaları ( 70) ailelerinin son derece yoksul olmaları
(babalarının ccediloğunun duumlşuumlk nitelikli veya guumlndelikccedili iş alanlarda ccedilalıştıkları kazanccedillarının
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
306
son derece duumlşuumlk olduğu ve goumlccedil sonrası ekonomik sorunlar yaşadıkları ccedilocukların 94‟e
yakını ailelerini ldquoccedilok fakirrdquo ve ldquofakirrdquo olarak nitelendirdikleri) evden kaccedilma sıklığının
yaygınlığı ( 60) ccedilocukların bazı guumlnlerde sokaklarda sabahladıkları ( 667) sapkın ve
sokaklara takılan akranlara sahip oldukları (arkadaşlarının ccediloğu da kendileri gibi uyuşturucu
veya bağımlılık yapıcı madde kullandıkları) oumlğrenim kurumlarından ayrılmaları veya terk
etmeleri ( 53‟uuml halihazırda bir oumlğrenim kurumuna devam etmiyor) aileye ilişkin ciddi
sorunlar yaşamaları (uumlvey ccedilocuk olma 611 90‟ı evde suumlrekli ve bazen fiziksel şiddet
goumlrduumlklerini ifade etmeleri 25‟inin babasının hayatta olmaması ccedilocukların 367‟sinin
ebeveynlerinin ayrı yaşamaları) ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda sokakla tanışmaları ve sokakta ccedilalışmaya
başlamaları ( 734‟uuml 10 yaşına varmadan sokakları mesken edindikleri) yaptıkları iş
tuumlruumlnuumln son derece niteliksiz olması ( 40‟ı ccediloumlp toplama işini yapıyor) gibi etkenler sokakta
ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukları succedillu kılan faktoumlrler olarak dikkat ccedilekmektedir Bu
bulgular araştırmamızın hipotezlerini doğrular niteliktedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Ccedilocukluk
doumlneminde deneyimlenen yaşam tarzları ve yaşanılankarşılaşılan guumlccedilluumlklermağduriyetler
succedilluluğun oumlnemli belirleyicileri olarak etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilocukluk
deneyiminin olumlu ve olumsuz bir tarzda şekillenmesinde oumlzellikle de ccedilocuğun yetiştiği aile
ortamı (şiddet sevgisizlikilgisizlik yoksulluk succedillu ve sapkın bireylerin varlığı
ebeveynlerin ccedilocuk yetiştirme konusundaki bilgisiz oluşları ccedilalışma youmlnuumlnde baskılamaları
gibi) okul deneyimi succedillu akran etkileri ailenin ekonomik geccedilim sorumluluğunu omuzlarında
hissetmeleri sokakta karşılaştıkları guumlccedilluumlkler taciz ve bazı sosyo-ekonomik dezavantajlar
dominant faktoumlrler olarak etkide bulunduğu soumlylenebilir Soumlz konusu doumlnemde ccedilocukların
sorunsuz bir aile yapısı iccedilerisinde sosyalleşmelerinin sağlanması ve oumlğrenimlerine devam
edebilme olanaklarının yaratılması gerekirken sokakların riskli alanlarında yaşam
muumlcadelesine atılmaları atılmak zorunda bırakılmaları onları succedila eğilimli kılan oumlnemli bir
etken olmaktadır Oumlzellikle de aile denetiminden kaccedilan ccedilocukların sokaktaki succedillu kuumlltuumlruumln
etkisine accedilık olma riskleri daha yuumlksektir
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından oumlzellikle ccedilalıştırılmaları konusunda zorlanmaları ve
ccedilocukların istenilen duumlzeyde parayı eve goumltuumlrememeleri durumunda psikolojik ve fiziksel
şiddet goumlrmeleri ccedilocukların ccedilok para kazanmak iccedilin zamanlarını daha ccedilok sokaklarda
geccedilirmelerine veya evden kaccedilma veya eve doumlnmeme gibi sonuccedillara yol accedilabilmektedir Bu
olumsuz tutumlar bazen de ccedilocukları hırsızlık yapmaya da itebilmektedir Sonuccedil olarak
ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik bu olumsuz tutumları ccedilocukların ebeveynlerine olan
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
271
ccedilalıştığı tespit edilmiştir Bu ccedilocukların 1024uuml ilde bulunan ldquoCcedilocuk ve Genccedillik Merkezirdquone
kayıtlı 560ı da okula devam etmeyen 78‟inin madde bağımlısı olduğu tespit edilmiştir
Diyarbakır ilinde hizmet veren 75Yıl Genccedillik ve Ccedilocuk merkezi Muumlduumlruuml Remziye Arslan
Ulaş merkezlerinin accedilıldığından bu yana 9302 ccedilocuğa ulaştıklarını belirtmiştir O sokakta
ccedilalışan ccedilocukların sayısının tam olarak bilinmediğini belirtmekle birlikte 2004 yılında yapılan
bir ccedilalışmada hem okuyan hem de sokakta ccedilalışan 8775 ccedilocuğun tespit edildiğini ifade
etmiştir 2005 yılı iccedilerisinde İl Milli Eğitimi Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln bu konudaki ccedilalışmasında 9177
ccedilocuğun olduğu saptanmıştır (Ulaş 2007 45-58) Ancak bu rakamlar hem okula giden hem
de sokakta ccedilalışan ccedilocuklara ilişkin gerccedilekleşen rakamlardır Dolayısıyla okula gitmeyen
ancak sokaklarda ccedilalışan ccedilocuk sayısı da buna eklendiğinde rakamın daha da artabileceği bir
gerccedilektir Bu sebeple başka kaynaklarda Diyarbakır‟da sokaktaki ccedilocuklarının sayısı
konusunda 20000 rakamının da ifade edildiğini burada belirtmek gerekmektedir (Guumlneş ve
Kalaycı 200414)
Duumlnyada ccedilocuk işccedililiğinin en koumltuuml biccedilimleri kapsamında ifade edilen ve ccedilocukların
ccedilalıştırıldığı ccedilok sayıda iş alanları bulunmaktadır Bunlar kısaca tehlikeli işlerde ccedilalıştırılma
ev işlerinde zorla ccedilalıştırılma fuhuş veya cinsel soumlmuumlruuml koumllelik ve borccedil karşılığında zorla
ccedilalıştırılma olarak belirtilebilir Uumllkemizde ise ccedilocuk işccedililiğinin en koumltuuml biccedilimleri olarak
sokaklarda yapılan işler kentlerdeki enformel alanlarda yapılan işler mevsimlik tarım işccedililiği
kapsamında yapılan işler ve kırsal yerleşim yerlerinde ve ev işlerinde gerccedilekleşen ccedilocuk
işccedililiği gibi alanlar goumlsterilmektedir (bkz Bilgin 2008 23ndash36) Bu araştırmada ccedilocuk
emeğinin veya işccedililiğinin sadece sokaklarda yapılan işler kapsamındaki boyutuyla ele alındığı
belirtilmelidir
Ccedilocuk emeğinin kullanımının oumlnde gelen ccedilok sayıda nedenleri bulunmaktadır
Oumlzellikle uumllkemizdeki ccedilocuk emeğinin kullanılmasının oumlnde gelen nedenleri arasında goumlccedil
yoksulluk ebeveynlerin işsizliği ve ccedilocukların ccedilalışma yaşamında bulunmalarına ilişkin
kuumlltuumlrel değerler en kayda değer olanlarını oluşturmaktadır Ancak sokaklarda ccedilalışan ccedilocuk
sayısının uumllkemizde ciddi bir probleme doumlnuumlşmesinde en etkili unsurun son doumlnemlerde
gerccedilekleşen kitlesel goumlccedillerin neden olduğu kentsel yoksulluk olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu boumllgesinde teroumlrle muumlcadele kapsamında
suumlrduumlruumllen ccedilalışmaların en olumsuz sonuccedillarından biri de yaşanan goumlccedil olgusudur Oumlzellikle de
90‟li yılların başları ile sonları arasında yoğunlaşan goumlccedile bağlı olarak ccedilok sayıda sosyal
problemin ortaya ccedilıktığı bilinen bir gerccedilektir Bu sorunlar iccedilerisinde en dikkat ccedilekenleri
olarak işsizlik yoksulluk sosyal dışlanma sosyal sermayedeki doumlnuumlşuumlmler succedil ve şiddet
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
272
unsurları burada belirtilebilir Oumlzellikle ekonomik alanda yaşanan sorunlar ccedilocukların ailenin
geccedilimine katkı yapmak iccedilin sokağa youmlnelmelerine sokakta ccedilalışmalarına yol accedilmıştır
Sokağa youmlnelen ccedilocukları iki genel grup olarak kategorileştirmek muumlmkuumlnduumlr İlki
ldquosokakta ccedilalışan ccedilocuklarrdquo ikincisi ise ldquosokakta yaşayanrdquo veya ldquosokak ccedilocuklarırdquo olarak
nitelendirilen ccedilocuklardır ldquoSokakta ccedilalışan ccedilocuklarrdquo kavramı ailelerinin geccedilimine yardımcı
olmak veya kendi harcamalarını karşılamak gibi ekonomik gerekccedilelerle sokakta uumlcret getirici
işlerde ccedilalışan dolayısıyla zamanlarının oumlnemli bir kısmını sokaklarda geccediliren ancak genelde
iş sonrası evlerine geri doumlnen ccedilocukları tanımlamaktadır Bu ccedilocukların en belirgin
oumlzelliklerinden biri ndashki aynı zamanda bu oumlzellik onları ldquosokak ccedilocuklarındanrdquo veya ldquosokakta
yaşayan ccedilocuklardanrdquo ayıran en belirgin farkı oluşturur- bu ccedilocukların aileleri ile olan
ilişkilerinin devam ediyor olmadır ldquoSokak ccedilocuklarırdquo veya ldquosokakta yaşayan ccedilocuklarrdquo
kavramı ise genelde kısmen veya hiccedilbir şekilde aile desteği olanağına sahip olmayan veya bu
destekten yoksun olan ve dolayısıyla ev ve aile ile irtibatları goumlrece kesilmiş olan -bazen veya
hiccedil eve doumlnmeyen- yaşam mekacircnları olarak da sokakları kullanan sahipsiz ccedilocuk kuumlmesini
tanımlamaktadır Bunlar genelde evden atılmış veya aileleri tarafından sokağa terk edilmiş
veya aile iccedili şiddet istismar veya istenmeme durumundan dolayı evden kaccedilmış veya eve
suumlrekli gitmeyen aileleri bilinmeyen veya ailesi olmayan ya da ailesi olduğu halde tamamen
başıboş bırakılan ccedilocuklardır UNICEF yetkilileri tarafından risk altında goumlruumllen ccedilocuklar iccedilin
yapılan ayrım ve tanımlamalar da yaklaşık olarak bu ccedilerccedilevede değerlendirilmektedir (bkz
Ennew 2003 15-16 Atauz 1999 Sayıta 2005 Hatloy vd 2005 Yuumlksel ve Oto 200412
Bilgin 2008 37-42 Guumlngoumlr 199828) UNICEF yetkilileri tarafından konuya ilişkin olarak
yapılan bir başka ayrım ve tanımlama da şu şekildedir 1 Aileleriyle suumlrekli ilişkisi olan
ccedilocuklar (sokaktaki ccedilocuk) 2 Aileleriyle zaman zaman ilişkisi olan ccedilocuklar (sokağın
ccedilocuğu) ve 3 Aileleriyle hiccedil ilişkisi olmayan veya ailesiz ccedilocuklar (terk edilen ve ihmal
edilen ccedilocuk)rdquo (Phillips 19944 Agrawal 1999 20)
Sokakta yaşayan veya sokaktaki ccedilocuklar sokağı genelde hem bir ccedilalışma hem bir
sapkın tutum sergileme (uyuşturucu madde kullanma ve satma dilencilik yapma başka
bireylere sataşma hırsızlık gasp ve cinayet vb succedillar işleme birtakım tacizlerle insanları
rahatsızlık verme gibi) ve hem de bir ev ortamı (dışarıda gecelemek gibi) olarak
kullanırlarken sokakta ccedilalışan ccedilocuklar ise genelde sokağı sadece bir ccedilalışma alanı olarak
kullandıklarını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu nedenle sokakta ccedilalışan ccedilocukların aileleri ile olan
ilişkilerinin oumlnemli oumllccediluumlde devam ettiği ve dolayısıyla ailelerinin denetiminin kısmen de olsa
soumlz konusu olduğu soumlylenebilir Sonuccedilta bu ccedilocuklar ailelerinin geccedilim guumlccedilluumlklerine katkıda
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
273
bulunmak iccedilin ccedilalışmaktadırlar Bu sebeple ccedilocukların oumlnemli bir kısmı kazanccedillarını eve
getirip ebeveynlerine vermektedirler veya en azından bu para ile okul ve eğitim masraflarını
karşılayarak ebeveynlerini bu yuumlkten kurtarmaya ccedilalışmaktadırlar Bu ccedilerccedilevede sokakta
ccedilalışan ccedilocuk ile sokakta yaşayan ccedilocuk arasındaki en ayırıcı iki temel fark olarak akşamları
eve doumlnme ve aile denetimibağlılığı konusunda ortaya ccedilıkmaktadır denilebilir
Bu noktada sokakta yaşayan ccedilocukların tuumlmuumlnuumln succedila bulaştığını ve aynı şekilde
sokakta ccedilalışan ccedilocukların da hiccedil succedilsapkın tutumlar geliştirmeyeceklerini iddia etmek
muumlmkuumln değildir Ancak sokakta yaşayan ccedilocukların daha ccedilok succedila bulaştıkları ve aynı
şekilde sokakta ccedilalışan ccedilocukların da succedila eğilimli hale geldiklerini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzellikle sokakta ccedilalışan ccedilocukların sokaktaki tuumlm risk ve tehlikelere accedilık bireyler oldukları
ve zamanla succedila eğilimli hale geldikleri goumlzlemlenen bir olgudur Sokaktaki sapkın bireylerle
temas etme yoğunluğu ebeveynleri ile olan ilişkilerin zayıflaması veya ebeveyn
denetiminden yoksun olma okul ve aile bağlılığının zayıflaması ve succedillu kuumlltuumlrlerle temas
etme olanağının ortaya ccedilıkması gibi unsurlar sokakta bulunan ccedilocukları succedil işlemeye
itebilmektedir Ccediluumlnkuuml ccedilalışılan sokak ortamlarının niteliği ccedilocukların succedillu motivasyona
sahip olabilme veya kriminalleşme risklerini arttırmaktadır Ekonomik ve ailesel sorunların ve
ayrıca succedil işleme fırsatının varlığı da buna eklendiğinde sokakta ccedilalışan ccedilocukların succedil
işleme accedilısından potansiyel bir grubu oluşturduklarını tahmin etmek muumlmkuumlnduumlr Ccediluumlnkuuml
sokakta yaşayan ccedilocukların genelde aile desteği ve denetiminden yoksun olmaları sahipsiz
ve kimsesiz bir pozisyonda olmaları onları succedil işlemeye daha accedilık hale getirmektedir En
basitinden sahipsiz ccedilocuklar hayatta kalabilmek veya accedillıklarını giderebilmek gibi bazı
zorunlu gereksinimlerini karşılamak iccedilin yasal olmayan bazı kriminal tutumlar (hırsızlık
yankesicilik madde kullanma ve satma gasp yaralama gibi) sergileyebilmektedirler Soumlz
konusu ccedilocukların succedila eğilimli olmalarında aileye ilişkin geccedilmişte yaşamış oldukları veya
yaşadıkları sorunlar ve dezavantajlar son derece oumlnem arz etmektedir Bu nedenle sokakta
ccedilalışan ccedilocuklar iccedilin gelecekte sokağın ccedilocuğu olma ve dolayısıyla succedillu olabilme gibi bir
risk her zaman olasıdır Bu ccedilerccedilevede sokakta ccedilalışan ccedilocukların da -her ne kadar sokakta
yaşayan ccedilocuklar duumlzeyinde olmasa bile- succedila bulaşma risklerinin soumlz konusu olabileceğini
ileri suumlrmek muumlmkuumlnduumlr
Sokak ccedilocuk ve succedilluluk ilişkisi uumlccedillemesinde yukarıda ifade edilen hususların
araştırma alanı accedilısından daha gerccedilekccedili saptamalar teşkil ettiği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml
araştırmanın gerccedilekleştiği Diyarbakır sokakları succedil davranışının oumlğrenilmesi accedilısından ciddi
risk ortamlarını teşkil etmektedir Guumlvenli alanlar olmaktan son derece uzak olan bu sokaklar
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
274
succedillu akranlarla temas etmenin de en olanaklı olduğu yerlerdir Oumlzellikle de Diyarbakır ilinde
sokakta ccedilalışan ccedilocukların ebeveynlerinin denetimlerinden uzak olmaları sokaklardaki succedillu
sayısının fazlalığı ve succedillu ccedileteler tarafından kullanılabilme riskinin yuumlksek olması gibi
etkenler onların succedilluluk accedilısından riskli bir kategori iccedilerisinde goumlruumllmelerine yol
accedilabilmektedir Dolayısıyla gerek succedil davranışının oumlğrenilmesi gerekse de succedila maruz kalma
veya istismar konusu edilme accedilısından sokaklar en riskli alanlar iccedilerisinde goumlsterilebilir
Sokakta ccedilalışan ccedilocuk faaliyetleri daha ccedilok enformel hizmet sektoumlruumlnuumln marjinal
alanında yoğunlaşan kurumsallaşma niteliğinden yoksun ve denetim dışı mekanlarda kazanccedil
elde etmeye youmlnelik gerccedilekleştirilen ccedilabalar veya eylemlerdir Soumlz konusu ccedilocuk faaliyeti her
hangi bir beceri gerektirmeyen ve denetimi son derece guumlccedil olan mekacircnlarda
gerccedilekleşmektedir Ccedilocuklar tarafından gerccedilekleştirilen bu faaliyet tarzları tarımsal alanda
gerccedilekleşen doumlnuumlşuumlmler goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan işsizlik ve yoksulluk ccedilocukların hane
gelirine katkı yapma zorunluluğunun ortaya ccedilıkması hızlı kentleşme ve genccedil nuumlfus oranın
yuumlksekliği gibi ccedilok sayıda faktoumlrle ilişkilidir (Bilgin 2008 21)
2 KURAMSAL CcedilERCcedilEVE CcedilOCUKLARIN SOKAKTA BULUNMA
NEDENLERĠ VE SUCcedilLULUK
Sokakta ccedilalışan ccedilocuk olgusu oumlnemli oumllccediluumlde goumlccedil sorununun ve bununla ilintili kentsel
yoksulluğun bir parccedilası olarak ortaya ccedilıkmıştır Yapılan ccedilok sayıda araştırmanın sokakta
ccedilalışan ccedilocukların oumlnemli bir oranının geccedilmiş doumlnemde goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olduğu
youmlnuumlnde bulgular saptanması (oumlrneğin bkz Erkan vd 2002 Şişman 2004 Altuntaş
2003) ccedilocukların sokakta bulunmaları veya sokağı mesken edinmeleri ile goumlccedil
arasında bir ilişkinin var olduğunun bir kanıtı olarak goumlruumllebilir Aynı
şekilde ccedilocukların kuumlccediluumlk yaşlarda işguumlcuuml piyasasına katılmalarının oumlnemli bir nedeni
ailelerin iccedilinde bulundukları ekonomik yetersizliklerdir Sokakta ccedilalışan ccedilocukların mensup
oldukları ailelerin gelir duumlzeylerinin son derece duumlşuumlk olması ndashbu husus neredeyse tuumlm
araştırmaların ortak bir bulgusu olarak dikkat ccedilekmektedir- (bkz Şişman 2004 Baştaymaz
1990 Bilgin 2008 Ccedilevik1997 Atauz 1998 Altuntaş 2003 Erkan vd 2002 51ndash
78) sokakta ccedilalışma ile ailenin yoksulluğu arasında guumlccedilluuml bir ilişkinin varlığını
goumlstermektedir Bu da ccedilocuk işccedililiğinin oumlnde gelen bir nedeninin yoksulluk olduğunu
goumlstermektedir Sonuccedil olarak goumlccedil ile birlikte ebeveynlerin kent ortamında işsiz kalmaları
ailelerin geccedilimlerini sağlama goumlrevini oumlnemli oumllccediluumlde ccedilocukların uumlstlenmelerine yol accedilmıştır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
275
ldquoSokakta ccedilalışan ccedilocukrdquo sorunu bir bakıma ebeveynlerin yoksul olmaları ve iş
bulmakta sorun yaşamaları nedeniyle pek ccedilok ebeveynin ccedilocuğunu eve gelir getirmesi iccedilin
ccedilalışmaya zorlamalarından kaynaklanır Diğer bir deyişle sokakta ccedilalışan ccedilocuk sorunu
ailenin ccedilocuğunu zorla ccedilalıştırmasının da oumltesinde kentsel yoksulluğun bir tezahuumlruuml olarak
ortaya ccedilıkmaktadır Aynı şekilde hane halkı reisinin hasta ve yaşlı olması aileleriyle olan
duumlzensiz-sorunlu ilişkileri de ccedilocukların ccedilalışmasına doğrudan yol accedilan faktoumlrlerden biri
olarak rol oynamaktadır (Yuumlkseker 2006229) ILO ccedilocuk işccedililiğinin nedenleri arasında
ldquogelenekler eğitime ulaşılabilmede yaşanan sorunlar ve yoksulluğa accedilıklıkrdquo gibi faktoumlrleri
goumlstermektedir Aynı şekilde sokakta ccedilalışan ccedilocuklar olgusunun nedenleri arasında sağlıksız
yerleşme yoksulluk boumlluumlşuumlm adaletsizliği boumllgesel eşitsizlikler eğitim olanaklarından
yararlanamama ve ailenin duygusal istismarı gibi etkenler de bulunmaktadır (bkz Yetim ve
Ccedilağlayandereli 2007 35- 36)
ldquoSokak ccedilocuğurdquo olgusunun nedenleri konusunda ise ccedilok sayıda etkenden soumlz
edilebilir Aile sorunları (aile parccedilalanması boşanma aile iccedili şiddet ve istismar ebeveynsel
denetimin yetersizliği uumlvey evlat olma aileden gerekli ilgiyi goumlrememe veya sevgisizlik
ebeveynlerin uyuşturucu kullanma veya succedilluluk durumu) goumlccedil kente uyum sorunları okula
ilişkin sorunlar (ayrımcılıketiketleme okul başarısızlığı okulu sevmeme okulu terk etme
veya ayrılma okul iklimi) akran grubunun etkisi sokağın cezbedici oumlzelliği ccedilocukların para
kazanmaları youmlnuumlnde kuumlltuumlrel değerlerin varlığı gibi faktoumlrler burada zikredilebilir
Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuumlne goumlre genel olarak ccedilocukların sokakta olma nedenleri arasında
kendileri iccedilin para kazanma ve ailelerine bu konuda yardımcı olma barınacak yer bulma aile
iccedili sorunlardan kurtulma ev işlerinden kurtulma ve ccedilocuk kurumınlardan kurtulma gibi
etkenler bulunmaktadır Ancak tuumlm bu etkenlerin temelinde yoksulluk faktoumlruumlnuumln olduğu bir
gerccedilektir (World Health Organization 2003)
Guumlneş ve Kalaycı (2004 7) ccedilocuğu sokağa iten nedenleri ve onları sokakta bekleyen
tehlikeleri şu şekilde belirtmektedirler
1Ccedilocuğu sokağa iten nedenler a) goumlccedil ve goumlccedille ilintili ortaya ccedilıkan uyum sorunları b)
yoksulluk işsizlik ekonomik yoksunluk gibi iktisadi etkenler c) ccedilocuğun para kazanma veya
aile buumltccedilesine katkıda bulunma youmlnuumlndeki kuumlltuumlrel değerlerin varlığı d) arkadaş grupların
etkisi e) ccedilocuğun aile bireyleri tarafından istismar ve ihmal edilmesi f) aile iccedili şiddet cinsel
taciz ve tecavuumlz g) eğitimsizlik h) aile parccedilalanması ı) ccedilarpık kentleşme i) sokağın bireyi
ccedileken yapısı ve sokakta oumlzguumlr davranabilme olanağı j) medyanın menfi etkileri k)
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
276
denetlenmeyen oyun salonlarının ccedilekiciliği l) bireylerin sokaklardaki ccedilocuklara merhamet ve
yardımseverlik duygusu altında verdikleri para ve eşyanın etkisi ve uzmanlık becerisi
olmayan bazı goumlnuumllluuml kuruluşların medyatik ccedilalışmalarının yarattığı olumsuz etkiler
2 Sokakta yaşayan ccedilocukları bekleyen riskler ise şu şekilde belirtilmiştir a) ihmal ve
istismara maruz kalma b) bali tiner sigara alkol gibi bağımlılık yapıcı bazı maddeleri
kullanmaya alışma c) zihinsel ve fiziksel gelişimindeki gerileme d) dayak yaralama ve oumllme
gibi bazı şiddet tutumları ile karşı karşıya gelme e) hırsızlık gasp gibi succedilları işlemeye
eğilimli olma f) psikolojik sorunlar g) fiziksel kazalara uğrama ı) eğitim ve sağlık alanında
bazı sorunlar ile karşı karşıya gelme i) cinsel taciz ve tecavuumlze uğrama
Sokakta ccedilalışmak veya sokağı mesken edinmek ile succedilluluk arasında goumlrece bir ilişkiyi
oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Oumlzellikle ailede ciddi sorun veya sorunlar yaşayan ve sapkın
akranlarla temas etme olanağına sahip olan ccedilocukların succedilluluk accedilısından ciddi risk grubunu
oluşturduğu bir gerccedilektir Ailede gerekli ilgiyi ve sevgiyi goumlremeyen ccedilocukların yeni ilgi
alanı oluşturmaya youmlnelecekleri beklenen bir tutumdur Sapkın ve succedillu akran grupları burada
alternatif bir ilgi seccedileneği olarak devreye girmektedir
Ccedilocuk gelişimi ve yetiştirme konusunda son derece eğitimsiz ve bilgisiz olan bazı
ebeveynlerin zaman zaman ccedilocuklarını zorla ccedilalıştırdıkları ve dahası bu ccedilocukları fazla
kazanccedil elde etme konusunda da zorladıkları bilinen bir husustur Zorla ccedilalıştırılmak zorunda
bırakılan ve belirli miktarda para getirme zorunluluğu ile karşı karşıya gelen bazı ccedilocukların
istenilen duumlzeyde para kazanamadıkları veya kazandıkları parayı kişisel harcamaları iccedilin
kullandıklarında akşamgece eve doumlnme konusunda isteksiz davrandıkları ve bazen de eve
doumlnmedikleri tahmin edilmektedir Gerek evde ebeveyn baskısına maruz kalan ccedilocuklar
gerekse istenilen duumlzeyde para kazanamayan veya para kazandıkları halde ailelerinin
istedikleri miktarda parayı veremeyen ccedilocukların şiddet hakaret hırpalama adam yerine
konmama ilgisizlik gibi tutumlara maruz bırakılmaları onların evlerine ve ebeveynlerine
karşı duydukları ilgi ve bağlılıklarını zayıflatacaktır Ccediluumlnkuuml evde koumltuuml muamele ile
karşılaşma olasılığı olan bazı ccedilocuklar akşamları eve gitme yerine sokakları mesken edinme
veya başka illere gitme eğilimi sergileyeceklerdir Bu durum ccedilocukların giderek succedil yaşam
tarzına alışır hale gelmelerine yol accedilacaktır
Ccedilocuk succedilluluğunu irdeleyen yaklaşımlar genel olarak biyolojik psikolojikpsikiyatrik
ve sosyolojik yaklaşımlar şeklinde farklı disiplinler tarafından ele alınmaktadır Psikolojik ve
psikiyatrik yaklaşımlar ccedilocukların succedilluluk yapılarını antisosyal eğilimlilik kişilik
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
277
bozuklukları duumlşuumlk zekacirc ve iccedilguumlduumlsellik egosantrizm rijitlik hiperaktiflik zihinsel
rahatsızlıklar gibi etkenler ccedilerccedilevesinde ela almaktadır Biyolojik yaklaşımlar ise succedilluluğu
genelde genetiksel etkenler hormonal dengesizlikler ve beyine ilişkin sorunlarla
accedilıklamaktadır Son olarak sosyolojik yaklaşımlar ise ccedilocuk succedilluluğunu toplumsal yapı
toplumsal değişme sosyal sorunlar ve sosyalleşme gibi etkenler uumlzerinden ccediloumlzuumlmlemektedir
Burada oumlzellikle sokakta bulunma ile succedilluluk arasındaki ilişki sosyolojik ccedilerccedilevede analiz
edilmeye ccedilalışılacaktır Dikkat ccedilekici bir husus ccedilocukların sokakta bulunma nedenleri ile
succedilun sosyolojik nedenlerinin birbiriyle oumlrtuumlşuumlyor olmasıdır Bu da ccedilocuk succedilluluğu ile
sokakta ccedilalışma ve yaşama arasında bir ilişkinin varlığını goumlstermektedir
Succedil veya ccedilocuk succedilluluğunu ccediloumlzuumlmleyen ccedilok sayıda sosyolojik succedil teorisi
bulunmaktadır Bu kuramların her biri succedil olgusunu farklı değişkenler etrafında analiz
etmektedir Sosyal organizasyonsuzluk kuramı succedil fenomenini kent yaşam biccedilimi
(yoksulluk etnik heterojenlik yerleşim yerleri arası hareketlilik) ile bağlantılı olarak
irdelemektedir (Bkz Vito ve Holmes1994 141) Bohm Şikago kuramcılarının
ccedilalışmalarında yer alan sosyal organizasyonsuzluk ile ilintili succedil faktoumlrlerini şu şekilde
belirtmektedir a) ccedilocuklar uumlzerinde sosyal denetimin oumlnemli oumllccediluumlde yokluğu b) succedillu
davranışın genelde ebeveynler ve komşular tarafından onay goumlrmesi c) succedil işlemek iccedilin ccedilok
sayıda fırsatın olması d) meşru iş ve eğitim iccedilin ccedilok az sayıda fırsatın var olması
(Bohm1997 74) Bu kuramın genel olarak succedilu accedilıklama ccedilerccedilevesini izleyerek goumlccedil olgusu
ve goumlccediluumln yarattığı sorunlar kent yoksulluğu aile yapılarının ccediloumlzuumllmesi fiziksel ve değersel
bozulma sokaklardaki ccediloumlkuumlntuuml alanları gibi etkenlerin ccedilocukların succedila eğilimli olmalarında
etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Gerilim kuramı da succedil ve sapma olgusunu
ccediloumlzuumlmlerken sınıflı toplumlardaki amaccedil ve o amaca ulaşmak iccedilin varolan meşru yollar
arasındaki eşitsizliğin neden olduğu gerilim veya baskı suumlreccedillerine dikkat ccedilekmektedir Bu
kurama goumlre sınıflı toplumlarda alt sınıfa mensup olan bireylerin meşru amaccedillara yasal
yollardan ulaşma imkacircnları sınırlıdır veya engellenmiştir Bu sebeple dezavantajlı
pozisyonda olanların uumlst sınıfa yuumlkselebilme gayretleri oumlnemli oumllccediluumlde gayri meşru yolların
denenmesi ile gerccedilekleşmektedir Oumlzetle gerilim kuramı succedil analizinde toplumsal
engellemelerin veya fırsatların bloke edilmesinin sonuccedillarına dikkat ccedilekmektedir (akt Adler
vd1995111) Gerilim kuramını izleyerek goumlccedil ile birlikte kente yerleşen ailelerin iş
bulabilme olanaklarına sahip olamamalarının ccedilocukların sokakta ccedilalışmalarına neden olduğu
ve bu durumun da ccedilocukların succedila eğilimli olmalarında etkili olduğu soumlylenebilir Aynı
şekilde kent ortamında meşru fırsatlara ulaşma imkacircnlarının sınırlı veya bloke edilmiş olması
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
278
ve toplumsal eşitsizliğin varlığı gibi unsurlar da ccedilocuk succedilluluğunda etkili faktoumlrler olarak oumlne
ccedilıktığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Succedilluluğu kuumlltuumlr bağlamında ccediloumlzuumlmleyen alt kuumlltuumlr kuramları
da gerilim kuramı gibi succedilluluğun genelde alt-sınıfa oumlzguuml olarak ortaya ccedilıktığını
varsaymaktadır Ccedilocuk succedilluluğunu veya ccedilete succedilluluğunu succedilluluk alt-kuumlltuumlr
yaklaşımlarının uumlzerinden ccediloumlzuumlmleyen bu kuramlar ccedilete veya grupsal bağlamda
deneyimlenen yaşam tarzlarının egemen değerlerden farklı kuumlltuumlrel kodlar iccedilerdiğini ve bu
kuumlltuumlrel yapıların bireylerin succedillu değerler ve kodlar ekseninde sosyalleşmelerini sağlayarak
onları succedil işleme youmlnuumlnde motive ettiğini varsaymaktadır Kurama goumlre succedillu gruplar veya
ccedileteler tarafından yaşantılanan kuumlltuumlrel yapı oumlnemli oumllccediluumlde kriminojenik nitelikler
iccedilermektedir Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların bu kriminojenik değerlerle temas
etmeleri veya bu değerleri uumlretmeleri olasıdır ldquoSuccedillu Ccedilocuklarrdquo (Delinquent Boys 1955) adlı
uumlnluuml ccedilalışmasında Cohen succedil alt ndash kuumlltuumlruumlnuumln alt ve orta sınıf kuumlltuumlruuml arasındaki ccedilatışmanın
bir sonucu olarak ortaya ccedilıktığını ileri suumlrmektedir Succedil olgusunu ldquostatuuml engellenmesirdquo
uumlzerinden ccediloumlzuumlmleyen Cohen‟e goumlre statuuml engellenmesinin en ccedilok gerccedilekleştiği alanlardan
biri okuldur Bu sebeple Cohen alt sınıfa mensup ailelerin ccedilocuklarının okuldaki başarısızlık
durumları ile succedila youmlnelmeleri arasında bir bağlantı kurmaktadır Ona goumlre alt sınıfa mensup
bireyler okulda başarısız olmaktadırlar ve bu başarısızlık veya duumlşuumlk okul performansı onları
ccedilete oluşumlarının iccediline itmektedir Ccedileteye katılma başarısız olan bireylerin yeni bir benlik
oluşturma suumlreccedillerinde etkili olmaktadır Cohen oumlzetle ccedilocuk succedilluluğunu sınıf ebeveynlerin
durumları okul standartları ve ccedilete gibi unsurlarla ilintili olarak kuumlltuumlrel yapı ccedilerccedilevesinde
analiz etmektedir Succedil olgusunu alt-kuumlltuumlr kavramı ccedilerccedilevesinde ele alan diğer bir isim olan
Miller (1958) de ccedilocuk succedilluluğunun orta sınıfa oumlzguuml olan değer sistemine bir tepki olarak
ortaya ccedilıkmaktan oumlte alt sınıfın sahip olduğu değerler sisteminde bizzat succedilluluğa ilişkin
kuumlltuumlrel unsurların bulunması ile accedilıklamaktadır Succedil teorileri iccedilerisinde oumlnemli bir yere sahip
olan sosyal kontrol kuramı da succedillu davranışını bireylerin din aile okul gibi geleneksel
kurumlara ve değerlere olan bağlılıklarının zayıflaması ile accedilıklamaktadır Bu kuramın ilk
temsilcilerinden olan Hirschi (1969) aile okul ve din gibi geleneksel kurumların ve
değerlerin bireyleri sosyalleştiren temel unsurlar olduğunu ileri suumlrerek bireylerin bu
kurumlara ve değerlere olan bağlılıklarının zayıflamasıyla onların succedila youmlnelmeleri arasında
bir ilişki kurmaktadır Ayrıca bu yaklaşım ccedilocukluk doumlnemlerinde guumlccedilluuml bir iccedilsel denetimin
gelişmeyişinin veya iccedilsel denetim mekanizmasının sonradan işlevselliğini yitirmesinin bireyin
succedil veya sapkın tutum geliştirmesinde etkili olduğunu varsaymaktadır (bkz Williams III ve
McShane (1999 191) Aynı şekilde burada Gottfredson ve Hirschi‟nin succedilu accedilıklamak iccedilin
geliştirdikleri ldquoduumlşuumlk benlik denetimirdquo (low-self control) kavramsallaştırmasından soumlz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
279
edilebilir Onlar succedilluluğun temelinde ccedilocukların yetersiz yetişme tarzından kaynaklanan
ldquoduumlşuumlk benlik denetiminirdquo goumlrmektedirler Onlara goumlre iccedilguumlduumlsellik duygusuzluk fiziksel
risk alma dar goumlruumlşluumlluumlk soumlzel beceri yetersizliği maceraya duumlşkuumlnluumlk succedil mağdurlarına
karşı kayıtsızlık (acıya ilgisizlik) duumlşuumlk duumlzeyde bir performans bencillik evlilik iş ve
arkadaş edinmede istikrarsızlık ve şiddete eğilimli olmak gibi succedillulukla ilintili faktoumlrler
ldquoduumlşuumlk benlik denetimirdquo ile yakından ilişkilidir (Gottfredson and Hirschi 1996 39ndash41
Gottfredson and Hirschi 1990 89-91) Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların duumlşuumlk
sosyo-ekonomik ve kuumlltuumlrel bir ardalana sahip olmaları sosyalleşme suumlreccedillerine ilişkin
sorunlar yaşamaları daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda succedillu değerler ile tanışmaları aile iccedilinde
fiziksel şiddete maruz kalmaları gibi etkenler onların guumlccedilluuml benlik gelişiminin oumlnuumlndeki
engelleyici unsurlar olarak dikkat ccedilekmektedir Duumlşuumlk benlik denetimi de succedillulukla yakından
ilintili bir unsurdur Sosyal oumlğrenme kuramı da succedilluluğu oumlnemli oumllccediluumlde bireylerin kriminal
değer ve normlar ile temasları sonucunda diğer bir deyişle succedillu akranlarla olan sosyal
etkileşim suumlreci iccedilerisinde oumlğrenilen bir davranış olduğunu ileri suumlrmektedir Bu kurama goumlre
succedila eğimli hale gelmek succedillu gruplarlaakranlarla olan ilişkisinin sıklığı suumlresi oumlnceliği ve
yoğunluk duumlzeyine goumlre belirlenmektedir (Sutherland 1947) Sosyal oumlğrenme kuramının
guumlnuumlmuumlzdeki oumlncuumlleri tarafından modern toplumlardaki succedil veya şiddet davranışlarının
kaynakları arasında en ccedilok belirtilen unsurlar aile yapıları ccedilevresel deneyimler ve kitle
iletişim etkenleridir Bandura‟ya goumlre aile yaşamı uumlzerine gerccedilekleştirilen araştırmalar
ccedilocukların saldırgan davranışları ebeveynlerinden ve aile bireylerinden oumlğrendiklerini ortaya
koymaktadır Aynı şekilde şiddet veya succedil eylemlerinin yoğunluklu olarak gerccedilekleştiği
alanlarda ikamet edenler arasında şiddet ve succedil eğilimliğinin daha yuumlksek olduğu
belirtilmektedir Kitle iletişim araccedillarında sunulan şiddet sahnelerinin bireyler tarafından
model davranışlar olarak taklit edildikleri ileri suumlruumllmektedir (Siegel 1989 140) Sosyal
oumlğrenme kuramından hareketle sokakta ccedilalışan ve yaşayan ccedilocukların aile yapıları ve sahip
oldukları akran grup yapısının ciddi succedilluluk risk faktoumlrleri arasında yer aldığını soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Yaftalama veya damgalama teorisi de bireylerin sapkın veya succedillu bireyler
olarak etiketlenmelerinin onların succedilluluk suumlreccedilleri uumlzerinde pekiştirici bir etkide
bulunduğunu ve bunun da onları daha kolay succedillu kıldığını varsaymaktadır Diğer bir ifade ile
damgalama teorisyenleri bireyin stigmatize edilmesinin onların toplumdan dışlanmasına ve
succedillu gruplarla temasa geccedilmesine yol accediltığını ve bu durumun da bireyin succedilluluk durumunun
daha da pekişmesine neden olduğunu ileri suumlrmektedirler (Lemert 1951) Sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocuklar toplum tarafından potansiyel succedillu veya sapkın bireyler olarak goumlruumllmeye
ve dolayısıyla dışlanmaya yatkın bir grubu oluşturmaktadır Bu husus aynı şekilde onların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
280
succedila daha kolay youmlnelmelerini sağladığı soumlylenebilir Cohen ve Felson tarafından geliştirilen
rutin eylem teorisi ise succedil davranışını a) motive olmuş succedillu (ergen ccedilocuklar işsiz birey
uyuşturucu bağımlılığı vb) b) uygun hedefhedeflerin varlığı (ev ve arabaların kilitlenmemiş
olması gibi) ve c) yeterli duumlzeyde koruma oumlnlemlerin olmayışı (polisin ev sahibinin ve
guumlvenlik sistemin olmayışı) gibi uumlccedil temel faktoumlruumln birlikteliği ile accedilıklamaktadır (Cohen ve
Felson 1979) Sokaklarda ccedilalışan ve yaşayan ccedilocuklar rutin aktiviteler teorisi
perspektifinden bakıldığında daha ccedilok succedila motive oldukları ve succedil işlemek iccedilin de daha ccedilok
fırsatlarla karşılaştıkları soumlylenebilir Son olarak ccedilatışma veya radikal kuramcılar da succedil veya
succedilluluk olgusunu genelde iktidarguumlccedil sınıf ccedilıkar işsizlik yoksulluk soumlmuumlruuml hiyerarşi
tabakalaşma eşitsizlik ve kapitalizm gibi kavramlar uumlzerinden analiz etmektedirler (Bkz
Barlow1993 510ndash 511 Williams III ve McShane 1999165 Hagan 1991196 Chambliss
1996 224- 231) Sokakta ccedilalışan ccedilocukların ekonomik etkenler accedilısından (gelir duumlzeyinin
duumlşuumlkluumlğuuml yoksul olmaları vb) yaklaşıldığında dezavantajlı bir pozisyonda olmaları da
onları sokağa ve succedila youmlnelten unsurlar olmaktadır
Hagan veMcCarthy (1992) sokaktaki ccedilocuk olgusunu sınıf değişkeni ccedilerccedilevesinde
irdelemektedirler Sokaktaki ccedilocuk olgusu ile succedilluluk ilişkisinin ccediloumlzuumlmlenmesinde sosyal
kontrol ile gerilim teorisi değişkenlerinin birlikte ele alınmasını oumlnerdikleri soumlz konusu
ccedilalışmalarında sokak yaşamının succedilluluk riski uumlretebileceğini ileri suumlrmektedirler Onlara
goumlre kalabalık aileye sahip olma aileye ilişkin sorunlar yaşama ve aile buumlnyesinde ortaya
ccedilıkan sorunlara bağlı olarak azalan aile ve okul denetimi bireyi daha ccedilok sokağa itmekte bu
da succedilluluk riskini arttırmaktadır
Succedil teorileri genel olarak duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde ccedilocukların succedila eğilimli olmalarında ccedilok
sayıda değişkenin oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir Bu etkenler goumlccedil aşırı kentleşme sosyal
ccediloumlzuumllmelerin gerccedilekleşmesi sokakların ccediloumlkuumlntuuml alanlarına doumlnuumlşmesi succedillu kuumlltuumlrlerin
varlığı aile yapılarının zayıflaması aileye ilişkin sorunların varlığı yoksulluk işsizlik alt
sınıfa mensup olma okul başarısızlıkları ve duumlşuumlk oumlğrenim duumlzeyi succedillu akranların varlığı
succedil işleme fırsatlarının olması ve uyuşturucubağımlılık yapıcı maddelerin kullanılması
şeklinde belirtilebilir
Ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin olarak da ccedilok sayıda risk faktoumlruuml belirtilmektedir Oumlrneğin
Seyhan ve Bahar (2006 39) ve Ada (2007 304- 309) uumllkemizde ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin
etkenler olarak sosyo-ekonomik dezavantajlar eğitim ve iş olanaklarının yetersizliği
ebeveynlerden her ikisinin veya birisinin olmaması iccedilgoumlccedil işsizlik gecekondulaşma ve teroumlr
gibi faktoumlrleri goumlstermektedirler Bunun yanı sıra ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin genel faktoumlrler
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
281
olarak doğum oumlncesi ve doğum esnasında ortaya ccedilıkan olumsuzluklar hiperaktiflik veya
fevrilik ebeveyn denetimi disiplinsel tutumların zayıflığı ya da bozuk oluşu parccedilalanmış
aile ebeveynsel succedilluluk ailelerinin kalabalık oluşu sosyoekonomik dezavantajlılık akran
etkileri okul etkileri duumlşuumlk zeka duumlşuumlk okul başarısı ve okula devamsızlık gibi etkenlerden
soumlz edilmektedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Robins (1979)
yetişkin antisosyal davranışına ccedilocukluk antisosyal davranışının yol accediltığını ileri suumlrerek
antisosyal kişiliğin koumlkeninin ccedilocukluk doumlneminde aranması gerektiğini vurgulamaktadır
Kriminal davranışın madde kullanma (alkol ve uyuşturucu) ile oumlğrenim suumlrecini sonlandırma
gibi ccedilocukluğun ilk doumlnemlerinde ortaya ccedilıkan bazı davranışsal problemlerden
etkilenebileceği belirtilmektedir Erken doumlnemlerde başlayan madde kullanımı ile succedil
arasındaki ilişkiye odaklanan araştırma sayısı oldukccedila fazladır Bu araştırmalardan bazıları
alkol ve uyuşturucu kullanan adoumllesanların alkol ve uyuşturucu kullanmayanlara kıyasla daha
ccedilok kavga ettikleri hırsızlık olaylarını gerccedilekleştirdikleri ve succedil işledikleri sonucunu elde
etmişlerdir Kriminal davranışı etkileyen diğer bir davranışsal problem de erken yaşlarda
okuldan ayrılmak veya okulu terk etmektir Bunun da bireylerin gelecekte herhangi bir işe
sahip olabilme olanağını riske edeceği iccedilin sapma veya succedillulukta etkili olabileceği
belirtilmektedir (Ge vd 2001 735) Moffitt (1993) de Gottfredson ve Hirschi (1990)‟nin
iddia ettiklerine benzer biccedilimde succedilluluğun suumlreklilik arz etmesinin temelinde ldquoduumlşuumlk benlik
denetiminirdquo goumlrmektedir Bilindiği gibi bireylerin benliksel gelişimleri oumlnemli oumllccediluumlde
ccedilocukluk doumlnemlerinde gerccedilekleşmekte ve dolayısıyla benlik gelişiminde belirleyici
unsurların başında aile gelmektedir Patterson vd (1989) ise aile ortamı iccedilerisinde gelişen
anti - sosyal eğilimlerin bireyin okul ve akran ortamları iccedilerisindeki ilişkilerini etkilediğini
ileri suumlrmektedir Bireylerin oumlzellikle toplum yanlısı sosyal ilişkilerden yalıtılmaları onların
succedila katılma veya succedil işleme olasılıklarını arttırmaktadır Bu accedilıklamalar ışığında ccedilok kuumlccediluumlk
yaşlarda veya ccedilocukluk doumlnemlerinde ccedilocukların sokağı mesken edinmeleri ve aile iccedilerisinde
bazı olumsuzluklar yaşamaları ve dezavantajlı bir pozisyonda sosyalleşmeleri onların
krimanal youmlnelmelerinde etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
282
3 ARAġTIRMANIN METODOLOJĠSĠ
31 AraĢtırmanın Konusu ve Amacı
Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu boumllgeleri genelinde teroumlrle muumlcadele kapsamında
suumlrduumlruumllen ccedilatışma konsepti iccedilerisinde ccedilok sayıda insan guumlvenlik nedeniyle goumlccedil etmek
zorunda kalmış veya goumlccedil ettirilmiştir Soumlz konusu goumlccedil olgusundan en ccedilok etkilenen illerden
biri Diyarbakır ilidir Aldığı yuumlksek orandaki goumlccedil ile birlikte Diyarbakır ili yoksulluk işsizlik
aile parccedilalanması sosyal dokunun tahribatı fuhuş succedil ve şiddet olaylarında artış gibi ciddi
sorunlarla karşı karşıya gelmiştir 2004 yılında Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar
Genel Muumlduumlrluumlğuuml buumlnyesinde hazırlanan bir raporda Diyarbakır ilinde yaşayan ccedilocukların
buumlyuumlk bir oranının sokaklarda yuumlksek riskler altında yaşadıkları tespitine yer vermektedir
(Guumlneş ve Kalaycı 200415)
Bu araştırmanın konusunu Diyarbakır il oumlrneğinde sokakta ccedilalışan ve succedil isnadı ile
alıkonulan ccedilocuklar oluşturmaktadır Araştırmanın amacı ise sokakta ccedilalışma ve sokağı
mesken edinme ile succedilluluk arasındaki ilişkiyi irdelemektir Bu ccedilerccedilevede sokakta ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilerisinde succedila bulaşan ccedilocukların nasıl bir profil sergilediklerini ortaya koymak ta
bu araştırmanın oumlnemli bir amacını oluşturmaktadır Bu kapsamda araştırma grubunda yer
alan ccedilocukların sosyo-demografik kuumlltuumlrel ve ekonomik oumlzellikleri saptanmaya ccedilalışılmıştır
Ayrıca bu araştırma kapsamında sokakta ccedilalışan ccedilocukların eve ilişkin tutumları (evden
kaccedilma durumları gibi) en ccedilok hangi succedil tuumlrlerini işledikleri bu succedilları niccedilin işledikleri
madde kullanma durumları sokakta yaptıkları iş tuumlrleri ve sokakta ccedilalışmaya nasıl baktıkları
gibi konuların accedilıklanması da amaccedillanmıştır
32 AraĢtırmanın Evren ve Youmlntemi
Araştırmanın evrenini Diyarbakır kent merkezinde succedil isnadı ile alıkonulan sokakta
ccedilalışan ccedilocuklar oluşturmaktadır Araştırma kapsamında Diyarbakır ilinde 10 7 2005- 15 9
2005 tarihleri arasında her hangi bir succedil istinadı ile Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuuml‟ne getirilen ve
haklarında işlem yapılan 30 ccedilocuk bulunmaktadır Soumlz konusu ccedilocuklara 62 sorudan oluşan
bir anket formu uygulanmıştır
Diyarbakır ilinde sokakta ccedilalışmak ve sokağı mesken edinmenin ccedilocukları succedil
işlemeye eğilimli kıldığı hususu araştırmanın temel varsayımını oluşturmaktadır Ccediluumlnkuuml
succedillu değerlerin oumlğrenilmesi succedilun yoğun işlendiği toplumlarda daha kolaydır Succedillu
davranışın sosyalizasyon suumlreci boyunca oumlğrenilen bir davranış olduğu yaklaşımı esas
alınırsa sokaklarda succedillu değerlerin oumlğrenilmesini olanaklı kılacak ccedilok sayıda fırsatların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
283
olduğu bir gerccedilektir Oumlzellikle ebeveyn denetimden yoksun olan ve sorunlu ilgisiz ailelere
mensup olan ccedilocukların sokak mekacircnlarında succedillu değerleri oumlğrenebilecekleri
varsayılmaktadır Araştırmanın diğer bir varsayımını da ldquosokakta ccedilalışan ccedilocuklarınrdquo
gelecekte ldquosokakta yaşayan ccedilocukrdquo veya ldquosokak ccedilocuğurdquo olmaya nazmet bir grubu teşkil
edebileceği tezi oluşturmaktadır Ccedilocukların ldquosokak ccedilocuğu olmardquo veya ldquosokakta yaşamardquo
risklerinin artmasıyla birlikte soumlz konusu grubun kriminal eğilimlilik riskinin de artabileceği
duumlşuumlnuumllmektedir Bu ccedilerccedilevede araştırmanın temel hipotezleri olarak şunlar belirtilebilir
1 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu goumlccedil eden ailelerin
ccedilocuklarıdır
2 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu aile temelinde bazı sorunları
deneyimlemiş ccedilocuklardır
3 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu duumlşuumlk gelirli ailelerin
ccedilocuklarıdır
4 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu geccedilim guumlccedilluumlklerine ilişkin
sorunları aşmada ailelerine yardımcı olmak iccedilin sokağa ccedilıkmışlardır
5 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu sapkın veya succedil işleyen
akran gruplarına sahiptir
6 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu okula ilişkin sorunlar
yaşayan ccedilocuklardır
4 ARAġTIRMANIN BULGULARI VE BU BULGULARIN
DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
41 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-DEMOGRAFĠK OumlZELLĠKLERĠ
411 AraĢtırma Grubunun Cinsiyet Durumu
Bu araştırmanın yapıldığı tarihte herhangi bir succedil istinadı ile Ccedilocuk Şube
Muumlduumlrluumlğuumlne getirilen ve anket formumuzu doldurmaya olumlu olarak yaklaşan ccedilocukların
tuumlmuuml erkek ccedilocuklardır Bu nedenle araştırma kapsamında sokakta ccedilalışan ve succedil istinadı ile
hakkında işlem yapılan ccedilocukların tuumlmuumlnuumln erkek olduğunu belirtmek muumlmkuumlnduumlr
412 AraĢtırma Grubunun YaĢ Durumu
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların 567‟si 10-14 ve 433‟uuml de 15- 18 yaş
arasında yer aldıkları tespit edilmiştir Bu bulgular ccedilocukların yarısından daha fazlasının ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda (10-14 yaş diliminde) succedil eylemleri nedeniyle Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuuml‟ne
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
284
getirildiğini goumlstermektedir Succedil işlemek iccedilin her ne kadar bu yaş dilimi son derece kuumlccediluumlk yaş
kategorilerine karşılık gelse de yapılan ccedilok sayıda araştırma kronik succedilluların veya succedilu
alışkanlık edinenlerin genelde ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda succedil işlemeye başladıklarını goumlstermektedir
Succedila başlama yaşı ile ilgili gelişmiş uumllkelerdeki kriminal kariyer araştırmalarında genelde succedil
işleme yaşının 13-15 yaş aralığında en uumlst değeri aldığı goumlruumllmuumlştuumlr (bkz Kızmaz 2006 80-
83) Bu nedenle ccedilok sayıda succedil araştırmacısı (bkz Farrington 1983 Mendelzys 1979
Gendreau Little vd 1996) ccedilocukluk doumlnemindeki davranışsal problemlerin varlığını (anti
sosyal veya succedilluluk yapıları) gelecekteki ciddi succedilluluğun oumln habercisi veya goumlstergeleri
olduğunu ileri suumlrmektedirler
Succedilluluğun gelişiminde ccedilocukluk doumlnemi son derece oumlnem arz etmektedir Kızmaz
(2006) ldquoCezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillularrdquo adlı ccedilalışmasında araştırma grubundaki
succedilluların oumlnemli bir oranının succedil işlemeye ccedilocukluk doumlnemlerinde başladıkları youmlnuumlnde
bulgular saptamıştır Soumlz konusu araştırmada goumlruumlşme esnasında succedilluların buumlyuumlk bir
kısmının ccedilocukluk doumlnemlerinde ufak tefek hırsızlıklar yaptıklarını kavga ettiklerini bazı
yaralama olaylarına karıştıklarını okuldan ve evden kaccediltıklarını yalan soumlylediklerini ve
ebeveynlerine karşı geldiklerini dile getirmişlerdir Bu husus ccedilocukluk doumlnemlerinde gelişen
succedilluluk veya antisosyal yapının gelecekteki muumlkerrer succedilluluk ile bir ilişkisinin varlığını
goumlstermektedir Bu ccedilerccedilevede yetişkinlik doumlnemindeki succedilluluğu ccedilocukluk doumlnemindeki
antisosyal yapının bir devamı olarak goumlrmek muumlmkuumlnduumlr
413AraĢtırma Grubunun Goumlccedilten Etkilenme Durumu
Araştırmanın oumlnemli bir bulgusu succedil isnadı ile haklarında işlem yapılmış ccedilocukların
oumlnemli bir oranının goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocuklarının olmasıdır Boumllgede ccedilocuk emeğinin
kullanılması dacirchil hacirclihazırda yaşanan ccediloğu sorun yaşanan goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıktığını
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Yuumlkseker‟in İstanbul ve Diyarbakır‟da zorunlu goumlccedil mağdurlarının
sorunları uumlzerine yaptığı ccedilalışmada ccedilok sayıda sorunun tespit ettiği goumlruumllmektedir Yuumlkseker
bu problemleri geleneksel geccedilim kaynaklarından kopma geccedilinme zorluğu ccedilekme işsizlik ve
yoksulluk sosyal yurttaşlık haklarından yararlanamama konut ve barınma sorunusıkıntısı
ccedilekme ccedilocuk emeğinin istismarı eğitim hakkı ve fırsatlarından yararlanamama ve
ayrımcılığa uğrama şeklinde belirtmektedir (Yuumlkseker 2006216) Oumlzellikle kent
ortamlarında yetişkin erkek ve kadınların iş bulamamaları veya ccedilalışamayacak durumda
olmaları (hastalık yaşlılık uygun işin olmayışı gibi) evin geccedilim sorumluluğunu oumlnemli oumllccediluumlde
ccedilocukların uumlstlenmesine yol accedilmıştır Bu sebeple ccedilocuk emeğinin bir geccedilim stratejisi olarak
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
285
kullanılması goumlccediluumln zorunlu bir sonucu olarak ortaya ccedilıktığı ileri suumlruumllebilir Ccedilocukların
ailelerinin goumlccedil durumlarına ilişkin veriler aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 1 Ccedilocukların Ailelerinin Goumlccedil Etmeye İlişkin Oransal Dağılımı
Goumlccedil Durumları Sayı
Başka yerden buraya goumlccedil ettik 21 700 Daha oumlnce de burada ikamet ediyorduk 9 300 Toplam 30 100
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların 70‟inin goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olduğu
goumlruumllmektedir Bu oran goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan ekonomik veya aileye ilişkin sorunların
ccedilok sayıda ccedilocuğu sokağa ittiği ve bunun da onları succedila eğilimli kıldığını goumlstermektedir Bu
oranlar goumlccedil ve succedilluluk ilişkisi konusunda bir fikir vermesi accedilısından oumlnem taşımaktadır
Burada oumlnem arz eden diğer bir bulgu da succedil işlemiş olan ccedilocukların oumlnemli bir
oranının kendi ailelerinin 1996 yılından oumlnceki yıllarda goumlccedil etmiş olduğunu belirtmiş
olmalarıdır Oumlrneğin ccedilocukların 23‟i 1992-1995 yılları arasında 62‟si de 1992 yılından
oumlnce ailelerinin goumlccedil etmiş olduklarını belirtmişlerdir Bu ccedilocuklardan sadece 3‟uuml ( 143‟uuml)
1997ndash2000 yılları arasında goumlccedil ettiklerini dile getirmişlerdir Bu verilere genel olarak
bakıldığında bu ccedilocukların ebeveynlerinin goumlccedil etme yıllarının daha ccedilok 1990 ile 1996 yılları
arasında gerccedilekleştiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu yıllar aynı zamanda uumllkemizde goumlccediluumln
kitlesel olarak gerccedilekleştirildiği yıllara karşılık gelmektedir
Bu goumlccedillerin oumlnemli bir oranı Diyarbakır ili dışından (Muş Bingoumll Mardin Siirt)
gerccedilekleşmiştir ( 571) Bunu Diyarbakır‟ın ilccedileleri ( 381) ve koumlylerine ( 48) ilişkin
oranlar izlemektedir Goumlccedil etme nedenlerine ilişkin oranlar da şu şekilde saptanmıştır
Tablo 2 Ccedilocukların Ailelerinin Diyarbakırrsquoa Goumlccedil Etme Nedenlerinin Dağılımı
Goumlccedil Etme Nedenleri Sayı
İş bulabilmek iccedilin 4 1905
Eğitim iccedilin 1 476
Teroumlr ve guumlvenlik olayları 4 1905
Akrabam ve yakın ccedilevrem olduğu iccedilin 1 476
Yoksulluk 9 4286
Diğer 3 1429
Toplam 21 10000
Ccedilocuklar ebeveynlerinin goumlccedil nedenlerine ilişkin olarak en ccedilok ekonomik sorunları
gerekccedile goumlstermişlerdir Oumlrneğin ccedilocukların kendi ailelerinin 428‟i ldquoyoksullukrdquo ve
19‟u da ldquoiş bulabilmekrdquo gibi nedenlerle yerleşim yerlerini değiştirdiklerini belirtmişlerdir Bu
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
286
iki seccedileneğin toplamı yaklaşık olarak 62‟yi bulmaktadır ldquoTeroumlr ve guumlvenlik olaylarırdquo
nedeniyle goumlccedil etmiş olduklarını belirtenlerin oranı ise sadece 19 ile sınırlı kalmıştır
Ccedilocukların 142‟si de aile iccedili tartışma boşanma deprem korkusu gibi diğer nedenlerden
dolayı goumlccedil ettiklerini ifade etmiştir
Ancak araştırmanın konuya ilişkin saptadığı diğer oumlnemli bir bulgu ise goumlccedil etmiş
olanların goumlccedil ettikleri Diyarbakır kentinde ekonomik sorunlarının devam etmiş olmasıdır
Başka bir deyişle ccedilocukların anlatımlarına dayanarak goumlccedil edilen yeni yerleşim yerlerinde
ekonomik sorunların ccediloumlzuumllmesi yerine giderek daha da koumltuumlleştiğinin saptanmış olmasıdır
Ccediluumlnkuuml ccedilocukların 81‟i ailelerinin kente goumlccedil etmekle birlikte ekonomik sorunları yaşamaya
devam ettiklerini dile getirmişlerdir Sadece 143‟uuml herhangi bir sorunları olmadığını
belirtmişlerdir
Goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan ccedilok sayıda olumsuz etkenin (işsizlik yoksulluk dışlanma
aile ccediloumlzuumllmesi goumlccedil edilen yerlerde ortaya ccedilıkan ccediloumlkuumlntuuml alanları enformel denetimin
zayıflaması kentin succedilluluk accedilısından cazip ve elverişli koşullar iccedilermesi ccedilocukların
sokaklarda ccedilalışmak zorunda kalmaları gibi) ccedilocukların succedila youmlnelmelerinde katkısı olduğunu
tahmin etmek muumlmkuumlnduumlr
42 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-EKONOMĠK OumlZELLĠKLERĠ
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların duumlşuumlk ekonomik bir duumlzeye sahip ailelerin
ccedilocukları olduklarını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Zaten soumlz konusu ccedilocukların oumlnemli bir oranı
ailenin ekonomik durumu ve aile iccedilindeki sorunlardan dolayı sokakları mesken edinmek
zorunda kalmışlardır Aile iccedilinde yaşanan sorunların bazılarının da ekonomik kaynaklı olduğu
bir gerccedilektir
421 Ccedilocuklarının Ailelerinin Ekonomik Durumlarına ĠliĢkin Bulgular
Araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların kalabalık bir aile yapısına sahip oldukları
soumlylenebilir Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 67‟si) 4 ve daha fazla kardeşe sahiptir
Ccedilocuklara babalarının uumlcret getirici bir işte ccedilalışıp ccedilalışmadıkları konusunda
youmlneltilen bir soruya 766‟sının ldquobabalarının ccedilalıştıklarırdquo şeklinde yanıtlamışlardır Geriye
kalan 234‟uuml ise ldquoccedilalışmadıklarınırdquo yani ldquoişsizrdquo olduklarını belirtmişlerdir Ancak belirtilen
işlerinin ağırlıklı olarak duumlşuumlk nitelikteki iş tuumlrleri olduğu goumlruumllmektedir Bu ccedilerccedilevede
ccedilocukların babalarının iş tuumlruuml olarak en ccedilok guumlndelikccediliseyyar satıcı seccedileneğini
belirtmişlerdir ( 391) Bunu esnaf ( 217) oumlzel sektoumlr işccedilisi ( 13) kamu işccedilisi ( 869)
ve memur ( 869) iş tuumlrlerine ilişkin oranlar izlemektedir Aynı şekilde ccedilocukların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
287
annelerinin de uumlcret getirici işlerde ccedilalıştıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran da son derece kuumlccediluumlk
duumlzeydedir Ccedilocukların annelerinin 167‟sinin uumlcret getirici bir işte ccedilalıştığını 833‟uuml de
ccedilalışmadığını belirtmiştir
Araştırmanın yapıldığı doumlnemde ccedilocukların 80‟i ailelerinin aylık gelirlerinin 700
TL‟den daha aşağı olduğunu belirtmişlerdir Bunların yaklaşık olarak yarıya yakını 500
TL‟den aşağı bir gelire sahip ailelere mensup ccedilocuklar olduğu saptanmıştır Succedil işleyen
sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan bazı ccedilocukların ailelerini ekonomik kategorilerinden
hangisine yerleştirdiklerini oumlğrenme ccedilerccedilevesinde sorulan bir soruya verilen yanıtlara ilişkin
gerccedilekleşen dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 3 Ccedilocukların Ailelerini Ekonomik Accedilıdan Hangi Duumlzeyde Goumlrduumlklerinin Dağılımı
Ailelerini Hangi Kategoride Goumlrduumlkleri Sayı
Fakir 21 700
Ccedilok fakir 7 233
Orta gelirli 2 67
Toplam 30 1000
Bu tabloda ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ( 933‟uuml) ailelerini ldquofakirrdquo kategorisine
yerleştirdikleri goumlruumllmektedir Kendi konumlarını ldquoorta gelirlirdquo olarak belirten sadece 2 ccedilocuk
bulunmaktadır Ccedilocuklarla goumlruumlşme esnasında ccedilocukların oumlnemli bir oranı sokakta olmanın
veya sokakta ccedilalışmanın temel nedenini ekonomik sorunlarla ilinti olduğunu belirtmişlerdir
Onlar sokakta uumlcret getirici işlerde ccedilalışmakla ailenin geccedilimine katkıda bulunduklarını ifade
etmişlerdir Sokakta yaşayan bazı ccedilocuklar da ailenin ekonomik duumlzeyinden kaynaklı
sorunların yanı sıra aile iccedili sorunlardan veya ebeveynsel denetim yoksunluğundan sokağı
mesken edinmek durumunda kaldıklarını ileri suumlrmuumlşlerdir
Bazı aileler de birden ccedilok ccedilocuk ccedilalışmak durumunda kalabilmektedir Ccedilocukların
633‟uuml ccedilalışan kardeşinin olmadığını belirtirken yaklaşık olarak 37‟si de ccedilalışan kardeşinin
olduğunu ifade etmişlerdir Ccedilalışan kardeşinin olduğunu belirtenlerden 8‟i 1 kardeşinin 3‟uuml
de 2 kardeşinin kendileri gibi aile buumltccedilesine katkıda bulunmak iccedilin ccedilalıştıklarını
belirtmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
288
43 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-KUumlLTUumlREL OumlZELLĠKLERĠ
431 Ccedilocukların Okul ve Oumlğrenim Durumlarına ĠliĢkin Bulgular
Burada ccedilocukların okul veya oumlğrenim yaşamlarına ilişkin değişkenler ele alınacaktır
Ccediluumlnkuuml okul ccedilağında olan ccedilocuklar accedilısından okul yaşamlarının oumlncelikli bir konumda olması
gerekirken onların sokakta yaşam muumlcadelesine girişmeleri ve bu girişimlerinin onların
oumlğrenim suumlreccedillerini nasıl etkilediği hususunun bilinmesi oumlnem arz etmektedir
Ccedilocuklarının oumlğrenim duumlzeylerine ilişkin veriler soumlz konusu ccedilocukların 30‟unun
ilkoumlğretimim 1 kademesinden mezunu olduklarını 10‟unun ilkoumlğretimi terk ettiklerini
23‟uumlnuumln ilkoumlğretim mezunu 233‟uumlnuumln de ilkoumlğretime devam eden ccedilocuklar olduğunu
ortaya koymaktadır Okur yazar olmayan ccedilocuk oranı 67 ve aynı şekilde ldquookur yazar
ancak herhangi bir okul mezunu olmayanlarınrdquo oranı da 67 olarak elde edilmiştir
Araştırma grubundaki ccedilocukların babalarının oumlğrenim duumlzeylerinin ise duumlşuumlk olduğu
goumlzlemlenmiştir Succedillu ccedilocukların babalarının 267‟sinin ldquookur yazar olmadığırdquo
167‟sinin ldquoher hangi bir okul mezunu olmadığırdquo 333‟uumlnuumln de ldquoilkokul (ilkoumlğretimin 1
kademesi) mezunu olduğurdquo ve sadece 10‟unun ise ldquolise mezunu olduğurdquo goumlruumllmuumlştuumlr
Annelerinin oumlğrenim duumlzeylerine bakıldığında ise 90‟ının okur yazar bile olmadığı sadece
67‟sinin ilkokul mezunu ve 33‟uumlnuumln de ilkokulu terk ettikleri verisi elde edilmiştir
Ccedilocukların oumlğrenim durumlarına ilişkin diğer veriler de aşağıda belirtilmiştir
Tablo 4 Ccedilocukların Şu Anda Okula Devam Edip-Etmediklerinin Dağılımı
Okula Devam Etme Durumu Sayı
Evet devam ediyorum 14 467 Hayır devam etmiyorum 16 533 Toplam 30 1000
Tabloya bakıldığında ccedilocukların yarısından biraz fazlasının okula devam etmedikleri
goumlruumllmektedir Bu ccedilocukların oumlnemli bir oranının okula devam etmemiş olmaları ailelerinin
ccedilocuklarının oumlğrenimi konusunda gerekli hassasiyetleri goumlstermedikleri veya ccedilocukların bu
konuda ailelerini kendileri iccedilin bağlayıcı olarak goumlrmedikleri şeklinde yorumlanabilir
Ccedilocukların okul mekacircnları yerine sokakları tercih etmeleri onların sosyalleşme suumlreccedilleri
accedilısından sorunlar yaratacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Oumlzellikle okul ortamları bireylerin
kuumlltuumlrlenme ve gelecek beklentisi oluşturma accedilısından son derece oumlnem arz eden kurumlardır
Aynı şekilde okul bireyin denetim altında tutulması ve yasal tutumlar geliştirmeleri accedilısından
da oumlnem arz etmektedir Dolayısıyla ccedilocukların sokak mekacircnlarını tercih etmeleri onların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
289
denetim olanaklarından kaccediltıkları okul uumlzerinden mesleksel anlamda gerccedilekleştirilecek
gelecek beklentisine sahip olmadıkları ve sokaktaki sosyalleşme ajanlarını tercih ettikleri
anlamına gelmektedir Bu tercihler succedillu yaşam tarzlarını uumlretecek bir potansiyel
taşımaktadır
Okula devam eden 14 oumlğrencinin de en ccedilok ilkoumlğretim 5 sınıf ile orta oumlğretim 2
sınıfta yoğunlaşmış oldukları goumlruumllmektedir Oumlğrencilerin 429‟u ortaoumlğretim 1 sınıf
214‟uuml ilkoumlğretim 6 sınıf 143‟uuml ilkoumlğretim 5 sınıf ve geriye kalan diğerleri de ilkoumlğretim
7 ve 8 sınıfa devam ettikleri belirlenmiştir
Oumlğrenimlerini devam ettirmeyen ccedilocukların okula devam etmemelerinin gerekccedilelerine
bakıldığında ise en ccedilok aile ve kendilerinin bu konudaki ilgisizlikleri oumlne ccedilıkmaktadır
Konuya ilişkin bulgular aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 5 Ccedilocukların Eğitimlerini Devam Ettirememe Nedenlerinin Dağılımı
Okula devam Edememe Nedenleri Sayı
Ekonomik zorluklar 2 125
Ailenin ilgisizliği 5 313
Benim ilgisizliğim 5 313
Diğer 4 250
Toplam 16 1000
Burada ccedilocukların eğitimlerini devam ettirmeme nedenleri olarak en ccedilok ailelerini ve
kendilerini sorumlu goumlrmektedirler Bir anlamda ailelerinin ilgisizliklerini ve okula devam
etme konusundaki isteksizliklerini dile getirmişlerdir Araştırma grubunda bulunan ccedilocuklar
iccedilerisinde 4 ccedilocuğun hiccedil okula gitmemiş olması ailelerin bu konudaki ilgisizliklerini daha
belirgin olarak ortaya koymaktadır
Hiccedil kuşkusuz sorun ccedilocukların sadece okula goumlnderilmeleri ile giderilebilecek bir
sorun değildir Ccediluumlnkuuml okula giden oumlğrencilerin sıklıkla okuldan kaccedilıp sokaklara takıldıkları ve
oumlğrenimlerine gereken oumlnemi vermedikleri de bu araştırmada saptanan bulgular iccedilerisinde yer
almaktadır Sadece 7 oumlğrenci ( 233) okuldan hiccedil kaccedilmadıklarını belirtmiştir 4 oumlğrencinin
( 133) de hiccedil okula gitmediği duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde geriye kalan 19 oumlğrencinin ( 634) zaman
zaman okul ortamlarını terk ettikleri anlaşılmaktadır Okuldan kaccedilan oumlğrenciler okuldan
kaccedilma nedenleri olarak da en ccedilok ldquoarkadaş grubunun telkinlerinirdquo ( 684) ve ldquookumayı
sıkıcı bulmardquo ( 211) gibi gerekccedileleri oumlne suumlrmuumlşlerdir İki oumlğrenci de bu konuda ilgi
duymadıklarına ve oumlğretmenleriyle yaşadıkları sorunlara ( 106) dikkat ccedilekmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
290
Ancak oumlğrencilerin okul ile ilgili olumlu değerlendirmeler yaptıkları da saptanmıştır
Ccediloğu oumlğrenci okul ortamını daha guumlvenli daha sağlıklı ve verimli geccedilirilebilecekleri yerler
olarak resmetmişlerdir Oumlzellikle okulun iyi bir yaşam olanağını elde etme ve sportif
faaliyetlerin daha guumlvenli olarak yerine getirildiği yerler olarak değerlendirildiği dikkat
ccedilekmiştir
Okula devam etmiş olan oumlğrencilerin kendi beyanları esas alınarak okul başarılarının
genelde ldquoortardquo ( 385) ve ldquoiyirdquo( 308) kategorisinde gerccedilekleştiği goumlruumllmuumlştuumlr Geriye
kalan oumlğrencilerin sınıf geccedilme derecelerini 154‟uuml ldquogeccedilerrdquo 77‟si ldquoiyirdquo olarak
belirtmiştir İki oumlğrenci de ( 77) oumlğretmen - okul kararı ile sınıfı geccediltiğini dile getirmiştir
Ancak burada belirtilmesi gereken oumlnemli bir husus ccedilocukların ccediloğunun sokaklarda
ccedilalışmaya başladıktan sonra okul başarılarının bundan olumsuz olarak etkilenmiş olduğunu
belirtmiş olmalarıdır Buna ilişkin tablo aşağıdadır
Tablo 6 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Okul BaĢarılarının
Olumsuz Etkilenip Etkilenmediğine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Okul BaĢarısının Olumsuz
Etkilenme Durumu
Sayı
Evet 20 769
Hayır 6 231
Toplam 26 1000
Ccedilocukların 769‟unun sokakta ccedilalışmalarının onlarının oumlğrenim başarılarını
olumsuz olarak etkilediğini belirtmiş olmaları oumlnemlidir Sadece 231‟i ders başarılarının
maddi kazanccedil sağlamaya youmlnelik ccedilabalarından olumsuz olarak etkilenmediğini belirtmiştir
Sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan ccediloğu okula devam ettikleri doumlnemlerde bir yandan
eğitimlerini devam ettirirlerken oumlte yandan da ailelerinin iccedilinde bulundukları yoksulluğu
aşmak veya aile geccedilimine katkıda bulunmak veya en azından okul masrafları ve harccedillılıkları
konusunda ailelerine yuumlk olmamak iccedilin sokaklarda ccedilalıştıkları goumlzlenmiştir Bu durum
ccedilocuklarının eğitim durumlarının olumsuz etkilenmesine ve ileride okuldan ayrılmaya yol
accedilabileceğini akla getirmektedir
43 2 AraĢtırma Grubunun Aile Yapısına ĠliĢkin Bulgular
Succedil değişkenleri iccedilerisinde succedilla ilintili olan faktoumlrlerin başında aile ve aileye ilişkin
unsurlar gelmektedir Sampson ve Laub (1993) succedil davranışının oumlnemli oumllccediluumlde bireylerin
ebeveynlere olan bağlılıklarının zayıflaması ve ebeveynsel denetim ve disiplinin
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
291
istikrarsızlaşmasıyla meydana geldiğini ileri suumlrmektedirler Onlar succedillu davranışlarla ilintili
ailesel etkenleri şu şekilde belirtmektedirler 1Ebeveynsel disipline ilişkin sorunlar (duumlzensiz
tehdit edici ve cezalandırıcısert olması gibi) 2 Ebeveynsel denetimin duumlşuumlk olması 3
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından dışlanmaları 4 Ccedilocukların ebeveynleri ile olan duygusal
bağlılıklarının zayıf olması Farrington (1995) da gerek ccedilocuk succedilluluğunun başlangıcına ve
gerekse yetişkin succedilluluğuna ilişkin olarak oumlzellikle ebeveynsel denetimin zayıflığına ve
ccedilocuk yetiştirme pratiklerine dikkat ccedilekmektedir Loeber ve Stouthamer-Loeber (1986)
yaptıkları kapsamlı ccedilalışmalarında ebeveynsel denetim ve goumlzetlemenin yetersizliği ve
zayıflığının değişkendengesiz veya acımasızsert ebeveynsel disiplinin ebeveynsel
uyumsuzluğun ccedilocukların ebeveynleri tarafından kabul goumlrmemelerinin ve ebeveynlerin
ccedilocuklarına yeterli duumlzeyde ilgi goumlstermemelerinin succedilluluğun oumlnde gelen aileye ilişkin
unsurları olduğunu ortaya koymuşlardır (bkz Farrington 1997387)
Succedillulukla ilintili olarak aileye ilişkin ccedilok sayıda değişken soumlz konusudur Succedillulukla
yakından ilintili olarak goumlruumllen aileye ilişkin faktoumlrlerden bazıları şu şekilde belirtilebilir 1
Aile bireylerinden succedil işleyenlerin olması 2 Ebeveynlerin uyuşturucu ve alkol vb
bağımlılıklarının olması 3 Aile parccedilalanması 4 Aile iccedili fiziksel şiddetin veya aile iccedili
ccedilatışmasının varlığı 5 Ebeveynlerin ccedilocuklarına karşı ilgisizlikleri 6 Ebeveynlerin aile
iccedilindeki sorunlu otorite yapıları denetim ve disiplin uygulamaları 7 Ccedilocukların yetersiz ve
yanlış sosyalleşmeleri 8 Aile bireyleri veya ebeveynler arasındaki geccedilimsizlikler 9Ailenin
iccedilinde bulunduğu olumsuz ekonomik koşullar veya geccedilim guumlccedilluumlğuuml ccedilekme10 Adoumllesanların
ebeveynlerine olan bağlılık duumlzeylerinin zayıflığı (Kızmaz 2006 108) Sokak ccedilocukları ve
sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan succedil işleyenlerin aile yapılarına ilişkin elde edilen veriler son
derece dikkat ccedilekicidir
Tablo 7 Ccedilocukların Ebeveynlerinin Hayatta Olup Olmadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Hayatta Olma Durumu Sayı
Hem annem hem de babam hayatta 23 767
Sadece annem hayatta 7 233
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan succedillu ccedilocukların yaklaşık olarak frac34 bdquouumlnuumln hem annelerinin hem de
babalarının hayatta olduğu anlaşılmaktadır Succedillu ccedilocukların 23‟uumlnuumln de babalarının
hayatta olmadığı goumlruumllmektedir Babalarının oumllmuumlş olduğunu belirten ccedilocuklara ilişkin
gerccedilekleşen oranın ccedilok kuumlccediluumlmsenecek duumlzeyde olmadığı ve aynı şekilde oumlzellikle baba
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
292
denetiminden yoksun olan ccedilocukların succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ebeveynleri ile kaldıkları
( 70) saptanmıştır Aynı şekilde 23‟uuml sadece anneleriyle kaldıklarını 67‟si (2 ccedilocuk)
de akrabalarında kaldıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların sağlıklı bir sosyalleşme suumlrecini yaşamalarında oumlnemli olan bir husus da
ebeveynlerin birlikte oluşudur Oumlzellikle boşanmış veya anne veya babanın evi terk ettiği aile
biccediliminde ccedilocukların sosyalleşmelerinin problemli olabileceği ihtimal dacirchilindedir Anne
veya babanın evi terk etmesi ccedilocuklarda da evi terk etmeye ilişkin bir eğilimin ortaya
ccedilıkmasını tetikleyebilmektedir Burada ccedilocuk babanın evi terk etmiş olması veya oumllmuumlş
olması nedeniyle geccedilim guumlccedilluumlğuumlne ilişkin ekonomik sorunlarını aşabilmek iccedilin sokağa
youmlnelebildiği gibi aynı şekilde ebeveynsel denetimin zayıflaması nedeniyle de sokağı mesken
tutma veya evi terk etme youmlnuumlnde bir tutum geliştirebileceği soumlylenebilir Sokağı mesken
edinen ve oumlzellikle de ebeveynsel veya ailesel destekten denetimden yoksun olan ccedilocukların
succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini tahmin etmek guumlccedil değildir Ccedilocuklara
ebeveynlerinin birliktelik veya aynı evi paylaşma durumlarını saptama ccedilerccedilevesinde bir soru
youmlneltilmiştir Verilen yanıtlar ve buna ilişkin dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 8 Ebeveynlerin Beraber YaĢayıp-YaĢamadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Birlikteliği Sayı
Evet 19 633
Hayır 11 367
Toplam 30 1000
Ccedilocukların 63‟uuml ebeveynlerinin birlikte yaşadıklarını ve 367‟sinin de ayrı
yaşadıklarını belirtmişlerdir Anne ve babalarının ayrı yaşadıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran
dikkat ccedilekicidir Ebeveynlerin ayrı yaşamalarının oumlnde gelen iki temel nedeni babanın evi
terk etmesi ( 636 7 kişi) ve boşanmadır ( 273 3 kişi) Bu iki gelişme ccedilocuğu aile
denetiminden ve korumasından yoksun bırakmaktadır Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir zaman
dilimini sokaklarda geccedilirdikleri ve dolayısıyla sokakların riskli alanları ile temas etme
olanağının her zaman olanaklı olduğu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde ve aynı şekilde baba otoritesinin
yokluğu da buna eklendiğinde ccedilocuğun succedila bulaşma veya sokaklarda sapma davranış
sergileme ihtimalinin daha yuumlksek olabileceği bir gerccedilektir
Ccedilocukların aileye ilişkin yaşadıkları diğer olumsuz bir husus da aile iccedilinde karşı
karşıya geldikleri şiddet olgusudur Evde şiddet pratiklerine maruz kalan ccedilocukların eve karşı
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
293
bir hoşnutsuzluk ve soğukluk hissedecekleri bilinen bir gerccedilektir Bu durumun da ccedilocukların
evden kaccedilmalarına geceleri sokakta geccedilirmelerine veya sokakta yaşamaya youmlnelmelerine
neden olduğunu tahmin etmek guumlccedil değildir Ev ve aile bağlılığının zayıflamasının veya sapkın
akran bağlılığının yol accediltığı sokaklara takılma ve sokakları mesken edinme gerccedileği succedillulukla
ilintili risk faktoumlrlerini teşkil etmektedir Bu ccedilerccedilevede burada ccedilocukların evde maruz
kaldıkları şiddet olgusu ve ccedilocukların evden kaccedilma sıklıkları irdelenmeye ccedilalışılacaktır
Tablo 9 Ccedilocukların Aile Ġccedili Fiziksel ġiddete (dayak) Maruz Kalıp Kalmadıklarına
ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Sayı
Ailede suumlrekli dayak yerim 1 33
Ailede bazen dayak yerim 26 867
Ailede hiccedil dayak yemem 3 100
Toplam 30 1000
Burada aile iccedili şiddetten kast edilen ccedilocuğun ldquodayakrdquo yemesidir Ailede dayak ile ilgi
olarak tabloda yer alan uumlccedil seccedilenek iccedilerisinde kendilerine uygun seccedileneğin işaretlenmesinin
istendiği soruda ccedilocukların 86‟sinin ldquoailede bazen dayak yiyorumrdquo seccedileneğini
işaretledikleri goumlruumllmuumlştuumlr Suumlrekli dayak yediğini belirten sadece 1 succedillu vardır Ancak hiccedil
dayak yemediğini belirtenlerin oranı sadece 10 (uumlccedil kişi) ile sınırlı kalmıştır Bu bulgular
ccedilocukların ailede ldquosuumlreklirdquo olmasa da ldquoara sırardquo dayak gibi şiddet eylemlerine maruz
kaldıklarını goumlstermektedir Aynı şekilde bu saptama ccedilocukların aile iccedilerisinde bazı sorunlar
yaşadıklarını da goumlstermektedir Bu oranlar ccedilocukların eve karşı soğukluk hissetmelerini ve
zaman zaman eve uğramamalarını da accedilıklar niteliktedir Burada belirtilmesi gereken başka
bir husus da ccedilocuklardan hiccedil birinin aile iccedili cinsel şiddete maruz kalmadıklarını belirtmiş
olmalarıdır
Okumuş (2004 32) Diyarbakır ilinde 418 sokak ccedilocuğu uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada
ccedilocukların 38‟inin (159 ccedilocuk) aile iccedilinde ve 517‟sinin de (216) sokakta veya aile dışı
ortamda şiddet goumlrduumlğuuml youmlnuumlnde bulgular elde ettiğini belirtmektedir Bu oranlar
Diyarbakır‟da ccedilocuklara youmlnelik olarak gerccedilekleşen şiddet olgusunun yaygınlığı konusunda
bir fikir vermesi accedilısından oumlnem arz etmektedir
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmaları onları ebeveynlerine karşı bağlılık sevgi
ve ilgi duyma duumlzeylerini zayıflatarak onları succedillu mekacircn ve akranlarına itebilmektedir Evi
kendileri iccedilin problem alanı olarak duumlşuumlnmeye başlayan ccedilocuklar ev ve aileye karşı giderek
soğumaya başladıkları ve dolayısıyla eve gitmemeyi alışkanlık edinmeye başladıkları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
294
soumlylenebilir Bu durum da onları daha kriminal suumlreccedillere itebilmektedir Ccedilaykoumlyluuml vd (2006
63-64) ccedilocukların şiddet goumlrmelerinin yarattığı olumsuzlukları sosyal uyum azlığı
antisosyal ve succedil davranışı sergileme okul devamsızlığı ve okul başarısında duumlşuumlkluumlk riskli
davranışlara eğilim alkol ve madde kullanma duumlşuumlk benlik gelişimi yeme bozuklukları
depresyon ve intihara eğilimlik şeklinde belirtmektedirler
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmalarının yarattığı sorunların yanı sıra aile iccedilinde
şiddete tanıklık etmenin de onların sosyal yaşamları ve succedilluluk durumları uumlzerinde etkili
olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı tarafından
gerccedilekleştirilen bir ccedilalışmada uumllkemizde ailelerin uumlccedilte birinde aile iccedilinde fiziksel şiddetin
varlığı saptanmıştır Soumlz konusu araştırmada şiddet uygulanan hanelerin doumlrtte uumlccediluumlnde
ccedilocukların şiddete tanık oldukları bulgusu elde edilmiştir Şiddete tanıklık eden bu ccedilocukların
şiddet sonrası korku anne-babayı sevmeme iccediline kapanma saldırganlık şeklinde tepki
verdikleri goumlzlenmiştir Aile iccedili şiddet duumlzeyinin artmasında sosyo-ekonomik duumlzeyinin
duumlşuumlkluumlğuuml kadının işinin olmaması alkol bağımlılığı hanedeki birey sayısının fazla olması
ve eşlerin toplam oumlğrenim duumlzeyinin duumlşuumlkluumlğuuml gibi faktoumlrler etkili olmaktadır (bkz İccedilli ve
Arıkan 2007 40)
Tablo 10 Aile Ġccedilerisinde ġiddette Maruz Kaldıklarını Belirten Ccedilocukların ġiddette
Maruz Kalma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Nedenleri Sayı
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin 6 222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takıldığım iccedilin 3 111
Koumltuuml alışkanlık yapıcı maddeler kullandığım iccedilin 2 74
İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin 2 74
Sinirlilik ve alkol gibi babamdan kaynaklanan nedenlerden dolayı 2 74
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım iccedilin
2
74
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim
iccedilin
6
222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma Koumltuuml alışkanlık
yapıcı maddeler kullandığım iccedilin
2
74
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma İstenilen duumlzeyde
eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Toplam 27 1000
Yukarıdaki tablodan hareketle ccedilocukların en ccedilok dayağa maruz kalma gerekccedileleri
genel olarak uumlccedil başlık altında ele alınabilir Ccedilalışmak istememe istenilen miktarda eve para
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
295
goumltuumlrememe ve bazı sapkınsuccedil eylemlerini gerccedilekleştirme (hırsızlık gasp ve bağımlılık
yapıcı bazı maddeleri kullanma) veya succedillusapkın bireylerle birlikte olma Ccedilocukların
belirtilen fiziksel şiddete maruz kalma gerekccedileleri iccedilerisinde en yuumlksek oranın ccedilalışmak
istememe ve istenilen duumlzeyde paranın eve goumltuumlruumllememesi gibi seccedileneklerde yoğunlaştığı
goumlruumllmektedir ( 52) Ccedilocukların ebeveynleri tarafından ccedilalışmaya zorlanmaları belirli
miktarda para getirmeleri konusunda baskı altında tutulmaları ve şiddete maruz kalmaları
onların ebeveynlerine olan bağlılıklarını zayıflatmakta ve evden kaccedilmalarına yol
accedilabilmektedir Bazı ccedilocuklar da ebeveynlerinin arzuladığı parayı kazanmak iccedilin daha geccedil
vakitlere kadar ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar ve bu da onları sokağın risklerine daha accedilık
hale getirebilmektedir Ccediluumlnkuuml ccedilocuğun sokakları kullanma suumlresi arttıkccedila succedila eğilimli olma
ve sokağın riskleri ile yuumlzleşebilme riski de artabilmektedir Bu sebeple ebeveynlerin
ccedilocuklarını gerek ccedilalışmaya zorlamaları gerekse getirilecek para miktarını kotalandırılmaları
ccedilocuğun ebeveynlerine karşı duydukları sevgi ve bağlılığı azaltmaya yol accedilacaktır Bu da soumlz
konusu ccedilocukların sokaklardaki serseri ve sapkın bireylerle aynı mekacircnı daha fazla
kullanmaya geceyi sokakta geccedilirmeye ve dolayısıyla daha ccedilok succedila eğilimli hale gelmelerine
neden olacaktır Bu suumlreccedilten sonra da ebeveynlerin ccedilocuklarını sapkın bireylerle birlikte
olmalarını ve succedil eylemini gerccedilekleştirmelerini engelleme konusunda sergileyecekleri şiddet
davranışlarının da caydırıcılık duumlzeyi duumlşuumlk duumlzeyde kalacaktır Yukarıdaki tablodan da
anlaşılabileceği gibi bazı ebeveynler ccedilocuklarını succedillu bireylerle birlikte olmalarını ve
sapkınsuccedil eylemleri gerccedilekleştirmelerini engellemenin bir yolu olarak şiddet
uygulamaktadırlar Ancak ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik olarak sert acımasız tutum
takınmaları veya fiziksel şiddet uygulamaları ccedilocukların sapkın tutumları terk etmelerinin
aksine onların succedil duumlnyası ile daha guumlccedilluuml bağlar inşa etmelerine yol accedilabilmektedir Ancak
bazı ailelerin de samimi olarak ccedilocuklarının succedila bulaşmalarını arzulamadıkları ve bu sebeple
ccedilocuklarına goumlzdağı vermek iccedilin şiddet uyguladıkları soumlylenebilir
Tablo 11 Ccedilocukların Evden Kaccedilıp-Kaccedilmadıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Durumları Sayı
Evet 18 600
Hayır 12 400
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların evden kaccedilma sıklığı goumlruumllmektedir Araştırma
grubunda yer alan ccedilocukların yarısından fazlasının ( 60) zaman zaman ev ortamlarını terk
etmeleri onların succedilluluk eğilimlerini arttıran bir neden olmaktadır Evden kaccedilan ccedilocukların
kaccedilma sıklıklarına ilişkin oranlar da şu şekildedir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
296
Tablo 12 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Sıklıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Sıklıkları Sayı
1-2 defa 6 334
3-4 defa 4 222
5-6 defa 1 55
7 ve daha fazla 7 389
Toplam 18 1000
Evden kaccedilan ccedilocuklar iccedilerisinde 7 ve daha fazla sayıda kaccedilanlara ilişkin gerccedilekleşen
oran en yuumlksektir Bunu 1-2 defa ve 3 defa kaccedilanlara ilişkin dağılım izlemektedir Ccedilocukların
evden kaccedilmaları ebeveynlerin izinlerinin ve rızalarının dışında geceyi dışarıda geccedilirilebilecek
şekilde evden uzaklaşmaları anlamına gelmektedir Bu uzaklaşma aynı yerleşim boumllgesi ve ili
iccedilerisinde olabileceği gibi başka illere gitme şeklinde de gerccedilekleşebilmektedir Ccedilocuğun
geceyi sokakta veya başka illerde geccedilirmesi onu ccedilok sayıda sapma ve succedil eylemine karşı accedilık
hale getirebilmektedir Bazı ccedilocukların ebeveyn ve yakın akraba denetiminin hissedilmediği
ortamlarda karınlarını duyurmak ve başka yerleşim yerlerine gidebilmek iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık ve gasp gibi succedillar işleyerek gerccedilekleştirdikleri soumlylenebilir Aynı şekilde bu
ccedilocuklar sapkın tutumlar geliştirdikleri gibi sapkın eylemlere de maruz kalabilmektedirler
Tablo 13 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Nedenlerinin Dağılımı
Evden Kaccedilma Nedenleri Sayı
Evde dayağın olması 3 167
Arkadaşların teşviki 4 222
Uumlvey ccedilocuk olma 11 611
Toplam 18 1000
Ccedilocukları succedila eğilimli kılan faktoumlrler iccedilerisinde son derece oumlnem arz eden evden
kaccedilma olaylarının ortaya ccedilıkmasında etkili olan nedenlere bakıldığında en ccedilok ldquouumlvey evlat
olmardquo faktoumlruumlnuumln oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir ( 611) Bu son derece dikkat ccedilekici bir
bulgudur Uumlvey evlat olma evden kaccedilmanın bir gerekccedilesi olarak goumlruumllmektedir Uumlvey ccedilocuk
olmak evden kaccedilışı haklılaştıran bir aile ortamının varlığına goumlnderme yapmaktadır Ayrıca
uumlvey ccedilocuğun yeni ebeveyni iccedilselleştirmesi ve ona alışması son derece guumlccediltuumlr Bu durum
ebeveyn bağlılığının daha az olacağı veya ebeveynlerin uumlvey ccedilocuk uumlzerindeki denetiminin
daha az gerccedilekleşeceği şeklinde de yorumlanabilir Bundan ayrı olarak uumlvey ccedilocukların
olduğu aile ortamlarının ccedilocuk accedilısından huzur verici nitelikten uzak olabileceği veya uumlvey
baba veya anne tarafından daha fazla şiddete maruz kalabileceği de ihtimal dacirchilindedir
Evden kaccedilma nedenleri arasında diğer oumlnemli sebepler sırasıyla ldquoarkadaşların teşvikirdquo ( 22
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
297
2) ve ldquoevde dayağın olmasırdquo ( 167) goumlsterilmektedir Arkadaş veya akran etkisi bireylerin
uyumcu veya sapkın tutum geliştirmeleri uumlzerinde son derece oumlnemlidir Succedil literatuumlruumlnde
sapkın veya succedillu akran etkisinin succedilluluğun temel bir goumlstergesi olduğu konusunda yaygın
bir kanının olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilok sayıda araştırma (oumlrneğin bkz Elliott ve
Menard 1996 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002) succedil
davranışının genel olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlendiği ve aynı şekilde
succedilluların diğer succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular ortaya
koymuştur Bireyi evden kaccedilıran ve onu sokaklara youmlnelten faktoumlrlerden birinin de ldquo aile iccedili
şiddetrdquo (dayak) olması araştırma accedilısından beklenen bir husustur Evdeki şiddetin varlığı
ccedilocuğu ev dışı yeni mekacircn arayışına itmektedir Yeni mekacircn arayışı da bireylerin sapkın
akranlarla temas etme olanağını arttırmakta ve bu da onları daha ccedilok succedila eğilimli hale
getirmektedir
Tablo 14 Ccedilocukların Geceyi Sokakta Geccedilirip Geccedilirmediklerinin Dağılımı
Geceyi Sokakta Geccedilirme Durumu Sayı
Hayır 13 433
Evet 17 667
Toplam 30 1000
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı geceyi sokaklarda geccedilirdiklerini belirtmişlerdir ( 667)
Geceyi sokakta geccedilirdiklerini belirtenler iccedilerisinde en yuumlksek oran 9 ve daha fazla sayıda
sokakta gecelediğini belirten seccedilenekte gerccedilekleşmiştir ( 588) Geriye kalan diğer ccedilocuklar
da dışarıda geceleme konusunda farklı rakamları ifade etmişlerdir
44 SOKAKTA CcedilALIġMAYA ĠLĠġKĠN DEĞĠġKENLER
Burada ccedilocukların ilk olarak hangi yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başladıkları sokakta
ccedilalışma nedenleri ne duumlzeyde kazanccedil elde ettikleri ne tuumlr işler yaptıkları kazanccedillarını nasıl
değerlendirdikleri ne kadar suumlre ccedilalıştıkları ve ccedilalışmayı nasıl goumlrduumlkleri gibi konular ele
alınacaktır
Tablo 15 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢlama YaĢlarının Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma YaĢı Sayı
10 yaş ve 10 yaştan oumlnce 22 734 10 yaşından sonra 8 267 Toplam 30 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
298
Tablonun en ilginccedil bulgusu ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda ccedilalışmaya ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda başlamış olmalarıdır Tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların 734‟uuml 10
ve daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda uumlcret getirici işler yapmaya başlamışlardır Sokakta
ccedilalışma yaşının oumlzellikle en ccedilok 8 9 ve 10‟lu yaşlarda yoğunlaştığı tespit edilmiştir Ayrıca
ccedilocukların ccedilalışma yıllarına bakıldığında ise 3-4 yıl arasında ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı
433 5-6 yıl ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı 20 7-8 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin
oranı ile 1-2 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı ise 167 olarak saptanmıştır
Ccedilocukların ccedilok erken yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başlamalarının veya sokağa
takılmalarının ccedilok sayıda nedenleri vardır Bu araştırmada sokaklarda ccedilalışma gerekccedilesi
olarak şu gerekccedileler ve oranlar saptanmıştır
Tablo 16 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma Nedenleri Sayı
Yoksulluk 2 67
Para kazanma isteği 3 100
Babamın işsiz olması 2 67
Babamın hasta olması 4 133
Babamın oumlluumlmuuml 1 33
Evin geccedilimini sağlayacak başka kimsenin olmaması 4 133
Ebeveynlerimin zorlaması 6 200
Ccedilalışan arkadaş ve yakınların etkisi 2 67
Aile buumltccedilesine katkıda bulunmak 2 67
Hayat deneyimi kazanmak ve meslek edinmek 1 33
Okul ihtiyaccedillarımı karşılamak 3 100
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan sokakta ccedilalışma nedenlerinin ccedilok farklılık arz ettiği
anlaşılmaktadır Burada en ccedilok ldquoebeveynlerinin zorlamasırdquo seccedileneği belirtilmiştir Hiccedil
şuumlphesiz ccedilocukların ccedilalışmaya zorlanmaları son derece dramatik bir olaydır Ancak
ebeveynsel zorlamanın temelinde ekonomik guumlccedilluumlklerinsorunların olduğunu tahmin etmek
guumlccedil değildir Aynı şekilde bazı ccedilocuklar ldquoevin geccedilimini sağlayacak kimsenin olmayışınırdquo
bazıları ldquobabalarının hasta olmasınırdquo bazıları ldquopara kazanma isteğirdquo bazıları ldquoyoksullukrdquo
bazıları da ldquookul masraflarını ccedilıkarmakrdquo gibi nedenleri belirtmişlerdir Buumltuumln bu faktoumlrlerin
ekonomik sorunlarla ilintili değişkenler olduğu bir gerccedilektir Burada oumlzetle ccedilocukların
sokakta ccedilalışma veya sokakta bulunma nedeninin ekonomik kaynaklı olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Diyarbakır‟da sokaktaki ccedilocuklar uumlzerinde gerccedilekleştirilen araştırmalar (oumlrneğin
birkaccedil araştırma iccedilin bkz Bilgin 2008 Okumuş 2007 Guumlneş-Kalaycı 2004) aynı şekilde
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenlerinin ekonomik yoksulluk olduğu ve dolayısıyla
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
299
ccedilocukların da ailelerine maddi katkıda bulunmak ve okul masrafınıharccedillığını karşılamak iccedilin
ccedilalıştıklarını ortaya koymaktadır Sosyal Hizmetler ve Ccedilocuk Esirgeme Kurumu (SHCcedilEK)
Devlet İstatistik Enstituumlsuuml (DİE) ve UNICEF-Tuumlrkiye işbirliğiyle gerccedilekleştirilen Sokakta
Yaşayan ve Ccedilalışan Ccedilocuklarla Katılımlı Eylem Araştırması‟nın (2000) sonuccedillarına goumlre de
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenleri şu şekilde saptanmıştır Ccedilocukların 8015‟i ldquoaile
buumltccedilesine katkıda bulunmakrdquo 840‟ı harccedillığını ccedilıkarmak 496‟sı ldquoevin geccedilimini
sağlamakrdquo 344‟uuml ldquoailesi istediği iccedilinrdquo 115‟i ldquokendi istediği iccedilin ldquo ve 191‟i de
ldquocevapsızrdquo seccedileneğini işaretlemişlerdir (bkz İccedilli-Arıkan 2007 42) Araştırma kapsamında
goumlruumlşuumllen ccedilocukların sokakta yaptıkları işler ise şunlardır
Tablo 17 Ccedilocukların Sokakta Yaptıkları ĠĢ Tuumlrlerinin Dağılımı
Sokaklarda Yapılan ĠĢ Tuumlrleri Sayı
Simit satma 2 67
Ayakkabı boyama 4 133
Pazarda el arabası ile eşya taşıma 1 33
Ccediloumlp toplama 12 400
Sakız satma 4 133
Araba camı silme-yıkama 2 67
Pazar yerinde seyyar satıcılık yapma 4 133
Kuumlccediluumlk suumls eşyalarını satma 1 33
Toplam 30 100
Ccedilocuklar genel olarak sokakta seyyar satıcılık yapma ayakkabı boyama simit sakız
şeker balon su ve buz gibi eşyalar satma otomobillerin camlarını silme ccediloumlp toplama su
taşıma mezarlıklarda temizlik işleri gibi ccedilok sayıda işler yapmaktadırlar Ancak
araştırmamızda sokakta ccedilalışıp succedil işleyen ccedilocukların en ccedilok ldquoccediloumlp toplamardquo işleri yaptıkları
goumlruumllmektedir ( 40) Diyarbakır Sosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln yaptığı bir ccedilalışmada
da kentte ccediloumlp toplayarak para kazanan 500 duumlzeyinde ccedilocuk olduğu saptanmıştır (Okumuş
200732)
Ccediloumlp toplama sokaklarda ccedilocuklar tarafından yapılan en niteliksiz işlerden biridir Aynı
zamanda ccediloumlp toplama işi ccedilalışma saatleri accedilısından da oldukccedila riskli olarak
nitelendirilebilecek bir zaman dilimini kapsamaktadır Ccediloumlpler genelde akşamgece vakitleri
veya karanlık ccediloumlkmeye başladıktan sonra toplanır Bu nedenle de bu işguumlcuumlnde ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilin saldırı ve şiddete maruz kalabilme riski de soumlz konusu olabilmektedir
Araştırma grubunda goumlruumlşuumllen ccedilocukların oumlnemli bir oranının ccediloumlp toplama gibi en niteliksiz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
300
işlerden kazanccedil elde etmeye ccedilalışmaları onların iccedilinde bulundukları ekonomik sıkıntıyı
goumlstermesi accedilısından da son derece dikkat ccedilekicidir
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 50) haftanın her guumlnuuml ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların 20‟si de haftada 5ndash6 guumln ccedilalıştıklarını ifade etmişlerdir Geriye kalanlar ise
haftada 1 ile 4 guumln arasında değişen guumln sayısında ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir Aynı şekilde
ccedilocukların oumlnemli bir kısmı ( 692) okulların accedilık olduğu zamanlarda bile guumlnde en az 4-5
saat ccedilalıştıklarını dile getirmişlerdir Ccedilocukların 23‟uuml de guumlnde 2-3 saat arası ccedilalıştıklarını
ccedilocuklardan sadece ikisi okul guumlnlerinde ccedilalışmadığını belirtmiştir
Bu ccedilocukların buumlyuumlk bir oranı ( 833) Diyarbakır‟ın her boumllgesinde ccedilalıştıklarını
ifade etmişlerdir Bir anlamda soumlz konusu ccedilocukların ccedilalışma yerleri ve ortamları iccedilin
belirlenmiş her hangi bir sokak veya mekacircn soumlz konusu değildir Sadece birkaccedilı ccedilalıştıkları
belirli yer olarak tren garı ve alışveriş mekacircnlarının oumlnuumlnuuml belirtmişlerdir
Ccedilalışmanın yapıldığı tarihte ccedilocukların sokaklarda yaptıkları işlerden elde ettikleri
kazanccedillarının da ccedilok yuumlksek olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Guumlnluumlk kazanccedil olarak ccedilocukların 20‟si
1ndash2 TL 20‟si 3ndash4 TL arası 267‟si 5ndash6 TL arası 167‟si 7-8 TL arası ve 166‟sı da
9 TL ve uumlstuuml kazanccedil elde ettikleri belirlenmiştir
Ccedilocuklar kendi kazanccedillarının buumlyuumlk bir kısmını ebeveynlerine verdiklerini ifade
etmişlerdir ( 667) Geriye kalanlar da kazanccedillarını okul ihtiyaccedillarını karşılama ve giyecek
ve iccedilecek gibi bazı ihtiyaccedillarını gidermede kullandıklarını belirtmişlerdir Ccedilalışan ccedilocukların
buumlyuumlk bir kısmı ( 80‟i) eve para goumltuumlremediklerinde ebeveynlerinin bir şey demediklerini
belirtirken 133‟uuml de ebeveynlerinin şiddetine (dayak) maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
Ccedilocukların 67‟si de ebeveynlerinin tepkilerinin sadece kızma ile sınırlı kaldığını
soumlylemişlerdir
Tablo 18 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaktan Memnun Olup-Olmadıklarının Dağılımı
CcedilalıĢmadan Memnun Olma Durumu Sayı
Evet 21 700
Hayır 9 300
Toplam 30 1000
Araştırmanın ilginccedil bir bulgusu ccedilalışan ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda
ccedilalışmaktan memnun olduklarını belirtmiş olmalarıdır Ccedilocukların sokakta ccedilalışma
durumlarını olumlu olarak tanımlamalarının en oumlnemli nedeni iccedilinde bulundukları
yoksulluktur Ccedilocuklar zor ve koumltuuml koşullarda ccedilalışmak suretiyle ailelerinin ekonomik
sorunlarını gidermede kısmen de olsa yardımcı olduklarını duumlşuumlnmektedirler Ccediluumlnkuuml
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
301
ccedilocukların memnuniyet duyma nedenlerinin başında elde ettikleri kazanccedilla ailenin ( 286)
ve kendi ihtiyacını (238) karşılama gibi gerekccedileler yer almaktadır Bazı ccedilocuklar da
kazandıkları para ile kendilerini geleceğe hazırladıklarını ( 19) bazıları da arkadaş grubuyla
hoşlandıkları şeyleri yapma olanağına sahip oldukları ( 19) veya sokakta kalmayı
arzuladıklarını ( 95) ifade etmişlerdir Sokakta ccedilalışmaktan memnuniyet duymayan
ccedilocuklar da memnuniyetsizliğin nedeni olarak en ccedilok sokakta var olan riskleri ve okula
gereken oumlnemi verememelerini goumlstermişlerdir
45 SOKAKTA CcedilALIġAN VE KISMEN YAġAYAN CcedilOCUKLAR VE
SUCcedilLULUK
Bu araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların hepsi sokakta ccedilalışmaya ve yaşamaya
başladıktan sonra bir şekilde polis tarafından alıkonulmuşlardır Bu nedenle 30 ccedilocuğun hepsi
bir şekilde succedil işledikleri gerekccedilesiyle goumlzaltına alınan ve haklarında işlem yapılmış
ccedilocuklardır Yaklaşık olarak her yıl Diyarbakır Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuumlne ortalama 1500
dolayında succedil olayının intikal ettiği belirtilmektedir İntikal eden bu succedilların ağırlıklı olarak
hırsızlık yankesicilik ve kapkaccedil gibi succedil tuumlrlerinden oluştuğu goumlruumllmektedir (Guumlneş ve
Kalaycı 2004 15) Eren (2007128) de Diyarbakır il merkezi ve ilccedilelerinde 2001 yılında her
hangi bir succedil şuumlphelisi olarak yakalanıp savcılığa ccedilıkartılan ccedilocuk sayısının 1524 iken bu
rakamın 2006 yılında 100 artarak 3308‟e yuumlkselmiş olduğunu belirtmektedir
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların niccedilin goumlzaltına alındıkları hususu kendi
beyanlarına dayanarak şu şekilde tablolaştırılmıştır
Tablo 19 Ccedilocukların Polis Tarafından AlıkonulmaGoumlzaltına Alınma Sebeplerinin
Dağılımı
Goumlzaltına Alınma Sebepleri Sayı
Geceyi sokakta geccedilirdiğim iccedilin 2 67
Succedil ve sapkın eylemlerinden dolayı 25 833
Şuumlphe uumlzerine 2 67
Sokakta ccedilalıştığım iccedilin 1 33
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan da accedilık bir şekilde goumlzlemlendiği gibi ccedilocukların en ccedilok goumlzaltına
alınma nedeni işledikleri succedil ve sapma eylemlerinden dolayıdır ( 83) Burada soumlz edilen
succedil ve sapma eylemleri kapkaccedil hırsızlık kavga etmeadam yaralama madde kullanmasatma
gibi davranışlardır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
302
Tablo 20 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra SabıkaSicil Belgesi
Kaydına Sahip Olup Olmadıklarının Dağılımı
SabıkaSicil Kaydının Olup Olmadığı Sayı
Evet 14 467
Hayır 16 533
Toplam 30 1000
Ccedilocukların soumlz konusu succedil eylemlerinden dolayı ccedilok sayıda succedillardan sicil kayıtları
olduğu belirlenmiştir Ccediloğu ccedilocuk sabıka veya sicil kaydının olduğunu belirtmiştir ( 467)
Geriye kalan ccedilocuklar ise herhangi bir sabıka veya sicil kaydının olmadığını ifade etmişlerdir
( 533) Soumlz konusu bu ccedilocukların sabıka veya sicil kayıtlarına ilişkin succedillar aşağıda
belirtilmiştir
Tablo 21 Ccedilocukların Hangi Succediltan Dolayı Sabıka Kayıtlarının Olduğunun Dağılımı
Sabıkanın Olduğu Succedil Tuumlruuml Sayı
Hırsızlık yankesicilik 8 571
Kapkaccedil 1 71
Uyuşturucu madde satma ve kullanma
( esrar ve hap)
2
143
Kavga ve adam yaralama 1 71
Hırsızlık kavga ve yaralama 2 143
Toplam 14 1000
Tablodan genel olarak ccedilocukların en ccedilok sabıkası olan succedil eylemlerinin hırsızlık
yankesicilik ve uyuşturucu madde satma veya kullanma olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizde
ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin istatistikler de ccedilocukların en ccedilok hırsızlık succedilunu işlediklerini
goumlstermektedir
Tablo 22 Ccedilocukların Madde Kullanma Durumlarının Dağılımı
Madde Kullanma Durumları Sayı
Evet 26 866
Hayır 4 134
Toplam 30 1000
Aynı şekilde araştırma grubunda yer alan ccedilocukların 86‟sının bağımlılık yapıcı
madde kullandıkları saptanmıştır Madde kullanmaya ilişkin gerccedilekleşen bu oranın yuumlksek
olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışma succedil işlediği gerekccedilesiyle haklarında işlem
yapılan ccedilocuklar uumlzerine gerccedilekleştirildiği iccedilin soumlz konusu ccedilocukların uyuşturucu veya
bağımlılık yapıcı madde kullanma oranının da yuumlksek olarak gerccedilekleşebileceği oumlngoumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
303
Bu nedenle succedil işleme durumlarına bakılmaksızın sokakta yaşayan ve ccedilalışan ccedilocuklar
uumlzerine gerccedilekleştirilecek herhangi bir ccedilalışmada bu oranın daha duumlşuumlk duumlzeyde
gerccedilekleşmesi muhtemeldir Oumlrneğin Guumlngoumlr (2008) Mersin ili oumlrneğinde 510 sokaktaki
ccedilocuk uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada ccedilocukların sadece 24‟uumlnuumln madde kullandıklarını
38‟inin madde kullanan arkadaşlarının olduğu 22‟sinin succedil işleyen arkadaşlara sahip
olduklarını belirtmiştir Aynı şekilde bu ccedilocukların 90‟a yakını bu succedillu arkadaşlarla
goumlruumlştuumlklerini ( 179‟u ldquoccedilok sıkrdquo 304‟uuml ldquosıkrdquo ve 41‟i de ldquoara sırardquo) ve bu ccedilocuklardan
14‟uuml de succedil eylemi iccedilerisinde yer aldıklarını belirtmişlerdir
Tablo 23 Ccedilocukların Kullandıkları Madde Tuumlrlerinin Dağılımı
Kullanılan Madde Tuumlrleri Sayı
Sigara 6 230
Yapıştırıcı madde (bally) alkol 4 158
Uccedilucu madde (tiner) sigara 5 192
Alkol sigara esrar 2 76
Sigara esrar 3 115
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara 1 38
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara esrar 1 38
Uccedilucu madde (tiner) alkol sigara hap 4 158
Toplam 26 1000
Yukarıdaki tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların soumlz konusu maddelerden en ccedilok
sigara tiner ve bally gibi uccedilucu madde ve alkol kullandığı saptanmıştır Tablo accedilısından en
ilginccedil bulgu ccedilocukların 23‟uumlnuumln (6 ccedilocuk) esrar kullandıklarının belirlenmiş olmasıdır
Sosyolojik accedilıdan ccedilocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenleri iccedilerisinde aile
yapısı (ailenin ilgisizliği ve duygusal ihmal soumlz konusu maddeleri ailede kullanan bireylerin
varlığı parccedilalanmış aileler aile iccedilindeki fiziksel ve cinsel istismarın varlığı gibi) akran grup
yapısı (akranlardan kullanan bireylerin varlığı arkadaşlara oumlzenti ve akran baskısı grup
iccedilerisinde kendini kanıtlama maddeyi merak etme gibi) korkuyu gidermek ve cesareti
arttırmak (daha kolay succedil işleyebilmek heyecan arama mağdura ve yaptıkları sapkınsuccedil
eylemelerine karşı duyarsızlaşmak) ve sokakların yapısı (kolay elde edilebilirlik ebeveynsel
goumlzetim ve denetimin yokluğu enformel denetimin zayıflığı) en dikkat ccedilekenleri
oluşturmaktadır Bu tuumlr maddeleri kullanmak ile succedil işlemek arasında bir ilişkiden soumlz etmek
muumlmkuumlnduumlr En azından bu maddeleri kullanan ccedilocukların succedil işleme riskinin daha yuumlksek
olduğunu soumlyleyebiliriz Oumlzellikle bazı ccedilocukların bu maddeleri satın almak iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık gasp ve kapkaccedil gibi succedilları işleyerek edindikleri ileri suumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
304
Goumlruumlşme yaptığımız ccedilocukların ccediloğu esrar ve diğer bazı uyuşturucu hapları
edinmenin ccedilok kolay olduğunu ve bu maddelerin satıldığı yerleri bildiklerini ve edinmek
istediklerinde kolay temin edebildiklerini belirtmişlerdir
Tablo 24 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Bağımlılık Yapan
Maddeleri Kullanan ArkadaĢlara Sahip Olup-Olmadıklarının Dağılımı
Madde Kullanılan ArkadaĢların Varlığı Sayı
Evet 30 1000
Hayır - 00
Toplam 30 1000
Ayrıca araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların arkadaşlarının da kendileri gibi
bağımlılık yapıcı maddeler (sigara bally tiner alkol vb) kullandıklarını belirtmişlerdir Bu
ccedilocukların da en ccedilok esrar bally sigara ve alkol gibi maddelerden birini veya diğerleri ile
birlikte kullandıklarını ifade etmişlerdir
Bağımlılık yapıcı madde kullanma alışkanlıkları genelde belirli bir akran grubu
iccedilerisinde oumlğrenilmektedir Aynı şekilde succedil davranışının veya succedila ilişkin kalıpların da akran
grubu iccedilerisinde oumlğrenildiği hususu kriminolojide yaygın olarak kabul edilen bir goumlruumlş haline
geldiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Konuya ilişkin yapılmış ccedilok sayıda araştırma (Oumlrneğin bkz
Elliott ve Menard 1996 Elliott ve Voss 1974 Elliot Huizing ve Menard 1989 Akers vd
1979 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002 ) succedilluların birlikte
oldukları veya arkadaş edindikleri bireylerin de oumlnemli bir oranının kendileri gibi succedillu
bireylerden oluşmuş olduğunu ortaya koymuştur Bu araştırmaların succedil davranışının genel
olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlenen bir edim olduğunu ve ccedilocukların diğer
succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular saptadıkları goumlruumllmektedir Bu
ccedilerccedilevede Elliott Huizinga ve Ageton (1985) succedillu akranların succedilluluğun en oumlnemli
nedensel faktoumlrlerinden biri olduğunu ileri suumlrmektedirler Bu sebeple sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocukların succedillu ccedilocuklarla veya akranlarla temas etme riski sokaklarda olmayan
diğer ccedilocuklara kıyasla daha yuumlksek olduğu soumlylenebilir
Tablo 25 Ccedilocukların Bağımlılık Yapıcı Maddeleri Kullanma Nedenlerinin Dağılımı
Madde Kullanma Nedenleri Sayı
Arkadaş ccedilevresi ile birlikte olma ve oumlzentimerak 4 154
Can sıkıntısını gidermek eğlenmek heyecan yaratmak iccedilin 22 846
Toplam 26 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
305
Ccedilocukların bağımlılık yapıcı madde kullanma nedenlerinin başında can sıkıntısını
giderme ve eğlenmek olduğu goumlruumllmektedir Arkadaş ccedilevresine oumlzenti duyma ve kullanılan
maddeyi merak etme gibi nedenler de ikinci sırada gelmektedir
Ccedilocukların sokakta karşılaştıkları bazı riskler bedensel veya fiziksel accedilıdan kalıcı iz
bırakmasının yanı sıra sosyal ve kişisel yaşamlarını da oumlnemli oumllccediluumlde olumsuz olarak
etkileyebilmektedir Oumlrneğin ccedilocukların sokaklarda karşılaştıkları bazı şiddet eylemleri
onların travma yaşamalarına yol accedilabilecek kadar tehlikeli boyutlara ulaşabilmektedir Aynı
şekilde ccedilocuğun maruz kaldığı bu tuumlr şiddet eylemleri onları da aynı şekilde şiddet
uygulayacak bireylere doumlnuumlştuumlrebilecektir Bu ccedilerccedilevede şiddete maruz kalmak ile şiddete
youmlnelmek arasında goumlrece bir ilişkiden soumlz etmek muumlmkuumlnduumlr
Tablo 26 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Kendilerine Cinsel Tacizde
Bulunulup Bulunulmadığının Dağılımı
Cinsel Tacize Uğrama Durumu Sayı
Evet 4 133
Hayır 26 867
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloya bakıldığında ccedilocukların oumlnemli bir oranının sokakta her hangi bir
cinsel şiddete maruz kalmadıklarını goumlruumllmektedir ( 867) Ccedilocukların sadece 133‟uuml (4
kişi) cinsel şiddet eylemi ile karşı karşıya geldiklerini itiraf etmişlerdir Bunlar da kendilerine
tacizde bulunan kişilerin sokakta boş gezen serseri ccedilocuklar olduğunu belirtmişlerdir Ayrıca
araştırma grubunda bulunan ccedilocukların yarısı sokakta ccedilalışmaya başladıktan sonra sokakta
bazı kazalara maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
5 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların tuumlmuuml herhangi bir succedil şuumlphesi ile polis
tarafından goumlzaltına alınan ccedilocuklardır Soumlz konusu ccedilocukların ccediloğu hırsızlık yankesicilik
adam yaralama ve uyuşturucu madde kullanma ve satma succedillarından haklarında işlem
yapılmıştır Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların succedillulukla ilintili veya succedila
eğilimli olmalarında dikkat ccedileken bazı oumlzellikler şu şekilde belirtilebilir Ccedilocukların
ebeveynlerinin oumlğrenim duumlzeylerinin duumlşuumlk olması (annelerinin 90‟ı okuma yazma bile
bilmiyor babalarının da 43‟uuml her hangi bir okul mezunu değil) onların oumlnemli bir oranının
goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olmaları ( 70) ailelerinin son derece yoksul olmaları
(babalarının ccediloğunun duumlşuumlk nitelikli veya guumlndelikccedili iş alanlarda ccedilalıştıkları kazanccedillarının
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
306
son derece duumlşuumlk olduğu ve goumlccedil sonrası ekonomik sorunlar yaşadıkları ccedilocukların 94‟e
yakını ailelerini ldquoccedilok fakirrdquo ve ldquofakirrdquo olarak nitelendirdikleri) evden kaccedilma sıklığının
yaygınlığı ( 60) ccedilocukların bazı guumlnlerde sokaklarda sabahladıkları ( 667) sapkın ve
sokaklara takılan akranlara sahip oldukları (arkadaşlarının ccediloğu da kendileri gibi uyuşturucu
veya bağımlılık yapıcı madde kullandıkları) oumlğrenim kurumlarından ayrılmaları veya terk
etmeleri ( 53‟uuml halihazırda bir oumlğrenim kurumuna devam etmiyor) aileye ilişkin ciddi
sorunlar yaşamaları (uumlvey ccedilocuk olma 611 90‟ı evde suumlrekli ve bazen fiziksel şiddet
goumlrduumlklerini ifade etmeleri 25‟inin babasının hayatta olmaması ccedilocukların 367‟sinin
ebeveynlerinin ayrı yaşamaları) ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda sokakla tanışmaları ve sokakta ccedilalışmaya
başlamaları ( 734‟uuml 10 yaşına varmadan sokakları mesken edindikleri) yaptıkları iş
tuumlruumlnuumln son derece niteliksiz olması ( 40‟ı ccediloumlp toplama işini yapıyor) gibi etkenler sokakta
ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukları succedillu kılan faktoumlrler olarak dikkat ccedilekmektedir Bu
bulgular araştırmamızın hipotezlerini doğrular niteliktedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Ccedilocukluk
doumlneminde deneyimlenen yaşam tarzları ve yaşanılankarşılaşılan guumlccedilluumlklermağduriyetler
succedilluluğun oumlnemli belirleyicileri olarak etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilocukluk
deneyiminin olumlu ve olumsuz bir tarzda şekillenmesinde oumlzellikle de ccedilocuğun yetiştiği aile
ortamı (şiddet sevgisizlikilgisizlik yoksulluk succedillu ve sapkın bireylerin varlığı
ebeveynlerin ccedilocuk yetiştirme konusundaki bilgisiz oluşları ccedilalışma youmlnuumlnde baskılamaları
gibi) okul deneyimi succedillu akran etkileri ailenin ekonomik geccedilim sorumluluğunu omuzlarında
hissetmeleri sokakta karşılaştıkları guumlccedilluumlkler taciz ve bazı sosyo-ekonomik dezavantajlar
dominant faktoumlrler olarak etkide bulunduğu soumlylenebilir Soumlz konusu doumlnemde ccedilocukların
sorunsuz bir aile yapısı iccedilerisinde sosyalleşmelerinin sağlanması ve oumlğrenimlerine devam
edebilme olanaklarının yaratılması gerekirken sokakların riskli alanlarında yaşam
muumlcadelesine atılmaları atılmak zorunda bırakılmaları onları succedila eğilimli kılan oumlnemli bir
etken olmaktadır Oumlzellikle de aile denetiminden kaccedilan ccedilocukların sokaktaki succedillu kuumlltuumlruumln
etkisine accedilık olma riskleri daha yuumlksektir
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından oumlzellikle ccedilalıştırılmaları konusunda zorlanmaları ve
ccedilocukların istenilen duumlzeyde parayı eve goumltuumlrememeleri durumunda psikolojik ve fiziksel
şiddet goumlrmeleri ccedilocukların ccedilok para kazanmak iccedilin zamanlarını daha ccedilok sokaklarda
geccedilirmelerine veya evden kaccedilma veya eve doumlnmeme gibi sonuccedillara yol accedilabilmektedir Bu
olumsuz tutumlar bazen de ccedilocukları hırsızlık yapmaya da itebilmektedir Sonuccedil olarak
ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik bu olumsuz tutumları ccedilocukların ebeveynlerine olan
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
272
unsurları burada belirtilebilir Oumlzellikle ekonomik alanda yaşanan sorunlar ccedilocukların ailenin
geccedilimine katkı yapmak iccedilin sokağa youmlnelmelerine sokakta ccedilalışmalarına yol accedilmıştır
Sokağa youmlnelen ccedilocukları iki genel grup olarak kategorileştirmek muumlmkuumlnduumlr İlki
ldquosokakta ccedilalışan ccedilocuklarrdquo ikincisi ise ldquosokakta yaşayanrdquo veya ldquosokak ccedilocuklarırdquo olarak
nitelendirilen ccedilocuklardır ldquoSokakta ccedilalışan ccedilocuklarrdquo kavramı ailelerinin geccedilimine yardımcı
olmak veya kendi harcamalarını karşılamak gibi ekonomik gerekccedilelerle sokakta uumlcret getirici
işlerde ccedilalışan dolayısıyla zamanlarının oumlnemli bir kısmını sokaklarda geccediliren ancak genelde
iş sonrası evlerine geri doumlnen ccedilocukları tanımlamaktadır Bu ccedilocukların en belirgin
oumlzelliklerinden biri ndashki aynı zamanda bu oumlzellik onları ldquosokak ccedilocuklarındanrdquo veya ldquosokakta
yaşayan ccedilocuklardanrdquo ayıran en belirgin farkı oluşturur- bu ccedilocukların aileleri ile olan
ilişkilerinin devam ediyor olmadır ldquoSokak ccedilocuklarırdquo veya ldquosokakta yaşayan ccedilocuklarrdquo
kavramı ise genelde kısmen veya hiccedilbir şekilde aile desteği olanağına sahip olmayan veya bu
destekten yoksun olan ve dolayısıyla ev ve aile ile irtibatları goumlrece kesilmiş olan -bazen veya
hiccedil eve doumlnmeyen- yaşam mekacircnları olarak da sokakları kullanan sahipsiz ccedilocuk kuumlmesini
tanımlamaktadır Bunlar genelde evden atılmış veya aileleri tarafından sokağa terk edilmiş
veya aile iccedili şiddet istismar veya istenmeme durumundan dolayı evden kaccedilmış veya eve
suumlrekli gitmeyen aileleri bilinmeyen veya ailesi olmayan ya da ailesi olduğu halde tamamen
başıboş bırakılan ccedilocuklardır UNICEF yetkilileri tarafından risk altında goumlruumllen ccedilocuklar iccedilin
yapılan ayrım ve tanımlamalar da yaklaşık olarak bu ccedilerccedilevede değerlendirilmektedir (bkz
Ennew 2003 15-16 Atauz 1999 Sayıta 2005 Hatloy vd 2005 Yuumlksel ve Oto 200412
Bilgin 2008 37-42 Guumlngoumlr 199828) UNICEF yetkilileri tarafından konuya ilişkin olarak
yapılan bir başka ayrım ve tanımlama da şu şekildedir 1 Aileleriyle suumlrekli ilişkisi olan
ccedilocuklar (sokaktaki ccedilocuk) 2 Aileleriyle zaman zaman ilişkisi olan ccedilocuklar (sokağın
ccedilocuğu) ve 3 Aileleriyle hiccedil ilişkisi olmayan veya ailesiz ccedilocuklar (terk edilen ve ihmal
edilen ccedilocuk)rdquo (Phillips 19944 Agrawal 1999 20)
Sokakta yaşayan veya sokaktaki ccedilocuklar sokağı genelde hem bir ccedilalışma hem bir
sapkın tutum sergileme (uyuşturucu madde kullanma ve satma dilencilik yapma başka
bireylere sataşma hırsızlık gasp ve cinayet vb succedillar işleme birtakım tacizlerle insanları
rahatsızlık verme gibi) ve hem de bir ev ortamı (dışarıda gecelemek gibi) olarak
kullanırlarken sokakta ccedilalışan ccedilocuklar ise genelde sokağı sadece bir ccedilalışma alanı olarak
kullandıklarını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu nedenle sokakta ccedilalışan ccedilocukların aileleri ile olan
ilişkilerinin oumlnemli oumllccediluumlde devam ettiği ve dolayısıyla ailelerinin denetiminin kısmen de olsa
soumlz konusu olduğu soumlylenebilir Sonuccedilta bu ccedilocuklar ailelerinin geccedilim guumlccedilluumlklerine katkıda
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
273
bulunmak iccedilin ccedilalışmaktadırlar Bu sebeple ccedilocukların oumlnemli bir kısmı kazanccedillarını eve
getirip ebeveynlerine vermektedirler veya en azından bu para ile okul ve eğitim masraflarını
karşılayarak ebeveynlerini bu yuumlkten kurtarmaya ccedilalışmaktadırlar Bu ccedilerccedilevede sokakta
ccedilalışan ccedilocuk ile sokakta yaşayan ccedilocuk arasındaki en ayırıcı iki temel fark olarak akşamları
eve doumlnme ve aile denetimibağlılığı konusunda ortaya ccedilıkmaktadır denilebilir
Bu noktada sokakta yaşayan ccedilocukların tuumlmuumlnuumln succedila bulaştığını ve aynı şekilde
sokakta ccedilalışan ccedilocukların da hiccedil succedilsapkın tutumlar geliştirmeyeceklerini iddia etmek
muumlmkuumln değildir Ancak sokakta yaşayan ccedilocukların daha ccedilok succedila bulaştıkları ve aynı
şekilde sokakta ccedilalışan ccedilocukların da succedila eğilimli hale geldiklerini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzellikle sokakta ccedilalışan ccedilocukların sokaktaki tuumlm risk ve tehlikelere accedilık bireyler oldukları
ve zamanla succedila eğilimli hale geldikleri goumlzlemlenen bir olgudur Sokaktaki sapkın bireylerle
temas etme yoğunluğu ebeveynleri ile olan ilişkilerin zayıflaması veya ebeveyn
denetiminden yoksun olma okul ve aile bağlılığının zayıflaması ve succedillu kuumlltuumlrlerle temas
etme olanağının ortaya ccedilıkması gibi unsurlar sokakta bulunan ccedilocukları succedil işlemeye
itebilmektedir Ccediluumlnkuuml ccedilalışılan sokak ortamlarının niteliği ccedilocukların succedillu motivasyona
sahip olabilme veya kriminalleşme risklerini arttırmaktadır Ekonomik ve ailesel sorunların ve
ayrıca succedil işleme fırsatının varlığı da buna eklendiğinde sokakta ccedilalışan ccedilocukların succedil
işleme accedilısından potansiyel bir grubu oluşturduklarını tahmin etmek muumlmkuumlnduumlr Ccediluumlnkuuml
sokakta yaşayan ccedilocukların genelde aile desteği ve denetiminden yoksun olmaları sahipsiz
ve kimsesiz bir pozisyonda olmaları onları succedil işlemeye daha accedilık hale getirmektedir En
basitinden sahipsiz ccedilocuklar hayatta kalabilmek veya accedillıklarını giderebilmek gibi bazı
zorunlu gereksinimlerini karşılamak iccedilin yasal olmayan bazı kriminal tutumlar (hırsızlık
yankesicilik madde kullanma ve satma gasp yaralama gibi) sergileyebilmektedirler Soumlz
konusu ccedilocukların succedila eğilimli olmalarında aileye ilişkin geccedilmişte yaşamış oldukları veya
yaşadıkları sorunlar ve dezavantajlar son derece oumlnem arz etmektedir Bu nedenle sokakta
ccedilalışan ccedilocuklar iccedilin gelecekte sokağın ccedilocuğu olma ve dolayısıyla succedillu olabilme gibi bir
risk her zaman olasıdır Bu ccedilerccedilevede sokakta ccedilalışan ccedilocukların da -her ne kadar sokakta
yaşayan ccedilocuklar duumlzeyinde olmasa bile- succedila bulaşma risklerinin soumlz konusu olabileceğini
ileri suumlrmek muumlmkuumlnduumlr
Sokak ccedilocuk ve succedilluluk ilişkisi uumlccedillemesinde yukarıda ifade edilen hususların
araştırma alanı accedilısından daha gerccedilekccedili saptamalar teşkil ettiği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml
araştırmanın gerccedilekleştiği Diyarbakır sokakları succedil davranışının oumlğrenilmesi accedilısından ciddi
risk ortamlarını teşkil etmektedir Guumlvenli alanlar olmaktan son derece uzak olan bu sokaklar
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
274
succedillu akranlarla temas etmenin de en olanaklı olduğu yerlerdir Oumlzellikle de Diyarbakır ilinde
sokakta ccedilalışan ccedilocukların ebeveynlerinin denetimlerinden uzak olmaları sokaklardaki succedillu
sayısının fazlalığı ve succedillu ccedileteler tarafından kullanılabilme riskinin yuumlksek olması gibi
etkenler onların succedilluluk accedilısından riskli bir kategori iccedilerisinde goumlruumllmelerine yol
accedilabilmektedir Dolayısıyla gerek succedil davranışının oumlğrenilmesi gerekse de succedila maruz kalma
veya istismar konusu edilme accedilısından sokaklar en riskli alanlar iccedilerisinde goumlsterilebilir
Sokakta ccedilalışan ccedilocuk faaliyetleri daha ccedilok enformel hizmet sektoumlruumlnuumln marjinal
alanında yoğunlaşan kurumsallaşma niteliğinden yoksun ve denetim dışı mekanlarda kazanccedil
elde etmeye youmlnelik gerccedilekleştirilen ccedilabalar veya eylemlerdir Soumlz konusu ccedilocuk faaliyeti her
hangi bir beceri gerektirmeyen ve denetimi son derece guumlccedil olan mekacircnlarda
gerccedilekleşmektedir Ccedilocuklar tarafından gerccedilekleştirilen bu faaliyet tarzları tarımsal alanda
gerccedilekleşen doumlnuumlşuumlmler goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan işsizlik ve yoksulluk ccedilocukların hane
gelirine katkı yapma zorunluluğunun ortaya ccedilıkması hızlı kentleşme ve genccedil nuumlfus oranın
yuumlksekliği gibi ccedilok sayıda faktoumlrle ilişkilidir (Bilgin 2008 21)
2 KURAMSAL CcedilERCcedilEVE CcedilOCUKLARIN SOKAKTA BULUNMA
NEDENLERĠ VE SUCcedilLULUK
Sokakta ccedilalışan ccedilocuk olgusu oumlnemli oumllccediluumlde goumlccedil sorununun ve bununla ilintili kentsel
yoksulluğun bir parccedilası olarak ortaya ccedilıkmıştır Yapılan ccedilok sayıda araştırmanın sokakta
ccedilalışan ccedilocukların oumlnemli bir oranının geccedilmiş doumlnemde goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olduğu
youmlnuumlnde bulgular saptanması (oumlrneğin bkz Erkan vd 2002 Şişman 2004 Altuntaş
2003) ccedilocukların sokakta bulunmaları veya sokağı mesken edinmeleri ile goumlccedil
arasında bir ilişkinin var olduğunun bir kanıtı olarak goumlruumllebilir Aynı
şekilde ccedilocukların kuumlccediluumlk yaşlarda işguumlcuuml piyasasına katılmalarının oumlnemli bir nedeni
ailelerin iccedilinde bulundukları ekonomik yetersizliklerdir Sokakta ccedilalışan ccedilocukların mensup
oldukları ailelerin gelir duumlzeylerinin son derece duumlşuumlk olması ndashbu husus neredeyse tuumlm
araştırmaların ortak bir bulgusu olarak dikkat ccedilekmektedir- (bkz Şişman 2004 Baştaymaz
1990 Bilgin 2008 Ccedilevik1997 Atauz 1998 Altuntaş 2003 Erkan vd 2002 51ndash
78) sokakta ccedilalışma ile ailenin yoksulluğu arasında guumlccedilluuml bir ilişkinin varlığını
goumlstermektedir Bu da ccedilocuk işccedililiğinin oumlnde gelen bir nedeninin yoksulluk olduğunu
goumlstermektedir Sonuccedil olarak goumlccedil ile birlikte ebeveynlerin kent ortamında işsiz kalmaları
ailelerin geccedilimlerini sağlama goumlrevini oumlnemli oumllccediluumlde ccedilocukların uumlstlenmelerine yol accedilmıştır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
275
ldquoSokakta ccedilalışan ccedilocukrdquo sorunu bir bakıma ebeveynlerin yoksul olmaları ve iş
bulmakta sorun yaşamaları nedeniyle pek ccedilok ebeveynin ccedilocuğunu eve gelir getirmesi iccedilin
ccedilalışmaya zorlamalarından kaynaklanır Diğer bir deyişle sokakta ccedilalışan ccedilocuk sorunu
ailenin ccedilocuğunu zorla ccedilalıştırmasının da oumltesinde kentsel yoksulluğun bir tezahuumlruuml olarak
ortaya ccedilıkmaktadır Aynı şekilde hane halkı reisinin hasta ve yaşlı olması aileleriyle olan
duumlzensiz-sorunlu ilişkileri de ccedilocukların ccedilalışmasına doğrudan yol accedilan faktoumlrlerden biri
olarak rol oynamaktadır (Yuumlkseker 2006229) ILO ccedilocuk işccedililiğinin nedenleri arasında
ldquogelenekler eğitime ulaşılabilmede yaşanan sorunlar ve yoksulluğa accedilıklıkrdquo gibi faktoumlrleri
goumlstermektedir Aynı şekilde sokakta ccedilalışan ccedilocuklar olgusunun nedenleri arasında sağlıksız
yerleşme yoksulluk boumlluumlşuumlm adaletsizliği boumllgesel eşitsizlikler eğitim olanaklarından
yararlanamama ve ailenin duygusal istismarı gibi etkenler de bulunmaktadır (bkz Yetim ve
Ccedilağlayandereli 2007 35- 36)
ldquoSokak ccedilocuğurdquo olgusunun nedenleri konusunda ise ccedilok sayıda etkenden soumlz
edilebilir Aile sorunları (aile parccedilalanması boşanma aile iccedili şiddet ve istismar ebeveynsel
denetimin yetersizliği uumlvey evlat olma aileden gerekli ilgiyi goumlrememe veya sevgisizlik
ebeveynlerin uyuşturucu kullanma veya succedilluluk durumu) goumlccedil kente uyum sorunları okula
ilişkin sorunlar (ayrımcılıketiketleme okul başarısızlığı okulu sevmeme okulu terk etme
veya ayrılma okul iklimi) akran grubunun etkisi sokağın cezbedici oumlzelliği ccedilocukların para
kazanmaları youmlnuumlnde kuumlltuumlrel değerlerin varlığı gibi faktoumlrler burada zikredilebilir
Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuumlne goumlre genel olarak ccedilocukların sokakta olma nedenleri arasında
kendileri iccedilin para kazanma ve ailelerine bu konuda yardımcı olma barınacak yer bulma aile
iccedili sorunlardan kurtulma ev işlerinden kurtulma ve ccedilocuk kurumınlardan kurtulma gibi
etkenler bulunmaktadır Ancak tuumlm bu etkenlerin temelinde yoksulluk faktoumlruumlnuumln olduğu bir
gerccedilektir (World Health Organization 2003)
Guumlneş ve Kalaycı (2004 7) ccedilocuğu sokağa iten nedenleri ve onları sokakta bekleyen
tehlikeleri şu şekilde belirtmektedirler
1Ccedilocuğu sokağa iten nedenler a) goumlccedil ve goumlccedille ilintili ortaya ccedilıkan uyum sorunları b)
yoksulluk işsizlik ekonomik yoksunluk gibi iktisadi etkenler c) ccedilocuğun para kazanma veya
aile buumltccedilesine katkıda bulunma youmlnuumlndeki kuumlltuumlrel değerlerin varlığı d) arkadaş grupların
etkisi e) ccedilocuğun aile bireyleri tarafından istismar ve ihmal edilmesi f) aile iccedili şiddet cinsel
taciz ve tecavuumlz g) eğitimsizlik h) aile parccedilalanması ı) ccedilarpık kentleşme i) sokağın bireyi
ccedileken yapısı ve sokakta oumlzguumlr davranabilme olanağı j) medyanın menfi etkileri k)
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
276
denetlenmeyen oyun salonlarının ccedilekiciliği l) bireylerin sokaklardaki ccedilocuklara merhamet ve
yardımseverlik duygusu altında verdikleri para ve eşyanın etkisi ve uzmanlık becerisi
olmayan bazı goumlnuumllluuml kuruluşların medyatik ccedilalışmalarının yarattığı olumsuz etkiler
2 Sokakta yaşayan ccedilocukları bekleyen riskler ise şu şekilde belirtilmiştir a) ihmal ve
istismara maruz kalma b) bali tiner sigara alkol gibi bağımlılık yapıcı bazı maddeleri
kullanmaya alışma c) zihinsel ve fiziksel gelişimindeki gerileme d) dayak yaralama ve oumllme
gibi bazı şiddet tutumları ile karşı karşıya gelme e) hırsızlık gasp gibi succedilları işlemeye
eğilimli olma f) psikolojik sorunlar g) fiziksel kazalara uğrama ı) eğitim ve sağlık alanında
bazı sorunlar ile karşı karşıya gelme i) cinsel taciz ve tecavuumlze uğrama
Sokakta ccedilalışmak veya sokağı mesken edinmek ile succedilluluk arasında goumlrece bir ilişkiyi
oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Oumlzellikle ailede ciddi sorun veya sorunlar yaşayan ve sapkın
akranlarla temas etme olanağına sahip olan ccedilocukların succedilluluk accedilısından ciddi risk grubunu
oluşturduğu bir gerccedilektir Ailede gerekli ilgiyi ve sevgiyi goumlremeyen ccedilocukların yeni ilgi
alanı oluşturmaya youmlnelecekleri beklenen bir tutumdur Sapkın ve succedillu akran grupları burada
alternatif bir ilgi seccedileneği olarak devreye girmektedir
Ccedilocuk gelişimi ve yetiştirme konusunda son derece eğitimsiz ve bilgisiz olan bazı
ebeveynlerin zaman zaman ccedilocuklarını zorla ccedilalıştırdıkları ve dahası bu ccedilocukları fazla
kazanccedil elde etme konusunda da zorladıkları bilinen bir husustur Zorla ccedilalıştırılmak zorunda
bırakılan ve belirli miktarda para getirme zorunluluğu ile karşı karşıya gelen bazı ccedilocukların
istenilen duumlzeyde para kazanamadıkları veya kazandıkları parayı kişisel harcamaları iccedilin
kullandıklarında akşamgece eve doumlnme konusunda isteksiz davrandıkları ve bazen de eve
doumlnmedikleri tahmin edilmektedir Gerek evde ebeveyn baskısına maruz kalan ccedilocuklar
gerekse istenilen duumlzeyde para kazanamayan veya para kazandıkları halde ailelerinin
istedikleri miktarda parayı veremeyen ccedilocukların şiddet hakaret hırpalama adam yerine
konmama ilgisizlik gibi tutumlara maruz bırakılmaları onların evlerine ve ebeveynlerine
karşı duydukları ilgi ve bağlılıklarını zayıflatacaktır Ccediluumlnkuuml evde koumltuuml muamele ile
karşılaşma olasılığı olan bazı ccedilocuklar akşamları eve gitme yerine sokakları mesken edinme
veya başka illere gitme eğilimi sergileyeceklerdir Bu durum ccedilocukların giderek succedil yaşam
tarzına alışır hale gelmelerine yol accedilacaktır
Ccedilocuk succedilluluğunu irdeleyen yaklaşımlar genel olarak biyolojik psikolojikpsikiyatrik
ve sosyolojik yaklaşımlar şeklinde farklı disiplinler tarafından ele alınmaktadır Psikolojik ve
psikiyatrik yaklaşımlar ccedilocukların succedilluluk yapılarını antisosyal eğilimlilik kişilik
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
277
bozuklukları duumlşuumlk zekacirc ve iccedilguumlduumlsellik egosantrizm rijitlik hiperaktiflik zihinsel
rahatsızlıklar gibi etkenler ccedilerccedilevesinde ela almaktadır Biyolojik yaklaşımlar ise succedilluluğu
genelde genetiksel etkenler hormonal dengesizlikler ve beyine ilişkin sorunlarla
accedilıklamaktadır Son olarak sosyolojik yaklaşımlar ise ccedilocuk succedilluluğunu toplumsal yapı
toplumsal değişme sosyal sorunlar ve sosyalleşme gibi etkenler uumlzerinden ccediloumlzuumlmlemektedir
Burada oumlzellikle sokakta bulunma ile succedilluluk arasındaki ilişki sosyolojik ccedilerccedilevede analiz
edilmeye ccedilalışılacaktır Dikkat ccedilekici bir husus ccedilocukların sokakta bulunma nedenleri ile
succedilun sosyolojik nedenlerinin birbiriyle oumlrtuumlşuumlyor olmasıdır Bu da ccedilocuk succedilluluğu ile
sokakta ccedilalışma ve yaşama arasında bir ilişkinin varlığını goumlstermektedir
Succedil veya ccedilocuk succedilluluğunu ccediloumlzuumlmleyen ccedilok sayıda sosyolojik succedil teorisi
bulunmaktadır Bu kuramların her biri succedil olgusunu farklı değişkenler etrafında analiz
etmektedir Sosyal organizasyonsuzluk kuramı succedil fenomenini kent yaşam biccedilimi
(yoksulluk etnik heterojenlik yerleşim yerleri arası hareketlilik) ile bağlantılı olarak
irdelemektedir (Bkz Vito ve Holmes1994 141) Bohm Şikago kuramcılarının
ccedilalışmalarında yer alan sosyal organizasyonsuzluk ile ilintili succedil faktoumlrlerini şu şekilde
belirtmektedir a) ccedilocuklar uumlzerinde sosyal denetimin oumlnemli oumllccediluumlde yokluğu b) succedillu
davranışın genelde ebeveynler ve komşular tarafından onay goumlrmesi c) succedil işlemek iccedilin ccedilok
sayıda fırsatın olması d) meşru iş ve eğitim iccedilin ccedilok az sayıda fırsatın var olması
(Bohm1997 74) Bu kuramın genel olarak succedilu accedilıklama ccedilerccedilevesini izleyerek goumlccedil olgusu
ve goumlccediluumln yarattığı sorunlar kent yoksulluğu aile yapılarının ccediloumlzuumllmesi fiziksel ve değersel
bozulma sokaklardaki ccediloumlkuumlntuuml alanları gibi etkenlerin ccedilocukların succedila eğilimli olmalarında
etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Gerilim kuramı da succedil ve sapma olgusunu
ccediloumlzuumlmlerken sınıflı toplumlardaki amaccedil ve o amaca ulaşmak iccedilin varolan meşru yollar
arasındaki eşitsizliğin neden olduğu gerilim veya baskı suumlreccedillerine dikkat ccedilekmektedir Bu
kurama goumlre sınıflı toplumlarda alt sınıfa mensup olan bireylerin meşru amaccedillara yasal
yollardan ulaşma imkacircnları sınırlıdır veya engellenmiştir Bu sebeple dezavantajlı
pozisyonda olanların uumlst sınıfa yuumlkselebilme gayretleri oumlnemli oumllccediluumlde gayri meşru yolların
denenmesi ile gerccedilekleşmektedir Oumlzetle gerilim kuramı succedil analizinde toplumsal
engellemelerin veya fırsatların bloke edilmesinin sonuccedillarına dikkat ccedilekmektedir (akt Adler
vd1995111) Gerilim kuramını izleyerek goumlccedil ile birlikte kente yerleşen ailelerin iş
bulabilme olanaklarına sahip olamamalarının ccedilocukların sokakta ccedilalışmalarına neden olduğu
ve bu durumun da ccedilocukların succedila eğilimli olmalarında etkili olduğu soumlylenebilir Aynı
şekilde kent ortamında meşru fırsatlara ulaşma imkacircnlarının sınırlı veya bloke edilmiş olması
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
278
ve toplumsal eşitsizliğin varlığı gibi unsurlar da ccedilocuk succedilluluğunda etkili faktoumlrler olarak oumlne
ccedilıktığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Succedilluluğu kuumlltuumlr bağlamında ccediloumlzuumlmleyen alt kuumlltuumlr kuramları
da gerilim kuramı gibi succedilluluğun genelde alt-sınıfa oumlzguuml olarak ortaya ccedilıktığını
varsaymaktadır Ccedilocuk succedilluluğunu veya ccedilete succedilluluğunu succedilluluk alt-kuumlltuumlr
yaklaşımlarının uumlzerinden ccediloumlzuumlmleyen bu kuramlar ccedilete veya grupsal bağlamda
deneyimlenen yaşam tarzlarının egemen değerlerden farklı kuumlltuumlrel kodlar iccedilerdiğini ve bu
kuumlltuumlrel yapıların bireylerin succedillu değerler ve kodlar ekseninde sosyalleşmelerini sağlayarak
onları succedil işleme youmlnuumlnde motive ettiğini varsaymaktadır Kurama goumlre succedillu gruplar veya
ccedileteler tarafından yaşantılanan kuumlltuumlrel yapı oumlnemli oumllccediluumlde kriminojenik nitelikler
iccedilermektedir Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların bu kriminojenik değerlerle temas
etmeleri veya bu değerleri uumlretmeleri olasıdır ldquoSuccedillu Ccedilocuklarrdquo (Delinquent Boys 1955) adlı
uumlnluuml ccedilalışmasında Cohen succedil alt ndash kuumlltuumlruumlnuumln alt ve orta sınıf kuumlltuumlruuml arasındaki ccedilatışmanın
bir sonucu olarak ortaya ccedilıktığını ileri suumlrmektedir Succedil olgusunu ldquostatuuml engellenmesirdquo
uumlzerinden ccediloumlzuumlmleyen Cohen‟e goumlre statuuml engellenmesinin en ccedilok gerccedilekleştiği alanlardan
biri okuldur Bu sebeple Cohen alt sınıfa mensup ailelerin ccedilocuklarının okuldaki başarısızlık
durumları ile succedila youmlnelmeleri arasında bir bağlantı kurmaktadır Ona goumlre alt sınıfa mensup
bireyler okulda başarısız olmaktadırlar ve bu başarısızlık veya duumlşuumlk okul performansı onları
ccedilete oluşumlarının iccediline itmektedir Ccedileteye katılma başarısız olan bireylerin yeni bir benlik
oluşturma suumlreccedillerinde etkili olmaktadır Cohen oumlzetle ccedilocuk succedilluluğunu sınıf ebeveynlerin
durumları okul standartları ve ccedilete gibi unsurlarla ilintili olarak kuumlltuumlrel yapı ccedilerccedilevesinde
analiz etmektedir Succedil olgusunu alt-kuumlltuumlr kavramı ccedilerccedilevesinde ele alan diğer bir isim olan
Miller (1958) de ccedilocuk succedilluluğunun orta sınıfa oumlzguuml olan değer sistemine bir tepki olarak
ortaya ccedilıkmaktan oumlte alt sınıfın sahip olduğu değerler sisteminde bizzat succedilluluğa ilişkin
kuumlltuumlrel unsurların bulunması ile accedilıklamaktadır Succedil teorileri iccedilerisinde oumlnemli bir yere sahip
olan sosyal kontrol kuramı da succedillu davranışını bireylerin din aile okul gibi geleneksel
kurumlara ve değerlere olan bağlılıklarının zayıflaması ile accedilıklamaktadır Bu kuramın ilk
temsilcilerinden olan Hirschi (1969) aile okul ve din gibi geleneksel kurumların ve
değerlerin bireyleri sosyalleştiren temel unsurlar olduğunu ileri suumlrerek bireylerin bu
kurumlara ve değerlere olan bağlılıklarının zayıflamasıyla onların succedila youmlnelmeleri arasında
bir ilişki kurmaktadır Ayrıca bu yaklaşım ccedilocukluk doumlnemlerinde guumlccedilluuml bir iccedilsel denetimin
gelişmeyişinin veya iccedilsel denetim mekanizmasının sonradan işlevselliğini yitirmesinin bireyin
succedil veya sapkın tutum geliştirmesinde etkili olduğunu varsaymaktadır (bkz Williams III ve
McShane (1999 191) Aynı şekilde burada Gottfredson ve Hirschi‟nin succedilu accedilıklamak iccedilin
geliştirdikleri ldquoduumlşuumlk benlik denetimirdquo (low-self control) kavramsallaştırmasından soumlz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
279
edilebilir Onlar succedilluluğun temelinde ccedilocukların yetersiz yetişme tarzından kaynaklanan
ldquoduumlşuumlk benlik denetiminirdquo goumlrmektedirler Onlara goumlre iccedilguumlduumlsellik duygusuzluk fiziksel
risk alma dar goumlruumlşluumlluumlk soumlzel beceri yetersizliği maceraya duumlşkuumlnluumlk succedil mağdurlarına
karşı kayıtsızlık (acıya ilgisizlik) duumlşuumlk duumlzeyde bir performans bencillik evlilik iş ve
arkadaş edinmede istikrarsızlık ve şiddete eğilimli olmak gibi succedillulukla ilintili faktoumlrler
ldquoduumlşuumlk benlik denetimirdquo ile yakından ilişkilidir (Gottfredson and Hirschi 1996 39ndash41
Gottfredson and Hirschi 1990 89-91) Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların duumlşuumlk
sosyo-ekonomik ve kuumlltuumlrel bir ardalana sahip olmaları sosyalleşme suumlreccedillerine ilişkin
sorunlar yaşamaları daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda succedillu değerler ile tanışmaları aile iccedilinde
fiziksel şiddete maruz kalmaları gibi etkenler onların guumlccedilluuml benlik gelişiminin oumlnuumlndeki
engelleyici unsurlar olarak dikkat ccedilekmektedir Duumlşuumlk benlik denetimi de succedillulukla yakından
ilintili bir unsurdur Sosyal oumlğrenme kuramı da succedilluluğu oumlnemli oumllccediluumlde bireylerin kriminal
değer ve normlar ile temasları sonucunda diğer bir deyişle succedillu akranlarla olan sosyal
etkileşim suumlreci iccedilerisinde oumlğrenilen bir davranış olduğunu ileri suumlrmektedir Bu kurama goumlre
succedila eğimli hale gelmek succedillu gruplarlaakranlarla olan ilişkisinin sıklığı suumlresi oumlnceliği ve
yoğunluk duumlzeyine goumlre belirlenmektedir (Sutherland 1947) Sosyal oumlğrenme kuramının
guumlnuumlmuumlzdeki oumlncuumlleri tarafından modern toplumlardaki succedil veya şiddet davranışlarının
kaynakları arasında en ccedilok belirtilen unsurlar aile yapıları ccedilevresel deneyimler ve kitle
iletişim etkenleridir Bandura‟ya goumlre aile yaşamı uumlzerine gerccedilekleştirilen araştırmalar
ccedilocukların saldırgan davranışları ebeveynlerinden ve aile bireylerinden oumlğrendiklerini ortaya
koymaktadır Aynı şekilde şiddet veya succedil eylemlerinin yoğunluklu olarak gerccedilekleştiği
alanlarda ikamet edenler arasında şiddet ve succedil eğilimliğinin daha yuumlksek olduğu
belirtilmektedir Kitle iletişim araccedillarında sunulan şiddet sahnelerinin bireyler tarafından
model davranışlar olarak taklit edildikleri ileri suumlruumllmektedir (Siegel 1989 140) Sosyal
oumlğrenme kuramından hareketle sokakta ccedilalışan ve yaşayan ccedilocukların aile yapıları ve sahip
oldukları akran grup yapısının ciddi succedilluluk risk faktoumlrleri arasında yer aldığını soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Yaftalama veya damgalama teorisi de bireylerin sapkın veya succedillu bireyler
olarak etiketlenmelerinin onların succedilluluk suumlreccedilleri uumlzerinde pekiştirici bir etkide
bulunduğunu ve bunun da onları daha kolay succedillu kıldığını varsaymaktadır Diğer bir ifade ile
damgalama teorisyenleri bireyin stigmatize edilmesinin onların toplumdan dışlanmasına ve
succedillu gruplarla temasa geccedilmesine yol accediltığını ve bu durumun da bireyin succedilluluk durumunun
daha da pekişmesine neden olduğunu ileri suumlrmektedirler (Lemert 1951) Sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocuklar toplum tarafından potansiyel succedillu veya sapkın bireyler olarak goumlruumllmeye
ve dolayısıyla dışlanmaya yatkın bir grubu oluşturmaktadır Bu husus aynı şekilde onların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
280
succedila daha kolay youmlnelmelerini sağladığı soumlylenebilir Cohen ve Felson tarafından geliştirilen
rutin eylem teorisi ise succedil davranışını a) motive olmuş succedillu (ergen ccedilocuklar işsiz birey
uyuşturucu bağımlılığı vb) b) uygun hedefhedeflerin varlığı (ev ve arabaların kilitlenmemiş
olması gibi) ve c) yeterli duumlzeyde koruma oumlnlemlerin olmayışı (polisin ev sahibinin ve
guumlvenlik sistemin olmayışı) gibi uumlccedil temel faktoumlruumln birlikteliği ile accedilıklamaktadır (Cohen ve
Felson 1979) Sokaklarda ccedilalışan ve yaşayan ccedilocuklar rutin aktiviteler teorisi
perspektifinden bakıldığında daha ccedilok succedila motive oldukları ve succedil işlemek iccedilin de daha ccedilok
fırsatlarla karşılaştıkları soumlylenebilir Son olarak ccedilatışma veya radikal kuramcılar da succedil veya
succedilluluk olgusunu genelde iktidarguumlccedil sınıf ccedilıkar işsizlik yoksulluk soumlmuumlruuml hiyerarşi
tabakalaşma eşitsizlik ve kapitalizm gibi kavramlar uumlzerinden analiz etmektedirler (Bkz
Barlow1993 510ndash 511 Williams III ve McShane 1999165 Hagan 1991196 Chambliss
1996 224- 231) Sokakta ccedilalışan ccedilocukların ekonomik etkenler accedilısından (gelir duumlzeyinin
duumlşuumlkluumlğuuml yoksul olmaları vb) yaklaşıldığında dezavantajlı bir pozisyonda olmaları da
onları sokağa ve succedila youmlnelten unsurlar olmaktadır
Hagan veMcCarthy (1992) sokaktaki ccedilocuk olgusunu sınıf değişkeni ccedilerccedilevesinde
irdelemektedirler Sokaktaki ccedilocuk olgusu ile succedilluluk ilişkisinin ccediloumlzuumlmlenmesinde sosyal
kontrol ile gerilim teorisi değişkenlerinin birlikte ele alınmasını oumlnerdikleri soumlz konusu
ccedilalışmalarında sokak yaşamının succedilluluk riski uumlretebileceğini ileri suumlrmektedirler Onlara
goumlre kalabalık aileye sahip olma aileye ilişkin sorunlar yaşama ve aile buumlnyesinde ortaya
ccedilıkan sorunlara bağlı olarak azalan aile ve okul denetimi bireyi daha ccedilok sokağa itmekte bu
da succedilluluk riskini arttırmaktadır
Succedil teorileri genel olarak duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde ccedilocukların succedila eğilimli olmalarında ccedilok
sayıda değişkenin oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir Bu etkenler goumlccedil aşırı kentleşme sosyal
ccediloumlzuumllmelerin gerccedilekleşmesi sokakların ccediloumlkuumlntuuml alanlarına doumlnuumlşmesi succedillu kuumlltuumlrlerin
varlığı aile yapılarının zayıflaması aileye ilişkin sorunların varlığı yoksulluk işsizlik alt
sınıfa mensup olma okul başarısızlıkları ve duumlşuumlk oumlğrenim duumlzeyi succedillu akranların varlığı
succedil işleme fırsatlarının olması ve uyuşturucubağımlılık yapıcı maddelerin kullanılması
şeklinde belirtilebilir
Ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin olarak da ccedilok sayıda risk faktoumlruuml belirtilmektedir Oumlrneğin
Seyhan ve Bahar (2006 39) ve Ada (2007 304- 309) uumllkemizde ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin
etkenler olarak sosyo-ekonomik dezavantajlar eğitim ve iş olanaklarının yetersizliği
ebeveynlerden her ikisinin veya birisinin olmaması iccedilgoumlccedil işsizlik gecekondulaşma ve teroumlr
gibi faktoumlrleri goumlstermektedirler Bunun yanı sıra ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin genel faktoumlrler
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
281
olarak doğum oumlncesi ve doğum esnasında ortaya ccedilıkan olumsuzluklar hiperaktiflik veya
fevrilik ebeveyn denetimi disiplinsel tutumların zayıflığı ya da bozuk oluşu parccedilalanmış
aile ebeveynsel succedilluluk ailelerinin kalabalık oluşu sosyoekonomik dezavantajlılık akran
etkileri okul etkileri duumlşuumlk zeka duumlşuumlk okul başarısı ve okula devamsızlık gibi etkenlerden
soumlz edilmektedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Robins (1979)
yetişkin antisosyal davranışına ccedilocukluk antisosyal davranışının yol accediltığını ileri suumlrerek
antisosyal kişiliğin koumlkeninin ccedilocukluk doumlneminde aranması gerektiğini vurgulamaktadır
Kriminal davranışın madde kullanma (alkol ve uyuşturucu) ile oumlğrenim suumlrecini sonlandırma
gibi ccedilocukluğun ilk doumlnemlerinde ortaya ccedilıkan bazı davranışsal problemlerden
etkilenebileceği belirtilmektedir Erken doumlnemlerde başlayan madde kullanımı ile succedil
arasındaki ilişkiye odaklanan araştırma sayısı oldukccedila fazladır Bu araştırmalardan bazıları
alkol ve uyuşturucu kullanan adoumllesanların alkol ve uyuşturucu kullanmayanlara kıyasla daha
ccedilok kavga ettikleri hırsızlık olaylarını gerccedilekleştirdikleri ve succedil işledikleri sonucunu elde
etmişlerdir Kriminal davranışı etkileyen diğer bir davranışsal problem de erken yaşlarda
okuldan ayrılmak veya okulu terk etmektir Bunun da bireylerin gelecekte herhangi bir işe
sahip olabilme olanağını riske edeceği iccedilin sapma veya succedillulukta etkili olabileceği
belirtilmektedir (Ge vd 2001 735) Moffitt (1993) de Gottfredson ve Hirschi (1990)‟nin
iddia ettiklerine benzer biccedilimde succedilluluğun suumlreklilik arz etmesinin temelinde ldquoduumlşuumlk benlik
denetiminirdquo goumlrmektedir Bilindiği gibi bireylerin benliksel gelişimleri oumlnemli oumllccediluumlde
ccedilocukluk doumlnemlerinde gerccedilekleşmekte ve dolayısıyla benlik gelişiminde belirleyici
unsurların başında aile gelmektedir Patterson vd (1989) ise aile ortamı iccedilerisinde gelişen
anti - sosyal eğilimlerin bireyin okul ve akran ortamları iccedilerisindeki ilişkilerini etkilediğini
ileri suumlrmektedir Bireylerin oumlzellikle toplum yanlısı sosyal ilişkilerden yalıtılmaları onların
succedila katılma veya succedil işleme olasılıklarını arttırmaktadır Bu accedilıklamalar ışığında ccedilok kuumlccediluumlk
yaşlarda veya ccedilocukluk doumlnemlerinde ccedilocukların sokağı mesken edinmeleri ve aile iccedilerisinde
bazı olumsuzluklar yaşamaları ve dezavantajlı bir pozisyonda sosyalleşmeleri onların
krimanal youmlnelmelerinde etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
282
3 ARAġTIRMANIN METODOLOJĠSĠ
31 AraĢtırmanın Konusu ve Amacı
Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu boumllgeleri genelinde teroumlrle muumlcadele kapsamında
suumlrduumlruumllen ccedilatışma konsepti iccedilerisinde ccedilok sayıda insan guumlvenlik nedeniyle goumlccedil etmek
zorunda kalmış veya goumlccedil ettirilmiştir Soumlz konusu goumlccedil olgusundan en ccedilok etkilenen illerden
biri Diyarbakır ilidir Aldığı yuumlksek orandaki goumlccedil ile birlikte Diyarbakır ili yoksulluk işsizlik
aile parccedilalanması sosyal dokunun tahribatı fuhuş succedil ve şiddet olaylarında artış gibi ciddi
sorunlarla karşı karşıya gelmiştir 2004 yılında Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar
Genel Muumlduumlrluumlğuuml buumlnyesinde hazırlanan bir raporda Diyarbakır ilinde yaşayan ccedilocukların
buumlyuumlk bir oranının sokaklarda yuumlksek riskler altında yaşadıkları tespitine yer vermektedir
(Guumlneş ve Kalaycı 200415)
Bu araştırmanın konusunu Diyarbakır il oumlrneğinde sokakta ccedilalışan ve succedil isnadı ile
alıkonulan ccedilocuklar oluşturmaktadır Araştırmanın amacı ise sokakta ccedilalışma ve sokağı
mesken edinme ile succedilluluk arasındaki ilişkiyi irdelemektir Bu ccedilerccedilevede sokakta ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilerisinde succedila bulaşan ccedilocukların nasıl bir profil sergilediklerini ortaya koymak ta
bu araştırmanın oumlnemli bir amacını oluşturmaktadır Bu kapsamda araştırma grubunda yer
alan ccedilocukların sosyo-demografik kuumlltuumlrel ve ekonomik oumlzellikleri saptanmaya ccedilalışılmıştır
Ayrıca bu araştırma kapsamında sokakta ccedilalışan ccedilocukların eve ilişkin tutumları (evden
kaccedilma durumları gibi) en ccedilok hangi succedil tuumlrlerini işledikleri bu succedilları niccedilin işledikleri
madde kullanma durumları sokakta yaptıkları iş tuumlrleri ve sokakta ccedilalışmaya nasıl baktıkları
gibi konuların accedilıklanması da amaccedillanmıştır
32 AraĢtırmanın Evren ve Youmlntemi
Araştırmanın evrenini Diyarbakır kent merkezinde succedil isnadı ile alıkonulan sokakta
ccedilalışan ccedilocuklar oluşturmaktadır Araştırma kapsamında Diyarbakır ilinde 10 7 2005- 15 9
2005 tarihleri arasında her hangi bir succedil istinadı ile Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuuml‟ne getirilen ve
haklarında işlem yapılan 30 ccedilocuk bulunmaktadır Soumlz konusu ccedilocuklara 62 sorudan oluşan
bir anket formu uygulanmıştır
Diyarbakır ilinde sokakta ccedilalışmak ve sokağı mesken edinmenin ccedilocukları succedil
işlemeye eğilimli kıldığı hususu araştırmanın temel varsayımını oluşturmaktadır Ccediluumlnkuuml
succedillu değerlerin oumlğrenilmesi succedilun yoğun işlendiği toplumlarda daha kolaydır Succedillu
davranışın sosyalizasyon suumlreci boyunca oumlğrenilen bir davranış olduğu yaklaşımı esas
alınırsa sokaklarda succedillu değerlerin oumlğrenilmesini olanaklı kılacak ccedilok sayıda fırsatların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
283
olduğu bir gerccedilektir Oumlzellikle ebeveyn denetimden yoksun olan ve sorunlu ilgisiz ailelere
mensup olan ccedilocukların sokak mekacircnlarında succedillu değerleri oumlğrenebilecekleri
varsayılmaktadır Araştırmanın diğer bir varsayımını da ldquosokakta ccedilalışan ccedilocuklarınrdquo
gelecekte ldquosokakta yaşayan ccedilocukrdquo veya ldquosokak ccedilocuğurdquo olmaya nazmet bir grubu teşkil
edebileceği tezi oluşturmaktadır Ccedilocukların ldquosokak ccedilocuğu olmardquo veya ldquosokakta yaşamardquo
risklerinin artmasıyla birlikte soumlz konusu grubun kriminal eğilimlilik riskinin de artabileceği
duumlşuumlnuumllmektedir Bu ccedilerccedilevede araştırmanın temel hipotezleri olarak şunlar belirtilebilir
1 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu goumlccedil eden ailelerin
ccedilocuklarıdır
2 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu aile temelinde bazı sorunları
deneyimlemiş ccedilocuklardır
3 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu duumlşuumlk gelirli ailelerin
ccedilocuklarıdır
4 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu geccedilim guumlccedilluumlklerine ilişkin
sorunları aşmada ailelerine yardımcı olmak iccedilin sokağa ccedilıkmışlardır
5 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu sapkın veya succedil işleyen
akran gruplarına sahiptir
6 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu okula ilişkin sorunlar
yaşayan ccedilocuklardır
4 ARAġTIRMANIN BULGULARI VE BU BULGULARIN
DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
41 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-DEMOGRAFĠK OumlZELLĠKLERĠ
411 AraĢtırma Grubunun Cinsiyet Durumu
Bu araştırmanın yapıldığı tarihte herhangi bir succedil istinadı ile Ccedilocuk Şube
Muumlduumlrluumlğuumlne getirilen ve anket formumuzu doldurmaya olumlu olarak yaklaşan ccedilocukların
tuumlmuuml erkek ccedilocuklardır Bu nedenle araştırma kapsamında sokakta ccedilalışan ve succedil istinadı ile
hakkında işlem yapılan ccedilocukların tuumlmuumlnuumln erkek olduğunu belirtmek muumlmkuumlnduumlr
412 AraĢtırma Grubunun YaĢ Durumu
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların 567‟si 10-14 ve 433‟uuml de 15- 18 yaş
arasında yer aldıkları tespit edilmiştir Bu bulgular ccedilocukların yarısından daha fazlasının ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda (10-14 yaş diliminde) succedil eylemleri nedeniyle Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuuml‟ne
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
284
getirildiğini goumlstermektedir Succedil işlemek iccedilin her ne kadar bu yaş dilimi son derece kuumlccediluumlk yaş
kategorilerine karşılık gelse de yapılan ccedilok sayıda araştırma kronik succedilluların veya succedilu
alışkanlık edinenlerin genelde ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda succedil işlemeye başladıklarını goumlstermektedir
Succedila başlama yaşı ile ilgili gelişmiş uumllkelerdeki kriminal kariyer araştırmalarında genelde succedil
işleme yaşının 13-15 yaş aralığında en uumlst değeri aldığı goumlruumllmuumlştuumlr (bkz Kızmaz 2006 80-
83) Bu nedenle ccedilok sayıda succedil araştırmacısı (bkz Farrington 1983 Mendelzys 1979
Gendreau Little vd 1996) ccedilocukluk doumlnemindeki davranışsal problemlerin varlığını (anti
sosyal veya succedilluluk yapıları) gelecekteki ciddi succedilluluğun oumln habercisi veya goumlstergeleri
olduğunu ileri suumlrmektedirler
Succedilluluğun gelişiminde ccedilocukluk doumlnemi son derece oumlnem arz etmektedir Kızmaz
(2006) ldquoCezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillularrdquo adlı ccedilalışmasında araştırma grubundaki
succedilluların oumlnemli bir oranının succedil işlemeye ccedilocukluk doumlnemlerinde başladıkları youmlnuumlnde
bulgular saptamıştır Soumlz konusu araştırmada goumlruumlşme esnasında succedilluların buumlyuumlk bir
kısmının ccedilocukluk doumlnemlerinde ufak tefek hırsızlıklar yaptıklarını kavga ettiklerini bazı
yaralama olaylarına karıştıklarını okuldan ve evden kaccediltıklarını yalan soumlylediklerini ve
ebeveynlerine karşı geldiklerini dile getirmişlerdir Bu husus ccedilocukluk doumlnemlerinde gelişen
succedilluluk veya antisosyal yapının gelecekteki muumlkerrer succedilluluk ile bir ilişkisinin varlığını
goumlstermektedir Bu ccedilerccedilevede yetişkinlik doumlnemindeki succedilluluğu ccedilocukluk doumlnemindeki
antisosyal yapının bir devamı olarak goumlrmek muumlmkuumlnduumlr
413AraĢtırma Grubunun Goumlccedilten Etkilenme Durumu
Araştırmanın oumlnemli bir bulgusu succedil isnadı ile haklarında işlem yapılmış ccedilocukların
oumlnemli bir oranının goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocuklarının olmasıdır Boumllgede ccedilocuk emeğinin
kullanılması dacirchil hacirclihazırda yaşanan ccediloğu sorun yaşanan goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıktığını
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Yuumlkseker‟in İstanbul ve Diyarbakır‟da zorunlu goumlccedil mağdurlarının
sorunları uumlzerine yaptığı ccedilalışmada ccedilok sayıda sorunun tespit ettiği goumlruumllmektedir Yuumlkseker
bu problemleri geleneksel geccedilim kaynaklarından kopma geccedilinme zorluğu ccedilekme işsizlik ve
yoksulluk sosyal yurttaşlık haklarından yararlanamama konut ve barınma sorunusıkıntısı
ccedilekme ccedilocuk emeğinin istismarı eğitim hakkı ve fırsatlarından yararlanamama ve
ayrımcılığa uğrama şeklinde belirtmektedir (Yuumlkseker 2006216) Oumlzellikle kent
ortamlarında yetişkin erkek ve kadınların iş bulamamaları veya ccedilalışamayacak durumda
olmaları (hastalık yaşlılık uygun işin olmayışı gibi) evin geccedilim sorumluluğunu oumlnemli oumllccediluumlde
ccedilocukların uumlstlenmesine yol accedilmıştır Bu sebeple ccedilocuk emeğinin bir geccedilim stratejisi olarak
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
285
kullanılması goumlccediluumln zorunlu bir sonucu olarak ortaya ccedilıktığı ileri suumlruumllebilir Ccedilocukların
ailelerinin goumlccedil durumlarına ilişkin veriler aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 1 Ccedilocukların Ailelerinin Goumlccedil Etmeye İlişkin Oransal Dağılımı
Goumlccedil Durumları Sayı
Başka yerden buraya goumlccedil ettik 21 700 Daha oumlnce de burada ikamet ediyorduk 9 300 Toplam 30 100
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların 70‟inin goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olduğu
goumlruumllmektedir Bu oran goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan ekonomik veya aileye ilişkin sorunların
ccedilok sayıda ccedilocuğu sokağa ittiği ve bunun da onları succedila eğilimli kıldığını goumlstermektedir Bu
oranlar goumlccedil ve succedilluluk ilişkisi konusunda bir fikir vermesi accedilısından oumlnem taşımaktadır
Burada oumlnem arz eden diğer bir bulgu da succedil işlemiş olan ccedilocukların oumlnemli bir
oranının kendi ailelerinin 1996 yılından oumlnceki yıllarda goumlccedil etmiş olduğunu belirtmiş
olmalarıdır Oumlrneğin ccedilocukların 23‟i 1992-1995 yılları arasında 62‟si de 1992 yılından
oumlnce ailelerinin goumlccedil etmiş olduklarını belirtmişlerdir Bu ccedilocuklardan sadece 3‟uuml ( 143‟uuml)
1997ndash2000 yılları arasında goumlccedil ettiklerini dile getirmişlerdir Bu verilere genel olarak
bakıldığında bu ccedilocukların ebeveynlerinin goumlccedil etme yıllarının daha ccedilok 1990 ile 1996 yılları
arasında gerccedilekleştiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu yıllar aynı zamanda uumllkemizde goumlccediluumln
kitlesel olarak gerccedilekleştirildiği yıllara karşılık gelmektedir
Bu goumlccedillerin oumlnemli bir oranı Diyarbakır ili dışından (Muş Bingoumll Mardin Siirt)
gerccedilekleşmiştir ( 571) Bunu Diyarbakır‟ın ilccedileleri ( 381) ve koumlylerine ( 48) ilişkin
oranlar izlemektedir Goumlccedil etme nedenlerine ilişkin oranlar da şu şekilde saptanmıştır
Tablo 2 Ccedilocukların Ailelerinin Diyarbakırrsquoa Goumlccedil Etme Nedenlerinin Dağılımı
Goumlccedil Etme Nedenleri Sayı
İş bulabilmek iccedilin 4 1905
Eğitim iccedilin 1 476
Teroumlr ve guumlvenlik olayları 4 1905
Akrabam ve yakın ccedilevrem olduğu iccedilin 1 476
Yoksulluk 9 4286
Diğer 3 1429
Toplam 21 10000
Ccedilocuklar ebeveynlerinin goumlccedil nedenlerine ilişkin olarak en ccedilok ekonomik sorunları
gerekccedile goumlstermişlerdir Oumlrneğin ccedilocukların kendi ailelerinin 428‟i ldquoyoksullukrdquo ve
19‟u da ldquoiş bulabilmekrdquo gibi nedenlerle yerleşim yerlerini değiştirdiklerini belirtmişlerdir Bu
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
286
iki seccedileneğin toplamı yaklaşık olarak 62‟yi bulmaktadır ldquoTeroumlr ve guumlvenlik olaylarırdquo
nedeniyle goumlccedil etmiş olduklarını belirtenlerin oranı ise sadece 19 ile sınırlı kalmıştır
Ccedilocukların 142‟si de aile iccedili tartışma boşanma deprem korkusu gibi diğer nedenlerden
dolayı goumlccedil ettiklerini ifade etmiştir
Ancak araştırmanın konuya ilişkin saptadığı diğer oumlnemli bir bulgu ise goumlccedil etmiş
olanların goumlccedil ettikleri Diyarbakır kentinde ekonomik sorunlarının devam etmiş olmasıdır
Başka bir deyişle ccedilocukların anlatımlarına dayanarak goumlccedil edilen yeni yerleşim yerlerinde
ekonomik sorunların ccediloumlzuumllmesi yerine giderek daha da koumltuumlleştiğinin saptanmış olmasıdır
Ccediluumlnkuuml ccedilocukların 81‟i ailelerinin kente goumlccedil etmekle birlikte ekonomik sorunları yaşamaya
devam ettiklerini dile getirmişlerdir Sadece 143‟uuml herhangi bir sorunları olmadığını
belirtmişlerdir
Goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan ccedilok sayıda olumsuz etkenin (işsizlik yoksulluk dışlanma
aile ccediloumlzuumllmesi goumlccedil edilen yerlerde ortaya ccedilıkan ccediloumlkuumlntuuml alanları enformel denetimin
zayıflaması kentin succedilluluk accedilısından cazip ve elverişli koşullar iccedilermesi ccedilocukların
sokaklarda ccedilalışmak zorunda kalmaları gibi) ccedilocukların succedila youmlnelmelerinde katkısı olduğunu
tahmin etmek muumlmkuumlnduumlr
42 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-EKONOMĠK OumlZELLĠKLERĠ
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların duumlşuumlk ekonomik bir duumlzeye sahip ailelerin
ccedilocukları olduklarını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Zaten soumlz konusu ccedilocukların oumlnemli bir oranı
ailenin ekonomik durumu ve aile iccedilindeki sorunlardan dolayı sokakları mesken edinmek
zorunda kalmışlardır Aile iccedilinde yaşanan sorunların bazılarının da ekonomik kaynaklı olduğu
bir gerccedilektir
421 Ccedilocuklarının Ailelerinin Ekonomik Durumlarına ĠliĢkin Bulgular
Araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların kalabalık bir aile yapısına sahip oldukları
soumlylenebilir Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 67‟si) 4 ve daha fazla kardeşe sahiptir
Ccedilocuklara babalarının uumlcret getirici bir işte ccedilalışıp ccedilalışmadıkları konusunda
youmlneltilen bir soruya 766‟sının ldquobabalarının ccedilalıştıklarırdquo şeklinde yanıtlamışlardır Geriye
kalan 234‟uuml ise ldquoccedilalışmadıklarınırdquo yani ldquoişsizrdquo olduklarını belirtmişlerdir Ancak belirtilen
işlerinin ağırlıklı olarak duumlşuumlk nitelikteki iş tuumlrleri olduğu goumlruumllmektedir Bu ccedilerccedilevede
ccedilocukların babalarının iş tuumlruuml olarak en ccedilok guumlndelikccediliseyyar satıcı seccedileneğini
belirtmişlerdir ( 391) Bunu esnaf ( 217) oumlzel sektoumlr işccedilisi ( 13) kamu işccedilisi ( 869)
ve memur ( 869) iş tuumlrlerine ilişkin oranlar izlemektedir Aynı şekilde ccedilocukların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
287
annelerinin de uumlcret getirici işlerde ccedilalıştıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran da son derece kuumlccediluumlk
duumlzeydedir Ccedilocukların annelerinin 167‟sinin uumlcret getirici bir işte ccedilalıştığını 833‟uuml de
ccedilalışmadığını belirtmiştir
Araştırmanın yapıldığı doumlnemde ccedilocukların 80‟i ailelerinin aylık gelirlerinin 700
TL‟den daha aşağı olduğunu belirtmişlerdir Bunların yaklaşık olarak yarıya yakını 500
TL‟den aşağı bir gelire sahip ailelere mensup ccedilocuklar olduğu saptanmıştır Succedil işleyen
sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan bazı ccedilocukların ailelerini ekonomik kategorilerinden
hangisine yerleştirdiklerini oumlğrenme ccedilerccedilevesinde sorulan bir soruya verilen yanıtlara ilişkin
gerccedilekleşen dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 3 Ccedilocukların Ailelerini Ekonomik Accedilıdan Hangi Duumlzeyde Goumlrduumlklerinin Dağılımı
Ailelerini Hangi Kategoride Goumlrduumlkleri Sayı
Fakir 21 700
Ccedilok fakir 7 233
Orta gelirli 2 67
Toplam 30 1000
Bu tabloda ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ( 933‟uuml) ailelerini ldquofakirrdquo kategorisine
yerleştirdikleri goumlruumllmektedir Kendi konumlarını ldquoorta gelirlirdquo olarak belirten sadece 2 ccedilocuk
bulunmaktadır Ccedilocuklarla goumlruumlşme esnasında ccedilocukların oumlnemli bir oranı sokakta olmanın
veya sokakta ccedilalışmanın temel nedenini ekonomik sorunlarla ilinti olduğunu belirtmişlerdir
Onlar sokakta uumlcret getirici işlerde ccedilalışmakla ailenin geccedilimine katkıda bulunduklarını ifade
etmişlerdir Sokakta yaşayan bazı ccedilocuklar da ailenin ekonomik duumlzeyinden kaynaklı
sorunların yanı sıra aile iccedili sorunlardan veya ebeveynsel denetim yoksunluğundan sokağı
mesken edinmek durumunda kaldıklarını ileri suumlrmuumlşlerdir
Bazı aileler de birden ccedilok ccedilocuk ccedilalışmak durumunda kalabilmektedir Ccedilocukların
633‟uuml ccedilalışan kardeşinin olmadığını belirtirken yaklaşık olarak 37‟si de ccedilalışan kardeşinin
olduğunu ifade etmişlerdir Ccedilalışan kardeşinin olduğunu belirtenlerden 8‟i 1 kardeşinin 3‟uuml
de 2 kardeşinin kendileri gibi aile buumltccedilesine katkıda bulunmak iccedilin ccedilalıştıklarını
belirtmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
288
43 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-KUumlLTUumlREL OumlZELLĠKLERĠ
431 Ccedilocukların Okul ve Oumlğrenim Durumlarına ĠliĢkin Bulgular
Burada ccedilocukların okul veya oumlğrenim yaşamlarına ilişkin değişkenler ele alınacaktır
Ccediluumlnkuuml okul ccedilağında olan ccedilocuklar accedilısından okul yaşamlarının oumlncelikli bir konumda olması
gerekirken onların sokakta yaşam muumlcadelesine girişmeleri ve bu girişimlerinin onların
oumlğrenim suumlreccedillerini nasıl etkilediği hususunun bilinmesi oumlnem arz etmektedir
Ccedilocuklarının oumlğrenim duumlzeylerine ilişkin veriler soumlz konusu ccedilocukların 30‟unun
ilkoumlğretimim 1 kademesinden mezunu olduklarını 10‟unun ilkoumlğretimi terk ettiklerini
23‟uumlnuumln ilkoumlğretim mezunu 233‟uumlnuumln de ilkoumlğretime devam eden ccedilocuklar olduğunu
ortaya koymaktadır Okur yazar olmayan ccedilocuk oranı 67 ve aynı şekilde ldquookur yazar
ancak herhangi bir okul mezunu olmayanlarınrdquo oranı da 67 olarak elde edilmiştir
Araştırma grubundaki ccedilocukların babalarının oumlğrenim duumlzeylerinin ise duumlşuumlk olduğu
goumlzlemlenmiştir Succedillu ccedilocukların babalarının 267‟sinin ldquookur yazar olmadığırdquo
167‟sinin ldquoher hangi bir okul mezunu olmadığırdquo 333‟uumlnuumln de ldquoilkokul (ilkoumlğretimin 1
kademesi) mezunu olduğurdquo ve sadece 10‟unun ise ldquolise mezunu olduğurdquo goumlruumllmuumlştuumlr
Annelerinin oumlğrenim duumlzeylerine bakıldığında ise 90‟ının okur yazar bile olmadığı sadece
67‟sinin ilkokul mezunu ve 33‟uumlnuumln de ilkokulu terk ettikleri verisi elde edilmiştir
Ccedilocukların oumlğrenim durumlarına ilişkin diğer veriler de aşağıda belirtilmiştir
Tablo 4 Ccedilocukların Şu Anda Okula Devam Edip-Etmediklerinin Dağılımı
Okula Devam Etme Durumu Sayı
Evet devam ediyorum 14 467 Hayır devam etmiyorum 16 533 Toplam 30 1000
Tabloya bakıldığında ccedilocukların yarısından biraz fazlasının okula devam etmedikleri
goumlruumllmektedir Bu ccedilocukların oumlnemli bir oranının okula devam etmemiş olmaları ailelerinin
ccedilocuklarının oumlğrenimi konusunda gerekli hassasiyetleri goumlstermedikleri veya ccedilocukların bu
konuda ailelerini kendileri iccedilin bağlayıcı olarak goumlrmedikleri şeklinde yorumlanabilir
Ccedilocukların okul mekacircnları yerine sokakları tercih etmeleri onların sosyalleşme suumlreccedilleri
accedilısından sorunlar yaratacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Oumlzellikle okul ortamları bireylerin
kuumlltuumlrlenme ve gelecek beklentisi oluşturma accedilısından son derece oumlnem arz eden kurumlardır
Aynı şekilde okul bireyin denetim altında tutulması ve yasal tutumlar geliştirmeleri accedilısından
da oumlnem arz etmektedir Dolayısıyla ccedilocukların sokak mekacircnlarını tercih etmeleri onların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
289
denetim olanaklarından kaccediltıkları okul uumlzerinden mesleksel anlamda gerccedilekleştirilecek
gelecek beklentisine sahip olmadıkları ve sokaktaki sosyalleşme ajanlarını tercih ettikleri
anlamına gelmektedir Bu tercihler succedillu yaşam tarzlarını uumlretecek bir potansiyel
taşımaktadır
Okula devam eden 14 oumlğrencinin de en ccedilok ilkoumlğretim 5 sınıf ile orta oumlğretim 2
sınıfta yoğunlaşmış oldukları goumlruumllmektedir Oumlğrencilerin 429‟u ortaoumlğretim 1 sınıf
214‟uuml ilkoumlğretim 6 sınıf 143‟uuml ilkoumlğretim 5 sınıf ve geriye kalan diğerleri de ilkoumlğretim
7 ve 8 sınıfa devam ettikleri belirlenmiştir
Oumlğrenimlerini devam ettirmeyen ccedilocukların okula devam etmemelerinin gerekccedilelerine
bakıldığında ise en ccedilok aile ve kendilerinin bu konudaki ilgisizlikleri oumlne ccedilıkmaktadır
Konuya ilişkin bulgular aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 5 Ccedilocukların Eğitimlerini Devam Ettirememe Nedenlerinin Dağılımı
Okula devam Edememe Nedenleri Sayı
Ekonomik zorluklar 2 125
Ailenin ilgisizliği 5 313
Benim ilgisizliğim 5 313
Diğer 4 250
Toplam 16 1000
Burada ccedilocukların eğitimlerini devam ettirmeme nedenleri olarak en ccedilok ailelerini ve
kendilerini sorumlu goumlrmektedirler Bir anlamda ailelerinin ilgisizliklerini ve okula devam
etme konusundaki isteksizliklerini dile getirmişlerdir Araştırma grubunda bulunan ccedilocuklar
iccedilerisinde 4 ccedilocuğun hiccedil okula gitmemiş olması ailelerin bu konudaki ilgisizliklerini daha
belirgin olarak ortaya koymaktadır
Hiccedil kuşkusuz sorun ccedilocukların sadece okula goumlnderilmeleri ile giderilebilecek bir
sorun değildir Ccediluumlnkuuml okula giden oumlğrencilerin sıklıkla okuldan kaccedilıp sokaklara takıldıkları ve
oumlğrenimlerine gereken oumlnemi vermedikleri de bu araştırmada saptanan bulgular iccedilerisinde yer
almaktadır Sadece 7 oumlğrenci ( 233) okuldan hiccedil kaccedilmadıklarını belirtmiştir 4 oumlğrencinin
( 133) de hiccedil okula gitmediği duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde geriye kalan 19 oumlğrencinin ( 634) zaman
zaman okul ortamlarını terk ettikleri anlaşılmaktadır Okuldan kaccedilan oumlğrenciler okuldan
kaccedilma nedenleri olarak da en ccedilok ldquoarkadaş grubunun telkinlerinirdquo ( 684) ve ldquookumayı
sıkıcı bulmardquo ( 211) gibi gerekccedileleri oumlne suumlrmuumlşlerdir İki oumlğrenci de bu konuda ilgi
duymadıklarına ve oumlğretmenleriyle yaşadıkları sorunlara ( 106) dikkat ccedilekmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
290
Ancak oumlğrencilerin okul ile ilgili olumlu değerlendirmeler yaptıkları da saptanmıştır
Ccediloğu oumlğrenci okul ortamını daha guumlvenli daha sağlıklı ve verimli geccedilirilebilecekleri yerler
olarak resmetmişlerdir Oumlzellikle okulun iyi bir yaşam olanağını elde etme ve sportif
faaliyetlerin daha guumlvenli olarak yerine getirildiği yerler olarak değerlendirildiği dikkat
ccedilekmiştir
Okula devam etmiş olan oumlğrencilerin kendi beyanları esas alınarak okul başarılarının
genelde ldquoortardquo ( 385) ve ldquoiyirdquo( 308) kategorisinde gerccedilekleştiği goumlruumllmuumlştuumlr Geriye
kalan oumlğrencilerin sınıf geccedilme derecelerini 154‟uuml ldquogeccedilerrdquo 77‟si ldquoiyirdquo olarak
belirtmiştir İki oumlğrenci de ( 77) oumlğretmen - okul kararı ile sınıfı geccediltiğini dile getirmiştir
Ancak burada belirtilmesi gereken oumlnemli bir husus ccedilocukların ccediloğunun sokaklarda
ccedilalışmaya başladıktan sonra okul başarılarının bundan olumsuz olarak etkilenmiş olduğunu
belirtmiş olmalarıdır Buna ilişkin tablo aşağıdadır
Tablo 6 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Okul BaĢarılarının
Olumsuz Etkilenip Etkilenmediğine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Okul BaĢarısının Olumsuz
Etkilenme Durumu
Sayı
Evet 20 769
Hayır 6 231
Toplam 26 1000
Ccedilocukların 769‟unun sokakta ccedilalışmalarının onlarının oumlğrenim başarılarını
olumsuz olarak etkilediğini belirtmiş olmaları oumlnemlidir Sadece 231‟i ders başarılarının
maddi kazanccedil sağlamaya youmlnelik ccedilabalarından olumsuz olarak etkilenmediğini belirtmiştir
Sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan ccediloğu okula devam ettikleri doumlnemlerde bir yandan
eğitimlerini devam ettirirlerken oumlte yandan da ailelerinin iccedilinde bulundukları yoksulluğu
aşmak veya aile geccedilimine katkıda bulunmak veya en azından okul masrafları ve harccedillılıkları
konusunda ailelerine yuumlk olmamak iccedilin sokaklarda ccedilalıştıkları goumlzlenmiştir Bu durum
ccedilocuklarının eğitim durumlarının olumsuz etkilenmesine ve ileride okuldan ayrılmaya yol
accedilabileceğini akla getirmektedir
43 2 AraĢtırma Grubunun Aile Yapısına ĠliĢkin Bulgular
Succedil değişkenleri iccedilerisinde succedilla ilintili olan faktoumlrlerin başında aile ve aileye ilişkin
unsurlar gelmektedir Sampson ve Laub (1993) succedil davranışının oumlnemli oumllccediluumlde bireylerin
ebeveynlere olan bağlılıklarının zayıflaması ve ebeveynsel denetim ve disiplinin
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
291
istikrarsızlaşmasıyla meydana geldiğini ileri suumlrmektedirler Onlar succedillu davranışlarla ilintili
ailesel etkenleri şu şekilde belirtmektedirler 1Ebeveynsel disipline ilişkin sorunlar (duumlzensiz
tehdit edici ve cezalandırıcısert olması gibi) 2 Ebeveynsel denetimin duumlşuumlk olması 3
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından dışlanmaları 4 Ccedilocukların ebeveynleri ile olan duygusal
bağlılıklarının zayıf olması Farrington (1995) da gerek ccedilocuk succedilluluğunun başlangıcına ve
gerekse yetişkin succedilluluğuna ilişkin olarak oumlzellikle ebeveynsel denetimin zayıflığına ve
ccedilocuk yetiştirme pratiklerine dikkat ccedilekmektedir Loeber ve Stouthamer-Loeber (1986)
yaptıkları kapsamlı ccedilalışmalarında ebeveynsel denetim ve goumlzetlemenin yetersizliği ve
zayıflığının değişkendengesiz veya acımasızsert ebeveynsel disiplinin ebeveynsel
uyumsuzluğun ccedilocukların ebeveynleri tarafından kabul goumlrmemelerinin ve ebeveynlerin
ccedilocuklarına yeterli duumlzeyde ilgi goumlstermemelerinin succedilluluğun oumlnde gelen aileye ilişkin
unsurları olduğunu ortaya koymuşlardır (bkz Farrington 1997387)
Succedillulukla ilintili olarak aileye ilişkin ccedilok sayıda değişken soumlz konusudur Succedillulukla
yakından ilintili olarak goumlruumllen aileye ilişkin faktoumlrlerden bazıları şu şekilde belirtilebilir 1
Aile bireylerinden succedil işleyenlerin olması 2 Ebeveynlerin uyuşturucu ve alkol vb
bağımlılıklarının olması 3 Aile parccedilalanması 4 Aile iccedili fiziksel şiddetin veya aile iccedili
ccedilatışmasının varlığı 5 Ebeveynlerin ccedilocuklarına karşı ilgisizlikleri 6 Ebeveynlerin aile
iccedilindeki sorunlu otorite yapıları denetim ve disiplin uygulamaları 7 Ccedilocukların yetersiz ve
yanlış sosyalleşmeleri 8 Aile bireyleri veya ebeveynler arasındaki geccedilimsizlikler 9Ailenin
iccedilinde bulunduğu olumsuz ekonomik koşullar veya geccedilim guumlccedilluumlğuuml ccedilekme10 Adoumllesanların
ebeveynlerine olan bağlılık duumlzeylerinin zayıflığı (Kızmaz 2006 108) Sokak ccedilocukları ve
sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan succedil işleyenlerin aile yapılarına ilişkin elde edilen veriler son
derece dikkat ccedilekicidir
Tablo 7 Ccedilocukların Ebeveynlerinin Hayatta Olup Olmadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Hayatta Olma Durumu Sayı
Hem annem hem de babam hayatta 23 767
Sadece annem hayatta 7 233
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan succedillu ccedilocukların yaklaşık olarak frac34 bdquouumlnuumln hem annelerinin hem de
babalarının hayatta olduğu anlaşılmaktadır Succedillu ccedilocukların 23‟uumlnuumln de babalarının
hayatta olmadığı goumlruumllmektedir Babalarının oumllmuumlş olduğunu belirten ccedilocuklara ilişkin
gerccedilekleşen oranın ccedilok kuumlccediluumlmsenecek duumlzeyde olmadığı ve aynı şekilde oumlzellikle baba
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
292
denetiminden yoksun olan ccedilocukların succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ebeveynleri ile kaldıkları
( 70) saptanmıştır Aynı şekilde 23‟uuml sadece anneleriyle kaldıklarını 67‟si (2 ccedilocuk)
de akrabalarında kaldıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların sağlıklı bir sosyalleşme suumlrecini yaşamalarında oumlnemli olan bir husus da
ebeveynlerin birlikte oluşudur Oumlzellikle boşanmış veya anne veya babanın evi terk ettiği aile
biccediliminde ccedilocukların sosyalleşmelerinin problemli olabileceği ihtimal dacirchilindedir Anne
veya babanın evi terk etmesi ccedilocuklarda da evi terk etmeye ilişkin bir eğilimin ortaya
ccedilıkmasını tetikleyebilmektedir Burada ccedilocuk babanın evi terk etmiş olması veya oumllmuumlş
olması nedeniyle geccedilim guumlccedilluumlğuumlne ilişkin ekonomik sorunlarını aşabilmek iccedilin sokağa
youmlnelebildiği gibi aynı şekilde ebeveynsel denetimin zayıflaması nedeniyle de sokağı mesken
tutma veya evi terk etme youmlnuumlnde bir tutum geliştirebileceği soumlylenebilir Sokağı mesken
edinen ve oumlzellikle de ebeveynsel veya ailesel destekten denetimden yoksun olan ccedilocukların
succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini tahmin etmek guumlccedil değildir Ccedilocuklara
ebeveynlerinin birliktelik veya aynı evi paylaşma durumlarını saptama ccedilerccedilevesinde bir soru
youmlneltilmiştir Verilen yanıtlar ve buna ilişkin dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 8 Ebeveynlerin Beraber YaĢayıp-YaĢamadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Birlikteliği Sayı
Evet 19 633
Hayır 11 367
Toplam 30 1000
Ccedilocukların 63‟uuml ebeveynlerinin birlikte yaşadıklarını ve 367‟sinin de ayrı
yaşadıklarını belirtmişlerdir Anne ve babalarının ayrı yaşadıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran
dikkat ccedilekicidir Ebeveynlerin ayrı yaşamalarının oumlnde gelen iki temel nedeni babanın evi
terk etmesi ( 636 7 kişi) ve boşanmadır ( 273 3 kişi) Bu iki gelişme ccedilocuğu aile
denetiminden ve korumasından yoksun bırakmaktadır Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir zaman
dilimini sokaklarda geccedilirdikleri ve dolayısıyla sokakların riskli alanları ile temas etme
olanağının her zaman olanaklı olduğu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde ve aynı şekilde baba otoritesinin
yokluğu da buna eklendiğinde ccedilocuğun succedila bulaşma veya sokaklarda sapma davranış
sergileme ihtimalinin daha yuumlksek olabileceği bir gerccedilektir
Ccedilocukların aileye ilişkin yaşadıkları diğer olumsuz bir husus da aile iccedilinde karşı
karşıya geldikleri şiddet olgusudur Evde şiddet pratiklerine maruz kalan ccedilocukların eve karşı
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
293
bir hoşnutsuzluk ve soğukluk hissedecekleri bilinen bir gerccedilektir Bu durumun da ccedilocukların
evden kaccedilmalarına geceleri sokakta geccedilirmelerine veya sokakta yaşamaya youmlnelmelerine
neden olduğunu tahmin etmek guumlccedil değildir Ev ve aile bağlılığının zayıflamasının veya sapkın
akran bağlılığının yol accediltığı sokaklara takılma ve sokakları mesken edinme gerccedileği succedillulukla
ilintili risk faktoumlrlerini teşkil etmektedir Bu ccedilerccedilevede burada ccedilocukların evde maruz
kaldıkları şiddet olgusu ve ccedilocukların evden kaccedilma sıklıkları irdelenmeye ccedilalışılacaktır
Tablo 9 Ccedilocukların Aile Ġccedili Fiziksel ġiddete (dayak) Maruz Kalıp Kalmadıklarına
ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Sayı
Ailede suumlrekli dayak yerim 1 33
Ailede bazen dayak yerim 26 867
Ailede hiccedil dayak yemem 3 100
Toplam 30 1000
Burada aile iccedili şiddetten kast edilen ccedilocuğun ldquodayakrdquo yemesidir Ailede dayak ile ilgi
olarak tabloda yer alan uumlccedil seccedilenek iccedilerisinde kendilerine uygun seccedileneğin işaretlenmesinin
istendiği soruda ccedilocukların 86‟sinin ldquoailede bazen dayak yiyorumrdquo seccedileneğini
işaretledikleri goumlruumllmuumlştuumlr Suumlrekli dayak yediğini belirten sadece 1 succedillu vardır Ancak hiccedil
dayak yemediğini belirtenlerin oranı sadece 10 (uumlccedil kişi) ile sınırlı kalmıştır Bu bulgular
ccedilocukların ailede ldquosuumlreklirdquo olmasa da ldquoara sırardquo dayak gibi şiddet eylemlerine maruz
kaldıklarını goumlstermektedir Aynı şekilde bu saptama ccedilocukların aile iccedilerisinde bazı sorunlar
yaşadıklarını da goumlstermektedir Bu oranlar ccedilocukların eve karşı soğukluk hissetmelerini ve
zaman zaman eve uğramamalarını da accedilıklar niteliktedir Burada belirtilmesi gereken başka
bir husus da ccedilocuklardan hiccedil birinin aile iccedili cinsel şiddete maruz kalmadıklarını belirtmiş
olmalarıdır
Okumuş (2004 32) Diyarbakır ilinde 418 sokak ccedilocuğu uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada
ccedilocukların 38‟inin (159 ccedilocuk) aile iccedilinde ve 517‟sinin de (216) sokakta veya aile dışı
ortamda şiddet goumlrduumlğuuml youmlnuumlnde bulgular elde ettiğini belirtmektedir Bu oranlar
Diyarbakır‟da ccedilocuklara youmlnelik olarak gerccedilekleşen şiddet olgusunun yaygınlığı konusunda
bir fikir vermesi accedilısından oumlnem arz etmektedir
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmaları onları ebeveynlerine karşı bağlılık sevgi
ve ilgi duyma duumlzeylerini zayıflatarak onları succedillu mekacircn ve akranlarına itebilmektedir Evi
kendileri iccedilin problem alanı olarak duumlşuumlnmeye başlayan ccedilocuklar ev ve aileye karşı giderek
soğumaya başladıkları ve dolayısıyla eve gitmemeyi alışkanlık edinmeye başladıkları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
294
soumlylenebilir Bu durum da onları daha kriminal suumlreccedillere itebilmektedir Ccedilaykoumlyluuml vd (2006
63-64) ccedilocukların şiddet goumlrmelerinin yarattığı olumsuzlukları sosyal uyum azlığı
antisosyal ve succedil davranışı sergileme okul devamsızlığı ve okul başarısında duumlşuumlkluumlk riskli
davranışlara eğilim alkol ve madde kullanma duumlşuumlk benlik gelişimi yeme bozuklukları
depresyon ve intihara eğilimlik şeklinde belirtmektedirler
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmalarının yarattığı sorunların yanı sıra aile iccedilinde
şiddete tanıklık etmenin de onların sosyal yaşamları ve succedilluluk durumları uumlzerinde etkili
olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı tarafından
gerccedilekleştirilen bir ccedilalışmada uumllkemizde ailelerin uumlccedilte birinde aile iccedilinde fiziksel şiddetin
varlığı saptanmıştır Soumlz konusu araştırmada şiddet uygulanan hanelerin doumlrtte uumlccediluumlnde
ccedilocukların şiddete tanık oldukları bulgusu elde edilmiştir Şiddete tanıklık eden bu ccedilocukların
şiddet sonrası korku anne-babayı sevmeme iccediline kapanma saldırganlık şeklinde tepki
verdikleri goumlzlenmiştir Aile iccedili şiddet duumlzeyinin artmasında sosyo-ekonomik duumlzeyinin
duumlşuumlkluumlğuuml kadının işinin olmaması alkol bağımlılığı hanedeki birey sayısının fazla olması
ve eşlerin toplam oumlğrenim duumlzeyinin duumlşuumlkluumlğuuml gibi faktoumlrler etkili olmaktadır (bkz İccedilli ve
Arıkan 2007 40)
Tablo 10 Aile Ġccedilerisinde ġiddette Maruz Kaldıklarını Belirten Ccedilocukların ġiddette
Maruz Kalma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Nedenleri Sayı
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin 6 222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takıldığım iccedilin 3 111
Koumltuuml alışkanlık yapıcı maddeler kullandığım iccedilin 2 74
İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin 2 74
Sinirlilik ve alkol gibi babamdan kaynaklanan nedenlerden dolayı 2 74
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım iccedilin
2
74
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim
iccedilin
6
222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma Koumltuuml alışkanlık
yapıcı maddeler kullandığım iccedilin
2
74
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma İstenilen duumlzeyde
eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Toplam 27 1000
Yukarıdaki tablodan hareketle ccedilocukların en ccedilok dayağa maruz kalma gerekccedileleri
genel olarak uumlccedil başlık altında ele alınabilir Ccedilalışmak istememe istenilen miktarda eve para
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
295
goumltuumlrememe ve bazı sapkınsuccedil eylemlerini gerccedilekleştirme (hırsızlık gasp ve bağımlılık
yapıcı bazı maddeleri kullanma) veya succedillusapkın bireylerle birlikte olma Ccedilocukların
belirtilen fiziksel şiddete maruz kalma gerekccedileleri iccedilerisinde en yuumlksek oranın ccedilalışmak
istememe ve istenilen duumlzeyde paranın eve goumltuumlruumllememesi gibi seccedileneklerde yoğunlaştığı
goumlruumllmektedir ( 52) Ccedilocukların ebeveynleri tarafından ccedilalışmaya zorlanmaları belirli
miktarda para getirmeleri konusunda baskı altında tutulmaları ve şiddete maruz kalmaları
onların ebeveynlerine olan bağlılıklarını zayıflatmakta ve evden kaccedilmalarına yol
accedilabilmektedir Bazı ccedilocuklar da ebeveynlerinin arzuladığı parayı kazanmak iccedilin daha geccedil
vakitlere kadar ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar ve bu da onları sokağın risklerine daha accedilık
hale getirebilmektedir Ccediluumlnkuuml ccedilocuğun sokakları kullanma suumlresi arttıkccedila succedila eğilimli olma
ve sokağın riskleri ile yuumlzleşebilme riski de artabilmektedir Bu sebeple ebeveynlerin
ccedilocuklarını gerek ccedilalışmaya zorlamaları gerekse getirilecek para miktarını kotalandırılmaları
ccedilocuğun ebeveynlerine karşı duydukları sevgi ve bağlılığı azaltmaya yol accedilacaktır Bu da soumlz
konusu ccedilocukların sokaklardaki serseri ve sapkın bireylerle aynı mekacircnı daha fazla
kullanmaya geceyi sokakta geccedilirmeye ve dolayısıyla daha ccedilok succedila eğilimli hale gelmelerine
neden olacaktır Bu suumlreccedilten sonra da ebeveynlerin ccedilocuklarını sapkın bireylerle birlikte
olmalarını ve succedil eylemini gerccedilekleştirmelerini engelleme konusunda sergileyecekleri şiddet
davranışlarının da caydırıcılık duumlzeyi duumlşuumlk duumlzeyde kalacaktır Yukarıdaki tablodan da
anlaşılabileceği gibi bazı ebeveynler ccedilocuklarını succedillu bireylerle birlikte olmalarını ve
sapkınsuccedil eylemleri gerccedilekleştirmelerini engellemenin bir yolu olarak şiddet
uygulamaktadırlar Ancak ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik olarak sert acımasız tutum
takınmaları veya fiziksel şiddet uygulamaları ccedilocukların sapkın tutumları terk etmelerinin
aksine onların succedil duumlnyası ile daha guumlccedilluuml bağlar inşa etmelerine yol accedilabilmektedir Ancak
bazı ailelerin de samimi olarak ccedilocuklarının succedila bulaşmalarını arzulamadıkları ve bu sebeple
ccedilocuklarına goumlzdağı vermek iccedilin şiddet uyguladıkları soumlylenebilir
Tablo 11 Ccedilocukların Evden Kaccedilıp-Kaccedilmadıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Durumları Sayı
Evet 18 600
Hayır 12 400
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların evden kaccedilma sıklığı goumlruumllmektedir Araştırma
grubunda yer alan ccedilocukların yarısından fazlasının ( 60) zaman zaman ev ortamlarını terk
etmeleri onların succedilluluk eğilimlerini arttıran bir neden olmaktadır Evden kaccedilan ccedilocukların
kaccedilma sıklıklarına ilişkin oranlar da şu şekildedir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
296
Tablo 12 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Sıklıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Sıklıkları Sayı
1-2 defa 6 334
3-4 defa 4 222
5-6 defa 1 55
7 ve daha fazla 7 389
Toplam 18 1000
Evden kaccedilan ccedilocuklar iccedilerisinde 7 ve daha fazla sayıda kaccedilanlara ilişkin gerccedilekleşen
oran en yuumlksektir Bunu 1-2 defa ve 3 defa kaccedilanlara ilişkin dağılım izlemektedir Ccedilocukların
evden kaccedilmaları ebeveynlerin izinlerinin ve rızalarının dışında geceyi dışarıda geccedilirilebilecek
şekilde evden uzaklaşmaları anlamına gelmektedir Bu uzaklaşma aynı yerleşim boumllgesi ve ili
iccedilerisinde olabileceği gibi başka illere gitme şeklinde de gerccedilekleşebilmektedir Ccedilocuğun
geceyi sokakta veya başka illerde geccedilirmesi onu ccedilok sayıda sapma ve succedil eylemine karşı accedilık
hale getirebilmektedir Bazı ccedilocukların ebeveyn ve yakın akraba denetiminin hissedilmediği
ortamlarda karınlarını duyurmak ve başka yerleşim yerlerine gidebilmek iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık ve gasp gibi succedillar işleyerek gerccedilekleştirdikleri soumlylenebilir Aynı şekilde bu
ccedilocuklar sapkın tutumlar geliştirdikleri gibi sapkın eylemlere de maruz kalabilmektedirler
Tablo 13 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Nedenlerinin Dağılımı
Evden Kaccedilma Nedenleri Sayı
Evde dayağın olması 3 167
Arkadaşların teşviki 4 222
Uumlvey ccedilocuk olma 11 611
Toplam 18 1000
Ccedilocukları succedila eğilimli kılan faktoumlrler iccedilerisinde son derece oumlnem arz eden evden
kaccedilma olaylarının ortaya ccedilıkmasında etkili olan nedenlere bakıldığında en ccedilok ldquouumlvey evlat
olmardquo faktoumlruumlnuumln oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir ( 611) Bu son derece dikkat ccedilekici bir
bulgudur Uumlvey evlat olma evden kaccedilmanın bir gerekccedilesi olarak goumlruumllmektedir Uumlvey ccedilocuk
olmak evden kaccedilışı haklılaştıran bir aile ortamının varlığına goumlnderme yapmaktadır Ayrıca
uumlvey ccedilocuğun yeni ebeveyni iccedilselleştirmesi ve ona alışması son derece guumlccediltuumlr Bu durum
ebeveyn bağlılığının daha az olacağı veya ebeveynlerin uumlvey ccedilocuk uumlzerindeki denetiminin
daha az gerccedilekleşeceği şeklinde de yorumlanabilir Bundan ayrı olarak uumlvey ccedilocukların
olduğu aile ortamlarının ccedilocuk accedilısından huzur verici nitelikten uzak olabileceği veya uumlvey
baba veya anne tarafından daha fazla şiddete maruz kalabileceği de ihtimal dacirchilindedir
Evden kaccedilma nedenleri arasında diğer oumlnemli sebepler sırasıyla ldquoarkadaşların teşvikirdquo ( 22
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
297
2) ve ldquoevde dayağın olmasırdquo ( 167) goumlsterilmektedir Arkadaş veya akran etkisi bireylerin
uyumcu veya sapkın tutum geliştirmeleri uumlzerinde son derece oumlnemlidir Succedil literatuumlruumlnde
sapkın veya succedillu akran etkisinin succedilluluğun temel bir goumlstergesi olduğu konusunda yaygın
bir kanının olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilok sayıda araştırma (oumlrneğin bkz Elliott ve
Menard 1996 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002) succedil
davranışının genel olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlendiği ve aynı şekilde
succedilluların diğer succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular ortaya
koymuştur Bireyi evden kaccedilıran ve onu sokaklara youmlnelten faktoumlrlerden birinin de ldquo aile iccedili
şiddetrdquo (dayak) olması araştırma accedilısından beklenen bir husustur Evdeki şiddetin varlığı
ccedilocuğu ev dışı yeni mekacircn arayışına itmektedir Yeni mekacircn arayışı da bireylerin sapkın
akranlarla temas etme olanağını arttırmakta ve bu da onları daha ccedilok succedila eğilimli hale
getirmektedir
Tablo 14 Ccedilocukların Geceyi Sokakta Geccedilirip Geccedilirmediklerinin Dağılımı
Geceyi Sokakta Geccedilirme Durumu Sayı
Hayır 13 433
Evet 17 667
Toplam 30 1000
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı geceyi sokaklarda geccedilirdiklerini belirtmişlerdir ( 667)
Geceyi sokakta geccedilirdiklerini belirtenler iccedilerisinde en yuumlksek oran 9 ve daha fazla sayıda
sokakta gecelediğini belirten seccedilenekte gerccedilekleşmiştir ( 588) Geriye kalan diğer ccedilocuklar
da dışarıda geceleme konusunda farklı rakamları ifade etmişlerdir
44 SOKAKTA CcedilALIġMAYA ĠLĠġKĠN DEĞĠġKENLER
Burada ccedilocukların ilk olarak hangi yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başladıkları sokakta
ccedilalışma nedenleri ne duumlzeyde kazanccedil elde ettikleri ne tuumlr işler yaptıkları kazanccedillarını nasıl
değerlendirdikleri ne kadar suumlre ccedilalıştıkları ve ccedilalışmayı nasıl goumlrduumlkleri gibi konular ele
alınacaktır
Tablo 15 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢlama YaĢlarının Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma YaĢı Sayı
10 yaş ve 10 yaştan oumlnce 22 734 10 yaşından sonra 8 267 Toplam 30 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
298
Tablonun en ilginccedil bulgusu ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda ccedilalışmaya ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda başlamış olmalarıdır Tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların 734‟uuml 10
ve daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda uumlcret getirici işler yapmaya başlamışlardır Sokakta
ccedilalışma yaşının oumlzellikle en ccedilok 8 9 ve 10‟lu yaşlarda yoğunlaştığı tespit edilmiştir Ayrıca
ccedilocukların ccedilalışma yıllarına bakıldığında ise 3-4 yıl arasında ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı
433 5-6 yıl ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı 20 7-8 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin
oranı ile 1-2 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı ise 167 olarak saptanmıştır
Ccedilocukların ccedilok erken yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başlamalarının veya sokağa
takılmalarının ccedilok sayıda nedenleri vardır Bu araştırmada sokaklarda ccedilalışma gerekccedilesi
olarak şu gerekccedileler ve oranlar saptanmıştır
Tablo 16 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma Nedenleri Sayı
Yoksulluk 2 67
Para kazanma isteği 3 100
Babamın işsiz olması 2 67
Babamın hasta olması 4 133
Babamın oumlluumlmuuml 1 33
Evin geccedilimini sağlayacak başka kimsenin olmaması 4 133
Ebeveynlerimin zorlaması 6 200
Ccedilalışan arkadaş ve yakınların etkisi 2 67
Aile buumltccedilesine katkıda bulunmak 2 67
Hayat deneyimi kazanmak ve meslek edinmek 1 33
Okul ihtiyaccedillarımı karşılamak 3 100
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan sokakta ccedilalışma nedenlerinin ccedilok farklılık arz ettiği
anlaşılmaktadır Burada en ccedilok ldquoebeveynlerinin zorlamasırdquo seccedileneği belirtilmiştir Hiccedil
şuumlphesiz ccedilocukların ccedilalışmaya zorlanmaları son derece dramatik bir olaydır Ancak
ebeveynsel zorlamanın temelinde ekonomik guumlccedilluumlklerinsorunların olduğunu tahmin etmek
guumlccedil değildir Aynı şekilde bazı ccedilocuklar ldquoevin geccedilimini sağlayacak kimsenin olmayışınırdquo
bazıları ldquobabalarının hasta olmasınırdquo bazıları ldquopara kazanma isteğirdquo bazıları ldquoyoksullukrdquo
bazıları da ldquookul masraflarını ccedilıkarmakrdquo gibi nedenleri belirtmişlerdir Buumltuumln bu faktoumlrlerin
ekonomik sorunlarla ilintili değişkenler olduğu bir gerccedilektir Burada oumlzetle ccedilocukların
sokakta ccedilalışma veya sokakta bulunma nedeninin ekonomik kaynaklı olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Diyarbakır‟da sokaktaki ccedilocuklar uumlzerinde gerccedilekleştirilen araştırmalar (oumlrneğin
birkaccedil araştırma iccedilin bkz Bilgin 2008 Okumuş 2007 Guumlneş-Kalaycı 2004) aynı şekilde
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenlerinin ekonomik yoksulluk olduğu ve dolayısıyla
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
299
ccedilocukların da ailelerine maddi katkıda bulunmak ve okul masrafınıharccedillığını karşılamak iccedilin
ccedilalıştıklarını ortaya koymaktadır Sosyal Hizmetler ve Ccedilocuk Esirgeme Kurumu (SHCcedilEK)
Devlet İstatistik Enstituumlsuuml (DİE) ve UNICEF-Tuumlrkiye işbirliğiyle gerccedilekleştirilen Sokakta
Yaşayan ve Ccedilalışan Ccedilocuklarla Katılımlı Eylem Araştırması‟nın (2000) sonuccedillarına goumlre de
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenleri şu şekilde saptanmıştır Ccedilocukların 8015‟i ldquoaile
buumltccedilesine katkıda bulunmakrdquo 840‟ı harccedillığını ccedilıkarmak 496‟sı ldquoevin geccedilimini
sağlamakrdquo 344‟uuml ldquoailesi istediği iccedilinrdquo 115‟i ldquokendi istediği iccedilin ldquo ve 191‟i de
ldquocevapsızrdquo seccedileneğini işaretlemişlerdir (bkz İccedilli-Arıkan 2007 42) Araştırma kapsamında
goumlruumlşuumllen ccedilocukların sokakta yaptıkları işler ise şunlardır
Tablo 17 Ccedilocukların Sokakta Yaptıkları ĠĢ Tuumlrlerinin Dağılımı
Sokaklarda Yapılan ĠĢ Tuumlrleri Sayı
Simit satma 2 67
Ayakkabı boyama 4 133
Pazarda el arabası ile eşya taşıma 1 33
Ccediloumlp toplama 12 400
Sakız satma 4 133
Araba camı silme-yıkama 2 67
Pazar yerinde seyyar satıcılık yapma 4 133
Kuumlccediluumlk suumls eşyalarını satma 1 33
Toplam 30 100
Ccedilocuklar genel olarak sokakta seyyar satıcılık yapma ayakkabı boyama simit sakız
şeker balon su ve buz gibi eşyalar satma otomobillerin camlarını silme ccediloumlp toplama su
taşıma mezarlıklarda temizlik işleri gibi ccedilok sayıda işler yapmaktadırlar Ancak
araştırmamızda sokakta ccedilalışıp succedil işleyen ccedilocukların en ccedilok ldquoccediloumlp toplamardquo işleri yaptıkları
goumlruumllmektedir ( 40) Diyarbakır Sosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln yaptığı bir ccedilalışmada
da kentte ccediloumlp toplayarak para kazanan 500 duumlzeyinde ccedilocuk olduğu saptanmıştır (Okumuş
200732)
Ccediloumlp toplama sokaklarda ccedilocuklar tarafından yapılan en niteliksiz işlerden biridir Aynı
zamanda ccediloumlp toplama işi ccedilalışma saatleri accedilısından da oldukccedila riskli olarak
nitelendirilebilecek bir zaman dilimini kapsamaktadır Ccediloumlpler genelde akşamgece vakitleri
veya karanlık ccediloumlkmeye başladıktan sonra toplanır Bu nedenle de bu işguumlcuumlnde ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilin saldırı ve şiddete maruz kalabilme riski de soumlz konusu olabilmektedir
Araştırma grubunda goumlruumlşuumllen ccedilocukların oumlnemli bir oranının ccediloumlp toplama gibi en niteliksiz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
300
işlerden kazanccedil elde etmeye ccedilalışmaları onların iccedilinde bulundukları ekonomik sıkıntıyı
goumlstermesi accedilısından da son derece dikkat ccedilekicidir
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 50) haftanın her guumlnuuml ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların 20‟si de haftada 5ndash6 guumln ccedilalıştıklarını ifade etmişlerdir Geriye kalanlar ise
haftada 1 ile 4 guumln arasında değişen guumln sayısında ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir Aynı şekilde
ccedilocukların oumlnemli bir kısmı ( 692) okulların accedilık olduğu zamanlarda bile guumlnde en az 4-5
saat ccedilalıştıklarını dile getirmişlerdir Ccedilocukların 23‟uuml de guumlnde 2-3 saat arası ccedilalıştıklarını
ccedilocuklardan sadece ikisi okul guumlnlerinde ccedilalışmadığını belirtmiştir
Bu ccedilocukların buumlyuumlk bir oranı ( 833) Diyarbakır‟ın her boumllgesinde ccedilalıştıklarını
ifade etmişlerdir Bir anlamda soumlz konusu ccedilocukların ccedilalışma yerleri ve ortamları iccedilin
belirlenmiş her hangi bir sokak veya mekacircn soumlz konusu değildir Sadece birkaccedilı ccedilalıştıkları
belirli yer olarak tren garı ve alışveriş mekacircnlarının oumlnuumlnuuml belirtmişlerdir
Ccedilalışmanın yapıldığı tarihte ccedilocukların sokaklarda yaptıkları işlerden elde ettikleri
kazanccedillarının da ccedilok yuumlksek olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Guumlnluumlk kazanccedil olarak ccedilocukların 20‟si
1ndash2 TL 20‟si 3ndash4 TL arası 267‟si 5ndash6 TL arası 167‟si 7-8 TL arası ve 166‟sı da
9 TL ve uumlstuuml kazanccedil elde ettikleri belirlenmiştir
Ccedilocuklar kendi kazanccedillarının buumlyuumlk bir kısmını ebeveynlerine verdiklerini ifade
etmişlerdir ( 667) Geriye kalanlar da kazanccedillarını okul ihtiyaccedillarını karşılama ve giyecek
ve iccedilecek gibi bazı ihtiyaccedillarını gidermede kullandıklarını belirtmişlerdir Ccedilalışan ccedilocukların
buumlyuumlk bir kısmı ( 80‟i) eve para goumltuumlremediklerinde ebeveynlerinin bir şey demediklerini
belirtirken 133‟uuml de ebeveynlerinin şiddetine (dayak) maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
Ccedilocukların 67‟si de ebeveynlerinin tepkilerinin sadece kızma ile sınırlı kaldığını
soumlylemişlerdir
Tablo 18 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaktan Memnun Olup-Olmadıklarının Dağılımı
CcedilalıĢmadan Memnun Olma Durumu Sayı
Evet 21 700
Hayır 9 300
Toplam 30 1000
Araştırmanın ilginccedil bir bulgusu ccedilalışan ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda
ccedilalışmaktan memnun olduklarını belirtmiş olmalarıdır Ccedilocukların sokakta ccedilalışma
durumlarını olumlu olarak tanımlamalarının en oumlnemli nedeni iccedilinde bulundukları
yoksulluktur Ccedilocuklar zor ve koumltuuml koşullarda ccedilalışmak suretiyle ailelerinin ekonomik
sorunlarını gidermede kısmen de olsa yardımcı olduklarını duumlşuumlnmektedirler Ccediluumlnkuuml
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
301
ccedilocukların memnuniyet duyma nedenlerinin başında elde ettikleri kazanccedilla ailenin ( 286)
ve kendi ihtiyacını (238) karşılama gibi gerekccedileler yer almaktadır Bazı ccedilocuklar da
kazandıkları para ile kendilerini geleceğe hazırladıklarını ( 19) bazıları da arkadaş grubuyla
hoşlandıkları şeyleri yapma olanağına sahip oldukları ( 19) veya sokakta kalmayı
arzuladıklarını ( 95) ifade etmişlerdir Sokakta ccedilalışmaktan memnuniyet duymayan
ccedilocuklar da memnuniyetsizliğin nedeni olarak en ccedilok sokakta var olan riskleri ve okula
gereken oumlnemi verememelerini goumlstermişlerdir
45 SOKAKTA CcedilALIġAN VE KISMEN YAġAYAN CcedilOCUKLAR VE
SUCcedilLULUK
Bu araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların hepsi sokakta ccedilalışmaya ve yaşamaya
başladıktan sonra bir şekilde polis tarafından alıkonulmuşlardır Bu nedenle 30 ccedilocuğun hepsi
bir şekilde succedil işledikleri gerekccedilesiyle goumlzaltına alınan ve haklarında işlem yapılmış
ccedilocuklardır Yaklaşık olarak her yıl Diyarbakır Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuumlne ortalama 1500
dolayında succedil olayının intikal ettiği belirtilmektedir İntikal eden bu succedilların ağırlıklı olarak
hırsızlık yankesicilik ve kapkaccedil gibi succedil tuumlrlerinden oluştuğu goumlruumllmektedir (Guumlneş ve
Kalaycı 2004 15) Eren (2007128) de Diyarbakır il merkezi ve ilccedilelerinde 2001 yılında her
hangi bir succedil şuumlphelisi olarak yakalanıp savcılığa ccedilıkartılan ccedilocuk sayısının 1524 iken bu
rakamın 2006 yılında 100 artarak 3308‟e yuumlkselmiş olduğunu belirtmektedir
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların niccedilin goumlzaltına alındıkları hususu kendi
beyanlarına dayanarak şu şekilde tablolaştırılmıştır
Tablo 19 Ccedilocukların Polis Tarafından AlıkonulmaGoumlzaltına Alınma Sebeplerinin
Dağılımı
Goumlzaltına Alınma Sebepleri Sayı
Geceyi sokakta geccedilirdiğim iccedilin 2 67
Succedil ve sapkın eylemlerinden dolayı 25 833
Şuumlphe uumlzerine 2 67
Sokakta ccedilalıştığım iccedilin 1 33
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan da accedilık bir şekilde goumlzlemlendiği gibi ccedilocukların en ccedilok goumlzaltına
alınma nedeni işledikleri succedil ve sapma eylemlerinden dolayıdır ( 83) Burada soumlz edilen
succedil ve sapma eylemleri kapkaccedil hırsızlık kavga etmeadam yaralama madde kullanmasatma
gibi davranışlardır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
302
Tablo 20 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra SabıkaSicil Belgesi
Kaydına Sahip Olup Olmadıklarının Dağılımı
SabıkaSicil Kaydının Olup Olmadığı Sayı
Evet 14 467
Hayır 16 533
Toplam 30 1000
Ccedilocukların soumlz konusu succedil eylemlerinden dolayı ccedilok sayıda succedillardan sicil kayıtları
olduğu belirlenmiştir Ccediloğu ccedilocuk sabıka veya sicil kaydının olduğunu belirtmiştir ( 467)
Geriye kalan ccedilocuklar ise herhangi bir sabıka veya sicil kaydının olmadığını ifade etmişlerdir
( 533) Soumlz konusu bu ccedilocukların sabıka veya sicil kayıtlarına ilişkin succedillar aşağıda
belirtilmiştir
Tablo 21 Ccedilocukların Hangi Succediltan Dolayı Sabıka Kayıtlarının Olduğunun Dağılımı
Sabıkanın Olduğu Succedil Tuumlruuml Sayı
Hırsızlık yankesicilik 8 571
Kapkaccedil 1 71
Uyuşturucu madde satma ve kullanma
( esrar ve hap)
2
143
Kavga ve adam yaralama 1 71
Hırsızlık kavga ve yaralama 2 143
Toplam 14 1000
Tablodan genel olarak ccedilocukların en ccedilok sabıkası olan succedil eylemlerinin hırsızlık
yankesicilik ve uyuşturucu madde satma veya kullanma olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizde
ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin istatistikler de ccedilocukların en ccedilok hırsızlık succedilunu işlediklerini
goumlstermektedir
Tablo 22 Ccedilocukların Madde Kullanma Durumlarının Dağılımı
Madde Kullanma Durumları Sayı
Evet 26 866
Hayır 4 134
Toplam 30 1000
Aynı şekilde araştırma grubunda yer alan ccedilocukların 86‟sının bağımlılık yapıcı
madde kullandıkları saptanmıştır Madde kullanmaya ilişkin gerccedilekleşen bu oranın yuumlksek
olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışma succedil işlediği gerekccedilesiyle haklarında işlem
yapılan ccedilocuklar uumlzerine gerccedilekleştirildiği iccedilin soumlz konusu ccedilocukların uyuşturucu veya
bağımlılık yapıcı madde kullanma oranının da yuumlksek olarak gerccedilekleşebileceği oumlngoumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
303
Bu nedenle succedil işleme durumlarına bakılmaksızın sokakta yaşayan ve ccedilalışan ccedilocuklar
uumlzerine gerccedilekleştirilecek herhangi bir ccedilalışmada bu oranın daha duumlşuumlk duumlzeyde
gerccedilekleşmesi muhtemeldir Oumlrneğin Guumlngoumlr (2008) Mersin ili oumlrneğinde 510 sokaktaki
ccedilocuk uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada ccedilocukların sadece 24‟uumlnuumln madde kullandıklarını
38‟inin madde kullanan arkadaşlarının olduğu 22‟sinin succedil işleyen arkadaşlara sahip
olduklarını belirtmiştir Aynı şekilde bu ccedilocukların 90‟a yakını bu succedillu arkadaşlarla
goumlruumlştuumlklerini ( 179‟u ldquoccedilok sıkrdquo 304‟uuml ldquosıkrdquo ve 41‟i de ldquoara sırardquo) ve bu ccedilocuklardan
14‟uuml de succedil eylemi iccedilerisinde yer aldıklarını belirtmişlerdir
Tablo 23 Ccedilocukların Kullandıkları Madde Tuumlrlerinin Dağılımı
Kullanılan Madde Tuumlrleri Sayı
Sigara 6 230
Yapıştırıcı madde (bally) alkol 4 158
Uccedilucu madde (tiner) sigara 5 192
Alkol sigara esrar 2 76
Sigara esrar 3 115
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara 1 38
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara esrar 1 38
Uccedilucu madde (tiner) alkol sigara hap 4 158
Toplam 26 1000
Yukarıdaki tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların soumlz konusu maddelerden en ccedilok
sigara tiner ve bally gibi uccedilucu madde ve alkol kullandığı saptanmıştır Tablo accedilısından en
ilginccedil bulgu ccedilocukların 23‟uumlnuumln (6 ccedilocuk) esrar kullandıklarının belirlenmiş olmasıdır
Sosyolojik accedilıdan ccedilocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenleri iccedilerisinde aile
yapısı (ailenin ilgisizliği ve duygusal ihmal soumlz konusu maddeleri ailede kullanan bireylerin
varlığı parccedilalanmış aileler aile iccedilindeki fiziksel ve cinsel istismarın varlığı gibi) akran grup
yapısı (akranlardan kullanan bireylerin varlığı arkadaşlara oumlzenti ve akran baskısı grup
iccedilerisinde kendini kanıtlama maddeyi merak etme gibi) korkuyu gidermek ve cesareti
arttırmak (daha kolay succedil işleyebilmek heyecan arama mağdura ve yaptıkları sapkınsuccedil
eylemelerine karşı duyarsızlaşmak) ve sokakların yapısı (kolay elde edilebilirlik ebeveynsel
goumlzetim ve denetimin yokluğu enformel denetimin zayıflığı) en dikkat ccedilekenleri
oluşturmaktadır Bu tuumlr maddeleri kullanmak ile succedil işlemek arasında bir ilişkiden soumlz etmek
muumlmkuumlnduumlr En azından bu maddeleri kullanan ccedilocukların succedil işleme riskinin daha yuumlksek
olduğunu soumlyleyebiliriz Oumlzellikle bazı ccedilocukların bu maddeleri satın almak iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık gasp ve kapkaccedil gibi succedilları işleyerek edindikleri ileri suumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
304
Goumlruumlşme yaptığımız ccedilocukların ccediloğu esrar ve diğer bazı uyuşturucu hapları
edinmenin ccedilok kolay olduğunu ve bu maddelerin satıldığı yerleri bildiklerini ve edinmek
istediklerinde kolay temin edebildiklerini belirtmişlerdir
Tablo 24 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Bağımlılık Yapan
Maddeleri Kullanan ArkadaĢlara Sahip Olup-Olmadıklarının Dağılımı
Madde Kullanılan ArkadaĢların Varlığı Sayı
Evet 30 1000
Hayır - 00
Toplam 30 1000
Ayrıca araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların arkadaşlarının da kendileri gibi
bağımlılık yapıcı maddeler (sigara bally tiner alkol vb) kullandıklarını belirtmişlerdir Bu
ccedilocukların da en ccedilok esrar bally sigara ve alkol gibi maddelerden birini veya diğerleri ile
birlikte kullandıklarını ifade etmişlerdir
Bağımlılık yapıcı madde kullanma alışkanlıkları genelde belirli bir akran grubu
iccedilerisinde oumlğrenilmektedir Aynı şekilde succedil davranışının veya succedila ilişkin kalıpların da akran
grubu iccedilerisinde oumlğrenildiği hususu kriminolojide yaygın olarak kabul edilen bir goumlruumlş haline
geldiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Konuya ilişkin yapılmış ccedilok sayıda araştırma (Oumlrneğin bkz
Elliott ve Menard 1996 Elliott ve Voss 1974 Elliot Huizing ve Menard 1989 Akers vd
1979 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002 ) succedilluların birlikte
oldukları veya arkadaş edindikleri bireylerin de oumlnemli bir oranının kendileri gibi succedillu
bireylerden oluşmuş olduğunu ortaya koymuştur Bu araştırmaların succedil davranışının genel
olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlenen bir edim olduğunu ve ccedilocukların diğer
succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular saptadıkları goumlruumllmektedir Bu
ccedilerccedilevede Elliott Huizinga ve Ageton (1985) succedillu akranların succedilluluğun en oumlnemli
nedensel faktoumlrlerinden biri olduğunu ileri suumlrmektedirler Bu sebeple sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocukların succedillu ccedilocuklarla veya akranlarla temas etme riski sokaklarda olmayan
diğer ccedilocuklara kıyasla daha yuumlksek olduğu soumlylenebilir
Tablo 25 Ccedilocukların Bağımlılık Yapıcı Maddeleri Kullanma Nedenlerinin Dağılımı
Madde Kullanma Nedenleri Sayı
Arkadaş ccedilevresi ile birlikte olma ve oumlzentimerak 4 154
Can sıkıntısını gidermek eğlenmek heyecan yaratmak iccedilin 22 846
Toplam 26 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
305
Ccedilocukların bağımlılık yapıcı madde kullanma nedenlerinin başında can sıkıntısını
giderme ve eğlenmek olduğu goumlruumllmektedir Arkadaş ccedilevresine oumlzenti duyma ve kullanılan
maddeyi merak etme gibi nedenler de ikinci sırada gelmektedir
Ccedilocukların sokakta karşılaştıkları bazı riskler bedensel veya fiziksel accedilıdan kalıcı iz
bırakmasının yanı sıra sosyal ve kişisel yaşamlarını da oumlnemli oumllccediluumlde olumsuz olarak
etkileyebilmektedir Oumlrneğin ccedilocukların sokaklarda karşılaştıkları bazı şiddet eylemleri
onların travma yaşamalarına yol accedilabilecek kadar tehlikeli boyutlara ulaşabilmektedir Aynı
şekilde ccedilocuğun maruz kaldığı bu tuumlr şiddet eylemleri onları da aynı şekilde şiddet
uygulayacak bireylere doumlnuumlştuumlrebilecektir Bu ccedilerccedilevede şiddete maruz kalmak ile şiddete
youmlnelmek arasında goumlrece bir ilişkiden soumlz etmek muumlmkuumlnduumlr
Tablo 26 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Kendilerine Cinsel Tacizde
Bulunulup Bulunulmadığının Dağılımı
Cinsel Tacize Uğrama Durumu Sayı
Evet 4 133
Hayır 26 867
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloya bakıldığında ccedilocukların oumlnemli bir oranının sokakta her hangi bir
cinsel şiddete maruz kalmadıklarını goumlruumllmektedir ( 867) Ccedilocukların sadece 133‟uuml (4
kişi) cinsel şiddet eylemi ile karşı karşıya geldiklerini itiraf etmişlerdir Bunlar da kendilerine
tacizde bulunan kişilerin sokakta boş gezen serseri ccedilocuklar olduğunu belirtmişlerdir Ayrıca
araştırma grubunda bulunan ccedilocukların yarısı sokakta ccedilalışmaya başladıktan sonra sokakta
bazı kazalara maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
5 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların tuumlmuuml herhangi bir succedil şuumlphesi ile polis
tarafından goumlzaltına alınan ccedilocuklardır Soumlz konusu ccedilocukların ccediloğu hırsızlık yankesicilik
adam yaralama ve uyuşturucu madde kullanma ve satma succedillarından haklarında işlem
yapılmıştır Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların succedillulukla ilintili veya succedila
eğilimli olmalarında dikkat ccedileken bazı oumlzellikler şu şekilde belirtilebilir Ccedilocukların
ebeveynlerinin oumlğrenim duumlzeylerinin duumlşuumlk olması (annelerinin 90‟ı okuma yazma bile
bilmiyor babalarının da 43‟uuml her hangi bir okul mezunu değil) onların oumlnemli bir oranının
goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olmaları ( 70) ailelerinin son derece yoksul olmaları
(babalarının ccediloğunun duumlşuumlk nitelikli veya guumlndelikccedili iş alanlarda ccedilalıştıkları kazanccedillarının
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
306
son derece duumlşuumlk olduğu ve goumlccedil sonrası ekonomik sorunlar yaşadıkları ccedilocukların 94‟e
yakını ailelerini ldquoccedilok fakirrdquo ve ldquofakirrdquo olarak nitelendirdikleri) evden kaccedilma sıklığının
yaygınlığı ( 60) ccedilocukların bazı guumlnlerde sokaklarda sabahladıkları ( 667) sapkın ve
sokaklara takılan akranlara sahip oldukları (arkadaşlarının ccediloğu da kendileri gibi uyuşturucu
veya bağımlılık yapıcı madde kullandıkları) oumlğrenim kurumlarından ayrılmaları veya terk
etmeleri ( 53‟uuml halihazırda bir oumlğrenim kurumuna devam etmiyor) aileye ilişkin ciddi
sorunlar yaşamaları (uumlvey ccedilocuk olma 611 90‟ı evde suumlrekli ve bazen fiziksel şiddet
goumlrduumlklerini ifade etmeleri 25‟inin babasının hayatta olmaması ccedilocukların 367‟sinin
ebeveynlerinin ayrı yaşamaları) ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda sokakla tanışmaları ve sokakta ccedilalışmaya
başlamaları ( 734‟uuml 10 yaşına varmadan sokakları mesken edindikleri) yaptıkları iş
tuumlruumlnuumln son derece niteliksiz olması ( 40‟ı ccediloumlp toplama işini yapıyor) gibi etkenler sokakta
ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukları succedillu kılan faktoumlrler olarak dikkat ccedilekmektedir Bu
bulgular araştırmamızın hipotezlerini doğrular niteliktedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Ccedilocukluk
doumlneminde deneyimlenen yaşam tarzları ve yaşanılankarşılaşılan guumlccedilluumlklermağduriyetler
succedilluluğun oumlnemli belirleyicileri olarak etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilocukluk
deneyiminin olumlu ve olumsuz bir tarzda şekillenmesinde oumlzellikle de ccedilocuğun yetiştiği aile
ortamı (şiddet sevgisizlikilgisizlik yoksulluk succedillu ve sapkın bireylerin varlığı
ebeveynlerin ccedilocuk yetiştirme konusundaki bilgisiz oluşları ccedilalışma youmlnuumlnde baskılamaları
gibi) okul deneyimi succedillu akran etkileri ailenin ekonomik geccedilim sorumluluğunu omuzlarında
hissetmeleri sokakta karşılaştıkları guumlccedilluumlkler taciz ve bazı sosyo-ekonomik dezavantajlar
dominant faktoumlrler olarak etkide bulunduğu soumlylenebilir Soumlz konusu doumlnemde ccedilocukların
sorunsuz bir aile yapısı iccedilerisinde sosyalleşmelerinin sağlanması ve oumlğrenimlerine devam
edebilme olanaklarının yaratılması gerekirken sokakların riskli alanlarında yaşam
muumlcadelesine atılmaları atılmak zorunda bırakılmaları onları succedila eğilimli kılan oumlnemli bir
etken olmaktadır Oumlzellikle de aile denetiminden kaccedilan ccedilocukların sokaktaki succedillu kuumlltuumlruumln
etkisine accedilık olma riskleri daha yuumlksektir
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından oumlzellikle ccedilalıştırılmaları konusunda zorlanmaları ve
ccedilocukların istenilen duumlzeyde parayı eve goumltuumlrememeleri durumunda psikolojik ve fiziksel
şiddet goumlrmeleri ccedilocukların ccedilok para kazanmak iccedilin zamanlarını daha ccedilok sokaklarda
geccedilirmelerine veya evden kaccedilma veya eve doumlnmeme gibi sonuccedillara yol accedilabilmektedir Bu
olumsuz tutumlar bazen de ccedilocukları hırsızlık yapmaya da itebilmektedir Sonuccedil olarak
ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik bu olumsuz tutumları ccedilocukların ebeveynlerine olan
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
273
bulunmak iccedilin ccedilalışmaktadırlar Bu sebeple ccedilocukların oumlnemli bir kısmı kazanccedillarını eve
getirip ebeveynlerine vermektedirler veya en azından bu para ile okul ve eğitim masraflarını
karşılayarak ebeveynlerini bu yuumlkten kurtarmaya ccedilalışmaktadırlar Bu ccedilerccedilevede sokakta
ccedilalışan ccedilocuk ile sokakta yaşayan ccedilocuk arasındaki en ayırıcı iki temel fark olarak akşamları
eve doumlnme ve aile denetimibağlılığı konusunda ortaya ccedilıkmaktadır denilebilir
Bu noktada sokakta yaşayan ccedilocukların tuumlmuumlnuumln succedila bulaştığını ve aynı şekilde
sokakta ccedilalışan ccedilocukların da hiccedil succedilsapkın tutumlar geliştirmeyeceklerini iddia etmek
muumlmkuumln değildir Ancak sokakta yaşayan ccedilocukların daha ccedilok succedila bulaştıkları ve aynı
şekilde sokakta ccedilalışan ccedilocukların da succedila eğilimli hale geldiklerini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzellikle sokakta ccedilalışan ccedilocukların sokaktaki tuumlm risk ve tehlikelere accedilık bireyler oldukları
ve zamanla succedila eğilimli hale geldikleri goumlzlemlenen bir olgudur Sokaktaki sapkın bireylerle
temas etme yoğunluğu ebeveynleri ile olan ilişkilerin zayıflaması veya ebeveyn
denetiminden yoksun olma okul ve aile bağlılığının zayıflaması ve succedillu kuumlltuumlrlerle temas
etme olanağının ortaya ccedilıkması gibi unsurlar sokakta bulunan ccedilocukları succedil işlemeye
itebilmektedir Ccediluumlnkuuml ccedilalışılan sokak ortamlarının niteliği ccedilocukların succedillu motivasyona
sahip olabilme veya kriminalleşme risklerini arttırmaktadır Ekonomik ve ailesel sorunların ve
ayrıca succedil işleme fırsatının varlığı da buna eklendiğinde sokakta ccedilalışan ccedilocukların succedil
işleme accedilısından potansiyel bir grubu oluşturduklarını tahmin etmek muumlmkuumlnduumlr Ccediluumlnkuuml
sokakta yaşayan ccedilocukların genelde aile desteği ve denetiminden yoksun olmaları sahipsiz
ve kimsesiz bir pozisyonda olmaları onları succedil işlemeye daha accedilık hale getirmektedir En
basitinden sahipsiz ccedilocuklar hayatta kalabilmek veya accedillıklarını giderebilmek gibi bazı
zorunlu gereksinimlerini karşılamak iccedilin yasal olmayan bazı kriminal tutumlar (hırsızlık
yankesicilik madde kullanma ve satma gasp yaralama gibi) sergileyebilmektedirler Soumlz
konusu ccedilocukların succedila eğilimli olmalarında aileye ilişkin geccedilmişte yaşamış oldukları veya
yaşadıkları sorunlar ve dezavantajlar son derece oumlnem arz etmektedir Bu nedenle sokakta
ccedilalışan ccedilocuklar iccedilin gelecekte sokağın ccedilocuğu olma ve dolayısıyla succedillu olabilme gibi bir
risk her zaman olasıdır Bu ccedilerccedilevede sokakta ccedilalışan ccedilocukların da -her ne kadar sokakta
yaşayan ccedilocuklar duumlzeyinde olmasa bile- succedila bulaşma risklerinin soumlz konusu olabileceğini
ileri suumlrmek muumlmkuumlnduumlr
Sokak ccedilocuk ve succedilluluk ilişkisi uumlccedillemesinde yukarıda ifade edilen hususların
araştırma alanı accedilısından daha gerccedilekccedili saptamalar teşkil ettiği soumlylenebilir Ccediluumlnkuuml
araştırmanın gerccedilekleştiği Diyarbakır sokakları succedil davranışının oumlğrenilmesi accedilısından ciddi
risk ortamlarını teşkil etmektedir Guumlvenli alanlar olmaktan son derece uzak olan bu sokaklar
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
274
succedillu akranlarla temas etmenin de en olanaklı olduğu yerlerdir Oumlzellikle de Diyarbakır ilinde
sokakta ccedilalışan ccedilocukların ebeveynlerinin denetimlerinden uzak olmaları sokaklardaki succedillu
sayısının fazlalığı ve succedillu ccedileteler tarafından kullanılabilme riskinin yuumlksek olması gibi
etkenler onların succedilluluk accedilısından riskli bir kategori iccedilerisinde goumlruumllmelerine yol
accedilabilmektedir Dolayısıyla gerek succedil davranışının oumlğrenilmesi gerekse de succedila maruz kalma
veya istismar konusu edilme accedilısından sokaklar en riskli alanlar iccedilerisinde goumlsterilebilir
Sokakta ccedilalışan ccedilocuk faaliyetleri daha ccedilok enformel hizmet sektoumlruumlnuumln marjinal
alanında yoğunlaşan kurumsallaşma niteliğinden yoksun ve denetim dışı mekanlarda kazanccedil
elde etmeye youmlnelik gerccedilekleştirilen ccedilabalar veya eylemlerdir Soumlz konusu ccedilocuk faaliyeti her
hangi bir beceri gerektirmeyen ve denetimi son derece guumlccedil olan mekacircnlarda
gerccedilekleşmektedir Ccedilocuklar tarafından gerccedilekleştirilen bu faaliyet tarzları tarımsal alanda
gerccedilekleşen doumlnuumlşuumlmler goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan işsizlik ve yoksulluk ccedilocukların hane
gelirine katkı yapma zorunluluğunun ortaya ccedilıkması hızlı kentleşme ve genccedil nuumlfus oranın
yuumlksekliği gibi ccedilok sayıda faktoumlrle ilişkilidir (Bilgin 2008 21)
2 KURAMSAL CcedilERCcedilEVE CcedilOCUKLARIN SOKAKTA BULUNMA
NEDENLERĠ VE SUCcedilLULUK
Sokakta ccedilalışan ccedilocuk olgusu oumlnemli oumllccediluumlde goumlccedil sorununun ve bununla ilintili kentsel
yoksulluğun bir parccedilası olarak ortaya ccedilıkmıştır Yapılan ccedilok sayıda araştırmanın sokakta
ccedilalışan ccedilocukların oumlnemli bir oranının geccedilmiş doumlnemde goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olduğu
youmlnuumlnde bulgular saptanması (oumlrneğin bkz Erkan vd 2002 Şişman 2004 Altuntaş
2003) ccedilocukların sokakta bulunmaları veya sokağı mesken edinmeleri ile goumlccedil
arasında bir ilişkinin var olduğunun bir kanıtı olarak goumlruumllebilir Aynı
şekilde ccedilocukların kuumlccediluumlk yaşlarda işguumlcuuml piyasasına katılmalarının oumlnemli bir nedeni
ailelerin iccedilinde bulundukları ekonomik yetersizliklerdir Sokakta ccedilalışan ccedilocukların mensup
oldukları ailelerin gelir duumlzeylerinin son derece duumlşuumlk olması ndashbu husus neredeyse tuumlm
araştırmaların ortak bir bulgusu olarak dikkat ccedilekmektedir- (bkz Şişman 2004 Baştaymaz
1990 Bilgin 2008 Ccedilevik1997 Atauz 1998 Altuntaş 2003 Erkan vd 2002 51ndash
78) sokakta ccedilalışma ile ailenin yoksulluğu arasında guumlccedilluuml bir ilişkinin varlığını
goumlstermektedir Bu da ccedilocuk işccedililiğinin oumlnde gelen bir nedeninin yoksulluk olduğunu
goumlstermektedir Sonuccedil olarak goumlccedil ile birlikte ebeveynlerin kent ortamında işsiz kalmaları
ailelerin geccedilimlerini sağlama goumlrevini oumlnemli oumllccediluumlde ccedilocukların uumlstlenmelerine yol accedilmıştır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
275
ldquoSokakta ccedilalışan ccedilocukrdquo sorunu bir bakıma ebeveynlerin yoksul olmaları ve iş
bulmakta sorun yaşamaları nedeniyle pek ccedilok ebeveynin ccedilocuğunu eve gelir getirmesi iccedilin
ccedilalışmaya zorlamalarından kaynaklanır Diğer bir deyişle sokakta ccedilalışan ccedilocuk sorunu
ailenin ccedilocuğunu zorla ccedilalıştırmasının da oumltesinde kentsel yoksulluğun bir tezahuumlruuml olarak
ortaya ccedilıkmaktadır Aynı şekilde hane halkı reisinin hasta ve yaşlı olması aileleriyle olan
duumlzensiz-sorunlu ilişkileri de ccedilocukların ccedilalışmasına doğrudan yol accedilan faktoumlrlerden biri
olarak rol oynamaktadır (Yuumlkseker 2006229) ILO ccedilocuk işccedililiğinin nedenleri arasında
ldquogelenekler eğitime ulaşılabilmede yaşanan sorunlar ve yoksulluğa accedilıklıkrdquo gibi faktoumlrleri
goumlstermektedir Aynı şekilde sokakta ccedilalışan ccedilocuklar olgusunun nedenleri arasında sağlıksız
yerleşme yoksulluk boumlluumlşuumlm adaletsizliği boumllgesel eşitsizlikler eğitim olanaklarından
yararlanamama ve ailenin duygusal istismarı gibi etkenler de bulunmaktadır (bkz Yetim ve
Ccedilağlayandereli 2007 35- 36)
ldquoSokak ccedilocuğurdquo olgusunun nedenleri konusunda ise ccedilok sayıda etkenden soumlz
edilebilir Aile sorunları (aile parccedilalanması boşanma aile iccedili şiddet ve istismar ebeveynsel
denetimin yetersizliği uumlvey evlat olma aileden gerekli ilgiyi goumlrememe veya sevgisizlik
ebeveynlerin uyuşturucu kullanma veya succedilluluk durumu) goumlccedil kente uyum sorunları okula
ilişkin sorunlar (ayrımcılıketiketleme okul başarısızlığı okulu sevmeme okulu terk etme
veya ayrılma okul iklimi) akran grubunun etkisi sokağın cezbedici oumlzelliği ccedilocukların para
kazanmaları youmlnuumlnde kuumlltuumlrel değerlerin varlığı gibi faktoumlrler burada zikredilebilir
Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuumlne goumlre genel olarak ccedilocukların sokakta olma nedenleri arasında
kendileri iccedilin para kazanma ve ailelerine bu konuda yardımcı olma barınacak yer bulma aile
iccedili sorunlardan kurtulma ev işlerinden kurtulma ve ccedilocuk kurumınlardan kurtulma gibi
etkenler bulunmaktadır Ancak tuumlm bu etkenlerin temelinde yoksulluk faktoumlruumlnuumln olduğu bir
gerccedilektir (World Health Organization 2003)
Guumlneş ve Kalaycı (2004 7) ccedilocuğu sokağa iten nedenleri ve onları sokakta bekleyen
tehlikeleri şu şekilde belirtmektedirler
1Ccedilocuğu sokağa iten nedenler a) goumlccedil ve goumlccedille ilintili ortaya ccedilıkan uyum sorunları b)
yoksulluk işsizlik ekonomik yoksunluk gibi iktisadi etkenler c) ccedilocuğun para kazanma veya
aile buumltccedilesine katkıda bulunma youmlnuumlndeki kuumlltuumlrel değerlerin varlığı d) arkadaş grupların
etkisi e) ccedilocuğun aile bireyleri tarafından istismar ve ihmal edilmesi f) aile iccedili şiddet cinsel
taciz ve tecavuumlz g) eğitimsizlik h) aile parccedilalanması ı) ccedilarpık kentleşme i) sokağın bireyi
ccedileken yapısı ve sokakta oumlzguumlr davranabilme olanağı j) medyanın menfi etkileri k)
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
276
denetlenmeyen oyun salonlarının ccedilekiciliği l) bireylerin sokaklardaki ccedilocuklara merhamet ve
yardımseverlik duygusu altında verdikleri para ve eşyanın etkisi ve uzmanlık becerisi
olmayan bazı goumlnuumllluuml kuruluşların medyatik ccedilalışmalarının yarattığı olumsuz etkiler
2 Sokakta yaşayan ccedilocukları bekleyen riskler ise şu şekilde belirtilmiştir a) ihmal ve
istismara maruz kalma b) bali tiner sigara alkol gibi bağımlılık yapıcı bazı maddeleri
kullanmaya alışma c) zihinsel ve fiziksel gelişimindeki gerileme d) dayak yaralama ve oumllme
gibi bazı şiddet tutumları ile karşı karşıya gelme e) hırsızlık gasp gibi succedilları işlemeye
eğilimli olma f) psikolojik sorunlar g) fiziksel kazalara uğrama ı) eğitim ve sağlık alanında
bazı sorunlar ile karşı karşıya gelme i) cinsel taciz ve tecavuumlze uğrama
Sokakta ccedilalışmak veya sokağı mesken edinmek ile succedilluluk arasında goumlrece bir ilişkiyi
oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Oumlzellikle ailede ciddi sorun veya sorunlar yaşayan ve sapkın
akranlarla temas etme olanağına sahip olan ccedilocukların succedilluluk accedilısından ciddi risk grubunu
oluşturduğu bir gerccedilektir Ailede gerekli ilgiyi ve sevgiyi goumlremeyen ccedilocukların yeni ilgi
alanı oluşturmaya youmlnelecekleri beklenen bir tutumdur Sapkın ve succedillu akran grupları burada
alternatif bir ilgi seccedileneği olarak devreye girmektedir
Ccedilocuk gelişimi ve yetiştirme konusunda son derece eğitimsiz ve bilgisiz olan bazı
ebeveynlerin zaman zaman ccedilocuklarını zorla ccedilalıştırdıkları ve dahası bu ccedilocukları fazla
kazanccedil elde etme konusunda da zorladıkları bilinen bir husustur Zorla ccedilalıştırılmak zorunda
bırakılan ve belirli miktarda para getirme zorunluluğu ile karşı karşıya gelen bazı ccedilocukların
istenilen duumlzeyde para kazanamadıkları veya kazandıkları parayı kişisel harcamaları iccedilin
kullandıklarında akşamgece eve doumlnme konusunda isteksiz davrandıkları ve bazen de eve
doumlnmedikleri tahmin edilmektedir Gerek evde ebeveyn baskısına maruz kalan ccedilocuklar
gerekse istenilen duumlzeyde para kazanamayan veya para kazandıkları halde ailelerinin
istedikleri miktarda parayı veremeyen ccedilocukların şiddet hakaret hırpalama adam yerine
konmama ilgisizlik gibi tutumlara maruz bırakılmaları onların evlerine ve ebeveynlerine
karşı duydukları ilgi ve bağlılıklarını zayıflatacaktır Ccediluumlnkuuml evde koumltuuml muamele ile
karşılaşma olasılığı olan bazı ccedilocuklar akşamları eve gitme yerine sokakları mesken edinme
veya başka illere gitme eğilimi sergileyeceklerdir Bu durum ccedilocukların giderek succedil yaşam
tarzına alışır hale gelmelerine yol accedilacaktır
Ccedilocuk succedilluluğunu irdeleyen yaklaşımlar genel olarak biyolojik psikolojikpsikiyatrik
ve sosyolojik yaklaşımlar şeklinde farklı disiplinler tarafından ele alınmaktadır Psikolojik ve
psikiyatrik yaklaşımlar ccedilocukların succedilluluk yapılarını antisosyal eğilimlilik kişilik
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
277
bozuklukları duumlşuumlk zekacirc ve iccedilguumlduumlsellik egosantrizm rijitlik hiperaktiflik zihinsel
rahatsızlıklar gibi etkenler ccedilerccedilevesinde ela almaktadır Biyolojik yaklaşımlar ise succedilluluğu
genelde genetiksel etkenler hormonal dengesizlikler ve beyine ilişkin sorunlarla
accedilıklamaktadır Son olarak sosyolojik yaklaşımlar ise ccedilocuk succedilluluğunu toplumsal yapı
toplumsal değişme sosyal sorunlar ve sosyalleşme gibi etkenler uumlzerinden ccediloumlzuumlmlemektedir
Burada oumlzellikle sokakta bulunma ile succedilluluk arasındaki ilişki sosyolojik ccedilerccedilevede analiz
edilmeye ccedilalışılacaktır Dikkat ccedilekici bir husus ccedilocukların sokakta bulunma nedenleri ile
succedilun sosyolojik nedenlerinin birbiriyle oumlrtuumlşuumlyor olmasıdır Bu da ccedilocuk succedilluluğu ile
sokakta ccedilalışma ve yaşama arasında bir ilişkinin varlığını goumlstermektedir
Succedil veya ccedilocuk succedilluluğunu ccediloumlzuumlmleyen ccedilok sayıda sosyolojik succedil teorisi
bulunmaktadır Bu kuramların her biri succedil olgusunu farklı değişkenler etrafında analiz
etmektedir Sosyal organizasyonsuzluk kuramı succedil fenomenini kent yaşam biccedilimi
(yoksulluk etnik heterojenlik yerleşim yerleri arası hareketlilik) ile bağlantılı olarak
irdelemektedir (Bkz Vito ve Holmes1994 141) Bohm Şikago kuramcılarının
ccedilalışmalarında yer alan sosyal organizasyonsuzluk ile ilintili succedil faktoumlrlerini şu şekilde
belirtmektedir a) ccedilocuklar uumlzerinde sosyal denetimin oumlnemli oumllccediluumlde yokluğu b) succedillu
davranışın genelde ebeveynler ve komşular tarafından onay goumlrmesi c) succedil işlemek iccedilin ccedilok
sayıda fırsatın olması d) meşru iş ve eğitim iccedilin ccedilok az sayıda fırsatın var olması
(Bohm1997 74) Bu kuramın genel olarak succedilu accedilıklama ccedilerccedilevesini izleyerek goumlccedil olgusu
ve goumlccediluumln yarattığı sorunlar kent yoksulluğu aile yapılarının ccediloumlzuumllmesi fiziksel ve değersel
bozulma sokaklardaki ccediloumlkuumlntuuml alanları gibi etkenlerin ccedilocukların succedila eğilimli olmalarında
etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Gerilim kuramı da succedil ve sapma olgusunu
ccediloumlzuumlmlerken sınıflı toplumlardaki amaccedil ve o amaca ulaşmak iccedilin varolan meşru yollar
arasındaki eşitsizliğin neden olduğu gerilim veya baskı suumlreccedillerine dikkat ccedilekmektedir Bu
kurama goumlre sınıflı toplumlarda alt sınıfa mensup olan bireylerin meşru amaccedillara yasal
yollardan ulaşma imkacircnları sınırlıdır veya engellenmiştir Bu sebeple dezavantajlı
pozisyonda olanların uumlst sınıfa yuumlkselebilme gayretleri oumlnemli oumllccediluumlde gayri meşru yolların
denenmesi ile gerccedilekleşmektedir Oumlzetle gerilim kuramı succedil analizinde toplumsal
engellemelerin veya fırsatların bloke edilmesinin sonuccedillarına dikkat ccedilekmektedir (akt Adler
vd1995111) Gerilim kuramını izleyerek goumlccedil ile birlikte kente yerleşen ailelerin iş
bulabilme olanaklarına sahip olamamalarının ccedilocukların sokakta ccedilalışmalarına neden olduğu
ve bu durumun da ccedilocukların succedila eğilimli olmalarında etkili olduğu soumlylenebilir Aynı
şekilde kent ortamında meşru fırsatlara ulaşma imkacircnlarının sınırlı veya bloke edilmiş olması
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
278
ve toplumsal eşitsizliğin varlığı gibi unsurlar da ccedilocuk succedilluluğunda etkili faktoumlrler olarak oumlne
ccedilıktığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Succedilluluğu kuumlltuumlr bağlamında ccediloumlzuumlmleyen alt kuumlltuumlr kuramları
da gerilim kuramı gibi succedilluluğun genelde alt-sınıfa oumlzguuml olarak ortaya ccedilıktığını
varsaymaktadır Ccedilocuk succedilluluğunu veya ccedilete succedilluluğunu succedilluluk alt-kuumlltuumlr
yaklaşımlarının uumlzerinden ccediloumlzuumlmleyen bu kuramlar ccedilete veya grupsal bağlamda
deneyimlenen yaşam tarzlarının egemen değerlerden farklı kuumlltuumlrel kodlar iccedilerdiğini ve bu
kuumlltuumlrel yapıların bireylerin succedillu değerler ve kodlar ekseninde sosyalleşmelerini sağlayarak
onları succedil işleme youmlnuumlnde motive ettiğini varsaymaktadır Kurama goumlre succedillu gruplar veya
ccedileteler tarafından yaşantılanan kuumlltuumlrel yapı oumlnemli oumllccediluumlde kriminojenik nitelikler
iccedilermektedir Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların bu kriminojenik değerlerle temas
etmeleri veya bu değerleri uumlretmeleri olasıdır ldquoSuccedillu Ccedilocuklarrdquo (Delinquent Boys 1955) adlı
uumlnluuml ccedilalışmasında Cohen succedil alt ndash kuumlltuumlruumlnuumln alt ve orta sınıf kuumlltuumlruuml arasındaki ccedilatışmanın
bir sonucu olarak ortaya ccedilıktığını ileri suumlrmektedir Succedil olgusunu ldquostatuuml engellenmesirdquo
uumlzerinden ccediloumlzuumlmleyen Cohen‟e goumlre statuuml engellenmesinin en ccedilok gerccedilekleştiği alanlardan
biri okuldur Bu sebeple Cohen alt sınıfa mensup ailelerin ccedilocuklarının okuldaki başarısızlık
durumları ile succedila youmlnelmeleri arasında bir bağlantı kurmaktadır Ona goumlre alt sınıfa mensup
bireyler okulda başarısız olmaktadırlar ve bu başarısızlık veya duumlşuumlk okul performansı onları
ccedilete oluşumlarının iccediline itmektedir Ccedileteye katılma başarısız olan bireylerin yeni bir benlik
oluşturma suumlreccedillerinde etkili olmaktadır Cohen oumlzetle ccedilocuk succedilluluğunu sınıf ebeveynlerin
durumları okul standartları ve ccedilete gibi unsurlarla ilintili olarak kuumlltuumlrel yapı ccedilerccedilevesinde
analiz etmektedir Succedil olgusunu alt-kuumlltuumlr kavramı ccedilerccedilevesinde ele alan diğer bir isim olan
Miller (1958) de ccedilocuk succedilluluğunun orta sınıfa oumlzguuml olan değer sistemine bir tepki olarak
ortaya ccedilıkmaktan oumlte alt sınıfın sahip olduğu değerler sisteminde bizzat succedilluluğa ilişkin
kuumlltuumlrel unsurların bulunması ile accedilıklamaktadır Succedil teorileri iccedilerisinde oumlnemli bir yere sahip
olan sosyal kontrol kuramı da succedillu davranışını bireylerin din aile okul gibi geleneksel
kurumlara ve değerlere olan bağlılıklarının zayıflaması ile accedilıklamaktadır Bu kuramın ilk
temsilcilerinden olan Hirschi (1969) aile okul ve din gibi geleneksel kurumların ve
değerlerin bireyleri sosyalleştiren temel unsurlar olduğunu ileri suumlrerek bireylerin bu
kurumlara ve değerlere olan bağlılıklarının zayıflamasıyla onların succedila youmlnelmeleri arasında
bir ilişki kurmaktadır Ayrıca bu yaklaşım ccedilocukluk doumlnemlerinde guumlccedilluuml bir iccedilsel denetimin
gelişmeyişinin veya iccedilsel denetim mekanizmasının sonradan işlevselliğini yitirmesinin bireyin
succedil veya sapkın tutum geliştirmesinde etkili olduğunu varsaymaktadır (bkz Williams III ve
McShane (1999 191) Aynı şekilde burada Gottfredson ve Hirschi‟nin succedilu accedilıklamak iccedilin
geliştirdikleri ldquoduumlşuumlk benlik denetimirdquo (low-self control) kavramsallaştırmasından soumlz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
279
edilebilir Onlar succedilluluğun temelinde ccedilocukların yetersiz yetişme tarzından kaynaklanan
ldquoduumlşuumlk benlik denetiminirdquo goumlrmektedirler Onlara goumlre iccedilguumlduumlsellik duygusuzluk fiziksel
risk alma dar goumlruumlşluumlluumlk soumlzel beceri yetersizliği maceraya duumlşkuumlnluumlk succedil mağdurlarına
karşı kayıtsızlık (acıya ilgisizlik) duumlşuumlk duumlzeyde bir performans bencillik evlilik iş ve
arkadaş edinmede istikrarsızlık ve şiddete eğilimli olmak gibi succedillulukla ilintili faktoumlrler
ldquoduumlşuumlk benlik denetimirdquo ile yakından ilişkilidir (Gottfredson and Hirschi 1996 39ndash41
Gottfredson and Hirschi 1990 89-91) Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların duumlşuumlk
sosyo-ekonomik ve kuumlltuumlrel bir ardalana sahip olmaları sosyalleşme suumlreccedillerine ilişkin
sorunlar yaşamaları daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda succedillu değerler ile tanışmaları aile iccedilinde
fiziksel şiddete maruz kalmaları gibi etkenler onların guumlccedilluuml benlik gelişiminin oumlnuumlndeki
engelleyici unsurlar olarak dikkat ccedilekmektedir Duumlşuumlk benlik denetimi de succedillulukla yakından
ilintili bir unsurdur Sosyal oumlğrenme kuramı da succedilluluğu oumlnemli oumllccediluumlde bireylerin kriminal
değer ve normlar ile temasları sonucunda diğer bir deyişle succedillu akranlarla olan sosyal
etkileşim suumlreci iccedilerisinde oumlğrenilen bir davranış olduğunu ileri suumlrmektedir Bu kurama goumlre
succedila eğimli hale gelmek succedillu gruplarlaakranlarla olan ilişkisinin sıklığı suumlresi oumlnceliği ve
yoğunluk duumlzeyine goumlre belirlenmektedir (Sutherland 1947) Sosyal oumlğrenme kuramının
guumlnuumlmuumlzdeki oumlncuumlleri tarafından modern toplumlardaki succedil veya şiddet davranışlarının
kaynakları arasında en ccedilok belirtilen unsurlar aile yapıları ccedilevresel deneyimler ve kitle
iletişim etkenleridir Bandura‟ya goumlre aile yaşamı uumlzerine gerccedilekleştirilen araştırmalar
ccedilocukların saldırgan davranışları ebeveynlerinden ve aile bireylerinden oumlğrendiklerini ortaya
koymaktadır Aynı şekilde şiddet veya succedil eylemlerinin yoğunluklu olarak gerccedilekleştiği
alanlarda ikamet edenler arasında şiddet ve succedil eğilimliğinin daha yuumlksek olduğu
belirtilmektedir Kitle iletişim araccedillarında sunulan şiddet sahnelerinin bireyler tarafından
model davranışlar olarak taklit edildikleri ileri suumlruumllmektedir (Siegel 1989 140) Sosyal
oumlğrenme kuramından hareketle sokakta ccedilalışan ve yaşayan ccedilocukların aile yapıları ve sahip
oldukları akran grup yapısının ciddi succedilluluk risk faktoumlrleri arasında yer aldığını soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Yaftalama veya damgalama teorisi de bireylerin sapkın veya succedillu bireyler
olarak etiketlenmelerinin onların succedilluluk suumlreccedilleri uumlzerinde pekiştirici bir etkide
bulunduğunu ve bunun da onları daha kolay succedillu kıldığını varsaymaktadır Diğer bir ifade ile
damgalama teorisyenleri bireyin stigmatize edilmesinin onların toplumdan dışlanmasına ve
succedillu gruplarla temasa geccedilmesine yol accediltığını ve bu durumun da bireyin succedilluluk durumunun
daha da pekişmesine neden olduğunu ileri suumlrmektedirler (Lemert 1951) Sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocuklar toplum tarafından potansiyel succedillu veya sapkın bireyler olarak goumlruumllmeye
ve dolayısıyla dışlanmaya yatkın bir grubu oluşturmaktadır Bu husus aynı şekilde onların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
280
succedila daha kolay youmlnelmelerini sağladığı soumlylenebilir Cohen ve Felson tarafından geliştirilen
rutin eylem teorisi ise succedil davranışını a) motive olmuş succedillu (ergen ccedilocuklar işsiz birey
uyuşturucu bağımlılığı vb) b) uygun hedefhedeflerin varlığı (ev ve arabaların kilitlenmemiş
olması gibi) ve c) yeterli duumlzeyde koruma oumlnlemlerin olmayışı (polisin ev sahibinin ve
guumlvenlik sistemin olmayışı) gibi uumlccedil temel faktoumlruumln birlikteliği ile accedilıklamaktadır (Cohen ve
Felson 1979) Sokaklarda ccedilalışan ve yaşayan ccedilocuklar rutin aktiviteler teorisi
perspektifinden bakıldığında daha ccedilok succedila motive oldukları ve succedil işlemek iccedilin de daha ccedilok
fırsatlarla karşılaştıkları soumlylenebilir Son olarak ccedilatışma veya radikal kuramcılar da succedil veya
succedilluluk olgusunu genelde iktidarguumlccedil sınıf ccedilıkar işsizlik yoksulluk soumlmuumlruuml hiyerarşi
tabakalaşma eşitsizlik ve kapitalizm gibi kavramlar uumlzerinden analiz etmektedirler (Bkz
Barlow1993 510ndash 511 Williams III ve McShane 1999165 Hagan 1991196 Chambliss
1996 224- 231) Sokakta ccedilalışan ccedilocukların ekonomik etkenler accedilısından (gelir duumlzeyinin
duumlşuumlkluumlğuuml yoksul olmaları vb) yaklaşıldığında dezavantajlı bir pozisyonda olmaları da
onları sokağa ve succedila youmlnelten unsurlar olmaktadır
Hagan veMcCarthy (1992) sokaktaki ccedilocuk olgusunu sınıf değişkeni ccedilerccedilevesinde
irdelemektedirler Sokaktaki ccedilocuk olgusu ile succedilluluk ilişkisinin ccediloumlzuumlmlenmesinde sosyal
kontrol ile gerilim teorisi değişkenlerinin birlikte ele alınmasını oumlnerdikleri soumlz konusu
ccedilalışmalarında sokak yaşamının succedilluluk riski uumlretebileceğini ileri suumlrmektedirler Onlara
goumlre kalabalık aileye sahip olma aileye ilişkin sorunlar yaşama ve aile buumlnyesinde ortaya
ccedilıkan sorunlara bağlı olarak azalan aile ve okul denetimi bireyi daha ccedilok sokağa itmekte bu
da succedilluluk riskini arttırmaktadır
Succedil teorileri genel olarak duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde ccedilocukların succedila eğilimli olmalarında ccedilok
sayıda değişkenin oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir Bu etkenler goumlccedil aşırı kentleşme sosyal
ccediloumlzuumllmelerin gerccedilekleşmesi sokakların ccediloumlkuumlntuuml alanlarına doumlnuumlşmesi succedillu kuumlltuumlrlerin
varlığı aile yapılarının zayıflaması aileye ilişkin sorunların varlığı yoksulluk işsizlik alt
sınıfa mensup olma okul başarısızlıkları ve duumlşuumlk oumlğrenim duumlzeyi succedillu akranların varlığı
succedil işleme fırsatlarının olması ve uyuşturucubağımlılık yapıcı maddelerin kullanılması
şeklinde belirtilebilir
Ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin olarak da ccedilok sayıda risk faktoumlruuml belirtilmektedir Oumlrneğin
Seyhan ve Bahar (2006 39) ve Ada (2007 304- 309) uumllkemizde ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin
etkenler olarak sosyo-ekonomik dezavantajlar eğitim ve iş olanaklarının yetersizliği
ebeveynlerden her ikisinin veya birisinin olmaması iccedilgoumlccedil işsizlik gecekondulaşma ve teroumlr
gibi faktoumlrleri goumlstermektedirler Bunun yanı sıra ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin genel faktoumlrler
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
281
olarak doğum oumlncesi ve doğum esnasında ortaya ccedilıkan olumsuzluklar hiperaktiflik veya
fevrilik ebeveyn denetimi disiplinsel tutumların zayıflığı ya da bozuk oluşu parccedilalanmış
aile ebeveynsel succedilluluk ailelerinin kalabalık oluşu sosyoekonomik dezavantajlılık akran
etkileri okul etkileri duumlşuumlk zeka duumlşuumlk okul başarısı ve okula devamsızlık gibi etkenlerden
soumlz edilmektedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Robins (1979)
yetişkin antisosyal davranışına ccedilocukluk antisosyal davranışının yol accediltığını ileri suumlrerek
antisosyal kişiliğin koumlkeninin ccedilocukluk doumlneminde aranması gerektiğini vurgulamaktadır
Kriminal davranışın madde kullanma (alkol ve uyuşturucu) ile oumlğrenim suumlrecini sonlandırma
gibi ccedilocukluğun ilk doumlnemlerinde ortaya ccedilıkan bazı davranışsal problemlerden
etkilenebileceği belirtilmektedir Erken doumlnemlerde başlayan madde kullanımı ile succedil
arasındaki ilişkiye odaklanan araştırma sayısı oldukccedila fazladır Bu araştırmalardan bazıları
alkol ve uyuşturucu kullanan adoumllesanların alkol ve uyuşturucu kullanmayanlara kıyasla daha
ccedilok kavga ettikleri hırsızlık olaylarını gerccedilekleştirdikleri ve succedil işledikleri sonucunu elde
etmişlerdir Kriminal davranışı etkileyen diğer bir davranışsal problem de erken yaşlarda
okuldan ayrılmak veya okulu terk etmektir Bunun da bireylerin gelecekte herhangi bir işe
sahip olabilme olanağını riske edeceği iccedilin sapma veya succedillulukta etkili olabileceği
belirtilmektedir (Ge vd 2001 735) Moffitt (1993) de Gottfredson ve Hirschi (1990)‟nin
iddia ettiklerine benzer biccedilimde succedilluluğun suumlreklilik arz etmesinin temelinde ldquoduumlşuumlk benlik
denetiminirdquo goumlrmektedir Bilindiği gibi bireylerin benliksel gelişimleri oumlnemli oumllccediluumlde
ccedilocukluk doumlnemlerinde gerccedilekleşmekte ve dolayısıyla benlik gelişiminde belirleyici
unsurların başında aile gelmektedir Patterson vd (1989) ise aile ortamı iccedilerisinde gelişen
anti - sosyal eğilimlerin bireyin okul ve akran ortamları iccedilerisindeki ilişkilerini etkilediğini
ileri suumlrmektedir Bireylerin oumlzellikle toplum yanlısı sosyal ilişkilerden yalıtılmaları onların
succedila katılma veya succedil işleme olasılıklarını arttırmaktadır Bu accedilıklamalar ışığında ccedilok kuumlccediluumlk
yaşlarda veya ccedilocukluk doumlnemlerinde ccedilocukların sokağı mesken edinmeleri ve aile iccedilerisinde
bazı olumsuzluklar yaşamaları ve dezavantajlı bir pozisyonda sosyalleşmeleri onların
krimanal youmlnelmelerinde etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
282
3 ARAġTIRMANIN METODOLOJĠSĠ
31 AraĢtırmanın Konusu ve Amacı
Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu boumllgeleri genelinde teroumlrle muumlcadele kapsamında
suumlrduumlruumllen ccedilatışma konsepti iccedilerisinde ccedilok sayıda insan guumlvenlik nedeniyle goumlccedil etmek
zorunda kalmış veya goumlccedil ettirilmiştir Soumlz konusu goumlccedil olgusundan en ccedilok etkilenen illerden
biri Diyarbakır ilidir Aldığı yuumlksek orandaki goumlccedil ile birlikte Diyarbakır ili yoksulluk işsizlik
aile parccedilalanması sosyal dokunun tahribatı fuhuş succedil ve şiddet olaylarında artış gibi ciddi
sorunlarla karşı karşıya gelmiştir 2004 yılında Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar
Genel Muumlduumlrluumlğuuml buumlnyesinde hazırlanan bir raporda Diyarbakır ilinde yaşayan ccedilocukların
buumlyuumlk bir oranının sokaklarda yuumlksek riskler altında yaşadıkları tespitine yer vermektedir
(Guumlneş ve Kalaycı 200415)
Bu araştırmanın konusunu Diyarbakır il oumlrneğinde sokakta ccedilalışan ve succedil isnadı ile
alıkonulan ccedilocuklar oluşturmaktadır Araştırmanın amacı ise sokakta ccedilalışma ve sokağı
mesken edinme ile succedilluluk arasındaki ilişkiyi irdelemektir Bu ccedilerccedilevede sokakta ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilerisinde succedila bulaşan ccedilocukların nasıl bir profil sergilediklerini ortaya koymak ta
bu araştırmanın oumlnemli bir amacını oluşturmaktadır Bu kapsamda araştırma grubunda yer
alan ccedilocukların sosyo-demografik kuumlltuumlrel ve ekonomik oumlzellikleri saptanmaya ccedilalışılmıştır
Ayrıca bu araştırma kapsamında sokakta ccedilalışan ccedilocukların eve ilişkin tutumları (evden
kaccedilma durumları gibi) en ccedilok hangi succedil tuumlrlerini işledikleri bu succedilları niccedilin işledikleri
madde kullanma durumları sokakta yaptıkları iş tuumlrleri ve sokakta ccedilalışmaya nasıl baktıkları
gibi konuların accedilıklanması da amaccedillanmıştır
32 AraĢtırmanın Evren ve Youmlntemi
Araştırmanın evrenini Diyarbakır kent merkezinde succedil isnadı ile alıkonulan sokakta
ccedilalışan ccedilocuklar oluşturmaktadır Araştırma kapsamında Diyarbakır ilinde 10 7 2005- 15 9
2005 tarihleri arasında her hangi bir succedil istinadı ile Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuuml‟ne getirilen ve
haklarında işlem yapılan 30 ccedilocuk bulunmaktadır Soumlz konusu ccedilocuklara 62 sorudan oluşan
bir anket formu uygulanmıştır
Diyarbakır ilinde sokakta ccedilalışmak ve sokağı mesken edinmenin ccedilocukları succedil
işlemeye eğilimli kıldığı hususu araştırmanın temel varsayımını oluşturmaktadır Ccediluumlnkuuml
succedillu değerlerin oumlğrenilmesi succedilun yoğun işlendiği toplumlarda daha kolaydır Succedillu
davranışın sosyalizasyon suumlreci boyunca oumlğrenilen bir davranış olduğu yaklaşımı esas
alınırsa sokaklarda succedillu değerlerin oumlğrenilmesini olanaklı kılacak ccedilok sayıda fırsatların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
283
olduğu bir gerccedilektir Oumlzellikle ebeveyn denetimden yoksun olan ve sorunlu ilgisiz ailelere
mensup olan ccedilocukların sokak mekacircnlarında succedillu değerleri oumlğrenebilecekleri
varsayılmaktadır Araştırmanın diğer bir varsayımını da ldquosokakta ccedilalışan ccedilocuklarınrdquo
gelecekte ldquosokakta yaşayan ccedilocukrdquo veya ldquosokak ccedilocuğurdquo olmaya nazmet bir grubu teşkil
edebileceği tezi oluşturmaktadır Ccedilocukların ldquosokak ccedilocuğu olmardquo veya ldquosokakta yaşamardquo
risklerinin artmasıyla birlikte soumlz konusu grubun kriminal eğilimlilik riskinin de artabileceği
duumlşuumlnuumllmektedir Bu ccedilerccedilevede araştırmanın temel hipotezleri olarak şunlar belirtilebilir
1 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu goumlccedil eden ailelerin
ccedilocuklarıdır
2 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu aile temelinde bazı sorunları
deneyimlemiş ccedilocuklardır
3 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu duumlşuumlk gelirli ailelerin
ccedilocuklarıdır
4 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu geccedilim guumlccedilluumlklerine ilişkin
sorunları aşmada ailelerine yardımcı olmak iccedilin sokağa ccedilıkmışlardır
5 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu sapkın veya succedil işleyen
akran gruplarına sahiptir
6 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu okula ilişkin sorunlar
yaşayan ccedilocuklardır
4 ARAġTIRMANIN BULGULARI VE BU BULGULARIN
DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
41 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-DEMOGRAFĠK OumlZELLĠKLERĠ
411 AraĢtırma Grubunun Cinsiyet Durumu
Bu araştırmanın yapıldığı tarihte herhangi bir succedil istinadı ile Ccedilocuk Şube
Muumlduumlrluumlğuumlne getirilen ve anket formumuzu doldurmaya olumlu olarak yaklaşan ccedilocukların
tuumlmuuml erkek ccedilocuklardır Bu nedenle araştırma kapsamında sokakta ccedilalışan ve succedil istinadı ile
hakkında işlem yapılan ccedilocukların tuumlmuumlnuumln erkek olduğunu belirtmek muumlmkuumlnduumlr
412 AraĢtırma Grubunun YaĢ Durumu
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların 567‟si 10-14 ve 433‟uuml de 15- 18 yaş
arasında yer aldıkları tespit edilmiştir Bu bulgular ccedilocukların yarısından daha fazlasının ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda (10-14 yaş diliminde) succedil eylemleri nedeniyle Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuuml‟ne
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
284
getirildiğini goumlstermektedir Succedil işlemek iccedilin her ne kadar bu yaş dilimi son derece kuumlccediluumlk yaş
kategorilerine karşılık gelse de yapılan ccedilok sayıda araştırma kronik succedilluların veya succedilu
alışkanlık edinenlerin genelde ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda succedil işlemeye başladıklarını goumlstermektedir
Succedila başlama yaşı ile ilgili gelişmiş uumllkelerdeki kriminal kariyer araştırmalarında genelde succedil
işleme yaşının 13-15 yaş aralığında en uumlst değeri aldığı goumlruumllmuumlştuumlr (bkz Kızmaz 2006 80-
83) Bu nedenle ccedilok sayıda succedil araştırmacısı (bkz Farrington 1983 Mendelzys 1979
Gendreau Little vd 1996) ccedilocukluk doumlnemindeki davranışsal problemlerin varlığını (anti
sosyal veya succedilluluk yapıları) gelecekteki ciddi succedilluluğun oumln habercisi veya goumlstergeleri
olduğunu ileri suumlrmektedirler
Succedilluluğun gelişiminde ccedilocukluk doumlnemi son derece oumlnem arz etmektedir Kızmaz
(2006) ldquoCezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillularrdquo adlı ccedilalışmasında araştırma grubundaki
succedilluların oumlnemli bir oranının succedil işlemeye ccedilocukluk doumlnemlerinde başladıkları youmlnuumlnde
bulgular saptamıştır Soumlz konusu araştırmada goumlruumlşme esnasında succedilluların buumlyuumlk bir
kısmının ccedilocukluk doumlnemlerinde ufak tefek hırsızlıklar yaptıklarını kavga ettiklerini bazı
yaralama olaylarına karıştıklarını okuldan ve evden kaccediltıklarını yalan soumlylediklerini ve
ebeveynlerine karşı geldiklerini dile getirmişlerdir Bu husus ccedilocukluk doumlnemlerinde gelişen
succedilluluk veya antisosyal yapının gelecekteki muumlkerrer succedilluluk ile bir ilişkisinin varlığını
goumlstermektedir Bu ccedilerccedilevede yetişkinlik doumlnemindeki succedilluluğu ccedilocukluk doumlnemindeki
antisosyal yapının bir devamı olarak goumlrmek muumlmkuumlnduumlr
413AraĢtırma Grubunun Goumlccedilten Etkilenme Durumu
Araştırmanın oumlnemli bir bulgusu succedil isnadı ile haklarında işlem yapılmış ccedilocukların
oumlnemli bir oranının goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocuklarının olmasıdır Boumllgede ccedilocuk emeğinin
kullanılması dacirchil hacirclihazırda yaşanan ccediloğu sorun yaşanan goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıktığını
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Yuumlkseker‟in İstanbul ve Diyarbakır‟da zorunlu goumlccedil mağdurlarının
sorunları uumlzerine yaptığı ccedilalışmada ccedilok sayıda sorunun tespit ettiği goumlruumllmektedir Yuumlkseker
bu problemleri geleneksel geccedilim kaynaklarından kopma geccedilinme zorluğu ccedilekme işsizlik ve
yoksulluk sosyal yurttaşlık haklarından yararlanamama konut ve barınma sorunusıkıntısı
ccedilekme ccedilocuk emeğinin istismarı eğitim hakkı ve fırsatlarından yararlanamama ve
ayrımcılığa uğrama şeklinde belirtmektedir (Yuumlkseker 2006216) Oumlzellikle kent
ortamlarında yetişkin erkek ve kadınların iş bulamamaları veya ccedilalışamayacak durumda
olmaları (hastalık yaşlılık uygun işin olmayışı gibi) evin geccedilim sorumluluğunu oumlnemli oumllccediluumlde
ccedilocukların uumlstlenmesine yol accedilmıştır Bu sebeple ccedilocuk emeğinin bir geccedilim stratejisi olarak
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
285
kullanılması goumlccediluumln zorunlu bir sonucu olarak ortaya ccedilıktığı ileri suumlruumllebilir Ccedilocukların
ailelerinin goumlccedil durumlarına ilişkin veriler aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 1 Ccedilocukların Ailelerinin Goumlccedil Etmeye İlişkin Oransal Dağılımı
Goumlccedil Durumları Sayı
Başka yerden buraya goumlccedil ettik 21 700 Daha oumlnce de burada ikamet ediyorduk 9 300 Toplam 30 100
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların 70‟inin goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olduğu
goumlruumllmektedir Bu oran goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan ekonomik veya aileye ilişkin sorunların
ccedilok sayıda ccedilocuğu sokağa ittiği ve bunun da onları succedila eğilimli kıldığını goumlstermektedir Bu
oranlar goumlccedil ve succedilluluk ilişkisi konusunda bir fikir vermesi accedilısından oumlnem taşımaktadır
Burada oumlnem arz eden diğer bir bulgu da succedil işlemiş olan ccedilocukların oumlnemli bir
oranının kendi ailelerinin 1996 yılından oumlnceki yıllarda goumlccedil etmiş olduğunu belirtmiş
olmalarıdır Oumlrneğin ccedilocukların 23‟i 1992-1995 yılları arasında 62‟si de 1992 yılından
oumlnce ailelerinin goumlccedil etmiş olduklarını belirtmişlerdir Bu ccedilocuklardan sadece 3‟uuml ( 143‟uuml)
1997ndash2000 yılları arasında goumlccedil ettiklerini dile getirmişlerdir Bu verilere genel olarak
bakıldığında bu ccedilocukların ebeveynlerinin goumlccedil etme yıllarının daha ccedilok 1990 ile 1996 yılları
arasında gerccedilekleştiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu yıllar aynı zamanda uumllkemizde goumlccediluumln
kitlesel olarak gerccedilekleştirildiği yıllara karşılık gelmektedir
Bu goumlccedillerin oumlnemli bir oranı Diyarbakır ili dışından (Muş Bingoumll Mardin Siirt)
gerccedilekleşmiştir ( 571) Bunu Diyarbakır‟ın ilccedileleri ( 381) ve koumlylerine ( 48) ilişkin
oranlar izlemektedir Goumlccedil etme nedenlerine ilişkin oranlar da şu şekilde saptanmıştır
Tablo 2 Ccedilocukların Ailelerinin Diyarbakırrsquoa Goumlccedil Etme Nedenlerinin Dağılımı
Goumlccedil Etme Nedenleri Sayı
İş bulabilmek iccedilin 4 1905
Eğitim iccedilin 1 476
Teroumlr ve guumlvenlik olayları 4 1905
Akrabam ve yakın ccedilevrem olduğu iccedilin 1 476
Yoksulluk 9 4286
Diğer 3 1429
Toplam 21 10000
Ccedilocuklar ebeveynlerinin goumlccedil nedenlerine ilişkin olarak en ccedilok ekonomik sorunları
gerekccedile goumlstermişlerdir Oumlrneğin ccedilocukların kendi ailelerinin 428‟i ldquoyoksullukrdquo ve
19‟u da ldquoiş bulabilmekrdquo gibi nedenlerle yerleşim yerlerini değiştirdiklerini belirtmişlerdir Bu
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
286
iki seccedileneğin toplamı yaklaşık olarak 62‟yi bulmaktadır ldquoTeroumlr ve guumlvenlik olaylarırdquo
nedeniyle goumlccedil etmiş olduklarını belirtenlerin oranı ise sadece 19 ile sınırlı kalmıştır
Ccedilocukların 142‟si de aile iccedili tartışma boşanma deprem korkusu gibi diğer nedenlerden
dolayı goumlccedil ettiklerini ifade etmiştir
Ancak araştırmanın konuya ilişkin saptadığı diğer oumlnemli bir bulgu ise goumlccedil etmiş
olanların goumlccedil ettikleri Diyarbakır kentinde ekonomik sorunlarının devam etmiş olmasıdır
Başka bir deyişle ccedilocukların anlatımlarına dayanarak goumlccedil edilen yeni yerleşim yerlerinde
ekonomik sorunların ccediloumlzuumllmesi yerine giderek daha da koumltuumlleştiğinin saptanmış olmasıdır
Ccediluumlnkuuml ccedilocukların 81‟i ailelerinin kente goumlccedil etmekle birlikte ekonomik sorunları yaşamaya
devam ettiklerini dile getirmişlerdir Sadece 143‟uuml herhangi bir sorunları olmadığını
belirtmişlerdir
Goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan ccedilok sayıda olumsuz etkenin (işsizlik yoksulluk dışlanma
aile ccediloumlzuumllmesi goumlccedil edilen yerlerde ortaya ccedilıkan ccediloumlkuumlntuuml alanları enformel denetimin
zayıflaması kentin succedilluluk accedilısından cazip ve elverişli koşullar iccedilermesi ccedilocukların
sokaklarda ccedilalışmak zorunda kalmaları gibi) ccedilocukların succedila youmlnelmelerinde katkısı olduğunu
tahmin etmek muumlmkuumlnduumlr
42 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-EKONOMĠK OumlZELLĠKLERĠ
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların duumlşuumlk ekonomik bir duumlzeye sahip ailelerin
ccedilocukları olduklarını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Zaten soumlz konusu ccedilocukların oumlnemli bir oranı
ailenin ekonomik durumu ve aile iccedilindeki sorunlardan dolayı sokakları mesken edinmek
zorunda kalmışlardır Aile iccedilinde yaşanan sorunların bazılarının da ekonomik kaynaklı olduğu
bir gerccedilektir
421 Ccedilocuklarının Ailelerinin Ekonomik Durumlarına ĠliĢkin Bulgular
Araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların kalabalık bir aile yapısına sahip oldukları
soumlylenebilir Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 67‟si) 4 ve daha fazla kardeşe sahiptir
Ccedilocuklara babalarının uumlcret getirici bir işte ccedilalışıp ccedilalışmadıkları konusunda
youmlneltilen bir soruya 766‟sının ldquobabalarının ccedilalıştıklarırdquo şeklinde yanıtlamışlardır Geriye
kalan 234‟uuml ise ldquoccedilalışmadıklarınırdquo yani ldquoişsizrdquo olduklarını belirtmişlerdir Ancak belirtilen
işlerinin ağırlıklı olarak duumlşuumlk nitelikteki iş tuumlrleri olduğu goumlruumllmektedir Bu ccedilerccedilevede
ccedilocukların babalarının iş tuumlruuml olarak en ccedilok guumlndelikccediliseyyar satıcı seccedileneğini
belirtmişlerdir ( 391) Bunu esnaf ( 217) oumlzel sektoumlr işccedilisi ( 13) kamu işccedilisi ( 869)
ve memur ( 869) iş tuumlrlerine ilişkin oranlar izlemektedir Aynı şekilde ccedilocukların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
287
annelerinin de uumlcret getirici işlerde ccedilalıştıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran da son derece kuumlccediluumlk
duumlzeydedir Ccedilocukların annelerinin 167‟sinin uumlcret getirici bir işte ccedilalıştığını 833‟uuml de
ccedilalışmadığını belirtmiştir
Araştırmanın yapıldığı doumlnemde ccedilocukların 80‟i ailelerinin aylık gelirlerinin 700
TL‟den daha aşağı olduğunu belirtmişlerdir Bunların yaklaşık olarak yarıya yakını 500
TL‟den aşağı bir gelire sahip ailelere mensup ccedilocuklar olduğu saptanmıştır Succedil işleyen
sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan bazı ccedilocukların ailelerini ekonomik kategorilerinden
hangisine yerleştirdiklerini oumlğrenme ccedilerccedilevesinde sorulan bir soruya verilen yanıtlara ilişkin
gerccedilekleşen dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 3 Ccedilocukların Ailelerini Ekonomik Accedilıdan Hangi Duumlzeyde Goumlrduumlklerinin Dağılımı
Ailelerini Hangi Kategoride Goumlrduumlkleri Sayı
Fakir 21 700
Ccedilok fakir 7 233
Orta gelirli 2 67
Toplam 30 1000
Bu tabloda ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ( 933‟uuml) ailelerini ldquofakirrdquo kategorisine
yerleştirdikleri goumlruumllmektedir Kendi konumlarını ldquoorta gelirlirdquo olarak belirten sadece 2 ccedilocuk
bulunmaktadır Ccedilocuklarla goumlruumlşme esnasında ccedilocukların oumlnemli bir oranı sokakta olmanın
veya sokakta ccedilalışmanın temel nedenini ekonomik sorunlarla ilinti olduğunu belirtmişlerdir
Onlar sokakta uumlcret getirici işlerde ccedilalışmakla ailenin geccedilimine katkıda bulunduklarını ifade
etmişlerdir Sokakta yaşayan bazı ccedilocuklar da ailenin ekonomik duumlzeyinden kaynaklı
sorunların yanı sıra aile iccedili sorunlardan veya ebeveynsel denetim yoksunluğundan sokağı
mesken edinmek durumunda kaldıklarını ileri suumlrmuumlşlerdir
Bazı aileler de birden ccedilok ccedilocuk ccedilalışmak durumunda kalabilmektedir Ccedilocukların
633‟uuml ccedilalışan kardeşinin olmadığını belirtirken yaklaşık olarak 37‟si de ccedilalışan kardeşinin
olduğunu ifade etmişlerdir Ccedilalışan kardeşinin olduğunu belirtenlerden 8‟i 1 kardeşinin 3‟uuml
de 2 kardeşinin kendileri gibi aile buumltccedilesine katkıda bulunmak iccedilin ccedilalıştıklarını
belirtmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
288
43 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-KUumlLTUumlREL OumlZELLĠKLERĠ
431 Ccedilocukların Okul ve Oumlğrenim Durumlarına ĠliĢkin Bulgular
Burada ccedilocukların okul veya oumlğrenim yaşamlarına ilişkin değişkenler ele alınacaktır
Ccediluumlnkuuml okul ccedilağında olan ccedilocuklar accedilısından okul yaşamlarının oumlncelikli bir konumda olması
gerekirken onların sokakta yaşam muumlcadelesine girişmeleri ve bu girişimlerinin onların
oumlğrenim suumlreccedillerini nasıl etkilediği hususunun bilinmesi oumlnem arz etmektedir
Ccedilocuklarının oumlğrenim duumlzeylerine ilişkin veriler soumlz konusu ccedilocukların 30‟unun
ilkoumlğretimim 1 kademesinden mezunu olduklarını 10‟unun ilkoumlğretimi terk ettiklerini
23‟uumlnuumln ilkoumlğretim mezunu 233‟uumlnuumln de ilkoumlğretime devam eden ccedilocuklar olduğunu
ortaya koymaktadır Okur yazar olmayan ccedilocuk oranı 67 ve aynı şekilde ldquookur yazar
ancak herhangi bir okul mezunu olmayanlarınrdquo oranı da 67 olarak elde edilmiştir
Araştırma grubundaki ccedilocukların babalarının oumlğrenim duumlzeylerinin ise duumlşuumlk olduğu
goumlzlemlenmiştir Succedillu ccedilocukların babalarının 267‟sinin ldquookur yazar olmadığırdquo
167‟sinin ldquoher hangi bir okul mezunu olmadığırdquo 333‟uumlnuumln de ldquoilkokul (ilkoumlğretimin 1
kademesi) mezunu olduğurdquo ve sadece 10‟unun ise ldquolise mezunu olduğurdquo goumlruumllmuumlştuumlr
Annelerinin oumlğrenim duumlzeylerine bakıldığında ise 90‟ının okur yazar bile olmadığı sadece
67‟sinin ilkokul mezunu ve 33‟uumlnuumln de ilkokulu terk ettikleri verisi elde edilmiştir
Ccedilocukların oumlğrenim durumlarına ilişkin diğer veriler de aşağıda belirtilmiştir
Tablo 4 Ccedilocukların Şu Anda Okula Devam Edip-Etmediklerinin Dağılımı
Okula Devam Etme Durumu Sayı
Evet devam ediyorum 14 467 Hayır devam etmiyorum 16 533 Toplam 30 1000
Tabloya bakıldığında ccedilocukların yarısından biraz fazlasının okula devam etmedikleri
goumlruumllmektedir Bu ccedilocukların oumlnemli bir oranının okula devam etmemiş olmaları ailelerinin
ccedilocuklarının oumlğrenimi konusunda gerekli hassasiyetleri goumlstermedikleri veya ccedilocukların bu
konuda ailelerini kendileri iccedilin bağlayıcı olarak goumlrmedikleri şeklinde yorumlanabilir
Ccedilocukların okul mekacircnları yerine sokakları tercih etmeleri onların sosyalleşme suumlreccedilleri
accedilısından sorunlar yaratacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Oumlzellikle okul ortamları bireylerin
kuumlltuumlrlenme ve gelecek beklentisi oluşturma accedilısından son derece oumlnem arz eden kurumlardır
Aynı şekilde okul bireyin denetim altında tutulması ve yasal tutumlar geliştirmeleri accedilısından
da oumlnem arz etmektedir Dolayısıyla ccedilocukların sokak mekacircnlarını tercih etmeleri onların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
289
denetim olanaklarından kaccediltıkları okul uumlzerinden mesleksel anlamda gerccedilekleştirilecek
gelecek beklentisine sahip olmadıkları ve sokaktaki sosyalleşme ajanlarını tercih ettikleri
anlamına gelmektedir Bu tercihler succedillu yaşam tarzlarını uumlretecek bir potansiyel
taşımaktadır
Okula devam eden 14 oumlğrencinin de en ccedilok ilkoumlğretim 5 sınıf ile orta oumlğretim 2
sınıfta yoğunlaşmış oldukları goumlruumllmektedir Oumlğrencilerin 429‟u ortaoumlğretim 1 sınıf
214‟uuml ilkoumlğretim 6 sınıf 143‟uuml ilkoumlğretim 5 sınıf ve geriye kalan diğerleri de ilkoumlğretim
7 ve 8 sınıfa devam ettikleri belirlenmiştir
Oumlğrenimlerini devam ettirmeyen ccedilocukların okula devam etmemelerinin gerekccedilelerine
bakıldığında ise en ccedilok aile ve kendilerinin bu konudaki ilgisizlikleri oumlne ccedilıkmaktadır
Konuya ilişkin bulgular aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 5 Ccedilocukların Eğitimlerini Devam Ettirememe Nedenlerinin Dağılımı
Okula devam Edememe Nedenleri Sayı
Ekonomik zorluklar 2 125
Ailenin ilgisizliği 5 313
Benim ilgisizliğim 5 313
Diğer 4 250
Toplam 16 1000
Burada ccedilocukların eğitimlerini devam ettirmeme nedenleri olarak en ccedilok ailelerini ve
kendilerini sorumlu goumlrmektedirler Bir anlamda ailelerinin ilgisizliklerini ve okula devam
etme konusundaki isteksizliklerini dile getirmişlerdir Araştırma grubunda bulunan ccedilocuklar
iccedilerisinde 4 ccedilocuğun hiccedil okula gitmemiş olması ailelerin bu konudaki ilgisizliklerini daha
belirgin olarak ortaya koymaktadır
Hiccedil kuşkusuz sorun ccedilocukların sadece okula goumlnderilmeleri ile giderilebilecek bir
sorun değildir Ccediluumlnkuuml okula giden oumlğrencilerin sıklıkla okuldan kaccedilıp sokaklara takıldıkları ve
oumlğrenimlerine gereken oumlnemi vermedikleri de bu araştırmada saptanan bulgular iccedilerisinde yer
almaktadır Sadece 7 oumlğrenci ( 233) okuldan hiccedil kaccedilmadıklarını belirtmiştir 4 oumlğrencinin
( 133) de hiccedil okula gitmediği duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde geriye kalan 19 oumlğrencinin ( 634) zaman
zaman okul ortamlarını terk ettikleri anlaşılmaktadır Okuldan kaccedilan oumlğrenciler okuldan
kaccedilma nedenleri olarak da en ccedilok ldquoarkadaş grubunun telkinlerinirdquo ( 684) ve ldquookumayı
sıkıcı bulmardquo ( 211) gibi gerekccedileleri oumlne suumlrmuumlşlerdir İki oumlğrenci de bu konuda ilgi
duymadıklarına ve oumlğretmenleriyle yaşadıkları sorunlara ( 106) dikkat ccedilekmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
290
Ancak oumlğrencilerin okul ile ilgili olumlu değerlendirmeler yaptıkları da saptanmıştır
Ccediloğu oumlğrenci okul ortamını daha guumlvenli daha sağlıklı ve verimli geccedilirilebilecekleri yerler
olarak resmetmişlerdir Oumlzellikle okulun iyi bir yaşam olanağını elde etme ve sportif
faaliyetlerin daha guumlvenli olarak yerine getirildiği yerler olarak değerlendirildiği dikkat
ccedilekmiştir
Okula devam etmiş olan oumlğrencilerin kendi beyanları esas alınarak okul başarılarının
genelde ldquoortardquo ( 385) ve ldquoiyirdquo( 308) kategorisinde gerccedilekleştiği goumlruumllmuumlştuumlr Geriye
kalan oumlğrencilerin sınıf geccedilme derecelerini 154‟uuml ldquogeccedilerrdquo 77‟si ldquoiyirdquo olarak
belirtmiştir İki oumlğrenci de ( 77) oumlğretmen - okul kararı ile sınıfı geccediltiğini dile getirmiştir
Ancak burada belirtilmesi gereken oumlnemli bir husus ccedilocukların ccediloğunun sokaklarda
ccedilalışmaya başladıktan sonra okul başarılarının bundan olumsuz olarak etkilenmiş olduğunu
belirtmiş olmalarıdır Buna ilişkin tablo aşağıdadır
Tablo 6 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Okul BaĢarılarının
Olumsuz Etkilenip Etkilenmediğine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Okul BaĢarısının Olumsuz
Etkilenme Durumu
Sayı
Evet 20 769
Hayır 6 231
Toplam 26 1000
Ccedilocukların 769‟unun sokakta ccedilalışmalarının onlarının oumlğrenim başarılarını
olumsuz olarak etkilediğini belirtmiş olmaları oumlnemlidir Sadece 231‟i ders başarılarının
maddi kazanccedil sağlamaya youmlnelik ccedilabalarından olumsuz olarak etkilenmediğini belirtmiştir
Sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan ccediloğu okula devam ettikleri doumlnemlerde bir yandan
eğitimlerini devam ettirirlerken oumlte yandan da ailelerinin iccedilinde bulundukları yoksulluğu
aşmak veya aile geccedilimine katkıda bulunmak veya en azından okul masrafları ve harccedillılıkları
konusunda ailelerine yuumlk olmamak iccedilin sokaklarda ccedilalıştıkları goumlzlenmiştir Bu durum
ccedilocuklarının eğitim durumlarının olumsuz etkilenmesine ve ileride okuldan ayrılmaya yol
accedilabileceğini akla getirmektedir
43 2 AraĢtırma Grubunun Aile Yapısına ĠliĢkin Bulgular
Succedil değişkenleri iccedilerisinde succedilla ilintili olan faktoumlrlerin başında aile ve aileye ilişkin
unsurlar gelmektedir Sampson ve Laub (1993) succedil davranışının oumlnemli oumllccediluumlde bireylerin
ebeveynlere olan bağlılıklarının zayıflaması ve ebeveynsel denetim ve disiplinin
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
291
istikrarsızlaşmasıyla meydana geldiğini ileri suumlrmektedirler Onlar succedillu davranışlarla ilintili
ailesel etkenleri şu şekilde belirtmektedirler 1Ebeveynsel disipline ilişkin sorunlar (duumlzensiz
tehdit edici ve cezalandırıcısert olması gibi) 2 Ebeveynsel denetimin duumlşuumlk olması 3
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından dışlanmaları 4 Ccedilocukların ebeveynleri ile olan duygusal
bağlılıklarının zayıf olması Farrington (1995) da gerek ccedilocuk succedilluluğunun başlangıcına ve
gerekse yetişkin succedilluluğuna ilişkin olarak oumlzellikle ebeveynsel denetimin zayıflığına ve
ccedilocuk yetiştirme pratiklerine dikkat ccedilekmektedir Loeber ve Stouthamer-Loeber (1986)
yaptıkları kapsamlı ccedilalışmalarında ebeveynsel denetim ve goumlzetlemenin yetersizliği ve
zayıflığının değişkendengesiz veya acımasızsert ebeveynsel disiplinin ebeveynsel
uyumsuzluğun ccedilocukların ebeveynleri tarafından kabul goumlrmemelerinin ve ebeveynlerin
ccedilocuklarına yeterli duumlzeyde ilgi goumlstermemelerinin succedilluluğun oumlnde gelen aileye ilişkin
unsurları olduğunu ortaya koymuşlardır (bkz Farrington 1997387)
Succedillulukla ilintili olarak aileye ilişkin ccedilok sayıda değişken soumlz konusudur Succedillulukla
yakından ilintili olarak goumlruumllen aileye ilişkin faktoumlrlerden bazıları şu şekilde belirtilebilir 1
Aile bireylerinden succedil işleyenlerin olması 2 Ebeveynlerin uyuşturucu ve alkol vb
bağımlılıklarının olması 3 Aile parccedilalanması 4 Aile iccedili fiziksel şiddetin veya aile iccedili
ccedilatışmasının varlığı 5 Ebeveynlerin ccedilocuklarına karşı ilgisizlikleri 6 Ebeveynlerin aile
iccedilindeki sorunlu otorite yapıları denetim ve disiplin uygulamaları 7 Ccedilocukların yetersiz ve
yanlış sosyalleşmeleri 8 Aile bireyleri veya ebeveynler arasındaki geccedilimsizlikler 9Ailenin
iccedilinde bulunduğu olumsuz ekonomik koşullar veya geccedilim guumlccedilluumlğuuml ccedilekme10 Adoumllesanların
ebeveynlerine olan bağlılık duumlzeylerinin zayıflığı (Kızmaz 2006 108) Sokak ccedilocukları ve
sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan succedil işleyenlerin aile yapılarına ilişkin elde edilen veriler son
derece dikkat ccedilekicidir
Tablo 7 Ccedilocukların Ebeveynlerinin Hayatta Olup Olmadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Hayatta Olma Durumu Sayı
Hem annem hem de babam hayatta 23 767
Sadece annem hayatta 7 233
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan succedillu ccedilocukların yaklaşık olarak frac34 bdquouumlnuumln hem annelerinin hem de
babalarının hayatta olduğu anlaşılmaktadır Succedillu ccedilocukların 23‟uumlnuumln de babalarının
hayatta olmadığı goumlruumllmektedir Babalarının oumllmuumlş olduğunu belirten ccedilocuklara ilişkin
gerccedilekleşen oranın ccedilok kuumlccediluumlmsenecek duumlzeyde olmadığı ve aynı şekilde oumlzellikle baba
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
292
denetiminden yoksun olan ccedilocukların succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ebeveynleri ile kaldıkları
( 70) saptanmıştır Aynı şekilde 23‟uuml sadece anneleriyle kaldıklarını 67‟si (2 ccedilocuk)
de akrabalarında kaldıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların sağlıklı bir sosyalleşme suumlrecini yaşamalarında oumlnemli olan bir husus da
ebeveynlerin birlikte oluşudur Oumlzellikle boşanmış veya anne veya babanın evi terk ettiği aile
biccediliminde ccedilocukların sosyalleşmelerinin problemli olabileceği ihtimal dacirchilindedir Anne
veya babanın evi terk etmesi ccedilocuklarda da evi terk etmeye ilişkin bir eğilimin ortaya
ccedilıkmasını tetikleyebilmektedir Burada ccedilocuk babanın evi terk etmiş olması veya oumllmuumlş
olması nedeniyle geccedilim guumlccedilluumlğuumlne ilişkin ekonomik sorunlarını aşabilmek iccedilin sokağa
youmlnelebildiği gibi aynı şekilde ebeveynsel denetimin zayıflaması nedeniyle de sokağı mesken
tutma veya evi terk etme youmlnuumlnde bir tutum geliştirebileceği soumlylenebilir Sokağı mesken
edinen ve oumlzellikle de ebeveynsel veya ailesel destekten denetimden yoksun olan ccedilocukların
succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini tahmin etmek guumlccedil değildir Ccedilocuklara
ebeveynlerinin birliktelik veya aynı evi paylaşma durumlarını saptama ccedilerccedilevesinde bir soru
youmlneltilmiştir Verilen yanıtlar ve buna ilişkin dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 8 Ebeveynlerin Beraber YaĢayıp-YaĢamadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Birlikteliği Sayı
Evet 19 633
Hayır 11 367
Toplam 30 1000
Ccedilocukların 63‟uuml ebeveynlerinin birlikte yaşadıklarını ve 367‟sinin de ayrı
yaşadıklarını belirtmişlerdir Anne ve babalarının ayrı yaşadıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran
dikkat ccedilekicidir Ebeveynlerin ayrı yaşamalarının oumlnde gelen iki temel nedeni babanın evi
terk etmesi ( 636 7 kişi) ve boşanmadır ( 273 3 kişi) Bu iki gelişme ccedilocuğu aile
denetiminden ve korumasından yoksun bırakmaktadır Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir zaman
dilimini sokaklarda geccedilirdikleri ve dolayısıyla sokakların riskli alanları ile temas etme
olanağının her zaman olanaklı olduğu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde ve aynı şekilde baba otoritesinin
yokluğu da buna eklendiğinde ccedilocuğun succedila bulaşma veya sokaklarda sapma davranış
sergileme ihtimalinin daha yuumlksek olabileceği bir gerccedilektir
Ccedilocukların aileye ilişkin yaşadıkları diğer olumsuz bir husus da aile iccedilinde karşı
karşıya geldikleri şiddet olgusudur Evde şiddet pratiklerine maruz kalan ccedilocukların eve karşı
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
293
bir hoşnutsuzluk ve soğukluk hissedecekleri bilinen bir gerccedilektir Bu durumun da ccedilocukların
evden kaccedilmalarına geceleri sokakta geccedilirmelerine veya sokakta yaşamaya youmlnelmelerine
neden olduğunu tahmin etmek guumlccedil değildir Ev ve aile bağlılığının zayıflamasının veya sapkın
akran bağlılığının yol accediltığı sokaklara takılma ve sokakları mesken edinme gerccedileği succedillulukla
ilintili risk faktoumlrlerini teşkil etmektedir Bu ccedilerccedilevede burada ccedilocukların evde maruz
kaldıkları şiddet olgusu ve ccedilocukların evden kaccedilma sıklıkları irdelenmeye ccedilalışılacaktır
Tablo 9 Ccedilocukların Aile Ġccedili Fiziksel ġiddete (dayak) Maruz Kalıp Kalmadıklarına
ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Sayı
Ailede suumlrekli dayak yerim 1 33
Ailede bazen dayak yerim 26 867
Ailede hiccedil dayak yemem 3 100
Toplam 30 1000
Burada aile iccedili şiddetten kast edilen ccedilocuğun ldquodayakrdquo yemesidir Ailede dayak ile ilgi
olarak tabloda yer alan uumlccedil seccedilenek iccedilerisinde kendilerine uygun seccedileneğin işaretlenmesinin
istendiği soruda ccedilocukların 86‟sinin ldquoailede bazen dayak yiyorumrdquo seccedileneğini
işaretledikleri goumlruumllmuumlştuumlr Suumlrekli dayak yediğini belirten sadece 1 succedillu vardır Ancak hiccedil
dayak yemediğini belirtenlerin oranı sadece 10 (uumlccedil kişi) ile sınırlı kalmıştır Bu bulgular
ccedilocukların ailede ldquosuumlreklirdquo olmasa da ldquoara sırardquo dayak gibi şiddet eylemlerine maruz
kaldıklarını goumlstermektedir Aynı şekilde bu saptama ccedilocukların aile iccedilerisinde bazı sorunlar
yaşadıklarını da goumlstermektedir Bu oranlar ccedilocukların eve karşı soğukluk hissetmelerini ve
zaman zaman eve uğramamalarını da accedilıklar niteliktedir Burada belirtilmesi gereken başka
bir husus da ccedilocuklardan hiccedil birinin aile iccedili cinsel şiddete maruz kalmadıklarını belirtmiş
olmalarıdır
Okumuş (2004 32) Diyarbakır ilinde 418 sokak ccedilocuğu uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada
ccedilocukların 38‟inin (159 ccedilocuk) aile iccedilinde ve 517‟sinin de (216) sokakta veya aile dışı
ortamda şiddet goumlrduumlğuuml youmlnuumlnde bulgular elde ettiğini belirtmektedir Bu oranlar
Diyarbakır‟da ccedilocuklara youmlnelik olarak gerccedilekleşen şiddet olgusunun yaygınlığı konusunda
bir fikir vermesi accedilısından oumlnem arz etmektedir
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmaları onları ebeveynlerine karşı bağlılık sevgi
ve ilgi duyma duumlzeylerini zayıflatarak onları succedillu mekacircn ve akranlarına itebilmektedir Evi
kendileri iccedilin problem alanı olarak duumlşuumlnmeye başlayan ccedilocuklar ev ve aileye karşı giderek
soğumaya başladıkları ve dolayısıyla eve gitmemeyi alışkanlık edinmeye başladıkları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
294
soumlylenebilir Bu durum da onları daha kriminal suumlreccedillere itebilmektedir Ccedilaykoumlyluuml vd (2006
63-64) ccedilocukların şiddet goumlrmelerinin yarattığı olumsuzlukları sosyal uyum azlığı
antisosyal ve succedil davranışı sergileme okul devamsızlığı ve okul başarısında duumlşuumlkluumlk riskli
davranışlara eğilim alkol ve madde kullanma duumlşuumlk benlik gelişimi yeme bozuklukları
depresyon ve intihara eğilimlik şeklinde belirtmektedirler
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmalarının yarattığı sorunların yanı sıra aile iccedilinde
şiddete tanıklık etmenin de onların sosyal yaşamları ve succedilluluk durumları uumlzerinde etkili
olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı tarafından
gerccedilekleştirilen bir ccedilalışmada uumllkemizde ailelerin uumlccedilte birinde aile iccedilinde fiziksel şiddetin
varlığı saptanmıştır Soumlz konusu araştırmada şiddet uygulanan hanelerin doumlrtte uumlccediluumlnde
ccedilocukların şiddete tanık oldukları bulgusu elde edilmiştir Şiddete tanıklık eden bu ccedilocukların
şiddet sonrası korku anne-babayı sevmeme iccediline kapanma saldırganlık şeklinde tepki
verdikleri goumlzlenmiştir Aile iccedili şiddet duumlzeyinin artmasında sosyo-ekonomik duumlzeyinin
duumlşuumlkluumlğuuml kadının işinin olmaması alkol bağımlılığı hanedeki birey sayısının fazla olması
ve eşlerin toplam oumlğrenim duumlzeyinin duumlşuumlkluumlğuuml gibi faktoumlrler etkili olmaktadır (bkz İccedilli ve
Arıkan 2007 40)
Tablo 10 Aile Ġccedilerisinde ġiddette Maruz Kaldıklarını Belirten Ccedilocukların ġiddette
Maruz Kalma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Nedenleri Sayı
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin 6 222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takıldığım iccedilin 3 111
Koumltuuml alışkanlık yapıcı maddeler kullandığım iccedilin 2 74
İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin 2 74
Sinirlilik ve alkol gibi babamdan kaynaklanan nedenlerden dolayı 2 74
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım iccedilin
2
74
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim
iccedilin
6
222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma Koumltuuml alışkanlık
yapıcı maddeler kullandığım iccedilin
2
74
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma İstenilen duumlzeyde
eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Toplam 27 1000
Yukarıdaki tablodan hareketle ccedilocukların en ccedilok dayağa maruz kalma gerekccedileleri
genel olarak uumlccedil başlık altında ele alınabilir Ccedilalışmak istememe istenilen miktarda eve para
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
295
goumltuumlrememe ve bazı sapkınsuccedil eylemlerini gerccedilekleştirme (hırsızlık gasp ve bağımlılık
yapıcı bazı maddeleri kullanma) veya succedillusapkın bireylerle birlikte olma Ccedilocukların
belirtilen fiziksel şiddete maruz kalma gerekccedileleri iccedilerisinde en yuumlksek oranın ccedilalışmak
istememe ve istenilen duumlzeyde paranın eve goumltuumlruumllememesi gibi seccedileneklerde yoğunlaştığı
goumlruumllmektedir ( 52) Ccedilocukların ebeveynleri tarafından ccedilalışmaya zorlanmaları belirli
miktarda para getirmeleri konusunda baskı altında tutulmaları ve şiddete maruz kalmaları
onların ebeveynlerine olan bağlılıklarını zayıflatmakta ve evden kaccedilmalarına yol
accedilabilmektedir Bazı ccedilocuklar da ebeveynlerinin arzuladığı parayı kazanmak iccedilin daha geccedil
vakitlere kadar ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar ve bu da onları sokağın risklerine daha accedilık
hale getirebilmektedir Ccediluumlnkuuml ccedilocuğun sokakları kullanma suumlresi arttıkccedila succedila eğilimli olma
ve sokağın riskleri ile yuumlzleşebilme riski de artabilmektedir Bu sebeple ebeveynlerin
ccedilocuklarını gerek ccedilalışmaya zorlamaları gerekse getirilecek para miktarını kotalandırılmaları
ccedilocuğun ebeveynlerine karşı duydukları sevgi ve bağlılığı azaltmaya yol accedilacaktır Bu da soumlz
konusu ccedilocukların sokaklardaki serseri ve sapkın bireylerle aynı mekacircnı daha fazla
kullanmaya geceyi sokakta geccedilirmeye ve dolayısıyla daha ccedilok succedila eğilimli hale gelmelerine
neden olacaktır Bu suumlreccedilten sonra da ebeveynlerin ccedilocuklarını sapkın bireylerle birlikte
olmalarını ve succedil eylemini gerccedilekleştirmelerini engelleme konusunda sergileyecekleri şiddet
davranışlarının da caydırıcılık duumlzeyi duumlşuumlk duumlzeyde kalacaktır Yukarıdaki tablodan da
anlaşılabileceği gibi bazı ebeveynler ccedilocuklarını succedillu bireylerle birlikte olmalarını ve
sapkınsuccedil eylemleri gerccedilekleştirmelerini engellemenin bir yolu olarak şiddet
uygulamaktadırlar Ancak ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik olarak sert acımasız tutum
takınmaları veya fiziksel şiddet uygulamaları ccedilocukların sapkın tutumları terk etmelerinin
aksine onların succedil duumlnyası ile daha guumlccedilluuml bağlar inşa etmelerine yol accedilabilmektedir Ancak
bazı ailelerin de samimi olarak ccedilocuklarının succedila bulaşmalarını arzulamadıkları ve bu sebeple
ccedilocuklarına goumlzdağı vermek iccedilin şiddet uyguladıkları soumlylenebilir
Tablo 11 Ccedilocukların Evden Kaccedilıp-Kaccedilmadıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Durumları Sayı
Evet 18 600
Hayır 12 400
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların evden kaccedilma sıklığı goumlruumllmektedir Araştırma
grubunda yer alan ccedilocukların yarısından fazlasının ( 60) zaman zaman ev ortamlarını terk
etmeleri onların succedilluluk eğilimlerini arttıran bir neden olmaktadır Evden kaccedilan ccedilocukların
kaccedilma sıklıklarına ilişkin oranlar da şu şekildedir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
296
Tablo 12 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Sıklıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Sıklıkları Sayı
1-2 defa 6 334
3-4 defa 4 222
5-6 defa 1 55
7 ve daha fazla 7 389
Toplam 18 1000
Evden kaccedilan ccedilocuklar iccedilerisinde 7 ve daha fazla sayıda kaccedilanlara ilişkin gerccedilekleşen
oran en yuumlksektir Bunu 1-2 defa ve 3 defa kaccedilanlara ilişkin dağılım izlemektedir Ccedilocukların
evden kaccedilmaları ebeveynlerin izinlerinin ve rızalarının dışında geceyi dışarıda geccedilirilebilecek
şekilde evden uzaklaşmaları anlamına gelmektedir Bu uzaklaşma aynı yerleşim boumllgesi ve ili
iccedilerisinde olabileceği gibi başka illere gitme şeklinde de gerccedilekleşebilmektedir Ccedilocuğun
geceyi sokakta veya başka illerde geccedilirmesi onu ccedilok sayıda sapma ve succedil eylemine karşı accedilık
hale getirebilmektedir Bazı ccedilocukların ebeveyn ve yakın akraba denetiminin hissedilmediği
ortamlarda karınlarını duyurmak ve başka yerleşim yerlerine gidebilmek iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık ve gasp gibi succedillar işleyerek gerccedilekleştirdikleri soumlylenebilir Aynı şekilde bu
ccedilocuklar sapkın tutumlar geliştirdikleri gibi sapkın eylemlere de maruz kalabilmektedirler
Tablo 13 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Nedenlerinin Dağılımı
Evden Kaccedilma Nedenleri Sayı
Evde dayağın olması 3 167
Arkadaşların teşviki 4 222
Uumlvey ccedilocuk olma 11 611
Toplam 18 1000
Ccedilocukları succedila eğilimli kılan faktoumlrler iccedilerisinde son derece oumlnem arz eden evden
kaccedilma olaylarının ortaya ccedilıkmasında etkili olan nedenlere bakıldığında en ccedilok ldquouumlvey evlat
olmardquo faktoumlruumlnuumln oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir ( 611) Bu son derece dikkat ccedilekici bir
bulgudur Uumlvey evlat olma evden kaccedilmanın bir gerekccedilesi olarak goumlruumllmektedir Uumlvey ccedilocuk
olmak evden kaccedilışı haklılaştıran bir aile ortamının varlığına goumlnderme yapmaktadır Ayrıca
uumlvey ccedilocuğun yeni ebeveyni iccedilselleştirmesi ve ona alışması son derece guumlccediltuumlr Bu durum
ebeveyn bağlılığının daha az olacağı veya ebeveynlerin uumlvey ccedilocuk uumlzerindeki denetiminin
daha az gerccedilekleşeceği şeklinde de yorumlanabilir Bundan ayrı olarak uumlvey ccedilocukların
olduğu aile ortamlarının ccedilocuk accedilısından huzur verici nitelikten uzak olabileceği veya uumlvey
baba veya anne tarafından daha fazla şiddete maruz kalabileceği de ihtimal dacirchilindedir
Evden kaccedilma nedenleri arasında diğer oumlnemli sebepler sırasıyla ldquoarkadaşların teşvikirdquo ( 22
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
297
2) ve ldquoevde dayağın olmasırdquo ( 167) goumlsterilmektedir Arkadaş veya akran etkisi bireylerin
uyumcu veya sapkın tutum geliştirmeleri uumlzerinde son derece oumlnemlidir Succedil literatuumlruumlnde
sapkın veya succedillu akran etkisinin succedilluluğun temel bir goumlstergesi olduğu konusunda yaygın
bir kanının olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilok sayıda araştırma (oumlrneğin bkz Elliott ve
Menard 1996 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002) succedil
davranışının genel olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlendiği ve aynı şekilde
succedilluların diğer succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular ortaya
koymuştur Bireyi evden kaccedilıran ve onu sokaklara youmlnelten faktoumlrlerden birinin de ldquo aile iccedili
şiddetrdquo (dayak) olması araştırma accedilısından beklenen bir husustur Evdeki şiddetin varlığı
ccedilocuğu ev dışı yeni mekacircn arayışına itmektedir Yeni mekacircn arayışı da bireylerin sapkın
akranlarla temas etme olanağını arttırmakta ve bu da onları daha ccedilok succedila eğilimli hale
getirmektedir
Tablo 14 Ccedilocukların Geceyi Sokakta Geccedilirip Geccedilirmediklerinin Dağılımı
Geceyi Sokakta Geccedilirme Durumu Sayı
Hayır 13 433
Evet 17 667
Toplam 30 1000
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı geceyi sokaklarda geccedilirdiklerini belirtmişlerdir ( 667)
Geceyi sokakta geccedilirdiklerini belirtenler iccedilerisinde en yuumlksek oran 9 ve daha fazla sayıda
sokakta gecelediğini belirten seccedilenekte gerccedilekleşmiştir ( 588) Geriye kalan diğer ccedilocuklar
da dışarıda geceleme konusunda farklı rakamları ifade etmişlerdir
44 SOKAKTA CcedilALIġMAYA ĠLĠġKĠN DEĞĠġKENLER
Burada ccedilocukların ilk olarak hangi yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başladıkları sokakta
ccedilalışma nedenleri ne duumlzeyde kazanccedil elde ettikleri ne tuumlr işler yaptıkları kazanccedillarını nasıl
değerlendirdikleri ne kadar suumlre ccedilalıştıkları ve ccedilalışmayı nasıl goumlrduumlkleri gibi konular ele
alınacaktır
Tablo 15 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢlama YaĢlarının Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma YaĢı Sayı
10 yaş ve 10 yaştan oumlnce 22 734 10 yaşından sonra 8 267 Toplam 30 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
298
Tablonun en ilginccedil bulgusu ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda ccedilalışmaya ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda başlamış olmalarıdır Tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların 734‟uuml 10
ve daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda uumlcret getirici işler yapmaya başlamışlardır Sokakta
ccedilalışma yaşının oumlzellikle en ccedilok 8 9 ve 10‟lu yaşlarda yoğunlaştığı tespit edilmiştir Ayrıca
ccedilocukların ccedilalışma yıllarına bakıldığında ise 3-4 yıl arasında ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı
433 5-6 yıl ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı 20 7-8 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin
oranı ile 1-2 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı ise 167 olarak saptanmıştır
Ccedilocukların ccedilok erken yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başlamalarının veya sokağa
takılmalarının ccedilok sayıda nedenleri vardır Bu araştırmada sokaklarda ccedilalışma gerekccedilesi
olarak şu gerekccedileler ve oranlar saptanmıştır
Tablo 16 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma Nedenleri Sayı
Yoksulluk 2 67
Para kazanma isteği 3 100
Babamın işsiz olması 2 67
Babamın hasta olması 4 133
Babamın oumlluumlmuuml 1 33
Evin geccedilimini sağlayacak başka kimsenin olmaması 4 133
Ebeveynlerimin zorlaması 6 200
Ccedilalışan arkadaş ve yakınların etkisi 2 67
Aile buumltccedilesine katkıda bulunmak 2 67
Hayat deneyimi kazanmak ve meslek edinmek 1 33
Okul ihtiyaccedillarımı karşılamak 3 100
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan sokakta ccedilalışma nedenlerinin ccedilok farklılık arz ettiği
anlaşılmaktadır Burada en ccedilok ldquoebeveynlerinin zorlamasırdquo seccedileneği belirtilmiştir Hiccedil
şuumlphesiz ccedilocukların ccedilalışmaya zorlanmaları son derece dramatik bir olaydır Ancak
ebeveynsel zorlamanın temelinde ekonomik guumlccedilluumlklerinsorunların olduğunu tahmin etmek
guumlccedil değildir Aynı şekilde bazı ccedilocuklar ldquoevin geccedilimini sağlayacak kimsenin olmayışınırdquo
bazıları ldquobabalarının hasta olmasınırdquo bazıları ldquopara kazanma isteğirdquo bazıları ldquoyoksullukrdquo
bazıları da ldquookul masraflarını ccedilıkarmakrdquo gibi nedenleri belirtmişlerdir Buumltuumln bu faktoumlrlerin
ekonomik sorunlarla ilintili değişkenler olduğu bir gerccedilektir Burada oumlzetle ccedilocukların
sokakta ccedilalışma veya sokakta bulunma nedeninin ekonomik kaynaklı olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Diyarbakır‟da sokaktaki ccedilocuklar uumlzerinde gerccedilekleştirilen araştırmalar (oumlrneğin
birkaccedil araştırma iccedilin bkz Bilgin 2008 Okumuş 2007 Guumlneş-Kalaycı 2004) aynı şekilde
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenlerinin ekonomik yoksulluk olduğu ve dolayısıyla
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
299
ccedilocukların da ailelerine maddi katkıda bulunmak ve okul masrafınıharccedillığını karşılamak iccedilin
ccedilalıştıklarını ortaya koymaktadır Sosyal Hizmetler ve Ccedilocuk Esirgeme Kurumu (SHCcedilEK)
Devlet İstatistik Enstituumlsuuml (DİE) ve UNICEF-Tuumlrkiye işbirliğiyle gerccedilekleştirilen Sokakta
Yaşayan ve Ccedilalışan Ccedilocuklarla Katılımlı Eylem Araştırması‟nın (2000) sonuccedillarına goumlre de
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenleri şu şekilde saptanmıştır Ccedilocukların 8015‟i ldquoaile
buumltccedilesine katkıda bulunmakrdquo 840‟ı harccedillığını ccedilıkarmak 496‟sı ldquoevin geccedilimini
sağlamakrdquo 344‟uuml ldquoailesi istediği iccedilinrdquo 115‟i ldquokendi istediği iccedilin ldquo ve 191‟i de
ldquocevapsızrdquo seccedileneğini işaretlemişlerdir (bkz İccedilli-Arıkan 2007 42) Araştırma kapsamında
goumlruumlşuumllen ccedilocukların sokakta yaptıkları işler ise şunlardır
Tablo 17 Ccedilocukların Sokakta Yaptıkları ĠĢ Tuumlrlerinin Dağılımı
Sokaklarda Yapılan ĠĢ Tuumlrleri Sayı
Simit satma 2 67
Ayakkabı boyama 4 133
Pazarda el arabası ile eşya taşıma 1 33
Ccediloumlp toplama 12 400
Sakız satma 4 133
Araba camı silme-yıkama 2 67
Pazar yerinde seyyar satıcılık yapma 4 133
Kuumlccediluumlk suumls eşyalarını satma 1 33
Toplam 30 100
Ccedilocuklar genel olarak sokakta seyyar satıcılık yapma ayakkabı boyama simit sakız
şeker balon su ve buz gibi eşyalar satma otomobillerin camlarını silme ccediloumlp toplama su
taşıma mezarlıklarda temizlik işleri gibi ccedilok sayıda işler yapmaktadırlar Ancak
araştırmamızda sokakta ccedilalışıp succedil işleyen ccedilocukların en ccedilok ldquoccediloumlp toplamardquo işleri yaptıkları
goumlruumllmektedir ( 40) Diyarbakır Sosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln yaptığı bir ccedilalışmada
da kentte ccediloumlp toplayarak para kazanan 500 duumlzeyinde ccedilocuk olduğu saptanmıştır (Okumuş
200732)
Ccediloumlp toplama sokaklarda ccedilocuklar tarafından yapılan en niteliksiz işlerden biridir Aynı
zamanda ccediloumlp toplama işi ccedilalışma saatleri accedilısından da oldukccedila riskli olarak
nitelendirilebilecek bir zaman dilimini kapsamaktadır Ccediloumlpler genelde akşamgece vakitleri
veya karanlık ccediloumlkmeye başladıktan sonra toplanır Bu nedenle de bu işguumlcuumlnde ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilin saldırı ve şiddete maruz kalabilme riski de soumlz konusu olabilmektedir
Araştırma grubunda goumlruumlşuumllen ccedilocukların oumlnemli bir oranının ccediloumlp toplama gibi en niteliksiz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
300
işlerden kazanccedil elde etmeye ccedilalışmaları onların iccedilinde bulundukları ekonomik sıkıntıyı
goumlstermesi accedilısından da son derece dikkat ccedilekicidir
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 50) haftanın her guumlnuuml ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların 20‟si de haftada 5ndash6 guumln ccedilalıştıklarını ifade etmişlerdir Geriye kalanlar ise
haftada 1 ile 4 guumln arasında değişen guumln sayısında ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir Aynı şekilde
ccedilocukların oumlnemli bir kısmı ( 692) okulların accedilık olduğu zamanlarda bile guumlnde en az 4-5
saat ccedilalıştıklarını dile getirmişlerdir Ccedilocukların 23‟uuml de guumlnde 2-3 saat arası ccedilalıştıklarını
ccedilocuklardan sadece ikisi okul guumlnlerinde ccedilalışmadığını belirtmiştir
Bu ccedilocukların buumlyuumlk bir oranı ( 833) Diyarbakır‟ın her boumllgesinde ccedilalıştıklarını
ifade etmişlerdir Bir anlamda soumlz konusu ccedilocukların ccedilalışma yerleri ve ortamları iccedilin
belirlenmiş her hangi bir sokak veya mekacircn soumlz konusu değildir Sadece birkaccedilı ccedilalıştıkları
belirli yer olarak tren garı ve alışveriş mekacircnlarının oumlnuumlnuuml belirtmişlerdir
Ccedilalışmanın yapıldığı tarihte ccedilocukların sokaklarda yaptıkları işlerden elde ettikleri
kazanccedillarının da ccedilok yuumlksek olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Guumlnluumlk kazanccedil olarak ccedilocukların 20‟si
1ndash2 TL 20‟si 3ndash4 TL arası 267‟si 5ndash6 TL arası 167‟si 7-8 TL arası ve 166‟sı da
9 TL ve uumlstuuml kazanccedil elde ettikleri belirlenmiştir
Ccedilocuklar kendi kazanccedillarının buumlyuumlk bir kısmını ebeveynlerine verdiklerini ifade
etmişlerdir ( 667) Geriye kalanlar da kazanccedillarını okul ihtiyaccedillarını karşılama ve giyecek
ve iccedilecek gibi bazı ihtiyaccedillarını gidermede kullandıklarını belirtmişlerdir Ccedilalışan ccedilocukların
buumlyuumlk bir kısmı ( 80‟i) eve para goumltuumlremediklerinde ebeveynlerinin bir şey demediklerini
belirtirken 133‟uuml de ebeveynlerinin şiddetine (dayak) maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
Ccedilocukların 67‟si de ebeveynlerinin tepkilerinin sadece kızma ile sınırlı kaldığını
soumlylemişlerdir
Tablo 18 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaktan Memnun Olup-Olmadıklarının Dağılımı
CcedilalıĢmadan Memnun Olma Durumu Sayı
Evet 21 700
Hayır 9 300
Toplam 30 1000
Araştırmanın ilginccedil bir bulgusu ccedilalışan ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda
ccedilalışmaktan memnun olduklarını belirtmiş olmalarıdır Ccedilocukların sokakta ccedilalışma
durumlarını olumlu olarak tanımlamalarının en oumlnemli nedeni iccedilinde bulundukları
yoksulluktur Ccedilocuklar zor ve koumltuuml koşullarda ccedilalışmak suretiyle ailelerinin ekonomik
sorunlarını gidermede kısmen de olsa yardımcı olduklarını duumlşuumlnmektedirler Ccediluumlnkuuml
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
301
ccedilocukların memnuniyet duyma nedenlerinin başında elde ettikleri kazanccedilla ailenin ( 286)
ve kendi ihtiyacını (238) karşılama gibi gerekccedileler yer almaktadır Bazı ccedilocuklar da
kazandıkları para ile kendilerini geleceğe hazırladıklarını ( 19) bazıları da arkadaş grubuyla
hoşlandıkları şeyleri yapma olanağına sahip oldukları ( 19) veya sokakta kalmayı
arzuladıklarını ( 95) ifade etmişlerdir Sokakta ccedilalışmaktan memnuniyet duymayan
ccedilocuklar da memnuniyetsizliğin nedeni olarak en ccedilok sokakta var olan riskleri ve okula
gereken oumlnemi verememelerini goumlstermişlerdir
45 SOKAKTA CcedilALIġAN VE KISMEN YAġAYAN CcedilOCUKLAR VE
SUCcedilLULUK
Bu araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların hepsi sokakta ccedilalışmaya ve yaşamaya
başladıktan sonra bir şekilde polis tarafından alıkonulmuşlardır Bu nedenle 30 ccedilocuğun hepsi
bir şekilde succedil işledikleri gerekccedilesiyle goumlzaltına alınan ve haklarında işlem yapılmış
ccedilocuklardır Yaklaşık olarak her yıl Diyarbakır Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuumlne ortalama 1500
dolayında succedil olayının intikal ettiği belirtilmektedir İntikal eden bu succedilların ağırlıklı olarak
hırsızlık yankesicilik ve kapkaccedil gibi succedil tuumlrlerinden oluştuğu goumlruumllmektedir (Guumlneş ve
Kalaycı 2004 15) Eren (2007128) de Diyarbakır il merkezi ve ilccedilelerinde 2001 yılında her
hangi bir succedil şuumlphelisi olarak yakalanıp savcılığa ccedilıkartılan ccedilocuk sayısının 1524 iken bu
rakamın 2006 yılında 100 artarak 3308‟e yuumlkselmiş olduğunu belirtmektedir
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların niccedilin goumlzaltına alındıkları hususu kendi
beyanlarına dayanarak şu şekilde tablolaştırılmıştır
Tablo 19 Ccedilocukların Polis Tarafından AlıkonulmaGoumlzaltına Alınma Sebeplerinin
Dağılımı
Goumlzaltına Alınma Sebepleri Sayı
Geceyi sokakta geccedilirdiğim iccedilin 2 67
Succedil ve sapkın eylemlerinden dolayı 25 833
Şuumlphe uumlzerine 2 67
Sokakta ccedilalıştığım iccedilin 1 33
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan da accedilık bir şekilde goumlzlemlendiği gibi ccedilocukların en ccedilok goumlzaltına
alınma nedeni işledikleri succedil ve sapma eylemlerinden dolayıdır ( 83) Burada soumlz edilen
succedil ve sapma eylemleri kapkaccedil hırsızlık kavga etmeadam yaralama madde kullanmasatma
gibi davranışlardır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
302
Tablo 20 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra SabıkaSicil Belgesi
Kaydına Sahip Olup Olmadıklarının Dağılımı
SabıkaSicil Kaydının Olup Olmadığı Sayı
Evet 14 467
Hayır 16 533
Toplam 30 1000
Ccedilocukların soumlz konusu succedil eylemlerinden dolayı ccedilok sayıda succedillardan sicil kayıtları
olduğu belirlenmiştir Ccediloğu ccedilocuk sabıka veya sicil kaydının olduğunu belirtmiştir ( 467)
Geriye kalan ccedilocuklar ise herhangi bir sabıka veya sicil kaydının olmadığını ifade etmişlerdir
( 533) Soumlz konusu bu ccedilocukların sabıka veya sicil kayıtlarına ilişkin succedillar aşağıda
belirtilmiştir
Tablo 21 Ccedilocukların Hangi Succediltan Dolayı Sabıka Kayıtlarının Olduğunun Dağılımı
Sabıkanın Olduğu Succedil Tuumlruuml Sayı
Hırsızlık yankesicilik 8 571
Kapkaccedil 1 71
Uyuşturucu madde satma ve kullanma
( esrar ve hap)
2
143
Kavga ve adam yaralama 1 71
Hırsızlık kavga ve yaralama 2 143
Toplam 14 1000
Tablodan genel olarak ccedilocukların en ccedilok sabıkası olan succedil eylemlerinin hırsızlık
yankesicilik ve uyuşturucu madde satma veya kullanma olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizde
ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin istatistikler de ccedilocukların en ccedilok hırsızlık succedilunu işlediklerini
goumlstermektedir
Tablo 22 Ccedilocukların Madde Kullanma Durumlarının Dağılımı
Madde Kullanma Durumları Sayı
Evet 26 866
Hayır 4 134
Toplam 30 1000
Aynı şekilde araştırma grubunda yer alan ccedilocukların 86‟sının bağımlılık yapıcı
madde kullandıkları saptanmıştır Madde kullanmaya ilişkin gerccedilekleşen bu oranın yuumlksek
olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışma succedil işlediği gerekccedilesiyle haklarında işlem
yapılan ccedilocuklar uumlzerine gerccedilekleştirildiği iccedilin soumlz konusu ccedilocukların uyuşturucu veya
bağımlılık yapıcı madde kullanma oranının da yuumlksek olarak gerccedilekleşebileceği oumlngoumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
303
Bu nedenle succedil işleme durumlarına bakılmaksızın sokakta yaşayan ve ccedilalışan ccedilocuklar
uumlzerine gerccedilekleştirilecek herhangi bir ccedilalışmada bu oranın daha duumlşuumlk duumlzeyde
gerccedilekleşmesi muhtemeldir Oumlrneğin Guumlngoumlr (2008) Mersin ili oumlrneğinde 510 sokaktaki
ccedilocuk uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada ccedilocukların sadece 24‟uumlnuumln madde kullandıklarını
38‟inin madde kullanan arkadaşlarının olduğu 22‟sinin succedil işleyen arkadaşlara sahip
olduklarını belirtmiştir Aynı şekilde bu ccedilocukların 90‟a yakını bu succedillu arkadaşlarla
goumlruumlştuumlklerini ( 179‟u ldquoccedilok sıkrdquo 304‟uuml ldquosıkrdquo ve 41‟i de ldquoara sırardquo) ve bu ccedilocuklardan
14‟uuml de succedil eylemi iccedilerisinde yer aldıklarını belirtmişlerdir
Tablo 23 Ccedilocukların Kullandıkları Madde Tuumlrlerinin Dağılımı
Kullanılan Madde Tuumlrleri Sayı
Sigara 6 230
Yapıştırıcı madde (bally) alkol 4 158
Uccedilucu madde (tiner) sigara 5 192
Alkol sigara esrar 2 76
Sigara esrar 3 115
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara 1 38
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara esrar 1 38
Uccedilucu madde (tiner) alkol sigara hap 4 158
Toplam 26 1000
Yukarıdaki tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların soumlz konusu maddelerden en ccedilok
sigara tiner ve bally gibi uccedilucu madde ve alkol kullandığı saptanmıştır Tablo accedilısından en
ilginccedil bulgu ccedilocukların 23‟uumlnuumln (6 ccedilocuk) esrar kullandıklarının belirlenmiş olmasıdır
Sosyolojik accedilıdan ccedilocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenleri iccedilerisinde aile
yapısı (ailenin ilgisizliği ve duygusal ihmal soumlz konusu maddeleri ailede kullanan bireylerin
varlığı parccedilalanmış aileler aile iccedilindeki fiziksel ve cinsel istismarın varlığı gibi) akran grup
yapısı (akranlardan kullanan bireylerin varlığı arkadaşlara oumlzenti ve akran baskısı grup
iccedilerisinde kendini kanıtlama maddeyi merak etme gibi) korkuyu gidermek ve cesareti
arttırmak (daha kolay succedil işleyebilmek heyecan arama mağdura ve yaptıkları sapkınsuccedil
eylemelerine karşı duyarsızlaşmak) ve sokakların yapısı (kolay elde edilebilirlik ebeveynsel
goumlzetim ve denetimin yokluğu enformel denetimin zayıflığı) en dikkat ccedilekenleri
oluşturmaktadır Bu tuumlr maddeleri kullanmak ile succedil işlemek arasında bir ilişkiden soumlz etmek
muumlmkuumlnduumlr En azından bu maddeleri kullanan ccedilocukların succedil işleme riskinin daha yuumlksek
olduğunu soumlyleyebiliriz Oumlzellikle bazı ccedilocukların bu maddeleri satın almak iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık gasp ve kapkaccedil gibi succedilları işleyerek edindikleri ileri suumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
304
Goumlruumlşme yaptığımız ccedilocukların ccediloğu esrar ve diğer bazı uyuşturucu hapları
edinmenin ccedilok kolay olduğunu ve bu maddelerin satıldığı yerleri bildiklerini ve edinmek
istediklerinde kolay temin edebildiklerini belirtmişlerdir
Tablo 24 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Bağımlılık Yapan
Maddeleri Kullanan ArkadaĢlara Sahip Olup-Olmadıklarının Dağılımı
Madde Kullanılan ArkadaĢların Varlığı Sayı
Evet 30 1000
Hayır - 00
Toplam 30 1000
Ayrıca araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların arkadaşlarının da kendileri gibi
bağımlılık yapıcı maddeler (sigara bally tiner alkol vb) kullandıklarını belirtmişlerdir Bu
ccedilocukların da en ccedilok esrar bally sigara ve alkol gibi maddelerden birini veya diğerleri ile
birlikte kullandıklarını ifade etmişlerdir
Bağımlılık yapıcı madde kullanma alışkanlıkları genelde belirli bir akran grubu
iccedilerisinde oumlğrenilmektedir Aynı şekilde succedil davranışının veya succedila ilişkin kalıpların da akran
grubu iccedilerisinde oumlğrenildiği hususu kriminolojide yaygın olarak kabul edilen bir goumlruumlş haline
geldiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Konuya ilişkin yapılmış ccedilok sayıda araştırma (Oumlrneğin bkz
Elliott ve Menard 1996 Elliott ve Voss 1974 Elliot Huizing ve Menard 1989 Akers vd
1979 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002 ) succedilluların birlikte
oldukları veya arkadaş edindikleri bireylerin de oumlnemli bir oranının kendileri gibi succedillu
bireylerden oluşmuş olduğunu ortaya koymuştur Bu araştırmaların succedil davranışının genel
olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlenen bir edim olduğunu ve ccedilocukların diğer
succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular saptadıkları goumlruumllmektedir Bu
ccedilerccedilevede Elliott Huizinga ve Ageton (1985) succedillu akranların succedilluluğun en oumlnemli
nedensel faktoumlrlerinden biri olduğunu ileri suumlrmektedirler Bu sebeple sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocukların succedillu ccedilocuklarla veya akranlarla temas etme riski sokaklarda olmayan
diğer ccedilocuklara kıyasla daha yuumlksek olduğu soumlylenebilir
Tablo 25 Ccedilocukların Bağımlılık Yapıcı Maddeleri Kullanma Nedenlerinin Dağılımı
Madde Kullanma Nedenleri Sayı
Arkadaş ccedilevresi ile birlikte olma ve oumlzentimerak 4 154
Can sıkıntısını gidermek eğlenmek heyecan yaratmak iccedilin 22 846
Toplam 26 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
305
Ccedilocukların bağımlılık yapıcı madde kullanma nedenlerinin başında can sıkıntısını
giderme ve eğlenmek olduğu goumlruumllmektedir Arkadaş ccedilevresine oumlzenti duyma ve kullanılan
maddeyi merak etme gibi nedenler de ikinci sırada gelmektedir
Ccedilocukların sokakta karşılaştıkları bazı riskler bedensel veya fiziksel accedilıdan kalıcı iz
bırakmasının yanı sıra sosyal ve kişisel yaşamlarını da oumlnemli oumllccediluumlde olumsuz olarak
etkileyebilmektedir Oumlrneğin ccedilocukların sokaklarda karşılaştıkları bazı şiddet eylemleri
onların travma yaşamalarına yol accedilabilecek kadar tehlikeli boyutlara ulaşabilmektedir Aynı
şekilde ccedilocuğun maruz kaldığı bu tuumlr şiddet eylemleri onları da aynı şekilde şiddet
uygulayacak bireylere doumlnuumlştuumlrebilecektir Bu ccedilerccedilevede şiddete maruz kalmak ile şiddete
youmlnelmek arasında goumlrece bir ilişkiden soumlz etmek muumlmkuumlnduumlr
Tablo 26 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Kendilerine Cinsel Tacizde
Bulunulup Bulunulmadığının Dağılımı
Cinsel Tacize Uğrama Durumu Sayı
Evet 4 133
Hayır 26 867
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloya bakıldığında ccedilocukların oumlnemli bir oranının sokakta her hangi bir
cinsel şiddete maruz kalmadıklarını goumlruumllmektedir ( 867) Ccedilocukların sadece 133‟uuml (4
kişi) cinsel şiddet eylemi ile karşı karşıya geldiklerini itiraf etmişlerdir Bunlar da kendilerine
tacizde bulunan kişilerin sokakta boş gezen serseri ccedilocuklar olduğunu belirtmişlerdir Ayrıca
araştırma grubunda bulunan ccedilocukların yarısı sokakta ccedilalışmaya başladıktan sonra sokakta
bazı kazalara maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
5 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların tuumlmuuml herhangi bir succedil şuumlphesi ile polis
tarafından goumlzaltına alınan ccedilocuklardır Soumlz konusu ccedilocukların ccediloğu hırsızlık yankesicilik
adam yaralama ve uyuşturucu madde kullanma ve satma succedillarından haklarında işlem
yapılmıştır Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların succedillulukla ilintili veya succedila
eğilimli olmalarında dikkat ccedileken bazı oumlzellikler şu şekilde belirtilebilir Ccedilocukların
ebeveynlerinin oumlğrenim duumlzeylerinin duumlşuumlk olması (annelerinin 90‟ı okuma yazma bile
bilmiyor babalarının da 43‟uuml her hangi bir okul mezunu değil) onların oumlnemli bir oranının
goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olmaları ( 70) ailelerinin son derece yoksul olmaları
(babalarının ccediloğunun duumlşuumlk nitelikli veya guumlndelikccedili iş alanlarda ccedilalıştıkları kazanccedillarının
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
306
son derece duumlşuumlk olduğu ve goumlccedil sonrası ekonomik sorunlar yaşadıkları ccedilocukların 94‟e
yakını ailelerini ldquoccedilok fakirrdquo ve ldquofakirrdquo olarak nitelendirdikleri) evden kaccedilma sıklığının
yaygınlığı ( 60) ccedilocukların bazı guumlnlerde sokaklarda sabahladıkları ( 667) sapkın ve
sokaklara takılan akranlara sahip oldukları (arkadaşlarının ccediloğu da kendileri gibi uyuşturucu
veya bağımlılık yapıcı madde kullandıkları) oumlğrenim kurumlarından ayrılmaları veya terk
etmeleri ( 53‟uuml halihazırda bir oumlğrenim kurumuna devam etmiyor) aileye ilişkin ciddi
sorunlar yaşamaları (uumlvey ccedilocuk olma 611 90‟ı evde suumlrekli ve bazen fiziksel şiddet
goumlrduumlklerini ifade etmeleri 25‟inin babasının hayatta olmaması ccedilocukların 367‟sinin
ebeveynlerinin ayrı yaşamaları) ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda sokakla tanışmaları ve sokakta ccedilalışmaya
başlamaları ( 734‟uuml 10 yaşına varmadan sokakları mesken edindikleri) yaptıkları iş
tuumlruumlnuumln son derece niteliksiz olması ( 40‟ı ccediloumlp toplama işini yapıyor) gibi etkenler sokakta
ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukları succedillu kılan faktoumlrler olarak dikkat ccedilekmektedir Bu
bulgular araştırmamızın hipotezlerini doğrular niteliktedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Ccedilocukluk
doumlneminde deneyimlenen yaşam tarzları ve yaşanılankarşılaşılan guumlccedilluumlklermağduriyetler
succedilluluğun oumlnemli belirleyicileri olarak etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilocukluk
deneyiminin olumlu ve olumsuz bir tarzda şekillenmesinde oumlzellikle de ccedilocuğun yetiştiği aile
ortamı (şiddet sevgisizlikilgisizlik yoksulluk succedillu ve sapkın bireylerin varlığı
ebeveynlerin ccedilocuk yetiştirme konusundaki bilgisiz oluşları ccedilalışma youmlnuumlnde baskılamaları
gibi) okul deneyimi succedillu akran etkileri ailenin ekonomik geccedilim sorumluluğunu omuzlarında
hissetmeleri sokakta karşılaştıkları guumlccedilluumlkler taciz ve bazı sosyo-ekonomik dezavantajlar
dominant faktoumlrler olarak etkide bulunduğu soumlylenebilir Soumlz konusu doumlnemde ccedilocukların
sorunsuz bir aile yapısı iccedilerisinde sosyalleşmelerinin sağlanması ve oumlğrenimlerine devam
edebilme olanaklarının yaratılması gerekirken sokakların riskli alanlarında yaşam
muumlcadelesine atılmaları atılmak zorunda bırakılmaları onları succedila eğilimli kılan oumlnemli bir
etken olmaktadır Oumlzellikle de aile denetiminden kaccedilan ccedilocukların sokaktaki succedillu kuumlltuumlruumln
etkisine accedilık olma riskleri daha yuumlksektir
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından oumlzellikle ccedilalıştırılmaları konusunda zorlanmaları ve
ccedilocukların istenilen duumlzeyde parayı eve goumltuumlrememeleri durumunda psikolojik ve fiziksel
şiddet goumlrmeleri ccedilocukların ccedilok para kazanmak iccedilin zamanlarını daha ccedilok sokaklarda
geccedilirmelerine veya evden kaccedilma veya eve doumlnmeme gibi sonuccedillara yol accedilabilmektedir Bu
olumsuz tutumlar bazen de ccedilocukları hırsızlık yapmaya da itebilmektedir Sonuccedil olarak
ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik bu olumsuz tutumları ccedilocukların ebeveynlerine olan
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
274
succedillu akranlarla temas etmenin de en olanaklı olduğu yerlerdir Oumlzellikle de Diyarbakır ilinde
sokakta ccedilalışan ccedilocukların ebeveynlerinin denetimlerinden uzak olmaları sokaklardaki succedillu
sayısının fazlalığı ve succedillu ccedileteler tarafından kullanılabilme riskinin yuumlksek olması gibi
etkenler onların succedilluluk accedilısından riskli bir kategori iccedilerisinde goumlruumllmelerine yol
accedilabilmektedir Dolayısıyla gerek succedil davranışının oumlğrenilmesi gerekse de succedila maruz kalma
veya istismar konusu edilme accedilısından sokaklar en riskli alanlar iccedilerisinde goumlsterilebilir
Sokakta ccedilalışan ccedilocuk faaliyetleri daha ccedilok enformel hizmet sektoumlruumlnuumln marjinal
alanında yoğunlaşan kurumsallaşma niteliğinden yoksun ve denetim dışı mekanlarda kazanccedil
elde etmeye youmlnelik gerccedilekleştirilen ccedilabalar veya eylemlerdir Soumlz konusu ccedilocuk faaliyeti her
hangi bir beceri gerektirmeyen ve denetimi son derece guumlccedil olan mekacircnlarda
gerccedilekleşmektedir Ccedilocuklar tarafından gerccedilekleştirilen bu faaliyet tarzları tarımsal alanda
gerccedilekleşen doumlnuumlşuumlmler goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan işsizlik ve yoksulluk ccedilocukların hane
gelirine katkı yapma zorunluluğunun ortaya ccedilıkması hızlı kentleşme ve genccedil nuumlfus oranın
yuumlksekliği gibi ccedilok sayıda faktoumlrle ilişkilidir (Bilgin 2008 21)
2 KURAMSAL CcedilERCcedilEVE CcedilOCUKLARIN SOKAKTA BULUNMA
NEDENLERĠ VE SUCcedilLULUK
Sokakta ccedilalışan ccedilocuk olgusu oumlnemli oumllccediluumlde goumlccedil sorununun ve bununla ilintili kentsel
yoksulluğun bir parccedilası olarak ortaya ccedilıkmıştır Yapılan ccedilok sayıda araştırmanın sokakta
ccedilalışan ccedilocukların oumlnemli bir oranının geccedilmiş doumlnemde goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olduğu
youmlnuumlnde bulgular saptanması (oumlrneğin bkz Erkan vd 2002 Şişman 2004 Altuntaş
2003) ccedilocukların sokakta bulunmaları veya sokağı mesken edinmeleri ile goumlccedil
arasında bir ilişkinin var olduğunun bir kanıtı olarak goumlruumllebilir Aynı
şekilde ccedilocukların kuumlccediluumlk yaşlarda işguumlcuuml piyasasına katılmalarının oumlnemli bir nedeni
ailelerin iccedilinde bulundukları ekonomik yetersizliklerdir Sokakta ccedilalışan ccedilocukların mensup
oldukları ailelerin gelir duumlzeylerinin son derece duumlşuumlk olması ndashbu husus neredeyse tuumlm
araştırmaların ortak bir bulgusu olarak dikkat ccedilekmektedir- (bkz Şişman 2004 Baştaymaz
1990 Bilgin 2008 Ccedilevik1997 Atauz 1998 Altuntaş 2003 Erkan vd 2002 51ndash
78) sokakta ccedilalışma ile ailenin yoksulluğu arasında guumlccedilluuml bir ilişkinin varlığını
goumlstermektedir Bu da ccedilocuk işccedililiğinin oumlnde gelen bir nedeninin yoksulluk olduğunu
goumlstermektedir Sonuccedil olarak goumlccedil ile birlikte ebeveynlerin kent ortamında işsiz kalmaları
ailelerin geccedilimlerini sağlama goumlrevini oumlnemli oumllccediluumlde ccedilocukların uumlstlenmelerine yol accedilmıştır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
275
ldquoSokakta ccedilalışan ccedilocukrdquo sorunu bir bakıma ebeveynlerin yoksul olmaları ve iş
bulmakta sorun yaşamaları nedeniyle pek ccedilok ebeveynin ccedilocuğunu eve gelir getirmesi iccedilin
ccedilalışmaya zorlamalarından kaynaklanır Diğer bir deyişle sokakta ccedilalışan ccedilocuk sorunu
ailenin ccedilocuğunu zorla ccedilalıştırmasının da oumltesinde kentsel yoksulluğun bir tezahuumlruuml olarak
ortaya ccedilıkmaktadır Aynı şekilde hane halkı reisinin hasta ve yaşlı olması aileleriyle olan
duumlzensiz-sorunlu ilişkileri de ccedilocukların ccedilalışmasına doğrudan yol accedilan faktoumlrlerden biri
olarak rol oynamaktadır (Yuumlkseker 2006229) ILO ccedilocuk işccedililiğinin nedenleri arasında
ldquogelenekler eğitime ulaşılabilmede yaşanan sorunlar ve yoksulluğa accedilıklıkrdquo gibi faktoumlrleri
goumlstermektedir Aynı şekilde sokakta ccedilalışan ccedilocuklar olgusunun nedenleri arasında sağlıksız
yerleşme yoksulluk boumlluumlşuumlm adaletsizliği boumllgesel eşitsizlikler eğitim olanaklarından
yararlanamama ve ailenin duygusal istismarı gibi etkenler de bulunmaktadır (bkz Yetim ve
Ccedilağlayandereli 2007 35- 36)
ldquoSokak ccedilocuğurdquo olgusunun nedenleri konusunda ise ccedilok sayıda etkenden soumlz
edilebilir Aile sorunları (aile parccedilalanması boşanma aile iccedili şiddet ve istismar ebeveynsel
denetimin yetersizliği uumlvey evlat olma aileden gerekli ilgiyi goumlrememe veya sevgisizlik
ebeveynlerin uyuşturucu kullanma veya succedilluluk durumu) goumlccedil kente uyum sorunları okula
ilişkin sorunlar (ayrımcılıketiketleme okul başarısızlığı okulu sevmeme okulu terk etme
veya ayrılma okul iklimi) akran grubunun etkisi sokağın cezbedici oumlzelliği ccedilocukların para
kazanmaları youmlnuumlnde kuumlltuumlrel değerlerin varlığı gibi faktoumlrler burada zikredilebilir
Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuumlne goumlre genel olarak ccedilocukların sokakta olma nedenleri arasında
kendileri iccedilin para kazanma ve ailelerine bu konuda yardımcı olma barınacak yer bulma aile
iccedili sorunlardan kurtulma ev işlerinden kurtulma ve ccedilocuk kurumınlardan kurtulma gibi
etkenler bulunmaktadır Ancak tuumlm bu etkenlerin temelinde yoksulluk faktoumlruumlnuumln olduğu bir
gerccedilektir (World Health Organization 2003)
Guumlneş ve Kalaycı (2004 7) ccedilocuğu sokağa iten nedenleri ve onları sokakta bekleyen
tehlikeleri şu şekilde belirtmektedirler
1Ccedilocuğu sokağa iten nedenler a) goumlccedil ve goumlccedille ilintili ortaya ccedilıkan uyum sorunları b)
yoksulluk işsizlik ekonomik yoksunluk gibi iktisadi etkenler c) ccedilocuğun para kazanma veya
aile buumltccedilesine katkıda bulunma youmlnuumlndeki kuumlltuumlrel değerlerin varlığı d) arkadaş grupların
etkisi e) ccedilocuğun aile bireyleri tarafından istismar ve ihmal edilmesi f) aile iccedili şiddet cinsel
taciz ve tecavuumlz g) eğitimsizlik h) aile parccedilalanması ı) ccedilarpık kentleşme i) sokağın bireyi
ccedileken yapısı ve sokakta oumlzguumlr davranabilme olanağı j) medyanın menfi etkileri k)
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
276
denetlenmeyen oyun salonlarının ccedilekiciliği l) bireylerin sokaklardaki ccedilocuklara merhamet ve
yardımseverlik duygusu altında verdikleri para ve eşyanın etkisi ve uzmanlık becerisi
olmayan bazı goumlnuumllluuml kuruluşların medyatik ccedilalışmalarının yarattığı olumsuz etkiler
2 Sokakta yaşayan ccedilocukları bekleyen riskler ise şu şekilde belirtilmiştir a) ihmal ve
istismara maruz kalma b) bali tiner sigara alkol gibi bağımlılık yapıcı bazı maddeleri
kullanmaya alışma c) zihinsel ve fiziksel gelişimindeki gerileme d) dayak yaralama ve oumllme
gibi bazı şiddet tutumları ile karşı karşıya gelme e) hırsızlık gasp gibi succedilları işlemeye
eğilimli olma f) psikolojik sorunlar g) fiziksel kazalara uğrama ı) eğitim ve sağlık alanında
bazı sorunlar ile karşı karşıya gelme i) cinsel taciz ve tecavuumlze uğrama
Sokakta ccedilalışmak veya sokağı mesken edinmek ile succedilluluk arasında goumlrece bir ilişkiyi
oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Oumlzellikle ailede ciddi sorun veya sorunlar yaşayan ve sapkın
akranlarla temas etme olanağına sahip olan ccedilocukların succedilluluk accedilısından ciddi risk grubunu
oluşturduğu bir gerccedilektir Ailede gerekli ilgiyi ve sevgiyi goumlremeyen ccedilocukların yeni ilgi
alanı oluşturmaya youmlnelecekleri beklenen bir tutumdur Sapkın ve succedillu akran grupları burada
alternatif bir ilgi seccedileneği olarak devreye girmektedir
Ccedilocuk gelişimi ve yetiştirme konusunda son derece eğitimsiz ve bilgisiz olan bazı
ebeveynlerin zaman zaman ccedilocuklarını zorla ccedilalıştırdıkları ve dahası bu ccedilocukları fazla
kazanccedil elde etme konusunda da zorladıkları bilinen bir husustur Zorla ccedilalıştırılmak zorunda
bırakılan ve belirli miktarda para getirme zorunluluğu ile karşı karşıya gelen bazı ccedilocukların
istenilen duumlzeyde para kazanamadıkları veya kazandıkları parayı kişisel harcamaları iccedilin
kullandıklarında akşamgece eve doumlnme konusunda isteksiz davrandıkları ve bazen de eve
doumlnmedikleri tahmin edilmektedir Gerek evde ebeveyn baskısına maruz kalan ccedilocuklar
gerekse istenilen duumlzeyde para kazanamayan veya para kazandıkları halde ailelerinin
istedikleri miktarda parayı veremeyen ccedilocukların şiddet hakaret hırpalama adam yerine
konmama ilgisizlik gibi tutumlara maruz bırakılmaları onların evlerine ve ebeveynlerine
karşı duydukları ilgi ve bağlılıklarını zayıflatacaktır Ccediluumlnkuuml evde koumltuuml muamele ile
karşılaşma olasılığı olan bazı ccedilocuklar akşamları eve gitme yerine sokakları mesken edinme
veya başka illere gitme eğilimi sergileyeceklerdir Bu durum ccedilocukların giderek succedil yaşam
tarzına alışır hale gelmelerine yol accedilacaktır
Ccedilocuk succedilluluğunu irdeleyen yaklaşımlar genel olarak biyolojik psikolojikpsikiyatrik
ve sosyolojik yaklaşımlar şeklinde farklı disiplinler tarafından ele alınmaktadır Psikolojik ve
psikiyatrik yaklaşımlar ccedilocukların succedilluluk yapılarını antisosyal eğilimlilik kişilik
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
277
bozuklukları duumlşuumlk zekacirc ve iccedilguumlduumlsellik egosantrizm rijitlik hiperaktiflik zihinsel
rahatsızlıklar gibi etkenler ccedilerccedilevesinde ela almaktadır Biyolojik yaklaşımlar ise succedilluluğu
genelde genetiksel etkenler hormonal dengesizlikler ve beyine ilişkin sorunlarla
accedilıklamaktadır Son olarak sosyolojik yaklaşımlar ise ccedilocuk succedilluluğunu toplumsal yapı
toplumsal değişme sosyal sorunlar ve sosyalleşme gibi etkenler uumlzerinden ccediloumlzuumlmlemektedir
Burada oumlzellikle sokakta bulunma ile succedilluluk arasındaki ilişki sosyolojik ccedilerccedilevede analiz
edilmeye ccedilalışılacaktır Dikkat ccedilekici bir husus ccedilocukların sokakta bulunma nedenleri ile
succedilun sosyolojik nedenlerinin birbiriyle oumlrtuumlşuumlyor olmasıdır Bu da ccedilocuk succedilluluğu ile
sokakta ccedilalışma ve yaşama arasında bir ilişkinin varlığını goumlstermektedir
Succedil veya ccedilocuk succedilluluğunu ccediloumlzuumlmleyen ccedilok sayıda sosyolojik succedil teorisi
bulunmaktadır Bu kuramların her biri succedil olgusunu farklı değişkenler etrafında analiz
etmektedir Sosyal organizasyonsuzluk kuramı succedil fenomenini kent yaşam biccedilimi
(yoksulluk etnik heterojenlik yerleşim yerleri arası hareketlilik) ile bağlantılı olarak
irdelemektedir (Bkz Vito ve Holmes1994 141) Bohm Şikago kuramcılarının
ccedilalışmalarında yer alan sosyal organizasyonsuzluk ile ilintili succedil faktoumlrlerini şu şekilde
belirtmektedir a) ccedilocuklar uumlzerinde sosyal denetimin oumlnemli oumllccediluumlde yokluğu b) succedillu
davranışın genelde ebeveynler ve komşular tarafından onay goumlrmesi c) succedil işlemek iccedilin ccedilok
sayıda fırsatın olması d) meşru iş ve eğitim iccedilin ccedilok az sayıda fırsatın var olması
(Bohm1997 74) Bu kuramın genel olarak succedilu accedilıklama ccedilerccedilevesini izleyerek goumlccedil olgusu
ve goumlccediluumln yarattığı sorunlar kent yoksulluğu aile yapılarının ccediloumlzuumllmesi fiziksel ve değersel
bozulma sokaklardaki ccediloumlkuumlntuuml alanları gibi etkenlerin ccedilocukların succedila eğilimli olmalarında
etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Gerilim kuramı da succedil ve sapma olgusunu
ccediloumlzuumlmlerken sınıflı toplumlardaki amaccedil ve o amaca ulaşmak iccedilin varolan meşru yollar
arasındaki eşitsizliğin neden olduğu gerilim veya baskı suumlreccedillerine dikkat ccedilekmektedir Bu
kurama goumlre sınıflı toplumlarda alt sınıfa mensup olan bireylerin meşru amaccedillara yasal
yollardan ulaşma imkacircnları sınırlıdır veya engellenmiştir Bu sebeple dezavantajlı
pozisyonda olanların uumlst sınıfa yuumlkselebilme gayretleri oumlnemli oumllccediluumlde gayri meşru yolların
denenmesi ile gerccedilekleşmektedir Oumlzetle gerilim kuramı succedil analizinde toplumsal
engellemelerin veya fırsatların bloke edilmesinin sonuccedillarına dikkat ccedilekmektedir (akt Adler
vd1995111) Gerilim kuramını izleyerek goumlccedil ile birlikte kente yerleşen ailelerin iş
bulabilme olanaklarına sahip olamamalarının ccedilocukların sokakta ccedilalışmalarına neden olduğu
ve bu durumun da ccedilocukların succedila eğilimli olmalarında etkili olduğu soumlylenebilir Aynı
şekilde kent ortamında meşru fırsatlara ulaşma imkacircnlarının sınırlı veya bloke edilmiş olması
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
278
ve toplumsal eşitsizliğin varlığı gibi unsurlar da ccedilocuk succedilluluğunda etkili faktoumlrler olarak oumlne
ccedilıktığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Succedilluluğu kuumlltuumlr bağlamında ccediloumlzuumlmleyen alt kuumlltuumlr kuramları
da gerilim kuramı gibi succedilluluğun genelde alt-sınıfa oumlzguuml olarak ortaya ccedilıktığını
varsaymaktadır Ccedilocuk succedilluluğunu veya ccedilete succedilluluğunu succedilluluk alt-kuumlltuumlr
yaklaşımlarının uumlzerinden ccediloumlzuumlmleyen bu kuramlar ccedilete veya grupsal bağlamda
deneyimlenen yaşam tarzlarının egemen değerlerden farklı kuumlltuumlrel kodlar iccedilerdiğini ve bu
kuumlltuumlrel yapıların bireylerin succedillu değerler ve kodlar ekseninde sosyalleşmelerini sağlayarak
onları succedil işleme youmlnuumlnde motive ettiğini varsaymaktadır Kurama goumlre succedillu gruplar veya
ccedileteler tarafından yaşantılanan kuumlltuumlrel yapı oumlnemli oumllccediluumlde kriminojenik nitelikler
iccedilermektedir Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların bu kriminojenik değerlerle temas
etmeleri veya bu değerleri uumlretmeleri olasıdır ldquoSuccedillu Ccedilocuklarrdquo (Delinquent Boys 1955) adlı
uumlnluuml ccedilalışmasında Cohen succedil alt ndash kuumlltuumlruumlnuumln alt ve orta sınıf kuumlltuumlruuml arasındaki ccedilatışmanın
bir sonucu olarak ortaya ccedilıktığını ileri suumlrmektedir Succedil olgusunu ldquostatuuml engellenmesirdquo
uumlzerinden ccediloumlzuumlmleyen Cohen‟e goumlre statuuml engellenmesinin en ccedilok gerccedilekleştiği alanlardan
biri okuldur Bu sebeple Cohen alt sınıfa mensup ailelerin ccedilocuklarının okuldaki başarısızlık
durumları ile succedila youmlnelmeleri arasında bir bağlantı kurmaktadır Ona goumlre alt sınıfa mensup
bireyler okulda başarısız olmaktadırlar ve bu başarısızlık veya duumlşuumlk okul performansı onları
ccedilete oluşumlarının iccediline itmektedir Ccedileteye katılma başarısız olan bireylerin yeni bir benlik
oluşturma suumlreccedillerinde etkili olmaktadır Cohen oumlzetle ccedilocuk succedilluluğunu sınıf ebeveynlerin
durumları okul standartları ve ccedilete gibi unsurlarla ilintili olarak kuumlltuumlrel yapı ccedilerccedilevesinde
analiz etmektedir Succedil olgusunu alt-kuumlltuumlr kavramı ccedilerccedilevesinde ele alan diğer bir isim olan
Miller (1958) de ccedilocuk succedilluluğunun orta sınıfa oumlzguuml olan değer sistemine bir tepki olarak
ortaya ccedilıkmaktan oumlte alt sınıfın sahip olduğu değerler sisteminde bizzat succedilluluğa ilişkin
kuumlltuumlrel unsurların bulunması ile accedilıklamaktadır Succedil teorileri iccedilerisinde oumlnemli bir yere sahip
olan sosyal kontrol kuramı da succedillu davranışını bireylerin din aile okul gibi geleneksel
kurumlara ve değerlere olan bağlılıklarının zayıflaması ile accedilıklamaktadır Bu kuramın ilk
temsilcilerinden olan Hirschi (1969) aile okul ve din gibi geleneksel kurumların ve
değerlerin bireyleri sosyalleştiren temel unsurlar olduğunu ileri suumlrerek bireylerin bu
kurumlara ve değerlere olan bağlılıklarının zayıflamasıyla onların succedila youmlnelmeleri arasında
bir ilişki kurmaktadır Ayrıca bu yaklaşım ccedilocukluk doumlnemlerinde guumlccedilluuml bir iccedilsel denetimin
gelişmeyişinin veya iccedilsel denetim mekanizmasının sonradan işlevselliğini yitirmesinin bireyin
succedil veya sapkın tutum geliştirmesinde etkili olduğunu varsaymaktadır (bkz Williams III ve
McShane (1999 191) Aynı şekilde burada Gottfredson ve Hirschi‟nin succedilu accedilıklamak iccedilin
geliştirdikleri ldquoduumlşuumlk benlik denetimirdquo (low-self control) kavramsallaştırmasından soumlz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
279
edilebilir Onlar succedilluluğun temelinde ccedilocukların yetersiz yetişme tarzından kaynaklanan
ldquoduumlşuumlk benlik denetiminirdquo goumlrmektedirler Onlara goumlre iccedilguumlduumlsellik duygusuzluk fiziksel
risk alma dar goumlruumlşluumlluumlk soumlzel beceri yetersizliği maceraya duumlşkuumlnluumlk succedil mağdurlarına
karşı kayıtsızlık (acıya ilgisizlik) duumlşuumlk duumlzeyde bir performans bencillik evlilik iş ve
arkadaş edinmede istikrarsızlık ve şiddete eğilimli olmak gibi succedillulukla ilintili faktoumlrler
ldquoduumlşuumlk benlik denetimirdquo ile yakından ilişkilidir (Gottfredson and Hirschi 1996 39ndash41
Gottfredson and Hirschi 1990 89-91) Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların duumlşuumlk
sosyo-ekonomik ve kuumlltuumlrel bir ardalana sahip olmaları sosyalleşme suumlreccedillerine ilişkin
sorunlar yaşamaları daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda succedillu değerler ile tanışmaları aile iccedilinde
fiziksel şiddete maruz kalmaları gibi etkenler onların guumlccedilluuml benlik gelişiminin oumlnuumlndeki
engelleyici unsurlar olarak dikkat ccedilekmektedir Duumlşuumlk benlik denetimi de succedillulukla yakından
ilintili bir unsurdur Sosyal oumlğrenme kuramı da succedilluluğu oumlnemli oumllccediluumlde bireylerin kriminal
değer ve normlar ile temasları sonucunda diğer bir deyişle succedillu akranlarla olan sosyal
etkileşim suumlreci iccedilerisinde oumlğrenilen bir davranış olduğunu ileri suumlrmektedir Bu kurama goumlre
succedila eğimli hale gelmek succedillu gruplarlaakranlarla olan ilişkisinin sıklığı suumlresi oumlnceliği ve
yoğunluk duumlzeyine goumlre belirlenmektedir (Sutherland 1947) Sosyal oumlğrenme kuramının
guumlnuumlmuumlzdeki oumlncuumlleri tarafından modern toplumlardaki succedil veya şiddet davranışlarının
kaynakları arasında en ccedilok belirtilen unsurlar aile yapıları ccedilevresel deneyimler ve kitle
iletişim etkenleridir Bandura‟ya goumlre aile yaşamı uumlzerine gerccedilekleştirilen araştırmalar
ccedilocukların saldırgan davranışları ebeveynlerinden ve aile bireylerinden oumlğrendiklerini ortaya
koymaktadır Aynı şekilde şiddet veya succedil eylemlerinin yoğunluklu olarak gerccedilekleştiği
alanlarda ikamet edenler arasında şiddet ve succedil eğilimliğinin daha yuumlksek olduğu
belirtilmektedir Kitle iletişim araccedillarında sunulan şiddet sahnelerinin bireyler tarafından
model davranışlar olarak taklit edildikleri ileri suumlruumllmektedir (Siegel 1989 140) Sosyal
oumlğrenme kuramından hareketle sokakta ccedilalışan ve yaşayan ccedilocukların aile yapıları ve sahip
oldukları akran grup yapısının ciddi succedilluluk risk faktoumlrleri arasında yer aldığını soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Yaftalama veya damgalama teorisi de bireylerin sapkın veya succedillu bireyler
olarak etiketlenmelerinin onların succedilluluk suumlreccedilleri uumlzerinde pekiştirici bir etkide
bulunduğunu ve bunun da onları daha kolay succedillu kıldığını varsaymaktadır Diğer bir ifade ile
damgalama teorisyenleri bireyin stigmatize edilmesinin onların toplumdan dışlanmasına ve
succedillu gruplarla temasa geccedilmesine yol accediltığını ve bu durumun da bireyin succedilluluk durumunun
daha da pekişmesine neden olduğunu ileri suumlrmektedirler (Lemert 1951) Sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocuklar toplum tarafından potansiyel succedillu veya sapkın bireyler olarak goumlruumllmeye
ve dolayısıyla dışlanmaya yatkın bir grubu oluşturmaktadır Bu husus aynı şekilde onların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
280
succedila daha kolay youmlnelmelerini sağladığı soumlylenebilir Cohen ve Felson tarafından geliştirilen
rutin eylem teorisi ise succedil davranışını a) motive olmuş succedillu (ergen ccedilocuklar işsiz birey
uyuşturucu bağımlılığı vb) b) uygun hedefhedeflerin varlığı (ev ve arabaların kilitlenmemiş
olması gibi) ve c) yeterli duumlzeyde koruma oumlnlemlerin olmayışı (polisin ev sahibinin ve
guumlvenlik sistemin olmayışı) gibi uumlccedil temel faktoumlruumln birlikteliği ile accedilıklamaktadır (Cohen ve
Felson 1979) Sokaklarda ccedilalışan ve yaşayan ccedilocuklar rutin aktiviteler teorisi
perspektifinden bakıldığında daha ccedilok succedila motive oldukları ve succedil işlemek iccedilin de daha ccedilok
fırsatlarla karşılaştıkları soumlylenebilir Son olarak ccedilatışma veya radikal kuramcılar da succedil veya
succedilluluk olgusunu genelde iktidarguumlccedil sınıf ccedilıkar işsizlik yoksulluk soumlmuumlruuml hiyerarşi
tabakalaşma eşitsizlik ve kapitalizm gibi kavramlar uumlzerinden analiz etmektedirler (Bkz
Barlow1993 510ndash 511 Williams III ve McShane 1999165 Hagan 1991196 Chambliss
1996 224- 231) Sokakta ccedilalışan ccedilocukların ekonomik etkenler accedilısından (gelir duumlzeyinin
duumlşuumlkluumlğuuml yoksul olmaları vb) yaklaşıldığında dezavantajlı bir pozisyonda olmaları da
onları sokağa ve succedila youmlnelten unsurlar olmaktadır
Hagan veMcCarthy (1992) sokaktaki ccedilocuk olgusunu sınıf değişkeni ccedilerccedilevesinde
irdelemektedirler Sokaktaki ccedilocuk olgusu ile succedilluluk ilişkisinin ccediloumlzuumlmlenmesinde sosyal
kontrol ile gerilim teorisi değişkenlerinin birlikte ele alınmasını oumlnerdikleri soumlz konusu
ccedilalışmalarında sokak yaşamının succedilluluk riski uumlretebileceğini ileri suumlrmektedirler Onlara
goumlre kalabalık aileye sahip olma aileye ilişkin sorunlar yaşama ve aile buumlnyesinde ortaya
ccedilıkan sorunlara bağlı olarak azalan aile ve okul denetimi bireyi daha ccedilok sokağa itmekte bu
da succedilluluk riskini arttırmaktadır
Succedil teorileri genel olarak duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde ccedilocukların succedila eğilimli olmalarında ccedilok
sayıda değişkenin oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir Bu etkenler goumlccedil aşırı kentleşme sosyal
ccediloumlzuumllmelerin gerccedilekleşmesi sokakların ccediloumlkuumlntuuml alanlarına doumlnuumlşmesi succedillu kuumlltuumlrlerin
varlığı aile yapılarının zayıflaması aileye ilişkin sorunların varlığı yoksulluk işsizlik alt
sınıfa mensup olma okul başarısızlıkları ve duumlşuumlk oumlğrenim duumlzeyi succedillu akranların varlığı
succedil işleme fırsatlarının olması ve uyuşturucubağımlılık yapıcı maddelerin kullanılması
şeklinde belirtilebilir
Ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin olarak da ccedilok sayıda risk faktoumlruuml belirtilmektedir Oumlrneğin
Seyhan ve Bahar (2006 39) ve Ada (2007 304- 309) uumllkemizde ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin
etkenler olarak sosyo-ekonomik dezavantajlar eğitim ve iş olanaklarının yetersizliği
ebeveynlerden her ikisinin veya birisinin olmaması iccedilgoumlccedil işsizlik gecekondulaşma ve teroumlr
gibi faktoumlrleri goumlstermektedirler Bunun yanı sıra ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin genel faktoumlrler
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
281
olarak doğum oumlncesi ve doğum esnasında ortaya ccedilıkan olumsuzluklar hiperaktiflik veya
fevrilik ebeveyn denetimi disiplinsel tutumların zayıflığı ya da bozuk oluşu parccedilalanmış
aile ebeveynsel succedilluluk ailelerinin kalabalık oluşu sosyoekonomik dezavantajlılık akran
etkileri okul etkileri duumlşuumlk zeka duumlşuumlk okul başarısı ve okula devamsızlık gibi etkenlerden
soumlz edilmektedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Robins (1979)
yetişkin antisosyal davranışına ccedilocukluk antisosyal davranışının yol accediltığını ileri suumlrerek
antisosyal kişiliğin koumlkeninin ccedilocukluk doumlneminde aranması gerektiğini vurgulamaktadır
Kriminal davranışın madde kullanma (alkol ve uyuşturucu) ile oumlğrenim suumlrecini sonlandırma
gibi ccedilocukluğun ilk doumlnemlerinde ortaya ccedilıkan bazı davranışsal problemlerden
etkilenebileceği belirtilmektedir Erken doumlnemlerde başlayan madde kullanımı ile succedil
arasındaki ilişkiye odaklanan araştırma sayısı oldukccedila fazladır Bu araştırmalardan bazıları
alkol ve uyuşturucu kullanan adoumllesanların alkol ve uyuşturucu kullanmayanlara kıyasla daha
ccedilok kavga ettikleri hırsızlık olaylarını gerccedilekleştirdikleri ve succedil işledikleri sonucunu elde
etmişlerdir Kriminal davranışı etkileyen diğer bir davranışsal problem de erken yaşlarda
okuldan ayrılmak veya okulu terk etmektir Bunun da bireylerin gelecekte herhangi bir işe
sahip olabilme olanağını riske edeceği iccedilin sapma veya succedillulukta etkili olabileceği
belirtilmektedir (Ge vd 2001 735) Moffitt (1993) de Gottfredson ve Hirschi (1990)‟nin
iddia ettiklerine benzer biccedilimde succedilluluğun suumlreklilik arz etmesinin temelinde ldquoduumlşuumlk benlik
denetiminirdquo goumlrmektedir Bilindiği gibi bireylerin benliksel gelişimleri oumlnemli oumllccediluumlde
ccedilocukluk doumlnemlerinde gerccedilekleşmekte ve dolayısıyla benlik gelişiminde belirleyici
unsurların başında aile gelmektedir Patterson vd (1989) ise aile ortamı iccedilerisinde gelişen
anti - sosyal eğilimlerin bireyin okul ve akran ortamları iccedilerisindeki ilişkilerini etkilediğini
ileri suumlrmektedir Bireylerin oumlzellikle toplum yanlısı sosyal ilişkilerden yalıtılmaları onların
succedila katılma veya succedil işleme olasılıklarını arttırmaktadır Bu accedilıklamalar ışığında ccedilok kuumlccediluumlk
yaşlarda veya ccedilocukluk doumlnemlerinde ccedilocukların sokağı mesken edinmeleri ve aile iccedilerisinde
bazı olumsuzluklar yaşamaları ve dezavantajlı bir pozisyonda sosyalleşmeleri onların
krimanal youmlnelmelerinde etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
282
3 ARAġTIRMANIN METODOLOJĠSĠ
31 AraĢtırmanın Konusu ve Amacı
Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu boumllgeleri genelinde teroumlrle muumlcadele kapsamında
suumlrduumlruumllen ccedilatışma konsepti iccedilerisinde ccedilok sayıda insan guumlvenlik nedeniyle goumlccedil etmek
zorunda kalmış veya goumlccedil ettirilmiştir Soumlz konusu goumlccedil olgusundan en ccedilok etkilenen illerden
biri Diyarbakır ilidir Aldığı yuumlksek orandaki goumlccedil ile birlikte Diyarbakır ili yoksulluk işsizlik
aile parccedilalanması sosyal dokunun tahribatı fuhuş succedil ve şiddet olaylarında artış gibi ciddi
sorunlarla karşı karşıya gelmiştir 2004 yılında Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar
Genel Muumlduumlrluumlğuuml buumlnyesinde hazırlanan bir raporda Diyarbakır ilinde yaşayan ccedilocukların
buumlyuumlk bir oranının sokaklarda yuumlksek riskler altında yaşadıkları tespitine yer vermektedir
(Guumlneş ve Kalaycı 200415)
Bu araştırmanın konusunu Diyarbakır il oumlrneğinde sokakta ccedilalışan ve succedil isnadı ile
alıkonulan ccedilocuklar oluşturmaktadır Araştırmanın amacı ise sokakta ccedilalışma ve sokağı
mesken edinme ile succedilluluk arasındaki ilişkiyi irdelemektir Bu ccedilerccedilevede sokakta ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilerisinde succedila bulaşan ccedilocukların nasıl bir profil sergilediklerini ortaya koymak ta
bu araştırmanın oumlnemli bir amacını oluşturmaktadır Bu kapsamda araştırma grubunda yer
alan ccedilocukların sosyo-demografik kuumlltuumlrel ve ekonomik oumlzellikleri saptanmaya ccedilalışılmıştır
Ayrıca bu araştırma kapsamında sokakta ccedilalışan ccedilocukların eve ilişkin tutumları (evden
kaccedilma durumları gibi) en ccedilok hangi succedil tuumlrlerini işledikleri bu succedilları niccedilin işledikleri
madde kullanma durumları sokakta yaptıkları iş tuumlrleri ve sokakta ccedilalışmaya nasıl baktıkları
gibi konuların accedilıklanması da amaccedillanmıştır
32 AraĢtırmanın Evren ve Youmlntemi
Araştırmanın evrenini Diyarbakır kent merkezinde succedil isnadı ile alıkonulan sokakta
ccedilalışan ccedilocuklar oluşturmaktadır Araştırma kapsamında Diyarbakır ilinde 10 7 2005- 15 9
2005 tarihleri arasında her hangi bir succedil istinadı ile Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuuml‟ne getirilen ve
haklarında işlem yapılan 30 ccedilocuk bulunmaktadır Soumlz konusu ccedilocuklara 62 sorudan oluşan
bir anket formu uygulanmıştır
Diyarbakır ilinde sokakta ccedilalışmak ve sokağı mesken edinmenin ccedilocukları succedil
işlemeye eğilimli kıldığı hususu araştırmanın temel varsayımını oluşturmaktadır Ccediluumlnkuuml
succedillu değerlerin oumlğrenilmesi succedilun yoğun işlendiği toplumlarda daha kolaydır Succedillu
davranışın sosyalizasyon suumlreci boyunca oumlğrenilen bir davranış olduğu yaklaşımı esas
alınırsa sokaklarda succedillu değerlerin oumlğrenilmesini olanaklı kılacak ccedilok sayıda fırsatların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
283
olduğu bir gerccedilektir Oumlzellikle ebeveyn denetimden yoksun olan ve sorunlu ilgisiz ailelere
mensup olan ccedilocukların sokak mekacircnlarında succedillu değerleri oumlğrenebilecekleri
varsayılmaktadır Araştırmanın diğer bir varsayımını da ldquosokakta ccedilalışan ccedilocuklarınrdquo
gelecekte ldquosokakta yaşayan ccedilocukrdquo veya ldquosokak ccedilocuğurdquo olmaya nazmet bir grubu teşkil
edebileceği tezi oluşturmaktadır Ccedilocukların ldquosokak ccedilocuğu olmardquo veya ldquosokakta yaşamardquo
risklerinin artmasıyla birlikte soumlz konusu grubun kriminal eğilimlilik riskinin de artabileceği
duumlşuumlnuumllmektedir Bu ccedilerccedilevede araştırmanın temel hipotezleri olarak şunlar belirtilebilir
1 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu goumlccedil eden ailelerin
ccedilocuklarıdır
2 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu aile temelinde bazı sorunları
deneyimlemiş ccedilocuklardır
3 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu duumlşuumlk gelirli ailelerin
ccedilocuklarıdır
4 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu geccedilim guumlccedilluumlklerine ilişkin
sorunları aşmada ailelerine yardımcı olmak iccedilin sokağa ccedilıkmışlardır
5 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu sapkın veya succedil işleyen
akran gruplarına sahiptir
6 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu okula ilişkin sorunlar
yaşayan ccedilocuklardır
4 ARAġTIRMANIN BULGULARI VE BU BULGULARIN
DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
41 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-DEMOGRAFĠK OumlZELLĠKLERĠ
411 AraĢtırma Grubunun Cinsiyet Durumu
Bu araştırmanın yapıldığı tarihte herhangi bir succedil istinadı ile Ccedilocuk Şube
Muumlduumlrluumlğuumlne getirilen ve anket formumuzu doldurmaya olumlu olarak yaklaşan ccedilocukların
tuumlmuuml erkek ccedilocuklardır Bu nedenle araştırma kapsamında sokakta ccedilalışan ve succedil istinadı ile
hakkında işlem yapılan ccedilocukların tuumlmuumlnuumln erkek olduğunu belirtmek muumlmkuumlnduumlr
412 AraĢtırma Grubunun YaĢ Durumu
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların 567‟si 10-14 ve 433‟uuml de 15- 18 yaş
arasında yer aldıkları tespit edilmiştir Bu bulgular ccedilocukların yarısından daha fazlasının ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda (10-14 yaş diliminde) succedil eylemleri nedeniyle Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuuml‟ne
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
284
getirildiğini goumlstermektedir Succedil işlemek iccedilin her ne kadar bu yaş dilimi son derece kuumlccediluumlk yaş
kategorilerine karşılık gelse de yapılan ccedilok sayıda araştırma kronik succedilluların veya succedilu
alışkanlık edinenlerin genelde ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda succedil işlemeye başladıklarını goumlstermektedir
Succedila başlama yaşı ile ilgili gelişmiş uumllkelerdeki kriminal kariyer araştırmalarında genelde succedil
işleme yaşının 13-15 yaş aralığında en uumlst değeri aldığı goumlruumllmuumlştuumlr (bkz Kızmaz 2006 80-
83) Bu nedenle ccedilok sayıda succedil araştırmacısı (bkz Farrington 1983 Mendelzys 1979
Gendreau Little vd 1996) ccedilocukluk doumlnemindeki davranışsal problemlerin varlığını (anti
sosyal veya succedilluluk yapıları) gelecekteki ciddi succedilluluğun oumln habercisi veya goumlstergeleri
olduğunu ileri suumlrmektedirler
Succedilluluğun gelişiminde ccedilocukluk doumlnemi son derece oumlnem arz etmektedir Kızmaz
(2006) ldquoCezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillularrdquo adlı ccedilalışmasında araştırma grubundaki
succedilluların oumlnemli bir oranının succedil işlemeye ccedilocukluk doumlnemlerinde başladıkları youmlnuumlnde
bulgular saptamıştır Soumlz konusu araştırmada goumlruumlşme esnasında succedilluların buumlyuumlk bir
kısmının ccedilocukluk doumlnemlerinde ufak tefek hırsızlıklar yaptıklarını kavga ettiklerini bazı
yaralama olaylarına karıştıklarını okuldan ve evden kaccediltıklarını yalan soumlylediklerini ve
ebeveynlerine karşı geldiklerini dile getirmişlerdir Bu husus ccedilocukluk doumlnemlerinde gelişen
succedilluluk veya antisosyal yapının gelecekteki muumlkerrer succedilluluk ile bir ilişkisinin varlığını
goumlstermektedir Bu ccedilerccedilevede yetişkinlik doumlnemindeki succedilluluğu ccedilocukluk doumlnemindeki
antisosyal yapının bir devamı olarak goumlrmek muumlmkuumlnduumlr
413AraĢtırma Grubunun Goumlccedilten Etkilenme Durumu
Araştırmanın oumlnemli bir bulgusu succedil isnadı ile haklarında işlem yapılmış ccedilocukların
oumlnemli bir oranının goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocuklarının olmasıdır Boumllgede ccedilocuk emeğinin
kullanılması dacirchil hacirclihazırda yaşanan ccediloğu sorun yaşanan goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıktığını
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Yuumlkseker‟in İstanbul ve Diyarbakır‟da zorunlu goumlccedil mağdurlarının
sorunları uumlzerine yaptığı ccedilalışmada ccedilok sayıda sorunun tespit ettiği goumlruumllmektedir Yuumlkseker
bu problemleri geleneksel geccedilim kaynaklarından kopma geccedilinme zorluğu ccedilekme işsizlik ve
yoksulluk sosyal yurttaşlık haklarından yararlanamama konut ve barınma sorunusıkıntısı
ccedilekme ccedilocuk emeğinin istismarı eğitim hakkı ve fırsatlarından yararlanamama ve
ayrımcılığa uğrama şeklinde belirtmektedir (Yuumlkseker 2006216) Oumlzellikle kent
ortamlarında yetişkin erkek ve kadınların iş bulamamaları veya ccedilalışamayacak durumda
olmaları (hastalık yaşlılık uygun işin olmayışı gibi) evin geccedilim sorumluluğunu oumlnemli oumllccediluumlde
ccedilocukların uumlstlenmesine yol accedilmıştır Bu sebeple ccedilocuk emeğinin bir geccedilim stratejisi olarak
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
285
kullanılması goumlccediluumln zorunlu bir sonucu olarak ortaya ccedilıktığı ileri suumlruumllebilir Ccedilocukların
ailelerinin goumlccedil durumlarına ilişkin veriler aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 1 Ccedilocukların Ailelerinin Goumlccedil Etmeye İlişkin Oransal Dağılımı
Goumlccedil Durumları Sayı
Başka yerden buraya goumlccedil ettik 21 700 Daha oumlnce de burada ikamet ediyorduk 9 300 Toplam 30 100
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların 70‟inin goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olduğu
goumlruumllmektedir Bu oran goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan ekonomik veya aileye ilişkin sorunların
ccedilok sayıda ccedilocuğu sokağa ittiği ve bunun da onları succedila eğilimli kıldığını goumlstermektedir Bu
oranlar goumlccedil ve succedilluluk ilişkisi konusunda bir fikir vermesi accedilısından oumlnem taşımaktadır
Burada oumlnem arz eden diğer bir bulgu da succedil işlemiş olan ccedilocukların oumlnemli bir
oranının kendi ailelerinin 1996 yılından oumlnceki yıllarda goumlccedil etmiş olduğunu belirtmiş
olmalarıdır Oumlrneğin ccedilocukların 23‟i 1992-1995 yılları arasında 62‟si de 1992 yılından
oumlnce ailelerinin goumlccedil etmiş olduklarını belirtmişlerdir Bu ccedilocuklardan sadece 3‟uuml ( 143‟uuml)
1997ndash2000 yılları arasında goumlccedil ettiklerini dile getirmişlerdir Bu verilere genel olarak
bakıldığında bu ccedilocukların ebeveynlerinin goumlccedil etme yıllarının daha ccedilok 1990 ile 1996 yılları
arasında gerccedilekleştiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu yıllar aynı zamanda uumllkemizde goumlccediluumln
kitlesel olarak gerccedilekleştirildiği yıllara karşılık gelmektedir
Bu goumlccedillerin oumlnemli bir oranı Diyarbakır ili dışından (Muş Bingoumll Mardin Siirt)
gerccedilekleşmiştir ( 571) Bunu Diyarbakır‟ın ilccedileleri ( 381) ve koumlylerine ( 48) ilişkin
oranlar izlemektedir Goumlccedil etme nedenlerine ilişkin oranlar da şu şekilde saptanmıştır
Tablo 2 Ccedilocukların Ailelerinin Diyarbakırrsquoa Goumlccedil Etme Nedenlerinin Dağılımı
Goumlccedil Etme Nedenleri Sayı
İş bulabilmek iccedilin 4 1905
Eğitim iccedilin 1 476
Teroumlr ve guumlvenlik olayları 4 1905
Akrabam ve yakın ccedilevrem olduğu iccedilin 1 476
Yoksulluk 9 4286
Diğer 3 1429
Toplam 21 10000
Ccedilocuklar ebeveynlerinin goumlccedil nedenlerine ilişkin olarak en ccedilok ekonomik sorunları
gerekccedile goumlstermişlerdir Oumlrneğin ccedilocukların kendi ailelerinin 428‟i ldquoyoksullukrdquo ve
19‟u da ldquoiş bulabilmekrdquo gibi nedenlerle yerleşim yerlerini değiştirdiklerini belirtmişlerdir Bu
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
286
iki seccedileneğin toplamı yaklaşık olarak 62‟yi bulmaktadır ldquoTeroumlr ve guumlvenlik olaylarırdquo
nedeniyle goumlccedil etmiş olduklarını belirtenlerin oranı ise sadece 19 ile sınırlı kalmıştır
Ccedilocukların 142‟si de aile iccedili tartışma boşanma deprem korkusu gibi diğer nedenlerden
dolayı goumlccedil ettiklerini ifade etmiştir
Ancak araştırmanın konuya ilişkin saptadığı diğer oumlnemli bir bulgu ise goumlccedil etmiş
olanların goumlccedil ettikleri Diyarbakır kentinde ekonomik sorunlarının devam etmiş olmasıdır
Başka bir deyişle ccedilocukların anlatımlarına dayanarak goumlccedil edilen yeni yerleşim yerlerinde
ekonomik sorunların ccediloumlzuumllmesi yerine giderek daha da koumltuumlleştiğinin saptanmış olmasıdır
Ccediluumlnkuuml ccedilocukların 81‟i ailelerinin kente goumlccedil etmekle birlikte ekonomik sorunları yaşamaya
devam ettiklerini dile getirmişlerdir Sadece 143‟uuml herhangi bir sorunları olmadığını
belirtmişlerdir
Goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan ccedilok sayıda olumsuz etkenin (işsizlik yoksulluk dışlanma
aile ccediloumlzuumllmesi goumlccedil edilen yerlerde ortaya ccedilıkan ccediloumlkuumlntuuml alanları enformel denetimin
zayıflaması kentin succedilluluk accedilısından cazip ve elverişli koşullar iccedilermesi ccedilocukların
sokaklarda ccedilalışmak zorunda kalmaları gibi) ccedilocukların succedila youmlnelmelerinde katkısı olduğunu
tahmin etmek muumlmkuumlnduumlr
42 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-EKONOMĠK OumlZELLĠKLERĠ
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların duumlşuumlk ekonomik bir duumlzeye sahip ailelerin
ccedilocukları olduklarını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Zaten soumlz konusu ccedilocukların oumlnemli bir oranı
ailenin ekonomik durumu ve aile iccedilindeki sorunlardan dolayı sokakları mesken edinmek
zorunda kalmışlardır Aile iccedilinde yaşanan sorunların bazılarının da ekonomik kaynaklı olduğu
bir gerccedilektir
421 Ccedilocuklarının Ailelerinin Ekonomik Durumlarına ĠliĢkin Bulgular
Araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların kalabalık bir aile yapısına sahip oldukları
soumlylenebilir Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 67‟si) 4 ve daha fazla kardeşe sahiptir
Ccedilocuklara babalarının uumlcret getirici bir işte ccedilalışıp ccedilalışmadıkları konusunda
youmlneltilen bir soruya 766‟sının ldquobabalarının ccedilalıştıklarırdquo şeklinde yanıtlamışlardır Geriye
kalan 234‟uuml ise ldquoccedilalışmadıklarınırdquo yani ldquoişsizrdquo olduklarını belirtmişlerdir Ancak belirtilen
işlerinin ağırlıklı olarak duumlşuumlk nitelikteki iş tuumlrleri olduğu goumlruumllmektedir Bu ccedilerccedilevede
ccedilocukların babalarının iş tuumlruuml olarak en ccedilok guumlndelikccediliseyyar satıcı seccedileneğini
belirtmişlerdir ( 391) Bunu esnaf ( 217) oumlzel sektoumlr işccedilisi ( 13) kamu işccedilisi ( 869)
ve memur ( 869) iş tuumlrlerine ilişkin oranlar izlemektedir Aynı şekilde ccedilocukların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
287
annelerinin de uumlcret getirici işlerde ccedilalıştıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran da son derece kuumlccediluumlk
duumlzeydedir Ccedilocukların annelerinin 167‟sinin uumlcret getirici bir işte ccedilalıştığını 833‟uuml de
ccedilalışmadığını belirtmiştir
Araştırmanın yapıldığı doumlnemde ccedilocukların 80‟i ailelerinin aylık gelirlerinin 700
TL‟den daha aşağı olduğunu belirtmişlerdir Bunların yaklaşık olarak yarıya yakını 500
TL‟den aşağı bir gelire sahip ailelere mensup ccedilocuklar olduğu saptanmıştır Succedil işleyen
sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan bazı ccedilocukların ailelerini ekonomik kategorilerinden
hangisine yerleştirdiklerini oumlğrenme ccedilerccedilevesinde sorulan bir soruya verilen yanıtlara ilişkin
gerccedilekleşen dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 3 Ccedilocukların Ailelerini Ekonomik Accedilıdan Hangi Duumlzeyde Goumlrduumlklerinin Dağılımı
Ailelerini Hangi Kategoride Goumlrduumlkleri Sayı
Fakir 21 700
Ccedilok fakir 7 233
Orta gelirli 2 67
Toplam 30 1000
Bu tabloda ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ( 933‟uuml) ailelerini ldquofakirrdquo kategorisine
yerleştirdikleri goumlruumllmektedir Kendi konumlarını ldquoorta gelirlirdquo olarak belirten sadece 2 ccedilocuk
bulunmaktadır Ccedilocuklarla goumlruumlşme esnasında ccedilocukların oumlnemli bir oranı sokakta olmanın
veya sokakta ccedilalışmanın temel nedenini ekonomik sorunlarla ilinti olduğunu belirtmişlerdir
Onlar sokakta uumlcret getirici işlerde ccedilalışmakla ailenin geccedilimine katkıda bulunduklarını ifade
etmişlerdir Sokakta yaşayan bazı ccedilocuklar da ailenin ekonomik duumlzeyinden kaynaklı
sorunların yanı sıra aile iccedili sorunlardan veya ebeveynsel denetim yoksunluğundan sokağı
mesken edinmek durumunda kaldıklarını ileri suumlrmuumlşlerdir
Bazı aileler de birden ccedilok ccedilocuk ccedilalışmak durumunda kalabilmektedir Ccedilocukların
633‟uuml ccedilalışan kardeşinin olmadığını belirtirken yaklaşık olarak 37‟si de ccedilalışan kardeşinin
olduğunu ifade etmişlerdir Ccedilalışan kardeşinin olduğunu belirtenlerden 8‟i 1 kardeşinin 3‟uuml
de 2 kardeşinin kendileri gibi aile buumltccedilesine katkıda bulunmak iccedilin ccedilalıştıklarını
belirtmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
288
43 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-KUumlLTUumlREL OumlZELLĠKLERĠ
431 Ccedilocukların Okul ve Oumlğrenim Durumlarına ĠliĢkin Bulgular
Burada ccedilocukların okul veya oumlğrenim yaşamlarına ilişkin değişkenler ele alınacaktır
Ccediluumlnkuuml okul ccedilağında olan ccedilocuklar accedilısından okul yaşamlarının oumlncelikli bir konumda olması
gerekirken onların sokakta yaşam muumlcadelesine girişmeleri ve bu girişimlerinin onların
oumlğrenim suumlreccedillerini nasıl etkilediği hususunun bilinmesi oumlnem arz etmektedir
Ccedilocuklarının oumlğrenim duumlzeylerine ilişkin veriler soumlz konusu ccedilocukların 30‟unun
ilkoumlğretimim 1 kademesinden mezunu olduklarını 10‟unun ilkoumlğretimi terk ettiklerini
23‟uumlnuumln ilkoumlğretim mezunu 233‟uumlnuumln de ilkoumlğretime devam eden ccedilocuklar olduğunu
ortaya koymaktadır Okur yazar olmayan ccedilocuk oranı 67 ve aynı şekilde ldquookur yazar
ancak herhangi bir okul mezunu olmayanlarınrdquo oranı da 67 olarak elde edilmiştir
Araştırma grubundaki ccedilocukların babalarının oumlğrenim duumlzeylerinin ise duumlşuumlk olduğu
goumlzlemlenmiştir Succedillu ccedilocukların babalarının 267‟sinin ldquookur yazar olmadığırdquo
167‟sinin ldquoher hangi bir okul mezunu olmadığırdquo 333‟uumlnuumln de ldquoilkokul (ilkoumlğretimin 1
kademesi) mezunu olduğurdquo ve sadece 10‟unun ise ldquolise mezunu olduğurdquo goumlruumllmuumlştuumlr
Annelerinin oumlğrenim duumlzeylerine bakıldığında ise 90‟ının okur yazar bile olmadığı sadece
67‟sinin ilkokul mezunu ve 33‟uumlnuumln de ilkokulu terk ettikleri verisi elde edilmiştir
Ccedilocukların oumlğrenim durumlarına ilişkin diğer veriler de aşağıda belirtilmiştir
Tablo 4 Ccedilocukların Şu Anda Okula Devam Edip-Etmediklerinin Dağılımı
Okula Devam Etme Durumu Sayı
Evet devam ediyorum 14 467 Hayır devam etmiyorum 16 533 Toplam 30 1000
Tabloya bakıldığında ccedilocukların yarısından biraz fazlasının okula devam etmedikleri
goumlruumllmektedir Bu ccedilocukların oumlnemli bir oranının okula devam etmemiş olmaları ailelerinin
ccedilocuklarının oumlğrenimi konusunda gerekli hassasiyetleri goumlstermedikleri veya ccedilocukların bu
konuda ailelerini kendileri iccedilin bağlayıcı olarak goumlrmedikleri şeklinde yorumlanabilir
Ccedilocukların okul mekacircnları yerine sokakları tercih etmeleri onların sosyalleşme suumlreccedilleri
accedilısından sorunlar yaratacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Oumlzellikle okul ortamları bireylerin
kuumlltuumlrlenme ve gelecek beklentisi oluşturma accedilısından son derece oumlnem arz eden kurumlardır
Aynı şekilde okul bireyin denetim altında tutulması ve yasal tutumlar geliştirmeleri accedilısından
da oumlnem arz etmektedir Dolayısıyla ccedilocukların sokak mekacircnlarını tercih etmeleri onların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
289
denetim olanaklarından kaccediltıkları okul uumlzerinden mesleksel anlamda gerccedilekleştirilecek
gelecek beklentisine sahip olmadıkları ve sokaktaki sosyalleşme ajanlarını tercih ettikleri
anlamına gelmektedir Bu tercihler succedillu yaşam tarzlarını uumlretecek bir potansiyel
taşımaktadır
Okula devam eden 14 oumlğrencinin de en ccedilok ilkoumlğretim 5 sınıf ile orta oumlğretim 2
sınıfta yoğunlaşmış oldukları goumlruumllmektedir Oumlğrencilerin 429‟u ortaoumlğretim 1 sınıf
214‟uuml ilkoumlğretim 6 sınıf 143‟uuml ilkoumlğretim 5 sınıf ve geriye kalan diğerleri de ilkoumlğretim
7 ve 8 sınıfa devam ettikleri belirlenmiştir
Oumlğrenimlerini devam ettirmeyen ccedilocukların okula devam etmemelerinin gerekccedilelerine
bakıldığında ise en ccedilok aile ve kendilerinin bu konudaki ilgisizlikleri oumlne ccedilıkmaktadır
Konuya ilişkin bulgular aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 5 Ccedilocukların Eğitimlerini Devam Ettirememe Nedenlerinin Dağılımı
Okula devam Edememe Nedenleri Sayı
Ekonomik zorluklar 2 125
Ailenin ilgisizliği 5 313
Benim ilgisizliğim 5 313
Diğer 4 250
Toplam 16 1000
Burada ccedilocukların eğitimlerini devam ettirmeme nedenleri olarak en ccedilok ailelerini ve
kendilerini sorumlu goumlrmektedirler Bir anlamda ailelerinin ilgisizliklerini ve okula devam
etme konusundaki isteksizliklerini dile getirmişlerdir Araştırma grubunda bulunan ccedilocuklar
iccedilerisinde 4 ccedilocuğun hiccedil okula gitmemiş olması ailelerin bu konudaki ilgisizliklerini daha
belirgin olarak ortaya koymaktadır
Hiccedil kuşkusuz sorun ccedilocukların sadece okula goumlnderilmeleri ile giderilebilecek bir
sorun değildir Ccediluumlnkuuml okula giden oumlğrencilerin sıklıkla okuldan kaccedilıp sokaklara takıldıkları ve
oumlğrenimlerine gereken oumlnemi vermedikleri de bu araştırmada saptanan bulgular iccedilerisinde yer
almaktadır Sadece 7 oumlğrenci ( 233) okuldan hiccedil kaccedilmadıklarını belirtmiştir 4 oumlğrencinin
( 133) de hiccedil okula gitmediği duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde geriye kalan 19 oumlğrencinin ( 634) zaman
zaman okul ortamlarını terk ettikleri anlaşılmaktadır Okuldan kaccedilan oumlğrenciler okuldan
kaccedilma nedenleri olarak da en ccedilok ldquoarkadaş grubunun telkinlerinirdquo ( 684) ve ldquookumayı
sıkıcı bulmardquo ( 211) gibi gerekccedileleri oumlne suumlrmuumlşlerdir İki oumlğrenci de bu konuda ilgi
duymadıklarına ve oumlğretmenleriyle yaşadıkları sorunlara ( 106) dikkat ccedilekmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
290
Ancak oumlğrencilerin okul ile ilgili olumlu değerlendirmeler yaptıkları da saptanmıştır
Ccediloğu oumlğrenci okul ortamını daha guumlvenli daha sağlıklı ve verimli geccedilirilebilecekleri yerler
olarak resmetmişlerdir Oumlzellikle okulun iyi bir yaşam olanağını elde etme ve sportif
faaliyetlerin daha guumlvenli olarak yerine getirildiği yerler olarak değerlendirildiği dikkat
ccedilekmiştir
Okula devam etmiş olan oumlğrencilerin kendi beyanları esas alınarak okul başarılarının
genelde ldquoortardquo ( 385) ve ldquoiyirdquo( 308) kategorisinde gerccedilekleştiği goumlruumllmuumlştuumlr Geriye
kalan oumlğrencilerin sınıf geccedilme derecelerini 154‟uuml ldquogeccedilerrdquo 77‟si ldquoiyirdquo olarak
belirtmiştir İki oumlğrenci de ( 77) oumlğretmen - okul kararı ile sınıfı geccediltiğini dile getirmiştir
Ancak burada belirtilmesi gereken oumlnemli bir husus ccedilocukların ccediloğunun sokaklarda
ccedilalışmaya başladıktan sonra okul başarılarının bundan olumsuz olarak etkilenmiş olduğunu
belirtmiş olmalarıdır Buna ilişkin tablo aşağıdadır
Tablo 6 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Okul BaĢarılarının
Olumsuz Etkilenip Etkilenmediğine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Okul BaĢarısının Olumsuz
Etkilenme Durumu
Sayı
Evet 20 769
Hayır 6 231
Toplam 26 1000
Ccedilocukların 769‟unun sokakta ccedilalışmalarının onlarının oumlğrenim başarılarını
olumsuz olarak etkilediğini belirtmiş olmaları oumlnemlidir Sadece 231‟i ders başarılarının
maddi kazanccedil sağlamaya youmlnelik ccedilabalarından olumsuz olarak etkilenmediğini belirtmiştir
Sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan ccediloğu okula devam ettikleri doumlnemlerde bir yandan
eğitimlerini devam ettirirlerken oumlte yandan da ailelerinin iccedilinde bulundukları yoksulluğu
aşmak veya aile geccedilimine katkıda bulunmak veya en azından okul masrafları ve harccedillılıkları
konusunda ailelerine yuumlk olmamak iccedilin sokaklarda ccedilalıştıkları goumlzlenmiştir Bu durum
ccedilocuklarının eğitim durumlarının olumsuz etkilenmesine ve ileride okuldan ayrılmaya yol
accedilabileceğini akla getirmektedir
43 2 AraĢtırma Grubunun Aile Yapısına ĠliĢkin Bulgular
Succedil değişkenleri iccedilerisinde succedilla ilintili olan faktoumlrlerin başında aile ve aileye ilişkin
unsurlar gelmektedir Sampson ve Laub (1993) succedil davranışının oumlnemli oumllccediluumlde bireylerin
ebeveynlere olan bağlılıklarının zayıflaması ve ebeveynsel denetim ve disiplinin
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
291
istikrarsızlaşmasıyla meydana geldiğini ileri suumlrmektedirler Onlar succedillu davranışlarla ilintili
ailesel etkenleri şu şekilde belirtmektedirler 1Ebeveynsel disipline ilişkin sorunlar (duumlzensiz
tehdit edici ve cezalandırıcısert olması gibi) 2 Ebeveynsel denetimin duumlşuumlk olması 3
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından dışlanmaları 4 Ccedilocukların ebeveynleri ile olan duygusal
bağlılıklarının zayıf olması Farrington (1995) da gerek ccedilocuk succedilluluğunun başlangıcına ve
gerekse yetişkin succedilluluğuna ilişkin olarak oumlzellikle ebeveynsel denetimin zayıflığına ve
ccedilocuk yetiştirme pratiklerine dikkat ccedilekmektedir Loeber ve Stouthamer-Loeber (1986)
yaptıkları kapsamlı ccedilalışmalarında ebeveynsel denetim ve goumlzetlemenin yetersizliği ve
zayıflığının değişkendengesiz veya acımasızsert ebeveynsel disiplinin ebeveynsel
uyumsuzluğun ccedilocukların ebeveynleri tarafından kabul goumlrmemelerinin ve ebeveynlerin
ccedilocuklarına yeterli duumlzeyde ilgi goumlstermemelerinin succedilluluğun oumlnde gelen aileye ilişkin
unsurları olduğunu ortaya koymuşlardır (bkz Farrington 1997387)
Succedillulukla ilintili olarak aileye ilişkin ccedilok sayıda değişken soumlz konusudur Succedillulukla
yakından ilintili olarak goumlruumllen aileye ilişkin faktoumlrlerden bazıları şu şekilde belirtilebilir 1
Aile bireylerinden succedil işleyenlerin olması 2 Ebeveynlerin uyuşturucu ve alkol vb
bağımlılıklarının olması 3 Aile parccedilalanması 4 Aile iccedili fiziksel şiddetin veya aile iccedili
ccedilatışmasının varlığı 5 Ebeveynlerin ccedilocuklarına karşı ilgisizlikleri 6 Ebeveynlerin aile
iccedilindeki sorunlu otorite yapıları denetim ve disiplin uygulamaları 7 Ccedilocukların yetersiz ve
yanlış sosyalleşmeleri 8 Aile bireyleri veya ebeveynler arasındaki geccedilimsizlikler 9Ailenin
iccedilinde bulunduğu olumsuz ekonomik koşullar veya geccedilim guumlccedilluumlğuuml ccedilekme10 Adoumllesanların
ebeveynlerine olan bağlılık duumlzeylerinin zayıflığı (Kızmaz 2006 108) Sokak ccedilocukları ve
sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan succedil işleyenlerin aile yapılarına ilişkin elde edilen veriler son
derece dikkat ccedilekicidir
Tablo 7 Ccedilocukların Ebeveynlerinin Hayatta Olup Olmadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Hayatta Olma Durumu Sayı
Hem annem hem de babam hayatta 23 767
Sadece annem hayatta 7 233
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan succedillu ccedilocukların yaklaşık olarak frac34 bdquouumlnuumln hem annelerinin hem de
babalarının hayatta olduğu anlaşılmaktadır Succedillu ccedilocukların 23‟uumlnuumln de babalarının
hayatta olmadığı goumlruumllmektedir Babalarının oumllmuumlş olduğunu belirten ccedilocuklara ilişkin
gerccedilekleşen oranın ccedilok kuumlccediluumlmsenecek duumlzeyde olmadığı ve aynı şekilde oumlzellikle baba
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
292
denetiminden yoksun olan ccedilocukların succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ebeveynleri ile kaldıkları
( 70) saptanmıştır Aynı şekilde 23‟uuml sadece anneleriyle kaldıklarını 67‟si (2 ccedilocuk)
de akrabalarında kaldıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların sağlıklı bir sosyalleşme suumlrecini yaşamalarında oumlnemli olan bir husus da
ebeveynlerin birlikte oluşudur Oumlzellikle boşanmış veya anne veya babanın evi terk ettiği aile
biccediliminde ccedilocukların sosyalleşmelerinin problemli olabileceği ihtimal dacirchilindedir Anne
veya babanın evi terk etmesi ccedilocuklarda da evi terk etmeye ilişkin bir eğilimin ortaya
ccedilıkmasını tetikleyebilmektedir Burada ccedilocuk babanın evi terk etmiş olması veya oumllmuumlş
olması nedeniyle geccedilim guumlccedilluumlğuumlne ilişkin ekonomik sorunlarını aşabilmek iccedilin sokağa
youmlnelebildiği gibi aynı şekilde ebeveynsel denetimin zayıflaması nedeniyle de sokağı mesken
tutma veya evi terk etme youmlnuumlnde bir tutum geliştirebileceği soumlylenebilir Sokağı mesken
edinen ve oumlzellikle de ebeveynsel veya ailesel destekten denetimden yoksun olan ccedilocukların
succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini tahmin etmek guumlccedil değildir Ccedilocuklara
ebeveynlerinin birliktelik veya aynı evi paylaşma durumlarını saptama ccedilerccedilevesinde bir soru
youmlneltilmiştir Verilen yanıtlar ve buna ilişkin dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 8 Ebeveynlerin Beraber YaĢayıp-YaĢamadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Birlikteliği Sayı
Evet 19 633
Hayır 11 367
Toplam 30 1000
Ccedilocukların 63‟uuml ebeveynlerinin birlikte yaşadıklarını ve 367‟sinin de ayrı
yaşadıklarını belirtmişlerdir Anne ve babalarının ayrı yaşadıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran
dikkat ccedilekicidir Ebeveynlerin ayrı yaşamalarının oumlnde gelen iki temel nedeni babanın evi
terk etmesi ( 636 7 kişi) ve boşanmadır ( 273 3 kişi) Bu iki gelişme ccedilocuğu aile
denetiminden ve korumasından yoksun bırakmaktadır Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir zaman
dilimini sokaklarda geccedilirdikleri ve dolayısıyla sokakların riskli alanları ile temas etme
olanağının her zaman olanaklı olduğu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde ve aynı şekilde baba otoritesinin
yokluğu da buna eklendiğinde ccedilocuğun succedila bulaşma veya sokaklarda sapma davranış
sergileme ihtimalinin daha yuumlksek olabileceği bir gerccedilektir
Ccedilocukların aileye ilişkin yaşadıkları diğer olumsuz bir husus da aile iccedilinde karşı
karşıya geldikleri şiddet olgusudur Evde şiddet pratiklerine maruz kalan ccedilocukların eve karşı
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
293
bir hoşnutsuzluk ve soğukluk hissedecekleri bilinen bir gerccedilektir Bu durumun da ccedilocukların
evden kaccedilmalarına geceleri sokakta geccedilirmelerine veya sokakta yaşamaya youmlnelmelerine
neden olduğunu tahmin etmek guumlccedil değildir Ev ve aile bağlılığının zayıflamasının veya sapkın
akran bağlılığının yol accediltığı sokaklara takılma ve sokakları mesken edinme gerccedileği succedillulukla
ilintili risk faktoumlrlerini teşkil etmektedir Bu ccedilerccedilevede burada ccedilocukların evde maruz
kaldıkları şiddet olgusu ve ccedilocukların evden kaccedilma sıklıkları irdelenmeye ccedilalışılacaktır
Tablo 9 Ccedilocukların Aile Ġccedili Fiziksel ġiddete (dayak) Maruz Kalıp Kalmadıklarına
ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Sayı
Ailede suumlrekli dayak yerim 1 33
Ailede bazen dayak yerim 26 867
Ailede hiccedil dayak yemem 3 100
Toplam 30 1000
Burada aile iccedili şiddetten kast edilen ccedilocuğun ldquodayakrdquo yemesidir Ailede dayak ile ilgi
olarak tabloda yer alan uumlccedil seccedilenek iccedilerisinde kendilerine uygun seccedileneğin işaretlenmesinin
istendiği soruda ccedilocukların 86‟sinin ldquoailede bazen dayak yiyorumrdquo seccedileneğini
işaretledikleri goumlruumllmuumlştuumlr Suumlrekli dayak yediğini belirten sadece 1 succedillu vardır Ancak hiccedil
dayak yemediğini belirtenlerin oranı sadece 10 (uumlccedil kişi) ile sınırlı kalmıştır Bu bulgular
ccedilocukların ailede ldquosuumlreklirdquo olmasa da ldquoara sırardquo dayak gibi şiddet eylemlerine maruz
kaldıklarını goumlstermektedir Aynı şekilde bu saptama ccedilocukların aile iccedilerisinde bazı sorunlar
yaşadıklarını da goumlstermektedir Bu oranlar ccedilocukların eve karşı soğukluk hissetmelerini ve
zaman zaman eve uğramamalarını da accedilıklar niteliktedir Burada belirtilmesi gereken başka
bir husus da ccedilocuklardan hiccedil birinin aile iccedili cinsel şiddete maruz kalmadıklarını belirtmiş
olmalarıdır
Okumuş (2004 32) Diyarbakır ilinde 418 sokak ccedilocuğu uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada
ccedilocukların 38‟inin (159 ccedilocuk) aile iccedilinde ve 517‟sinin de (216) sokakta veya aile dışı
ortamda şiddet goumlrduumlğuuml youmlnuumlnde bulgular elde ettiğini belirtmektedir Bu oranlar
Diyarbakır‟da ccedilocuklara youmlnelik olarak gerccedilekleşen şiddet olgusunun yaygınlığı konusunda
bir fikir vermesi accedilısından oumlnem arz etmektedir
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmaları onları ebeveynlerine karşı bağlılık sevgi
ve ilgi duyma duumlzeylerini zayıflatarak onları succedillu mekacircn ve akranlarına itebilmektedir Evi
kendileri iccedilin problem alanı olarak duumlşuumlnmeye başlayan ccedilocuklar ev ve aileye karşı giderek
soğumaya başladıkları ve dolayısıyla eve gitmemeyi alışkanlık edinmeye başladıkları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
294
soumlylenebilir Bu durum da onları daha kriminal suumlreccedillere itebilmektedir Ccedilaykoumlyluuml vd (2006
63-64) ccedilocukların şiddet goumlrmelerinin yarattığı olumsuzlukları sosyal uyum azlığı
antisosyal ve succedil davranışı sergileme okul devamsızlığı ve okul başarısında duumlşuumlkluumlk riskli
davranışlara eğilim alkol ve madde kullanma duumlşuumlk benlik gelişimi yeme bozuklukları
depresyon ve intihara eğilimlik şeklinde belirtmektedirler
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmalarının yarattığı sorunların yanı sıra aile iccedilinde
şiddete tanıklık etmenin de onların sosyal yaşamları ve succedilluluk durumları uumlzerinde etkili
olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı tarafından
gerccedilekleştirilen bir ccedilalışmada uumllkemizde ailelerin uumlccedilte birinde aile iccedilinde fiziksel şiddetin
varlığı saptanmıştır Soumlz konusu araştırmada şiddet uygulanan hanelerin doumlrtte uumlccediluumlnde
ccedilocukların şiddete tanık oldukları bulgusu elde edilmiştir Şiddete tanıklık eden bu ccedilocukların
şiddet sonrası korku anne-babayı sevmeme iccediline kapanma saldırganlık şeklinde tepki
verdikleri goumlzlenmiştir Aile iccedili şiddet duumlzeyinin artmasında sosyo-ekonomik duumlzeyinin
duumlşuumlkluumlğuuml kadının işinin olmaması alkol bağımlılığı hanedeki birey sayısının fazla olması
ve eşlerin toplam oumlğrenim duumlzeyinin duumlşuumlkluumlğuuml gibi faktoumlrler etkili olmaktadır (bkz İccedilli ve
Arıkan 2007 40)
Tablo 10 Aile Ġccedilerisinde ġiddette Maruz Kaldıklarını Belirten Ccedilocukların ġiddette
Maruz Kalma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Nedenleri Sayı
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin 6 222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takıldığım iccedilin 3 111
Koumltuuml alışkanlık yapıcı maddeler kullandığım iccedilin 2 74
İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin 2 74
Sinirlilik ve alkol gibi babamdan kaynaklanan nedenlerden dolayı 2 74
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım iccedilin
2
74
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim
iccedilin
6
222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma Koumltuuml alışkanlık
yapıcı maddeler kullandığım iccedilin
2
74
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma İstenilen duumlzeyde
eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Toplam 27 1000
Yukarıdaki tablodan hareketle ccedilocukların en ccedilok dayağa maruz kalma gerekccedileleri
genel olarak uumlccedil başlık altında ele alınabilir Ccedilalışmak istememe istenilen miktarda eve para
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
295
goumltuumlrememe ve bazı sapkınsuccedil eylemlerini gerccedilekleştirme (hırsızlık gasp ve bağımlılık
yapıcı bazı maddeleri kullanma) veya succedillusapkın bireylerle birlikte olma Ccedilocukların
belirtilen fiziksel şiddete maruz kalma gerekccedileleri iccedilerisinde en yuumlksek oranın ccedilalışmak
istememe ve istenilen duumlzeyde paranın eve goumltuumlruumllememesi gibi seccedileneklerde yoğunlaştığı
goumlruumllmektedir ( 52) Ccedilocukların ebeveynleri tarafından ccedilalışmaya zorlanmaları belirli
miktarda para getirmeleri konusunda baskı altında tutulmaları ve şiddete maruz kalmaları
onların ebeveynlerine olan bağlılıklarını zayıflatmakta ve evden kaccedilmalarına yol
accedilabilmektedir Bazı ccedilocuklar da ebeveynlerinin arzuladığı parayı kazanmak iccedilin daha geccedil
vakitlere kadar ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar ve bu da onları sokağın risklerine daha accedilık
hale getirebilmektedir Ccediluumlnkuuml ccedilocuğun sokakları kullanma suumlresi arttıkccedila succedila eğilimli olma
ve sokağın riskleri ile yuumlzleşebilme riski de artabilmektedir Bu sebeple ebeveynlerin
ccedilocuklarını gerek ccedilalışmaya zorlamaları gerekse getirilecek para miktarını kotalandırılmaları
ccedilocuğun ebeveynlerine karşı duydukları sevgi ve bağlılığı azaltmaya yol accedilacaktır Bu da soumlz
konusu ccedilocukların sokaklardaki serseri ve sapkın bireylerle aynı mekacircnı daha fazla
kullanmaya geceyi sokakta geccedilirmeye ve dolayısıyla daha ccedilok succedila eğilimli hale gelmelerine
neden olacaktır Bu suumlreccedilten sonra da ebeveynlerin ccedilocuklarını sapkın bireylerle birlikte
olmalarını ve succedil eylemini gerccedilekleştirmelerini engelleme konusunda sergileyecekleri şiddet
davranışlarının da caydırıcılık duumlzeyi duumlşuumlk duumlzeyde kalacaktır Yukarıdaki tablodan da
anlaşılabileceği gibi bazı ebeveynler ccedilocuklarını succedillu bireylerle birlikte olmalarını ve
sapkınsuccedil eylemleri gerccedilekleştirmelerini engellemenin bir yolu olarak şiddet
uygulamaktadırlar Ancak ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik olarak sert acımasız tutum
takınmaları veya fiziksel şiddet uygulamaları ccedilocukların sapkın tutumları terk etmelerinin
aksine onların succedil duumlnyası ile daha guumlccedilluuml bağlar inşa etmelerine yol accedilabilmektedir Ancak
bazı ailelerin de samimi olarak ccedilocuklarının succedila bulaşmalarını arzulamadıkları ve bu sebeple
ccedilocuklarına goumlzdağı vermek iccedilin şiddet uyguladıkları soumlylenebilir
Tablo 11 Ccedilocukların Evden Kaccedilıp-Kaccedilmadıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Durumları Sayı
Evet 18 600
Hayır 12 400
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların evden kaccedilma sıklığı goumlruumllmektedir Araştırma
grubunda yer alan ccedilocukların yarısından fazlasının ( 60) zaman zaman ev ortamlarını terk
etmeleri onların succedilluluk eğilimlerini arttıran bir neden olmaktadır Evden kaccedilan ccedilocukların
kaccedilma sıklıklarına ilişkin oranlar da şu şekildedir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
296
Tablo 12 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Sıklıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Sıklıkları Sayı
1-2 defa 6 334
3-4 defa 4 222
5-6 defa 1 55
7 ve daha fazla 7 389
Toplam 18 1000
Evden kaccedilan ccedilocuklar iccedilerisinde 7 ve daha fazla sayıda kaccedilanlara ilişkin gerccedilekleşen
oran en yuumlksektir Bunu 1-2 defa ve 3 defa kaccedilanlara ilişkin dağılım izlemektedir Ccedilocukların
evden kaccedilmaları ebeveynlerin izinlerinin ve rızalarının dışında geceyi dışarıda geccedilirilebilecek
şekilde evden uzaklaşmaları anlamına gelmektedir Bu uzaklaşma aynı yerleşim boumllgesi ve ili
iccedilerisinde olabileceği gibi başka illere gitme şeklinde de gerccedilekleşebilmektedir Ccedilocuğun
geceyi sokakta veya başka illerde geccedilirmesi onu ccedilok sayıda sapma ve succedil eylemine karşı accedilık
hale getirebilmektedir Bazı ccedilocukların ebeveyn ve yakın akraba denetiminin hissedilmediği
ortamlarda karınlarını duyurmak ve başka yerleşim yerlerine gidebilmek iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık ve gasp gibi succedillar işleyerek gerccedilekleştirdikleri soumlylenebilir Aynı şekilde bu
ccedilocuklar sapkın tutumlar geliştirdikleri gibi sapkın eylemlere de maruz kalabilmektedirler
Tablo 13 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Nedenlerinin Dağılımı
Evden Kaccedilma Nedenleri Sayı
Evde dayağın olması 3 167
Arkadaşların teşviki 4 222
Uumlvey ccedilocuk olma 11 611
Toplam 18 1000
Ccedilocukları succedila eğilimli kılan faktoumlrler iccedilerisinde son derece oumlnem arz eden evden
kaccedilma olaylarının ortaya ccedilıkmasında etkili olan nedenlere bakıldığında en ccedilok ldquouumlvey evlat
olmardquo faktoumlruumlnuumln oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir ( 611) Bu son derece dikkat ccedilekici bir
bulgudur Uumlvey evlat olma evden kaccedilmanın bir gerekccedilesi olarak goumlruumllmektedir Uumlvey ccedilocuk
olmak evden kaccedilışı haklılaştıran bir aile ortamının varlığına goumlnderme yapmaktadır Ayrıca
uumlvey ccedilocuğun yeni ebeveyni iccedilselleştirmesi ve ona alışması son derece guumlccediltuumlr Bu durum
ebeveyn bağlılığının daha az olacağı veya ebeveynlerin uumlvey ccedilocuk uumlzerindeki denetiminin
daha az gerccedilekleşeceği şeklinde de yorumlanabilir Bundan ayrı olarak uumlvey ccedilocukların
olduğu aile ortamlarının ccedilocuk accedilısından huzur verici nitelikten uzak olabileceği veya uumlvey
baba veya anne tarafından daha fazla şiddete maruz kalabileceği de ihtimal dacirchilindedir
Evden kaccedilma nedenleri arasında diğer oumlnemli sebepler sırasıyla ldquoarkadaşların teşvikirdquo ( 22
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
297
2) ve ldquoevde dayağın olmasırdquo ( 167) goumlsterilmektedir Arkadaş veya akran etkisi bireylerin
uyumcu veya sapkın tutum geliştirmeleri uumlzerinde son derece oumlnemlidir Succedil literatuumlruumlnde
sapkın veya succedillu akran etkisinin succedilluluğun temel bir goumlstergesi olduğu konusunda yaygın
bir kanının olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilok sayıda araştırma (oumlrneğin bkz Elliott ve
Menard 1996 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002) succedil
davranışının genel olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlendiği ve aynı şekilde
succedilluların diğer succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular ortaya
koymuştur Bireyi evden kaccedilıran ve onu sokaklara youmlnelten faktoumlrlerden birinin de ldquo aile iccedili
şiddetrdquo (dayak) olması araştırma accedilısından beklenen bir husustur Evdeki şiddetin varlığı
ccedilocuğu ev dışı yeni mekacircn arayışına itmektedir Yeni mekacircn arayışı da bireylerin sapkın
akranlarla temas etme olanağını arttırmakta ve bu da onları daha ccedilok succedila eğilimli hale
getirmektedir
Tablo 14 Ccedilocukların Geceyi Sokakta Geccedilirip Geccedilirmediklerinin Dağılımı
Geceyi Sokakta Geccedilirme Durumu Sayı
Hayır 13 433
Evet 17 667
Toplam 30 1000
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı geceyi sokaklarda geccedilirdiklerini belirtmişlerdir ( 667)
Geceyi sokakta geccedilirdiklerini belirtenler iccedilerisinde en yuumlksek oran 9 ve daha fazla sayıda
sokakta gecelediğini belirten seccedilenekte gerccedilekleşmiştir ( 588) Geriye kalan diğer ccedilocuklar
da dışarıda geceleme konusunda farklı rakamları ifade etmişlerdir
44 SOKAKTA CcedilALIġMAYA ĠLĠġKĠN DEĞĠġKENLER
Burada ccedilocukların ilk olarak hangi yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başladıkları sokakta
ccedilalışma nedenleri ne duumlzeyde kazanccedil elde ettikleri ne tuumlr işler yaptıkları kazanccedillarını nasıl
değerlendirdikleri ne kadar suumlre ccedilalıştıkları ve ccedilalışmayı nasıl goumlrduumlkleri gibi konular ele
alınacaktır
Tablo 15 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢlama YaĢlarının Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma YaĢı Sayı
10 yaş ve 10 yaştan oumlnce 22 734 10 yaşından sonra 8 267 Toplam 30 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
298
Tablonun en ilginccedil bulgusu ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda ccedilalışmaya ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda başlamış olmalarıdır Tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların 734‟uuml 10
ve daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda uumlcret getirici işler yapmaya başlamışlardır Sokakta
ccedilalışma yaşının oumlzellikle en ccedilok 8 9 ve 10‟lu yaşlarda yoğunlaştığı tespit edilmiştir Ayrıca
ccedilocukların ccedilalışma yıllarına bakıldığında ise 3-4 yıl arasında ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı
433 5-6 yıl ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı 20 7-8 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin
oranı ile 1-2 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı ise 167 olarak saptanmıştır
Ccedilocukların ccedilok erken yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başlamalarının veya sokağa
takılmalarının ccedilok sayıda nedenleri vardır Bu araştırmada sokaklarda ccedilalışma gerekccedilesi
olarak şu gerekccedileler ve oranlar saptanmıştır
Tablo 16 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma Nedenleri Sayı
Yoksulluk 2 67
Para kazanma isteği 3 100
Babamın işsiz olması 2 67
Babamın hasta olması 4 133
Babamın oumlluumlmuuml 1 33
Evin geccedilimini sağlayacak başka kimsenin olmaması 4 133
Ebeveynlerimin zorlaması 6 200
Ccedilalışan arkadaş ve yakınların etkisi 2 67
Aile buumltccedilesine katkıda bulunmak 2 67
Hayat deneyimi kazanmak ve meslek edinmek 1 33
Okul ihtiyaccedillarımı karşılamak 3 100
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan sokakta ccedilalışma nedenlerinin ccedilok farklılık arz ettiği
anlaşılmaktadır Burada en ccedilok ldquoebeveynlerinin zorlamasırdquo seccedileneği belirtilmiştir Hiccedil
şuumlphesiz ccedilocukların ccedilalışmaya zorlanmaları son derece dramatik bir olaydır Ancak
ebeveynsel zorlamanın temelinde ekonomik guumlccedilluumlklerinsorunların olduğunu tahmin etmek
guumlccedil değildir Aynı şekilde bazı ccedilocuklar ldquoevin geccedilimini sağlayacak kimsenin olmayışınırdquo
bazıları ldquobabalarının hasta olmasınırdquo bazıları ldquopara kazanma isteğirdquo bazıları ldquoyoksullukrdquo
bazıları da ldquookul masraflarını ccedilıkarmakrdquo gibi nedenleri belirtmişlerdir Buumltuumln bu faktoumlrlerin
ekonomik sorunlarla ilintili değişkenler olduğu bir gerccedilektir Burada oumlzetle ccedilocukların
sokakta ccedilalışma veya sokakta bulunma nedeninin ekonomik kaynaklı olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Diyarbakır‟da sokaktaki ccedilocuklar uumlzerinde gerccedilekleştirilen araştırmalar (oumlrneğin
birkaccedil araştırma iccedilin bkz Bilgin 2008 Okumuş 2007 Guumlneş-Kalaycı 2004) aynı şekilde
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenlerinin ekonomik yoksulluk olduğu ve dolayısıyla
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
299
ccedilocukların da ailelerine maddi katkıda bulunmak ve okul masrafınıharccedillığını karşılamak iccedilin
ccedilalıştıklarını ortaya koymaktadır Sosyal Hizmetler ve Ccedilocuk Esirgeme Kurumu (SHCcedilEK)
Devlet İstatistik Enstituumlsuuml (DİE) ve UNICEF-Tuumlrkiye işbirliğiyle gerccedilekleştirilen Sokakta
Yaşayan ve Ccedilalışan Ccedilocuklarla Katılımlı Eylem Araştırması‟nın (2000) sonuccedillarına goumlre de
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenleri şu şekilde saptanmıştır Ccedilocukların 8015‟i ldquoaile
buumltccedilesine katkıda bulunmakrdquo 840‟ı harccedillığını ccedilıkarmak 496‟sı ldquoevin geccedilimini
sağlamakrdquo 344‟uuml ldquoailesi istediği iccedilinrdquo 115‟i ldquokendi istediği iccedilin ldquo ve 191‟i de
ldquocevapsızrdquo seccedileneğini işaretlemişlerdir (bkz İccedilli-Arıkan 2007 42) Araştırma kapsamında
goumlruumlşuumllen ccedilocukların sokakta yaptıkları işler ise şunlardır
Tablo 17 Ccedilocukların Sokakta Yaptıkları ĠĢ Tuumlrlerinin Dağılımı
Sokaklarda Yapılan ĠĢ Tuumlrleri Sayı
Simit satma 2 67
Ayakkabı boyama 4 133
Pazarda el arabası ile eşya taşıma 1 33
Ccediloumlp toplama 12 400
Sakız satma 4 133
Araba camı silme-yıkama 2 67
Pazar yerinde seyyar satıcılık yapma 4 133
Kuumlccediluumlk suumls eşyalarını satma 1 33
Toplam 30 100
Ccedilocuklar genel olarak sokakta seyyar satıcılık yapma ayakkabı boyama simit sakız
şeker balon su ve buz gibi eşyalar satma otomobillerin camlarını silme ccediloumlp toplama su
taşıma mezarlıklarda temizlik işleri gibi ccedilok sayıda işler yapmaktadırlar Ancak
araştırmamızda sokakta ccedilalışıp succedil işleyen ccedilocukların en ccedilok ldquoccediloumlp toplamardquo işleri yaptıkları
goumlruumllmektedir ( 40) Diyarbakır Sosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln yaptığı bir ccedilalışmada
da kentte ccediloumlp toplayarak para kazanan 500 duumlzeyinde ccedilocuk olduğu saptanmıştır (Okumuş
200732)
Ccediloumlp toplama sokaklarda ccedilocuklar tarafından yapılan en niteliksiz işlerden biridir Aynı
zamanda ccediloumlp toplama işi ccedilalışma saatleri accedilısından da oldukccedila riskli olarak
nitelendirilebilecek bir zaman dilimini kapsamaktadır Ccediloumlpler genelde akşamgece vakitleri
veya karanlık ccediloumlkmeye başladıktan sonra toplanır Bu nedenle de bu işguumlcuumlnde ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilin saldırı ve şiddete maruz kalabilme riski de soumlz konusu olabilmektedir
Araştırma grubunda goumlruumlşuumllen ccedilocukların oumlnemli bir oranının ccediloumlp toplama gibi en niteliksiz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
300
işlerden kazanccedil elde etmeye ccedilalışmaları onların iccedilinde bulundukları ekonomik sıkıntıyı
goumlstermesi accedilısından da son derece dikkat ccedilekicidir
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 50) haftanın her guumlnuuml ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların 20‟si de haftada 5ndash6 guumln ccedilalıştıklarını ifade etmişlerdir Geriye kalanlar ise
haftada 1 ile 4 guumln arasında değişen guumln sayısında ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir Aynı şekilde
ccedilocukların oumlnemli bir kısmı ( 692) okulların accedilık olduğu zamanlarda bile guumlnde en az 4-5
saat ccedilalıştıklarını dile getirmişlerdir Ccedilocukların 23‟uuml de guumlnde 2-3 saat arası ccedilalıştıklarını
ccedilocuklardan sadece ikisi okul guumlnlerinde ccedilalışmadığını belirtmiştir
Bu ccedilocukların buumlyuumlk bir oranı ( 833) Diyarbakır‟ın her boumllgesinde ccedilalıştıklarını
ifade etmişlerdir Bir anlamda soumlz konusu ccedilocukların ccedilalışma yerleri ve ortamları iccedilin
belirlenmiş her hangi bir sokak veya mekacircn soumlz konusu değildir Sadece birkaccedilı ccedilalıştıkları
belirli yer olarak tren garı ve alışveriş mekacircnlarının oumlnuumlnuuml belirtmişlerdir
Ccedilalışmanın yapıldığı tarihte ccedilocukların sokaklarda yaptıkları işlerden elde ettikleri
kazanccedillarının da ccedilok yuumlksek olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Guumlnluumlk kazanccedil olarak ccedilocukların 20‟si
1ndash2 TL 20‟si 3ndash4 TL arası 267‟si 5ndash6 TL arası 167‟si 7-8 TL arası ve 166‟sı da
9 TL ve uumlstuuml kazanccedil elde ettikleri belirlenmiştir
Ccedilocuklar kendi kazanccedillarının buumlyuumlk bir kısmını ebeveynlerine verdiklerini ifade
etmişlerdir ( 667) Geriye kalanlar da kazanccedillarını okul ihtiyaccedillarını karşılama ve giyecek
ve iccedilecek gibi bazı ihtiyaccedillarını gidermede kullandıklarını belirtmişlerdir Ccedilalışan ccedilocukların
buumlyuumlk bir kısmı ( 80‟i) eve para goumltuumlremediklerinde ebeveynlerinin bir şey demediklerini
belirtirken 133‟uuml de ebeveynlerinin şiddetine (dayak) maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
Ccedilocukların 67‟si de ebeveynlerinin tepkilerinin sadece kızma ile sınırlı kaldığını
soumlylemişlerdir
Tablo 18 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaktan Memnun Olup-Olmadıklarının Dağılımı
CcedilalıĢmadan Memnun Olma Durumu Sayı
Evet 21 700
Hayır 9 300
Toplam 30 1000
Araştırmanın ilginccedil bir bulgusu ccedilalışan ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda
ccedilalışmaktan memnun olduklarını belirtmiş olmalarıdır Ccedilocukların sokakta ccedilalışma
durumlarını olumlu olarak tanımlamalarının en oumlnemli nedeni iccedilinde bulundukları
yoksulluktur Ccedilocuklar zor ve koumltuuml koşullarda ccedilalışmak suretiyle ailelerinin ekonomik
sorunlarını gidermede kısmen de olsa yardımcı olduklarını duumlşuumlnmektedirler Ccediluumlnkuuml
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
301
ccedilocukların memnuniyet duyma nedenlerinin başında elde ettikleri kazanccedilla ailenin ( 286)
ve kendi ihtiyacını (238) karşılama gibi gerekccedileler yer almaktadır Bazı ccedilocuklar da
kazandıkları para ile kendilerini geleceğe hazırladıklarını ( 19) bazıları da arkadaş grubuyla
hoşlandıkları şeyleri yapma olanağına sahip oldukları ( 19) veya sokakta kalmayı
arzuladıklarını ( 95) ifade etmişlerdir Sokakta ccedilalışmaktan memnuniyet duymayan
ccedilocuklar da memnuniyetsizliğin nedeni olarak en ccedilok sokakta var olan riskleri ve okula
gereken oumlnemi verememelerini goumlstermişlerdir
45 SOKAKTA CcedilALIġAN VE KISMEN YAġAYAN CcedilOCUKLAR VE
SUCcedilLULUK
Bu araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların hepsi sokakta ccedilalışmaya ve yaşamaya
başladıktan sonra bir şekilde polis tarafından alıkonulmuşlardır Bu nedenle 30 ccedilocuğun hepsi
bir şekilde succedil işledikleri gerekccedilesiyle goumlzaltına alınan ve haklarında işlem yapılmış
ccedilocuklardır Yaklaşık olarak her yıl Diyarbakır Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuumlne ortalama 1500
dolayında succedil olayının intikal ettiği belirtilmektedir İntikal eden bu succedilların ağırlıklı olarak
hırsızlık yankesicilik ve kapkaccedil gibi succedil tuumlrlerinden oluştuğu goumlruumllmektedir (Guumlneş ve
Kalaycı 2004 15) Eren (2007128) de Diyarbakır il merkezi ve ilccedilelerinde 2001 yılında her
hangi bir succedil şuumlphelisi olarak yakalanıp savcılığa ccedilıkartılan ccedilocuk sayısının 1524 iken bu
rakamın 2006 yılında 100 artarak 3308‟e yuumlkselmiş olduğunu belirtmektedir
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların niccedilin goumlzaltına alındıkları hususu kendi
beyanlarına dayanarak şu şekilde tablolaştırılmıştır
Tablo 19 Ccedilocukların Polis Tarafından AlıkonulmaGoumlzaltına Alınma Sebeplerinin
Dağılımı
Goumlzaltına Alınma Sebepleri Sayı
Geceyi sokakta geccedilirdiğim iccedilin 2 67
Succedil ve sapkın eylemlerinden dolayı 25 833
Şuumlphe uumlzerine 2 67
Sokakta ccedilalıştığım iccedilin 1 33
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan da accedilık bir şekilde goumlzlemlendiği gibi ccedilocukların en ccedilok goumlzaltına
alınma nedeni işledikleri succedil ve sapma eylemlerinden dolayıdır ( 83) Burada soumlz edilen
succedil ve sapma eylemleri kapkaccedil hırsızlık kavga etmeadam yaralama madde kullanmasatma
gibi davranışlardır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
302
Tablo 20 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra SabıkaSicil Belgesi
Kaydına Sahip Olup Olmadıklarının Dağılımı
SabıkaSicil Kaydının Olup Olmadığı Sayı
Evet 14 467
Hayır 16 533
Toplam 30 1000
Ccedilocukların soumlz konusu succedil eylemlerinden dolayı ccedilok sayıda succedillardan sicil kayıtları
olduğu belirlenmiştir Ccediloğu ccedilocuk sabıka veya sicil kaydının olduğunu belirtmiştir ( 467)
Geriye kalan ccedilocuklar ise herhangi bir sabıka veya sicil kaydının olmadığını ifade etmişlerdir
( 533) Soumlz konusu bu ccedilocukların sabıka veya sicil kayıtlarına ilişkin succedillar aşağıda
belirtilmiştir
Tablo 21 Ccedilocukların Hangi Succediltan Dolayı Sabıka Kayıtlarının Olduğunun Dağılımı
Sabıkanın Olduğu Succedil Tuumlruuml Sayı
Hırsızlık yankesicilik 8 571
Kapkaccedil 1 71
Uyuşturucu madde satma ve kullanma
( esrar ve hap)
2
143
Kavga ve adam yaralama 1 71
Hırsızlık kavga ve yaralama 2 143
Toplam 14 1000
Tablodan genel olarak ccedilocukların en ccedilok sabıkası olan succedil eylemlerinin hırsızlık
yankesicilik ve uyuşturucu madde satma veya kullanma olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizde
ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin istatistikler de ccedilocukların en ccedilok hırsızlık succedilunu işlediklerini
goumlstermektedir
Tablo 22 Ccedilocukların Madde Kullanma Durumlarının Dağılımı
Madde Kullanma Durumları Sayı
Evet 26 866
Hayır 4 134
Toplam 30 1000
Aynı şekilde araştırma grubunda yer alan ccedilocukların 86‟sının bağımlılık yapıcı
madde kullandıkları saptanmıştır Madde kullanmaya ilişkin gerccedilekleşen bu oranın yuumlksek
olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışma succedil işlediği gerekccedilesiyle haklarında işlem
yapılan ccedilocuklar uumlzerine gerccedilekleştirildiği iccedilin soumlz konusu ccedilocukların uyuşturucu veya
bağımlılık yapıcı madde kullanma oranının da yuumlksek olarak gerccedilekleşebileceği oumlngoumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
303
Bu nedenle succedil işleme durumlarına bakılmaksızın sokakta yaşayan ve ccedilalışan ccedilocuklar
uumlzerine gerccedilekleştirilecek herhangi bir ccedilalışmada bu oranın daha duumlşuumlk duumlzeyde
gerccedilekleşmesi muhtemeldir Oumlrneğin Guumlngoumlr (2008) Mersin ili oumlrneğinde 510 sokaktaki
ccedilocuk uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada ccedilocukların sadece 24‟uumlnuumln madde kullandıklarını
38‟inin madde kullanan arkadaşlarının olduğu 22‟sinin succedil işleyen arkadaşlara sahip
olduklarını belirtmiştir Aynı şekilde bu ccedilocukların 90‟a yakını bu succedillu arkadaşlarla
goumlruumlştuumlklerini ( 179‟u ldquoccedilok sıkrdquo 304‟uuml ldquosıkrdquo ve 41‟i de ldquoara sırardquo) ve bu ccedilocuklardan
14‟uuml de succedil eylemi iccedilerisinde yer aldıklarını belirtmişlerdir
Tablo 23 Ccedilocukların Kullandıkları Madde Tuumlrlerinin Dağılımı
Kullanılan Madde Tuumlrleri Sayı
Sigara 6 230
Yapıştırıcı madde (bally) alkol 4 158
Uccedilucu madde (tiner) sigara 5 192
Alkol sigara esrar 2 76
Sigara esrar 3 115
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara 1 38
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara esrar 1 38
Uccedilucu madde (tiner) alkol sigara hap 4 158
Toplam 26 1000
Yukarıdaki tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların soumlz konusu maddelerden en ccedilok
sigara tiner ve bally gibi uccedilucu madde ve alkol kullandığı saptanmıştır Tablo accedilısından en
ilginccedil bulgu ccedilocukların 23‟uumlnuumln (6 ccedilocuk) esrar kullandıklarının belirlenmiş olmasıdır
Sosyolojik accedilıdan ccedilocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenleri iccedilerisinde aile
yapısı (ailenin ilgisizliği ve duygusal ihmal soumlz konusu maddeleri ailede kullanan bireylerin
varlığı parccedilalanmış aileler aile iccedilindeki fiziksel ve cinsel istismarın varlığı gibi) akran grup
yapısı (akranlardan kullanan bireylerin varlığı arkadaşlara oumlzenti ve akran baskısı grup
iccedilerisinde kendini kanıtlama maddeyi merak etme gibi) korkuyu gidermek ve cesareti
arttırmak (daha kolay succedil işleyebilmek heyecan arama mağdura ve yaptıkları sapkınsuccedil
eylemelerine karşı duyarsızlaşmak) ve sokakların yapısı (kolay elde edilebilirlik ebeveynsel
goumlzetim ve denetimin yokluğu enformel denetimin zayıflığı) en dikkat ccedilekenleri
oluşturmaktadır Bu tuumlr maddeleri kullanmak ile succedil işlemek arasında bir ilişkiden soumlz etmek
muumlmkuumlnduumlr En azından bu maddeleri kullanan ccedilocukların succedil işleme riskinin daha yuumlksek
olduğunu soumlyleyebiliriz Oumlzellikle bazı ccedilocukların bu maddeleri satın almak iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık gasp ve kapkaccedil gibi succedilları işleyerek edindikleri ileri suumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
304
Goumlruumlşme yaptığımız ccedilocukların ccediloğu esrar ve diğer bazı uyuşturucu hapları
edinmenin ccedilok kolay olduğunu ve bu maddelerin satıldığı yerleri bildiklerini ve edinmek
istediklerinde kolay temin edebildiklerini belirtmişlerdir
Tablo 24 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Bağımlılık Yapan
Maddeleri Kullanan ArkadaĢlara Sahip Olup-Olmadıklarının Dağılımı
Madde Kullanılan ArkadaĢların Varlığı Sayı
Evet 30 1000
Hayır - 00
Toplam 30 1000
Ayrıca araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların arkadaşlarının da kendileri gibi
bağımlılık yapıcı maddeler (sigara bally tiner alkol vb) kullandıklarını belirtmişlerdir Bu
ccedilocukların da en ccedilok esrar bally sigara ve alkol gibi maddelerden birini veya diğerleri ile
birlikte kullandıklarını ifade etmişlerdir
Bağımlılık yapıcı madde kullanma alışkanlıkları genelde belirli bir akran grubu
iccedilerisinde oumlğrenilmektedir Aynı şekilde succedil davranışının veya succedila ilişkin kalıpların da akran
grubu iccedilerisinde oumlğrenildiği hususu kriminolojide yaygın olarak kabul edilen bir goumlruumlş haline
geldiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Konuya ilişkin yapılmış ccedilok sayıda araştırma (Oumlrneğin bkz
Elliott ve Menard 1996 Elliott ve Voss 1974 Elliot Huizing ve Menard 1989 Akers vd
1979 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002 ) succedilluların birlikte
oldukları veya arkadaş edindikleri bireylerin de oumlnemli bir oranının kendileri gibi succedillu
bireylerden oluşmuş olduğunu ortaya koymuştur Bu araştırmaların succedil davranışının genel
olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlenen bir edim olduğunu ve ccedilocukların diğer
succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular saptadıkları goumlruumllmektedir Bu
ccedilerccedilevede Elliott Huizinga ve Ageton (1985) succedillu akranların succedilluluğun en oumlnemli
nedensel faktoumlrlerinden biri olduğunu ileri suumlrmektedirler Bu sebeple sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocukların succedillu ccedilocuklarla veya akranlarla temas etme riski sokaklarda olmayan
diğer ccedilocuklara kıyasla daha yuumlksek olduğu soumlylenebilir
Tablo 25 Ccedilocukların Bağımlılık Yapıcı Maddeleri Kullanma Nedenlerinin Dağılımı
Madde Kullanma Nedenleri Sayı
Arkadaş ccedilevresi ile birlikte olma ve oumlzentimerak 4 154
Can sıkıntısını gidermek eğlenmek heyecan yaratmak iccedilin 22 846
Toplam 26 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
305
Ccedilocukların bağımlılık yapıcı madde kullanma nedenlerinin başında can sıkıntısını
giderme ve eğlenmek olduğu goumlruumllmektedir Arkadaş ccedilevresine oumlzenti duyma ve kullanılan
maddeyi merak etme gibi nedenler de ikinci sırada gelmektedir
Ccedilocukların sokakta karşılaştıkları bazı riskler bedensel veya fiziksel accedilıdan kalıcı iz
bırakmasının yanı sıra sosyal ve kişisel yaşamlarını da oumlnemli oumllccediluumlde olumsuz olarak
etkileyebilmektedir Oumlrneğin ccedilocukların sokaklarda karşılaştıkları bazı şiddet eylemleri
onların travma yaşamalarına yol accedilabilecek kadar tehlikeli boyutlara ulaşabilmektedir Aynı
şekilde ccedilocuğun maruz kaldığı bu tuumlr şiddet eylemleri onları da aynı şekilde şiddet
uygulayacak bireylere doumlnuumlştuumlrebilecektir Bu ccedilerccedilevede şiddete maruz kalmak ile şiddete
youmlnelmek arasında goumlrece bir ilişkiden soumlz etmek muumlmkuumlnduumlr
Tablo 26 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Kendilerine Cinsel Tacizde
Bulunulup Bulunulmadığının Dağılımı
Cinsel Tacize Uğrama Durumu Sayı
Evet 4 133
Hayır 26 867
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloya bakıldığında ccedilocukların oumlnemli bir oranının sokakta her hangi bir
cinsel şiddete maruz kalmadıklarını goumlruumllmektedir ( 867) Ccedilocukların sadece 133‟uuml (4
kişi) cinsel şiddet eylemi ile karşı karşıya geldiklerini itiraf etmişlerdir Bunlar da kendilerine
tacizde bulunan kişilerin sokakta boş gezen serseri ccedilocuklar olduğunu belirtmişlerdir Ayrıca
araştırma grubunda bulunan ccedilocukların yarısı sokakta ccedilalışmaya başladıktan sonra sokakta
bazı kazalara maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
5 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların tuumlmuuml herhangi bir succedil şuumlphesi ile polis
tarafından goumlzaltına alınan ccedilocuklardır Soumlz konusu ccedilocukların ccediloğu hırsızlık yankesicilik
adam yaralama ve uyuşturucu madde kullanma ve satma succedillarından haklarında işlem
yapılmıştır Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların succedillulukla ilintili veya succedila
eğilimli olmalarında dikkat ccedileken bazı oumlzellikler şu şekilde belirtilebilir Ccedilocukların
ebeveynlerinin oumlğrenim duumlzeylerinin duumlşuumlk olması (annelerinin 90‟ı okuma yazma bile
bilmiyor babalarının da 43‟uuml her hangi bir okul mezunu değil) onların oumlnemli bir oranının
goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olmaları ( 70) ailelerinin son derece yoksul olmaları
(babalarının ccediloğunun duumlşuumlk nitelikli veya guumlndelikccedili iş alanlarda ccedilalıştıkları kazanccedillarının
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
306
son derece duumlşuumlk olduğu ve goumlccedil sonrası ekonomik sorunlar yaşadıkları ccedilocukların 94‟e
yakını ailelerini ldquoccedilok fakirrdquo ve ldquofakirrdquo olarak nitelendirdikleri) evden kaccedilma sıklığının
yaygınlığı ( 60) ccedilocukların bazı guumlnlerde sokaklarda sabahladıkları ( 667) sapkın ve
sokaklara takılan akranlara sahip oldukları (arkadaşlarının ccediloğu da kendileri gibi uyuşturucu
veya bağımlılık yapıcı madde kullandıkları) oumlğrenim kurumlarından ayrılmaları veya terk
etmeleri ( 53‟uuml halihazırda bir oumlğrenim kurumuna devam etmiyor) aileye ilişkin ciddi
sorunlar yaşamaları (uumlvey ccedilocuk olma 611 90‟ı evde suumlrekli ve bazen fiziksel şiddet
goumlrduumlklerini ifade etmeleri 25‟inin babasının hayatta olmaması ccedilocukların 367‟sinin
ebeveynlerinin ayrı yaşamaları) ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda sokakla tanışmaları ve sokakta ccedilalışmaya
başlamaları ( 734‟uuml 10 yaşına varmadan sokakları mesken edindikleri) yaptıkları iş
tuumlruumlnuumln son derece niteliksiz olması ( 40‟ı ccediloumlp toplama işini yapıyor) gibi etkenler sokakta
ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukları succedillu kılan faktoumlrler olarak dikkat ccedilekmektedir Bu
bulgular araştırmamızın hipotezlerini doğrular niteliktedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Ccedilocukluk
doumlneminde deneyimlenen yaşam tarzları ve yaşanılankarşılaşılan guumlccedilluumlklermağduriyetler
succedilluluğun oumlnemli belirleyicileri olarak etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilocukluk
deneyiminin olumlu ve olumsuz bir tarzda şekillenmesinde oumlzellikle de ccedilocuğun yetiştiği aile
ortamı (şiddet sevgisizlikilgisizlik yoksulluk succedillu ve sapkın bireylerin varlığı
ebeveynlerin ccedilocuk yetiştirme konusundaki bilgisiz oluşları ccedilalışma youmlnuumlnde baskılamaları
gibi) okul deneyimi succedillu akran etkileri ailenin ekonomik geccedilim sorumluluğunu omuzlarında
hissetmeleri sokakta karşılaştıkları guumlccedilluumlkler taciz ve bazı sosyo-ekonomik dezavantajlar
dominant faktoumlrler olarak etkide bulunduğu soumlylenebilir Soumlz konusu doumlnemde ccedilocukların
sorunsuz bir aile yapısı iccedilerisinde sosyalleşmelerinin sağlanması ve oumlğrenimlerine devam
edebilme olanaklarının yaratılması gerekirken sokakların riskli alanlarında yaşam
muumlcadelesine atılmaları atılmak zorunda bırakılmaları onları succedila eğilimli kılan oumlnemli bir
etken olmaktadır Oumlzellikle de aile denetiminden kaccedilan ccedilocukların sokaktaki succedillu kuumlltuumlruumln
etkisine accedilık olma riskleri daha yuumlksektir
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından oumlzellikle ccedilalıştırılmaları konusunda zorlanmaları ve
ccedilocukların istenilen duumlzeyde parayı eve goumltuumlrememeleri durumunda psikolojik ve fiziksel
şiddet goumlrmeleri ccedilocukların ccedilok para kazanmak iccedilin zamanlarını daha ccedilok sokaklarda
geccedilirmelerine veya evden kaccedilma veya eve doumlnmeme gibi sonuccedillara yol accedilabilmektedir Bu
olumsuz tutumlar bazen de ccedilocukları hırsızlık yapmaya da itebilmektedir Sonuccedil olarak
ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik bu olumsuz tutumları ccedilocukların ebeveynlerine olan
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
275
ldquoSokakta ccedilalışan ccedilocukrdquo sorunu bir bakıma ebeveynlerin yoksul olmaları ve iş
bulmakta sorun yaşamaları nedeniyle pek ccedilok ebeveynin ccedilocuğunu eve gelir getirmesi iccedilin
ccedilalışmaya zorlamalarından kaynaklanır Diğer bir deyişle sokakta ccedilalışan ccedilocuk sorunu
ailenin ccedilocuğunu zorla ccedilalıştırmasının da oumltesinde kentsel yoksulluğun bir tezahuumlruuml olarak
ortaya ccedilıkmaktadır Aynı şekilde hane halkı reisinin hasta ve yaşlı olması aileleriyle olan
duumlzensiz-sorunlu ilişkileri de ccedilocukların ccedilalışmasına doğrudan yol accedilan faktoumlrlerden biri
olarak rol oynamaktadır (Yuumlkseker 2006229) ILO ccedilocuk işccedililiğinin nedenleri arasında
ldquogelenekler eğitime ulaşılabilmede yaşanan sorunlar ve yoksulluğa accedilıklıkrdquo gibi faktoumlrleri
goumlstermektedir Aynı şekilde sokakta ccedilalışan ccedilocuklar olgusunun nedenleri arasında sağlıksız
yerleşme yoksulluk boumlluumlşuumlm adaletsizliği boumllgesel eşitsizlikler eğitim olanaklarından
yararlanamama ve ailenin duygusal istismarı gibi etkenler de bulunmaktadır (bkz Yetim ve
Ccedilağlayandereli 2007 35- 36)
ldquoSokak ccedilocuğurdquo olgusunun nedenleri konusunda ise ccedilok sayıda etkenden soumlz
edilebilir Aile sorunları (aile parccedilalanması boşanma aile iccedili şiddet ve istismar ebeveynsel
denetimin yetersizliği uumlvey evlat olma aileden gerekli ilgiyi goumlrememe veya sevgisizlik
ebeveynlerin uyuşturucu kullanma veya succedilluluk durumu) goumlccedil kente uyum sorunları okula
ilişkin sorunlar (ayrımcılıketiketleme okul başarısızlığı okulu sevmeme okulu terk etme
veya ayrılma okul iklimi) akran grubunun etkisi sokağın cezbedici oumlzelliği ccedilocukların para
kazanmaları youmlnuumlnde kuumlltuumlrel değerlerin varlığı gibi faktoumlrler burada zikredilebilir
Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuumlne goumlre genel olarak ccedilocukların sokakta olma nedenleri arasında
kendileri iccedilin para kazanma ve ailelerine bu konuda yardımcı olma barınacak yer bulma aile
iccedili sorunlardan kurtulma ev işlerinden kurtulma ve ccedilocuk kurumınlardan kurtulma gibi
etkenler bulunmaktadır Ancak tuumlm bu etkenlerin temelinde yoksulluk faktoumlruumlnuumln olduğu bir
gerccedilektir (World Health Organization 2003)
Guumlneş ve Kalaycı (2004 7) ccedilocuğu sokağa iten nedenleri ve onları sokakta bekleyen
tehlikeleri şu şekilde belirtmektedirler
1Ccedilocuğu sokağa iten nedenler a) goumlccedil ve goumlccedille ilintili ortaya ccedilıkan uyum sorunları b)
yoksulluk işsizlik ekonomik yoksunluk gibi iktisadi etkenler c) ccedilocuğun para kazanma veya
aile buumltccedilesine katkıda bulunma youmlnuumlndeki kuumlltuumlrel değerlerin varlığı d) arkadaş grupların
etkisi e) ccedilocuğun aile bireyleri tarafından istismar ve ihmal edilmesi f) aile iccedili şiddet cinsel
taciz ve tecavuumlz g) eğitimsizlik h) aile parccedilalanması ı) ccedilarpık kentleşme i) sokağın bireyi
ccedileken yapısı ve sokakta oumlzguumlr davranabilme olanağı j) medyanın menfi etkileri k)
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
276
denetlenmeyen oyun salonlarının ccedilekiciliği l) bireylerin sokaklardaki ccedilocuklara merhamet ve
yardımseverlik duygusu altında verdikleri para ve eşyanın etkisi ve uzmanlık becerisi
olmayan bazı goumlnuumllluuml kuruluşların medyatik ccedilalışmalarının yarattığı olumsuz etkiler
2 Sokakta yaşayan ccedilocukları bekleyen riskler ise şu şekilde belirtilmiştir a) ihmal ve
istismara maruz kalma b) bali tiner sigara alkol gibi bağımlılık yapıcı bazı maddeleri
kullanmaya alışma c) zihinsel ve fiziksel gelişimindeki gerileme d) dayak yaralama ve oumllme
gibi bazı şiddet tutumları ile karşı karşıya gelme e) hırsızlık gasp gibi succedilları işlemeye
eğilimli olma f) psikolojik sorunlar g) fiziksel kazalara uğrama ı) eğitim ve sağlık alanında
bazı sorunlar ile karşı karşıya gelme i) cinsel taciz ve tecavuumlze uğrama
Sokakta ccedilalışmak veya sokağı mesken edinmek ile succedilluluk arasında goumlrece bir ilişkiyi
oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Oumlzellikle ailede ciddi sorun veya sorunlar yaşayan ve sapkın
akranlarla temas etme olanağına sahip olan ccedilocukların succedilluluk accedilısından ciddi risk grubunu
oluşturduğu bir gerccedilektir Ailede gerekli ilgiyi ve sevgiyi goumlremeyen ccedilocukların yeni ilgi
alanı oluşturmaya youmlnelecekleri beklenen bir tutumdur Sapkın ve succedillu akran grupları burada
alternatif bir ilgi seccedileneği olarak devreye girmektedir
Ccedilocuk gelişimi ve yetiştirme konusunda son derece eğitimsiz ve bilgisiz olan bazı
ebeveynlerin zaman zaman ccedilocuklarını zorla ccedilalıştırdıkları ve dahası bu ccedilocukları fazla
kazanccedil elde etme konusunda da zorladıkları bilinen bir husustur Zorla ccedilalıştırılmak zorunda
bırakılan ve belirli miktarda para getirme zorunluluğu ile karşı karşıya gelen bazı ccedilocukların
istenilen duumlzeyde para kazanamadıkları veya kazandıkları parayı kişisel harcamaları iccedilin
kullandıklarında akşamgece eve doumlnme konusunda isteksiz davrandıkları ve bazen de eve
doumlnmedikleri tahmin edilmektedir Gerek evde ebeveyn baskısına maruz kalan ccedilocuklar
gerekse istenilen duumlzeyde para kazanamayan veya para kazandıkları halde ailelerinin
istedikleri miktarda parayı veremeyen ccedilocukların şiddet hakaret hırpalama adam yerine
konmama ilgisizlik gibi tutumlara maruz bırakılmaları onların evlerine ve ebeveynlerine
karşı duydukları ilgi ve bağlılıklarını zayıflatacaktır Ccediluumlnkuuml evde koumltuuml muamele ile
karşılaşma olasılığı olan bazı ccedilocuklar akşamları eve gitme yerine sokakları mesken edinme
veya başka illere gitme eğilimi sergileyeceklerdir Bu durum ccedilocukların giderek succedil yaşam
tarzına alışır hale gelmelerine yol accedilacaktır
Ccedilocuk succedilluluğunu irdeleyen yaklaşımlar genel olarak biyolojik psikolojikpsikiyatrik
ve sosyolojik yaklaşımlar şeklinde farklı disiplinler tarafından ele alınmaktadır Psikolojik ve
psikiyatrik yaklaşımlar ccedilocukların succedilluluk yapılarını antisosyal eğilimlilik kişilik
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
277
bozuklukları duumlşuumlk zekacirc ve iccedilguumlduumlsellik egosantrizm rijitlik hiperaktiflik zihinsel
rahatsızlıklar gibi etkenler ccedilerccedilevesinde ela almaktadır Biyolojik yaklaşımlar ise succedilluluğu
genelde genetiksel etkenler hormonal dengesizlikler ve beyine ilişkin sorunlarla
accedilıklamaktadır Son olarak sosyolojik yaklaşımlar ise ccedilocuk succedilluluğunu toplumsal yapı
toplumsal değişme sosyal sorunlar ve sosyalleşme gibi etkenler uumlzerinden ccediloumlzuumlmlemektedir
Burada oumlzellikle sokakta bulunma ile succedilluluk arasındaki ilişki sosyolojik ccedilerccedilevede analiz
edilmeye ccedilalışılacaktır Dikkat ccedilekici bir husus ccedilocukların sokakta bulunma nedenleri ile
succedilun sosyolojik nedenlerinin birbiriyle oumlrtuumlşuumlyor olmasıdır Bu da ccedilocuk succedilluluğu ile
sokakta ccedilalışma ve yaşama arasında bir ilişkinin varlığını goumlstermektedir
Succedil veya ccedilocuk succedilluluğunu ccediloumlzuumlmleyen ccedilok sayıda sosyolojik succedil teorisi
bulunmaktadır Bu kuramların her biri succedil olgusunu farklı değişkenler etrafında analiz
etmektedir Sosyal organizasyonsuzluk kuramı succedil fenomenini kent yaşam biccedilimi
(yoksulluk etnik heterojenlik yerleşim yerleri arası hareketlilik) ile bağlantılı olarak
irdelemektedir (Bkz Vito ve Holmes1994 141) Bohm Şikago kuramcılarının
ccedilalışmalarında yer alan sosyal organizasyonsuzluk ile ilintili succedil faktoumlrlerini şu şekilde
belirtmektedir a) ccedilocuklar uumlzerinde sosyal denetimin oumlnemli oumllccediluumlde yokluğu b) succedillu
davranışın genelde ebeveynler ve komşular tarafından onay goumlrmesi c) succedil işlemek iccedilin ccedilok
sayıda fırsatın olması d) meşru iş ve eğitim iccedilin ccedilok az sayıda fırsatın var olması
(Bohm1997 74) Bu kuramın genel olarak succedilu accedilıklama ccedilerccedilevesini izleyerek goumlccedil olgusu
ve goumlccediluumln yarattığı sorunlar kent yoksulluğu aile yapılarının ccediloumlzuumllmesi fiziksel ve değersel
bozulma sokaklardaki ccediloumlkuumlntuuml alanları gibi etkenlerin ccedilocukların succedila eğilimli olmalarında
etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Gerilim kuramı da succedil ve sapma olgusunu
ccediloumlzuumlmlerken sınıflı toplumlardaki amaccedil ve o amaca ulaşmak iccedilin varolan meşru yollar
arasındaki eşitsizliğin neden olduğu gerilim veya baskı suumlreccedillerine dikkat ccedilekmektedir Bu
kurama goumlre sınıflı toplumlarda alt sınıfa mensup olan bireylerin meşru amaccedillara yasal
yollardan ulaşma imkacircnları sınırlıdır veya engellenmiştir Bu sebeple dezavantajlı
pozisyonda olanların uumlst sınıfa yuumlkselebilme gayretleri oumlnemli oumllccediluumlde gayri meşru yolların
denenmesi ile gerccedilekleşmektedir Oumlzetle gerilim kuramı succedil analizinde toplumsal
engellemelerin veya fırsatların bloke edilmesinin sonuccedillarına dikkat ccedilekmektedir (akt Adler
vd1995111) Gerilim kuramını izleyerek goumlccedil ile birlikte kente yerleşen ailelerin iş
bulabilme olanaklarına sahip olamamalarının ccedilocukların sokakta ccedilalışmalarına neden olduğu
ve bu durumun da ccedilocukların succedila eğilimli olmalarında etkili olduğu soumlylenebilir Aynı
şekilde kent ortamında meşru fırsatlara ulaşma imkacircnlarının sınırlı veya bloke edilmiş olması
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
278
ve toplumsal eşitsizliğin varlığı gibi unsurlar da ccedilocuk succedilluluğunda etkili faktoumlrler olarak oumlne
ccedilıktığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Succedilluluğu kuumlltuumlr bağlamında ccediloumlzuumlmleyen alt kuumlltuumlr kuramları
da gerilim kuramı gibi succedilluluğun genelde alt-sınıfa oumlzguuml olarak ortaya ccedilıktığını
varsaymaktadır Ccedilocuk succedilluluğunu veya ccedilete succedilluluğunu succedilluluk alt-kuumlltuumlr
yaklaşımlarının uumlzerinden ccediloumlzuumlmleyen bu kuramlar ccedilete veya grupsal bağlamda
deneyimlenen yaşam tarzlarının egemen değerlerden farklı kuumlltuumlrel kodlar iccedilerdiğini ve bu
kuumlltuumlrel yapıların bireylerin succedillu değerler ve kodlar ekseninde sosyalleşmelerini sağlayarak
onları succedil işleme youmlnuumlnde motive ettiğini varsaymaktadır Kurama goumlre succedillu gruplar veya
ccedileteler tarafından yaşantılanan kuumlltuumlrel yapı oumlnemli oumllccediluumlde kriminojenik nitelikler
iccedilermektedir Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların bu kriminojenik değerlerle temas
etmeleri veya bu değerleri uumlretmeleri olasıdır ldquoSuccedillu Ccedilocuklarrdquo (Delinquent Boys 1955) adlı
uumlnluuml ccedilalışmasında Cohen succedil alt ndash kuumlltuumlruumlnuumln alt ve orta sınıf kuumlltuumlruuml arasındaki ccedilatışmanın
bir sonucu olarak ortaya ccedilıktığını ileri suumlrmektedir Succedil olgusunu ldquostatuuml engellenmesirdquo
uumlzerinden ccediloumlzuumlmleyen Cohen‟e goumlre statuuml engellenmesinin en ccedilok gerccedilekleştiği alanlardan
biri okuldur Bu sebeple Cohen alt sınıfa mensup ailelerin ccedilocuklarının okuldaki başarısızlık
durumları ile succedila youmlnelmeleri arasında bir bağlantı kurmaktadır Ona goumlre alt sınıfa mensup
bireyler okulda başarısız olmaktadırlar ve bu başarısızlık veya duumlşuumlk okul performansı onları
ccedilete oluşumlarının iccediline itmektedir Ccedileteye katılma başarısız olan bireylerin yeni bir benlik
oluşturma suumlreccedillerinde etkili olmaktadır Cohen oumlzetle ccedilocuk succedilluluğunu sınıf ebeveynlerin
durumları okul standartları ve ccedilete gibi unsurlarla ilintili olarak kuumlltuumlrel yapı ccedilerccedilevesinde
analiz etmektedir Succedil olgusunu alt-kuumlltuumlr kavramı ccedilerccedilevesinde ele alan diğer bir isim olan
Miller (1958) de ccedilocuk succedilluluğunun orta sınıfa oumlzguuml olan değer sistemine bir tepki olarak
ortaya ccedilıkmaktan oumlte alt sınıfın sahip olduğu değerler sisteminde bizzat succedilluluğa ilişkin
kuumlltuumlrel unsurların bulunması ile accedilıklamaktadır Succedil teorileri iccedilerisinde oumlnemli bir yere sahip
olan sosyal kontrol kuramı da succedillu davranışını bireylerin din aile okul gibi geleneksel
kurumlara ve değerlere olan bağlılıklarının zayıflaması ile accedilıklamaktadır Bu kuramın ilk
temsilcilerinden olan Hirschi (1969) aile okul ve din gibi geleneksel kurumların ve
değerlerin bireyleri sosyalleştiren temel unsurlar olduğunu ileri suumlrerek bireylerin bu
kurumlara ve değerlere olan bağlılıklarının zayıflamasıyla onların succedila youmlnelmeleri arasında
bir ilişki kurmaktadır Ayrıca bu yaklaşım ccedilocukluk doumlnemlerinde guumlccedilluuml bir iccedilsel denetimin
gelişmeyişinin veya iccedilsel denetim mekanizmasının sonradan işlevselliğini yitirmesinin bireyin
succedil veya sapkın tutum geliştirmesinde etkili olduğunu varsaymaktadır (bkz Williams III ve
McShane (1999 191) Aynı şekilde burada Gottfredson ve Hirschi‟nin succedilu accedilıklamak iccedilin
geliştirdikleri ldquoduumlşuumlk benlik denetimirdquo (low-self control) kavramsallaştırmasından soumlz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
279
edilebilir Onlar succedilluluğun temelinde ccedilocukların yetersiz yetişme tarzından kaynaklanan
ldquoduumlşuumlk benlik denetiminirdquo goumlrmektedirler Onlara goumlre iccedilguumlduumlsellik duygusuzluk fiziksel
risk alma dar goumlruumlşluumlluumlk soumlzel beceri yetersizliği maceraya duumlşkuumlnluumlk succedil mağdurlarına
karşı kayıtsızlık (acıya ilgisizlik) duumlşuumlk duumlzeyde bir performans bencillik evlilik iş ve
arkadaş edinmede istikrarsızlık ve şiddete eğilimli olmak gibi succedillulukla ilintili faktoumlrler
ldquoduumlşuumlk benlik denetimirdquo ile yakından ilişkilidir (Gottfredson and Hirschi 1996 39ndash41
Gottfredson and Hirschi 1990 89-91) Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların duumlşuumlk
sosyo-ekonomik ve kuumlltuumlrel bir ardalana sahip olmaları sosyalleşme suumlreccedillerine ilişkin
sorunlar yaşamaları daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda succedillu değerler ile tanışmaları aile iccedilinde
fiziksel şiddete maruz kalmaları gibi etkenler onların guumlccedilluuml benlik gelişiminin oumlnuumlndeki
engelleyici unsurlar olarak dikkat ccedilekmektedir Duumlşuumlk benlik denetimi de succedillulukla yakından
ilintili bir unsurdur Sosyal oumlğrenme kuramı da succedilluluğu oumlnemli oumllccediluumlde bireylerin kriminal
değer ve normlar ile temasları sonucunda diğer bir deyişle succedillu akranlarla olan sosyal
etkileşim suumlreci iccedilerisinde oumlğrenilen bir davranış olduğunu ileri suumlrmektedir Bu kurama goumlre
succedila eğimli hale gelmek succedillu gruplarlaakranlarla olan ilişkisinin sıklığı suumlresi oumlnceliği ve
yoğunluk duumlzeyine goumlre belirlenmektedir (Sutherland 1947) Sosyal oumlğrenme kuramının
guumlnuumlmuumlzdeki oumlncuumlleri tarafından modern toplumlardaki succedil veya şiddet davranışlarının
kaynakları arasında en ccedilok belirtilen unsurlar aile yapıları ccedilevresel deneyimler ve kitle
iletişim etkenleridir Bandura‟ya goumlre aile yaşamı uumlzerine gerccedilekleştirilen araştırmalar
ccedilocukların saldırgan davranışları ebeveynlerinden ve aile bireylerinden oumlğrendiklerini ortaya
koymaktadır Aynı şekilde şiddet veya succedil eylemlerinin yoğunluklu olarak gerccedilekleştiği
alanlarda ikamet edenler arasında şiddet ve succedil eğilimliğinin daha yuumlksek olduğu
belirtilmektedir Kitle iletişim araccedillarında sunulan şiddet sahnelerinin bireyler tarafından
model davranışlar olarak taklit edildikleri ileri suumlruumllmektedir (Siegel 1989 140) Sosyal
oumlğrenme kuramından hareketle sokakta ccedilalışan ve yaşayan ccedilocukların aile yapıları ve sahip
oldukları akran grup yapısının ciddi succedilluluk risk faktoumlrleri arasında yer aldığını soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Yaftalama veya damgalama teorisi de bireylerin sapkın veya succedillu bireyler
olarak etiketlenmelerinin onların succedilluluk suumlreccedilleri uumlzerinde pekiştirici bir etkide
bulunduğunu ve bunun da onları daha kolay succedillu kıldığını varsaymaktadır Diğer bir ifade ile
damgalama teorisyenleri bireyin stigmatize edilmesinin onların toplumdan dışlanmasına ve
succedillu gruplarla temasa geccedilmesine yol accediltığını ve bu durumun da bireyin succedilluluk durumunun
daha da pekişmesine neden olduğunu ileri suumlrmektedirler (Lemert 1951) Sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocuklar toplum tarafından potansiyel succedillu veya sapkın bireyler olarak goumlruumllmeye
ve dolayısıyla dışlanmaya yatkın bir grubu oluşturmaktadır Bu husus aynı şekilde onların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
280
succedila daha kolay youmlnelmelerini sağladığı soumlylenebilir Cohen ve Felson tarafından geliştirilen
rutin eylem teorisi ise succedil davranışını a) motive olmuş succedillu (ergen ccedilocuklar işsiz birey
uyuşturucu bağımlılığı vb) b) uygun hedefhedeflerin varlığı (ev ve arabaların kilitlenmemiş
olması gibi) ve c) yeterli duumlzeyde koruma oumlnlemlerin olmayışı (polisin ev sahibinin ve
guumlvenlik sistemin olmayışı) gibi uumlccedil temel faktoumlruumln birlikteliği ile accedilıklamaktadır (Cohen ve
Felson 1979) Sokaklarda ccedilalışan ve yaşayan ccedilocuklar rutin aktiviteler teorisi
perspektifinden bakıldığında daha ccedilok succedila motive oldukları ve succedil işlemek iccedilin de daha ccedilok
fırsatlarla karşılaştıkları soumlylenebilir Son olarak ccedilatışma veya radikal kuramcılar da succedil veya
succedilluluk olgusunu genelde iktidarguumlccedil sınıf ccedilıkar işsizlik yoksulluk soumlmuumlruuml hiyerarşi
tabakalaşma eşitsizlik ve kapitalizm gibi kavramlar uumlzerinden analiz etmektedirler (Bkz
Barlow1993 510ndash 511 Williams III ve McShane 1999165 Hagan 1991196 Chambliss
1996 224- 231) Sokakta ccedilalışan ccedilocukların ekonomik etkenler accedilısından (gelir duumlzeyinin
duumlşuumlkluumlğuuml yoksul olmaları vb) yaklaşıldığında dezavantajlı bir pozisyonda olmaları da
onları sokağa ve succedila youmlnelten unsurlar olmaktadır
Hagan veMcCarthy (1992) sokaktaki ccedilocuk olgusunu sınıf değişkeni ccedilerccedilevesinde
irdelemektedirler Sokaktaki ccedilocuk olgusu ile succedilluluk ilişkisinin ccediloumlzuumlmlenmesinde sosyal
kontrol ile gerilim teorisi değişkenlerinin birlikte ele alınmasını oumlnerdikleri soumlz konusu
ccedilalışmalarında sokak yaşamının succedilluluk riski uumlretebileceğini ileri suumlrmektedirler Onlara
goumlre kalabalık aileye sahip olma aileye ilişkin sorunlar yaşama ve aile buumlnyesinde ortaya
ccedilıkan sorunlara bağlı olarak azalan aile ve okul denetimi bireyi daha ccedilok sokağa itmekte bu
da succedilluluk riskini arttırmaktadır
Succedil teorileri genel olarak duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde ccedilocukların succedila eğilimli olmalarında ccedilok
sayıda değişkenin oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir Bu etkenler goumlccedil aşırı kentleşme sosyal
ccediloumlzuumllmelerin gerccedilekleşmesi sokakların ccediloumlkuumlntuuml alanlarına doumlnuumlşmesi succedillu kuumlltuumlrlerin
varlığı aile yapılarının zayıflaması aileye ilişkin sorunların varlığı yoksulluk işsizlik alt
sınıfa mensup olma okul başarısızlıkları ve duumlşuumlk oumlğrenim duumlzeyi succedillu akranların varlığı
succedil işleme fırsatlarının olması ve uyuşturucubağımlılık yapıcı maddelerin kullanılması
şeklinde belirtilebilir
Ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin olarak da ccedilok sayıda risk faktoumlruuml belirtilmektedir Oumlrneğin
Seyhan ve Bahar (2006 39) ve Ada (2007 304- 309) uumllkemizde ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin
etkenler olarak sosyo-ekonomik dezavantajlar eğitim ve iş olanaklarının yetersizliği
ebeveynlerden her ikisinin veya birisinin olmaması iccedilgoumlccedil işsizlik gecekondulaşma ve teroumlr
gibi faktoumlrleri goumlstermektedirler Bunun yanı sıra ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin genel faktoumlrler
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
281
olarak doğum oumlncesi ve doğum esnasında ortaya ccedilıkan olumsuzluklar hiperaktiflik veya
fevrilik ebeveyn denetimi disiplinsel tutumların zayıflığı ya da bozuk oluşu parccedilalanmış
aile ebeveynsel succedilluluk ailelerinin kalabalık oluşu sosyoekonomik dezavantajlılık akran
etkileri okul etkileri duumlşuumlk zeka duumlşuumlk okul başarısı ve okula devamsızlık gibi etkenlerden
soumlz edilmektedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Robins (1979)
yetişkin antisosyal davranışına ccedilocukluk antisosyal davranışının yol accediltığını ileri suumlrerek
antisosyal kişiliğin koumlkeninin ccedilocukluk doumlneminde aranması gerektiğini vurgulamaktadır
Kriminal davranışın madde kullanma (alkol ve uyuşturucu) ile oumlğrenim suumlrecini sonlandırma
gibi ccedilocukluğun ilk doumlnemlerinde ortaya ccedilıkan bazı davranışsal problemlerden
etkilenebileceği belirtilmektedir Erken doumlnemlerde başlayan madde kullanımı ile succedil
arasındaki ilişkiye odaklanan araştırma sayısı oldukccedila fazladır Bu araştırmalardan bazıları
alkol ve uyuşturucu kullanan adoumllesanların alkol ve uyuşturucu kullanmayanlara kıyasla daha
ccedilok kavga ettikleri hırsızlık olaylarını gerccedilekleştirdikleri ve succedil işledikleri sonucunu elde
etmişlerdir Kriminal davranışı etkileyen diğer bir davranışsal problem de erken yaşlarda
okuldan ayrılmak veya okulu terk etmektir Bunun da bireylerin gelecekte herhangi bir işe
sahip olabilme olanağını riske edeceği iccedilin sapma veya succedillulukta etkili olabileceği
belirtilmektedir (Ge vd 2001 735) Moffitt (1993) de Gottfredson ve Hirschi (1990)‟nin
iddia ettiklerine benzer biccedilimde succedilluluğun suumlreklilik arz etmesinin temelinde ldquoduumlşuumlk benlik
denetiminirdquo goumlrmektedir Bilindiği gibi bireylerin benliksel gelişimleri oumlnemli oumllccediluumlde
ccedilocukluk doumlnemlerinde gerccedilekleşmekte ve dolayısıyla benlik gelişiminde belirleyici
unsurların başında aile gelmektedir Patterson vd (1989) ise aile ortamı iccedilerisinde gelişen
anti - sosyal eğilimlerin bireyin okul ve akran ortamları iccedilerisindeki ilişkilerini etkilediğini
ileri suumlrmektedir Bireylerin oumlzellikle toplum yanlısı sosyal ilişkilerden yalıtılmaları onların
succedila katılma veya succedil işleme olasılıklarını arttırmaktadır Bu accedilıklamalar ışığında ccedilok kuumlccediluumlk
yaşlarda veya ccedilocukluk doumlnemlerinde ccedilocukların sokağı mesken edinmeleri ve aile iccedilerisinde
bazı olumsuzluklar yaşamaları ve dezavantajlı bir pozisyonda sosyalleşmeleri onların
krimanal youmlnelmelerinde etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
282
3 ARAġTIRMANIN METODOLOJĠSĠ
31 AraĢtırmanın Konusu ve Amacı
Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu boumllgeleri genelinde teroumlrle muumlcadele kapsamında
suumlrduumlruumllen ccedilatışma konsepti iccedilerisinde ccedilok sayıda insan guumlvenlik nedeniyle goumlccedil etmek
zorunda kalmış veya goumlccedil ettirilmiştir Soumlz konusu goumlccedil olgusundan en ccedilok etkilenen illerden
biri Diyarbakır ilidir Aldığı yuumlksek orandaki goumlccedil ile birlikte Diyarbakır ili yoksulluk işsizlik
aile parccedilalanması sosyal dokunun tahribatı fuhuş succedil ve şiddet olaylarında artış gibi ciddi
sorunlarla karşı karşıya gelmiştir 2004 yılında Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar
Genel Muumlduumlrluumlğuuml buumlnyesinde hazırlanan bir raporda Diyarbakır ilinde yaşayan ccedilocukların
buumlyuumlk bir oranının sokaklarda yuumlksek riskler altında yaşadıkları tespitine yer vermektedir
(Guumlneş ve Kalaycı 200415)
Bu araştırmanın konusunu Diyarbakır il oumlrneğinde sokakta ccedilalışan ve succedil isnadı ile
alıkonulan ccedilocuklar oluşturmaktadır Araştırmanın amacı ise sokakta ccedilalışma ve sokağı
mesken edinme ile succedilluluk arasındaki ilişkiyi irdelemektir Bu ccedilerccedilevede sokakta ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilerisinde succedila bulaşan ccedilocukların nasıl bir profil sergilediklerini ortaya koymak ta
bu araştırmanın oumlnemli bir amacını oluşturmaktadır Bu kapsamda araştırma grubunda yer
alan ccedilocukların sosyo-demografik kuumlltuumlrel ve ekonomik oumlzellikleri saptanmaya ccedilalışılmıştır
Ayrıca bu araştırma kapsamında sokakta ccedilalışan ccedilocukların eve ilişkin tutumları (evden
kaccedilma durumları gibi) en ccedilok hangi succedil tuumlrlerini işledikleri bu succedilları niccedilin işledikleri
madde kullanma durumları sokakta yaptıkları iş tuumlrleri ve sokakta ccedilalışmaya nasıl baktıkları
gibi konuların accedilıklanması da amaccedillanmıştır
32 AraĢtırmanın Evren ve Youmlntemi
Araştırmanın evrenini Diyarbakır kent merkezinde succedil isnadı ile alıkonulan sokakta
ccedilalışan ccedilocuklar oluşturmaktadır Araştırma kapsamında Diyarbakır ilinde 10 7 2005- 15 9
2005 tarihleri arasında her hangi bir succedil istinadı ile Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuuml‟ne getirilen ve
haklarında işlem yapılan 30 ccedilocuk bulunmaktadır Soumlz konusu ccedilocuklara 62 sorudan oluşan
bir anket formu uygulanmıştır
Diyarbakır ilinde sokakta ccedilalışmak ve sokağı mesken edinmenin ccedilocukları succedil
işlemeye eğilimli kıldığı hususu araştırmanın temel varsayımını oluşturmaktadır Ccediluumlnkuuml
succedillu değerlerin oumlğrenilmesi succedilun yoğun işlendiği toplumlarda daha kolaydır Succedillu
davranışın sosyalizasyon suumlreci boyunca oumlğrenilen bir davranış olduğu yaklaşımı esas
alınırsa sokaklarda succedillu değerlerin oumlğrenilmesini olanaklı kılacak ccedilok sayıda fırsatların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
283
olduğu bir gerccedilektir Oumlzellikle ebeveyn denetimden yoksun olan ve sorunlu ilgisiz ailelere
mensup olan ccedilocukların sokak mekacircnlarında succedillu değerleri oumlğrenebilecekleri
varsayılmaktadır Araştırmanın diğer bir varsayımını da ldquosokakta ccedilalışan ccedilocuklarınrdquo
gelecekte ldquosokakta yaşayan ccedilocukrdquo veya ldquosokak ccedilocuğurdquo olmaya nazmet bir grubu teşkil
edebileceği tezi oluşturmaktadır Ccedilocukların ldquosokak ccedilocuğu olmardquo veya ldquosokakta yaşamardquo
risklerinin artmasıyla birlikte soumlz konusu grubun kriminal eğilimlilik riskinin de artabileceği
duumlşuumlnuumllmektedir Bu ccedilerccedilevede araştırmanın temel hipotezleri olarak şunlar belirtilebilir
1 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu goumlccedil eden ailelerin
ccedilocuklarıdır
2 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu aile temelinde bazı sorunları
deneyimlemiş ccedilocuklardır
3 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu duumlşuumlk gelirli ailelerin
ccedilocuklarıdır
4 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu geccedilim guumlccedilluumlklerine ilişkin
sorunları aşmada ailelerine yardımcı olmak iccedilin sokağa ccedilıkmışlardır
5 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu sapkın veya succedil işleyen
akran gruplarına sahiptir
6 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu okula ilişkin sorunlar
yaşayan ccedilocuklardır
4 ARAġTIRMANIN BULGULARI VE BU BULGULARIN
DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
41 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-DEMOGRAFĠK OumlZELLĠKLERĠ
411 AraĢtırma Grubunun Cinsiyet Durumu
Bu araştırmanın yapıldığı tarihte herhangi bir succedil istinadı ile Ccedilocuk Şube
Muumlduumlrluumlğuumlne getirilen ve anket formumuzu doldurmaya olumlu olarak yaklaşan ccedilocukların
tuumlmuuml erkek ccedilocuklardır Bu nedenle araştırma kapsamında sokakta ccedilalışan ve succedil istinadı ile
hakkında işlem yapılan ccedilocukların tuumlmuumlnuumln erkek olduğunu belirtmek muumlmkuumlnduumlr
412 AraĢtırma Grubunun YaĢ Durumu
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların 567‟si 10-14 ve 433‟uuml de 15- 18 yaş
arasında yer aldıkları tespit edilmiştir Bu bulgular ccedilocukların yarısından daha fazlasının ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda (10-14 yaş diliminde) succedil eylemleri nedeniyle Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuuml‟ne
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
284
getirildiğini goumlstermektedir Succedil işlemek iccedilin her ne kadar bu yaş dilimi son derece kuumlccediluumlk yaş
kategorilerine karşılık gelse de yapılan ccedilok sayıda araştırma kronik succedilluların veya succedilu
alışkanlık edinenlerin genelde ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda succedil işlemeye başladıklarını goumlstermektedir
Succedila başlama yaşı ile ilgili gelişmiş uumllkelerdeki kriminal kariyer araştırmalarında genelde succedil
işleme yaşının 13-15 yaş aralığında en uumlst değeri aldığı goumlruumllmuumlştuumlr (bkz Kızmaz 2006 80-
83) Bu nedenle ccedilok sayıda succedil araştırmacısı (bkz Farrington 1983 Mendelzys 1979
Gendreau Little vd 1996) ccedilocukluk doumlnemindeki davranışsal problemlerin varlığını (anti
sosyal veya succedilluluk yapıları) gelecekteki ciddi succedilluluğun oumln habercisi veya goumlstergeleri
olduğunu ileri suumlrmektedirler
Succedilluluğun gelişiminde ccedilocukluk doumlnemi son derece oumlnem arz etmektedir Kızmaz
(2006) ldquoCezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillularrdquo adlı ccedilalışmasında araştırma grubundaki
succedilluların oumlnemli bir oranının succedil işlemeye ccedilocukluk doumlnemlerinde başladıkları youmlnuumlnde
bulgular saptamıştır Soumlz konusu araştırmada goumlruumlşme esnasında succedilluların buumlyuumlk bir
kısmının ccedilocukluk doumlnemlerinde ufak tefek hırsızlıklar yaptıklarını kavga ettiklerini bazı
yaralama olaylarına karıştıklarını okuldan ve evden kaccediltıklarını yalan soumlylediklerini ve
ebeveynlerine karşı geldiklerini dile getirmişlerdir Bu husus ccedilocukluk doumlnemlerinde gelişen
succedilluluk veya antisosyal yapının gelecekteki muumlkerrer succedilluluk ile bir ilişkisinin varlığını
goumlstermektedir Bu ccedilerccedilevede yetişkinlik doumlnemindeki succedilluluğu ccedilocukluk doumlnemindeki
antisosyal yapının bir devamı olarak goumlrmek muumlmkuumlnduumlr
413AraĢtırma Grubunun Goumlccedilten Etkilenme Durumu
Araştırmanın oumlnemli bir bulgusu succedil isnadı ile haklarında işlem yapılmış ccedilocukların
oumlnemli bir oranının goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocuklarının olmasıdır Boumllgede ccedilocuk emeğinin
kullanılması dacirchil hacirclihazırda yaşanan ccediloğu sorun yaşanan goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıktığını
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Yuumlkseker‟in İstanbul ve Diyarbakır‟da zorunlu goumlccedil mağdurlarının
sorunları uumlzerine yaptığı ccedilalışmada ccedilok sayıda sorunun tespit ettiği goumlruumllmektedir Yuumlkseker
bu problemleri geleneksel geccedilim kaynaklarından kopma geccedilinme zorluğu ccedilekme işsizlik ve
yoksulluk sosyal yurttaşlık haklarından yararlanamama konut ve barınma sorunusıkıntısı
ccedilekme ccedilocuk emeğinin istismarı eğitim hakkı ve fırsatlarından yararlanamama ve
ayrımcılığa uğrama şeklinde belirtmektedir (Yuumlkseker 2006216) Oumlzellikle kent
ortamlarında yetişkin erkek ve kadınların iş bulamamaları veya ccedilalışamayacak durumda
olmaları (hastalık yaşlılık uygun işin olmayışı gibi) evin geccedilim sorumluluğunu oumlnemli oumllccediluumlde
ccedilocukların uumlstlenmesine yol accedilmıştır Bu sebeple ccedilocuk emeğinin bir geccedilim stratejisi olarak
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
285
kullanılması goumlccediluumln zorunlu bir sonucu olarak ortaya ccedilıktığı ileri suumlruumllebilir Ccedilocukların
ailelerinin goumlccedil durumlarına ilişkin veriler aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 1 Ccedilocukların Ailelerinin Goumlccedil Etmeye İlişkin Oransal Dağılımı
Goumlccedil Durumları Sayı
Başka yerden buraya goumlccedil ettik 21 700 Daha oumlnce de burada ikamet ediyorduk 9 300 Toplam 30 100
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların 70‟inin goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olduğu
goumlruumllmektedir Bu oran goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan ekonomik veya aileye ilişkin sorunların
ccedilok sayıda ccedilocuğu sokağa ittiği ve bunun da onları succedila eğilimli kıldığını goumlstermektedir Bu
oranlar goumlccedil ve succedilluluk ilişkisi konusunda bir fikir vermesi accedilısından oumlnem taşımaktadır
Burada oumlnem arz eden diğer bir bulgu da succedil işlemiş olan ccedilocukların oumlnemli bir
oranının kendi ailelerinin 1996 yılından oumlnceki yıllarda goumlccedil etmiş olduğunu belirtmiş
olmalarıdır Oumlrneğin ccedilocukların 23‟i 1992-1995 yılları arasında 62‟si de 1992 yılından
oumlnce ailelerinin goumlccedil etmiş olduklarını belirtmişlerdir Bu ccedilocuklardan sadece 3‟uuml ( 143‟uuml)
1997ndash2000 yılları arasında goumlccedil ettiklerini dile getirmişlerdir Bu verilere genel olarak
bakıldığında bu ccedilocukların ebeveynlerinin goumlccedil etme yıllarının daha ccedilok 1990 ile 1996 yılları
arasında gerccedilekleştiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu yıllar aynı zamanda uumllkemizde goumlccediluumln
kitlesel olarak gerccedilekleştirildiği yıllara karşılık gelmektedir
Bu goumlccedillerin oumlnemli bir oranı Diyarbakır ili dışından (Muş Bingoumll Mardin Siirt)
gerccedilekleşmiştir ( 571) Bunu Diyarbakır‟ın ilccedileleri ( 381) ve koumlylerine ( 48) ilişkin
oranlar izlemektedir Goumlccedil etme nedenlerine ilişkin oranlar da şu şekilde saptanmıştır
Tablo 2 Ccedilocukların Ailelerinin Diyarbakırrsquoa Goumlccedil Etme Nedenlerinin Dağılımı
Goumlccedil Etme Nedenleri Sayı
İş bulabilmek iccedilin 4 1905
Eğitim iccedilin 1 476
Teroumlr ve guumlvenlik olayları 4 1905
Akrabam ve yakın ccedilevrem olduğu iccedilin 1 476
Yoksulluk 9 4286
Diğer 3 1429
Toplam 21 10000
Ccedilocuklar ebeveynlerinin goumlccedil nedenlerine ilişkin olarak en ccedilok ekonomik sorunları
gerekccedile goumlstermişlerdir Oumlrneğin ccedilocukların kendi ailelerinin 428‟i ldquoyoksullukrdquo ve
19‟u da ldquoiş bulabilmekrdquo gibi nedenlerle yerleşim yerlerini değiştirdiklerini belirtmişlerdir Bu
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
286
iki seccedileneğin toplamı yaklaşık olarak 62‟yi bulmaktadır ldquoTeroumlr ve guumlvenlik olaylarırdquo
nedeniyle goumlccedil etmiş olduklarını belirtenlerin oranı ise sadece 19 ile sınırlı kalmıştır
Ccedilocukların 142‟si de aile iccedili tartışma boşanma deprem korkusu gibi diğer nedenlerden
dolayı goumlccedil ettiklerini ifade etmiştir
Ancak araştırmanın konuya ilişkin saptadığı diğer oumlnemli bir bulgu ise goumlccedil etmiş
olanların goumlccedil ettikleri Diyarbakır kentinde ekonomik sorunlarının devam etmiş olmasıdır
Başka bir deyişle ccedilocukların anlatımlarına dayanarak goumlccedil edilen yeni yerleşim yerlerinde
ekonomik sorunların ccediloumlzuumllmesi yerine giderek daha da koumltuumlleştiğinin saptanmış olmasıdır
Ccediluumlnkuuml ccedilocukların 81‟i ailelerinin kente goumlccedil etmekle birlikte ekonomik sorunları yaşamaya
devam ettiklerini dile getirmişlerdir Sadece 143‟uuml herhangi bir sorunları olmadığını
belirtmişlerdir
Goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan ccedilok sayıda olumsuz etkenin (işsizlik yoksulluk dışlanma
aile ccediloumlzuumllmesi goumlccedil edilen yerlerde ortaya ccedilıkan ccediloumlkuumlntuuml alanları enformel denetimin
zayıflaması kentin succedilluluk accedilısından cazip ve elverişli koşullar iccedilermesi ccedilocukların
sokaklarda ccedilalışmak zorunda kalmaları gibi) ccedilocukların succedila youmlnelmelerinde katkısı olduğunu
tahmin etmek muumlmkuumlnduumlr
42 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-EKONOMĠK OumlZELLĠKLERĠ
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların duumlşuumlk ekonomik bir duumlzeye sahip ailelerin
ccedilocukları olduklarını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Zaten soumlz konusu ccedilocukların oumlnemli bir oranı
ailenin ekonomik durumu ve aile iccedilindeki sorunlardan dolayı sokakları mesken edinmek
zorunda kalmışlardır Aile iccedilinde yaşanan sorunların bazılarının da ekonomik kaynaklı olduğu
bir gerccedilektir
421 Ccedilocuklarının Ailelerinin Ekonomik Durumlarına ĠliĢkin Bulgular
Araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların kalabalık bir aile yapısına sahip oldukları
soumlylenebilir Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 67‟si) 4 ve daha fazla kardeşe sahiptir
Ccedilocuklara babalarının uumlcret getirici bir işte ccedilalışıp ccedilalışmadıkları konusunda
youmlneltilen bir soruya 766‟sının ldquobabalarının ccedilalıştıklarırdquo şeklinde yanıtlamışlardır Geriye
kalan 234‟uuml ise ldquoccedilalışmadıklarınırdquo yani ldquoişsizrdquo olduklarını belirtmişlerdir Ancak belirtilen
işlerinin ağırlıklı olarak duumlşuumlk nitelikteki iş tuumlrleri olduğu goumlruumllmektedir Bu ccedilerccedilevede
ccedilocukların babalarının iş tuumlruuml olarak en ccedilok guumlndelikccediliseyyar satıcı seccedileneğini
belirtmişlerdir ( 391) Bunu esnaf ( 217) oumlzel sektoumlr işccedilisi ( 13) kamu işccedilisi ( 869)
ve memur ( 869) iş tuumlrlerine ilişkin oranlar izlemektedir Aynı şekilde ccedilocukların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
287
annelerinin de uumlcret getirici işlerde ccedilalıştıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran da son derece kuumlccediluumlk
duumlzeydedir Ccedilocukların annelerinin 167‟sinin uumlcret getirici bir işte ccedilalıştığını 833‟uuml de
ccedilalışmadığını belirtmiştir
Araştırmanın yapıldığı doumlnemde ccedilocukların 80‟i ailelerinin aylık gelirlerinin 700
TL‟den daha aşağı olduğunu belirtmişlerdir Bunların yaklaşık olarak yarıya yakını 500
TL‟den aşağı bir gelire sahip ailelere mensup ccedilocuklar olduğu saptanmıştır Succedil işleyen
sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan bazı ccedilocukların ailelerini ekonomik kategorilerinden
hangisine yerleştirdiklerini oumlğrenme ccedilerccedilevesinde sorulan bir soruya verilen yanıtlara ilişkin
gerccedilekleşen dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 3 Ccedilocukların Ailelerini Ekonomik Accedilıdan Hangi Duumlzeyde Goumlrduumlklerinin Dağılımı
Ailelerini Hangi Kategoride Goumlrduumlkleri Sayı
Fakir 21 700
Ccedilok fakir 7 233
Orta gelirli 2 67
Toplam 30 1000
Bu tabloda ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ( 933‟uuml) ailelerini ldquofakirrdquo kategorisine
yerleştirdikleri goumlruumllmektedir Kendi konumlarını ldquoorta gelirlirdquo olarak belirten sadece 2 ccedilocuk
bulunmaktadır Ccedilocuklarla goumlruumlşme esnasında ccedilocukların oumlnemli bir oranı sokakta olmanın
veya sokakta ccedilalışmanın temel nedenini ekonomik sorunlarla ilinti olduğunu belirtmişlerdir
Onlar sokakta uumlcret getirici işlerde ccedilalışmakla ailenin geccedilimine katkıda bulunduklarını ifade
etmişlerdir Sokakta yaşayan bazı ccedilocuklar da ailenin ekonomik duumlzeyinden kaynaklı
sorunların yanı sıra aile iccedili sorunlardan veya ebeveynsel denetim yoksunluğundan sokağı
mesken edinmek durumunda kaldıklarını ileri suumlrmuumlşlerdir
Bazı aileler de birden ccedilok ccedilocuk ccedilalışmak durumunda kalabilmektedir Ccedilocukların
633‟uuml ccedilalışan kardeşinin olmadığını belirtirken yaklaşık olarak 37‟si de ccedilalışan kardeşinin
olduğunu ifade etmişlerdir Ccedilalışan kardeşinin olduğunu belirtenlerden 8‟i 1 kardeşinin 3‟uuml
de 2 kardeşinin kendileri gibi aile buumltccedilesine katkıda bulunmak iccedilin ccedilalıştıklarını
belirtmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
288
43 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-KUumlLTUumlREL OumlZELLĠKLERĠ
431 Ccedilocukların Okul ve Oumlğrenim Durumlarına ĠliĢkin Bulgular
Burada ccedilocukların okul veya oumlğrenim yaşamlarına ilişkin değişkenler ele alınacaktır
Ccediluumlnkuuml okul ccedilağında olan ccedilocuklar accedilısından okul yaşamlarının oumlncelikli bir konumda olması
gerekirken onların sokakta yaşam muumlcadelesine girişmeleri ve bu girişimlerinin onların
oumlğrenim suumlreccedillerini nasıl etkilediği hususunun bilinmesi oumlnem arz etmektedir
Ccedilocuklarının oumlğrenim duumlzeylerine ilişkin veriler soumlz konusu ccedilocukların 30‟unun
ilkoumlğretimim 1 kademesinden mezunu olduklarını 10‟unun ilkoumlğretimi terk ettiklerini
23‟uumlnuumln ilkoumlğretim mezunu 233‟uumlnuumln de ilkoumlğretime devam eden ccedilocuklar olduğunu
ortaya koymaktadır Okur yazar olmayan ccedilocuk oranı 67 ve aynı şekilde ldquookur yazar
ancak herhangi bir okul mezunu olmayanlarınrdquo oranı da 67 olarak elde edilmiştir
Araştırma grubundaki ccedilocukların babalarının oumlğrenim duumlzeylerinin ise duumlşuumlk olduğu
goumlzlemlenmiştir Succedillu ccedilocukların babalarının 267‟sinin ldquookur yazar olmadığırdquo
167‟sinin ldquoher hangi bir okul mezunu olmadığırdquo 333‟uumlnuumln de ldquoilkokul (ilkoumlğretimin 1
kademesi) mezunu olduğurdquo ve sadece 10‟unun ise ldquolise mezunu olduğurdquo goumlruumllmuumlştuumlr
Annelerinin oumlğrenim duumlzeylerine bakıldığında ise 90‟ının okur yazar bile olmadığı sadece
67‟sinin ilkokul mezunu ve 33‟uumlnuumln de ilkokulu terk ettikleri verisi elde edilmiştir
Ccedilocukların oumlğrenim durumlarına ilişkin diğer veriler de aşağıda belirtilmiştir
Tablo 4 Ccedilocukların Şu Anda Okula Devam Edip-Etmediklerinin Dağılımı
Okula Devam Etme Durumu Sayı
Evet devam ediyorum 14 467 Hayır devam etmiyorum 16 533 Toplam 30 1000
Tabloya bakıldığında ccedilocukların yarısından biraz fazlasının okula devam etmedikleri
goumlruumllmektedir Bu ccedilocukların oumlnemli bir oranının okula devam etmemiş olmaları ailelerinin
ccedilocuklarının oumlğrenimi konusunda gerekli hassasiyetleri goumlstermedikleri veya ccedilocukların bu
konuda ailelerini kendileri iccedilin bağlayıcı olarak goumlrmedikleri şeklinde yorumlanabilir
Ccedilocukların okul mekacircnları yerine sokakları tercih etmeleri onların sosyalleşme suumlreccedilleri
accedilısından sorunlar yaratacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Oumlzellikle okul ortamları bireylerin
kuumlltuumlrlenme ve gelecek beklentisi oluşturma accedilısından son derece oumlnem arz eden kurumlardır
Aynı şekilde okul bireyin denetim altında tutulması ve yasal tutumlar geliştirmeleri accedilısından
da oumlnem arz etmektedir Dolayısıyla ccedilocukların sokak mekacircnlarını tercih etmeleri onların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
289
denetim olanaklarından kaccediltıkları okul uumlzerinden mesleksel anlamda gerccedilekleştirilecek
gelecek beklentisine sahip olmadıkları ve sokaktaki sosyalleşme ajanlarını tercih ettikleri
anlamına gelmektedir Bu tercihler succedillu yaşam tarzlarını uumlretecek bir potansiyel
taşımaktadır
Okula devam eden 14 oumlğrencinin de en ccedilok ilkoumlğretim 5 sınıf ile orta oumlğretim 2
sınıfta yoğunlaşmış oldukları goumlruumllmektedir Oumlğrencilerin 429‟u ortaoumlğretim 1 sınıf
214‟uuml ilkoumlğretim 6 sınıf 143‟uuml ilkoumlğretim 5 sınıf ve geriye kalan diğerleri de ilkoumlğretim
7 ve 8 sınıfa devam ettikleri belirlenmiştir
Oumlğrenimlerini devam ettirmeyen ccedilocukların okula devam etmemelerinin gerekccedilelerine
bakıldığında ise en ccedilok aile ve kendilerinin bu konudaki ilgisizlikleri oumlne ccedilıkmaktadır
Konuya ilişkin bulgular aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 5 Ccedilocukların Eğitimlerini Devam Ettirememe Nedenlerinin Dağılımı
Okula devam Edememe Nedenleri Sayı
Ekonomik zorluklar 2 125
Ailenin ilgisizliği 5 313
Benim ilgisizliğim 5 313
Diğer 4 250
Toplam 16 1000
Burada ccedilocukların eğitimlerini devam ettirmeme nedenleri olarak en ccedilok ailelerini ve
kendilerini sorumlu goumlrmektedirler Bir anlamda ailelerinin ilgisizliklerini ve okula devam
etme konusundaki isteksizliklerini dile getirmişlerdir Araştırma grubunda bulunan ccedilocuklar
iccedilerisinde 4 ccedilocuğun hiccedil okula gitmemiş olması ailelerin bu konudaki ilgisizliklerini daha
belirgin olarak ortaya koymaktadır
Hiccedil kuşkusuz sorun ccedilocukların sadece okula goumlnderilmeleri ile giderilebilecek bir
sorun değildir Ccediluumlnkuuml okula giden oumlğrencilerin sıklıkla okuldan kaccedilıp sokaklara takıldıkları ve
oumlğrenimlerine gereken oumlnemi vermedikleri de bu araştırmada saptanan bulgular iccedilerisinde yer
almaktadır Sadece 7 oumlğrenci ( 233) okuldan hiccedil kaccedilmadıklarını belirtmiştir 4 oumlğrencinin
( 133) de hiccedil okula gitmediği duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde geriye kalan 19 oumlğrencinin ( 634) zaman
zaman okul ortamlarını terk ettikleri anlaşılmaktadır Okuldan kaccedilan oumlğrenciler okuldan
kaccedilma nedenleri olarak da en ccedilok ldquoarkadaş grubunun telkinlerinirdquo ( 684) ve ldquookumayı
sıkıcı bulmardquo ( 211) gibi gerekccedileleri oumlne suumlrmuumlşlerdir İki oumlğrenci de bu konuda ilgi
duymadıklarına ve oumlğretmenleriyle yaşadıkları sorunlara ( 106) dikkat ccedilekmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
290
Ancak oumlğrencilerin okul ile ilgili olumlu değerlendirmeler yaptıkları da saptanmıştır
Ccediloğu oumlğrenci okul ortamını daha guumlvenli daha sağlıklı ve verimli geccedilirilebilecekleri yerler
olarak resmetmişlerdir Oumlzellikle okulun iyi bir yaşam olanağını elde etme ve sportif
faaliyetlerin daha guumlvenli olarak yerine getirildiği yerler olarak değerlendirildiği dikkat
ccedilekmiştir
Okula devam etmiş olan oumlğrencilerin kendi beyanları esas alınarak okul başarılarının
genelde ldquoortardquo ( 385) ve ldquoiyirdquo( 308) kategorisinde gerccedilekleştiği goumlruumllmuumlştuumlr Geriye
kalan oumlğrencilerin sınıf geccedilme derecelerini 154‟uuml ldquogeccedilerrdquo 77‟si ldquoiyirdquo olarak
belirtmiştir İki oumlğrenci de ( 77) oumlğretmen - okul kararı ile sınıfı geccediltiğini dile getirmiştir
Ancak burada belirtilmesi gereken oumlnemli bir husus ccedilocukların ccediloğunun sokaklarda
ccedilalışmaya başladıktan sonra okul başarılarının bundan olumsuz olarak etkilenmiş olduğunu
belirtmiş olmalarıdır Buna ilişkin tablo aşağıdadır
Tablo 6 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Okul BaĢarılarının
Olumsuz Etkilenip Etkilenmediğine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Okul BaĢarısının Olumsuz
Etkilenme Durumu
Sayı
Evet 20 769
Hayır 6 231
Toplam 26 1000
Ccedilocukların 769‟unun sokakta ccedilalışmalarının onlarının oumlğrenim başarılarını
olumsuz olarak etkilediğini belirtmiş olmaları oumlnemlidir Sadece 231‟i ders başarılarının
maddi kazanccedil sağlamaya youmlnelik ccedilabalarından olumsuz olarak etkilenmediğini belirtmiştir
Sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan ccediloğu okula devam ettikleri doumlnemlerde bir yandan
eğitimlerini devam ettirirlerken oumlte yandan da ailelerinin iccedilinde bulundukları yoksulluğu
aşmak veya aile geccedilimine katkıda bulunmak veya en azından okul masrafları ve harccedillılıkları
konusunda ailelerine yuumlk olmamak iccedilin sokaklarda ccedilalıştıkları goumlzlenmiştir Bu durum
ccedilocuklarının eğitim durumlarının olumsuz etkilenmesine ve ileride okuldan ayrılmaya yol
accedilabileceğini akla getirmektedir
43 2 AraĢtırma Grubunun Aile Yapısına ĠliĢkin Bulgular
Succedil değişkenleri iccedilerisinde succedilla ilintili olan faktoumlrlerin başında aile ve aileye ilişkin
unsurlar gelmektedir Sampson ve Laub (1993) succedil davranışının oumlnemli oumllccediluumlde bireylerin
ebeveynlere olan bağlılıklarının zayıflaması ve ebeveynsel denetim ve disiplinin
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
291
istikrarsızlaşmasıyla meydana geldiğini ileri suumlrmektedirler Onlar succedillu davranışlarla ilintili
ailesel etkenleri şu şekilde belirtmektedirler 1Ebeveynsel disipline ilişkin sorunlar (duumlzensiz
tehdit edici ve cezalandırıcısert olması gibi) 2 Ebeveynsel denetimin duumlşuumlk olması 3
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından dışlanmaları 4 Ccedilocukların ebeveynleri ile olan duygusal
bağlılıklarının zayıf olması Farrington (1995) da gerek ccedilocuk succedilluluğunun başlangıcına ve
gerekse yetişkin succedilluluğuna ilişkin olarak oumlzellikle ebeveynsel denetimin zayıflığına ve
ccedilocuk yetiştirme pratiklerine dikkat ccedilekmektedir Loeber ve Stouthamer-Loeber (1986)
yaptıkları kapsamlı ccedilalışmalarında ebeveynsel denetim ve goumlzetlemenin yetersizliği ve
zayıflığının değişkendengesiz veya acımasızsert ebeveynsel disiplinin ebeveynsel
uyumsuzluğun ccedilocukların ebeveynleri tarafından kabul goumlrmemelerinin ve ebeveynlerin
ccedilocuklarına yeterli duumlzeyde ilgi goumlstermemelerinin succedilluluğun oumlnde gelen aileye ilişkin
unsurları olduğunu ortaya koymuşlardır (bkz Farrington 1997387)
Succedillulukla ilintili olarak aileye ilişkin ccedilok sayıda değişken soumlz konusudur Succedillulukla
yakından ilintili olarak goumlruumllen aileye ilişkin faktoumlrlerden bazıları şu şekilde belirtilebilir 1
Aile bireylerinden succedil işleyenlerin olması 2 Ebeveynlerin uyuşturucu ve alkol vb
bağımlılıklarının olması 3 Aile parccedilalanması 4 Aile iccedili fiziksel şiddetin veya aile iccedili
ccedilatışmasının varlığı 5 Ebeveynlerin ccedilocuklarına karşı ilgisizlikleri 6 Ebeveynlerin aile
iccedilindeki sorunlu otorite yapıları denetim ve disiplin uygulamaları 7 Ccedilocukların yetersiz ve
yanlış sosyalleşmeleri 8 Aile bireyleri veya ebeveynler arasındaki geccedilimsizlikler 9Ailenin
iccedilinde bulunduğu olumsuz ekonomik koşullar veya geccedilim guumlccedilluumlğuuml ccedilekme10 Adoumllesanların
ebeveynlerine olan bağlılık duumlzeylerinin zayıflığı (Kızmaz 2006 108) Sokak ccedilocukları ve
sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan succedil işleyenlerin aile yapılarına ilişkin elde edilen veriler son
derece dikkat ccedilekicidir
Tablo 7 Ccedilocukların Ebeveynlerinin Hayatta Olup Olmadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Hayatta Olma Durumu Sayı
Hem annem hem de babam hayatta 23 767
Sadece annem hayatta 7 233
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan succedillu ccedilocukların yaklaşık olarak frac34 bdquouumlnuumln hem annelerinin hem de
babalarının hayatta olduğu anlaşılmaktadır Succedillu ccedilocukların 23‟uumlnuumln de babalarının
hayatta olmadığı goumlruumllmektedir Babalarının oumllmuumlş olduğunu belirten ccedilocuklara ilişkin
gerccedilekleşen oranın ccedilok kuumlccediluumlmsenecek duumlzeyde olmadığı ve aynı şekilde oumlzellikle baba
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
292
denetiminden yoksun olan ccedilocukların succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ebeveynleri ile kaldıkları
( 70) saptanmıştır Aynı şekilde 23‟uuml sadece anneleriyle kaldıklarını 67‟si (2 ccedilocuk)
de akrabalarında kaldıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların sağlıklı bir sosyalleşme suumlrecini yaşamalarında oumlnemli olan bir husus da
ebeveynlerin birlikte oluşudur Oumlzellikle boşanmış veya anne veya babanın evi terk ettiği aile
biccediliminde ccedilocukların sosyalleşmelerinin problemli olabileceği ihtimal dacirchilindedir Anne
veya babanın evi terk etmesi ccedilocuklarda da evi terk etmeye ilişkin bir eğilimin ortaya
ccedilıkmasını tetikleyebilmektedir Burada ccedilocuk babanın evi terk etmiş olması veya oumllmuumlş
olması nedeniyle geccedilim guumlccedilluumlğuumlne ilişkin ekonomik sorunlarını aşabilmek iccedilin sokağa
youmlnelebildiği gibi aynı şekilde ebeveynsel denetimin zayıflaması nedeniyle de sokağı mesken
tutma veya evi terk etme youmlnuumlnde bir tutum geliştirebileceği soumlylenebilir Sokağı mesken
edinen ve oumlzellikle de ebeveynsel veya ailesel destekten denetimden yoksun olan ccedilocukların
succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini tahmin etmek guumlccedil değildir Ccedilocuklara
ebeveynlerinin birliktelik veya aynı evi paylaşma durumlarını saptama ccedilerccedilevesinde bir soru
youmlneltilmiştir Verilen yanıtlar ve buna ilişkin dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 8 Ebeveynlerin Beraber YaĢayıp-YaĢamadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Birlikteliği Sayı
Evet 19 633
Hayır 11 367
Toplam 30 1000
Ccedilocukların 63‟uuml ebeveynlerinin birlikte yaşadıklarını ve 367‟sinin de ayrı
yaşadıklarını belirtmişlerdir Anne ve babalarının ayrı yaşadıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran
dikkat ccedilekicidir Ebeveynlerin ayrı yaşamalarının oumlnde gelen iki temel nedeni babanın evi
terk etmesi ( 636 7 kişi) ve boşanmadır ( 273 3 kişi) Bu iki gelişme ccedilocuğu aile
denetiminden ve korumasından yoksun bırakmaktadır Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir zaman
dilimini sokaklarda geccedilirdikleri ve dolayısıyla sokakların riskli alanları ile temas etme
olanağının her zaman olanaklı olduğu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde ve aynı şekilde baba otoritesinin
yokluğu da buna eklendiğinde ccedilocuğun succedila bulaşma veya sokaklarda sapma davranış
sergileme ihtimalinin daha yuumlksek olabileceği bir gerccedilektir
Ccedilocukların aileye ilişkin yaşadıkları diğer olumsuz bir husus da aile iccedilinde karşı
karşıya geldikleri şiddet olgusudur Evde şiddet pratiklerine maruz kalan ccedilocukların eve karşı
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
293
bir hoşnutsuzluk ve soğukluk hissedecekleri bilinen bir gerccedilektir Bu durumun da ccedilocukların
evden kaccedilmalarına geceleri sokakta geccedilirmelerine veya sokakta yaşamaya youmlnelmelerine
neden olduğunu tahmin etmek guumlccedil değildir Ev ve aile bağlılığının zayıflamasının veya sapkın
akran bağlılığının yol accediltığı sokaklara takılma ve sokakları mesken edinme gerccedileği succedillulukla
ilintili risk faktoumlrlerini teşkil etmektedir Bu ccedilerccedilevede burada ccedilocukların evde maruz
kaldıkları şiddet olgusu ve ccedilocukların evden kaccedilma sıklıkları irdelenmeye ccedilalışılacaktır
Tablo 9 Ccedilocukların Aile Ġccedili Fiziksel ġiddete (dayak) Maruz Kalıp Kalmadıklarına
ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Sayı
Ailede suumlrekli dayak yerim 1 33
Ailede bazen dayak yerim 26 867
Ailede hiccedil dayak yemem 3 100
Toplam 30 1000
Burada aile iccedili şiddetten kast edilen ccedilocuğun ldquodayakrdquo yemesidir Ailede dayak ile ilgi
olarak tabloda yer alan uumlccedil seccedilenek iccedilerisinde kendilerine uygun seccedileneğin işaretlenmesinin
istendiği soruda ccedilocukların 86‟sinin ldquoailede bazen dayak yiyorumrdquo seccedileneğini
işaretledikleri goumlruumllmuumlştuumlr Suumlrekli dayak yediğini belirten sadece 1 succedillu vardır Ancak hiccedil
dayak yemediğini belirtenlerin oranı sadece 10 (uumlccedil kişi) ile sınırlı kalmıştır Bu bulgular
ccedilocukların ailede ldquosuumlreklirdquo olmasa da ldquoara sırardquo dayak gibi şiddet eylemlerine maruz
kaldıklarını goumlstermektedir Aynı şekilde bu saptama ccedilocukların aile iccedilerisinde bazı sorunlar
yaşadıklarını da goumlstermektedir Bu oranlar ccedilocukların eve karşı soğukluk hissetmelerini ve
zaman zaman eve uğramamalarını da accedilıklar niteliktedir Burada belirtilmesi gereken başka
bir husus da ccedilocuklardan hiccedil birinin aile iccedili cinsel şiddete maruz kalmadıklarını belirtmiş
olmalarıdır
Okumuş (2004 32) Diyarbakır ilinde 418 sokak ccedilocuğu uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada
ccedilocukların 38‟inin (159 ccedilocuk) aile iccedilinde ve 517‟sinin de (216) sokakta veya aile dışı
ortamda şiddet goumlrduumlğuuml youmlnuumlnde bulgular elde ettiğini belirtmektedir Bu oranlar
Diyarbakır‟da ccedilocuklara youmlnelik olarak gerccedilekleşen şiddet olgusunun yaygınlığı konusunda
bir fikir vermesi accedilısından oumlnem arz etmektedir
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmaları onları ebeveynlerine karşı bağlılık sevgi
ve ilgi duyma duumlzeylerini zayıflatarak onları succedillu mekacircn ve akranlarına itebilmektedir Evi
kendileri iccedilin problem alanı olarak duumlşuumlnmeye başlayan ccedilocuklar ev ve aileye karşı giderek
soğumaya başladıkları ve dolayısıyla eve gitmemeyi alışkanlık edinmeye başladıkları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
294
soumlylenebilir Bu durum da onları daha kriminal suumlreccedillere itebilmektedir Ccedilaykoumlyluuml vd (2006
63-64) ccedilocukların şiddet goumlrmelerinin yarattığı olumsuzlukları sosyal uyum azlığı
antisosyal ve succedil davranışı sergileme okul devamsızlığı ve okul başarısında duumlşuumlkluumlk riskli
davranışlara eğilim alkol ve madde kullanma duumlşuumlk benlik gelişimi yeme bozuklukları
depresyon ve intihara eğilimlik şeklinde belirtmektedirler
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmalarının yarattığı sorunların yanı sıra aile iccedilinde
şiddete tanıklık etmenin de onların sosyal yaşamları ve succedilluluk durumları uumlzerinde etkili
olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı tarafından
gerccedilekleştirilen bir ccedilalışmada uumllkemizde ailelerin uumlccedilte birinde aile iccedilinde fiziksel şiddetin
varlığı saptanmıştır Soumlz konusu araştırmada şiddet uygulanan hanelerin doumlrtte uumlccediluumlnde
ccedilocukların şiddete tanık oldukları bulgusu elde edilmiştir Şiddete tanıklık eden bu ccedilocukların
şiddet sonrası korku anne-babayı sevmeme iccediline kapanma saldırganlık şeklinde tepki
verdikleri goumlzlenmiştir Aile iccedili şiddet duumlzeyinin artmasında sosyo-ekonomik duumlzeyinin
duumlşuumlkluumlğuuml kadının işinin olmaması alkol bağımlılığı hanedeki birey sayısının fazla olması
ve eşlerin toplam oumlğrenim duumlzeyinin duumlşuumlkluumlğuuml gibi faktoumlrler etkili olmaktadır (bkz İccedilli ve
Arıkan 2007 40)
Tablo 10 Aile Ġccedilerisinde ġiddette Maruz Kaldıklarını Belirten Ccedilocukların ġiddette
Maruz Kalma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Nedenleri Sayı
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin 6 222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takıldığım iccedilin 3 111
Koumltuuml alışkanlık yapıcı maddeler kullandığım iccedilin 2 74
İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin 2 74
Sinirlilik ve alkol gibi babamdan kaynaklanan nedenlerden dolayı 2 74
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım iccedilin
2
74
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim
iccedilin
6
222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma Koumltuuml alışkanlık
yapıcı maddeler kullandığım iccedilin
2
74
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma İstenilen duumlzeyde
eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Toplam 27 1000
Yukarıdaki tablodan hareketle ccedilocukların en ccedilok dayağa maruz kalma gerekccedileleri
genel olarak uumlccedil başlık altında ele alınabilir Ccedilalışmak istememe istenilen miktarda eve para
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
295
goumltuumlrememe ve bazı sapkınsuccedil eylemlerini gerccedilekleştirme (hırsızlık gasp ve bağımlılık
yapıcı bazı maddeleri kullanma) veya succedillusapkın bireylerle birlikte olma Ccedilocukların
belirtilen fiziksel şiddete maruz kalma gerekccedileleri iccedilerisinde en yuumlksek oranın ccedilalışmak
istememe ve istenilen duumlzeyde paranın eve goumltuumlruumllememesi gibi seccedileneklerde yoğunlaştığı
goumlruumllmektedir ( 52) Ccedilocukların ebeveynleri tarafından ccedilalışmaya zorlanmaları belirli
miktarda para getirmeleri konusunda baskı altında tutulmaları ve şiddete maruz kalmaları
onların ebeveynlerine olan bağlılıklarını zayıflatmakta ve evden kaccedilmalarına yol
accedilabilmektedir Bazı ccedilocuklar da ebeveynlerinin arzuladığı parayı kazanmak iccedilin daha geccedil
vakitlere kadar ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar ve bu da onları sokağın risklerine daha accedilık
hale getirebilmektedir Ccediluumlnkuuml ccedilocuğun sokakları kullanma suumlresi arttıkccedila succedila eğilimli olma
ve sokağın riskleri ile yuumlzleşebilme riski de artabilmektedir Bu sebeple ebeveynlerin
ccedilocuklarını gerek ccedilalışmaya zorlamaları gerekse getirilecek para miktarını kotalandırılmaları
ccedilocuğun ebeveynlerine karşı duydukları sevgi ve bağlılığı azaltmaya yol accedilacaktır Bu da soumlz
konusu ccedilocukların sokaklardaki serseri ve sapkın bireylerle aynı mekacircnı daha fazla
kullanmaya geceyi sokakta geccedilirmeye ve dolayısıyla daha ccedilok succedila eğilimli hale gelmelerine
neden olacaktır Bu suumlreccedilten sonra da ebeveynlerin ccedilocuklarını sapkın bireylerle birlikte
olmalarını ve succedil eylemini gerccedilekleştirmelerini engelleme konusunda sergileyecekleri şiddet
davranışlarının da caydırıcılık duumlzeyi duumlşuumlk duumlzeyde kalacaktır Yukarıdaki tablodan da
anlaşılabileceği gibi bazı ebeveynler ccedilocuklarını succedillu bireylerle birlikte olmalarını ve
sapkınsuccedil eylemleri gerccedilekleştirmelerini engellemenin bir yolu olarak şiddet
uygulamaktadırlar Ancak ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik olarak sert acımasız tutum
takınmaları veya fiziksel şiddet uygulamaları ccedilocukların sapkın tutumları terk etmelerinin
aksine onların succedil duumlnyası ile daha guumlccedilluuml bağlar inşa etmelerine yol accedilabilmektedir Ancak
bazı ailelerin de samimi olarak ccedilocuklarının succedila bulaşmalarını arzulamadıkları ve bu sebeple
ccedilocuklarına goumlzdağı vermek iccedilin şiddet uyguladıkları soumlylenebilir
Tablo 11 Ccedilocukların Evden Kaccedilıp-Kaccedilmadıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Durumları Sayı
Evet 18 600
Hayır 12 400
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların evden kaccedilma sıklığı goumlruumllmektedir Araştırma
grubunda yer alan ccedilocukların yarısından fazlasının ( 60) zaman zaman ev ortamlarını terk
etmeleri onların succedilluluk eğilimlerini arttıran bir neden olmaktadır Evden kaccedilan ccedilocukların
kaccedilma sıklıklarına ilişkin oranlar da şu şekildedir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
296
Tablo 12 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Sıklıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Sıklıkları Sayı
1-2 defa 6 334
3-4 defa 4 222
5-6 defa 1 55
7 ve daha fazla 7 389
Toplam 18 1000
Evden kaccedilan ccedilocuklar iccedilerisinde 7 ve daha fazla sayıda kaccedilanlara ilişkin gerccedilekleşen
oran en yuumlksektir Bunu 1-2 defa ve 3 defa kaccedilanlara ilişkin dağılım izlemektedir Ccedilocukların
evden kaccedilmaları ebeveynlerin izinlerinin ve rızalarının dışında geceyi dışarıda geccedilirilebilecek
şekilde evden uzaklaşmaları anlamına gelmektedir Bu uzaklaşma aynı yerleşim boumllgesi ve ili
iccedilerisinde olabileceği gibi başka illere gitme şeklinde de gerccedilekleşebilmektedir Ccedilocuğun
geceyi sokakta veya başka illerde geccedilirmesi onu ccedilok sayıda sapma ve succedil eylemine karşı accedilık
hale getirebilmektedir Bazı ccedilocukların ebeveyn ve yakın akraba denetiminin hissedilmediği
ortamlarda karınlarını duyurmak ve başka yerleşim yerlerine gidebilmek iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık ve gasp gibi succedillar işleyerek gerccedilekleştirdikleri soumlylenebilir Aynı şekilde bu
ccedilocuklar sapkın tutumlar geliştirdikleri gibi sapkın eylemlere de maruz kalabilmektedirler
Tablo 13 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Nedenlerinin Dağılımı
Evden Kaccedilma Nedenleri Sayı
Evde dayağın olması 3 167
Arkadaşların teşviki 4 222
Uumlvey ccedilocuk olma 11 611
Toplam 18 1000
Ccedilocukları succedila eğilimli kılan faktoumlrler iccedilerisinde son derece oumlnem arz eden evden
kaccedilma olaylarının ortaya ccedilıkmasında etkili olan nedenlere bakıldığında en ccedilok ldquouumlvey evlat
olmardquo faktoumlruumlnuumln oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir ( 611) Bu son derece dikkat ccedilekici bir
bulgudur Uumlvey evlat olma evden kaccedilmanın bir gerekccedilesi olarak goumlruumllmektedir Uumlvey ccedilocuk
olmak evden kaccedilışı haklılaştıran bir aile ortamının varlığına goumlnderme yapmaktadır Ayrıca
uumlvey ccedilocuğun yeni ebeveyni iccedilselleştirmesi ve ona alışması son derece guumlccediltuumlr Bu durum
ebeveyn bağlılığının daha az olacağı veya ebeveynlerin uumlvey ccedilocuk uumlzerindeki denetiminin
daha az gerccedilekleşeceği şeklinde de yorumlanabilir Bundan ayrı olarak uumlvey ccedilocukların
olduğu aile ortamlarının ccedilocuk accedilısından huzur verici nitelikten uzak olabileceği veya uumlvey
baba veya anne tarafından daha fazla şiddete maruz kalabileceği de ihtimal dacirchilindedir
Evden kaccedilma nedenleri arasında diğer oumlnemli sebepler sırasıyla ldquoarkadaşların teşvikirdquo ( 22
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
297
2) ve ldquoevde dayağın olmasırdquo ( 167) goumlsterilmektedir Arkadaş veya akran etkisi bireylerin
uyumcu veya sapkın tutum geliştirmeleri uumlzerinde son derece oumlnemlidir Succedil literatuumlruumlnde
sapkın veya succedillu akran etkisinin succedilluluğun temel bir goumlstergesi olduğu konusunda yaygın
bir kanının olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilok sayıda araştırma (oumlrneğin bkz Elliott ve
Menard 1996 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002) succedil
davranışının genel olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlendiği ve aynı şekilde
succedilluların diğer succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular ortaya
koymuştur Bireyi evden kaccedilıran ve onu sokaklara youmlnelten faktoumlrlerden birinin de ldquo aile iccedili
şiddetrdquo (dayak) olması araştırma accedilısından beklenen bir husustur Evdeki şiddetin varlığı
ccedilocuğu ev dışı yeni mekacircn arayışına itmektedir Yeni mekacircn arayışı da bireylerin sapkın
akranlarla temas etme olanağını arttırmakta ve bu da onları daha ccedilok succedila eğilimli hale
getirmektedir
Tablo 14 Ccedilocukların Geceyi Sokakta Geccedilirip Geccedilirmediklerinin Dağılımı
Geceyi Sokakta Geccedilirme Durumu Sayı
Hayır 13 433
Evet 17 667
Toplam 30 1000
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı geceyi sokaklarda geccedilirdiklerini belirtmişlerdir ( 667)
Geceyi sokakta geccedilirdiklerini belirtenler iccedilerisinde en yuumlksek oran 9 ve daha fazla sayıda
sokakta gecelediğini belirten seccedilenekte gerccedilekleşmiştir ( 588) Geriye kalan diğer ccedilocuklar
da dışarıda geceleme konusunda farklı rakamları ifade etmişlerdir
44 SOKAKTA CcedilALIġMAYA ĠLĠġKĠN DEĞĠġKENLER
Burada ccedilocukların ilk olarak hangi yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başladıkları sokakta
ccedilalışma nedenleri ne duumlzeyde kazanccedil elde ettikleri ne tuumlr işler yaptıkları kazanccedillarını nasıl
değerlendirdikleri ne kadar suumlre ccedilalıştıkları ve ccedilalışmayı nasıl goumlrduumlkleri gibi konular ele
alınacaktır
Tablo 15 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢlama YaĢlarının Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma YaĢı Sayı
10 yaş ve 10 yaştan oumlnce 22 734 10 yaşından sonra 8 267 Toplam 30 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
298
Tablonun en ilginccedil bulgusu ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda ccedilalışmaya ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda başlamış olmalarıdır Tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların 734‟uuml 10
ve daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda uumlcret getirici işler yapmaya başlamışlardır Sokakta
ccedilalışma yaşının oumlzellikle en ccedilok 8 9 ve 10‟lu yaşlarda yoğunlaştığı tespit edilmiştir Ayrıca
ccedilocukların ccedilalışma yıllarına bakıldığında ise 3-4 yıl arasında ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı
433 5-6 yıl ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı 20 7-8 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin
oranı ile 1-2 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı ise 167 olarak saptanmıştır
Ccedilocukların ccedilok erken yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başlamalarının veya sokağa
takılmalarının ccedilok sayıda nedenleri vardır Bu araştırmada sokaklarda ccedilalışma gerekccedilesi
olarak şu gerekccedileler ve oranlar saptanmıştır
Tablo 16 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma Nedenleri Sayı
Yoksulluk 2 67
Para kazanma isteği 3 100
Babamın işsiz olması 2 67
Babamın hasta olması 4 133
Babamın oumlluumlmuuml 1 33
Evin geccedilimini sağlayacak başka kimsenin olmaması 4 133
Ebeveynlerimin zorlaması 6 200
Ccedilalışan arkadaş ve yakınların etkisi 2 67
Aile buumltccedilesine katkıda bulunmak 2 67
Hayat deneyimi kazanmak ve meslek edinmek 1 33
Okul ihtiyaccedillarımı karşılamak 3 100
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan sokakta ccedilalışma nedenlerinin ccedilok farklılık arz ettiği
anlaşılmaktadır Burada en ccedilok ldquoebeveynlerinin zorlamasırdquo seccedileneği belirtilmiştir Hiccedil
şuumlphesiz ccedilocukların ccedilalışmaya zorlanmaları son derece dramatik bir olaydır Ancak
ebeveynsel zorlamanın temelinde ekonomik guumlccedilluumlklerinsorunların olduğunu tahmin etmek
guumlccedil değildir Aynı şekilde bazı ccedilocuklar ldquoevin geccedilimini sağlayacak kimsenin olmayışınırdquo
bazıları ldquobabalarının hasta olmasınırdquo bazıları ldquopara kazanma isteğirdquo bazıları ldquoyoksullukrdquo
bazıları da ldquookul masraflarını ccedilıkarmakrdquo gibi nedenleri belirtmişlerdir Buumltuumln bu faktoumlrlerin
ekonomik sorunlarla ilintili değişkenler olduğu bir gerccedilektir Burada oumlzetle ccedilocukların
sokakta ccedilalışma veya sokakta bulunma nedeninin ekonomik kaynaklı olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Diyarbakır‟da sokaktaki ccedilocuklar uumlzerinde gerccedilekleştirilen araştırmalar (oumlrneğin
birkaccedil araştırma iccedilin bkz Bilgin 2008 Okumuş 2007 Guumlneş-Kalaycı 2004) aynı şekilde
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenlerinin ekonomik yoksulluk olduğu ve dolayısıyla
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
299
ccedilocukların da ailelerine maddi katkıda bulunmak ve okul masrafınıharccedillığını karşılamak iccedilin
ccedilalıştıklarını ortaya koymaktadır Sosyal Hizmetler ve Ccedilocuk Esirgeme Kurumu (SHCcedilEK)
Devlet İstatistik Enstituumlsuuml (DİE) ve UNICEF-Tuumlrkiye işbirliğiyle gerccedilekleştirilen Sokakta
Yaşayan ve Ccedilalışan Ccedilocuklarla Katılımlı Eylem Araştırması‟nın (2000) sonuccedillarına goumlre de
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenleri şu şekilde saptanmıştır Ccedilocukların 8015‟i ldquoaile
buumltccedilesine katkıda bulunmakrdquo 840‟ı harccedillığını ccedilıkarmak 496‟sı ldquoevin geccedilimini
sağlamakrdquo 344‟uuml ldquoailesi istediği iccedilinrdquo 115‟i ldquokendi istediği iccedilin ldquo ve 191‟i de
ldquocevapsızrdquo seccedileneğini işaretlemişlerdir (bkz İccedilli-Arıkan 2007 42) Araştırma kapsamında
goumlruumlşuumllen ccedilocukların sokakta yaptıkları işler ise şunlardır
Tablo 17 Ccedilocukların Sokakta Yaptıkları ĠĢ Tuumlrlerinin Dağılımı
Sokaklarda Yapılan ĠĢ Tuumlrleri Sayı
Simit satma 2 67
Ayakkabı boyama 4 133
Pazarda el arabası ile eşya taşıma 1 33
Ccediloumlp toplama 12 400
Sakız satma 4 133
Araba camı silme-yıkama 2 67
Pazar yerinde seyyar satıcılık yapma 4 133
Kuumlccediluumlk suumls eşyalarını satma 1 33
Toplam 30 100
Ccedilocuklar genel olarak sokakta seyyar satıcılık yapma ayakkabı boyama simit sakız
şeker balon su ve buz gibi eşyalar satma otomobillerin camlarını silme ccediloumlp toplama su
taşıma mezarlıklarda temizlik işleri gibi ccedilok sayıda işler yapmaktadırlar Ancak
araştırmamızda sokakta ccedilalışıp succedil işleyen ccedilocukların en ccedilok ldquoccediloumlp toplamardquo işleri yaptıkları
goumlruumllmektedir ( 40) Diyarbakır Sosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln yaptığı bir ccedilalışmada
da kentte ccediloumlp toplayarak para kazanan 500 duumlzeyinde ccedilocuk olduğu saptanmıştır (Okumuş
200732)
Ccediloumlp toplama sokaklarda ccedilocuklar tarafından yapılan en niteliksiz işlerden biridir Aynı
zamanda ccediloumlp toplama işi ccedilalışma saatleri accedilısından da oldukccedila riskli olarak
nitelendirilebilecek bir zaman dilimini kapsamaktadır Ccediloumlpler genelde akşamgece vakitleri
veya karanlık ccediloumlkmeye başladıktan sonra toplanır Bu nedenle de bu işguumlcuumlnde ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilin saldırı ve şiddete maruz kalabilme riski de soumlz konusu olabilmektedir
Araştırma grubunda goumlruumlşuumllen ccedilocukların oumlnemli bir oranının ccediloumlp toplama gibi en niteliksiz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
300
işlerden kazanccedil elde etmeye ccedilalışmaları onların iccedilinde bulundukları ekonomik sıkıntıyı
goumlstermesi accedilısından da son derece dikkat ccedilekicidir
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 50) haftanın her guumlnuuml ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların 20‟si de haftada 5ndash6 guumln ccedilalıştıklarını ifade etmişlerdir Geriye kalanlar ise
haftada 1 ile 4 guumln arasında değişen guumln sayısında ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir Aynı şekilde
ccedilocukların oumlnemli bir kısmı ( 692) okulların accedilık olduğu zamanlarda bile guumlnde en az 4-5
saat ccedilalıştıklarını dile getirmişlerdir Ccedilocukların 23‟uuml de guumlnde 2-3 saat arası ccedilalıştıklarını
ccedilocuklardan sadece ikisi okul guumlnlerinde ccedilalışmadığını belirtmiştir
Bu ccedilocukların buumlyuumlk bir oranı ( 833) Diyarbakır‟ın her boumllgesinde ccedilalıştıklarını
ifade etmişlerdir Bir anlamda soumlz konusu ccedilocukların ccedilalışma yerleri ve ortamları iccedilin
belirlenmiş her hangi bir sokak veya mekacircn soumlz konusu değildir Sadece birkaccedilı ccedilalıştıkları
belirli yer olarak tren garı ve alışveriş mekacircnlarının oumlnuumlnuuml belirtmişlerdir
Ccedilalışmanın yapıldığı tarihte ccedilocukların sokaklarda yaptıkları işlerden elde ettikleri
kazanccedillarının da ccedilok yuumlksek olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Guumlnluumlk kazanccedil olarak ccedilocukların 20‟si
1ndash2 TL 20‟si 3ndash4 TL arası 267‟si 5ndash6 TL arası 167‟si 7-8 TL arası ve 166‟sı da
9 TL ve uumlstuuml kazanccedil elde ettikleri belirlenmiştir
Ccedilocuklar kendi kazanccedillarının buumlyuumlk bir kısmını ebeveynlerine verdiklerini ifade
etmişlerdir ( 667) Geriye kalanlar da kazanccedillarını okul ihtiyaccedillarını karşılama ve giyecek
ve iccedilecek gibi bazı ihtiyaccedillarını gidermede kullandıklarını belirtmişlerdir Ccedilalışan ccedilocukların
buumlyuumlk bir kısmı ( 80‟i) eve para goumltuumlremediklerinde ebeveynlerinin bir şey demediklerini
belirtirken 133‟uuml de ebeveynlerinin şiddetine (dayak) maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
Ccedilocukların 67‟si de ebeveynlerinin tepkilerinin sadece kızma ile sınırlı kaldığını
soumlylemişlerdir
Tablo 18 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaktan Memnun Olup-Olmadıklarının Dağılımı
CcedilalıĢmadan Memnun Olma Durumu Sayı
Evet 21 700
Hayır 9 300
Toplam 30 1000
Araştırmanın ilginccedil bir bulgusu ccedilalışan ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda
ccedilalışmaktan memnun olduklarını belirtmiş olmalarıdır Ccedilocukların sokakta ccedilalışma
durumlarını olumlu olarak tanımlamalarının en oumlnemli nedeni iccedilinde bulundukları
yoksulluktur Ccedilocuklar zor ve koumltuuml koşullarda ccedilalışmak suretiyle ailelerinin ekonomik
sorunlarını gidermede kısmen de olsa yardımcı olduklarını duumlşuumlnmektedirler Ccediluumlnkuuml
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
301
ccedilocukların memnuniyet duyma nedenlerinin başında elde ettikleri kazanccedilla ailenin ( 286)
ve kendi ihtiyacını (238) karşılama gibi gerekccedileler yer almaktadır Bazı ccedilocuklar da
kazandıkları para ile kendilerini geleceğe hazırladıklarını ( 19) bazıları da arkadaş grubuyla
hoşlandıkları şeyleri yapma olanağına sahip oldukları ( 19) veya sokakta kalmayı
arzuladıklarını ( 95) ifade etmişlerdir Sokakta ccedilalışmaktan memnuniyet duymayan
ccedilocuklar da memnuniyetsizliğin nedeni olarak en ccedilok sokakta var olan riskleri ve okula
gereken oumlnemi verememelerini goumlstermişlerdir
45 SOKAKTA CcedilALIġAN VE KISMEN YAġAYAN CcedilOCUKLAR VE
SUCcedilLULUK
Bu araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların hepsi sokakta ccedilalışmaya ve yaşamaya
başladıktan sonra bir şekilde polis tarafından alıkonulmuşlardır Bu nedenle 30 ccedilocuğun hepsi
bir şekilde succedil işledikleri gerekccedilesiyle goumlzaltına alınan ve haklarında işlem yapılmış
ccedilocuklardır Yaklaşık olarak her yıl Diyarbakır Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuumlne ortalama 1500
dolayında succedil olayının intikal ettiği belirtilmektedir İntikal eden bu succedilların ağırlıklı olarak
hırsızlık yankesicilik ve kapkaccedil gibi succedil tuumlrlerinden oluştuğu goumlruumllmektedir (Guumlneş ve
Kalaycı 2004 15) Eren (2007128) de Diyarbakır il merkezi ve ilccedilelerinde 2001 yılında her
hangi bir succedil şuumlphelisi olarak yakalanıp savcılığa ccedilıkartılan ccedilocuk sayısının 1524 iken bu
rakamın 2006 yılında 100 artarak 3308‟e yuumlkselmiş olduğunu belirtmektedir
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların niccedilin goumlzaltına alındıkları hususu kendi
beyanlarına dayanarak şu şekilde tablolaştırılmıştır
Tablo 19 Ccedilocukların Polis Tarafından AlıkonulmaGoumlzaltına Alınma Sebeplerinin
Dağılımı
Goumlzaltına Alınma Sebepleri Sayı
Geceyi sokakta geccedilirdiğim iccedilin 2 67
Succedil ve sapkın eylemlerinden dolayı 25 833
Şuumlphe uumlzerine 2 67
Sokakta ccedilalıştığım iccedilin 1 33
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan da accedilık bir şekilde goumlzlemlendiği gibi ccedilocukların en ccedilok goumlzaltına
alınma nedeni işledikleri succedil ve sapma eylemlerinden dolayıdır ( 83) Burada soumlz edilen
succedil ve sapma eylemleri kapkaccedil hırsızlık kavga etmeadam yaralama madde kullanmasatma
gibi davranışlardır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
302
Tablo 20 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra SabıkaSicil Belgesi
Kaydına Sahip Olup Olmadıklarının Dağılımı
SabıkaSicil Kaydının Olup Olmadığı Sayı
Evet 14 467
Hayır 16 533
Toplam 30 1000
Ccedilocukların soumlz konusu succedil eylemlerinden dolayı ccedilok sayıda succedillardan sicil kayıtları
olduğu belirlenmiştir Ccediloğu ccedilocuk sabıka veya sicil kaydının olduğunu belirtmiştir ( 467)
Geriye kalan ccedilocuklar ise herhangi bir sabıka veya sicil kaydının olmadığını ifade etmişlerdir
( 533) Soumlz konusu bu ccedilocukların sabıka veya sicil kayıtlarına ilişkin succedillar aşağıda
belirtilmiştir
Tablo 21 Ccedilocukların Hangi Succediltan Dolayı Sabıka Kayıtlarının Olduğunun Dağılımı
Sabıkanın Olduğu Succedil Tuumlruuml Sayı
Hırsızlık yankesicilik 8 571
Kapkaccedil 1 71
Uyuşturucu madde satma ve kullanma
( esrar ve hap)
2
143
Kavga ve adam yaralama 1 71
Hırsızlık kavga ve yaralama 2 143
Toplam 14 1000
Tablodan genel olarak ccedilocukların en ccedilok sabıkası olan succedil eylemlerinin hırsızlık
yankesicilik ve uyuşturucu madde satma veya kullanma olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizde
ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin istatistikler de ccedilocukların en ccedilok hırsızlık succedilunu işlediklerini
goumlstermektedir
Tablo 22 Ccedilocukların Madde Kullanma Durumlarının Dağılımı
Madde Kullanma Durumları Sayı
Evet 26 866
Hayır 4 134
Toplam 30 1000
Aynı şekilde araştırma grubunda yer alan ccedilocukların 86‟sının bağımlılık yapıcı
madde kullandıkları saptanmıştır Madde kullanmaya ilişkin gerccedilekleşen bu oranın yuumlksek
olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışma succedil işlediği gerekccedilesiyle haklarında işlem
yapılan ccedilocuklar uumlzerine gerccedilekleştirildiği iccedilin soumlz konusu ccedilocukların uyuşturucu veya
bağımlılık yapıcı madde kullanma oranının da yuumlksek olarak gerccedilekleşebileceği oumlngoumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
303
Bu nedenle succedil işleme durumlarına bakılmaksızın sokakta yaşayan ve ccedilalışan ccedilocuklar
uumlzerine gerccedilekleştirilecek herhangi bir ccedilalışmada bu oranın daha duumlşuumlk duumlzeyde
gerccedilekleşmesi muhtemeldir Oumlrneğin Guumlngoumlr (2008) Mersin ili oumlrneğinde 510 sokaktaki
ccedilocuk uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada ccedilocukların sadece 24‟uumlnuumln madde kullandıklarını
38‟inin madde kullanan arkadaşlarının olduğu 22‟sinin succedil işleyen arkadaşlara sahip
olduklarını belirtmiştir Aynı şekilde bu ccedilocukların 90‟a yakını bu succedillu arkadaşlarla
goumlruumlştuumlklerini ( 179‟u ldquoccedilok sıkrdquo 304‟uuml ldquosıkrdquo ve 41‟i de ldquoara sırardquo) ve bu ccedilocuklardan
14‟uuml de succedil eylemi iccedilerisinde yer aldıklarını belirtmişlerdir
Tablo 23 Ccedilocukların Kullandıkları Madde Tuumlrlerinin Dağılımı
Kullanılan Madde Tuumlrleri Sayı
Sigara 6 230
Yapıştırıcı madde (bally) alkol 4 158
Uccedilucu madde (tiner) sigara 5 192
Alkol sigara esrar 2 76
Sigara esrar 3 115
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara 1 38
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara esrar 1 38
Uccedilucu madde (tiner) alkol sigara hap 4 158
Toplam 26 1000
Yukarıdaki tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların soumlz konusu maddelerden en ccedilok
sigara tiner ve bally gibi uccedilucu madde ve alkol kullandığı saptanmıştır Tablo accedilısından en
ilginccedil bulgu ccedilocukların 23‟uumlnuumln (6 ccedilocuk) esrar kullandıklarının belirlenmiş olmasıdır
Sosyolojik accedilıdan ccedilocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenleri iccedilerisinde aile
yapısı (ailenin ilgisizliği ve duygusal ihmal soumlz konusu maddeleri ailede kullanan bireylerin
varlığı parccedilalanmış aileler aile iccedilindeki fiziksel ve cinsel istismarın varlığı gibi) akran grup
yapısı (akranlardan kullanan bireylerin varlığı arkadaşlara oumlzenti ve akran baskısı grup
iccedilerisinde kendini kanıtlama maddeyi merak etme gibi) korkuyu gidermek ve cesareti
arttırmak (daha kolay succedil işleyebilmek heyecan arama mağdura ve yaptıkları sapkınsuccedil
eylemelerine karşı duyarsızlaşmak) ve sokakların yapısı (kolay elde edilebilirlik ebeveynsel
goumlzetim ve denetimin yokluğu enformel denetimin zayıflığı) en dikkat ccedilekenleri
oluşturmaktadır Bu tuumlr maddeleri kullanmak ile succedil işlemek arasında bir ilişkiden soumlz etmek
muumlmkuumlnduumlr En azından bu maddeleri kullanan ccedilocukların succedil işleme riskinin daha yuumlksek
olduğunu soumlyleyebiliriz Oumlzellikle bazı ccedilocukların bu maddeleri satın almak iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık gasp ve kapkaccedil gibi succedilları işleyerek edindikleri ileri suumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
304
Goumlruumlşme yaptığımız ccedilocukların ccediloğu esrar ve diğer bazı uyuşturucu hapları
edinmenin ccedilok kolay olduğunu ve bu maddelerin satıldığı yerleri bildiklerini ve edinmek
istediklerinde kolay temin edebildiklerini belirtmişlerdir
Tablo 24 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Bağımlılık Yapan
Maddeleri Kullanan ArkadaĢlara Sahip Olup-Olmadıklarının Dağılımı
Madde Kullanılan ArkadaĢların Varlığı Sayı
Evet 30 1000
Hayır - 00
Toplam 30 1000
Ayrıca araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların arkadaşlarının da kendileri gibi
bağımlılık yapıcı maddeler (sigara bally tiner alkol vb) kullandıklarını belirtmişlerdir Bu
ccedilocukların da en ccedilok esrar bally sigara ve alkol gibi maddelerden birini veya diğerleri ile
birlikte kullandıklarını ifade etmişlerdir
Bağımlılık yapıcı madde kullanma alışkanlıkları genelde belirli bir akran grubu
iccedilerisinde oumlğrenilmektedir Aynı şekilde succedil davranışının veya succedila ilişkin kalıpların da akran
grubu iccedilerisinde oumlğrenildiği hususu kriminolojide yaygın olarak kabul edilen bir goumlruumlş haline
geldiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Konuya ilişkin yapılmış ccedilok sayıda araştırma (Oumlrneğin bkz
Elliott ve Menard 1996 Elliott ve Voss 1974 Elliot Huizing ve Menard 1989 Akers vd
1979 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002 ) succedilluların birlikte
oldukları veya arkadaş edindikleri bireylerin de oumlnemli bir oranının kendileri gibi succedillu
bireylerden oluşmuş olduğunu ortaya koymuştur Bu araştırmaların succedil davranışının genel
olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlenen bir edim olduğunu ve ccedilocukların diğer
succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular saptadıkları goumlruumllmektedir Bu
ccedilerccedilevede Elliott Huizinga ve Ageton (1985) succedillu akranların succedilluluğun en oumlnemli
nedensel faktoumlrlerinden biri olduğunu ileri suumlrmektedirler Bu sebeple sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocukların succedillu ccedilocuklarla veya akranlarla temas etme riski sokaklarda olmayan
diğer ccedilocuklara kıyasla daha yuumlksek olduğu soumlylenebilir
Tablo 25 Ccedilocukların Bağımlılık Yapıcı Maddeleri Kullanma Nedenlerinin Dağılımı
Madde Kullanma Nedenleri Sayı
Arkadaş ccedilevresi ile birlikte olma ve oumlzentimerak 4 154
Can sıkıntısını gidermek eğlenmek heyecan yaratmak iccedilin 22 846
Toplam 26 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
305
Ccedilocukların bağımlılık yapıcı madde kullanma nedenlerinin başında can sıkıntısını
giderme ve eğlenmek olduğu goumlruumllmektedir Arkadaş ccedilevresine oumlzenti duyma ve kullanılan
maddeyi merak etme gibi nedenler de ikinci sırada gelmektedir
Ccedilocukların sokakta karşılaştıkları bazı riskler bedensel veya fiziksel accedilıdan kalıcı iz
bırakmasının yanı sıra sosyal ve kişisel yaşamlarını da oumlnemli oumllccediluumlde olumsuz olarak
etkileyebilmektedir Oumlrneğin ccedilocukların sokaklarda karşılaştıkları bazı şiddet eylemleri
onların travma yaşamalarına yol accedilabilecek kadar tehlikeli boyutlara ulaşabilmektedir Aynı
şekilde ccedilocuğun maruz kaldığı bu tuumlr şiddet eylemleri onları da aynı şekilde şiddet
uygulayacak bireylere doumlnuumlştuumlrebilecektir Bu ccedilerccedilevede şiddete maruz kalmak ile şiddete
youmlnelmek arasında goumlrece bir ilişkiden soumlz etmek muumlmkuumlnduumlr
Tablo 26 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Kendilerine Cinsel Tacizde
Bulunulup Bulunulmadığının Dağılımı
Cinsel Tacize Uğrama Durumu Sayı
Evet 4 133
Hayır 26 867
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloya bakıldığında ccedilocukların oumlnemli bir oranının sokakta her hangi bir
cinsel şiddete maruz kalmadıklarını goumlruumllmektedir ( 867) Ccedilocukların sadece 133‟uuml (4
kişi) cinsel şiddet eylemi ile karşı karşıya geldiklerini itiraf etmişlerdir Bunlar da kendilerine
tacizde bulunan kişilerin sokakta boş gezen serseri ccedilocuklar olduğunu belirtmişlerdir Ayrıca
araştırma grubunda bulunan ccedilocukların yarısı sokakta ccedilalışmaya başladıktan sonra sokakta
bazı kazalara maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
5 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların tuumlmuuml herhangi bir succedil şuumlphesi ile polis
tarafından goumlzaltına alınan ccedilocuklardır Soumlz konusu ccedilocukların ccediloğu hırsızlık yankesicilik
adam yaralama ve uyuşturucu madde kullanma ve satma succedillarından haklarında işlem
yapılmıştır Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların succedillulukla ilintili veya succedila
eğilimli olmalarında dikkat ccedileken bazı oumlzellikler şu şekilde belirtilebilir Ccedilocukların
ebeveynlerinin oumlğrenim duumlzeylerinin duumlşuumlk olması (annelerinin 90‟ı okuma yazma bile
bilmiyor babalarının da 43‟uuml her hangi bir okul mezunu değil) onların oumlnemli bir oranının
goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olmaları ( 70) ailelerinin son derece yoksul olmaları
(babalarının ccediloğunun duumlşuumlk nitelikli veya guumlndelikccedili iş alanlarda ccedilalıştıkları kazanccedillarının
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
306
son derece duumlşuumlk olduğu ve goumlccedil sonrası ekonomik sorunlar yaşadıkları ccedilocukların 94‟e
yakını ailelerini ldquoccedilok fakirrdquo ve ldquofakirrdquo olarak nitelendirdikleri) evden kaccedilma sıklığının
yaygınlığı ( 60) ccedilocukların bazı guumlnlerde sokaklarda sabahladıkları ( 667) sapkın ve
sokaklara takılan akranlara sahip oldukları (arkadaşlarının ccediloğu da kendileri gibi uyuşturucu
veya bağımlılık yapıcı madde kullandıkları) oumlğrenim kurumlarından ayrılmaları veya terk
etmeleri ( 53‟uuml halihazırda bir oumlğrenim kurumuna devam etmiyor) aileye ilişkin ciddi
sorunlar yaşamaları (uumlvey ccedilocuk olma 611 90‟ı evde suumlrekli ve bazen fiziksel şiddet
goumlrduumlklerini ifade etmeleri 25‟inin babasının hayatta olmaması ccedilocukların 367‟sinin
ebeveynlerinin ayrı yaşamaları) ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda sokakla tanışmaları ve sokakta ccedilalışmaya
başlamaları ( 734‟uuml 10 yaşına varmadan sokakları mesken edindikleri) yaptıkları iş
tuumlruumlnuumln son derece niteliksiz olması ( 40‟ı ccediloumlp toplama işini yapıyor) gibi etkenler sokakta
ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukları succedillu kılan faktoumlrler olarak dikkat ccedilekmektedir Bu
bulgular araştırmamızın hipotezlerini doğrular niteliktedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Ccedilocukluk
doumlneminde deneyimlenen yaşam tarzları ve yaşanılankarşılaşılan guumlccedilluumlklermağduriyetler
succedilluluğun oumlnemli belirleyicileri olarak etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilocukluk
deneyiminin olumlu ve olumsuz bir tarzda şekillenmesinde oumlzellikle de ccedilocuğun yetiştiği aile
ortamı (şiddet sevgisizlikilgisizlik yoksulluk succedillu ve sapkın bireylerin varlığı
ebeveynlerin ccedilocuk yetiştirme konusundaki bilgisiz oluşları ccedilalışma youmlnuumlnde baskılamaları
gibi) okul deneyimi succedillu akran etkileri ailenin ekonomik geccedilim sorumluluğunu omuzlarında
hissetmeleri sokakta karşılaştıkları guumlccedilluumlkler taciz ve bazı sosyo-ekonomik dezavantajlar
dominant faktoumlrler olarak etkide bulunduğu soumlylenebilir Soumlz konusu doumlnemde ccedilocukların
sorunsuz bir aile yapısı iccedilerisinde sosyalleşmelerinin sağlanması ve oumlğrenimlerine devam
edebilme olanaklarının yaratılması gerekirken sokakların riskli alanlarında yaşam
muumlcadelesine atılmaları atılmak zorunda bırakılmaları onları succedila eğilimli kılan oumlnemli bir
etken olmaktadır Oumlzellikle de aile denetiminden kaccedilan ccedilocukların sokaktaki succedillu kuumlltuumlruumln
etkisine accedilık olma riskleri daha yuumlksektir
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından oumlzellikle ccedilalıştırılmaları konusunda zorlanmaları ve
ccedilocukların istenilen duumlzeyde parayı eve goumltuumlrememeleri durumunda psikolojik ve fiziksel
şiddet goumlrmeleri ccedilocukların ccedilok para kazanmak iccedilin zamanlarını daha ccedilok sokaklarda
geccedilirmelerine veya evden kaccedilma veya eve doumlnmeme gibi sonuccedillara yol accedilabilmektedir Bu
olumsuz tutumlar bazen de ccedilocukları hırsızlık yapmaya da itebilmektedir Sonuccedil olarak
ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik bu olumsuz tutumları ccedilocukların ebeveynlerine olan
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
276
denetlenmeyen oyun salonlarının ccedilekiciliği l) bireylerin sokaklardaki ccedilocuklara merhamet ve
yardımseverlik duygusu altında verdikleri para ve eşyanın etkisi ve uzmanlık becerisi
olmayan bazı goumlnuumllluuml kuruluşların medyatik ccedilalışmalarının yarattığı olumsuz etkiler
2 Sokakta yaşayan ccedilocukları bekleyen riskler ise şu şekilde belirtilmiştir a) ihmal ve
istismara maruz kalma b) bali tiner sigara alkol gibi bağımlılık yapıcı bazı maddeleri
kullanmaya alışma c) zihinsel ve fiziksel gelişimindeki gerileme d) dayak yaralama ve oumllme
gibi bazı şiddet tutumları ile karşı karşıya gelme e) hırsızlık gasp gibi succedilları işlemeye
eğilimli olma f) psikolojik sorunlar g) fiziksel kazalara uğrama ı) eğitim ve sağlık alanında
bazı sorunlar ile karşı karşıya gelme i) cinsel taciz ve tecavuumlze uğrama
Sokakta ccedilalışmak veya sokağı mesken edinmek ile succedilluluk arasında goumlrece bir ilişkiyi
oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Oumlzellikle ailede ciddi sorun veya sorunlar yaşayan ve sapkın
akranlarla temas etme olanağına sahip olan ccedilocukların succedilluluk accedilısından ciddi risk grubunu
oluşturduğu bir gerccedilektir Ailede gerekli ilgiyi ve sevgiyi goumlremeyen ccedilocukların yeni ilgi
alanı oluşturmaya youmlnelecekleri beklenen bir tutumdur Sapkın ve succedillu akran grupları burada
alternatif bir ilgi seccedileneği olarak devreye girmektedir
Ccedilocuk gelişimi ve yetiştirme konusunda son derece eğitimsiz ve bilgisiz olan bazı
ebeveynlerin zaman zaman ccedilocuklarını zorla ccedilalıştırdıkları ve dahası bu ccedilocukları fazla
kazanccedil elde etme konusunda da zorladıkları bilinen bir husustur Zorla ccedilalıştırılmak zorunda
bırakılan ve belirli miktarda para getirme zorunluluğu ile karşı karşıya gelen bazı ccedilocukların
istenilen duumlzeyde para kazanamadıkları veya kazandıkları parayı kişisel harcamaları iccedilin
kullandıklarında akşamgece eve doumlnme konusunda isteksiz davrandıkları ve bazen de eve
doumlnmedikleri tahmin edilmektedir Gerek evde ebeveyn baskısına maruz kalan ccedilocuklar
gerekse istenilen duumlzeyde para kazanamayan veya para kazandıkları halde ailelerinin
istedikleri miktarda parayı veremeyen ccedilocukların şiddet hakaret hırpalama adam yerine
konmama ilgisizlik gibi tutumlara maruz bırakılmaları onların evlerine ve ebeveynlerine
karşı duydukları ilgi ve bağlılıklarını zayıflatacaktır Ccediluumlnkuuml evde koumltuuml muamele ile
karşılaşma olasılığı olan bazı ccedilocuklar akşamları eve gitme yerine sokakları mesken edinme
veya başka illere gitme eğilimi sergileyeceklerdir Bu durum ccedilocukların giderek succedil yaşam
tarzına alışır hale gelmelerine yol accedilacaktır
Ccedilocuk succedilluluğunu irdeleyen yaklaşımlar genel olarak biyolojik psikolojikpsikiyatrik
ve sosyolojik yaklaşımlar şeklinde farklı disiplinler tarafından ele alınmaktadır Psikolojik ve
psikiyatrik yaklaşımlar ccedilocukların succedilluluk yapılarını antisosyal eğilimlilik kişilik
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
277
bozuklukları duumlşuumlk zekacirc ve iccedilguumlduumlsellik egosantrizm rijitlik hiperaktiflik zihinsel
rahatsızlıklar gibi etkenler ccedilerccedilevesinde ela almaktadır Biyolojik yaklaşımlar ise succedilluluğu
genelde genetiksel etkenler hormonal dengesizlikler ve beyine ilişkin sorunlarla
accedilıklamaktadır Son olarak sosyolojik yaklaşımlar ise ccedilocuk succedilluluğunu toplumsal yapı
toplumsal değişme sosyal sorunlar ve sosyalleşme gibi etkenler uumlzerinden ccediloumlzuumlmlemektedir
Burada oumlzellikle sokakta bulunma ile succedilluluk arasındaki ilişki sosyolojik ccedilerccedilevede analiz
edilmeye ccedilalışılacaktır Dikkat ccedilekici bir husus ccedilocukların sokakta bulunma nedenleri ile
succedilun sosyolojik nedenlerinin birbiriyle oumlrtuumlşuumlyor olmasıdır Bu da ccedilocuk succedilluluğu ile
sokakta ccedilalışma ve yaşama arasında bir ilişkinin varlığını goumlstermektedir
Succedil veya ccedilocuk succedilluluğunu ccediloumlzuumlmleyen ccedilok sayıda sosyolojik succedil teorisi
bulunmaktadır Bu kuramların her biri succedil olgusunu farklı değişkenler etrafında analiz
etmektedir Sosyal organizasyonsuzluk kuramı succedil fenomenini kent yaşam biccedilimi
(yoksulluk etnik heterojenlik yerleşim yerleri arası hareketlilik) ile bağlantılı olarak
irdelemektedir (Bkz Vito ve Holmes1994 141) Bohm Şikago kuramcılarının
ccedilalışmalarında yer alan sosyal organizasyonsuzluk ile ilintili succedil faktoumlrlerini şu şekilde
belirtmektedir a) ccedilocuklar uumlzerinde sosyal denetimin oumlnemli oumllccediluumlde yokluğu b) succedillu
davranışın genelde ebeveynler ve komşular tarafından onay goumlrmesi c) succedil işlemek iccedilin ccedilok
sayıda fırsatın olması d) meşru iş ve eğitim iccedilin ccedilok az sayıda fırsatın var olması
(Bohm1997 74) Bu kuramın genel olarak succedilu accedilıklama ccedilerccedilevesini izleyerek goumlccedil olgusu
ve goumlccediluumln yarattığı sorunlar kent yoksulluğu aile yapılarının ccediloumlzuumllmesi fiziksel ve değersel
bozulma sokaklardaki ccediloumlkuumlntuuml alanları gibi etkenlerin ccedilocukların succedila eğilimli olmalarında
etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Gerilim kuramı da succedil ve sapma olgusunu
ccediloumlzuumlmlerken sınıflı toplumlardaki amaccedil ve o amaca ulaşmak iccedilin varolan meşru yollar
arasındaki eşitsizliğin neden olduğu gerilim veya baskı suumlreccedillerine dikkat ccedilekmektedir Bu
kurama goumlre sınıflı toplumlarda alt sınıfa mensup olan bireylerin meşru amaccedillara yasal
yollardan ulaşma imkacircnları sınırlıdır veya engellenmiştir Bu sebeple dezavantajlı
pozisyonda olanların uumlst sınıfa yuumlkselebilme gayretleri oumlnemli oumllccediluumlde gayri meşru yolların
denenmesi ile gerccedilekleşmektedir Oumlzetle gerilim kuramı succedil analizinde toplumsal
engellemelerin veya fırsatların bloke edilmesinin sonuccedillarına dikkat ccedilekmektedir (akt Adler
vd1995111) Gerilim kuramını izleyerek goumlccedil ile birlikte kente yerleşen ailelerin iş
bulabilme olanaklarına sahip olamamalarının ccedilocukların sokakta ccedilalışmalarına neden olduğu
ve bu durumun da ccedilocukların succedila eğilimli olmalarında etkili olduğu soumlylenebilir Aynı
şekilde kent ortamında meşru fırsatlara ulaşma imkacircnlarının sınırlı veya bloke edilmiş olması
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
278
ve toplumsal eşitsizliğin varlığı gibi unsurlar da ccedilocuk succedilluluğunda etkili faktoumlrler olarak oumlne
ccedilıktığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Succedilluluğu kuumlltuumlr bağlamında ccediloumlzuumlmleyen alt kuumlltuumlr kuramları
da gerilim kuramı gibi succedilluluğun genelde alt-sınıfa oumlzguuml olarak ortaya ccedilıktığını
varsaymaktadır Ccedilocuk succedilluluğunu veya ccedilete succedilluluğunu succedilluluk alt-kuumlltuumlr
yaklaşımlarının uumlzerinden ccediloumlzuumlmleyen bu kuramlar ccedilete veya grupsal bağlamda
deneyimlenen yaşam tarzlarının egemen değerlerden farklı kuumlltuumlrel kodlar iccedilerdiğini ve bu
kuumlltuumlrel yapıların bireylerin succedillu değerler ve kodlar ekseninde sosyalleşmelerini sağlayarak
onları succedil işleme youmlnuumlnde motive ettiğini varsaymaktadır Kurama goumlre succedillu gruplar veya
ccedileteler tarafından yaşantılanan kuumlltuumlrel yapı oumlnemli oumllccediluumlde kriminojenik nitelikler
iccedilermektedir Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların bu kriminojenik değerlerle temas
etmeleri veya bu değerleri uumlretmeleri olasıdır ldquoSuccedillu Ccedilocuklarrdquo (Delinquent Boys 1955) adlı
uumlnluuml ccedilalışmasında Cohen succedil alt ndash kuumlltuumlruumlnuumln alt ve orta sınıf kuumlltuumlruuml arasındaki ccedilatışmanın
bir sonucu olarak ortaya ccedilıktığını ileri suumlrmektedir Succedil olgusunu ldquostatuuml engellenmesirdquo
uumlzerinden ccediloumlzuumlmleyen Cohen‟e goumlre statuuml engellenmesinin en ccedilok gerccedilekleştiği alanlardan
biri okuldur Bu sebeple Cohen alt sınıfa mensup ailelerin ccedilocuklarının okuldaki başarısızlık
durumları ile succedila youmlnelmeleri arasında bir bağlantı kurmaktadır Ona goumlre alt sınıfa mensup
bireyler okulda başarısız olmaktadırlar ve bu başarısızlık veya duumlşuumlk okul performansı onları
ccedilete oluşumlarının iccediline itmektedir Ccedileteye katılma başarısız olan bireylerin yeni bir benlik
oluşturma suumlreccedillerinde etkili olmaktadır Cohen oumlzetle ccedilocuk succedilluluğunu sınıf ebeveynlerin
durumları okul standartları ve ccedilete gibi unsurlarla ilintili olarak kuumlltuumlrel yapı ccedilerccedilevesinde
analiz etmektedir Succedil olgusunu alt-kuumlltuumlr kavramı ccedilerccedilevesinde ele alan diğer bir isim olan
Miller (1958) de ccedilocuk succedilluluğunun orta sınıfa oumlzguuml olan değer sistemine bir tepki olarak
ortaya ccedilıkmaktan oumlte alt sınıfın sahip olduğu değerler sisteminde bizzat succedilluluğa ilişkin
kuumlltuumlrel unsurların bulunması ile accedilıklamaktadır Succedil teorileri iccedilerisinde oumlnemli bir yere sahip
olan sosyal kontrol kuramı da succedillu davranışını bireylerin din aile okul gibi geleneksel
kurumlara ve değerlere olan bağlılıklarının zayıflaması ile accedilıklamaktadır Bu kuramın ilk
temsilcilerinden olan Hirschi (1969) aile okul ve din gibi geleneksel kurumların ve
değerlerin bireyleri sosyalleştiren temel unsurlar olduğunu ileri suumlrerek bireylerin bu
kurumlara ve değerlere olan bağlılıklarının zayıflamasıyla onların succedila youmlnelmeleri arasında
bir ilişki kurmaktadır Ayrıca bu yaklaşım ccedilocukluk doumlnemlerinde guumlccedilluuml bir iccedilsel denetimin
gelişmeyişinin veya iccedilsel denetim mekanizmasının sonradan işlevselliğini yitirmesinin bireyin
succedil veya sapkın tutum geliştirmesinde etkili olduğunu varsaymaktadır (bkz Williams III ve
McShane (1999 191) Aynı şekilde burada Gottfredson ve Hirschi‟nin succedilu accedilıklamak iccedilin
geliştirdikleri ldquoduumlşuumlk benlik denetimirdquo (low-self control) kavramsallaştırmasından soumlz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
279
edilebilir Onlar succedilluluğun temelinde ccedilocukların yetersiz yetişme tarzından kaynaklanan
ldquoduumlşuumlk benlik denetiminirdquo goumlrmektedirler Onlara goumlre iccedilguumlduumlsellik duygusuzluk fiziksel
risk alma dar goumlruumlşluumlluumlk soumlzel beceri yetersizliği maceraya duumlşkuumlnluumlk succedil mağdurlarına
karşı kayıtsızlık (acıya ilgisizlik) duumlşuumlk duumlzeyde bir performans bencillik evlilik iş ve
arkadaş edinmede istikrarsızlık ve şiddete eğilimli olmak gibi succedillulukla ilintili faktoumlrler
ldquoduumlşuumlk benlik denetimirdquo ile yakından ilişkilidir (Gottfredson and Hirschi 1996 39ndash41
Gottfredson and Hirschi 1990 89-91) Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların duumlşuumlk
sosyo-ekonomik ve kuumlltuumlrel bir ardalana sahip olmaları sosyalleşme suumlreccedillerine ilişkin
sorunlar yaşamaları daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda succedillu değerler ile tanışmaları aile iccedilinde
fiziksel şiddete maruz kalmaları gibi etkenler onların guumlccedilluuml benlik gelişiminin oumlnuumlndeki
engelleyici unsurlar olarak dikkat ccedilekmektedir Duumlşuumlk benlik denetimi de succedillulukla yakından
ilintili bir unsurdur Sosyal oumlğrenme kuramı da succedilluluğu oumlnemli oumllccediluumlde bireylerin kriminal
değer ve normlar ile temasları sonucunda diğer bir deyişle succedillu akranlarla olan sosyal
etkileşim suumlreci iccedilerisinde oumlğrenilen bir davranış olduğunu ileri suumlrmektedir Bu kurama goumlre
succedila eğimli hale gelmek succedillu gruplarlaakranlarla olan ilişkisinin sıklığı suumlresi oumlnceliği ve
yoğunluk duumlzeyine goumlre belirlenmektedir (Sutherland 1947) Sosyal oumlğrenme kuramının
guumlnuumlmuumlzdeki oumlncuumlleri tarafından modern toplumlardaki succedil veya şiddet davranışlarının
kaynakları arasında en ccedilok belirtilen unsurlar aile yapıları ccedilevresel deneyimler ve kitle
iletişim etkenleridir Bandura‟ya goumlre aile yaşamı uumlzerine gerccedilekleştirilen araştırmalar
ccedilocukların saldırgan davranışları ebeveynlerinden ve aile bireylerinden oumlğrendiklerini ortaya
koymaktadır Aynı şekilde şiddet veya succedil eylemlerinin yoğunluklu olarak gerccedilekleştiği
alanlarda ikamet edenler arasında şiddet ve succedil eğilimliğinin daha yuumlksek olduğu
belirtilmektedir Kitle iletişim araccedillarında sunulan şiddet sahnelerinin bireyler tarafından
model davranışlar olarak taklit edildikleri ileri suumlruumllmektedir (Siegel 1989 140) Sosyal
oumlğrenme kuramından hareketle sokakta ccedilalışan ve yaşayan ccedilocukların aile yapıları ve sahip
oldukları akran grup yapısının ciddi succedilluluk risk faktoumlrleri arasında yer aldığını soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Yaftalama veya damgalama teorisi de bireylerin sapkın veya succedillu bireyler
olarak etiketlenmelerinin onların succedilluluk suumlreccedilleri uumlzerinde pekiştirici bir etkide
bulunduğunu ve bunun da onları daha kolay succedillu kıldığını varsaymaktadır Diğer bir ifade ile
damgalama teorisyenleri bireyin stigmatize edilmesinin onların toplumdan dışlanmasına ve
succedillu gruplarla temasa geccedilmesine yol accediltığını ve bu durumun da bireyin succedilluluk durumunun
daha da pekişmesine neden olduğunu ileri suumlrmektedirler (Lemert 1951) Sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocuklar toplum tarafından potansiyel succedillu veya sapkın bireyler olarak goumlruumllmeye
ve dolayısıyla dışlanmaya yatkın bir grubu oluşturmaktadır Bu husus aynı şekilde onların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
280
succedila daha kolay youmlnelmelerini sağladığı soumlylenebilir Cohen ve Felson tarafından geliştirilen
rutin eylem teorisi ise succedil davranışını a) motive olmuş succedillu (ergen ccedilocuklar işsiz birey
uyuşturucu bağımlılığı vb) b) uygun hedefhedeflerin varlığı (ev ve arabaların kilitlenmemiş
olması gibi) ve c) yeterli duumlzeyde koruma oumlnlemlerin olmayışı (polisin ev sahibinin ve
guumlvenlik sistemin olmayışı) gibi uumlccedil temel faktoumlruumln birlikteliği ile accedilıklamaktadır (Cohen ve
Felson 1979) Sokaklarda ccedilalışan ve yaşayan ccedilocuklar rutin aktiviteler teorisi
perspektifinden bakıldığında daha ccedilok succedila motive oldukları ve succedil işlemek iccedilin de daha ccedilok
fırsatlarla karşılaştıkları soumlylenebilir Son olarak ccedilatışma veya radikal kuramcılar da succedil veya
succedilluluk olgusunu genelde iktidarguumlccedil sınıf ccedilıkar işsizlik yoksulluk soumlmuumlruuml hiyerarşi
tabakalaşma eşitsizlik ve kapitalizm gibi kavramlar uumlzerinden analiz etmektedirler (Bkz
Barlow1993 510ndash 511 Williams III ve McShane 1999165 Hagan 1991196 Chambliss
1996 224- 231) Sokakta ccedilalışan ccedilocukların ekonomik etkenler accedilısından (gelir duumlzeyinin
duumlşuumlkluumlğuuml yoksul olmaları vb) yaklaşıldığında dezavantajlı bir pozisyonda olmaları da
onları sokağa ve succedila youmlnelten unsurlar olmaktadır
Hagan veMcCarthy (1992) sokaktaki ccedilocuk olgusunu sınıf değişkeni ccedilerccedilevesinde
irdelemektedirler Sokaktaki ccedilocuk olgusu ile succedilluluk ilişkisinin ccediloumlzuumlmlenmesinde sosyal
kontrol ile gerilim teorisi değişkenlerinin birlikte ele alınmasını oumlnerdikleri soumlz konusu
ccedilalışmalarında sokak yaşamının succedilluluk riski uumlretebileceğini ileri suumlrmektedirler Onlara
goumlre kalabalık aileye sahip olma aileye ilişkin sorunlar yaşama ve aile buumlnyesinde ortaya
ccedilıkan sorunlara bağlı olarak azalan aile ve okul denetimi bireyi daha ccedilok sokağa itmekte bu
da succedilluluk riskini arttırmaktadır
Succedil teorileri genel olarak duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde ccedilocukların succedila eğilimli olmalarında ccedilok
sayıda değişkenin oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir Bu etkenler goumlccedil aşırı kentleşme sosyal
ccediloumlzuumllmelerin gerccedilekleşmesi sokakların ccediloumlkuumlntuuml alanlarına doumlnuumlşmesi succedillu kuumlltuumlrlerin
varlığı aile yapılarının zayıflaması aileye ilişkin sorunların varlığı yoksulluk işsizlik alt
sınıfa mensup olma okul başarısızlıkları ve duumlşuumlk oumlğrenim duumlzeyi succedillu akranların varlığı
succedil işleme fırsatlarının olması ve uyuşturucubağımlılık yapıcı maddelerin kullanılması
şeklinde belirtilebilir
Ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin olarak da ccedilok sayıda risk faktoumlruuml belirtilmektedir Oumlrneğin
Seyhan ve Bahar (2006 39) ve Ada (2007 304- 309) uumllkemizde ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin
etkenler olarak sosyo-ekonomik dezavantajlar eğitim ve iş olanaklarının yetersizliği
ebeveynlerden her ikisinin veya birisinin olmaması iccedilgoumlccedil işsizlik gecekondulaşma ve teroumlr
gibi faktoumlrleri goumlstermektedirler Bunun yanı sıra ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin genel faktoumlrler
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
281
olarak doğum oumlncesi ve doğum esnasında ortaya ccedilıkan olumsuzluklar hiperaktiflik veya
fevrilik ebeveyn denetimi disiplinsel tutumların zayıflığı ya da bozuk oluşu parccedilalanmış
aile ebeveynsel succedilluluk ailelerinin kalabalık oluşu sosyoekonomik dezavantajlılık akran
etkileri okul etkileri duumlşuumlk zeka duumlşuumlk okul başarısı ve okula devamsızlık gibi etkenlerden
soumlz edilmektedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Robins (1979)
yetişkin antisosyal davranışına ccedilocukluk antisosyal davranışının yol accediltığını ileri suumlrerek
antisosyal kişiliğin koumlkeninin ccedilocukluk doumlneminde aranması gerektiğini vurgulamaktadır
Kriminal davranışın madde kullanma (alkol ve uyuşturucu) ile oumlğrenim suumlrecini sonlandırma
gibi ccedilocukluğun ilk doumlnemlerinde ortaya ccedilıkan bazı davranışsal problemlerden
etkilenebileceği belirtilmektedir Erken doumlnemlerde başlayan madde kullanımı ile succedil
arasındaki ilişkiye odaklanan araştırma sayısı oldukccedila fazladır Bu araştırmalardan bazıları
alkol ve uyuşturucu kullanan adoumllesanların alkol ve uyuşturucu kullanmayanlara kıyasla daha
ccedilok kavga ettikleri hırsızlık olaylarını gerccedilekleştirdikleri ve succedil işledikleri sonucunu elde
etmişlerdir Kriminal davranışı etkileyen diğer bir davranışsal problem de erken yaşlarda
okuldan ayrılmak veya okulu terk etmektir Bunun da bireylerin gelecekte herhangi bir işe
sahip olabilme olanağını riske edeceği iccedilin sapma veya succedillulukta etkili olabileceği
belirtilmektedir (Ge vd 2001 735) Moffitt (1993) de Gottfredson ve Hirschi (1990)‟nin
iddia ettiklerine benzer biccedilimde succedilluluğun suumlreklilik arz etmesinin temelinde ldquoduumlşuumlk benlik
denetiminirdquo goumlrmektedir Bilindiği gibi bireylerin benliksel gelişimleri oumlnemli oumllccediluumlde
ccedilocukluk doumlnemlerinde gerccedilekleşmekte ve dolayısıyla benlik gelişiminde belirleyici
unsurların başında aile gelmektedir Patterson vd (1989) ise aile ortamı iccedilerisinde gelişen
anti - sosyal eğilimlerin bireyin okul ve akran ortamları iccedilerisindeki ilişkilerini etkilediğini
ileri suumlrmektedir Bireylerin oumlzellikle toplum yanlısı sosyal ilişkilerden yalıtılmaları onların
succedila katılma veya succedil işleme olasılıklarını arttırmaktadır Bu accedilıklamalar ışığında ccedilok kuumlccediluumlk
yaşlarda veya ccedilocukluk doumlnemlerinde ccedilocukların sokağı mesken edinmeleri ve aile iccedilerisinde
bazı olumsuzluklar yaşamaları ve dezavantajlı bir pozisyonda sosyalleşmeleri onların
krimanal youmlnelmelerinde etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
282
3 ARAġTIRMANIN METODOLOJĠSĠ
31 AraĢtırmanın Konusu ve Amacı
Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu boumllgeleri genelinde teroumlrle muumlcadele kapsamında
suumlrduumlruumllen ccedilatışma konsepti iccedilerisinde ccedilok sayıda insan guumlvenlik nedeniyle goumlccedil etmek
zorunda kalmış veya goumlccedil ettirilmiştir Soumlz konusu goumlccedil olgusundan en ccedilok etkilenen illerden
biri Diyarbakır ilidir Aldığı yuumlksek orandaki goumlccedil ile birlikte Diyarbakır ili yoksulluk işsizlik
aile parccedilalanması sosyal dokunun tahribatı fuhuş succedil ve şiddet olaylarında artış gibi ciddi
sorunlarla karşı karşıya gelmiştir 2004 yılında Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar
Genel Muumlduumlrluumlğuuml buumlnyesinde hazırlanan bir raporda Diyarbakır ilinde yaşayan ccedilocukların
buumlyuumlk bir oranının sokaklarda yuumlksek riskler altında yaşadıkları tespitine yer vermektedir
(Guumlneş ve Kalaycı 200415)
Bu araştırmanın konusunu Diyarbakır il oumlrneğinde sokakta ccedilalışan ve succedil isnadı ile
alıkonulan ccedilocuklar oluşturmaktadır Araştırmanın amacı ise sokakta ccedilalışma ve sokağı
mesken edinme ile succedilluluk arasındaki ilişkiyi irdelemektir Bu ccedilerccedilevede sokakta ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilerisinde succedila bulaşan ccedilocukların nasıl bir profil sergilediklerini ortaya koymak ta
bu araştırmanın oumlnemli bir amacını oluşturmaktadır Bu kapsamda araştırma grubunda yer
alan ccedilocukların sosyo-demografik kuumlltuumlrel ve ekonomik oumlzellikleri saptanmaya ccedilalışılmıştır
Ayrıca bu araştırma kapsamında sokakta ccedilalışan ccedilocukların eve ilişkin tutumları (evden
kaccedilma durumları gibi) en ccedilok hangi succedil tuumlrlerini işledikleri bu succedilları niccedilin işledikleri
madde kullanma durumları sokakta yaptıkları iş tuumlrleri ve sokakta ccedilalışmaya nasıl baktıkları
gibi konuların accedilıklanması da amaccedillanmıştır
32 AraĢtırmanın Evren ve Youmlntemi
Araştırmanın evrenini Diyarbakır kent merkezinde succedil isnadı ile alıkonulan sokakta
ccedilalışan ccedilocuklar oluşturmaktadır Araştırma kapsamında Diyarbakır ilinde 10 7 2005- 15 9
2005 tarihleri arasında her hangi bir succedil istinadı ile Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuuml‟ne getirilen ve
haklarında işlem yapılan 30 ccedilocuk bulunmaktadır Soumlz konusu ccedilocuklara 62 sorudan oluşan
bir anket formu uygulanmıştır
Diyarbakır ilinde sokakta ccedilalışmak ve sokağı mesken edinmenin ccedilocukları succedil
işlemeye eğilimli kıldığı hususu araştırmanın temel varsayımını oluşturmaktadır Ccediluumlnkuuml
succedillu değerlerin oumlğrenilmesi succedilun yoğun işlendiği toplumlarda daha kolaydır Succedillu
davranışın sosyalizasyon suumlreci boyunca oumlğrenilen bir davranış olduğu yaklaşımı esas
alınırsa sokaklarda succedillu değerlerin oumlğrenilmesini olanaklı kılacak ccedilok sayıda fırsatların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
283
olduğu bir gerccedilektir Oumlzellikle ebeveyn denetimden yoksun olan ve sorunlu ilgisiz ailelere
mensup olan ccedilocukların sokak mekacircnlarında succedillu değerleri oumlğrenebilecekleri
varsayılmaktadır Araştırmanın diğer bir varsayımını da ldquosokakta ccedilalışan ccedilocuklarınrdquo
gelecekte ldquosokakta yaşayan ccedilocukrdquo veya ldquosokak ccedilocuğurdquo olmaya nazmet bir grubu teşkil
edebileceği tezi oluşturmaktadır Ccedilocukların ldquosokak ccedilocuğu olmardquo veya ldquosokakta yaşamardquo
risklerinin artmasıyla birlikte soumlz konusu grubun kriminal eğilimlilik riskinin de artabileceği
duumlşuumlnuumllmektedir Bu ccedilerccedilevede araştırmanın temel hipotezleri olarak şunlar belirtilebilir
1 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu goumlccedil eden ailelerin
ccedilocuklarıdır
2 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu aile temelinde bazı sorunları
deneyimlemiş ccedilocuklardır
3 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu duumlşuumlk gelirli ailelerin
ccedilocuklarıdır
4 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu geccedilim guumlccedilluumlklerine ilişkin
sorunları aşmada ailelerine yardımcı olmak iccedilin sokağa ccedilıkmışlardır
5 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu sapkın veya succedil işleyen
akran gruplarına sahiptir
6 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu okula ilişkin sorunlar
yaşayan ccedilocuklardır
4 ARAġTIRMANIN BULGULARI VE BU BULGULARIN
DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
41 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-DEMOGRAFĠK OumlZELLĠKLERĠ
411 AraĢtırma Grubunun Cinsiyet Durumu
Bu araştırmanın yapıldığı tarihte herhangi bir succedil istinadı ile Ccedilocuk Şube
Muumlduumlrluumlğuumlne getirilen ve anket formumuzu doldurmaya olumlu olarak yaklaşan ccedilocukların
tuumlmuuml erkek ccedilocuklardır Bu nedenle araştırma kapsamında sokakta ccedilalışan ve succedil istinadı ile
hakkında işlem yapılan ccedilocukların tuumlmuumlnuumln erkek olduğunu belirtmek muumlmkuumlnduumlr
412 AraĢtırma Grubunun YaĢ Durumu
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların 567‟si 10-14 ve 433‟uuml de 15- 18 yaş
arasında yer aldıkları tespit edilmiştir Bu bulgular ccedilocukların yarısından daha fazlasının ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda (10-14 yaş diliminde) succedil eylemleri nedeniyle Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuuml‟ne
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
284
getirildiğini goumlstermektedir Succedil işlemek iccedilin her ne kadar bu yaş dilimi son derece kuumlccediluumlk yaş
kategorilerine karşılık gelse de yapılan ccedilok sayıda araştırma kronik succedilluların veya succedilu
alışkanlık edinenlerin genelde ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda succedil işlemeye başladıklarını goumlstermektedir
Succedila başlama yaşı ile ilgili gelişmiş uumllkelerdeki kriminal kariyer araştırmalarında genelde succedil
işleme yaşının 13-15 yaş aralığında en uumlst değeri aldığı goumlruumllmuumlştuumlr (bkz Kızmaz 2006 80-
83) Bu nedenle ccedilok sayıda succedil araştırmacısı (bkz Farrington 1983 Mendelzys 1979
Gendreau Little vd 1996) ccedilocukluk doumlnemindeki davranışsal problemlerin varlığını (anti
sosyal veya succedilluluk yapıları) gelecekteki ciddi succedilluluğun oumln habercisi veya goumlstergeleri
olduğunu ileri suumlrmektedirler
Succedilluluğun gelişiminde ccedilocukluk doumlnemi son derece oumlnem arz etmektedir Kızmaz
(2006) ldquoCezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillularrdquo adlı ccedilalışmasında araştırma grubundaki
succedilluların oumlnemli bir oranının succedil işlemeye ccedilocukluk doumlnemlerinde başladıkları youmlnuumlnde
bulgular saptamıştır Soumlz konusu araştırmada goumlruumlşme esnasında succedilluların buumlyuumlk bir
kısmının ccedilocukluk doumlnemlerinde ufak tefek hırsızlıklar yaptıklarını kavga ettiklerini bazı
yaralama olaylarına karıştıklarını okuldan ve evden kaccediltıklarını yalan soumlylediklerini ve
ebeveynlerine karşı geldiklerini dile getirmişlerdir Bu husus ccedilocukluk doumlnemlerinde gelişen
succedilluluk veya antisosyal yapının gelecekteki muumlkerrer succedilluluk ile bir ilişkisinin varlığını
goumlstermektedir Bu ccedilerccedilevede yetişkinlik doumlnemindeki succedilluluğu ccedilocukluk doumlnemindeki
antisosyal yapının bir devamı olarak goumlrmek muumlmkuumlnduumlr
413AraĢtırma Grubunun Goumlccedilten Etkilenme Durumu
Araştırmanın oumlnemli bir bulgusu succedil isnadı ile haklarında işlem yapılmış ccedilocukların
oumlnemli bir oranının goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocuklarının olmasıdır Boumllgede ccedilocuk emeğinin
kullanılması dacirchil hacirclihazırda yaşanan ccediloğu sorun yaşanan goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıktığını
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Yuumlkseker‟in İstanbul ve Diyarbakır‟da zorunlu goumlccedil mağdurlarının
sorunları uumlzerine yaptığı ccedilalışmada ccedilok sayıda sorunun tespit ettiği goumlruumllmektedir Yuumlkseker
bu problemleri geleneksel geccedilim kaynaklarından kopma geccedilinme zorluğu ccedilekme işsizlik ve
yoksulluk sosyal yurttaşlık haklarından yararlanamama konut ve barınma sorunusıkıntısı
ccedilekme ccedilocuk emeğinin istismarı eğitim hakkı ve fırsatlarından yararlanamama ve
ayrımcılığa uğrama şeklinde belirtmektedir (Yuumlkseker 2006216) Oumlzellikle kent
ortamlarında yetişkin erkek ve kadınların iş bulamamaları veya ccedilalışamayacak durumda
olmaları (hastalık yaşlılık uygun işin olmayışı gibi) evin geccedilim sorumluluğunu oumlnemli oumllccediluumlde
ccedilocukların uumlstlenmesine yol accedilmıştır Bu sebeple ccedilocuk emeğinin bir geccedilim stratejisi olarak
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
285
kullanılması goumlccediluumln zorunlu bir sonucu olarak ortaya ccedilıktığı ileri suumlruumllebilir Ccedilocukların
ailelerinin goumlccedil durumlarına ilişkin veriler aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 1 Ccedilocukların Ailelerinin Goumlccedil Etmeye İlişkin Oransal Dağılımı
Goumlccedil Durumları Sayı
Başka yerden buraya goumlccedil ettik 21 700 Daha oumlnce de burada ikamet ediyorduk 9 300 Toplam 30 100
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların 70‟inin goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olduğu
goumlruumllmektedir Bu oran goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan ekonomik veya aileye ilişkin sorunların
ccedilok sayıda ccedilocuğu sokağa ittiği ve bunun da onları succedila eğilimli kıldığını goumlstermektedir Bu
oranlar goumlccedil ve succedilluluk ilişkisi konusunda bir fikir vermesi accedilısından oumlnem taşımaktadır
Burada oumlnem arz eden diğer bir bulgu da succedil işlemiş olan ccedilocukların oumlnemli bir
oranının kendi ailelerinin 1996 yılından oumlnceki yıllarda goumlccedil etmiş olduğunu belirtmiş
olmalarıdır Oumlrneğin ccedilocukların 23‟i 1992-1995 yılları arasında 62‟si de 1992 yılından
oumlnce ailelerinin goumlccedil etmiş olduklarını belirtmişlerdir Bu ccedilocuklardan sadece 3‟uuml ( 143‟uuml)
1997ndash2000 yılları arasında goumlccedil ettiklerini dile getirmişlerdir Bu verilere genel olarak
bakıldığında bu ccedilocukların ebeveynlerinin goumlccedil etme yıllarının daha ccedilok 1990 ile 1996 yılları
arasında gerccedilekleştiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu yıllar aynı zamanda uumllkemizde goumlccediluumln
kitlesel olarak gerccedilekleştirildiği yıllara karşılık gelmektedir
Bu goumlccedillerin oumlnemli bir oranı Diyarbakır ili dışından (Muş Bingoumll Mardin Siirt)
gerccedilekleşmiştir ( 571) Bunu Diyarbakır‟ın ilccedileleri ( 381) ve koumlylerine ( 48) ilişkin
oranlar izlemektedir Goumlccedil etme nedenlerine ilişkin oranlar da şu şekilde saptanmıştır
Tablo 2 Ccedilocukların Ailelerinin Diyarbakırrsquoa Goumlccedil Etme Nedenlerinin Dağılımı
Goumlccedil Etme Nedenleri Sayı
İş bulabilmek iccedilin 4 1905
Eğitim iccedilin 1 476
Teroumlr ve guumlvenlik olayları 4 1905
Akrabam ve yakın ccedilevrem olduğu iccedilin 1 476
Yoksulluk 9 4286
Diğer 3 1429
Toplam 21 10000
Ccedilocuklar ebeveynlerinin goumlccedil nedenlerine ilişkin olarak en ccedilok ekonomik sorunları
gerekccedile goumlstermişlerdir Oumlrneğin ccedilocukların kendi ailelerinin 428‟i ldquoyoksullukrdquo ve
19‟u da ldquoiş bulabilmekrdquo gibi nedenlerle yerleşim yerlerini değiştirdiklerini belirtmişlerdir Bu
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
286
iki seccedileneğin toplamı yaklaşık olarak 62‟yi bulmaktadır ldquoTeroumlr ve guumlvenlik olaylarırdquo
nedeniyle goumlccedil etmiş olduklarını belirtenlerin oranı ise sadece 19 ile sınırlı kalmıştır
Ccedilocukların 142‟si de aile iccedili tartışma boşanma deprem korkusu gibi diğer nedenlerden
dolayı goumlccedil ettiklerini ifade etmiştir
Ancak araştırmanın konuya ilişkin saptadığı diğer oumlnemli bir bulgu ise goumlccedil etmiş
olanların goumlccedil ettikleri Diyarbakır kentinde ekonomik sorunlarının devam etmiş olmasıdır
Başka bir deyişle ccedilocukların anlatımlarına dayanarak goumlccedil edilen yeni yerleşim yerlerinde
ekonomik sorunların ccediloumlzuumllmesi yerine giderek daha da koumltuumlleştiğinin saptanmış olmasıdır
Ccediluumlnkuuml ccedilocukların 81‟i ailelerinin kente goumlccedil etmekle birlikte ekonomik sorunları yaşamaya
devam ettiklerini dile getirmişlerdir Sadece 143‟uuml herhangi bir sorunları olmadığını
belirtmişlerdir
Goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan ccedilok sayıda olumsuz etkenin (işsizlik yoksulluk dışlanma
aile ccediloumlzuumllmesi goumlccedil edilen yerlerde ortaya ccedilıkan ccediloumlkuumlntuuml alanları enformel denetimin
zayıflaması kentin succedilluluk accedilısından cazip ve elverişli koşullar iccedilermesi ccedilocukların
sokaklarda ccedilalışmak zorunda kalmaları gibi) ccedilocukların succedila youmlnelmelerinde katkısı olduğunu
tahmin etmek muumlmkuumlnduumlr
42 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-EKONOMĠK OumlZELLĠKLERĠ
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların duumlşuumlk ekonomik bir duumlzeye sahip ailelerin
ccedilocukları olduklarını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Zaten soumlz konusu ccedilocukların oumlnemli bir oranı
ailenin ekonomik durumu ve aile iccedilindeki sorunlardan dolayı sokakları mesken edinmek
zorunda kalmışlardır Aile iccedilinde yaşanan sorunların bazılarının da ekonomik kaynaklı olduğu
bir gerccedilektir
421 Ccedilocuklarının Ailelerinin Ekonomik Durumlarına ĠliĢkin Bulgular
Araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların kalabalık bir aile yapısına sahip oldukları
soumlylenebilir Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 67‟si) 4 ve daha fazla kardeşe sahiptir
Ccedilocuklara babalarının uumlcret getirici bir işte ccedilalışıp ccedilalışmadıkları konusunda
youmlneltilen bir soruya 766‟sının ldquobabalarının ccedilalıştıklarırdquo şeklinde yanıtlamışlardır Geriye
kalan 234‟uuml ise ldquoccedilalışmadıklarınırdquo yani ldquoişsizrdquo olduklarını belirtmişlerdir Ancak belirtilen
işlerinin ağırlıklı olarak duumlşuumlk nitelikteki iş tuumlrleri olduğu goumlruumllmektedir Bu ccedilerccedilevede
ccedilocukların babalarının iş tuumlruuml olarak en ccedilok guumlndelikccediliseyyar satıcı seccedileneğini
belirtmişlerdir ( 391) Bunu esnaf ( 217) oumlzel sektoumlr işccedilisi ( 13) kamu işccedilisi ( 869)
ve memur ( 869) iş tuumlrlerine ilişkin oranlar izlemektedir Aynı şekilde ccedilocukların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
287
annelerinin de uumlcret getirici işlerde ccedilalıştıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran da son derece kuumlccediluumlk
duumlzeydedir Ccedilocukların annelerinin 167‟sinin uumlcret getirici bir işte ccedilalıştığını 833‟uuml de
ccedilalışmadığını belirtmiştir
Araştırmanın yapıldığı doumlnemde ccedilocukların 80‟i ailelerinin aylık gelirlerinin 700
TL‟den daha aşağı olduğunu belirtmişlerdir Bunların yaklaşık olarak yarıya yakını 500
TL‟den aşağı bir gelire sahip ailelere mensup ccedilocuklar olduğu saptanmıştır Succedil işleyen
sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan bazı ccedilocukların ailelerini ekonomik kategorilerinden
hangisine yerleştirdiklerini oumlğrenme ccedilerccedilevesinde sorulan bir soruya verilen yanıtlara ilişkin
gerccedilekleşen dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 3 Ccedilocukların Ailelerini Ekonomik Accedilıdan Hangi Duumlzeyde Goumlrduumlklerinin Dağılımı
Ailelerini Hangi Kategoride Goumlrduumlkleri Sayı
Fakir 21 700
Ccedilok fakir 7 233
Orta gelirli 2 67
Toplam 30 1000
Bu tabloda ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ( 933‟uuml) ailelerini ldquofakirrdquo kategorisine
yerleştirdikleri goumlruumllmektedir Kendi konumlarını ldquoorta gelirlirdquo olarak belirten sadece 2 ccedilocuk
bulunmaktadır Ccedilocuklarla goumlruumlşme esnasında ccedilocukların oumlnemli bir oranı sokakta olmanın
veya sokakta ccedilalışmanın temel nedenini ekonomik sorunlarla ilinti olduğunu belirtmişlerdir
Onlar sokakta uumlcret getirici işlerde ccedilalışmakla ailenin geccedilimine katkıda bulunduklarını ifade
etmişlerdir Sokakta yaşayan bazı ccedilocuklar da ailenin ekonomik duumlzeyinden kaynaklı
sorunların yanı sıra aile iccedili sorunlardan veya ebeveynsel denetim yoksunluğundan sokağı
mesken edinmek durumunda kaldıklarını ileri suumlrmuumlşlerdir
Bazı aileler de birden ccedilok ccedilocuk ccedilalışmak durumunda kalabilmektedir Ccedilocukların
633‟uuml ccedilalışan kardeşinin olmadığını belirtirken yaklaşık olarak 37‟si de ccedilalışan kardeşinin
olduğunu ifade etmişlerdir Ccedilalışan kardeşinin olduğunu belirtenlerden 8‟i 1 kardeşinin 3‟uuml
de 2 kardeşinin kendileri gibi aile buumltccedilesine katkıda bulunmak iccedilin ccedilalıştıklarını
belirtmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
288
43 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-KUumlLTUumlREL OumlZELLĠKLERĠ
431 Ccedilocukların Okul ve Oumlğrenim Durumlarına ĠliĢkin Bulgular
Burada ccedilocukların okul veya oumlğrenim yaşamlarına ilişkin değişkenler ele alınacaktır
Ccediluumlnkuuml okul ccedilağında olan ccedilocuklar accedilısından okul yaşamlarının oumlncelikli bir konumda olması
gerekirken onların sokakta yaşam muumlcadelesine girişmeleri ve bu girişimlerinin onların
oumlğrenim suumlreccedillerini nasıl etkilediği hususunun bilinmesi oumlnem arz etmektedir
Ccedilocuklarının oumlğrenim duumlzeylerine ilişkin veriler soumlz konusu ccedilocukların 30‟unun
ilkoumlğretimim 1 kademesinden mezunu olduklarını 10‟unun ilkoumlğretimi terk ettiklerini
23‟uumlnuumln ilkoumlğretim mezunu 233‟uumlnuumln de ilkoumlğretime devam eden ccedilocuklar olduğunu
ortaya koymaktadır Okur yazar olmayan ccedilocuk oranı 67 ve aynı şekilde ldquookur yazar
ancak herhangi bir okul mezunu olmayanlarınrdquo oranı da 67 olarak elde edilmiştir
Araştırma grubundaki ccedilocukların babalarının oumlğrenim duumlzeylerinin ise duumlşuumlk olduğu
goumlzlemlenmiştir Succedillu ccedilocukların babalarının 267‟sinin ldquookur yazar olmadığırdquo
167‟sinin ldquoher hangi bir okul mezunu olmadığırdquo 333‟uumlnuumln de ldquoilkokul (ilkoumlğretimin 1
kademesi) mezunu olduğurdquo ve sadece 10‟unun ise ldquolise mezunu olduğurdquo goumlruumllmuumlştuumlr
Annelerinin oumlğrenim duumlzeylerine bakıldığında ise 90‟ının okur yazar bile olmadığı sadece
67‟sinin ilkokul mezunu ve 33‟uumlnuumln de ilkokulu terk ettikleri verisi elde edilmiştir
Ccedilocukların oumlğrenim durumlarına ilişkin diğer veriler de aşağıda belirtilmiştir
Tablo 4 Ccedilocukların Şu Anda Okula Devam Edip-Etmediklerinin Dağılımı
Okula Devam Etme Durumu Sayı
Evet devam ediyorum 14 467 Hayır devam etmiyorum 16 533 Toplam 30 1000
Tabloya bakıldığında ccedilocukların yarısından biraz fazlasının okula devam etmedikleri
goumlruumllmektedir Bu ccedilocukların oumlnemli bir oranının okula devam etmemiş olmaları ailelerinin
ccedilocuklarının oumlğrenimi konusunda gerekli hassasiyetleri goumlstermedikleri veya ccedilocukların bu
konuda ailelerini kendileri iccedilin bağlayıcı olarak goumlrmedikleri şeklinde yorumlanabilir
Ccedilocukların okul mekacircnları yerine sokakları tercih etmeleri onların sosyalleşme suumlreccedilleri
accedilısından sorunlar yaratacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Oumlzellikle okul ortamları bireylerin
kuumlltuumlrlenme ve gelecek beklentisi oluşturma accedilısından son derece oumlnem arz eden kurumlardır
Aynı şekilde okul bireyin denetim altında tutulması ve yasal tutumlar geliştirmeleri accedilısından
da oumlnem arz etmektedir Dolayısıyla ccedilocukların sokak mekacircnlarını tercih etmeleri onların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
289
denetim olanaklarından kaccediltıkları okul uumlzerinden mesleksel anlamda gerccedilekleştirilecek
gelecek beklentisine sahip olmadıkları ve sokaktaki sosyalleşme ajanlarını tercih ettikleri
anlamına gelmektedir Bu tercihler succedillu yaşam tarzlarını uumlretecek bir potansiyel
taşımaktadır
Okula devam eden 14 oumlğrencinin de en ccedilok ilkoumlğretim 5 sınıf ile orta oumlğretim 2
sınıfta yoğunlaşmış oldukları goumlruumllmektedir Oumlğrencilerin 429‟u ortaoumlğretim 1 sınıf
214‟uuml ilkoumlğretim 6 sınıf 143‟uuml ilkoumlğretim 5 sınıf ve geriye kalan diğerleri de ilkoumlğretim
7 ve 8 sınıfa devam ettikleri belirlenmiştir
Oumlğrenimlerini devam ettirmeyen ccedilocukların okula devam etmemelerinin gerekccedilelerine
bakıldığında ise en ccedilok aile ve kendilerinin bu konudaki ilgisizlikleri oumlne ccedilıkmaktadır
Konuya ilişkin bulgular aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 5 Ccedilocukların Eğitimlerini Devam Ettirememe Nedenlerinin Dağılımı
Okula devam Edememe Nedenleri Sayı
Ekonomik zorluklar 2 125
Ailenin ilgisizliği 5 313
Benim ilgisizliğim 5 313
Diğer 4 250
Toplam 16 1000
Burada ccedilocukların eğitimlerini devam ettirmeme nedenleri olarak en ccedilok ailelerini ve
kendilerini sorumlu goumlrmektedirler Bir anlamda ailelerinin ilgisizliklerini ve okula devam
etme konusundaki isteksizliklerini dile getirmişlerdir Araştırma grubunda bulunan ccedilocuklar
iccedilerisinde 4 ccedilocuğun hiccedil okula gitmemiş olması ailelerin bu konudaki ilgisizliklerini daha
belirgin olarak ortaya koymaktadır
Hiccedil kuşkusuz sorun ccedilocukların sadece okula goumlnderilmeleri ile giderilebilecek bir
sorun değildir Ccediluumlnkuuml okula giden oumlğrencilerin sıklıkla okuldan kaccedilıp sokaklara takıldıkları ve
oumlğrenimlerine gereken oumlnemi vermedikleri de bu araştırmada saptanan bulgular iccedilerisinde yer
almaktadır Sadece 7 oumlğrenci ( 233) okuldan hiccedil kaccedilmadıklarını belirtmiştir 4 oumlğrencinin
( 133) de hiccedil okula gitmediği duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde geriye kalan 19 oumlğrencinin ( 634) zaman
zaman okul ortamlarını terk ettikleri anlaşılmaktadır Okuldan kaccedilan oumlğrenciler okuldan
kaccedilma nedenleri olarak da en ccedilok ldquoarkadaş grubunun telkinlerinirdquo ( 684) ve ldquookumayı
sıkıcı bulmardquo ( 211) gibi gerekccedileleri oumlne suumlrmuumlşlerdir İki oumlğrenci de bu konuda ilgi
duymadıklarına ve oumlğretmenleriyle yaşadıkları sorunlara ( 106) dikkat ccedilekmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
290
Ancak oumlğrencilerin okul ile ilgili olumlu değerlendirmeler yaptıkları da saptanmıştır
Ccediloğu oumlğrenci okul ortamını daha guumlvenli daha sağlıklı ve verimli geccedilirilebilecekleri yerler
olarak resmetmişlerdir Oumlzellikle okulun iyi bir yaşam olanağını elde etme ve sportif
faaliyetlerin daha guumlvenli olarak yerine getirildiği yerler olarak değerlendirildiği dikkat
ccedilekmiştir
Okula devam etmiş olan oumlğrencilerin kendi beyanları esas alınarak okul başarılarının
genelde ldquoortardquo ( 385) ve ldquoiyirdquo( 308) kategorisinde gerccedilekleştiği goumlruumllmuumlştuumlr Geriye
kalan oumlğrencilerin sınıf geccedilme derecelerini 154‟uuml ldquogeccedilerrdquo 77‟si ldquoiyirdquo olarak
belirtmiştir İki oumlğrenci de ( 77) oumlğretmen - okul kararı ile sınıfı geccediltiğini dile getirmiştir
Ancak burada belirtilmesi gereken oumlnemli bir husus ccedilocukların ccediloğunun sokaklarda
ccedilalışmaya başladıktan sonra okul başarılarının bundan olumsuz olarak etkilenmiş olduğunu
belirtmiş olmalarıdır Buna ilişkin tablo aşağıdadır
Tablo 6 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Okul BaĢarılarının
Olumsuz Etkilenip Etkilenmediğine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Okul BaĢarısının Olumsuz
Etkilenme Durumu
Sayı
Evet 20 769
Hayır 6 231
Toplam 26 1000
Ccedilocukların 769‟unun sokakta ccedilalışmalarının onlarının oumlğrenim başarılarını
olumsuz olarak etkilediğini belirtmiş olmaları oumlnemlidir Sadece 231‟i ders başarılarının
maddi kazanccedil sağlamaya youmlnelik ccedilabalarından olumsuz olarak etkilenmediğini belirtmiştir
Sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan ccediloğu okula devam ettikleri doumlnemlerde bir yandan
eğitimlerini devam ettirirlerken oumlte yandan da ailelerinin iccedilinde bulundukları yoksulluğu
aşmak veya aile geccedilimine katkıda bulunmak veya en azından okul masrafları ve harccedillılıkları
konusunda ailelerine yuumlk olmamak iccedilin sokaklarda ccedilalıştıkları goumlzlenmiştir Bu durum
ccedilocuklarının eğitim durumlarının olumsuz etkilenmesine ve ileride okuldan ayrılmaya yol
accedilabileceğini akla getirmektedir
43 2 AraĢtırma Grubunun Aile Yapısına ĠliĢkin Bulgular
Succedil değişkenleri iccedilerisinde succedilla ilintili olan faktoumlrlerin başında aile ve aileye ilişkin
unsurlar gelmektedir Sampson ve Laub (1993) succedil davranışının oumlnemli oumllccediluumlde bireylerin
ebeveynlere olan bağlılıklarının zayıflaması ve ebeveynsel denetim ve disiplinin
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
291
istikrarsızlaşmasıyla meydana geldiğini ileri suumlrmektedirler Onlar succedillu davranışlarla ilintili
ailesel etkenleri şu şekilde belirtmektedirler 1Ebeveynsel disipline ilişkin sorunlar (duumlzensiz
tehdit edici ve cezalandırıcısert olması gibi) 2 Ebeveynsel denetimin duumlşuumlk olması 3
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından dışlanmaları 4 Ccedilocukların ebeveynleri ile olan duygusal
bağlılıklarının zayıf olması Farrington (1995) da gerek ccedilocuk succedilluluğunun başlangıcına ve
gerekse yetişkin succedilluluğuna ilişkin olarak oumlzellikle ebeveynsel denetimin zayıflığına ve
ccedilocuk yetiştirme pratiklerine dikkat ccedilekmektedir Loeber ve Stouthamer-Loeber (1986)
yaptıkları kapsamlı ccedilalışmalarında ebeveynsel denetim ve goumlzetlemenin yetersizliği ve
zayıflığının değişkendengesiz veya acımasızsert ebeveynsel disiplinin ebeveynsel
uyumsuzluğun ccedilocukların ebeveynleri tarafından kabul goumlrmemelerinin ve ebeveynlerin
ccedilocuklarına yeterli duumlzeyde ilgi goumlstermemelerinin succedilluluğun oumlnde gelen aileye ilişkin
unsurları olduğunu ortaya koymuşlardır (bkz Farrington 1997387)
Succedillulukla ilintili olarak aileye ilişkin ccedilok sayıda değişken soumlz konusudur Succedillulukla
yakından ilintili olarak goumlruumllen aileye ilişkin faktoumlrlerden bazıları şu şekilde belirtilebilir 1
Aile bireylerinden succedil işleyenlerin olması 2 Ebeveynlerin uyuşturucu ve alkol vb
bağımlılıklarının olması 3 Aile parccedilalanması 4 Aile iccedili fiziksel şiddetin veya aile iccedili
ccedilatışmasının varlığı 5 Ebeveynlerin ccedilocuklarına karşı ilgisizlikleri 6 Ebeveynlerin aile
iccedilindeki sorunlu otorite yapıları denetim ve disiplin uygulamaları 7 Ccedilocukların yetersiz ve
yanlış sosyalleşmeleri 8 Aile bireyleri veya ebeveynler arasındaki geccedilimsizlikler 9Ailenin
iccedilinde bulunduğu olumsuz ekonomik koşullar veya geccedilim guumlccedilluumlğuuml ccedilekme10 Adoumllesanların
ebeveynlerine olan bağlılık duumlzeylerinin zayıflığı (Kızmaz 2006 108) Sokak ccedilocukları ve
sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan succedil işleyenlerin aile yapılarına ilişkin elde edilen veriler son
derece dikkat ccedilekicidir
Tablo 7 Ccedilocukların Ebeveynlerinin Hayatta Olup Olmadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Hayatta Olma Durumu Sayı
Hem annem hem de babam hayatta 23 767
Sadece annem hayatta 7 233
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan succedillu ccedilocukların yaklaşık olarak frac34 bdquouumlnuumln hem annelerinin hem de
babalarının hayatta olduğu anlaşılmaktadır Succedillu ccedilocukların 23‟uumlnuumln de babalarının
hayatta olmadığı goumlruumllmektedir Babalarının oumllmuumlş olduğunu belirten ccedilocuklara ilişkin
gerccedilekleşen oranın ccedilok kuumlccediluumlmsenecek duumlzeyde olmadığı ve aynı şekilde oumlzellikle baba
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
292
denetiminden yoksun olan ccedilocukların succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ebeveynleri ile kaldıkları
( 70) saptanmıştır Aynı şekilde 23‟uuml sadece anneleriyle kaldıklarını 67‟si (2 ccedilocuk)
de akrabalarında kaldıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların sağlıklı bir sosyalleşme suumlrecini yaşamalarında oumlnemli olan bir husus da
ebeveynlerin birlikte oluşudur Oumlzellikle boşanmış veya anne veya babanın evi terk ettiği aile
biccediliminde ccedilocukların sosyalleşmelerinin problemli olabileceği ihtimal dacirchilindedir Anne
veya babanın evi terk etmesi ccedilocuklarda da evi terk etmeye ilişkin bir eğilimin ortaya
ccedilıkmasını tetikleyebilmektedir Burada ccedilocuk babanın evi terk etmiş olması veya oumllmuumlş
olması nedeniyle geccedilim guumlccedilluumlğuumlne ilişkin ekonomik sorunlarını aşabilmek iccedilin sokağa
youmlnelebildiği gibi aynı şekilde ebeveynsel denetimin zayıflaması nedeniyle de sokağı mesken
tutma veya evi terk etme youmlnuumlnde bir tutum geliştirebileceği soumlylenebilir Sokağı mesken
edinen ve oumlzellikle de ebeveynsel veya ailesel destekten denetimden yoksun olan ccedilocukların
succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini tahmin etmek guumlccedil değildir Ccedilocuklara
ebeveynlerinin birliktelik veya aynı evi paylaşma durumlarını saptama ccedilerccedilevesinde bir soru
youmlneltilmiştir Verilen yanıtlar ve buna ilişkin dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 8 Ebeveynlerin Beraber YaĢayıp-YaĢamadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Birlikteliği Sayı
Evet 19 633
Hayır 11 367
Toplam 30 1000
Ccedilocukların 63‟uuml ebeveynlerinin birlikte yaşadıklarını ve 367‟sinin de ayrı
yaşadıklarını belirtmişlerdir Anne ve babalarının ayrı yaşadıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran
dikkat ccedilekicidir Ebeveynlerin ayrı yaşamalarının oumlnde gelen iki temel nedeni babanın evi
terk etmesi ( 636 7 kişi) ve boşanmadır ( 273 3 kişi) Bu iki gelişme ccedilocuğu aile
denetiminden ve korumasından yoksun bırakmaktadır Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir zaman
dilimini sokaklarda geccedilirdikleri ve dolayısıyla sokakların riskli alanları ile temas etme
olanağının her zaman olanaklı olduğu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde ve aynı şekilde baba otoritesinin
yokluğu da buna eklendiğinde ccedilocuğun succedila bulaşma veya sokaklarda sapma davranış
sergileme ihtimalinin daha yuumlksek olabileceği bir gerccedilektir
Ccedilocukların aileye ilişkin yaşadıkları diğer olumsuz bir husus da aile iccedilinde karşı
karşıya geldikleri şiddet olgusudur Evde şiddet pratiklerine maruz kalan ccedilocukların eve karşı
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
293
bir hoşnutsuzluk ve soğukluk hissedecekleri bilinen bir gerccedilektir Bu durumun da ccedilocukların
evden kaccedilmalarına geceleri sokakta geccedilirmelerine veya sokakta yaşamaya youmlnelmelerine
neden olduğunu tahmin etmek guumlccedil değildir Ev ve aile bağlılığının zayıflamasının veya sapkın
akran bağlılığının yol accediltığı sokaklara takılma ve sokakları mesken edinme gerccedileği succedillulukla
ilintili risk faktoumlrlerini teşkil etmektedir Bu ccedilerccedilevede burada ccedilocukların evde maruz
kaldıkları şiddet olgusu ve ccedilocukların evden kaccedilma sıklıkları irdelenmeye ccedilalışılacaktır
Tablo 9 Ccedilocukların Aile Ġccedili Fiziksel ġiddete (dayak) Maruz Kalıp Kalmadıklarına
ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Sayı
Ailede suumlrekli dayak yerim 1 33
Ailede bazen dayak yerim 26 867
Ailede hiccedil dayak yemem 3 100
Toplam 30 1000
Burada aile iccedili şiddetten kast edilen ccedilocuğun ldquodayakrdquo yemesidir Ailede dayak ile ilgi
olarak tabloda yer alan uumlccedil seccedilenek iccedilerisinde kendilerine uygun seccedileneğin işaretlenmesinin
istendiği soruda ccedilocukların 86‟sinin ldquoailede bazen dayak yiyorumrdquo seccedileneğini
işaretledikleri goumlruumllmuumlştuumlr Suumlrekli dayak yediğini belirten sadece 1 succedillu vardır Ancak hiccedil
dayak yemediğini belirtenlerin oranı sadece 10 (uumlccedil kişi) ile sınırlı kalmıştır Bu bulgular
ccedilocukların ailede ldquosuumlreklirdquo olmasa da ldquoara sırardquo dayak gibi şiddet eylemlerine maruz
kaldıklarını goumlstermektedir Aynı şekilde bu saptama ccedilocukların aile iccedilerisinde bazı sorunlar
yaşadıklarını da goumlstermektedir Bu oranlar ccedilocukların eve karşı soğukluk hissetmelerini ve
zaman zaman eve uğramamalarını da accedilıklar niteliktedir Burada belirtilmesi gereken başka
bir husus da ccedilocuklardan hiccedil birinin aile iccedili cinsel şiddete maruz kalmadıklarını belirtmiş
olmalarıdır
Okumuş (2004 32) Diyarbakır ilinde 418 sokak ccedilocuğu uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada
ccedilocukların 38‟inin (159 ccedilocuk) aile iccedilinde ve 517‟sinin de (216) sokakta veya aile dışı
ortamda şiddet goumlrduumlğuuml youmlnuumlnde bulgular elde ettiğini belirtmektedir Bu oranlar
Diyarbakır‟da ccedilocuklara youmlnelik olarak gerccedilekleşen şiddet olgusunun yaygınlığı konusunda
bir fikir vermesi accedilısından oumlnem arz etmektedir
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmaları onları ebeveynlerine karşı bağlılık sevgi
ve ilgi duyma duumlzeylerini zayıflatarak onları succedillu mekacircn ve akranlarına itebilmektedir Evi
kendileri iccedilin problem alanı olarak duumlşuumlnmeye başlayan ccedilocuklar ev ve aileye karşı giderek
soğumaya başladıkları ve dolayısıyla eve gitmemeyi alışkanlık edinmeye başladıkları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
294
soumlylenebilir Bu durum da onları daha kriminal suumlreccedillere itebilmektedir Ccedilaykoumlyluuml vd (2006
63-64) ccedilocukların şiddet goumlrmelerinin yarattığı olumsuzlukları sosyal uyum azlığı
antisosyal ve succedil davranışı sergileme okul devamsızlığı ve okul başarısında duumlşuumlkluumlk riskli
davranışlara eğilim alkol ve madde kullanma duumlşuumlk benlik gelişimi yeme bozuklukları
depresyon ve intihara eğilimlik şeklinde belirtmektedirler
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmalarının yarattığı sorunların yanı sıra aile iccedilinde
şiddete tanıklık etmenin de onların sosyal yaşamları ve succedilluluk durumları uumlzerinde etkili
olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı tarafından
gerccedilekleştirilen bir ccedilalışmada uumllkemizde ailelerin uumlccedilte birinde aile iccedilinde fiziksel şiddetin
varlığı saptanmıştır Soumlz konusu araştırmada şiddet uygulanan hanelerin doumlrtte uumlccediluumlnde
ccedilocukların şiddete tanık oldukları bulgusu elde edilmiştir Şiddete tanıklık eden bu ccedilocukların
şiddet sonrası korku anne-babayı sevmeme iccediline kapanma saldırganlık şeklinde tepki
verdikleri goumlzlenmiştir Aile iccedili şiddet duumlzeyinin artmasında sosyo-ekonomik duumlzeyinin
duumlşuumlkluumlğuuml kadının işinin olmaması alkol bağımlılığı hanedeki birey sayısının fazla olması
ve eşlerin toplam oumlğrenim duumlzeyinin duumlşuumlkluumlğuuml gibi faktoumlrler etkili olmaktadır (bkz İccedilli ve
Arıkan 2007 40)
Tablo 10 Aile Ġccedilerisinde ġiddette Maruz Kaldıklarını Belirten Ccedilocukların ġiddette
Maruz Kalma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Nedenleri Sayı
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin 6 222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takıldığım iccedilin 3 111
Koumltuuml alışkanlık yapıcı maddeler kullandığım iccedilin 2 74
İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin 2 74
Sinirlilik ve alkol gibi babamdan kaynaklanan nedenlerden dolayı 2 74
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım iccedilin
2
74
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim
iccedilin
6
222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma Koumltuuml alışkanlık
yapıcı maddeler kullandığım iccedilin
2
74
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma İstenilen duumlzeyde
eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Toplam 27 1000
Yukarıdaki tablodan hareketle ccedilocukların en ccedilok dayağa maruz kalma gerekccedileleri
genel olarak uumlccedil başlık altında ele alınabilir Ccedilalışmak istememe istenilen miktarda eve para
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
295
goumltuumlrememe ve bazı sapkınsuccedil eylemlerini gerccedilekleştirme (hırsızlık gasp ve bağımlılık
yapıcı bazı maddeleri kullanma) veya succedillusapkın bireylerle birlikte olma Ccedilocukların
belirtilen fiziksel şiddete maruz kalma gerekccedileleri iccedilerisinde en yuumlksek oranın ccedilalışmak
istememe ve istenilen duumlzeyde paranın eve goumltuumlruumllememesi gibi seccedileneklerde yoğunlaştığı
goumlruumllmektedir ( 52) Ccedilocukların ebeveynleri tarafından ccedilalışmaya zorlanmaları belirli
miktarda para getirmeleri konusunda baskı altında tutulmaları ve şiddete maruz kalmaları
onların ebeveynlerine olan bağlılıklarını zayıflatmakta ve evden kaccedilmalarına yol
accedilabilmektedir Bazı ccedilocuklar da ebeveynlerinin arzuladığı parayı kazanmak iccedilin daha geccedil
vakitlere kadar ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar ve bu da onları sokağın risklerine daha accedilık
hale getirebilmektedir Ccediluumlnkuuml ccedilocuğun sokakları kullanma suumlresi arttıkccedila succedila eğilimli olma
ve sokağın riskleri ile yuumlzleşebilme riski de artabilmektedir Bu sebeple ebeveynlerin
ccedilocuklarını gerek ccedilalışmaya zorlamaları gerekse getirilecek para miktarını kotalandırılmaları
ccedilocuğun ebeveynlerine karşı duydukları sevgi ve bağlılığı azaltmaya yol accedilacaktır Bu da soumlz
konusu ccedilocukların sokaklardaki serseri ve sapkın bireylerle aynı mekacircnı daha fazla
kullanmaya geceyi sokakta geccedilirmeye ve dolayısıyla daha ccedilok succedila eğilimli hale gelmelerine
neden olacaktır Bu suumlreccedilten sonra da ebeveynlerin ccedilocuklarını sapkın bireylerle birlikte
olmalarını ve succedil eylemini gerccedilekleştirmelerini engelleme konusunda sergileyecekleri şiddet
davranışlarının da caydırıcılık duumlzeyi duumlşuumlk duumlzeyde kalacaktır Yukarıdaki tablodan da
anlaşılabileceği gibi bazı ebeveynler ccedilocuklarını succedillu bireylerle birlikte olmalarını ve
sapkınsuccedil eylemleri gerccedilekleştirmelerini engellemenin bir yolu olarak şiddet
uygulamaktadırlar Ancak ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik olarak sert acımasız tutum
takınmaları veya fiziksel şiddet uygulamaları ccedilocukların sapkın tutumları terk etmelerinin
aksine onların succedil duumlnyası ile daha guumlccedilluuml bağlar inşa etmelerine yol accedilabilmektedir Ancak
bazı ailelerin de samimi olarak ccedilocuklarının succedila bulaşmalarını arzulamadıkları ve bu sebeple
ccedilocuklarına goumlzdağı vermek iccedilin şiddet uyguladıkları soumlylenebilir
Tablo 11 Ccedilocukların Evden Kaccedilıp-Kaccedilmadıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Durumları Sayı
Evet 18 600
Hayır 12 400
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların evden kaccedilma sıklığı goumlruumllmektedir Araştırma
grubunda yer alan ccedilocukların yarısından fazlasının ( 60) zaman zaman ev ortamlarını terk
etmeleri onların succedilluluk eğilimlerini arttıran bir neden olmaktadır Evden kaccedilan ccedilocukların
kaccedilma sıklıklarına ilişkin oranlar da şu şekildedir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
296
Tablo 12 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Sıklıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Sıklıkları Sayı
1-2 defa 6 334
3-4 defa 4 222
5-6 defa 1 55
7 ve daha fazla 7 389
Toplam 18 1000
Evden kaccedilan ccedilocuklar iccedilerisinde 7 ve daha fazla sayıda kaccedilanlara ilişkin gerccedilekleşen
oran en yuumlksektir Bunu 1-2 defa ve 3 defa kaccedilanlara ilişkin dağılım izlemektedir Ccedilocukların
evden kaccedilmaları ebeveynlerin izinlerinin ve rızalarının dışında geceyi dışarıda geccedilirilebilecek
şekilde evden uzaklaşmaları anlamına gelmektedir Bu uzaklaşma aynı yerleşim boumllgesi ve ili
iccedilerisinde olabileceği gibi başka illere gitme şeklinde de gerccedilekleşebilmektedir Ccedilocuğun
geceyi sokakta veya başka illerde geccedilirmesi onu ccedilok sayıda sapma ve succedil eylemine karşı accedilık
hale getirebilmektedir Bazı ccedilocukların ebeveyn ve yakın akraba denetiminin hissedilmediği
ortamlarda karınlarını duyurmak ve başka yerleşim yerlerine gidebilmek iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık ve gasp gibi succedillar işleyerek gerccedilekleştirdikleri soumlylenebilir Aynı şekilde bu
ccedilocuklar sapkın tutumlar geliştirdikleri gibi sapkın eylemlere de maruz kalabilmektedirler
Tablo 13 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Nedenlerinin Dağılımı
Evden Kaccedilma Nedenleri Sayı
Evde dayağın olması 3 167
Arkadaşların teşviki 4 222
Uumlvey ccedilocuk olma 11 611
Toplam 18 1000
Ccedilocukları succedila eğilimli kılan faktoumlrler iccedilerisinde son derece oumlnem arz eden evden
kaccedilma olaylarının ortaya ccedilıkmasında etkili olan nedenlere bakıldığında en ccedilok ldquouumlvey evlat
olmardquo faktoumlruumlnuumln oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir ( 611) Bu son derece dikkat ccedilekici bir
bulgudur Uumlvey evlat olma evden kaccedilmanın bir gerekccedilesi olarak goumlruumllmektedir Uumlvey ccedilocuk
olmak evden kaccedilışı haklılaştıran bir aile ortamının varlığına goumlnderme yapmaktadır Ayrıca
uumlvey ccedilocuğun yeni ebeveyni iccedilselleştirmesi ve ona alışması son derece guumlccediltuumlr Bu durum
ebeveyn bağlılığının daha az olacağı veya ebeveynlerin uumlvey ccedilocuk uumlzerindeki denetiminin
daha az gerccedilekleşeceği şeklinde de yorumlanabilir Bundan ayrı olarak uumlvey ccedilocukların
olduğu aile ortamlarının ccedilocuk accedilısından huzur verici nitelikten uzak olabileceği veya uumlvey
baba veya anne tarafından daha fazla şiddete maruz kalabileceği de ihtimal dacirchilindedir
Evden kaccedilma nedenleri arasında diğer oumlnemli sebepler sırasıyla ldquoarkadaşların teşvikirdquo ( 22
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
297
2) ve ldquoevde dayağın olmasırdquo ( 167) goumlsterilmektedir Arkadaş veya akran etkisi bireylerin
uyumcu veya sapkın tutum geliştirmeleri uumlzerinde son derece oumlnemlidir Succedil literatuumlruumlnde
sapkın veya succedillu akran etkisinin succedilluluğun temel bir goumlstergesi olduğu konusunda yaygın
bir kanının olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilok sayıda araştırma (oumlrneğin bkz Elliott ve
Menard 1996 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002) succedil
davranışının genel olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlendiği ve aynı şekilde
succedilluların diğer succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular ortaya
koymuştur Bireyi evden kaccedilıran ve onu sokaklara youmlnelten faktoumlrlerden birinin de ldquo aile iccedili
şiddetrdquo (dayak) olması araştırma accedilısından beklenen bir husustur Evdeki şiddetin varlığı
ccedilocuğu ev dışı yeni mekacircn arayışına itmektedir Yeni mekacircn arayışı da bireylerin sapkın
akranlarla temas etme olanağını arttırmakta ve bu da onları daha ccedilok succedila eğilimli hale
getirmektedir
Tablo 14 Ccedilocukların Geceyi Sokakta Geccedilirip Geccedilirmediklerinin Dağılımı
Geceyi Sokakta Geccedilirme Durumu Sayı
Hayır 13 433
Evet 17 667
Toplam 30 1000
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı geceyi sokaklarda geccedilirdiklerini belirtmişlerdir ( 667)
Geceyi sokakta geccedilirdiklerini belirtenler iccedilerisinde en yuumlksek oran 9 ve daha fazla sayıda
sokakta gecelediğini belirten seccedilenekte gerccedilekleşmiştir ( 588) Geriye kalan diğer ccedilocuklar
da dışarıda geceleme konusunda farklı rakamları ifade etmişlerdir
44 SOKAKTA CcedilALIġMAYA ĠLĠġKĠN DEĞĠġKENLER
Burada ccedilocukların ilk olarak hangi yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başladıkları sokakta
ccedilalışma nedenleri ne duumlzeyde kazanccedil elde ettikleri ne tuumlr işler yaptıkları kazanccedillarını nasıl
değerlendirdikleri ne kadar suumlre ccedilalıştıkları ve ccedilalışmayı nasıl goumlrduumlkleri gibi konular ele
alınacaktır
Tablo 15 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢlama YaĢlarının Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma YaĢı Sayı
10 yaş ve 10 yaştan oumlnce 22 734 10 yaşından sonra 8 267 Toplam 30 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
298
Tablonun en ilginccedil bulgusu ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda ccedilalışmaya ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda başlamış olmalarıdır Tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların 734‟uuml 10
ve daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda uumlcret getirici işler yapmaya başlamışlardır Sokakta
ccedilalışma yaşının oumlzellikle en ccedilok 8 9 ve 10‟lu yaşlarda yoğunlaştığı tespit edilmiştir Ayrıca
ccedilocukların ccedilalışma yıllarına bakıldığında ise 3-4 yıl arasında ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı
433 5-6 yıl ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı 20 7-8 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin
oranı ile 1-2 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı ise 167 olarak saptanmıştır
Ccedilocukların ccedilok erken yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başlamalarının veya sokağa
takılmalarının ccedilok sayıda nedenleri vardır Bu araştırmada sokaklarda ccedilalışma gerekccedilesi
olarak şu gerekccedileler ve oranlar saptanmıştır
Tablo 16 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma Nedenleri Sayı
Yoksulluk 2 67
Para kazanma isteği 3 100
Babamın işsiz olması 2 67
Babamın hasta olması 4 133
Babamın oumlluumlmuuml 1 33
Evin geccedilimini sağlayacak başka kimsenin olmaması 4 133
Ebeveynlerimin zorlaması 6 200
Ccedilalışan arkadaş ve yakınların etkisi 2 67
Aile buumltccedilesine katkıda bulunmak 2 67
Hayat deneyimi kazanmak ve meslek edinmek 1 33
Okul ihtiyaccedillarımı karşılamak 3 100
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan sokakta ccedilalışma nedenlerinin ccedilok farklılık arz ettiği
anlaşılmaktadır Burada en ccedilok ldquoebeveynlerinin zorlamasırdquo seccedileneği belirtilmiştir Hiccedil
şuumlphesiz ccedilocukların ccedilalışmaya zorlanmaları son derece dramatik bir olaydır Ancak
ebeveynsel zorlamanın temelinde ekonomik guumlccedilluumlklerinsorunların olduğunu tahmin etmek
guumlccedil değildir Aynı şekilde bazı ccedilocuklar ldquoevin geccedilimini sağlayacak kimsenin olmayışınırdquo
bazıları ldquobabalarının hasta olmasınırdquo bazıları ldquopara kazanma isteğirdquo bazıları ldquoyoksullukrdquo
bazıları da ldquookul masraflarını ccedilıkarmakrdquo gibi nedenleri belirtmişlerdir Buumltuumln bu faktoumlrlerin
ekonomik sorunlarla ilintili değişkenler olduğu bir gerccedilektir Burada oumlzetle ccedilocukların
sokakta ccedilalışma veya sokakta bulunma nedeninin ekonomik kaynaklı olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Diyarbakır‟da sokaktaki ccedilocuklar uumlzerinde gerccedilekleştirilen araştırmalar (oumlrneğin
birkaccedil araştırma iccedilin bkz Bilgin 2008 Okumuş 2007 Guumlneş-Kalaycı 2004) aynı şekilde
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenlerinin ekonomik yoksulluk olduğu ve dolayısıyla
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
299
ccedilocukların da ailelerine maddi katkıda bulunmak ve okul masrafınıharccedillığını karşılamak iccedilin
ccedilalıştıklarını ortaya koymaktadır Sosyal Hizmetler ve Ccedilocuk Esirgeme Kurumu (SHCcedilEK)
Devlet İstatistik Enstituumlsuuml (DİE) ve UNICEF-Tuumlrkiye işbirliğiyle gerccedilekleştirilen Sokakta
Yaşayan ve Ccedilalışan Ccedilocuklarla Katılımlı Eylem Araştırması‟nın (2000) sonuccedillarına goumlre de
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenleri şu şekilde saptanmıştır Ccedilocukların 8015‟i ldquoaile
buumltccedilesine katkıda bulunmakrdquo 840‟ı harccedillığını ccedilıkarmak 496‟sı ldquoevin geccedilimini
sağlamakrdquo 344‟uuml ldquoailesi istediği iccedilinrdquo 115‟i ldquokendi istediği iccedilin ldquo ve 191‟i de
ldquocevapsızrdquo seccedileneğini işaretlemişlerdir (bkz İccedilli-Arıkan 2007 42) Araştırma kapsamında
goumlruumlşuumllen ccedilocukların sokakta yaptıkları işler ise şunlardır
Tablo 17 Ccedilocukların Sokakta Yaptıkları ĠĢ Tuumlrlerinin Dağılımı
Sokaklarda Yapılan ĠĢ Tuumlrleri Sayı
Simit satma 2 67
Ayakkabı boyama 4 133
Pazarda el arabası ile eşya taşıma 1 33
Ccediloumlp toplama 12 400
Sakız satma 4 133
Araba camı silme-yıkama 2 67
Pazar yerinde seyyar satıcılık yapma 4 133
Kuumlccediluumlk suumls eşyalarını satma 1 33
Toplam 30 100
Ccedilocuklar genel olarak sokakta seyyar satıcılık yapma ayakkabı boyama simit sakız
şeker balon su ve buz gibi eşyalar satma otomobillerin camlarını silme ccediloumlp toplama su
taşıma mezarlıklarda temizlik işleri gibi ccedilok sayıda işler yapmaktadırlar Ancak
araştırmamızda sokakta ccedilalışıp succedil işleyen ccedilocukların en ccedilok ldquoccediloumlp toplamardquo işleri yaptıkları
goumlruumllmektedir ( 40) Diyarbakır Sosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln yaptığı bir ccedilalışmada
da kentte ccediloumlp toplayarak para kazanan 500 duumlzeyinde ccedilocuk olduğu saptanmıştır (Okumuş
200732)
Ccediloumlp toplama sokaklarda ccedilocuklar tarafından yapılan en niteliksiz işlerden biridir Aynı
zamanda ccediloumlp toplama işi ccedilalışma saatleri accedilısından da oldukccedila riskli olarak
nitelendirilebilecek bir zaman dilimini kapsamaktadır Ccediloumlpler genelde akşamgece vakitleri
veya karanlık ccediloumlkmeye başladıktan sonra toplanır Bu nedenle de bu işguumlcuumlnde ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilin saldırı ve şiddete maruz kalabilme riski de soumlz konusu olabilmektedir
Araştırma grubunda goumlruumlşuumllen ccedilocukların oumlnemli bir oranının ccediloumlp toplama gibi en niteliksiz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
300
işlerden kazanccedil elde etmeye ccedilalışmaları onların iccedilinde bulundukları ekonomik sıkıntıyı
goumlstermesi accedilısından da son derece dikkat ccedilekicidir
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 50) haftanın her guumlnuuml ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların 20‟si de haftada 5ndash6 guumln ccedilalıştıklarını ifade etmişlerdir Geriye kalanlar ise
haftada 1 ile 4 guumln arasında değişen guumln sayısında ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir Aynı şekilde
ccedilocukların oumlnemli bir kısmı ( 692) okulların accedilık olduğu zamanlarda bile guumlnde en az 4-5
saat ccedilalıştıklarını dile getirmişlerdir Ccedilocukların 23‟uuml de guumlnde 2-3 saat arası ccedilalıştıklarını
ccedilocuklardan sadece ikisi okul guumlnlerinde ccedilalışmadığını belirtmiştir
Bu ccedilocukların buumlyuumlk bir oranı ( 833) Diyarbakır‟ın her boumllgesinde ccedilalıştıklarını
ifade etmişlerdir Bir anlamda soumlz konusu ccedilocukların ccedilalışma yerleri ve ortamları iccedilin
belirlenmiş her hangi bir sokak veya mekacircn soumlz konusu değildir Sadece birkaccedilı ccedilalıştıkları
belirli yer olarak tren garı ve alışveriş mekacircnlarının oumlnuumlnuuml belirtmişlerdir
Ccedilalışmanın yapıldığı tarihte ccedilocukların sokaklarda yaptıkları işlerden elde ettikleri
kazanccedillarının da ccedilok yuumlksek olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Guumlnluumlk kazanccedil olarak ccedilocukların 20‟si
1ndash2 TL 20‟si 3ndash4 TL arası 267‟si 5ndash6 TL arası 167‟si 7-8 TL arası ve 166‟sı da
9 TL ve uumlstuuml kazanccedil elde ettikleri belirlenmiştir
Ccedilocuklar kendi kazanccedillarının buumlyuumlk bir kısmını ebeveynlerine verdiklerini ifade
etmişlerdir ( 667) Geriye kalanlar da kazanccedillarını okul ihtiyaccedillarını karşılama ve giyecek
ve iccedilecek gibi bazı ihtiyaccedillarını gidermede kullandıklarını belirtmişlerdir Ccedilalışan ccedilocukların
buumlyuumlk bir kısmı ( 80‟i) eve para goumltuumlremediklerinde ebeveynlerinin bir şey demediklerini
belirtirken 133‟uuml de ebeveynlerinin şiddetine (dayak) maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
Ccedilocukların 67‟si de ebeveynlerinin tepkilerinin sadece kızma ile sınırlı kaldığını
soumlylemişlerdir
Tablo 18 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaktan Memnun Olup-Olmadıklarının Dağılımı
CcedilalıĢmadan Memnun Olma Durumu Sayı
Evet 21 700
Hayır 9 300
Toplam 30 1000
Araştırmanın ilginccedil bir bulgusu ccedilalışan ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda
ccedilalışmaktan memnun olduklarını belirtmiş olmalarıdır Ccedilocukların sokakta ccedilalışma
durumlarını olumlu olarak tanımlamalarının en oumlnemli nedeni iccedilinde bulundukları
yoksulluktur Ccedilocuklar zor ve koumltuuml koşullarda ccedilalışmak suretiyle ailelerinin ekonomik
sorunlarını gidermede kısmen de olsa yardımcı olduklarını duumlşuumlnmektedirler Ccediluumlnkuuml
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
301
ccedilocukların memnuniyet duyma nedenlerinin başında elde ettikleri kazanccedilla ailenin ( 286)
ve kendi ihtiyacını (238) karşılama gibi gerekccedileler yer almaktadır Bazı ccedilocuklar da
kazandıkları para ile kendilerini geleceğe hazırladıklarını ( 19) bazıları da arkadaş grubuyla
hoşlandıkları şeyleri yapma olanağına sahip oldukları ( 19) veya sokakta kalmayı
arzuladıklarını ( 95) ifade etmişlerdir Sokakta ccedilalışmaktan memnuniyet duymayan
ccedilocuklar da memnuniyetsizliğin nedeni olarak en ccedilok sokakta var olan riskleri ve okula
gereken oumlnemi verememelerini goumlstermişlerdir
45 SOKAKTA CcedilALIġAN VE KISMEN YAġAYAN CcedilOCUKLAR VE
SUCcedilLULUK
Bu araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların hepsi sokakta ccedilalışmaya ve yaşamaya
başladıktan sonra bir şekilde polis tarafından alıkonulmuşlardır Bu nedenle 30 ccedilocuğun hepsi
bir şekilde succedil işledikleri gerekccedilesiyle goumlzaltına alınan ve haklarında işlem yapılmış
ccedilocuklardır Yaklaşık olarak her yıl Diyarbakır Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuumlne ortalama 1500
dolayında succedil olayının intikal ettiği belirtilmektedir İntikal eden bu succedilların ağırlıklı olarak
hırsızlık yankesicilik ve kapkaccedil gibi succedil tuumlrlerinden oluştuğu goumlruumllmektedir (Guumlneş ve
Kalaycı 2004 15) Eren (2007128) de Diyarbakır il merkezi ve ilccedilelerinde 2001 yılında her
hangi bir succedil şuumlphelisi olarak yakalanıp savcılığa ccedilıkartılan ccedilocuk sayısının 1524 iken bu
rakamın 2006 yılında 100 artarak 3308‟e yuumlkselmiş olduğunu belirtmektedir
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların niccedilin goumlzaltına alındıkları hususu kendi
beyanlarına dayanarak şu şekilde tablolaştırılmıştır
Tablo 19 Ccedilocukların Polis Tarafından AlıkonulmaGoumlzaltına Alınma Sebeplerinin
Dağılımı
Goumlzaltına Alınma Sebepleri Sayı
Geceyi sokakta geccedilirdiğim iccedilin 2 67
Succedil ve sapkın eylemlerinden dolayı 25 833
Şuumlphe uumlzerine 2 67
Sokakta ccedilalıştığım iccedilin 1 33
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan da accedilık bir şekilde goumlzlemlendiği gibi ccedilocukların en ccedilok goumlzaltına
alınma nedeni işledikleri succedil ve sapma eylemlerinden dolayıdır ( 83) Burada soumlz edilen
succedil ve sapma eylemleri kapkaccedil hırsızlık kavga etmeadam yaralama madde kullanmasatma
gibi davranışlardır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
302
Tablo 20 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra SabıkaSicil Belgesi
Kaydına Sahip Olup Olmadıklarının Dağılımı
SabıkaSicil Kaydının Olup Olmadığı Sayı
Evet 14 467
Hayır 16 533
Toplam 30 1000
Ccedilocukların soumlz konusu succedil eylemlerinden dolayı ccedilok sayıda succedillardan sicil kayıtları
olduğu belirlenmiştir Ccediloğu ccedilocuk sabıka veya sicil kaydının olduğunu belirtmiştir ( 467)
Geriye kalan ccedilocuklar ise herhangi bir sabıka veya sicil kaydının olmadığını ifade etmişlerdir
( 533) Soumlz konusu bu ccedilocukların sabıka veya sicil kayıtlarına ilişkin succedillar aşağıda
belirtilmiştir
Tablo 21 Ccedilocukların Hangi Succediltan Dolayı Sabıka Kayıtlarının Olduğunun Dağılımı
Sabıkanın Olduğu Succedil Tuumlruuml Sayı
Hırsızlık yankesicilik 8 571
Kapkaccedil 1 71
Uyuşturucu madde satma ve kullanma
( esrar ve hap)
2
143
Kavga ve adam yaralama 1 71
Hırsızlık kavga ve yaralama 2 143
Toplam 14 1000
Tablodan genel olarak ccedilocukların en ccedilok sabıkası olan succedil eylemlerinin hırsızlık
yankesicilik ve uyuşturucu madde satma veya kullanma olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizde
ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin istatistikler de ccedilocukların en ccedilok hırsızlık succedilunu işlediklerini
goumlstermektedir
Tablo 22 Ccedilocukların Madde Kullanma Durumlarının Dağılımı
Madde Kullanma Durumları Sayı
Evet 26 866
Hayır 4 134
Toplam 30 1000
Aynı şekilde araştırma grubunda yer alan ccedilocukların 86‟sının bağımlılık yapıcı
madde kullandıkları saptanmıştır Madde kullanmaya ilişkin gerccedilekleşen bu oranın yuumlksek
olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışma succedil işlediği gerekccedilesiyle haklarında işlem
yapılan ccedilocuklar uumlzerine gerccedilekleştirildiği iccedilin soumlz konusu ccedilocukların uyuşturucu veya
bağımlılık yapıcı madde kullanma oranının da yuumlksek olarak gerccedilekleşebileceği oumlngoumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
303
Bu nedenle succedil işleme durumlarına bakılmaksızın sokakta yaşayan ve ccedilalışan ccedilocuklar
uumlzerine gerccedilekleştirilecek herhangi bir ccedilalışmada bu oranın daha duumlşuumlk duumlzeyde
gerccedilekleşmesi muhtemeldir Oumlrneğin Guumlngoumlr (2008) Mersin ili oumlrneğinde 510 sokaktaki
ccedilocuk uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada ccedilocukların sadece 24‟uumlnuumln madde kullandıklarını
38‟inin madde kullanan arkadaşlarının olduğu 22‟sinin succedil işleyen arkadaşlara sahip
olduklarını belirtmiştir Aynı şekilde bu ccedilocukların 90‟a yakını bu succedillu arkadaşlarla
goumlruumlştuumlklerini ( 179‟u ldquoccedilok sıkrdquo 304‟uuml ldquosıkrdquo ve 41‟i de ldquoara sırardquo) ve bu ccedilocuklardan
14‟uuml de succedil eylemi iccedilerisinde yer aldıklarını belirtmişlerdir
Tablo 23 Ccedilocukların Kullandıkları Madde Tuumlrlerinin Dağılımı
Kullanılan Madde Tuumlrleri Sayı
Sigara 6 230
Yapıştırıcı madde (bally) alkol 4 158
Uccedilucu madde (tiner) sigara 5 192
Alkol sigara esrar 2 76
Sigara esrar 3 115
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara 1 38
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara esrar 1 38
Uccedilucu madde (tiner) alkol sigara hap 4 158
Toplam 26 1000
Yukarıdaki tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların soumlz konusu maddelerden en ccedilok
sigara tiner ve bally gibi uccedilucu madde ve alkol kullandığı saptanmıştır Tablo accedilısından en
ilginccedil bulgu ccedilocukların 23‟uumlnuumln (6 ccedilocuk) esrar kullandıklarının belirlenmiş olmasıdır
Sosyolojik accedilıdan ccedilocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenleri iccedilerisinde aile
yapısı (ailenin ilgisizliği ve duygusal ihmal soumlz konusu maddeleri ailede kullanan bireylerin
varlığı parccedilalanmış aileler aile iccedilindeki fiziksel ve cinsel istismarın varlığı gibi) akran grup
yapısı (akranlardan kullanan bireylerin varlığı arkadaşlara oumlzenti ve akran baskısı grup
iccedilerisinde kendini kanıtlama maddeyi merak etme gibi) korkuyu gidermek ve cesareti
arttırmak (daha kolay succedil işleyebilmek heyecan arama mağdura ve yaptıkları sapkınsuccedil
eylemelerine karşı duyarsızlaşmak) ve sokakların yapısı (kolay elde edilebilirlik ebeveynsel
goumlzetim ve denetimin yokluğu enformel denetimin zayıflığı) en dikkat ccedilekenleri
oluşturmaktadır Bu tuumlr maddeleri kullanmak ile succedil işlemek arasında bir ilişkiden soumlz etmek
muumlmkuumlnduumlr En azından bu maddeleri kullanan ccedilocukların succedil işleme riskinin daha yuumlksek
olduğunu soumlyleyebiliriz Oumlzellikle bazı ccedilocukların bu maddeleri satın almak iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık gasp ve kapkaccedil gibi succedilları işleyerek edindikleri ileri suumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
304
Goumlruumlşme yaptığımız ccedilocukların ccediloğu esrar ve diğer bazı uyuşturucu hapları
edinmenin ccedilok kolay olduğunu ve bu maddelerin satıldığı yerleri bildiklerini ve edinmek
istediklerinde kolay temin edebildiklerini belirtmişlerdir
Tablo 24 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Bağımlılık Yapan
Maddeleri Kullanan ArkadaĢlara Sahip Olup-Olmadıklarının Dağılımı
Madde Kullanılan ArkadaĢların Varlığı Sayı
Evet 30 1000
Hayır - 00
Toplam 30 1000
Ayrıca araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların arkadaşlarının da kendileri gibi
bağımlılık yapıcı maddeler (sigara bally tiner alkol vb) kullandıklarını belirtmişlerdir Bu
ccedilocukların da en ccedilok esrar bally sigara ve alkol gibi maddelerden birini veya diğerleri ile
birlikte kullandıklarını ifade etmişlerdir
Bağımlılık yapıcı madde kullanma alışkanlıkları genelde belirli bir akran grubu
iccedilerisinde oumlğrenilmektedir Aynı şekilde succedil davranışının veya succedila ilişkin kalıpların da akran
grubu iccedilerisinde oumlğrenildiği hususu kriminolojide yaygın olarak kabul edilen bir goumlruumlş haline
geldiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Konuya ilişkin yapılmış ccedilok sayıda araştırma (Oumlrneğin bkz
Elliott ve Menard 1996 Elliott ve Voss 1974 Elliot Huizing ve Menard 1989 Akers vd
1979 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002 ) succedilluların birlikte
oldukları veya arkadaş edindikleri bireylerin de oumlnemli bir oranının kendileri gibi succedillu
bireylerden oluşmuş olduğunu ortaya koymuştur Bu araştırmaların succedil davranışının genel
olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlenen bir edim olduğunu ve ccedilocukların diğer
succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular saptadıkları goumlruumllmektedir Bu
ccedilerccedilevede Elliott Huizinga ve Ageton (1985) succedillu akranların succedilluluğun en oumlnemli
nedensel faktoumlrlerinden biri olduğunu ileri suumlrmektedirler Bu sebeple sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocukların succedillu ccedilocuklarla veya akranlarla temas etme riski sokaklarda olmayan
diğer ccedilocuklara kıyasla daha yuumlksek olduğu soumlylenebilir
Tablo 25 Ccedilocukların Bağımlılık Yapıcı Maddeleri Kullanma Nedenlerinin Dağılımı
Madde Kullanma Nedenleri Sayı
Arkadaş ccedilevresi ile birlikte olma ve oumlzentimerak 4 154
Can sıkıntısını gidermek eğlenmek heyecan yaratmak iccedilin 22 846
Toplam 26 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
305
Ccedilocukların bağımlılık yapıcı madde kullanma nedenlerinin başında can sıkıntısını
giderme ve eğlenmek olduğu goumlruumllmektedir Arkadaş ccedilevresine oumlzenti duyma ve kullanılan
maddeyi merak etme gibi nedenler de ikinci sırada gelmektedir
Ccedilocukların sokakta karşılaştıkları bazı riskler bedensel veya fiziksel accedilıdan kalıcı iz
bırakmasının yanı sıra sosyal ve kişisel yaşamlarını da oumlnemli oumllccediluumlde olumsuz olarak
etkileyebilmektedir Oumlrneğin ccedilocukların sokaklarda karşılaştıkları bazı şiddet eylemleri
onların travma yaşamalarına yol accedilabilecek kadar tehlikeli boyutlara ulaşabilmektedir Aynı
şekilde ccedilocuğun maruz kaldığı bu tuumlr şiddet eylemleri onları da aynı şekilde şiddet
uygulayacak bireylere doumlnuumlştuumlrebilecektir Bu ccedilerccedilevede şiddete maruz kalmak ile şiddete
youmlnelmek arasında goumlrece bir ilişkiden soumlz etmek muumlmkuumlnduumlr
Tablo 26 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Kendilerine Cinsel Tacizde
Bulunulup Bulunulmadığının Dağılımı
Cinsel Tacize Uğrama Durumu Sayı
Evet 4 133
Hayır 26 867
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloya bakıldığında ccedilocukların oumlnemli bir oranının sokakta her hangi bir
cinsel şiddete maruz kalmadıklarını goumlruumllmektedir ( 867) Ccedilocukların sadece 133‟uuml (4
kişi) cinsel şiddet eylemi ile karşı karşıya geldiklerini itiraf etmişlerdir Bunlar da kendilerine
tacizde bulunan kişilerin sokakta boş gezen serseri ccedilocuklar olduğunu belirtmişlerdir Ayrıca
araştırma grubunda bulunan ccedilocukların yarısı sokakta ccedilalışmaya başladıktan sonra sokakta
bazı kazalara maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
5 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların tuumlmuuml herhangi bir succedil şuumlphesi ile polis
tarafından goumlzaltına alınan ccedilocuklardır Soumlz konusu ccedilocukların ccediloğu hırsızlık yankesicilik
adam yaralama ve uyuşturucu madde kullanma ve satma succedillarından haklarında işlem
yapılmıştır Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların succedillulukla ilintili veya succedila
eğilimli olmalarında dikkat ccedileken bazı oumlzellikler şu şekilde belirtilebilir Ccedilocukların
ebeveynlerinin oumlğrenim duumlzeylerinin duumlşuumlk olması (annelerinin 90‟ı okuma yazma bile
bilmiyor babalarının da 43‟uuml her hangi bir okul mezunu değil) onların oumlnemli bir oranının
goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olmaları ( 70) ailelerinin son derece yoksul olmaları
(babalarının ccediloğunun duumlşuumlk nitelikli veya guumlndelikccedili iş alanlarda ccedilalıştıkları kazanccedillarının
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
306
son derece duumlşuumlk olduğu ve goumlccedil sonrası ekonomik sorunlar yaşadıkları ccedilocukların 94‟e
yakını ailelerini ldquoccedilok fakirrdquo ve ldquofakirrdquo olarak nitelendirdikleri) evden kaccedilma sıklığının
yaygınlığı ( 60) ccedilocukların bazı guumlnlerde sokaklarda sabahladıkları ( 667) sapkın ve
sokaklara takılan akranlara sahip oldukları (arkadaşlarının ccediloğu da kendileri gibi uyuşturucu
veya bağımlılık yapıcı madde kullandıkları) oumlğrenim kurumlarından ayrılmaları veya terk
etmeleri ( 53‟uuml halihazırda bir oumlğrenim kurumuna devam etmiyor) aileye ilişkin ciddi
sorunlar yaşamaları (uumlvey ccedilocuk olma 611 90‟ı evde suumlrekli ve bazen fiziksel şiddet
goumlrduumlklerini ifade etmeleri 25‟inin babasının hayatta olmaması ccedilocukların 367‟sinin
ebeveynlerinin ayrı yaşamaları) ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda sokakla tanışmaları ve sokakta ccedilalışmaya
başlamaları ( 734‟uuml 10 yaşına varmadan sokakları mesken edindikleri) yaptıkları iş
tuumlruumlnuumln son derece niteliksiz olması ( 40‟ı ccediloumlp toplama işini yapıyor) gibi etkenler sokakta
ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukları succedillu kılan faktoumlrler olarak dikkat ccedilekmektedir Bu
bulgular araştırmamızın hipotezlerini doğrular niteliktedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Ccedilocukluk
doumlneminde deneyimlenen yaşam tarzları ve yaşanılankarşılaşılan guumlccedilluumlklermağduriyetler
succedilluluğun oumlnemli belirleyicileri olarak etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilocukluk
deneyiminin olumlu ve olumsuz bir tarzda şekillenmesinde oumlzellikle de ccedilocuğun yetiştiği aile
ortamı (şiddet sevgisizlikilgisizlik yoksulluk succedillu ve sapkın bireylerin varlığı
ebeveynlerin ccedilocuk yetiştirme konusundaki bilgisiz oluşları ccedilalışma youmlnuumlnde baskılamaları
gibi) okul deneyimi succedillu akran etkileri ailenin ekonomik geccedilim sorumluluğunu omuzlarında
hissetmeleri sokakta karşılaştıkları guumlccedilluumlkler taciz ve bazı sosyo-ekonomik dezavantajlar
dominant faktoumlrler olarak etkide bulunduğu soumlylenebilir Soumlz konusu doumlnemde ccedilocukların
sorunsuz bir aile yapısı iccedilerisinde sosyalleşmelerinin sağlanması ve oumlğrenimlerine devam
edebilme olanaklarının yaratılması gerekirken sokakların riskli alanlarında yaşam
muumlcadelesine atılmaları atılmak zorunda bırakılmaları onları succedila eğilimli kılan oumlnemli bir
etken olmaktadır Oumlzellikle de aile denetiminden kaccedilan ccedilocukların sokaktaki succedillu kuumlltuumlruumln
etkisine accedilık olma riskleri daha yuumlksektir
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından oumlzellikle ccedilalıştırılmaları konusunda zorlanmaları ve
ccedilocukların istenilen duumlzeyde parayı eve goumltuumlrememeleri durumunda psikolojik ve fiziksel
şiddet goumlrmeleri ccedilocukların ccedilok para kazanmak iccedilin zamanlarını daha ccedilok sokaklarda
geccedilirmelerine veya evden kaccedilma veya eve doumlnmeme gibi sonuccedillara yol accedilabilmektedir Bu
olumsuz tutumlar bazen de ccedilocukları hırsızlık yapmaya da itebilmektedir Sonuccedil olarak
ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik bu olumsuz tutumları ccedilocukların ebeveynlerine olan
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
277
bozuklukları duumlşuumlk zekacirc ve iccedilguumlduumlsellik egosantrizm rijitlik hiperaktiflik zihinsel
rahatsızlıklar gibi etkenler ccedilerccedilevesinde ela almaktadır Biyolojik yaklaşımlar ise succedilluluğu
genelde genetiksel etkenler hormonal dengesizlikler ve beyine ilişkin sorunlarla
accedilıklamaktadır Son olarak sosyolojik yaklaşımlar ise ccedilocuk succedilluluğunu toplumsal yapı
toplumsal değişme sosyal sorunlar ve sosyalleşme gibi etkenler uumlzerinden ccediloumlzuumlmlemektedir
Burada oumlzellikle sokakta bulunma ile succedilluluk arasındaki ilişki sosyolojik ccedilerccedilevede analiz
edilmeye ccedilalışılacaktır Dikkat ccedilekici bir husus ccedilocukların sokakta bulunma nedenleri ile
succedilun sosyolojik nedenlerinin birbiriyle oumlrtuumlşuumlyor olmasıdır Bu da ccedilocuk succedilluluğu ile
sokakta ccedilalışma ve yaşama arasında bir ilişkinin varlığını goumlstermektedir
Succedil veya ccedilocuk succedilluluğunu ccediloumlzuumlmleyen ccedilok sayıda sosyolojik succedil teorisi
bulunmaktadır Bu kuramların her biri succedil olgusunu farklı değişkenler etrafında analiz
etmektedir Sosyal organizasyonsuzluk kuramı succedil fenomenini kent yaşam biccedilimi
(yoksulluk etnik heterojenlik yerleşim yerleri arası hareketlilik) ile bağlantılı olarak
irdelemektedir (Bkz Vito ve Holmes1994 141) Bohm Şikago kuramcılarının
ccedilalışmalarında yer alan sosyal organizasyonsuzluk ile ilintili succedil faktoumlrlerini şu şekilde
belirtmektedir a) ccedilocuklar uumlzerinde sosyal denetimin oumlnemli oumllccediluumlde yokluğu b) succedillu
davranışın genelde ebeveynler ve komşular tarafından onay goumlrmesi c) succedil işlemek iccedilin ccedilok
sayıda fırsatın olması d) meşru iş ve eğitim iccedilin ccedilok az sayıda fırsatın var olması
(Bohm1997 74) Bu kuramın genel olarak succedilu accedilıklama ccedilerccedilevesini izleyerek goumlccedil olgusu
ve goumlccediluumln yarattığı sorunlar kent yoksulluğu aile yapılarının ccediloumlzuumllmesi fiziksel ve değersel
bozulma sokaklardaki ccediloumlkuumlntuuml alanları gibi etkenlerin ccedilocukların succedila eğilimli olmalarında
etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Gerilim kuramı da succedil ve sapma olgusunu
ccediloumlzuumlmlerken sınıflı toplumlardaki amaccedil ve o amaca ulaşmak iccedilin varolan meşru yollar
arasındaki eşitsizliğin neden olduğu gerilim veya baskı suumlreccedillerine dikkat ccedilekmektedir Bu
kurama goumlre sınıflı toplumlarda alt sınıfa mensup olan bireylerin meşru amaccedillara yasal
yollardan ulaşma imkacircnları sınırlıdır veya engellenmiştir Bu sebeple dezavantajlı
pozisyonda olanların uumlst sınıfa yuumlkselebilme gayretleri oumlnemli oumllccediluumlde gayri meşru yolların
denenmesi ile gerccedilekleşmektedir Oumlzetle gerilim kuramı succedil analizinde toplumsal
engellemelerin veya fırsatların bloke edilmesinin sonuccedillarına dikkat ccedilekmektedir (akt Adler
vd1995111) Gerilim kuramını izleyerek goumlccedil ile birlikte kente yerleşen ailelerin iş
bulabilme olanaklarına sahip olamamalarının ccedilocukların sokakta ccedilalışmalarına neden olduğu
ve bu durumun da ccedilocukların succedila eğilimli olmalarında etkili olduğu soumlylenebilir Aynı
şekilde kent ortamında meşru fırsatlara ulaşma imkacircnlarının sınırlı veya bloke edilmiş olması
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
278
ve toplumsal eşitsizliğin varlığı gibi unsurlar da ccedilocuk succedilluluğunda etkili faktoumlrler olarak oumlne
ccedilıktığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Succedilluluğu kuumlltuumlr bağlamında ccediloumlzuumlmleyen alt kuumlltuumlr kuramları
da gerilim kuramı gibi succedilluluğun genelde alt-sınıfa oumlzguuml olarak ortaya ccedilıktığını
varsaymaktadır Ccedilocuk succedilluluğunu veya ccedilete succedilluluğunu succedilluluk alt-kuumlltuumlr
yaklaşımlarının uumlzerinden ccediloumlzuumlmleyen bu kuramlar ccedilete veya grupsal bağlamda
deneyimlenen yaşam tarzlarının egemen değerlerden farklı kuumlltuumlrel kodlar iccedilerdiğini ve bu
kuumlltuumlrel yapıların bireylerin succedillu değerler ve kodlar ekseninde sosyalleşmelerini sağlayarak
onları succedil işleme youmlnuumlnde motive ettiğini varsaymaktadır Kurama goumlre succedillu gruplar veya
ccedileteler tarafından yaşantılanan kuumlltuumlrel yapı oumlnemli oumllccediluumlde kriminojenik nitelikler
iccedilermektedir Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların bu kriminojenik değerlerle temas
etmeleri veya bu değerleri uumlretmeleri olasıdır ldquoSuccedillu Ccedilocuklarrdquo (Delinquent Boys 1955) adlı
uumlnluuml ccedilalışmasında Cohen succedil alt ndash kuumlltuumlruumlnuumln alt ve orta sınıf kuumlltuumlruuml arasındaki ccedilatışmanın
bir sonucu olarak ortaya ccedilıktığını ileri suumlrmektedir Succedil olgusunu ldquostatuuml engellenmesirdquo
uumlzerinden ccediloumlzuumlmleyen Cohen‟e goumlre statuuml engellenmesinin en ccedilok gerccedilekleştiği alanlardan
biri okuldur Bu sebeple Cohen alt sınıfa mensup ailelerin ccedilocuklarının okuldaki başarısızlık
durumları ile succedila youmlnelmeleri arasında bir bağlantı kurmaktadır Ona goumlre alt sınıfa mensup
bireyler okulda başarısız olmaktadırlar ve bu başarısızlık veya duumlşuumlk okul performansı onları
ccedilete oluşumlarının iccediline itmektedir Ccedileteye katılma başarısız olan bireylerin yeni bir benlik
oluşturma suumlreccedillerinde etkili olmaktadır Cohen oumlzetle ccedilocuk succedilluluğunu sınıf ebeveynlerin
durumları okul standartları ve ccedilete gibi unsurlarla ilintili olarak kuumlltuumlrel yapı ccedilerccedilevesinde
analiz etmektedir Succedil olgusunu alt-kuumlltuumlr kavramı ccedilerccedilevesinde ele alan diğer bir isim olan
Miller (1958) de ccedilocuk succedilluluğunun orta sınıfa oumlzguuml olan değer sistemine bir tepki olarak
ortaya ccedilıkmaktan oumlte alt sınıfın sahip olduğu değerler sisteminde bizzat succedilluluğa ilişkin
kuumlltuumlrel unsurların bulunması ile accedilıklamaktadır Succedil teorileri iccedilerisinde oumlnemli bir yere sahip
olan sosyal kontrol kuramı da succedillu davranışını bireylerin din aile okul gibi geleneksel
kurumlara ve değerlere olan bağlılıklarının zayıflaması ile accedilıklamaktadır Bu kuramın ilk
temsilcilerinden olan Hirschi (1969) aile okul ve din gibi geleneksel kurumların ve
değerlerin bireyleri sosyalleştiren temel unsurlar olduğunu ileri suumlrerek bireylerin bu
kurumlara ve değerlere olan bağlılıklarının zayıflamasıyla onların succedila youmlnelmeleri arasında
bir ilişki kurmaktadır Ayrıca bu yaklaşım ccedilocukluk doumlnemlerinde guumlccedilluuml bir iccedilsel denetimin
gelişmeyişinin veya iccedilsel denetim mekanizmasının sonradan işlevselliğini yitirmesinin bireyin
succedil veya sapkın tutum geliştirmesinde etkili olduğunu varsaymaktadır (bkz Williams III ve
McShane (1999 191) Aynı şekilde burada Gottfredson ve Hirschi‟nin succedilu accedilıklamak iccedilin
geliştirdikleri ldquoduumlşuumlk benlik denetimirdquo (low-self control) kavramsallaştırmasından soumlz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
279
edilebilir Onlar succedilluluğun temelinde ccedilocukların yetersiz yetişme tarzından kaynaklanan
ldquoduumlşuumlk benlik denetiminirdquo goumlrmektedirler Onlara goumlre iccedilguumlduumlsellik duygusuzluk fiziksel
risk alma dar goumlruumlşluumlluumlk soumlzel beceri yetersizliği maceraya duumlşkuumlnluumlk succedil mağdurlarına
karşı kayıtsızlık (acıya ilgisizlik) duumlşuumlk duumlzeyde bir performans bencillik evlilik iş ve
arkadaş edinmede istikrarsızlık ve şiddete eğilimli olmak gibi succedillulukla ilintili faktoumlrler
ldquoduumlşuumlk benlik denetimirdquo ile yakından ilişkilidir (Gottfredson and Hirschi 1996 39ndash41
Gottfredson and Hirschi 1990 89-91) Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların duumlşuumlk
sosyo-ekonomik ve kuumlltuumlrel bir ardalana sahip olmaları sosyalleşme suumlreccedillerine ilişkin
sorunlar yaşamaları daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda succedillu değerler ile tanışmaları aile iccedilinde
fiziksel şiddete maruz kalmaları gibi etkenler onların guumlccedilluuml benlik gelişiminin oumlnuumlndeki
engelleyici unsurlar olarak dikkat ccedilekmektedir Duumlşuumlk benlik denetimi de succedillulukla yakından
ilintili bir unsurdur Sosyal oumlğrenme kuramı da succedilluluğu oumlnemli oumllccediluumlde bireylerin kriminal
değer ve normlar ile temasları sonucunda diğer bir deyişle succedillu akranlarla olan sosyal
etkileşim suumlreci iccedilerisinde oumlğrenilen bir davranış olduğunu ileri suumlrmektedir Bu kurama goumlre
succedila eğimli hale gelmek succedillu gruplarlaakranlarla olan ilişkisinin sıklığı suumlresi oumlnceliği ve
yoğunluk duumlzeyine goumlre belirlenmektedir (Sutherland 1947) Sosyal oumlğrenme kuramının
guumlnuumlmuumlzdeki oumlncuumlleri tarafından modern toplumlardaki succedil veya şiddet davranışlarının
kaynakları arasında en ccedilok belirtilen unsurlar aile yapıları ccedilevresel deneyimler ve kitle
iletişim etkenleridir Bandura‟ya goumlre aile yaşamı uumlzerine gerccedilekleştirilen araştırmalar
ccedilocukların saldırgan davranışları ebeveynlerinden ve aile bireylerinden oumlğrendiklerini ortaya
koymaktadır Aynı şekilde şiddet veya succedil eylemlerinin yoğunluklu olarak gerccedilekleştiği
alanlarda ikamet edenler arasında şiddet ve succedil eğilimliğinin daha yuumlksek olduğu
belirtilmektedir Kitle iletişim araccedillarında sunulan şiddet sahnelerinin bireyler tarafından
model davranışlar olarak taklit edildikleri ileri suumlruumllmektedir (Siegel 1989 140) Sosyal
oumlğrenme kuramından hareketle sokakta ccedilalışan ve yaşayan ccedilocukların aile yapıları ve sahip
oldukları akran grup yapısının ciddi succedilluluk risk faktoumlrleri arasında yer aldığını soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Yaftalama veya damgalama teorisi de bireylerin sapkın veya succedillu bireyler
olarak etiketlenmelerinin onların succedilluluk suumlreccedilleri uumlzerinde pekiştirici bir etkide
bulunduğunu ve bunun da onları daha kolay succedillu kıldığını varsaymaktadır Diğer bir ifade ile
damgalama teorisyenleri bireyin stigmatize edilmesinin onların toplumdan dışlanmasına ve
succedillu gruplarla temasa geccedilmesine yol accediltığını ve bu durumun da bireyin succedilluluk durumunun
daha da pekişmesine neden olduğunu ileri suumlrmektedirler (Lemert 1951) Sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocuklar toplum tarafından potansiyel succedillu veya sapkın bireyler olarak goumlruumllmeye
ve dolayısıyla dışlanmaya yatkın bir grubu oluşturmaktadır Bu husus aynı şekilde onların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
280
succedila daha kolay youmlnelmelerini sağladığı soumlylenebilir Cohen ve Felson tarafından geliştirilen
rutin eylem teorisi ise succedil davranışını a) motive olmuş succedillu (ergen ccedilocuklar işsiz birey
uyuşturucu bağımlılığı vb) b) uygun hedefhedeflerin varlığı (ev ve arabaların kilitlenmemiş
olması gibi) ve c) yeterli duumlzeyde koruma oumlnlemlerin olmayışı (polisin ev sahibinin ve
guumlvenlik sistemin olmayışı) gibi uumlccedil temel faktoumlruumln birlikteliği ile accedilıklamaktadır (Cohen ve
Felson 1979) Sokaklarda ccedilalışan ve yaşayan ccedilocuklar rutin aktiviteler teorisi
perspektifinden bakıldığında daha ccedilok succedila motive oldukları ve succedil işlemek iccedilin de daha ccedilok
fırsatlarla karşılaştıkları soumlylenebilir Son olarak ccedilatışma veya radikal kuramcılar da succedil veya
succedilluluk olgusunu genelde iktidarguumlccedil sınıf ccedilıkar işsizlik yoksulluk soumlmuumlruuml hiyerarşi
tabakalaşma eşitsizlik ve kapitalizm gibi kavramlar uumlzerinden analiz etmektedirler (Bkz
Barlow1993 510ndash 511 Williams III ve McShane 1999165 Hagan 1991196 Chambliss
1996 224- 231) Sokakta ccedilalışan ccedilocukların ekonomik etkenler accedilısından (gelir duumlzeyinin
duumlşuumlkluumlğuuml yoksul olmaları vb) yaklaşıldığında dezavantajlı bir pozisyonda olmaları da
onları sokağa ve succedila youmlnelten unsurlar olmaktadır
Hagan veMcCarthy (1992) sokaktaki ccedilocuk olgusunu sınıf değişkeni ccedilerccedilevesinde
irdelemektedirler Sokaktaki ccedilocuk olgusu ile succedilluluk ilişkisinin ccediloumlzuumlmlenmesinde sosyal
kontrol ile gerilim teorisi değişkenlerinin birlikte ele alınmasını oumlnerdikleri soumlz konusu
ccedilalışmalarında sokak yaşamının succedilluluk riski uumlretebileceğini ileri suumlrmektedirler Onlara
goumlre kalabalık aileye sahip olma aileye ilişkin sorunlar yaşama ve aile buumlnyesinde ortaya
ccedilıkan sorunlara bağlı olarak azalan aile ve okul denetimi bireyi daha ccedilok sokağa itmekte bu
da succedilluluk riskini arttırmaktadır
Succedil teorileri genel olarak duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde ccedilocukların succedila eğilimli olmalarında ccedilok
sayıda değişkenin oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir Bu etkenler goumlccedil aşırı kentleşme sosyal
ccediloumlzuumllmelerin gerccedilekleşmesi sokakların ccediloumlkuumlntuuml alanlarına doumlnuumlşmesi succedillu kuumlltuumlrlerin
varlığı aile yapılarının zayıflaması aileye ilişkin sorunların varlığı yoksulluk işsizlik alt
sınıfa mensup olma okul başarısızlıkları ve duumlşuumlk oumlğrenim duumlzeyi succedillu akranların varlığı
succedil işleme fırsatlarının olması ve uyuşturucubağımlılık yapıcı maddelerin kullanılması
şeklinde belirtilebilir
Ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin olarak da ccedilok sayıda risk faktoumlruuml belirtilmektedir Oumlrneğin
Seyhan ve Bahar (2006 39) ve Ada (2007 304- 309) uumllkemizde ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin
etkenler olarak sosyo-ekonomik dezavantajlar eğitim ve iş olanaklarının yetersizliği
ebeveynlerden her ikisinin veya birisinin olmaması iccedilgoumlccedil işsizlik gecekondulaşma ve teroumlr
gibi faktoumlrleri goumlstermektedirler Bunun yanı sıra ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin genel faktoumlrler
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
281
olarak doğum oumlncesi ve doğum esnasında ortaya ccedilıkan olumsuzluklar hiperaktiflik veya
fevrilik ebeveyn denetimi disiplinsel tutumların zayıflığı ya da bozuk oluşu parccedilalanmış
aile ebeveynsel succedilluluk ailelerinin kalabalık oluşu sosyoekonomik dezavantajlılık akran
etkileri okul etkileri duumlşuumlk zeka duumlşuumlk okul başarısı ve okula devamsızlık gibi etkenlerden
soumlz edilmektedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Robins (1979)
yetişkin antisosyal davranışına ccedilocukluk antisosyal davranışının yol accediltığını ileri suumlrerek
antisosyal kişiliğin koumlkeninin ccedilocukluk doumlneminde aranması gerektiğini vurgulamaktadır
Kriminal davranışın madde kullanma (alkol ve uyuşturucu) ile oumlğrenim suumlrecini sonlandırma
gibi ccedilocukluğun ilk doumlnemlerinde ortaya ccedilıkan bazı davranışsal problemlerden
etkilenebileceği belirtilmektedir Erken doumlnemlerde başlayan madde kullanımı ile succedil
arasındaki ilişkiye odaklanan araştırma sayısı oldukccedila fazladır Bu araştırmalardan bazıları
alkol ve uyuşturucu kullanan adoumllesanların alkol ve uyuşturucu kullanmayanlara kıyasla daha
ccedilok kavga ettikleri hırsızlık olaylarını gerccedilekleştirdikleri ve succedil işledikleri sonucunu elde
etmişlerdir Kriminal davranışı etkileyen diğer bir davranışsal problem de erken yaşlarda
okuldan ayrılmak veya okulu terk etmektir Bunun da bireylerin gelecekte herhangi bir işe
sahip olabilme olanağını riske edeceği iccedilin sapma veya succedillulukta etkili olabileceği
belirtilmektedir (Ge vd 2001 735) Moffitt (1993) de Gottfredson ve Hirschi (1990)‟nin
iddia ettiklerine benzer biccedilimde succedilluluğun suumlreklilik arz etmesinin temelinde ldquoduumlşuumlk benlik
denetiminirdquo goumlrmektedir Bilindiği gibi bireylerin benliksel gelişimleri oumlnemli oumllccediluumlde
ccedilocukluk doumlnemlerinde gerccedilekleşmekte ve dolayısıyla benlik gelişiminde belirleyici
unsurların başında aile gelmektedir Patterson vd (1989) ise aile ortamı iccedilerisinde gelişen
anti - sosyal eğilimlerin bireyin okul ve akran ortamları iccedilerisindeki ilişkilerini etkilediğini
ileri suumlrmektedir Bireylerin oumlzellikle toplum yanlısı sosyal ilişkilerden yalıtılmaları onların
succedila katılma veya succedil işleme olasılıklarını arttırmaktadır Bu accedilıklamalar ışığında ccedilok kuumlccediluumlk
yaşlarda veya ccedilocukluk doumlnemlerinde ccedilocukların sokağı mesken edinmeleri ve aile iccedilerisinde
bazı olumsuzluklar yaşamaları ve dezavantajlı bir pozisyonda sosyalleşmeleri onların
krimanal youmlnelmelerinde etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
282
3 ARAġTIRMANIN METODOLOJĠSĠ
31 AraĢtırmanın Konusu ve Amacı
Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu boumllgeleri genelinde teroumlrle muumlcadele kapsamında
suumlrduumlruumllen ccedilatışma konsepti iccedilerisinde ccedilok sayıda insan guumlvenlik nedeniyle goumlccedil etmek
zorunda kalmış veya goumlccedil ettirilmiştir Soumlz konusu goumlccedil olgusundan en ccedilok etkilenen illerden
biri Diyarbakır ilidir Aldığı yuumlksek orandaki goumlccedil ile birlikte Diyarbakır ili yoksulluk işsizlik
aile parccedilalanması sosyal dokunun tahribatı fuhuş succedil ve şiddet olaylarında artış gibi ciddi
sorunlarla karşı karşıya gelmiştir 2004 yılında Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar
Genel Muumlduumlrluumlğuuml buumlnyesinde hazırlanan bir raporda Diyarbakır ilinde yaşayan ccedilocukların
buumlyuumlk bir oranının sokaklarda yuumlksek riskler altında yaşadıkları tespitine yer vermektedir
(Guumlneş ve Kalaycı 200415)
Bu araştırmanın konusunu Diyarbakır il oumlrneğinde sokakta ccedilalışan ve succedil isnadı ile
alıkonulan ccedilocuklar oluşturmaktadır Araştırmanın amacı ise sokakta ccedilalışma ve sokağı
mesken edinme ile succedilluluk arasındaki ilişkiyi irdelemektir Bu ccedilerccedilevede sokakta ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilerisinde succedila bulaşan ccedilocukların nasıl bir profil sergilediklerini ortaya koymak ta
bu araştırmanın oumlnemli bir amacını oluşturmaktadır Bu kapsamda araştırma grubunda yer
alan ccedilocukların sosyo-demografik kuumlltuumlrel ve ekonomik oumlzellikleri saptanmaya ccedilalışılmıştır
Ayrıca bu araştırma kapsamında sokakta ccedilalışan ccedilocukların eve ilişkin tutumları (evden
kaccedilma durumları gibi) en ccedilok hangi succedil tuumlrlerini işledikleri bu succedilları niccedilin işledikleri
madde kullanma durumları sokakta yaptıkları iş tuumlrleri ve sokakta ccedilalışmaya nasıl baktıkları
gibi konuların accedilıklanması da amaccedillanmıştır
32 AraĢtırmanın Evren ve Youmlntemi
Araştırmanın evrenini Diyarbakır kent merkezinde succedil isnadı ile alıkonulan sokakta
ccedilalışan ccedilocuklar oluşturmaktadır Araştırma kapsamında Diyarbakır ilinde 10 7 2005- 15 9
2005 tarihleri arasında her hangi bir succedil istinadı ile Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuuml‟ne getirilen ve
haklarında işlem yapılan 30 ccedilocuk bulunmaktadır Soumlz konusu ccedilocuklara 62 sorudan oluşan
bir anket formu uygulanmıştır
Diyarbakır ilinde sokakta ccedilalışmak ve sokağı mesken edinmenin ccedilocukları succedil
işlemeye eğilimli kıldığı hususu araştırmanın temel varsayımını oluşturmaktadır Ccediluumlnkuuml
succedillu değerlerin oumlğrenilmesi succedilun yoğun işlendiği toplumlarda daha kolaydır Succedillu
davranışın sosyalizasyon suumlreci boyunca oumlğrenilen bir davranış olduğu yaklaşımı esas
alınırsa sokaklarda succedillu değerlerin oumlğrenilmesini olanaklı kılacak ccedilok sayıda fırsatların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
283
olduğu bir gerccedilektir Oumlzellikle ebeveyn denetimden yoksun olan ve sorunlu ilgisiz ailelere
mensup olan ccedilocukların sokak mekacircnlarında succedillu değerleri oumlğrenebilecekleri
varsayılmaktadır Araştırmanın diğer bir varsayımını da ldquosokakta ccedilalışan ccedilocuklarınrdquo
gelecekte ldquosokakta yaşayan ccedilocukrdquo veya ldquosokak ccedilocuğurdquo olmaya nazmet bir grubu teşkil
edebileceği tezi oluşturmaktadır Ccedilocukların ldquosokak ccedilocuğu olmardquo veya ldquosokakta yaşamardquo
risklerinin artmasıyla birlikte soumlz konusu grubun kriminal eğilimlilik riskinin de artabileceği
duumlşuumlnuumllmektedir Bu ccedilerccedilevede araştırmanın temel hipotezleri olarak şunlar belirtilebilir
1 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu goumlccedil eden ailelerin
ccedilocuklarıdır
2 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu aile temelinde bazı sorunları
deneyimlemiş ccedilocuklardır
3 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu duumlşuumlk gelirli ailelerin
ccedilocuklarıdır
4 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu geccedilim guumlccedilluumlklerine ilişkin
sorunları aşmada ailelerine yardımcı olmak iccedilin sokağa ccedilıkmışlardır
5 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu sapkın veya succedil işleyen
akran gruplarına sahiptir
6 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu okula ilişkin sorunlar
yaşayan ccedilocuklardır
4 ARAġTIRMANIN BULGULARI VE BU BULGULARIN
DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
41 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-DEMOGRAFĠK OumlZELLĠKLERĠ
411 AraĢtırma Grubunun Cinsiyet Durumu
Bu araştırmanın yapıldığı tarihte herhangi bir succedil istinadı ile Ccedilocuk Şube
Muumlduumlrluumlğuumlne getirilen ve anket formumuzu doldurmaya olumlu olarak yaklaşan ccedilocukların
tuumlmuuml erkek ccedilocuklardır Bu nedenle araştırma kapsamında sokakta ccedilalışan ve succedil istinadı ile
hakkında işlem yapılan ccedilocukların tuumlmuumlnuumln erkek olduğunu belirtmek muumlmkuumlnduumlr
412 AraĢtırma Grubunun YaĢ Durumu
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların 567‟si 10-14 ve 433‟uuml de 15- 18 yaş
arasında yer aldıkları tespit edilmiştir Bu bulgular ccedilocukların yarısından daha fazlasının ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda (10-14 yaş diliminde) succedil eylemleri nedeniyle Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuuml‟ne
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
284
getirildiğini goumlstermektedir Succedil işlemek iccedilin her ne kadar bu yaş dilimi son derece kuumlccediluumlk yaş
kategorilerine karşılık gelse de yapılan ccedilok sayıda araştırma kronik succedilluların veya succedilu
alışkanlık edinenlerin genelde ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda succedil işlemeye başladıklarını goumlstermektedir
Succedila başlama yaşı ile ilgili gelişmiş uumllkelerdeki kriminal kariyer araştırmalarında genelde succedil
işleme yaşının 13-15 yaş aralığında en uumlst değeri aldığı goumlruumllmuumlştuumlr (bkz Kızmaz 2006 80-
83) Bu nedenle ccedilok sayıda succedil araştırmacısı (bkz Farrington 1983 Mendelzys 1979
Gendreau Little vd 1996) ccedilocukluk doumlnemindeki davranışsal problemlerin varlığını (anti
sosyal veya succedilluluk yapıları) gelecekteki ciddi succedilluluğun oumln habercisi veya goumlstergeleri
olduğunu ileri suumlrmektedirler
Succedilluluğun gelişiminde ccedilocukluk doumlnemi son derece oumlnem arz etmektedir Kızmaz
(2006) ldquoCezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillularrdquo adlı ccedilalışmasında araştırma grubundaki
succedilluların oumlnemli bir oranının succedil işlemeye ccedilocukluk doumlnemlerinde başladıkları youmlnuumlnde
bulgular saptamıştır Soumlz konusu araştırmada goumlruumlşme esnasında succedilluların buumlyuumlk bir
kısmının ccedilocukluk doumlnemlerinde ufak tefek hırsızlıklar yaptıklarını kavga ettiklerini bazı
yaralama olaylarına karıştıklarını okuldan ve evden kaccediltıklarını yalan soumlylediklerini ve
ebeveynlerine karşı geldiklerini dile getirmişlerdir Bu husus ccedilocukluk doumlnemlerinde gelişen
succedilluluk veya antisosyal yapının gelecekteki muumlkerrer succedilluluk ile bir ilişkisinin varlığını
goumlstermektedir Bu ccedilerccedilevede yetişkinlik doumlnemindeki succedilluluğu ccedilocukluk doumlnemindeki
antisosyal yapının bir devamı olarak goumlrmek muumlmkuumlnduumlr
413AraĢtırma Grubunun Goumlccedilten Etkilenme Durumu
Araştırmanın oumlnemli bir bulgusu succedil isnadı ile haklarında işlem yapılmış ccedilocukların
oumlnemli bir oranının goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocuklarının olmasıdır Boumllgede ccedilocuk emeğinin
kullanılması dacirchil hacirclihazırda yaşanan ccediloğu sorun yaşanan goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıktığını
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Yuumlkseker‟in İstanbul ve Diyarbakır‟da zorunlu goumlccedil mağdurlarının
sorunları uumlzerine yaptığı ccedilalışmada ccedilok sayıda sorunun tespit ettiği goumlruumllmektedir Yuumlkseker
bu problemleri geleneksel geccedilim kaynaklarından kopma geccedilinme zorluğu ccedilekme işsizlik ve
yoksulluk sosyal yurttaşlık haklarından yararlanamama konut ve barınma sorunusıkıntısı
ccedilekme ccedilocuk emeğinin istismarı eğitim hakkı ve fırsatlarından yararlanamama ve
ayrımcılığa uğrama şeklinde belirtmektedir (Yuumlkseker 2006216) Oumlzellikle kent
ortamlarında yetişkin erkek ve kadınların iş bulamamaları veya ccedilalışamayacak durumda
olmaları (hastalık yaşlılık uygun işin olmayışı gibi) evin geccedilim sorumluluğunu oumlnemli oumllccediluumlde
ccedilocukların uumlstlenmesine yol accedilmıştır Bu sebeple ccedilocuk emeğinin bir geccedilim stratejisi olarak
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
285
kullanılması goumlccediluumln zorunlu bir sonucu olarak ortaya ccedilıktığı ileri suumlruumllebilir Ccedilocukların
ailelerinin goumlccedil durumlarına ilişkin veriler aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 1 Ccedilocukların Ailelerinin Goumlccedil Etmeye İlişkin Oransal Dağılımı
Goumlccedil Durumları Sayı
Başka yerden buraya goumlccedil ettik 21 700 Daha oumlnce de burada ikamet ediyorduk 9 300 Toplam 30 100
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların 70‟inin goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olduğu
goumlruumllmektedir Bu oran goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan ekonomik veya aileye ilişkin sorunların
ccedilok sayıda ccedilocuğu sokağa ittiği ve bunun da onları succedila eğilimli kıldığını goumlstermektedir Bu
oranlar goumlccedil ve succedilluluk ilişkisi konusunda bir fikir vermesi accedilısından oumlnem taşımaktadır
Burada oumlnem arz eden diğer bir bulgu da succedil işlemiş olan ccedilocukların oumlnemli bir
oranının kendi ailelerinin 1996 yılından oumlnceki yıllarda goumlccedil etmiş olduğunu belirtmiş
olmalarıdır Oumlrneğin ccedilocukların 23‟i 1992-1995 yılları arasında 62‟si de 1992 yılından
oumlnce ailelerinin goumlccedil etmiş olduklarını belirtmişlerdir Bu ccedilocuklardan sadece 3‟uuml ( 143‟uuml)
1997ndash2000 yılları arasında goumlccedil ettiklerini dile getirmişlerdir Bu verilere genel olarak
bakıldığında bu ccedilocukların ebeveynlerinin goumlccedil etme yıllarının daha ccedilok 1990 ile 1996 yılları
arasında gerccedilekleştiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu yıllar aynı zamanda uumllkemizde goumlccediluumln
kitlesel olarak gerccedilekleştirildiği yıllara karşılık gelmektedir
Bu goumlccedillerin oumlnemli bir oranı Diyarbakır ili dışından (Muş Bingoumll Mardin Siirt)
gerccedilekleşmiştir ( 571) Bunu Diyarbakır‟ın ilccedileleri ( 381) ve koumlylerine ( 48) ilişkin
oranlar izlemektedir Goumlccedil etme nedenlerine ilişkin oranlar da şu şekilde saptanmıştır
Tablo 2 Ccedilocukların Ailelerinin Diyarbakırrsquoa Goumlccedil Etme Nedenlerinin Dağılımı
Goumlccedil Etme Nedenleri Sayı
İş bulabilmek iccedilin 4 1905
Eğitim iccedilin 1 476
Teroumlr ve guumlvenlik olayları 4 1905
Akrabam ve yakın ccedilevrem olduğu iccedilin 1 476
Yoksulluk 9 4286
Diğer 3 1429
Toplam 21 10000
Ccedilocuklar ebeveynlerinin goumlccedil nedenlerine ilişkin olarak en ccedilok ekonomik sorunları
gerekccedile goumlstermişlerdir Oumlrneğin ccedilocukların kendi ailelerinin 428‟i ldquoyoksullukrdquo ve
19‟u da ldquoiş bulabilmekrdquo gibi nedenlerle yerleşim yerlerini değiştirdiklerini belirtmişlerdir Bu
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
286
iki seccedileneğin toplamı yaklaşık olarak 62‟yi bulmaktadır ldquoTeroumlr ve guumlvenlik olaylarırdquo
nedeniyle goumlccedil etmiş olduklarını belirtenlerin oranı ise sadece 19 ile sınırlı kalmıştır
Ccedilocukların 142‟si de aile iccedili tartışma boşanma deprem korkusu gibi diğer nedenlerden
dolayı goumlccedil ettiklerini ifade etmiştir
Ancak araştırmanın konuya ilişkin saptadığı diğer oumlnemli bir bulgu ise goumlccedil etmiş
olanların goumlccedil ettikleri Diyarbakır kentinde ekonomik sorunlarının devam etmiş olmasıdır
Başka bir deyişle ccedilocukların anlatımlarına dayanarak goumlccedil edilen yeni yerleşim yerlerinde
ekonomik sorunların ccediloumlzuumllmesi yerine giderek daha da koumltuumlleştiğinin saptanmış olmasıdır
Ccediluumlnkuuml ccedilocukların 81‟i ailelerinin kente goumlccedil etmekle birlikte ekonomik sorunları yaşamaya
devam ettiklerini dile getirmişlerdir Sadece 143‟uuml herhangi bir sorunları olmadığını
belirtmişlerdir
Goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan ccedilok sayıda olumsuz etkenin (işsizlik yoksulluk dışlanma
aile ccediloumlzuumllmesi goumlccedil edilen yerlerde ortaya ccedilıkan ccediloumlkuumlntuuml alanları enformel denetimin
zayıflaması kentin succedilluluk accedilısından cazip ve elverişli koşullar iccedilermesi ccedilocukların
sokaklarda ccedilalışmak zorunda kalmaları gibi) ccedilocukların succedila youmlnelmelerinde katkısı olduğunu
tahmin etmek muumlmkuumlnduumlr
42 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-EKONOMĠK OumlZELLĠKLERĠ
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların duumlşuumlk ekonomik bir duumlzeye sahip ailelerin
ccedilocukları olduklarını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Zaten soumlz konusu ccedilocukların oumlnemli bir oranı
ailenin ekonomik durumu ve aile iccedilindeki sorunlardan dolayı sokakları mesken edinmek
zorunda kalmışlardır Aile iccedilinde yaşanan sorunların bazılarının da ekonomik kaynaklı olduğu
bir gerccedilektir
421 Ccedilocuklarının Ailelerinin Ekonomik Durumlarına ĠliĢkin Bulgular
Araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların kalabalık bir aile yapısına sahip oldukları
soumlylenebilir Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 67‟si) 4 ve daha fazla kardeşe sahiptir
Ccedilocuklara babalarının uumlcret getirici bir işte ccedilalışıp ccedilalışmadıkları konusunda
youmlneltilen bir soruya 766‟sının ldquobabalarının ccedilalıştıklarırdquo şeklinde yanıtlamışlardır Geriye
kalan 234‟uuml ise ldquoccedilalışmadıklarınırdquo yani ldquoişsizrdquo olduklarını belirtmişlerdir Ancak belirtilen
işlerinin ağırlıklı olarak duumlşuumlk nitelikteki iş tuumlrleri olduğu goumlruumllmektedir Bu ccedilerccedilevede
ccedilocukların babalarının iş tuumlruuml olarak en ccedilok guumlndelikccediliseyyar satıcı seccedileneğini
belirtmişlerdir ( 391) Bunu esnaf ( 217) oumlzel sektoumlr işccedilisi ( 13) kamu işccedilisi ( 869)
ve memur ( 869) iş tuumlrlerine ilişkin oranlar izlemektedir Aynı şekilde ccedilocukların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
287
annelerinin de uumlcret getirici işlerde ccedilalıştıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran da son derece kuumlccediluumlk
duumlzeydedir Ccedilocukların annelerinin 167‟sinin uumlcret getirici bir işte ccedilalıştığını 833‟uuml de
ccedilalışmadığını belirtmiştir
Araştırmanın yapıldığı doumlnemde ccedilocukların 80‟i ailelerinin aylık gelirlerinin 700
TL‟den daha aşağı olduğunu belirtmişlerdir Bunların yaklaşık olarak yarıya yakını 500
TL‟den aşağı bir gelire sahip ailelere mensup ccedilocuklar olduğu saptanmıştır Succedil işleyen
sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan bazı ccedilocukların ailelerini ekonomik kategorilerinden
hangisine yerleştirdiklerini oumlğrenme ccedilerccedilevesinde sorulan bir soruya verilen yanıtlara ilişkin
gerccedilekleşen dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 3 Ccedilocukların Ailelerini Ekonomik Accedilıdan Hangi Duumlzeyde Goumlrduumlklerinin Dağılımı
Ailelerini Hangi Kategoride Goumlrduumlkleri Sayı
Fakir 21 700
Ccedilok fakir 7 233
Orta gelirli 2 67
Toplam 30 1000
Bu tabloda ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ( 933‟uuml) ailelerini ldquofakirrdquo kategorisine
yerleştirdikleri goumlruumllmektedir Kendi konumlarını ldquoorta gelirlirdquo olarak belirten sadece 2 ccedilocuk
bulunmaktadır Ccedilocuklarla goumlruumlşme esnasında ccedilocukların oumlnemli bir oranı sokakta olmanın
veya sokakta ccedilalışmanın temel nedenini ekonomik sorunlarla ilinti olduğunu belirtmişlerdir
Onlar sokakta uumlcret getirici işlerde ccedilalışmakla ailenin geccedilimine katkıda bulunduklarını ifade
etmişlerdir Sokakta yaşayan bazı ccedilocuklar da ailenin ekonomik duumlzeyinden kaynaklı
sorunların yanı sıra aile iccedili sorunlardan veya ebeveynsel denetim yoksunluğundan sokağı
mesken edinmek durumunda kaldıklarını ileri suumlrmuumlşlerdir
Bazı aileler de birden ccedilok ccedilocuk ccedilalışmak durumunda kalabilmektedir Ccedilocukların
633‟uuml ccedilalışan kardeşinin olmadığını belirtirken yaklaşık olarak 37‟si de ccedilalışan kardeşinin
olduğunu ifade etmişlerdir Ccedilalışan kardeşinin olduğunu belirtenlerden 8‟i 1 kardeşinin 3‟uuml
de 2 kardeşinin kendileri gibi aile buumltccedilesine katkıda bulunmak iccedilin ccedilalıştıklarını
belirtmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
288
43 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-KUumlLTUumlREL OumlZELLĠKLERĠ
431 Ccedilocukların Okul ve Oumlğrenim Durumlarına ĠliĢkin Bulgular
Burada ccedilocukların okul veya oumlğrenim yaşamlarına ilişkin değişkenler ele alınacaktır
Ccediluumlnkuuml okul ccedilağında olan ccedilocuklar accedilısından okul yaşamlarının oumlncelikli bir konumda olması
gerekirken onların sokakta yaşam muumlcadelesine girişmeleri ve bu girişimlerinin onların
oumlğrenim suumlreccedillerini nasıl etkilediği hususunun bilinmesi oumlnem arz etmektedir
Ccedilocuklarının oumlğrenim duumlzeylerine ilişkin veriler soumlz konusu ccedilocukların 30‟unun
ilkoumlğretimim 1 kademesinden mezunu olduklarını 10‟unun ilkoumlğretimi terk ettiklerini
23‟uumlnuumln ilkoumlğretim mezunu 233‟uumlnuumln de ilkoumlğretime devam eden ccedilocuklar olduğunu
ortaya koymaktadır Okur yazar olmayan ccedilocuk oranı 67 ve aynı şekilde ldquookur yazar
ancak herhangi bir okul mezunu olmayanlarınrdquo oranı da 67 olarak elde edilmiştir
Araştırma grubundaki ccedilocukların babalarının oumlğrenim duumlzeylerinin ise duumlşuumlk olduğu
goumlzlemlenmiştir Succedillu ccedilocukların babalarının 267‟sinin ldquookur yazar olmadığırdquo
167‟sinin ldquoher hangi bir okul mezunu olmadığırdquo 333‟uumlnuumln de ldquoilkokul (ilkoumlğretimin 1
kademesi) mezunu olduğurdquo ve sadece 10‟unun ise ldquolise mezunu olduğurdquo goumlruumllmuumlştuumlr
Annelerinin oumlğrenim duumlzeylerine bakıldığında ise 90‟ının okur yazar bile olmadığı sadece
67‟sinin ilkokul mezunu ve 33‟uumlnuumln de ilkokulu terk ettikleri verisi elde edilmiştir
Ccedilocukların oumlğrenim durumlarına ilişkin diğer veriler de aşağıda belirtilmiştir
Tablo 4 Ccedilocukların Şu Anda Okula Devam Edip-Etmediklerinin Dağılımı
Okula Devam Etme Durumu Sayı
Evet devam ediyorum 14 467 Hayır devam etmiyorum 16 533 Toplam 30 1000
Tabloya bakıldığında ccedilocukların yarısından biraz fazlasının okula devam etmedikleri
goumlruumllmektedir Bu ccedilocukların oumlnemli bir oranının okula devam etmemiş olmaları ailelerinin
ccedilocuklarının oumlğrenimi konusunda gerekli hassasiyetleri goumlstermedikleri veya ccedilocukların bu
konuda ailelerini kendileri iccedilin bağlayıcı olarak goumlrmedikleri şeklinde yorumlanabilir
Ccedilocukların okul mekacircnları yerine sokakları tercih etmeleri onların sosyalleşme suumlreccedilleri
accedilısından sorunlar yaratacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Oumlzellikle okul ortamları bireylerin
kuumlltuumlrlenme ve gelecek beklentisi oluşturma accedilısından son derece oumlnem arz eden kurumlardır
Aynı şekilde okul bireyin denetim altında tutulması ve yasal tutumlar geliştirmeleri accedilısından
da oumlnem arz etmektedir Dolayısıyla ccedilocukların sokak mekacircnlarını tercih etmeleri onların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
289
denetim olanaklarından kaccediltıkları okul uumlzerinden mesleksel anlamda gerccedilekleştirilecek
gelecek beklentisine sahip olmadıkları ve sokaktaki sosyalleşme ajanlarını tercih ettikleri
anlamına gelmektedir Bu tercihler succedillu yaşam tarzlarını uumlretecek bir potansiyel
taşımaktadır
Okula devam eden 14 oumlğrencinin de en ccedilok ilkoumlğretim 5 sınıf ile orta oumlğretim 2
sınıfta yoğunlaşmış oldukları goumlruumllmektedir Oumlğrencilerin 429‟u ortaoumlğretim 1 sınıf
214‟uuml ilkoumlğretim 6 sınıf 143‟uuml ilkoumlğretim 5 sınıf ve geriye kalan diğerleri de ilkoumlğretim
7 ve 8 sınıfa devam ettikleri belirlenmiştir
Oumlğrenimlerini devam ettirmeyen ccedilocukların okula devam etmemelerinin gerekccedilelerine
bakıldığında ise en ccedilok aile ve kendilerinin bu konudaki ilgisizlikleri oumlne ccedilıkmaktadır
Konuya ilişkin bulgular aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 5 Ccedilocukların Eğitimlerini Devam Ettirememe Nedenlerinin Dağılımı
Okula devam Edememe Nedenleri Sayı
Ekonomik zorluklar 2 125
Ailenin ilgisizliği 5 313
Benim ilgisizliğim 5 313
Diğer 4 250
Toplam 16 1000
Burada ccedilocukların eğitimlerini devam ettirmeme nedenleri olarak en ccedilok ailelerini ve
kendilerini sorumlu goumlrmektedirler Bir anlamda ailelerinin ilgisizliklerini ve okula devam
etme konusundaki isteksizliklerini dile getirmişlerdir Araştırma grubunda bulunan ccedilocuklar
iccedilerisinde 4 ccedilocuğun hiccedil okula gitmemiş olması ailelerin bu konudaki ilgisizliklerini daha
belirgin olarak ortaya koymaktadır
Hiccedil kuşkusuz sorun ccedilocukların sadece okula goumlnderilmeleri ile giderilebilecek bir
sorun değildir Ccediluumlnkuuml okula giden oumlğrencilerin sıklıkla okuldan kaccedilıp sokaklara takıldıkları ve
oumlğrenimlerine gereken oumlnemi vermedikleri de bu araştırmada saptanan bulgular iccedilerisinde yer
almaktadır Sadece 7 oumlğrenci ( 233) okuldan hiccedil kaccedilmadıklarını belirtmiştir 4 oumlğrencinin
( 133) de hiccedil okula gitmediği duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde geriye kalan 19 oumlğrencinin ( 634) zaman
zaman okul ortamlarını terk ettikleri anlaşılmaktadır Okuldan kaccedilan oumlğrenciler okuldan
kaccedilma nedenleri olarak da en ccedilok ldquoarkadaş grubunun telkinlerinirdquo ( 684) ve ldquookumayı
sıkıcı bulmardquo ( 211) gibi gerekccedileleri oumlne suumlrmuumlşlerdir İki oumlğrenci de bu konuda ilgi
duymadıklarına ve oumlğretmenleriyle yaşadıkları sorunlara ( 106) dikkat ccedilekmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
290
Ancak oumlğrencilerin okul ile ilgili olumlu değerlendirmeler yaptıkları da saptanmıştır
Ccediloğu oumlğrenci okul ortamını daha guumlvenli daha sağlıklı ve verimli geccedilirilebilecekleri yerler
olarak resmetmişlerdir Oumlzellikle okulun iyi bir yaşam olanağını elde etme ve sportif
faaliyetlerin daha guumlvenli olarak yerine getirildiği yerler olarak değerlendirildiği dikkat
ccedilekmiştir
Okula devam etmiş olan oumlğrencilerin kendi beyanları esas alınarak okul başarılarının
genelde ldquoortardquo ( 385) ve ldquoiyirdquo( 308) kategorisinde gerccedilekleştiği goumlruumllmuumlştuumlr Geriye
kalan oumlğrencilerin sınıf geccedilme derecelerini 154‟uuml ldquogeccedilerrdquo 77‟si ldquoiyirdquo olarak
belirtmiştir İki oumlğrenci de ( 77) oumlğretmen - okul kararı ile sınıfı geccediltiğini dile getirmiştir
Ancak burada belirtilmesi gereken oumlnemli bir husus ccedilocukların ccediloğunun sokaklarda
ccedilalışmaya başladıktan sonra okul başarılarının bundan olumsuz olarak etkilenmiş olduğunu
belirtmiş olmalarıdır Buna ilişkin tablo aşağıdadır
Tablo 6 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Okul BaĢarılarının
Olumsuz Etkilenip Etkilenmediğine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Okul BaĢarısının Olumsuz
Etkilenme Durumu
Sayı
Evet 20 769
Hayır 6 231
Toplam 26 1000
Ccedilocukların 769‟unun sokakta ccedilalışmalarının onlarının oumlğrenim başarılarını
olumsuz olarak etkilediğini belirtmiş olmaları oumlnemlidir Sadece 231‟i ders başarılarının
maddi kazanccedil sağlamaya youmlnelik ccedilabalarından olumsuz olarak etkilenmediğini belirtmiştir
Sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan ccediloğu okula devam ettikleri doumlnemlerde bir yandan
eğitimlerini devam ettirirlerken oumlte yandan da ailelerinin iccedilinde bulundukları yoksulluğu
aşmak veya aile geccedilimine katkıda bulunmak veya en azından okul masrafları ve harccedillılıkları
konusunda ailelerine yuumlk olmamak iccedilin sokaklarda ccedilalıştıkları goumlzlenmiştir Bu durum
ccedilocuklarının eğitim durumlarının olumsuz etkilenmesine ve ileride okuldan ayrılmaya yol
accedilabileceğini akla getirmektedir
43 2 AraĢtırma Grubunun Aile Yapısına ĠliĢkin Bulgular
Succedil değişkenleri iccedilerisinde succedilla ilintili olan faktoumlrlerin başında aile ve aileye ilişkin
unsurlar gelmektedir Sampson ve Laub (1993) succedil davranışının oumlnemli oumllccediluumlde bireylerin
ebeveynlere olan bağlılıklarının zayıflaması ve ebeveynsel denetim ve disiplinin
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
291
istikrarsızlaşmasıyla meydana geldiğini ileri suumlrmektedirler Onlar succedillu davranışlarla ilintili
ailesel etkenleri şu şekilde belirtmektedirler 1Ebeveynsel disipline ilişkin sorunlar (duumlzensiz
tehdit edici ve cezalandırıcısert olması gibi) 2 Ebeveynsel denetimin duumlşuumlk olması 3
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından dışlanmaları 4 Ccedilocukların ebeveynleri ile olan duygusal
bağlılıklarının zayıf olması Farrington (1995) da gerek ccedilocuk succedilluluğunun başlangıcına ve
gerekse yetişkin succedilluluğuna ilişkin olarak oumlzellikle ebeveynsel denetimin zayıflığına ve
ccedilocuk yetiştirme pratiklerine dikkat ccedilekmektedir Loeber ve Stouthamer-Loeber (1986)
yaptıkları kapsamlı ccedilalışmalarında ebeveynsel denetim ve goumlzetlemenin yetersizliği ve
zayıflığının değişkendengesiz veya acımasızsert ebeveynsel disiplinin ebeveynsel
uyumsuzluğun ccedilocukların ebeveynleri tarafından kabul goumlrmemelerinin ve ebeveynlerin
ccedilocuklarına yeterli duumlzeyde ilgi goumlstermemelerinin succedilluluğun oumlnde gelen aileye ilişkin
unsurları olduğunu ortaya koymuşlardır (bkz Farrington 1997387)
Succedillulukla ilintili olarak aileye ilişkin ccedilok sayıda değişken soumlz konusudur Succedillulukla
yakından ilintili olarak goumlruumllen aileye ilişkin faktoumlrlerden bazıları şu şekilde belirtilebilir 1
Aile bireylerinden succedil işleyenlerin olması 2 Ebeveynlerin uyuşturucu ve alkol vb
bağımlılıklarının olması 3 Aile parccedilalanması 4 Aile iccedili fiziksel şiddetin veya aile iccedili
ccedilatışmasının varlığı 5 Ebeveynlerin ccedilocuklarına karşı ilgisizlikleri 6 Ebeveynlerin aile
iccedilindeki sorunlu otorite yapıları denetim ve disiplin uygulamaları 7 Ccedilocukların yetersiz ve
yanlış sosyalleşmeleri 8 Aile bireyleri veya ebeveynler arasındaki geccedilimsizlikler 9Ailenin
iccedilinde bulunduğu olumsuz ekonomik koşullar veya geccedilim guumlccedilluumlğuuml ccedilekme10 Adoumllesanların
ebeveynlerine olan bağlılık duumlzeylerinin zayıflığı (Kızmaz 2006 108) Sokak ccedilocukları ve
sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan succedil işleyenlerin aile yapılarına ilişkin elde edilen veriler son
derece dikkat ccedilekicidir
Tablo 7 Ccedilocukların Ebeveynlerinin Hayatta Olup Olmadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Hayatta Olma Durumu Sayı
Hem annem hem de babam hayatta 23 767
Sadece annem hayatta 7 233
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan succedillu ccedilocukların yaklaşık olarak frac34 bdquouumlnuumln hem annelerinin hem de
babalarının hayatta olduğu anlaşılmaktadır Succedillu ccedilocukların 23‟uumlnuumln de babalarının
hayatta olmadığı goumlruumllmektedir Babalarının oumllmuumlş olduğunu belirten ccedilocuklara ilişkin
gerccedilekleşen oranın ccedilok kuumlccediluumlmsenecek duumlzeyde olmadığı ve aynı şekilde oumlzellikle baba
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
292
denetiminden yoksun olan ccedilocukların succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ebeveynleri ile kaldıkları
( 70) saptanmıştır Aynı şekilde 23‟uuml sadece anneleriyle kaldıklarını 67‟si (2 ccedilocuk)
de akrabalarında kaldıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların sağlıklı bir sosyalleşme suumlrecini yaşamalarında oumlnemli olan bir husus da
ebeveynlerin birlikte oluşudur Oumlzellikle boşanmış veya anne veya babanın evi terk ettiği aile
biccediliminde ccedilocukların sosyalleşmelerinin problemli olabileceği ihtimal dacirchilindedir Anne
veya babanın evi terk etmesi ccedilocuklarda da evi terk etmeye ilişkin bir eğilimin ortaya
ccedilıkmasını tetikleyebilmektedir Burada ccedilocuk babanın evi terk etmiş olması veya oumllmuumlş
olması nedeniyle geccedilim guumlccedilluumlğuumlne ilişkin ekonomik sorunlarını aşabilmek iccedilin sokağa
youmlnelebildiği gibi aynı şekilde ebeveynsel denetimin zayıflaması nedeniyle de sokağı mesken
tutma veya evi terk etme youmlnuumlnde bir tutum geliştirebileceği soumlylenebilir Sokağı mesken
edinen ve oumlzellikle de ebeveynsel veya ailesel destekten denetimden yoksun olan ccedilocukların
succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini tahmin etmek guumlccedil değildir Ccedilocuklara
ebeveynlerinin birliktelik veya aynı evi paylaşma durumlarını saptama ccedilerccedilevesinde bir soru
youmlneltilmiştir Verilen yanıtlar ve buna ilişkin dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 8 Ebeveynlerin Beraber YaĢayıp-YaĢamadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Birlikteliği Sayı
Evet 19 633
Hayır 11 367
Toplam 30 1000
Ccedilocukların 63‟uuml ebeveynlerinin birlikte yaşadıklarını ve 367‟sinin de ayrı
yaşadıklarını belirtmişlerdir Anne ve babalarının ayrı yaşadıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran
dikkat ccedilekicidir Ebeveynlerin ayrı yaşamalarının oumlnde gelen iki temel nedeni babanın evi
terk etmesi ( 636 7 kişi) ve boşanmadır ( 273 3 kişi) Bu iki gelişme ccedilocuğu aile
denetiminden ve korumasından yoksun bırakmaktadır Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir zaman
dilimini sokaklarda geccedilirdikleri ve dolayısıyla sokakların riskli alanları ile temas etme
olanağının her zaman olanaklı olduğu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde ve aynı şekilde baba otoritesinin
yokluğu da buna eklendiğinde ccedilocuğun succedila bulaşma veya sokaklarda sapma davranış
sergileme ihtimalinin daha yuumlksek olabileceği bir gerccedilektir
Ccedilocukların aileye ilişkin yaşadıkları diğer olumsuz bir husus da aile iccedilinde karşı
karşıya geldikleri şiddet olgusudur Evde şiddet pratiklerine maruz kalan ccedilocukların eve karşı
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
293
bir hoşnutsuzluk ve soğukluk hissedecekleri bilinen bir gerccedilektir Bu durumun da ccedilocukların
evden kaccedilmalarına geceleri sokakta geccedilirmelerine veya sokakta yaşamaya youmlnelmelerine
neden olduğunu tahmin etmek guumlccedil değildir Ev ve aile bağlılığının zayıflamasının veya sapkın
akran bağlılığının yol accediltığı sokaklara takılma ve sokakları mesken edinme gerccedileği succedillulukla
ilintili risk faktoumlrlerini teşkil etmektedir Bu ccedilerccedilevede burada ccedilocukların evde maruz
kaldıkları şiddet olgusu ve ccedilocukların evden kaccedilma sıklıkları irdelenmeye ccedilalışılacaktır
Tablo 9 Ccedilocukların Aile Ġccedili Fiziksel ġiddete (dayak) Maruz Kalıp Kalmadıklarına
ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Sayı
Ailede suumlrekli dayak yerim 1 33
Ailede bazen dayak yerim 26 867
Ailede hiccedil dayak yemem 3 100
Toplam 30 1000
Burada aile iccedili şiddetten kast edilen ccedilocuğun ldquodayakrdquo yemesidir Ailede dayak ile ilgi
olarak tabloda yer alan uumlccedil seccedilenek iccedilerisinde kendilerine uygun seccedileneğin işaretlenmesinin
istendiği soruda ccedilocukların 86‟sinin ldquoailede bazen dayak yiyorumrdquo seccedileneğini
işaretledikleri goumlruumllmuumlştuumlr Suumlrekli dayak yediğini belirten sadece 1 succedillu vardır Ancak hiccedil
dayak yemediğini belirtenlerin oranı sadece 10 (uumlccedil kişi) ile sınırlı kalmıştır Bu bulgular
ccedilocukların ailede ldquosuumlreklirdquo olmasa da ldquoara sırardquo dayak gibi şiddet eylemlerine maruz
kaldıklarını goumlstermektedir Aynı şekilde bu saptama ccedilocukların aile iccedilerisinde bazı sorunlar
yaşadıklarını da goumlstermektedir Bu oranlar ccedilocukların eve karşı soğukluk hissetmelerini ve
zaman zaman eve uğramamalarını da accedilıklar niteliktedir Burada belirtilmesi gereken başka
bir husus da ccedilocuklardan hiccedil birinin aile iccedili cinsel şiddete maruz kalmadıklarını belirtmiş
olmalarıdır
Okumuş (2004 32) Diyarbakır ilinde 418 sokak ccedilocuğu uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada
ccedilocukların 38‟inin (159 ccedilocuk) aile iccedilinde ve 517‟sinin de (216) sokakta veya aile dışı
ortamda şiddet goumlrduumlğuuml youmlnuumlnde bulgular elde ettiğini belirtmektedir Bu oranlar
Diyarbakır‟da ccedilocuklara youmlnelik olarak gerccedilekleşen şiddet olgusunun yaygınlığı konusunda
bir fikir vermesi accedilısından oumlnem arz etmektedir
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmaları onları ebeveynlerine karşı bağlılık sevgi
ve ilgi duyma duumlzeylerini zayıflatarak onları succedillu mekacircn ve akranlarına itebilmektedir Evi
kendileri iccedilin problem alanı olarak duumlşuumlnmeye başlayan ccedilocuklar ev ve aileye karşı giderek
soğumaya başladıkları ve dolayısıyla eve gitmemeyi alışkanlık edinmeye başladıkları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
294
soumlylenebilir Bu durum da onları daha kriminal suumlreccedillere itebilmektedir Ccedilaykoumlyluuml vd (2006
63-64) ccedilocukların şiddet goumlrmelerinin yarattığı olumsuzlukları sosyal uyum azlığı
antisosyal ve succedil davranışı sergileme okul devamsızlığı ve okul başarısında duumlşuumlkluumlk riskli
davranışlara eğilim alkol ve madde kullanma duumlşuumlk benlik gelişimi yeme bozuklukları
depresyon ve intihara eğilimlik şeklinde belirtmektedirler
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmalarının yarattığı sorunların yanı sıra aile iccedilinde
şiddete tanıklık etmenin de onların sosyal yaşamları ve succedilluluk durumları uumlzerinde etkili
olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı tarafından
gerccedilekleştirilen bir ccedilalışmada uumllkemizde ailelerin uumlccedilte birinde aile iccedilinde fiziksel şiddetin
varlığı saptanmıştır Soumlz konusu araştırmada şiddet uygulanan hanelerin doumlrtte uumlccediluumlnde
ccedilocukların şiddete tanık oldukları bulgusu elde edilmiştir Şiddete tanıklık eden bu ccedilocukların
şiddet sonrası korku anne-babayı sevmeme iccediline kapanma saldırganlık şeklinde tepki
verdikleri goumlzlenmiştir Aile iccedili şiddet duumlzeyinin artmasında sosyo-ekonomik duumlzeyinin
duumlşuumlkluumlğuuml kadının işinin olmaması alkol bağımlılığı hanedeki birey sayısının fazla olması
ve eşlerin toplam oumlğrenim duumlzeyinin duumlşuumlkluumlğuuml gibi faktoumlrler etkili olmaktadır (bkz İccedilli ve
Arıkan 2007 40)
Tablo 10 Aile Ġccedilerisinde ġiddette Maruz Kaldıklarını Belirten Ccedilocukların ġiddette
Maruz Kalma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Nedenleri Sayı
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin 6 222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takıldığım iccedilin 3 111
Koumltuuml alışkanlık yapıcı maddeler kullandığım iccedilin 2 74
İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin 2 74
Sinirlilik ve alkol gibi babamdan kaynaklanan nedenlerden dolayı 2 74
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım iccedilin
2
74
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim
iccedilin
6
222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma Koumltuuml alışkanlık
yapıcı maddeler kullandığım iccedilin
2
74
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma İstenilen duumlzeyde
eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Toplam 27 1000
Yukarıdaki tablodan hareketle ccedilocukların en ccedilok dayağa maruz kalma gerekccedileleri
genel olarak uumlccedil başlık altında ele alınabilir Ccedilalışmak istememe istenilen miktarda eve para
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
295
goumltuumlrememe ve bazı sapkınsuccedil eylemlerini gerccedilekleştirme (hırsızlık gasp ve bağımlılık
yapıcı bazı maddeleri kullanma) veya succedillusapkın bireylerle birlikte olma Ccedilocukların
belirtilen fiziksel şiddete maruz kalma gerekccedileleri iccedilerisinde en yuumlksek oranın ccedilalışmak
istememe ve istenilen duumlzeyde paranın eve goumltuumlruumllememesi gibi seccedileneklerde yoğunlaştığı
goumlruumllmektedir ( 52) Ccedilocukların ebeveynleri tarafından ccedilalışmaya zorlanmaları belirli
miktarda para getirmeleri konusunda baskı altında tutulmaları ve şiddete maruz kalmaları
onların ebeveynlerine olan bağlılıklarını zayıflatmakta ve evden kaccedilmalarına yol
accedilabilmektedir Bazı ccedilocuklar da ebeveynlerinin arzuladığı parayı kazanmak iccedilin daha geccedil
vakitlere kadar ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar ve bu da onları sokağın risklerine daha accedilık
hale getirebilmektedir Ccediluumlnkuuml ccedilocuğun sokakları kullanma suumlresi arttıkccedila succedila eğilimli olma
ve sokağın riskleri ile yuumlzleşebilme riski de artabilmektedir Bu sebeple ebeveynlerin
ccedilocuklarını gerek ccedilalışmaya zorlamaları gerekse getirilecek para miktarını kotalandırılmaları
ccedilocuğun ebeveynlerine karşı duydukları sevgi ve bağlılığı azaltmaya yol accedilacaktır Bu da soumlz
konusu ccedilocukların sokaklardaki serseri ve sapkın bireylerle aynı mekacircnı daha fazla
kullanmaya geceyi sokakta geccedilirmeye ve dolayısıyla daha ccedilok succedila eğilimli hale gelmelerine
neden olacaktır Bu suumlreccedilten sonra da ebeveynlerin ccedilocuklarını sapkın bireylerle birlikte
olmalarını ve succedil eylemini gerccedilekleştirmelerini engelleme konusunda sergileyecekleri şiddet
davranışlarının da caydırıcılık duumlzeyi duumlşuumlk duumlzeyde kalacaktır Yukarıdaki tablodan da
anlaşılabileceği gibi bazı ebeveynler ccedilocuklarını succedillu bireylerle birlikte olmalarını ve
sapkınsuccedil eylemleri gerccedilekleştirmelerini engellemenin bir yolu olarak şiddet
uygulamaktadırlar Ancak ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik olarak sert acımasız tutum
takınmaları veya fiziksel şiddet uygulamaları ccedilocukların sapkın tutumları terk etmelerinin
aksine onların succedil duumlnyası ile daha guumlccedilluuml bağlar inşa etmelerine yol accedilabilmektedir Ancak
bazı ailelerin de samimi olarak ccedilocuklarının succedila bulaşmalarını arzulamadıkları ve bu sebeple
ccedilocuklarına goumlzdağı vermek iccedilin şiddet uyguladıkları soumlylenebilir
Tablo 11 Ccedilocukların Evden Kaccedilıp-Kaccedilmadıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Durumları Sayı
Evet 18 600
Hayır 12 400
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların evden kaccedilma sıklığı goumlruumllmektedir Araştırma
grubunda yer alan ccedilocukların yarısından fazlasının ( 60) zaman zaman ev ortamlarını terk
etmeleri onların succedilluluk eğilimlerini arttıran bir neden olmaktadır Evden kaccedilan ccedilocukların
kaccedilma sıklıklarına ilişkin oranlar da şu şekildedir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
296
Tablo 12 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Sıklıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Sıklıkları Sayı
1-2 defa 6 334
3-4 defa 4 222
5-6 defa 1 55
7 ve daha fazla 7 389
Toplam 18 1000
Evden kaccedilan ccedilocuklar iccedilerisinde 7 ve daha fazla sayıda kaccedilanlara ilişkin gerccedilekleşen
oran en yuumlksektir Bunu 1-2 defa ve 3 defa kaccedilanlara ilişkin dağılım izlemektedir Ccedilocukların
evden kaccedilmaları ebeveynlerin izinlerinin ve rızalarının dışında geceyi dışarıda geccedilirilebilecek
şekilde evden uzaklaşmaları anlamına gelmektedir Bu uzaklaşma aynı yerleşim boumllgesi ve ili
iccedilerisinde olabileceği gibi başka illere gitme şeklinde de gerccedilekleşebilmektedir Ccedilocuğun
geceyi sokakta veya başka illerde geccedilirmesi onu ccedilok sayıda sapma ve succedil eylemine karşı accedilık
hale getirebilmektedir Bazı ccedilocukların ebeveyn ve yakın akraba denetiminin hissedilmediği
ortamlarda karınlarını duyurmak ve başka yerleşim yerlerine gidebilmek iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık ve gasp gibi succedillar işleyerek gerccedilekleştirdikleri soumlylenebilir Aynı şekilde bu
ccedilocuklar sapkın tutumlar geliştirdikleri gibi sapkın eylemlere de maruz kalabilmektedirler
Tablo 13 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Nedenlerinin Dağılımı
Evden Kaccedilma Nedenleri Sayı
Evde dayağın olması 3 167
Arkadaşların teşviki 4 222
Uumlvey ccedilocuk olma 11 611
Toplam 18 1000
Ccedilocukları succedila eğilimli kılan faktoumlrler iccedilerisinde son derece oumlnem arz eden evden
kaccedilma olaylarının ortaya ccedilıkmasında etkili olan nedenlere bakıldığında en ccedilok ldquouumlvey evlat
olmardquo faktoumlruumlnuumln oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir ( 611) Bu son derece dikkat ccedilekici bir
bulgudur Uumlvey evlat olma evden kaccedilmanın bir gerekccedilesi olarak goumlruumllmektedir Uumlvey ccedilocuk
olmak evden kaccedilışı haklılaştıran bir aile ortamının varlığına goumlnderme yapmaktadır Ayrıca
uumlvey ccedilocuğun yeni ebeveyni iccedilselleştirmesi ve ona alışması son derece guumlccediltuumlr Bu durum
ebeveyn bağlılığının daha az olacağı veya ebeveynlerin uumlvey ccedilocuk uumlzerindeki denetiminin
daha az gerccedilekleşeceği şeklinde de yorumlanabilir Bundan ayrı olarak uumlvey ccedilocukların
olduğu aile ortamlarının ccedilocuk accedilısından huzur verici nitelikten uzak olabileceği veya uumlvey
baba veya anne tarafından daha fazla şiddete maruz kalabileceği de ihtimal dacirchilindedir
Evden kaccedilma nedenleri arasında diğer oumlnemli sebepler sırasıyla ldquoarkadaşların teşvikirdquo ( 22
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
297
2) ve ldquoevde dayağın olmasırdquo ( 167) goumlsterilmektedir Arkadaş veya akran etkisi bireylerin
uyumcu veya sapkın tutum geliştirmeleri uumlzerinde son derece oumlnemlidir Succedil literatuumlruumlnde
sapkın veya succedillu akran etkisinin succedilluluğun temel bir goumlstergesi olduğu konusunda yaygın
bir kanının olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilok sayıda araştırma (oumlrneğin bkz Elliott ve
Menard 1996 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002) succedil
davranışının genel olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlendiği ve aynı şekilde
succedilluların diğer succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular ortaya
koymuştur Bireyi evden kaccedilıran ve onu sokaklara youmlnelten faktoumlrlerden birinin de ldquo aile iccedili
şiddetrdquo (dayak) olması araştırma accedilısından beklenen bir husustur Evdeki şiddetin varlığı
ccedilocuğu ev dışı yeni mekacircn arayışına itmektedir Yeni mekacircn arayışı da bireylerin sapkın
akranlarla temas etme olanağını arttırmakta ve bu da onları daha ccedilok succedila eğilimli hale
getirmektedir
Tablo 14 Ccedilocukların Geceyi Sokakta Geccedilirip Geccedilirmediklerinin Dağılımı
Geceyi Sokakta Geccedilirme Durumu Sayı
Hayır 13 433
Evet 17 667
Toplam 30 1000
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı geceyi sokaklarda geccedilirdiklerini belirtmişlerdir ( 667)
Geceyi sokakta geccedilirdiklerini belirtenler iccedilerisinde en yuumlksek oran 9 ve daha fazla sayıda
sokakta gecelediğini belirten seccedilenekte gerccedilekleşmiştir ( 588) Geriye kalan diğer ccedilocuklar
da dışarıda geceleme konusunda farklı rakamları ifade etmişlerdir
44 SOKAKTA CcedilALIġMAYA ĠLĠġKĠN DEĞĠġKENLER
Burada ccedilocukların ilk olarak hangi yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başladıkları sokakta
ccedilalışma nedenleri ne duumlzeyde kazanccedil elde ettikleri ne tuumlr işler yaptıkları kazanccedillarını nasıl
değerlendirdikleri ne kadar suumlre ccedilalıştıkları ve ccedilalışmayı nasıl goumlrduumlkleri gibi konular ele
alınacaktır
Tablo 15 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢlama YaĢlarının Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma YaĢı Sayı
10 yaş ve 10 yaştan oumlnce 22 734 10 yaşından sonra 8 267 Toplam 30 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
298
Tablonun en ilginccedil bulgusu ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda ccedilalışmaya ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda başlamış olmalarıdır Tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların 734‟uuml 10
ve daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda uumlcret getirici işler yapmaya başlamışlardır Sokakta
ccedilalışma yaşının oumlzellikle en ccedilok 8 9 ve 10‟lu yaşlarda yoğunlaştığı tespit edilmiştir Ayrıca
ccedilocukların ccedilalışma yıllarına bakıldığında ise 3-4 yıl arasında ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı
433 5-6 yıl ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı 20 7-8 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin
oranı ile 1-2 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı ise 167 olarak saptanmıştır
Ccedilocukların ccedilok erken yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başlamalarının veya sokağa
takılmalarının ccedilok sayıda nedenleri vardır Bu araştırmada sokaklarda ccedilalışma gerekccedilesi
olarak şu gerekccedileler ve oranlar saptanmıştır
Tablo 16 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma Nedenleri Sayı
Yoksulluk 2 67
Para kazanma isteği 3 100
Babamın işsiz olması 2 67
Babamın hasta olması 4 133
Babamın oumlluumlmuuml 1 33
Evin geccedilimini sağlayacak başka kimsenin olmaması 4 133
Ebeveynlerimin zorlaması 6 200
Ccedilalışan arkadaş ve yakınların etkisi 2 67
Aile buumltccedilesine katkıda bulunmak 2 67
Hayat deneyimi kazanmak ve meslek edinmek 1 33
Okul ihtiyaccedillarımı karşılamak 3 100
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan sokakta ccedilalışma nedenlerinin ccedilok farklılık arz ettiği
anlaşılmaktadır Burada en ccedilok ldquoebeveynlerinin zorlamasırdquo seccedileneği belirtilmiştir Hiccedil
şuumlphesiz ccedilocukların ccedilalışmaya zorlanmaları son derece dramatik bir olaydır Ancak
ebeveynsel zorlamanın temelinde ekonomik guumlccedilluumlklerinsorunların olduğunu tahmin etmek
guumlccedil değildir Aynı şekilde bazı ccedilocuklar ldquoevin geccedilimini sağlayacak kimsenin olmayışınırdquo
bazıları ldquobabalarının hasta olmasınırdquo bazıları ldquopara kazanma isteğirdquo bazıları ldquoyoksullukrdquo
bazıları da ldquookul masraflarını ccedilıkarmakrdquo gibi nedenleri belirtmişlerdir Buumltuumln bu faktoumlrlerin
ekonomik sorunlarla ilintili değişkenler olduğu bir gerccedilektir Burada oumlzetle ccedilocukların
sokakta ccedilalışma veya sokakta bulunma nedeninin ekonomik kaynaklı olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Diyarbakır‟da sokaktaki ccedilocuklar uumlzerinde gerccedilekleştirilen araştırmalar (oumlrneğin
birkaccedil araştırma iccedilin bkz Bilgin 2008 Okumuş 2007 Guumlneş-Kalaycı 2004) aynı şekilde
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenlerinin ekonomik yoksulluk olduğu ve dolayısıyla
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
299
ccedilocukların da ailelerine maddi katkıda bulunmak ve okul masrafınıharccedillığını karşılamak iccedilin
ccedilalıştıklarını ortaya koymaktadır Sosyal Hizmetler ve Ccedilocuk Esirgeme Kurumu (SHCcedilEK)
Devlet İstatistik Enstituumlsuuml (DİE) ve UNICEF-Tuumlrkiye işbirliğiyle gerccedilekleştirilen Sokakta
Yaşayan ve Ccedilalışan Ccedilocuklarla Katılımlı Eylem Araştırması‟nın (2000) sonuccedillarına goumlre de
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenleri şu şekilde saptanmıştır Ccedilocukların 8015‟i ldquoaile
buumltccedilesine katkıda bulunmakrdquo 840‟ı harccedillığını ccedilıkarmak 496‟sı ldquoevin geccedilimini
sağlamakrdquo 344‟uuml ldquoailesi istediği iccedilinrdquo 115‟i ldquokendi istediği iccedilin ldquo ve 191‟i de
ldquocevapsızrdquo seccedileneğini işaretlemişlerdir (bkz İccedilli-Arıkan 2007 42) Araştırma kapsamında
goumlruumlşuumllen ccedilocukların sokakta yaptıkları işler ise şunlardır
Tablo 17 Ccedilocukların Sokakta Yaptıkları ĠĢ Tuumlrlerinin Dağılımı
Sokaklarda Yapılan ĠĢ Tuumlrleri Sayı
Simit satma 2 67
Ayakkabı boyama 4 133
Pazarda el arabası ile eşya taşıma 1 33
Ccediloumlp toplama 12 400
Sakız satma 4 133
Araba camı silme-yıkama 2 67
Pazar yerinde seyyar satıcılık yapma 4 133
Kuumlccediluumlk suumls eşyalarını satma 1 33
Toplam 30 100
Ccedilocuklar genel olarak sokakta seyyar satıcılık yapma ayakkabı boyama simit sakız
şeker balon su ve buz gibi eşyalar satma otomobillerin camlarını silme ccediloumlp toplama su
taşıma mezarlıklarda temizlik işleri gibi ccedilok sayıda işler yapmaktadırlar Ancak
araştırmamızda sokakta ccedilalışıp succedil işleyen ccedilocukların en ccedilok ldquoccediloumlp toplamardquo işleri yaptıkları
goumlruumllmektedir ( 40) Diyarbakır Sosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln yaptığı bir ccedilalışmada
da kentte ccediloumlp toplayarak para kazanan 500 duumlzeyinde ccedilocuk olduğu saptanmıştır (Okumuş
200732)
Ccediloumlp toplama sokaklarda ccedilocuklar tarafından yapılan en niteliksiz işlerden biridir Aynı
zamanda ccediloumlp toplama işi ccedilalışma saatleri accedilısından da oldukccedila riskli olarak
nitelendirilebilecek bir zaman dilimini kapsamaktadır Ccediloumlpler genelde akşamgece vakitleri
veya karanlık ccediloumlkmeye başladıktan sonra toplanır Bu nedenle de bu işguumlcuumlnde ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilin saldırı ve şiddete maruz kalabilme riski de soumlz konusu olabilmektedir
Araştırma grubunda goumlruumlşuumllen ccedilocukların oumlnemli bir oranının ccediloumlp toplama gibi en niteliksiz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
300
işlerden kazanccedil elde etmeye ccedilalışmaları onların iccedilinde bulundukları ekonomik sıkıntıyı
goumlstermesi accedilısından da son derece dikkat ccedilekicidir
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 50) haftanın her guumlnuuml ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların 20‟si de haftada 5ndash6 guumln ccedilalıştıklarını ifade etmişlerdir Geriye kalanlar ise
haftada 1 ile 4 guumln arasında değişen guumln sayısında ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir Aynı şekilde
ccedilocukların oumlnemli bir kısmı ( 692) okulların accedilık olduğu zamanlarda bile guumlnde en az 4-5
saat ccedilalıştıklarını dile getirmişlerdir Ccedilocukların 23‟uuml de guumlnde 2-3 saat arası ccedilalıştıklarını
ccedilocuklardan sadece ikisi okul guumlnlerinde ccedilalışmadığını belirtmiştir
Bu ccedilocukların buumlyuumlk bir oranı ( 833) Diyarbakır‟ın her boumllgesinde ccedilalıştıklarını
ifade etmişlerdir Bir anlamda soumlz konusu ccedilocukların ccedilalışma yerleri ve ortamları iccedilin
belirlenmiş her hangi bir sokak veya mekacircn soumlz konusu değildir Sadece birkaccedilı ccedilalıştıkları
belirli yer olarak tren garı ve alışveriş mekacircnlarının oumlnuumlnuuml belirtmişlerdir
Ccedilalışmanın yapıldığı tarihte ccedilocukların sokaklarda yaptıkları işlerden elde ettikleri
kazanccedillarının da ccedilok yuumlksek olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Guumlnluumlk kazanccedil olarak ccedilocukların 20‟si
1ndash2 TL 20‟si 3ndash4 TL arası 267‟si 5ndash6 TL arası 167‟si 7-8 TL arası ve 166‟sı da
9 TL ve uumlstuuml kazanccedil elde ettikleri belirlenmiştir
Ccedilocuklar kendi kazanccedillarının buumlyuumlk bir kısmını ebeveynlerine verdiklerini ifade
etmişlerdir ( 667) Geriye kalanlar da kazanccedillarını okul ihtiyaccedillarını karşılama ve giyecek
ve iccedilecek gibi bazı ihtiyaccedillarını gidermede kullandıklarını belirtmişlerdir Ccedilalışan ccedilocukların
buumlyuumlk bir kısmı ( 80‟i) eve para goumltuumlremediklerinde ebeveynlerinin bir şey demediklerini
belirtirken 133‟uuml de ebeveynlerinin şiddetine (dayak) maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
Ccedilocukların 67‟si de ebeveynlerinin tepkilerinin sadece kızma ile sınırlı kaldığını
soumlylemişlerdir
Tablo 18 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaktan Memnun Olup-Olmadıklarının Dağılımı
CcedilalıĢmadan Memnun Olma Durumu Sayı
Evet 21 700
Hayır 9 300
Toplam 30 1000
Araştırmanın ilginccedil bir bulgusu ccedilalışan ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda
ccedilalışmaktan memnun olduklarını belirtmiş olmalarıdır Ccedilocukların sokakta ccedilalışma
durumlarını olumlu olarak tanımlamalarının en oumlnemli nedeni iccedilinde bulundukları
yoksulluktur Ccedilocuklar zor ve koumltuuml koşullarda ccedilalışmak suretiyle ailelerinin ekonomik
sorunlarını gidermede kısmen de olsa yardımcı olduklarını duumlşuumlnmektedirler Ccediluumlnkuuml
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
301
ccedilocukların memnuniyet duyma nedenlerinin başında elde ettikleri kazanccedilla ailenin ( 286)
ve kendi ihtiyacını (238) karşılama gibi gerekccedileler yer almaktadır Bazı ccedilocuklar da
kazandıkları para ile kendilerini geleceğe hazırladıklarını ( 19) bazıları da arkadaş grubuyla
hoşlandıkları şeyleri yapma olanağına sahip oldukları ( 19) veya sokakta kalmayı
arzuladıklarını ( 95) ifade etmişlerdir Sokakta ccedilalışmaktan memnuniyet duymayan
ccedilocuklar da memnuniyetsizliğin nedeni olarak en ccedilok sokakta var olan riskleri ve okula
gereken oumlnemi verememelerini goumlstermişlerdir
45 SOKAKTA CcedilALIġAN VE KISMEN YAġAYAN CcedilOCUKLAR VE
SUCcedilLULUK
Bu araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların hepsi sokakta ccedilalışmaya ve yaşamaya
başladıktan sonra bir şekilde polis tarafından alıkonulmuşlardır Bu nedenle 30 ccedilocuğun hepsi
bir şekilde succedil işledikleri gerekccedilesiyle goumlzaltına alınan ve haklarında işlem yapılmış
ccedilocuklardır Yaklaşık olarak her yıl Diyarbakır Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuumlne ortalama 1500
dolayında succedil olayının intikal ettiği belirtilmektedir İntikal eden bu succedilların ağırlıklı olarak
hırsızlık yankesicilik ve kapkaccedil gibi succedil tuumlrlerinden oluştuğu goumlruumllmektedir (Guumlneş ve
Kalaycı 2004 15) Eren (2007128) de Diyarbakır il merkezi ve ilccedilelerinde 2001 yılında her
hangi bir succedil şuumlphelisi olarak yakalanıp savcılığa ccedilıkartılan ccedilocuk sayısının 1524 iken bu
rakamın 2006 yılında 100 artarak 3308‟e yuumlkselmiş olduğunu belirtmektedir
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların niccedilin goumlzaltına alındıkları hususu kendi
beyanlarına dayanarak şu şekilde tablolaştırılmıştır
Tablo 19 Ccedilocukların Polis Tarafından AlıkonulmaGoumlzaltına Alınma Sebeplerinin
Dağılımı
Goumlzaltına Alınma Sebepleri Sayı
Geceyi sokakta geccedilirdiğim iccedilin 2 67
Succedil ve sapkın eylemlerinden dolayı 25 833
Şuumlphe uumlzerine 2 67
Sokakta ccedilalıştığım iccedilin 1 33
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan da accedilık bir şekilde goumlzlemlendiği gibi ccedilocukların en ccedilok goumlzaltına
alınma nedeni işledikleri succedil ve sapma eylemlerinden dolayıdır ( 83) Burada soumlz edilen
succedil ve sapma eylemleri kapkaccedil hırsızlık kavga etmeadam yaralama madde kullanmasatma
gibi davranışlardır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
302
Tablo 20 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra SabıkaSicil Belgesi
Kaydına Sahip Olup Olmadıklarının Dağılımı
SabıkaSicil Kaydının Olup Olmadığı Sayı
Evet 14 467
Hayır 16 533
Toplam 30 1000
Ccedilocukların soumlz konusu succedil eylemlerinden dolayı ccedilok sayıda succedillardan sicil kayıtları
olduğu belirlenmiştir Ccediloğu ccedilocuk sabıka veya sicil kaydının olduğunu belirtmiştir ( 467)
Geriye kalan ccedilocuklar ise herhangi bir sabıka veya sicil kaydının olmadığını ifade etmişlerdir
( 533) Soumlz konusu bu ccedilocukların sabıka veya sicil kayıtlarına ilişkin succedillar aşağıda
belirtilmiştir
Tablo 21 Ccedilocukların Hangi Succediltan Dolayı Sabıka Kayıtlarının Olduğunun Dağılımı
Sabıkanın Olduğu Succedil Tuumlruuml Sayı
Hırsızlık yankesicilik 8 571
Kapkaccedil 1 71
Uyuşturucu madde satma ve kullanma
( esrar ve hap)
2
143
Kavga ve adam yaralama 1 71
Hırsızlık kavga ve yaralama 2 143
Toplam 14 1000
Tablodan genel olarak ccedilocukların en ccedilok sabıkası olan succedil eylemlerinin hırsızlık
yankesicilik ve uyuşturucu madde satma veya kullanma olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizde
ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin istatistikler de ccedilocukların en ccedilok hırsızlık succedilunu işlediklerini
goumlstermektedir
Tablo 22 Ccedilocukların Madde Kullanma Durumlarının Dağılımı
Madde Kullanma Durumları Sayı
Evet 26 866
Hayır 4 134
Toplam 30 1000
Aynı şekilde araştırma grubunda yer alan ccedilocukların 86‟sının bağımlılık yapıcı
madde kullandıkları saptanmıştır Madde kullanmaya ilişkin gerccedilekleşen bu oranın yuumlksek
olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışma succedil işlediği gerekccedilesiyle haklarında işlem
yapılan ccedilocuklar uumlzerine gerccedilekleştirildiği iccedilin soumlz konusu ccedilocukların uyuşturucu veya
bağımlılık yapıcı madde kullanma oranının da yuumlksek olarak gerccedilekleşebileceği oumlngoumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
303
Bu nedenle succedil işleme durumlarına bakılmaksızın sokakta yaşayan ve ccedilalışan ccedilocuklar
uumlzerine gerccedilekleştirilecek herhangi bir ccedilalışmada bu oranın daha duumlşuumlk duumlzeyde
gerccedilekleşmesi muhtemeldir Oumlrneğin Guumlngoumlr (2008) Mersin ili oumlrneğinde 510 sokaktaki
ccedilocuk uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada ccedilocukların sadece 24‟uumlnuumln madde kullandıklarını
38‟inin madde kullanan arkadaşlarının olduğu 22‟sinin succedil işleyen arkadaşlara sahip
olduklarını belirtmiştir Aynı şekilde bu ccedilocukların 90‟a yakını bu succedillu arkadaşlarla
goumlruumlştuumlklerini ( 179‟u ldquoccedilok sıkrdquo 304‟uuml ldquosıkrdquo ve 41‟i de ldquoara sırardquo) ve bu ccedilocuklardan
14‟uuml de succedil eylemi iccedilerisinde yer aldıklarını belirtmişlerdir
Tablo 23 Ccedilocukların Kullandıkları Madde Tuumlrlerinin Dağılımı
Kullanılan Madde Tuumlrleri Sayı
Sigara 6 230
Yapıştırıcı madde (bally) alkol 4 158
Uccedilucu madde (tiner) sigara 5 192
Alkol sigara esrar 2 76
Sigara esrar 3 115
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara 1 38
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara esrar 1 38
Uccedilucu madde (tiner) alkol sigara hap 4 158
Toplam 26 1000
Yukarıdaki tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların soumlz konusu maddelerden en ccedilok
sigara tiner ve bally gibi uccedilucu madde ve alkol kullandığı saptanmıştır Tablo accedilısından en
ilginccedil bulgu ccedilocukların 23‟uumlnuumln (6 ccedilocuk) esrar kullandıklarının belirlenmiş olmasıdır
Sosyolojik accedilıdan ccedilocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenleri iccedilerisinde aile
yapısı (ailenin ilgisizliği ve duygusal ihmal soumlz konusu maddeleri ailede kullanan bireylerin
varlığı parccedilalanmış aileler aile iccedilindeki fiziksel ve cinsel istismarın varlığı gibi) akran grup
yapısı (akranlardan kullanan bireylerin varlığı arkadaşlara oumlzenti ve akran baskısı grup
iccedilerisinde kendini kanıtlama maddeyi merak etme gibi) korkuyu gidermek ve cesareti
arttırmak (daha kolay succedil işleyebilmek heyecan arama mağdura ve yaptıkları sapkınsuccedil
eylemelerine karşı duyarsızlaşmak) ve sokakların yapısı (kolay elde edilebilirlik ebeveynsel
goumlzetim ve denetimin yokluğu enformel denetimin zayıflığı) en dikkat ccedilekenleri
oluşturmaktadır Bu tuumlr maddeleri kullanmak ile succedil işlemek arasında bir ilişkiden soumlz etmek
muumlmkuumlnduumlr En azından bu maddeleri kullanan ccedilocukların succedil işleme riskinin daha yuumlksek
olduğunu soumlyleyebiliriz Oumlzellikle bazı ccedilocukların bu maddeleri satın almak iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık gasp ve kapkaccedil gibi succedilları işleyerek edindikleri ileri suumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
304
Goumlruumlşme yaptığımız ccedilocukların ccediloğu esrar ve diğer bazı uyuşturucu hapları
edinmenin ccedilok kolay olduğunu ve bu maddelerin satıldığı yerleri bildiklerini ve edinmek
istediklerinde kolay temin edebildiklerini belirtmişlerdir
Tablo 24 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Bağımlılık Yapan
Maddeleri Kullanan ArkadaĢlara Sahip Olup-Olmadıklarının Dağılımı
Madde Kullanılan ArkadaĢların Varlığı Sayı
Evet 30 1000
Hayır - 00
Toplam 30 1000
Ayrıca araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların arkadaşlarının da kendileri gibi
bağımlılık yapıcı maddeler (sigara bally tiner alkol vb) kullandıklarını belirtmişlerdir Bu
ccedilocukların da en ccedilok esrar bally sigara ve alkol gibi maddelerden birini veya diğerleri ile
birlikte kullandıklarını ifade etmişlerdir
Bağımlılık yapıcı madde kullanma alışkanlıkları genelde belirli bir akran grubu
iccedilerisinde oumlğrenilmektedir Aynı şekilde succedil davranışının veya succedila ilişkin kalıpların da akran
grubu iccedilerisinde oumlğrenildiği hususu kriminolojide yaygın olarak kabul edilen bir goumlruumlş haline
geldiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Konuya ilişkin yapılmış ccedilok sayıda araştırma (Oumlrneğin bkz
Elliott ve Menard 1996 Elliott ve Voss 1974 Elliot Huizing ve Menard 1989 Akers vd
1979 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002 ) succedilluların birlikte
oldukları veya arkadaş edindikleri bireylerin de oumlnemli bir oranının kendileri gibi succedillu
bireylerden oluşmuş olduğunu ortaya koymuştur Bu araştırmaların succedil davranışının genel
olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlenen bir edim olduğunu ve ccedilocukların diğer
succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular saptadıkları goumlruumllmektedir Bu
ccedilerccedilevede Elliott Huizinga ve Ageton (1985) succedillu akranların succedilluluğun en oumlnemli
nedensel faktoumlrlerinden biri olduğunu ileri suumlrmektedirler Bu sebeple sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocukların succedillu ccedilocuklarla veya akranlarla temas etme riski sokaklarda olmayan
diğer ccedilocuklara kıyasla daha yuumlksek olduğu soumlylenebilir
Tablo 25 Ccedilocukların Bağımlılık Yapıcı Maddeleri Kullanma Nedenlerinin Dağılımı
Madde Kullanma Nedenleri Sayı
Arkadaş ccedilevresi ile birlikte olma ve oumlzentimerak 4 154
Can sıkıntısını gidermek eğlenmek heyecan yaratmak iccedilin 22 846
Toplam 26 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
305
Ccedilocukların bağımlılık yapıcı madde kullanma nedenlerinin başında can sıkıntısını
giderme ve eğlenmek olduğu goumlruumllmektedir Arkadaş ccedilevresine oumlzenti duyma ve kullanılan
maddeyi merak etme gibi nedenler de ikinci sırada gelmektedir
Ccedilocukların sokakta karşılaştıkları bazı riskler bedensel veya fiziksel accedilıdan kalıcı iz
bırakmasının yanı sıra sosyal ve kişisel yaşamlarını da oumlnemli oumllccediluumlde olumsuz olarak
etkileyebilmektedir Oumlrneğin ccedilocukların sokaklarda karşılaştıkları bazı şiddet eylemleri
onların travma yaşamalarına yol accedilabilecek kadar tehlikeli boyutlara ulaşabilmektedir Aynı
şekilde ccedilocuğun maruz kaldığı bu tuumlr şiddet eylemleri onları da aynı şekilde şiddet
uygulayacak bireylere doumlnuumlştuumlrebilecektir Bu ccedilerccedilevede şiddete maruz kalmak ile şiddete
youmlnelmek arasında goumlrece bir ilişkiden soumlz etmek muumlmkuumlnduumlr
Tablo 26 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Kendilerine Cinsel Tacizde
Bulunulup Bulunulmadığının Dağılımı
Cinsel Tacize Uğrama Durumu Sayı
Evet 4 133
Hayır 26 867
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloya bakıldığında ccedilocukların oumlnemli bir oranının sokakta her hangi bir
cinsel şiddete maruz kalmadıklarını goumlruumllmektedir ( 867) Ccedilocukların sadece 133‟uuml (4
kişi) cinsel şiddet eylemi ile karşı karşıya geldiklerini itiraf etmişlerdir Bunlar da kendilerine
tacizde bulunan kişilerin sokakta boş gezen serseri ccedilocuklar olduğunu belirtmişlerdir Ayrıca
araştırma grubunda bulunan ccedilocukların yarısı sokakta ccedilalışmaya başladıktan sonra sokakta
bazı kazalara maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
5 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların tuumlmuuml herhangi bir succedil şuumlphesi ile polis
tarafından goumlzaltına alınan ccedilocuklardır Soumlz konusu ccedilocukların ccediloğu hırsızlık yankesicilik
adam yaralama ve uyuşturucu madde kullanma ve satma succedillarından haklarında işlem
yapılmıştır Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların succedillulukla ilintili veya succedila
eğilimli olmalarında dikkat ccedileken bazı oumlzellikler şu şekilde belirtilebilir Ccedilocukların
ebeveynlerinin oumlğrenim duumlzeylerinin duumlşuumlk olması (annelerinin 90‟ı okuma yazma bile
bilmiyor babalarının da 43‟uuml her hangi bir okul mezunu değil) onların oumlnemli bir oranının
goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olmaları ( 70) ailelerinin son derece yoksul olmaları
(babalarının ccediloğunun duumlşuumlk nitelikli veya guumlndelikccedili iş alanlarda ccedilalıştıkları kazanccedillarının
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
306
son derece duumlşuumlk olduğu ve goumlccedil sonrası ekonomik sorunlar yaşadıkları ccedilocukların 94‟e
yakını ailelerini ldquoccedilok fakirrdquo ve ldquofakirrdquo olarak nitelendirdikleri) evden kaccedilma sıklığının
yaygınlığı ( 60) ccedilocukların bazı guumlnlerde sokaklarda sabahladıkları ( 667) sapkın ve
sokaklara takılan akranlara sahip oldukları (arkadaşlarının ccediloğu da kendileri gibi uyuşturucu
veya bağımlılık yapıcı madde kullandıkları) oumlğrenim kurumlarından ayrılmaları veya terk
etmeleri ( 53‟uuml halihazırda bir oumlğrenim kurumuna devam etmiyor) aileye ilişkin ciddi
sorunlar yaşamaları (uumlvey ccedilocuk olma 611 90‟ı evde suumlrekli ve bazen fiziksel şiddet
goumlrduumlklerini ifade etmeleri 25‟inin babasının hayatta olmaması ccedilocukların 367‟sinin
ebeveynlerinin ayrı yaşamaları) ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda sokakla tanışmaları ve sokakta ccedilalışmaya
başlamaları ( 734‟uuml 10 yaşına varmadan sokakları mesken edindikleri) yaptıkları iş
tuumlruumlnuumln son derece niteliksiz olması ( 40‟ı ccediloumlp toplama işini yapıyor) gibi etkenler sokakta
ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukları succedillu kılan faktoumlrler olarak dikkat ccedilekmektedir Bu
bulgular araştırmamızın hipotezlerini doğrular niteliktedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Ccedilocukluk
doumlneminde deneyimlenen yaşam tarzları ve yaşanılankarşılaşılan guumlccedilluumlklermağduriyetler
succedilluluğun oumlnemli belirleyicileri olarak etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilocukluk
deneyiminin olumlu ve olumsuz bir tarzda şekillenmesinde oumlzellikle de ccedilocuğun yetiştiği aile
ortamı (şiddet sevgisizlikilgisizlik yoksulluk succedillu ve sapkın bireylerin varlığı
ebeveynlerin ccedilocuk yetiştirme konusundaki bilgisiz oluşları ccedilalışma youmlnuumlnde baskılamaları
gibi) okul deneyimi succedillu akran etkileri ailenin ekonomik geccedilim sorumluluğunu omuzlarında
hissetmeleri sokakta karşılaştıkları guumlccedilluumlkler taciz ve bazı sosyo-ekonomik dezavantajlar
dominant faktoumlrler olarak etkide bulunduğu soumlylenebilir Soumlz konusu doumlnemde ccedilocukların
sorunsuz bir aile yapısı iccedilerisinde sosyalleşmelerinin sağlanması ve oumlğrenimlerine devam
edebilme olanaklarının yaratılması gerekirken sokakların riskli alanlarında yaşam
muumlcadelesine atılmaları atılmak zorunda bırakılmaları onları succedila eğilimli kılan oumlnemli bir
etken olmaktadır Oumlzellikle de aile denetiminden kaccedilan ccedilocukların sokaktaki succedillu kuumlltuumlruumln
etkisine accedilık olma riskleri daha yuumlksektir
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından oumlzellikle ccedilalıştırılmaları konusunda zorlanmaları ve
ccedilocukların istenilen duumlzeyde parayı eve goumltuumlrememeleri durumunda psikolojik ve fiziksel
şiddet goumlrmeleri ccedilocukların ccedilok para kazanmak iccedilin zamanlarını daha ccedilok sokaklarda
geccedilirmelerine veya evden kaccedilma veya eve doumlnmeme gibi sonuccedillara yol accedilabilmektedir Bu
olumsuz tutumlar bazen de ccedilocukları hırsızlık yapmaya da itebilmektedir Sonuccedil olarak
ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik bu olumsuz tutumları ccedilocukların ebeveynlerine olan
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
278
ve toplumsal eşitsizliğin varlığı gibi unsurlar da ccedilocuk succedilluluğunda etkili faktoumlrler olarak oumlne
ccedilıktığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Succedilluluğu kuumlltuumlr bağlamında ccediloumlzuumlmleyen alt kuumlltuumlr kuramları
da gerilim kuramı gibi succedilluluğun genelde alt-sınıfa oumlzguuml olarak ortaya ccedilıktığını
varsaymaktadır Ccedilocuk succedilluluğunu veya ccedilete succedilluluğunu succedilluluk alt-kuumlltuumlr
yaklaşımlarının uumlzerinden ccediloumlzuumlmleyen bu kuramlar ccedilete veya grupsal bağlamda
deneyimlenen yaşam tarzlarının egemen değerlerden farklı kuumlltuumlrel kodlar iccedilerdiğini ve bu
kuumlltuumlrel yapıların bireylerin succedillu değerler ve kodlar ekseninde sosyalleşmelerini sağlayarak
onları succedil işleme youmlnuumlnde motive ettiğini varsaymaktadır Kurama goumlre succedillu gruplar veya
ccedileteler tarafından yaşantılanan kuumlltuumlrel yapı oumlnemli oumllccediluumlde kriminojenik nitelikler
iccedilermektedir Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların bu kriminojenik değerlerle temas
etmeleri veya bu değerleri uumlretmeleri olasıdır ldquoSuccedillu Ccedilocuklarrdquo (Delinquent Boys 1955) adlı
uumlnluuml ccedilalışmasında Cohen succedil alt ndash kuumlltuumlruumlnuumln alt ve orta sınıf kuumlltuumlruuml arasındaki ccedilatışmanın
bir sonucu olarak ortaya ccedilıktığını ileri suumlrmektedir Succedil olgusunu ldquostatuuml engellenmesirdquo
uumlzerinden ccediloumlzuumlmleyen Cohen‟e goumlre statuuml engellenmesinin en ccedilok gerccedilekleştiği alanlardan
biri okuldur Bu sebeple Cohen alt sınıfa mensup ailelerin ccedilocuklarının okuldaki başarısızlık
durumları ile succedila youmlnelmeleri arasında bir bağlantı kurmaktadır Ona goumlre alt sınıfa mensup
bireyler okulda başarısız olmaktadırlar ve bu başarısızlık veya duumlşuumlk okul performansı onları
ccedilete oluşumlarının iccediline itmektedir Ccedileteye katılma başarısız olan bireylerin yeni bir benlik
oluşturma suumlreccedillerinde etkili olmaktadır Cohen oumlzetle ccedilocuk succedilluluğunu sınıf ebeveynlerin
durumları okul standartları ve ccedilete gibi unsurlarla ilintili olarak kuumlltuumlrel yapı ccedilerccedilevesinde
analiz etmektedir Succedil olgusunu alt-kuumlltuumlr kavramı ccedilerccedilevesinde ele alan diğer bir isim olan
Miller (1958) de ccedilocuk succedilluluğunun orta sınıfa oumlzguuml olan değer sistemine bir tepki olarak
ortaya ccedilıkmaktan oumlte alt sınıfın sahip olduğu değerler sisteminde bizzat succedilluluğa ilişkin
kuumlltuumlrel unsurların bulunması ile accedilıklamaktadır Succedil teorileri iccedilerisinde oumlnemli bir yere sahip
olan sosyal kontrol kuramı da succedillu davranışını bireylerin din aile okul gibi geleneksel
kurumlara ve değerlere olan bağlılıklarının zayıflaması ile accedilıklamaktadır Bu kuramın ilk
temsilcilerinden olan Hirschi (1969) aile okul ve din gibi geleneksel kurumların ve
değerlerin bireyleri sosyalleştiren temel unsurlar olduğunu ileri suumlrerek bireylerin bu
kurumlara ve değerlere olan bağlılıklarının zayıflamasıyla onların succedila youmlnelmeleri arasında
bir ilişki kurmaktadır Ayrıca bu yaklaşım ccedilocukluk doumlnemlerinde guumlccedilluuml bir iccedilsel denetimin
gelişmeyişinin veya iccedilsel denetim mekanizmasının sonradan işlevselliğini yitirmesinin bireyin
succedil veya sapkın tutum geliştirmesinde etkili olduğunu varsaymaktadır (bkz Williams III ve
McShane (1999 191) Aynı şekilde burada Gottfredson ve Hirschi‟nin succedilu accedilıklamak iccedilin
geliştirdikleri ldquoduumlşuumlk benlik denetimirdquo (low-self control) kavramsallaştırmasından soumlz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
279
edilebilir Onlar succedilluluğun temelinde ccedilocukların yetersiz yetişme tarzından kaynaklanan
ldquoduumlşuumlk benlik denetiminirdquo goumlrmektedirler Onlara goumlre iccedilguumlduumlsellik duygusuzluk fiziksel
risk alma dar goumlruumlşluumlluumlk soumlzel beceri yetersizliği maceraya duumlşkuumlnluumlk succedil mağdurlarına
karşı kayıtsızlık (acıya ilgisizlik) duumlşuumlk duumlzeyde bir performans bencillik evlilik iş ve
arkadaş edinmede istikrarsızlık ve şiddete eğilimli olmak gibi succedillulukla ilintili faktoumlrler
ldquoduumlşuumlk benlik denetimirdquo ile yakından ilişkilidir (Gottfredson and Hirschi 1996 39ndash41
Gottfredson and Hirschi 1990 89-91) Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların duumlşuumlk
sosyo-ekonomik ve kuumlltuumlrel bir ardalana sahip olmaları sosyalleşme suumlreccedillerine ilişkin
sorunlar yaşamaları daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda succedillu değerler ile tanışmaları aile iccedilinde
fiziksel şiddete maruz kalmaları gibi etkenler onların guumlccedilluuml benlik gelişiminin oumlnuumlndeki
engelleyici unsurlar olarak dikkat ccedilekmektedir Duumlşuumlk benlik denetimi de succedillulukla yakından
ilintili bir unsurdur Sosyal oumlğrenme kuramı da succedilluluğu oumlnemli oumllccediluumlde bireylerin kriminal
değer ve normlar ile temasları sonucunda diğer bir deyişle succedillu akranlarla olan sosyal
etkileşim suumlreci iccedilerisinde oumlğrenilen bir davranış olduğunu ileri suumlrmektedir Bu kurama goumlre
succedila eğimli hale gelmek succedillu gruplarlaakranlarla olan ilişkisinin sıklığı suumlresi oumlnceliği ve
yoğunluk duumlzeyine goumlre belirlenmektedir (Sutherland 1947) Sosyal oumlğrenme kuramının
guumlnuumlmuumlzdeki oumlncuumlleri tarafından modern toplumlardaki succedil veya şiddet davranışlarının
kaynakları arasında en ccedilok belirtilen unsurlar aile yapıları ccedilevresel deneyimler ve kitle
iletişim etkenleridir Bandura‟ya goumlre aile yaşamı uumlzerine gerccedilekleştirilen araştırmalar
ccedilocukların saldırgan davranışları ebeveynlerinden ve aile bireylerinden oumlğrendiklerini ortaya
koymaktadır Aynı şekilde şiddet veya succedil eylemlerinin yoğunluklu olarak gerccedilekleştiği
alanlarda ikamet edenler arasında şiddet ve succedil eğilimliğinin daha yuumlksek olduğu
belirtilmektedir Kitle iletişim araccedillarında sunulan şiddet sahnelerinin bireyler tarafından
model davranışlar olarak taklit edildikleri ileri suumlruumllmektedir (Siegel 1989 140) Sosyal
oumlğrenme kuramından hareketle sokakta ccedilalışan ve yaşayan ccedilocukların aile yapıları ve sahip
oldukları akran grup yapısının ciddi succedilluluk risk faktoumlrleri arasında yer aldığını soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Yaftalama veya damgalama teorisi de bireylerin sapkın veya succedillu bireyler
olarak etiketlenmelerinin onların succedilluluk suumlreccedilleri uumlzerinde pekiştirici bir etkide
bulunduğunu ve bunun da onları daha kolay succedillu kıldığını varsaymaktadır Diğer bir ifade ile
damgalama teorisyenleri bireyin stigmatize edilmesinin onların toplumdan dışlanmasına ve
succedillu gruplarla temasa geccedilmesine yol accediltığını ve bu durumun da bireyin succedilluluk durumunun
daha da pekişmesine neden olduğunu ileri suumlrmektedirler (Lemert 1951) Sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocuklar toplum tarafından potansiyel succedillu veya sapkın bireyler olarak goumlruumllmeye
ve dolayısıyla dışlanmaya yatkın bir grubu oluşturmaktadır Bu husus aynı şekilde onların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
280
succedila daha kolay youmlnelmelerini sağladığı soumlylenebilir Cohen ve Felson tarafından geliştirilen
rutin eylem teorisi ise succedil davranışını a) motive olmuş succedillu (ergen ccedilocuklar işsiz birey
uyuşturucu bağımlılığı vb) b) uygun hedefhedeflerin varlığı (ev ve arabaların kilitlenmemiş
olması gibi) ve c) yeterli duumlzeyde koruma oumlnlemlerin olmayışı (polisin ev sahibinin ve
guumlvenlik sistemin olmayışı) gibi uumlccedil temel faktoumlruumln birlikteliği ile accedilıklamaktadır (Cohen ve
Felson 1979) Sokaklarda ccedilalışan ve yaşayan ccedilocuklar rutin aktiviteler teorisi
perspektifinden bakıldığında daha ccedilok succedila motive oldukları ve succedil işlemek iccedilin de daha ccedilok
fırsatlarla karşılaştıkları soumlylenebilir Son olarak ccedilatışma veya radikal kuramcılar da succedil veya
succedilluluk olgusunu genelde iktidarguumlccedil sınıf ccedilıkar işsizlik yoksulluk soumlmuumlruuml hiyerarşi
tabakalaşma eşitsizlik ve kapitalizm gibi kavramlar uumlzerinden analiz etmektedirler (Bkz
Barlow1993 510ndash 511 Williams III ve McShane 1999165 Hagan 1991196 Chambliss
1996 224- 231) Sokakta ccedilalışan ccedilocukların ekonomik etkenler accedilısından (gelir duumlzeyinin
duumlşuumlkluumlğuuml yoksul olmaları vb) yaklaşıldığında dezavantajlı bir pozisyonda olmaları da
onları sokağa ve succedila youmlnelten unsurlar olmaktadır
Hagan veMcCarthy (1992) sokaktaki ccedilocuk olgusunu sınıf değişkeni ccedilerccedilevesinde
irdelemektedirler Sokaktaki ccedilocuk olgusu ile succedilluluk ilişkisinin ccediloumlzuumlmlenmesinde sosyal
kontrol ile gerilim teorisi değişkenlerinin birlikte ele alınmasını oumlnerdikleri soumlz konusu
ccedilalışmalarında sokak yaşamının succedilluluk riski uumlretebileceğini ileri suumlrmektedirler Onlara
goumlre kalabalık aileye sahip olma aileye ilişkin sorunlar yaşama ve aile buumlnyesinde ortaya
ccedilıkan sorunlara bağlı olarak azalan aile ve okul denetimi bireyi daha ccedilok sokağa itmekte bu
da succedilluluk riskini arttırmaktadır
Succedil teorileri genel olarak duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde ccedilocukların succedila eğilimli olmalarında ccedilok
sayıda değişkenin oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir Bu etkenler goumlccedil aşırı kentleşme sosyal
ccediloumlzuumllmelerin gerccedilekleşmesi sokakların ccediloumlkuumlntuuml alanlarına doumlnuumlşmesi succedillu kuumlltuumlrlerin
varlığı aile yapılarının zayıflaması aileye ilişkin sorunların varlığı yoksulluk işsizlik alt
sınıfa mensup olma okul başarısızlıkları ve duumlşuumlk oumlğrenim duumlzeyi succedillu akranların varlığı
succedil işleme fırsatlarının olması ve uyuşturucubağımlılık yapıcı maddelerin kullanılması
şeklinde belirtilebilir
Ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin olarak da ccedilok sayıda risk faktoumlruuml belirtilmektedir Oumlrneğin
Seyhan ve Bahar (2006 39) ve Ada (2007 304- 309) uumllkemizde ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin
etkenler olarak sosyo-ekonomik dezavantajlar eğitim ve iş olanaklarının yetersizliği
ebeveynlerden her ikisinin veya birisinin olmaması iccedilgoumlccedil işsizlik gecekondulaşma ve teroumlr
gibi faktoumlrleri goumlstermektedirler Bunun yanı sıra ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin genel faktoumlrler
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
281
olarak doğum oumlncesi ve doğum esnasında ortaya ccedilıkan olumsuzluklar hiperaktiflik veya
fevrilik ebeveyn denetimi disiplinsel tutumların zayıflığı ya da bozuk oluşu parccedilalanmış
aile ebeveynsel succedilluluk ailelerinin kalabalık oluşu sosyoekonomik dezavantajlılık akran
etkileri okul etkileri duumlşuumlk zeka duumlşuumlk okul başarısı ve okula devamsızlık gibi etkenlerden
soumlz edilmektedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Robins (1979)
yetişkin antisosyal davranışına ccedilocukluk antisosyal davranışının yol accediltığını ileri suumlrerek
antisosyal kişiliğin koumlkeninin ccedilocukluk doumlneminde aranması gerektiğini vurgulamaktadır
Kriminal davranışın madde kullanma (alkol ve uyuşturucu) ile oumlğrenim suumlrecini sonlandırma
gibi ccedilocukluğun ilk doumlnemlerinde ortaya ccedilıkan bazı davranışsal problemlerden
etkilenebileceği belirtilmektedir Erken doumlnemlerde başlayan madde kullanımı ile succedil
arasındaki ilişkiye odaklanan araştırma sayısı oldukccedila fazladır Bu araştırmalardan bazıları
alkol ve uyuşturucu kullanan adoumllesanların alkol ve uyuşturucu kullanmayanlara kıyasla daha
ccedilok kavga ettikleri hırsızlık olaylarını gerccedilekleştirdikleri ve succedil işledikleri sonucunu elde
etmişlerdir Kriminal davranışı etkileyen diğer bir davranışsal problem de erken yaşlarda
okuldan ayrılmak veya okulu terk etmektir Bunun da bireylerin gelecekte herhangi bir işe
sahip olabilme olanağını riske edeceği iccedilin sapma veya succedillulukta etkili olabileceği
belirtilmektedir (Ge vd 2001 735) Moffitt (1993) de Gottfredson ve Hirschi (1990)‟nin
iddia ettiklerine benzer biccedilimde succedilluluğun suumlreklilik arz etmesinin temelinde ldquoduumlşuumlk benlik
denetiminirdquo goumlrmektedir Bilindiği gibi bireylerin benliksel gelişimleri oumlnemli oumllccediluumlde
ccedilocukluk doumlnemlerinde gerccedilekleşmekte ve dolayısıyla benlik gelişiminde belirleyici
unsurların başında aile gelmektedir Patterson vd (1989) ise aile ortamı iccedilerisinde gelişen
anti - sosyal eğilimlerin bireyin okul ve akran ortamları iccedilerisindeki ilişkilerini etkilediğini
ileri suumlrmektedir Bireylerin oumlzellikle toplum yanlısı sosyal ilişkilerden yalıtılmaları onların
succedila katılma veya succedil işleme olasılıklarını arttırmaktadır Bu accedilıklamalar ışığında ccedilok kuumlccediluumlk
yaşlarda veya ccedilocukluk doumlnemlerinde ccedilocukların sokağı mesken edinmeleri ve aile iccedilerisinde
bazı olumsuzluklar yaşamaları ve dezavantajlı bir pozisyonda sosyalleşmeleri onların
krimanal youmlnelmelerinde etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
282
3 ARAġTIRMANIN METODOLOJĠSĠ
31 AraĢtırmanın Konusu ve Amacı
Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu boumllgeleri genelinde teroumlrle muumlcadele kapsamında
suumlrduumlruumllen ccedilatışma konsepti iccedilerisinde ccedilok sayıda insan guumlvenlik nedeniyle goumlccedil etmek
zorunda kalmış veya goumlccedil ettirilmiştir Soumlz konusu goumlccedil olgusundan en ccedilok etkilenen illerden
biri Diyarbakır ilidir Aldığı yuumlksek orandaki goumlccedil ile birlikte Diyarbakır ili yoksulluk işsizlik
aile parccedilalanması sosyal dokunun tahribatı fuhuş succedil ve şiddet olaylarında artış gibi ciddi
sorunlarla karşı karşıya gelmiştir 2004 yılında Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar
Genel Muumlduumlrluumlğuuml buumlnyesinde hazırlanan bir raporda Diyarbakır ilinde yaşayan ccedilocukların
buumlyuumlk bir oranının sokaklarda yuumlksek riskler altında yaşadıkları tespitine yer vermektedir
(Guumlneş ve Kalaycı 200415)
Bu araştırmanın konusunu Diyarbakır il oumlrneğinde sokakta ccedilalışan ve succedil isnadı ile
alıkonulan ccedilocuklar oluşturmaktadır Araştırmanın amacı ise sokakta ccedilalışma ve sokağı
mesken edinme ile succedilluluk arasındaki ilişkiyi irdelemektir Bu ccedilerccedilevede sokakta ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilerisinde succedila bulaşan ccedilocukların nasıl bir profil sergilediklerini ortaya koymak ta
bu araştırmanın oumlnemli bir amacını oluşturmaktadır Bu kapsamda araştırma grubunda yer
alan ccedilocukların sosyo-demografik kuumlltuumlrel ve ekonomik oumlzellikleri saptanmaya ccedilalışılmıştır
Ayrıca bu araştırma kapsamında sokakta ccedilalışan ccedilocukların eve ilişkin tutumları (evden
kaccedilma durumları gibi) en ccedilok hangi succedil tuumlrlerini işledikleri bu succedilları niccedilin işledikleri
madde kullanma durumları sokakta yaptıkları iş tuumlrleri ve sokakta ccedilalışmaya nasıl baktıkları
gibi konuların accedilıklanması da amaccedillanmıştır
32 AraĢtırmanın Evren ve Youmlntemi
Araştırmanın evrenini Diyarbakır kent merkezinde succedil isnadı ile alıkonulan sokakta
ccedilalışan ccedilocuklar oluşturmaktadır Araştırma kapsamında Diyarbakır ilinde 10 7 2005- 15 9
2005 tarihleri arasında her hangi bir succedil istinadı ile Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuuml‟ne getirilen ve
haklarında işlem yapılan 30 ccedilocuk bulunmaktadır Soumlz konusu ccedilocuklara 62 sorudan oluşan
bir anket formu uygulanmıştır
Diyarbakır ilinde sokakta ccedilalışmak ve sokağı mesken edinmenin ccedilocukları succedil
işlemeye eğilimli kıldığı hususu araştırmanın temel varsayımını oluşturmaktadır Ccediluumlnkuuml
succedillu değerlerin oumlğrenilmesi succedilun yoğun işlendiği toplumlarda daha kolaydır Succedillu
davranışın sosyalizasyon suumlreci boyunca oumlğrenilen bir davranış olduğu yaklaşımı esas
alınırsa sokaklarda succedillu değerlerin oumlğrenilmesini olanaklı kılacak ccedilok sayıda fırsatların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
283
olduğu bir gerccedilektir Oumlzellikle ebeveyn denetimden yoksun olan ve sorunlu ilgisiz ailelere
mensup olan ccedilocukların sokak mekacircnlarında succedillu değerleri oumlğrenebilecekleri
varsayılmaktadır Araştırmanın diğer bir varsayımını da ldquosokakta ccedilalışan ccedilocuklarınrdquo
gelecekte ldquosokakta yaşayan ccedilocukrdquo veya ldquosokak ccedilocuğurdquo olmaya nazmet bir grubu teşkil
edebileceği tezi oluşturmaktadır Ccedilocukların ldquosokak ccedilocuğu olmardquo veya ldquosokakta yaşamardquo
risklerinin artmasıyla birlikte soumlz konusu grubun kriminal eğilimlilik riskinin de artabileceği
duumlşuumlnuumllmektedir Bu ccedilerccedilevede araştırmanın temel hipotezleri olarak şunlar belirtilebilir
1 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu goumlccedil eden ailelerin
ccedilocuklarıdır
2 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu aile temelinde bazı sorunları
deneyimlemiş ccedilocuklardır
3 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu duumlşuumlk gelirli ailelerin
ccedilocuklarıdır
4 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu geccedilim guumlccedilluumlklerine ilişkin
sorunları aşmada ailelerine yardımcı olmak iccedilin sokağa ccedilıkmışlardır
5 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu sapkın veya succedil işleyen
akran gruplarına sahiptir
6 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu okula ilişkin sorunlar
yaşayan ccedilocuklardır
4 ARAġTIRMANIN BULGULARI VE BU BULGULARIN
DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
41 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-DEMOGRAFĠK OumlZELLĠKLERĠ
411 AraĢtırma Grubunun Cinsiyet Durumu
Bu araştırmanın yapıldığı tarihte herhangi bir succedil istinadı ile Ccedilocuk Şube
Muumlduumlrluumlğuumlne getirilen ve anket formumuzu doldurmaya olumlu olarak yaklaşan ccedilocukların
tuumlmuuml erkek ccedilocuklardır Bu nedenle araştırma kapsamında sokakta ccedilalışan ve succedil istinadı ile
hakkında işlem yapılan ccedilocukların tuumlmuumlnuumln erkek olduğunu belirtmek muumlmkuumlnduumlr
412 AraĢtırma Grubunun YaĢ Durumu
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların 567‟si 10-14 ve 433‟uuml de 15- 18 yaş
arasında yer aldıkları tespit edilmiştir Bu bulgular ccedilocukların yarısından daha fazlasının ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda (10-14 yaş diliminde) succedil eylemleri nedeniyle Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuuml‟ne
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
284
getirildiğini goumlstermektedir Succedil işlemek iccedilin her ne kadar bu yaş dilimi son derece kuumlccediluumlk yaş
kategorilerine karşılık gelse de yapılan ccedilok sayıda araştırma kronik succedilluların veya succedilu
alışkanlık edinenlerin genelde ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda succedil işlemeye başladıklarını goumlstermektedir
Succedila başlama yaşı ile ilgili gelişmiş uumllkelerdeki kriminal kariyer araştırmalarında genelde succedil
işleme yaşının 13-15 yaş aralığında en uumlst değeri aldığı goumlruumllmuumlştuumlr (bkz Kızmaz 2006 80-
83) Bu nedenle ccedilok sayıda succedil araştırmacısı (bkz Farrington 1983 Mendelzys 1979
Gendreau Little vd 1996) ccedilocukluk doumlnemindeki davranışsal problemlerin varlığını (anti
sosyal veya succedilluluk yapıları) gelecekteki ciddi succedilluluğun oumln habercisi veya goumlstergeleri
olduğunu ileri suumlrmektedirler
Succedilluluğun gelişiminde ccedilocukluk doumlnemi son derece oumlnem arz etmektedir Kızmaz
(2006) ldquoCezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillularrdquo adlı ccedilalışmasında araştırma grubundaki
succedilluların oumlnemli bir oranının succedil işlemeye ccedilocukluk doumlnemlerinde başladıkları youmlnuumlnde
bulgular saptamıştır Soumlz konusu araştırmada goumlruumlşme esnasında succedilluların buumlyuumlk bir
kısmının ccedilocukluk doumlnemlerinde ufak tefek hırsızlıklar yaptıklarını kavga ettiklerini bazı
yaralama olaylarına karıştıklarını okuldan ve evden kaccediltıklarını yalan soumlylediklerini ve
ebeveynlerine karşı geldiklerini dile getirmişlerdir Bu husus ccedilocukluk doumlnemlerinde gelişen
succedilluluk veya antisosyal yapının gelecekteki muumlkerrer succedilluluk ile bir ilişkisinin varlığını
goumlstermektedir Bu ccedilerccedilevede yetişkinlik doumlnemindeki succedilluluğu ccedilocukluk doumlnemindeki
antisosyal yapının bir devamı olarak goumlrmek muumlmkuumlnduumlr
413AraĢtırma Grubunun Goumlccedilten Etkilenme Durumu
Araştırmanın oumlnemli bir bulgusu succedil isnadı ile haklarında işlem yapılmış ccedilocukların
oumlnemli bir oranının goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocuklarının olmasıdır Boumllgede ccedilocuk emeğinin
kullanılması dacirchil hacirclihazırda yaşanan ccediloğu sorun yaşanan goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıktığını
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Yuumlkseker‟in İstanbul ve Diyarbakır‟da zorunlu goumlccedil mağdurlarının
sorunları uumlzerine yaptığı ccedilalışmada ccedilok sayıda sorunun tespit ettiği goumlruumllmektedir Yuumlkseker
bu problemleri geleneksel geccedilim kaynaklarından kopma geccedilinme zorluğu ccedilekme işsizlik ve
yoksulluk sosyal yurttaşlık haklarından yararlanamama konut ve barınma sorunusıkıntısı
ccedilekme ccedilocuk emeğinin istismarı eğitim hakkı ve fırsatlarından yararlanamama ve
ayrımcılığa uğrama şeklinde belirtmektedir (Yuumlkseker 2006216) Oumlzellikle kent
ortamlarında yetişkin erkek ve kadınların iş bulamamaları veya ccedilalışamayacak durumda
olmaları (hastalık yaşlılık uygun işin olmayışı gibi) evin geccedilim sorumluluğunu oumlnemli oumllccediluumlde
ccedilocukların uumlstlenmesine yol accedilmıştır Bu sebeple ccedilocuk emeğinin bir geccedilim stratejisi olarak
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
285
kullanılması goumlccediluumln zorunlu bir sonucu olarak ortaya ccedilıktığı ileri suumlruumllebilir Ccedilocukların
ailelerinin goumlccedil durumlarına ilişkin veriler aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 1 Ccedilocukların Ailelerinin Goumlccedil Etmeye İlişkin Oransal Dağılımı
Goumlccedil Durumları Sayı
Başka yerden buraya goumlccedil ettik 21 700 Daha oumlnce de burada ikamet ediyorduk 9 300 Toplam 30 100
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların 70‟inin goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olduğu
goumlruumllmektedir Bu oran goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan ekonomik veya aileye ilişkin sorunların
ccedilok sayıda ccedilocuğu sokağa ittiği ve bunun da onları succedila eğilimli kıldığını goumlstermektedir Bu
oranlar goumlccedil ve succedilluluk ilişkisi konusunda bir fikir vermesi accedilısından oumlnem taşımaktadır
Burada oumlnem arz eden diğer bir bulgu da succedil işlemiş olan ccedilocukların oumlnemli bir
oranının kendi ailelerinin 1996 yılından oumlnceki yıllarda goumlccedil etmiş olduğunu belirtmiş
olmalarıdır Oumlrneğin ccedilocukların 23‟i 1992-1995 yılları arasında 62‟si de 1992 yılından
oumlnce ailelerinin goumlccedil etmiş olduklarını belirtmişlerdir Bu ccedilocuklardan sadece 3‟uuml ( 143‟uuml)
1997ndash2000 yılları arasında goumlccedil ettiklerini dile getirmişlerdir Bu verilere genel olarak
bakıldığında bu ccedilocukların ebeveynlerinin goumlccedil etme yıllarının daha ccedilok 1990 ile 1996 yılları
arasında gerccedilekleştiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu yıllar aynı zamanda uumllkemizde goumlccediluumln
kitlesel olarak gerccedilekleştirildiği yıllara karşılık gelmektedir
Bu goumlccedillerin oumlnemli bir oranı Diyarbakır ili dışından (Muş Bingoumll Mardin Siirt)
gerccedilekleşmiştir ( 571) Bunu Diyarbakır‟ın ilccedileleri ( 381) ve koumlylerine ( 48) ilişkin
oranlar izlemektedir Goumlccedil etme nedenlerine ilişkin oranlar da şu şekilde saptanmıştır
Tablo 2 Ccedilocukların Ailelerinin Diyarbakırrsquoa Goumlccedil Etme Nedenlerinin Dağılımı
Goumlccedil Etme Nedenleri Sayı
İş bulabilmek iccedilin 4 1905
Eğitim iccedilin 1 476
Teroumlr ve guumlvenlik olayları 4 1905
Akrabam ve yakın ccedilevrem olduğu iccedilin 1 476
Yoksulluk 9 4286
Diğer 3 1429
Toplam 21 10000
Ccedilocuklar ebeveynlerinin goumlccedil nedenlerine ilişkin olarak en ccedilok ekonomik sorunları
gerekccedile goumlstermişlerdir Oumlrneğin ccedilocukların kendi ailelerinin 428‟i ldquoyoksullukrdquo ve
19‟u da ldquoiş bulabilmekrdquo gibi nedenlerle yerleşim yerlerini değiştirdiklerini belirtmişlerdir Bu
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
286
iki seccedileneğin toplamı yaklaşık olarak 62‟yi bulmaktadır ldquoTeroumlr ve guumlvenlik olaylarırdquo
nedeniyle goumlccedil etmiş olduklarını belirtenlerin oranı ise sadece 19 ile sınırlı kalmıştır
Ccedilocukların 142‟si de aile iccedili tartışma boşanma deprem korkusu gibi diğer nedenlerden
dolayı goumlccedil ettiklerini ifade etmiştir
Ancak araştırmanın konuya ilişkin saptadığı diğer oumlnemli bir bulgu ise goumlccedil etmiş
olanların goumlccedil ettikleri Diyarbakır kentinde ekonomik sorunlarının devam etmiş olmasıdır
Başka bir deyişle ccedilocukların anlatımlarına dayanarak goumlccedil edilen yeni yerleşim yerlerinde
ekonomik sorunların ccediloumlzuumllmesi yerine giderek daha da koumltuumlleştiğinin saptanmış olmasıdır
Ccediluumlnkuuml ccedilocukların 81‟i ailelerinin kente goumlccedil etmekle birlikte ekonomik sorunları yaşamaya
devam ettiklerini dile getirmişlerdir Sadece 143‟uuml herhangi bir sorunları olmadığını
belirtmişlerdir
Goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan ccedilok sayıda olumsuz etkenin (işsizlik yoksulluk dışlanma
aile ccediloumlzuumllmesi goumlccedil edilen yerlerde ortaya ccedilıkan ccediloumlkuumlntuuml alanları enformel denetimin
zayıflaması kentin succedilluluk accedilısından cazip ve elverişli koşullar iccedilermesi ccedilocukların
sokaklarda ccedilalışmak zorunda kalmaları gibi) ccedilocukların succedila youmlnelmelerinde katkısı olduğunu
tahmin etmek muumlmkuumlnduumlr
42 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-EKONOMĠK OumlZELLĠKLERĠ
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların duumlşuumlk ekonomik bir duumlzeye sahip ailelerin
ccedilocukları olduklarını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Zaten soumlz konusu ccedilocukların oumlnemli bir oranı
ailenin ekonomik durumu ve aile iccedilindeki sorunlardan dolayı sokakları mesken edinmek
zorunda kalmışlardır Aile iccedilinde yaşanan sorunların bazılarının da ekonomik kaynaklı olduğu
bir gerccedilektir
421 Ccedilocuklarının Ailelerinin Ekonomik Durumlarına ĠliĢkin Bulgular
Araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların kalabalık bir aile yapısına sahip oldukları
soumlylenebilir Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 67‟si) 4 ve daha fazla kardeşe sahiptir
Ccedilocuklara babalarının uumlcret getirici bir işte ccedilalışıp ccedilalışmadıkları konusunda
youmlneltilen bir soruya 766‟sının ldquobabalarının ccedilalıştıklarırdquo şeklinde yanıtlamışlardır Geriye
kalan 234‟uuml ise ldquoccedilalışmadıklarınırdquo yani ldquoişsizrdquo olduklarını belirtmişlerdir Ancak belirtilen
işlerinin ağırlıklı olarak duumlşuumlk nitelikteki iş tuumlrleri olduğu goumlruumllmektedir Bu ccedilerccedilevede
ccedilocukların babalarının iş tuumlruuml olarak en ccedilok guumlndelikccediliseyyar satıcı seccedileneğini
belirtmişlerdir ( 391) Bunu esnaf ( 217) oumlzel sektoumlr işccedilisi ( 13) kamu işccedilisi ( 869)
ve memur ( 869) iş tuumlrlerine ilişkin oranlar izlemektedir Aynı şekilde ccedilocukların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
287
annelerinin de uumlcret getirici işlerde ccedilalıştıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran da son derece kuumlccediluumlk
duumlzeydedir Ccedilocukların annelerinin 167‟sinin uumlcret getirici bir işte ccedilalıştığını 833‟uuml de
ccedilalışmadığını belirtmiştir
Araştırmanın yapıldığı doumlnemde ccedilocukların 80‟i ailelerinin aylık gelirlerinin 700
TL‟den daha aşağı olduğunu belirtmişlerdir Bunların yaklaşık olarak yarıya yakını 500
TL‟den aşağı bir gelire sahip ailelere mensup ccedilocuklar olduğu saptanmıştır Succedil işleyen
sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan bazı ccedilocukların ailelerini ekonomik kategorilerinden
hangisine yerleştirdiklerini oumlğrenme ccedilerccedilevesinde sorulan bir soruya verilen yanıtlara ilişkin
gerccedilekleşen dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 3 Ccedilocukların Ailelerini Ekonomik Accedilıdan Hangi Duumlzeyde Goumlrduumlklerinin Dağılımı
Ailelerini Hangi Kategoride Goumlrduumlkleri Sayı
Fakir 21 700
Ccedilok fakir 7 233
Orta gelirli 2 67
Toplam 30 1000
Bu tabloda ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ( 933‟uuml) ailelerini ldquofakirrdquo kategorisine
yerleştirdikleri goumlruumllmektedir Kendi konumlarını ldquoorta gelirlirdquo olarak belirten sadece 2 ccedilocuk
bulunmaktadır Ccedilocuklarla goumlruumlşme esnasında ccedilocukların oumlnemli bir oranı sokakta olmanın
veya sokakta ccedilalışmanın temel nedenini ekonomik sorunlarla ilinti olduğunu belirtmişlerdir
Onlar sokakta uumlcret getirici işlerde ccedilalışmakla ailenin geccedilimine katkıda bulunduklarını ifade
etmişlerdir Sokakta yaşayan bazı ccedilocuklar da ailenin ekonomik duumlzeyinden kaynaklı
sorunların yanı sıra aile iccedili sorunlardan veya ebeveynsel denetim yoksunluğundan sokağı
mesken edinmek durumunda kaldıklarını ileri suumlrmuumlşlerdir
Bazı aileler de birden ccedilok ccedilocuk ccedilalışmak durumunda kalabilmektedir Ccedilocukların
633‟uuml ccedilalışan kardeşinin olmadığını belirtirken yaklaşık olarak 37‟si de ccedilalışan kardeşinin
olduğunu ifade etmişlerdir Ccedilalışan kardeşinin olduğunu belirtenlerden 8‟i 1 kardeşinin 3‟uuml
de 2 kardeşinin kendileri gibi aile buumltccedilesine katkıda bulunmak iccedilin ccedilalıştıklarını
belirtmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
288
43 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-KUumlLTUumlREL OumlZELLĠKLERĠ
431 Ccedilocukların Okul ve Oumlğrenim Durumlarına ĠliĢkin Bulgular
Burada ccedilocukların okul veya oumlğrenim yaşamlarına ilişkin değişkenler ele alınacaktır
Ccediluumlnkuuml okul ccedilağında olan ccedilocuklar accedilısından okul yaşamlarının oumlncelikli bir konumda olması
gerekirken onların sokakta yaşam muumlcadelesine girişmeleri ve bu girişimlerinin onların
oumlğrenim suumlreccedillerini nasıl etkilediği hususunun bilinmesi oumlnem arz etmektedir
Ccedilocuklarının oumlğrenim duumlzeylerine ilişkin veriler soumlz konusu ccedilocukların 30‟unun
ilkoumlğretimim 1 kademesinden mezunu olduklarını 10‟unun ilkoumlğretimi terk ettiklerini
23‟uumlnuumln ilkoumlğretim mezunu 233‟uumlnuumln de ilkoumlğretime devam eden ccedilocuklar olduğunu
ortaya koymaktadır Okur yazar olmayan ccedilocuk oranı 67 ve aynı şekilde ldquookur yazar
ancak herhangi bir okul mezunu olmayanlarınrdquo oranı da 67 olarak elde edilmiştir
Araştırma grubundaki ccedilocukların babalarının oumlğrenim duumlzeylerinin ise duumlşuumlk olduğu
goumlzlemlenmiştir Succedillu ccedilocukların babalarının 267‟sinin ldquookur yazar olmadığırdquo
167‟sinin ldquoher hangi bir okul mezunu olmadığırdquo 333‟uumlnuumln de ldquoilkokul (ilkoumlğretimin 1
kademesi) mezunu olduğurdquo ve sadece 10‟unun ise ldquolise mezunu olduğurdquo goumlruumllmuumlştuumlr
Annelerinin oumlğrenim duumlzeylerine bakıldığında ise 90‟ının okur yazar bile olmadığı sadece
67‟sinin ilkokul mezunu ve 33‟uumlnuumln de ilkokulu terk ettikleri verisi elde edilmiştir
Ccedilocukların oumlğrenim durumlarına ilişkin diğer veriler de aşağıda belirtilmiştir
Tablo 4 Ccedilocukların Şu Anda Okula Devam Edip-Etmediklerinin Dağılımı
Okula Devam Etme Durumu Sayı
Evet devam ediyorum 14 467 Hayır devam etmiyorum 16 533 Toplam 30 1000
Tabloya bakıldığında ccedilocukların yarısından biraz fazlasının okula devam etmedikleri
goumlruumllmektedir Bu ccedilocukların oumlnemli bir oranının okula devam etmemiş olmaları ailelerinin
ccedilocuklarının oumlğrenimi konusunda gerekli hassasiyetleri goumlstermedikleri veya ccedilocukların bu
konuda ailelerini kendileri iccedilin bağlayıcı olarak goumlrmedikleri şeklinde yorumlanabilir
Ccedilocukların okul mekacircnları yerine sokakları tercih etmeleri onların sosyalleşme suumlreccedilleri
accedilısından sorunlar yaratacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Oumlzellikle okul ortamları bireylerin
kuumlltuumlrlenme ve gelecek beklentisi oluşturma accedilısından son derece oumlnem arz eden kurumlardır
Aynı şekilde okul bireyin denetim altında tutulması ve yasal tutumlar geliştirmeleri accedilısından
da oumlnem arz etmektedir Dolayısıyla ccedilocukların sokak mekacircnlarını tercih etmeleri onların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
289
denetim olanaklarından kaccediltıkları okul uumlzerinden mesleksel anlamda gerccedilekleştirilecek
gelecek beklentisine sahip olmadıkları ve sokaktaki sosyalleşme ajanlarını tercih ettikleri
anlamına gelmektedir Bu tercihler succedillu yaşam tarzlarını uumlretecek bir potansiyel
taşımaktadır
Okula devam eden 14 oumlğrencinin de en ccedilok ilkoumlğretim 5 sınıf ile orta oumlğretim 2
sınıfta yoğunlaşmış oldukları goumlruumllmektedir Oumlğrencilerin 429‟u ortaoumlğretim 1 sınıf
214‟uuml ilkoumlğretim 6 sınıf 143‟uuml ilkoumlğretim 5 sınıf ve geriye kalan diğerleri de ilkoumlğretim
7 ve 8 sınıfa devam ettikleri belirlenmiştir
Oumlğrenimlerini devam ettirmeyen ccedilocukların okula devam etmemelerinin gerekccedilelerine
bakıldığında ise en ccedilok aile ve kendilerinin bu konudaki ilgisizlikleri oumlne ccedilıkmaktadır
Konuya ilişkin bulgular aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 5 Ccedilocukların Eğitimlerini Devam Ettirememe Nedenlerinin Dağılımı
Okula devam Edememe Nedenleri Sayı
Ekonomik zorluklar 2 125
Ailenin ilgisizliği 5 313
Benim ilgisizliğim 5 313
Diğer 4 250
Toplam 16 1000
Burada ccedilocukların eğitimlerini devam ettirmeme nedenleri olarak en ccedilok ailelerini ve
kendilerini sorumlu goumlrmektedirler Bir anlamda ailelerinin ilgisizliklerini ve okula devam
etme konusundaki isteksizliklerini dile getirmişlerdir Araştırma grubunda bulunan ccedilocuklar
iccedilerisinde 4 ccedilocuğun hiccedil okula gitmemiş olması ailelerin bu konudaki ilgisizliklerini daha
belirgin olarak ortaya koymaktadır
Hiccedil kuşkusuz sorun ccedilocukların sadece okula goumlnderilmeleri ile giderilebilecek bir
sorun değildir Ccediluumlnkuuml okula giden oumlğrencilerin sıklıkla okuldan kaccedilıp sokaklara takıldıkları ve
oumlğrenimlerine gereken oumlnemi vermedikleri de bu araştırmada saptanan bulgular iccedilerisinde yer
almaktadır Sadece 7 oumlğrenci ( 233) okuldan hiccedil kaccedilmadıklarını belirtmiştir 4 oumlğrencinin
( 133) de hiccedil okula gitmediği duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde geriye kalan 19 oumlğrencinin ( 634) zaman
zaman okul ortamlarını terk ettikleri anlaşılmaktadır Okuldan kaccedilan oumlğrenciler okuldan
kaccedilma nedenleri olarak da en ccedilok ldquoarkadaş grubunun telkinlerinirdquo ( 684) ve ldquookumayı
sıkıcı bulmardquo ( 211) gibi gerekccedileleri oumlne suumlrmuumlşlerdir İki oumlğrenci de bu konuda ilgi
duymadıklarına ve oumlğretmenleriyle yaşadıkları sorunlara ( 106) dikkat ccedilekmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
290
Ancak oumlğrencilerin okul ile ilgili olumlu değerlendirmeler yaptıkları da saptanmıştır
Ccediloğu oumlğrenci okul ortamını daha guumlvenli daha sağlıklı ve verimli geccedilirilebilecekleri yerler
olarak resmetmişlerdir Oumlzellikle okulun iyi bir yaşam olanağını elde etme ve sportif
faaliyetlerin daha guumlvenli olarak yerine getirildiği yerler olarak değerlendirildiği dikkat
ccedilekmiştir
Okula devam etmiş olan oumlğrencilerin kendi beyanları esas alınarak okul başarılarının
genelde ldquoortardquo ( 385) ve ldquoiyirdquo( 308) kategorisinde gerccedilekleştiği goumlruumllmuumlştuumlr Geriye
kalan oumlğrencilerin sınıf geccedilme derecelerini 154‟uuml ldquogeccedilerrdquo 77‟si ldquoiyirdquo olarak
belirtmiştir İki oumlğrenci de ( 77) oumlğretmen - okul kararı ile sınıfı geccediltiğini dile getirmiştir
Ancak burada belirtilmesi gereken oumlnemli bir husus ccedilocukların ccediloğunun sokaklarda
ccedilalışmaya başladıktan sonra okul başarılarının bundan olumsuz olarak etkilenmiş olduğunu
belirtmiş olmalarıdır Buna ilişkin tablo aşağıdadır
Tablo 6 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Okul BaĢarılarının
Olumsuz Etkilenip Etkilenmediğine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Okul BaĢarısının Olumsuz
Etkilenme Durumu
Sayı
Evet 20 769
Hayır 6 231
Toplam 26 1000
Ccedilocukların 769‟unun sokakta ccedilalışmalarının onlarının oumlğrenim başarılarını
olumsuz olarak etkilediğini belirtmiş olmaları oumlnemlidir Sadece 231‟i ders başarılarının
maddi kazanccedil sağlamaya youmlnelik ccedilabalarından olumsuz olarak etkilenmediğini belirtmiştir
Sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan ccediloğu okula devam ettikleri doumlnemlerde bir yandan
eğitimlerini devam ettirirlerken oumlte yandan da ailelerinin iccedilinde bulundukları yoksulluğu
aşmak veya aile geccedilimine katkıda bulunmak veya en azından okul masrafları ve harccedillılıkları
konusunda ailelerine yuumlk olmamak iccedilin sokaklarda ccedilalıştıkları goumlzlenmiştir Bu durum
ccedilocuklarının eğitim durumlarının olumsuz etkilenmesine ve ileride okuldan ayrılmaya yol
accedilabileceğini akla getirmektedir
43 2 AraĢtırma Grubunun Aile Yapısına ĠliĢkin Bulgular
Succedil değişkenleri iccedilerisinde succedilla ilintili olan faktoumlrlerin başında aile ve aileye ilişkin
unsurlar gelmektedir Sampson ve Laub (1993) succedil davranışının oumlnemli oumllccediluumlde bireylerin
ebeveynlere olan bağlılıklarının zayıflaması ve ebeveynsel denetim ve disiplinin
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
291
istikrarsızlaşmasıyla meydana geldiğini ileri suumlrmektedirler Onlar succedillu davranışlarla ilintili
ailesel etkenleri şu şekilde belirtmektedirler 1Ebeveynsel disipline ilişkin sorunlar (duumlzensiz
tehdit edici ve cezalandırıcısert olması gibi) 2 Ebeveynsel denetimin duumlşuumlk olması 3
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından dışlanmaları 4 Ccedilocukların ebeveynleri ile olan duygusal
bağlılıklarının zayıf olması Farrington (1995) da gerek ccedilocuk succedilluluğunun başlangıcına ve
gerekse yetişkin succedilluluğuna ilişkin olarak oumlzellikle ebeveynsel denetimin zayıflığına ve
ccedilocuk yetiştirme pratiklerine dikkat ccedilekmektedir Loeber ve Stouthamer-Loeber (1986)
yaptıkları kapsamlı ccedilalışmalarında ebeveynsel denetim ve goumlzetlemenin yetersizliği ve
zayıflığının değişkendengesiz veya acımasızsert ebeveynsel disiplinin ebeveynsel
uyumsuzluğun ccedilocukların ebeveynleri tarafından kabul goumlrmemelerinin ve ebeveynlerin
ccedilocuklarına yeterli duumlzeyde ilgi goumlstermemelerinin succedilluluğun oumlnde gelen aileye ilişkin
unsurları olduğunu ortaya koymuşlardır (bkz Farrington 1997387)
Succedillulukla ilintili olarak aileye ilişkin ccedilok sayıda değişken soumlz konusudur Succedillulukla
yakından ilintili olarak goumlruumllen aileye ilişkin faktoumlrlerden bazıları şu şekilde belirtilebilir 1
Aile bireylerinden succedil işleyenlerin olması 2 Ebeveynlerin uyuşturucu ve alkol vb
bağımlılıklarının olması 3 Aile parccedilalanması 4 Aile iccedili fiziksel şiddetin veya aile iccedili
ccedilatışmasının varlığı 5 Ebeveynlerin ccedilocuklarına karşı ilgisizlikleri 6 Ebeveynlerin aile
iccedilindeki sorunlu otorite yapıları denetim ve disiplin uygulamaları 7 Ccedilocukların yetersiz ve
yanlış sosyalleşmeleri 8 Aile bireyleri veya ebeveynler arasındaki geccedilimsizlikler 9Ailenin
iccedilinde bulunduğu olumsuz ekonomik koşullar veya geccedilim guumlccedilluumlğuuml ccedilekme10 Adoumllesanların
ebeveynlerine olan bağlılık duumlzeylerinin zayıflığı (Kızmaz 2006 108) Sokak ccedilocukları ve
sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan succedil işleyenlerin aile yapılarına ilişkin elde edilen veriler son
derece dikkat ccedilekicidir
Tablo 7 Ccedilocukların Ebeveynlerinin Hayatta Olup Olmadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Hayatta Olma Durumu Sayı
Hem annem hem de babam hayatta 23 767
Sadece annem hayatta 7 233
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan succedillu ccedilocukların yaklaşık olarak frac34 bdquouumlnuumln hem annelerinin hem de
babalarının hayatta olduğu anlaşılmaktadır Succedillu ccedilocukların 23‟uumlnuumln de babalarının
hayatta olmadığı goumlruumllmektedir Babalarının oumllmuumlş olduğunu belirten ccedilocuklara ilişkin
gerccedilekleşen oranın ccedilok kuumlccediluumlmsenecek duumlzeyde olmadığı ve aynı şekilde oumlzellikle baba
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
292
denetiminden yoksun olan ccedilocukların succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ebeveynleri ile kaldıkları
( 70) saptanmıştır Aynı şekilde 23‟uuml sadece anneleriyle kaldıklarını 67‟si (2 ccedilocuk)
de akrabalarında kaldıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların sağlıklı bir sosyalleşme suumlrecini yaşamalarında oumlnemli olan bir husus da
ebeveynlerin birlikte oluşudur Oumlzellikle boşanmış veya anne veya babanın evi terk ettiği aile
biccediliminde ccedilocukların sosyalleşmelerinin problemli olabileceği ihtimal dacirchilindedir Anne
veya babanın evi terk etmesi ccedilocuklarda da evi terk etmeye ilişkin bir eğilimin ortaya
ccedilıkmasını tetikleyebilmektedir Burada ccedilocuk babanın evi terk etmiş olması veya oumllmuumlş
olması nedeniyle geccedilim guumlccedilluumlğuumlne ilişkin ekonomik sorunlarını aşabilmek iccedilin sokağa
youmlnelebildiği gibi aynı şekilde ebeveynsel denetimin zayıflaması nedeniyle de sokağı mesken
tutma veya evi terk etme youmlnuumlnde bir tutum geliştirebileceği soumlylenebilir Sokağı mesken
edinen ve oumlzellikle de ebeveynsel veya ailesel destekten denetimden yoksun olan ccedilocukların
succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini tahmin etmek guumlccedil değildir Ccedilocuklara
ebeveynlerinin birliktelik veya aynı evi paylaşma durumlarını saptama ccedilerccedilevesinde bir soru
youmlneltilmiştir Verilen yanıtlar ve buna ilişkin dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 8 Ebeveynlerin Beraber YaĢayıp-YaĢamadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Birlikteliği Sayı
Evet 19 633
Hayır 11 367
Toplam 30 1000
Ccedilocukların 63‟uuml ebeveynlerinin birlikte yaşadıklarını ve 367‟sinin de ayrı
yaşadıklarını belirtmişlerdir Anne ve babalarının ayrı yaşadıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran
dikkat ccedilekicidir Ebeveynlerin ayrı yaşamalarının oumlnde gelen iki temel nedeni babanın evi
terk etmesi ( 636 7 kişi) ve boşanmadır ( 273 3 kişi) Bu iki gelişme ccedilocuğu aile
denetiminden ve korumasından yoksun bırakmaktadır Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir zaman
dilimini sokaklarda geccedilirdikleri ve dolayısıyla sokakların riskli alanları ile temas etme
olanağının her zaman olanaklı olduğu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde ve aynı şekilde baba otoritesinin
yokluğu da buna eklendiğinde ccedilocuğun succedila bulaşma veya sokaklarda sapma davranış
sergileme ihtimalinin daha yuumlksek olabileceği bir gerccedilektir
Ccedilocukların aileye ilişkin yaşadıkları diğer olumsuz bir husus da aile iccedilinde karşı
karşıya geldikleri şiddet olgusudur Evde şiddet pratiklerine maruz kalan ccedilocukların eve karşı
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
293
bir hoşnutsuzluk ve soğukluk hissedecekleri bilinen bir gerccedilektir Bu durumun da ccedilocukların
evden kaccedilmalarına geceleri sokakta geccedilirmelerine veya sokakta yaşamaya youmlnelmelerine
neden olduğunu tahmin etmek guumlccedil değildir Ev ve aile bağlılığının zayıflamasının veya sapkın
akran bağlılığının yol accediltığı sokaklara takılma ve sokakları mesken edinme gerccedileği succedillulukla
ilintili risk faktoumlrlerini teşkil etmektedir Bu ccedilerccedilevede burada ccedilocukların evde maruz
kaldıkları şiddet olgusu ve ccedilocukların evden kaccedilma sıklıkları irdelenmeye ccedilalışılacaktır
Tablo 9 Ccedilocukların Aile Ġccedili Fiziksel ġiddete (dayak) Maruz Kalıp Kalmadıklarına
ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Sayı
Ailede suumlrekli dayak yerim 1 33
Ailede bazen dayak yerim 26 867
Ailede hiccedil dayak yemem 3 100
Toplam 30 1000
Burada aile iccedili şiddetten kast edilen ccedilocuğun ldquodayakrdquo yemesidir Ailede dayak ile ilgi
olarak tabloda yer alan uumlccedil seccedilenek iccedilerisinde kendilerine uygun seccedileneğin işaretlenmesinin
istendiği soruda ccedilocukların 86‟sinin ldquoailede bazen dayak yiyorumrdquo seccedileneğini
işaretledikleri goumlruumllmuumlştuumlr Suumlrekli dayak yediğini belirten sadece 1 succedillu vardır Ancak hiccedil
dayak yemediğini belirtenlerin oranı sadece 10 (uumlccedil kişi) ile sınırlı kalmıştır Bu bulgular
ccedilocukların ailede ldquosuumlreklirdquo olmasa da ldquoara sırardquo dayak gibi şiddet eylemlerine maruz
kaldıklarını goumlstermektedir Aynı şekilde bu saptama ccedilocukların aile iccedilerisinde bazı sorunlar
yaşadıklarını da goumlstermektedir Bu oranlar ccedilocukların eve karşı soğukluk hissetmelerini ve
zaman zaman eve uğramamalarını da accedilıklar niteliktedir Burada belirtilmesi gereken başka
bir husus da ccedilocuklardan hiccedil birinin aile iccedili cinsel şiddete maruz kalmadıklarını belirtmiş
olmalarıdır
Okumuş (2004 32) Diyarbakır ilinde 418 sokak ccedilocuğu uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada
ccedilocukların 38‟inin (159 ccedilocuk) aile iccedilinde ve 517‟sinin de (216) sokakta veya aile dışı
ortamda şiddet goumlrduumlğuuml youmlnuumlnde bulgular elde ettiğini belirtmektedir Bu oranlar
Diyarbakır‟da ccedilocuklara youmlnelik olarak gerccedilekleşen şiddet olgusunun yaygınlığı konusunda
bir fikir vermesi accedilısından oumlnem arz etmektedir
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmaları onları ebeveynlerine karşı bağlılık sevgi
ve ilgi duyma duumlzeylerini zayıflatarak onları succedillu mekacircn ve akranlarına itebilmektedir Evi
kendileri iccedilin problem alanı olarak duumlşuumlnmeye başlayan ccedilocuklar ev ve aileye karşı giderek
soğumaya başladıkları ve dolayısıyla eve gitmemeyi alışkanlık edinmeye başladıkları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
294
soumlylenebilir Bu durum da onları daha kriminal suumlreccedillere itebilmektedir Ccedilaykoumlyluuml vd (2006
63-64) ccedilocukların şiddet goumlrmelerinin yarattığı olumsuzlukları sosyal uyum azlığı
antisosyal ve succedil davranışı sergileme okul devamsızlığı ve okul başarısında duumlşuumlkluumlk riskli
davranışlara eğilim alkol ve madde kullanma duumlşuumlk benlik gelişimi yeme bozuklukları
depresyon ve intihara eğilimlik şeklinde belirtmektedirler
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmalarının yarattığı sorunların yanı sıra aile iccedilinde
şiddete tanıklık etmenin de onların sosyal yaşamları ve succedilluluk durumları uumlzerinde etkili
olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı tarafından
gerccedilekleştirilen bir ccedilalışmada uumllkemizde ailelerin uumlccedilte birinde aile iccedilinde fiziksel şiddetin
varlığı saptanmıştır Soumlz konusu araştırmada şiddet uygulanan hanelerin doumlrtte uumlccediluumlnde
ccedilocukların şiddete tanık oldukları bulgusu elde edilmiştir Şiddete tanıklık eden bu ccedilocukların
şiddet sonrası korku anne-babayı sevmeme iccediline kapanma saldırganlık şeklinde tepki
verdikleri goumlzlenmiştir Aile iccedili şiddet duumlzeyinin artmasında sosyo-ekonomik duumlzeyinin
duumlşuumlkluumlğuuml kadının işinin olmaması alkol bağımlılığı hanedeki birey sayısının fazla olması
ve eşlerin toplam oumlğrenim duumlzeyinin duumlşuumlkluumlğuuml gibi faktoumlrler etkili olmaktadır (bkz İccedilli ve
Arıkan 2007 40)
Tablo 10 Aile Ġccedilerisinde ġiddette Maruz Kaldıklarını Belirten Ccedilocukların ġiddette
Maruz Kalma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Nedenleri Sayı
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin 6 222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takıldığım iccedilin 3 111
Koumltuuml alışkanlık yapıcı maddeler kullandığım iccedilin 2 74
İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin 2 74
Sinirlilik ve alkol gibi babamdan kaynaklanan nedenlerden dolayı 2 74
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım iccedilin
2
74
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim
iccedilin
6
222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma Koumltuuml alışkanlık
yapıcı maddeler kullandığım iccedilin
2
74
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma İstenilen duumlzeyde
eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Toplam 27 1000
Yukarıdaki tablodan hareketle ccedilocukların en ccedilok dayağa maruz kalma gerekccedileleri
genel olarak uumlccedil başlık altında ele alınabilir Ccedilalışmak istememe istenilen miktarda eve para
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
295
goumltuumlrememe ve bazı sapkınsuccedil eylemlerini gerccedilekleştirme (hırsızlık gasp ve bağımlılık
yapıcı bazı maddeleri kullanma) veya succedillusapkın bireylerle birlikte olma Ccedilocukların
belirtilen fiziksel şiddete maruz kalma gerekccedileleri iccedilerisinde en yuumlksek oranın ccedilalışmak
istememe ve istenilen duumlzeyde paranın eve goumltuumlruumllememesi gibi seccedileneklerde yoğunlaştığı
goumlruumllmektedir ( 52) Ccedilocukların ebeveynleri tarafından ccedilalışmaya zorlanmaları belirli
miktarda para getirmeleri konusunda baskı altında tutulmaları ve şiddete maruz kalmaları
onların ebeveynlerine olan bağlılıklarını zayıflatmakta ve evden kaccedilmalarına yol
accedilabilmektedir Bazı ccedilocuklar da ebeveynlerinin arzuladığı parayı kazanmak iccedilin daha geccedil
vakitlere kadar ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar ve bu da onları sokağın risklerine daha accedilık
hale getirebilmektedir Ccediluumlnkuuml ccedilocuğun sokakları kullanma suumlresi arttıkccedila succedila eğilimli olma
ve sokağın riskleri ile yuumlzleşebilme riski de artabilmektedir Bu sebeple ebeveynlerin
ccedilocuklarını gerek ccedilalışmaya zorlamaları gerekse getirilecek para miktarını kotalandırılmaları
ccedilocuğun ebeveynlerine karşı duydukları sevgi ve bağlılığı azaltmaya yol accedilacaktır Bu da soumlz
konusu ccedilocukların sokaklardaki serseri ve sapkın bireylerle aynı mekacircnı daha fazla
kullanmaya geceyi sokakta geccedilirmeye ve dolayısıyla daha ccedilok succedila eğilimli hale gelmelerine
neden olacaktır Bu suumlreccedilten sonra da ebeveynlerin ccedilocuklarını sapkın bireylerle birlikte
olmalarını ve succedil eylemini gerccedilekleştirmelerini engelleme konusunda sergileyecekleri şiddet
davranışlarının da caydırıcılık duumlzeyi duumlşuumlk duumlzeyde kalacaktır Yukarıdaki tablodan da
anlaşılabileceği gibi bazı ebeveynler ccedilocuklarını succedillu bireylerle birlikte olmalarını ve
sapkınsuccedil eylemleri gerccedilekleştirmelerini engellemenin bir yolu olarak şiddet
uygulamaktadırlar Ancak ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik olarak sert acımasız tutum
takınmaları veya fiziksel şiddet uygulamaları ccedilocukların sapkın tutumları terk etmelerinin
aksine onların succedil duumlnyası ile daha guumlccedilluuml bağlar inşa etmelerine yol accedilabilmektedir Ancak
bazı ailelerin de samimi olarak ccedilocuklarının succedila bulaşmalarını arzulamadıkları ve bu sebeple
ccedilocuklarına goumlzdağı vermek iccedilin şiddet uyguladıkları soumlylenebilir
Tablo 11 Ccedilocukların Evden Kaccedilıp-Kaccedilmadıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Durumları Sayı
Evet 18 600
Hayır 12 400
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların evden kaccedilma sıklığı goumlruumllmektedir Araştırma
grubunda yer alan ccedilocukların yarısından fazlasının ( 60) zaman zaman ev ortamlarını terk
etmeleri onların succedilluluk eğilimlerini arttıran bir neden olmaktadır Evden kaccedilan ccedilocukların
kaccedilma sıklıklarına ilişkin oranlar da şu şekildedir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
296
Tablo 12 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Sıklıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Sıklıkları Sayı
1-2 defa 6 334
3-4 defa 4 222
5-6 defa 1 55
7 ve daha fazla 7 389
Toplam 18 1000
Evden kaccedilan ccedilocuklar iccedilerisinde 7 ve daha fazla sayıda kaccedilanlara ilişkin gerccedilekleşen
oran en yuumlksektir Bunu 1-2 defa ve 3 defa kaccedilanlara ilişkin dağılım izlemektedir Ccedilocukların
evden kaccedilmaları ebeveynlerin izinlerinin ve rızalarının dışında geceyi dışarıda geccedilirilebilecek
şekilde evden uzaklaşmaları anlamına gelmektedir Bu uzaklaşma aynı yerleşim boumllgesi ve ili
iccedilerisinde olabileceği gibi başka illere gitme şeklinde de gerccedilekleşebilmektedir Ccedilocuğun
geceyi sokakta veya başka illerde geccedilirmesi onu ccedilok sayıda sapma ve succedil eylemine karşı accedilık
hale getirebilmektedir Bazı ccedilocukların ebeveyn ve yakın akraba denetiminin hissedilmediği
ortamlarda karınlarını duyurmak ve başka yerleşim yerlerine gidebilmek iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık ve gasp gibi succedillar işleyerek gerccedilekleştirdikleri soumlylenebilir Aynı şekilde bu
ccedilocuklar sapkın tutumlar geliştirdikleri gibi sapkın eylemlere de maruz kalabilmektedirler
Tablo 13 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Nedenlerinin Dağılımı
Evden Kaccedilma Nedenleri Sayı
Evde dayağın olması 3 167
Arkadaşların teşviki 4 222
Uumlvey ccedilocuk olma 11 611
Toplam 18 1000
Ccedilocukları succedila eğilimli kılan faktoumlrler iccedilerisinde son derece oumlnem arz eden evden
kaccedilma olaylarının ortaya ccedilıkmasında etkili olan nedenlere bakıldığında en ccedilok ldquouumlvey evlat
olmardquo faktoumlruumlnuumln oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir ( 611) Bu son derece dikkat ccedilekici bir
bulgudur Uumlvey evlat olma evden kaccedilmanın bir gerekccedilesi olarak goumlruumllmektedir Uumlvey ccedilocuk
olmak evden kaccedilışı haklılaştıran bir aile ortamının varlığına goumlnderme yapmaktadır Ayrıca
uumlvey ccedilocuğun yeni ebeveyni iccedilselleştirmesi ve ona alışması son derece guumlccediltuumlr Bu durum
ebeveyn bağlılığının daha az olacağı veya ebeveynlerin uumlvey ccedilocuk uumlzerindeki denetiminin
daha az gerccedilekleşeceği şeklinde de yorumlanabilir Bundan ayrı olarak uumlvey ccedilocukların
olduğu aile ortamlarının ccedilocuk accedilısından huzur verici nitelikten uzak olabileceği veya uumlvey
baba veya anne tarafından daha fazla şiddete maruz kalabileceği de ihtimal dacirchilindedir
Evden kaccedilma nedenleri arasında diğer oumlnemli sebepler sırasıyla ldquoarkadaşların teşvikirdquo ( 22
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
297
2) ve ldquoevde dayağın olmasırdquo ( 167) goumlsterilmektedir Arkadaş veya akran etkisi bireylerin
uyumcu veya sapkın tutum geliştirmeleri uumlzerinde son derece oumlnemlidir Succedil literatuumlruumlnde
sapkın veya succedillu akran etkisinin succedilluluğun temel bir goumlstergesi olduğu konusunda yaygın
bir kanının olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilok sayıda araştırma (oumlrneğin bkz Elliott ve
Menard 1996 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002) succedil
davranışının genel olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlendiği ve aynı şekilde
succedilluların diğer succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular ortaya
koymuştur Bireyi evden kaccedilıran ve onu sokaklara youmlnelten faktoumlrlerden birinin de ldquo aile iccedili
şiddetrdquo (dayak) olması araştırma accedilısından beklenen bir husustur Evdeki şiddetin varlığı
ccedilocuğu ev dışı yeni mekacircn arayışına itmektedir Yeni mekacircn arayışı da bireylerin sapkın
akranlarla temas etme olanağını arttırmakta ve bu da onları daha ccedilok succedila eğilimli hale
getirmektedir
Tablo 14 Ccedilocukların Geceyi Sokakta Geccedilirip Geccedilirmediklerinin Dağılımı
Geceyi Sokakta Geccedilirme Durumu Sayı
Hayır 13 433
Evet 17 667
Toplam 30 1000
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı geceyi sokaklarda geccedilirdiklerini belirtmişlerdir ( 667)
Geceyi sokakta geccedilirdiklerini belirtenler iccedilerisinde en yuumlksek oran 9 ve daha fazla sayıda
sokakta gecelediğini belirten seccedilenekte gerccedilekleşmiştir ( 588) Geriye kalan diğer ccedilocuklar
da dışarıda geceleme konusunda farklı rakamları ifade etmişlerdir
44 SOKAKTA CcedilALIġMAYA ĠLĠġKĠN DEĞĠġKENLER
Burada ccedilocukların ilk olarak hangi yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başladıkları sokakta
ccedilalışma nedenleri ne duumlzeyde kazanccedil elde ettikleri ne tuumlr işler yaptıkları kazanccedillarını nasıl
değerlendirdikleri ne kadar suumlre ccedilalıştıkları ve ccedilalışmayı nasıl goumlrduumlkleri gibi konular ele
alınacaktır
Tablo 15 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢlama YaĢlarının Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma YaĢı Sayı
10 yaş ve 10 yaştan oumlnce 22 734 10 yaşından sonra 8 267 Toplam 30 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
298
Tablonun en ilginccedil bulgusu ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda ccedilalışmaya ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda başlamış olmalarıdır Tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların 734‟uuml 10
ve daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda uumlcret getirici işler yapmaya başlamışlardır Sokakta
ccedilalışma yaşının oumlzellikle en ccedilok 8 9 ve 10‟lu yaşlarda yoğunlaştığı tespit edilmiştir Ayrıca
ccedilocukların ccedilalışma yıllarına bakıldığında ise 3-4 yıl arasında ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı
433 5-6 yıl ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı 20 7-8 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin
oranı ile 1-2 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı ise 167 olarak saptanmıştır
Ccedilocukların ccedilok erken yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başlamalarının veya sokağa
takılmalarının ccedilok sayıda nedenleri vardır Bu araştırmada sokaklarda ccedilalışma gerekccedilesi
olarak şu gerekccedileler ve oranlar saptanmıştır
Tablo 16 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma Nedenleri Sayı
Yoksulluk 2 67
Para kazanma isteği 3 100
Babamın işsiz olması 2 67
Babamın hasta olması 4 133
Babamın oumlluumlmuuml 1 33
Evin geccedilimini sağlayacak başka kimsenin olmaması 4 133
Ebeveynlerimin zorlaması 6 200
Ccedilalışan arkadaş ve yakınların etkisi 2 67
Aile buumltccedilesine katkıda bulunmak 2 67
Hayat deneyimi kazanmak ve meslek edinmek 1 33
Okul ihtiyaccedillarımı karşılamak 3 100
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan sokakta ccedilalışma nedenlerinin ccedilok farklılık arz ettiği
anlaşılmaktadır Burada en ccedilok ldquoebeveynlerinin zorlamasırdquo seccedileneği belirtilmiştir Hiccedil
şuumlphesiz ccedilocukların ccedilalışmaya zorlanmaları son derece dramatik bir olaydır Ancak
ebeveynsel zorlamanın temelinde ekonomik guumlccedilluumlklerinsorunların olduğunu tahmin etmek
guumlccedil değildir Aynı şekilde bazı ccedilocuklar ldquoevin geccedilimini sağlayacak kimsenin olmayışınırdquo
bazıları ldquobabalarının hasta olmasınırdquo bazıları ldquopara kazanma isteğirdquo bazıları ldquoyoksullukrdquo
bazıları da ldquookul masraflarını ccedilıkarmakrdquo gibi nedenleri belirtmişlerdir Buumltuumln bu faktoumlrlerin
ekonomik sorunlarla ilintili değişkenler olduğu bir gerccedilektir Burada oumlzetle ccedilocukların
sokakta ccedilalışma veya sokakta bulunma nedeninin ekonomik kaynaklı olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Diyarbakır‟da sokaktaki ccedilocuklar uumlzerinde gerccedilekleştirilen araştırmalar (oumlrneğin
birkaccedil araştırma iccedilin bkz Bilgin 2008 Okumuş 2007 Guumlneş-Kalaycı 2004) aynı şekilde
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenlerinin ekonomik yoksulluk olduğu ve dolayısıyla
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
299
ccedilocukların da ailelerine maddi katkıda bulunmak ve okul masrafınıharccedillığını karşılamak iccedilin
ccedilalıştıklarını ortaya koymaktadır Sosyal Hizmetler ve Ccedilocuk Esirgeme Kurumu (SHCcedilEK)
Devlet İstatistik Enstituumlsuuml (DİE) ve UNICEF-Tuumlrkiye işbirliğiyle gerccedilekleştirilen Sokakta
Yaşayan ve Ccedilalışan Ccedilocuklarla Katılımlı Eylem Araştırması‟nın (2000) sonuccedillarına goumlre de
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenleri şu şekilde saptanmıştır Ccedilocukların 8015‟i ldquoaile
buumltccedilesine katkıda bulunmakrdquo 840‟ı harccedillığını ccedilıkarmak 496‟sı ldquoevin geccedilimini
sağlamakrdquo 344‟uuml ldquoailesi istediği iccedilinrdquo 115‟i ldquokendi istediği iccedilin ldquo ve 191‟i de
ldquocevapsızrdquo seccedileneğini işaretlemişlerdir (bkz İccedilli-Arıkan 2007 42) Araştırma kapsamında
goumlruumlşuumllen ccedilocukların sokakta yaptıkları işler ise şunlardır
Tablo 17 Ccedilocukların Sokakta Yaptıkları ĠĢ Tuumlrlerinin Dağılımı
Sokaklarda Yapılan ĠĢ Tuumlrleri Sayı
Simit satma 2 67
Ayakkabı boyama 4 133
Pazarda el arabası ile eşya taşıma 1 33
Ccediloumlp toplama 12 400
Sakız satma 4 133
Araba camı silme-yıkama 2 67
Pazar yerinde seyyar satıcılık yapma 4 133
Kuumlccediluumlk suumls eşyalarını satma 1 33
Toplam 30 100
Ccedilocuklar genel olarak sokakta seyyar satıcılık yapma ayakkabı boyama simit sakız
şeker balon su ve buz gibi eşyalar satma otomobillerin camlarını silme ccediloumlp toplama su
taşıma mezarlıklarda temizlik işleri gibi ccedilok sayıda işler yapmaktadırlar Ancak
araştırmamızda sokakta ccedilalışıp succedil işleyen ccedilocukların en ccedilok ldquoccediloumlp toplamardquo işleri yaptıkları
goumlruumllmektedir ( 40) Diyarbakır Sosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln yaptığı bir ccedilalışmada
da kentte ccediloumlp toplayarak para kazanan 500 duumlzeyinde ccedilocuk olduğu saptanmıştır (Okumuş
200732)
Ccediloumlp toplama sokaklarda ccedilocuklar tarafından yapılan en niteliksiz işlerden biridir Aynı
zamanda ccediloumlp toplama işi ccedilalışma saatleri accedilısından da oldukccedila riskli olarak
nitelendirilebilecek bir zaman dilimini kapsamaktadır Ccediloumlpler genelde akşamgece vakitleri
veya karanlık ccediloumlkmeye başladıktan sonra toplanır Bu nedenle de bu işguumlcuumlnde ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilin saldırı ve şiddete maruz kalabilme riski de soumlz konusu olabilmektedir
Araştırma grubunda goumlruumlşuumllen ccedilocukların oumlnemli bir oranının ccediloumlp toplama gibi en niteliksiz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
300
işlerden kazanccedil elde etmeye ccedilalışmaları onların iccedilinde bulundukları ekonomik sıkıntıyı
goumlstermesi accedilısından da son derece dikkat ccedilekicidir
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 50) haftanın her guumlnuuml ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların 20‟si de haftada 5ndash6 guumln ccedilalıştıklarını ifade etmişlerdir Geriye kalanlar ise
haftada 1 ile 4 guumln arasında değişen guumln sayısında ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir Aynı şekilde
ccedilocukların oumlnemli bir kısmı ( 692) okulların accedilık olduğu zamanlarda bile guumlnde en az 4-5
saat ccedilalıştıklarını dile getirmişlerdir Ccedilocukların 23‟uuml de guumlnde 2-3 saat arası ccedilalıştıklarını
ccedilocuklardan sadece ikisi okul guumlnlerinde ccedilalışmadığını belirtmiştir
Bu ccedilocukların buumlyuumlk bir oranı ( 833) Diyarbakır‟ın her boumllgesinde ccedilalıştıklarını
ifade etmişlerdir Bir anlamda soumlz konusu ccedilocukların ccedilalışma yerleri ve ortamları iccedilin
belirlenmiş her hangi bir sokak veya mekacircn soumlz konusu değildir Sadece birkaccedilı ccedilalıştıkları
belirli yer olarak tren garı ve alışveriş mekacircnlarının oumlnuumlnuuml belirtmişlerdir
Ccedilalışmanın yapıldığı tarihte ccedilocukların sokaklarda yaptıkları işlerden elde ettikleri
kazanccedillarının da ccedilok yuumlksek olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Guumlnluumlk kazanccedil olarak ccedilocukların 20‟si
1ndash2 TL 20‟si 3ndash4 TL arası 267‟si 5ndash6 TL arası 167‟si 7-8 TL arası ve 166‟sı da
9 TL ve uumlstuuml kazanccedil elde ettikleri belirlenmiştir
Ccedilocuklar kendi kazanccedillarının buumlyuumlk bir kısmını ebeveynlerine verdiklerini ifade
etmişlerdir ( 667) Geriye kalanlar da kazanccedillarını okul ihtiyaccedillarını karşılama ve giyecek
ve iccedilecek gibi bazı ihtiyaccedillarını gidermede kullandıklarını belirtmişlerdir Ccedilalışan ccedilocukların
buumlyuumlk bir kısmı ( 80‟i) eve para goumltuumlremediklerinde ebeveynlerinin bir şey demediklerini
belirtirken 133‟uuml de ebeveynlerinin şiddetine (dayak) maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
Ccedilocukların 67‟si de ebeveynlerinin tepkilerinin sadece kızma ile sınırlı kaldığını
soumlylemişlerdir
Tablo 18 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaktan Memnun Olup-Olmadıklarının Dağılımı
CcedilalıĢmadan Memnun Olma Durumu Sayı
Evet 21 700
Hayır 9 300
Toplam 30 1000
Araştırmanın ilginccedil bir bulgusu ccedilalışan ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda
ccedilalışmaktan memnun olduklarını belirtmiş olmalarıdır Ccedilocukların sokakta ccedilalışma
durumlarını olumlu olarak tanımlamalarının en oumlnemli nedeni iccedilinde bulundukları
yoksulluktur Ccedilocuklar zor ve koumltuuml koşullarda ccedilalışmak suretiyle ailelerinin ekonomik
sorunlarını gidermede kısmen de olsa yardımcı olduklarını duumlşuumlnmektedirler Ccediluumlnkuuml
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
301
ccedilocukların memnuniyet duyma nedenlerinin başında elde ettikleri kazanccedilla ailenin ( 286)
ve kendi ihtiyacını (238) karşılama gibi gerekccedileler yer almaktadır Bazı ccedilocuklar da
kazandıkları para ile kendilerini geleceğe hazırladıklarını ( 19) bazıları da arkadaş grubuyla
hoşlandıkları şeyleri yapma olanağına sahip oldukları ( 19) veya sokakta kalmayı
arzuladıklarını ( 95) ifade etmişlerdir Sokakta ccedilalışmaktan memnuniyet duymayan
ccedilocuklar da memnuniyetsizliğin nedeni olarak en ccedilok sokakta var olan riskleri ve okula
gereken oumlnemi verememelerini goumlstermişlerdir
45 SOKAKTA CcedilALIġAN VE KISMEN YAġAYAN CcedilOCUKLAR VE
SUCcedilLULUK
Bu araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların hepsi sokakta ccedilalışmaya ve yaşamaya
başladıktan sonra bir şekilde polis tarafından alıkonulmuşlardır Bu nedenle 30 ccedilocuğun hepsi
bir şekilde succedil işledikleri gerekccedilesiyle goumlzaltına alınan ve haklarında işlem yapılmış
ccedilocuklardır Yaklaşık olarak her yıl Diyarbakır Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuumlne ortalama 1500
dolayında succedil olayının intikal ettiği belirtilmektedir İntikal eden bu succedilların ağırlıklı olarak
hırsızlık yankesicilik ve kapkaccedil gibi succedil tuumlrlerinden oluştuğu goumlruumllmektedir (Guumlneş ve
Kalaycı 2004 15) Eren (2007128) de Diyarbakır il merkezi ve ilccedilelerinde 2001 yılında her
hangi bir succedil şuumlphelisi olarak yakalanıp savcılığa ccedilıkartılan ccedilocuk sayısının 1524 iken bu
rakamın 2006 yılında 100 artarak 3308‟e yuumlkselmiş olduğunu belirtmektedir
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların niccedilin goumlzaltına alındıkları hususu kendi
beyanlarına dayanarak şu şekilde tablolaştırılmıştır
Tablo 19 Ccedilocukların Polis Tarafından AlıkonulmaGoumlzaltına Alınma Sebeplerinin
Dağılımı
Goumlzaltına Alınma Sebepleri Sayı
Geceyi sokakta geccedilirdiğim iccedilin 2 67
Succedil ve sapkın eylemlerinden dolayı 25 833
Şuumlphe uumlzerine 2 67
Sokakta ccedilalıştığım iccedilin 1 33
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan da accedilık bir şekilde goumlzlemlendiği gibi ccedilocukların en ccedilok goumlzaltına
alınma nedeni işledikleri succedil ve sapma eylemlerinden dolayıdır ( 83) Burada soumlz edilen
succedil ve sapma eylemleri kapkaccedil hırsızlık kavga etmeadam yaralama madde kullanmasatma
gibi davranışlardır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
302
Tablo 20 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra SabıkaSicil Belgesi
Kaydına Sahip Olup Olmadıklarının Dağılımı
SabıkaSicil Kaydının Olup Olmadığı Sayı
Evet 14 467
Hayır 16 533
Toplam 30 1000
Ccedilocukların soumlz konusu succedil eylemlerinden dolayı ccedilok sayıda succedillardan sicil kayıtları
olduğu belirlenmiştir Ccediloğu ccedilocuk sabıka veya sicil kaydının olduğunu belirtmiştir ( 467)
Geriye kalan ccedilocuklar ise herhangi bir sabıka veya sicil kaydının olmadığını ifade etmişlerdir
( 533) Soumlz konusu bu ccedilocukların sabıka veya sicil kayıtlarına ilişkin succedillar aşağıda
belirtilmiştir
Tablo 21 Ccedilocukların Hangi Succediltan Dolayı Sabıka Kayıtlarının Olduğunun Dağılımı
Sabıkanın Olduğu Succedil Tuumlruuml Sayı
Hırsızlık yankesicilik 8 571
Kapkaccedil 1 71
Uyuşturucu madde satma ve kullanma
( esrar ve hap)
2
143
Kavga ve adam yaralama 1 71
Hırsızlık kavga ve yaralama 2 143
Toplam 14 1000
Tablodan genel olarak ccedilocukların en ccedilok sabıkası olan succedil eylemlerinin hırsızlık
yankesicilik ve uyuşturucu madde satma veya kullanma olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizde
ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin istatistikler de ccedilocukların en ccedilok hırsızlık succedilunu işlediklerini
goumlstermektedir
Tablo 22 Ccedilocukların Madde Kullanma Durumlarının Dağılımı
Madde Kullanma Durumları Sayı
Evet 26 866
Hayır 4 134
Toplam 30 1000
Aynı şekilde araştırma grubunda yer alan ccedilocukların 86‟sının bağımlılık yapıcı
madde kullandıkları saptanmıştır Madde kullanmaya ilişkin gerccedilekleşen bu oranın yuumlksek
olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışma succedil işlediği gerekccedilesiyle haklarında işlem
yapılan ccedilocuklar uumlzerine gerccedilekleştirildiği iccedilin soumlz konusu ccedilocukların uyuşturucu veya
bağımlılık yapıcı madde kullanma oranının da yuumlksek olarak gerccedilekleşebileceği oumlngoumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
303
Bu nedenle succedil işleme durumlarına bakılmaksızın sokakta yaşayan ve ccedilalışan ccedilocuklar
uumlzerine gerccedilekleştirilecek herhangi bir ccedilalışmada bu oranın daha duumlşuumlk duumlzeyde
gerccedilekleşmesi muhtemeldir Oumlrneğin Guumlngoumlr (2008) Mersin ili oumlrneğinde 510 sokaktaki
ccedilocuk uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada ccedilocukların sadece 24‟uumlnuumln madde kullandıklarını
38‟inin madde kullanan arkadaşlarının olduğu 22‟sinin succedil işleyen arkadaşlara sahip
olduklarını belirtmiştir Aynı şekilde bu ccedilocukların 90‟a yakını bu succedillu arkadaşlarla
goumlruumlştuumlklerini ( 179‟u ldquoccedilok sıkrdquo 304‟uuml ldquosıkrdquo ve 41‟i de ldquoara sırardquo) ve bu ccedilocuklardan
14‟uuml de succedil eylemi iccedilerisinde yer aldıklarını belirtmişlerdir
Tablo 23 Ccedilocukların Kullandıkları Madde Tuumlrlerinin Dağılımı
Kullanılan Madde Tuumlrleri Sayı
Sigara 6 230
Yapıştırıcı madde (bally) alkol 4 158
Uccedilucu madde (tiner) sigara 5 192
Alkol sigara esrar 2 76
Sigara esrar 3 115
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara 1 38
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara esrar 1 38
Uccedilucu madde (tiner) alkol sigara hap 4 158
Toplam 26 1000
Yukarıdaki tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların soumlz konusu maddelerden en ccedilok
sigara tiner ve bally gibi uccedilucu madde ve alkol kullandığı saptanmıştır Tablo accedilısından en
ilginccedil bulgu ccedilocukların 23‟uumlnuumln (6 ccedilocuk) esrar kullandıklarının belirlenmiş olmasıdır
Sosyolojik accedilıdan ccedilocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenleri iccedilerisinde aile
yapısı (ailenin ilgisizliği ve duygusal ihmal soumlz konusu maddeleri ailede kullanan bireylerin
varlığı parccedilalanmış aileler aile iccedilindeki fiziksel ve cinsel istismarın varlığı gibi) akran grup
yapısı (akranlardan kullanan bireylerin varlığı arkadaşlara oumlzenti ve akran baskısı grup
iccedilerisinde kendini kanıtlama maddeyi merak etme gibi) korkuyu gidermek ve cesareti
arttırmak (daha kolay succedil işleyebilmek heyecan arama mağdura ve yaptıkları sapkınsuccedil
eylemelerine karşı duyarsızlaşmak) ve sokakların yapısı (kolay elde edilebilirlik ebeveynsel
goumlzetim ve denetimin yokluğu enformel denetimin zayıflığı) en dikkat ccedilekenleri
oluşturmaktadır Bu tuumlr maddeleri kullanmak ile succedil işlemek arasında bir ilişkiden soumlz etmek
muumlmkuumlnduumlr En azından bu maddeleri kullanan ccedilocukların succedil işleme riskinin daha yuumlksek
olduğunu soumlyleyebiliriz Oumlzellikle bazı ccedilocukların bu maddeleri satın almak iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık gasp ve kapkaccedil gibi succedilları işleyerek edindikleri ileri suumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
304
Goumlruumlşme yaptığımız ccedilocukların ccediloğu esrar ve diğer bazı uyuşturucu hapları
edinmenin ccedilok kolay olduğunu ve bu maddelerin satıldığı yerleri bildiklerini ve edinmek
istediklerinde kolay temin edebildiklerini belirtmişlerdir
Tablo 24 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Bağımlılık Yapan
Maddeleri Kullanan ArkadaĢlara Sahip Olup-Olmadıklarının Dağılımı
Madde Kullanılan ArkadaĢların Varlığı Sayı
Evet 30 1000
Hayır - 00
Toplam 30 1000
Ayrıca araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların arkadaşlarının da kendileri gibi
bağımlılık yapıcı maddeler (sigara bally tiner alkol vb) kullandıklarını belirtmişlerdir Bu
ccedilocukların da en ccedilok esrar bally sigara ve alkol gibi maddelerden birini veya diğerleri ile
birlikte kullandıklarını ifade etmişlerdir
Bağımlılık yapıcı madde kullanma alışkanlıkları genelde belirli bir akran grubu
iccedilerisinde oumlğrenilmektedir Aynı şekilde succedil davranışının veya succedila ilişkin kalıpların da akran
grubu iccedilerisinde oumlğrenildiği hususu kriminolojide yaygın olarak kabul edilen bir goumlruumlş haline
geldiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Konuya ilişkin yapılmış ccedilok sayıda araştırma (Oumlrneğin bkz
Elliott ve Menard 1996 Elliott ve Voss 1974 Elliot Huizing ve Menard 1989 Akers vd
1979 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002 ) succedilluların birlikte
oldukları veya arkadaş edindikleri bireylerin de oumlnemli bir oranının kendileri gibi succedillu
bireylerden oluşmuş olduğunu ortaya koymuştur Bu araştırmaların succedil davranışının genel
olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlenen bir edim olduğunu ve ccedilocukların diğer
succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular saptadıkları goumlruumllmektedir Bu
ccedilerccedilevede Elliott Huizinga ve Ageton (1985) succedillu akranların succedilluluğun en oumlnemli
nedensel faktoumlrlerinden biri olduğunu ileri suumlrmektedirler Bu sebeple sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocukların succedillu ccedilocuklarla veya akranlarla temas etme riski sokaklarda olmayan
diğer ccedilocuklara kıyasla daha yuumlksek olduğu soumlylenebilir
Tablo 25 Ccedilocukların Bağımlılık Yapıcı Maddeleri Kullanma Nedenlerinin Dağılımı
Madde Kullanma Nedenleri Sayı
Arkadaş ccedilevresi ile birlikte olma ve oumlzentimerak 4 154
Can sıkıntısını gidermek eğlenmek heyecan yaratmak iccedilin 22 846
Toplam 26 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
305
Ccedilocukların bağımlılık yapıcı madde kullanma nedenlerinin başında can sıkıntısını
giderme ve eğlenmek olduğu goumlruumllmektedir Arkadaş ccedilevresine oumlzenti duyma ve kullanılan
maddeyi merak etme gibi nedenler de ikinci sırada gelmektedir
Ccedilocukların sokakta karşılaştıkları bazı riskler bedensel veya fiziksel accedilıdan kalıcı iz
bırakmasının yanı sıra sosyal ve kişisel yaşamlarını da oumlnemli oumllccediluumlde olumsuz olarak
etkileyebilmektedir Oumlrneğin ccedilocukların sokaklarda karşılaştıkları bazı şiddet eylemleri
onların travma yaşamalarına yol accedilabilecek kadar tehlikeli boyutlara ulaşabilmektedir Aynı
şekilde ccedilocuğun maruz kaldığı bu tuumlr şiddet eylemleri onları da aynı şekilde şiddet
uygulayacak bireylere doumlnuumlştuumlrebilecektir Bu ccedilerccedilevede şiddete maruz kalmak ile şiddete
youmlnelmek arasında goumlrece bir ilişkiden soumlz etmek muumlmkuumlnduumlr
Tablo 26 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Kendilerine Cinsel Tacizde
Bulunulup Bulunulmadığının Dağılımı
Cinsel Tacize Uğrama Durumu Sayı
Evet 4 133
Hayır 26 867
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloya bakıldığında ccedilocukların oumlnemli bir oranının sokakta her hangi bir
cinsel şiddete maruz kalmadıklarını goumlruumllmektedir ( 867) Ccedilocukların sadece 133‟uuml (4
kişi) cinsel şiddet eylemi ile karşı karşıya geldiklerini itiraf etmişlerdir Bunlar da kendilerine
tacizde bulunan kişilerin sokakta boş gezen serseri ccedilocuklar olduğunu belirtmişlerdir Ayrıca
araştırma grubunda bulunan ccedilocukların yarısı sokakta ccedilalışmaya başladıktan sonra sokakta
bazı kazalara maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
5 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların tuumlmuuml herhangi bir succedil şuumlphesi ile polis
tarafından goumlzaltına alınan ccedilocuklardır Soumlz konusu ccedilocukların ccediloğu hırsızlık yankesicilik
adam yaralama ve uyuşturucu madde kullanma ve satma succedillarından haklarında işlem
yapılmıştır Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların succedillulukla ilintili veya succedila
eğilimli olmalarında dikkat ccedileken bazı oumlzellikler şu şekilde belirtilebilir Ccedilocukların
ebeveynlerinin oumlğrenim duumlzeylerinin duumlşuumlk olması (annelerinin 90‟ı okuma yazma bile
bilmiyor babalarının da 43‟uuml her hangi bir okul mezunu değil) onların oumlnemli bir oranının
goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olmaları ( 70) ailelerinin son derece yoksul olmaları
(babalarının ccediloğunun duumlşuumlk nitelikli veya guumlndelikccedili iş alanlarda ccedilalıştıkları kazanccedillarının
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
306
son derece duumlşuumlk olduğu ve goumlccedil sonrası ekonomik sorunlar yaşadıkları ccedilocukların 94‟e
yakını ailelerini ldquoccedilok fakirrdquo ve ldquofakirrdquo olarak nitelendirdikleri) evden kaccedilma sıklığının
yaygınlığı ( 60) ccedilocukların bazı guumlnlerde sokaklarda sabahladıkları ( 667) sapkın ve
sokaklara takılan akranlara sahip oldukları (arkadaşlarının ccediloğu da kendileri gibi uyuşturucu
veya bağımlılık yapıcı madde kullandıkları) oumlğrenim kurumlarından ayrılmaları veya terk
etmeleri ( 53‟uuml halihazırda bir oumlğrenim kurumuna devam etmiyor) aileye ilişkin ciddi
sorunlar yaşamaları (uumlvey ccedilocuk olma 611 90‟ı evde suumlrekli ve bazen fiziksel şiddet
goumlrduumlklerini ifade etmeleri 25‟inin babasının hayatta olmaması ccedilocukların 367‟sinin
ebeveynlerinin ayrı yaşamaları) ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda sokakla tanışmaları ve sokakta ccedilalışmaya
başlamaları ( 734‟uuml 10 yaşına varmadan sokakları mesken edindikleri) yaptıkları iş
tuumlruumlnuumln son derece niteliksiz olması ( 40‟ı ccediloumlp toplama işini yapıyor) gibi etkenler sokakta
ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukları succedillu kılan faktoumlrler olarak dikkat ccedilekmektedir Bu
bulgular araştırmamızın hipotezlerini doğrular niteliktedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Ccedilocukluk
doumlneminde deneyimlenen yaşam tarzları ve yaşanılankarşılaşılan guumlccedilluumlklermağduriyetler
succedilluluğun oumlnemli belirleyicileri olarak etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilocukluk
deneyiminin olumlu ve olumsuz bir tarzda şekillenmesinde oumlzellikle de ccedilocuğun yetiştiği aile
ortamı (şiddet sevgisizlikilgisizlik yoksulluk succedillu ve sapkın bireylerin varlığı
ebeveynlerin ccedilocuk yetiştirme konusundaki bilgisiz oluşları ccedilalışma youmlnuumlnde baskılamaları
gibi) okul deneyimi succedillu akran etkileri ailenin ekonomik geccedilim sorumluluğunu omuzlarında
hissetmeleri sokakta karşılaştıkları guumlccedilluumlkler taciz ve bazı sosyo-ekonomik dezavantajlar
dominant faktoumlrler olarak etkide bulunduğu soumlylenebilir Soumlz konusu doumlnemde ccedilocukların
sorunsuz bir aile yapısı iccedilerisinde sosyalleşmelerinin sağlanması ve oumlğrenimlerine devam
edebilme olanaklarının yaratılması gerekirken sokakların riskli alanlarında yaşam
muumlcadelesine atılmaları atılmak zorunda bırakılmaları onları succedila eğilimli kılan oumlnemli bir
etken olmaktadır Oumlzellikle de aile denetiminden kaccedilan ccedilocukların sokaktaki succedillu kuumlltuumlruumln
etkisine accedilık olma riskleri daha yuumlksektir
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından oumlzellikle ccedilalıştırılmaları konusunda zorlanmaları ve
ccedilocukların istenilen duumlzeyde parayı eve goumltuumlrememeleri durumunda psikolojik ve fiziksel
şiddet goumlrmeleri ccedilocukların ccedilok para kazanmak iccedilin zamanlarını daha ccedilok sokaklarda
geccedilirmelerine veya evden kaccedilma veya eve doumlnmeme gibi sonuccedillara yol accedilabilmektedir Bu
olumsuz tutumlar bazen de ccedilocukları hırsızlık yapmaya da itebilmektedir Sonuccedil olarak
ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik bu olumsuz tutumları ccedilocukların ebeveynlerine olan
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
279
edilebilir Onlar succedilluluğun temelinde ccedilocukların yetersiz yetişme tarzından kaynaklanan
ldquoduumlşuumlk benlik denetiminirdquo goumlrmektedirler Onlara goumlre iccedilguumlduumlsellik duygusuzluk fiziksel
risk alma dar goumlruumlşluumlluumlk soumlzel beceri yetersizliği maceraya duumlşkuumlnluumlk succedil mağdurlarına
karşı kayıtsızlık (acıya ilgisizlik) duumlşuumlk duumlzeyde bir performans bencillik evlilik iş ve
arkadaş edinmede istikrarsızlık ve şiddete eğilimli olmak gibi succedillulukla ilintili faktoumlrler
ldquoduumlşuumlk benlik denetimirdquo ile yakından ilişkilidir (Gottfredson and Hirschi 1996 39ndash41
Gottfredson and Hirschi 1990 89-91) Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların duumlşuumlk
sosyo-ekonomik ve kuumlltuumlrel bir ardalana sahip olmaları sosyalleşme suumlreccedillerine ilişkin
sorunlar yaşamaları daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda succedillu değerler ile tanışmaları aile iccedilinde
fiziksel şiddete maruz kalmaları gibi etkenler onların guumlccedilluuml benlik gelişiminin oumlnuumlndeki
engelleyici unsurlar olarak dikkat ccedilekmektedir Duumlşuumlk benlik denetimi de succedillulukla yakından
ilintili bir unsurdur Sosyal oumlğrenme kuramı da succedilluluğu oumlnemli oumllccediluumlde bireylerin kriminal
değer ve normlar ile temasları sonucunda diğer bir deyişle succedillu akranlarla olan sosyal
etkileşim suumlreci iccedilerisinde oumlğrenilen bir davranış olduğunu ileri suumlrmektedir Bu kurama goumlre
succedila eğimli hale gelmek succedillu gruplarlaakranlarla olan ilişkisinin sıklığı suumlresi oumlnceliği ve
yoğunluk duumlzeyine goumlre belirlenmektedir (Sutherland 1947) Sosyal oumlğrenme kuramının
guumlnuumlmuumlzdeki oumlncuumlleri tarafından modern toplumlardaki succedil veya şiddet davranışlarının
kaynakları arasında en ccedilok belirtilen unsurlar aile yapıları ccedilevresel deneyimler ve kitle
iletişim etkenleridir Bandura‟ya goumlre aile yaşamı uumlzerine gerccedilekleştirilen araştırmalar
ccedilocukların saldırgan davranışları ebeveynlerinden ve aile bireylerinden oumlğrendiklerini ortaya
koymaktadır Aynı şekilde şiddet veya succedil eylemlerinin yoğunluklu olarak gerccedilekleştiği
alanlarda ikamet edenler arasında şiddet ve succedil eğilimliğinin daha yuumlksek olduğu
belirtilmektedir Kitle iletişim araccedillarında sunulan şiddet sahnelerinin bireyler tarafından
model davranışlar olarak taklit edildikleri ileri suumlruumllmektedir (Siegel 1989 140) Sosyal
oumlğrenme kuramından hareketle sokakta ccedilalışan ve yaşayan ccedilocukların aile yapıları ve sahip
oldukları akran grup yapısının ciddi succedilluluk risk faktoumlrleri arasında yer aldığını soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Yaftalama veya damgalama teorisi de bireylerin sapkın veya succedillu bireyler
olarak etiketlenmelerinin onların succedilluluk suumlreccedilleri uumlzerinde pekiştirici bir etkide
bulunduğunu ve bunun da onları daha kolay succedillu kıldığını varsaymaktadır Diğer bir ifade ile
damgalama teorisyenleri bireyin stigmatize edilmesinin onların toplumdan dışlanmasına ve
succedillu gruplarla temasa geccedilmesine yol accediltığını ve bu durumun da bireyin succedilluluk durumunun
daha da pekişmesine neden olduğunu ileri suumlrmektedirler (Lemert 1951) Sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocuklar toplum tarafından potansiyel succedillu veya sapkın bireyler olarak goumlruumllmeye
ve dolayısıyla dışlanmaya yatkın bir grubu oluşturmaktadır Bu husus aynı şekilde onların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
280
succedila daha kolay youmlnelmelerini sağladığı soumlylenebilir Cohen ve Felson tarafından geliştirilen
rutin eylem teorisi ise succedil davranışını a) motive olmuş succedillu (ergen ccedilocuklar işsiz birey
uyuşturucu bağımlılığı vb) b) uygun hedefhedeflerin varlığı (ev ve arabaların kilitlenmemiş
olması gibi) ve c) yeterli duumlzeyde koruma oumlnlemlerin olmayışı (polisin ev sahibinin ve
guumlvenlik sistemin olmayışı) gibi uumlccedil temel faktoumlruumln birlikteliği ile accedilıklamaktadır (Cohen ve
Felson 1979) Sokaklarda ccedilalışan ve yaşayan ccedilocuklar rutin aktiviteler teorisi
perspektifinden bakıldığında daha ccedilok succedila motive oldukları ve succedil işlemek iccedilin de daha ccedilok
fırsatlarla karşılaştıkları soumlylenebilir Son olarak ccedilatışma veya radikal kuramcılar da succedil veya
succedilluluk olgusunu genelde iktidarguumlccedil sınıf ccedilıkar işsizlik yoksulluk soumlmuumlruuml hiyerarşi
tabakalaşma eşitsizlik ve kapitalizm gibi kavramlar uumlzerinden analiz etmektedirler (Bkz
Barlow1993 510ndash 511 Williams III ve McShane 1999165 Hagan 1991196 Chambliss
1996 224- 231) Sokakta ccedilalışan ccedilocukların ekonomik etkenler accedilısından (gelir duumlzeyinin
duumlşuumlkluumlğuuml yoksul olmaları vb) yaklaşıldığında dezavantajlı bir pozisyonda olmaları da
onları sokağa ve succedila youmlnelten unsurlar olmaktadır
Hagan veMcCarthy (1992) sokaktaki ccedilocuk olgusunu sınıf değişkeni ccedilerccedilevesinde
irdelemektedirler Sokaktaki ccedilocuk olgusu ile succedilluluk ilişkisinin ccediloumlzuumlmlenmesinde sosyal
kontrol ile gerilim teorisi değişkenlerinin birlikte ele alınmasını oumlnerdikleri soumlz konusu
ccedilalışmalarında sokak yaşamının succedilluluk riski uumlretebileceğini ileri suumlrmektedirler Onlara
goumlre kalabalık aileye sahip olma aileye ilişkin sorunlar yaşama ve aile buumlnyesinde ortaya
ccedilıkan sorunlara bağlı olarak azalan aile ve okul denetimi bireyi daha ccedilok sokağa itmekte bu
da succedilluluk riskini arttırmaktadır
Succedil teorileri genel olarak duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde ccedilocukların succedila eğilimli olmalarında ccedilok
sayıda değişkenin oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir Bu etkenler goumlccedil aşırı kentleşme sosyal
ccediloumlzuumllmelerin gerccedilekleşmesi sokakların ccediloumlkuumlntuuml alanlarına doumlnuumlşmesi succedillu kuumlltuumlrlerin
varlığı aile yapılarının zayıflaması aileye ilişkin sorunların varlığı yoksulluk işsizlik alt
sınıfa mensup olma okul başarısızlıkları ve duumlşuumlk oumlğrenim duumlzeyi succedillu akranların varlığı
succedil işleme fırsatlarının olması ve uyuşturucubağımlılık yapıcı maddelerin kullanılması
şeklinde belirtilebilir
Ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin olarak da ccedilok sayıda risk faktoumlruuml belirtilmektedir Oumlrneğin
Seyhan ve Bahar (2006 39) ve Ada (2007 304- 309) uumllkemizde ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin
etkenler olarak sosyo-ekonomik dezavantajlar eğitim ve iş olanaklarının yetersizliği
ebeveynlerden her ikisinin veya birisinin olmaması iccedilgoumlccedil işsizlik gecekondulaşma ve teroumlr
gibi faktoumlrleri goumlstermektedirler Bunun yanı sıra ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin genel faktoumlrler
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
281
olarak doğum oumlncesi ve doğum esnasında ortaya ccedilıkan olumsuzluklar hiperaktiflik veya
fevrilik ebeveyn denetimi disiplinsel tutumların zayıflığı ya da bozuk oluşu parccedilalanmış
aile ebeveynsel succedilluluk ailelerinin kalabalık oluşu sosyoekonomik dezavantajlılık akran
etkileri okul etkileri duumlşuumlk zeka duumlşuumlk okul başarısı ve okula devamsızlık gibi etkenlerden
soumlz edilmektedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Robins (1979)
yetişkin antisosyal davranışına ccedilocukluk antisosyal davranışının yol accediltığını ileri suumlrerek
antisosyal kişiliğin koumlkeninin ccedilocukluk doumlneminde aranması gerektiğini vurgulamaktadır
Kriminal davranışın madde kullanma (alkol ve uyuşturucu) ile oumlğrenim suumlrecini sonlandırma
gibi ccedilocukluğun ilk doumlnemlerinde ortaya ccedilıkan bazı davranışsal problemlerden
etkilenebileceği belirtilmektedir Erken doumlnemlerde başlayan madde kullanımı ile succedil
arasındaki ilişkiye odaklanan araştırma sayısı oldukccedila fazladır Bu araştırmalardan bazıları
alkol ve uyuşturucu kullanan adoumllesanların alkol ve uyuşturucu kullanmayanlara kıyasla daha
ccedilok kavga ettikleri hırsızlık olaylarını gerccedilekleştirdikleri ve succedil işledikleri sonucunu elde
etmişlerdir Kriminal davranışı etkileyen diğer bir davranışsal problem de erken yaşlarda
okuldan ayrılmak veya okulu terk etmektir Bunun da bireylerin gelecekte herhangi bir işe
sahip olabilme olanağını riske edeceği iccedilin sapma veya succedillulukta etkili olabileceği
belirtilmektedir (Ge vd 2001 735) Moffitt (1993) de Gottfredson ve Hirschi (1990)‟nin
iddia ettiklerine benzer biccedilimde succedilluluğun suumlreklilik arz etmesinin temelinde ldquoduumlşuumlk benlik
denetiminirdquo goumlrmektedir Bilindiği gibi bireylerin benliksel gelişimleri oumlnemli oumllccediluumlde
ccedilocukluk doumlnemlerinde gerccedilekleşmekte ve dolayısıyla benlik gelişiminde belirleyici
unsurların başında aile gelmektedir Patterson vd (1989) ise aile ortamı iccedilerisinde gelişen
anti - sosyal eğilimlerin bireyin okul ve akran ortamları iccedilerisindeki ilişkilerini etkilediğini
ileri suumlrmektedir Bireylerin oumlzellikle toplum yanlısı sosyal ilişkilerden yalıtılmaları onların
succedila katılma veya succedil işleme olasılıklarını arttırmaktadır Bu accedilıklamalar ışığında ccedilok kuumlccediluumlk
yaşlarda veya ccedilocukluk doumlnemlerinde ccedilocukların sokağı mesken edinmeleri ve aile iccedilerisinde
bazı olumsuzluklar yaşamaları ve dezavantajlı bir pozisyonda sosyalleşmeleri onların
krimanal youmlnelmelerinde etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
282
3 ARAġTIRMANIN METODOLOJĠSĠ
31 AraĢtırmanın Konusu ve Amacı
Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu boumllgeleri genelinde teroumlrle muumlcadele kapsamında
suumlrduumlruumllen ccedilatışma konsepti iccedilerisinde ccedilok sayıda insan guumlvenlik nedeniyle goumlccedil etmek
zorunda kalmış veya goumlccedil ettirilmiştir Soumlz konusu goumlccedil olgusundan en ccedilok etkilenen illerden
biri Diyarbakır ilidir Aldığı yuumlksek orandaki goumlccedil ile birlikte Diyarbakır ili yoksulluk işsizlik
aile parccedilalanması sosyal dokunun tahribatı fuhuş succedil ve şiddet olaylarında artış gibi ciddi
sorunlarla karşı karşıya gelmiştir 2004 yılında Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar
Genel Muumlduumlrluumlğuuml buumlnyesinde hazırlanan bir raporda Diyarbakır ilinde yaşayan ccedilocukların
buumlyuumlk bir oranının sokaklarda yuumlksek riskler altında yaşadıkları tespitine yer vermektedir
(Guumlneş ve Kalaycı 200415)
Bu araştırmanın konusunu Diyarbakır il oumlrneğinde sokakta ccedilalışan ve succedil isnadı ile
alıkonulan ccedilocuklar oluşturmaktadır Araştırmanın amacı ise sokakta ccedilalışma ve sokağı
mesken edinme ile succedilluluk arasındaki ilişkiyi irdelemektir Bu ccedilerccedilevede sokakta ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilerisinde succedila bulaşan ccedilocukların nasıl bir profil sergilediklerini ortaya koymak ta
bu araştırmanın oumlnemli bir amacını oluşturmaktadır Bu kapsamda araştırma grubunda yer
alan ccedilocukların sosyo-demografik kuumlltuumlrel ve ekonomik oumlzellikleri saptanmaya ccedilalışılmıştır
Ayrıca bu araştırma kapsamında sokakta ccedilalışan ccedilocukların eve ilişkin tutumları (evden
kaccedilma durumları gibi) en ccedilok hangi succedil tuumlrlerini işledikleri bu succedilları niccedilin işledikleri
madde kullanma durumları sokakta yaptıkları iş tuumlrleri ve sokakta ccedilalışmaya nasıl baktıkları
gibi konuların accedilıklanması da amaccedillanmıştır
32 AraĢtırmanın Evren ve Youmlntemi
Araştırmanın evrenini Diyarbakır kent merkezinde succedil isnadı ile alıkonulan sokakta
ccedilalışan ccedilocuklar oluşturmaktadır Araştırma kapsamında Diyarbakır ilinde 10 7 2005- 15 9
2005 tarihleri arasında her hangi bir succedil istinadı ile Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuuml‟ne getirilen ve
haklarında işlem yapılan 30 ccedilocuk bulunmaktadır Soumlz konusu ccedilocuklara 62 sorudan oluşan
bir anket formu uygulanmıştır
Diyarbakır ilinde sokakta ccedilalışmak ve sokağı mesken edinmenin ccedilocukları succedil
işlemeye eğilimli kıldığı hususu araştırmanın temel varsayımını oluşturmaktadır Ccediluumlnkuuml
succedillu değerlerin oumlğrenilmesi succedilun yoğun işlendiği toplumlarda daha kolaydır Succedillu
davranışın sosyalizasyon suumlreci boyunca oumlğrenilen bir davranış olduğu yaklaşımı esas
alınırsa sokaklarda succedillu değerlerin oumlğrenilmesini olanaklı kılacak ccedilok sayıda fırsatların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
283
olduğu bir gerccedilektir Oumlzellikle ebeveyn denetimden yoksun olan ve sorunlu ilgisiz ailelere
mensup olan ccedilocukların sokak mekacircnlarında succedillu değerleri oumlğrenebilecekleri
varsayılmaktadır Araştırmanın diğer bir varsayımını da ldquosokakta ccedilalışan ccedilocuklarınrdquo
gelecekte ldquosokakta yaşayan ccedilocukrdquo veya ldquosokak ccedilocuğurdquo olmaya nazmet bir grubu teşkil
edebileceği tezi oluşturmaktadır Ccedilocukların ldquosokak ccedilocuğu olmardquo veya ldquosokakta yaşamardquo
risklerinin artmasıyla birlikte soumlz konusu grubun kriminal eğilimlilik riskinin de artabileceği
duumlşuumlnuumllmektedir Bu ccedilerccedilevede araştırmanın temel hipotezleri olarak şunlar belirtilebilir
1 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu goumlccedil eden ailelerin
ccedilocuklarıdır
2 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu aile temelinde bazı sorunları
deneyimlemiş ccedilocuklardır
3 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu duumlşuumlk gelirli ailelerin
ccedilocuklarıdır
4 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu geccedilim guumlccedilluumlklerine ilişkin
sorunları aşmada ailelerine yardımcı olmak iccedilin sokağa ccedilıkmışlardır
5 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu sapkın veya succedil işleyen
akran gruplarına sahiptir
6 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu okula ilişkin sorunlar
yaşayan ccedilocuklardır
4 ARAġTIRMANIN BULGULARI VE BU BULGULARIN
DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
41 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-DEMOGRAFĠK OumlZELLĠKLERĠ
411 AraĢtırma Grubunun Cinsiyet Durumu
Bu araştırmanın yapıldığı tarihte herhangi bir succedil istinadı ile Ccedilocuk Şube
Muumlduumlrluumlğuumlne getirilen ve anket formumuzu doldurmaya olumlu olarak yaklaşan ccedilocukların
tuumlmuuml erkek ccedilocuklardır Bu nedenle araştırma kapsamında sokakta ccedilalışan ve succedil istinadı ile
hakkında işlem yapılan ccedilocukların tuumlmuumlnuumln erkek olduğunu belirtmek muumlmkuumlnduumlr
412 AraĢtırma Grubunun YaĢ Durumu
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların 567‟si 10-14 ve 433‟uuml de 15- 18 yaş
arasında yer aldıkları tespit edilmiştir Bu bulgular ccedilocukların yarısından daha fazlasının ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda (10-14 yaş diliminde) succedil eylemleri nedeniyle Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuuml‟ne
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
284
getirildiğini goumlstermektedir Succedil işlemek iccedilin her ne kadar bu yaş dilimi son derece kuumlccediluumlk yaş
kategorilerine karşılık gelse de yapılan ccedilok sayıda araştırma kronik succedilluların veya succedilu
alışkanlık edinenlerin genelde ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda succedil işlemeye başladıklarını goumlstermektedir
Succedila başlama yaşı ile ilgili gelişmiş uumllkelerdeki kriminal kariyer araştırmalarında genelde succedil
işleme yaşının 13-15 yaş aralığında en uumlst değeri aldığı goumlruumllmuumlştuumlr (bkz Kızmaz 2006 80-
83) Bu nedenle ccedilok sayıda succedil araştırmacısı (bkz Farrington 1983 Mendelzys 1979
Gendreau Little vd 1996) ccedilocukluk doumlnemindeki davranışsal problemlerin varlığını (anti
sosyal veya succedilluluk yapıları) gelecekteki ciddi succedilluluğun oumln habercisi veya goumlstergeleri
olduğunu ileri suumlrmektedirler
Succedilluluğun gelişiminde ccedilocukluk doumlnemi son derece oumlnem arz etmektedir Kızmaz
(2006) ldquoCezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillularrdquo adlı ccedilalışmasında araştırma grubundaki
succedilluların oumlnemli bir oranının succedil işlemeye ccedilocukluk doumlnemlerinde başladıkları youmlnuumlnde
bulgular saptamıştır Soumlz konusu araştırmada goumlruumlşme esnasında succedilluların buumlyuumlk bir
kısmının ccedilocukluk doumlnemlerinde ufak tefek hırsızlıklar yaptıklarını kavga ettiklerini bazı
yaralama olaylarına karıştıklarını okuldan ve evden kaccediltıklarını yalan soumlylediklerini ve
ebeveynlerine karşı geldiklerini dile getirmişlerdir Bu husus ccedilocukluk doumlnemlerinde gelişen
succedilluluk veya antisosyal yapının gelecekteki muumlkerrer succedilluluk ile bir ilişkisinin varlığını
goumlstermektedir Bu ccedilerccedilevede yetişkinlik doumlnemindeki succedilluluğu ccedilocukluk doumlnemindeki
antisosyal yapının bir devamı olarak goumlrmek muumlmkuumlnduumlr
413AraĢtırma Grubunun Goumlccedilten Etkilenme Durumu
Araştırmanın oumlnemli bir bulgusu succedil isnadı ile haklarında işlem yapılmış ccedilocukların
oumlnemli bir oranının goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocuklarının olmasıdır Boumllgede ccedilocuk emeğinin
kullanılması dacirchil hacirclihazırda yaşanan ccediloğu sorun yaşanan goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıktığını
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Yuumlkseker‟in İstanbul ve Diyarbakır‟da zorunlu goumlccedil mağdurlarının
sorunları uumlzerine yaptığı ccedilalışmada ccedilok sayıda sorunun tespit ettiği goumlruumllmektedir Yuumlkseker
bu problemleri geleneksel geccedilim kaynaklarından kopma geccedilinme zorluğu ccedilekme işsizlik ve
yoksulluk sosyal yurttaşlık haklarından yararlanamama konut ve barınma sorunusıkıntısı
ccedilekme ccedilocuk emeğinin istismarı eğitim hakkı ve fırsatlarından yararlanamama ve
ayrımcılığa uğrama şeklinde belirtmektedir (Yuumlkseker 2006216) Oumlzellikle kent
ortamlarında yetişkin erkek ve kadınların iş bulamamaları veya ccedilalışamayacak durumda
olmaları (hastalık yaşlılık uygun işin olmayışı gibi) evin geccedilim sorumluluğunu oumlnemli oumllccediluumlde
ccedilocukların uumlstlenmesine yol accedilmıştır Bu sebeple ccedilocuk emeğinin bir geccedilim stratejisi olarak
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
285
kullanılması goumlccediluumln zorunlu bir sonucu olarak ortaya ccedilıktığı ileri suumlruumllebilir Ccedilocukların
ailelerinin goumlccedil durumlarına ilişkin veriler aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 1 Ccedilocukların Ailelerinin Goumlccedil Etmeye İlişkin Oransal Dağılımı
Goumlccedil Durumları Sayı
Başka yerden buraya goumlccedil ettik 21 700 Daha oumlnce de burada ikamet ediyorduk 9 300 Toplam 30 100
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların 70‟inin goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olduğu
goumlruumllmektedir Bu oran goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan ekonomik veya aileye ilişkin sorunların
ccedilok sayıda ccedilocuğu sokağa ittiği ve bunun da onları succedila eğilimli kıldığını goumlstermektedir Bu
oranlar goumlccedil ve succedilluluk ilişkisi konusunda bir fikir vermesi accedilısından oumlnem taşımaktadır
Burada oumlnem arz eden diğer bir bulgu da succedil işlemiş olan ccedilocukların oumlnemli bir
oranının kendi ailelerinin 1996 yılından oumlnceki yıllarda goumlccedil etmiş olduğunu belirtmiş
olmalarıdır Oumlrneğin ccedilocukların 23‟i 1992-1995 yılları arasında 62‟si de 1992 yılından
oumlnce ailelerinin goumlccedil etmiş olduklarını belirtmişlerdir Bu ccedilocuklardan sadece 3‟uuml ( 143‟uuml)
1997ndash2000 yılları arasında goumlccedil ettiklerini dile getirmişlerdir Bu verilere genel olarak
bakıldığında bu ccedilocukların ebeveynlerinin goumlccedil etme yıllarının daha ccedilok 1990 ile 1996 yılları
arasında gerccedilekleştiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu yıllar aynı zamanda uumllkemizde goumlccediluumln
kitlesel olarak gerccedilekleştirildiği yıllara karşılık gelmektedir
Bu goumlccedillerin oumlnemli bir oranı Diyarbakır ili dışından (Muş Bingoumll Mardin Siirt)
gerccedilekleşmiştir ( 571) Bunu Diyarbakır‟ın ilccedileleri ( 381) ve koumlylerine ( 48) ilişkin
oranlar izlemektedir Goumlccedil etme nedenlerine ilişkin oranlar da şu şekilde saptanmıştır
Tablo 2 Ccedilocukların Ailelerinin Diyarbakırrsquoa Goumlccedil Etme Nedenlerinin Dağılımı
Goumlccedil Etme Nedenleri Sayı
İş bulabilmek iccedilin 4 1905
Eğitim iccedilin 1 476
Teroumlr ve guumlvenlik olayları 4 1905
Akrabam ve yakın ccedilevrem olduğu iccedilin 1 476
Yoksulluk 9 4286
Diğer 3 1429
Toplam 21 10000
Ccedilocuklar ebeveynlerinin goumlccedil nedenlerine ilişkin olarak en ccedilok ekonomik sorunları
gerekccedile goumlstermişlerdir Oumlrneğin ccedilocukların kendi ailelerinin 428‟i ldquoyoksullukrdquo ve
19‟u da ldquoiş bulabilmekrdquo gibi nedenlerle yerleşim yerlerini değiştirdiklerini belirtmişlerdir Bu
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
286
iki seccedileneğin toplamı yaklaşık olarak 62‟yi bulmaktadır ldquoTeroumlr ve guumlvenlik olaylarırdquo
nedeniyle goumlccedil etmiş olduklarını belirtenlerin oranı ise sadece 19 ile sınırlı kalmıştır
Ccedilocukların 142‟si de aile iccedili tartışma boşanma deprem korkusu gibi diğer nedenlerden
dolayı goumlccedil ettiklerini ifade etmiştir
Ancak araştırmanın konuya ilişkin saptadığı diğer oumlnemli bir bulgu ise goumlccedil etmiş
olanların goumlccedil ettikleri Diyarbakır kentinde ekonomik sorunlarının devam etmiş olmasıdır
Başka bir deyişle ccedilocukların anlatımlarına dayanarak goumlccedil edilen yeni yerleşim yerlerinde
ekonomik sorunların ccediloumlzuumllmesi yerine giderek daha da koumltuumlleştiğinin saptanmış olmasıdır
Ccediluumlnkuuml ccedilocukların 81‟i ailelerinin kente goumlccedil etmekle birlikte ekonomik sorunları yaşamaya
devam ettiklerini dile getirmişlerdir Sadece 143‟uuml herhangi bir sorunları olmadığını
belirtmişlerdir
Goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan ccedilok sayıda olumsuz etkenin (işsizlik yoksulluk dışlanma
aile ccediloumlzuumllmesi goumlccedil edilen yerlerde ortaya ccedilıkan ccediloumlkuumlntuuml alanları enformel denetimin
zayıflaması kentin succedilluluk accedilısından cazip ve elverişli koşullar iccedilermesi ccedilocukların
sokaklarda ccedilalışmak zorunda kalmaları gibi) ccedilocukların succedila youmlnelmelerinde katkısı olduğunu
tahmin etmek muumlmkuumlnduumlr
42 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-EKONOMĠK OumlZELLĠKLERĠ
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların duumlşuumlk ekonomik bir duumlzeye sahip ailelerin
ccedilocukları olduklarını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Zaten soumlz konusu ccedilocukların oumlnemli bir oranı
ailenin ekonomik durumu ve aile iccedilindeki sorunlardan dolayı sokakları mesken edinmek
zorunda kalmışlardır Aile iccedilinde yaşanan sorunların bazılarının da ekonomik kaynaklı olduğu
bir gerccedilektir
421 Ccedilocuklarının Ailelerinin Ekonomik Durumlarına ĠliĢkin Bulgular
Araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların kalabalık bir aile yapısına sahip oldukları
soumlylenebilir Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 67‟si) 4 ve daha fazla kardeşe sahiptir
Ccedilocuklara babalarının uumlcret getirici bir işte ccedilalışıp ccedilalışmadıkları konusunda
youmlneltilen bir soruya 766‟sının ldquobabalarının ccedilalıştıklarırdquo şeklinde yanıtlamışlardır Geriye
kalan 234‟uuml ise ldquoccedilalışmadıklarınırdquo yani ldquoişsizrdquo olduklarını belirtmişlerdir Ancak belirtilen
işlerinin ağırlıklı olarak duumlşuumlk nitelikteki iş tuumlrleri olduğu goumlruumllmektedir Bu ccedilerccedilevede
ccedilocukların babalarının iş tuumlruuml olarak en ccedilok guumlndelikccediliseyyar satıcı seccedileneğini
belirtmişlerdir ( 391) Bunu esnaf ( 217) oumlzel sektoumlr işccedilisi ( 13) kamu işccedilisi ( 869)
ve memur ( 869) iş tuumlrlerine ilişkin oranlar izlemektedir Aynı şekilde ccedilocukların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
287
annelerinin de uumlcret getirici işlerde ccedilalıştıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran da son derece kuumlccediluumlk
duumlzeydedir Ccedilocukların annelerinin 167‟sinin uumlcret getirici bir işte ccedilalıştığını 833‟uuml de
ccedilalışmadığını belirtmiştir
Araştırmanın yapıldığı doumlnemde ccedilocukların 80‟i ailelerinin aylık gelirlerinin 700
TL‟den daha aşağı olduğunu belirtmişlerdir Bunların yaklaşık olarak yarıya yakını 500
TL‟den aşağı bir gelire sahip ailelere mensup ccedilocuklar olduğu saptanmıştır Succedil işleyen
sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan bazı ccedilocukların ailelerini ekonomik kategorilerinden
hangisine yerleştirdiklerini oumlğrenme ccedilerccedilevesinde sorulan bir soruya verilen yanıtlara ilişkin
gerccedilekleşen dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 3 Ccedilocukların Ailelerini Ekonomik Accedilıdan Hangi Duumlzeyde Goumlrduumlklerinin Dağılımı
Ailelerini Hangi Kategoride Goumlrduumlkleri Sayı
Fakir 21 700
Ccedilok fakir 7 233
Orta gelirli 2 67
Toplam 30 1000
Bu tabloda ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ( 933‟uuml) ailelerini ldquofakirrdquo kategorisine
yerleştirdikleri goumlruumllmektedir Kendi konumlarını ldquoorta gelirlirdquo olarak belirten sadece 2 ccedilocuk
bulunmaktadır Ccedilocuklarla goumlruumlşme esnasında ccedilocukların oumlnemli bir oranı sokakta olmanın
veya sokakta ccedilalışmanın temel nedenini ekonomik sorunlarla ilinti olduğunu belirtmişlerdir
Onlar sokakta uumlcret getirici işlerde ccedilalışmakla ailenin geccedilimine katkıda bulunduklarını ifade
etmişlerdir Sokakta yaşayan bazı ccedilocuklar da ailenin ekonomik duumlzeyinden kaynaklı
sorunların yanı sıra aile iccedili sorunlardan veya ebeveynsel denetim yoksunluğundan sokağı
mesken edinmek durumunda kaldıklarını ileri suumlrmuumlşlerdir
Bazı aileler de birden ccedilok ccedilocuk ccedilalışmak durumunda kalabilmektedir Ccedilocukların
633‟uuml ccedilalışan kardeşinin olmadığını belirtirken yaklaşık olarak 37‟si de ccedilalışan kardeşinin
olduğunu ifade etmişlerdir Ccedilalışan kardeşinin olduğunu belirtenlerden 8‟i 1 kardeşinin 3‟uuml
de 2 kardeşinin kendileri gibi aile buumltccedilesine katkıda bulunmak iccedilin ccedilalıştıklarını
belirtmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
288
43 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-KUumlLTUumlREL OumlZELLĠKLERĠ
431 Ccedilocukların Okul ve Oumlğrenim Durumlarına ĠliĢkin Bulgular
Burada ccedilocukların okul veya oumlğrenim yaşamlarına ilişkin değişkenler ele alınacaktır
Ccediluumlnkuuml okul ccedilağında olan ccedilocuklar accedilısından okul yaşamlarının oumlncelikli bir konumda olması
gerekirken onların sokakta yaşam muumlcadelesine girişmeleri ve bu girişimlerinin onların
oumlğrenim suumlreccedillerini nasıl etkilediği hususunun bilinmesi oumlnem arz etmektedir
Ccedilocuklarının oumlğrenim duumlzeylerine ilişkin veriler soumlz konusu ccedilocukların 30‟unun
ilkoumlğretimim 1 kademesinden mezunu olduklarını 10‟unun ilkoumlğretimi terk ettiklerini
23‟uumlnuumln ilkoumlğretim mezunu 233‟uumlnuumln de ilkoumlğretime devam eden ccedilocuklar olduğunu
ortaya koymaktadır Okur yazar olmayan ccedilocuk oranı 67 ve aynı şekilde ldquookur yazar
ancak herhangi bir okul mezunu olmayanlarınrdquo oranı da 67 olarak elde edilmiştir
Araştırma grubundaki ccedilocukların babalarının oumlğrenim duumlzeylerinin ise duumlşuumlk olduğu
goumlzlemlenmiştir Succedillu ccedilocukların babalarının 267‟sinin ldquookur yazar olmadığırdquo
167‟sinin ldquoher hangi bir okul mezunu olmadığırdquo 333‟uumlnuumln de ldquoilkokul (ilkoumlğretimin 1
kademesi) mezunu olduğurdquo ve sadece 10‟unun ise ldquolise mezunu olduğurdquo goumlruumllmuumlştuumlr
Annelerinin oumlğrenim duumlzeylerine bakıldığında ise 90‟ının okur yazar bile olmadığı sadece
67‟sinin ilkokul mezunu ve 33‟uumlnuumln de ilkokulu terk ettikleri verisi elde edilmiştir
Ccedilocukların oumlğrenim durumlarına ilişkin diğer veriler de aşağıda belirtilmiştir
Tablo 4 Ccedilocukların Şu Anda Okula Devam Edip-Etmediklerinin Dağılımı
Okula Devam Etme Durumu Sayı
Evet devam ediyorum 14 467 Hayır devam etmiyorum 16 533 Toplam 30 1000
Tabloya bakıldığında ccedilocukların yarısından biraz fazlasının okula devam etmedikleri
goumlruumllmektedir Bu ccedilocukların oumlnemli bir oranının okula devam etmemiş olmaları ailelerinin
ccedilocuklarının oumlğrenimi konusunda gerekli hassasiyetleri goumlstermedikleri veya ccedilocukların bu
konuda ailelerini kendileri iccedilin bağlayıcı olarak goumlrmedikleri şeklinde yorumlanabilir
Ccedilocukların okul mekacircnları yerine sokakları tercih etmeleri onların sosyalleşme suumlreccedilleri
accedilısından sorunlar yaratacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Oumlzellikle okul ortamları bireylerin
kuumlltuumlrlenme ve gelecek beklentisi oluşturma accedilısından son derece oumlnem arz eden kurumlardır
Aynı şekilde okul bireyin denetim altında tutulması ve yasal tutumlar geliştirmeleri accedilısından
da oumlnem arz etmektedir Dolayısıyla ccedilocukların sokak mekacircnlarını tercih etmeleri onların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
289
denetim olanaklarından kaccediltıkları okul uumlzerinden mesleksel anlamda gerccedilekleştirilecek
gelecek beklentisine sahip olmadıkları ve sokaktaki sosyalleşme ajanlarını tercih ettikleri
anlamına gelmektedir Bu tercihler succedillu yaşam tarzlarını uumlretecek bir potansiyel
taşımaktadır
Okula devam eden 14 oumlğrencinin de en ccedilok ilkoumlğretim 5 sınıf ile orta oumlğretim 2
sınıfta yoğunlaşmış oldukları goumlruumllmektedir Oumlğrencilerin 429‟u ortaoumlğretim 1 sınıf
214‟uuml ilkoumlğretim 6 sınıf 143‟uuml ilkoumlğretim 5 sınıf ve geriye kalan diğerleri de ilkoumlğretim
7 ve 8 sınıfa devam ettikleri belirlenmiştir
Oumlğrenimlerini devam ettirmeyen ccedilocukların okula devam etmemelerinin gerekccedilelerine
bakıldığında ise en ccedilok aile ve kendilerinin bu konudaki ilgisizlikleri oumlne ccedilıkmaktadır
Konuya ilişkin bulgular aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 5 Ccedilocukların Eğitimlerini Devam Ettirememe Nedenlerinin Dağılımı
Okula devam Edememe Nedenleri Sayı
Ekonomik zorluklar 2 125
Ailenin ilgisizliği 5 313
Benim ilgisizliğim 5 313
Diğer 4 250
Toplam 16 1000
Burada ccedilocukların eğitimlerini devam ettirmeme nedenleri olarak en ccedilok ailelerini ve
kendilerini sorumlu goumlrmektedirler Bir anlamda ailelerinin ilgisizliklerini ve okula devam
etme konusundaki isteksizliklerini dile getirmişlerdir Araştırma grubunda bulunan ccedilocuklar
iccedilerisinde 4 ccedilocuğun hiccedil okula gitmemiş olması ailelerin bu konudaki ilgisizliklerini daha
belirgin olarak ortaya koymaktadır
Hiccedil kuşkusuz sorun ccedilocukların sadece okula goumlnderilmeleri ile giderilebilecek bir
sorun değildir Ccediluumlnkuuml okula giden oumlğrencilerin sıklıkla okuldan kaccedilıp sokaklara takıldıkları ve
oumlğrenimlerine gereken oumlnemi vermedikleri de bu araştırmada saptanan bulgular iccedilerisinde yer
almaktadır Sadece 7 oumlğrenci ( 233) okuldan hiccedil kaccedilmadıklarını belirtmiştir 4 oumlğrencinin
( 133) de hiccedil okula gitmediği duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde geriye kalan 19 oumlğrencinin ( 634) zaman
zaman okul ortamlarını terk ettikleri anlaşılmaktadır Okuldan kaccedilan oumlğrenciler okuldan
kaccedilma nedenleri olarak da en ccedilok ldquoarkadaş grubunun telkinlerinirdquo ( 684) ve ldquookumayı
sıkıcı bulmardquo ( 211) gibi gerekccedileleri oumlne suumlrmuumlşlerdir İki oumlğrenci de bu konuda ilgi
duymadıklarına ve oumlğretmenleriyle yaşadıkları sorunlara ( 106) dikkat ccedilekmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
290
Ancak oumlğrencilerin okul ile ilgili olumlu değerlendirmeler yaptıkları da saptanmıştır
Ccediloğu oumlğrenci okul ortamını daha guumlvenli daha sağlıklı ve verimli geccedilirilebilecekleri yerler
olarak resmetmişlerdir Oumlzellikle okulun iyi bir yaşam olanağını elde etme ve sportif
faaliyetlerin daha guumlvenli olarak yerine getirildiği yerler olarak değerlendirildiği dikkat
ccedilekmiştir
Okula devam etmiş olan oumlğrencilerin kendi beyanları esas alınarak okul başarılarının
genelde ldquoortardquo ( 385) ve ldquoiyirdquo( 308) kategorisinde gerccedilekleştiği goumlruumllmuumlştuumlr Geriye
kalan oumlğrencilerin sınıf geccedilme derecelerini 154‟uuml ldquogeccedilerrdquo 77‟si ldquoiyirdquo olarak
belirtmiştir İki oumlğrenci de ( 77) oumlğretmen - okul kararı ile sınıfı geccediltiğini dile getirmiştir
Ancak burada belirtilmesi gereken oumlnemli bir husus ccedilocukların ccediloğunun sokaklarda
ccedilalışmaya başladıktan sonra okul başarılarının bundan olumsuz olarak etkilenmiş olduğunu
belirtmiş olmalarıdır Buna ilişkin tablo aşağıdadır
Tablo 6 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Okul BaĢarılarının
Olumsuz Etkilenip Etkilenmediğine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Okul BaĢarısının Olumsuz
Etkilenme Durumu
Sayı
Evet 20 769
Hayır 6 231
Toplam 26 1000
Ccedilocukların 769‟unun sokakta ccedilalışmalarının onlarının oumlğrenim başarılarını
olumsuz olarak etkilediğini belirtmiş olmaları oumlnemlidir Sadece 231‟i ders başarılarının
maddi kazanccedil sağlamaya youmlnelik ccedilabalarından olumsuz olarak etkilenmediğini belirtmiştir
Sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan ccediloğu okula devam ettikleri doumlnemlerde bir yandan
eğitimlerini devam ettirirlerken oumlte yandan da ailelerinin iccedilinde bulundukları yoksulluğu
aşmak veya aile geccedilimine katkıda bulunmak veya en azından okul masrafları ve harccedillılıkları
konusunda ailelerine yuumlk olmamak iccedilin sokaklarda ccedilalıştıkları goumlzlenmiştir Bu durum
ccedilocuklarının eğitim durumlarının olumsuz etkilenmesine ve ileride okuldan ayrılmaya yol
accedilabileceğini akla getirmektedir
43 2 AraĢtırma Grubunun Aile Yapısına ĠliĢkin Bulgular
Succedil değişkenleri iccedilerisinde succedilla ilintili olan faktoumlrlerin başında aile ve aileye ilişkin
unsurlar gelmektedir Sampson ve Laub (1993) succedil davranışının oumlnemli oumllccediluumlde bireylerin
ebeveynlere olan bağlılıklarının zayıflaması ve ebeveynsel denetim ve disiplinin
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
291
istikrarsızlaşmasıyla meydana geldiğini ileri suumlrmektedirler Onlar succedillu davranışlarla ilintili
ailesel etkenleri şu şekilde belirtmektedirler 1Ebeveynsel disipline ilişkin sorunlar (duumlzensiz
tehdit edici ve cezalandırıcısert olması gibi) 2 Ebeveynsel denetimin duumlşuumlk olması 3
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından dışlanmaları 4 Ccedilocukların ebeveynleri ile olan duygusal
bağlılıklarının zayıf olması Farrington (1995) da gerek ccedilocuk succedilluluğunun başlangıcına ve
gerekse yetişkin succedilluluğuna ilişkin olarak oumlzellikle ebeveynsel denetimin zayıflığına ve
ccedilocuk yetiştirme pratiklerine dikkat ccedilekmektedir Loeber ve Stouthamer-Loeber (1986)
yaptıkları kapsamlı ccedilalışmalarında ebeveynsel denetim ve goumlzetlemenin yetersizliği ve
zayıflığının değişkendengesiz veya acımasızsert ebeveynsel disiplinin ebeveynsel
uyumsuzluğun ccedilocukların ebeveynleri tarafından kabul goumlrmemelerinin ve ebeveynlerin
ccedilocuklarına yeterli duumlzeyde ilgi goumlstermemelerinin succedilluluğun oumlnde gelen aileye ilişkin
unsurları olduğunu ortaya koymuşlardır (bkz Farrington 1997387)
Succedillulukla ilintili olarak aileye ilişkin ccedilok sayıda değişken soumlz konusudur Succedillulukla
yakından ilintili olarak goumlruumllen aileye ilişkin faktoumlrlerden bazıları şu şekilde belirtilebilir 1
Aile bireylerinden succedil işleyenlerin olması 2 Ebeveynlerin uyuşturucu ve alkol vb
bağımlılıklarının olması 3 Aile parccedilalanması 4 Aile iccedili fiziksel şiddetin veya aile iccedili
ccedilatışmasının varlığı 5 Ebeveynlerin ccedilocuklarına karşı ilgisizlikleri 6 Ebeveynlerin aile
iccedilindeki sorunlu otorite yapıları denetim ve disiplin uygulamaları 7 Ccedilocukların yetersiz ve
yanlış sosyalleşmeleri 8 Aile bireyleri veya ebeveynler arasındaki geccedilimsizlikler 9Ailenin
iccedilinde bulunduğu olumsuz ekonomik koşullar veya geccedilim guumlccedilluumlğuuml ccedilekme10 Adoumllesanların
ebeveynlerine olan bağlılık duumlzeylerinin zayıflığı (Kızmaz 2006 108) Sokak ccedilocukları ve
sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan succedil işleyenlerin aile yapılarına ilişkin elde edilen veriler son
derece dikkat ccedilekicidir
Tablo 7 Ccedilocukların Ebeveynlerinin Hayatta Olup Olmadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Hayatta Olma Durumu Sayı
Hem annem hem de babam hayatta 23 767
Sadece annem hayatta 7 233
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan succedillu ccedilocukların yaklaşık olarak frac34 bdquouumlnuumln hem annelerinin hem de
babalarının hayatta olduğu anlaşılmaktadır Succedillu ccedilocukların 23‟uumlnuumln de babalarının
hayatta olmadığı goumlruumllmektedir Babalarının oumllmuumlş olduğunu belirten ccedilocuklara ilişkin
gerccedilekleşen oranın ccedilok kuumlccediluumlmsenecek duumlzeyde olmadığı ve aynı şekilde oumlzellikle baba
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
292
denetiminden yoksun olan ccedilocukların succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ebeveynleri ile kaldıkları
( 70) saptanmıştır Aynı şekilde 23‟uuml sadece anneleriyle kaldıklarını 67‟si (2 ccedilocuk)
de akrabalarında kaldıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların sağlıklı bir sosyalleşme suumlrecini yaşamalarında oumlnemli olan bir husus da
ebeveynlerin birlikte oluşudur Oumlzellikle boşanmış veya anne veya babanın evi terk ettiği aile
biccediliminde ccedilocukların sosyalleşmelerinin problemli olabileceği ihtimal dacirchilindedir Anne
veya babanın evi terk etmesi ccedilocuklarda da evi terk etmeye ilişkin bir eğilimin ortaya
ccedilıkmasını tetikleyebilmektedir Burada ccedilocuk babanın evi terk etmiş olması veya oumllmuumlş
olması nedeniyle geccedilim guumlccedilluumlğuumlne ilişkin ekonomik sorunlarını aşabilmek iccedilin sokağa
youmlnelebildiği gibi aynı şekilde ebeveynsel denetimin zayıflaması nedeniyle de sokağı mesken
tutma veya evi terk etme youmlnuumlnde bir tutum geliştirebileceği soumlylenebilir Sokağı mesken
edinen ve oumlzellikle de ebeveynsel veya ailesel destekten denetimden yoksun olan ccedilocukların
succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini tahmin etmek guumlccedil değildir Ccedilocuklara
ebeveynlerinin birliktelik veya aynı evi paylaşma durumlarını saptama ccedilerccedilevesinde bir soru
youmlneltilmiştir Verilen yanıtlar ve buna ilişkin dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 8 Ebeveynlerin Beraber YaĢayıp-YaĢamadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Birlikteliği Sayı
Evet 19 633
Hayır 11 367
Toplam 30 1000
Ccedilocukların 63‟uuml ebeveynlerinin birlikte yaşadıklarını ve 367‟sinin de ayrı
yaşadıklarını belirtmişlerdir Anne ve babalarının ayrı yaşadıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran
dikkat ccedilekicidir Ebeveynlerin ayrı yaşamalarının oumlnde gelen iki temel nedeni babanın evi
terk etmesi ( 636 7 kişi) ve boşanmadır ( 273 3 kişi) Bu iki gelişme ccedilocuğu aile
denetiminden ve korumasından yoksun bırakmaktadır Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir zaman
dilimini sokaklarda geccedilirdikleri ve dolayısıyla sokakların riskli alanları ile temas etme
olanağının her zaman olanaklı olduğu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde ve aynı şekilde baba otoritesinin
yokluğu da buna eklendiğinde ccedilocuğun succedila bulaşma veya sokaklarda sapma davranış
sergileme ihtimalinin daha yuumlksek olabileceği bir gerccedilektir
Ccedilocukların aileye ilişkin yaşadıkları diğer olumsuz bir husus da aile iccedilinde karşı
karşıya geldikleri şiddet olgusudur Evde şiddet pratiklerine maruz kalan ccedilocukların eve karşı
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
293
bir hoşnutsuzluk ve soğukluk hissedecekleri bilinen bir gerccedilektir Bu durumun da ccedilocukların
evden kaccedilmalarına geceleri sokakta geccedilirmelerine veya sokakta yaşamaya youmlnelmelerine
neden olduğunu tahmin etmek guumlccedil değildir Ev ve aile bağlılığının zayıflamasının veya sapkın
akran bağlılığının yol accediltığı sokaklara takılma ve sokakları mesken edinme gerccedileği succedillulukla
ilintili risk faktoumlrlerini teşkil etmektedir Bu ccedilerccedilevede burada ccedilocukların evde maruz
kaldıkları şiddet olgusu ve ccedilocukların evden kaccedilma sıklıkları irdelenmeye ccedilalışılacaktır
Tablo 9 Ccedilocukların Aile Ġccedili Fiziksel ġiddete (dayak) Maruz Kalıp Kalmadıklarına
ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Sayı
Ailede suumlrekli dayak yerim 1 33
Ailede bazen dayak yerim 26 867
Ailede hiccedil dayak yemem 3 100
Toplam 30 1000
Burada aile iccedili şiddetten kast edilen ccedilocuğun ldquodayakrdquo yemesidir Ailede dayak ile ilgi
olarak tabloda yer alan uumlccedil seccedilenek iccedilerisinde kendilerine uygun seccedileneğin işaretlenmesinin
istendiği soruda ccedilocukların 86‟sinin ldquoailede bazen dayak yiyorumrdquo seccedileneğini
işaretledikleri goumlruumllmuumlştuumlr Suumlrekli dayak yediğini belirten sadece 1 succedillu vardır Ancak hiccedil
dayak yemediğini belirtenlerin oranı sadece 10 (uumlccedil kişi) ile sınırlı kalmıştır Bu bulgular
ccedilocukların ailede ldquosuumlreklirdquo olmasa da ldquoara sırardquo dayak gibi şiddet eylemlerine maruz
kaldıklarını goumlstermektedir Aynı şekilde bu saptama ccedilocukların aile iccedilerisinde bazı sorunlar
yaşadıklarını da goumlstermektedir Bu oranlar ccedilocukların eve karşı soğukluk hissetmelerini ve
zaman zaman eve uğramamalarını da accedilıklar niteliktedir Burada belirtilmesi gereken başka
bir husus da ccedilocuklardan hiccedil birinin aile iccedili cinsel şiddete maruz kalmadıklarını belirtmiş
olmalarıdır
Okumuş (2004 32) Diyarbakır ilinde 418 sokak ccedilocuğu uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada
ccedilocukların 38‟inin (159 ccedilocuk) aile iccedilinde ve 517‟sinin de (216) sokakta veya aile dışı
ortamda şiddet goumlrduumlğuuml youmlnuumlnde bulgular elde ettiğini belirtmektedir Bu oranlar
Diyarbakır‟da ccedilocuklara youmlnelik olarak gerccedilekleşen şiddet olgusunun yaygınlığı konusunda
bir fikir vermesi accedilısından oumlnem arz etmektedir
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmaları onları ebeveynlerine karşı bağlılık sevgi
ve ilgi duyma duumlzeylerini zayıflatarak onları succedillu mekacircn ve akranlarına itebilmektedir Evi
kendileri iccedilin problem alanı olarak duumlşuumlnmeye başlayan ccedilocuklar ev ve aileye karşı giderek
soğumaya başladıkları ve dolayısıyla eve gitmemeyi alışkanlık edinmeye başladıkları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
294
soumlylenebilir Bu durum da onları daha kriminal suumlreccedillere itebilmektedir Ccedilaykoumlyluuml vd (2006
63-64) ccedilocukların şiddet goumlrmelerinin yarattığı olumsuzlukları sosyal uyum azlığı
antisosyal ve succedil davranışı sergileme okul devamsızlığı ve okul başarısında duumlşuumlkluumlk riskli
davranışlara eğilim alkol ve madde kullanma duumlşuumlk benlik gelişimi yeme bozuklukları
depresyon ve intihara eğilimlik şeklinde belirtmektedirler
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmalarının yarattığı sorunların yanı sıra aile iccedilinde
şiddete tanıklık etmenin de onların sosyal yaşamları ve succedilluluk durumları uumlzerinde etkili
olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı tarafından
gerccedilekleştirilen bir ccedilalışmada uumllkemizde ailelerin uumlccedilte birinde aile iccedilinde fiziksel şiddetin
varlığı saptanmıştır Soumlz konusu araştırmada şiddet uygulanan hanelerin doumlrtte uumlccediluumlnde
ccedilocukların şiddete tanık oldukları bulgusu elde edilmiştir Şiddete tanıklık eden bu ccedilocukların
şiddet sonrası korku anne-babayı sevmeme iccediline kapanma saldırganlık şeklinde tepki
verdikleri goumlzlenmiştir Aile iccedili şiddet duumlzeyinin artmasında sosyo-ekonomik duumlzeyinin
duumlşuumlkluumlğuuml kadının işinin olmaması alkol bağımlılığı hanedeki birey sayısının fazla olması
ve eşlerin toplam oumlğrenim duumlzeyinin duumlşuumlkluumlğuuml gibi faktoumlrler etkili olmaktadır (bkz İccedilli ve
Arıkan 2007 40)
Tablo 10 Aile Ġccedilerisinde ġiddette Maruz Kaldıklarını Belirten Ccedilocukların ġiddette
Maruz Kalma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Nedenleri Sayı
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin 6 222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takıldığım iccedilin 3 111
Koumltuuml alışkanlık yapıcı maddeler kullandığım iccedilin 2 74
İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin 2 74
Sinirlilik ve alkol gibi babamdan kaynaklanan nedenlerden dolayı 2 74
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım iccedilin
2
74
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim
iccedilin
6
222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma Koumltuuml alışkanlık
yapıcı maddeler kullandığım iccedilin
2
74
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma İstenilen duumlzeyde
eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Toplam 27 1000
Yukarıdaki tablodan hareketle ccedilocukların en ccedilok dayağa maruz kalma gerekccedileleri
genel olarak uumlccedil başlık altında ele alınabilir Ccedilalışmak istememe istenilen miktarda eve para
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
295
goumltuumlrememe ve bazı sapkınsuccedil eylemlerini gerccedilekleştirme (hırsızlık gasp ve bağımlılık
yapıcı bazı maddeleri kullanma) veya succedillusapkın bireylerle birlikte olma Ccedilocukların
belirtilen fiziksel şiddete maruz kalma gerekccedileleri iccedilerisinde en yuumlksek oranın ccedilalışmak
istememe ve istenilen duumlzeyde paranın eve goumltuumlruumllememesi gibi seccedileneklerde yoğunlaştığı
goumlruumllmektedir ( 52) Ccedilocukların ebeveynleri tarafından ccedilalışmaya zorlanmaları belirli
miktarda para getirmeleri konusunda baskı altında tutulmaları ve şiddete maruz kalmaları
onların ebeveynlerine olan bağlılıklarını zayıflatmakta ve evden kaccedilmalarına yol
accedilabilmektedir Bazı ccedilocuklar da ebeveynlerinin arzuladığı parayı kazanmak iccedilin daha geccedil
vakitlere kadar ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar ve bu da onları sokağın risklerine daha accedilık
hale getirebilmektedir Ccediluumlnkuuml ccedilocuğun sokakları kullanma suumlresi arttıkccedila succedila eğilimli olma
ve sokağın riskleri ile yuumlzleşebilme riski de artabilmektedir Bu sebeple ebeveynlerin
ccedilocuklarını gerek ccedilalışmaya zorlamaları gerekse getirilecek para miktarını kotalandırılmaları
ccedilocuğun ebeveynlerine karşı duydukları sevgi ve bağlılığı azaltmaya yol accedilacaktır Bu da soumlz
konusu ccedilocukların sokaklardaki serseri ve sapkın bireylerle aynı mekacircnı daha fazla
kullanmaya geceyi sokakta geccedilirmeye ve dolayısıyla daha ccedilok succedila eğilimli hale gelmelerine
neden olacaktır Bu suumlreccedilten sonra da ebeveynlerin ccedilocuklarını sapkın bireylerle birlikte
olmalarını ve succedil eylemini gerccedilekleştirmelerini engelleme konusunda sergileyecekleri şiddet
davranışlarının da caydırıcılık duumlzeyi duumlşuumlk duumlzeyde kalacaktır Yukarıdaki tablodan da
anlaşılabileceği gibi bazı ebeveynler ccedilocuklarını succedillu bireylerle birlikte olmalarını ve
sapkınsuccedil eylemleri gerccedilekleştirmelerini engellemenin bir yolu olarak şiddet
uygulamaktadırlar Ancak ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik olarak sert acımasız tutum
takınmaları veya fiziksel şiddet uygulamaları ccedilocukların sapkın tutumları terk etmelerinin
aksine onların succedil duumlnyası ile daha guumlccedilluuml bağlar inşa etmelerine yol accedilabilmektedir Ancak
bazı ailelerin de samimi olarak ccedilocuklarının succedila bulaşmalarını arzulamadıkları ve bu sebeple
ccedilocuklarına goumlzdağı vermek iccedilin şiddet uyguladıkları soumlylenebilir
Tablo 11 Ccedilocukların Evden Kaccedilıp-Kaccedilmadıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Durumları Sayı
Evet 18 600
Hayır 12 400
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların evden kaccedilma sıklığı goumlruumllmektedir Araştırma
grubunda yer alan ccedilocukların yarısından fazlasının ( 60) zaman zaman ev ortamlarını terk
etmeleri onların succedilluluk eğilimlerini arttıran bir neden olmaktadır Evden kaccedilan ccedilocukların
kaccedilma sıklıklarına ilişkin oranlar da şu şekildedir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
296
Tablo 12 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Sıklıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Sıklıkları Sayı
1-2 defa 6 334
3-4 defa 4 222
5-6 defa 1 55
7 ve daha fazla 7 389
Toplam 18 1000
Evden kaccedilan ccedilocuklar iccedilerisinde 7 ve daha fazla sayıda kaccedilanlara ilişkin gerccedilekleşen
oran en yuumlksektir Bunu 1-2 defa ve 3 defa kaccedilanlara ilişkin dağılım izlemektedir Ccedilocukların
evden kaccedilmaları ebeveynlerin izinlerinin ve rızalarının dışında geceyi dışarıda geccedilirilebilecek
şekilde evden uzaklaşmaları anlamına gelmektedir Bu uzaklaşma aynı yerleşim boumllgesi ve ili
iccedilerisinde olabileceği gibi başka illere gitme şeklinde de gerccedilekleşebilmektedir Ccedilocuğun
geceyi sokakta veya başka illerde geccedilirmesi onu ccedilok sayıda sapma ve succedil eylemine karşı accedilık
hale getirebilmektedir Bazı ccedilocukların ebeveyn ve yakın akraba denetiminin hissedilmediği
ortamlarda karınlarını duyurmak ve başka yerleşim yerlerine gidebilmek iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık ve gasp gibi succedillar işleyerek gerccedilekleştirdikleri soumlylenebilir Aynı şekilde bu
ccedilocuklar sapkın tutumlar geliştirdikleri gibi sapkın eylemlere de maruz kalabilmektedirler
Tablo 13 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Nedenlerinin Dağılımı
Evden Kaccedilma Nedenleri Sayı
Evde dayağın olması 3 167
Arkadaşların teşviki 4 222
Uumlvey ccedilocuk olma 11 611
Toplam 18 1000
Ccedilocukları succedila eğilimli kılan faktoumlrler iccedilerisinde son derece oumlnem arz eden evden
kaccedilma olaylarının ortaya ccedilıkmasında etkili olan nedenlere bakıldığında en ccedilok ldquouumlvey evlat
olmardquo faktoumlruumlnuumln oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir ( 611) Bu son derece dikkat ccedilekici bir
bulgudur Uumlvey evlat olma evden kaccedilmanın bir gerekccedilesi olarak goumlruumllmektedir Uumlvey ccedilocuk
olmak evden kaccedilışı haklılaştıran bir aile ortamının varlığına goumlnderme yapmaktadır Ayrıca
uumlvey ccedilocuğun yeni ebeveyni iccedilselleştirmesi ve ona alışması son derece guumlccediltuumlr Bu durum
ebeveyn bağlılığının daha az olacağı veya ebeveynlerin uumlvey ccedilocuk uumlzerindeki denetiminin
daha az gerccedilekleşeceği şeklinde de yorumlanabilir Bundan ayrı olarak uumlvey ccedilocukların
olduğu aile ortamlarının ccedilocuk accedilısından huzur verici nitelikten uzak olabileceği veya uumlvey
baba veya anne tarafından daha fazla şiddete maruz kalabileceği de ihtimal dacirchilindedir
Evden kaccedilma nedenleri arasında diğer oumlnemli sebepler sırasıyla ldquoarkadaşların teşvikirdquo ( 22
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
297
2) ve ldquoevde dayağın olmasırdquo ( 167) goumlsterilmektedir Arkadaş veya akran etkisi bireylerin
uyumcu veya sapkın tutum geliştirmeleri uumlzerinde son derece oumlnemlidir Succedil literatuumlruumlnde
sapkın veya succedillu akran etkisinin succedilluluğun temel bir goumlstergesi olduğu konusunda yaygın
bir kanının olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilok sayıda araştırma (oumlrneğin bkz Elliott ve
Menard 1996 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002) succedil
davranışının genel olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlendiği ve aynı şekilde
succedilluların diğer succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular ortaya
koymuştur Bireyi evden kaccedilıran ve onu sokaklara youmlnelten faktoumlrlerden birinin de ldquo aile iccedili
şiddetrdquo (dayak) olması araştırma accedilısından beklenen bir husustur Evdeki şiddetin varlığı
ccedilocuğu ev dışı yeni mekacircn arayışına itmektedir Yeni mekacircn arayışı da bireylerin sapkın
akranlarla temas etme olanağını arttırmakta ve bu da onları daha ccedilok succedila eğilimli hale
getirmektedir
Tablo 14 Ccedilocukların Geceyi Sokakta Geccedilirip Geccedilirmediklerinin Dağılımı
Geceyi Sokakta Geccedilirme Durumu Sayı
Hayır 13 433
Evet 17 667
Toplam 30 1000
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı geceyi sokaklarda geccedilirdiklerini belirtmişlerdir ( 667)
Geceyi sokakta geccedilirdiklerini belirtenler iccedilerisinde en yuumlksek oran 9 ve daha fazla sayıda
sokakta gecelediğini belirten seccedilenekte gerccedilekleşmiştir ( 588) Geriye kalan diğer ccedilocuklar
da dışarıda geceleme konusunda farklı rakamları ifade etmişlerdir
44 SOKAKTA CcedilALIġMAYA ĠLĠġKĠN DEĞĠġKENLER
Burada ccedilocukların ilk olarak hangi yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başladıkları sokakta
ccedilalışma nedenleri ne duumlzeyde kazanccedil elde ettikleri ne tuumlr işler yaptıkları kazanccedillarını nasıl
değerlendirdikleri ne kadar suumlre ccedilalıştıkları ve ccedilalışmayı nasıl goumlrduumlkleri gibi konular ele
alınacaktır
Tablo 15 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢlama YaĢlarının Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma YaĢı Sayı
10 yaş ve 10 yaştan oumlnce 22 734 10 yaşından sonra 8 267 Toplam 30 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
298
Tablonun en ilginccedil bulgusu ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda ccedilalışmaya ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda başlamış olmalarıdır Tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların 734‟uuml 10
ve daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda uumlcret getirici işler yapmaya başlamışlardır Sokakta
ccedilalışma yaşının oumlzellikle en ccedilok 8 9 ve 10‟lu yaşlarda yoğunlaştığı tespit edilmiştir Ayrıca
ccedilocukların ccedilalışma yıllarına bakıldığında ise 3-4 yıl arasında ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı
433 5-6 yıl ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı 20 7-8 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin
oranı ile 1-2 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı ise 167 olarak saptanmıştır
Ccedilocukların ccedilok erken yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başlamalarının veya sokağa
takılmalarının ccedilok sayıda nedenleri vardır Bu araştırmada sokaklarda ccedilalışma gerekccedilesi
olarak şu gerekccedileler ve oranlar saptanmıştır
Tablo 16 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma Nedenleri Sayı
Yoksulluk 2 67
Para kazanma isteği 3 100
Babamın işsiz olması 2 67
Babamın hasta olması 4 133
Babamın oumlluumlmuuml 1 33
Evin geccedilimini sağlayacak başka kimsenin olmaması 4 133
Ebeveynlerimin zorlaması 6 200
Ccedilalışan arkadaş ve yakınların etkisi 2 67
Aile buumltccedilesine katkıda bulunmak 2 67
Hayat deneyimi kazanmak ve meslek edinmek 1 33
Okul ihtiyaccedillarımı karşılamak 3 100
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan sokakta ccedilalışma nedenlerinin ccedilok farklılık arz ettiği
anlaşılmaktadır Burada en ccedilok ldquoebeveynlerinin zorlamasırdquo seccedileneği belirtilmiştir Hiccedil
şuumlphesiz ccedilocukların ccedilalışmaya zorlanmaları son derece dramatik bir olaydır Ancak
ebeveynsel zorlamanın temelinde ekonomik guumlccedilluumlklerinsorunların olduğunu tahmin etmek
guumlccedil değildir Aynı şekilde bazı ccedilocuklar ldquoevin geccedilimini sağlayacak kimsenin olmayışınırdquo
bazıları ldquobabalarının hasta olmasınırdquo bazıları ldquopara kazanma isteğirdquo bazıları ldquoyoksullukrdquo
bazıları da ldquookul masraflarını ccedilıkarmakrdquo gibi nedenleri belirtmişlerdir Buumltuumln bu faktoumlrlerin
ekonomik sorunlarla ilintili değişkenler olduğu bir gerccedilektir Burada oumlzetle ccedilocukların
sokakta ccedilalışma veya sokakta bulunma nedeninin ekonomik kaynaklı olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Diyarbakır‟da sokaktaki ccedilocuklar uumlzerinde gerccedilekleştirilen araştırmalar (oumlrneğin
birkaccedil araştırma iccedilin bkz Bilgin 2008 Okumuş 2007 Guumlneş-Kalaycı 2004) aynı şekilde
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenlerinin ekonomik yoksulluk olduğu ve dolayısıyla
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
299
ccedilocukların da ailelerine maddi katkıda bulunmak ve okul masrafınıharccedillığını karşılamak iccedilin
ccedilalıştıklarını ortaya koymaktadır Sosyal Hizmetler ve Ccedilocuk Esirgeme Kurumu (SHCcedilEK)
Devlet İstatistik Enstituumlsuuml (DİE) ve UNICEF-Tuumlrkiye işbirliğiyle gerccedilekleştirilen Sokakta
Yaşayan ve Ccedilalışan Ccedilocuklarla Katılımlı Eylem Araştırması‟nın (2000) sonuccedillarına goumlre de
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenleri şu şekilde saptanmıştır Ccedilocukların 8015‟i ldquoaile
buumltccedilesine katkıda bulunmakrdquo 840‟ı harccedillığını ccedilıkarmak 496‟sı ldquoevin geccedilimini
sağlamakrdquo 344‟uuml ldquoailesi istediği iccedilinrdquo 115‟i ldquokendi istediği iccedilin ldquo ve 191‟i de
ldquocevapsızrdquo seccedileneğini işaretlemişlerdir (bkz İccedilli-Arıkan 2007 42) Araştırma kapsamında
goumlruumlşuumllen ccedilocukların sokakta yaptıkları işler ise şunlardır
Tablo 17 Ccedilocukların Sokakta Yaptıkları ĠĢ Tuumlrlerinin Dağılımı
Sokaklarda Yapılan ĠĢ Tuumlrleri Sayı
Simit satma 2 67
Ayakkabı boyama 4 133
Pazarda el arabası ile eşya taşıma 1 33
Ccediloumlp toplama 12 400
Sakız satma 4 133
Araba camı silme-yıkama 2 67
Pazar yerinde seyyar satıcılık yapma 4 133
Kuumlccediluumlk suumls eşyalarını satma 1 33
Toplam 30 100
Ccedilocuklar genel olarak sokakta seyyar satıcılık yapma ayakkabı boyama simit sakız
şeker balon su ve buz gibi eşyalar satma otomobillerin camlarını silme ccediloumlp toplama su
taşıma mezarlıklarda temizlik işleri gibi ccedilok sayıda işler yapmaktadırlar Ancak
araştırmamızda sokakta ccedilalışıp succedil işleyen ccedilocukların en ccedilok ldquoccediloumlp toplamardquo işleri yaptıkları
goumlruumllmektedir ( 40) Diyarbakır Sosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln yaptığı bir ccedilalışmada
da kentte ccediloumlp toplayarak para kazanan 500 duumlzeyinde ccedilocuk olduğu saptanmıştır (Okumuş
200732)
Ccediloumlp toplama sokaklarda ccedilocuklar tarafından yapılan en niteliksiz işlerden biridir Aynı
zamanda ccediloumlp toplama işi ccedilalışma saatleri accedilısından da oldukccedila riskli olarak
nitelendirilebilecek bir zaman dilimini kapsamaktadır Ccediloumlpler genelde akşamgece vakitleri
veya karanlık ccediloumlkmeye başladıktan sonra toplanır Bu nedenle de bu işguumlcuumlnde ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilin saldırı ve şiddete maruz kalabilme riski de soumlz konusu olabilmektedir
Araştırma grubunda goumlruumlşuumllen ccedilocukların oumlnemli bir oranının ccediloumlp toplama gibi en niteliksiz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
300
işlerden kazanccedil elde etmeye ccedilalışmaları onların iccedilinde bulundukları ekonomik sıkıntıyı
goumlstermesi accedilısından da son derece dikkat ccedilekicidir
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 50) haftanın her guumlnuuml ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların 20‟si de haftada 5ndash6 guumln ccedilalıştıklarını ifade etmişlerdir Geriye kalanlar ise
haftada 1 ile 4 guumln arasında değişen guumln sayısında ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir Aynı şekilde
ccedilocukların oumlnemli bir kısmı ( 692) okulların accedilık olduğu zamanlarda bile guumlnde en az 4-5
saat ccedilalıştıklarını dile getirmişlerdir Ccedilocukların 23‟uuml de guumlnde 2-3 saat arası ccedilalıştıklarını
ccedilocuklardan sadece ikisi okul guumlnlerinde ccedilalışmadığını belirtmiştir
Bu ccedilocukların buumlyuumlk bir oranı ( 833) Diyarbakır‟ın her boumllgesinde ccedilalıştıklarını
ifade etmişlerdir Bir anlamda soumlz konusu ccedilocukların ccedilalışma yerleri ve ortamları iccedilin
belirlenmiş her hangi bir sokak veya mekacircn soumlz konusu değildir Sadece birkaccedilı ccedilalıştıkları
belirli yer olarak tren garı ve alışveriş mekacircnlarının oumlnuumlnuuml belirtmişlerdir
Ccedilalışmanın yapıldığı tarihte ccedilocukların sokaklarda yaptıkları işlerden elde ettikleri
kazanccedillarının da ccedilok yuumlksek olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Guumlnluumlk kazanccedil olarak ccedilocukların 20‟si
1ndash2 TL 20‟si 3ndash4 TL arası 267‟si 5ndash6 TL arası 167‟si 7-8 TL arası ve 166‟sı da
9 TL ve uumlstuuml kazanccedil elde ettikleri belirlenmiştir
Ccedilocuklar kendi kazanccedillarının buumlyuumlk bir kısmını ebeveynlerine verdiklerini ifade
etmişlerdir ( 667) Geriye kalanlar da kazanccedillarını okul ihtiyaccedillarını karşılama ve giyecek
ve iccedilecek gibi bazı ihtiyaccedillarını gidermede kullandıklarını belirtmişlerdir Ccedilalışan ccedilocukların
buumlyuumlk bir kısmı ( 80‟i) eve para goumltuumlremediklerinde ebeveynlerinin bir şey demediklerini
belirtirken 133‟uuml de ebeveynlerinin şiddetine (dayak) maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
Ccedilocukların 67‟si de ebeveynlerinin tepkilerinin sadece kızma ile sınırlı kaldığını
soumlylemişlerdir
Tablo 18 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaktan Memnun Olup-Olmadıklarının Dağılımı
CcedilalıĢmadan Memnun Olma Durumu Sayı
Evet 21 700
Hayır 9 300
Toplam 30 1000
Araştırmanın ilginccedil bir bulgusu ccedilalışan ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda
ccedilalışmaktan memnun olduklarını belirtmiş olmalarıdır Ccedilocukların sokakta ccedilalışma
durumlarını olumlu olarak tanımlamalarının en oumlnemli nedeni iccedilinde bulundukları
yoksulluktur Ccedilocuklar zor ve koumltuuml koşullarda ccedilalışmak suretiyle ailelerinin ekonomik
sorunlarını gidermede kısmen de olsa yardımcı olduklarını duumlşuumlnmektedirler Ccediluumlnkuuml
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
301
ccedilocukların memnuniyet duyma nedenlerinin başında elde ettikleri kazanccedilla ailenin ( 286)
ve kendi ihtiyacını (238) karşılama gibi gerekccedileler yer almaktadır Bazı ccedilocuklar da
kazandıkları para ile kendilerini geleceğe hazırladıklarını ( 19) bazıları da arkadaş grubuyla
hoşlandıkları şeyleri yapma olanağına sahip oldukları ( 19) veya sokakta kalmayı
arzuladıklarını ( 95) ifade etmişlerdir Sokakta ccedilalışmaktan memnuniyet duymayan
ccedilocuklar da memnuniyetsizliğin nedeni olarak en ccedilok sokakta var olan riskleri ve okula
gereken oumlnemi verememelerini goumlstermişlerdir
45 SOKAKTA CcedilALIġAN VE KISMEN YAġAYAN CcedilOCUKLAR VE
SUCcedilLULUK
Bu araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların hepsi sokakta ccedilalışmaya ve yaşamaya
başladıktan sonra bir şekilde polis tarafından alıkonulmuşlardır Bu nedenle 30 ccedilocuğun hepsi
bir şekilde succedil işledikleri gerekccedilesiyle goumlzaltına alınan ve haklarında işlem yapılmış
ccedilocuklardır Yaklaşık olarak her yıl Diyarbakır Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuumlne ortalama 1500
dolayında succedil olayının intikal ettiği belirtilmektedir İntikal eden bu succedilların ağırlıklı olarak
hırsızlık yankesicilik ve kapkaccedil gibi succedil tuumlrlerinden oluştuğu goumlruumllmektedir (Guumlneş ve
Kalaycı 2004 15) Eren (2007128) de Diyarbakır il merkezi ve ilccedilelerinde 2001 yılında her
hangi bir succedil şuumlphelisi olarak yakalanıp savcılığa ccedilıkartılan ccedilocuk sayısının 1524 iken bu
rakamın 2006 yılında 100 artarak 3308‟e yuumlkselmiş olduğunu belirtmektedir
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların niccedilin goumlzaltına alındıkları hususu kendi
beyanlarına dayanarak şu şekilde tablolaştırılmıştır
Tablo 19 Ccedilocukların Polis Tarafından AlıkonulmaGoumlzaltına Alınma Sebeplerinin
Dağılımı
Goumlzaltına Alınma Sebepleri Sayı
Geceyi sokakta geccedilirdiğim iccedilin 2 67
Succedil ve sapkın eylemlerinden dolayı 25 833
Şuumlphe uumlzerine 2 67
Sokakta ccedilalıştığım iccedilin 1 33
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan da accedilık bir şekilde goumlzlemlendiği gibi ccedilocukların en ccedilok goumlzaltına
alınma nedeni işledikleri succedil ve sapma eylemlerinden dolayıdır ( 83) Burada soumlz edilen
succedil ve sapma eylemleri kapkaccedil hırsızlık kavga etmeadam yaralama madde kullanmasatma
gibi davranışlardır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
302
Tablo 20 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra SabıkaSicil Belgesi
Kaydına Sahip Olup Olmadıklarının Dağılımı
SabıkaSicil Kaydının Olup Olmadığı Sayı
Evet 14 467
Hayır 16 533
Toplam 30 1000
Ccedilocukların soumlz konusu succedil eylemlerinden dolayı ccedilok sayıda succedillardan sicil kayıtları
olduğu belirlenmiştir Ccediloğu ccedilocuk sabıka veya sicil kaydının olduğunu belirtmiştir ( 467)
Geriye kalan ccedilocuklar ise herhangi bir sabıka veya sicil kaydının olmadığını ifade etmişlerdir
( 533) Soumlz konusu bu ccedilocukların sabıka veya sicil kayıtlarına ilişkin succedillar aşağıda
belirtilmiştir
Tablo 21 Ccedilocukların Hangi Succediltan Dolayı Sabıka Kayıtlarının Olduğunun Dağılımı
Sabıkanın Olduğu Succedil Tuumlruuml Sayı
Hırsızlık yankesicilik 8 571
Kapkaccedil 1 71
Uyuşturucu madde satma ve kullanma
( esrar ve hap)
2
143
Kavga ve adam yaralama 1 71
Hırsızlık kavga ve yaralama 2 143
Toplam 14 1000
Tablodan genel olarak ccedilocukların en ccedilok sabıkası olan succedil eylemlerinin hırsızlık
yankesicilik ve uyuşturucu madde satma veya kullanma olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizde
ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin istatistikler de ccedilocukların en ccedilok hırsızlık succedilunu işlediklerini
goumlstermektedir
Tablo 22 Ccedilocukların Madde Kullanma Durumlarının Dağılımı
Madde Kullanma Durumları Sayı
Evet 26 866
Hayır 4 134
Toplam 30 1000
Aynı şekilde araştırma grubunda yer alan ccedilocukların 86‟sının bağımlılık yapıcı
madde kullandıkları saptanmıştır Madde kullanmaya ilişkin gerccedilekleşen bu oranın yuumlksek
olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışma succedil işlediği gerekccedilesiyle haklarında işlem
yapılan ccedilocuklar uumlzerine gerccedilekleştirildiği iccedilin soumlz konusu ccedilocukların uyuşturucu veya
bağımlılık yapıcı madde kullanma oranının da yuumlksek olarak gerccedilekleşebileceği oumlngoumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
303
Bu nedenle succedil işleme durumlarına bakılmaksızın sokakta yaşayan ve ccedilalışan ccedilocuklar
uumlzerine gerccedilekleştirilecek herhangi bir ccedilalışmada bu oranın daha duumlşuumlk duumlzeyde
gerccedilekleşmesi muhtemeldir Oumlrneğin Guumlngoumlr (2008) Mersin ili oumlrneğinde 510 sokaktaki
ccedilocuk uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada ccedilocukların sadece 24‟uumlnuumln madde kullandıklarını
38‟inin madde kullanan arkadaşlarının olduğu 22‟sinin succedil işleyen arkadaşlara sahip
olduklarını belirtmiştir Aynı şekilde bu ccedilocukların 90‟a yakını bu succedillu arkadaşlarla
goumlruumlştuumlklerini ( 179‟u ldquoccedilok sıkrdquo 304‟uuml ldquosıkrdquo ve 41‟i de ldquoara sırardquo) ve bu ccedilocuklardan
14‟uuml de succedil eylemi iccedilerisinde yer aldıklarını belirtmişlerdir
Tablo 23 Ccedilocukların Kullandıkları Madde Tuumlrlerinin Dağılımı
Kullanılan Madde Tuumlrleri Sayı
Sigara 6 230
Yapıştırıcı madde (bally) alkol 4 158
Uccedilucu madde (tiner) sigara 5 192
Alkol sigara esrar 2 76
Sigara esrar 3 115
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara 1 38
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara esrar 1 38
Uccedilucu madde (tiner) alkol sigara hap 4 158
Toplam 26 1000
Yukarıdaki tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların soumlz konusu maddelerden en ccedilok
sigara tiner ve bally gibi uccedilucu madde ve alkol kullandığı saptanmıştır Tablo accedilısından en
ilginccedil bulgu ccedilocukların 23‟uumlnuumln (6 ccedilocuk) esrar kullandıklarının belirlenmiş olmasıdır
Sosyolojik accedilıdan ccedilocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenleri iccedilerisinde aile
yapısı (ailenin ilgisizliği ve duygusal ihmal soumlz konusu maddeleri ailede kullanan bireylerin
varlığı parccedilalanmış aileler aile iccedilindeki fiziksel ve cinsel istismarın varlığı gibi) akran grup
yapısı (akranlardan kullanan bireylerin varlığı arkadaşlara oumlzenti ve akran baskısı grup
iccedilerisinde kendini kanıtlama maddeyi merak etme gibi) korkuyu gidermek ve cesareti
arttırmak (daha kolay succedil işleyebilmek heyecan arama mağdura ve yaptıkları sapkınsuccedil
eylemelerine karşı duyarsızlaşmak) ve sokakların yapısı (kolay elde edilebilirlik ebeveynsel
goumlzetim ve denetimin yokluğu enformel denetimin zayıflığı) en dikkat ccedilekenleri
oluşturmaktadır Bu tuumlr maddeleri kullanmak ile succedil işlemek arasında bir ilişkiden soumlz etmek
muumlmkuumlnduumlr En azından bu maddeleri kullanan ccedilocukların succedil işleme riskinin daha yuumlksek
olduğunu soumlyleyebiliriz Oumlzellikle bazı ccedilocukların bu maddeleri satın almak iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık gasp ve kapkaccedil gibi succedilları işleyerek edindikleri ileri suumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
304
Goumlruumlşme yaptığımız ccedilocukların ccediloğu esrar ve diğer bazı uyuşturucu hapları
edinmenin ccedilok kolay olduğunu ve bu maddelerin satıldığı yerleri bildiklerini ve edinmek
istediklerinde kolay temin edebildiklerini belirtmişlerdir
Tablo 24 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Bağımlılık Yapan
Maddeleri Kullanan ArkadaĢlara Sahip Olup-Olmadıklarının Dağılımı
Madde Kullanılan ArkadaĢların Varlığı Sayı
Evet 30 1000
Hayır - 00
Toplam 30 1000
Ayrıca araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların arkadaşlarının da kendileri gibi
bağımlılık yapıcı maddeler (sigara bally tiner alkol vb) kullandıklarını belirtmişlerdir Bu
ccedilocukların da en ccedilok esrar bally sigara ve alkol gibi maddelerden birini veya diğerleri ile
birlikte kullandıklarını ifade etmişlerdir
Bağımlılık yapıcı madde kullanma alışkanlıkları genelde belirli bir akran grubu
iccedilerisinde oumlğrenilmektedir Aynı şekilde succedil davranışının veya succedila ilişkin kalıpların da akran
grubu iccedilerisinde oumlğrenildiği hususu kriminolojide yaygın olarak kabul edilen bir goumlruumlş haline
geldiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Konuya ilişkin yapılmış ccedilok sayıda araştırma (Oumlrneğin bkz
Elliott ve Menard 1996 Elliott ve Voss 1974 Elliot Huizing ve Menard 1989 Akers vd
1979 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002 ) succedilluların birlikte
oldukları veya arkadaş edindikleri bireylerin de oumlnemli bir oranının kendileri gibi succedillu
bireylerden oluşmuş olduğunu ortaya koymuştur Bu araştırmaların succedil davranışının genel
olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlenen bir edim olduğunu ve ccedilocukların diğer
succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular saptadıkları goumlruumllmektedir Bu
ccedilerccedilevede Elliott Huizinga ve Ageton (1985) succedillu akranların succedilluluğun en oumlnemli
nedensel faktoumlrlerinden biri olduğunu ileri suumlrmektedirler Bu sebeple sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocukların succedillu ccedilocuklarla veya akranlarla temas etme riski sokaklarda olmayan
diğer ccedilocuklara kıyasla daha yuumlksek olduğu soumlylenebilir
Tablo 25 Ccedilocukların Bağımlılık Yapıcı Maddeleri Kullanma Nedenlerinin Dağılımı
Madde Kullanma Nedenleri Sayı
Arkadaş ccedilevresi ile birlikte olma ve oumlzentimerak 4 154
Can sıkıntısını gidermek eğlenmek heyecan yaratmak iccedilin 22 846
Toplam 26 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
305
Ccedilocukların bağımlılık yapıcı madde kullanma nedenlerinin başında can sıkıntısını
giderme ve eğlenmek olduğu goumlruumllmektedir Arkadaş ccedilevresine oumlzenti duyma ve kullanılan
maddeyi merak etme gibi nedenler de ikinci sırada gelmektedir
Ccedilocukların sokakta karşılaştıkları bazı riskler bedensel veya fiziksel accedilıdan kalıcı iz
bırakmasının yanı sıra sosyal ve kişisel yaşamlarını da oumlnemli oumllccediluumlde olumsuz olarak
etkileyebilmektedir Oumlrneğin ccedilocukların sokaklarda karşılaştıkları bazı şiddet eylemleri
onların travma yaşamalarına yol accedilabilecek kadar tehlikeli boyutlara ulaşabilmektedir Aynı
şekilde ccedilocuğun maruz kaldığı bu tuumlr şiddet eylemleri onları da aynı şekilde şiddet
uygulayacak bireylere doumlnuumlştuumlrebilecektir Bu ccedilerccedilevede şiddete maruz kalmak ile şiddete
youmlnelmek arasında goumlrece bir ilişkiden soumlz etmek muumlmkuumlnduumlr
Tablo 26 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Kendilerine Cinsel Tacizde
Bulunulup Bulunulmadığının Dağılımı
Cinsel Tacize Uğrama Durumu Sayı
Evet 4 133
Hayır 26 867
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloya bakıldığında ccedilocukların oumlnemli bir oranının sokakta her hangi bir
cinsel şiddete maruz kalmadıklarını goumlruumllmektedir ( 867) Ccedilocukların sadece 133‟uuml (4
kişi) cinsel şiddet eylemi ile karşı karşıya geldiklerini itiraf etmişlerdir Bunlar da kendilerine
tacizde bulunan kişilerin sokakta boş gezen serseri ccedilocuklar olduğunu belirtmişlerdir Ayrıca
araştırma grubunda bulunan ccedilocukların yarısı sokakta ccedilalışmaya başladıktan sonra sokakta
bazı kazalara maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
5 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların tuumlmuuml herhangi bir succedil şuumlphesi ile polis
tarafından goumlzaltına alınan ccedilocuklardır Soumlz konusu ccedilocukların ccediloğu hırsızlık yankesicilik
adam yaralama ve uyuşturucu madde kullanma ve satma succedillarından haklarında işlem
yapılmıştır Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların succedillulukla ilintili veya succedila
eğilimli olmalarında dikkat ccedileken bazı oumlzellikler şu şekilde belirtilebilir Ccedilocukların
ebeveynlerinin oumlğrenim duumlzeylerinin duumlşuumlk olması (annelerinin 90‟ı okuma yazma bile
bilmiyor babalarının da 43‟uuml her hangi bir okul mezunu değil) onların oumlnemli bir oranının
goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olmaları ( 70) ailelerinin son derece yoksul olmaları
(babalarının ccediloğunun duumlşuumlk nitelikli veya guumlndelikccedili iş alanlarda ccedilalıştıkları kazanccedillarının
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
306
son derece duumlşuumlk olduğu ve goumlccedil sonrası ekonomik sorunlar yaşadıkları ccedilocukların 94‟e
yakını ailelerini ldquoccedilok fakirrdquo ve ldquofakirrdquo olarak nitelendirdikleri) evden kaccedilma sıklığının
yaygınlığı ( 60) ccedilocukların bazı guumlnlerde sokaklarda sabahladıkları ( 667) sapkın ve
sokaklara takılan akranlara sahip oldukları (arkadaşlarının ccediloğu da kendileri gibi uyuşturucu
veya bağımlılık yapıcı madde kullandıkları) oumlğrenim kurumlarından ayrılmaları veya terk
etmeleri ( 53‟uuml halihazırda bir oumlğrenim kurumuna devam etmiyor) aileye ilişkin ciddi
sorunlar yaşamaları (uumlvey ccedilocuk olma 611 90‟ı evde suumlrekli ve bazen fiziksel şiddet
goumlrduumlklerini ifade etmeleri 25‟inin babasının hayatta olmaması ccedilocukların 367‟sinin
ebeveynlerinin ayrı yaşamaları) ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda sokakla tanışmaları ve sokakta ccedilalışmaya
başlamaları ( 734‟uuml 10 yaşına varmadan sokakları mesken edindikleri) yaptıkları iş
tuumlruumlnuumln son derece niteliksiz olması ( 40‟ı ccediloumlp toplama işini yapıyor) gibi etkenler sokakta
ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukları succedillu kılan faktoumlrler olarak dikkat ccedilekmektedir Bu
bulgular araştırmamızın hipotezlerini doğrular niteliktedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Ccedilocukluk
doumlneminde deneyimlenen yaşam tarzları ve yaşanılankarşılaşılan guumlccedilluumlklermağduriyetler
succedilluluğun oumlnemli belirleyicileri olarak etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilocukluk
deneyiminin olumlu ve olumsuz bir tarzda şekillenmesinde oumlzellikle de ccedilocuğun yetiştiği aile
ortamı (şiddet sevgisizlikilgisizlik yoksulluk succedillu ve sapkın bireylerin varlığı
ebeveynlerin ccedilocuk yetiştirme konusundaki bilgisiz oluşları ccedilalışma youmlnuumlnde baskılamaları
gibi) okul deneyimi succedillu akran etkileri ailenin ekonomik geccedilim sorumluluğunu omuzlarında
hissetmeleri sokakta karşılaştıkları guumlccedilluumlkler taciz ve bazı sosyo-ekonomik dezavantajlar
dominant faktoumlrler olarak etkide bulunduğu soumlylenebilir Soumlz konusu doumlnemde ccedilocukların
sorunsuz bir aile yapısı iccedilerisinde sosyalleşmelerinin sağlanması ve oumlğrenimlerine devam
edebilme olanaklarının yaratılması gerekirken sokakların riskli alanlarında yaşam
muumlcadelesine atılmaları atılmak zorunda bırakılmaları onları succedila eğilimli kılan oumlnemli bir
etken olmaktadır Oumlzellikle de aile denetiminden kaccedilan ccedilocukların sokaktaki succedillu kuumlltuumlruumln
etkisine accedilık olma riskleri daha yuumlksektir
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından oumlzellikle ccedilalıştırılmaları konusunda zorlanmaları ve
ccedilocukların istenilen duumlzeyde parayı eve goumltuumlrememeleri durumunda psikolojik ve fiziksel
şiddet goumlrmeleri ccedilocukların ccedilok para kazanmak iccedilin zamanlarını daha ccedilok sokaklarda
geccedilirmelerine veya evden kaccedilma veya eve doumlnmeme gibi sonuccedillara yol accedilabilmektedir Bu
olumsuz tutumlar bazen de ccedilocukları hırsızlık yapmaya da itebilmektedir Sonuccedil olarak
ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik bu olumsuz tutumları ccedilocukların ebeveynlerine olan
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
280
succedila daha kolay youmlnelmelerini sağladığı soumlylenebilir Cohen ve Felson tarafından geliştirilen
rutin eylem teorisi ise succedil davranışını a) motive olmuş succedillu (ergen ccedilocuklar işsiz birey
uyuşturucu bağımlılığı vb) b) uygun hedefhedeflerin varlığı (ev ve arabaların kilitlenmemiş
olması gibi) ve c) yeterli duumlzeyde koruma oumlnlemlerin olmayışı (polisin ev sahibinin ve
guumlvenlik sistemin olmayışı) gibi uumlccedil temel faktoumlruumln birlikteliği ile accedilıklamaktadır (Cohen ve
Felson 1979) Sokaklarda ccedilalışan ve yaşayan ccedilocuklar rutin aktiviteler teorisi
perspektifinden bakıldığında daha ccedilok succedila motive oldukları ve succedil işlemek iccedilin de daha ccedilok
fırsatlarla karşılaştıkları soumlylenebilir Son olarak ccedilatışma veya radikal kuramcılar da succedil veya
succedilluluk olgusunu genelde iktidarguumlccedil sınıf ccedilıkar işsizlik yoksulluk soumlmuumlruuml hiyerarşi
tabakalaşma eşitsizlik ve kapitalizm gibi kavramlar uumlzerinden analiz etmektedirler (Bkz
Barlow1993 510ndash 511 Williams III ve McShane 1999165 Hagan 1991196 Chambliss
1996 224- 231) Sokakta ccedilalışan ccedilocukların ekonomik etkenler accedilısından (gelir duumlzeyinin
duumlşuumlkluumlğuuml yoksul olmaları vb) yaklaşıldığında dezavantajlı bir pozisyonda olmaları da
onları sokağa ve succedila youmlnelten unsurlar olmaktadır
Hagan veMcCarthy (1992) sokaktaki ccedilocuk olgusunu sınıf değişkeni ccedilerccedilevesinde
irdelemektedirler Sokaktaki ccedilocuk olgusu ile succedilluluk ilişkisinin ccediloumlzuumlmlenmesinde sosyal
kontrol ile gerilim teorisi değişkenlerinin birlikte ele alınmasını oumlnerdikleri soumlz konusu
ccedilalışmalarında sokak yaşamının succedilluluk riski uumlretebileceğini ileri suumlrmektedirler Onlara
goumlre kalabalık aileye sahip olma aileye ilişkin sorunlar yaşama ve aile buumlnyesinde ortaya
ccedilıkan sorunlara bağlı olarak azalan aile ve okul denetimi bireyi daha ccedilok sokağa itmekte bu
da succedilluluk riskini arttırmaktadır
Succedil teorileri genel olarak duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde ccedilocukların succedila eğilimli olmalarında ccedilok
sayıda değişkenin oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir Bu etkenler goumlccedil aşırı kentleşme sosyal
ccediloumlzuumllmelerin gerccedilekleşmesi sokakların ccediloumlkuumlntuuml alanlarına doumlnuumlşmesi succedillu kuumlltuumlrlerin
varlığı aile yapılarının zayıflaması aileye ilişkin sorunların varlığı yoksulluk işsizlik alt
sınıfa mensup olma okul başarısızlıkları ve duumlşuumlk oumlğrenim duumlzeyi succedillu akranların varlığı
succedil işleme fırsatlarının olması ve uyuşturucubağımlılık yapıcı maddelerin kullanılması
şeklinde belirtilebilir
Ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin olarak da ccedilok sayıda risk faktoumlruuml belirtilmektedir Oumlrneğin
Seyhan ve Bahar (2006 39) ve Ada (2007 304- 309) uumllkemizde ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin
etkenler olarak sosyo-ekonomik dezavantajlar eğitim ve iş olanaklarının yetersizliği
ebeveynlerden her ikisinin veya birisinin olmaması iccedilgoumlccedil işsizlik gecekondulaşma ve teroumlr
gibi faktoumlrleri goumlstermektedirler Bunun yanı sıra ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin genel faktoumlrler
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
281
olarak doğum oumlncesi ve doğum esnasında ortaya ccedilıkan olumsuzluklar hiperaktiflik veya
fevrilik ebeveyn denetimi disiplinsel tutumların zayıflığı ya da bozuk oluşu parccedilalanmış
aile ebeveynsel succedilluluk ailelerinin kalabalık oluşu sosyoekonomik dezavantajlılık akran
etkileri okul etkileri duumlşuumlk zeka duumlşuumlk okul başarısı ve okula devamsızlık gibi etkenlerden
soumlz edilmektedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Robins (1979)
yetişkin antisosyal davranışına ccedilocukluk antisosyal davranışının yol accediltığını ileri suumlrerek
antisosyal kişiliğin koumlkeninin ccedilocukluk doumlneminde aranması gerektiğini vurgulamaktadır
Kriminal davranışın madde kullanma (alkol ve uyuşturucu) ile oumlğrenim suumlrecini sonlandırma
gibi ccedilocukluğun ilk doumlnemlerinde ortaya ccedilıkan bazı davranışsal problemlerden
etkilenebileceği belirtilmektedir Erken doumlnemlerde başlayan madde kullanımı ile succedil
arasındaki ilişkiye odaklanan araştırma sayısı oldukccedila fazladır Bu araştırmalardan bazıları
alkol ve uyuşturucu kullanan adoumllesanların alkol ve uyuşturucu kullanmayanlara kıyasla daha
ccedilok kavga ettikleri hırsızlık olaylarını gerccedilekleştirdikleri ve succedil işledikleri sonucunu elde
etmişlerdir Kriminal davranışı etkileyen diğer bir davranışsal problem de erken yaşlarda
okuldan ayrılmak veya okulu terk etmektir Bunun da bireylerin gelecekte herhangi bir işe
sahip olabilme olanağını riske edeceği iccedilin sapma veya succedillulukta etkili olabileceği
belirtilmektedir (Ge vd 2001 735) Moffitt (1993) de Gottfredson ve Hirschi (1990)‟nin
iddia ettiklerine benzer biccedilimde succedilluluğun suumlreklilik arz etmesinin temelinde ldquoduumlşuumlk benlik
denetiminirdquo goumlrmektedir Bilindiği gibi bireylerin benliksel gelişimleri oumlnemli oumllccediluumlde
ccedilocukluk doumlnemlerinde gerccedilekleşmekte ve dolayısıyla benlik gelişiminde belirleyici
unsurların başında aile gelmektedir Patterson vd (1989) ise aile ortamı iccedilerisinde gelişen
anti - sosyal eğilimlerin bireyin okul ve akran ortamları iccedilerisindeki ilişkilerini etkilediğini
ileri suumlrmektedir Bireylerin oumlzellikle toplum yanlısı sosyal ilişkilerden yalıtılmaları onların
succedila katılma veya succedil işleme olasılıklarını arttırmaktadır Bu accedilıklamalar ışığında ccedilok kuumlccediluumlk
yaşlarda veya ccedilocukluk doumlnemlerinde ccedilocukların sokağı mesken edinmeleri ve aile iccedilerisinde
bazı olumsuzluklar yaşamaları ve dezavantajlı bir pozisyonda sosyalleşmeleri onların
krimanal youmlnelmelerinde etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
282
3 ARAġTIRMANIN METODOLOJĠSĠ
31 AraĢtırmanın Konusu ve Amacı
Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu boumllgeleri genelinde teroumlrle muumlcadele kapsamında
suumlrduumlruumllen ccedilatışma konsepti iccedilerisinde ccedilok sayıda insan guumlvenlik nedeniyle goumlccedil etmek
zorunda kalmış veya goumlccedil ettirilmiştir Soumlz konusu goumlccedil olgusundan en ccedilok etkilenen illerden
biri Diyarbakır ilidir Aldığı yuumlksek orandaki goumlccedil ile birlikte Diyarbakır ili yoksulluk işsizlik
aile parccedilalanması sosyal dokunun tahribatı fuhuş succedil ve şiddet olaylarında artış gibi ciddi
sorunlarla karşı karşıya gelmiştir 2004 yılında Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar
Genel Muumlduumlrluumlğuuml buumlnyesinde hazırlanan bir raporda Diyarbakır ilinde yaşayan ccedilocukların
buumlyuumlk bir oranının sokaklarda yuumlksek riskler altında yaşadıkları tespitine yer vermektedir
(Guumlneş ve Kalaycı 200415)
Bu araştırmanın konusunu Diyarbakır il oumlrneğinde sokakta ccedilalışan ve succedil isnadı ile
alıkonulan ccedilocuklar oluşturmaktadır Araştırmanın amacı ise sokakta ccedilalışma ve sokağı
mesken edinme ile succedilluluk arasındaki ilişkiyi irdelemektir Bu ccedilerccedilevede sokakta ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilerisinde succedila bulaşan ccedilocukların nasıl bir profil sergilediklerini ortaya koymak ta
bu araştırmanın oumlnemli bir amacını oluşturmaktadır Bu kapsamda araştırma grubunda yer
alan ccedilocukların sosyo-demografik kuumlltuumlrel ve ekonomik oumlzellikleri saptanmaya ccedilalışılmıştır
Ayrıca bu araştırma kapsamında sokakta ccedilalışan ccedilocukların eve ilişkin tutumları (evden
kaccedilma durumları gibi) en ccedilok hangi succedil tuumlrlerini işledikleri bu succedilları niccedilin işledikleri
madde kullanma durumları sokakta yaptıkları iş tuumlrleri ve sokakta ccedilalışmaya nasıl baktıkları
gibi konuların accedilıklanması da amaccedillanmıştır
32 AraĢtırmanın Evren ve Youmlntemi
Araştırmanın evrenini Diyarbakır kent merkezinde succedil isnadı ile alıkonulan sokakta
ccedilalışan ccedilocuklar oluşturmaktadır Araştırma kapsamında Diyarbakır ilinde 10 7 2005- 15 9
2005 tarihleri arasında her hangi bir succedil istinadı ile Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuuml‟ne getirilen ve
haklarında işlem yapılan 30 ccedilocuk bulunmaktadır Soumlz konusu ccedilocuklara 62 sorudan oluşan
bir anket formu uygulanmıştır
Diyarbakır ilinde sokakta ccedilalışmak ve sokağı mesken edinmenin ccedilocukları succedil
işlemeye eğilimli kıldığı hususu araştırmanın temel varsayımını oluşturmaktadır Ccediluumlnkuuml
succedillu değerlerin oumlğrenilmesi succedilun yoğun işlendiği toplumlarda daha kolaydır Succedillu
davranışın sosyalizasyon suumlreci boyunca oumlğrenilen bir davranış olduğu yaklaşımı esas
alınırsa sokaklarda succedillu değerlerin oumlğrenilmesini olanaklı kılacak ccedilok sayıda fırsatların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
283
olduğu bir gerccedilektir Oumlzellikle ebeveyn denetimden yoksun olan ve sorunlu ilgisiz ailelere
mensup olan ccedilocukların sokak mekacircnlarında succedillu değerleri oumlğrenebilecekleri
varsayılmaktadır Araştırmanın diğer bir varsayımını da ldquosokakta ccedilalışan ccedilocuklarınrdquo
gelecekte ldquosokakta yaşayan ccedilocukrdquo veya ldquosokak ccedilocuğurdquo olmaya nazmet bir grubu teşkil
edebileceği tezi oluşturmaktadır Ccedilocukların ldquosokak ccedilocuğu olmardquo veya ldquosokakta yaşamardquo
risklerinin artmasıyla birlikte soumlz konusu grubun kriminal eğilimlilik riskinin de artabileceği
duumlşuumlnuumllmektedir Bu ccedilerccedilevede araştırmanın temel hipotezleri olarak şunlar belirtilebilir
1 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu goumlccedil eden ailelerin
ccedilocuklarıdır
2 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu aile temelinde bazı sorunları
deneyimlemiş ccedilocuklardır
3 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu duumlşuumlk gelirli ailelerin
ccedilocuklarıdır
4 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu geccedilim guumlccedilluumlklerine ilişkin
sorunları aşmada ailelerine yardımcı olmak iccedilin sokağa ccedilıkmışlardır
5 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu sapkın veya succedil işleyen
akran gruplarına sahiptir
6 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu okula ilişkin sorunlar
yaşayan ccedilocuklardır
4 ARAġTIRMANIN BULGULARI VE BU BULGULARIN
DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
41 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-DEMOGRAFĠK OumlZELLĠKLERĠ
411 AraĢtırma Grubunun Cinsiyet Durumu
Bu araştırmanın yapıldığı tarihte herhangi bir succedil istinadı ile Ccedilocuk Şube
Muumlduumlrluumlğuumlne getirilen ve anket formumuzu doldurmaya olumlu olarak yaklaşan ccedilocukların
tuumlmuuml erkek ccedilocuklardır Bu nedenle araştırma kapsamında sokakta ccedilalışan ve succedil istinadı ile
hakkında işlem yapılan ccedilocukların tuumlmuumlnuumln erkek olduğunu belirtmek muumlmkuumlnduumlr
412 AraĢtırma Grubunun YaĢ Durumu
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların 567‟si 10-14 ve 433‟uuml de 15- 18 yaş
arasında yer aldıkları tespit edilmiştir Bu bulgular ccedilocukların yarısından daha fazlasının ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda (10-14 yaş diliminde) succedil eylemleri nedeniyle Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuuml‟ne
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
284
getirildiğini goumlstermektedir Succedil işlemek iccedilin her ne kadar bu yaş dilimi son derece kuumlccediluumlk yaş
kategorilerine karşılık gelse de yapılan ccedilok sayıda araştırma kronik succedilluların veya succedilu
alışkanlık edinenlerin genelde ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda succedil işlemeye başladıklarını goumlstermektedir
Succedila başlama yaşı ile ilgili gelişmiş uumllkelerdeki kriminal kariyer araştırmalarında genelde succedil
işleme yaşının 13-15 yaş aralığında en uumlst değeri aldığı goumlruumllmuumlştuumlr (bkz Kızmaz 2006 80-
83) Bu nedenle ccedilok sayıda succedil araştırmacısı (bkz Farrington 1983 Mendelzys 1979
Gendreau Little vd 1996) ccedilocukluk doumlnemindeki davranışsal problemlerin varlığını (anti
sosyal veya succedilluluk yapıları) gelecekteki ciddi succedilluluğun oumln habercisi veya goumlstergeleri
olduğunu ileri suumlrmektedirler
Succedilluluğun gelişiminde ccedilocukluk doumlnemi son derece oumlnem arz etmektedir Kızmaz
(2006) ldquoCezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillularrdquo adlı ccedilalışmasında araştırma grubundaki
succedilluların oumlnemli bir oranının succedil işlemeye ccedilocukluk doumlnemlerinde başladıkları youmlnuumlnde
bulgular saptamıştır Soumlz konusu araştırmada goumlruumlşme esnasında succedilluların buumlyuumlk bir
kısmının ccedilocukluk doumlnemlerinde ufak tefek hırsızlıklar yaptıklarını kavga ettiklerini bazı
yaralama olaylarına karıştıklarını okuldan ve evden kaccediltıklarını yalan soumlylediklerini ve
ebeveynlerine karşı geldiklerini dile getirmişlerdir Bu husus ccedilocukluk doumlnemlerinde gelişen
succedilluluk veya antisosyal yapının gelecekteki muumlkerrer succedilluluk ile bir ilişkisinin varlığını
goumlstermektedir Bu ccedilerccedilevede yetişkinlik doumlnemindeki succedilluluğu ccedilocukluk doumlnemindeki
antisosyal yapının bir devamı olarak goumlrmek muumlmkuumlnduumlr
413AraĢtırma Grubunun Goumlccedilten Etkilenme Durumu
Araştırmanın oumlnemli bir bulgusu succedil isnadı ile haklarında işlem yapılmış ccedilocukların
oumlnemli bir oranının goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocuklarının olmasıdır Boumllgede ccedilocuk emeğinin
kullanılması dacirchil hacirclihazırda yaşanan ccediloğu sorun yaşanan goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıktığını
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Yuumlkseker‟in İstanbul ve Diyarbakır‟da zorunlu goumlccedil mağdurlarının
sorunları uumlzerine yaptığı ccedilalışmada ccedilok sayıda sorunun tespit ettiği goumlruumllmektedir Yuumlkseker
bu problemleri geleneksel geccedilim kaynaklarından kopma geccedilinme zorluğu ccedilekme işsizlik ve
yoksulluk sosyal yurttaşlık haklarından yararlanamama konut ve barınma sorunusıkıntısı
ccedilekme ccedilocuk emeğinin istismarı eğitim hakkı ve fırsatlarından yararlanamama ve
ayrımcılığa uğrama şeklinde belirtmektedir (Yuumlkseker 2006216) Oumlzellikle kent
ortamlarında yetişkin erkek ve kadınların iş bulamamaları veya ccedilalışamayacak durumda
olmaları (hastalık yaşlılık uygun işin olmayışı gibi) evin geccedilim sorumluluğunu oumlnemli oumllccediluumlde
ccedilocukların uumlstlenmesine yol accedilmıştır Bu sebeple ccedilocuk emeğinin bir geccedilim stratejisi olarak
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
285
kullanılması goumlccediluumln zorunlu bir sonucu olarak ortaya ccedilıktığı ileri suumlruumllebilir Ccedilocukların
ailelerinin goumlccedil durumlarına ilişkin veriler aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 1 Ccedilocukların Ailelerinin Goumlccedil Etmeye İlişkin Oransal Dağılımı
Goumlccedil Durumları Sayı
Başka yerden buraya goumlccedil ettik 21 700 Daha oumlnce de burada ikamet ediyorduk 9 300 Toplam 30 100
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların 70‟inin goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olduğu
goumlruumllmektedir Bu oran goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan ekonomik veya aileye ilişkin sorunların
ccedilok sayıda ccedilocuğu sokağa ittiği ve bunun da onları succedila eğilimli kıldığını goumlstermektedir Bu
oranlar goumlccedil ve succedilluluk ilişkisi konusunda bir fikir vermesi accedilısından oumlnem taşımaktadır
Burada oumlnem arz eden diğer bir bulgu da succedil işlemiş olan ccedilocukların oumlnemli bir
oranının kendi ailelerinin 1996 yılından oumlnceki yıllarda goumlccedil etmiş olduğunu belirtmiş
olmalarıdır Oumlrneğin ccedilocukların 23‟i 1992-1995 yılları arasında 62‟si de 1992 yılından
oumlnce ailelerinin goumlccedil etmiş olduklarını belirtmişlerdir Bu ccedilocuklardan sadece 3‟uuml ( 143‟uuml)
1997ndash2000 yılları arasında goumlccedil ettiklerini dile getirmişlerdir Bu verilere genel olarak
bakıldığında bu ccedilocukların ebeveynlerinin goumlccedil etme yıllarının daha ccedilok 1990 ile 1996 yılları
arasında gerccedilekleştiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu yıllar aynı zamanda uumllkemizde goumlccediluumln
kitlesel olarak gerccedilekleştirildiği yıllara karşılık gelmektedir
Bu goumlccedillerin oumlnemli bir oranı Diyarbakır ili dışından (Muş Bingoumll Mardin Siirt)
gerccedilekleşmiştir ( 571) Bunu Diyarbakır‟ın ilccedileleri ( 381) ve koumlylerine ( 48) ilişkin
oranlar izlemektedir Goumlccedil etme nedenlerine ilişkin oranlar da şu şekilde saptanmıştır
Tablo 2 Ccedilocukların Ailelerinin Diyarbakırrsquoa Goumlccedil Etme Nedenlerinin Dağılımı
Goumlccedil Etme Nedenleri Sayı
İş bulabilmek iccedilin 4 1905
Eğitim iccedilin 1 476
Teroumlr ve guumlvenlik olayları 4 1905
Akrabam ve yakın ccedilevrem olduğu iccedilin 1 476
Yoksulluk 9 4286
Diğer 3 1429
Toplam 21 10000
Ccedilocuklar ebeveynlerinin goumlccedil nedenlerine ilişkin olarak en ccedilok ekonomik sorunları
gerekccedile goumlstermişlerdir Oumlrneğin ccedilocukların kendi ailelerinin 428‟i ldquoyoksullukrdquo ve
19‟u da ldquoiş bulabilmekrdquo gibi nedenlerle yerleşim yerlerini değiştirdiklerini belirtmişlerdir Bu
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
286
iki seccedileneğin toplamı yaklaşık olarak 62‟yi bulmaktadır ldquoTeroumlr ve guumlvenlik olaylarırdquo
nedeniyle goumlccedil etmiş olduklarını belirtenlerin oranı ise sadece 19 ile sınırlı kalmıştır
Ccedilocukların 142‟si de aile iccedili tartışma boşanma deprem korkusu gibi diğer nedenlerden
dolayı goumlccedil ettiklerini ifade etmiştir
Ancak araştırmanın konuya ilişkin saptadığı diğer oumlnemli bir bulgu ise goumlccedil etmiş
olanların goumlccedil ettikleri Diyarbakır kentinde ekonomik sorunlarının devam etmiş olmasıdır
Başka bir deyişle ccedilocukların anlatımlarına dayanarak goumlccedil edilen yeni yerleşim yerlerinde
ekonomik sorunların ccediloumlzuumllmesi yerine giderek daha da koumltuumlleştiğinin saptanmış olmasıdır
Ccediluumlnkuuml ccedilocukların 81‟i ailelerinin kente goumlccedil etmekle birlikte ekonomik sorunları yaşamaya
devam ettiklerini dile getirmişlerdir Sadece 143‟uuml herhangi bir sorunları olmadığını
belirtmişlerdir
Goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan ccedilok sayıda olumsuz etkenin (işsizlik yoksulluk dışlanma
aile ccediloumlzuumllmesi goumlccedil edilen yerlerde ortaya ccedilıkan ccediloumlkuumlntuuml alanları enformel denetimin
zayıflaması kentin succedilluluk accedilısından cazip ve elverişli koşullar iccedilermesi ccedilocukların
sokaklarda ccedilalışmak zorunda kalmaları gibi) ccedilocukların succedila youmlnelmelerinde katkısı olduğunu
tahmin etmek muumlmkuumlnduumlr
42 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-EKONOMĠK OumlZELLĠKLERĠ
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların duumlşuumlk ekonomik bir duumlzeye sahip ailelerin
ccedilocukları olduklarını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Zaten soumlz konusu ccedilocukların oumlnemli bir oranı
ailenin ekonomik durumu ve aile iccedilindeki sorunlardan dolayı sokakları mesken edinmek
zorunda kalmışlardır Aile iccedilinde yaşanan sorunların bazılarının da ekonomik kaynaklı olduğu
bir gerccedilektir
421 Ccedilocuklarının Ailelerinin Ekonomik Durumlarına ĠliĢkin Bulgular
Araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların kalabalık bir aile yapısına sahip oldukları
soumlylenebilir Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 67‟si) 4 ve daha fazla kardeşe sahiptir
Ccedilocuklara babalarının uumlcret getirici bir işte ccedilalışıp ccedilalışmadıkları konusunda
youmlneltilen bir soruya 766‟sının ldquobabalarının ccedilalıştıklarırdquo şeklinde yanıtlamışlardır Geriye
kalan 234‟uuml ise ldquoccedilalışmadıklarınırdquo yani ldquoişsizrdquo olduklarını belirtmişlerdir Ancak belirtilen
işlerinin ağırlıklı olarak duumlşuumlk nitelikteki iş tuumlrleri olduğu goumlruumllmektedir Bu ccedilerccedilevede
ccedilocukların babalarının iş tuumlruuml olarak en ccedilok guumlndelikccediliseyyar satıcı seccedileneğini
belirtmişlerdir ( 391) Bunu esnaf ( 217) oumlzel sektoumlr işccedilisi ( 13) kamu işccedilisi ( 869)
ve memur ( 869) iş tuumlrlerine ilişkin oranlar izlemektedir Aynı şekilde ccedilocukların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
287
annelerinin de uumlcret getirici işlerde ccedilalıştıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran da son derece kuumlccediluumlk
duumlzeydedir Ccedilocukların annelerinin 167‟sinin uumlcret getirici bir işte ccedilalıştığını 833‟uuml de
ccedilalışmadığını belirtmiştir
Araştırmanın yapıldığı doumlnemde ccedilocukların 80‟i ailelerinin aylık gelirlerinin 700
TL‟den daha aşağı olduğunu belirtmişlerdir Bunların yaklaşık olarak yarıya yakını 500
TL‟den aşağı bir gelire sahip ailelere mensup ccedilocuklar olduğu saptanmıştır Succedil işleyen
sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan bazı ccedilocukların ailelerini ekonomik kategorilerinden
hangisine yerleştirdiklerini oumlğrenme ccedilerccedilevesinde sorulan bir soruya verilen yanıtlara ilişkin
gerccedilekleşen dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 3 Ccedilocukların Ailelerini Ekonomik Accedilıdan Hangi Duumlzeyde Goumlrduumlklerinin Dağılımı
Ailelerini Hangi Kategoride Goumlrduumlkleri Sayı
Fakir 21 700
Ccedilok fakir 7 233
Orta gelirli 2 67
Toplam 30 1000
Bu tabloda ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ( 933‟uuml) ailelerini ldquofakirrdquo kategorisine
yerleştirdikleri goumlruumllmektedir Kendi konumlarını ldquoorta gelirlirdquo olarak belirten sadece 2 ccedilocuk
bulunmaktadır Ccedilocuklarla goumlruumlşme esnasında ccedilocukların oumlnemli bir oranı sokakta olmanın
veya sokakta ccedilalışmanın temel nedenini ekonomik sorunlarla ilinti olduğunu belirtmişlerdir
Onlar sokakta uumlcret getirici işlerde ccedilalışmakla ailenin geccedilimine katkıda bulunduklarını ifade
etmişlerdir Sokakta yaşayan bazı ccedilocuklar da ailenin ekonomik duumlzeyinden kaynaklı
sorunların yanı sıra aile iccedili sorunlardan veya ebeveynsel denetim yoksunluğundan sokağı
mesken edinmek durumunda kaldıklarını ileri suumlrmuumlşlerdir
Bazı aileler de birden ccedilok ccedilocuk ccedilalışmak durumunda kalabilmektedir Ccedilocukların
633‟uuml ccedilalışan kardeşinin olmadığını belirtirken yaklaşık olarak 37‟si de ccedilalışan kardeşinin
olduğunu ifade etmişlerdir Ccedilalışan kardeşinin olduğunu belirtenlerden 8‟i 1 kardeşinin 3‟uuml
de 2 kardeşinin kendileri gibi aile buumltccedilesine katkıda bulunmak iccedilin ccedilalıştıklarını
belirtmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
288
43 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-KUumlLTUumlREL OumlZELLĠKLERĠ
431 Ccedilocukların Okul ve Oumlğrenim Durumlarına ĠliĢkin Bulgular
Burada ccedilocukların okul veya oumlğrenim yaşamlarına ilişkin değişkenler ele alınacaktır
Ccediluumlnkuuml okul ccedilağında olan ccedilocuklar accedilısından okul yaşamlarının oumlncelikli bir konumda olması
gerekirken onların sokakta yaşam muumlcadelesine girişmeleri ve bu girişimlerinin onların
oumlğrenim suumlreccedillerini nasıl etkilediği hususunun bilinmesi oumlnem arz etmektedir
Ccedilocuklarının oumlğrenim duumlzeylerine ilişkin veriler soumlz konusu ccedilocukların 30‟unun
ilkoumlğretimim 1 kademesinden mezunu olduklarını 10‟unun ilkoumlğretimi terk ettiklerini
23‟uumlnuumln ilkoumlğretim mezunu 233‟uumlnuumln de ilkoumlğretime devam eden ccedilocuklar olduğunu
ortaya koymaktadır Okur yazar olmayan ccedilocuk oranı 67 ve aynı şekilde ldquookur yazar
ancak herhangi bir okul mezunu olmayanlarınrdquo oranı da 67 olarak elde edilmiştir
Araştırma grubundaki ccedilocukların babalarının oumlğrenim duumlzeylerinin ise duumlşuumlk olduğu
goumlzlemlenmiştir Succedillu ccedilocukların babalarının 267‟sinin ldquookur yazar olmadığırdquo
167‟sinin ldquoher hangi bir okul mezunu olmadığırdquo 333‟uumlnuumln de ldquoilkokul (ilkoumlğretimin 1
kademesi) mezunu olduğurdquo ve sadece 10‟unun ise ldquolise mezunu olduğurdquo goumlruumllmuumlştuumlr
Annelerinin oumlğrenim duumlzeylerine bakıldığında ise 90‟ının okur yazar bile olmadığı sadece
67‟sinin ilkokul mezunu ve 33‟uumlnuumln de ilkokulu terk ettikleri verisi elde edilmiştir
Ccedilocukların oumlğrenim durumlarına ilişkin diğer veriler de aşağıda belirtilmiştir
Tablo 4 Ccedilocukların Şu Anda Okula Devam Edip-Etmediklerinin Dağılımı
Okula Devam Etme Durumu Sayı
Evet devam ediyorum 14 467 Hayır devam etmiyorum 16 533 Toplam 30 1000
Tabloya bakıldığında ccedilocukların yarısından biraz fazlasının okula devam etmedikleri
goumlruumllmektedir Bu ccedilocukların oumlnemli bir oranının okula devam etmemiş olmaları ailelerinin
ccedilocuklarının oumlğrenimi konusunda gerekli hassasiyetleri goumlstermedikleri veya ccedilocukların bu
konuda ailelerini kendileri iccedilin bağlayıcı olarak goumlrmedikleri şeklinde yorumlanabilir
Ccedilocukların okul mekacircnları yerine sokakları tercih etmeleri onların sosyalleşme suumlreccedilleri
accedilısından sorunlar yaratacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Oumlzellikle okul ortamları bireylerin
kuumlltuumlrlenme ve gelecek beklentisi oluşturma accedilısından son derece oumlnem arz eden kurumlardır
Aynı şekilde okul bireyin denetim altında tutulması ve yasal tutumlar geliştirmeleri accedilısından
da oumlnem arz etmektedir Dolayısıyla ccedilocukların sokak mekacircnlarını tercih etmeleri onların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
289
denetim olanaklarından kaccediltıkları okul uumlzerinden mesleksel anlamda gerccedilekleştirilecek
gelecek beklentisine sahip olmadıkları ve sokaktaki sosyalleşme ajanlarını tercih ettikleri
anlamına gelmektedir Bu tercihler succedillu yaşam tarzlarını uumlretecek bir potansiyel
taşımaktadır
Okula devam eden 14 oumlğrencinin de en ccedilok ilkoumlğretim 5 sınıf ile orta oumlğretim 2
sınıfta yoğunlaşmış oldukları goumlruumllmektedir Oumlğrencilerin 429‟u ortaoumlğretim 1 sınıf
214‟uuml ilkoumlğretim 6 sınıf 143‟uuml ilkoumlğretim 5 sınıf ve geriye kalan diğerleri de ilkoumlğretim
7 ve 8 sınıfa devam ettikleri belirlenmiştir
Oumlğrenimlerini devam ettirmeyen ccedilocukların okula devam etmemelerinin gerekccedilelerine
bakıldığında ise en ccedilok aile ve kendilerinin bu konudaki ilgisizlikleri oumlne ccedilıkmaktadır
Konuya ilişkin bulgular aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 5 Ccedilocukların Eğitimlerini Devam Ettirememe Nedenlerinin Dağılımı
Okula devam Edememe Nedenleri Sayı
Ekonomik zorluklar 2 125
Ailenin ilgisizliği 5 313
Benim ilgisizliğim 5 313
Diğer 4 250
Toplam 16 1000
Burada ccedilocukların eğitimlerini devam ettirmeme nedenleri olarak en ccedilok ailelerini ve
kendilerini sorumlu goumlrmektedirler Bir anlamda ailelerinin ilgisizliklerini ve okula devam
etme konusundaki isteksizliklerini dile getirmişlerdir Araştırma grubunda bulunan ccedilocuklar
iccedilerisinde 4 ccedilocuğun hiccedil okula gitmemiş olması ailelerin bu konudaki ilgisizliklerini daha
belirgin olarak ortaya koymaktadır
Hiccedil kuşkusuz sorun ccedilocukların sadece okula goumlnderilmeleri ile giderilebilecek bir
sorun değildir Ccediluumlnkuuml okula giden oumlğrencilerin sıklıkla okuldan kaccedilıp sokaklara takıldıkları ve
oumlğrenimlerine gereken oumlnemi vermedikleri de bu araştırmada saptanan bulgular iccedilerisinde yer
almaktadır Sadece 7 oumlğrenci ( 233) okuldan hiccedil kaccedilmadıklarını belirtmiştir 4 oumlğrencinin
( 133) de hiccedil okula gitmediği duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde geriye kalan 19 oumlğrencinin ( 634) zaman
zaman okul ortamlarını terk ettikleri anlaşılmaktadır Okuldan kaccedilan oumlğrenciler okuldan
kaccedilma nedenleri olarak da en ccedilok ldquoarkadaş grubunun telkinlerinirdquo ( 684) ve ldquookumayı
sıkıcı bulmardquo ( 211) gibi gerekccedileleri oumlne suumlrmuumlşlerdir İki oumlğrenci de bu konuda ilgi
duymadıklarına ve oumlğretmenleriyle yaşadıkları sorunlara ( 106) dikkat ccedilekmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
290
Ancak oumlğrencilerin okul ile ilgili olumlu değerlendirmeler yaptıkları da saptanmıştır
Ccediloğu oumlğrenci okul ortamını daha guumlvenli daha sağlıklı ve verimli geccedilirilebilecekleri yerler
olarak resmetmişlerdir Oumlzellikle okulun iyi bir yaşam olanağını elde etme ve sportif
faaliyetlerin daha guumlvenli olarak yerine getirildiği yerler olarak değerlendirildiği dikkat
ccedilekmiştir
Okula devam etmiş olan oumlğrencilerin kendi beyanları esas alınarak okul başarılarının
genelde ldquoortardquo ( 385) ve ldquoiyirdquo( 308) kategorisinde gerccedilekleştiği goumlruumllmuumlştuumlr Geriye
kalan oumlğrencilerin sınıf geccedilme derecelerini 154‟uuml ldquogeccedilerrdquo 77‟si ldquoiyirdquo olarak
belirtmiştir İki oumlğrenci de ( 77) oumlğretmen - okul kararı ile sınıfı geccediltiğini dile getirmiştir
Ancak burada belirtilmesi gereken oumlnemli bir husus ccedilocukların ccediloğunun sokaklarda
ccedilalışmaya başladıktan sonra okul başarılarının bundan olumsuz olarak etkilenmiş olduğunu
belirtmiş olmalarıdır Buna ilişkin tablo aşağıdadır
Tablo 6 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Okul BaĢarılarının
Olumsuz Etkilenip Etkilenmediğine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Okul BaĢarısının Olumsuz
Etkilenme Durumu
Sayı
Evet 20 769
Hayır 6 231
Toplam 26 1000
Ccedilocukların 769‟unun sokakta ccedilalışmalarının onlarının oumlğrenim başarılarını
olumsuz olarak etkilediğini belirtmiş olmaları oumlnemlidir Sadece 231‟i ders başarılarının
maddi kazanccedil sağlamaya youmlnelik ccedilabalarından olumsuz olarak etkilenmediğini belirtmiştir
Sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan ccediloğu okula devam ettikleri doumlnemlerde bir yandan
eğitimlerini devam ettirirlerken oumlte yandan da ailelerinin iccedilinde bulundukları yoksulluğu
aşmak veya aile geccedilimine katkıda bulunmak veya en azından okul masrafları ve harccedillılıkları
konusunda ailelerine yuumlk olmamak iccedilin sokaklarda ccedilalıştıkları goumlzlenmiştir Bu durum
ccedilocuklarının eğitim durumlarının olumsuz etkilenmesine ve ileride okuldan ayrılmaya yol
accedilabileceğini akla getirmektedir
43 2 AraĢtırma Grubunun Aile Yapısına ĠliĢkin Bulgular
Succedil değişkenleri iccedilerisinde succedilla ilintili olan faktoumlrlerin başında aile ve aileye ilişkin
unsurlar gelmektedir Sampson ve Laub (1993) succedil davranışının oumlnemli oumllccediluumlde bireylerin
ebeveynlere olan bağlılıklarının zayıflaması ve ebeveynsel denetim ve disiplinin
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
291
istikrarsızlaşmasıyla meydana geldiğini ileri suumlrmektedirler Onlar succedillu davranışlarla ilintili
ailesel etkenleri şu şekilde belirtmektedirler 1Ebeveynsel disipline ilişkin sorunlar (duumlzensiz
tehdit edici ve cezalandırıcısert olması gibi) 2 Ebeveynsel denetimin duumlşuumlk olması 3
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından dışlanmaları 4 Ccedilocukların ebeveynleri ile olan duygusal
bağlılıklarının zayıf olması Farrington (1995) da gerek ccedilocuk succedilluluğunun başlangıcına ve
gerekse yetişkin succedilluluğuna ilişkin olarak oumlzellikle ebeveynsel denetimin zayıflığına ve
ccedilocuk yetiştirme pratiklerine dikkat ccedilekmektedir Loeber ve Stouthamer-Loeber (1986)
yaptıkları kapsamlı ccedilalışmalarında ebeveynsel denetim ve goumlzetlemenin yetersizliği ve
zayıflığının değişkendengesiz veya acımasızsert ebeveynsel disiplinin ebeveynsel
uyumsuzluğun ccedilocukların ebeveynleri tarafından kabul goumlrmemelerinin ve ebeveynlerin
ccedilocuklarına yeterli duumlzeyde ilgi goumlstermemelerinin succedilluluğun oumlnde gelen aileye ilişkin
unsurları olduğunu ortaya koymuşlardır (bkz Farrington 1997387)
Succedillulukla ilintili olarak aileye ilişkin ccedilok sayıda değişken soumlz konusudur Succedillulukla
yakından ilintili olarak goumlruumllen aileye ilişkin faktoumlrlerden bazıları şu şekilde belirtilebilir 1
Aile bireylerinden succedil işleyenlerin olması 2 Ebeveynlerin uyuşturucu ve alkol vb
bağımlılıklarının olması 3 Aile parccedilalanması 4 Aile iccedili fiziksel şiddetin veya aile iccedili
ccedilatışmasının varlığı 5 Ebeveynlerin ccedilocuklarına karşı ilgisizlikleri 6 Ebeveynlerin aile
iccedilindeki sorunlu otorite yapıları denetim ve disiplin uygulamaları 7 Ccedilocukların yetersiz ve
yanlış sosyalleşmeleri 8 Aile bireyleri veya ebeveynler arasındaki geccedilimsizlikler 9Ailenin
iccedilinde bulunduğu olumsuz ekonomik koşullar veya geccedilim guumlccedilluumlğuuml ccedilekme10 Adoumllesanların
ebeveynlerine olan bağlılık duumlzeylerinin zayıflığı (Kızmaz 2006 108) Sokak ccedilocukları ve
sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan succedil işleyenlerin aile yapılarına ilişkin elde edilen veriler son
derece dikkat ccedilekicidir
Tablo 7 Ccedilocukların Ebeveynlerinin Hayatta Olup Olmadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Hayatta Olma Durumu Sayı
Hem annem hem de babam hayatta 23 767
Sadece annem hayatta 7 233
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan succedillu ccedilocukların yaklaşık olarak frac34 bdquouumlnuumln hem annelerinin hem de
babalarının hayatta olduğu anlaşılmaktadır Succedillu ccedilocukların 23‟uumlnuumln de babalarının
hayatta olmadığı goumlruumllmektedir Babalarının oumllmuumlş olduğunu belirten ccedilocuklara ilişkin
gerccedilekleşen oranın ccedilok kuumlccediluumlmsenecek duumlzeyde olmadığı ve aynı şekilde oumlzellikle baba
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
292
denetiminden yoksun olan ccedilocukların succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ebeveynleri ile kaldıkları
( 70) saptanmıştır Aynı şekilde 23‟uuml sadece anneleriyle kaldıklarını 67‟si (2 ccedilocuk)
de akrabalarında kaldıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların sağlıklı bir sosyalleşme suumlrecini yaşamalarında oumlnemli olan bir husus da
ebeveynlerin birlikte oluşudur Oumlzellikle boşanmış veya anne veya babanın evi terk ettiği aile
biccediliminde ccedilocukların sosyalleşmelerinin problemli olabileceği ihtimal dacirchilindedir Anne
veya babanın evi terk etmesi ccedilocuklarda da evi terk etmeye ilişkin bir eğilimin ortaya
ccedilıkmasını tetikleyebilmektedir Burada ccedilocuk babanın evi terk etmiş olması veya oumllmuumlş
olması nedeniyle geccedilim guumlccedilluumlğuumlne ilişkin ekonomik sorunlarını aşabilmek iccedilin sokağa
youmlnelebildiği gibi aynı şekilde ebeveynsel denetimin zayıflaması nedeniyle de sokağı mesken
tutma veya evi terk etme youmlnuumlnde bir tutum geliştirebileceği soumlylenebilir Sokağı mesken
edinen ve oumlzellikle de ebeveynsel veya ailesel destekten denetimden yoksun olan ccedilocukların
succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini tahmin etmek guumlccedil değildir Ccedilocuklara
ebeveynlerinin birliktelik veya aynı evi paylaşma durumlarını saptama ccedilerccedilevesinde bir soru
youmlneltilmiştir Verilen yanıtlar ve buna ilişkin dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 8 Ebeveynlerin Beraber YaĢayıp-YaĢamadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Birlikteliği Sayı
Evet 19 633
Hayır 11 367
Toplam 30 1000
Ccedilocukların 63‟uuml ebeveynlerinin birlikte yaşadıklarını ve 367‟sinin de ayrı
yaşadıklarını belirtmişlerdir Anne ve babalarının ayrı yaşadıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran
dikkat ccedilekicidir Ebeveynlerin ayrı yaşamalarının oumlnde gelen iki temel nedeni babanın evi
terk etmesi ( 636 7 kişi) ve boşanmadır ( 273 3 kişi) Bu iki gelişme ccedilocuğu aile
denetiminden ve korumasından yoksun bırakmaktadır Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir zaman
dilimini sokaklarda geccedilirdikleri ve dolayısıyla sokakların riskli alanları ile temas etme
olanağının her zaman olanaklı olduğu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde ve aynı şekilde baba otoritesinin
yokluğu da buna eklendiğinde ccedilocuğun succedila bulaşma veya sokaklarda sapma davranış
sergileme ihtimalinin daha yuumlksek olabileceği bir gerccedilektir
Ccedilocukların aileye ilişkin yaşadıkları diğer olumsuz bir husus da aile iccedilinde karşı
karşıya geldikleri şiddet olgusudur Evde şiddet pratiklerine maruz kalan ccedilocukların eve karşı
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
293
bir hoşnutsuzluk ve soğukluk hissedecekleri bilinen bir gerccedilektir Bu durumun da ccedilocukların
evden kaccedilmalarına geceleri sokakta geccedilirmelerine veya sokakta yaşamaya youmlnelmelerine
neden olduğunu tahmin etmek guumlccedil değildir Ev ve aile bağlılığının zayıflamasının veya sapkın
akran bağlılığının yol accediltığı sokaklara takılma ve sokakları mesken edinme gerccedileği succedillulukla
ilintili risk faktoumlrlerini teşkil etmektedir Bu ccedilerccedilevede burada ccedilocukların evde maruz
kaldıkları şiddet olgusu ve ccedilocukların evden kaccedilma sıklıkları irdelenmeye ccedilalışılacaktır
Tablo 9 Ccedilocukların Aile Ġccedili Fiziksel ġiddete (dayak) Maruz Kalıp Kalmadıklarına
ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Sayı
Ailede suumlrekli dayak yerim 1 33
Ailede bazen dayak yerim 26 867
Ailede hiccedil dayak yemem 3 100
Toplam 30 1000
Burada aile iccedili şiddetten kast edilen ccedilocuğun ldquodayakrdquo yemesidir Ailede dayak ile ilgi
olarak tabloda yer alan uumlccedil seccedilenek iccedilerisinde kendilerine uygun seccedileneğin işaretlenmesinin
istendiği soruda ccedilocukların 86‟sinin ldquoailede bazen dayak yiyorumrdquo seccedileneğini
işaretledikleri goumlruumllmuumlştuumlr Suumlrekli dayak yediğini belirten sadece 1 succedillu vardır Ancak hiccedil
dayak yemediğini belirtenlerin oranı sadece 10 (uumlccedil kişi) ile sınırlı kalmıştır Bu bulgular
ccedilocukların ailede ldquosuumlreklirdquo olmasa da ldquoara sırardquo dayak gibi şiddet eylemlerine maruz
kaldıklarını goumlstermektedir Aynı şekilde bu saptama ccedilocukların aile iccedilerisinde bazı sorunlar
yaşadıklarını da goumlstermektedir Bu oranlar ccedilocukların eve karşı soğukluk hissetmelerini ve
zaman zaman eve uğramamalarını da accedilıklar niteliktedir Burada belirtilmesi gereken başka
bir husus da ccedilocuklardan hiccedil birinin aile iccedili cinsel şiddete maruz kalmadıklarını belirtmiş
olmalarıdır
Okumuş (2004 32) Diyarbakır ilinde 418 sokak ccedilocuğu uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada
ccedilocukların 38‟inin (159 ccedilocuk) aile iccedilinde ve 517‟sinin de (216) sokakta veya aile dışı
ortamda şiddet goumlrduumlğuuml youmlnuumlnde bulgular elde ettiğini belirtmektedir Bu oranlar
Diyarbakır‟da ccedilocuklara youmlnelik olarak gerccedilekleşen şiddet olgusunun yaygınlığı konusunda
bir fikir vermesi accedilısından oumlnem arz etmektedir
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmaları onları ebeveynlerine karşı bağlılık sevgi
ve ilgi duyma duumlzeylerini zayıflatarak onları succedillu mekacircn ve akranlarına itebilmektedir Evi
kendileri iccedilin problem alanı olarak duumlşuumlnmeye başlayan ccedilocuklar ev ve aileye karşı giderek
soğumaya başladıkları ve dolayısıyla eve gitmemeyi alışkanlık edinmeye başladıkları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
294
soumlylenebilir Bu durum da onları daha kriminal suumlreccedillere itebilmektedir Ccedilaykoumlyluuml vd (2006
63-64) ccedilocukların şiddet goumlrmelerinin yarattığı olumsuzlukları sosyal uyum azlığı
antisosyal ve succedil davranışı sergileme okul devamsızlığı ve okul başarısında duumlşuumlkluumlk riskli
davranışlara eğilim alkol ve madde kullanma duumlşuumlk benlik gelişimi yeme bozuklukları
depresyon ve intihara eğilimlik şeklinde belirtmektedirler
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmalarının yarattığı sorunların yanı sıra aile iccedilinde
şiddete tanıklık etmenin de onların sosyal yaşamları ve succedilluluk durumları uumlzerinde etkili
olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı tarafından
gerccedilekleştirilen bir ccedilalışmada uumllkemizde ailelerin uumlccedilte birinde aile iccedilinde fiziksel şiddetin
varlığı saptanmıştır Soumlz konusu araştırmada şiddet uygulanan hanelerin doumlrtte uumlccediluumlnde
ccedilocukların şiddete tanık oldukları bulgusu elde edilmiştir Şiddete tanıklık eden bu ccedilocukların
şiddet sonrası korku anne-babayı sevmeme iccediline kapanma saldırganlık şeklinde tepki
verdikleri goumlzlenmiştir Aile iccedili şiddet duumlzeyinin artmasında sosyo-ekonomik duumlzeyinin
duumlşuumlkluumlğuuml kadının işinin olmaması alkol bağımlılığı hanedeki birey sayısının fazla olması
ve eşlerin toplam oumlğrenim duumlzeyinin duumlşuumlkluumlğuuml gibi faktoumlrler etkili olmaktadır (bkz İccedilli ve
Arıkan 2007 40)
Tablo 10 Aile Ġccedilerisinde ġiddette Maruz Kaldıklarını Belirten Ccedilocukların ġiddette
Maruz Kalma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Nedenleri Sayı
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin 6 222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takıldığım iccedilin 3 111
Koumltuuml alışkanlık yapıcı maddeler kullandığım iccedilin 2 74
İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin 2 74
Sinirlilik ve alkol gibi babamdan kaynaklanan nedenlerden dolayı 2 74
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım iccedilin
2
74
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim
iccedilin
6
222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma Koumltuuml alışkanlık
yapıcı maddeler kullandığım iccedilin
2
74
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma İstenilen duumlzeyde
eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Toplam 27 1000
Yukarıdaki tablodan hareketle ccedilocukların en ccedilok dayağa maruz kalma gerekccedileleri
genel olarak uumlccedil başlık altında ele alınabilir Ccedilalışmak istememe istenilen miktarda eve para
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
295
goumltuumlrememe ve bazı sapkınsuccedil eylemlerini gerccedilekleştirme (hırsızlık gasp ve bağımlılık
yapıcı bazı maddeleri kullanma) veya succedillusapkın bireylerle birlikte olma Ccedilocukların
belirtilen fiziksel şiddete maruz kalma gerekccedileleri iccedilerisinde en yuumlksek oranın ccedilalışmak
istememe ve istenilen duumlzeyde paranın eve goumltuumlruumllememesi gibi seccedileneklerde yoğunlaştığı
goumlruumllmektedir ( 52) Ccedilocukların ebeveynleri tarafından ccedilalışmaya zorlanmaları belirli
miktarda para getirmeleri konusunda baskı altında tutulmaları ve şiddete maruz kalmaları
onların ebeveynlerine olan bağlılıklarını zayıflatmakta ve evden kaccedilmalarına yol
accedilabilmektedir Bazı ccedilocuklar da ebeveynlerinin arzuladığı parayı kazanmak iccedilin daha geccedil
vakitlere kadar ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar ve bu da onları sokağın risklerine daha accedilık
hale getirebilmektedir Ccediluumlnkuuml ccedilocuğun sokakları kullanma suumlresi arttıkccedila succedila eğilimli olma
ve sokağın riskleri ile yuumlzleşebilme riski de artabilmektedir Bu sebeple ebeveynlerin
ccedilocuklarını gerek ccedilalışmaya zorlamaları gerekse getirilecek para miktarını kotalandırılmaları
ccedilocuğun ebeveynlerine karşı duydukları sevgi ve bağlılığı azaltmaya yol accedilacaktır Bu da soumlz
konusu ccedilocukların sokaklardaki serseri ve sapkın bireylerle aynı mekacircnı daha fazla
kullanmaya geceyi sokakta geccedilirmeye ve dolayısıyla daha ccedilok succedila eğilimli hale gelmelerine
neden olacaktır Bu suumlreccedilten sonra da ebeveynlerin ccedilocuklarını sapkın bireylerle birlikte
olmalarını ve succedil eylemini gerccedilekleştirmelerini engelleme konusunda sergileyecekleri şiddet
davranışlarının da caydırıcılık duumlzeyi duumlşuumlk duumlzeyde kalacaktır Yukarıdaki tablodan da
anlaşılabileceği gibi bazı ebeveynler ccedilocuklarını succedillu bireylerle birlikte olmalarını ve
sapkınsuccedil eylemleri gerccedilekleştirmelerini engellemenin bir yolu olarak şiddet
uygulamaktadırlar Ancak ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik olarak sert acımasız tutum
takınmaları veya fiziksel şiddet uygulamaları ccedilocukların sapkın tutumları terk etmelerinin
aksine onların succedil duumlnyası ile daha guumlccedilluuml bağlar inşa etmelerine yol accedilabilmektedir Ancak
bazı ailelerin de samimi olarak ccedilocuklarının succedila bulaşmalarını arzulamadıkları ve bu sebeple
ccedilocuklarına goumlzdağı vermek iccedilin şiddet uyguladıkları soumlylenebilir
Tablo 11 Ccedilocukların Evden Kaccedilıp-Kaccedilmadıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Durumları Sayı
Evet 18 600
Hayır 12 400
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların evden kaccedilma sıklığı goumlruumllmektedir Araştırma
grubunda yer alan ccedilocukların yarısından fazlasının ( 60) zaman zaman ev ortamlarını terk
etmeleri onların succedilluluk eğilimlerini arttıran bir neden olmaktadır Evden kaccedilan ccedilocukların
kaccedilma sıklıklarına ilişkin oranlar da şu şekildedir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
296
Tablo 12 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Sıklıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Sıklıkları Sayı
1-2 defa 6 334
3-4 defa 4 222
5-6 defa 1 55
7 ve daha fazla 7 389
Toplam 18 1000
Evden kaccedilan ccedilocuklar iccedilerisinde 7 ve daha fazla sayıda kaccedilanlara ilişkin gerccedilekleşen
oran en yuumlksektir Bunu 1-2 defa ve 3 defa kaccedilanlara ilişkin dağılım izlemektedir Ccedilocukların
evden kaccedilmaları ebeveynlerin izinlerinin ve rızalarının dışında geceyi dışarıda geccedilirilebilecek
şekilde evden uzaklaşmaları anlamına gelmektedir Bu uzaklaşma aynı yerleşim boumllgesi ve ili
iccedilerisinde olabileceği gibi başka illere gitme şeklinde de gerccedilekleşebilmektedir Ccedilocuğun
geceyi sokakta veya başka illerde geccedilirmesi onu ccedilok sayıda sapma ve succedil eylemine karşı accedilık
hale getirebilmektedir Bazı ccedilocukların ebeveyn ve yakın akraba denetiminin hissedilmediği
ortamlarda karınlarını duyurmak ve başka yerleşim yerlerine gidebilmek iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık ve gasp gibi succedillar işleyerek gerccedilekleştirdikleri soumlylenebilir Aynı şekilde bu
ccedilocuklar sapkın tutumlar geliştirdikleri gibi sapkın eylemlere de maruz kalabilmektedirler
Tablo 13 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Nedenlerinin Dağılımı
Evden Kaccedilma Nedenleri Sayı
Evde dayağın olması 3 167
Arkadaşların teşviki 4 222
Uumlvey ccedilocuk olma 11 611
Toplam 18 1000
Ccedilocukları succedila eğilimli kılan faktoumlrler iccedilerisinde son derece oumlnem arz eden evden
kaccedilma olaylarının ortaya ccedilıkmasında etkili olan nedenlere bakıldığında en ccedilok ldquouumlvey evlat
olmardquo faktoumlruumlnuumln oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir ( 611) Bu son derece dikkat ccedilekici bir
bulgudur Uumlvey evlat olma evden kaccedilmanın bir gerekccedilesi olarak goumlruumllmektedir Uumlvey ccedilocuk
olmak evden kaccedilışı haklılaştıran bir aile ortamının varlığına goumlnderme yapmaktadır Ayrıca
uumlvey ccedilocuğun yeni ebeveyni iccedilselleştirmesi ve ona alışması son derece guumlccediltuumlr Bu durum
ebeveyn bağlılığının daha az olacağı veya ebeveynlerin uumlvey ccedilocuk uumlzerindeki denetiminin
daha az gerccedilekleşeceği şeklinde de yorumlanabilir Bundan ayrı olarak uumlvey ccedilocukların
olduğu aile ortamlarının ccedilocuk accedilısından huzur verici nitelikten uzak olabileceği veya uumlvey
baba veya anne tarafından daha fazla şiddete maruz kalabileceği de ihtimal dacirchilindedir
Evden kaccedilma nedenleri arasında diğer oumlnemli sebepler sırasıyla ldquoarkadaşların teşvikirdquo ( 22
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
297
2) ve ldquoevde dayağın olmasırdquo ( 167) goumlsterilmektedir Arkadaş veya akran etkisi bireylerin
uyumcu veya sapkın tutum geliştirmeleri uumlzerinde son derece oumlnemlidir Succedil literatuumlruumlnde
sapkın veya succedillu akran etkisinin succedilluluğun temel bir goumlstergesi olduğu konusunda yaygın
bir kanının olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilok sayıda araştırma (oumlrneğin bkz Elliott ve
Menard 1996 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002) succedil
davranışının genel olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlendiği ve aynı şekilde
succedilluların diğer succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular ortaya
koymuştur Bireyi evden kaccedilıran ve onu sokaklara youmlnelten faktoumlrlerden birinin de ldquo aile iccedili
şiddetrdquo (dayak) olması araştırma accedilısından beklenen bir husustur Evdeki şiddetin varlığı
ccedilocuğu ev dışı yeni mekacircn arayışına itmektedir Yeni mekacircn arayışı da bireylerin sapkın
akranlarla temas etme olanağını arttırmakta ve bu da onları daha ccedilok succedila eğilimli hale
getirmektedir
Tablo 14 Ccedilocukların Geceyi Sokakta Geccedilirip Geccedilirmediklerinin Dağılımı
Geceyi Sokakta Geccedilirme Durumu Sayı
Hayır 13 433
Evet 17 667
Toplam 30 1000
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı geceyi sokaklarda geccedilirdiklerini belirtmişlerdir ( 667)
Geceyi sokakta geccedilirdiklerini belirtenler iccedilerisinde en yuumlksek oran 9 ve daha fazla sayıda
sokakta gecelediğini belirten seccedilenekte gerccedilekleşmiştir ( 588) Geriye kalan diğer ccedilocuklar
da dışarıda geceleme konusunda farklı rakamları ifade etmişlerdir
44 SOKAKTA CcedilALIġMAYA ĠLĠġKĠN DEĞĠġKENLER
Burada ccedilocukların ilk olarak hangi yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başladıkları sokakta
ccedilalışma nedenleri ne duumlzeyde kazanccedil elde ettikleri ne tuumlr işler yaptıkları kazanccedillarını nasıl
değerlendirdikleri ne kadar suumlre ccedilalıştıkları ve ccedilalışmayı nasıl goumlrduumlkleri gibi konular ele
alınacaktır
Tablo 15 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢlama YaĢlarının Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma YaĢı Sayı
10 yaş ve 10 yaştan oumlnce 22 734 10 yaşından sonra 8 267 Toplam 30 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
298
Tablonun en ilginccedil bulgusu ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda ccedilalışmaya ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda başlamış olmalarıdır Tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların 734‟uuml 10
ve daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda uumlcret getirici işler yapmaya başlamışlardır Sokakta
ccedilalışma yaşının oumlzellikle en ccedilok 8 9 ve 10‟lu yaşlarda yoğunlaştığı tespit edilmiştir Ayrıca
ccedilocukların ccedilalışma yıllarına bakıldığında ise 3-4 yıl arasında ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı
433 5-6 yıl ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı 20 7-8 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin
oranı ile 1-2 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı ise 167 olarak saptanmıştır
Ccedilocukların ccedilok erken yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başlamalarının veya sokağa
takılmalarının ccedilok sayıda nedenleri vardır Bu araştırmada sokaklarda ccedilalışma gerekccedilesi
olarak şu gerekccedileler ve oranlar saptanmıştır
Tablo 16 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma Nedenleri Sayı
Yoksulluk 2 67
Para kazanma isteği 3 100
Babamın işsiz olması 2 67
Babamın hasta olması 4 133
Babamın oumlluumlmuuml 1 33
Evin geccedilimini sağlayacak başka kimsenin olmaması 4 133
Ebeveynlerimin zorlaması 6 200
Ccedilalışan arkadaş ve yakınların etkisi 2 67
Aile buumltccedilesine katkıda bulunmak 2 67
Hayat deneyimi kazanmak ve meslek edinmek 1 33
Okul ihtiyaccedillarımı karşılamak 3 100
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan sokakta ccedilalışma nedenlerinin ccedilok farklılık arz ettiği
anlaşılmaktadır Burada en ccedilok ldquoebeveynlerinin zorlamasırdquo seccedileneği belirtilmiştir Hiccedil
şuumlphesiz ccedilocukların ccedilalışmaya zorlanmaları son derece dramatik bir olaydır Ancak
ebeveynsel zorlamanın temelinde ekonomik guumlccedilluumlklerinsorunların olduğunu tahmin etmek
guumlccedil değildir Aynı şekilde bazı ccedilocuklar ldquoevin geccedilimini sağlayacak kimsenin olmayışınırdquo
bazıları ldquobabalarının hasta olmasınırdquo bazıları ldquopara kazanma isteğirdquo bazıları ldquoyoksullukrdquo
bazıları da ldquookul masraflarını ccedilıkarmakrdquo gibi nedenleri belirtmişlerdir Buumltuumln bu faktoumlrlerin
ekonomik sorunlarla ilintili değişkenler olduğu bir gerccedilektir Burada oumlzetle ccedilocukların
sokakta ccedilalışma veya sokakta bulunma nedeninin ekonomik kaynaklı olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Diyarbakır‟da sokaktaki ccedilocuklar uumlzerinde gerccedilekleştirilen araştırmalar (oumlrneğin
birkaccedil araştırma iccedilin bkz Bilgin 2008 Okumuş 2007 Guumlneş-Kalaycı 2004) aynı şekilde
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenlerinin ekonomik yoksulluk olduğu ve dolayısıyla
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
299
ccedilocukların da ailelerine maddi katkıda bulunmak ve okul masrafınıharccedillığını karşılamak iccedilin
ccedilalıştıklarını ortaya koymaktadır Sosyal Hizmetler ve Ccedilocuk Esirgeme Kurumu (SHCcedilEK)
Devlet İstatistik Enstituumlsuuml (DİE) ve UNICEF-Tuumlrkiye işbirliğiyle gerccedilekleştirilen Sokakta
Yaşayan ve Ccedilalışan Ccedilocuklarla Katılımlı Eylem Araştırması‟nın (2000) sonuccedillarına goumlre de
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenleri şu şekilde saptanmıştır Ccedilocukların 8015‟i ldquoaile
buumltccedilesine katkıda bulunmakrdquo 840‟ı harccedillığını ccedilıkarmak 496‟sı ldquoevin geccedilimini
sağlamakrdquo 344‟uuml ldquoailesi istediği iccedilinrdquo 115‟i ldquokendi istediği iccedilin ldquo ve 191‟i de
ldquocevapsızrdquo seccedileneğini işaretlemişlerdir (bkz İccedilli-Arıkan 2007 42) Araştırma kapsamında
goumlruumlşuumllen ccedilocukların sokakta yaptıkları işler ise şunlardır
Tablo 17 Ccedilocukların Sokakta Yaptıkları ĠĢ Tuumlrlerinin Dağılımı
Sokaklarda Yapılan ĠĢ Tuumlrleri Sayı
Simit satma 2 67
Ayakkabı boyama 4 133
Pazarda el arabası ile eşya taşıma 1 33
Ccediloumlp toplama 12 400
Sakız satma 4 133
Araba camı silme-yıkama 2 67
Pazar yerinde seyyar satıcılık yapma 4 133
Kuumlccediluumlk suumls eşyalarını satma 1 33
Toplam 30 100
Ccedilocuklar genel olarak sokakta seyyar satıcılık yapma ayakkabı boyama simit sakız
şeker balon su ve buz gibi eşyalar satma otomobillerin camlarını silme ccediloumlp toplama su
taşıma mezarlıklarda temizlik işleri gibi ccedilok sayıda işler yapmaktadırlar Ancak
araştırmamızda sokakta ccedilalışıp succedil işleyen ccedilocukların en ccedilok ldquoccediloumlp toplamardquo işleri yaptıkları
goumlruumllmektedir ( 40) Diyarbakır Sosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln yaptığı bir ccedilalışmada
da kentte ccediloumlp toplayarak para kazanan 500 duumlzeyinde ccedilocuk olduğu saptanmıştır (Okumuş
200732)
Ccediloumlp toplama sokaklarda ccedilocuklar tarafından yapılan en niteliksiz işlerden biridir Aynı
zamanda ccediloumlp toplama işi ccedilalışma saatleri accedilısından da oldukccedila riskli olarak
nitelendirilebilecek bir zaman dilimini kapsamaktadır Ccediloumlpler genelde akşamgece vakitleri
veya karanlık ccediloumlkmeye başladıktan sonra toplanır Bu nedenle de bu işguumlcuumlnde ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilin saldırı ve şiddete maruz kalabilme riski de soumlz konusu olabilmektedir
Araştırma grubunda goumlruumlşuumllen ccedilocukların oumlnemli bir oranının ccediloumlp toplama gibi en niteliksiz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
300
işlerden kazanccedil elde etmeye ccedilalışmaları onların iccedilinde bulundukları ekonomik sıkıntıyı
goumlstermesi accedilısından da son derece dikkat ccedilekicidir
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 50) haftanın her guumlnuuml ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların 20‟si de haftada 5ndash6 guumln ccedilalıştıklarını ifade etmişlerdir Geriye kalanlar ise
haftada 1 ile 4 guumln arasında değişen guumln sayısında ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir Aynı şekilde
ccedilocukların oumlnemli bir kısmı ( 692) okulların accedilık olduğu zamanlarda bile guumlnde en az 4-5
saat ccedilalıştıklarını dile getirmişlerdir Ccedilocukların 23‟uuml de guumlnde 2-3 saat arası ccedilalıştıklarını
ccedilocuklardan sadece ikisi okul guumlnlerinde ccedilalışmadığını belirtmiştir
Bu ccedilocukların buumlyuumlk bir oranı ( 833) Diyarbakır‟ın her boumllgesinde ccedilalıştıklarını
ifade etmişlerdir Bir anlamda soumlz konusu ccedilocukların ccedilalışma yerleri ve ortamları iccedilin
belirlenmiş her hangi bir sokak veya mekacircn soumlz konusu değildir Sadece birkaccedilı ccedilalıştıkları
belirli yer olarak tren garı ve alışveriş mekacircnlarının oumlnuumlnuuml belirtmişlerdir
Ccedilalışmanın yapıldığı tarihte ccedilocukların sokaklarda yaptıkları işlerden elde ettikleri
kazanccedillarının da ccedilok yuumlksek olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Guumlnluumlk kazanccedil olarak ccedilocukların 20‟si
1ndash2 TL 20‟si 3ndash4 TL arası 267‟si 5ndash6 TL arası 167‟si 7-8 TL arası ve 166‟sı da
9 TL ve uumlstuuml kazanccedil elde ettikleri belirlenmiştir
Ccedilocuklar kendi kazanccedillarının buumlyuumlk bir kısmını ebeveynlerine verdiklerini ifade
etmişlerdir ( 667) Geriye kalanlar da kazanccedillarını okul ihtiyaccedillarını karşılama ve giyecek
ve iccedilecek gibi bazı ihtiyaccedillarını gidermede kullandıklarını belirtmişlerdir Ccedilalışan ccedilocukların
buumlyuumlk bir kısmı ( 80‟i) eve para goumltuumlremediklerinde ebeveynlerinin bir şey demediklerini
belirtirken 133‟uuml de ebeveynlerinin şiddetine (dayak) maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
Ccedilocukların 67‟si de ebeveynlerinin tepkilerinin sadece kızma ile sınırlı kaldığını
soumlylemişlerdir
Tablo 18 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaktan Memnun Olup-Olmadıklarının Dağılımı
CcedilalıĢmadan Memnun Olma Durumu Sayı
Evet 21 700
Hayır 9 300
Toplam 30 1000
Araştırmanın ilginccedil bir bulgusu ccedilalışan ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda
ccedilalışmaktan memnun olduklarını belirtmiş olmalarıdır Ccedilocukların sokakta ccedilalışma
durumlarını olumlu olarak tanımlamalarının en oumlnemli nedeni iccedilinde bulundukları
yoksulluktur Ccedilocuklar zor ve koumltuuml koşullarda ccedilalışmak suretiyle ailelerinin ekonomik
sorunlarını gidermede kısmen de olsa yardımcı olduklarını duumlşuumlnmektedirler Ccediluumlnkuuml
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
301
ccedilocukların memnuniyet duyma nedenlerinin başında elde ettikleri kazanccedilla ailenin ( 286)
ve kendi ihtiyacını (238) karşılama gibi gerekccedileler yer almaktadır Bazı ccedilocuklar da
kazandıkları para ile kendilerini geleceğe hazırladıklarını ( 19) bazıları da arkadaş grubuyla
hoşlandıkları şeyleri yapma olanağına sahip oldukları ( 19) veya sokakta kalmayı
arzuladıklarını ( 95) ifade etmişlerdir Sokakta ccedilalışmaktan memnuniyet duymayan
ccedilocuklar da memnuniyetsizliğin nedeni olarak en ccedilok sokakta var olan riskleri ve okula
gereken oumlnemi verememelerini goumlstermişlerdir
45 SOKAKTA CcedilALIġAN VE KISMEN YAġAYAN CcedilOCUKLAR VE
SUCcedilLULUK
Bu araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların hepsi sokakta ccedilalışmaya ve yaşamaya
başladıktan sonra bir şekilde polis tarafından alıkonulmuşlardır Bu nedenle 30 ccedilocuğun hepsi
bir şekilde succedil işledikleri gerekccedilesiyle goumlzaltına alınan ve haklarında işlem yapılmış
ccedilocuklardır Yaklaşık olarak her yıl Diyarbakır Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuumlne ortalama 1500
dolayında succedil olayının intikal ettiği belirtilmektedir İntikal eden bu succedilların ağırlıklı olarak
hırsızlık yankesicilik ve kapkaccedil gibi succedil tuumlrlerinden oluştuğu goumlruumllmektedir (Guumlneş ve
Kalaycı 2004 15) Eren (2007128) de Diyarbakır il merkezi ve ilccedilelerinde 2001 yılında her
hangi bir succedil şuumlphelisi olarak yakalanıp savcılığa ccedilıkartılan ccedilocuk sayısının 1524 iken bu
rakamın 2006 yılında 100 artarak 3308‟e yuumlkselmiş olduğunu belirtmektedir
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların niccedilin goumlzaltına alındıkları hususu kendi
beyanlarına dayanarak şu şekilde tablolaştırılmıştır
Tablo 19 Ccedilocukların Polis Tarafından AlıkonulmaGoumlzaltına Alınma Sebeplerinin
Dağılımı
Goumlzaltına Alınma Sebepleri Sayı
Geceyi sokakta geccedilirdiğim iccedilin 2 67
Succedil ve sapkın eylemlerinden dolayı 25 833
Şuumlphe uumlzerine 2 67
Sokakta ccedilalıştığım iccedilin 1 33
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan da accedilık bir şekilde goumlzlemlendiği gibi ccedilocukların en ccedilok goumlzaltına
alınma nedeni işledikleri succedil ve sapma eylemlerinden dolayıdır ( 83) Burada soumlz edilen
succedil ve sapma eylemleri kapkaccedil hırsızlık kavga etmeadam yaralama madde kullanmasatma
gibi davranışlardır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
302
Tablo 20 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra SabıkaSicil Belgesi
Kaydına Sahip Olup Olmadıklarının Dağılımı
SabıkaSicil Kaydının Olup Olmadığı Sayı
Evet 14 467
Hayır 16 533
Toplam 30 1000
Ccedilocukların soumlz konusu succedil eylemlerinden dolayı ccedilok sayıda succedillardan sicil kayıtları
olduğu belirlenmiştir Ccediloğu ccedilocuk sabıka veya sicil kaydının olduğunu belirtmiştir ( 467)
Geriye kalan ccedilocuklar ise herhangi bir sabıka veya sicil kaydının olmadığını ifade etmişlerdir
( 533) Soumlz konusu bu ccedilocukların sabıka veya sicil kayıtlarına ilişkin succedillar aşağıda
belirtilmiştir
Tablo 21 Ccedilocukların Hangi Succediltan Dolayı Sabıka Kayıtlarının Olduğunun Dağılımı
Sabıkanın Olduğu Succedil Tuumlruuml Sayı
Hırsızlık yankesicilik 8 571
Kapkaccedil 1 71
Uyuşturucu madde satma ve kullanma
( esrar ve hap)
2
143
Kavga ve adam yaralama 1 71
Hırsızlık kavga ve yaralama 2 143
Toplam 14 1000
Tablodan genel olarak ccedilocukların en ccedilok sabıkası olan succedil eylemlerinin hırsızlık
yankesicilik ve uyuşturucu madde satma veya kullanma olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizde
ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin istatistikler de ccedilocukların en ccedilok hırsızlık succedilunu işlediklerini
goumlstermektedir
Tablo 22 Ccedilocukların Madde Kullanma Durumlarının Dağılımı
Madde Kullanma Durumları Sayı
Evet 26 866
Hayır 4 134
Toplam 30 1000
Aynı şekilde araştırma grubunda yer alan ccedilocukların 86‟sının bağımlılık yapıcı
madde kullandıkları saptanmıştır Madde kullanmaya ilişkin gerccedilekleşen bu oranın yuumlksek
olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışma succedil işlediği gerekccedilesiyle haklarında işlem
yapılan ccedilocuklar uumlzerine gerccedilekleştirildiği iccedilin soumlz konusu ccedilocukların uyuşturucu veya
bağımlılık yapıcı madde kullanma oranının da yuumlksek olarak gerccedilekleşebileceği oumlngoumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
303
Bu nedenle succedil işleme durumlarına bakılmaksızın sokakta yaşayan ve ccedilalışan ccedilocuklar
uumlzerine gerccedilekleştirilecek herhangi bir ccedilalışmada bu oranın daha duumlşuumlk duumlzeyde
gerccedilekleşmesi muhtemeldir Oumlrneğin Guumlngoumlr (2008) Mersin ili oumlrneğinde 510 sokaktaki
ccedilocuk uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada ccedilocukların sadece 24‟uumlnuumln madde kullandıklarını
38‟inin madde kullanan arkadaşlarının olduğu 22‟sinin succedil işleyen arkadaşlara sahip
olduklarını belirtmiştir Aynı şekilde bu ccedilocukların 90‟a yakını bu succedillu arkadaşlarla
goumlruumlştuumlklerini ( 179‟u ldquoccedilok sıkrdquo 304‟uuml ldquosıkrdquo ve 41‟i de ldquoara sırardquo) ve bu ccedilocuklardan
14‟uuml de succedil eylemi iccedilerisinde yer aldıklarını belirtmişlerdir
Tablo 23 Ccedilocukların Kullandıkları Madde Tuumlrlerinin Dağılımı
Kullanılan Madde Tuumlrleri Sayı
Sigara 6 230
Yapıştırıcı madde (bally) alkol 4 158
Uccedilucu madde (tiner) sigara 5 192
Alkol sigara esrar 2 76
Sigara esrar 3 115
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara 1 38
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara esrar 1 38
Uccedilucu madde (tiner) alkol sigara hap 4 158
Toplam 26 1000
Yukarıdaki tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların soumlz konusu maddelerden en ccedilok
sigara tiner ve bally gibi uccedilucu madde ve alkol kullandığı saptanmıştır Tablo accedilısından en
ilginccedil bulgu ccedilocukların 23‟uumlnuumln (6 ccedilocuk) esrar kullandıklarının belirlenmiş olmasıdır
Sosyolojik accedilıdan ccedilocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenleri iccedilerisinde aile
yapısı (ailenin ilgisizliği ve duygusal ihmal soumlz konusu maddeleri ailede kullanan bireylerin
varlığı parccedilalanmış aileler aile iccedilindeki fiziksel ve cinsel istismarın varlığı gibi) akran grup
yapısı (akranlardan kullanan bireylerin varlığı arkadaşlara oumlzenti ve akran baskısı grup
iccedilerisinde kendini kanıtlama maddeyi merak etme gibi) korkuyu gidermek ve cesareti
arttırmak (daha kolay succedil işleyebilmek heyecan arama mağdura ve yaptıkları sapkınsuccedil
eylemelerine karşı duyarsızlaşmak) ve sokakların yapısı (kolay elde edilebilirlik ebeveynsel
goumlzetim ve denetimin yokluğu enformel denetimin zayıflığı) en dikkat ccedilekenleri
oluşturmaktadır Bu tuumlr maddeleri kullanmak ile succedil işlemek arasında bir ilişkiden soumlz etmek
muumlmkuumlnduumlr En azından bu maddeleri kullanan ccedilocukların succedil işleme riskinin daha yuumlksek
olduğunu soumlyleyebiliriz Oumlzellikle bazı ccedilocukların bu maddeleri satın almak iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık gasp ve kapkaccedil gibi succedilları işleyerek edindikleri ileri suumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
304
Goumlruumlşme yaptığımız ccedilocukların ccediloğu esrar ve diğer bazı uyuşturucu hapları
edinmenin ccedilok kolay olduğunu ve bu maddelerin satıldığı yerleri bildiklerini ve edinmek
istediklerinde kolay temin edebildiklerini belirtmişlerdir
Tablo 24 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Bağımlılık Yapan
Maddeleri Kullanan ArkadaĢlara Sahip Olup-Olmadıklarının Dağılımı
Madde Kullanılan ArkadaĢların Varlığı Sayı
Evet 30 1000
Hayır - 00
Toplam 30 1000
Ayrıca araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların arkadaşlarının da kendileri gibi
bağımlılık yapıcı maddeler (sigara bally tiner alkol vb) kullandıklarını belirtmişlerdir Bu
ccedilocukların da en ccedilok esrar bally sigara ve alkol gibi maddelerden birini veya diğerleri ile
birlikte kullandıklarını ifade etmişlerdir
Bağımlılık yapıcı madde kullanma alışkanlıkları genelde belirli bir akran grubu
iccedilerisinde oumlğrenilmektedir Aynı şekilde succedil davranışının veya succedila ilişkin kalıpların da akran
grubu iccedilerisinde oumlğrenildiği hususu kriminolojide yaygın olarak kabul edilen bir goumlruumlş haline
geldiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Konuya ilişkin yapılmış ccedilok sayıda araştırma (Oumlrneğin bkz
Elliott ve Menard 1996 Elliott ve Voss 1974 Elliot Huizing ve Menard 1989 Akers vd
1979 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002 ) succedilluların birlikte
oldukları veya arkadaş edindikleri bireylerin de oumlnemli bir oranının kendileri gibi succedillu
bireylerden oluşmuş olduğunu ortaya koymuştur Bu araştırmaların succedil davranışının genel
olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlenen bir edim olduğunu ve ccedilocukların diğer
succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular saptadıkları goumlruumllmektedir Bu
ccedilerccedilevede Elliott Huizinga ve Ageton (1985) succedillu akranların succedilluluğun en oumlnemli
nedensel faktoumlrlerinden biri olduğunu ileri suumlrmektedirler Bu sebeple sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocukların succedillu ccedilocuklarla veya akranlarla temas etme riski sokaklarda olmayan
diğer ccedilocuklara kıyasla daha yuumlksek olduğu soumlylenebilir
Tablo 25 Ccedilocukların Bağımlılık Yapıcı Maddeleri Kullanma Nedenlerinin Dağılımı
Madde Kullanma Nedenleri Sayı
Arkadaş ccedilevresi ile birlikte olma ve oumlzentimerak 4 154
Can sıkıntısını gidermek eğlenmek heyecan yaratmak iccedilin 22 846
Toplam 26 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
305
Ccedilocukların bağımlılık yapıcı madde kullanma nedenlerinin başında can sıkıntısını
giderme ve eğlenmek olduğu goumlruumllmektedir Arkadaş ccedilevresine oumlzenti duyma ve kullanılan
maddeyi merak etme gibi nedenler de ikinci sırada gelmektedir
Ccedilocukların sokakta karşılaştıkları bazı riskler bedensel veya fiziksel accedilıdan kalıcı iz
bırakmasının yanı sıra sosyal ve kişisel yaşamlarını da oumlnemli oumllccediluumlde olumsuz olarak
etkileyebilmektedir Oumlrneğin ccedilocukların sokaklarda karşılaştıkları bazı şiddet eylemleri
onların travma yaşamalarına yol accedilabilecek kadar tehlikeli boyutlara ulaşabilmektedir Aynı
şekilde ccedilocuğun maruz kaldığı bu tuumlr şiddet eylemleri onları da aynı şekilde şiddet
uygulayacak bireylere doumlnuumlştuumlrebilecektir Bu ccedilerccedilevede şiddete maruz kalmak ile şiddete
youmlnelmek arasında goumlrece bir ilişkiden soumlz etmek muumlmkuumlnduumlr
Tablo 26 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Kendilerine Cinsel Tacizde
Bulunulup Bulunulmadığının Dağılımı
Cinsel Tacize Uğrama Durumu Sayı
Evet 4 133
Hayır 26 867
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloya bakıldığında ccedilocukların oumlnemli bir oranının sokakta her hangi bir
cinsel şiddete maruz kalmadıklarını goumlruumllmektedir ( 867) Ccedilocukların sadece 133‟uuml (4
kişi) cinsel şiddet eylemi ile karşı karşıya geldiklerini itiraf etmişlerdir Bunlar da kendilerine
tacizde bulunan kişilerin sokakta boş gezen serseri ccedilocuklar olduğunu belirtmişlerdir Ayrıca
araştırma grubunda bulunan ccedilocukların yarısı sokakta ccedilalışmaya başladıktan sonra sokakta
bazı kazalara maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
5 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların tuumlmuuml herhangi bir succedil şuumlphesi ile polis
tarafından goumlzaltına alınan ccedilocuklardır Soumlz konusu ccedilocukların ccediloğu hırsızlık yankesicilik
adam yaralama ve uyuşturucu madde kullanma ve satma succedillarından haklarında işlem
yapılmıştır Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların succedillulukla ilintili veya succedila
eğilimli olmalarında dikkat ccedileken bazı oumlzellikler şu şekilde belirtilebilir Ccedilocukların
ebeveynlerinin oumlğrenim duumlzeylerinin duumlşuumlk olması (annelerinin 90‟ı okuma yazma bile
bilmiyor babalarının da 43‟uuml her hangi bir okul mezunu değil) onların oumlnemli bir oranının
goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olmaları ( 70) ailelerinin son derece yoksul olmaları
(babalarının ccediloğunun duumlşuumlk nitelikli veya guumlndelikccedili iş alanlarda ccedilalıştıkları kazanccedillarının
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
306
son derece duumlşuumlk olduğu ve goumlccedil sonrası ekonomik sorunlar yaşadıkları ccedilocukların 94‟e
yakını ailelerini ldquoccedilok fakirrdquo ve ldquofakirrdquo olarak nitelendirdikleri) evden kaccedilma sıklığının
yaygınlığı ( 60) ccedilocukların bazı guumlnlerde sokaklarda sabahladıkları ( 667) sapkın ve
sokaklara takılan akranlara sahip oldukları (arkadaşlarının ccediloğu da kendileri gibi uyuşturucu
veya bağımlılık yapıcı madde kullandıkları) oumlğrenim kurumlarından ayrılmaları veya terk
etmeleri ( 53‟uuml halihazırda bir oumlğrenim kurumuna devam etmiyor) aileye ilişkin ciddi
sorunlar yaşamaları (uumlvey ccedilocuk olma 611 90‟ı evde suumlrekli ve bazen fiziksel şiddet
goumlrduumlklerini ifade etmeleri 25‟inin babasının hayatta olmaması ccedilocukların 367‟sinin
ebeveynlerinin ayrı yaşamaları) ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda sokakla tanışmaları ve sokakta ccedilalışmaya
başlamaları ( 734‟uuml 10 yaşına varmadan sokakları mesken edindikleri) yaptıkları iş
tuumlruumlnuumln son derece niteliksiz olması ( 40‟ı ccediloumlp toplama işini yapıyor) gibi etkenler sokakta
ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukları succedillu kılan faktoumlrler olarak dikkat ccedilekmektedir Bu
bulgular araştırmamızın hipotezlerini doğrular niteliktedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Ccedilocukluk
doumlneminde deneyimlenen yaşam tarzları ve yaşanılankarşılaşılan guumlccedilluumlklermağduriyetler
succedilluluğun oumlnemli belirleyicileri olarak etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilocukluk
deneyiminin olumlu ve olumsuz bir tarzda şekillenmesinde oumlzellikle de ccedilocuğun yetiştiği aile
ortamı (şiddet sevgisizlikilgisizlik yoksulluk succedillu ve sapkın bireylerin varlığı
ebeveynlerin ccedilocuk yetiştirme konusundaki bilgisiz oluşları ccedilalışma youmlnuumlnde baskılamaları
gibi) okul deneyimi succedillu akran etkileri ailenin ekonomik geccedilim sorumluluğunu omuzlarında
hissetmeleri sokakta karşılaştıkları guumlccedilluumlkler taciz ve bazı sosyo-ekonomik dezavantajlar
dominant faktoumlrler olarak etkide bulunduğu soumlylenebilir Soumlz konusu doumlnemde ccedilocukların
sorunsuz bir aile yapısı iccedilerisinde sosyalleşmelerinin sağlanması ve oumlğrenimlerine devam
edebilme olanaklarının yaratılması gerekirken sokakların riskli alanlarında yaşam
muumlcadelesine atılmaları atılmak zorunda bırakılmaları onları succedila eğilimli kılan oumlnemli bir
etken olmaktadır Oumlzellikle de aile denetiminden kaccedilan ccedilocukların sokaktaki succedillu kuumlltuumlruumln
etkisine accedilık olma riskleri daha yuumlksektir
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından oumlzellikle ccedilalıştırılmaları konusunda zorlanmaları ve
ccedilocukların istenilen duumlzeyde parayı eve goumltuumlrememeleri durumunda psikolojik ve fiziksel
şiddet goumlrmeleri ccedilocukların ccedilok para kazanmak iccedilin zamanlarını daha ccedilok sokaklarda
geccedilirmelerine veya evden kaccedilma veya eve doumlnmeme gibi sonuccedillara yol accedilabilmektedir Bu
olumsuz tutumlar bazen de ccedilocukları hırsızlık yapmaya da itebilmektedir Sonuccedil olarak
ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik bu olumsuz tutumları ccedilocukların ebeveynlerine olan
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
281
olarak doğum oumlncesi ve doğum esnasında ortaya ccedilıkan olumsuzluklar hiperaktiflik veya
fevrilik ebeveyn denetimi disiplinsel tutumların zayıflığı ya da bozuk oluşu parccedilalanmış
aile ebeveynsel succedilluluk ailelerinin kalabalık oluşu sosyoekonomik dezavantajlılık akran
etkileri okul etkileri duumlşuumlk zeka duumlşuumlk okul başarısı ve okula devamsızlık gibi etkenlerden
soumlz edilmektedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Robins (1979)
yetişkin antisosyal davranışına ccedilocukluk antisosyal davranışının yol accediltığını ileri suumlrerek
antisosyal kişiliğin koumlkeninin ccedilocukluk doumlneminde aranması gerektiğini vurgulamaktadır
Kriminal davranışın madde kullanma (alkol ve uyuşturucu) ile oumlğrenim suumlrecini sonlandırma
gibi ccedilocukluğun ilk doumlnemlerinde ortaya ccedilıkan bazı davranışsal problemlerden
etkilenebileceği belirtilmektedir Erken doumlnemlerde başlayan madde kullanımı ile succedil
arasındaki ilişkiye odaklanan araştırma sayısı oldukccedila fazladır Bu araştırmalardan bazıları
alkol ve uyuşturucu kullanan adoumllesanların alkol ve uyuşturucu kullanmayanlara kıyasla daha
ccedilok kavga ettikleri hırsızlık olaylarını gerccedilekleştirdikleri ve succedil işledikleri sonucunu elde
etmişlerdir Kriminal davranışı etkileyen diğer bir davranışsal problem de erken yaşlarda
okuldan ayrılmak veya okulu terk etmektir Bunun da bireylerin gelecekte herhangi bir işe
sahip olabilme olanağını riske edeceği iccedilin sapma veya succedillulukta etkili olabileceği
belirtilmektedir (Ge vd 2001 735) Moffitt (1993) de Gottfredson ve Hirschi (1990)‟nin
iddia ettiklerine benzer biccedilimde succedilluluğun suumlreklilik arz etmesinin temelinde ldquoduumlşuumlk benlik
denetiminirdquo goumlrmektedir Bilindiği gibi bireylerin benliksel gelişimleri oumlnemli oumllccediluumlde
ccedilocukluk doumlnemlerinde gerccedilekleşmekte ve dolayısıyla benlik gelişiminde belirleyici
unsurların başında aile gelmektedir Patterson vd (1989) ise aile ortamı iccedilerisinde gelişen
anti - sosyal eğilimlerin bireyin okul ve akran ortamları iccedilerisindeki ilişkilerini etkilediğini
ileri suumlrmektedir Bireylerin oumlzellikle toplum yanlısı sosyal ilişkilerden yalıtılmaları onların
succedila katılma veya succedil işleme olasılıklarını arttırmaktadır Bu accedilıklamalar ışığında ccedilok kuumlccediluumlk
yaşlarda veya ccedilocukluk doumlnemlerinde ccedilocukların sokağı mesken edinmeleri ve aile iccedilerisinde
bazı olumsuzluklar yaşamaları ve dezavantajlı bir pozisyonda sosyalleşmeleri onların
krimanal youmlnelmelerinde etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
282
3 ARAġTIRMANIN METODOLOJĠSĠ
31 AraĢtırmanın Konusu ve Amacı
Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu boumllgeleri genelinde teroumlrle muumlcadele kapsamında
suumlrduumlruumllen ccedilatışma konsepti iccedilerisinde ccedilok sayıda insan guumlvenlik nedeniyle goumlccedil etmek
zorunda kalmış veya goumlccedil ettirilmiştir Soumlz konusu goumlccedil olgusundan en ccedilok etkilenen illerden
biri Diyarbakır ilidir Aldığı yuumlksek orandaki goumlccedil ile birlikte Diyarbakır ili yoksulluk işsizlik
aile parccedilalanması sosyal dokunun tahribatı fuhuş succedil ve şiddet olaylarında artış gibi ciddi
sorunlarla karşı karşıya gelmiştir 2004 yılında Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar
Genel Muumlduumlrluumlğuuml buumlnyesinde hazırlanan bir raporda Diyarbakır ilinde yaşayan ccedilocukların
buumlyuumlk bir oranının sokaklarda yuumlksek riskler altında yaşadıkları tespitine yer vermektedir
(Guumlneş ve Kalaycı 200415)
Bu araştırmanın konusunu Diyarbakır il oumlrneğinde sokakta ccedilalışan ve succedil isnadı ile
alıkonulan ccedilocuklar oluşturmaktadır Araştırmanın amacı ise sokakta ccedilalışma ve sokağı
mesken edinme ile succedilluluk arasındaki ilişkiyi irdelemektir Bu ccedilerccedilevede sokakta ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilerisinde succedila bulaşan ccedilocukların nasıl bir profil sergilediklerini ortaya koymak ta
bu araştırmanın oumlnemli bir amacını oluşturmaktadır Bu kapsamda araştırma grubunda yer
alan ccedilocukların sosyo-demografik kuumlltuumlrel ve ekonomik oumlzellikleri saptanmaya ccedilalışılmıştır
Ayrıca bu araştırma kapsamında sokakta ccedilalışan ccedilocukların eve ilişkin tutumları (evden
kaccedilma durumları gibi) en ccedilok hangi succedil tuumlrlerini işledikleri bu succedilları niccedilin işledikleri
madde kullanma durumları sokakta yaptıkları iş tuumlrleri ve sokakta ccedilalışmaya nasıl baktıkları
gibi konuların accedilıklanması da amaccedillanmıştır
32 AraĢtırmanın Evren ve Youmlntemi
Araştırmanın evrenini Diyarbakır kent merkezinde succedil isnadı ile alıkonulan sokakta
ccedilalışan ccedilocuklar oluşturmaktadır Araştırma kapsamında Diyarbakır ilinde 10 7 2005- 15 9
2005 tarihleri arasında her hangi bir succedil istinadı ile Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuuml‟ne getirilen ve
haklarında işlem yapılan 30 ccedilocuk bulunmaktadır Soumlz konusu ccedilocuklara 62 sorudan oluşan
bir anket formu uygulanmıştır
Diyarbakır ilinde sokakta ccedilalışmak ve sokağı mesken edinmenin ccedilocukları succedil
işlemeye eğilimli kıldığı hususu araştırmanın temel varsayımını oluşturmaktadır Ccediluumlnkuuml
succedillu değerlerin oumlğrenilmesi succedilun yoğun işlendiği toplumlarda daha kolaydır Succedillu
davranışın sosyalizasyon suumlreci boyunca oumlğrenilen bir davranış olduğu yaklaşımı esas
alınırsa sokaklarda succedillu değerlerin oumlğrenilmesini olanaklı kılacak ccedilok sayıda fırsatların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
283
olduğu bir gerccedilektir Oumlzellikle ebeveyn denetimden yoksun olan ve sorunlu ilgisiz ailelere
mensup olan ccedilocukların sokak mekacircnlarında succedillu değerleri oumlğrenebilecekleri
varsayılmaktadır Araştırmanın diğer bir varsayımını da ldquosokakta ccedilalışan ccedilocuklarınrdquo
gelecekte ldquosokakta yaşayan ccedilocukrdquo veya ldquosokak ccedilocuğurdquo olmaya nazmet bir grubu teşkil
edebileceği tezi oluşturmaktadır Ccedilocukların ldquosokak ccedilocuğu olmardquo veya ldquosokakta yaşamardquo
risklerinin artmasıyla birlikte soumlz konusu grubun kriminal eğilimlilik riskinin de artabileceği
duumlşuumlnuumllmektedir Bu ccedilerccedilevede araştırmanın temel hipotezleri olarak şunlar belirtilebilir
1 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu goumlccedil eden ailelerin
ccedilocuklarıdır
2 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu aile temelinde bazı sorunları
deneyimlemiş ccedilocuklardır
3 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu duumlşuumlk gelirli ailelerin
ccedilocuklarıdır
4 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu geccedilim guumlccedilluumlklerine ilişkin
sorunları aşmada ailelerine yardımcı olmak iccedilin sokağa ccedilıkmışlardır
5 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu sapkın veya succedil işleyen
akran gruplarına sahiptir
6 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu okula ilişkin sorunlar
yaşayan ccedilocuklardır
4 ARAġTIRMANIN BULGULARI VE BU BULGULARIN
DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
41 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-DEMOGRAFĠK OumlZELLĠKLERĠ
411 AraĢtırma Grubunun Cinsiyet Durumu
Bu araştırmanın yapıldığı tarihte herhangi bir succedil istinadı ile Ccedilocuk Şube
Muumlduumlrluumlğuumlne getirilen ve anket formumuzu doldurmaya olumlu olarak yaklaşan ccedilocukların
tuumlmuuml erkek ccedilocuklardır Bu nedenle araştırma kapsamında sokakta ccedilalışan ve succedil istinadı ile
hakkında işlem yapılan ccedilocukların tuumlmuumlnuumln erkek olduğunu belirtmek muumlmkuumlnduumlr
412 AraĢtırma Grubunun YaĢ Durumu
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların 567‟si 10-14 ve 433‟uuml de 15- 18 yaş
arasında yer aldıkları tespit edilmiştir Bu bulgular ccedilocukların yarısından daha fazlasının ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda (10-14 yaş diliminde) succedil eylemleri nedeniyle Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuuml‟ne
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
284
getirildiğini goumlstermektedir Succedil işlemek iccedilin her ne kadar bu yaş dilimi son derece kuumlccediluumlk yaş
kategorilerine karşılık gelse de yapılan ccedilok sayıda araştırma kronik succedilluların veya succedilu
alışkanlık edinenlerin genelde ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda succedil işlemeye başladıklarını goumlstermektedir
Succedila başlama yaşı ile ilgili gelişmiş uumllkelerdeki kriminal kariyer araştırmalarında genelde succedil
işleme yaşının 13-15 yaş aralığında en uumlst değeri aldığı goumlruumllmuumlştuumlr (bkz Kızmaz 2006 80-
83) Bu nedenle ccedilok sayıda succedil araştırmacısı (bkz Farrington 1983 Mendelzys 1979
Gendreau Little vd 1996) ccedilocukluk doumlnemindeki davranışsal problemlerin varlığını (anti
sosyal veya succedilluluk yapıları) gelecekteki ciddi succedilluluğun oumln habercisi veya goumlstergeleri
olduğunu ileri suumlrmektedirler
Succedilluluğun gelişiminde ccedilocukluk doumlnemi son derece oumlnem arz etmektedir Kızmaz
(2006) ldquoCezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillularrdquo adlı ccedilalışmasında araştırma grubundaki
succedilluların oumlnemli bir oranının succedil işlemeye ccedilocukluk doumlnemlerinde başladıkları youmlnuumlnde
bulgular saptamıştır Soumlz konusu araştırmada goumlruumlşme esnasında succedilluların buumlyuumlk bir
kısmının ccedilocukluk doumlnemlerinde ufak tefek hırsızlıklar yaptıklarını kavga ettiklerini bazı
yaralama olaylarına karıştıklarını okuldan ve evden kaccediltıklarını yalan soumlylediklerini ve
ebeveynlerine karşı geldiklerini dile getirmişlerdir Bu husus ccedilocukluk doumlnemlerinde gelişen
succedilluluk veya antisosyal yapının gelecekteki muumlkerrer succedilluluk ile bir ilişkisinin varlığını
goumlstermektedir Bu ccedilerccedilevede yetişkinlik doumlnemindeki succedilluluğu ccedilocukluk doumlnemindeki
antisosyal yapının bir devamı olarak goumlrmek muumlmkuumlnduumlr
413AraĢtırma Grubunun Goumlccedilten Etkilenme Durumu
Araştırmanın oumlnemli bir bulgusu succedil isnadı ile haklarında işlem yapılmış ccedilocukların
oumlnemli bir oranının goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocuklarının olmasıdır Boumllgede ccedilocuk emeğinin
kullanılması dacirchil hacirclihazırda yaşanan ccediloğu sorun yaşanan goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıktığını
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Yuumlkseker‟in İstanbul ve Diyarbakır‟da zorunlu goumlccedil mağdurlarının
sorunları uumlzerine yaptığı ccedilalışmada ccedilok sayıda sorunun tespit ettiği goumlruumllmektedir Yuumlkseker
bu problemleri geleneksel geccedilim kaynaklarından kopma geccedilinme zorluğu ccedilekme işsizlik ve
yoksulluk sosyal yurttaşlık haklarından yararlanamama konut ve barınma sorunusıkıntısı
ccedilekme ccedilocuk emeğinin istismarı eğitim hakkı ve fırsatlarından yararlanamama ve
ayrımcılığa uğrama şeklinde belirtmektedir (Yuumlkseker 2006216) Oumlzellikle kent
ortamlarında yetişkin erkek ve kadınların iş bulamamaları veya ccedilalışamayacak durumda
olmaları (hastalık yaşlılık uygun işin olmayışı gibi) evin geccedilim sorumluluğunu oumlnemli oumllccediluumlde
ccedilocukların uumlstlenmesine yol accedilmıştır Bu sebeple ccedilocuk emeğinin bir geccedilim stratejisi olarak
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
285
kullanılması goumlccediluumln zorunlu bir sonucu olarak ortaya ccedilıktığı ileri suumlruumllebilir Ccedilocukların
ailelerinin goumlccedil durumlarına ilişkin veriler aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 1 Ccedilocukların Ailelerinin Goumlccedil Etmeye İlişkin Oransal Dağılımı
Goumlccedil Durumları Sayı
Başka yerden buraya goumlccedil ettik 21 700 Daha oumlnce de burada ikamet ediyorduk 9 300 Toplam 30 100
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların 70‟inin goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olduğu
goumlruumllmektedir Bu oran goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan ekonomik veya aileye ilişkin sorunların
ccedilok sayıda ccedilocuğu sokağa ittiği ve bunun da onları succedila eğilimli kıldığını goumlstermektedir Bu
oranlar goumlccedil ve succedilluluk ilişkisi konusunda bir fikir vermesi accedilısından oumlnem taşımaktadır
Burada oumlnem arz eden diğer bir bulgu da succedil işlemiş olan ccedilocukların oumlnemli bir
oranının kendi ailelerinin 1996 yılından oumlnceki yıllarda goumlccedil etmiş olduğunu belirtmiş
olmalarıdır Oumlrneğin ccedilocukların 23‟i 1992-1995 yılları arasında 62‟si de 1992 yılından
oumlnce ailelerinin goumlccedil etmiş olduklarını belirtmişlerdir Bu ccedilocuklardan sadece 3‟uuml ( 143‟uuml)
1997ndash2000 yılları arasında goumlccedil ettiklerini dile getirmişlerdir Bu verilere genel olarak
bakıldığında bu ccedilocukların ebeveynlerinin goumlccedil etme yıllarının daha ccedilok 1990 ile 1996 yılları
arasında gerccedilekleştiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu yıllar aynı zamanda uumllkemizde goumlccediluumln
kitlesel olarak gerccedilekleştirildiği yıllara karşılık gelmektedir
Bu goumlccedillerin oumlnemli bir oranı Diyarbakır ili dışından (Muş Bingoumll Mardin Siirt)
gerccedilekleşmiştir ( 571) Bunu Diyarbakır‟ın ilccedileleri ( 381) ve koumlylerine ( 48) ilişkin
oranlar izlemektedir Goumlccedil etme nedenlerine ilişkin oranlar da şu şekilde saptanmıştır
Tablo 2 Ccedilocukların Ailelerinin Diyarbakırrsquoa Goumlccedil Etme Nedenlerinin Dağılımı
Goumlccedil Etme Nedenleri Sayı
İş bulabilmek iccedilin 4 1905
Eğitim iccedilin 1 476
Teroumlr ve guumlvenlik olayları 4 1905
Akrabam ve yakın ccedilevrem olduğu iccedilin 1 476
Yoksulluk 9 4286
Diğer 3 1429
Toplam 21 10000
Ccedilocuklar ebeveynlerinin goumlccedil nedenlerine ilişkin olarak en ccedilok ekonomik sorunları
gerekccedile goumlstermişlerdir Oumlrneğin ccedilocukların kendi ailelerinin 428‟i ldquoyoksullukrdquo ve
19‟u da ldquoiş bulabilmekrdquo gibi nedenlerle yerleşim yerlerini değiştirdiklerini belirtmişlerdir Bu
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
286
iki seccedileneğin toplamı yaklaşık olarak 62‟yi bulmaktadır ldquoTeroumlr ve guumlvenlik olaylarırdquo
nedeniyle goumlccedil etmiş olduklarını belirtenlerin oranı ise sadece 19 ile sınırlı kalmıştır
Ccedilocukların 142‟si de aile iccedili tartışma boşanma deprem korkusu gibi diğer nedenlerden
dolayı goumlccedil ettiklerini ifade etmiştir
Ancak araştırmanın konuya ilişkin saptadığı diğer oumlnemli bir bulgu ise goumlccedil etmiş
olanların goumlccedil ettikleri Diyarbakır kentinde ekonomik sorunlarının devam etmiş olmasıdır
Başka bir deyişle ccedilocukların anlatımlarına dayanarak goumlccedil edilen yeni yerleşim yerlerinde
ekonomik sorunların ccediloumlzuumllmesi yerine giderek daha da koumltuumlleştiğinin saptanmış olmasıdır
Ccediluumlnkuuml ccedilocukların 81‟i ailelerinin kente goumlccedil etmekle birlikte ekonomik sorunları yaşamaya
devam ettiklerini dile getirmişlerdir Sadece 143‟uuml herhangi bir sorunları olmadığını
belirtmişlerdir
Goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan ccedilok sayıda olumsuz etkenin (işsizlik yoksulluk dışlanma
aile ccediloumlzuumllmesi goumlccedil edilen yerlerde ortaya ccedilıkan ccediloumlkuumlntuuml alanları enformel denetimin
zayıflaması kentin succedilluluk accedilısından cazip ve elverişli koşullar iccedilermesi ccedilocukların
sokaklarda ccedilalışmak zorunda kalmaları gibi) ccedilocukların succedila youmlnelmelerinde katkısı olduğunu
tahmin etmek muumlmkuumlnduumlr
42 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-EKONOMĠK OumlZELLĠKLERĠ
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların duumlşuumlk ekonomik bir duumlzeye sahip ailelerin
ccedilocukları olduklarını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Zaten soumlz konusu ccedilocukların oumlnemli bir oranı
ailenin ekonomik durumu ve aile iccedilindeki sorunlardan dolayı sokakları mesken edinmek
zorunda kalmışlardır Aile iccedilinde yaşanan sorunların bazılarının da ekonomik kaynaklı olduğu
bir gerccedilektir
421 Ccedilocuklarının Ailelerinin Ekonomik Durumlarına ĠliĢkin Bulgular
Araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların kalabalık bir aile yapısına sahip oldukları
soumlylenebilir Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 67‟si) 4 ve daha fazla kardeşe sahiptir
Ccedilocuklara babalarının uumlcret getirici bir işte ccedilalışıp ccedilalışmadıkları konusunda
youmlneltilen bir soruya 766‟sının ldquobabalarının ccedilalıştıklarırdquo şeklinde yanıtlamışlardır Geriye
kalan 234‟uuml ise ldquoccedilalışmadıklarınırdquo yani ldquoişsizrdquo olduklarını belirtmişlerdir Ancak belirtilen
işlerinin ağırlıklı olarak duumlşuumlk nitelikteki iş tuumlrleri olduğu goumlruumllmektedir Bu ccedilerccedilevede
ccedilocukların babalarının iş tuumlruuml olarak en ccedilok guumlndelikccediliseyyar satıcı seccedileneğini
belirtmişlerdir ( 391) Bunu esnaf ( 217) oumlzel sektoumlr işccedilisi ( 13) kamu işccedilisi ( 869)
ve memur ( 869) iş tuumlrlerine ilişkin oranlar izlemektedir Aynı şekilde ccedilocukların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
287
annelerinin de uumlcret getirici işlerde ccedilalıştıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran da son derece kuumlccediluumlk
duumlzeydedir Ccedilocukların annelerinin 167‟sinin uumlcret getirici bir işte ccedilalıştığını 833‟uuml de
ccedilalışmadığını belirtmiştir
Araştırmanın yapıldığı doumlnemde ccedilocukların 80‟i ailelerinin aylık gelirlerinin 700
TL‟den daha aşağı olduğunu belirtmişlerdir Bunların yaklaşık olarak yarıya yakını 500
TL‟den aşağı bir gelire sahip ailelere mensup ccedilocuklar olduğu saptanmıştır Succedil işleyen
sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan bazı ccedilocukların ailelerini ekonomik kategorilerinden
hangisine yerleştirdiklerini oumlğrenme ccedilerccedilevesinde sorulan bir soruya verilen yanıtlara ilişkin
gerccedilekleşen dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 3 Ccedilocukların Ailelerini Ekonomik Accedilıdan Hangi Duumlzeyde Goumlrduumlklerinin Dağılımı
Ailelerini Hangi Kategoride Goumlrduumlkleri Sayı
Fakir 21 700
Ccedilok fakir 7 233
Orta gelirli 2 67
Toplam 30 1000
Bu tabloda ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ( 933‟uuml) ailelerini ldquofakirrdquo kategorisine
yerleştirdikleri goumlruumllmektedir Kendi konumlarını ldquoorta gelirlirdquo olarak belirten sadece 2 ccedilocuk
bulunmaktadır Ccedilocuklarla goumlruumlşme esnasında ccedilocukların oumlnemli bir oranı sokakta olmanın
veya sokakta ccedilalışmanın temel nedenini ekonomik sorunlarla ilinti olduğunu belirtmişlerdir
Onlar sokakta uumlcret getirici işlerde ccedilalışmakla ailenin geccedilimine katkıda bulunduklarını ifade
etmişlerdir Sokakta yaşayan bazı ccedilocuklar da ailenin ekonomik duumlzeyinden kaynaklı
sorunların yanı sıra aile iccedili sorunlardan veya ebeveynsel denetim yoksunluğundan sokağı
mesken edinmek durumunda kaldıklarını ileri suumlrmuumlşlerdir
Bazı aileler de birden ccedilok ccedilocuk ccedilalışmak durumunda kalabilmektedir Ccedilocukların
633‟uuml ccedilalışan kardeşinin olmadığını belirtirken yaklaşık olarak 37‟si de ccedilalışan kardeşinin
olduğunu ifade etmişlerdir Ccedilalışan kardeşinin olduğunu belirtenlerden 8‟i 1 kardeşinin 3‟uuml
de 2 kardeşinin kendileri gibi aile buumltccedilesine katkıda bulunmak iccedilin ccedilalıştıklarını
belirtmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
288
43 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-KUumlLTUumlREL OumlZELLĠKLERĠ
431 Ccedilocukların Okul ve Oumlğrenim Durumlarına ĠliĢkin Bulgular
Burada ccedilocukların okul veya oumlğrenim yaşamlarına ilişkin değişkenler ele alınacaktır
Ccediluumlnkuuml okul ccedilağında olan ccedilocuklar accedilısından okul yaşamlarının oumlncelikli bir konumda olması
gerekirken onların sokakta yaşam muumlcadelesine girişmeleri ve bu girişimlerinin onların
oumlğrenim suumlreccedillerini nasıl etkilediği hususunun bilinmesi oumlnem arz etmektedir
Ccedilocuklarının oumlğrenim duumlzeylerine ilişkin veriler soumlz konusu ccedilocukların 30‟unun
ilkoumlğretimim 1 kademesinden mezunu olduklarını 10‟unun ilkoumlğretimi terk ettiklerini
23‟uumlnuumln ilkoumlğretim mezunu 233‟uumlnuumln de ilkoumlğretime devam eden ccedilocuklar olduğunu
ortaya koymaktadır Okur yazar olmayan ccedilocuk oranı 67 ve aynı şekilde ldquookur yazar
ancak herhangi bir okul mezunu olmayanlarınrdquo oranı da 67 olarak elde edilmiştir
Araştırma grubundaki ccedilocukların babalarının oumlğrenim duumlzeylerinin ise duumlşuumlk olduğu
goumlzlemlenmiştir Succedillu ccedilocukların babalarının 267‟sinin ldquookur yazar olmadığırdquo
167‟sinin ldquoher hangi bir okul mezunu olmadığırdquo 333‟uumlnuumln de ldquoilkokul (ilkoumlğretimin 1
kademesi) mezunu olduğurdquo ve sadece 10‟unun ise ldquolise mezunu olduğurdquo goumlruumllmuumlştuumlr
Annelerinin oumlğrenim duumlzeylerine bakıldığında ise 90‟ının okur yazar bile olmadığı sadece
67‟sinin ilkokul mezunu ve 33‟uumlnuumln de ilkokulu terk ettikleri verisi elde edilmiştir
Ccedilocukların oumlğrenim durumlarına ilişkin diğer veriler de aşağıda belirtilmiştir
Tablo 4 Ccedilocukların Şu Anda Okula Devam Edip-Etmediklerinin Dağılımı
Okula Devam Etme Durumu Sayı
Evet devam ediyorum 14 467 Hayır devam etmiyorum 16 533 Toplam 30 1000
Tabloya bakıldığında ccedilocukların yarısından biraz fazlasının okula devam etmedikleri
goumlruumllmektedir Bu ccedilocukların oumlnemli bir oranının okula devam etmemiş olmaları ailelerinin
ccedilocuklarının oumlğrenimi konusunda gerekli hassasiyetleri goumlstermedikleri veya ccedilocukların bu
konuda ailelerini kendileri iccedilin bağlayıcı olarak goumlrmedikleri şeklinde yorumlanabilir
Ccedilocukların okul mekacircnları yerine sokakları tercih etmeleri onların sosyalleşme suumlreccedilleri
accedilısından sorunlar yaratacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Oumlzellikle okul ortamları bireylerin
kuumlltuumlrlenme ve gelecek beklentisi oluşturma accedilısından son derece oumlnem arz eden kurumlardır
Aynı şekilde okul bireyin denetim altında tutulması ve yasal tutumlar geliştirmeleri accedilısından
da oumlnem arz etmektedir Dolayısıyla ccedilocukların sokak mekacircnlarını tercih etmeleri onların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
289
denetim olanaklarından kaccediltıkları okul uumlzerinden mesleksel anlamda gerccedilekleştirilecek
gelecek beklentisine sahip olmadıkları ve sokaktaki sosyalleşme ajanlarını tercih ettikleri
anlamına gelmektedir Bu tercihler succedillu yaşam tarzlarını uumlretecek bir potansiyel
taşımaktadır
Okula devam eden 14 oumlğrencinin de en ccedilok ilkoumlğretim 5 sınıf ile orta oumlğretim 2
sınıfta yoğunlaşmış oldukları goumlruumllmektedir Oumlğrencilerin 429‟u ortaoumlğretim 1 sınıf
214‟uuml ilkoumlğretim 6 sınıf 143‟uuml ilkoumlğretim 5 sınıf ve geriye kalan diğerleri de ilkoumlğretim
7 ve 8 sınıfa devam ettikleri belirlenmiştir
Oumlğrenimlerini devam ettirmeyen ccedilocukların okula devam etmemelerinin gerekccedilelerine
bakıldığında ise en ccedilok aile ve kendilerinin bu konudaki ilgisizlikleri oumlne ccedilıkmaktadır
Konuya ilişkin bulgular aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 5 Ccedilocukların Eğitimlerini Devam Ettirememe Nedenlerinin Dağılımı
Okula devam Edememe Nedenleri Sayı
Ekonomik zorluklar 2 125
Ailenin ilgisizliği 5 313
Benim ilgisizliğim 5 313
Diğer 4 250
Toplam 16 1000
Burada ccedilocukların eğitimlerini devam ettirmeme nedenleri olarak en ccedilok ailelerini ve
kendilerini sorumlu goumlrmektedirler Bir anlamda ailelerinin ilgisizliklerini ve okula devam
etme konusundaki isteksizliklerini dile getirmişlerdir Araştırma grubunda bulunan ccedilocuklar
iccedilerisinde 4 ccedilocuğun hiccedil okula gitmemiş olması ailelerin bu konudaki ilgisizliklerini daha
belirgin olarak ortaya koymaktadır
Hiccedil kuşkusuz sorun ccedilocukların sadece okula goumlnderilmeleri ile giderilebilecek bir
sorun değildir Ccediluumlnkuuml okula giden oumlğrencilerin sıklıkla okuldan kaccedilıp sokaklara takıldıkları ve
oumlğrenimlerine gereken oumlnemi vermedikleri de bu araştırmada saptanan bulgular iccedilerisinde yer
almaktadır Sadece 7 oumlğrenci ( 233) okuldan hiccedil kaccedilmadıklarını belirtmiştir 4 oumlğrencinin
( 133) de hiccedil okula gitmediği duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde geriye kalan 19 oumlğrencinin ( 634) zaman
zaman okul ortamlarını terk ettikleri anlaşılmaktadır Okuldan kaccedilan oumlğrenciler okuldan
kaccedilma nedenleri olarak da en ccedilok ldquoarkadaş grubunun telkinlerinirdquo ( 684) ve ldquookumayı
sıkıcı bulmardquo ( 211) gibi gerekccedileleri oumlne suumlrmuumlşlerdir İki oumlğrenci de bu konuda ilgi
duymadıklarına ve oumlğretmenleriyle yaşadıkları sorunlara ( 106) dikkat ccedilekmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
290
Ancak oumlğrencilerin okul ile ilgili olumlu değerlendirmeler yaptıkları da saptanmıştır
Ccediloğu oumlğrenci okul ortamını daha guumlvenli daha sağlıklı ve verimli geccedilirilebilecekleri yerler
olarak resmetmişlerdir Oumlzellikle okulun iyi bir yaşam olanağını elde etme ve sportif
faaliyetlerin daha guumlvenli olarak yerine getirildiği yerler olarak değerlendirildiği dikkat
ccedilekmiştir
Okula devam etmiş olan oumlğrencilerin kendi beyanları esas alınarak okul başarılarının
genelde ldquoortardquo ( 385) ve ldquoiyirdquo( 308) kategorisinde gerccedilekleştiği goumlruumllmuumlştuumlr Geriye
kalan oumlğrencilerin sınıf geccedilme derecelerini 154‟uuml ldquogeccedilerrdquo 77‟si ldquoiyirdquo olarak
belirtmiştir İki oumlğrenci de ( 77) oumlğretmen - okul kararı ile sınıfı geccediltiğini dile getirmiştir
Ancak burada belirtilmesi gereken oumlnemli bir husus ccedilocukların ccediloğunun sokaklarda
ccedilalışmaya başladıktan sonra okul başarılarının bundan olumsuz olarak etkilenmiş olduğunu
belirtmiş olmalarıdır Buna ilişkin tablo aşağıdadır
Tablo 6 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Okul BaĢarılarının
Olumsuz Etkilenip Etkilenmediğine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Okul BaĢarısının Olumsuz
Etkilenme Durumu
Sayı
Evet 20 769
Hayır 6 231
Toplam 26 1000
Ccedilocukların 769‟unun sokakta ccedilalışmalarının onlarının oumlğrenim başarılarını
olumsuz olarak etkilediğini belirtmiş olmaları oumlnemlidir Sadece 231‟i ders başarılarının
maddi kazanccedil sağlamaya youmlnelik ccedilabalarından olumsuz olarak etkilenmediğini belirtmiştir
Sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan ccediloğu okula devam ettikleri doumlnemlerde bir yandan
eğitimlerini devam ettirirlerken oumlte yandan da ailelerinin iccedilinde bulundukları yoksulluğu
aşmak veya aile geccedilimine katkıda bulunmak veya en azından okul masrafları ve harccedillılıkları
konusunda ailelerine yuumlk olmamak iccedilin sokaklarda ccedilalıştıkları goumlzlenmiştir Bu durum
ccedilocuklarının eğitim durumlarının olumsuz etkilenmesine ve ileride okuldan ayrılmaya yol
accedilabileceğini akla getirmektedir
43 2 AraĢtırma Grubunun Aile Yapısına ĠliĢkin Bulgular
Succedil değişkenleri iccedilerisinde succedilla ilintili olan faktoumlrlerin başında aile ve aileye ilişkin
unsurlar gelmektedir Sampson ve Laub (1993) succedil davranışının oumlnemli oumllccediluumlde bireylerin
ebeveynlere olan bağlılıklarının zayıflaması ve ebeveynsel denetim ve disiplinin
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
291
istikrarsızlaşmasıyla meydana geldiğini ileri suumlrmektedirler Onlar succedillu davranışlarla ilintili
ailesel etkenleri şu şekilde belirtmektedirler 1Ebeveynsel disipline ilişkin sorunlar (duumlzensiz
tehdit edici ve cezalandırıcısert olması gibi) 2 Ebeveynsel denetimin duumlşuumlk olması 3
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından dışlanmaları 4 Ccedilocukların ebeveynleri ile olan duygusal
bağlılıklarının zayıf olması Farrington (1995) da gerek ccedilocuk succedilluluğunun başlangıcına ve
gerekse yetişkin succedilluluğuna ilişkin olarak oumlzellikle ebeveynsel denetimin zayıflığına ve
ccedilocuk yetiştirme pratiklerine dikkat ccedilekmektedir Loeber ve Stouthamer-Loeber (1986)
yaptıkları kapsamlı ccedilalışmalarında ebeveynsel denetim ve goumlzetlemenin yetersizliği ve
zayıflığının değişkendengesiz veya acımasızsert ebeveynsel disiplinin ebeveynsel
uyumsuzluğun ccedilocukların ebeveynleri tarafından kabul goumlrmemelerinin ve ebeveynlerin
ccedilocuklarına yeterli duumlzeyde ilgi goumlstermemelerinin succedilluluğun oumlnde gelen aileye ilişkin
unsurları olduğunu ortaya koymuşlardır (bkz Farrington 1997387)
Succedillulukla ilintili olarak aileye ilişkin ccedilok sayıda değişken soumlz konusudur Succedillulukla
yakından ilintili olarak goumlruumllen aileye ilişkin faktoumlrlerden bazıları şu şekilde belirtilebilir 1
Aile bireylerinden succedil işleyenlerin olması 2 Ebeveynlerin uyuşturucu ve alkol vb
bağımlılıklarının olması 3 Aile parccedilalanması 4 Aile iccedili fiziksel şiddetin veya aile iccedili
ccedilatışmasının varlığı 5 Ebeveynlerin ccedilocuklarına karşı ilgisizlikleri 6 Ebeveynlerin aile
iccedilindeki sorunlu otorite yapıları denetim ve disiplin uygulamaları 7 Ccedilocukların yetersiz ve
yanlış sosyalleşmeleri 8 Aile bireyleri veya ebeveynler arasındaki geccedilimsizlikler 9Ailenin
iccedilinde bulunduğu olumsuz ekonomik koşullar veya geccedilim guumlccedilluumlğuuml ccedilekme10 Adoumllesanların
ebeveynlerine olan bağlılık duumlzeylerinin zayıflığı (Kızmaz 2006 108) Sokak ccedilocukları ve
sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan succedil işleyenlerin aile yapılarına ilişkin elde edilen veriler son
derece dikkat ccedilekicidir
Tablo 7 Ccedilocukların Ebeveynlerinin Hayatta Olup Olmadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Hayatta Olma Durumu Sayı
Hem annem hem de babam hayatta 23 767
Sadece annem hayatta 7 233
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan succedillu ccedilocukların yaklaşık olarak frac34 bdquouumlnuumln hem annelerinin hem de
babalarının hayatta olduğu anlaşılmaktadır Succedillu ccedilocukların 23‟uumlnuumln de babalarının
hayatta olmadığı goumlruumllmektedir Babalarının oumllmuumlş olduğunu belirten ccedilocuklara ilişkin
gerccedilekleşen oranın ccedilok kuumlccediluumlmsenecek duumlzeyde olmadığı ve aynı şekilde oumlzellikle baba
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
292
denetiminden yoksun olan ccedilocukların succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ebeveynleri ile kaldıkları
( 70) saptanmıştır Aynı şekilde 23‟uuml sadece anneleriyle kaldıklarını 67‟si (2 ccedilocuk)
de akrabalarında kaldıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların sağlıklı bir sosyalleşme suumlrecini yaşamalarında oumlnemli olan bir husus da
ebeveynlerin birlikte oluşudur Oumlzellikle boşanmış veya anne veya babanın evi terk ettiği aile
biccediliminde ccedilocukların sosyalleşmelerinin problemli olabileceği ihtimal dacirchilindedir Anne
veya babanın evi terk etmesi ccedilocuklarda da evi terk etmeye ilişkin bir eğilimin ortaya
ccedilıkmasını tetikleyebilmektedir Burada ccedilocuk babanın evi terk etmiş olması veya oumllmuumlş
olması nedeniyle geccedilim guumlccedilluumlğuumlne ilişkin ekonomik sorunlarını aşabilmek iccedilin sokağa
youmlnelebildiği gibi aynı şekilde ebeveynsel denetimin zayıflaması nedeniyle de sokağı mesken
tutma veya evi terk etme youmlnuumlnde bir tutum geliştirebileceği soumlylenebilir Sokağı mesken
edinen ve oumlzellikle de ebeveynsel veya ailesel destekten denetimden yoksun olan ccedilocukların
succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini tahmin etmek guumlccedil değildir Ccedilocuklara
ebeveynlerinin birliktelik veya aynı evi paylaşma durumlarını saptama ccedilerccedilevesinde bir soru
youmlneltilmiştir Verilen yanıtlar ve buna ilişkin dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 8 Ebeveynlerin Beraber YaĢayıp-YaĢamadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Birlikteliği Sayı
Evet 19 633
Hayır 11 367
Toplam 30 1000
Ccedilocukların 63‟uuml ebeveynlerinin birlikte yaşadıklarını ve 367‟sinin de ayrı
yaşadıklarını belirtmişlerdir Anne ve babalarının ayrı yaşadıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran
dikkat ccedilekicidir Ebeveynlerin ayrı yaşamalarının oumlnde gelen iki temel nedeni babanın evi
terk etmesi ( 636 7 kişi) ve boşanmadır ( 273 3 kişi) Bu iki gelişme ccedilocuğu aile
denetiminden ve korumasından yoksun bırakmaktadır Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir zaman
dilimini sokaklarda geccedilirdikleri ve dolayısıyla sokakların riskli alanları ile temas etme
olanağının her zaman olanaklı olduğu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde ve aynı şekilde baba otoritesinin
yokluğu da buna eklendiğinde ccedilocuğun succedila bulaşma veya sokaklarda sapma davranış
sergileme ihtimalinin daha yuumlksek olabileceği bir gerccedilektir
Ccedilocukların aileye ilişkin yaşadıkları diğer olumsuz bir husus da aile iccedilinde karşı
karşıya geldikleri şiddet olgusudur Evde şiddet pratiklerine maruz kalan ccedilocukların eve karşı
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
293
bir hoşnutsuzluk ve soğukluk hissedecekleri bilinen bir gerccedilektir Bu durumun da ccedilocukların
evden kaccedilmalarına geceleri sokakta geccedilirmelerine veya sokakta yaşamaya youmlnelmelerine
neden olduğunu tahmin etmek guumlccedil değildir Ev ve aile bağlılığının zayıflamasının veya sapkın
akran bağlılığının yol accediltığı sokaklara takılma ve sokakları mesken edinme gerccedileği succedillulukla
ilintili risk faktoumlrlerini teşkil etmektedir Bu ccedilerccedilevede burada ccedilocukların evde maruz
kaldıkları şiddet olgusu ve ccedilocukların evden kaccedilma sıklıkları irdelenmeye ccedilalışılacaktır
Tablo 9 Ccedilocukların Aile Ġccedili Fiziksel ġiddete (dayak) Maruz Kalıp Kalmadıklarına
ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Sayı
Ailede suumlrekli dayak yerim 1 33
Ailede bazen dayak yerim 26 867
Ailede hiccedil dayak yemem 3 100
Toplam 30 1000
Burada aile iccedili şiddetten kast edilen ccedilocuğun ldquodayakrdquo yemesidir Ailede dayak ile ilgi
olarak tabloda yer alan uumlccedil seccedilenek iccedilerisinde kendilerine uygun seccedileneğin işaretlenmesinin
istendiği soruda ccedilocukların 86‟sinin ldquoailede bazen dayak yiyorumrdquo seccedileneğini
işaretledikleri goumlruumllmuumlştuumlr Suumlrekli dayak yediğini belirten sadece 1 succedillu vardır Ancak hiccedil
dayak yemediğini belirtenlerin oranı sadece 10 (uumlccedil kişi) ile sınırlı kalmıştır Bu bulgular
ccedilocukların ailede ldquosuumlreklirdquo olmasa da ldquoara sırardquo dayak gibi şiddet eylemlerine maruz
kaldıklarını goumlstermektedir Aynı şekilde bu saptama ccedilocukların aile iccedilerisinde bazı sorunlar
yaşadıklarını da goumlstermektedir Bu oranlar ccedilocukların eve karşı soğukluk hissetmelerini ve
zaman zaman eve uğramamalarını da accedilıklar niteliktedir Burada belirtilmesi gereken başka
bir husus da ccedilocuklardan hiccedil birinin aile iccedili cinsel şiddete maruz kalmadıklarını belirtmiş
olmalarıdır
Okumuş (2004 32) Diyarbakır ilinde 418 sokak ccedilocuğu uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada
ccedilocukların 38‟inin (159 ccedilocuk) aile iccedilinde ve 517‟sinin de (216) sokakta veya aile dışı
ortamda şiddet goumlrduumlğuuml youmlnuumlnde bulgular elde ettiğini belirtmektedir Bu oranlar
Diyarbakır‟da ccedilocuklara youmlnelik olarak gerccedilekleşen şiddet olgusunun yaygınlığı konusunda
bir fikir vermesi accedilısından oumlnem arz etmektedir
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmaları onları ebeveynlerine karşı bağlılık sevgi
ve ilgi duyma duumlzeylerini zayıflatarak onları succedillu mekacircn ve akranlarına itebilmektedir Evi
kendileri iccedilin problem alanı olarak duumlşuumlnmeye başlayan ccedilocuklar ev ve aileye karşı giderek
soğumaya başladıkları ve dolayısıyla eve gitmemeyi alışkanlık edinmeye başladıkları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
294
soumlylenebilir Bu durum da onları daha kriminal suumlreccedillere itebilmektedir Ccedilaykoumlyluuml vd (2006
63-64) ccedilocukların şiddet goumlrmelerinin yarattığı olumsuzlukları sosyal uyum azlığı
antisosyal ve succedil davranışı sergileme okul devamsızlığı ve okul başarısında duumlşuumlkluumlk riskli
davranışlara eğilim alkol ve madde kullanma duumlşuumlk benlik gelişimi yeme bozuklukları
depresyon ve intihara eğilimlik şeklinde belirtmektedirler
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmalarının yarattığı sorunların yanı sıra aile iccedilinde
şiddete tanıklık etmenin de onların sosyal yaşamları ve succedilluluk durumları uumlzerinde etkili
olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı tarafından
gerccedilekleştirilen bir ccedilalışmada uumllkemizde ailelerin uumlccedilte birinde aile iccedilinde fiziksel şiddetin
varlığı saptanmıştır Soumlz konusu araştırmada şiddet uygulanan hanelerin doumlrtte uumlccediluumlnde
ccedilocukların şiddete tanık oldukları bulgusu elde edilmiştir Şiddete tanıklık eden bu ccedilocukların
şiddet sonrası korku anne-babayı sevmeme iccediline kapanma saldırganlık şeklinde tepki
verdikleri goumlzlenmiştir Aile iccedili şiddet duumlzeyinin artmasında sosyo-ekonomik duumlzeyinin
duumlşuumlkluumlğuuml kadının işinin olmaması alkol bağımlılığı hanedeki birey sayısının fazla olması
ve eşlerin toplam oumlğrenim duumlzeyinin duumlşuumlkluumlğuuml gibi faktoumlrler etkili olmaktadır (bkz İccedilli ve
Arıkan 2007 40)
Tablo 10 Aile Ġccedilerisinde ġiddette Maruz Kaldıklarını Belirten Ccedilocukların ġiddette
Maruz Kalma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Nedenleri Sayı
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin 6 222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takıldığım iccedilin 3 111
Koumltuuml alışkanlık yapıcı maddeler kullandığım iccedilin 2 74
İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin 2 74
Sinirlilik ve alkol gibi babamdan kaynaklanan nedenlerden dolayı 2 74
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım iccedilin
2
74
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim
iccedilin
6
222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma Koumltuuml alışkanlık
yapıcı maddeler kullandığım iccedilin
2
74
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma İstenilen duumlzeyde
eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Toplam 27 1000
Yukarıdaki tablodan hareketle ccedilocukların en ccedilok dayağa maruz kalma gerekccedileleri
genel olarak uumlccedil başlık altında ele alınabilir Ccedilalışmak istememe istenilen miktarda eve para
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
295
goumltuumlrememe ve bazı sapkınsuccedil eylemlerini gerccedilekleştirme (hırsızlık gasp ve bağımlılık
yapıcı bazı maddeleri kullanma) veya succedillusapkın bireylerle birlikte olma Ccedilocukların
belirtilen fiziksel şiddete maruz kalma gerekccedileleri iccedilerisinde en yuumlksek oranın ccedilalışmak
istememe ve istenilen duumlzeyde paranın eve goumltuumlruumllememesi gibi seccedileneklerde yoğunlaştığı
goumlruumllmektedir ( 52) Ccedilocukların ebeveynleri tarafından ccedilalışmaya zorlanmaları belirli
miktarda para getirmeleri konusunda baskı altında tutulmaları ve şiddete maruz kalmaları
onların ebeveynlerine olan bağlılıklarını zayıflatmakta ve evden kaccedilmalarına yol
accedilabilmektedir Bazı ccedilocuklar da ebeveynlerinin arzuladığı parayı kazanmak iccedilin daha geccedil
vakitlere kadar ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar ve bu da onları sokağın risklerine daha accedilık
hale getirebilmektedir Ccediluumlnkuuml ccedilocuğun sokakları kullanma suumlresi arttıkccedila succedila eğilimli olma
ve sokağın riskleri ile yuumlzleşebilme riski de artabilmektedir Bu sebeple ebeveynlerin
ccedilocuklarını gerek ccedilalışmaya zorlamaları gerekse getirilecek para miktarını kotalandırılmaları
ccedilocuğun ebeveynlerine karşı duydukları sevgi ve bağlılığı azaltmaya yol accedilacaktır Bu da soumlz
konusu ccedilocukların sokaklardaki serseri ve sapkın bireylerle aynı mekacircnı daha fazla
kullanmaya geceyi sokakta geccedilirmeye ve dolayısıyla daha ccedilok succedila eğilimli hale gelmelerine
neden olacaktır Bu suumlreccedilten sonra da ebeveynlerin ccedilocuklarını sapkın bireylerle birlikte
olmalarını ve succedil eylemini gerccedilekleştirmelerini engelleme konusunda sergileyecekleri şiddet
davranışlarının da caydırıcılık duumlzeyi duumlşuumlk duumlzeyde kalacaktır Yukarıdaki tablodan da
anlaşılabileceği gibi bazı ebeveynler ccedilocuklarını succedillu bireylerle birlikte olmalarını ve
sapkınsuccedil eylemleri gerccedilekleştirmelerini engellemenin bir yolu olarak şiddet
uygulamaktadırlar Ancak ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik olarak sert acımasız tutum
takınmaları veya fiziksel şiddet uygulamaları ccedilocukların sapkın tutumları terk etmelerinin
aksine onların succedil duumlnyası ile daha guumlccedilluuml bağlar inşa etmelerine yol accedilabilmektedir Ancak
bazı ailelerin de samimi olarak ccedilocuklarının succedila bulaşmalarını arzulamadıkları ve bu sebeple
ccedilocuklarına goumlzdağı vermek iccedilin şiddet uyguladıkları soumlylenebilir
Tablo 11 Ccedilocukların Evden Kaccedilıp-Kaccedilmadıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Durumları Sayı
Evet 18 600
Hayır 12 400
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların evden kaccedilma sıklığı goumlruumllmektedir Araştırma
grubunda yer alan ccedilocukların yarısından fazlasının ( 60) zaman zaman ev ortamlarını terk
etmeleri onların succedilluluk eğilimlerini arttıran bir neden olmaktadır Evden kaccedilan ccedilocukların
kaccedilma sıklıklarına ilişkin oranlar da şu şekildedir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
296
Tablo 12 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Sıklıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Sıklıkları Sayı
1-2 defa 6 334
3-4 defa 4 222
5-6 defa 1 55
7 ve daha fazla 7 389
Toplam 18 1000
Evden kaccedilan ccedilocuklar iccedilerisinde 7 ve daha fazla sayıda kaccedilanlara ilişkin gerccedilekleşen
oran en yuumlksektir Bunu 1-2 defa ve 3 defa kaccedilanlara ilişkin dağılım izlemektedir Ccedilocukların
evden kaccedilmaları ebeveynlerin izinlerinin ve rızalarının dışında geceyi dışarıda geccedilirilebilecek
şekilde evden uzaklaşmaları anlamına gelmektedir Bu uzaklaşma aynı yerleşim boumllgesi ve ili
iccedilerisinde olabileceği gibi başka illere gitme şeklinde de gerccedilekleşebilmektedir Ccedilocuğun
geceyi sokakta veya başka illerde geccedilirmesi onu ccedilok sayıda sapma ve succedil eylemine karşı accedilık
hale getirebilmektedir Bazı ccedilocukların ebeveyn ve yakın akraba denetiminin hissedilmediği
ortamlarda karınlarını duyurmak ve başka yerleşim yerlerine gidebilmek iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık ve gasp gibi succedillar işleyerek gerccedilekleştirdikleri soumlylenebilir Aynı şekilde bu
ccedilocuklar sapkın tutumlar geliştirdikleri gibi sapkın eylemlere de maruz kalabilmektedirler
Tablo 13 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Nedenlerinin Dağılımı
Evden Kaccedilma Nedenleri Sayı
Evde dayağın olması 3 167
Arkadaşların teşviki 4 222
Uumlvey ccedilocuk olma 11 611
Toplam 18 1000
Ccedilocukları succedila eğilimli kılan faktoumlrler iccedilerisinde son derece oumlnem arz eden evden
kaccedilma olaylarının ortaya ccedilıkmasında etkili olan nedenlere bakıldığında en ccedilok ldquouumlvey evlat
olmardquo faktoumlruumlnuumln oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir ( 611) Bu son derece dikkat ccedilekici bir
bulgudur Uumlvey evlat olma evden kaccedilmanın bir gerekccedilesi olarak goumlruumllmektedir Uumlvey ccedilocuk
olmak evden kaccedilışı haklılaştıran bir aile ortamının varlığına goumlnderme yapmaktadır Ayrıca
uumlvey ccedilocuğun yeni ebeveyni iccedilselleştirmesi ve ona alışması son derece guumlccediltuumlr Bu durum
ebeveyn bağlılığının daha az olacağı veya ebeveynlerin uumlvey ccedilocuk uumlzerindeki denetiminin
daha az gerccedilekleşeceği şeklinde de yorumlanabilir Bundan ayrı olarak uumlvey ccedilocukların
olduğu aile ortamlarının ccedilocuk accedilısından huzur verici nitelikten uzak olabileceği veya uumlvey
baba veya anne tarafından daha fazla şiddete maruz kalabileceği de ihtimal dacirchilindedir
Evden kaccedilma nedenleri arasında diğer oumlnemli sebepler sırasıyla ldquoarkadaşların teşvikirdquo ( 22
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
297
2) ve ldquoevde dayağın olmasırdquo ( 167) goumlsterilmektedir Arkadaş veya akran etkisi bireylerin
uyumcu veya sapkın tutum geliştirmeleri uumlzerinde son derece oumlnemlidir Succedil literatuumlruumlnde
sapkın veya succedillu akran etkisinin succedilluluğun temel bir goumlstergesi olduğu konusunda yaygın
bir kanının olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilok sayıda araştırma (oumlrneğin bkz Elliott ve
Menard 1996 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002) succedil
davranışının genel olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlendiği ve aynı şekilde
succedilluların diğer succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular ortaya
koymuştur Bireyi evden kaccedilıran ve onu sokaklara youmlnelten faktoumlrlerden birinin de ldquo aile iccedili
şiddetrdquo (dayak) olması araştırma accedilısından beklenen bir husustur Evdeki şiddetin varlığı
ccedilocuğu ev dışı yeni mekacircn arayışına itmektedir Yeni mekacircn arayışı da bireylerin sapkın
akranlarla temas etme olanağını arttırmakta ve bu da onları daha ccedilok succedila eğilimli hale
getirmektedir
Tablo 14 Ccedilocukların Geceyi Sokakta Geccedilirip Geccedilirmediklerinin Dağılımı
Geceyi Sokakta Geccedilirme Durumu Sayı
Hayır 13 433
Evet 17 667
Toplam 30 1000
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı geceyi sokaklarda geccedilirdiklerini belirtmişlerdir ( 667)
Geceyi sokakta geccedilirdiklerini belirtenler iccedilerisinde en yuumlksek oran 9 ve daha fazla sayıda
sokakta gecelediğini belirten seccedilenekte gerccedilekleşmiştir ( 588) Geriye kalan diğer ccedilocuklar
da dışarıda geceleme konusunda farklı rakamları ifade etmişlerdir
44 SOKAKTA CcedilALIġMAYA ĠLĠġKĠN DEĞĠġKENLER
Burada ccedilocukların ilk olarak hangi yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başladıkları sokakta
ccedilalışma nedenleri ne duumlzeyde kazanccedil elde ettikleri ne tuumlr işler yaptıkları kazanccedillarını nasıl
değerlendirdikleri ne kadar suumlre ccedilalıştıkları ve ccedilalışmayı nasıl goumlrduumlkleri gibi konular ele
alınacaktır
Tablo 15 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢlama YaĢlarının Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma YaĢı Sayı
10 yaş ve 10 yaştan oumlnce 22 734 10 yaşından sonra 8 267 Toplam 30 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
298
Tablonun en ilginccedil bulgusu ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda ccedilalışmaya ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda başlamış olmalarıdır Tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların 734‟uuml 10
ve daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda uumlcret getirici işler yapmaya başlamışlardır Sokakta
ccedilalışma yaşının oumlzellikle en ccedilok 8 9 ve 10‟lu yaşlarda yoğunlaştığı tespit edilmiştir Ayrıca
ccedilocukların ccedilalışma yıllarına bakıldığında ise 3-4 yıl arasında ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı
433 5-6 yıl ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı 20 7-8 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin
oranı ile 1-2 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı ise 167 olarak saptanmıştır
Ccedilocukların ccedilok erken yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başlamalarının veya sokağa
takılmalarının ccedilok sayıda nedenleri vardır Bu araştırmada sokaklarda ccedilalışma gerekccedilesi
olarak şu gerekccedileler ve oranlar saptanmıştır
Tablo 16 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma Nedenleri Sayı
Yoksulluk 2 67
Para kazanma isteği 3 100
Babamın işsiz olması 2 67
Babamın hasta olması 4 133
Babamın oumlluumlmuuml 1 33
Evin geccedilimini sağlayacak başka kimsenin olmaması 4 133
Ebeveynlerimin zorlaması 6 200
Ccedilalışan arkadaş ve yakınların etkisi 2 67
Aile buumltccedilesine katkıda bulunmak 2 67
Hayat deneyimi kazanmak ve meslek edinmek 1 33
Okul ihtiyaccedillarımı karşılamak 3 100
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan sokakta ccedilalışma nedenlerinin ccedilok farklılık arz ettiği
anlaşılmaktadır Burada en ccedilok ldquoebeveynlerinin zorlamasırdquo seccedileneği belirtilmiştir Hiccedil
şuumlphesiz ccedilocukların ccedilalışmaya zorlanmaları son derece dramatik bir olaydır Ancak
ebeveynsel zorlamanın temelinde ekonomik guumlccedilluumlklerinsorunların olduğunu tahmin etmek
guumlccedil değildir Aynı şekilde bazı ccedilocuklar ldquoevin geccedilimini sağlayacak kimsenin olmayışınırdquo
bazıları ldquobabalarının hasta olmasınırdquo bazıları ldquopara kazanma isteğirdquo bazıları ldquoyoksullukrdquo
bazıları da ldquookul masraflarını ccedilıkarmakrdquo gibi nedenleri belirtmişlerdir Buumltuumln bu faktoumlrlerin
ekonomik sorunlarla ilintili değişkenler olduğu bir gerccedilektir Burada oumlzetle ccedilocukların
sokakta ccedilalışma veya sokakta bulunma nedeninin ekonomik kaynaklı olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Diyarbakır‟da sokaktaki ccedilocuklar uumlzerinde gerccedilekleştirilen araştırmalar (oumlrneğin
birkaccedil araştırma iccedilin bkz Bilgin 2008 Okumuş 2007 Guumlneş-Kalaycı 2004) aynı şekilde
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenlerinin ekonomik yoksulluk olduğu ve dolayısıyla
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
299
ccedilocukların da ailelerine maddi katkıda bulunmak ve okul masrafınıharccedillığını karşılamak iccedilin
ccedilalıştıklarını ortaya koymaktadır Sosyal Hizmetler ve Ccedilocuk Esirgeme Kurumu (SHCcedilEK)
Devlet İstatistik Enstituumlsuuml (DİE) ve UNICEF-Tuumlrkiye işbirliğiyle gerccedilekleştirilen Sokakta
Yaşayan ve Ccedilalışan Ccedilocuklarla Katılımlı Eylem Araştırması‟nın (2000) sonuccedillarına goumlre de
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenleri şu şekilde saptanmıştır Ccedilocukların 8015‟i ldquoaile
buumltccedilesine katkıda bulunmakrdquo 840‟ı harccedillığını ccedilıkarmak 496‟sı ldquoevin geccedilimini
sağlamakrdquo 344‟uuml ldquoailesi istediği iccedilinrdquo 115‟i ldquokendi istediği iccedilin ldquo ve 191‟i de
ldquocevapsızrdquo seccedileneğini işaretlemişlerdir (bkz İccedilli-Arıkan 2007 42) Araştırma kapsamında
goumlruumlşuumllen ccedilocukların sokakta yaptıkları işler ise şunlardır
Tablo 17 Ccedilocukların Sokakta Yaptıkları ĠĢ Tuumlrlerinin Dağılımı
Sokaklarda Yapılan ĠĢ Tuumlrleri Sayı
Simit satma 2 67
Ayakkabı boyama 4 133
Pazarda el arabası ile eşya taşıma 1 33
Ccediloumlp toplama 12 400
Sakız satma 4 133
Araba camı silme-yıkama 2 67
Pazar yerinde seyyar satıcılık yapma 4 133
Kuumlccediluumlk suumls eşyalarını satma 1 33
Toplam 30 100
Ccedilocuklar genel olarak sokakta seyyar satıcılık yapma ayakkabı boyama simit sakız
şeker balon su ve buz gibi eşyalar satma otomobillerin camlarını silme ccediloumlp toplama su
taşıma mezarlıklarda temizlik işleri gibi ccedilok sayıda işler yapmaktadırlar Ancak
araştırmamızda sokakta ccedilalışıp succedil işleyen ccedilocukların en ccedilok ldquoccediloumlp toplamardquo işleri yaptıkları
goumlruumllmektedir ( 40) Diyarbakır Sosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln yaptığı bir ccedilalışmada
da kentte ccediloumlp toplayarak para kazanan 500 duumlzeyinde ccedilocuk olduğu saptanmıştır (Okumuş
200732)
Ccediloumlp toplama sokaklarda ccedilocuklar tarafından yapılan en niteliksiz işlerden biridir Aynı
zamanda ccediloumlp toplama işi ccedilalışma saatleri accedilısından da oldukccedila riskli olarak
nitelendirilebilecek bir zaman dilimini kapsamaktadır Ccediloumlpler genelde akşamgece vakitleri
veya karanlık ccediloumlkmeye başladıktan sonra toplanır Bu nedenle de bu işguumlcuumlnde ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilin saldırı ve şiddete maruz kalabilme riski de soumlz konusu olabilmektedir
Araştırma grubunda goumlruumlşuumllen ccedilocukların oumlnemli bir oranının ccediloumlp toplama gibi en niteliksiz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
300
işlerden kazanccedil elde etmeye ccedilalışmaları onların iccedilinde bulundukları ekonomik sıkıntıyı
goumlstermesi accedilısından da son derece dikkat ccedilekicidir
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 50) haftanın her guumlnuuml ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların 20‟si de haftada 5ndash6 guumln ccedilalıştıklarını ifade etmişlerdir Geriye kalanlar ise
haftada 1 ile 4 guumln arasında değişen guumln sayısında ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir Aynı şekilde
ccedilocukların oumlnemli bir kısmı ( 692) okulların accedilık olduğu zamanlarda bile guumlnde en az 4-5
saat ccedilalıştıklarını dile getirmişlerdir Ccedilocukların 23‟uuml de guumlnde 2-3 saat arası ccedilalıştıklarını
ccedilocuklardan sadece ikisi okul guumlnlerinde ccedilalışmadığını belirtmiştir
Bu ccedilocukların buumlyuumlk bir oranı ( 833) Diyarbakır‟ın her boumllgesinde ccedilalıştıklarını
ifade etmişlerdir Bir anlamda soumlz konusu ccedilocukların ccedilalışma yerleri ve ortamları iccedilin
belirlenmiş her hangi bir sokak veya mekacircn soumlz konusu değildir Sadece birkaccedilı ccedilalıştıkları
belirli yer olarak tren garı ve alışveriş mekacircnlarının oumlnuumlnuuml belirtmişlerdir
Ccedilalışmanın yapıldığı tarihte ccedilocukların sokaklarda yaptıkları işlerden elde ettikleri
kazanccedillarının da ccedilok yuumlksek olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Guumlnluumlk kazanccedil olarak ccedilocukların 20‟si
1ndash2 TL 20‟si 3ndash4 TL arası 267‟si 5ndash6 TL arası 167‟si 7-8 TL arası ve 166‟sı da
9 TL ve uumlstuuml kazanccedil elde ettikleri belirlenmiştir
Ccedilocuklar kendi kazanccedillarının buumlyuumlk bir kısmını ebeveynlerine verdiklerini ifade
etmişlerdir ( 667) Geriye kalanlar da kazanccedillarını okul ihtiyaccedillarını karşılama ve giyecek
ve iccedilecek gibi bazı ihtiyaccedillarını gidermede kullandıklarını belirtmişlerdir Ccedilalışan ccedilocukların
buumlyuumlk bir kısmı ( 80‟i) eve para goumltuumlremediklerinde ebeveynlerinin bir şey demediklerini
belirtirken 133‟uuml de ebeveynlerinin şiddetine (dayak) maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
Ccedilocukların 67‟si de ebeveynlerinin tepkilerinin sadece kızma ile sınırlı kaldığını
soumlylemişlerdir
Tablo 18 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaktan Memnun Olup-Olmadıklarının Dağılımı
CcedilalıĢmadan Memnun Olma Durumu Sayı
Evet 21 700
Hayır 9 300
Toplam 30 1000
Araştırmanın ilginccedil bir bulgusu ccedilalışan ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda
ccedilalışmaktan memnun olduklarını belirtmiş olmalarıdır Ccedilocukların sokakta ccedilalışma
durumlarını olumlu olarak tanımlamalarının en oumlnemli nedeni iccedilinde bulundukları
yoksulluktur Ccedilocuklar zor ve koumltuuml koşullarda ccedilalışmak suretiyle ailelerinin ekonomik
sorunlarını gidermede kısmen de olsa yardımcı olduklarını duumlşuumlnmektedirler Ccediluumlnkuuml
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
301
ccedilocukların memnuniyet duyma nedenlerinin başında elde ettikleri kazanccedilla ailenin ( 286)
ve kendi ihtiyacını (238) karşılama gibi gerekccedileler yer almaktadır Bazı ccedilocuklar da
kazandıkları para ile kendilerini geleceğe hazırladıklarını ( 19) bazıları da arkadaş grubuyla
hoşlandıkları şeyleri yapma olanağına sahip oldukları ( 19) veya sokakta kalmayı
arzuladıklarını ( 95) ifade etmişlerdir Sokakta ccedilalışmaktan memnuniyet duymayan
ccedilocuklar da memnuniyetsizliğin nedeni olarak en ccedilok sokakta var olan riskleri ve okula
gereken oumlnemi verememelerini goumlstermişlerdir
45 SOKAKTA CcedilALIġAN VE KISMEN YAġAYAN CcedilOCUKLAR VE
SUCcedilLULUK
Bu araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların hepsi sokakta ccedilalışmaya ve yaşamaya
başladıktan sonra bir şekilde polis tarafından alıkonulmuşlardır Bu nedenle 30 ccedilocuğun hepsi
bir şekilde succedil işledikleri gerekccedilesiyle goumlzaltına alınan ve haklarında işlem yapılmış
ccedilocuklardır Yaklaşık olarak her yıl Diyarbakır Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuumlne ortalama 1500
dolayında succedil olayının intikal ettiği belirtilmektedir İntikal eden bu succedilların ağırlıklı olarak
hırsızlık yankesicilik ve kapkaccedil gibi succedil tuumlrlerinden oluştuğu goumlruumllmektedir (Guumlneş ve
Kalaycı 2004 15) Eren (2007128) de Diyarbakır il merkezi ve ilccedilelerinde 2001 yılında her
hangi bir succedil şuumlphelisi olarak yakalanıp savcılığa ccedilıkartılan ccedilocuk sayısının 1524 iken bu
rakamın 2006 yılında 100 artarak 3308‟e yuumlkselmiş olduğunu belirtmektedir
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların niccedilin goumlzaltına alındıkları hususu kendi
beyanlarına dayanarak şu şekilde tablolaştırılmıştır
Tablo 19 Ccedilocukların Polis Tarafından AlıkonulmaGoumlzaltına Alınma Sebeplerinin
Dağılımı
Goumlzaltına Alınma Sebepleri Sayı
Geceyi sokakta geccedilirdiğim iccedilin 2 67
Succedil ve sapkın eylemlerinden dolayı 25 833
Şuumlphe uumlzerine 2 67
Sokakta ccedilalıştığım iccedilin 1 33
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan da accedilık bir şekilde goumlzlemlendiği gibi ccedilocukların en ccedilok goumlzaltına
alınma nedeni işledikleri succedil ve sapma eylemlerinden dolayıdır ( 83) Burada soumlz edilen
succedil ve sapma eylemleri kapkaccedil hırsızlık kavga etmeadam yaralama madde kullanmasatma
gibi davranışlardır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
302
Tablo 20 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra SabıkaSicil Belgesi
Kaydına Sahip Olup Olmadıklarının Dağılımı
SabıkaSicil Kaydının Olup Olmadığı Sayı
Evet 14 467
Hayır 16 533
Toplam 30 1000
Ccedilocukların soumlz konusu succedil eylemlerinden dolayı ccedilok sayıda succedillardan sicil kayıtları
olduğu belirlenmiştir Ccediloğu ccedilocuk sabıka veya sicil kaydının olduğunu belirtmiştir ( 467)
Geriye kalan ccedilocuklar ise herhangi bir sabıka veya sicil kaydının olmadığını ifade etmişlerdir
( 533) Soumlz konusu bu ccedilocukların sabıka veya sicil kayıtlarına ilişkin succedillar aşağıda
belirtilmiştir
Tablo 21 Ccedilocukların Hangi Succediltan Dolayı Sabıka Kayıtlarının Olduğunun Dağılımı
Sabıkanın Olduğu Succedil Tuumlruuml Sayı
Hırsızlık yankesicilik 8 571
Kapkaccedil 1 71
Uyuşturucu madde satma ve kullanma
( esrar ve hap)
2
143
Kavga ve adam yaralama 1 71
Hırsızlık kavga ve yaralama 2 143
Toplam 14 1000
Tablodan genel olarak ccedilocukların en ccedilok sabıkası olan succedil eylemlerinin hırsızlık
yankesicilik ve uyuşturucu madde satma veya kullanma olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizde
ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin istatistikler de ccedilocukların en ccedilok hırsızlık succedilunu işlediklerini
goumlstermektedir
Tablo 22 Ccedilocukların Madde Kullanma Durumlarının Dağılımı
Madde Kullanma Durumları Sayı
Evet 26 866
Hayır 4 134
Toplam 30 1000
Aynı şekilde araştırma grubunda yer alan ccedilocukların 86‟sının bağımlılık yapıcı
madde kullandıkları saptanmıştır Madde kullanmaya ilişkin gerccedilekleşen bu oranın yuumlksek
olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışma succedil işlediği gerekccedilesiyle haklarında işlem
yapılan ccedilocuklar uumlzerine gerccedilekleştirildiği iccedilin soumlz konusu ccedilocukların uyuşturucu veya
bağımlılık yapıcı madde kullanma oranının da yuumlksek olarak gerccedilekleşebileceği oumlngoumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
303
Bu nedenle succedil işleme durumlarına bakılmaksızın sokakta yaşayan ve ccedilalışan ccedilocuklar
uumlzerine gerccedilekleştirilecek herhangi bir ccedilalışmada bu oranın daha duumlşuumlk duumlzeyde
gerccedilekleşmesi muhtemeldir Oumlrneğin Guumlngoumlr (2008) Mersin ili oumlrneğinde 510 sokaktaki
ccedilocuk uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada ccedilocukların sadece 24‟uumlnuumln madde kullandıklarını
38‟inin madde kullanan arkadaşlarının olduğu 22‟sinin succedil işleyen arkadaşlara sahip
olduklarını belirtmiştir Aynı şekilde bu ccedilocukların 90‟a yakını bu succedillu arkadaşlarla
goumlruumlştuumlklerini ( 179‟u ldquoccedilok sıkrdquo 304‟uuml ldquosıkrdquo ve 41‟i de ldquoara sırardquo) ve bu ccedilocuklardan
14‟uuml de succedil eylemi iccedilerisinde yer aldıklarını belirtmişlerdir
Tablo 23 Ccedilocukların Kullandıkları Madde Tuumlrlerinin Dağılımı
Kullanılan Madde Tuumlrleri Sayı
Sigara 6 230
Yapıştırıcı madde (bally) alkol 4 158
Uccedilucu madde (tiner) sigara 5 192
Alkol sigara esrar 2 76
Sigara esrar 3 115
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara 1 38
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara esrar 1 38
Uccedilucu madde (tiner) alkol sigara hap 4 158
Toplam 26 1000
Yukarıdaki tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların soumlz konusu maddelerden en ccedilok
sigara tiner ve bally gibi uccedilucu madde ve alkol kullandığı saptanmıştır Tablo accedilısından en
ilginccedil bulgu ccedilocukların 23‟uumlnuumln (6 ccedilocuk) esrar kullandıklarının belirlenmiş olmasıdır
Sosyolojik accedilıdan ccedilocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenleri iccedilerisinde aile
yapısı (ailenin ilgisizliği ve duygusal ihmal soumlz konusu maddeleri ailede kullanan bireylerin
varlığı parccedilalanmış aileler aile iccedilindeki fiziksel ve cinsel istismarın varlığı gibi) akran grup
yapısı (akranlardan kullanan bireylerin varlığı arkadaşlara oumlzenti ve akran baskısı grup
iccedilerisinde kendini kanıtlama maddeyi merak etme gibi) korkuyu gidermek ve cesareti
arttırmak (daha kolay succedil işleyebilmek heyecan arama mağdura ve yaptıkları sapkınsuccedil
eylemelerine karşı duyarsızlaşmak) ve sokakların yapısı (kolay elde edilebilirlik ebeveynsel
goumlzetim ve denetimin yokluğu enformel denetimin zayıflığı) en dikkat ccedilekenleri
oluşturmaktadır Bu tuumlr maddeleri kullanmak ile succedil işlemek arasında bir ilişkiden soumlz etmek
muumlmkuumlnduumlr En azından bu maddeleri kullanan ccedilocukların succedil işleme riskinin daha yuumlksek
olduğunu soumlyleyebiliriz Oumlzellikle bazı ccedilocukların bu maddeleri satın almak iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık gasp ve kapkaccedil gibi succedilları işleyerek edindikleri ileri suumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
304
Goumlruumlşme yaptığımız ccedilocukların ccediloğu esrar ve diğer bazı uyuşturucu hapları
edinmenin ccedilok kolay olduğunu ve bu maddelerin satıldığı yerleri bildiklerini ve edinmek
istediklerinde kolay temin edebildiklerini belirtmişlerdir
Tablo 24 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Bağımlılık Yapan
Maddeleri Kullanan ArkadaĢlara Sahip Olup-Olmadıklarının Dağılımı
Madde Kullanılan ArkadaĢların Varlığı Sayı
Evet 30 1000
Hayır - 00
Toplam 30 1000
Ayrıca araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların arkadaşlarının da kendileri gibi
bağımlılık yapıcı maddeler (sigara bally tiner alkol vb) kullandıklarını belirtmişlerdir Bu
ccedilocukların da en ccedilok esrar bally sigara ve alkol gibi maddelerden birini veya diğerleri ile
birlikte kullandıklarını ifade etmişlerdir
Bağımlılık yapıcı madde kullanma alışkanlıkları genelde belirli bir akran grubu
iccedilerisinde oumlğrenilmektedir Aynı şekilde succedil davranışının veya succedila ilişkin kalıpların da akran
grubu iccedilerisinde oumlğrenildiği hususu kriminolojide yaygın olarak kabul edilen bir goumlruumlş haline
geldiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Konuya ilişkin yapılmış ccedilok sayıda araştırma (Oumlrneğin bkz
Elliott ve Menard 1996 Elliott ve Voss 1974 Elliot Huizing ve Menard 1989 Akers vd
1979 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002 ) succedilluların birlikte
oldukları veya arkadaş edindikleri bireylerin de oumlnemli bir oranının kendileri gibi succedillu
bireylerden oluşmuş olduğunu ortaya koymuştur Bu araştırmaların succedil davranışının genel
olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlenen bir edim olduğunu ve ccedilocukların diğer
succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular saptadıkları goumlruumllmektedir Bu
ccedilerccedilevede Elliott Huizinga ve Ageton (1985) succedillu akranların succedilluluğun en oumlnemli
nedensel faktoumlrlerinden biri olduğunu ileri suumlrmektedirler Bu sebeple sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocukların succedillu ccedilocuklarla veya akranlarla temas etme riski sokaklarda olmayan
diğer ccedilocuklara kıyasla daha yuumlksek olduğu soumlylenebilir
Tablo 25 Ccedilocukların Bağımlılık Yapıcı Maddeleri Kullanma Nedenlerinin Dağılımı
Madde Kullanma Nedenleri Sayı
Arkadaş ccedilevresi ile birlikte olma ve oumlzentimerak 4 154
Can sıkıntısını gidermek eğlenmek heyecan yaratmak iccedilin 22 846
Toplam 26 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
305
Ccedilocukların bağımlılık yapıcı madde kullanma nedenlerinin başında can sıkıntısını
giderme ve eğlenmek olduğu goumlruumllmektedir Arkadaş ccedilevresine oumlzenti duyma ve kullanılan
maddeyi merak etme gibi nedenler de ikinci sırada gelmektedir
Ccedilocukların sokakta karşılaştıkları bazı riskler bedensel veya fiziksel accedilıdan kalıcı iz
bırakmasının yanı sıra sosyal ve kişisel yaşamlarını da oumlnemli oumllccediluumlde olumsuz olarak
etkileyebilmektedir Oumlrneğin ccedilocukların sokaklarda karşılaştıkları bazı şiddet eylemleri
onların travma yaşamalarına yol accedilabilecek kadar tehlikeli boyutlara ulaşabilmektedir Aynı
şekilde ccedilocuğun maruz kaldığı bu tuumlr şiddet eylemleri onları da aynı şekilde şiddet
uygulayacak bireylere doumlnuumlştuumlrebilecektir Bu ccedilerccedilevede şiddete maruz kalmak ile şiddete
youmlnelmek arasında goumlrece bir ilişkiden soumlz etmek muumlmkuumlnduumlr
Tablo 26 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Kendilerine Cinsel Tacizde
Bulunulup Bulunulmadığının Dağılımı
Cinsel Tacize Uğrama Durumu Sayı
Evet 4 133
Hayır 26 867
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloya bakıldığında ccedilocukların oumlnemli bir oranının sokakta her hangi bir
cinsel şiddete maruz kalmadıklarını goumlruumllmektedir ( 867) Ccedilocukların sadece 133‟uuml (4
kişi) cinsel şiddet eylemi ile karşı karşıya geldiklerini itiraf etmişlerdir Bunlar da kendilerine
tacizde bulunan kişilerin sokakta boş gezen serseri ccedilocuklar olduğunu belirtmişlerdir Ayrıca
araştırma grubunda bulunan ccedilocukların yarısı sokakta ccedilalışmaya başladıktan sonra sokakta
bazı kazalara maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
5 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların tuumlmuuml herhangi bir succedil şuumlphesi ile polis
tarafından goumlzaltına alınan ccedilocuklardır Soumlz konusu ccedilocukların ccediloğu hırsızlık yankesicilik
adam yaralama ve uyuşturucu madde kullanma ve satma succedillarından haklarında işlem
yapılmıştır Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların succedillulukla ilintili veya succedila
eğilimli olmalarında dikkat ccedileken bazı oumlzellikler şu şekilde belirtilebilir Ccedilocukların
ebeveynlerinin oumlğrenim duumlzeylerinin duumlşuumlk olması (annelerinin 90‟ı okuma yazma bile
bilmiyor babalarının da 43‟uuml her hangi bir okul mezunu değil) onların oumlnemli bir oranının
goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olmaları ( 70) ailelerinin son derece yoksul olmaları
(babalarının ccediloğunun duumlşuumlk nitelikli veya guumlndelikccedili iş alanlarda ccedilalıştıkları kazanccedillarının
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
306
son derece duumlşuumlk olduğu ve goumlccedil sonrası ekonomik sorunlar yaşadıkları ccedilocukların 94‟e
yakını ailelerini ldquoccedilok fakirrdquo ve ldquofakirrdquo olarak nitelendirdikleri) evden kaccedilma sıklığının
yaygınlığı ( 60) ccedilocukların bazı guumlnlerde sokaklarda sabahladıkları ( 667) sapkın ve
sokaklara takılan akranlara sahip oldukları (arkadaşlarının ccediloğu da kendileri gibi uyuşturucu
veya bağımlılık yapıcı madde kullandıkları) oumlğrenim kurumlarından ayrılmaları veya terk
etmeleri ( 53‟uuml halihazırda bir oumlğrenim kurumuna devam etmiyor) aileye ilişkin ciddi
sorunlar yaşamaları (uumlvey ccedilocuk olma 611 90‟ı evde suumlrekli ve bazen fiziksel şiddet
goumlrduumlklerini ifade etmeleri 25‟inin babasının hayatta olmaması ccedilocukların 367‟sinin
ebeveynlerinin ayrı yaşamaları) ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda sokakla tanışmaları ve sokakta ccedilalışmaya
başlamaları ( 734‟uuml 10 yaşına varmadan sokakları mesken edindikleri) yaptıkları iş
tuumlruumlnuumln son derece niteliksiz olması ( 40‟ı ccediloumlp toplama işini yapıyor) gibi etkenler sokakta
ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukları succedillu kılan faktoumlrler olarak dikkat ccedilekmektedir Bu
bulgular araştırmamızın hipotezlerini doğrular niteliktedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Ccedilocukluk
doumlneminde deneyimlenen yaşam tarzları ve yaşanılankarşılaşılan guumlccedilluumlklermağduriyetler
succedilluluğun oumlnemli belirleyicileri olarak etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilocukluk
deneyiminin olumlu ve olumsuz bir tarzda şekillenmesinde oumlzellikle de ccedilocuğun yetiştiği aile
ortamı (şiddet sevgisizlikilgisizlik yoksulluk succedillu ve sapkın bireylerin varlığı
ebeveynlerin ccedilocuk yetiştirme konusundaki bilgisiz oluşları ccedilalışma youmlnuumlnde baskılamaları
gibi) okul deneyimi succedillu akran etkileri ailenin ekonomik geccedilim sorumluluğunu omuzlarında
hissetmeleri sokakta karşılaştıkları guumlccedilluumlkler taciz ve bazı sosyo-ekonomik dezavantajlar
dominant faktoumlrler olarak etkide bulunduğu soumlylenebilir Soumlz konusu doumlnemde ccedilocukların
sorunsuz bir aile yapısı iccedilerisinde sosyalleşmelerinin sağlanması ve oumlğrenimlerine devam
edebilme olanaklarının yaratılması gerekirken sokakların riskli alanlarında yaşam
muumlcadelesine atılmaları atılmak zorunda bırakılmaları onları succedila eğilimli kılan oumlnemli bir
etken olmaktadır Oumlzellikle de aile denetiminden kaccedilan ccedilocukların sokaktaki succedillu kuumlltuumlruumln
etkisine accedilık olma riskleri daha yuumlksektir
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından oumlzellikle ccedilalıştırılmaları konusunda zorlanmaları ve
ccedilocukların istenilen duumlzeyde parayı eve goumltuumlrememeleri durumunda psikolojik ve fiziksel
şiddet goumlrmeleri ccedilocukların ccedilok para kazanmak iccedilin zamanlarını daha ccedilok sokaklarda
geccedilirmelerine veya evden kaccedilma veya eve doumlnmeme gibi sonuccedillara yol accedilabilmektedir Bu
olumsuz tutumlar bazen de ccedilocukları hırsızlık yapmaya da itebilmektedir Sonuccedil olarak
ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik bu olumsuz tutumları ccedilocukların ebeveynlerine olan
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
282
3 ARAġTIRMANIN METODOLOJĠSĠ
31 AraĢtırmanın Konusu ve Amacı
Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu boumllgeleri genelinde teroumlrle muumlcadele kapsamında
suumlrduumlruumllen ccedilatışma konsepti iccedilerisinde ccedilok sayıda insan guumlvenlik nedeniyle goumlccedil etmek
zorunda kalmış veya goumlccedil ettirilmiştir Soumlz konusu goumlccedil olgusundan en ccedilok etkilenen illerden
biri Diyarbakır ilidir Aldığı yuumlksek orandaki goumlccedil ile birlikte Diyarbakır ili yoksulluk işsizlik
aile parccedilalanması sosyal dokunun tahribatı fuhuş succedil ve şiddet olaylarında artış gibi ciddi
sorunlarla karşı karşıya gelmiştir 2004 yılında Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar
Genel Muumlduumlrluumlğuuml buumlnyesinde hazırlanan bir raporda Diyarbakır ilinde yaşayan ccedilocukların
buumlyuumlk bir oranının sokaklarda yuumlksek riskler altında yaşadıkları tespitine yer vermektedir
(Guumlneş ve Kalaycı 200415)
Bu araştırmanın konusunu Diyarbakır il oumlrneğinde sokakta ccedilalışan ve succedil isnadı ile
alıkonulan ccedilocuklar oluşturmaktadır Araştırmanın amacı ise sokakta ccedilalışma ve sokağı
mesken edinme ile succedilluluk arasındaki ilişkiyi irdelemektir Bu ccedilerccedilevede sokakta ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilerisinde succedila bulaşan ccedilocukların nasıl bir profil sergilediklerini ortaya koymak ta
bu araştırmanın oumlnemli bir amacını oluşturmaktadır Bu kapsamda araştırma grubunda yer
alan ccedilocukların sosyo-demografik kuumlltuumlrel ve ekonomik oumlzellikleri saptanmaya ccedilalışılmıştır
Ayrıca bu araştırma kapsamında sokakta ccedilalışan ccedilocukların eve ilişkin tutumları (evden
kaccedilma durumları gibi) en ccedilok hangi succedil tuumlrlerini işledikleri bu succedilları niccedilin işledikleri
madde kullanma durumları sokakta yaptıkları iş tuumlrleri ve sokakta ccedilalışmaya nasıl baktıkları
gibi konuların accedilıklanması da amaccedillanmıştır
32 AraĢtırmanın Evren ve Youmlntemi
Araştırmanın evrenini Diyarbakır kent merkezinde succedil isnadı ile alıkonulan sokakta
ccedilalışan ccedilocuklar oluşturmaktadır Araştırma kapsamında Diyarbakır ilinde 10 7 2005- 15 9
2005 tarihleri arasında her hangi bir succedil istinadı ile Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuuml‟ne getirilen ve
haklarında işlem yapılan 30 ccedilocuk bulunmaktadır Soumlz konusu ccedilocuklara 62 sorudan oluşan
bir anket formu uygulanmıştır
Diyarbakır ilinde sokakta ccedilalışmak ve sokağı mesken edinmenin ccedilocukları succedil
işlemeye eğilimli kıldığı hususu araştırmanın temel varsayımını oluşturmaktadır Ccediluumlnkuuml
succedillu değerlerin oumlğrenilmesi succedilun yoğun işlendiği toplumlarda daha kolaydır Succedillu
davranışın sosyalizasyon suumlreci boyunca oumlğrenilen bir davranış olduğu yaklaşımı esas
alınırsa sokaklarda succedillu değerlerin oumlğrenilmesini olanaklı kılacak ccedilok sayıda fırsatların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
283
olduğu bir gerccedilektir Oumlzellikle ebeveyn denetimden yoksun olan ve sorunlu ilgisiz ailelere
mensup olan ccedilocukların sokak mekacircnlarında succedillu değerleri oumlğrenebilecekleri
varsayılmaktadır Araştırmanın diğer bir varsayımını da ldquosokakta ccedilalışan ccedilocuklarınrdquo
gelecekte ldquosokakta yaşayan ccedilocukrdquo veya ldquosokak ccedilocuğurdquo olmaya nazmet bir grubu teşkil
edebileceği tezi oluşturmaktadır Ccedilocukların ldquosokak ccedilocuğu olmardquo veya ldquosokakta yaşamardquo
risklerinin artmasıyla birlikte soumlz konusu grubun kriminal eğilimlilik riskinin de artabileceği
duumlşuumlnuumllmektedir Bu ccedilerccedilevede araştırmanın temel hipotezleri olarak şunlar belirtilebilir
1 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu goumlccedil eden ailelerin
ccedilocuklarıdır
2 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu aile temelinde bazı sorunları
deneyimlemiş ccedilocuklardır
3 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu duumlşuumlk gelirli ailelerin
ccedilocuklarıdır
4 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu geccedilim guumlccedilluumlklerine ilişkin
sorunları aşmada ailelerine yardımcı olmak iccedilin sokağa ccedilıkmışlardır
5 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu sapkın veya succedil işleyen
akran gruplarına sahiptir
6 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu okula ilişkin sorunlar
yaşayan ccedilocuklardır
4 ARAġTIRMANIN BULGULARI VE BU BULGULARIN
DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
41 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-DEMOGRAFĠK OumlZELLĠKLERĠ
411 AraĢtırma Grubunun Cinsiyet Durumu
Bu araştırmanın yapıldığı tarihte herhangi bir succedil istinadı ile Ccedilocuk Şube
Muumlduumlrluumlğuumlne getirilen ve anket formumuzu doldurmaya olumlu olarak yaklaşan ccedilocukların
tuumlmuuml erkek ccedilocuklardır Bu nedenle araştırma kapsamında sokakta ccedilalışan ve succedil istinadı ile
hakkında işlem yapılan ccedilocukların tuumlmuumlnuumln erkek olduğunu belirtmek muumlmkuumlnduumlr
412 AraĢtırma Grubunun YaĢ Durumu
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların 567‟si 10-14 ve 433‟uuml de 15- 18 yaş
arasında yer aldıkları tespit edilmiştir Bu bulgular ccedilocukların yarısından daha fazlasının ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda (10-14 yaş diliminde) succedil eylemleri nedeniyle Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuuml‟ne
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
284
getirildiğini goumlstermektedir Succedil işlemek iccedilin her ne kadar bu yaş dilimi son derece kuumlccediluumlk yaş
kategorilerine karşılık gelse de yapılan ccedilok sayıda araştırma kronik succedilluların veya succedilu
alışkanlık edinenlerin genelde ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda succedil işlemeye başladıklarını goumlstermektedir
Succedila başlama yaşı ile ilgili gelişmiş uumllkelerdeki kriminal kariyer araştırmalarında genelde succedil
işleme yaşının 13-15 yaş aralığında en uumlst değeri aldığı goumlruumllmuumlştuumlr (bkz Kızmaz 2006 80-
83) Bu nedenle ccedilok sayıda succedil araştırmacısı (bkz Farrington 1983 Mendelzys 1979
Gendreau Little vd 1996) ccedilocukluk doumlnemindeki davranışsal problemlerin varlığını (anti
sosyal veya succedilluluk yapıları) gelecekteki ciddi succedilluluğun oumln habercisi veya goumlstergeleri
olduğunu ileri suumlrmektedirler
Succedilluluğun gelişiminde ccedilocukluk doumlnemi son derece oumlnem arz etmektedir Kızmaz
(2006) ldquoCezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillularrdquo adlı ccedilalışmasında araştırma grubundaki
succedilluların oumlnemli bir oranının succedil işlemeye ccedilocukluk doumlnemlerinde başladıkları youmlnuumlnde
bulgular saptamıştır Soumlz konusu araştırmada goumlruumlşme esnasında succedilluların buumlyuumlk bir
kısmının ccedilocukluk doumlnemlerinde ufak tefek hırsızlıklar yaptıklarını kavga ettiklerini bazı
yaralama olaylarına karıştıklarını okuldan ve evden kaccediltıklarını yalan soumlylediklerini ve
ebeveynlerine karşı geldiklerini dile getirmişlerdir Bu husus ccedilocukluk doumlnemlerinde gelişen
succedilluluk veya antisosyal yapının gelecekteki muumlkerrer succedilluluk ile bir ilişkisinin varlığını
goumlstermektedir Bu ccedilerccedilevede yetişkinlik doumlnemindeki succedilluluğu ccedilocukluk doumlnemindeki
antisosyal yapının bir devamı olarak goumlrmek muumlmkuumlnduumlr
413AraĢtırma Grubunun Goumlccedilten Etkilenme Durumu
Araştırmanın oumlnemli bir bulgusu succedil isnadı ile haklarında işlem yapılmış ccedilocukların
oumlnemli bir oranının goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocuklarının olmasıdır Boumllgede ccedilocuk emeğinin
kullanılması dacirchil hacirclihazırda yaşanan ccediloğu sorun yaşanan goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıktığını
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Yuumlkseker‟in İstanbul ve Diyarbakır‟da zorunlu goumlccedil mağdurlarının
sorunları uumlzerine yaptığı ccedilalışmada ccedilok sayıda sorunun tespit ettiği goumlruumllmektedir Yuumlkseker
bu problemleri geleneksel geccedilim kaynaklarından kopma geccedilinme zorluğu ccedilekme işsizlik ve
yoksulluk sosyal yurttaşlık haklarından yararlanamama konut ve barınma sorunusıkıntısı
ccedilekme ccedilocuk emeğinin istismarı eğitim hakkı ve fırsatlarından yararlanamama ve
ayrımcılığa uğrama şeklinde belirtmektedir (Yuumlkseker 2006216) Oumlzellikle kent
ortamlarında yetişkin erkek ve kadınların iş bulamamaları veya ccedilalışamayacak durumda
olmaları (hastalık yaşlılık uygun işin olmayışı gibi) evin geccedilim sorumluluğunu oumlnemli oumllccediluumlde
ccedilocukların uumlstlenmesine yol accedilmıştır Bu sebeple ccedilocuk emeğinin bir geccedilim stratejisi olarak
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
285
kullanılması goumlccediluumln zorunlu bir sonucu olarak ortaya ccedilıktığı ileri suumlruumllebilir Ccedilocukların
ailelerinin goumlccedil durumlarına ilişkin veriler aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 1 Ccedilocukların Ailelerinin Goumlccedil Etmeye İlişkin Oransal Dağılımı
Goumlccedil Durumları Sayı
Başka yerden buraya goumlccedil ettik 21 700 Daha oumlnce de burada ikamet ediyorduk 9 300 Toplam 30 100
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların 70‟inin goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olduğu
goumlruumllmektedir Bu oran goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan ekonomik veya aileye ilişkin sorunların
ccedilok sayıda ccedilocuğu sokağa ittiği ve bunun da onları succedila eğilimli kıldığını goumlstermektedir Bu
oranlar goumlccedil ve succedilluluk ilişkisi konusunda bir fikir vermesi accedilısından oumlnem taşımaktadır
Burada oumlnem arz eden diğer bir bulgu da succedil işlemiş olan ccedilocukların oumlnemli bir
oranının kendi ailelerinin 1996 yılından oumlnceki yıllarda goumlccedil etmiş olduğunu belirtmiş
olmalarıdır Oumlrneğin ccedilocukların 23‟i 1992-1995 yılları arasında 62‟si de 1992 yılından
oumlnce ailelerinin goumlccedil etmiş olduklarını belirtmişlerdir Bu ccedilocuklardan sadece 3‟uuml ( 143‟uuml)
1997ndash2000 yılları arasında goumlccedil ettiklerini dile getirmişlerdir Bu verilere genel olarak
bakıldığında bu ccedilocukların ebeveynlerinin goumlccedil etme yıllarının daha ccedilok 1990 ile 1996 yılları
arasında gerccedilekleştiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu yıllar aynı zamanda uumllkemizde goumlccediluumln
kitlesel olarak gerccedilekleştirildiği yıllara karşılık gelmektedir
Bu goumlccedillerin oumlnemli bir oranı Diyarbakır ili dışından (Muş Bingoumll Mardin Siirt)
gerccedilekleşmiştir ( 571) Bunu Diyarbakır‟ın ilccedileleri ( 381) ve koumlylerine ( 48) ilişkin
oranlar izlemektedir Goumlccedil etme nedenlerine ilişkin oranlar da şu şekilde saptanmıştır
Tablo 2 Ccedilocukların Ailelerinin Diyarbakırrsquoa Goumlccedil Etme Nedenlerinin Dağılımı
Goumlccedil Etme Nedenleri Sayı
İş bulabilmek iccedilin 4 1905
Eğitim iccedilin 1 476
Teroumlr ve guumlvenlik olayları 4 1905
Akrabam ve yakın ccedilevrem olduğu iccedilin 1 476
Yoksulluk 9 4286
Diğer 3 1429
Toplam 21 10000
Ccedilocuklar ebeveynlerinin goumlccedil nedenlerine ilişkin olarak en ccedilok ekonomik sorunları
gerekccedile goumlstermişlerdir Oumlrneğin ccedilocukların kendi ailelerinin 428‟i ldquoyoksullukrdquo ve
19‟u da ldquoiş bulabilmekrdquo gibi nedenlerle yerleşim yerlerini değiştirdiklerini belirtmişlerdir Bu
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
286
iki seccedileneğin toplamı yaklaşık olarak 62‟yi bulmaktadır ldquoTeroumlr ve guumlvenlik olaylarırdquo
nedeniyle goumlccedil etmiş olduklarını belirtenlerin oranı ise sadece 19 ile sınırlı kalmıştır
Ccedilocukların 142‟si de aile iccedili tartışma boşanma deprem korkusu gibi diğer nedenlerden
dolayı goumlccedil ettiklerini ifade etmiştir
Ancak araştırmanın konuya ilişkin saptadığı diğer oumlnemli bir bulgu ise goumlccedil etmiş
olanların goumlccedil ettikleri Diyarbakır kentinde ekonomik sorunlarının devam etmiş olmasıdır
Başka bir deyişle ccedilocukların anlatımlarına dayanarak goumlccedil edilen yeni yerleşim yerlerinde
ekonomik sorunların ccediloumlzuumllmesi yerine giderek daha da koumltuumlleştiğinin saptanmış olmasıdır
Ccediluumlnkuuml ccedilocukların 81‟i ailelerinin kente goumlccedil etmekle birlikte ekonomik sorunları yaşamaya
devam ettiklerini dile getirmişlerdir Sadece 143‟uuml herhangi bir sorunları olmadığını
belirtmişlerdir
Goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan ccedilok sayıda olumsuz etkenin (işsizlik yoksulluk dışlanma
aile ccediloumlzuumllmesi goumlccedil edilen yerlerde ortaya ccedilıkan ccediloumlkuumlntuuml alanları enformel denetimin
zayıflaması kentin succedilluluk accedilısından cazip ve elverişli koşullar iccedilermesi ccedilocukların
sokaklarda ccedilalışmak zorunda kalmaları gibi) ccedilocukların succedila youmlnelmelerinde katkısı olduğunu
tahmin etmek muumlmkuumlnduumlr
42 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-EKONOMĠK OumlZELLĠKLERĠ
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların duumlşuumlk ekonomik bir duumlzeye sahip ailelerin
ccedilocukları olduklarını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Zaten soumlz konusu ccedilocukların oumlnemli bir oranı
ailenin ekonomik durumu ve aile iccedilindeki sorunlardan dolayı sokakları mesken edinmek
zorunda kalmışlardır Aile iccedilinde yaşanan sorunların bazılarının da ekonomik kaynaklı olduğu
bir gerccedilektir
421 Ccedilocuklarının Ailelerinin Ekonomik Durumlarına ĠliĢkin Bulgular
Araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların kalabalık bir aile yapısına sahip oldukları
soumlylenebilir Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 67‟si) 4 ve daha fazla kardeşe sahiptir
Ccedilocuklara babalarının uumlcret getirici bir işte ccedilalışıp ccedilalışmadıkları konusunda
youmlneltilen bir soruya 766‟sının ldquobabalarının ccedilalıştıklarırdquo şeklinde yanıtlamışlardır Geriye
kalan 234‟uuml ise ldquoccedilalışmadıklarınırdquo yani ldquoişsizrdquo olduklarını belirtmişlerdir Ancak belirtilen
işlerinin ağırlıklı olarak duumlşuumlk nitelikteki iş tuumlrleri olduğu goumlruumllmektedir Bu ccedilerccedilevede
ccedilocukların babalarının iş tuumlruuml olarak en ccedilok guumlndelikccediliseyyar satıcı seccedileneğini
belirtmişlerdir ( 391) Bunu esnaf ( 217) oumlzel sektoumlr işccedilisi ( 13) kamu işccedilisi ( 869)
ve memur ( 869) iş tuumlrlerine ilişkin oranlar izlemektedir Aynı şekilde ccedilocukların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
287
annelerinin de uumlcret getirici işlerde ccedilalıştıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran da son derece kuumlccediluumlk
duumlzeydedir Ccedilocukların annelerinin 167‟sinin uumlcret getirici bir işte ccedilalıştığını 833‟uuml de
ccedilalışmadığını belirtmiştir
Araştırmanın yapıldığı doumlnemde ccedilocukların 80‟i ailelerinin aylık gelirlerinin 700
TL‟den daha aşağı olduğunu belirtmişlerdir Bunların yaklaşık olarak yarıya yakını 500
TL‟den aşağı bir gelire sahip ailelere mensup ccedilocuklar olduğu saptanmıştır Succedil işleyen
sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan bazı ccedilocukların ailelerini ekonomik kategorilerinden
hangisine yerleştirdiklerini oumlğrenme ccedilerccedilevesinde sorulan bir soruya verilen yanıtlara ilişkin
gerccedilekleşen dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 3 Ccedilocukların Ailelerini Ekonomik Accedilıdan Hangi Duumlzeyde Goumlrduumlklerinin Dağılımı
Ailelerini Hangi Kategoride Goumlrduumlkleri Sayı
Fakir 21 700
Ccedilok fakir 7 233
Orta gelirli 2 67
Toplam 30 1000
Bu tabloda ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ( 933‟uuml) ailelerini ldquofakirrdquo kategorisine
yerleştirdikleri goumlruumllmektedir Kendi konumlarını ldquoorta gelirlirdquo olarak belirten sadece 2 ccedilocuk
bulunmaktadır Ccedilocuklarla goumlruumlşme esnasında ccedilocukların oumlnemli bir oranı sokakta olmanın
veya sokakta ccedilalışmanın temel nedenini ekonomik sorunlarla ilinti olduğunu belirtmişlerdir
Onlar sokakta uumlcret getirici işlerde ccedilalışmakla ailenin geccedilimine katkıda bulunduklarını ifade
etmişlerdir Sokakta yaşayan bazı ccedilocuklar da ailenin ekonomik duumlzeyinden kaynaklı
sorunların yanı sıra aile iccedili sorunlardan veya ebeveynsel denetim yoksunluğundan sokağı
mesken edinmek durumunda kaldıklarını ileri suumlrmuumlşlerdir
Bazı aileler de birden ccedilok ccedilocuk ccedilalışmak durumunda kalabilmektedir Ccedilocukların
633‟uuml ccedilalışan kardeşinin olmadığını belirtirken yaklaşık olarak 37‟si de ccedilalışan kardeşinin
olduğunu ifade etmişlerdir Ccedilalışan kardeşinin olduğunu belirtenlerden 8‟i 1 kardeşinin 3‟uuml
de 2 kardeşinin kendileri gibi aile buumltccedilesine katkıda bulunmak iccedilin ccedilalıştıklarını
belirtmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
288
43 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-KUumlLTUumlREL OumlZELLĠKLERĠ
431 Ccedilocukların Okul ve Oumlğrenim Durumlarına ĠliĢkin Bulgular
Burada ccedilocukların okul veya oumlğrenim yaşamlarına ilişkin değişkenler ele alınacaktır
Ccediluumlnkuuml okul ccedilağında olan ccedilocuklar accedilısından okul yaşamlarının oumlncelikli bir konumda olması
gerekirken onların sokakta yaşam muumlcadelesine girişmeleri ve bu girişimlerinin onların
oumlğrenim suumlreccedillerini nasıl etkilediği hususunun bilinmesi oumlnem arz etmektedir
Ccedilocuklarının oumlğrenim duumlzeylerine ilişkin veriler soumlz konusu ccedilocukların 30‟unun
ilkoumlğretimim 1 kademesinden mezunu olduklarını 10‟unun ilkoumlğretimi terk ettiklerini
23‟uumlnuumln ilkoumlğretim mezunu 233‟uumlnuumln de ilkoumlğretime devam eden ccedilocuklar olduğunu
ortaya koymaktadır Okur yazar olmayan ccedilocuk oranı 67 ve aynı şekilde ldquookur yazar
ancak herhangi bir okul mezunu olmayanlarınrdquo oranı da 67 olarak elde edilmiştir
Araştırma grubundaki ccedilocukların babalarının oumlğrenim duumlzeylerinin ise duumlşuumlk olduğu
goumlzlemlenmiştir Succedillu ccedilocukların babalarının 267‟sinin ldquookur yazar olmadığırdquo
167‟sinin ldquoher hangi bir okul mezunu olmadığırdquo 333‟uumlnuumln de ldquoilkokul (ilkoumlğretimin 1
kademesi) mezunu olduğurdquo ve sadece 10‟unun ise ldquolise mezunu olduğurdquo goumlruumllmuumlştuumlr
Annelerinin oumlğrenim duumlzeylerine bakıldığında ise 90‟ının okur yazar bile olmadığı sadece
67‟sinin ilkokul mezunu ve 33‟uumlnuumln de ilkokulu terk ettikleri verisi elde edilmiştir
Ccedilocukların oumlğrenim durumlarına ilişkin diğer veriler de aşağıda belirtilmiştir
Tablo 4 Ccedilocukların Şu Anda Okula Devam Edip-Etmediklerinin Dağılımı
Okula Devam Etme Durumu Sayı
Evet devam ediyorum 14 467 Hayır devam etmiyorum 16 533 Toplam 30 1000
Tabloya bakıldığında ccedilocukların yarısından biraz fazlasının okula devam etmedikleri
goumlruumllmektedir Bu ccedilocukların oumlnemli bir oranının okula devam etmemiş olmaları ailelerinin
ccedilocuklarının oumlğrenimi konusunda gerekli hassasiyetleri goumlstermedikleri veya ccedilocukların bu
konuda ailelerini kendileri iccedilin bağlayıcı olarak goumlrmedikleri şeklinde yorumlanabilir
Ccedilocukların okul mekacircnları yerine sokakları tercih etmeleri onların sosyalleşme suumlreccedilleri
accedilısından sorunlar yaratacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Oumlzellikle okul ortamları bireylerin
kuumlltuumlrlenme ve gelecek beklentisi oluşturma accedilısından son derece oumlnem arz eden kurumlardır
Aynı şekilde okul bireyin denetim altında tutulması ve yasal tutumlar geliştirmeleri accedilısından
da oumlnem arz etmektedir Dolayısıyla ccedilocukların sokak mekacircnlarını tercih etmeleri onların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
289
denetim olanaklarından kaccediltıkları okul uumlzerinden mesleksel anlamda gerccedilekleştirilecek
gelecek beklentisine sahip olmadıkları ve sokaktaki sosyalleşme ajanlarını tercih ettikleri
anlamına gelmektedir Bu tercihler succedillu yaşam tarzlarını uumlretecek bir potansiyel
taşımaktadır
Okula devam eden 14 oumlğrencinin de en ccedilok ilkoumlğretim 5 sınıf ile orta oumlğretim 2
sınıfta yoğunlaşmış oldukları goumlruumllmektedir Oumlğrencilerin 429‟u ortaoumlğretim 1 sınıf
214‟uuml ilkoumlğretim 6 sınıf 143‟uuml ilkoumlğretim 5 sınıf ve geriye kalan diğerleri de ilkoumlğretim
7 ve 8 sınıfa devam ettikleri belirlenmiştir
Oumlğrenimlerini devam ettirmeyen ccedilocukların okula devam etmemelerinin gerekccedilelerine
bakıldığında ise en ccedilok aile ve kendilerinin bu konudaki ilgisizlikleri oumlne ccedilıkmaktadır
Konuya ilişkin bulgular aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 5 Ccedilocukların Eğitimlerini Devam Ettirememe Nedenlerinin Dağılımı
Okula devam Edememe Nedenleri Sayı
Ekonomik zorluklar 2 125
Ailenin ilgisizliği 5 313
Benim ilgisizliğim 5 313
Diğer 4 250
Toplam 16 1000
Burada ccedilocukların eğitimlerini devam ettirmeme nedenleri olarak en ccedilok ailelerini ve
kendilerini sorumlu goumlrmektedirler Bir anlamda ailelerinin ilgisizliklerini ve okula devam
etme konusundaki isteksizliklerini dile getirmişlerdir Araştırma grubunda bulunan ccedilocuklar
iccedilerisinde 4 ccedilocuğun hiccedil okula gitmemiş olması ailelerin bu konudaki ilgisizliklerini daha
belirgin olarak ortaya koymaktadır
Hiccedil kuşkusuz sorun ccedilocukların sadece okula goumlnderilmeleri ile giderilebilecek bir
sorun değildir Ccediluumlnkuuml okula giden oumlğrencilerin sıklıkla okuldan kaccedilıp sokaklara takıldıkları ve
oumlğrenimlerine gereken oumlnemi vermedikleri de bu araştırmada saptanan bulgular iccedilerisinde yer
almaktadır Sadece 7 oumlğrenci ( 233) okuldan hiccedil kaccedilmadıklarını belirtmiştir 4 oumlğrencinin
( 133) de hiccedil okula gitmediği duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde geriye kalan 19 oumlğrencinin ( 634) zaman
zaman okul ortamlarını terk ettikleri anlaşılmaktadır Okuldan kaccedilan oumlğrenciler okuldan
kaccedilma nedenleri olarak da en ccedilok ldquoarkadaş grubunun telkinlerinirdquo ( 684) ve ldquookumayı
sıkıcı bulmardquo ( 211) gibi gerekccedileleri oumlne suumlrmuumlşlerdir İki oumlğrenci de bu konuda ilgi
duymadıklarına ve oumlğretmenleriyle yaşadıkları sorunlara ( 106) dikkat ccedilekmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
290
Ancak oumlğrencilerin okul ile ilgili olumlu değerlendirmeler yaptıkları da saptanmıştır
Ccediloğu oumlğrenci okul ortamını daha guumlvenli daha sağlıklı ve verimli geccedilirilebilecekleri yerler
olarak resmetmişlerdir Oumlzellikle okulun iyi bir yaşam olanağını elde etme ve sportif
faaliyetlerin daha guumlvenli olarak yerine getirildiği yerler olarak değerlendirildiği dikkat
ccedilekmiştir
Okula devam etmiş olan oumlğrencilerin kendi beyanları esas alınarak okul başarılarının
genelde ldquoortardquo ( 385) ve ldquoiyirdquo( 308) kategorisinde gerccedilekleştiği goumlruumllmuumlştuumlr Geriye
kalan oumlğrencilerin sınıf geccedilme derecelerini 154‟uuml ldquogeccedilerrdquo 77‟si ldquoiyirdquo olarak
belirtmiştir İki oumlğrenci de ( 77) oumlğretmen - okul kararı ile sınıfı geccediltiğini dile getirmiştir
Ancak burada belirtilmesi gereken oumlnemli bir husus ccedilocukların ccediloğunun sokaklarda
ccedilalışmaya başladıktan sonra okul başarılarının bundan olumsuz olarak etkilenmiş olduğunu
belirtmiş olmalarıdır Buna ilişkin tablo aşağıdadır
Tablo 6 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Okul BaĢarılarının
Olumsuz Etkilenip Etkilenmediğine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Okul BaĢarısının Olumsuz
Etkilenme Durumu
Sayı
Evet 20 769
Hayır 6 231
Toplam 26 1000
Ccedilocukların 769‟unun sokakta ccedilalışmalarının onlarının oumlğrenim başarılarını
olumsuz olarak etkilediğini belirtmiş olmaları oumlnemlidir Sadece 231‟i ders başarılarının
maddi kazanccedil sağlamaya youmlnelik ccedilabalarından olumsuz olarak etkilenmediğini belirtmiştir
Sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan ccediloğu okula devam ettikleri doumlnemlerde bir yandan
eğitimlerini devam ettirirlerken oumlte yandan da ailelerinin iccedilinde bulundukları yoksulluğu
aşmak veya aile geccedilimine katkıda bulunmak veya en azından okul masrafları ve harccedillılıkları
konusunda ailelerine yuumlk olmamak iccedilin sokaklarda ccedilalıştıkları goumlzlenmiştir Bu durum
ccedilocuklarının eğitim durumlarının olumsuz etkilenmesine ve ileride okuldan ayrılmaya yol
accedilabileceğini akla getirmektedir
43 2 AraĢtırma Grubunun Aile Yapısına ĠliĢkin Bulgular
Succedil değişkenleri iccedilerisinde succedilla ilintili olan faktoumlrlerin başında aile ve aileye ilişkin
unsurlar gelmektedir Sampson ve Laub (1993) succedil davranışının oumlnemli oumllccediluumlde bireylerin
ebeveynlere olan bağlılıklarının zayıflaması ve ebeveynsel denetim ve disiplinin
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
291
istikrarsızlaşmasıyla meydana geldiğini ileri suumlrmektedirler Onlar succedillu davranışlarla ilintili
ailesel etkenleri şu şekilde belirtmektedirler 1Ebeveynsel disipline ilişkin sorunlar (duumlzensiz
tehdit edici ve cezalandırıcısert olması gibi) 2 Ebeveynsel denetimin duumlşuumlk olması 3
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından dışlanmaları 4 Ccedilocukların ebeveynleri ile olan duygusal
bağlılıklarının zayıf olması Farrington (1995) da gerek ccedilocuk succedilluluğunun başlangıcına ve
gerekse yetişkin succedilluluğuna ilişkin olarak oumlzellikle ebeveynsel denetimin zayıflığına ve
ccedilocuk yetiştirme pratiklerine dikkat ccedilekmektedir Loeber ve Stouthamer-Loeber (1986)
yaptıkları kapsamlı ccedilalışmalarında ebeveynsel denetim ve goumlzetlemenin yetersizliği ve
zayıflığının değişkendengesiz veya acımasızsert ebeveynsel disiplinin ebeveynsel
uyumsuzluğun ccedilocukların ebeveynleri tarafından kabul goumlrmemelerinin ve ebeveynlerin
ccedilocuklarına yeterli duumlzeyde ilgi goumlstermemelerinin succedilluluğun oumlnde gelen aileye ilişkin
unsurları olduğunu ortaya koymuşlardır (bkz Farrington 1997387)
Succedillulukla ilintili olarak aileye ilişkin ccedilok sayıda değişken soumlz konusudur Succedillulukla
yakından ilintili olarak goumlruumllen aileye ilişkin faktoumlrlerden bazıları şu şekilde belirtilebilir 1
Aile bireylerinden succedil işleyenlerin olması 2 Ebeveynlerin uyuşturucu ve alkol vb
bağımlılıklarının olması 3 Aile parccedilalanması 4 Aile iccedili fiziksel şiddetin veya aile iccedili
ccedilatışmasının varlığı 5 Ebeveynlerin ccedilocuklarına karşı ilgisizlikleri 6 Ebeveynlerin aile
iccedilindeki sorunlu otorite yapıları denetim ve disiplin uygulamaları 7 Ccedilocukların yetersiz ve
yanlış sosyalleşmeleri 8 Aile bireyleri veya ebeveynler arasındaki geccedilimsizlikler 9Ailenin
iccedilinde bulunduğu olumsuz ekonomik koşullar veya geccedilim guumlccedilluumlğuuml ccedilekme10 Adoumllesanların
ebeveynlerine olan bağlılık duumlzeylerinin zayıflığı (Kızmaz 2006 108) Sokak ccedilocukları ve
sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan succedil işleyenlerin aile yapılarına ilişkin elde edilen veriler son
derece dikkat ccedilekicidir
Tablo 7 Ccedilocukların Ebeveynlerinin Hayatta Olup Olmadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Hayatta Olma Durumu Sayı
Hem annem hem de babam hayatta 23 767
Sadece annem hayatta 7 233
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan succedillu ccedilocukların yaklaşık olarak frac34 bdquouumlnuumln hem annelerinin hem de
babalarının hayatta olduğu anlaşılmaktadır Succedillu ccedilocukların 23‟uumlnuumln de babalarının
hayatta olmadığı goumlruumllmektedir Babalarının oumllmuumlş olduğunu belirten ccedilocuklara ilişkin
gerccedilekleşen oranın ccedilok kuumlccediluumlmsenecek duumlzeyde olmadığı ve aynı şekilde oumlzellikle baba
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
292
denetiminden yoksun olan ccedilocukların succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ebeveynleri ile kaldıkları
( 70) saptanmıştır Aynı şekilde 23‟uuml sadece anneleriyle kaldıklarını 67‟si (2 ccedilocuk)
de akrabalarında kaldıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların sağlıklı bir sosyalleşme suumlrecini yaşamalarında oumlnemli olan bir husus da
ebeveynlerin birlikte oluşudur Oumlzellikle boşanmış veya anne veya babanın evi terk ettiği aile
biccediliminde ccedilocukların sosyalleşmelerinin problemli olabileceği ihtimal dacirchilindedir Anne
veya babanın evi terk etmesi ccedilocuklarda da evi terk etmeye ilişkin bir eğilimin ortaya
ccedilıkmasını tetikleyebilmektedir Burada ccedilocuk babanın evi terk etmiş olması veya oumllmuumlş
olması nedeniyle geccedilim guumlccedilluumlğuumlne ilişkin ekonomik sorunlarını aşabilmek iccedilin sokağa
youmlnelebildiği gibi aynı şekilde ebeveynsel denetimin zayıflaması nedeniyle de sokağı mesken
tutma veya evi terk etme youmlnuumlnde bir tutum geliştirebileceği soumlylenebilir Sokağı mesken
edinen ve oumlzellikle de ebeveynsel veya ailesel destekten denetimden yoksun olan ccedilocukların
succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini tahmin etmek guumlccedil değildir Ccedilocuklara
ebeveynlerinin birliktelik veya aynı evi paylaşma durumlarını saptama ccedilerccedilevesinde bir soru
youmlneltilmiştir Verilen yanıtlar ve buna ilişkin dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 8 Ebeveynlerin Beraber YaĢayıp-YaĢamadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Birlikteliği Sayı
Evet 19 633
Hayır 11 367
Toplam 30 1000
Ccedilocukların 63‟uuml ebeveynlerinin birlikte yaşadıklarını ve 367‟sinin de ayrı
yaşadıklarını belirtmişlerdir Anne ve babalarının ayrı yaşadıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran
dikkat ccedilekicidir Ebeveynlerin ayrı yaşamalarının oumlnde gelen iki temel nedeni babanın evi
terk etmesi ( 636 7 kişi) ve boşanmadır ( 273 3 kişi) Bu iki gelişme ccedilocuğu aile
denetiminden ve korumasından yoksun bırakmaktadır Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir zaman
dilimini sokaklarda geccedilirdikleri ve dolayısıyla sokakların riskli alanları ile temas etme
olanağının her zaman olanaklı olduğu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde ve aynı şekilde baba otoritesinin
yokluğu da buna eklendiğinde ccedilocuğun succedila bulaşma veya sokaklarda sapma davranış
sergileme ihtimalinin daha yuumlksek olabileceği bir gerccedilektir
Ccedilocukların aileye ilişkin yaşadıkları diğer olumsuz bir husus da aile iccedilinde karşı
karşıya geldikleri şiddet olgusudur Evde şiddet pratiklerine maruz kalan ccedilocukların eve karşı
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
293
bir hoşnutsuzluk ve soğukluk hissedecekleri bilinen bir gerccedilektir Bu durumun da ccedilocukların
evden kaccedilmalarına geceleri sokakta geccedilirmelerine veya sokakta yaşamaya youmlnelmelerine
neden olduğunu tahmin etmek guumlccedil değildir Ev ve aile bağlılığının zayıflamasının veya sapkın
akran bağlılığının yol accediltığı sokaklara takılma ve sokakları mesken edinme gerccedileği succedillulukla
ilintili risk faktoumlrlerini teşkil etmektedir Bu ccedilerccedilevede burada ccedilocukların evde maruz
kaldıkları şiddet olgusu ve ccedilocukların evden kaccedilma sıklıkları irdelenmeye ccedilalışılacaktır
Tablo 9 Ccedilocukların Aile Ġccedili Fiziksel ġiddete (dayak) Maruz Kalıp Kalmadıklarına
ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Sayı
Ailede suumlrekli dayak yerim 1 33
Ailede bazen dayak yerim 26 867
Ailede hiccedil dayak yemem 3 100
Toplam 30 1000
Burada aile iccedili şiddetten kast edilen ccedilocuğun ldquodayakrdquo yemesidir Ailede dayak ile ilgi
olarak tabloda yer alan uumlccedil seccedilenek iccedilerisinde kendilerine uygun seccedileneğin işaretlenmesinin
istendiği soruda ccedilocukların 86‟sinin ldquoailede bazen dayak yiyorumrdquo seccedileneğini
işaretledikleri goumlruumllmuumlştuumlr Suumlrekli dayak yediğini belirten sadece 1 succedillu vardır Ancak hiccedil
dayak yemediğini belirtenlerin oranı sadece 10 (uumlccedil kişi) ile sınırlı kalmıştır Bu bulgular
ccedilocukların ailede ldquosuumlreklirdquo olmasa da ldquoara sırardquo dayak gibi şiddet eylemlerine maruz
kaldıklarını goumlstermektedir Aynı şekilde bu saptama ccedilocukların aile iccedilerisinde bazı sorunlar
yaşadıklarını da goumlstermektedir Bu oranlar ccedilocukların eve karşı soğukluk hissetmelerini ve
zaman zaman eve uğramamalarını da accedilıklar niteliktedir Burada belirtilmesi gereken başka
bir husus da ccedilocuklardan hiccedil birinin aile iccedili cinsel şiddete maruz kalmadıklarını belirtmiş
olmalarıdır
Okumuş (2004 32) Diyarbakır ilinde 418 sokak ccedilocuğu uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada
ccedilocukların 38‟inin (159 ccedilocuk) aile iccedilinde ve 517‟sinin de (216) sokakta veya aile dışı
ortamda şiddet goumlrduumlğuuml youmlnuumlnde bulgular elde ettiğini belirtmektedir Bu oranlar
Diyarbakır‟da ccedilocuklara youmlnelik olarak gerccedilekleşen şiddet olgusunun yaygınlığı konusunda
bir fikir vermesi accedilısından oumlnem arz etmektedir
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmaları onları ebeveynlerine karşı bağlılık sevgi
ve ilgi duyma duumlzeylerini zayıflatarak onları succedillu mekacircn ve akranlarına itebilmektedir Evi
kendileri iccedilin problem alanı olarak duumlşuumlnmeye başlayan ccedilocuklar ev ve aileye karşı giderek
soğumaya başladıkları ve dolayısıyla eve gitmemeyi alışkanlık edinmeye başladıkları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
294
soumlylenebilir Bu durum da onları daha kriminal suumlreccedillere itebilmektedir Ccedilaykoumlyluuml vd (2006
63-64) ccedilocukların şiddet goumlrmelerinin yarattığı olumsuzlukları sosyal uyum azlığı
antisosyal ve succedil davranışı sergileme okul devamsızlığı ve okul başarısında duumlşuumlkluumlk riskli
davranışlara eğilim alkol ve madde kullanma duumlşuumlk benlik gelişimi yeme bozuklukları
depresyon ve intihara eğilimlik şeklinde belirtmektedirler
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmalarının yarattığı sorunların yanı sıra aile iccedilinde
şiddete tanıklık etmenin de onların sosyal yaşamları ve succedilluluk durumları uumlzerinde etkili
olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı tarafından
gerccedilekleştirilen bir ccedilalışmada uumllkemizde ailelerin uumlccedilte birinde aile iccedilinde fiziksel şiddetin
varlığı saptanmıştır Soumlz konusu araştırmada şiddet uygulanan hanelerin doumlrtte uumlccediluumlnde
ccedilocukların şiddete tanık oldukları bulgusu elde edilmiştir Şiddete tanıklık eden bu ccedilocukların
şiddet sonrası korku anne-babayı sevmeme iccediline kapanma saldırganlık şeklinde tepki
verdikleri goumlzlenmiştir Aile iccedili şiddet duumlzeyinin artmasında sosyo-ekonomik duumlzeyinin
duumlşuumlkluumlğuuml kadının işinin olmaması alkol bağımlılığı hanedeki birey sayısının fazla olması
ve eşlerin toplam oumlğrenim duumlzeyinin duumlşuumlkluumlğuuml gibi faktoumlrler etkili olmaktadır (bkz İccedilli ve
Arıkan 2007 40)
Tablo 10 Aile Ġccedilerisinde ġiddette Maruz Kaldıklarını Belirten Ccedilocukların ġiddette
Maruz Kalma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Nedenleri Sayı
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin 6 222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takıldığım iccedilin 3 111
Koumltuuml alışkanlık yapıcı maddeler kullandığım iccedilin 2 74
İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin 2 74
Sinirlilik ve alkol gibi babamdan kaynaklanan nedenlerden dolayı 2 74
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım iccedilin
2
74
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim
iccedilin
6
222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma Koumltuuml alışkanlık
yapıcı maddeler kullandığım iccedilin
2
74
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma İstenilen duumlzeyde
eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Toplam 27 1000
Yukarıdaki tablodan hareketle ccedilocukların en ccedilok dayağa maruz kalma gerekccedileleri
genel olarak uumlccedil başlık altında ele alınabilir Ccedilalışmak istememe istenilen miktarda eve para
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
295
goumltuumlrememe ve bazı sapkınsuccedil eylemlerini gerccedilekleştirme (hırsızlık gasp ve bağımlılık
yapıcı bazı maddeleri kullanma) veya succedillusapkın bireylerle birlikte olma Ccedilocukların
belirtilen fiziksel şiddete maruz kalma gerekccedileleri iccedilerisinde en yuumlksek oranın ccedilalışmak
istememe ve istenilen duumlzeyde paranın eve goumltuumlruumllememesi gibi seccedileneklerde yoğunlaştığı
goumlruumllmektedir ( 52) Ccedilocukların ebeveynleri tarafından ccedilalışmaya zorlanmaları belirli
miktarda para getirmeleri konusunda baskı altında tutulmaları ve şiddete maruz kalmaları
onların ebeveynlerine olan bağlılıklarını zayıflatmakta ve evden kaccedilmalarına yol
accedilabilmektedir Bazı ccedilocuklar da ebeveynlerinin arzuladığı parayı kazanmak iccedilin daha geccedil
vakitlere kadar ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar ve bu da onları sokağın risklerine daha accedilık
hale getirebilmektedir Ccediluumlnkuuml ccedilocuğun sokakları kullanma suumlresi arttıkccedila succedila eğilimli olma
ve sokağın riskleri ile yuumlzleşebilme riski de artabilmektedir Bu sebeple ebeveynlerin
ccedilocuklarını gerek ccedilalışmaya zorlamaları gerekse getirilecek para miktarını kotalandırılmaları
ccedilocuğun ebeveynlerine karşı duydukları sevgi ve bağlılığı azaltmaya yol accedilacaktır Bu da soumlz
konusu ccedilocukların sokaklardaki serseri ve sapkın bireylerle aynı mekacircnı daha fazla
kullanmaya geceyi sokakta geccedilirmeye ve dolayısıyla daha ccedilok succedila eğilimli hale gelmelerine
neden olacaktır Bu suumlreccedilten sonra da ebeveynlerin ccedilocuklarını sapkın bireylerle birlikte
olmalarını ve succedil eylemini gerccedilekleştirmelerini engelleme konusunda sergileyecekleri şiddet
davranışlarının da caydırıcılık duumlzeyi duumlşuumlk duumlzeyde kalacaktır Yukarıdaki tablodan da
anlaşılabileceği gibi bazı ebeveynler ccedilocuklarını succedillu bireylerle birlikte olmalarını ve
sapkınsuccedil eylemleri gerccedilekleştirmelerini engellemenin bir yolu olarak şiddet
uygulamaktadırlar Ancak ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik olarak sert acımasız tutum
takınmaları veya fiziksel şiddet uygulamaları ccedilocukların sapkın tutumları terk etmelerinin
aksine onların succedil duumlnyası ile daha guumlccedilluuml bağlar inşa etmelerine yol accedilabilmektedir Ancak
bazı ailelerin de samimi olarak ccedilocuklarının succedila bulaşmalarını arzulamadıkları ve bu sebeple
ccedilocuklarına goumlzdağı vermek iccedilin şiddet uyguladıkları soumlylenebilir
Tablo 11 Ccedilocukların Evden Kaccedilıp-Kaccedilmadıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Durumları Sayı
Evet 18 600
Hayır 12 400
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların evden kaccedilma sıklığı goumlruumllmektedir Araştırma
grubunda yer alan ccedilocukların yarısından fazlasının ( 60) zaman zaman ev ortamlarını terk
etmeleri onların succedilluluk eğilimlerini arttıran bir neden olmaktadır Evden kaccedilan ccedilocukların
kaccedilma sıklıklarına ilişkin oranlar da şu şekildedir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
296
Tablo 12 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Sıklıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Sıklıkları Sayı
1-2 defa 6 334
3-4 defa 4 222
5-6 defa 1 55
7 ve daha fazla 7 389
Toplam 18 1000
Evden kaccedilan ccedilocuklar iccedilerisinde 7 ve daha fazla sayıda kaccedilanlara ilişkin gerccedilekleşen
oran en yuumlksektir Bunu 1-2 defa ve 3 defa kaccedilanlara ilişkin dağılım izlemektedir Ccedilocukların
evden kaccedilmaları ebeveynlerin izinlerinin ve rızalarının dışında geceyi dışarıda geccedilirilebilecek
şekilde evden uzaklaşmaları anlamına gelmektedir Bu uzaklaşma aynı yerleşim boumllgesi ve ili
iccedilerisinde olabileceği gibi başka illere gitme şeklinde de gerccedilekleşebilmektedir Ccedilocuğun
geceyi sokakta veya başka illerde geccedilirmesi onu ccedilok sayıda sapma ve succedil eylemine karşı accedilık
hale getirebilmektedir Bazı ccedilocukların ebeveyn ve yakın akraba denetiminin hissedilmediği
ortamlarda karınlarını duyurmak ve başka yerleşim yerlerine gidebilmek iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık ve gasp gibi succedillar işleyerek gerccedilekleştirdikleri soumlylenebilir Aynı şekilde bu
ccedilocuklar sapkın tutumlar geliştirdikleri gibi sapkın eylemlere de maruz kalabilmektedirler
Tablo 13 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Nedenlerinin Dağılımı
Evden Kaccedilma Nedenleri Sayı
Evde dayağın olması 3 167
Arkadaşların teşviki 4 222
Uumlvey ccedilocuk olma 11 611
Toplam 18 1000
Ccedilocukları succedila eğilimli kılan faktoumlrler iccedilerisinde son derece oumlnem arz eden evden
kaccedilma olaylarının ortaya ccedilıkmasında etkili olan nedenlere bakıldığında en ccedilok ldquouumlvey evlat
olmardquo faktoumlruumlnuumln oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir ( 611) Bu son derece dikkat ccedilekici bir
bulgudur Uumlvey evlat olma evden kaccedilmanın bir gerekccedilesi olarak goumlruumllmektedir Uumlvey ccedilocuk
olmak evden kaccedilışı haklılaştıran bir aile ortamının varlığına goumlnderme yapmaktadır Ayrıca
uumlvey ccedilocuğun yeni ebeveyni iccedilselleştirmesi ve ona alışması son derece guumlccediltuumlr Bu durum
ebeveyn bağlılığının daha az olacağı veya ebeveynlerin uumlvey ccedilocuk uumlzerindeki denetiminin
daha az gerccedilekleşeceği şeklinde de yorumlanabilir Bundan ayrı olarak uumlvey ccedilocukların
olduğu aile ortamlarının ccedilocuk accedilısından huzur verici nitelikten uzak olabileceği veya uumlvey
baba veya anne tarafından daha fazla şiddete maruz kalabileceği de ihtimal dacirchilindedir
Evden kaccedilma nedenleri arasında diğer oumlnemli sebepler sırasıyla ldquoarkadaşların teşvikirdquo ( 22
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
297
2) ve ldquoevde dayağın olmasırdquo ( 167) goumlsterilmektedir Arkadaş veya akran etkisi bireylerin
uyumcu veya sapkın tutum geliştirmeleri uumlzerinde son derece oumlnemlidir Succedil literatuumlruumlnde
sapkın veya succedillu akran etkisinin succedilluluğun temel bir goumlstergesi olduğu konusunda yaygın
bir kanının olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilok sayıda araştırma (oumlrneğin bkz Elliott ve
Menard 1996 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002) succedil
davranışının genel olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlendiği ve aynı şekilde
succedilluların diğer succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular ortaya
koymuştur Bireyi evden kaccedilıran ve onu sokaklara youmlnelten faktoumlrlerden birinin de ldquo aile iccedili
şiddetrdquo (dayak) olması araştırma accedilısından beklenen bir husustur Evdeki şiddetin varlığı
ccedilocuğu ev dışı yeni mekacircn arayışına itmektedir Yeni mekacircn arayışı da bireylerin sapkın
akranlarla temas etme olanağını arttırmakta ve bu da onları daha ccedilok succedila eğilimli hale
getirmektedir
Tablo 14 Ccedilocukların Geceyi Sokakta Geccedilirip Geccedilirmediklerinin Dağılımı
Geceyi Sokakta Geccedilirme Durumu Sayı
Hayır 13 433
Evet 17 667
Toplam 30 1000
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı geceyi sokaklarda geccedilirdiklerini belirtmişlerdir ( 667)
Geceyi sokakta geccedilirdiklerini belirtenler iccedilerisinde en yuumlksek oran 9 ve daha fazla sayıda
sokakta gecelediğini belirten seccedilenekte gerccedilekleşmiştir ( 588) Geriye kalan diğer ccedilocuklar
da dışarıda geceleme konusunda farklı rakamları ifade etmişlerdir
44 SOKAKTA CcedilALIġMAYA ĠLĠġKĠN DEĞĠġKENLER
Burada ccedilocukların ilk olarak hangi yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başladıkları sokakta
ccedilalışma nedenleri ne duumlzeyde kazanccedil elde ettikleri ne tuumlr işler yaptıkları kazanccedillarını nasıl
değerlendirdikleri ne kadar suumlre ccedilalıştıkları ve ccedilalışmayı nasıl goumlrduumlkleri gibi konular ele
alınacaktır
Tablo 15 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢlama YaĢlarının Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma YaĢı Sayı
10 yaş ve 10 yaştan oumlnce 22 734 10 yaşından sonra 8 267 Toplam 30 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
298
Tablonun en ilginccedil bulgusu ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda ccedilalışmaya ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda başlamış olmalarıdır Tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların 734‟uuml 10
ve daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda uumlcret getirici işler yapmaya başlamışlardır Sokakta
ccedilalışma yaşının oumlzellikle en ccedilok 8 9 ve 10‟lu yaşlarda yoğunlaştığı tespit edilmiştir Ayrıca
ccedilocukların ccedilalışma yıllarına bakıldığında ise 3-4 yıl arasında ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı
433 5-6 yıl ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı 20 7-8 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin
oranı ile 1-2 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı ise 167 olarak saptanmıştır
Ccedilocukların ccedilok erken yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başlamalarının veya sokağa
takılmalarının ccedilok sayıda nedenleri vardır Bu araştırmada sokaklarda ccedilalışma gerekccedilesi
olarak şu gerekccedileler ve oranlar saptanmıştır
Tablo 16 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma Nedenleri Sayı
Yoksulluk 2 67
Para kazanma isteği 3 100
Babamın işsiz olması 2 67
Babamın hasta olması 4 133
Babamın oumlluumlmuuml 1 33
Evin geccedilimini sağlayacak başka kimsenin olmaması 4 133
Ebeveynlerimin zorlaması 6 200
Ccedilalışan arkadaş ve yakınların etkisi 2 67
Aile buumltccedilesine katkıda bulunmak 2 67
Hayat deneyimi kazanmak ve meslek edinmek 1 33
Okul ihtiyaccedillarımı karşılamak 3 100
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan sokakta ccedilalışma nedenlerinin ccedilok farklılık arz ettiği
anlaşılmaktadır Burada en ccedilok ldquoebeveynlerinin zorlamasırdquo seccedileneği belirtilmiştir Hiccedil
şuumlphesiz ccedilocukların ccedilalışmaya zorlanmaları son derece dramatik bir olaydır Ancak
ebeveynsel zorlamanın temelinde ekonomik guumlccedilluumlklerinsorunların olduğunu tahmin etmek
guumlccedil değildir Aynı şekilde bazı ccedilocuklar ldquoevin geccedilimini sağlayacak kimsenin olmayışınırdquo
bazıları ldquobabalarının hasta olmasınırdquo bazıları ldquopara kazanma isteğirdquo bazıları ldquoyoksullukrdquo
bazıları da ldquookul masraflarını ccedilıkarmakrdquo gibi nedenleri belirtmişlerdir Buumltuumln bu faktoumlrlerin
ekonomik sorunlarla ilintili değişkenler olduğu bir gerccedilektir Burada oumlzetle ccedilocukların
sokakta ccedilalışma veya sokakta bulunma nedeninin ekonomik kaynaklı olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Diyarbakır‟da sokaktaki ccedilocuklar uumlzerinde gerccedilekleştirilen araştırmalar (oumlrneğin
birkaccedil araştırma iccedilin bkz Bilgin 2008 Okumuş 2007 Guumlneş-Kalaycı 2004) aynı şekilde
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenlerinin ekonomik yoksulluk olduğu ve dolayısıyla
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
299
ccedilocukların da ailelerine maddi katkıda bulunmak ve okul masrafınıharccedillığını karşılamak iccedilin
ccedilalıştıklarını ortaya koymaktadır Sosyal Hizmetler ve Ccedilocuk Esirgeme Kurumu (SHCcedilEK)
Devlet İstatistik Enstituumlsuuml (DİE) ve UNICEF-Tuumlrkiye işbirliğiyle gerccedilekleştirilen Sokakta
Yaşayan ve Ccedilalışan Ccedilocuklarla Katılımlı Eylem Araştırması‟nın (2000) sonuccedillarına goumlre de
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenleri şu şekilde saptanmıştır Ccedilocukların 8015‟i ldquoaile
buumltccedilesine katkıda bulunmakrdquo 840‟ı harccedillığını ccedilıkarmak 496‟sı ldquoevin geccedilimini
sağlamakrdquo 344‟uuml ldquoailesi istediği iccedilinrdquo 115‟i ldquokendi istediği iccedilin ldquo ve 191‟i de
ldquocevapsızrdquo seccedileneğini işaretlemişlerdir (bkz İccedilli-Arıkan 2007 42) Araştırma kapsamında
goumlruumlşuumllen ccedilocukların sokakta yaptıkları işler ise şunlardır
Tablo 17 Ccedilocukların Sokakta Yaptıkları ĠĢ Tuumlrlerinin Dağılımı
Sokaklarda Yapılan ĠĢ Tuumlrleri Sayı
Simit satma 2 67
Ayakkabı boyama 4 133
Pazarda el arabası ile eşya taşıma 1 33
Ccediloumlp toplama 12 400
Sakız satma 4 133
Araba camı silme-yıkama 2 67
Pazar yerinde seyyar satıcılık yapma 4 133
Kuumlccediluumlk suumls eşyalarını satma 1 33
Toplam 30 100
Ccedilocuklar genel olarak sokakta seyyar satıcılık yapma ayakkabı boyama simit sakız
şeker balon su ve buz gibi eşyalar satma otomobillerin camlarını silme ccediloumlp toplama su
taşıma mezarlıklarda temizlik işleri gibi ccedilok sayıda işler yapmaktadırlar Ancak
araştırmamızda sokakta ccedilalışıp succedil işleyen ccedilocukların en ccedilok ldquoccediloumlp toplamardquo işleri yaptıkları
goumlruumllmektedir ( 40) Diyarbakır Sosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln yaptığı bir ccedilalışmada
da kentte ccediloumlp toplayarak para kazanan 500 duumlzeyinde ccedilocuk olduğu saptanmıştır (Okumuş
200732)
Ccediloumlp toplama sokaklarda ccedilocuklar tarafından yapılan en niteliksiz işlerden biridir Aynı
zamanda ccediloumlp toplama işi ccedilalışma saatleri accedilısından da oldukccedila riskli olarak
nitelendirilebilecek bir zaman dilimini kapsamaktadır Ccediloumlpler genelde akşamgece vakitleri
veya karanlık ccediloumlkmeye başladıktan sonra toplanır Bu nedenle de bu işguumlcuumlnde ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilin saldırı ve şiddete maruz kalabilme riski de soumlz konusu olabilmektedir
Araştırma grubunda goumlruumlşuumllen ccedilocukların oumlnemli bir oranının ccediloumlp toplama gibi en niteliksiz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
300
işlerden kazanccedil elde etmeye ccedilalışmaları onların iccedilinde bulundukları ekonomik sıkıntıyı
goumlstermesi accedilısından da son derece dikkat ccedilekicidir
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 50) haftanın her guumlnuuml ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların 20‟si de haftada 5ndash6 guumln ccedilalıştıklarını ifade etmişlerdir Geriye kalanlar ise
haftada 1 ile 4 guumln arasında değişen guumln sayısında ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir Aynı şekilde
ccedilocukların oumlnemli bir kısmı ( 692) okulların accedilık olduğu zamanlarda bile guumlnde en az 4-5
saat ccedilalıştıklarını dile getirmişlerdir Ccedilocukların 23‟uuml de guumlnde 2-3 saat arası ccedilalıştıklarını
ccedilocuklardan sadece ikisi okul guumlnlerinde ccedilalışmadığını belirtmiştir
Bu ccedilocukların buumlyuumlk bir oranı ( 833) Diyarbakır‟ın her boumllgesinde ccedilalıştıklarını
ifade etmişlerdir Bir anlamda soumlz konusu ccedilocukların ccedilalışma yerleri ve ortamları iccedilin
belirlenmiş her hangi bir sokak veya mekacircn soumlz konusu değildir Sadece birkaccedilı ccedilalıştıkları
belirli yer olarak tren garı ve alışveriş mekacircnlarının oumlnuumlnuuml belirtmişlerdir
Ccedilalışmanın yapıldığı tarihte ccedilocukların sokaklarda yaptıkları işlerden elde ettikleri
kazanccedillarının da ccedilok yuumlksek olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Guumlnluumlk kazanccedil olarak ccedilocukların 20‟si
1ndash2 TL 20‟si 3ndash4 TL arası 267‟si 5ndash6 TL arası 167‟si 7-8 TL arası ve 166‟sı da
9 TL ve uumlstuuml kazanccedil elde ettikleri belirlenmiştir
Ccedilocuklar kendi kazanccedillarının buumlyuumlk bir kısmını ebeveynlerine verdiklerini ifade
etmişlerdir ( 667) Geriye kalanlar da kazanccedillarını okul ihtiyaccedillarını karşılama ve giyecek
ve iccedilecek gibi bazı ihtiyaccedillarını gidermede kullandıklarını belirtmişlerdir Ccedilalışan ccedilocukların
buumlyuumlk bir kısmı ( 80‟i) eve para goumltuumlremediklerinde ebeveynlerinin bir şey demediklerini
belirtirken 133‟uuml de ebeveynlerinin şiddetine (dayak) maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
Ccedilocukların 67‟si de ebeveynlerinin tepkilerinin sadece kızma ile sınırlı kaldığını
soumlylemişlerdir
Tablo 18 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaktan Memnun Olup-Olmadıklarının Dağılımı
CcedilalıĢmadan Memnun Olma Durumu Sayı
Evet 21 700
Hayır 9 300
Toplam 30 1000
Araştırmanın ilginccedil bir bulgusu ccedilalışan ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda
ccedilalışmaktan memnun olduklarını belirtmiş olmalarıdır Ccedilocukların sokakta ccedilalışma
durumlarını olumlu olarak tanımlamalarının en oumlnemli nedeni iccedilinde bulundukları
yoksulluktur Ccedilocuklar zor ve koumltuuml koşullarda ccedilalışmak suretiyle ailelerinin ekonomik
sorunlarını gidermede kısmen de olsa yardımcı olduklarını duumlşuumlnmektedirler Ccediluumlnkuuml
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
301
ccedilocukların memnuniyet duyma nedenlerinin başında elde ettikleri kazanccedilla ailenin ( 286)
ve kendi ihtiyacını (238) karşılama gibi gerekccedileler yer almaktadır Bazı ccedilocuklar da
kazandıkları para ile kendilerini geleceğe hazırladıklarını ( 19) bazıları da arkadaş grubuyla
hoşlandıkları şeyleri yapma olanağına sahip oldukları ( 19) veya sokakta kalmayı
arzuladıklarını ( 95) ifade etmişlerdir Sokakta ccedilalışmaktan memnuniyet duymayan
ccedilocuklar da memnuniyetsizliğin nedeni olarak en ccedilok sokakta var olan riskleri ve okula
gereken oumlnemi verememelerini goumlstermişlerdir
45 SOKAKTA CcedilALIġAN VE KISMEN YAġAYAN CcedilOCUKLAR VE
SUCcedilLULUK
Bu araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların hepsi sokakta ccedilalışmaya ve yaşamaya
başladıktan sonra bir şekilde polis tarafından alıkonulmuşlardır Bu nedenle 30 ccedilocuğun hepsi
bir şekilde succedil işledikleri gerekccedilesiyle goumlzaltına alınan ve haklarında işlem yapılmış
ccedilocuklardır Yaklaşık olarak her yıl Diyarbakır Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuumlne ortalama 1500
dolayında succedil olayının intikal ettiği belirtilmektedir İntikal eden bu succedilların ağırlıklı olarak
hırsızlık yankesicilik ve kapkaccedil gibi succedil tuumlrlerinden oluştuğu goumlruumllmektedir (Guumlneş ve
Kalaycı 2004 15) Eren (2007128) de Diyarbakır il merkezi ve ilccedilelerinde 2001 yılında her
hangi bir succedil şuumlphelisi olarak yakalanıp savcılığa ccedilıkartılan ccedilocuk sayısının 1524 iken bu
rakamın 2006 yılında 100 artarak 3308‟e yuumlkselmiş olduğunu belirtmektedir
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların niccedilin goumlzaltına alındıkları hususu kendi
beyanlarına dayanarak şu şekilde tablolaştırılmıştır
Tablo 19 Ccedilocukların Polis Tarafından AlıkonulmaGoumlzaltına Alınma Sebeplerinin
Dağılımı
Goumlzaltına Alınma Sebepleri Sayı
Geceyi sokakta geccedilirdiğim iccedilin 2 67
Succedil ve sapkın eylemlerinden dolayı 25 833
Şuumlphe uumlzerine 2 67
Sokakta ccedilalıştığım iccedilin 1 33
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan da accedilık bir şekilde goumlzlemlendiği gibi ccedilocukların en ccedilok goumlzaltına
alınma nedeni işledikleri succedil ve sapma eylemlerinden dolayıdır ( 83) Burada soumlz edilen
succedil ve sapma eylemleri kapkaccedil hırsızlık kavga etmeadam yaralama madde kullanmasatma
gibi davranışlardır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
302
Tablo 20 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra SabıkaSicil Belgesi
Kaydına Sahip Olup Olmadıklarının Dağılımı
SabıkaSicil Kaydının Olup Olmadığı Sayı
Evet 14 467
Hayır 16 533
Toplam 30 1000
Ccedilocukların soumlz konusu succedil eylemlerinden dolayı ccedilok sayıda succedillardan sicil kayıtları
olduğu belirlenmiştir Ccediloğu ccedilocuk sabıka veya sicil kaydının olduğunu belirtmiştir ( 467)
Geriye kalan ccedilocuklar ise herhangi bir sabıka veya sicil kaydının olmadığını ifade etmişlerdir
( 533) Soumlz konusu bu ccedilocukların sabıka veya sicil kayıtlarına ilişkin succedillar aşağıda
belirtilmiştir
Tablo 21 Ccedilocukların Hangi Succediltan Dolayı Sabıka Kayıtlarının Olduğunun Dağılımı
Sabıkanın Olduğu Succedil Tuumlruuml Sayı
Hırsızlık yankesicilik 8 571
Kapkaccedil 1 71
Uyuşturucu madde satma ve kullanma
( esrar ve hap)
2
143
Kavga ve adam yaralama 1 71
Hırsızlık kavga ve yaralama 2 143
Toplam 14 1000
Tablodan genel olarak ccedilocukların en ccedilok sabıkası olan succedil eylemlerinin hırsızlık
yankesicilik ve uyuşturucu madde satma veya kullanma olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizde
ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin istatistikler de ccedilocukların en ccedilok hırsızlık succedilunu işlediklerini
goumlstermektedir
Tablo 22 Ccedilocukların Madde Kullanma Durumlarının Dağılımı
Madde Kullanma Durumları Sayı
Evet 26 866
Hayır 4 134
Toplam 30 1000
Aynı şekilde araştırma grubunda yer alan ccedilocukların 86‟sının bağımlılık yapıcı
madde kullandıkları saptanmıştır Madde kullanmaya ilişkin gerccedilekleşen bu oranın yuumlksek
olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışma succedil işlediği gerekccedilesiyle haklarında işlem
yapılan ccedilocuklar uumlzerine gerccedilekleştirildiği iccedilin soumlz konusu ccedilocukların uyuşturucu veya
bağımlılık yapıcı madde kullanma oranının da yuumlksek olarak gerccedilekleşebileceği oumlngoumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
303
Bu nedenle succedil işleme durumlarına bakılmaksızın sokakta yaşayan ve ccedilalışan ccedilocuklar
uumlzerine gerccedilekleştirilecek herhangi bir ccedilalışmada bu oranın daha duumlşuumlk duumlzeyde
gerccedilekleşmesi muhtemeldir Oumlrneğin Guumlngoumlr (2008) Mersin ili oumlrneğinde 510 sokaktaki
ccedilocuk uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada ccedilocukların sadece 24‟uumlnuumln madde kullandıklarını
38‟inin madde kullanan arkadaşlarının olduğu 22‟sinin succedil işleyen arkadaşlara sahip
olduklarını belirtmiştir Aynı şekilde bu ccedilocukların 90‟a yakını bu succedillu arkadaşlarla
goumlruumlştuumlklerini ( 179‟u ldquoccedilok sıkrdquo 304‟uuml ldquosıkrdquo ve 41‟i de ldquoara sırardquo) ve bu ccedilocuklardan
14‟uuml de succedil eylemi iccedilerisinde yer aldıklarını belirtmişlerdir
Tablo 23 Ccedilocukların Kullandıkları Madde Tuumlrlerinin Dağılımı
Kullanılan Madde Tuumlrleri Sayı
Sigara 6 230
Yapıştırıcı madde (bally) alkol 4 158
Uccedilucu madde (tiner) sigara 5 192
Alkol sigara esrar 2 76
Sigara esrar 3 115
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara 1 38
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara esrar 1 38
Uccedilucu madde (tiner) alkol sigara hap 4 158
Toplam 26 1000
Yukarıdaki tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların soumlz konusu maddelerden en ccedilok
sigara tiner ve bally gibi uccedilucu madde ve alkol kullandığı saptanmıştır Tablo accedilısından en
ilginccedil bulgu ccedilocukların 23‟uumlnuumln (6 ccedilocuk) esrar kullandıklarının belirlenmiş olmasıdır
Sosyolojik accedilıdan ccedilocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenleri iccedilerisinde aile
yapısı (ailenin ilgisizliği ve duygusal ihmal soumlz konusu maddeleri ailede kullanan bireylerin
varlığı parccedilalanmış aileler aile iccedilindeki fiziksel ve cinsel istismarın varlığı gibi) akran grup
yapısı (akranlardan kullanan bireylerin varlığı arkadaşlara oumlzenti ve akran baskısı grup
iccedilerisinde kendini kanıtlama maddeyi merak etme gibi) korkuyu gidermek ve cesareti
arttırmak (daha kolay succedil işleyebilmek heyecan arama mağdura ve yaptıkları sapkınsuccedil
eylemelerine karşı duyarsızlaşmak) ve sokakların yapısı (kolay elde edilebilirlik ebeveynsel
goumlzetim ve denetimin yokluğu enformel denetimin zayıflığı) en dikkat ccedilekenleri
oluşturmaktadır Bu tuumlr maddeleri kullanmak ile succedil işlemek arasında bir ilişkiden soumlz etmek
muumlmkuumlnduumlr En azından bu maddeleri kullanan ccedilocukların succedil işleme riskinin daha yuumlksek
olduğunu soumlyleyebiliriz Oumlzellikle bazı ccedilocukların bu maddeleri satın almak iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık gasp ve kapkaccedil gibi succedilları işleyerek edindikleri ileri suumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
304
Goumlruumlşme yaptığımız ccedilocukların ccediloğu esrar ve diğer bazı uyuşturucu hapları
edinmenin ccedilok kolay olduğunu ve bu maddelerin satıldığı yerleri bildiklerini ve edinmek
istediklerinde kolay temin edebildiklerini belirtmişlerdir
Tablo 24 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Bağımlılık Yapan
Maddeleri Kullanan ArkadaĢlara Sahip Olup-Olmadıklarının Dağılımı
Madde Kullanılan ArkadaĢların Varlığı Sayı
Evet 30 1000
Hayır - 00
Toplam 30 1000
Ayrıca araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların arkadaşlarının da kendileri gibi
bağımlılık yapıcı maddeler (sigara bally tiner alkol vb) kullandıklarını belirtmişlerdir Bu
ccedilocukların da en ccedilok esrar bally sigara ve alkol gibi maddelerden birini veya diğerleri ile
birlikte kullandıklarını ifade etmişlerdir
Bağımlılık yapıcı madde kullanma alışkanlıkları genelde belirli bir akran grubu
iccedilerisinde oumlğrenilmektedir Aynı şekilde succedil davranışının veya succedila ilişkin kalıpların da akran
grubu iccedilerisinde oumlğrenildiği hususu kriminolojide yaygın olarak kabul edilen bir goumlruumlş haline
geldiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Konuya ilişkin yapılmış ccedilok sayıda araştırma (Oumlrneğin bkz
Elliott ve Menard 1996 Elliott ve Voss 1974 Elliot Huizing ve Menard 1989 Akers vd
1979 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002 ) succedilluların birlikte
oldukları veya arkadaş edindikleri bireylerin de oumlnemli bir oranının kendileri gibi succedillu
bireylerden oluşmuş olduğunu ortaya koymuştur Bu araştırmaların succedil davranışının genel
olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlenen bir edim olduğunu ve ccedilocukların diğer
succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular saptadıkları goumlruumllmektedir Bu
ccedilerccedilevede Elliott Huizinga ve Ageton (1985) succedillu akranların succedilluluğun en oumlnemli
nedensel faktoumlrlerinden biri olduğunu ileri suumlrmektedirler Bu sebeple sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocukların succedillu ccedilocuklarla veya akranlarla temas etme riski sokaklarda olmayan
diğer ccedilocuklara kıyasla daha yuumlksek olduğu soumlylenebilir
Tablo 25 Ccedilocukların Bağımlılık Yapıcı Maddeleri Kullanma Nedenlerinin Dağılımı
Madde Kullanma Nedenleri Sayı
Arkadaş ccedilevresi ile birlikte olma ve oumlzentimerak 4 154
Can sıkıntısını gidermek eğlenmek heyecan yaratmak iccedilin 22 846
Toplam 26 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
305
Ccedilocukların bağımlılık yapıcı madde kullanma nedenlerinin başında can sıkıntısını
giderme ve eğlenmek olduğu goumlruumllmektedir Arkadaş ccedilevresine oumlzenti duyma ve kullanılan
maddeyi merak etme gibi nedenler de ikinci sırada gelmektedir
Ccedilocukların sokakta karşılaştıkları bazı riskler bedensel veya fiziksel accedilıdan kalıcı iz
bırakmasının yanı sıra sosyal ve kişisel yaşamlarını da oumlnemli oumllccediluumlde olumsuz olarak
etkileyebilmektedir Oumlrneğin ccedilocukların sokaklarda karşılaştıkları bazı şiddet eylemleri
onların travma yaşamalarına yol accedilabilecek kadar tehlikeli boyutlara ulaşabilmektedir Aynı
şekilde ccedilocuğun maruz kaldığı bu tuumlr şiddet eylemleri onları da aynı şekilde şiddet
uygulayacak bireylere doumlnuumlştuumlrebilecektir Bu ccedilerccedilevede şiddete maruz kalmak ile şiddete
youmlnelmek arasında goumlrece bir ilişkiden soumlz etmek muumlmkuumlnduumlr
Tablo 26 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Kendilerine Cinsel Tacizde
Bulunulup Bulunulmadığının Dağılımı
Cinsel Tacize Uğrama Durumu Sayı
Evet 4 133
Hayır 26 867
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloya bakıldığında ccedilocukların oumlnemli bir oranının sokakta her hangi bir
cinsel şiddete maruz kalmadıklarını goumlruumllmektedir ( 867) Ccedilocukların sadece 133‟uuml (4
kişi) cinsel şiddet eylemi ile karşı karşıya geldiklerini itiraf etmişlerdir Bunlar da kendilerine
tacizde bulunan kişilerin sokakta boş gezen serseri ccedilocuklar olduğunu belirtmişlerdir Ayrıca
araştırma grubunda bulunan ccedilocukların yarısı sokakta ccedilalışmaya başladıktan sonra sokakta
bazı kazalara maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
5 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların tuumlmuuml herhangi bir succedil şuumlphesi ile polis
tarafından goumlzaltına alınan ccedilocuklardır Soumlz konusu ccedilocukların ccediloğu hırsızlık yankesicilik
adam yaralama ve uyuşturucu madde kullanma ve satma succedillarından haklarında işlem
yapılmıştır Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların succedillulukla ilintili veya succedila
eğilimli olmalarında dikkat ccedileken bazı oumlzellikler şu şekilde belirtilebilir Ccedilocukların
ebeveynlerinin oumlğrenim duumlzeylerinin duumlşuumlk olması (annelerinin 90‟ı okuma yazma bile
bilmiyor babalarının da 43‟uuml her hangi bir okul mezunu değil) onların oumlnemli bir oranının
goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olmaları ( 70) ailelerinin son derece yoksul olmaları
(babalarının ccediloğunun duumlşuumlk nitelikli veya guumlndelikccedili iş alanlarda ccedilalıştıkları kazanccedillarının
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
306
son derece duumlşuumlk olduğu ve goumlccedil sonrası ekonomik sorunlar yaşadıkları ccedilocukların 94‟e
yakını ailelerini ldquoccedilok fakirrdquo ve ldquofakirrdquo olarak nitelendirdikleri) evden kaccedilma sıklığının
yaygınlığı ( 60) ccedilocukların bazı guumlnlerde sokaklarda sabahladıkları ( 667) sapkın ve
sokaklara takılan akranlara sahip oldukları (arkadaşlarının ccediloğu da kendileri gibi uyuşturucu
veya bağımlılık yapıcı madde kullandıkları) oumlğrenim kurumlarından ayrılmaları veya terk
etmeleri ( 53‟uuml halihazırda bir oumlğrenim kurumuna devam etmiyor) aileye ilişkin ciddi
sorunlar yaşamaları (uumlvey ccedilocuk olma 611 90‟ı evde suumlrekli ve bazen fiziksel şiddet
goumlrduumlklerini ifade etmeleri 25‟inin babasının hayatta olmaması ccedilocukların 367‟sinin
ebeveynlerinin ayrı yaşamaları) ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda sokakla tanışmaları ve sokakta ccedilalışmaya
başlamaları ( 734‟uuml 10 yaşına varmadan sokakları mesken edindikleri) yaptıkları iş
tuumlruumlnuumln son derece niteliksiz olması ( 40‟ı ccediloumlp toplama işini yapıyor) gibi etkenler sokakta
ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukları succedillu kılan faktoumlrler olarak dikkat ccedilekmektedir Bu
bulgular araştırmamızın hipotezlerini doğrular niteliktedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Ccedilocukluk
doumlneminde deneyimlenen yaşam tarzları ve yaşanılankarşılaşılan guumlccedilluumlklermağduriyetler
succedilluluğun oumlnemli belirleyicileri olarak etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilocukluk
deneyiminin olumlu ve olumsuz bir tarzda şekillenmesinde oumlzellikle de ccedilocuğun yetiştiği aile
ortamı (şiddet sevgisizlikilgisizlik yoksulluk succedillu ve sapkın bireylerin varlığı
ebeveynlerin ccedilocuk yetiştirme konusundaki bilgisiz oluşları ccedilalışma youmlnuumlnde baskılamaları
gibi) okul deneyimi succedillu akran etkileri ailenin ekonomik geccedilim sorumluluğunu omuzlarında
hissetmeleri sokakta karşılaştıkları guumlccedilluumlkler taciz ve bazı sosyo-ekonomik dezavantajlar
dominant faktoumlrler olarak etkide bulunduğu soumlylenebilir Soumlz konusu doumlnemde ccedilocukların
sorunsuz bir aile yapısı iccedilerisinde sosyalleşmelerinin sağlanması ve oumlğrenimlerine devam
edebilme olanaklarının yaratılması gerekirken sokakların riskli alanlarında yaşam
muumlcadelesine atılmaları atılmak zorunda bırakılmaları onları succedila eğilimli kılan oumlnemli bir
etken olmaktadır Oumlzellikle de aile denetiminden kaccedilan ccedilocukların sokaktaki succedillu kuumlltuumlruumln
etkisine accedilık olma riskleri daha yuumlksektir
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından oumlzellikle ccedilalıştırılmaları konusunda zorlanmaları ve
ccedilocukların istenilen duumlzeyde parayı eve goumltuumlrememeleri durumunda psikolojik ve fiziksel
şiddet goumlrmeleri ccedilocukların ccedilok para kazanmak iccedilin zamanlarını daha ccedilok sokaklarda
geccedilirmelerine veya evden kaccedilma veya eve doumlnmeme gibi sonuccedillara yol accedilabilmektedir Bu
olumsuz tutumlar bazen de ccedilocukları hırsızlık yapmaya da itebilmektedir Sonuccedil olarak
ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik bu olumsuz tutumları ccedilocukların ebeveynlerine olan
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
283
olduğu bir gerccedilektir Oumlzellikle ebeveyn denetimden yoksun olan ve sorunlu ilgisiz ailelere
mensup olan ccedilocukların sokak mekacircnlarında succedillu değerleri oumlğrenebilecekleri
varsayılmaktadır Araştırmanın diğer bir varsayımını da ldquosokakta ccedilalışan ccedilocuklarınrdquo
gelecekte ldquosokakta yaşayan ccedilocukrdquo veya ldquosokak ccedilocuğurdquo olmaya nazmet bir grubu teşkil
edebileceği tezi oluşturmaktadır Ccedilocukların ldquosokak ccedilocuğu olmardquo veya ldquosokakta yaşamardquo
risklerinin artmasıyla birlikte soumlz konusu grubun kriminal eğilimlilik riskinin de artabileceği
duumlşuumlnuumllmektedir Bu ccedilerccedilevede araştırmanın temel hipotezleri olarak şunlar belirtilebilir
1 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu goumlccedil eden ailelerin
ccedilocuklarıdır
2 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu aile temelinde bazı sorunları
deneyimlemiş ccedilocuklardır
3 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu duumlşuumlk gelirli ailelerin
ccedilocuklarıdır
4 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu geccedilim guumlccedilluumlklerine ilişkin
sorunları aşmada ailelerine yardımcı olmak iccedilin sokağa ccedilıkmışlardır
5 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu sapkın veya succedil işleyen
akran gruplarına sahiptir
6 Sokağı mesken edinen ve succedil işleyen ccedilocukların ccediloğu okula ilişkin sorunlar
yaşayan ccedilocuklardır
4 ARAġTIRMANIN BULGULARI VE BU BULGULARIN
DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
41 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-DEMOGRAFĠK OumlZELLĠKLERĠ
411 AraĢtırma Grubunun Cinsiyet Durumu
Bu araştırmanın yapıldığı tarihte herhangi bir succedil istinadı ile Ccedilocuk Şube
Muumlduumlrluumlğuumlne getirilen ve anket formumuzu doldurmaya olumlu olarak yaklaşan ccedilocukların
tuumlmuuml erkek ccedilocuklardır Bu nedenle araştırma kapsamında sokakta ccedilalışan ve succedil istinadı ile
hakkında işlem yapılan ccedilocukların tuumlmuumlnuumln erkek olduğunu belirtmek muumlmkuumlnduumlr
412 AraĢtırma Grubunun YaĢ Durumu
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların 567‟si 10-14 ve 433‟uuml de 15- 18 yaş
arasında yer aldıkları tespit edilmiştir Bu bulgular ccedilocukların yarısından daha fazlasının ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda (10-14 yaş diliminde) succedil eylemleri nedeniyle Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuuml‟ne
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
284
getirildiğini goumlstermektedir Succedil işlemek iccedilin her ne kadar bu yaş dilimi son derece kuumlccediluumlk yaş
kategorilerine karşılık gelse de yapılan ccedilok sayıda araştırma kronik succedilluların veya succedilu
alışkanlık edinenlerin genelde ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda succedil işlemeye başladıklarını goumlstermektedir
Succedila başlama yaşı ile ilgili gelişmiş uumllkelerdeki kriminal kariyer araştırmalarında genelde succedil
işleme yaşının 13-15 yaş aralığında en uumlst değeri aldığı goumlruumllmuumlştuumlr (bkz Kızmaz 2006 80-
83) Bu nedenle ccedilok sayıda succedil araştırmacısı (bkz Farrington 1983 Mendelzys 1979
Gendreau Little vd 1996) ccedilocukluk doumlnemindeki davranışsal problemlerin varlığını (anti
sosyal veya succedilluluk yapıları) gelecekteki ciddi succedilluluğun oumln habercisi veya goumlstergeleri
olduğunu ileri suumlrmektedirler
Succedilluluğun gelişiminde ccedilocukluk doumlnemi son derece oumlnem arz etmektedir Kızmaz
(2006) ldquoCezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillularrdquo adlı ccedilalışmasında araştırma grubundaki
succedilluların oumlnemli bir oranının succedil işlemeye ccedilocukluk doumlnemlerinde başladıkları youmlnuumlnde
bulgular saptamıştır Soumlz konusu araştırmada goumlruumlşme esnasında succedilluların buumlyuumlk bir
kısmının ccedilocukluk doumlnemlerinde ufak tefek hırsızlıklar yaptıklarını kavga ettiklerini bazı
yaralama olaylarına karıştıklarını okuldan ve evden kaccediltıklarını yalan soumlylediklerini ve
ebeveynlerine karşı geldiklerini dile getirmişlerdir Bu husus ccedilocukluk doumlnemlerinde gelişen
succedilluluk veya antisosyal yapının gelecekteki muumlkerrer succedilluluk ile bir ilişkisinin varlığını
goumlstermektedir Bu ccedilerccedilevede yetişkinlik doumlnemindeki succedilluluğu ccedilocukluk doumlnemindeki
antisosyal yapının bir devamı olarak goumlrmek muumlmkuumlnduumlr
413AraĢtırma Grubunun Goumlccedilten Etkilenme Durumu
Araştırmanın oumlnemli bir bulgusu succedil isnadı ile haklarında işlem yapılmış ccedilocukların
oumlnemli bir oranının goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocuklarının olmasıdır Boumllgede ccedilocuk emeğinin
kullanılması dacirchil hacirclihazırda yaşanan ccediloğu sorun yaşanan goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıktığını
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Yuumlkseker‟in İstanbul ve Diyarbakır‟da zorunlu goumlccedil mağdurlarının
sorunları uumlzerine yaptığı ccedilalışmada ccedilok sayıda sorunun tespit ettiği goumlruumllmektedir Yuumlkseker
bu problemleri geleneksel geccedilim kaynaklarından kopma geccedilinme zorluğu ccedilekme işsizlik ve
yoksulluk sosyal yurttaşlık haklarından yararlanamama konut ve barınma sorunusıkıntısı
ccedilekme ccedilocuk emeğinin istismarı eğitim hakkı ve fırsatlarından yararlanamama ve
ayrımcılığa uğrama şeklinde belirtmektedir (Yuumlkseker 2006216) Oumlzellikle kent
ortamlarında yetişkin erkek ve kadınların iş bulamamaları veya ccedilalışamayacak durumda
olmaları (hastalık yaşlılık uygun işin olmayışı gibi) evin geccedilim sorumluluğunu oumlnemli oumllccediluumlde
ccedilocukların uumlstlenmesine yol accedilmıştır Bu sebeple ccedilocuk emeğinin bir geccedilim stratejisi olarak
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
285
kullanılması goumlccediluumln zorunlu bir sonucu olarak ortaya ccedilıktığı ileri suumlruumllebilir Ccedilocukların
ailelerinin goumlccedil durumlarına ilişkin veriler aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 1 Ccedilocukların Ailelerinin Goumlccedil Etmeye İlişkin Oransal Dağılımı
Goumlccedil Durumları Sayı
Başka yerden buraya goumlccedil ettik 21 700 Daha oumlnce de burada ikamet ediyorduk 9 300 Toplam 30 100
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların 70‟inin goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olduğu
goumlruumllmektedir Bu oran goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan ekonomik veya aileye ilişkin sorunların
ccedilok sayıda ccedilocuğu sokağa ittiği ve bunun da onları succedila eğilimli kıldığını goumlstermektedir Bu
oranlar goumlccedil ve succedilluluk ilişkisi konusunda bir fikir vermesi accedilısından oumlnem taşımaktadır
Burada oumlnem arz eden diğer bir bulgu da succedil işlemiş olan ccedilocukların oumlnemli bir
oranının kendi ailelerinin 1996 yılından oumlnceki yıllarda goumlccedil etmiş olduğunu belirtmiş
olmalarıdır Oumlrneğin ccedilocukların 23‟i 1992-1995 yılları arasında 62‟si de 1992 yılından
oumlnce ailelerinin goumlccedil etmiş olduklarını belirtmişlerdir Bu ccedilocuklardan sadece 3‟uuml ( 143‟uuml)
1997ndash2000 yılları arasında goumlccedil ettiklerini dile getirmişlerdir Bu verilere genel olarak
bakıldığında bu ccedilocukların ebeveynlerinin goumlccedil etme yıllarının daha ccedilok 1990 ile 1996 yılları
arasında gerccedilekleştiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu yıllar aynı zamanda uumllkemizde goumlccediluumln
kitlesel olarak gerccedilekleştirildiği yıllara karşılık gelmektedir
Bu goumlccedillerin oumlnemli bir oranı Diyarbakır ili dışından (Muş Bingoumll Mardin Siirt)
gerccedilekleşmiştir ( 571) Bunu Diyarbakır‟ın ilccedileleri ( 381) ve koumlylerine ( 48) ilişkin
oranlar izlemektedir Goumlccedil etme nedenlerine ilişkin oranlar da şu şekilde saptanmıştır
Tablo 2 Ccedilocukların Ailelerinin Diyarbakırrsquoa Goumlccedil Etme Nedenlerinin Dağılımı
Goumlccedil Etme Nedenleri Sayı
İş bulabilmek iccedilin 4 1905
Eğitim iccedilin 1 476
Teroumlr ve guumlvenlik olayları 4 1905
Akrabam ve yakın ccedilevrem olduğu iccedilin 1 476
Yoksulluk 9 4286
Diğer 3 1429
Toplam 21 10000
Ccedilocuklar ebeveynlerinin goumlccedil nedenlerine ilişkin olarak en ccedilok ekonomik sorunları
gerekccedile goumlstermişlerdir Oumlrneğin ccedilocukların kendi ailelerinin 428‟i ldquoyoksullukrdquo ve
19‟u da ldquoiş bulabilmekrdquo gibi nedenlerle yerleşim yerlerini değiştirdiklerini belirtmişlerdir Bu
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
286
iki seccedileneğin toplamı yaklaşık olarak 62‟yi bulmaktadır ldquoTeroumlr ve guumlvenlik olaylarırdquo
nedeniyle goumlccedil etmiş olduklarını belirtenlerin oranı ise sadece 19 ile sınırlı kalmıştır
Ccedilocukların 142‟si de aile iccedili tartışma boşanma deprem korkusu gibi diğer nedenlerden
dolayı goumlccedil ettiklerini ifade etmiştir
Ancak araştırmanın konuya ilişkin saptadığı diğer oumlnemli bir bulgu ise goumlccedil etmiş
olanların goumlccedil ettikleri Diyarbakır kentinde ekonomik sorunlarının devam etmiş olmasıdır
Başka bir deyişle ccedilocukların anlatımlarına dayanarak goumlccedil edilen yeni yerleşim yerlerinde
ekonomik sorunların ccediloumlzuumllmesi yerine giderek daha da koumltuumlleştiğinin saptanmış olmasıdır
Ccediluumlnkuuml ccedilocukların 81‟i ailelerinin kente goumlccedil etmekle birlikte ekonomik sorunları yaşamaya
devam ettiklerini dile getirmişlerdir Sadece 143‟uuml herhangi bir sorunları olmadığını
belirtmişlerdir
Goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan ccedilok sayıda olumsuz etkenin (işsizlik yoksulluk dışlanma
aile ccediloumlzuumllmesi goumlccedil edilen yerlerde ortaya ccedilıkan ccediloumlkuumlntuuml alanları enformel denetimin
zayıflaması kentin succedilluluk accedilısından cazip ve elverişli koşullar iccedilermesi ccedilocukların
sokaklarda ccedilalışmak zorunda kalmaları gibi) ccedilocukların succedila youmlnelmelerinde katkısı olduğunu
tahmin etmek muumlmkuumlnduumlr
42 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-EKONOMĠK OumlZELLĠKLERĠ
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların duumlşuumlk ekonomik bir duumlzeye sahip ailelerin
ccedilocukları olduklarını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Zaten soumlz konusu ccedilocukların oumlnemli bir oranı
ailenin ekonomik durumu ve aile iccedilindeki sorunlardan dolayı sokakları mesken edinmek
zorunda kalmışlardır Aile iccedilinde yaşanan sorunların bazılarının da ekonomik kaynaklı olduğu
bir gerccedilektir
421 Ccedilocuklarının Ailelerinin Ekonomik Durumlarına ĠliĢkin Bulgular
Araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların kalabalık bir aile yapısına sahip oldukları
soumlylenebilir Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 67‟si) 4 ve daha fazla kardeşe sahiptir
Ccedilocuklara babalarının uumlcret getirici bir işte ccedilalışıp ccedilalışmadıkları konusunda
youmlneltilen bir soruya 766‟sının ldquobabalarının ccedilalıştıklarırdquo şeklinde yanıtlamışlardır Geriye
kalan 234‟uuml ise ldquoccedilalışmadıklarınırdquo yani ldquoişsizrdquo olduklarını belirtmişlerdir Ancak belirtilen
işlerinin ağırlıklı olarak duumlşuumlk nitelikteki iş tuumlrleri olduğu goumlruumllmektedir Bu ccedilerccedilevede
ccedilocukların babalarının iş tuumlruuml olarak en ccedilok guumlndelikccediliseyyar satıcı seccedileneğini
belirtmişlerdir ( 391) Bunu esnaf ( 217) oumlzel sektoumlr işccedilisi ( 13) kamu işccedilisi ( 869)
ve memur ( 869) iş tuumlrlerine ilişkin oranlar izlemektedir Aynı şekilde ccedilocukların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
287
annelerinin de uumlcret getirici işlerde ccedilalıştıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran da son derece kuumlccediluumlk
duumlzeydedir Ccedilocukların annelerinin 167‟sinin uumlcret getirici bir işte ccedilalıştığını 833‟uuml de
ccedilalışmadığını belirtmiştir
Araştırmanın yapıldığı doumlnemde ccedilocukların 80‟i ailelerinin aylık gelirlerinin 700
TL‟den daha aşağı olduğunu belirtmişlerdir Bunların yaklaşık olarak yarıya yakını 500
TL‟den aşağı bir gelire sahip ailelere mensup ccedilocuklar olduğu saptanmıştır Succedil işleyen
sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan bazı ccedilocukların ailelerini ekonomik kategorilerinden
hangisine yerleştirdiklerini oumlğrenme ccedilerccedilevesinde sorulan bir soruya verilen yanıtlara ilişkin
gerccedilekleşen dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 3 Ccedilocukların Ailelerini Ekonomik Accedilıdan Hangi Duumlzeyde Goumlrduumlklerinin Dağılımı
Ailelerini Hangi Kategoride Goumlrduumlkleri Sayı
Fakir 21 700
Ccedilok fakir 7 233
Orta gelirli 2 67
Toplam 30 1000
Bu tabloda ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ( 933‟uuml) ailelerini ldquofakirrdquo kategorisine
yerleştirdikleri goumlruumllmektedir Kendi konumlarını ldquoorta gelirlirdquo olarak belirten sadece 2 ccedilocuk
bulunmaktadır Ccedilocuklarla goumlruumlşme esnasında ccedilocukların oumlnemli bir oranı sokakta olmanın
veya sokakta ccedilalışmanın temel nedenini ekonomik sorunlarla ilinti olduğunu belirtmişlerdir
Onlar sokakta uumlcret getirici işlerde ccedilalışmakla ailenin geccedilimine katkıda bulunduklarını ifade
etmişlerdir Sokakta yaşayan bazı ccedilocuklar da ailenin ekonomik duumlzeyinden kaynaklı
sorunların yanı sıra aile iccedili sorunlardan veya ebeveynsel denetim yoksunluğundan sokağı
mesken edinmek durumunda kaldıklarını ileri suumlrmuumlşlerdir
Bazı aileler de birden ccedilok ccedilocuk ccedilalışmak durumunda kalabilmektedir Ccedilocukların
633‟uuml ccedilalışan kardeşinin olmadığını belirtirken yaklaşık olarak 37‟si de ccedilalışan kardeşinin
olduğunu ifade etmişlerdir Ccedilalışan kardeşinin olduğunu belirtenlerden 8‟i 1 kardeşinin 3‟uuml
de 2 kardeşinin kendileri gibi aile buumltccedilesine katkıda bulunmak iccedilin ccedilalıştıklarını
belirtmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
288
43 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-KUumlLTUumlREL OumlZELLĠKLERĠ
431 Ccedilocukların Okul ve Oumlğrenim Durumlarına ĠliĢkin Bulgular
Burada ccedilocukların okul veya oumlğrenim yaşamlarına ilişkin değişkenler ele alınacaktır
Ccediluumlnkuuml okul ccedilağında olan ccedilocuklar accedilısından okul yaşamlarının oumlncelikli bir konumda olması
gerekirken onların sokakta yaşam muumlcadelesine girişmeleri ve bu girişimlerinin onların
oumlğrenim suumlreccedillerini nasıl etkilediği hususunun bilinmesi oumlnem arz etmektedir
Ccedilocuklarının oumlğrenim duumlzeylerine ilişkin veriler soumlz konusu ccedilocukların 30‟unun
ilkoumlğretimim 1 kademesinden mezunu olduklarını 10‟unun ilkoumlğretimi terk ettiklerini
23‟uumlnuumln ilkoumlğretim mezunu 233‟uumlnuumln de ilkoumlğretime devam eden ccedilocuklar olduğunu
ortaya koymaktadır Okur yazar olmayan ccedilocuk oranı 67 ve aynı şekilde ldquookur yazar
ancak herhangi bir okul mezunu olmayanlarınrdquo oranı da 67 olarak elde edilmiştir
Araştırma grubundaki ccedilocukların babalarının oumlğrenim duumlzeylerinin ise duumlşuumlk olduğu
goumlzlemlenmiştir Succedillu ccedilocukların babalarının 267‟sinin ldquookur yazar olmadığırdquo
167‟sinin ldquoher hangi bir okul mezunu olmadığırdquo 333‟uumlnuumln de ldquoilkokul (ilkoumlğretimin 1
kademesi) mezunu olduğurdquo ve sadece 10‟unun ise ldquolise mezunu olduğurdquo goumlruumllmuumlştuumlr
Annelerinin oumlğrenim duumlzeylerine bakıldığında ise 90‟ının okur yazar bile olmadığı sadece
67‟sinin ilkokul mezunu ve 33‟uumlnuumln de ilkokulu terk ettikleri verisi elde edilmiştir
Ccedilocukların oumlğrenim durumlarına ilişkin diğer veriler de aşağıda belirtilmiştir
Tablo 4 Ccedilocukların Şu Anda Okula Devam Edip-Etmediklerinin Dağılımı
Okula Devam Etme Durumu Sayı
Evet devam ediyorum 14 467 Hayır devam etmiyorum 16 533 Toplam 30 1000
Tabloya bakıldığında ccedilocukların yarısından biraz fazlasının okula devam etmedikleri
goumlruumllmektedir Bu ccedilocukların oumlnemli bir oranının okula devam etmemiş olmaları ailelerinin
ccedilocuklarının oumlğrenimi konusunda gerekli hassasiyetleri goumlstermedikleri veya ccedilocukların bu
konuda ailelerini kendileri iccedilin bağlayıcı olarak goumlrmedikleri şeklinde yorumlanabilir
Ccedilocukların okul mekacircnları yerine sokakları tercih etmeleri onların sosyalleşme suumlreccedilleri
accedilısından sorunlar yaratacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Oumlzellikle okul ortamları bireylerin
kuumlltuumlrlenme ve gelecek beklentisi oluşturma accedilısından son derece oumlnem arz eden kurumlardır
Aynı şekilde okul bireyin denetim altında tutulması ve yasal tutumlar geliştirmeleri accedilısından
da oumlnem arz etmektedir Dolayısıyla ccedilocukların sokak mekacircnlarını tercih etmeleri onların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
289
denetim olanaklarından kaccediltıkları okul uumlzerinden mesleksel anlamda gerccedilekleştirilecek
gelecek beklentisine sahip olmadıkları ve sokaktaki sosyalleşme ajanlarını tercih ettikleri
anlamına gelmektedir Bu tercihler succedillu yaşam tarzlarını uumlretecek bir potansiyel
taşımaktadır
Okula devam eden 14 oumlğrencinin de en ccedilok ilkoumlğretim 5 sınıf ile orta oumlğretim 2
sınıfta yoğunlaşmış oldukları goumlruumllmektedir Oumlğrencilerin 429‟u ortaoumlğretim 1 sınıf
214‟uuml ilkoumlğretim 6 sınıf 143‟uuml ilkoumlğretim 5 sınıf ve geriye kalan diğerleri de ilkoumlğretim
7 ve 8 sınıfa devam ettikleri belirlenmiştir
Oumlğrenimlerini devam ettirmeyen ccedilocukların okula devam etmemelerinin gerekccedilelerine
bakıldığında ise en ccedilok aile ve kendilerinin bu konudaki ilgisizlikleri oumlne ccedilıkmaktadır
Konuya ilişkin bulgular aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 5 Ccedilocukların Eğitimlerini Devam Ettirememe Nedenlerinin Dağılımı
Okula devam Edememe Nedenleri Sayı
Ekonomik zorluklar 2 125
Ailenin ilgisizliği 5 313
Benim ilgisizliğim 5 313
Diğer 4 250
Toplam 16 1000
Burada ccedilocukların eğitimlerini devam ettirmeme nedenleri olarak en ccedilok ailelerini ve
kendilerini sorumlu goumlrmektedirler Bir anlamda ailelerinin ilgisizliklerini ve okula devam
etme konusundaki isteksizliklerini dile getirmişlerdir Araştırma grubunda bulunan ccedilocuklar
iccedilerisinde 4 ccedilocuğun hiccedil okula gitmemiş olması ailelerin bu konudaki ilgisizliklerini daha
belirgin olarak ortaya koymaktadır
Hiccedil kuşkusuz sorun ccedilocukların sadece okula goumlnderilmeleri ile giderilebilecek bir
sorun değildir Ccediluumlnkuuml okula giden oumlğrencilerin sıklıkla okuldan kaccedilıp sokaklara takıldıkları ve
oumlğrenimlerine gereken oumlnemi vermedikleri de bu araştırmada saptanan bulgular iccedilerisinde yer
almaktadır Sadece 7 oumlğrenci ( 233) okuldan hiccedil kaccedilmadıklarını belirtmiştir 4 oumlğrencinin
( 133) de hiccedil okula gitmediği duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde geriye kalan 19 oumlğrencinin ( 634) zaman
zaman okul ortamlarını terk ettikleri anlaşılmaktadır Okuldan kaccedilan oumlğrenciler okuldan
kaccedilma nedenleri olarak da en ccedilok ldquoarkadaş grubunun telkinlerinirdquo ( 684) ve ldquookumayı
sıkıcı bulmardquo ( 211) gibi gerekccedileleri oumlne suumlrmuumlşlerdir İki oumlğrenci de bu konuda ilgi
duymadıklarına ve oumlğretmenleriyle yaşadıkları sorunlara ( 106) dikkat ccedilekmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
290
Ancak oumlğrencilerin okul ile ilgili olumlu değerlendirmeler yaptıkları da saptanmıştır
Ccediloğu oumlğrenci okul ortamını daha guumlvenli daha sağlıklı ve verimli geccedilirilebilecekleri yerler
olarak resmetmişlerdir Oumlzellikle okulun iyi bir yaşam olanağını elde etme ve sportif
faaliyetlerin daha guumlvenli olarak yerine getirildiği yerler olarak değerlendirildiği dikkat
ccedilekmiştir
Okula devam etmiş olan oumlğrencilerin kendi beyanları esas alınarak okul başarılarının
genelde ldquoortardquo ( 385) ve ldquoiyirdquo( 308) kategorisinde gerccedilekleştiği goumlruumllmuumlştuumlr Geriye
kalan oumlğrencilerin sınıf geccedilme derecelerini 154‟uuml ldquogeccedilerrdquo 77‟si ldquoiyirdquo olarak
belirtmiştir İki oumlğrenci de ( 77) oumlğretmen - okul kararı ile sınıfı geccediltiğini dile getirmiştir
Ancak burada belirtilmesi gereken oumlnemli bir husus ccedilocukların ccediloğunun sokaklarda
ccedilalışmaya başladıktan sonra okul başarılarının bundan olumsuz olarak etkilenmiş olduğunu
belirtmiş olmalarıdır Buna ilişkin tablo aşağıdadır
Tablo 6 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Okul BaĢarılarının
Olumsuz Etkilenip Etkilenmediğine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Okul BaĢarısının Olumsuz
Etkilenme Durumu
Sayı
Evet 20 769
Hayır 6 231
Toplam 26 1000
Ccedilocukların 769‟unun sokakta ccedilalışmalarının onlarının oumlğrenim başarılarını
olumsuz olarak etkilediğini belirtmiş olmaları oumlnemlidir Sadece 231‟i ders başarılarının
maddi kazanccedil sağlamaya youmlnelik ccedilabalarından olumsuz olarak etkilenmediğini belirtmiştir
Sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan ccediloğu okula devam ettikleri doumlnemlerde bir yandan
eğitimlerini devam ettirirlerken oumlte yandan da ailelerinin iccedilinde bulundukları yoksulluğu
aşmak veya aile geccedilimine katkıda bulunmak veya en azından okul masrafları ve harccedillılıkları
konusunda ailelerine yuumlk olmamak iccedilin sokaklarda ccedilalıştıkları goumlzlenmiştir Bu durum
ccedilocuklarının eğitim durumlarının olumsuz etkilenmesine ve ileride okuldan ayrılmaya yol
accedilabileceğini akla getirmektedir
43 2 AraĢtırma Grubunun Aile Yapısına ĠliĢkin Bulgular
Succedil değişkenleri iccedilerisinde succedilla ilintili olan faktoumlrlerin başında aile ve aileye ilişkin
unsurlar gelmektedir Sampson ve Laub (1993) succedil davranışının oumlnemli oumllccediluumlde bireylerin
ebeveynlere olan bağlılıklarının zayıflaması ve ebeveynsel denetim ve disiplinin
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
291
istikrarsızlaşmasıyla meydana geldiğini ileri suumlrmektedirler Onlar succedillu davranışlarla ilintili
ailesel etkenleri şu şekilde belirtmektedirler 1Ebeveynsel disipline ilişkin sorunlar (duumlzensiz
tehdit edici ve cezalandırıcısert olması gibi) 2 Ebeveynsel denetimin duumlşuumlk olması 3
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından dışlanmaları 4 Ccedilocukların ebeveynleri ile olan duygusal
bağlılıklarının zayıf olması Farrington (1995) da gerek ccedilocuk succedilluluğunun başlangıcına ve
gerekse yetişkin succedilluluğuna ilişkin olarak oumlzellikle ebeveynsel denetimin zayıflığına ve
ccedilocuk yetiştirme pratiklerine dikkat ccedilekmektedir Loeber ve Stouthamer-Loeber (1986)
yaptıkları kapsamlı ccedilalışmalarında ebeveynsel denetim ve goumlzetlemenin yetersizliği ve
zayıflığının değişkendengesiz veya acımasızsert ebeveynsel disiplinin ebeveynsel
uyumsuzluğun ccedilocukların ebeveynleri tarafından kabul goumlrmemelerinin ve ebeveynlerin
ccedilocuklarına yeterli duumlzeyde ilgi goumlstermemelerinin succedilluluğun oumlnde gelen aileye ilişkin
unsurları olduğunu ortaya koymuşlardır (bkz Farrington 1997387)
Succedillulukla ilintili olarak aileye ilişkin ccedilok sayıda değişken soumlz konusudur Succedillulukla
yakından ilintili olarak goumlruumllen aileye ilişkin faktoumlrlerden bazıları şu şekilde belirtilebilir 1
Aile bireylerinden succedil işleyenlerin olması 2 Ebeveynlerin uyuşturucu ve alkol vb
bağımlılıklarının olması 3 Aile parccedilalanması 4 Aile iccedili fiziksel şiddetin veya aile iccedili
ccedilatışmasının varlığı 5 Ebeveynlerin ccedilocuklarına karşı ilgisizlikleri 6 Ebeveynlerin aile
iccedilindeki sorunlu otorite yapıları denetim ve disiplin uygulamaları 7 Ccedilocukların yetersiz ve
yanlış sosyalleşmeleri 8 Aile bireyleri veya ebeveynler arasındaki geccedilimsizlikler 9Ailenin
iccedilinde bulunduğu olumsuz ekonomik koşullar veya geccedilim guumlccedilluumlğuuml ccedilekme10 Adoumllesanların
ebeveynlerine olan bağlılık duumlzeylerinin zayıflığı (Kızmaz 2006 108) Sokak ccedilocukları ve
sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan succedil işleyenlerin aile yapılarına ilişkin elde edilen veriler son
derece dikkat ccedilekicidir
Tablo 7 Ccedilocukların Ebeveynlerinin Hayatta Olup Olmadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Hayatta Olma Durumu Sayı
Hem annem hem de babam hayatta 23 767
Sadece annem hayatta 7 233
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan succedillu ccedilocukların yaklaşık olarak frac34 bdquouumlnuumln hem annelerinin hem de
babalarının hayatta olduğu anlaşılmaktadır Succedillu ccedilocukların 23‟uumlnuumln de babalarının
hayatta olmadığı goumlruumllmektedir Babalarının oumllmuumlş olduğunu belirten ccedilocuklara ilişkin
gerccedilekleşen oranın ccedilok kuumlccediluumlmsenecek duumlzeyde olmadığı ve aynı şekilde oumlzellikle baba
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
292
denetiminden yoksun olan ccedilocukların succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ebeveynleri ile kaldıkları
( 70) saptanmıştır Aynı şekilde 23‟uuml sadece anneleriyle kaldıklarını 67‟si (2 ccedilocuk)
de akrabalarında kaldıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların sağlıklı bir sosyalleşme suumlrecini yaşamalarında oumlnemli olan bir husus da
ebeveynlerin birlikte oluşudur Oumlzellikle boşanmış veya anne veya babanın evi terk ettiği aile
biccediliminde ccedilocukların sosyalleşmelerinin problemli olabileceği ihtimal dacirchilindedir Anne
veya babanın evi terk etmesi ccedilocuklarda da evi terk etmeye ilişkin bir eğilimin ortaya
ccedilıkmasını tetikleyebilmektedir Burada ccedilocuk babanın evi terk etmiş olması veya oumllmuumlş
olması nedeniyle geccedilim guumlccedilluumlğuumlne ilişkin ekonomik sorunlarını aşabilmek iccedilin sokağa
youmlnelebildiği gibi aynı şekilde ebeveynsel denetimin zayıflaması nedeniyle de sokağı mesken
tutma veya evi terk etme youmlnuumlnde bir tutum geliştirebileceği soumlylenebilir Sokağı mesken
edinen ve oumlzellikle de ebeveynsel veya ailesel destekten denetimden yoksun olan ccedilocukların
succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini tahmin etmek guumlccedil değildir Ccedilocuklara
ebeveynlerinin birliktelik veya aynı evi paylaşma durumlarını saptama ccedilerccedilevesinde bir soru
youmlneltilmiştir Verilen yanıtlar ve buna ilişkin dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 8 Ebeveynlerin Beraber YaĢayıp-YaĢamadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Birlikteliği Sayı
Evet 19 633
Hayır 11 367
Toplam 30 1000
Ccedilocukların 63‟uuml ebeveynlerinin birlikte yaşadıklarını ve 367‟sinin de ayrı
yaşadıklarını belirtmişlerdir Anne ve babalarının ayrı yaşadıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran
dikkat ccedilekicidir Ebeveynlerin ayrı yaşamalarının oumlnde gelen iki temel nedeni babanın evi
terk etmesi ( 636 7 kişi) ve boşanmadır ( 273 3 kişi) Bu iki gelişme ccedilocuğu aile
denetiminden ve korumasından yoksun bırakmaktadır Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir zaman
dilimini sokaklarda geccedilirdikleri ve dolayısıyla sokakların riskli alanları ile temas etme
olanağının her zaman olanaklı olduğu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde ve aynı şekilde baba otoritesinin
yokluğu da buna eklendiğinde ccedilocuğun succedila bulaşma veya sokaklarda sapma davranış
sergileme ihtimalinin daha yuumlksek olabileceği bir gerccedilektir
Ccedilocukların aileye ilişkin yaşadıkları diğer olumsuz bir husus da aile iccedilinde karşı
karşıya geldikleri şiddet olgusudur Evde şiddet pratiklerine maruz kalan ccedilocukların eve karşı
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
293
bir hoşnutsuzluk ve soğukluk hissedecekleri bilinen bir gerccedilektir Bu durumun da ccedilocukların
evden kaccedilmalarına geceleri sokakta geccedilirmelerine veya sokakta yaşamaya youmlnelmelerine
neden olduğunu tahmin etmek guumlccedil değildir Ev ve aile bağlılığının zayıflamasının veya sapkın
akran bağlılığının yol accediltığı sokaklara takılma ve sokakları mesken edinme gerccedileği succedillulukla
ilintili risk faktoumlrlerini teşkil etmektedir Bu ccedilerccedilevede burada ccedilocukların evde maruz
kaldıkları şiddet olgusu ve ccedilocukların evden kaccedilma sıklıkları irdelenmeye ccedilalışılacaktır
Tablo 9 Ccedilocukların Aile Ġccedili Fiziksel ġiddete (dayak) Maruz Kalıp Kalmadıklarına
ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Sayı
Ailede suumlrekli dayak yerim 1 33
Ailede bazen dayak yerim 26 867
Ailede hiccedil dayak yemem 3 100
Toplam 30 1000
Burada aile iccedili şiddetten kast edilen ccedilocuğun ldquodayakrdquo yemesidir Ailede dayak ile ilgi
olarak tabloda yer alan uumlccedil seccedilenek iccedilerisinde kendilerine uygun seccedileneğin işaretlenmesinin
istendiği soruda ccedilocukların 86‟sinin ldquoailede bazen dayak yiyorumrdquo seccedileneğini
işaretledikleri goumlruumllmuumlştuumlr Suumlrekli dayak yediğini belirten sadece 1 succedillu vardır Ancak hiccedil
dayak yemediğini belirtenlerin oranı sadece 10 (uumlccedil kişi) ile sınırlı kalmıştır Bu bulgular
ccedilocukların ailede ldquosuumlreklirdquo olmasa da ldquoara sırardquo dayak gibi şiddet eylemlerine maruz
kaldıklarını goumlstermektedir Aynı şekilde bu saptama ccedilocukların aile iccedilerisinde bazı sorunlar
yaşadıklarını da goumlstermektedir Bu oranlar ccedilocukların eve karşı soğukluk hissetmelerini ve
zaman zaman eve uğramamalarını da accedilıklar niteliktedir Burada belirtilmesi gereken başka
bir husus da ccedilocuklardan hiccedil birinin aile iccedili cinsel şiddete maruz kalmadıklarını belirtmiş
olmalarıdır
Okumuş (2004 32) Diyarbakır ilinde 418 sokak ccedilocuğu uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada
ccedilocukların 38‟inin (159 ccedilocuk) aile iccedilinde ve 517‟sinin de (216) sokakta veya aile dışı
ortamda şiddet goumlrduumlğuuml youmlnuumlnde bulgular elde ettiğini belirtmektedir Bu oranlar
Diyarbakır‟da ccedilocuklara youmlnelik olarak gerccedilekleşen şiddet olgusunun yaygınlığı konusunda
bir fikir vermesi accedilısından oumlnem arz etmektedir
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmaları onları ebeveynlerine karşı bağlılık sevgi
ve ilgi duyma duumlzeylerini zayıflatarak onları succedillu mekacircn ve akranlarına itebilmektedir Evi
kendileri iccedilin problem alanı olarak duumlşuumlnmeye başlayan ccedilocuklar ev ve aileye karşı giderek
soğumaya başladıkları ve dolayısıyla eve gitmemeyi alışkanlık edinmeye başladıkları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
294
soumlylenebilir Bu durum da onları daha kriminal suumlreccedillere itebilmektedir Ccedilaykoumlyluuml vd (2006
63-64) ccedilocukların şiddet goumlrmelerinin yarattığı olumsuzlukları sosyal uyum azlığı
antisosyal ve succedil davranışı sergileme okul devamsızlığı ve okul başarısında duumlşuumlkluumlk riskli
davranışlara eğilim alkol ve madde kullanma duumlşuumlk benlik gelişimi yeme bozuklukları
depresyon ve intihara eğilimlik şeklinde belirtmektedirler
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmalarının yarattığı sorunların yanı sıra aile iccedilinde
şiddete tanıklık etmenin de onların sosyal yaşamları ve succedilluluk durumları uumlzerinde etkili
olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı tarafından
gerccedilekleştirilen bir ccedilalışmada uumllkemizde ailelerin uumlccedilte birinde aile iccedilinde fiziksel şiddetin
varlığı saptanmıştır Soumlz konusu araştırmada şiddet uygulanan hanelerin doumlrtte uumlccediluumlnde
ccedilocukların şiddete tanık oldukları bulgusu elde edilmiştir Şiddete tanıklık eden bu ccedilocukların
şiddet sonrası korku anne-babayı sevmeme iccediline kapanma saldırganlık şeklinde tepki
verdikleri goumlzlenmiştir Aile iccedili şiddet duumlzeyinin artmasında sosyo-ekonomik duumlzeyinin
duumlşuumlkluumlğuuml kadının işinin olmaması alkol bağımlılığı hanedeki birey sayısının fazla olması
ve eşlerin toplam oumlğrenim duumlzeyinin duumlşuumlkluumlğuuml gibi faktoumlrler etkili olmaktadır (bkz İccedilli ve
Arıkan 2007 40)
Tablo 10 Aile Ġccedilerisinde ġiddette Maruz Kaldıklarını Belirten Ccedilocukların ġiddette
Maruz Kalma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Nedenleri Sayı
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin 6 222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takıldığım iccedilin 3 111
Koumltuuml alışkanlık yapıcı maddeler kullandığım iccedilin 2 74
İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin 2 74
Sinirlilik ve alkol gibi babamdan kaynaklanan nedenlerden dolayı 2 74
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım iccedilin
2
74
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim
iccedilin
6
222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma Koumltuuml alışkanlık
yapıcı maddeler kullandığım iccedilin
2
74
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma İstenilen duumlzeyde
eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Toplam 27 1000
Yukarıdaki tablodan hareketle ccedilocukların en ccedilok dayağa maruz kalma gerekccedileleri
genel olarak uumlccedil başlık altında ele alınabilir Ccedilalışmak istememe istenilen miktarda eve para
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
295
goumltuumlrememe ve bazı sapkınsuccedil eylemlerini gerccedilekleştirme (hırsızlık gasp ve bağımlılık
yapıcı bazı maddeleri kullanma) veya succedillusapkın bireylerle birlikte olma Ccedilocukların
belirtilen fiziksel şiddete maruz kalma gerekccedileleri iccedilerisinde en yuumlksek oranın ccedilalışmak
istememe ve istenilen duumlzeyde paranın eve goumltuumlruumllememesi gibi seccedileneklerde yoğunlaştığı
goumlruumllmektedir ( 52) Ccedilocukların ebeveynleri tarafından ccedilalışmaya zorlanmaları belirli
miktarda para getirmeleri konusunda baskı altında tutulmaları ve şiddete maruz kalmaları
onların ebeveynlerine olan bağlılıklarını zayıflatmakta ve evden kaccedilmalarına yol
accedilabilmektedir Bazı ccedilocuklar da ebeveynlerinin arzuladığı parayı kazanmak iccedilin daha geccedil
vakitlere kadar ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar ve bu da onları sokağın risklerine daha accedilık
hale getirebilmektedir Ccediluumlnkuuml ccedilocuğun sokakları kullanma suumlresi arttıkccedila succedila eğilimli olma
ve sokağın riskleri ile yuumlzleşebilme riski de artabilmektedir Bu sebeple ebeveynlerin
ccedilocuklarını gerek ccedilalışmaya zorlamaları gerekse getirilecek para miktarını kotalandırılmaları
ccedilocuğun ebeveynlerine karşı duydukları sevgi ve bağlılığı azaltmaya yol accedilacaktır Bu da soumlz
konusu ccedilocukların sokaklardaki serseri ve sapkın bireylerle aynı mekacircnı daha fazla
kullanmaya geceyi sokakta geccedilirmeye ve dolayısıyla daha ccedilok succedila eğilimli hale gelmelerine
neden olacaktır Bu suumlreccedilten sonra da ebeveynlerin ccedilocuklarını sapkın bireylerle birlikte
olmalarını ve succedil eylemini gerccedilekleştirmelerini engelleme konusunda sergileyecekleri şiddet
davranışlarının da caydırıcılık duumlzeyi duumlşuumlk duumlzeyde kalacaktır Yukarıdaki tablodan da
anlaşılabileceği gibi bazı ebeveynler ccedilocuklarını succedillu bireylerle birlikte olmalarını ve
sapkınsuccedil eylemleri gerccedilekleştirmelerini engellemenin bir yolu olarak şiddet
uygulamaktadırlar Ancak ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik olarak sert acımasız tutum
takınmaları veya fiziksel şiddet uygulamaları ccedilocukların sapkın tutumları terk etmelerinin
aksine onların succedil duumlnyası ile daha guumlccedilluuml bağlar inşa etmelerine yol accedilabilmektedir Ancak
bazı ailelerin de samimi olarak ccedilocuklarının succedila bulaşmalarını arzulamadıkları ve bu sebeple
ccedilocuklarına goumlzdağı vermek iccedilin şiddet uyguladıkları soumlylenebilir
Tablo 11 Ccedilocukların Evden Kaccedilıp-Kaccedilmadıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Durumları Sayı
Evet 18 600
Hayır 12 400
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların evden kaccedilma sıklığı goumlruumllmektedir Araştırma
grubunda yer alan ccedilocukların yarısından fazlasının ( 60) zaman zaman ev ortamlarını terk
etmeleri onların succedilluluk eğilimlerini arttıran bir neden olmaktadır Evden kaccedilan ccedilocukların
kaccedilma sıklıklarına ilişkin oranlar da şu şekildedir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
296
Tablo 12 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Sıklıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Sıklıkları Sayı
1-2 defa 6 334
3-4 defa 4 222
5-6 defa 1 55
7 ve daha fazla 7 389
Toplam 18 1000
Evden kaccedilan ccedilocuklar iccedilerisinde 7 ve daha fazla sayıda kaccedilanlara ilişkin gerccedilekleşen
oran en yuumlksektir Bunu 1-2 defa ve 3 defa kaccedilanlara ilişkin dağılım izlemektedir Ccedilocukların
evden kaccedilmaları ebeveynlerin izinlerinin ve rızalarının dışında geceyi dışarıda geccedilirilebilecek
şekilde evden uzaklaşmaları anlamına gelmektedir Bu uzaklaşma aynı yerleşim boumllgesi ve ili
iccedilerisinde olabileceği gibi başka illere gitme şeklinde de gerccedilekleşebilmektedir Ccedilocuğun
geceyi sokakta veya başka illerde geccedilirmesi onu ccedilok sayıda sapma ve succedil eylemine karşı accedilık
hale getirebilmektedir Bazı ccedilocukların ebeveyn ve yakın akraba denetiminin hissedilmediği
ortamlarda karınlarını duyurmak ve başka yerleşim yerlerine gidebilmek iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık ve gasp gibi succedillar işleyerek gerccedilekleştirdikleri soumlylenebilir Aynı şekilde bu
ccedilocuklar sapkın tutumlar geliştirdikleri gibi sapkın eylemlere de maruz kalabilmektedirler
Tablo 13 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Nedenlerinin Dağılımı
Evden Kaccedilma Nedenleri Sayı
Evde dayağın olması 3 167
Arkadaşların teşviki 4 222
Uumlvey ccedilocuk olma 11 611
Toplam 18 1000
Ccedilocukları succedila eğilimli kılan faktoumlrler iccedilerisinde son derece oumlnem arz eden evden
kaccedilma olaylarının ortaya ccedilıkmasında etkili olan nedenlere bakıldığında en ccedilok ldquouumlvey evlat
olmardquo faktoumlruumlnuumln oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir ( 611) Bu son derece dikkat ccedilekici bir
bulgudur Uumlvey evlat olma evden kaccedilmanın bir gerekccedilesi olarak goumlruumllmektedir Uumlvey ccedilocuk
olmak evden kaccedilışı haklılaştıran bir aile ortamının varlığına goumlnderme yapmaktadır Ayrıca
uumlvey ccedilocuğun yeni ebeveyni iccedilselleştirmesi ve ona alışması son derece guumlccediltuumlr Bu durum
ebeveyn bağlılığının daha az olacağı veya ebeveynlerin uumlvey ccedilocuk uumlzerindeki denetiminin
daha az gerccedilekleşeceği şeklinde de yorumlanabilir Bundan ayrı olarak uumlvey ccedilocukların
olduğu aile ortamlarının ccedilocuk accedilısından huzur verici nitelikten uzak olabileceği veya uumlvey
baba veya anne tarafından daha fazla şiddete maruz kalabileceği de ihtimal dacirchilindedir
Evden kaccedilma nedenleri arasında diğer oumlnemli sebepler sırasıyla ldquoarkadaşların teşvikirdquo ( 22
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
297
2) ve ldquoevde dayağın olmasırdquo ( 167) goumlsterilmektedir Arkadaş veya akran etkisi bireylerin
uyumcu veya sapkın tutum geliştirmeleri uumlzerinde son derece oumlnemlidir Succedil literatuumlruumlnde
sapkın veya succedillu akran etkisinin succedilluluğun temel bir goumlstergesi olduğu konusunda yaygın
bir kanının olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilok sayıda araştırma (oumlrneğin bkz Elliott ve
Menard 1996 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002) succedil
davranışının genel olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlendiği ve aynı şekilde
succedilluların diğer succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular ortaya
koymuştur Bireyi evden kaccedilıran ve onu sokaklara youmlnelten faktoumlrlerden birinin de ldquo aile iccedili
şiddetrdquo (dayak) olması araştırma accedilısından beklenen bir husustur Evdeki şiddetin varlığı
ccedilocuğu ev dışı yeni mekacircn arayışına itmektedir Yeni mekacircn arayışı da bireylerin sapkın
akranlarla temas etme olanağını arttırmakta ve bu da onları daha ccedilok succedila eğilimli hale
getirmektedir
Tablo 14 Ccedilocukların Geceyi Sokakta Geccedilirip Geccedilirmediklerinin Dağılımı
Geceyi Sokakta Geccedilirme Durumu Sayı
Hayır 13 433
Evet 17 667
Toplam 30 1000
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı geceyi sokaklarda geccedilirdiklerini belirtmişlerdir ( 667)
Geceyi sokakta geccedilirdiklerini belirtenler iccedilerisinde en yuumlksek oran 9 ve daha fazla sayıda
sokakta gecelediğini belirten seccedilenekte gerccedilekleşmiştir ( 588) Geriye kalan diğer ccedilocuklar
da dışarıda geceleme konusunda farklı rakamları ifade etmişlerdir
44 SOKAKTA CcedilALIġMAYA ĠLĠġKĠN DEĞĠġKENLER
Burada ccedilocukların ilk olarak hangi yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başladıkları sokakta
ccedilalışma nedenleri ne duumlzeyde kazanccedil elde ettikleri ne tuumlr işler yaptıkları kazanccedillarını nasıl
değerlendirdikleri ne kadar suumlre ccedilalıştıkları ve ccedilalışmayı nasıl goumlrduumlkleri gibi konular ele
alınacaktır
Tablo 15 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢlama YaĢlarının Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma YaĢı Sayı
10 yaş ve 10 yaştan oumlnce 22 734 10 yaşından sonra 8 267 Toplam 30 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
298
Tablonun en ilginccedil bulgusu ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda ccedilalışmaya ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda başlamış olmalarıdır Tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların 734‟uuml 10
ve daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda uumlcret getirici işler yapmaya başlamışlardır Sokakta
ccedilalışma yaşının oumlzellikle en ccedilok 8 9 ve 10‟lu yaşlarda yoğunlaştığı tespit edilmiştir Ayrıca
ccedilocukların ccedilalışma yıllarına bakıldığında ise 3-4 yıl arasında ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı
433 5-6 yıl ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı 20 7-8 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin
oranı ile 1-2 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı ise 167 olarak saptanmıştır
Ccedilocukların ccedilok erken yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başlamalarının veya sokağa
takılmalarının ccedilok sayıda nedenleri vardır Bu araştırmada sokaklarda ccedilalışma gerekccedilesi
olarak şu gerekccedileler ve oranlar saptanmıştır
Tablo 16 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma Nedenleri Sayı
Yoksulluk 2 67
Para kazanma isteği 3 100
Babamın işsiz olması 2 67
Babamın hasta olması 4 133
Babamın oumlluumlmuuml 1 33
Evin geccedilimini sağlayacak başka kimsenin olmaması 4 133
Ebeveynlerimin zorlaması 6 200
Ccedilalışan arkadaş ve yakınların etkisi 2 67
Aile buumltccedilesine katkıda bulunmak 2 67
Hayat deneyimi kazanmak ve meslek edinmek 1 33
Okul ihtiyaccedillarımı karşılamak 3 100
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan sokakta ccedilalışma nedenlerinin ccedilok farklılık arz ettiği
anlaşılmaktadır Burada en ccedilok ldquoebeveynlerinin zorlamasırdquo seccedileneği belirtilmiştir Hiccedil
şuumlphesiz ccedilocukların ccedilalışmaya zorlanmaları son derece dramatik bir olaydır Ancak
ebeveynsel zorlamanın temelinde ekonomik guumlccedilluumlklerinsorunların olduğunu tahmin etmek
guumlccedil değildir Aynı şekilde bazı ccedilocuklar ldquoevin geccedilimini sağlayacak kimsenin olmayışınırdquo
bazıları ldquobabalarının hasta olmasınırdquo bazıları ldquopara kazanma isteğirdquo bazıları ldquoyoksullukrdquo
bazıları da ldquookul masraflarını ccedilıkarmakrdquo gibi nedenleri belirtmişlerdir Buumltuumln bu faktoumlrlerin
ekonomik sorunlarla ilintili değişkenler olduğu bir gerccedilektir Burada oumlzetle ccedilocukların
sokakta ccedilalışma veya sokakta bulunma nedeninin ekonomik kaynaklı olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Diyarbakır‟da sokaktaki ccedilocuklar uumlzerinde gerccedilekleştirilen araştırmalar (oumlrneğin
birkaccedil araştırma iccedilin bkz Bilgin 2008 Okumuş 2007 Guumlneş-Kalaycı 2004) aynı şekilde
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenlerinin ekonomik yoksulluk olduğu ve dolayısıyla
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
299
ccedilocukların da ailelerine maddi katkıda bulunmak ve okul masrafınıharccedillığını karşılamak iccedilin
ccedilalıştıklarını ortaya koymaktadır Sosyal Hizmetler ve Ccedilocuk Esirgeme Kurumu (SHCcedilEK)
Devlet İstatistik Enstituumlsuuml (DİE) ve UNICEF-Tuumlrkiye işbirliğiyle gerccedilekleştirilen Sokakta
Yaşayan ve Ccedilalışan Ccedilocuklarla Katılımlı Eylem Araştırması‟nın (2000) sonuccedillarına goumlre de
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenleri şu şekilde saptanmıştır Ccedilocukların 8015‟i ldquoaile
buumltccedilesine katkıda bulunmakrdquo 840‟ı harccedillığını ccedilıkarmak 496‟sı ldquoevin geccedilimini
sağlamakrdquo 344‟uuml ldquoailesi istediği iccedilinrdquo 115‟i ldquokendi istediği iccedilin ldquo ve 191‟i de
ldquocevapsızrdquo seccedileneğini işaretlemişlerdir (bkz İccedilli-Arıkan 2007 42) Araştırma kapsamında
goumlruumlşuumllen ccedilocukların sokakta yaptıkları işler ise şunlardır
Tablo 17 Ccedilocukların Sokakta Yaptıkları ĠĢ Tuumlrlerinin Dağılımı
Sokaklarda Yapılan ĠĢ Tuumlrleri Sayı
Simit satma 2 67
Ayakkabı boyama 4 133
Pazarda el arabası ile eşya taşıma 1 33
Ccediloumlp toplama 12 400
Sakız satma 4 133
Araba camı silme-yıkama 2 67
Pazar yerinde seyyar satıcılık yapma 4 133
Kuumlccediluumlk suumls eşyalarını satma 1 33
Toplam 30 100
Ccedilocuklar genel olarak sokakta seyyar satıcılık yapma ayakkabı boyama simit sakız
şeker balon su ve buz gibi eşyalar satma otomobillerin camlarını silme ccediloumlp toplama su
taşıma mezarlıklarda temizlik işleri gibi ccedilok sayıda işler yapmaktadırlar Ancak
araştırmamızda sokakta ccedilalışıp succedil işleyen ccedilocukların en ccedilok ldquoccediloumlp toplamardquo işleri yaptıkları
goumlruumllmektedir ( 40) Diyarbakır Sosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln yaptığı bir ccedilalışmada
da kentte ccediloumlp toplayarak para kazanan 500 duumlzeyinde ccedilocuk olduğu saptanmıştır (Okumuş
200732)
Ccediloumlp toplama sokaklarda ccedilocuklar tarafından yapılan en niteliksiz işlerden biridir Aynı
zamanda ccediloumlp toplama işi ccedilalışma saatleri accedilısından da oldukccedila riskli olarak
nitelendirilebilecek bir zaman dilimini kapsamaktadır Ccediloumlpler genelde akşamgece vakitleri
veya karanlık ccediloumlkmeye başladıktan sonra toplanır Bu nedenle de bu işguumlcuumlnde ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilin saldırı ve şiddete maruz kalabilme riski de soumlz konusu olabilmektedir
Araştırma grubunda goumlruumlşuumllen ccedilocukların oumlnemli bir oranının ccediloumlp toplama gibi en niteliksiz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
300
işlerden kazanccedil elde etmeye ccedilalışmaları onların iccedilinde bulundukları ekonomik sıkıntıyı
goumlstermesi accedilısından da son derece dikkat ccedilekicidir
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 50) haftanın her guumlnuuml ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların 20‟si de haftada 5ndash6 guumln ccedilalıştıklarını ifade etmişlerdir Geriye kalanlar ise
haftada 1 ile 4 guumln arasında değişen guumln sayısında ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir Aynı şekilde
ccedilocukların oumlnemli bir kısmı ( 692) okulların accedilık olduğu zamanlarda bile guumlnde en az 4-5
saat ccedilalıştıklarını dile getirmişlerdir Ccedilocukların 23‟uuml de guumlnde 2-3 saat arası ccedilalıştıklarını
ccedilocuklardan sadece ikisi okul guumlnlerinde ccedilalışmadığını belirtmiştir
Bu ccedilocukların buumlyuumlk bir oranı ( 833) Diyarbakır‟ın her boumllgesinde ccedilalıştıklarını
ifade etmişlerdir Bir anlamda soumlz konusu ccedilocukların ccedilalışma yerleri ve ortamları iccedilin
belirlenmiş her hangi bir sokak veya mekacircn soumlz konusu değildir Sadece birkaccedilı ccedilalıştıkları
belirli yer olarak tren garı ve alışveriş mekacircnlarının oumlnuumlnuuml belirtmişlerdir
Ccedilalışmanın yapıldığı tarihte ccedilocukların sokaklarda yaptıkları işlerden elde ettikleri
kazanccedillarının da ccedilok yuumlksek olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Guumlnluumlk kazanccedil olarak ccedilocukların 20‟si
1ndash2 TL 20‟si 3ndash4 TL arası 267‟si 5ndash6 TL arası 167‟si 7-8 TL arası ve 166‟sı da
9 TL ve uumlstuuml kazanccedil elde ettikleri belirlenmiştir
Ccedilocuklar kendi kazanccedillarının buumlyuumlk bir kısmını ebeveynlerine verdiklerini ifade
etmişlerdir ( 667) Geriye kalanlar da kazanccedillarını okul ihtiyaccedillarını karşılama ve giyecek
ve iccedilecek gibi bazı ihtiyaccedillarını gidermede kullandıklarını belirtmişlerdir Ccedilalışan ccedilocukların
buumlyuumlk bir kısmı ( 80‟i) eve para goumltuumlremediklerinde ebeveynlerinin bir şey demediklerini
belirtirken 133‟uuml de ebeveynlerinin şiddetine (dayak) maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
Ccedilocukların 67‟si de ebeveynlerinin tepkilerinin sadece kızma ile sınırlı kaldığını
soumlylemişlerdir
Tablo 18 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaktan Memnun Olup-Olmadıklarının Dağılımı
CcedilalıĢmadan Memnun Olma Durumu Sayı
Evet 21 700
Hayır 9 300
Toplam 30 1000
Araştırmanın ilginccedil bir bulgusu ccedilalışan ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda
ccedilalışmaktan memnun olduklarını belirtmiş olmalarıdır Ccedilocukların sokakta ccedilalışma
durumlarını olumlu olarak tanımlamalarının en oumlnemli nedeni iccedilinde bulundukları
yoksulluktur Ccedilocuklar zor ve koumltuuml koşullarda ccedilalışmak suretiyle ailelerinin ekonomik
sorunlarını gidermede kısmen de olsa yardımcı olduklarını duumlşuumlnmektedirler Ccediluumlnkuuml
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
301
ccedilocukların memnuniyet duyma nedenlerinin başında elde ettikleri kazanccedilla ailenin ( 286)
ve kendi ihtiyacını (238) karşılama gibi gerekccedileler yer almaktadır Bazı ccedilocuklar da
kazandıkları para ile kendilerini geleceğe hazırladıklarını ( 19) bazıları da arkadaş grubuyla
hoşlandıkları şeyleri yapma olanağına sahip oldukları ( 19) veya sokakta kalmayı
arzuladıklarını ( 95) ifade etmişlerdir Sokakta ccedilalışmaktan memnuniyet duymayan
ccedilocuklar da memnuniyetsizliğin nedeni olarak en ccedilok sokakta var olan riskleri ve okula
gereken oumlnemi verememelerini goumlstermişlerdir
45 SOKAKTA CcedilALIġAN VE KISMEN YAġAYAN CcedilOCUKLAR VE
SUCcedilLULUK
Bu araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların hepsi sokakta ccedilalışmaya ve yaşamaya
başladıktan sonra bir şekilde polis tarafından alıkonulmuşlardır Bu nedenle 30 ccedilocuğun hepsi
bir şekilde succedil işledikleri gerekccedilesiyle goumlzaltına alınan ve haklarında işlem yapılmış
ccedilocuklardır Yaklaşık olarak her yıl Diyarbakır Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuumlne ortalama 1500
dolayında succedil olayının intikal ettiği belirtilmektedir İntikal eden bu succedilların ağırlıklı olarak
hırsızlık yankesicilik ve kapkaccedil gibi succedil tuumlrlerinden oluştuğu goumlruumllmektedir (Guumlneş ve
Kalaycı 2004 15) Eren (2007128) de Diyarbakır il merkezi ve ilccedilelerinde 2001 yılında her
hangi bir succedil şuumlphelisi olarak yakalanıp savcılığa ccedilıkartılan ccedilocuk sayısının 1524 iken bu
rakamın 2006 yılında 100 artarak 3308‟e yuumlkselmiş olduğunu belirtmektedir
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların niccedilin goumlzaltına alındıkları hususu kendi
beyanlarına dayanarak şu şekilde tablolaştırılmıştır
Tablo 19 Ccedilocukların Polis Tarafından AlıkonulmaGoumlzaltına Alınma Sebeplerinin
Dağılımı
Goumlzaltına Alınma Sebepleri Sayı
Geceyi sokakta geccedilirdiğim iccedilin 2 67
Succedil ve sapkın eylemlerinden dolayı 25 833
Şuumlphe uumlzerine 2 67
Sokakta ccedilalıştığım iccedilin 1 33
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan da accedilık bir şekilde goumlzlemlendiği gibi ccedilocukların en ccedilok goumlzaltına
alınma nedeni işledikleri succedil ve sapma eylemlerinden dolayıdır ( 83) Burada soumlz edilen
succedil ve sapma eylemleri kapkaccedil hırsızlık kavga etmeadam yaralama madde kullanmasatma
gibi davranışlardır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
302
Tablo 20 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra SabıkaSicil Belgesi
Kaydına Sahip Olup Olmadıklarının Dağılımı
SabıkaSicil Kaydının Olup Olmadığı Sayı
Evet 14 467
Hayır 16 533
Toplam 30 1000
Ccedilocukların soumlz konusu succedil eylemlerinden dolayı ccedilok sayıda succedillardan sicil kayıtları
olduğu belirlenmiştir Ccediloğu ccedilocuk sabıka veya sicil kaydının olduğunu belirtmiştir ( 467)
Geriye kalan ccedilocuklar ise herhangi bir sabıka veya sicil kaydının olmadığını ifade etmişlerdir
( 533) Soumlz konusu bu ccedilocukların sabıka veya sicil kayıtlarına ilişkin succedillar aşağıda
belirtilmiştir
Tablo 21 Ccedilocukların Hangi Succediltan Dolayı Sabıka Kayıtlarının Olduğunun Dağılımı
Sabıkanın Olduğu Succedil Tuumlruuml Sayı
Hırsızlık yankesicilik 8 571
Kapkaccedil 1 71
Uyuşturucu madde satma ve kullanma
( esrar ve hap)
2
143
Kavga ve adam yaralama 1 71
Hırsızlık kavga ve yaralama 2 143
Toplam 14 1000
Tablodan genel olarak ccedilocukların en ccedilok sabıkası olan succedil eylemlerinin hırsızlık
yankesicilik ve uyuşturucu madde satma veya kullanma olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizde
ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin istatistikler de ccedilocukların en ccedilok hırsızlık succedilunu işlediklerini
goumlstermektedir
Tablo 22 Ccedilocukların Madde Kullanma Durumlarının Dağılımı
Madde Kullanma Durumları Sayı
Evet 26 866
Hayır 4 134
Toplam 30 1000
Aynı şekilde araştırma grubunda yer alan ccedilocukların 86‟sının bağımlılık yapıcı
madde kullandıkları saptanmıştır Madde kullanmaya ilişkin gerccedilekleşen bu oranın yuumlksek
olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışma succedil işlediği gerekccedilesiyle haklarında işlem
yapılan ccedilocuklar uumlzerine gerccedilekleştirildiği iccedilin soumlz konusu ccedilocukların uyuşturucu veya
bağımlılık yapıcı madde kullanma oranının da yuumlksek olarak gerccedilekleşebileceği oumlngoumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
303
Bu nedenle succedil işleme durumlarına bakılmaksızın sokakta yaşayan ve ccedilalışan ccedilocuklar
uumlzerine gerccedilekleştirilecek herhangi bir ccedilalışmada bu oranın daha duumlşuumlk duumlzeyde
gerccedilekleşmesi muhtemeldir Oumlrneğin Guumlngoumlr (2008) Mersin ili oumlrneğinde 510 sokaktaki
ccedilocuk uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada ccedilocukların sadece 24‟uumlnuumln madde kullandıklarını
38‟inin madde kullanan arkadaşlarının olduğu 22‟sinin succedil işleyen arkadaşlara sahip
olduklarını belirtmiştir Aynı şekilde bu ccedilocukların 90‟a yakını bu succedillu arkadaşlarla
goumlruumlştuumlklerini ( 179‟u ldquoccedilok sıkrdquo 304‟uuml ldquosıkrdquo ve 41‟i de ldquoara sırardquo) ve bu ccedilocuklardan
14‟uuml de succedil eylemi iccedilerisinde yer aldıklarını belirtmişlerdir
Tablo 23 Ccedilocukların Kullandıkları Madde Tuumlrlerinin Dağılımı
Kullanılan Madde Tuumlrleri Sayı
Sigara 6 230
Yapıştırıcı madde (bally) alkol 4 158
Uccedilucu madde (tiner) sigara 5 192
Alkol sigara esrar 2 76
Sigara esrar 3 115
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara 1 38
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara esrar 1 38
Uccedilucu madde (tiner) alkol sigara hap 4 158
Toplam 26 1000
Yukarıdaki tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların soumlz konusu maddelerden en ccedilok
sigara tiner ve bally gibi uccedilucu madde ve alkol kullandığı saptanmıştır Tablo accedilısından en
ilginccedil bulgu ccedilocukların 23‟uumlnuumln (6 ccedilocuk) esrar kullandıklarının belirlenmiş olmasıdır
Sosyolojik accedilıdan ccedilocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenleri iccedilerisinde aile
yapısı (ailenin ilgisizliği ve duygusal ihmal soumlz konusu maddeleri ailede kullanan bireylerin
varlığı parccedilalanmış aileler aile iccedilindeki fiziksel ve cinsel istismarın varlığı gibi) akran grup
yapısı (akranlardan kullanan bireylerin varlığı arkadaşlara oumlzenti ve akran baskısı grup
iccedilerisinde kendini kanıtlama maddeyi merak etme gibi) korkuyu gidermek ve cesareti
arttırmak (daha kolay succedil işleyebilmek heyecan arama mağdura ve yaptıkları sapkınsuccedil
eylemelerine karşı duyarsızlaşmak) ve sokakların yapısı (kolay elde edilebilirlik ebeveynsel
goumlzetim ve denetimin yokluğu enformel denetimin zayıflığı) en dikkat ccedilekenleri
oluşturmaktadır Bu tuumlr maddeleri kullanmak ile succedil işlemek arasında bir ilişkiden soumlz etmek
muumlmkuumlnduumlr En azından bu maddeleri kullanan ccedilocukların succedil işleme riskinin daha yuumlksek
olduğunu soumlyleyebiliriz Oumlzellikle bazı ccedilocukların bu maddeleri satın almak iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık gasp ve kapkaccedil gibi succedilları işleyerek edindikleri ileri suumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
304
Goumlruumlşme yaptığımız ccedilocukların ccediloğu esrar ve diğer bazı uyuşturucu hapları
edinmenin ccedilok kolay olduğunu ve bu maddelerin satıldığı yerleri bildiklerini ve edinmek
istediklerinde kolay temin edebildiklerini belirtmişlerdir
Tablo 24 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Bağımlılık Yapan
Maddeleri Kullanan ArkadaĢlara Sahip Olup-Olmadıklarının Dağılımı
Madde Kullanılan ArkadaĢların Varlığı Sayı
Evet 30 1000
Hayır - 00
Toplam 30 1000
Ayrıca araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların arkadaşlarının da kendileri gibi
bağımlılık yapıcı maddeler (sigara bally tiner alkol vb) kullandıklarını belirtmişlerdir Bu
ccedilocukların da en ccedilok esrar bally sigara ve alkol gibi maddelerden birini veya diğerleri ile
birlikte kullandıklarını ifade etmişlerdir
Bağımlılık yapıcı madde kullanma alışkanlıkları genelde belirli bir akran grubu
iccedilerisinde oumlğrenilmektedir Aynı şekilde succedil davranışının veya succedila ilişkin kalıpların da akran
grubu iccedilerisinde oumlğrenildiği hususu kriminolojide yaygın olarak kabul edilen bir goumlruumlş haline
geldiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Konuya ilişkin yapılmış ccedilok sayıda araştırma (Oumlrneğin bkz
Elliott ve Menard 1996 Elliott ve Voss 1974 Elliot Huizing ve Menard 1989 Akers vd
1979 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002 ) succedilluların birlikte
oldukları veya arkadaş edindikleri bireylerin de oumlnemli bir oranının kendileri gibi succedillu
bireylerden oluşmuş olduğunu ortaya koymuştur Bu araştırmaların succedil davranışının genel
olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlenen bir edim olduğunu ve ccedilocukların diğer
succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular saptadıkları goumlruumllmektedir Bu
ccedilerccedilevede Elliott Huizinga ve Ageton (1985) succedillu akranların succedilluluğun en oumlnemli
nedensel faktoumlrlerinden biri olduğunu ileri suumlrmektedirler Bu sebeple sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocukların succedillu ccedilocuklarla veya akranlarla temas etme riski sokaklarda olmayan
diğer ccedilocuklara kıyasla daha yuumlksek olduğu soumlylenebilir
Tablo 25 Ccedilocukların Bağımlılık Yapıcı Maddeleri Kullanma Nedenlerinin Dağılımı
Madde Kullanma Nedenleri Sayı
Arkadaş ccedilevresi ile birlikte olma ve oumlzentimerak 4 154
Can sıkıntısını gidermek eğlenmek heyecan yaratmak iccedilin 22 846
Toplam 26 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
305
Ccedilocukların bağımlılık yapıcı madde kullanma nedenlerinin başında can sıkıntısını
giderme ve eğlenmek olduğu goumlruumllmektedir Arkadaş ccedilevresine oumlzenti duyma ve kullanılan
maddeyi merak etme gibi nedenler de ikinci sırada gelmektedir
Ccedilocukların sokakta karşılaştıkları bazı riskler bedensel veya fiziksel accedilıdan kalıcı iz
bırakmasının yanı sıra sosyal ve kişisel yaşamlarını da oumlnemli oumllccediluumlde olumsuz olarak
etkileyebilmektedir Oumlrneğin ccedilocukların sokaklarda karşılaştıkları bazı şiddet eylemleri
onların travma yaşamalarına yol accedilabilecek kadar tehlikeli boyutlara ulaşabilmektedir Aynı
şekilde ccedilocuğun maruz kaldığı bu tuumlr şiddet eylemleri onları da aynı şekilde şiddet
uygulayacak bireylere doumlnuumlştuumlrebilecektir Bu ccedilerccedilevede şiddete maruz kalmak ile şiddete
youmlnelmek arasında goumlrece bir ilişkiden soumlz etmek muumlmkuumlnduumlr
Tablo 26 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Kendilerine Cinsel Tacizde
Bulunulup Bulunulmadığının Dağılımı
Cinsel Tacize Uğrama Durumu Sayı
Evet 4 133
Hayır 26 867
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloya bakıldığında ccedilocukların oumlnemli bir oranının sokakta her hangi bir
cinsel şiddete maruz kalmadıklarını goumlruumllmektedir ( 867) Ccedilocukların sadece 133‟uuml (4
kişi) cinsel şiddet eylemi ile karşı karşıya geldiklerini itiraf etmişlerdir Bunlar da kendilerine
tacizde bulunan kişilerin sokakta boş gezen serseri ccedilocuklar olduğunu belirtmişlerdir Ayrıca
araştırma grubunda bulunan ccedilocukların yarısı sokakta ccedilalışmaya başladıktan sonra sokakta
bazı kazalara maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
5 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların tuumlmuuml herhangi bir succedil şuumlphesi ile polis
tarafından goumlzaltına alınan ccedilocuklardır Soumlz konusu ccedilocukların ccediloğu hırsızlık yankesicilik
adam yaralama ve uyuşturucu madde kullanma ve satma succedillarından haklarında işlem
yapılmıştır Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların succedillulukla ilintili veya succedila
eğilimli olmalarında dikkat ccedileken bazı oumlzellikler şu şekilde belirtilebilir Ccedilocukların
ebeveynlerinin oumlğrenim duumlzeylerinin duumlşuumlk olması (annelerinin 90‟ı okuma yazma bile
bilmiyor babalarının da 43‟uuml her hangi bir okul mezunu değil) onların oumlnemli bir oranının
goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olmaları ( 70) ailelerinin son derece yoksul olmaları
(babalarının ccediloğunun duumlşuumlk nitelikli veya guumlndelikccedili iş alanlarda ccedilalıştıkları kazanccedillarının
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
306
son derece duumlşuumlk olduğu ve goumlccedil sonrası ekonomik sorunlar yaşadıkları ccedilocukların 94‟e
yakını ailelerini ldquoccedilok fakirrdquo ve ldquofakirrdquo olarak nitelendirdikleri) evden kaccedilma sıklığının
yaygınlığı ( 60) ccedilocukların bazı guumlnlerde sokaklarda sabahladıkları ( 667) sapkın ve
sokaklara takılan akranlara sahip oldukları (arkadaşlarının ccediloğu da kendileri gibi uyuşturucu
veya bağımlılık yapıcı madde kullandıkları) oumlğrenim kurumlarından ayrılmaları veya terk
etmeleri ( 53‟uuml halihazırda bir oumlğrenim kurumuna devam etmiyor) aileye ilişkin ciddi
sorunlar yaşamaları (uumlvey ccedilocuk olma 611 90‟ı evde suumlrekli ve bazen fiziksel şiddet
goumlrduumlklerini ifade etmeleri 25‟inin babasının hayatta olmaması ccedilocukların 367‟sinin
ebeveynlerinin ayrı yaşamaları) ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda sokakla tanışmaları ve sokakta ccedilalışmaya
başlamaları ( 734‟uuml 10 yaşına varmadan sokakları mesken edindikleri) yaptıkları iş
tuumlruumlnuumln son derece niteliksiz olması ( 40‟ı ccediloumlp toplama işini yapıyor) gibi etkenler sokakta
ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukları succedillu kılan faktoumlrler olarak dikkat ccedilekmektedir Bu
bulgular araştırmamızın hipotezlerini doğrular niteliktedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Ccedilocukluk
doumlneminde deneyimlenen yaşam tarzları ve yaşanılankarşılaşılan guumlccedilluumlklermağduriyetler
succedilluluğun oumlnemli belirleyicileri olarak etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilocukluk
deneyiminin olumlu ve olumsuz bir tarzda şekillenmesinde oumlzellikle de ccedilocuğun yetiştiği aile
ortamı (şiddet sevgisizlikilgisizlik yoksulluk succedillu ve sapkın bireylerin varlığı
ebeveynlerin ccedilocuk yetiştirme konusundaki bilgisiz oluşları ccedilalışma youmlnuumlnde baskılamaları
gibi) okul deneyimi succedillu akran etkileri ailenin ekonomik geccedilim sorumluluğunu omuzlarında
hissetmeleri sokakta karşılaştıkları guumlccedilluumlkler taciz ve bazı sosyo-ekonomik dezavantajlar
dominant faktoumlrler olarak etkide bulunduğu soumlylenebilir Soumlz konusu doumlnemde ccedilocukların
sorunsuz bir aile yapısı iccedilerisinde sosyalleşmelerinin sağlanması ve oumlğrenimlerine devam
edebilme olanaklarının yaratılması gerekirken sokakların riskli alanlarında yaşam
muumlcadelesine atılmaları atılmak zorunda bırakılmaları onları succedila eğilimli kılan oumlnemli bir
etken olmaktadır Oumlzellikle de aile denetiminden kaccedilan ccedilocukların sokaktaki succedillu kuumlltuumlruumln
etkisine accedilık olma riskleri daha yuumlksektir
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından oumlzellikle ccedilalıştırılmaları konusunda zorlanmaları ve
ccedilocukların istenilen duumlzeyde parayı eve goumltuumlrememeleri durumunda psikolojik ve fiziksel
şiddet goumlrmeleri ccedilocukların ccedilok para kazanmak iccedilin zamanlarını daha ccedilok sokaklarda
geccedilirmelerine veya evden kaccedilma veya eve doumlnmeme gibi sonuccedillara yol accedilabilmektedir Bu
olumsuz tutumlar bazen de ccedilocukları hırsızlık yapmaya da itebilmektedir Sonuccedil olarak
ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik bu olumsuz tutumları ccedilocukların ebeveynlerine olan
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
284
getirildiğini goumlstermektedir Succedil işlemek iccedilin her ne kadar bu yaş dilimi son derece kuumlccediluumlk yaş
kategorilerine karşılık gelse de yapılan ccedilok sayıda araştırma kronik succedilluların veya succedilu
alışkanlık edinenlerin genelde ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda succedil işlemeye başladıklarını goumlstermektedir
Succedila başlama yaşı ile ilgili gelişmiş uumllkelerdeki kriminal kariyer araştırmalarında genelde succedil
işleme yaşının 13-15 yaş aralığında en uumlst değeri aldığı goumlruumllmuumlştuumlr (bkz Kızmaz 2006 80-
83) Bu nedenle ccedilok sayıda succedil araştırmacısı (bkz Farrington 1983 Mendelzys 1979
Gendreau Little vd 1996) ccedilocukluk doumlnemindeki davranışsal problemlerin varlığını (anti
sosyal veya succedilluluk yapıları) gelecekteki ciddi succedilluluğun oumln habercisi veya goumlstergeleri
olduğunu ileri suumlrmektedirler
Succedilluluğun gelişiminde ccedilocukluk doumlnemi son derece oumlnem arz etmektedir Kızmaz
(2006) ldquoCezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillularrdquo adlı ccedilalışmasında araştırma grubundaki
succedilluların oumlnemli bir oranının succedil işlemeye ccedilocukluk doumlnemlerinde başladıkları youmlnuumlnde
bulgular saptamıştır Soumlz konusu araştırmada goumlruumlşme esnasında succedilluların buumlyuumlk bir
kısmının ccedilocukluk doumlnemlerinde ufak tefek hırsızlıklar yaptıklarını kavga ettiklerini bazı
yaralama olaylarına karıştıklarını okuldan ve evden kaccediltıklarını yalan soumlylediklerini ve
ebeveynlerine karşı geldiklerini dile getirmişlerdir Bu husus ccedilocukluk doumlnemlerinde gelişen
succedilluluk veya antisosyal yapının gelecekteki muumlkerrer succedilluluk ile bir ilişkisinin varlığını
goumlstermektedir Bu ccedilerccedilevede yetişkinlik doumlnemindeki succedilluluğu ccedilocukluk doumlnemindeki
antisosyal yapının bir devamı olarak goumlrmek muumlmkuumlnduumlr
413AraĢtırma Grubunun Goumlccedilten Etkilenme Durumu
Araştırmanın oumlnemli bir bulgusu succedil isnadı ile haklarında işlem yapılmış ccedilocukların
oumlnemli bir oranının goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocuklarının olmasıdır Boumllgede ccedilocuk emeğinin
kullanılması dacirchil hacirclihazırda yaşanan ccediloğu sorun yaşanan goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıktığını
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Yuumlkseker‟in İstanbul ve Diyarbakır‟da zorunlu goumlccedil mağdurlarının
sorunları uumlzerine yaptığı ccedilalışmada ccedilok sayıda sorunun tespit ettiği goumlruumllmektedir Yuumlkseker
bu problemleri geleneksel geccedilim kaynaklarından kopma geccedilinme zorluğu ccedilekme işsizlik ve
yoksulluk sosyal yurttaşlık haklarından yararlanamama konut ve barınma sorunusıkıntısı
ccedilekme ccedilocuk emeğinin istismarı eğitim hakkı ve fırsatlarından yararlanamama ve
ayrımcılığa uğrama şeklinde belirtmektedir (Yuumlkseker 2006216) Oumlzellikle kent
ortamlarında yetişkin erkek ve kadınların iş bulamamaları veya ccedilalışamayacak durumda
olmaları (hastalık yaşlılık uygun işin olmayışı gibi) evin geccedilim sorumluluğunu oumlnemli oumllccediluumlde
ccedilocukların uumlstlenmesine yol accedilmıştır Bu sebeple ccedilocuk emeğinin bir geccedilim stratejisi olarak
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
285
kullanılması goumlccediluumln zorunlu bir sonucu olarak ortaya ccedilıktığı ileri suumlruumllebilir Ccedilocukların
ailelerinin goumlccedil durumlarına ilişkin veriler aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 1 Ccedilocukların Ailelerinin Goumlccedil Etmeye İlişkin Oransal Dağılımı
Goumlccedil Durumları Sayı
Başka yerden buraya goumlccedil ettik 21 700 Daha oumlnce de burada ikamet ediyorduk 9 300 Toplam 30 100
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların 70‟inin goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olduğu
goumlruumllmektedir Bu oran goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan ekonomik veya aileye ilişkin sorunların
ccedilok sayıda ccedilocuğu sokağa ittiği ve bunun da onları succedila eğilimli kıldığını goumlstermektedir Bu
oranlar goumlccedil ve succedilluluk ilişkisi konusunda bir fikir vermesi accedilısından oumlnem taşımaktadır
Burada oumlnem arz eden diğer bir bulgu da succedil işlemiş olan ccedilocukların oumlnemli bir
oranının kendi ailelerinin 1996 yılından oumlnceki yıllarda goumlccedil etmiş olduğunu belirtmiş
olmalarıdır Oumlrneğin ccedilocukların 23‟i 1992-1995 yılları arasında 62‟si de 1992 yılından
oumlnce ailelerinin goumlccedil etmiş olduklarını belirtmişlerdir Bu ccedilocuklardan sadece 3‟uuml ( 143‟uuml)
1997ndash2000 yılları arasında goumlccedil ettiklerini dile getirmişlerdir Bu verilere genel olarak
bakıldığında bu ccedilocukların ebeveynlerinin goumlccedil etme yıllarının daha ccedilok 1990 ile 1996 yılları
arasında gerccedilekleştiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu yıllar aynı zamanda uumllkemizde goumlccediluumln
kitlesel olarak gerccedilekleştirildiği yıllara karşılık gelmektedir
Bu goumlccedillerin oumlnemli bir oranı Diyarbakır ili dışından (Muş Bingoumll Mardin Siirt)
gerccedilekleşmiştir ( 571) Bunu Diyarbakır‟ın ilccedileleri ( 381) ve koumlylerine ( 48) ilişkin
oranlar izlemektedir Goumlccedil etme nedenlerine ilişkin oranlar da şu şekilde saptanmıştır
Tablo 2 Ccedilocukların Ailelerinin Diyarbakırrsquoa Goumlccedil Etme Nedenlerinin Dağılımı
Goumlccedil Etme Nedenleri Sayı
İş bulabilmek iccedilin 4 1905
Eğitim iccedilin 1 476
Teroumlr ve guumlvenlik olayları 4 1905
Akrabam ve yakın ccedilevrem olduğu iccedilin 1 476
Yoksulluk 9 4286
Diğer 3 1429
Toplam 21 10000
Ccedilocuklar ebeveynlerinin goumlccedil nedenlerine ilişkin olarak en ccedilok ekonomik sorunları
gerekccedile goumlstermişlerdir Oumlrneğin ccedilocukların kendi ailelerinin 428‟i ldquoyoksullukrdquo ve
19‟u da ldquoiş bulabilmekrdquo gibi nedenlerle yerleşim yerlerini değiştirdiklerini belirtmişlerdir Bu
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
286
iki seccedileneğin toplamı yaklaşık olarak 62‟yi bulmaktadır ldquoTeroumlr ve guumlvenlik olaylarırdquo
nedeniyle goumlccedil etmiş olduklarını belirtenlerin oranı ise sadece 19 ile sınırlı kalmıştır
Ccedilocukların 142‟si de aile iccedili tartışma boşanma deprem korkusu gibi diğer nedenlerden
dolayı goumlccedil ettiklerini ifade etmiştir
Ancak araştırmanın konuya ilişkin saptadığı diğer oumlnemli bir bulgu ise goumlccedil etmiş
olanların goumlccedil ettikleri Diyarbakır kentinde ekonomik sorunlarının devam etmiş olmasıdır
Başka bir deyişle ccedilocukların anlatımlarına dayanarak goumlccedil edilen yeni yerleşim yerlerinde
ekonomik sorunların ccediloumlzuumllmesi yerine giderek daha da koumltuumlleştiğinin saptanmış olmasıdır
Ccediluumlnkuuml ccedilocukların 81‟i ailelerinin kente goumlccedil etmekle birlikte ekonomik sorunları yaşamaya
devam ettiklerini dile getirmişlerdir Sadece 143‟uuml herhangi bir sorunları olmadığını
belirtmişlerdir
Goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan ccedilok sayıda olumsuz etkenin (işsizlik yoksulluk dışlanma
aile ccediloumlzuumllmesi goumlccedil edilen yerlerde ortaya ccedilıkan ccediloumlkuumlntuuml alanları enformel denetimin
zayıflaması kentin succedilluluk accedilısından cazip ve elverişli koşullar iccedilermesi ccedilocukların
sokaklarda ccedilalışmak zorunda kalmaları gibi) ccedilocukların succedila youmlnelmelerinde katkısı olduğunu
tahmin etmek muumlmkuumlnduumlr
42 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-EKONOMĠK OumlZELLĠKLERĠ
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların duumlşuumlk ekonomik bir duumlzeye sahip ailelerin
ccedilocukları olduklarını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Zaten soumlz konusu ccedilocukların oumlnemli bir oranı
ailenin ekonomik durumu ve aile iccedilindeki sorunlardan dolayı sokakları mesken edinmek
zorunda kalmışlardır Aile iccedilinde yaşanan sorunların bazılarının da ekonomik kaynaklı olduğu
bir gerccedilektir
421 Ccedilocuklarının Ailelerinin Ekonomik Durumlarına ĠliĢkin Bulgular
Araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların kalabalık bir aile yapısına sahip oldukları
soumlylenebilir Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 67‟si) 4 ve daha fazla kardeşe sahiptir
Ccedilocuklara babalarının uumlcret getirici bir işte ccedilalışıp ccedilalışmadıkları konusunda
youmlneltilen bir soruya 766‟sının ldquobabalarının ccedilalıştıklarırdquo şeklinde yanıtlamışlardır Geriye
kalan 234‟uuml ise ldquoccedilalışmadıklarınırdquo yani ldquoişsizrdquo olduklarını belirtmişlerdir Ancak belirtilen
işlerinin ağırlıklı olarak duumlşuumlk nitelikteki iş tuumlrleri olduğu goumlruumllmektedir Bu ccedilerccedilevede
ccedilocukların babalarının iş tuumlruuml olarak en ccedilok guumlndelikccediliseyyar satıcı seccedileneğini
belirtmişlerdir ( 391) Bunu esnaf ( 217) oumlzel sektoumlr işccedilisi ( 13) kamu işccedilisi ( 869)
ve memur ( 869) iş tuumlrlerine ilişkin oranlar izlemektedir Aynı şekilde ccedilocukların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
287
annelerinin de uumlcret getirici işlerde ccedilalıştıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran da son derece kuumlccediluumlk
duumlzeydedir Ccedilocukların annelerinin 167‟sinin uumlcret getirici bir işte ccedilalıştığını 833‟uuml de
ccedilalışmadığını belirtmiştir
Araştırmanın yapıldığı doumlnemde ccedilocukların 80‟i ailelerinin aylık gelirlerinin 700
TL‟den daha aşağı olduğunu belirtmişlerdir Bunların yaklaşık olarak yarıya yakını 500
TL‟den aşağı bir gelire sahip ailelere mensup ccedilocuklar olduğu saptanmıştır Succedil işleyen
sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan bazı ccedilocukların ailelerini ekonomik kategorilerinden
hangisine yerleştirdiklerini oumlğrenme ccedilerccedilevesinde sorulan bir soruya verilen yanıtlara ilişkin
gerccedilekleşen dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 3 Ccedilocukların Ailelerini Ekonomik Accedilıdan Hangi Duumlzeyde Goumlrduumlklerinin Dağılımı
Ailelerini Hangi Kategoride Goumlrduumlkleri Sayı
Fakir 21 700
Ccedilok fakir 7 233
Orta gelirli 2 67
Toplam 30 1000
Bu tabloda ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ( 933‟uuml) ailelerini ldquofakirrdquo kategorisine
yerleştirdikleri goumlruumllmektedir Kendi konumlarını ldquoorta gelirlirdquo olarak belirten sadece 2 ccedilocuk
bulunmaktadır Ccedilocuklarla goumlruumlşme esnasında ccedilocukların oumlnemli bir oranı sokakta olmanın
veya sokakta ccedilalışmanın temel nedenini ekonomik sorunlarla ilinti olduğunu belirtmişlerdir
Onlar sokakta uumlcret getirici işlerde ccedilalışmakla ailenin geccedilimine katkıda bulunduklarını ifade
etmişlerdir Sokakta yaşayan bazı ccedilocuklar da ailenin ekonomik duumlzeyinden kaynaklı
sorunların yanı sıra aile iccedili sorunlardan veya ebeveynsel denetim yoksunluğundan sokağı
mesken edinmek durumunda kaldıklarını ileri suumlrmuumlşlerdir
Bazı aileler de birden ccedilok ccedilocuk ccedilalışmak durumunda kalabilmektedir Ccedilocukların
633‟uuml ccedilalışan kardeşinin olmadığını belirtirken yaklaşık olarak 37‟si de ccedilalışan kardeşinin
olduğunu ifade etmişlerdir Ccedilalışan kardeşinin olduğunu belirtenlerden 8‟i 1 kardeşinin 3‟uuml
de 2 kardeşinin kendileri gibi aile buumltccedilesine katkıda bulunmak iccedilin ccedilalıştıklarını
belirtmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
288
43 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-KUumlLTUumlREL OumlZELLĠKLERĠ
431 Ccedilocukların Okul ve Oumlğrenim Durumlarına ĠliĢkin Bulgular
Burada ccedilocukların okul veya oumlğrenim yaşamlarına ilişkin değişkenler ele alınacaktır
Ccediluumlnkuuml okul ccedilağında olan ccedilocuklar accedilısından okul yaşamlarının oumlncelikli bir konumda olması
gerekirken onların sokakta yaşam muumlcadelesine girişmeleri ve bu girişimlerinin onların
oumlğrenim suumlreccedillerini nasıl etkilediği hususunun bilinmesi oumlnem arz etmektedir
Ccedilocuklarının oumlğrenim duumlzeylerine ilişkin veriler soumlz konusu ccedilocukların 30‟unun
ilkoumlğretimim 1 kademesinden mezunu olduklarını 10‟unun ilkoumlğretimi terk ettiklerini
23‟uumlnuumln ilkoumlğretim mezunu 233‟uumlnuumln de ilkoumlğretime devam eden ccedilocuklar olduğunu
ortaya koymaktadır Okur yazar olmayan ccedilocuk oranı 67 ve aynı şekilde ldquookur yazar
ancak herhangi bir okul mezunu olmayanlarınrdquo oranı da 67 olarak elde edilmiştir
Araştırma grubundaki ccedilocukların babalarının oumlğrenim duumlzeylerinin ise duumlşuumlk olduğu
goumlzlemlenmiştir Succedillu ccedilocukların babalarının 267‟sinin ldquookur yazar olmadığırdquo
167‟sinin ldquoher hangi bir okul mezunu olmadığırdquo 333‟uumlnuumln de ldquoilkokul (ilkoumlğretimin 1
kademesi) mezunu olduğurdquo ve sadece 10‟unun ise ldquolise mezunu olduğurdquo goumlruumllmuumlştuumlr
Annelerinin oumlğrenim duumlzeylerine bakıldığında ise 90‟ının okur yazar bile olmadığı sadece
67‟sinin ilkokul mezunu ve 33‟uumlnuumln de ilkokulu terk ettikleri verisi elde edilmiştir
Ccedilocukların oumlğrenim durumlarına ilişkin diğer veriler de aşağıda belirtilmiştir
Tablo 4 Ccedilocukların Şu Anda Okula Devam Edip-Etmediklerinin Dağılımı
Okula Devam Etme Durumu Sayı
Evet devam ediyorum 14 467 Hayır devam etmiyorum 16 533 Toplam 30 1000
Tabloya bakıldığında ccedilocukların yarısından biraz fazlasının okula devam etmedikleri
goumlruumllmektedir Bu ccedilocukların oumlnemli bir oranının okula devam etmemiş olmaları ailelerinin
ccedilocuklarının oumlğrenimi konusunda gerekli hassasiyetleri goumlstermedikleri veya ccedilocukların bu
konuda ailelerini kendileri iccedilin bağlayıcı olarak goumlrmedikleri şeklinde yorumlanabilir
Ccedilocukların okul mekacircnları yerine sokakları tercih etmeleri onların sosyalleşme suumlreccedilleri
accedilısından sorunlar yaratacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Oumlzellikle okul ortamları bireylerin
kuumlltuumlrlenme ve gelecek beklentisi oluşturma accedilısından son derece oumlnem arz eden kurumlardır
Aynı şekilde okul bireyin denetim altında tutulması ve yasal tutumlar geliştirmeleri accedilısından
da oumlnem arz etmektedir Dolayısıyla ccedilocukların sokak mekacircnlarını tercih etmeleri onların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
289
denetim olanaklarından kaccediltıkları okul uumlzerinden mesleksel anlamda gerccedilekleştirilecek
gelecek beklentisine sahip olmadıkları ve sokaktaki sosyalleşme ajanlarını tercih ettikleri
anlamına gelmektedir Bu tercihler succedillu yaşam tarzlarını uumlretecek bir potansiyel
taşımaktadır
Okula devam eden 14 oumlğrencinin de en ccedilok ilkoumlğretim 5 sınıf ile orta oumlğretim 2
sınıfta yoğunlaşmış oldukları goumlruumllmektedir Oumlğrencilerin 429‟u ortaoumlğretim 1 sınıf
214‟uuml ilkoumlğretim 6 sınıf 143‟uuml ilkoumlğretim 5 sınıf ve geriye kalan diğerleri de ilkoumlğretim
7 ve 8 sınıfa devam ettikleri belirlenmiştir
Oumlğrenimlerini devam ettirmeyen ccedilocukların okula devam etmemelerinin gerekccedilelerine
bakıldığında ise en ccedilok aile ve kendilerinin bu konudaki ilgisizlikleri oumlne ccedilıkmaktadır
Konuya ilişkin bulgular aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 5 Ccedilocukların Eğitimlerini Devam Ettirememe Nedenlerinin Dağılımı
Okula devam Edememe Nedenleri Sayı
Ekonomik zorluklar 2 125
Ailenin ilgisizliği 5 313
Benim ilgisizliğim 5 313
Diğer 4 250
Toplam 16 1000
Burada ccedilocukların eğitimlerini devam ettirmeme nedenleri olarak en ccedilok ailelerini ve
kendilerini sorumlu goumlrmektedirler Bir anlamda ailelerinin ilgisizliklerini ve okula devam
etme konusundaki isteksizliklerini dile getirmişlerdir Araştırma grubunda bulunan ccedilocuklar
iccedilerisinde 4 ccedilocuğun hiccedil okula gitmemiş olması ailelerin bu konudaki ilgisizliklerini daha
belirgin olarak ortaya koymaktadır
Hiccedil kuşkusuz sorun ccedilocukların sadece okula goumlnderilmeleri ile giderilebilecek bir
sorun değildir Ccediluumlnkuuml okula giden oumlğrencilerin sıklıkla okuldan kaccedilıp sokaklara takıldıkları ve
oumlğrenimlerine gereken oumlnemi vermedikleri de bu araştırmada saptanan bulgular iccedilerisinde yer
almaktadır Sadece 7 oumlğrenci ( 233) okuldan hiccedil kaccedilmadıklarını belirtmiştir 4 oumlğrencinin
( 133) de hiccedil okula gitmediği duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde geriye kalan 19 oumlğrencinin ( 634) zaman
zaman okul ortamlarını terk ettikleri anlaşılmaktadır Okuldan kaccedilan oumlğrenciler okuldan
kaccedilma nedenleri olarak da en ccedilok ldquoarkadaş grubunun telkinlerinirdquo ( 684) ve ldquookumayı
sıkıcı bulmardquo ( 211) gibi gerekccedileleri oumlne suumlrmuumlşlerdir İki oumlğrenci de bu konuda ilgi
duymadıklarına ve oumlğretmenleriyle yaşadıkları sorunlara ( 106) dikkat ccedilekmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
290
Ancak oumlğrencilerin okul ile ilgili olumlu değerlendirmeler yaptıkları da saptanmıştır
Ccediloğu oumlğrenci okul ortamını daha guumlvenli daha sağlıklı ve verimli geccedilirilebilecekleri yerler
olarak resmetmişlerdir Oumlzellikle okulun iyi bir yaşam olanağını elde etme ve sportif
faaliyetlerin daha guumlvenli olarak yerine getirildiği yerler olarak değerlendirildiği dikkat
ccedilekmiştir
Okula devam etmiş olan oumlğrencilerin kendi beyanları esas alınarak okul başarılarının
genelde ldquoortardquo ( 385) ve ldquoiyirdquo( 308) kategorisinde gerccedilekleştiği goumlruumllmuumlştuumlr Geriye
kalan oumlğrencilerin sınıf geccedilme derecelerini 154‟uuml ldquogeccedilerrdquo 77‟si ldquoiyirdquo olarak
belirtmiştir İki oumlğrenci de ( 77) oumlğretmen - okul kararı ile sınıfı geccediltiğini dile getirmiştir
Ancak burada belirtilmesi gereken oumlnemli bir husus ccedilocukların ccediloğunun sokaklarda
ccedilalışmaya başladıktan sonra okul başarılarının bundan olumsuz olarak etkilenmiş olduğunu
belirtmiş olmalarıdır Buna ilişkin tablo aşağıdadır
Tablo 6 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Okul BaĢarılarının
Olumsuz Etkilenip Etkilenmediğine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Okul BaĢarısının Olumsuz
Etkilenme Durumu
Sayı
Evet 20 769
Hayır 6 231
Toplam 26 1000
Ccedilocukların 769‟unun sokakta ccedilalışmalarının onlarının oumlğrenim başarılarını
olumsuz olarak etkilediğini belirtmiş olmaları oumlnemlidir Sadece 231‟i ders başarılarının
maddi kazanccedil sağlamaya youmlnelik ccedilabalarından olumsuz olarak etkilenmediğini belirtmiştir
Sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan ccediloğu okula devam ettikleri doumlnemlerde bir yandan
eğitimlerini devam ettirirlerken oumlte yandan da ailelerinin iccedilinde bulundukları yoksulluğu
aşmak veya aile geccedilimine katkıda bulunmak veya en azından okul masrafları ve harccedillılıkları
konusunda ailelerine yuumlk olmamak iccedilin sokaklarda ccedilalıştıkları goumlzlenmiştir Bu durum
ccedilocuklarının eğitim durumlarının olumsuz etkilenmesine ve ileride okuldan ayrılmaya yol
accedilabileceğini akla getirmektedir
43 2 AraĢtırma Grubunun Aile Yapısına ĠliĢkin Bulgular
Succedil değişkenleri iccedilerisinde succedilla ilintili olan faktoumlrlerin başında aile ve aileye ilişkin
unsurlar gelmektedir Sampson ve Laub (1993) succedil davranışının oumlnemli oumllccediluumlde bireylerin
ebeveynlere olan bağlılıklarının zayıflaması ve ebeveynsel denetim ve disiplinin
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
291
istikrarsızlaşmasıyla meydana geldiğini ileri suumlrmektedirler Onlar succedillu davranışlarla ilintili
ailesel etkenleri şu şekilde belirtmektedirler 1Ebeveynsel disipline ilişkin sorunlar (duumlzensiz
tehdit edici ve cezalandırıcısert olması gibi) 2 Ebeveynsel denetimin duumlşuumlk olması 3
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından dışlanmaları 4 Ccedilocukların ebeveynleri ile olan duygusal
bağlılıklarının zayıf olması Farrington (1995) da gerek ccedilocuk succedilluluğunun başlangıcına ve
gerekse yetişkin succedilluluğuna ilişkin olarak oumlzellikle ebeveynsel denetimin zayıflığına ve
ccedilocuk yetiştirme pratiklerine dikkat ccedilekmektedir Loeber ve Stouthamer-Loeber (1986)
yaptıkları kapsamlı ccedilalışmalarında ebeveynsel denetim ve goumlzetlemenin yetersizliği ve
zayıflığının değişkendengesiz veya acımasızsert ebeveynsel disiplinin ebeveynsel
uyumsuzluğun ccedilocukların ebeveynleri tarafından kabul goumlrmemelerinin ve ebeveynlerin
ccedilocuklarına yeterli duumlzeyde ilgi goumlstermemelerinin succedilluluğun oumlnde gelen aileye ilişkin
unsurları olduğunu ortaya koymuşlardır (bkz Farrington 1997387)
Succedillulukla ilintili olarak aileye ilişkin ccedilok sayıda değişken soumlz konusudur Succedillulukla
yakından ilintili olarak goumlruumllen aileye ilişkin faktoumlrlerden bazıları şu şekilde belirtilebilir 1
Aile bireylerinden succedil işleyenlerin olması 2 Ebeveynlerin uyuşturucu ve alkol vb
bağımlılıklarının olması 3 Aile parccedilalanması 4 Aile iccedili fiziksel şiddetin veya aile iccedili
ccedilatışmasının varlığı 5 Ebeveynlerin ccedilocuklarına karşı ilgisizlikleri 6 Ebeveynlerin aile
iccedilindeki sorunlu otorite yapıları denetim ve disiplin uygulamaları 7 Ccedilocukların yetersiz ve
yanlış sosyalleşmeleri 8 Aile bireyleri veya ebeveynler arasındaki geccedilimsizlikler 9Ailenin
iccedilinde bulunduğu olumsuz ekonomik koşullar veya geccedilim guumlccedilluumlğuuml ccedilekme10 Adoumllesanların
ebeveynlerine olan bağlılık duumlzeylerinin zayıflığı (Kızmaz 2006 108) Sokak ccedilocukları ve
sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan succedil işleyenlerin aile yapılarına ilişkin elde edilen veriler son
derece dikkat ccedilekicidir
Tablo 7 Ccedilocukların Ebeveynlerinin Hayatta Olup Olmadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Hayatta Olma Durumu Sayı
Hem annem hem de babam hayatta 23 767
Sadece annem hayatta 7 233
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan succedillu ccedilocukların yaklaşık olarak frac34 bdquouumlnuumln hem annelerinin hem de
babalarının hayatta olduğu anlaşılmaktadır Succedillu ccedilocukların 23‟uumlnuumln de babalarının
hayatta olmadığı goumlruumllmektedir Babalarının oumllmuumlş olduğunu belirten ccedilocuklara ilişkin
gerccedilekleşen oranın ccedilok kuumlccediluumlmsenecek duumlzeyde olmadığı ve aynı şekilde oumlzellikle baba
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
292
denetiminden yoksun olan ccedilocukların succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ebeveynleri ile kaldıkları
( 70) saptanmıştır Aynı şekilde 23‟uuml sadece anneleriyle kaldıklarını 67‟si (2 ccedilocuk)
de akrabalarında kaldıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların sağlıklı bir sosyalleşme suumlrecini yaşamalarında oumlnemli olan bir husus da
ebeveynlerin birlikte oluşudur Oumlzellikle boşanmış veya anne veya babanın evi terk ettiği aile
biccediliminde ccedilocukların sosyalleşmelerinin problemli olabileceği ihtimal dacirchilindedir Anne
veya babanın evi terk etmesi ccedilocuklarda da evi terk etmeye ilişkin bir eğilimin ortaya
ccedilıkmasını tetikleyebilmektedir Burada ccedilocuk babanın evi terk etmiş olması veya oumllmuumlş
olması nedeniyle geccedilim guumlccedilluumlğuumlne ilişkin ekonomik sorunlarını aşabilmek iccedilin sokağa
youmlnelebildiği gibi aynı şekilde ebeveynsel denetimin zayıflaması nedeniyle de sokağı mesken
tutma veya evi terk etme youmlnuumlnde bir tutum geliştirebileceği soumlylenebilir Sokağı mesken
edinen ve oumlzellikle de ebeveynsel veya ailesel destekten denetimden yoksun olan ccedilocukların
succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini tahmin etmek guumlccedil değildir Ccedilocuklara
ebeveynlerinin birliktelik veya aynı evi paylaşma durumlarını saptama ccedilerccedilevesinde bir soru
youmlneltilmiştir Verilen yanıtlar ve buna ilişkin dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 8 Ebeveynlerin Beraber YaĢayıp-YaĢamadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Birlikteliği Sayı
Evet 19 633
Hayır 11 367
Toplam 30 1000
Ccedilocukların 63‟uuml ebeveynlerinin birlikte yaşadıklarını ve 367‟sinin de ayrı
yaşadıklarını belirtmişlerdir Anne ve babalarının ayrı yaşadıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran
dikkat ccedilekicidir Ebeveynlerin ayrı yaşamalarının oumlnde gelen iki temel nedeni babanın evi
terk etmesi ( 636 7 kişi) ve boşanmadır ( 273 3 kişi) Bu iki gelişme ccedilocuğu aile
denetiminden ve korumasından yoksun bırakmaktadır Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir zaman
dilimini sokaklarda geccedilirdikleri ve dolayısıyla sokakların riskli alanları ile temas etme
olanağının her zaman olanaklı olduğu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde ve aynı şekilde baba otoritesinin
yokluğu da buna eklendiğinde ccedilocuğun succedila bulaşma veya sokaklarda sapma davranış
sergileme ihtimalinin daha yuumlksek olabileceği bir gerccedilektir
Ccedilocukların aileye ilişkin yaşadıkları diğer olumsuz bir husus da aile iccedilinde karşı
karşıya geldikleri şiddet olgusudur Evde şiddet pratiklerine maruz kalan ccedilocukların eve karşı
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
293
bir hoşnutsuzluk ve soğukluk hissedecekleri bilinen bir gerccedilektir Bu durumun da ccedilocukların
evden kaccedilmalarına geceleri sokakta geccedilirmelerine veya sokakta yaşamaya youmlnelmelerine
neden olduğunu tahmin etmek guumlccedil değildir Ev ve aile bağlılığının zayıflamasının veya sapkın
akran bağlılığının yol accediltığı sokaklara takılma ve sokakları mesken edinme gerccedileği succedillulukla
ilintili risk faktoumlrlerini teşkil etmektedir Bu ccedilerccedilevede burada ccedilocukların evde maruz
kaldıkları şiddet olgusu ve ccedilocukların evden kaccedilma sıklıkları irdelenmeye ccedilalışılacaktır
Tablo 9 Ccedilocukların Aile Ġccedili Fiziksel ġiddete (dayak) Maruz Kalıp Kalmadıklarına
ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Sayı
Ailede suumlrekli dayak yerim 1 33
Ailede bazen dayak yerim 26 867
Ailede hiccedil dayak yemem 3 100
Toplam 30 1000
Burada aile iccedili şiddetten kast edilen ccedilocuğun ldquodayakrdquo yemesidir Ailede dayak ile ilgi
olarak tabloda yer alan uumlccedil seccedilenek iccedilerisinde kendilerine uygun seccedileneğin işaretlenmesinin
istendiği soruda ccedilocukların 86‟sinin ldquoailede bazen dayak yiyorumrdquo seccedileneğini
işaretledikleri goumlruumllmuumlştuumlr Suumlrekli dayak yediğini belirten sadece 1 succedillu vardır Ancak hiccedil
dayak yemediğini belirtenlerin oranı sadece 10 (uumlccedil kişi) ile sınırlı kalmıştır Bu bulgular
ccedilocukların ailede ldquosuumlreklirdquo olmasa da ldquoara sırardquo dayak gibi şiddet eylemlerine maruz
kaldıklarını goumlstermektedir Aynı şekilde bu saptama ccedilocukların aile iccedilerisinde bazı sorunlar
yaşadıklarını da goumlstermektedir Bu oranlar ccedilocukların eve karşı soğukluk hissetmelerini ve
zaman zaman eve uğramamalarını da accedilıklar niteliktedir Burada belirtilmesi gereken başka
bir husus da ccedilocuklardan hiccedil birinin aile iccedili cinsel şiddete maruz kalmadıklarını belirtmiş
olmalarıdır
Okumuş (2004 32) Diyarbakır ilinde 418 sokak ccedilocuğu uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada
ccedilocukların 38‟inin (159 ccedilocuk) aile iccedilinde ve 517‟sinin de (216) sokakta veya aile dışı
ortamda şiddet goumlrduumlğuuml youmlnuumlnde bulgular elde ettiğini belirtmektedir Bu oranlar
Diyarbakır‟da ccedilocuklara youmlnelik olarak gerccedilekleşen şiddet olgusunun yaygınlığı konusunda
bir fikir vermesi accedilısından oumlnem arz etmektedir
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmaları onları ebeveynlerine karşı bağlılık sevgi
ve ilgi duyma duumlzeylerini zayıflatarak onları succedillu mekacircn ve akranlarına itebilmektedir Evi
kendileri iccedilin problem alanı olarak duumlşuumlnmeye başlayan ccedilocuklar ev ve aileye karşı giderek
soğumaya başladıkları ve dolayısıyla eve gitmemeyi alışkanlık edinmeye başladıkları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
294
soumlylenebilir Bu durum da onları daha kriminal suumlreccedillere itebilmektedir Ccedilaykoumlyluuml vd (2006
63-64) ccedilocukların şiddet goumlrmelerinin yarattığı olumsuzlukları sosyal uyum azlığı
antisosyal ve succedil davranışı sergileme okul devamsızlığı ve okul başarısında duumlşuumlkluumlk riskli
davranışlara eğilim alkol ve madde kullanma duumlşuumlk benlik gelişimi yeme bozuklukları
depresyon ve intihara eğilimlik şeklinde belirtmektedirler
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmalarının yarattığı sorunların yanı sıra aile iccedilinde
şiddete tanıklık etmenin de onların sosyal yaşamları ve succedilluluk durumları uumlzerinde etkili
olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı tarafından
gerccedilekleştirilen bir ccedilalışmada uumllkemizde ailelerin uumlccedilte birinde aile iccedilinde fiziksel şiddetin
varlığı saptanmıştır Soumlz konusu araştırmada şiddet uygulanan hanelerin doumlrtte uumlccediluumlnde
ccedilocukların şiddete tanık oldukları bulgusu elde edilmiştir Şiddete tanıklık eden bu ccedilocukların
şiddet sonrası korku anne-babayı sevmeme iccediline kapanma saldırganlık şeklinde tepki
verdikleri goumlzlenmiştir Aile iccedili şiddet duumlzeyinin artmasında sosyo-ekonomik duumlzeyinin
duumlşuumlkluumlğuuml kadının işinin olmaması alkol bağımlılığı hanedeki birey sayısının fazla olması
ve eşlerin toplam oumlğrenim duumlzeyinin duumlşuumlkluumlğuuml gibi faktoumlrler etkili olmaktadır (bkz İccedilli ve
Arıkan 2007 40)
Tablo 10 Aile Ġccedilerisinde ġiddette Maruz Kaldıklarını Belirten Ccedilocukların ġiddette
Maruz Kalma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Nedenleri Sayı
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin 6 222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takıldığım iccedilin 3 111
Koumltuuml alışkanlık yapıcı maddeler kullandığım iccedilin 2 74
İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin 2 74
Sinirlilik ve alkol gibi babamdan kaynaklanan nedenlerden dolayı 2 74
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım iccedilin
2
74
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim
iccedilin
6
222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma Koumltuuml alışkanlık
yapıcı maddeler kullandığım iccedilin
2
74
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma İstenilen duumlzeyde
eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Toplam 27 1000
Yukarıdaki tablodan hareketle ccedilocukların en ccedilok dayağa maruz kalma gerekccedileleri
genel olarak uumlccedil başlık altında ele alınabilir Ccedilalışmak istememe istenilen miktarda eve para
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
295
goumltuumlrememe ve bazı sapkınsuccedil eylemlerini gerccedilekleştirme (hırsızlık gasp ve bağımlılık
yapıcı bazı maddeleri kullanma) veya succedillusapkın bireylerle birlikte olma Ccedilocukların
belirtilen fiziksel şiddete maruz kalma gerekccedileleri iccedilerisinde en yuumlksek oranın ccedilalışmak
istememe ve istenilen duumlzeyde paranın eve goumltuumlruumllememesi gibi seccedileneklerde yoğunlaştığı
goumlruumllmektedir ( 52) Ccedilocukların ebeveynleri tarafından ccedilalışmaya zorlanmaları belirli
miktarda para getirmeleri konusunda baskı altında tutulmaları ve şiddete maruz kalmaları
onların ebeveynlerine olan bağlılıklarını zayıflatmakta ve evden kaccedilmalarına yol
accedilabilmektedir Bazı ccedilocuklar da ebeveynlerinin arzuladığı parayı kazanmak iccedilin daha geccedil
vakitlere kadar ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar ve bu da onları sokağın risklerine daha accedilık
hale getirebilmektedir Ccediluumlnkuuml ccedilocuğun sokakları kullanma suumlresi arttıkccedila succedila eğilimli olma
ve sokağın riskleri ile yuumlzleşebilme riski de artabilmektedir Bu sebeple ebeveynlerin
ccedilocuklarını gerek ccedilalışmaya zorlamaları gerekse getirilecek para miktarını kotalandırılmaları
ccedilocuğun ebeveynlerine karşı duydukları sevgi ve bağlılığı azaltmaya yol accedilacaktır Bu da soumlz
konusu ccedilocukların sokaklardaki serseri ve sapkın bireylerle aynı mekacircnı daha fazla
kullanmaya geceyi sokakta geccedilirmeye ve dolayısıyla daha ccedilok succedila eğilimli hale gelmelerine
neden olacaktır Bu suumlreccedilten sonra da ebeveynlerin ccedilocuklarını sapkın bireylerle birlikte
olmalarını ve succedil eylemini gerccedilekleştirmelerini engelleme konusunda sergileyecekleri şiddet
davranışlarının da caydırıcılık duumlzeyi duumlşuumlk duumlzeyde kalacaktır Yukarıdaki tablodan da
anlaşılabileceği gibi bazı ebeveynler ccedilocuklarını succedillu bireylerle birlikte olmalarını ve
sapkınsuccedil eylemleri gerccedilekleştirmelerini engellemenin bir yolu olarak şiddet
uygulamaktadırlar Ancak ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik olarak sert acımasız tutum
takınmaları veya fiziksel şiddet uygulamaları ccedilocukların sapkın tutumları terk etmelerinin
aksine onların succedil duumlnyası ile daha guumlccedilluuml bağlar inşa etmelerine yol accedilabilmektedir Ancak
bazı ailelerin de samimi olarak ccedilocuklarının succedila bulaşmalarını arzulamadıkları ve bu sebeple
ccedilocuklarına goumlzdağı vermek iccedilin şiddet uyguladıkları soumlylenebilir
Tablo 11 Ccedilocukların Evden Kaccedilıp-Kaccedilmadıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Durumları Sayı
Evet 18 600
Hayır 12 400
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların evden kaccedilma sıklığı goumlruumllmektedir Araştırma
grubunda yer alan ccedilocukların yarısından fazlasının ( 60) zaman zaman ev ortamlarını terk
etmeleri onların succedilluluk eğilimlerini arttıran bir neden olmaktadır Evden kaccedilan ccedilocukların
kaccedilma sıklıklarına ilişkin oranlar da şu şekildedir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
296
Tablo 12 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Sıklıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Sıklıkları Sayı
1-2 defa 6 334
3-4 defa 4 222
5-6 defa 1 55
7 ve daha fazla 7 389
Toplam 18 1000
Evden kaccedilan ccedilocuklar iccedilerisinde 7 ve daha fazla sayıda kaccedilanlara ilişkin gerccedilekleşen
oran en yuumlksektir Bunu 1-2 defa ve 3 defa kaccedilanlara ilişkin dağılım izlemektedir Ccedilocukların
evden kaccedilmaları ebeveynlerin izinlerinin ve rızalarının dışında geceyi dışarıda geccedilirilebilecek
şekilde evden uzaklaşmaları anlamına gelmektedir Bu uzaklaşma aynı yerleşim boumllgesi ve ili
iccedilerisinde olabileceği gibi başka illere gitme şeklinde de gerccedilekleşebilmektedir Ccedilocuğun
geceyi sokakta veya başka illerde geccedilirmesi onu ccedilok sayıda sapma ve succedil eylemine karşı accedilık
hale getirebilmektedir Bazı ccedilocukların ebeveyn ve yakın akraba denetiminin hissedilmediği
ortamlarda karınlarını duyurmak ve başka yerleşim yerlerine gidebilmek iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık ve gasp gibi succedillar işleyerek gerccedilekleştirdikleri soumlylenebilir Aynı şekilde bu
ccedilocuklar sapkın tutumlar geliştirdikleri gibi sapkın eylemlere de maruz kalabilmektedirler
Tablo 13 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Nedenlerinin Dağılımı
Evden Kaccedilma Nedenleri Sayı
Evde dayağın olması 3 167
Arkadaşların teşviki 4 222
Uumlvey ccedilocuk olma 11 611
Toplam 18 1000
Ccedilocukları succedila eğilimli kılan faktoumlrler iccedilerisinde son derece oumlnem arz eden evden
kaccedilma olaylarının ortaya ccedilıkmasında etkili olan nedenlere bakıldığında en ccedilok ldquouumlvey evlat
olmardquo faktoumlruumlnuumln oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir ( 611) Bu son derece dikkat ccedilekici bir
bulgudur Uumlvey evlat olma evden kaccedilmanın bir gerekccedilesi olarak goumlruumllmektedir Uumlvey ccedilocuk
olmak evden kaccedilışı haklılaştıran bir aile ortamının varlığına goumlnderme yapmaktadır Ayrıca
uumlvey ccedilocuğun yeni ebeveyni iccedilselleştirmesi ve ona alışması son derece guumlccediltuumlr Bu durum
ebeveyn bağlılığının daha az olacağı veya ebeveynlerin uumlvey ccedilocuk uumlzerindeki denetiminin
daha az gerccedilekleşeceği şeklinde de yorumlanabilir Bundan ayrı olarak uumlvey ccedilocukların
olduğu aile ortamlarının ccedilocuk accedilısından huzur verici nitelikten uzak olabileceği veya uumlvey
baba veya anne tarafından daha fazla şiddete maruz kalabileceği de ihtimal dacirchilindedir
Evden kaccedilma nedenleri arasında diğer oumlnemli sebepler sırasıyla ldquoarkadaşların teşvikirdquo ( 22
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
297
2) ve ldquoevde dayağın olmasırdquo ( 167) goumlsterilmektedir Arkadaş veya akran etkisi bireylerin
uyumcu veya sapkın tutum geliştirmeleri uumlzerinde son derece oumlnemlidir Succedil literatuumlruumlnde
sapkın veya succedillu akran etkisinin succedilluluğun temel bir goumlstergesi olduğu konusunda yaygın
bir kanının olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilok sayıda araştırma (oumlrneğin bkz Elliott ve
Menard 1996 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002) succedil
davranışının genel olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlendiği ve aynı şekilde
succedilluların diğer succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular ortaya
koymuştur Bireyi evden kaccedilıran ve onu sokaklara youmlnelten faktoumlrlerden birinin de ldquo aile iccedili
şiddetrdquo (dayak) olması araştırma accedilısından beklenen bir husustur Evdeki şiddetin varlığı
ccedilocuğu ev dışı yeni mekacircn arayışına itmektedir Yeni mekacircn arayışı da bireylerin sapkın
akranlarla temas etme olanağını arttırmakta ve bu da onları daha ccedilok succedila eğilimli hale
getirmektedir
Tablo 14 Ccedilocukların Geceyi Sokakta Geccedilirip Geccedilirmediklerinin Dağılımı
Geceyi Sokakta Geccedilirme Durumu Sayı
Hayır 13 433
Evet 17 667
Toplam 30 1000
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı geceyi sokaklarda geccedilirdiklerini belirtmişlerdir ( 667)
Geceyi sokakta geccedilirdiklerini belirtenler iccedilerisinde en yuumlksek oran 9 ve daha fazla sayıda
sokakta gecelediğini belirten seccedilenekte gerccedilekleşmiştir ( 588) Geriye kalan diğer ccedilocuklar
da dışarıda geceleme konusunda farklı rakamları ifade etmişlerdir
44 SOKAKTA CcedilALIġMAYA ĠLĠġKĠN DEĞĠġKENLER
Burada ccedilocukların ilk olarak hangi yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başladıkları sokakta
ccedilalışma nedenleri ne duumlzeyde kazanccedil elde ettikleri ne tuumlr işler yaptıkları kazanccedillarını nasıl
değerlendirdikleri ne kadar suumlre ccedilalıştıkları ve ccedilalışmayı nasıl goumlrduumlkleri gibi konular ele
alınacaktır
Tablo 15 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢlama YaĢlarının Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma YaĢı Sayı
10 yaş ve 10 yaştan oumlnce 22 734 10 yaşından sonra 8 267 Toplam 30 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
298
Tablonun en ilginccedil bulgusu ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda ccedilalışmaya ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda başlamış olmalarıdır Tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların 734‟uuml 10
ve daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda uumlcret getirici işler yapmaya başlamışlardır Sokakta
ccedilalışma yaşının oumlzellikle en ccedilok 8 9 ve 10‟lu yaşlarda yoğunlaştığı tespit edilmiştir Ayrıca
ccedilocukların ccedilalışma yıllarına bakıldığında ise 3-4 yıl arasında ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı
433 5-6 yıl ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı 20 7-8 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin
oranı ile 1-2 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı ise 167 olarak saptanmıştır
Ccedilocukların ccedilok erken yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başlamalarının veya sokağa
takılmalarının ccedilok sayıda nedenleri vardır Bu araştırmada sokaklarda ccedilalışma gerekccedilesi
olarak şu gerekccedileler ve oranlar saptanmıştır
Tablo 16 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma Nedenleri Sayı
Yoksulluk 2 67
Para kazanma isteği 3 100
Babamın işsiz olması 2 67
Babamın hasta olması 4 133
Babamın oumlluumlmuuml 1 33
Evin geccedilimini sağlayacak başka kimsenin olmaması 4 133
Ebeveynlerimin zorlaması 6 200
Ccedilalışan arkadaş ve yakınların etkisi 2 67
Aile buumltccedilesine katkıda bulunmak 2 67
Hayat deneyimi kazanmak ve meslek edinmek 1 33
Okul ihtiyaccedillarımı karşılamak 3 100
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan sokakta ccedilalışma nedenlerinin ccedilok farklılık arz ettiği
anlaşılmaktadır Burada en ccedilok ldquoebeveynlerinin zorlamasırdquo seccedileneği belirtilmiştir Hiccedil
şuumlphesiz ccedilocukların ccedilalışmaya zorlanmaları son derece dramatik bir olaydır Ancak
ebeveynsel zorlamanın temelinde ekonomik guumlccedilluumlklerinsorunların olduğunu tahmin etmek
guumlccedil değildir Aynı şekilde bazı ccedilocuklar ldquoevin geccedilimini sağlayacak kimsenin olmayışınırdquo
bazıları ldquobabalarının hasta olmasınırdquo bazıları ldquopara kazanma isteğirdquo bazıları ldquoyoksullukrdquo
bazıları da ldquookul masraflarını ccedilıkarmakrdquo gibi nedenleri belirtmişlerdir Buumltuumln bu faktoumlrlerin
ekonomik sorunlarla ilintili değişkenler olduğu bir gerccedilektir Burada oumlzetle ccedilocukların
sokakta ccedilalışma veya sokakta bulunma nedeninin ekonomik kaynaklı olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Diyarbakır‟da sokaktaki ccedilocuklar uumlzerinde gerccedilekleştirilen araştırmalar (oumlrneğin
birkaccedil araştırma iccedilin bkz Bilgin 2008 Okumuş 2007 Guumlneş-Kalaycı 2004) aynı şekilde
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenlerinin ekonomik yoksulluk olduğu ve dolayısıyla
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
299
ccedilocukların da ailelerine maddi katkıda bulunmak ve okul masrafınıharccedillığını karşılamak iccedilin
ccedilalıştıklarını ortaya koymaktadır Sosyal Hizmetler ve Ccedilocuk Esirgeme Kurumu (SHCcedilEK)
Devlet İstatistik Enstituumlsuuml (DİE) ve UNICEF-Tuumlrkiye işbirliğiyle gerccedilekleştirilen Sokakta
Yaşayan ve Ccedilalışan Ccedilocuklarla Katılımlı Eylem Araştırması‟nın (2000) sonuccedillarına goumlre de
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenleri şu şekilde saptanmıştır Ccedilocukların 8015‟i ldquoaile
buumltccedilesine katkıda bulunmakrdquo 840‟ı harccedillığını ccedilıkarmak 496‟sı ldquoevin geccedilimini
sağlamakrdquo 344‟uuml ldquoailesi istediği iccedilinrdquo 115‟i ldquokendi istediği iccedilin ldquo ve 191‟i de
ldquocevapsızrdquo seccedileneğini işaretlemişlerdir (bkz İccedilli-Arıkan 2007 42) Araştırma kapsamında
goumlruumlşuumllen ccedilocukların sokakta yaptıkları işler ise şunlardır
Tablo 17 Ccedilocukların Sokakta Yaptıkları ĠĢ Tuumlrlerinin Dağılımı
Sokaklarda Yapılan ĠĢ Tuumlrleri Sayı
Simit satma 2 67
Ayakkabı boyama 4 133
Pazarda el arabası ile eşya taşıma 1 33
Ccediloumlp toplama 12 400
Sakız satma 4 133
Araba camı silme-yıkama 2 67
Pazar yerinde seyyar satıcılık yapma 4 133
Kuumlccediluumlk suumls eşyalarını satma 1 33
Toplam 30 100
Ccedilocuklar genel olarak sokakta seyyar satıcılık yapma ayakkabı boyama simit sakız
şeker balon su ve buz gibi eşyalar satma otomobillerin camlarını silme ccediloumlp toplama su
taşıma mezarlıklarda temizlik işleri gibi ccedilok sayıda işler yapmaktadırlar Ancak
araştırmamızda sokakta ccedilalışıp succedil işleyen ccedilocukların en ccedilok ldquoccediloumlp toplamardquo işleri yaptıkları
goumlruumllmektedir ( 40) Diyarbakır Sosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln yaptığı bir ccedilalışmada
da kentte ccediloumlp toplayarak para kazanan 500 duumlzeyinde ccedilocuk olduğu saptanmıştır (Okumuş
200732)
Ccediloumlp toplama sokaklarda ccedilocuklar tarafından yapılan en niteliksiz işlerden biridir Aynı
zamanda ccediloumlp toplama işi ccedilalışma saatleri accedilısından da oldukccedila riskli olarak
nitelendirilebilecek bir zaman dilimini kapsamaktadır Ccediloumlpler genelde akşamgece vakitleri
veya karanlık ccediloumlkmeye başladıktan sonra toplanır Bu nedenle de bu işguumlcuumlnde ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilin saldırı ve şiddete maruz kalabilme riski de soumlz konusu olabilmektedir
Araştırma grubunda goumlruumlşuumllen ccedilocukların oumlnemli bir oranının ccediloumlp toplama gibi en niteliksiz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
300
işlerden kazanccedil elde etmeye ccedilalışmaları onların iccedilinde bulundukları ekonomik sıkıntıyı
goumlstermesi accedilısından da son derece dikkat ccedilekicidir
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 50) haftanın her guumlnuuml ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların 20‟si de haftada 5ndash6 guumln ccedilalıştıklarını ifade etmişlerdir Geriye kalanlar ise
haftada 1 ile 4 guumln arasında değişen guumln sayısında ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir Aynı şekilde
ccedilocukların oumlnemli bir kısmı ( 692) okulların accedilık olduğu zamanlarda bile guumlnde en az 4-5
saat ccedilalıştıklarını dile getirmişlerdir Ccedilocukların 23‟uuml de guumlnde 2-3 saat arası ccedilalıştıklarını
ccedilocuklardan sadece ikisi okul guumlnlerinde ccedilalışmadığını belirtmiştir
Bu ccedilocukların buumlyuumlk bir oranı ( 833) Diyarbakır‟ın her boumllgesinde ccedilalıştıklarını
ifade etmişlerdir Bir anlamda soumlz konusu ccedilocukların ccedilalışma yerleri ve ortamları iccedilin
belirlenmiş her hangi bir sokak veya mekacircn soumlz konusu değildir Sadece birkaccedilı ccedilalıştıkları
belirli yer olarak tren garı ve alışveriş mekacircnlarının oumlnuumlnuuml belirtmişlerdir
Ccedilalışmanın yapıldığı tarihte ccedilocukların sokaklarda yaptıkları işlerden elde ettikleri
kazanccedillarının da ccedilok yuumlksek olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Guumlnluumlk kazanccedil olarak ccedilocukların 20‟si
1ndash2 TL 20‟si 3ndash4 TL arası 267‟si 5ndash6 TL arası 167‟si 7-8 TL arası ve 166‟sı da
9 TL ve uumlstuuml kazanccedil elde ettikleri belirlenmiştir
Ccedilocuklar kendi kazanccedillarının buumlyuumlk bir kısmını ebeveynlerine verdiklerini ifade
etmişlerdir ( 667) Geriye kalanlar da kazanccedillarını okul ihtiyaccedillarını karşılama ve giyecek
ve iccedilecek gibi bazı ihtiyaccedillarını gidermede kullandıklarını belirtmişlerdir Ccedilalışan ccedilocukların
buumlyuumlk bir kısmı ( 80‟i) eve para goumltuumlremediklerinde ebeveynlerinin bir şey demediklerini
belirtirken 133‟uuml de ebeveynlerinin şiddetine (dayak) maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
Ccedilocukların 67‟si de ebeveynlerinin tepkilerinin sadece kızma ile sınırlı kaldığını
soumlylemişlerdir
Tablo 18 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaktan Memnun Olup-Olmadıklarının Dağılımı
CcedilalıĢmadan Memnun Olma Durumu Sayı
Evet 21 700
Hayır 9 300
Toplam 30 1000
Araştırmanın ilginccedil bir bulgusu ccedilalışan ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda
ccedilalışmaktan memnun olduklarını belirtmiş olmalarıdır Ccedilocukların sokakta ccedilalışma
durumlarını olumlu olarak tanımlamalarının en oumlnemli nedeni iccedilinde bulundukları
yoksulluktur Ccedilocuklar zor ve koumltuuml koşullarda ccedilalışmak suretiyle ailelerinin ekonomik
sorunlarını gidermede kısmen de olsa yardımcı olduklarını duumlşuumlnmektedirler Ccediluumlnkuuml
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
301
ccedilocukların memnuniyet duyma nedenlerinin başında elde ettikleri kazanccedilla ailenin ( 286)
ve kendi ihtiyacını (238) karşılama gibi gerekccedileler yer almaktadır Bazı ccedilocuklar da
kazandıkları para ile kendilerini geleceğe hazırladıklarını ( 19) bazıları da arkadaş grubuyla
hoşlandıkları şeyleri yapma olanağına sahip oldukları ( 19) veya sokakta kalmayı
arzuladıklarını ( 95) ifade etmişlerdir Sokakta ccedilalışmaktan memnuniyet duymayan
ccedilocuklar da memnuniyetsizliğin nedeni olarak en ccedilok sokakta var olan riskleri ve okula
gereken oumlnemi verememelerini goumlstermişlerdir
45 SOKAKTA CcedilALIġAN VE KISMEN YAġAYAN CcedilOCUKLAR VE
SUCcedilLULUK
Bu araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların hepsi sokakta ccedilalışmaya ve yaşamaya
başladıktan sonra bir şekilde polis tarafından alıkonulmuşlardır Bu nedenle 30 ccedilocuğun hepsi
bir şekilde succedil işledikleri gerekccedilesiyle goumlzaltına alınan ve haklarında işlem yapılmış
ccedilocuklardır Yaklaşık olarak her yıl Diyarbakır Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuumlne ortalama 1500
dolayında succedil olayının intikal ettiği belirtilmektedir İntikal eden bu succedilların ağırlıklı olarak
hırsızlık yankesicilik ve kapkaccedil gibi succedil tuumlrlerinden oluştuğu goumlruumllmektedir (Guumlneş ve
Kalaycı 2004 15) Eren (2007128) de Diyarbakır il merkezi ve ilccedilelerinde 2001 yılında her
hangi bir succedil şuumlphelisi olarak yakalanıp savcılığa ccedilıkartılan ccedilocuk sayısının 1524 iken bu
rakamın 2006 yılında 100 artarak 3308‟e yuumlkselmiş olduğunu belirtmektedir
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların niccedilin goumlzaltına alındıkları hususu kendi
beyanlarına dayanarak şu şekilde tablolaştırılmıştır
Tablo 19 Ccedilocukların Polis Tarafından AlıkonulmaGoumlzaltına Alınma Sebeplerinin
Dağılımı
Goumlzaltına Alınma Sebepleri Sayı
Geceyi sokakta geccedilirdiğim iccedilin 2 67
Succedil ve sapkın eylemlerinden dolayı 25 833
Şuumlphe uumlzerine 2 67
Sokakta ccedilalıştığım iccedilin 1 33
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan da accedilık bir şekilde goumlzlemlendiği gibi ccedilocukların en ccedilok goumlzaltına
alınma nedeni işledikleri succedil ve sapma eylemlerinden dolayıdır ( 83) Burada soumlz edilen
succedil ve sapma eylemleri kapkaccedil hırsızlık kavga etmeadam yaralama madde kullanmasatma
gibi davranışlardır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
302
Tablo 20 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra SabıkaSicil Belgesi
Kaydına Sahip Olup Olmadıklarının Dağılımı
SabıkaSicil Kaydının Olup Olmadığı Sayı
Evet 14 467
Hayır 16 533
Toplam 30 1000
Ccedilocukların soumlz konusu succedil eylemlerinden dolayı ccedilok sayıda succedillardan sicil kayıtları
olduğu belirlenmiştir Ccediloğu ccedilocuk sabıka veya sicil kaydının olduğunu belirtmiştir ( 467)
Geriye kalan ccedilocuklar ise herhangi bir sabıka veya sicil kaydının olmadığını ifade etmişlerdir
( 533) Soumlz konusu bu ccedilocukların sabıka veya sicil kayıtlarına ilişkin succedillar aşağıda
belirtilmiştir
Tablo 21 Ccedilocukların Hangi Succediltan Dolayı Sabıka Kayıtlarının Olduğunun Dağılımı
Sabıkanın Olduğu Succedil Tuumlruuml Sayı
Hırsızlık yankesicilik 8 571
Kapkaccedil 1 71
Uyuşturucu madde satma ve kullanma
( esrar ve hap)
2
143
Kavga ve adam yaralama 1 71
Hırsızlık kavga ve yaralama 2 143
Toplam 14 1000
Tablodan genel olarak ccedilocukların en ccedilok sabıkası olan succedil eylemlerinin hırsızlık
yankesicilik ve uyuşturucu madde satma veya kullanma olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizde
ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin istatistikler de ccedilocukların en ccedilok hırsızlık succedilunu işlediklerini
goumlstermektedir
Tablo 22 Ccedilocukların Madde Kullanma Durumlarının Dağılımı
Madde Kullanma Durumları Sayı
Evet 26 866
Hayır 4 134
Toplam 30 1000
Aynı şekilde araştırma grubunda yer alan ccedilocukların 86‟sının bağımlılık yapıcı
madde kullandıkları saptanmıştır Madde kullanmaya ilişkin gerccedilekleşen bu oranın yuumlksek
olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışma succedil işlediği gerekccedilesiyle haklarında işlem
yapılan ccedilocuklar uumlzerine gerccedilekleştirildiği iccedilin soumlz konusu ccedilocukların uyuşturucu veya
bağımlılık yapıcı madde kullanma oranının da yuumlksek olarak gerccedilekleşebileceği oumlngoumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
303
Bu nedenle succedil işleme durumlarına bakılmaksızın sokakta yaşayan ve ccedilalışan ccedilocuklar
uumlzerine gerccedilekleştirilecek herhangi bir ccedilalışmada bu oranın daha duumlşuumlk duumlzeyde
gerccedilekleşmesi muhtemeldir Oumlrneğin Guumlngoumlr (2008) Mersin ili oumlrneğinde 510 sokaktaki
ccedilocuk uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada ccedilocukların sadece 24‟uumlnuumln madde kullandıklarını
38‟inin madde kullanan arkadaşlarının olduğu 22‟sinin succedil işleyen arkadaşlara sahip
olduklarını belirtmiştir Aynı şekilde bu ccedilocukların 90‟a yakını bu succedillu arkadaşlarla
goumlruumlştuumlklerini ( 179‟u ldquoccedilok sıkrdquo 304‟uuml ldquosıkrdquo ve 41‟i de ldquoara sırardquo) ve bu ccedilocuklardan
14‟uuml de succedil eylemi iccedilerisinde yer aldıklarını belirtmişlerdir
Tablo 23 Ccedilocukların Kullandıkları Madde Tuumlrlerinin Dağılımı
Kullanılan Madde Tuumlrleri Sayı
Sigara 6 230
Yapıştırıcı madde (bally) alkol 4 158
Uccedilucu madde (tiner) sigara 5 192
Alkol sigara esrar 2 76
Sigara esrar 3 115
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara 1 38
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara esrar 1 38
Uccedilucu madde (tiner) alkol sigara hap 4 158
Toplam 26 1000
Yukarıdaki tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların soumlz konusu maddelerden en ccedilok
sigara tiner ve bally gibi uccedilucu madde ve alkol kullandığı saptanmıştır Tablo accedilısından en
ilginccedil bulgu ccedilocukların 23‟uumlnuumln (6 ccedilocuk) esrar kullandıklarının belirlenmiş olmasıdır
Sosyolojik accedilıdan ccedilocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenleri iccedilerisinde aile
yapısı (ailenin ilgisizliği ve duygusal ihmal soumlz konusu maddeleri ailede kullanan bireylerin
varlığı parccedilalanmış aileler aile iccedilindeki fiziksel ve cinsel istismarın varlığı gibi) akran grup
yapısı (akranlardan kullanan bireylerin varlığı arkadaşlara oumlzenti ve akran baskısı grup
iccedilerisinde kendini kanıtlama maddeyi merak etme gibi) korkuyu gidermek ve cesareti
arttırmak (daha kolay succedil işleyebilmek heyecan arama mağdura ve yaptıkları sapkınsuccedil
eylemelerine karşı duyarsızlaşmak) ve sokakların yapısı (kolay elde edilebilirlik ebeveynsel
goumlzetim ve denetimin yokluğu enformel denetimin zayıflığı) en dikkat ccedilekenleri
oluşturmaktadır Bu tuumlr maddeleri kullanmak ile succedil işlemek arasında bir ilişkiden soumlz etmek
muumlmkuumlnduumlr En azından bu maddeleri kullanan ccedilocukların succedil işleme riskinin daha yuumlksek
olduğunu soumlyleyebiliriz Oumlzellikle bazı ccedilocukların bu maddeleri satın almak iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık gasp ve kapkaccedil gibi succedilları işleyerek edindikleri ileri suumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
304
Goumlruumlşme yaptığımız ccedilocukların ccediloğu esrar ve diğer bazı uyuşturucu hapları
edinmenin ccedilok kolay olduğunu ve bu maddelerin satıldığı yerleri bildiklerini ve edinmek
istediklerinde kolay temin edebildiklerini belirtmişlerdir
Tablo 24 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Bağımlılık Yapan
Maddeleri Kullanan ArkadaĢlara Sahip Olup-Olmadıklarının Dağılımı
Madde Kullanılan ArkadaĢların Varlığı Sayı
Evet 30 1000
Hayır - 00
Toplam 30 1000
Ayrıca araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların arkadaşlarının da kendileri gibi
bağımlılık yapıcı maddeler (sigara bally tiner alkol vb) kullandıklarını belirtmişlerdir Bu
ccedilocukların da en ccedilok esrar bally sigara ve alkol gibi maddelerden birini veya diğerleri ile
birlikte kullandıklarını ifade etmişlerdir
Bağımlılık yapıcı madde kullanma alışkanlıkları genelde belirli bir akran grubu
iccedilerisinde oumlğrenilmektedir Aynı şekilde succedil davranışının veya succedila ilişkin kalıpların da akran
grubu iccedilerisinde oumlğrenildiği hususu kriminolojide yaygın olarak kabul edilen bir goumlruumlş haline
geldiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Konuya ilişkin yapılmış ccedilok sayıda araştırma (Oumlrneğin bkz
Elliott ve Menard 1996 Elliott ve Voss 1974 Elliot Huizing ve Menard 1989 Akers vd
1979 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002 ) succedilluların birlikte
oldukları veya arkadaş edindikleri bireylerin de oumlnemli bir oranının kendileri gibi succedillu
bireylerden oluşmuş olduğunu ortaya koymuştur Bu araştırmaların succedil davranışının genel
olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlenen bir edim olduğunu ve ccedilocukların diğer
succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular saptadıkları goumlruumllmektedir Bu
ccedilerccedilevede Elliott Huizinga ve Ageton (1985) succedillu akranların succedilluluğun en oumlnemli
nedensel faktoumlrlerinden biri olduğunu ileri suumlrmektedirler Bu sebeple sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocukların succedillu ccedilocuklarla veya akranlarla temas etme riski sokaklarda olmayan
diğer ccedilocuklara kıyasla daha yuumlksek olduğu soumlylenebilir
Tablo 25 Ccedilocukların Bağımlılık Yapıcı Maddeleri Kullanma Nedenlerinin Dağılımı
Madde Kullanma Nedenleri Sayı
Arkadaş ccedilevresi ile birlikte olma ve oumlzentimerak 4 154
Can sıkıntısını gidermek eğlenmek heyecan yaratmak iccedilin 22 846
Toplam 26 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
305
Ccedilocukların bağımlılık yapıcı madde kullanma nedenlerinin başında can sıkıntısını
giderme ve eğlenmek olduğu goumlruumllmektedir Arkadaş ccedilevresine oumlzenti duyma ve kullanılan
maddeyi merak etme gibi nedenler de ikinci sırada gelmektedir
Ccedilocukların sokakta karşılaştıkları bazı riskler bedensel veya fiziksel accedilıdan kalıcı iz
bırakmasının yanı sıra sosyal ve kişisel yaşamlarını da oumlnemli oumllccediluumlde olumsuz olarak
etkileyebilmektedir Oumlrneğin ccedilocukların sokaklarda karşılaştıkları bazı şiddet eylemleri
onların travma yaşamalarına yol accedilabilecek kadar tehlikeli boyutlara ulaşabilmektedir Aynı
şekilde ccedilocuğun maruz kaldığı bu tuumlr şiddet eylemleri onları da aynı şekilde şiddet
uygulayacak bireylere doumlnuumlştuumlrebilecektir Bu ccedilerccedilevede şiddete maruz kalmak ile şiddete
youmlnelmek arasında goumlrece bir ilişkiden soumlz etmek muumlmkuumlnduumlr
Tablo 26 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Kendilerine Cinsel Tacizde
Bulunulup Bulunulmadığının Dağılımı
Cinsel Tacize Uğrama Durumu Sayı
Evet 4 133
Hayır 26 867
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloya bakıldığında ccedilocukların oumlnemli bir oranının sokakta her hangi bir
cinsel şiddete maruz kalmadıklarını goumlruumllmektedir ( 867) Ccedilocukların sadece 133‟uuml (4
kişi) cinsel şiddet eylemi ile karşı karşıya geldiklerini itiraf etmişlerdir Bunlar da kendilerine
tacizde bulunan kişilerin sokakta boş gezen serseri ccedilocuklar olduğunu belirtmişlerdir Ayrıca
araştırma grubunda bulunan ccedilocukların yarısı sokakta ccedilalışmaya başladıktan sonra sokakta
bazı kazalara maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
5 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların tuumlmuuml herhangi bir succedil şuumlphesi ile polis
tarafından goumlzaltına alınan ccedilocuklardır Soumlz konusu ccedilocukların ccediloğu hırsızlık yankesicilik
adam yaralama ve uyuşturucu madde kullanma ve satma succedillarından haklarında işlem
yapılmıştır Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların succedillulukla ilintili veya succedila
eğilimli olmalarında dikkat ccedileken bazı oumlzellikler şu şekilde belirtilebilir Ccedilocukların
ebeveynlerinin oumlğrenim duumlzeylerinin duumlşuumlk olması (annelerinin 90‟ı okuma yazma bile
bilmiyor babalarının da 43‟uuml her hangi bir okul mezunu değil) onların oumlnemli bir oranının
goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olmaları ( 70) ailelerinin son derece yoksul olmaları
(babalarının ccediloğunun duumlşuumlk nitelikli veya guumlndelikccedili iş alanlarda ccedilalıştıkları kazanccedillarının
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
306
son derece duumlşuumlk olduğu ve goumlccedil sonrası ekonomik sorunlar yaşadıkları ccedilocukların 94‟e
yakını ailelerini ldquoccedilok fakirrdquo ve ldquofakirrdquo olarak nitelendirdikleri) evden kaccedilma sıklığının
yaygınlığı ( 60) ccedilocukların bazı guumlnlerde sokaklarda sabahladıkları ( 667) sapkın ve
sokaklara takılan akranlara sahip oldukları (arkadaşlarının ccediloğu da kendileri gibi uyuşturucu
veya bağımlılık yapıcı madde kullandıkları) oumlğrenim kurumlarından ayrılmaları veya terk
etmeleri ( 53‟uuml halihazırda bir oumlğrenim kurumuna devam etmiyor) aileye ilişkin ciddi
sorunlar yaşamaları (uumlvey ccedilocuk olma 611 90‟ı evde suumlrekli ve bazen fiziksel şiddet
goumlrduumlklerini ifade etmeleri 25‟inin babasının hayatta olmaması ccedilocukların 367‟sinin
ebeveynlerinin ayrı yaşamaları) ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda sokakla tanışmaları ve sokakta ccedilalışmaya
başlamaları ( 734‟uuml 10 yaşına varmadan sokakları mesken edindikleri) yaptıkları iş
tuumlruumlnuumln son derece niteliksiz olması ( 40‟ı ccediloumlp toplama işini yapıyor) gibi etkenler sokakta
ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukları succedillu kılan faktoumlrler olarak dikkat ccedilekmektedir Bu
bulgular araştırmamızın hipotezlerini doğrular niteliktedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Ccedilocukluk
doumlneminde deneyimlenen yaşam tarzları ve yaşanılankarşılaşılan guumlccedilluumlklermağduriyetler
succedilluluğun oumlnemli belirleyicileri olarak etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilocukluk
deneyiminin olumlu ve olumsuz bir tarzda şekillenmesinde oumlzellikle de ccedilocuğun yetiştiği aile
ortamı (şiddet sevgisizlikilgisizlik yoksulluk succedillu ve sapkın bireylerin varlığı
ebeveynlerin ccedilocuk yetiştirme konusundaki bilgisiz oluşları ccedilalışma youmlnuumlnde baskılamaları
gibi) okul deneyimi succedillu akran etkileri ailenin ekonomik geccedilim sorumluluğunu omuzlarında
hissetmeleri sokakta karşılaştıkları guumlccedilluumlkler taciz ve bazı sosyo-ekonomik dezavantajlar
dominant faktoumlrler olarak etkide bulunduğu soumlylenebilir Soumlz konusu doumlnemde ccedilocukların
sorunsuz bir aile yapısı iccedilerisinde sosyalleşmelerinin sağlanması ve oumlğrenimlerine devam
edebilme olanaklarının yaratılması gerekirken sokakların riskli alanlarında yaşam
muumlcadelesine atılmaları atılmak zorunda bırakılmaları onları succedila eğilimli kılan oumlnemli bir
etken olmaktadır Oumlzellikle de aile denetiminden kaccedilan ccedilocukların sokaktaki succedillu kuumlltuumlruumln
etkisine accedilık olma riskleri daha yuumlksektir
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından oumlzellikle ccedilalıştırılmaları konusunda zorlanmaları ve
ccedilocukların istenilen duumlzeyde parayı eve goumltuumlrememeleri durumunda psikolojik ve fiziksel
şiddet goumlrmeleri ccedilocukların ccedilok para kazanmak iccedilin zamanlarını daha ccedilok sokaklarda
geccedilirmelerine veya evden kaccedilma veya eve doumlnmeme gibi sonuccedillara yol accedilabilmektedir Bu
olumsuz tutumlar bazen de ccedilocukları hırsızlık yapmaya da itebilmektedir Sonuccedil olarak
ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik bu olumsuz tutumları ccedilocukların ebeveynlerine olan
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
285
kullanılması goumlccediluumln zorunlu bir sonucu olarak ortaya ccedilıktığı ileri suumlruumllebilir Ccedilocukların
ailelerinin goumlccedil durumlarına ilişkin veriler aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 1 Ccedilocukların Ailelerinin Goumlccedil Etmeye İlişkin Oransal Dağılımı
Goumlccedil Durumları Sayı
Başka yerden buraya goumlccedil ettik 21 700 Daha oumlnce de burada ikamet ediyorduk 9 300 Toplam 30 100
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların 70‟inin goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olduğu
goumlruumllmektedir Bu oran goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan ekonomik veya aileye ilişkin sorunların
ccedilok sayıda ccedilocuğu sokağa ittiği ve bunun da onları succedila eğilimli kıldığını goumlstermektedir Bu
oranlar goumlccedil ve succedilluluk ilişkisi konusunda bir fikir vermesi accedilısından oumlnem taşımaktadır
Burada oumlnem arz eden diğer bir bulgu da succedil işlemiş olan ccedilocukların oumlnemli bir
oranının kendi ailelerinin 1996 yılından oumlnceki yıllarda goumlccedil etmiş olduğunu belirtmiş
olmalarıdır Oumlrneğin ccedilocukların 23‟i 1992-1995 yılları arasında 62‟si de 1992 yılından
oumlnce ailelerinin goumlccedil etmiş olduklarını belirtmişlerdir Bu ccedilocuklardan sadece 3‟uuml ( 143‟uuml)
1997ndash2000 yılları arasında goumlccedil ettiklerini dile getirmişlerdir Bu verilere genel olarak
bakıldığında bu ccedilocukların ebeveynlerinin goumlccedil etme yıllarının daha ccedilok 1990 ile 1996 yılları
arasında gerccedilekleştiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu yıllar aynı zamanda uumllkemizde goumlccediluumln
kitlesel olarak gerccedilekleştirildiği yıllara karşılık gelmektedir
Bu goumlccedillerin oumlnemli bir oranı Diyarbakır ili dışından (Muş Bingoumll Mardin Siirt)
gerccedilekleşmiştir ( 571) Bunu Diyarbakır‟ın ilccedileleri ( 381) ve koumlylerine ( 48) ilişkin
oranlar izlemektedir Goumlccedil etme nedenlerine ilişkin oranlar da şu şekilde saptanmıştır
Tablo 2 Ccedilocukların Ailelerinin Diyarbakırrsquoa Goumlccedil Etme Nedenlerinin Dağılımı
Goumlccedil Etme Nedenleri Sayı
İş bulabilmek iccedilin 4 1905
Eğitim iccedilin 1 476
Teroumlr ve guumlvenlik olayları 4 1905
Akrabam ve yakın ccedilevrem olduğu iccedilin 1 476
Yoksulluk 9 4286
Diğer 3 1429
Toplam 21 10000
Ccedilocuklar ebeveynlerinin goumlccedil nedenlerine ilişkin olarak en ccedilok ekonomik sorunları
gerekccedile goumlstermişlerdir Oumlrneğin ccedilocukların kendi ailelerinin 428‟i ldquoyoksullukrdquo ve
19‟u da ldquoiş bulabilmekrdquo gibi nedenlerle yerleşim yerlerini değiştirdiklerini belirtmişlerdir Bu
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
286
iki seccedileneğin toplamı yaklaşık olarak 62‟yi bulmaktadır ldquoTeroumlr ve guumlvenlik olaylarırdquo
nedeniyle goumlccedil etmiş olduklarını belirtenlerin oranı ise sadece 19 ile sınırlı kalmıştır
Ccedilocukların 142‟si de aile iccedili tartışma boşanma deprem korkusu gibi diğer nedenlerden
dolayı goumlccedil ettiklerini ifade etmiştir
Ancak araştırmanın konuya ilişkin saptadığı diğer oumlnemli bir bulgu ise goumlccedil etmiş
olanların goumlccedil ettikleri Diyarbakır kentinde ekonomik sorunlarının devam etmiş olmasıdır
Başka bir deyişle ccedilocukların anlatımlarına dayanarak goumlccedil edilen yeni yerleşim yerlerinde
ekonomik sorunların ccediloumlzuumllmesi yerine giderek daha da koumltuumlleştiğinin saptanmış olmasıdır
Ccediluumlnkuuml ccedilocukların 81‟i ailelerinin kente goumlccedil etmekle birlikte ekonomik sorunları yaşamaya
devam ettiklerini dile getirmişlerdir Sadece 143‟uuml herhangi bir sorunları olmadığını
belirtmişlerdir
Goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan ccedilok sayıda olumsuz etkenin (işsizlik yoksulluk dışlanma
aile ccediloumlzuumllmesi goumlccedil edilen yerlerde ortaya ccedilıkan ccediloumlkuumlntuuml alanları enformel denetimin
zayıflaması kentin succedilluluk accedilısından cazip ve elverişli koşullar iccedilermesi ccedilocukların
sokaklarda ccedilalışmak zorunda kalmaları gibi) ccedilocukların succedila youmlnelmelerinde katkısı olduğunu
tahmin etmek muumlmkuumlnduumlr
42 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-EKONOMĠK OumlZELLĠKLERĠ
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların duumlşuumlk ekonomik bir duumlzeye sahip ailelerin
ccedilocukları olduklarını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Zaten soumlz konusu ccedilocukların oumlnemli bir oranı
ailenin ekonomik durumu ve aile iccedilindeki sorunlardan dolayı sokakları mesken edinmek
zorunda kalmışlardır Aile iccedilinde yaşanan sorunların bazılarının da ekonomik kaynaklı olduğu
bir gerccedilektir
421 Ccedilocuklarının Ailelerinin Ekonomik Durumlarına ĠliĢkin Bulgular
Araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların kalabalık bir aile yapısına sahip oldukları
soumlylenebilir Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 67‟si) 4 ve daha fazla kardeşe sahiptir
Ccedilocuklara babalarının uumlcret getirici bir işte ccedilalışıp ccedilalışmadıkları konusunda
youmlneltilen bir soruya 766‟sının ldquobabalarının ccedilalıştıklarırdquo şeklinde yanıtlamışlardır Geriye
kalan 234‟uuml ise ldquoccedilalışmadıklarınırdquo yani ldquoişsizrdquo olduklarını belirtmişlerdir Ancak belirtilen
işlerinin ağırlıklı olarak duumlşuumlk nitelikteki iş tuumlrleri olduğu goumlruumllmektedir Bu ccedilerccedilevede
ccedilocukların babalarının iş tuumlruuml olarak en ccedilok guumlndelikccediliseyyar satıcı seccedileneğini
belirtmişlerdir ( 391) Bunu esnaf ( 217) oumlzel sektoumlr işccedilisi ( 13) kamu işccedilisi ( 869)
ve memur ( 869) iş tuumlrlerine ilişkin oranlar izlemektedir Aynı şekilde ccedilocukların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
287
annelerinin de uumlcret getirici işlerde ccedilalıştıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran da son derece kuumlccediluumlk
duumlzeydedir Ccedilocukların annelerinin 167‟sinin uumlcret getirici bir işte ccedilalıştığını 833‟uuml de
ccedilalışmadığını belirtmiştir
Araştırmanın yapıldığı doumlnemde ccedilocukların 80‟i ailelerinin aylık gelirlerinin 700
TL‟den daha aşağı olduğunu belirtmişlerdir Bunların yaklaşık olarak yarıya yakını 500
TL‟den aşağı bir gelire sahip ailelere mensup ccedilocuklar olduğu saptanmıştır Succedil işleyen
sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan bazı ccedilocukların ailelerini ekonomik kategorilerinden
hangisine yerleştirdiklerini oumlğrenme ccedilerccedilevesinde sorulan bir soruya verilen yanıtlara ilişkin
gerccedilekleşen dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 3 Ccedilocukların Ailelerini Ekonomik Accedilıdan Hangi Duumlzeyde Goumlrduumlklerinin Dağılımı
Ailelerini Hangi Kategoride Goumlrduumlkleri Sayı
Fakir 21 700
Ccedilok fakir 7 233
Orta gelirli 2 67
Toplam 30 1000
Bu tabloda ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ( 933‟uuml) ailelerini ldquofakirrdquo kategorisine
yerleştirdikleri goumlruumllmektedir Kendi konumlarını ldquoorta gelirlirdquo olarak belirten sadece 2 ccedilocuk
bulunmaktadır Ccedilocuklarla goumlruumlşme esnasında ccedilocukların oumlnemli bir oranı sokakta olmanın
veya sokakta ccedilalışmanın temel nedenini ekonomik sorunlarla ilinti olduğunu belirtmişlerdir
Onlar sokakta uumlcret getirici işlerde ccedilalışmakla ailenin geccedilimine katkıda bulunduklarını ifade
etmişlerdir Sokakta yaşayan bazı ccedilocuklar da ailenin ekonomik duumlzeyinden kaynaklı
sorunların yanı sıra aile iccedili sorunlardan veya ebeveynsel denetim yoksunluğundan sokağı
mesken edinmek durumunda kaldıklarını ileri suumlrmuumlşlerdir
Bazı aileler de birden ccedilok ccedilocuk ccedilalışmak durumunda kalabilmektedir Ccedilocukların
633‟uuml ccedilalışan kardeşinin olmadığını belirtirken yaklaşık olarak 37‟si de ccedilalışan kardeşinin
olduğunu ifade etmişlerdir Ccedilalışan kardeşinin olduğunu belirtenlerden 8‟i 1 kardeşinin 3‟uuml
de 2 kardeşinin kendileri gibi aile buumltccedilesine katkıda bulunmak iccedilin ccedilalıştıklarını
belirtmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
288
43 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-KUumlLTUumlREL OumlZELLĠKLERĠ
431 Ccedilocukların Okul ve Oumlğrenim Durumlarına ĠliĢkin Bulgular
Burada ccedilocukların okul veya oumlğrenim yaşamlarına ilişkin değişkenler ele alınacaktır
Ccediluumlnkuuml okul ccedilağında olan ccedilocuklar accedilısından okul yaşamlarının oumlncelikli bir konumda olması
gerekirken onların sokakta yaşam muumlcadelesine girişmeleri ve bu girişimlerinin onların
oumlğrenim suumlreccedillerini nasıl etkilediği hususunun bilinmesi oumlnem arz etmektedir
Ccedilocuklarının oumlğrenim duumlzeylerine ilişkin veriler soumlz konusu ccedilocukların 30‟unun
ilkoumlğretimim 1 kademesinden mezunu olduklarını 10‟unun ilkoumlğretimi terk ettiklerini
23‟uumlnuumln ilkoumlğretim mezunu 233‟uumlnuumln de ilkoumlğretime devam eden ccedilocuklar olduğunu
ortaya koymaktadır Okur yazar olmayan ccedilocuk oranı 67 ve aynı şekilde ldquookur yazar
ancak herhangi bir okul mezunu olmayanlarınrdquo oranı da 67 olarak elde edilmiştir
Araştırma grubundaki ccedilocukların babalarının oumlğrenim duumlzeylerinin ise duumlşuumlk olduğu
goumlzlemlenmiştir Succedillu ccedilocukların babalarının 267‟sinin ldquookur yazar olmadığırdquo
167‟sinin ldquoher hangi bir okul mezunu olmadığırdquo 333‟uumlnuumln de ldquoilkokul (ilkoumlğretimin 1
kademesi) mezunu olduğurdquo ve sadece 10‟unun ise ldquolise mezunu olduğurdquo goumlruumllmuumlştuumlr
Annelerinin oumlğrenim duumlzeylerine bakıldığında ise 90‟ının okur yazar bile olmadığı sadece
67‟sinin ilkokul mezunu ve 33‟uumlnuumln de ilkokulu terk ettikleri verisi elde edilmiştir
Ccedilocukların oumlğrenim durumlarına ilişkin diğer veriler de aşağıda belirtilmiştir
Tablo 4 Ccedilocukların Şu Anda Okula Devam Edip-Etmediklerinin Dağılımı
Okula Devam Etme Durumu Sayı
Evet devam ediyorum 14 467 Hayır devam etmiyorum 16 533 Toplam 30 1000
Tabloya bakıldığında ccedilocukların yarısından biraz fazlasının okula devam etmedikleri
goumlruumllmektedir Bu ccedilocukların oumlnemli bir oranının okula devam etmemiş olmaları ailelerinin
ccedilocuklarının oumlğrenimi konusunda gerekli hassasiyetleri goumlstermedikleri veya ccedilocukların bu
konuda ailelerini kendileri iccedilin bağlayıcı olarak goumlrmedikleri şeklinde yorumlanabilir
Ccedilocukların okul mekacircnları yerine sokakları tercih etmeleri onların sosyalleşme suumlreccedilleri
accedilısından sorunlar yaratacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Oumlzellikle okul ortamları bireylerin
kuumlltuumlrlenme ve gelecek beklentisi oluşturma accedilısından son derece oumlnem arz eden kurumlardır
Aynı şekilde okul bireyin denetim altında tutulması ve yasal tutumlar geliştirmeleri accedilısından
da oumlnem arz etmektedir Dolayısıyla ccedilocukların sokak mekacircnlarını tercih etmeleri onların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
289
denetim olanaklarından kaccediltıkları okul uumlzerinden mesleksel anlamda gerccedilekleştirilecek
gelecek beklentisine sahip olmadıkları ve sokaktaki sosyalleşme ajanlarını tercih ettikleri
anlamına gelmektedir Bu tercihler succedillu yaşam tarzlarını uumlretecek bir potansiyel
taşımaktadır
Okula devam eden 14 oumlğrencinin de en ccedilok ilkoumlğretim 5 sınıf ile orta oumlğretim 2
sınıfta yoğunlaşmış oldukları goumlruumllmektedir Oumlğrencilerin 429‟u ortaoumlğretim 1 sınıf
214‟uuml ilkoumlğretim 6 sınıf 143‟uuml ilkoumlğretim 5 sınıf ve geriye kalan diğerleri de ilkoumlğretim
7 ve 8 sınıfa devam ettikleri belirlenmiştir
Oumlğrenimlerini devam ettirmeyen ccedilocukların okula devam etmemelerinin gerekccedilelerine
bakıldığında ise en ccedilok aile ve kendilerinin bu konudaki ilgisizlikleri oumlne ccedilıkmaktadır
Konuya ilişkin bulgular aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 5 Ccedilocukların Eğitimlerini Devam Ettirememe Nedenlerinin Dağılımı
Okula devam Edememe Nedenleri Sayı
Ekonomik zorluklar 2 125
Ailenin ilgisizliği 5 313
Benim ilgisizliğim 5 313
Diğer 4 250
Toplam 16 1000
Burada ccedilocukların eğitimlerini devam ettirmeme nedenleri olarak en ccedilok ailelerini ve
kendilerini sorumlu goumlrmektedirler Bir anlamda ailelerinin ilgisizliklerini ve okula devam
etme konusundaki isteksizliklerini dile getirmişlerdir Araştırma grubunda bulunan ccedilocuklar
iccedilerisinde 4 ccedilocuğun hiccedil okula gitmemiş olması ailelerin bu konudaki ilgisizliklerini daha
belirgin olarak ortaya koymaktadır
Hiccedil kuşkusuz sorun ccedilocukların sadece okula goumlnderilmeleri ile giderilebilecek bir
sorun değildir Ccediluumlnkuuml okula giden oumlğrencilerin sıklıkla okuldan kaccedilıp sokaklara takıldıkları ve
oumlğrenimlerine gereken oumlnemi vermedikleri de bu araştırmada saptanan bulgular iccedilerisinde yer
almaktadır Sadece 7 oumlğrenci ( 233) okuldan hiccedil kaccedilmadıklarını belirtmiştir 4 oumlğrencinin
( 133) de hiccedil okula gitmediği duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde geriye kalan 19 oumlğrencinin ( 634) zaman
zaman okul ortamlarını terk ettikleri anlaşılmaktadır Okuldan kaccedilan oumlğrenciler okuldan
kaccedilma nedenleri olarak da en ccedilok ldquoarkadaş grubunun telkinlerinirdquo ( 684) ve ldquookumayı
sıkıcı bulmardquo ( 211) gibi gerekccedileleri oumlne suumlrmuumlşlerdir İki oumlğrenci de bu konuda ilgi
duymadıklarına ve oumlğretmenleriyle yaşadıkları sorunlara ( 106) dikkat ccedilekmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
290
Ancak oumlğrencilerin okul ile ilgili olumlu değerlendirmeler yaptıkları da saptanmıştır
Ccediloğu oumlğrenci okul ortamını daha guumlvenli daha sağlıklı ve verimli geccedilirilebilecekleri yerler
olarak resmetmişlerdir Oumlzellikle okulun iyi bir yaşam olanağını elde etme ve sportif
faaliyetlerin daha guumlvenli olarak yerine getirildiği yerler olarak değerlendirildiği dikkat
ccedilekmiştir
Okula devam etmiş olan oumlğrencilerin kendi beyanları esas alınarak okul başarılarının
genelde ldquoortardquo ( 385) ve ldquoiyirdquo( 308) kategorisinde gerccedilekleştiği goumlruumllmuumlştuumlr Geriye
kalan oumlğrencilerin sınıf geccedilme derecelerini 154‟uuml ldquogeccedilerrdquo 77‟si ldquoiyirdquo olarak
belirtmiştir İki oumlğrenci de ( 77) oumlğretmen - okul kararı ile sınıfı geccediltiğini dile getirmiştir
Ancak burada belirtilmesi gereken oumlnemli bir husus ccedilocukların ccediloğunun sokaklarda
ccedilalışmaya başladıktan sonra okul başarılarının bundan olumsuz olarak etkilenmiş olduğunu
belirtmiş olmalarıdır Buna ilişkin tablo aşağıdadır
Tablo 6 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Okul BaĢarılarının
Olumsuz Etkilenip Etkilenmediğine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Okul BaĢarısının Olumsuz
Etkilenme Durumu
Sayı
Evet 20 769
Hayır 6 231
Toplam 26 1000
Ccedilocukların 769‟unun sokakta ccedilalışmalarının onlarının oumlğrenim başarılarını
olumsuz olarak etkilediğini belirtmiş olmaları oumlnemlidir Sadece 231‟i ders başarılarının
maddi kazanccedil sağlamaya youmlnelik ccedilabalarından olumsuz olarak etkilenmediğini belirtmiştir
Sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan ccediloğu okula devam ettikleri doumlnemlerde bir yandan
eğitimlerini devam ettirirlerken oumlte yandan da ailelerinin iccedilinde bulundukları yoksulluğu
aşmak veya aile geccedilimine katkıda bulunmak veya en azından okul masrafları ve harccedillılıkları
konusunda ailelerine yuumlk olmamak iccedilin sokaklarda ccedilalıştıkları goumlzlenmiştir Bu durum
ccedilocuklarının eğitim durumlarının olumsuz etkilenmesine ve ileride okuldan ayrılmaya yol
accedilabileceğini akla getirmektedir
43 2 AraĢtırma Grubunun Aile Yapısına ĠliĢkin Bulgular
Succedil değişkenleri iccedilerisinde succedilla ilintili olan faktoumlrlerin başında aile ve aileye ilişkin
unsurlar gelmektedir Sampson ve Laub (1993) succedil davranışının oumlnemli oumllccediluumlde bireylerin
ebeveynlere olan bağlılıklarının zayıflaması ve ebeveynsel denetim ve disiplinin
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
291
istikrarsızlaşmasıyla meydana geldiğini ileri suumlrmektedirler Onlar succedillu davranışlarla ilintili
ailesel etkenleri şu şekilde belirtmektedirler 1Ebeveynsel disipline ilişkin sorunlar (duumlzensiz
tehdit edici ve cezalandırıcısert olması gibi) 2 Ebeveynsel denetimin duumlşuumlk olması 3
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından dışlanmaları 4 Ccedilocukların ebeveynleri ile olan duygusal
bağlılıklarının zayıf olması Farrington (1995) da gerek ccedilocuk succedilluluğunun başlangıcına ve
gerekse yetişkin succedilluluğuna ilişkin olarak oumlzellikle ebeveynsel denetimin zayıflığına ve
ccedilocuk yetiştirme pratiklerine dikkat ccedilekmektedir Loeber ve Stouthamer-Loeber (1986)
yaptıkları kapsamlı ccedilalışmalarında ebeveynsel denetim ve goumlzetlemenin yetersizliği ve
zayıflığının değişkendengesiz veya acımasızsert ebeveynsel disiplinin ebeveynsel
uyumsuzluğun ccedilocukların ebeveynleri tarafından kabul goumlrmemelerinin ve ebeveynlerin
ccedilocuklarına yeterli duumlzeyde ilgi goumlstermemelerinin succedilluluğun oumlnde gelen aileye ilişkin
unsurları olduğunu ortaya koymuşlardır (bkz Farrington 1997387)
Succedillulukla ilintili olarak aileye ilişkin ccedilok sayıda değişken soumlz konusudur Succedillulukla
yakından ilintili olarak goumlruumllen aileye ilişkin faktoumlrlerden bazıları şu şekilde belirtilebilir 1
Aile bireylerinden succedil işleyenlerin olması 2 Ebeveynlerin uyuşturucu ve alkol vb
bağımlılıklarının olması 3 Aile parccedilalanması 4 Aile iccedili fiziksel şiddetin veya aile iccedili
ccedilatışmasının varlığı 5 Ebeveynlerin ccedilocuklarına karşı ilgisizlikleri 6 Ebeveynlerin aile
iccedilindeki sorunlu otorite yapıları denetim ve disiplin uygulamaları 7 Ccedilocukların yetersiz ve
yanlış sosyalleşmeleri 8 Aile bireyleri veya ebeveynler arasındaki geccedilimsizlikler 9Ailenin
iccedilinde bulunduğu olumsuz ekonomik koşullar veya geccedilim guumlccedilluumlğuuml ccedilekme10 Adoumllesanların
ebeveynlerine olan bağlılık duumlzeylerinin zayıflığı (Kızmaz 2006 108) Sokak ccedilocukları ve
sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan succedil işleyenlerin aile yapılarına ilişkin elde edilen veriler son
derece dikkat ccedilekicidir
Tablo 7 Ccedilocukların Ebeveynlerinin Hayatta Olup Olmadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Hayatta Olma Durumu Sayı
Hem annem hem de babam hayatta 23 767
Sadece annem hayatta 7 233
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan succedillu ccedilocukların yaklaşık olarak frac34 bdquouumlnuumln hem annelerinin hem de
babalarının hayatta olduğu anlaşılmaktadır Succedillu ccedilocukların 23‟uumlnuumln de babalarının
hayatta olmadığı goumlruumllmektedir Babalarının oumllmuumlş olduğunu belirten ccedilocuklara ilişkin
gerccedilekleşen oranın ccedilok kuumlccediluumlmsenecek duumlzeyde olmadığı ve aynı şekilde oumlzellikle baba
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
292
denetiminden yoksun olan ccedilocukların succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ebeveynleri ile kaldıkları
( 70) saptanmıştır Aynı şekilde 23‟uuml sadece anneleriyle kaldıklarını 67‟si (2 ccedilocuk)
de akrabalarında kaldıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların sağlıklı bir sosyalleşme suumlrecini yaşamalarında oumlnemli olan bir husus da
ebeveynlerin birlikte oluşudur Oumlzellikle boşanmış veya anne veya babanın evi terk ettiği aile
biccediliminde ccedilocukların sosyalleşmelerinin problemli olabileceği ihtimal dacirchilindedir Anne
veya babanın evi terk etmesi ccedilocuklarda da evi terk etmeye ilişkin bir eğilimin ortaya
ccedilıkmasını tetikleyebilmektedir Burada ccedilocuk babanın evi terk etmiş olması veya oumllmuumlş
olması nedeniyle geccedilim guumlccedilluumlğuumlne ilişkin ekonomik sorunlarını aşabilmek iccedilin sokağa
youmlnelebildiği gibi aynı şekilde ebeveynsel denetimin zayıflaması nedeniyle de sokağı mesken
tutma veya evi terk etme youmlnuumlnde bir tutum geliştirebileceği soumlylenebilir Sokağı mesken
edinen ve oumlzellikle de ebeveynsel veya ailesel destekten denetimden yoksun olan ccedilocukların
succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini tahmin etmek guumlccedil değildir Ccedilocuklara
ebeveynlerinin birliktelik veya aynı evi paylaşma durumlarını saptama ccedilerccedilevesinde bir soru
youmlneltilmiştir Verilen yanıtlar ve buna ilişkin dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 8 Ebeveynlerin Beraber YaĢayıp-YaĢamadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Birlikteliği Sayı
Evet 19 633
Hayır 11 367
Toplam 30 1000
Ccedilocukların 63‟uuml ebeveynlerinin birlikte yaşadıklarını ve 367‟sinin de ayrı
yaşadıklarını belirtmişlerdir Anne ve babalarının ayrı yaşadıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran
dikkat ccedilekicidir Ebeveynlerin ayrı yaşamalarının oumlnde gelen iki temel nedeni babanın evi
terk etmesi ( 636 7 kişi) ve boşanmadır ( 273 3 kişi) Bu iki gelişme ccedilocuğu aile
denetiminden ve korumasından yoksun bırakmaktadır Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir zaman
dilimini sokaklarda geccedilirdikleri ve dolayısıyla sokakların riskli alanları ile temas etme
olanağının her zaman olanaklı olduğu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde ve aynı şekilde baba otoritesinin
yokluğu da buna eklendiğinde ccedilocuğun succedila bulaşma veya sokaklarda sapma davranış
sergileme ihtimalinin daha yuumlksek olabileceği bir gerccedilektir
Ccedilocukların aileye ilişkin yaşadıkları diğer olumsuz bir husus da aile iccedilinde karşı
karşıya geldikleri şiddet olgusudur Evde şiddet pratiklerine maruz kalan ccedilocukların eve karşı
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
293
bir hoşnutsuzluk ve soğukluk hissedecekleri bilinen bir gerccedilektir Bu durumun da ccedilocukların
evden kaccedilmalarına geceleri sokakta geccedilirmelerine veya sokakta yaşamaya youmlnelmelerine
neden olduğunu tahmin etmek guumlccedil değildir Ev ve aile bağlılığının zayıflamasının veya sapkın
akran bağlılığının yol accediltığı sokaklara takılma ve sokakları mesken edinme gerccedileği succedillulukla
ilintili risk faktoumlrlerini teşkil etmektedir Bu ccedilerccedilevede burada ccedilocukların evde maruz
kaldıkları şiddet olgusu ve ccedilocukların evden kaccedilma sıklıkları irdelenmeye ccedilalışılacaktır
Tablo 9 Ccedilocukların Aile Ġccedili Fiziksel ġiddete (dayak) Maruz Kalıp Kalmadıklarına
ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Sayı
Ailede suumlrekli dayak yerim 1 33
Ailede bazen dayak yerim 26 867
Ailede hiccedil dayak yemem 3 100
Toplam 30 1000
Burada aile iccedili şiddetten kast edilen ccedilocuğun ldquodayakrdquo yemesidir Ailede dayak ile ilgi
olarak tabloda yer alan uumlccedil seccedilenek iccedilerisinde kendilerine uygun seccedileneğin işaretlenmesinin
istendiği soruda ccedilocukların 86‟sinin ldquoailede bazen dayak yiyorumrdquo seccedileneğini
işaretledikleri goumlruumllmuumlştuumlr Suumlrekli dayak yediğini belirten sadece 1 succedillu vardır Ancak hiccedil
dayak yemediğini belirtenlerin oranı sadece 10 (uumlccedil kişi) ile sınırlı kalmıştır Bu bulgular
ccedilocukların ailede ldquosuumlreklirdquo olmasa da ldquoara sırardquo dayak gibi şiddet eylemlerine maruz
kaldıklarını goumlstermektedir Aynı şekilde bu saptama ccedilocukların aile iccedilerisinde bazı sorunlar
yaşadıklarını da goumlstermektedir Bu oranlar ccedilocukların eve karşı soğukluk hissetmelerini ve
zaman zaman eve uğramamalarını da accedilıklar niteliktedir Burada belirtilmesi gereken başka
bir husus da ccedilocuklardan hiccedil birinin aile iccedili cinsel şiddete maruz kalmadıklarını belirtmiş
olmalarıdır
Okumuş (2004 32) Diyarbakır ilinde 418 sokak ccedilocuğu uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada
ccedilocukların 38‟inin (159 ccedilocuk) aile iccedilinde ve 517‟sinin de (216) sokakta veya aile dışı
ortamda şiddet goumlrduumlğuuml youmlnuumlnde bulgular elde ettiğini belirtmektedir Bu oranlar
Diyarbakır‟da ccedilocuklara youmlnelik olarak gerccedilekleşen şiddet olgusunun yaygınlığı konusunda
bir fikir vermesi accedilısından oumlnem arz etmektedir
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmaları onları ebeveynlerine karşı bağlılık sevgi
ve ilgi duyma duumlzeylerini zayıflatarak onları succedillu mekacircn ve akranlarına itebilmektedir Evi
kendileri iccedilin problem alanı olarak duumlşuumlnmeye başlayan ccedilocuklar ev ve aileye karşı giderek
soğumaya başladıkları ve dolayısıyla eve gitmemeyi alışkanlık edinmeye başladıkları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
294
soumlylenebilir Bu durum da onları daha kriminal suumlreccedillere itebilmektedir Ccedilaykoumlyluuml vd (2006
63-64) ccedilocukların şiddet goumlrmelerinin yarattığı olumsuzlukları sosyal uyum azlığı
antisosyal ve succedil davranışı sergileme okul devamsızlığı ve okul başarısında duumlşuumlkluumlk riskli
davranışlara eğilim alkol ve madde kullanma duumlşuumlk benlik gelişimi yeme bozuklukları
depresyon ve intihara eğilimlik şeklinde belirtmektedirler
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmalarının yarattığı sorunların yanı sıra aile iccedilinde
şiddete tanıklık etmenin de onların sosyal yaşamları ve succedilluluk durumları uumlzerinde etkili
olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı tarafından
gerccedilekleştirilen bir ccedilalışmada uumllkemizde ailelerin uumlccedilte birinde aile iccedilinde fiziksel şiddetin
varlığı saptanmıştır Soumlz konusu araştırmada şiddet uygulanan hanelerin doumlrtte uumlccediluumlnde
ccedilocukların şiddete tanık oldukları bulgusu elde edilmiştir Şiddete tanıklık eden bu ccedilocukların
şiddet sonrası korku anne-babayı sevmeme iccediline kapanma saldırganlık şeklinde tepki
verdikleri goumlzlenmiştir Aile iccedili şiddet duumlzeyinin artmasında sosyo-ekonomik duumlzeyinin
duumlşuumlkluumlğuuml kadının işinin olmaması alkol bağımlılığı hanedeki birey sayısının fazla olması
ve eşlerin toplam oumlğrenim duumlzeyinin duumlşuumlkluumlğuuml gibi faktoumlrler etkili olmaktadır (bkz İccedilli ve
Arıkan 2007 40)
Tablo 10 Aile Ġccedilerisinde ġiddette Maruz Kaldıklarını Belirten Ccedilocukların ġiddette
Maruz Kalma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Nedenleri Sayı
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin 6 222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takıldığım iccedilin 3 111
Koumltuuml alışkanlık yapıcı maddeler kullandığım iccedilin 2 74
İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin 2 74
Sinirlilik ve alkol gibi babamdan kaynaklanan nedenlerden dolayı 2 74
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım iccedilin
2
74
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim
iccedilin
6
222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma Koumltuuml alışkanlık
yapıcı maddeler kullandığım iccedilin
2
74
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma İstenilen duumlzeyde
eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Toplam 27 1000
Yukarıdaki tablodan hareketle ccedilocukların en ccedilok dayağa maruz kalma gerekccedileleri
genel olarak uumlccedil başlık altında ele alınabilir Ccedilalışmak istememe istenilen miktarda eve para
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
295
goumltuumlrememe ve bazı sapkınsuccedil eylemlerini gerccedilekleştirme (hırsızlık gasp ve bağımlılık
yapıcı bazı maddeleri kullanma) veya succedillusapkın bireylerle birlikte olma Ccedilocukların
belirtilen fiziksel şiddete maruz kalma gerekccedileleri iccedilerisinde en yuumlksek oranın ccedilalışmak
istememe ve istenilen duumlzeyde paranın eve goumltuumlruumllememesi gibi seccedileneklerde yoğunlaştığı
goumlruumllmektedir ( 52) Ccedilocukların ebeveynleri tarafından ccedilalışmaya zorlanmaları belirli
miktarda para getirmeleri konusunda baskı altında tutulmaları ve şiddete maruz kalmaları
onların ebeveynlerine olan bağlılıklarını zayıflatmakta ve evden kaccedilmalarına yol
accedilabilmektedir Bazı ccedilocuklar da ebeveynlerinin arzuladığı parayı kazanmak iccedilin daha geccedil
vakitlere kadar ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar ve bu da onları sokağın risklerine daha accedilık
hale getirebilmektedir Ccediluumlnkuuml ccedilocuğun sokakları kullanma suumlresi arttıkccedila succedila eğilimli olma
ve sokağın riskleri ile yuumlzleşebilme riski de artabilmektedir Bu sebeple ebeveynlerin
ccedilocuklarını gerek ccedilalışmaya zorlamaları gerekse getirilecek para miktarını kotalandırılmaları
ccedilocuğun ebeveynlerine karşı duydukları sevgi ve bağlılığı azaltmaya yol accedilacaktır Bu da soumlz
konusu ccedilocukların sokaklardaki serseri ve sapkın bireylerle aynı mekacircnı daha fazla
kullanmaya geceyi sokakta geccedilirmeye ve dolayısıyla daha ccedilok succedila eğilimli hale gelmelerine
neden olacaktır Bu suumlreccedilten sonra da ebeveynlerin ccedilocuklarını sapkın bireylerle birlikte
olmalarını ve succedil eylemini gerccedilekleştirmelerini engelleme konusunda sergileyecekleri şiddet
davranışlarının da caydırıcılık duumlzeyi duumlşuumlk duumlzeyde kalacaktır Yukarıdaki tablodan da
anlaşılabileceği gibi bazı ebeveynler ccedilocuklarını succedillu bireylerle birlikte olmalarını ve
sapkınsuccedil eylemleri gerccedilekleştirmelerini engellemenin bir yolu olarak şiddet
uygulamaktadırlar Ancak ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik olarak sert acımasız tutum
takınmaları veya fiziksel şiddet uygulamaları ccedilocukların sapkın tutumları terk etmelerinin
aksine onların succedil duumlnyası ile daha guumlccedilluuml bağlar inşa etmelerine yol accedilabilmektedir Ancak
bazı ailelerin de samimi olarak ccedilocuklarının succedila bulaşmalarını arzulamadıkları ve bu sebeple
ccedilocuklarına goumlzdağı vermek iccedilin şiddet uyguladıkları soumlylenebilir
Tablo 11 Ccedilocukların Evden Kaccedilıp-Kaccedilmadıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Durumları Sayı
Evet 18 600
Hayır 12 400
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların evden kaccedilma sıklığı goumlruumllmektedir Araştırma
grubunda yer alan ccedilocukların yarısından fazlasının ( 60) zaman zaman ev ortamlarını terk
etmeleri onların succedilluluk eğilimlerini arttıran bir neden olmaktadır Evden kaccedilan ccedilocukların
kaccedilma sıklıklarına ilişkin oranlar da şu şekildedir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
296
Tablo 12 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Sıklıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Sıklıkları Sayı
1-2 defa 6 334
3-4 defa 4 222
5-6 defa 1 55
7 ve daha fazla 7 389
Toplam 18 1000
Evden kaccedilan ccedilocuklar iccedilerisinde 7 ve daha fazla sayıda kaccedilanlara ilişkin gerccedilekleşen
oran en yuumlksektir Bunu 1-2 defa ve 3 defa kaccedilanlara ilişkin dağılım izlemektedir Ccedilocukların
evden kaccedilmaları ebeveynlerin izinlerinin ve rızalarının dışında geceyi dışarıda geccedilirilebilecek
şekilde evden uzaklaşmaları anlamına gelmektedir Bu uzaklaşma aynı yerleşim boumllgesi ve ili
iccedilerisinde olabileceği gibi başka illere gitme şeklinde de gerccedilekleşebilmektedir Ccedilocuğun
geceyi sokakta veya başka illerde geccedilirmesi onu ccedilok sayıda sapma ve succedil eylemine karşı accedilık
hale getirebilmektedir Bazı ccedilocukların ebeveyn ve yakın akraba denetiminin hissedilmediği
ortamlarda karınlarını duyurmak ve başka yerleşim yerlerine gidebilmek iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık ve gasp gibi succedillar işleyerek gerccedilekleştirdikleri soumlylenebilir Aynı şekilde bu
ccedilocuklar sapkın tutumlar geliştirdikleri gibi sapkın eylemlere de maruz kalabilmektedirler
Tablo 13 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Nedenlerinin Dağılımı
Evden Kaccedilma Nedenleri Sayı
Evde dayağın olması 3 167
Arkadaşların teşviki 4 222
Uumlvey ccedilocuk olma 11 611
Toplam 18 1000
Ccedilocukları succedila eğilimli kılan faktoumlrler iccedilerisinde son derece oumlnem arz eden evden
kaccedilma olaylarının ortaya ccedilıkmasında etkili olan nedenlere bakıldığında en ccedilok ldquouumlvey evlat
olmardquo faktoumlruumlnuumln oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir ( 611) Bu son derece dikkat ccedilekici bir
bulgudur Uumlvey evlat olma evden kaccedilmanın bir gerekccedilesi olarak goumlruumllmektedir Uumlvey ccedilocuk
olmak evden kaccedilışı haklılaştıran bir aile ortamının varlığına goumlnderme yapmaktadır Ayrıca
uumlvey ccedilocuğun yeni ebeveyni iccedilselleştirmesi ve ona alışması son derece guumlccediltuumlr Bu durum
ebeveyn bağlılığının daha az olacağı veya ebeveynlerin uumlvey ccedilocuk uumlzerindeki denetiminin
daha az gerccedilekleşeceği şeklinde de yorumlanabilir Bundan ayrı olarak uumlvey ccedilocukların
olduğu aile ortamlarının ccedilocuk accedilısından huzur verici nitelikten uzak olabileceği veya uumlvey
baba veya anne tarafından daha fazla şiddete maruz kalabileceği de ihtimal dacirchilindedir
Evden kaccedilma nedenleri arasında diğer oumlnemli sebepler sırasıyla ldquoarkadaşların teşvikirdquo ( 22
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
297
2) ve ldquoevde dayağın olmasırdquo ( 167) goumlsterilmektedir Arkadaş veya akran etkisi bireylerin
uyumcu veya sapkın tutum geliştirmeleri uumlzerinde son derece oumlnemlidir Succedil literatuumlruumlnde
sapkın veya succedillu akran etkisinin succedilluluğun temel bir goumlstergesi olduğu konusunda yaygın
bir kanının olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilok sayıda araştırma (oumlrneğin bkz Elliott ve
Menard 1996 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002) succedil
davranışının genel olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlendiği ve aynı şekilde
succedilluların diğer succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular ortaya
koymuştur Bireyi evden kaccedilıran ve onu sokaklara youmlnelten faktoumlrlerden birinin de ldquo aile iccedili
şiddetrdquo (dayak) olması araştırma accedilısından beklenen bir husustur Evdeki şiddetin varlığı
ccedilocuğu ev dışı yeni mekacircn arayışına itmektedir Yeni mekacircn arayışı da bireylerin sapkın
akranlarla temas etme olanağını arttırmakta ve bu da onları daha ccedilok succedila eğilimli hale
getirmektedir
Tablo 14 Ccedilocukların Geceyi Sokakta Geccedilirip Geccedilirmediklerinin Dağılımı
Geceyi Sokakta Geccedilirme Durumu Sayı
Hayır 13 433
Evet 17 667
Toplam 30 1000
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı geceyi sokaklarda geccedilirdiklerini belirtmişlerdir ( 667)
Geceyi sokakta geccedilirdiklerini belirtenler iccedilerisinde en yuumlksek oran 9 ve daha fazla sayıda
sokakta gecelediğini belirten seccedilenekte gerccedilekleşmiştir ( 588) Geriye kalan diğer ccedilocuklar
da dışarıda geceleme konusunda farklı rakamları ifade etmişlerdir
44 SOKAKTA CcedilALIġMAYA ĠLĠġKĠN DEĞĠġKENLER
Burada ccedilocukların ilk olarak hangi yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başladıkları sokakta
ccedilalışma nedenleri ne duumlzeyde kazanccedil elde ettikleri ne tuumlr işler yaptıkları kazanccedillarını nasıl
değerlendirdikleri ne kadar suumlre ccedilalıştıkları ve ccedilalışmayı nasıl goumlrduumlkleri gibi konular ele
alınacaktır
Tablo 15 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢlama YaĢlarının Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma YaĢı Sayı
10 yaş ve 10 yaştan oumlnce 22 734 10 yaşından sonra 8 267 Toplam 30 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
298
Tablonun en ilginccedil bulgusu ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda ccedilalışmaya ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda başlamış olmalarıdır Tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların 734‟uuml 10
ve daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda uumlcret getirici işler yapmaya başlamışlardır Sokakta
ccedilalışma yaşının oumlzellikle en ccedilok 8 9 ve 10‟lu yaşlarda yoğunlaştığı tespit edilmiştir Ayrıca
ccedilocukların ccedilalışma yıllarına bakıldığında ise 3-4 yıl arasında ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı
433 5-6 yıl ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı 20 7-8 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin
oranı ile 1-2 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı ise 167 olarak saptanmıştır
Ccedilocukların ccedilok erken yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başlamalarının veya sokağa
takılmalarının ccedilok sayıda nedenleri vardır Bu araştırmada sokaklarda ccedilalışma gerekccedilesi
olarak şu gerekccedileler ve oranlar saptanmıştır
Tablo 16 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma Nedenleri Sayı
Yoksulluk 2 67
Para kazanma isteği 3 100
Babamın işsiz olması 2 67
Babamın hasta olması 4 133
Babamın oumlluumlmuuml 1 33
Evin geccedilimini sağlayacak başka kimsenin olmaması 4 133
Ebeveynlerimin zorlaması 6 200
Ccedilalışan arkadaş ve yakınların etkisi 2 67
Aile buumltccedilesine katkıda bulunmak 2 67
Hayat deneyimi kazanmak ve meslek edinmek 1 33
Okul ihtiyaccedillarımı karşılamak 3 100
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan sokakta ccedilalışma nedenlerinin ccedilok farklılık arz ettiği
anlaşılmaktadır Burada en ccedilok ldquoebeveynlerinin zorlamasırdquo seccedileneği belirtilmiştir Hiccedil
şuumlphesiz ccedilocukların ccedilalışmaya zorlanmaları son derece dramatik bir olaydır Ancak
ebeveynsel zorlamanın temelinde ekonomik guumlccedilluumlklerinsorunların olduğunu tahmin etmek
guumlccedil değildir Aynı şekilde bazı ccedilocuklar ldquoevin geccedilimini sağlayacak kimsenin olmayışınırdquo
bazıları ldquobabalarının hasta olmasınırdquo bazıları ldquopara kazanma isteğirdquo bazıları ldquoyoksullukrdquo
bazıları da ldquookul masraflarını ccedilıkarmakrdquo gibi nedenleri belirtmişlerdir Buumltuumln bu faktoumlrlerin
ekonomik sorunlarla ilintili değişkenler olduğu bir gerccedilektir Burada oumlzetle ccedilocukların
sokakta ccedilalışma veya sokakta bulunma nedeninin ekonomik kaynaklı olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Diyarbakır‟da sokaktaki ccedilocuklar uumlzerinde gerccedilekleştirilen araştırmalar (oumlrneğin
birkaccedil araştırma iccedilin bkz Bilgin 2008 Okumuş 2007 Guumlneş-Kalaycı 2004) aynı şekilde
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenlerinin ekonomik yoksulluk olduğu ve dolayısıyla
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
299
ccedilocukların da ailelerine maddi katkıda bulunmak ve okul masrafınıharccedillığını karşılamak iccedilin
ccedilalıştıklarını ortaya koymaktadır Sosyal Hizmetler ve Ccedilocuk Esirgeme Kurumu (SHCcedilEK)
Devlet İstatistik Enstituumlsuuml (DİE) ve UNICEF-Tuumlrkiye işbirliğiyle gerccedilekleştirilen Sokakta
Yaşayan ve Ccedilalışan Ccedilocuklarla Katılımlı Eylem Araştırması‟nın (2000) sonuccedillarına goumlre de
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenleri şu şekilde saptanmıştır Ccedilocukların 8015‟i ldquoaile
buumltccedilesine katkıda bulunmakrdquo 840‟ı harccedillığını ccedilıkarmak 496‟sı ldquoevin geccedilimini
sağlamakrdquo 344‟uuml ldquoailesi istediği iccedilinrdquo 115‟i ldquokendi istediği iccedilin ldquo ve 191‟i de
ldquocevapsızrdquo seccedileneğini işaretlemişlerdir (bkz İccedilli-Arıkan 2007 42) Araştırma kapsamında
goumlruumlşuumllen ccedilocukların sokakta yaptıkları işler ise şunlardır
Tablo 17 Ccedilocukların Sokakta Yaptıkları ĠĢ Tuumlrlerinin Dağılımı
Sokaklarda Yapılan ĠĢ Tuumlrleri Sayı
Simit satma 2 67
Ayakkabı boyama 4 133
Pazarda el arabası ile eşya taşıma 1 33
Ccediloumlp toplama 12 400
Sakız satma 4 133
Araba camı silme-yıkama 2 67
Pazar yerinde seyyar satıcılık yapma 4 133
Kuumlccediluumlk suumls eşyalarını satma 1 33
Toplam 30 100
Ccedilocuklar genel olarak sokakta seyyar satıcılık yapma ayakkabı boyama simit sakız
şeker balon su ve buz gibi eşyalar satma otomobillerin camlarını silme ccediloumlp toplama su
taşıma mezarlıklarda temizlik işleri gibi ccedilok sayıda işler yapmaktadırlar Ancak
araştırmamızda sokakta ccedilalışıp succedil işleyen ccedilocukların en ccedilok ldquoccediloumlp toplamardquo işleri yaptıkları
goumlruumllmektedir ( 40) Diyarbakır Sosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln yaptığı bir ccedilalışmada
da kentte ccediloumlp toplayarak para kazanan 500 duumlzeyinde ccedilocuk olduğu saptanmıştır (Okumuş
200732)
Ccediloumlp toplama sokaklarda ccedilocuklar tarafından yapılan en niteliksiz işlerden biridir Aynı
zamanda ccediloumlp toplama işi ccedilalışma saatleri accedilısından da oldukccedila riskli olarak
nitelendirilebilecek bir zaman dilimini kapsamaktadır Ccediloumlpler genelde akşamgece vakitleri
veya karanlık ccediloumlkmeye başladıktan sonra toplanır Bu nedenle de bu işguumlcuumlnde ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilin saldırı ve şiddete maruz kalabilme riski de soumlz konusu olabilmektedir
Araştırma grubunda goumlruumlşuumllen ccedilocukların oumlnemli bir oranının ccediloumlp toplama gibi en niteliksiz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
300
işlerden kazanccedil elde etmeye ccedilalışmaları onların iccedilinde bulundukları ekonomik sıkıntıyı
goumlstermesi accedilısından da son derece dikkat ccedilekicidir
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 50) haftanın her guumlnuuml ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların 20‟si de haftada 5ndash6 guumln ccedilalıştıklarını ifade etmişlerdir Geriye kalanlar ise
haftada 1 ile 4 guumln arasında değişen guumln sayısında ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir Aynı şekilde
ccedilocukların oumlnemli bir kısmı ( 692) okulların accedilık olduğu zamanlarda bile guumlnde en az 4-5
saat ccedilalıştıklarını dile getirmişlerdir Ccedilocukların 23‟uuml de guumlnde 2-3 saat arası ccedilalıştıklarını
ccedilocuklardan sadece ikisi okul guumlnlerinde ccedilalışmadığını belirtmiştir
Bu ccedilocukların buumlyuumlk bir oranı ( 833) Diyarbakır‟ın her boumllgesinde ccedilalıştıklarını
ifade etmişlerdir Bir anlamda soumlz konusu ccedilocukların ccedilalışma yerleri ve ortamları iccedilin
belirlenmiş her hangi bir sokak veya mekacircn soumlz konusu değildir Sadece birkaccedilı ccedilalıştıkları
belirli yer olarak tren garı ve alışveriş mekacircnlarının oumlnuumlnuuml belirtmişlerdir
Ccedilalışmanın yapıldığı tarihte ccedilocukların sokaklarda yaptıkları işlerden elde ettikleri
kazanccedillarının da ccedilok yuumlksek olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Guumlnluumlk kazanccedil olarak ccedilocukların 20‟si
1ndash2 TL 20‟si 3ndash4 TL arası 267‟si 5ndash6 TL arası 167‟si 7-8 TL arası ve 166‟sı da
9 TL ve uumlstuuml kazanccedil elde ettikleri belirlenmiştir
Ccedilocuklar kendi kazanccedillarının buumlyuumlk bir kısmını ebeveynlerine verdiklerini ifade
etmişlerdir ( 667) Geriye kalanlar da kazanccedillarını okul ihtiyaccedillarını karşılama ve giyecek
ve iccedilecek gibi bazı ihtiyaccedillarını gidermede kullandıklarını belirtmişlerdir Ccedilalışan ccedilocukların
buumlyuumlk bir kısmı ( 80‟i) eve para goumltuumlremediklerinde ebeveynlerinin bir şey demediklerini
belirtirken 133‟uuml de ebeveynlerinin şiddetine (dayak) maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
Ccedilocukların 67‟si de ebeveynlerinin tepkilerinin sadece kızma ile sınırlı kaldığını
soumlylemişlerdir
Tablo 18 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaktan Memnun Olup-Olmadıklarının Dağılımı
CcedilalıĢmadan Memnun Olma Durumu Sayı
Evet 21 700
Hayır 9 300
Toplam 30 1000
Araştırmanın ilginccedil bir bulgusu ccedilalışan ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda
ccedilalışmaktan memnun olduklarını belirtmiş olmalarıdır Ccedilocukların sokakta ccedilalışma
durumlarını olumlu olarak tanımlamalarının en oumlnemli nedeni iccedilinde bulundukları
yoksulluktur Ccedilocuklar zor ve koumltuuml koşullarda ccedilalışmak suretiyle ailelerinin ekonomik
sorunlarını gidermede kısmen de olsa yardımcı olduklarını duumlşuumlnmektedirler Ccediluumlnkuuml
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
301
ccedilocukların memnuniyet duyma nedenlerinin başında elde ettikleri kazanccedilla ailenin ( 286)
ve kendi ihtiyacını (238) karşılama gibi gerekccedileler yer almaktadır Bazı ccedilocuklar da
kazandıkları para ile kendilerini geleceğe hazırladıklarını ( 19) bazıları da arkadaş grubuyla
hoşlandıkları şeyleri yapma olanağına sahip oldukları ( 19) veya sokakta kalmayı
arzuladıklarını ( 95) ifade etmişlerdir Sokakta ccedilalışmaktan memnuniyet duymayan
ccedilocuklar da memnuniyetsizliğin nedeni olarak en ccedilok sokakta var olan riskleri ve okula
gereken oumlnemi verememelerini goumlstermişlerdir
45 SOKAKTA CcedilALIġAN VE KISMEN YAġAYAN CcedilOCUKLAR VE
SUCcedilLULUK
Bu araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların hepsi sokakta ccedilalışmaya ve yaşamaya
başladıktan sonra bir şekilde polis tarafından alıkonulmuşlardır Bu nedenle 30 ccedilocuğun hepsi
bir şekilde succedil işledikleri gerekccedilesiyle goumlzaltına alınan ve haklarında işlem yapılmış
ccedilocuklardır Yaklaşık olarak her yıl Diyarbakır Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuumlne ortalama 1500
dolayında succedil olayının intikal ettiği belirtilmektedir İntikal eden bu succedilların ağırlıklı olarak
hırsızlık yankesicilik ve kapkaccedil gibi succedil tuumlrlerinden oluştuğu goumlruumllmektedir (Guumlneş ve
Kalaycı 2004 15) Eren (2007128) de Diyarbakır il merkezi ve ilccedilelerinde 2001 yılında her
hangi bir succedil şuumlphelisi olarak yakalanıp savcılığa ccedilıkartılan ccedilocuk sayısının 1524 iken bu
rakamın 2006 yılında 100 artarak 3308‟e yuumlkselmiş olduğunu belirtmektedir
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların niccedilin goumlzaltına alındıkları hususu kendi
beyanlarına dayanarak şu şekilde tablolaştırılmıştır
Tablo 19 Ccedilocukların Polis Tarafından AlıkonulmaGoumlzaltına Alınma Sebeplerinin
Dağılımı
Goumlzaltına Alınma Sebepleri Sayı
Geceyi sokakta geccedilirdiğim iccedilin 2 67
Succedil ve sapkın eylemlerinden dolayı 25 833
Şuumlphe uumlzerine 2 67
Sokakta ccedilalıştığım iccedilin 1 33
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan da accedilık bir şekilde goumlzlemlendiği gibi ccedilocukların en ccedilok goumlzaltına
alınma nedeni işledikleri succedil ve sapma eylemlerinden dolayıdır ( 83) Burada soumlz edilen
succedil ve sapma eylemleri kapkaccedil hırsızlık kavga etmeadam yaralama madde kullanmasatma
gibi davranışlardır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
302
Tablo 20 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra SabıkaSicil Belgesi
Kaydına Sahip Olup Olmadıklarının Dağılımı
SabıkaSicil Kaydının Olup Olmadığı Sayı
Evet 14 467
Hayır 16 533
Toplam 30 1000
Ccedilocukların soumlz konusu succedil eylemlerinden dolayı ccedilok sayıda succedillardan sicil kayıtları
olduğu belirlenmiştir Ccediloğu ccedilocuk sabıka veya sicil kaydının olduğunu belirtmiştir ( 467)
Geriye kalan ccedilocuklar ise herhangi bir sabıka veya sicil kaydının olmadığını ifade etmişlerdir
( 533) Soumlz konusu bu ccedilocukların sabıka veya sicil kayıtlarına ilişkin succedillar aşağıda
belirtilmiştir
Tablo 21 Ccedilocukların Hangi Succediltan Dolayı Sabıka Kayıtlarının Olduğunun Dağılımı
Sabıkanın Olduğu Succedil Tuumlruuml Sayı
Hırsızlık yankesicilik 8 571
Kapkaccedil 1 71
Uyuşturucu madde satma ve kullanma
( esrar ve hap)
2
143
Kavga ve adam yaralama 1 71
Hırsızlık kavga ve yaralama 2 143
Toplam 14 1000
Tablodan genel olarak ccedilocukların en ccedilok sabıkası olan succedil eylemlerinin hırsızlık
yankesicilik ve uyuşturucu madde satma veya kullanma olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizde
ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin istatistikler de ccedilocukların en ccedilok hırsızlık succedilunu işlediklerini
goumlstermektedir
Tablo 22 Ccedilocukların Madde Kullanma Durumlarının Dağılımı
Madde Kullanma Durumları Sayı
Evet 26 866
Hayır 4 134
Toplam 30 1000
Aynı şekilde araştırma grubunda yer alan ccedilocukların 86‟sının bağımlılık yapıcı
madde kullandıkları saptanmıştır Madde kullanmaya ilişkin gerccedilekleşen bu oranın yuumlksek
olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışma succedil işlediği gerekccedilesiyle haklarında işlem
yapılan ccedilocuklar uumlzerine gerccedilekleştirildiği iccedilin soumlz konusu ccedilocukların uyuşturucu veya
bağımlılık yapıcı madde kullanma oranının da yuumlksek olarak gerccedilekleşebileceği oumlngoumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
303
Bu nedenle succedil işleme durumlarına bakılmaksızın sokakta yaşayan ve ccedilalışan ccedilocuklar
uumlzerine gerccedilekleştirilecek herhangi bir ccedilalışmada bu oranın daha duumlşuumlk duumlzeyde
gerccedilekleşmesi muhtemeldir Oumlrneğin Guumlngoumlr (2008) Mersin ili oumlrneğinde 510 sokaktaki
ccedilocuk uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada ccedilocukların sadece 24‟uumlnuumln madde kullandıklarını
38‟inin madde kullanan arkadaşlarının olduğu 22‟sinin succedil işleyen arkadaşlara sahip
olduklarını belirtmiştir Aynı şekilde bu ccedilocukların 90‟a yakını bu succedillu arkadaşlarla
goumlruumlştuumlklerini ( 179‟u ldquoccedilok sıkrdquo 304‟uuml ldquosıkrdquo ve 41‟i de ldquoara sırardquo) ve bu ccedilocuklardan
14‟uuml de succedil eylemi iccedilerisinde yer aldıklarını belirtmişlerdir
Tablo 23 Ccedilocukların Kullandıkları Madde Tuumlrlerinin Dağılımı
Kullanılan Madde Tuumlrleri Sayı
Sigara 6 230
Yapıştırıcı madde (bally) alkol 4 158
Uccedilucu madde (tiner) sigara 5 192
Alkol sigara esrar 2 76
Sigara esrar 3 115
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara 1 38
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara esrar 1 38
Uccedilucu madde (tiner) alkol sigara hap 4 158
Toplam 26 1000
Yukarıdaki tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların soumlz konusu maddelerden en ccedilok
sigara tiner ve bally gibi uccedilucu madde ve alkol kullandığı saptanmıştır Tablo accedilısından en
ilginccedil bulgu ccedilocukların 23‟uumlnuumln (6 ccedilocuk) esrar kullandıklarının belirlenmiş olmasıdır
Sosyolojik accedilıdan ccedilocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenleri iccedilerisinde aile
yapısı (ailenin ilgisizliği ve duygusal ihmal soumlz konusu maddeleri ailede kullanan bireylerin
varlığı parccedilalanmış aileler aile iccedilindeki fiziksel ve cinsel istismarın varlığı gibi) akran grup
yapısı (akranlardan kullanan bireylerin varlığı arkadaşlara oumlzenti ve akran baskısı grup
iccedilerisinde kendini kanıtlama maddeyi merak etme gibi) korkuyu gidermek ve cesareti
arttırmak (daha kolay succedil işleyebilmek heyecan arama mağdura ve yaptıkları sapkınsuccedil
eylemelerine karşı duyarsızlaşmak) ve sokakların yapısı (kolay elde edilebilirlik ebeveynsel
goumlzetim ve denetimin yokluğu enformel denetimin zayıflığı) en dikkat ccedilekenleri
oluşturmaktadır Bu tuumlr maddeleri kullanmak ile succedil işlemek arasında bir ilişkiden soumlz etmek
muumlmkuumlnduumlr En azından bu maddeleri kullanan ccedilocukların succedil işleme riskinin daha yuumlksek
olduğunu soumlyleyebiliriz Oumlzellikle bazı ccedilocukların bu maddeleri satın almak iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık gasp ve kapkaccedil gibi succedilları işleyerek edindikleri ileri suumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
304
Goumlruumlşme yaptığımız ccedilocukların ccediloğu esrar ve diğer bazı uyuşturucu hapları
edinmenin ccedilok kolay olduğunu ve bu maddelerin satıldığı yerleri bildiklerini ve edinmek
istediklerinde kolay temin edebildiklerini belirtmişlerdir
Tablo 24 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Bağımlılık Yapan
Maddeleri Kullanan ArkadaĢlara Sahip Olup-Olmadıklarının Dağılımı
Madde Kullanılan ArkadaĢların Varlığı Sayı
Evet 30 1000
Hayır - 00
Toplam 30 1000
Ayrıca araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların arkadaşlarının da kendileri gibi
bağımlılık yapıcı maddeler (sigara bally tiner alkol vb) kullandıklarını belirtmişlerdir Bu
ccedilocukların da en ccedilok esrar bally sigara ve alkol gibi maddelerden birini veya diğerleri ile
birlikte kullandıklarını ifade etmişlerdir
Bağımlılık yapıcı madde kullanma alışkanlıkları genelde belirli bir akran grubu
iccedilerisinde oumlğrenilmektedir Aynı şekilde succedil davranışının veya succedila ilişkin kalıpların da akran
grubu iccedilerisinde oumlğrenildiği hususu kriminolojide yaygın olarak kabul edilen bir goumlruumlş haline
geldiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Konuya ilişkin yapılmış ccedilok sayıda araştırma (Oumlrneğin bkz
Elliott ve Menard 1996 Elliott ve Voss 1974 Elliot Huizing ve Menard 1989 Akers vd
1979 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002 ) succedilluların birlikte
oldukları veya arkadaş edindikleri bireylerin de oumlnemli bir oranının kendileri gibi succedillu
bireylerden oluşmuş olduğunu ortaya koymuştur Bu araştırmaların succedil davranışının genel
olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlenen bir edim olduğunu ve ccedilocukların diğer
succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular saptadıkları goumlruumllmektedir Bu
ccedilerccedilevede Elliott Huizinga ve Ageton (1985) succedillu akranların succedilluluğun en oumlnemli
nedensel faktoumlrlerinden biri olduğunu ileri suumlrmektedirler Bu sebeple sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocukların succedillu ccedilocuklarla veya akranlarla temas etme riski sokaklarda olmayan
diğer ccedilocuklara kıyasla daha yuumlksek olduğu soumlylenebilir
Tablo 25 Ccedilocukların Bağımlılık Yapıcı Maddeleri Kullanma Nedenlerinin Dağılımı
Madde Kullanma Nedenleri Sayı
Arkadaş ccedilevresi ile birlikte olma ve oumlzentimerak 4 154
Can sıkıntısını gidermek eğlenmek heyecan yaratmak iccedilin 22 846
Toplam 26 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
305
Ccedilocukların bağımlılık yapıcı madde kullanma nedenlerinin başında can sıkıntısını
giderme ve eğlenmek olduğu goumlruumllmektedir Arkadaş ccedilevresine oumlzenti duyma ve kullanılan
maddeyi merak etme gibi nedenler de ikinci sırada gelmektedir
Ccedilocukların sokakta karşılaştıkları bazı riskler bedensel veya fiziksel accedilıdan kalıcı iz
bırakmasının yanı sıra sosyal ve kişisel yaşamlarını da oumlnemli oumllccediluumlde olumsuz olarak
etkileyebilmektedir Oumlrneğin ccedilocukların sokaklarda karşılaştıkları bazı şiddet eylemleri
onların travma yaşamalarına yol accedilabilecek kadar tehlikeli boyutlara ulaşabilmektedir Aynı
şekilde ccedilocuğun maruz kaldığı bu tuumlr şiddet eylemleri onları da aynı şekilde şiddet
uygulayacak bireylere doumlnuumlştuumlrebilecektir Bu ccedilerccedilevede şiddete maruz kalmak ile şiddete
youmlnelmek arasında goumlrece bir ilişkiden soumlz etmek muumlmkuumlnduumlr
Tablo 26 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Kendilerine Cinsel Tacizde
Bulunulup Bulunulmadığının Dağılımı
Cinsel Tacize Uğrama Durumu Sayı
Evet 4 133
Hayır 26 867
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloya bakıldığında ccedilocukların oumlnemli bir oranının sokakta her hangi bir
cinsel şiddete maruz kalmadıklarını goumlruumllmektedir ( 867) Ccedilocukların sadece 133‟uuml (4
kişi) cinsel şiddet eylemi ile karşı karşıya geldiklerini itiraf etmişlerdir Bunlar da kendilerine
tacizde bulunan kişilerin sokakta boş gezen serseri ccedilocuklar olduğunu belirtmişlerdir Ayrıca
araştırma grubunda bulunan ccedilocukların yarısı sokakta ccedilalışmaya başladıktan sonra sokakta
bazı kazalara maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
5 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların tuumlmuuml herhangi bir succedil şuumlphesi ile polis
tarafından goumlzaltına alınan ccedilocuklardır Soumlz konusu ccedilocukların ccediloğu hırsızlık yankesicilik
adam yaralama ve uyuşturucu madde kullanma ve satma succedillarından haklarında işlem
yapılmıştır Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların succedillulukla ilintili veya succedila
eğilimli olmalarında dikkat ccedileken bazı oumlzellikler şu şekilde belirtilebilir Ccedilocukların
ebeveynlerinin oumlğrenim duumlzeylerinin duumlşuumlk olması (annelerinin 90‟ı okuma yazma bile
bilmiyor babalarının da 43‟uuml her hangi bir okul mezunu değil) onların oumlnemli bir oranının
goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olmaları ( 70) ailelerinin son derece yoksul olmaları
(babalarının ccediloğunun duumlşuumlk nitelikli veya guumlndelikccedili iş alanlarda ccedilalıştıkları kazanccedillarının
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
306
son derece duumlşuumlk olduğu ve goumlccedil sonrası ekonomik sorunlar yaşadıkları ccedilocukların 94‟e
yakını ailelerini ldquoccedilok fakirrdquo ve ldquofakirrdquo olarak nitelendirdikleri) evden kaccedilma sıklığının
yaygınlığı ( 60) ccedilocukların bazı guumlnlerde sokaklarda sabahladıkları ( 667) sapkın ve
sokaklara takılan akranlara sahip oldukları (arkadaşlarının ccediloğu da kendileri gibi uyuşturucu
veya bağımlılık yapıcı madde kullandıkları) oumlğrenim kurumlarından ayrılmaları veya terk
etmeleri ( 53‟uuml halihazırda bir oumlğrenim kurumuna devam etmiyor) aileye ilişkin ciddi
sorunlar yaşamaları (uumlvey ccedilocuk olma 611 90‟ı evde suumlrekli ve bazen fiziksel şiddet
goumlrduumlklerini ifade etmeleri 25‟inin babasının hayatta olmaması ccedilocukların 367‟sinin
ebeveynlerinin ayrı yaşamaları) ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda sokakla tanışmaları ve sokakta ccedilalışmaya
başlamaları ( 734‟uuml 10 yaşına varmadan sokakları mesken edindikleri) yaptıkları iş
tuumlruumlnuumln son derece niteliksiz olması ( 40‟ı ccediloumlp toplama işini yapıyor) gibi etkenler sokakta
ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukları succedillu kılan faktoumlrler olarak dikkat ccedilekmektedir Bu
bulgular araştırmamızın hipotezlerini doğrular niteliktedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Ccedilocukluk
doumlneminde deneyimlenen yaşam tarzları ve yaşanılankarşılaşılan guumlccedilluumlklermağduriyetler
succedilluluğun oumlnemli belirleyicileri olarak etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilocukluk
deneyiminin olumlu ve olumsuz bir tarzda şekillenmesinde oumlzellikle de ccedilocuğun yetiştiği aile
ortamı (şiddet sevgisizlikilgisizlik yoksulluk succedillu ve sapkın bireylerin varlığı
ebeveynlerin ccedilocuk yetiştirme konusundaki bilgisiz oluşları ccedilalışma youmlnuumlnde baskılamaları
gibi) okul deneyimi succedillu akran etkileri ailenin ekonomik geccedilim sorumluluğunu omuzlarında
hissetmeleri sokakta karşılaştıkları guumlccedilluumlkler taciz ve bazı sosyo-ekonomik dezavantajlar
dominant faktoumlrler olarak etkide bulunduğu soumlylenebilir Soumlz konusu doumlnemde ccedilocukların
sorunsuz bir aile yapısı iccedilerisinde sosyalleşmelerinin sağlanması ve oumlğrenimlerine devam
edebilme olanaklarının yaratılması gerekirken sokakların riskli alanlarında yaşam
muumlcadelesine atılmaları atılmak zorunda bırakılmaları onları succedila eğilimli kılan oumlnemli bir
etken olmaktadır Oumlzellikle de aile denetiminden kaccedilan ccedilocukların sokaktaki succedillu kuumlltuumlruumln
etkisine accedilık olma riskleri daha yuumlksektir
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından oumlzellikle ccedilalıştırılmaları konusunda zorlanmaları ve
ccedilocukların istenilen duumlzeyde parayı eve goumltuumlrememeleri durumunda psikolojik ve fiziksel
şiddet goumlrmeleri ccedilocukların ccedilok para kazanmak iccedilin zamanlarını daha ccedilok sokaklarda
geccedilirmelerine veya evden kaccedilma veya eve doumlnmeme gibi sonuccedillara yol accedilabilmektedir Bu
olumsuz tutumlar bazen de ccedilocukları hırsızlık yapmaya da itebilmektedir Sonuccedil olarak
ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik bu olumsuz tutumları ccedilocukların ebeveynlerine olan
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
286
iki seccedileneğin toplamı yaklaşık olarak 62‟yi bulmaktadır ldquoTeroumlr ve guumlvenlik olaylarırdquo
nedeniyle goumlccedil etmiş olduklarını belirtenlerin oranı ise sadece 19 ile sınırlı kalmıştır
Ccedilocukların 142‟si de aile iccedili tartışma boşanma deprem korkusu gibi diğer nedenlerden
dolayı goumlccedil ettiklerini ifade etmiştir
Ancak araştırmanın konuya ilişkin saptadığı diğer oumlnemli bir bulgu ise goumlccedil etmiş
olanların goumlccedil ettikleri Diyarbakır kentinde ekonomik sorunlarının devam etmiş olmasıdır
Başka bir deyişle ccedilocukların anlatımlarına dayanarak goumlccedil edilen yeni yerleşim yerlerinde
ekonomik sorunların ccediloumlzuumllmesi yerine giderek daha da koumltuumlleştiğinin saptanmış olmasıdır
Ccediluumlnkuuml ccedilocukların 81‟i ailelerinin kente goumlccedil etmekle birlikte ekonomik sorunları yaşamaya
devam ettiklerini dile getirmişlerdir Sadece 143‟uuml herhangi bir sorunları olmadığını
belirtmişlerdir
Goumlccedil ile birlikte ortaya ccedilıkan ccedilok sayıda olumsuz etkenin (işsizlik yoksulluk dışlanma
aile ccediloumlzuumllmesi goumlccedil edilen yerlerde ortaya ccedilıkan ccediloumlkuumlntuuml alanları enformel denetimin
zayıflaması kentin succedilluluk accedilısından cazip ve elverişli koşullar iccedilermesi ccedilocukların
sokaklarda ccedilalışmak zorunda kalmaları gibi) ccedilocukların succedila youmlnelmelerinde katkısı olduğunu
tahmin etmek muumlmkuumlnduumlr
42 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-EKONOMĠK OumlZELLĠKLERĠ
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların duumlşuumlk ekonomik bir duumlzeye sahip ailelerin
ccedilocukları olduklarını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Zaten soumlz konusu ccedilocukların oumlnemli bir oranı
ailenin ekonomik durumu ve aile iccedilindeki sorunlardan dolayı sokakları mesken edinmek
zorunda kalmışlardır Aile iccedilinde yaşanan sorunların bazılarının da ekonomik kaynaklı olduğu
bir gerccedilektir
421 Ccedilocuklarının Ailelerinin Ekonomik Durumlarına ĠliĢkin Bulgular
Araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların kalabalık bir aile yapısına sahip oldukları
soumlylenebilir Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 67‟si) 4 ve daha fazla kardeşe sahiptir
Ccedilocuklara babalarının uumlcret getirici bir işte ccedilalışıp ccedilalışmadıkları konusunda
youmlneltilen bir soruya 766‟sının ldquobabalarının ccedilalıştıklarırdquo şeklinde yanıtlamışlardır Geriye
kalan 234‟uuml ise ldquoccedilalışmadıklarınırdquo yani ldquoişsizrdquo olduklarını belirtmişlerdir Ancak belirtilen
işlerinin ağırlıklı olarak duumlşuumlk nitelikteki iş tuumlrleri olduğu goumlruumllmektedir Bu ccedilerccedilevede
ccedilocukların babalarının iş tuumlruuml olarak en ccedilok guumlndelikccediliseyyar satıcı seccedileneğini
belirtmişlerdir ( 391) Bunu esnaf ( 217) oumlzel sektoumlr işccedilisi ( 13) kamu işccedilisi ( 869)
ve memur ( 869) iş tuumlrlerine ilişkin oranlar izlemektedir Aynı şekilde ccedilocukların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
287
annelerinin de uumlcret getirici işlerde ccedilalıştıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran da son derece kuumlccediluumlk
duumlzeydedir Ccedilocukların annelerinin 167‟sinin uumlcret getirici bir işte ccedilalıştığını 833‟uuml de
ccedilalışmadığını belirtmiştir
Araştırmanın yapıldığı doumlnemde ccedilocukların 80‟i ailelerinin aylık gelirlerinin 700
TL‟den daha aşağı olduğunu belirtmişlerdir Bunların yaklaşık olarak yarıya yakını 500
TL‟den aşağı bir gelire sahip ailelere mensup ccedilocuklar olduğu saptanmıştır Succedil işleyen
sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan bazı ccedilocukların ailelerini ekonomik kategorilerinden
hangisine yerleştirdiklerini oumlğrenme ccedilerccedilevesinde sorulan bir soruya verilen yanıtlara ilişkin
gerccedilekleşen dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 3 Ccedilocukların Ailelerini Ekonomik Accedilıdan Hangi Duumlzeyde Goumlrduumlklerinin Dağılımı
Ailelerini Hangi Kategoride Goumlrduumlkleri Sayı
Fakir 21 700
Ccedilok fakir 7 233
Orta gelirli 2 67
Toplam 30 1000
Bu tabloda ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ( 933‟uuml) ailelerini ldquofakirrdquo kategorisine
yerleştirdikleri goumlruumllmektedir Kendi konumlarını ldquoorta gelirlirdquo olarak belirten sadece 2 ccedilocuk
bulunmaktadır Ccedilocuklarla goumlruumlşme esnasında ccedilocukların oumlnemli bir oranı sokakta olmanın
veya sokakta ccedilalışmanın temel nedenini ekonomik sorunlarla ilinti olduğunu belirtmişlerdir
Onlar sokakta uumlcret getirici işlerde ccedilalışmakla ailenin geccedilimine katkıda bulunduklarını ifade
etmişlerdir Sokakta yaşayan bazı ccedilocuklar da ailenin ekonomik duumlzeyinden kaynaklı
sorunların yanı sıra aile iccedili sorunlardan veya ebeveynsel denetim yoksunluğundan sokağı
mesken edinmek durumunda kaldıklarını ileri suumlrmuumlşlerdir
Bazı aileler de birden ccedilok ccedilocuk ccedilalışmak durumunda kalabilmektedir Ccedilocukların
633‟uuml ccedilalışan kardeşinin olmadığını belirtirken yaklaşık olarak 37‟si de ccedilalışan kardeşinin
olduğunu ifade etmişlerdir Ccedilalışan kardeşinin olduğunu belirtenlerden 8‟i 1 kardeşinin 3‟uuml
de 2 kardeşinin kendileri gibi aile buumltccedilesine katkıda bulunmak iccedilin ccedilalıştıklarını
belirtmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
288
43 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-KUumlLTUumlREL OumlZELLĠKLERĠ
431 Ccedilocukların Okul ve Oumlğrenim Durumlarına ĠliĢkin Bulgular
Burada ccedilocukların okul veya oumlğrenim yaşamlarına ilişkin değişkenler ele alınacaktır
Ccediluumlnkuuml okul ccedilağında olan ccedilocuklar accedilısından okul yaşamlarının oumlncelikli bir konumda olması
gerekirken onların sokakta yaşam muumlcadelesine girişmeleri ve bu girişimlerinin onların
oumlğrenim suumlreccedillerini nasıl etkilediği hususunun bilinmesi oumlnem arz etmektedir
Ccedilocuklarının oumlğrenim duumlzeylerine ilişkin veriler soumlz konusu ccedilocukların 30‟unun
ilkoumlğretimim 1 kademesinden mezunu olduklarını 10‟unun ilkoumlğretimi terk ettiklerini
23‟uumlnuumln ilkoumlğretim mezunu 233‟uumlnuumln de ilkoumlğretime devam eden ccedilocuklar olduğunu
ortaya koymaktadır Okur yazar olmayan ccedilocuk oranı 67 ve aynı şekilde ldquookur yazar
ancak herhangi bir okul mezunu olmayanlarınrdquo oranı da 67 olarak elde edilmiştir
Araştırma grubundaki ccedilocukların babalarının oumlğrenim duumlzeylerinin ise duumlşuumlk olduğu
goumlzlemlenmiştir Succedillu ccedilocukların babalarının 267‟sinin ldquookur yazar olmadığırdquo
167‟sinin ldquoher hangi bir okul mezunu olmadığırdquo 333‟uumlnuumln de ldquoilkokul (ilkoumlğretimin 1
kademesi) mezunu olduğurdquo ve sadece 10‟unun ise ldquolise mezunu olduğurdquo goumlruumllmuumlştuumlr
Annelerinin oumlğrenim duumlzeylerine bakıldığında ise 90‟ının okur yazar bile olmadığı sadece
67‟sinin ilkokul mezunu ve 33‟uumlnuumln de ilkokulu terk ettikleri verisi elde edilmiştir
Ccedilocukların oumlğrenim durumlarına ilişkin diğer veriler de aşağıda belirtilmiştir
Tablo 4 Ccedilocukların Şu Anda Okula Devam Edip-Etmediklerinin Dağılımı
Okula Devam Etme Durumu Sayı
Evet devam ediyorum 14 467 Hayır devam etmiyorum 16 533 Toplam 30 1000
Tabloya bakıldığında ccedilocukların yarısından biraz fazlasının okula devam etmedikleri
goumlruumllmektedir Bu ccedilocukların oumlnemli bir oranının okula devam etmemiş olmaları ailelerinin
ccedilocuklarının oumlğrenimi konusunda gerekli hassasiyetleri goumlstermedikleri veya ccedilocukların bu
konuda ailelerini kendileri iccedilin bağlayıcı olarak goumlrmedikleri şeklinde yorumlanabilir
Ccedilocukların okul mekacircnları yerine sokakları tercih etmeleri onların sosyalleşme suumlreccedilleri
accedilısından sorunlar yaratacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Oumlzellikle okul ortamları bireylerin
kuumlltuumlrlenme ve gelecek beklentisi oluşturma accedilısından son derece oumlnem arz eden kurumlardır
Aynı şekilde okul bireyin denetim altında tutulması ve yasal tutumlar geliştirmeleri accedilısından
da oumlnem arz etmektedir Dolayısıyla ccedilocukların sokak mekacircnlarını tercih etmeleri onların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
289
denetim olanaklarından kaccediltıkları okul uumlzerinden mesleksel anlamda gerccedilekleştirilecek
gelecek beklentisine sahip olmadıkları ve sokaktaki sosyalleşme ajanlarını tercih ettikleri
anlamına gelmektedir Bu tercihler succedillu yaşam tarzlarını uumlretecek bir potansiyel
taşımaktadır
Okula devam eden 14 oumlğrencinin de en ccedilok ilkoumlğretim 5 sınıf ile orta oumlğretim 2
sınıfta yoğunlaşmış oldukları goumlruumllmektedir Oumlğrencilerin 429‟u ortaoumlğretim 1 sınıf
214‟uuml ilkoumlğretim 6 sınıf 143‟uuml ilkoumlğretim 5 sınıf ve geriye kalan diğerleri de ilkoumlğretim
7 ve 8 sınıfa devam ettikleri belirlenmiştir
Oumlğrenimlerini devam ettirmeyen ccedilocukların okula devam etmemelerinin gerekccedilelerine
bakıldığında ise en ccedilok aile ve kendilerinin bu konudaki ilgisizlikleri oumlne ccedilıkmaktadır
Konuya ilişkin bulgular aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 5 Ccedilocukların Eğitimlerini Devam Ettirememe Nedenlerinin Dağılımı
Okula devam Edememe Nedenleri Sayı
Ekonomik zorluklar 2 125
Ailenin ilgisizliği 5 313
Benim ilgisizliğim 5 313
Diğer 4 250
Toplam 16 1000
Burada ccedilocukların eğitimlerini devam ettirmeme nedenleri olarak en ccedilok ailelerini ve
kendilerini sorumlu goumlrmektedirler Bir anlamda ailelerinin ilgisizliklerini ve okula devam
etme konusundaki isteksizliklerini dile getirmişlerdir Araştırma grubunda bulunan ccedilocuklar
iccedilerisinde 4 ccedilocuğun hiccedil okula gitmemiş olması ailelerin bu konudaki ilgisizliklerini daha
belirgin olarak ortaya koymaktadır
Hiccedil kuşkusuz sorun ccedilocukların sadece okula goumlnderilmeleri ile giderilebilecek bir
sorun değildir Ccediluumlnkuuml okula giden oumlğrencilerin sıklıkla okuldan kaccedilıp sokaklara takıldıkları ve
oumlğrenimlerine gereken oumlnemi vermedikleri de bu araştırmada saptanan bulgular iccedilerisinde yer
almaktadır Sadece 7 oumlğrenci ( 233) okuldan hiccedil kaccedilmadıklarını belirtmiştir 4 oumlğrencinin
( 133) de hiccedil okula gitmediği duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde geriye kalan 19 oumlğrencinin ( 634) zaman
zaman okul ortamlarını terk ettikleri anlaşılmaktadır Okuldan kaccedilan oumlğrenciler okuldan
kaccedilma nedenleri olarak da en ccedilok ldquoarkadaş grubunun telkinlerinirdquo ( 684) ve ldquookumayı
sıkıcı bulmardquo ( 211) gibi gerekccedileleri oumlne suumlrmuumlşlerdir İki oumlğrenci de bu konuda ilgi
duymadıklarına ve oumlğretmenleriyle yaşadıkları sorunlara ( 106) dikkat ccedilekmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
290
Ancak oumlğrencilerin okul ile ilgili olumlu değerlendirmeler yaptıkları da saptanmıştır
Ccediloğu oumlğrenci okul ortamını daha guumlvenli daha sağlıklı ve verimli geccedilirilebilecekleri yerler
olarak resmetmişlerdir Oumlzellikle okulun iyi bir yaşam olanağını elde etme ve sportif
faaliyetlerin daha guumlvenli olarak yerine getirildiği yerler olarak değerlendirildiği dikkat
ccedilekmiştir
Okula devam etmiş olan oumlğrencilerin kendi beyanları esas alınarak okul başarılarının
genelde ldquoortardquo ( 385) ve ldquoiyirdquo( 308) kategorisinde gerccedilekleştiği goumlruumllmuumlştuumlr Geriye
kalan oumlğrencilerin sınıf geccedilme derecelerini 154‟uuml ldquogeccedilerrdquo 77‟si ldquoiyirdquo olarak
belirtmiştir İki oumlğrenci de ( 77) oumlğretmen - okul kararı ile sınıfı geccediltiğini dile getirmiştir
Ancak burada belirtilmesi gereken oumlnemli bir husus ccedilocukların ccediloğunun sokaklarda
ccedilalışmaya başladıktan sonra okul başarılarının bundan olumsuz olarak etkilenmiş olduğunu
belirtmiş olmalarıdır Buna ilişkin tablo aşağıdadır
Tablo 6 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Okul BaĢarılarının
Olumsuz Etkilenip Etkilenmediğine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Okul BaĢarısının Olumsuz
Etkilenme Durumu
Sayı
Evet 20 769
Hayır 6 231
Toplam 26 1000
Ccedilocukların 769‟unun sokakta ccedilalışmalarının onlarının oumlğrenim başarılarını
olumsuz olarak etkilediğini belirtmiş olmaları oumlnemlidir Sadece 231‟i ders başarılarının
maddi kazanccedil sağlamaya youmlnelik ccedilabalarından olumsuz olarak etkilenmediğini belirtmiştir
Sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan ccediloğu okula devam ettikleri doumlnemlerde bir yandan
eğitimlerini devam ettirirlerken oumlte yandan da ailelerinin iccedilinde bulundukları yoksulluğu
aşmak veya aile geccedilimine katkıda bulunmak veya en azından okul masrafları ve harccedillılıkları
konusunda ailelerine yuumlk olmamak iccedilin sokaklarda ccedilalıştıkları goumlzlenmiştir Bu durum
ccedilocuklarının eğitim durumlarının olumsuz etkilenmesine ve ileride okuldan ayrılmaya yol
accedilabileceğini akla getirmektedir
43 2 AraĢtırma Grubunun Aile Yapısına ĠliĢkin Bulgular
Succedil değişkenleri iccedilerisinde succedilla ilintili olan faktoumlrlerin başında aile ve aileye ilişkin
unsurlar gelmektedir Sampson ve Laub (1993) succedil davranışının oumlnemli oumllccediluumlde bireylerin
ebeveynlere olan bağlılıklarının zayıflaması ve ebeveynsel denetim ve disiplinin
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
291
istikrarsızlaşmasıyla meydana geldiğini ileri suumlrmektedirler Onlar succedillu davranışlarla ilintili
ailesel etkenleri şu şekilde belirtmektedirler 1Ebeveynsel disipline ilişkin sorunlar (duumlzensiz
tehdit edici ve cezalandırıcısert olması gibi) 2 Ebeveynsel denetimin duumlşuumlk olması 3
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından dışlanmaları 4 Ccedilocukların ebeveynleri ile olan duygusal
bağlılıklarının zayıf olması Farrington (1995) da gerek ccedilocuk succedilluluğunun başlangıcına ve
gerekse yetişkin succedilluluğuna ilişkin olarak oumlzellikle ebeveynsel denetimin zayıflığına ve
ccedilocuk yetiştirme pratiklerine dikkat ccedilekmektedir Loeber ve Stouthamer-Loeber (1986)
yaptıkları kapsamlı ccedilalışmalarında ebeveynsel denetim ve goumlzetlemenin yetersizliği ve
zayıflığının değişkendengesiz veya acımasızsert ebeveynsel disiplinin ebeveynsel
uyumsuzluğun ccedilocukların ebeveynleri tarafından kabul goumlrmemelerinin ve ebeveynlerin
ccedilocuklarına yeterli duumlzeyde ilgi goumlstermemelerinin succedilluluğun oumlnde gelen aileye ilişkin
unsurları olduğunu ortaya koymuşlardır (bkz Farrington 1997387)
Succedillulukla ilintili olarak aileye ilişkin ccedilok sayıda değişken soumlz konusudur Succedillulukla
yakından ilintili olarak goumlruumllen aileye ilişkin faktoumlrlerden bazıları şu şekilde belirtilebilir 1
Aile bireylerinden succedil işleyenlerin olması 2 Ebeveynlerin uyuşturucu ve alkol vb
bağımlılıklarının olması 3 Aile parccedilalanması 4 Aile iccedili fiziksel şiddetin veya aile iccedili
ccedilatışmasının varlığı 5 Ebeveynlerin ccedilocuklarına karşı ilgisizlikleri 6 Ebeveynlerin aile
iccedilindeki sorunlu otorite yapıları denetim ve disiplin uygulamaları 7 Ccedilocukların yetersiz ve
yanlış sosyalleşmeleri 8 Aile bireyleri veya ebeveynler arasındaki geccedilimsizlikler 9Ailenin
iccedilinde bulunduğu olumsuz ekonomik koşullar veya geccedilim guumlccedilluumlğuuml ccedilekme10 Adoumllesanların
ebeveynlerine olan bağlılık duumlzeylerinin zayıflığı (Kızmaz 2006 108) Sokak ccedilocukları ve
sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan succedil işleyenlerin aile yapılarına ilişkin elde edilen veriler son
derece dikkat ccedilekicidir
Tablo 7 Ccedilocukların Ebeveynlerinin Hayatta Olup Olmadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Hayatta Olma Durumu Sayı
Hem annem hem de babam hayatta 23 767
Sadece annem hayatta 7 233
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan succedillu ccedilocukların yaklaşık olarak frac34 bdquouumlnuumln hem annelerinin hem de
babalarının hayatta olduğu anlaşılmaktadır Succedillu ccedilocukların 23‟uumlnuumln de babalarının
hayatta olmadığı goumlruumllmektedir Babalarının oumllmuumlş olduğunu belirten ccedilocuklara ilişkin
gerccedilekleşen oranın ccedilok kuumlccediluumlmsenecek duumlzeyde olmadığı ve aynı şekilde oumlzellikle baba
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
292
denetiminden yoksun olan ccedilocukların succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ebeveynleri ile kaldıkları
( 70) saptanmıştır Aynı şekilde 23‟uuml sadece anneleriyle kaldıklarını 67‟si (2 ccedilocuk)
de akrabalarında kaldıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların sağlıklı bir sosyalleşme suumlrecini yaşamalarında oumlnemli olan bir husus da
ebeveynlerin birlikte oluşudur Oumlzellikle boşanmış veya anne veya babanın evi terk ettiği aile
biccediliminde ccedilocukların sosyalleşmelerinin problemli olabileceği ihtimal dacirchilindedir Anne
veya babanın evi terk etmesi ccedilocuklarda da evi terk etmeye ilişkin bir eğilimin ortaya
ccedilıkmasını tetikleyebilmektedir Burada ccedilocuk babanın evi terk etmiş olması veya oumllmuumlş
olması nedeniyle geccedilim guumlccedilluumlğuumlne ilişkin ekonomik sorunlarını aşabilmek iccedilin sokağa
youmlnelebildiği gibi aynı şekilde ebeveynsel denetimin zayıflaması nedeniyle de sokağı mesken
tutma veya evi terk etme youmlnuumlnde bir tutum geliştirebileceği soumlylenebilir Sokağı mesken
edinen ve oumlzellikle de ebeveynsel veya ailesel destekten denetimden yoksun olan ccedilocukların
succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini tahmin etmek guumlccedil değildir Ccedilocuklara
ebeveynlerinin birliktelik veya aynı evi paylaşma durumlarını saptama ccedilerccedilevesinde bir soru
youmlneltilmiştir Verilen yanıtlar ve buna ilişkin dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 8 Ebeveynlerin Beraber YaĢayıp-YaĢamadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Birlikteliği Sayı
Evet 19 633
Hayır 11 367
Toplam 30 1000
Ccedilocukların 63‟uuml ebeveynlerinin birlikte yaşadıklarını ve 367‟sinin de ayrı
yaşadıklarını belirtmişlerdir Anne ve babalarının ayrı yaşadıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran
dikkat ccedilekicidir Ebeveynlerin ayrı yaşamalarının oumlnde gelen iki temel nedeni babanın evi
terk etmesi ( 636 7 kişi) ve boşanmadır ( 273 3 kişi) Bu iki gelişme ccedilocuğu aile
denetiminden ve korumasından yoksun bırakmaktadır Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir zaman
dilimini sokaklarda geccedilirdikleri ve dolayısıyla sokakların riskli alanları ile temas etme
olanağının her zaman olanaklı olduğu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde ve aynı şekilde baba otoritesinin
yokluğu da buna eklendiğinde ccedilocuğun succedila bulaşma veya sokaklarda sapma davranış
sergileme ihtimalinin daha yuumlksek olabileceği bir gerccedilektir
Ccedilocukların aileye ilişkin yaşadıkları diğer olumsuz bir husus da aile iccedilinde karşı
karşıya geldikleri şiddet olgusudur Evde şiddet pratiklerine maruz kalan ccedilocukların eve karşı
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
293
bir hoşnutsuzluk ve soğukluk hissedecekleri bilinen bir gerccedilektir Bu durumun da ccedilocukların
evden kaccedilmalarına geceleri sokakta geccedilirmelerine veya sokakta yaşamaya youmlnelmelerine
neden olduğunu tahmin etmek guumlccedil değildir Ev ve aile bağlılığının zayıflamasının veya sapkın
akran bağlılığının yol accediltığı sokaklara takılma ve sokakları mesken edinme gerccedileği succedillulukla
ilintili risk faktoumlrlerini teşkil etmektedir Bu ccedilerccedilevede burada ccedilocukların evde maruz
kaldıkları şiddet olgusu ve ccedilocukların evden kaccedilma sıklıkları irdelenmeye ccedilalışılacaktır
Tablo 9 Ccedilocukların Aile Ġccedili Fiziksel ġiddete (dayak) Maruz Kalıp Kalmadıklarına
ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Sayı
Ailede suumlrekli dayak yerim 1 33
Ailede bazen dayak yerim 26 867
Ailede hiccedil dayak yemem 3 100
Toplam 30 1000
Burada aile iccedili şiddetten kast edilen ccedilocuğun ldquodayakrdquo yemesidir Ailede dayak ile ilgi
olarak tabloda yer alan uumlccedil seccedilenek iccedilerisinde kendilerine uygun seccedileneğin işaretlenmesinin
istendiği soruda ccedilocukların 86‟sinin ldquoailede bazen dayak yiyorumrdquo seccedileneğini
işaretledikleri goumlruumllmuumlştuumlr Suumlrekli dayak yediğini belirten sadece 1 succedillu vardır Ancak hiccedil
dayak yemediğini belirtenlerin oranı sadece 10 (uumlccedil kişi) ile sınırlı kalmıştır Bu bulgular
ccedilocukların ailede ldquosuumlreklirdquo olmasa da ldquoara sırardquo dayak gibi şiddet eylemlerine maruz
kaldıklarını goumlstermektedir Aynı şekilde bu saptama ccedilocukların aile iccedilerisinde bazı sorunlar
yaşadıklarını da goumlstermektedir Bu oranlar ccedilocukların eve karşı soğukluk hissetmelerini ve
zaman zaman eve uğramamalarını da accedilıklar niteliktedir Burada belirtilmesi gereken başka
bir husus da ccedilocuklardan hiccedil birinin aile iccedili cinsel şiddete maruz kalmadıklarını belirtmiş
olmalarıdır
Okumuş (2004 32) Diyarbakır ilinde 418 sokak ccedilocuğu uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada
ccedilocukların 38‟inin (159 ccedilocuk) aile iccedilinde ve 517‟sinin de (216) sokakta veya aile dışı
ortamda şiddet goumlrduumlğuuml youmlnuumlnde bulgular elde ettiğini belirtmektedir Bu oranlar
Diyarbakır‟da ccedilocuklara youmlnelik olarak gerccedilekleşen şiddet olgusunun yaygınlığı konusunda
bir fikir vermesi accedilısından oumlnem arz etmektedir
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmaları onları ebeveynlerine karşı bağlılık sevgi
ve ilgi duyma duumlzeylerini zayıflatarak onları succedillu mekacircn ve akranlarına itebilmektedir Evi
kendileri iccedilin problem alanı olarak duumlşuumlnmeye başlayan ccedilocuklar ev ve aileye karşı giderek
soğumaya başladıkları ve dolayısıyla eve gitmemeyi alışkanlık edinmeye başladıkları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
294
soumlylenebilir Bu durum da onları daha kriminal suumlreccedillere itebilmektedir Ccedilaykoumlyluuml vd (2006
63-64) ccedilocukların şiddet goumlrmelerinin yarattığı olumsuzlukları sosyal uyum azlığı
antisosyal ve succedil davranışı sergileme okul devamsızlığı ve okul başarısında duumlşuumlkluumlk riskli
davranışlara eğilim alkol ve madde kullanma duumlşuumlk benlik gelişimi yeme bozuklukları
depresyon ve intihara eğilimlik şeklinde belirtmektedirler
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmalarının yarattığı sorunların yanı sıra aile iccedilinde
şiddete tanıklık etmenin de onların sosyal yaşamları ve succedilluluk durumları uumlzerinde etkili
olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı tarafından
gerccedilekleştirilen bir ccedilalışmada uumllkemizde ailelerin uumlccedilte birinde aile iccedilinde fiziksel şiddetin
varlığı saptanmıştır Soumlz konusu araştırmada şiddet uygulanan hanelerin doumlrtte uumlccediluumlnde
ccedilocukların şiddete tanık oldukları bulgusu elde edilmiştir Şiddete tanıklık eden bu ccedilocukların
şiddet sonrası korku anne-babayı sevmeme iccediline kapanma saldırganlık şeklinde tepki
verdikleri goumlzlenmiştir Aile iccedili şiddet duumlzeyinin artmasında sosyo-ekonomik duumlzeyinin
duumlşuumlkluumlğuuml kadının işinin olmaması alkol bağımlılığı hanedeki birey sayısının fazla olması
ve eşlerin toplam oumlğrenim duumlzeyinin duumlşuumlkluumlğuuml gibi faktoumlrler etkili olmaktadır (bkz İccedilli ve
Arıkan 2007 40)
Tablo 10 Aile Ġccedilerisinde ġiddette Maruz Kaldıklarını Belirten Ccedilocukların ġiddette
Maruz Kalma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Nedenleri Sayı
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin 6 222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takıldığım iccedilin 3 111
Koumltuuml alışkanlık yapıcı maddeler kullandığım iccedilin 2 74
İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin 2 74
Sinirlilik ve alkol gibi babamdan kaynaklanan nedenlerden dolayı 2 74
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım iccedilin
2
74
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim
iccedilin
6
222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma Koumltuuml alışkanlık
yapıcı maddeler kullandığım iccedilin
2
74
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma İstenilen duumlzeyde
eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Toplam 27 1000
Yukarıdaki tablodan hareketle ccedilocukların en ccedilok dayağa maruz kalma gerekccedileleri
genel olarak uumlccedil başlık altında ele alınabilir Ccedilalışmak istememe istenilen miktarda eve para
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
295
goumltuumlrememe ve bazı sapkınsuccedil eylemlerini gerccedilekleştirme (hırsızlık gasp ve bağımlılık
yapıcı bazı maddeleri kullanma) veya succedillusapkın bireylerle birlikte olma Ccedilocukların
belirtilen fiziksel şiddete maruz kalma gerekccedileleri iccedilerisinde en yuumlksek oranın ccedilalışmak
istememe ve istenilen duumlzeyde paranın eve goumltuumlruumllememesi gibi seccedileneklerde yoğunlaştığı
goumlruumllmektedir ( 52) Ccedilocukların ebeveynleri tarafından ccedilalışmaya zorlanmaları belirli
miktarda para getirmeleri konusunda baskı altında tutulmaları ve şiddete maruz kalmaları
onların ebeveynlerine olan bağlılıklarını zayıflatmakta ve evden kaccedilmalarına yol
accedilabilmektedir Bazı ccedilocuklar da ebeveynlerinin arzuladığı parayı kazanmak iccedilin daha geccedil
vakitlere kadar ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar ve bu da onları sokağın risklerine daha accedilık
hale getirebilmektedir Ccediluumlnkuuml ccedilocuğun sokakları kullanma suumlresi arttıkccedila succedila eğilimli olma
ve sokağın riskleri ile yuumlzleşebilme riski de artabilmektedir Bu sebeple ebeveynlerin
ccedilocuklarını gerek ccedilalışmaya zorlamaları gerekse getirilecek para miktarını kotalandırılmaları
ccedilocuğun ebeveynlerine karşı duydukları sevgi ve bağlılığı azaltmaya yol accedilacaktır Bu da soumlz
konusu ccedilocukların sokaklardaki serseri ve sapkın bireylerle aynı mekacircnı daha fazla
kullanmaya geceyi sokakta geccedilirmeye ve dolayısıyla daha ccedilok succedila eğilimli hale gelmelerine
neden olacaktır Bu suumlreccedilten sonra da ebeveynlerin ccedilocuklarını sapkın bireylerle birlikte
olmalarını ve succedil eylemini gerccedilekleştirmelerini engelleme konusunda sergileyecekleri şiddet
davranışlarının da caydırıcılık duumlzeyi duumlşuumlk duumlzeyde kalacaktır Yukarıdaki tablodan da
anlaşılabileceği gibi bazı ebeveynler ccedilocuklarını succedillu bireylerle birlikte olmalarını ve
sapkınsuccedil eylemleri gerccedilekleştirmelerini engellemenin bir yolu olarak şiddet
uygulamaktadırlar Ancak ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik olarak sert acımasız tutum
takınmaları veya fiziksel şiddet uygulamaları ccedilocukların sapkın tutumları terk etmelerinin
aksine onların succedil duumlnyası ile daha guumlccedilluuml bağlar inşa etmelerine yol accedilabilmektedir Ancak
bazı ailelerin de samimi olarak ccedilocuklarının succedila bulaşmalarını arzulamadıkları ve bu sebeple
ccedilocuklarına goumlzdağı vermek iccedilin şiddet uyguladıkları soumlylenebilir
Tablo 11 Ccedilocukların Evden Kaccedilıp-Kaccedilmadıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Durumları Sayı
Evet 18 600
Hayır 12 400
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların evden kaccedilma sıklığı goumlruumllmektedir Araştırma
grubunda yer alan ccedilocukların yarısından fazlasının ( 60) zaman zaman ev ortamlarını terk
etmeleri onların succedilluluk eğilimlerini arttıran bir neden olmaktadır Evden kaccedilan ccedilocukların
kaccedilma sıklıklarına ilişkin oranlar da şu şekildedir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
296
Tablo 12 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Sıklıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Sıklıkları Sayı
1-2 defa 6 334
3-4 defa 4 222
5-6 defa 1 55
7 ve daha fazla 7 389
Toplam 18 1000
Evden kaccedilan ccedilocuklar iccedilerisinde 7 ve daha fazla sayıda kaccedilanlara ilişkin gerccedilekleşen
oran en yuumlksektir Bunu 1-2 defa ve 3 defa kaccedilanlara ilişkin dağılım izlemektedir Ccedilocukların
evden kaccedilmaları ebeveynlerin izinlerinin ve rızalarının dışında geceyi dışarıda geccedilirilebilecek
şekilde evden uzaklaşmaları anlamına gelmektedir Bu uzaklaşma aynı yerleşim boumllgesi ve ili
iccedilerisinde olabileceği gibi başka illere gitme şeklinde de gerccedilekleşebilmektedir Ccedilocuğun
geceyi sokakta veya başka illerde geccedilirmesi onu ccedilok sayıda sapma ve succedil eylemine karşı accedilık
hale getirebilmektedir Bazı ccedilocukların ebeveyn ve yakın akraba denetiminin hissedilmediği
ortamlarda karınlarını duyurmak ve başka yerleşim yerlerine gidebilmek iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık ve gasp gibi succedillar işleyerek gerccedilekleştirdikleri soumlylenebilir Aynı şekilde bu
ccedilocuklar sapkın tutumlar geliştirdikleri gibi sapkın eylemlere de maruz kalabilmektedirler
Tablo 13 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Nedenlerinin Dağılımı
Evden Kaccedilma Nedenleri Sayı
Evde dayağın olması 3 167
Arkadaşların teşviki 4 222
Uumlvey ccedilocuk olma 11 611
Toplam 18 1000
Ccedilocukları succedila eğilimli kılan faktoumlrler iccedilerisinde son derece oumlnem arz eden evden
kaccedilma olaylarının ortaya ccedilıkmasında etkili olan nedenlere bakıldığında en ccedilok ldquouumlvey evlat
olmardquo faktoumlruumlnuumln oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir ( 611) Bu son derece dikkat ccedilekici bir
bulgudur Uumlvey evlat olma evden kaccedilmanın bir gerekccedilesi olarak goumlruumllmektedir Uumlvey ccedilocuk
olmak evden kaccedilışı haklılaştıran bir aile ortamının varlığına goumlnderme yapmaktadır Ayrıca
uumlvey ccedilocuğun yeni ebeveyni iccedilselleştirmesi ve ona alışması son derece guumlccediltuumlr Bu durum
ebeveyn bağlılığının daha az olacağı veya ebeveynlerin uumlvey ccedilocuk uumlzerindeki denetiminin
daha az gerccedilekleşeceği şeklinde de yorumlanabilir Bundan ayrı olarak uumlvey ccedilocukların
olduğu aile ortamlarının ccedilocuk accedilısından huzur verici nitelikten uzak olabileceği veya uumlvey
baba veya anne tarafından daha fazla şiddete maruz kalabileceği de ihtimal dacirchilindedir
Evden kaccedilma nedenleri arasında diğer oumlnemli sebepler sırasıyla ldquoarkadaşların teşvikirdquo ( 22
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
297
2) ve ldquoevde dayağın olmasırdquo ( 167) goumlsterilmektedir Arkadaş veya akran etkisi bireylerin
uyumcu veya sapkın tutum geliştirmeleri uumlzerinde son derece oumlnemlidir Succedil literatuumlruumlnde
sapkın veya succedillu akran etkisinin succedilluluğun temel bir goumlstergesi olduğu konusunda yaygın
bir kanının olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilok sayıda araştırma (oumlrneğin bkz Elliott ve
Menard 1996 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002) succedil
davranışının genel olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlendiği ve aynı şekilde
succedilluların diğer succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular ortaya
koymuştur Bireyi evden kaccedilıran ve onu sokaklara youmlnelten faktoumlrlerden birinin de ldquo aile iccedili
şiddetrdquo (dayak) olması araştırma accedilısından beklenen bir husustur Evdeki şiddetin varlığı
ccedilocuğu ev dışı yeni mekacircn arayışına itmektedir Yeni mekacircn arayışı da bireylerin sapkın
akranlarla temas etme olanağını arttırmakta ve bu da onları daha ccedilok succedila eğilimli hale
getirmektedir
Tablo 14 Ccedilocukların Geceyi Sokakta Geccedilirip Geccedilirmediklerinin Dağılımı
Geceyi Sokakta Geccedilirme Durumu Sayı
Hayır 13 433
Evet 17 667
Toplam 30 1000
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı geceyi sokaklarda geccedilirdiklerini belirtmişlerdir ( 667)
Geceyi sokakta geccedilirdiklerini belirtenler iccedilerisinde en yuumlksek oran 9 ve daha fazla sayıda
sokakta gecelediğini belirten seccedilenekte gerccedilekleşmiştir ( 588) Geriye kalan diğer ccedilocuklar
da dışarıda geceleme konusunda farklı rakamları ifade etmişlerdir
44 SOKAKTA CcedilALIġMAYA ĠLĠġKĠN DEĞĠġKENLER
Burada ccedilocukların ilk olarak hangi yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başladıkları sokakta
ccedilalışma nedenleri ne duumlzeyde kazanccedil elde ettikleri ne tuumlr işler yaptıkları kazanccedillarını nasıl
değerlendirdikleri ne kadar suumlre ccedilalıştıkları ve ccedilalışmayı nasıl goumlrduumlkleri gibi konular ele
alınacaktır
Tablo 15 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢlama YaĢlarının Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma YaĢı Sayı
10 yaş ve 10 yaştan oumlnce 22 734 10 yaşından sonra 8 267 Toplam 30 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
298
Tablonun en ilginccedil bulgusu ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda ccedilalışmaya ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda başlamış olmalarıdır Tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların 734‟uuml 10
ve daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda uumlcret getirici işler yapmaya başlamışlardır Sokakta
ccedilalışma yaşının oumlzellikle en ccedilok 8 9 ve 10‟lu yaşlarda yoğunlaştığı tespit edilmiştir Ayrıca
ccedilocukların ccedilalışma yıllarına bakıldığında ise 3-4 yıl arasında ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı
433 5-6 yıl ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı 20 7-8 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin
oranı ile 1-2 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı ise 167 olarak saptanmıştır
Ccedilocukların ccedilok erken yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başlamalarının veya sokağa
takılmalarının ccedilok sayıda nedenleri vardır Bu araştırmada sokaklarda ccedilalışma gerekccedilesi
olarak şu gerekccedileler ve oranlar saptanmıştır
Tablo 16 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma Nedenleri Sayı
Yoksulluk 2 67
Para kazanma isteği 3 100
Babamın işsiz olması 2 67
Babamın hasta olması 4 133
Babamın oumlluumlmuuml 1 33
Evin geccedilimini sağlayacak başka kimsenin olmaması 4 133
Ebeveynlerimin zorlaması 6 200
Ccedilalışan arkadaş ve yakınların etkisi 2 67
Aile buumltccedilesine katkıda bulunmak 2 67
Hayat deneyimi kazanmak ve meslek edinmek 1 33
Okul ihtiyaccedillarımı karşılamak 3 100
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan sokakta ccedilalışma nedenlerinin ccedilok farklılık arz ettiği
anlaşılmaktadır Burada en ccedilok ldquoebeveynlerinin zorlamasırdquo seccedileneği belirtilmiştir Hiccedil
şuumlphesiz ccedilocukların ccedilalışmaya zorlanmaları son derece dramatik bir olaydır Ancak
ebeveynsel zorlamanın temelinde ekonomik guumlccedilluumlklerinsorunların olduğunu tahmin etmek
guumlccedil değildir Aynı şekilde bazı ccedilocuklar ldquoevin geccedilimini sağlayacak kimsenin olmayışınırdquo
bazıları ldquobabalarının hasta olmasınırdquo bazıları ldquopara kazanma isteğirdquo bazıları ldquoyoksullukrdquo
bazıları da ldquookul masraflarını ccedilıkarmakrdquo gibi nedenleri belirtmişlerdir Buumltuumln bu faktoumlrlerin
ekonomik sorunlarla ilintili değişkenler olduğu bir gerccedilektir Burada oumlzetle ccedilocukların
sokakta ccedilalışma veya sokakta bulunma nedeninin ekonomik kaynaklı olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Diyarbakır‟da sokaktaki ccedilocuklar uumlzerinde gerccedilekleştirilen araştırmalar (oumlrneğin
birkaccedil araştırma iccedilin bkz Bilgin 2008 Okumuş 2007 Guumlneş-Kalaycı 2004) aynı şekilde
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenlerinin ekonomik yoksulluk olduğu ve dolayısıyla
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
299
ccedilocukların da ailelerine maddi katkıda bulunmak ve okul masrafınıharccedillığını karşılamak iccedilin
ccedilalıştıklarını ortaya koymaktadır Sosyal Hizmetler ve Ccedilocuk Esirgeme Kurumu (SHCcedilEK)
Devlet İstatistik Enstituumlsuuml (DİE) ve UNICEF-Tuumlrkiye işbirliğiyle gerccedilekleştirilen Sokakta
Yaşayan ve Ccedilalışan Ccedilocuklarla Katılımlı Eylem Araştırması‟nın (2000) sonuccedillarına goumlre de
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenleri şu şekilde saptanmıştır Ccedilocukların 8015‟i ldquoaile
buumltccedilesine katkıda bulunmakrdquo 840‟ı harccedillığını ccedilıkarmak 496‟sı ldquoevin geccedilimini
sağlamakrdquo 344‟uuml ldquoailesi istediği iccedilinrdquo 115‟i ldquokendi istediği iccedilin ldquo ve 191‟i de
ldquocevapsızrdquo seccedileneğini işaretlemişlerdir (bkz İccedilli-Arıkan 2007 42) Araştırma kapsamında
goumlruumlşuumllen ccedilocukların sokakta yaptıkları işler ise şunlardır
Tablo 17 Ccedilocukların Sokakta Yaptıkları ĠĢ Tuumlrlerinin Dağılımı
Sokaklarda Yapılan ĠĢ Tuumlrleri Sayı
Simit satma 2 67
Ayakkabı boyama 4 133
Pazarda el arabası ile eşya taşıma 1 33
Ccediloumlp toplama 12 400
Sakız satma 4 133
Araba camı silme-yıkama 2 67
Pazar yerinde seyyar satıcılık yapma 4 133
Kuumlccediluumlk suumls eşyalarını satma 1 33
Toplam 30 100
Ccedilocuklar genel olarak sokakta seyyar satıcılık yapma ayakkabı boyama simit sakız
şeker balon su ve buz gibi eşyalar satma otomobillerin camlarını silme ccediloumlp toplama su
taşıma mezarlıklarda temizlik işleri gibi ccedilok sayıda işler yapmaktadırlar Ancak
araştırmamızda sokakta ccedilalışıp succedil işleyen ccedilocukların en ccedilok ldquoccediloumlp toplamardquo işleri yaptıkları
goumlruumllmektedir ( 40) Diyarbakır Sosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln yaptığı bir ccedilalışmada
da kentte ccediloumlp toplayarak para kazanan 500 duumlzeyinde ccedilocuk olduğu saptanmıştır (Okumuş
200732)
Ccediloumlp toplama sokaklarda ccedilocuklar tarafından yapılan en niteliksiz işlerden biridir Aynı
zamanda ccediloumlp toplama işi ccedilalışma saatleri accedilısından da oldukccedila riskli olarak
nitelendirilebilecek bir zaman dilimini kapsamaktadır Ccediloumlpler genelde akşamgece vakitleri
veya karanlık ccediloumlkmeye başladıktan sonra toplanır Bu nedenle de bu işguumlcuumlnde ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilin saldırı ve şiddete maruz kalabilme riski de soumlz konusu olabilmektedir
Araştırma grubunda goumlruumlşuumllen ccedilocukların oumlnemli bir oranının ccediloumlp toplama gibi en niteliksiz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
300
işlerden kazanccedil elde etmeye ccedilalışmaları onların iccedilinde bulundukları ekonomik sıkıntıyı
goumlstermesi accedilısından da son derece dikkat ccedilekicidir
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 50) haftanın her guumlnuuml ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların 20‟si de haftada 5ndash6 guumln ccedilalıştıklarını ifade etmişlerdir Geriye kalanlar ise
haftada 1 ile 4 guumln arasında değişen guumln sayısında ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir Aynı şekilde
ccedilocukların oumlnemli bir kısmı ( 692) okulların accedilık olduğu zamanlarda bile guumlnde en az 4-5
saat ccedilalıştıklarını dile getirmişlerdir Ccedilocukların 23‟uuml de guumlnde 2-3 saat arası ccedilalıştıklarını
ccedilocuklardan sadece ikisi okul guumlnlerinde ccedilalışmadığını belirtmiştir
Bu ccedilocukların buumlyuumlk bir oranı ( 833) Diyarbakır‟ın her boumllgesinde ccedilalıştıklarını
ifade etmişlerdir Bir anlamda soumlz konusu ccedilocukların ccedilalışma yerleri ve ortamları iccedilin
belirlenmiş her hangi bir sokak veya mekacircn soumlz konusu değildir Sadece birkaccedilı ccedilalıştıkları
belirli yer olarak tren garı ve alışveriş mekacircnlarının oumlnuumlnuuml belirtmişlerdir
Ccedilalışmanın yapıldığı tarihte ccedilocukların sokaklarda yaptıkları işlerden elde ettikleri
kazanccedillarının da ccedilok yuumlksek olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Guumlnluumlk kazanccedil olarak ccedilocukların 20‟si
1ndash2 TL 20‟si 3ndash4 TL arası 267‟si 5ndash6 TL arası 167‟si 7-8 TL arası ve 166‟sı da
9 TL ve uumlstuuml kazanccedil elde ettikleri belirlenmiştir
Ccedilocuklar kendi kazanccedillarının buumlyuumlk bir kısmını ebeveynlerine verdiklerini ifade
etmişlerdir ( 667) Geriye kalanlar da kazanccedillarını okul ihtiyaccedillarını karşılama ve giyecek
ve iccedilecek gibi bazı ihtiyaccedillarını gidermede kullandıklarını belirtmişlerdir Ccedilalışan ccedilocukların
buumlyuumlk bir kısmı ( 80‟i) eve para goumltuumlremediklerinde ebeveynlerinin bir şey demediklerini
belirtirken 133‟uuml de ebeveynlerinin şiddetine (dayak) maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
Ccedilocukların 67‟si de ebeveynlerinin tepkilerinin sadece kızma ile sınırlı kaldığını
soumlylemişlerdir
Tablo 18 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaktan Memnun Olup-Olmadıklarının Dağılımı
CcedilalıĢmadan Memnun Olma Durumu Sayı
Evet 21 700
Hayır 9 300
Toplam 30 1000
Araştırmanın ilginccedil bir bulgusu ccedilalışan ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda
ccedilalışmaktan memnun olduklarını belirtmiş olmalarıdır Ccedilocukların sokakta ccedilalışma
durumlarını olumlu olarak tanımlamalarının en oumlnemli nedeni iccedilinde bulundukları
yoksulluktur Ccedilocuklar zor ve koumltuuml koşullarda ccedilalışmak suretiyle ailelerinin ekonomik
sorunlarını gidermede kısmen de olsa yardımcı olduklarını duumlşuumlnmektedirler Ccediluumlnkuuml
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
301
ccedilocukların memnuniyet duyma nedenlerinin başında elde ettikleri kazanccedilla ailenin ( 286)
ve kendi ihtiyacını (238) karşılama gibi gerekccedileler yer almaktadır Bazı ccedilocuklar da
kazandıkları para ile kendilerini geleceğe hazırladıklarını ( 19) bazıları da arkadaş grubuyla
hoşlandıkları şeyleri yapma olanağına sahip oldukları ( 19) veya sokakta kalmayı
arzuladıklarını ( 95) ifade etmişlerdir Sokakta ccedilalışmaktan memnuniyet duymayan
ccedilocuklar da memnuniyetsizliğin nedeni olarak en ccedilok sokakta var olan riskleri ve okula
gereken oumlnemi verememelerini goumlstermişlerdir
45 SOKAKTA CcedilALIġAN VE KISMEN YAġAYAN CcedilOCUKLAR VE
SUCcedilLULUK
Bu araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların hepsi sokakta ccedilalışmaya ve yaşamaya
başladıktan sonra bir şekilde polis tarafından alıkonulmuşlardır Bu nedenle 30 ccedilocuğun hepsi
bir şekilde succedil işledikleri gerekccedilesiyle goumlzaltına alınan ve haklarında işlem yapılmış
ccedilocuklardır Yaklaşık olarak her yıl Diyarbakır Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuumlne ortalama 1500
dolayında succedil olayının intikal ettiği belirtilmektedir İntikal eden bu succedilların ağırlıklı olarak
hırsızlık yankesicilik ve kapkaccedil gibi succedil tuumlrlerinden oluştuğu goumlruumllmektedir (Guumlneş ve
Kalaycı 2004 15) Eren (2007128) de Diyarbakır il merkezi ve ilccedilelerinde 2001 yılında her
hangi bir succedil şuumlphelisi olarak yakalanıp savcılığa ccedilıkartılan ccedilocuk sayısının 1524 iken bu
rakamın 2006 yılında 100 artarak 3308‟e yuumlkselmiş olduğunu belirtmektedir
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların niccedilin goumlzaltına alındıkları hususu kendi
beyanlarına dayanarak şu şekilde tablolaştırılmıştır
Tablo 19 Ccedilocukların Polis Tarafından AlıkonulmaGoumlzaltına Alınma Sebeplerinin
Dağılımı
Goumlzaltına Alınma Sebepleri Sayı
Geceyi sokakta geccedilirdiğim iccedilin 2 67
Succedil ve sapkın eylemlerinden dolayı 25 833
Şuumlphe uumlzerine 2 67
Sokakta ccedilalıştığım iccedilin 1 33
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan da accedilık bir şekilde goumlzlemlendiği gibi ccedilocukların en ccedilok goumlzaltına
alınma nedeni işledikleri succedil ve sapma eylemlerinden dolayıdır ( 83) Burada soumlz edilen
succedil ve sapma eylemleri kapkaccedil hırsızlık kavga etmeadam yaralama madde kullanmasatma
gibi davranışlardır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
302
Tablo 20 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra SabıkaSicil Belgesi
Kaydına Sahip Olup Olmadıklarının Dağılımı
SabıkaSicil Kaydının Olup Olmadığı Sayı
Evet 14 467
Hayır 16 533
Toplam 30 1000
Ccedilocukların soumlz konusu succedil eylemlerinden dolayı ccedilok sayıda succedillardan sicil kayıtları
olduğu belirlenmiştir Ccediloğu ccedilocuk sabıka veya sicil kaydının olduğunu belirtmiştir ( 467)
Geriye kalan ccedilocuklar ise herhangi bir sabıka veya sicil kaydının olmadığını ifade etmişlerdir
( 533) Soumlz konusu bu ccedilocukların sabıka veya sicil kayıtlarına ilişkin succedillar aşağıda
belirtilmiştir
Tablo 21 Ccedilocukların Hangi Succediltan Dolayı Sabıka Kayıtlarının Olduğunun Dağılımı
Sabıkanın Olduğu Succedil Tuumlruuml Sayı
Hırsızlık yankesicilik 8 571
Kapkaccedil 1 71
Uyuşturucu madde satma ve kullanma
( esrar ve hap)
2
143
Kavga ve adam yaralama 1 71
Hırsızlık kavga ve yaralama 2 143
Toplam 14 1000
Tablodan genel olarak ccedilocukların en ccedilok sabıkası olan succedil eylemlerinin hırsızlık
yankesicilik ve uyuşturucu madde satma veya kullanma olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizde
ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin istatistikler de ccedilocukların en ccedilok hırsızlık succedilunu işlediklerini
goumlstermektedir
Tablo 22 Ccedilocukların Madde Kullanma Durumlarının Dağılımı
Madde Kullanma Durumları Sayı
Evet 26 866
Hayır 4 134
Toplam 30 1000
Aynı şekilde araştırma grubunda yer alan ccedilocukların 86‟sının bağımlılık yapıcı
madde kullandıkları saptanmıştır Madde kullanmaya ilişkin gerccedilekleşen bu oranın yuumlksek
olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışma succedil işlediği gerekccedilesiyle haklarında işlem
yapılan ccedilocuklar uumlzerine gerccedilekleştirildiği iccedilin soumlz konusu ccedilocukların uyuşturucu veya
bağımlılık yapıcı madde kullanma oranının da yuumlksek olarak gerccedilekleşebileceği oumlngoumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
303
Bu nedenle succedil işleme durumlarına bakılmaksızın sokakta yaşayan ve ccedilalışan ccedilocuklar
uumlzerine gerccedilekleştirilecek herhangi bir ccedilalışmada bu oranın daha duumlşuumlk duumlzeyde
gerccedilekleşmesi muhtemeldir Oumlrneğin Guumlngoumlr (2008) Mersin ili oumlrneğinde 510 sokaktaki
ccedilocuk uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada ccedilocukların sadece 24‟uumlnuumln madde kullandıklarını
38‟inin madde kullanan arkadaşlarının olduğu 22‟sinin succedil işleyen arkadaşlara sahip
olduklarını belirtmiştir Aynı şekilde bu ccedilocukların 90‟a yakını bu succedillu arkadaşlarla
goumlruumlştuumlklerini ( 179‟u ldquoccedilok sıkrdquo 304‟uuml ldquosıkrdquo ve 41‟i de ldquoara sırardquo) ve bu ccedilocuklardan
14‟uuml de succedil eylemi iccedilerisinde yer aldıklarını belirtmişlerdir
Tablo 23 Ccedilocukların Kullandıkları Madde Tuumlrlerinin Dağılımı
Kullanılan Madde Tuumlrleri Sayı
Sigara 6 230
Yapıştırıcı madde (bally) alkol 4 158
Uccedilucu madde (tiner) sigara 5 192
Alkol sigara esrar 2 76
Sigara esrar 3 115
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara 1 38
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara esrar 1 38
Uccedilucu madde (tiner) alkol sigara hap 4 158
Toplam 26 1000
Yukarıdaki tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların soumlz konusu maddelerden en ccedilok
sigara tiner ve bally gibi uccedilucu madde ve alkol kullandığı saptanmıştır Tablo accedilısından en
ilginccedil bulgu ccedilocukların 23‟uumlnuumln (6 ccedilocuk) esrar kullandıklarının belirlenmiş olmasıdır
Sosyolojik accedilıdan ccedilocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenleri iccedilerisinde aile
yapısı (ailenin ilgisizliği ve duygusal ihmal soumlz konusu maddeleri ailede kullanan bireylerin
varlığı parccedilalanmış aileler aile iccedilindeki fiziksel ve cinsel istismarın varlığı gibi) akran grup
yapısı (akranlardan kullanan bireylerin varlığı arkadaşlara oumlzenti ve akran baskısı grup
iccedilerisinde kendini kanıtlama maddeyi merak etme gibi) korkuyu gidermek ve cesareti
arttırmak (daha kolay succedil işleyebilmek heyecan arama mağdura ve yaptıkları sapkınsuccedil
eylemelerine karşı duyarsızlaşmak) ve sokakların yapısı (kolay elde edilebilirlik ebeveynsel
goumlzetim ve denetimin yokluğu enformel denetimin zayıflığı) en dikkat ccedilekenleri
oluşturmaktadır Bu tuumlr maddeleri kullanmak ile succedil işlemek arasında bir ilişkiden soumlz etmek
muumlmkuumlnduumlr En azından bu maddeleri kullanan ccedilocukların succedil işleme riskinin daha yuumlksek
olduğunu soumlyleyebiliriz Oumlzellikle bazı ccedilocukların bu maddeleri satın almak iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık gasp ve kapkaccedil gibi succedilları işleyerek edindikleri ileri suumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
304
Goumlruumlşme yaptığımız ccedilocukların ccediloğu esrar ve diğer bazı uyuşturucu hapları
edinmenin ccedilok kolay olduğunu ve bu maddelerin satıldığı yerleri bildiklerini ve edinmek
istediklerinde kolay temin edebildiklerini belirtmişlerdir
Tablo 24 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Bağımlılık Yapan
Maddeleri Kullanan ArkadaĢlara Sahip Olup-Olmadıklarının Dağılımı
Madde Kullanılan ArkadaĢların Varlığı Sayı
Evet 30 1000
Hayır - 00
Toplam 30 1000
Ayrıca araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların arkadaşlarının da kendileri gibi
bağımlılık yapıcı maddeler (sigara bally tiner alkol vb) kullandıklarını belirtmişlerdir Bu
ccedilocukların da en ccedilok esrar bally sigara ve alkol gibi maddelerden birini veya diğerleri ile
birlikte kullandıklarını ifade etmişlerdir
Bağımlılık yapıcı madde kullanma alışkanlıkları genelde belirli bir akran grubu
iccedilerisinde oumlğrenilmektedir Aynı şekilde succedil davranışının veya succedila ilişkin kalıpların da akran
grubu iccedilerisinde oumlğrenildiği hususu kriminolojide yaygın olarak kabul edilen bir goumlruumlş haline
geldiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Konuya ilişkin yapılmış ccedilok sayıda araştırma (Oumlrneğin bkz
Elliott ve Menard 1996 Elliott ve Voss 1974 Elliot Huizing ve Menard 1989 Akers vd
1979 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002 ) succedilluların birlikte
oldukları veya arkadaş edindikleri bireylerin de oumlnemli bir oranının kendileri gibi succedillu
bireylerden oluşmuş olduğunu ortaya koymuştur Bu araştırmaların succedil davranışının genel
olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlenen bir edim olduğunu ve ccedilocukların diğer
succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular saptadıkları goumlruumllmektedir Bu
ccedilerccedilevede Elliott Huizinga ve Ageton (1985) succedillu akranların succedilluluğun en oumlnemli
nedensel faktoumlrlerinden biri olduğunu ileri suumlrmektedirler Bu sebeple sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocukların succedillu ccedilocuklarla veya akranlarla temas etme riski sokaklarda olmayan
diğer ccedilocuklara kıyasla daha yuumlksek olduğu soumlylenebilir
Tablo 25 Ccedilocukların Bağımlılık Yapıcı Maddeleri Kullanma Nedenlerinin Dağılımı
Madde Kullanma Nedenleri Sayı
Arkadaş ccedilevresi ile birlikte olma ve oumlzentimerak 4 154
Can sıkıntısını gidermek eğlenmek heyecan yaratmak iccedilin 22 846
Toplam 26 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
305
Ccedilocukların bağımlılık yapıcı madde kullanma nedenlerinin başında can sıkıntısını
giderme ve eğlenmek olduğu goumlruumllmektedir Arkadaş ccedilevresine oumlzenti duyma ve kullanılan
maddeyi merak etme gibi nedenler de ikinci sırada gelmektedir
Ccedilocukların sokakta karşılaştıkları bazı riskler bedensel veya fiziksel accedilıdan kalıcı iz
bırakmasının yanı sıra sosyal ve kişisel yaşamlarını da oumlnemli oumllccediluumlde olumsuz olarak
etkileyebilmektedir Oumlrneğin ccedilocukların sokaklarda karşılaştıkları bazı şiddet eylemleri
onların travma yaşamalarına yol accedilabilecek kadar tehlikeli boyutlara ulaşabilmektedir Aynı
şekilde ccedilocuğun maruz kaldığı bu tuumlr şiddet eylemleri onları da aynı şekilde şiddet
uygulayacak bireylere doumlnuumlştuumlrebilecektir Bu ccedilerccedilevede şiddete maruz kalmak ile şiddete
youmlnelmek arasında goumlrece bir ilişkiden soumlz etmek muumlmkuumlnduumlr
Tablo 26 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Kendilerine Cinsel Tacizde
Bulunulup Bulunulmadığının Dağılımı
Cinsel Tacize Uğrama Durumu Sayı
Evet 4 133
Hayır 26 867
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloya bakıldığında ccedilocukların oumlnemli bir oranının sokakta her hangi bir
cinsel şiddete maruz kalmadıklarını goumlruumllmektedir ( 867) Ccedilocukların sadece 133‟uuml (4
kişi) cinsel şiddet eylemi ile karşı karşıya geldiklerini itiraf etmişlerdir Bunlar da kendilerine
tacizde bulunan kişilerin sokakta boş gezen serseri ccedilocuklar olduğunu belirtmişlerdir Ayrıca
araştırma grubunda bulunan ccedilocukların yarısı sokakta ccedilalışmaya başladıktan sonra sokakta
bazı kazalara maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
5 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların tuumlmuuml herhangi bir succedil şuumlphesi ile polis
tarafından goumlzaltına alınan ccedilocuklardır Soumlz konusu ccedilocukların ccediloğu hırsızlık yankesicilik
adam yaralama ve uyuşturucu madde kullanma ve satma succedillarından haklarında işlem
yapılmıştır Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların succedillulukla ilintili veya succedila
eğilimli olmalarında dikkat ccedileken bazı oumlzellikler şu şekilde belirtilebilir Ccedilocukların
ebeveynlerinin oumlğrenim duumlzeylerinin duumlşuumlk olması (annelerinin 90‟ı okuma yazma bile
bilmiyor babalarının da 43‟uuml her hangi bir okul mezunu değil) onların oumlnemli bir oranının
goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olmaları ( 70) ailelerinin son derece yoksul olmaları
(babalarının ccediloğunun duumlşuumlk nitelikli veya guumlndelikccedili iş alanlarda ccedilalıştıkları kazanccedillarının
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
306
son derece duumlşuumlk olduğu ve goumlccedil sonrası ekonomik sorunlar yaşadıkları ccedilocukların 94‟e
yakını ailelerini ldquoccedilok fakirrdquo ve ldquofakirrdquo olarak nitelendirdikleri) evden kaccedilma sıklığının
yaygınlığı ( 60) ccedilocukların bazı guumlnlerde sokaklarda sabahladıkları ( 667) sapkın ve
sokaklara takılan akranlara sahip oldukları (arkadaşlarının ccediloğu da kendileri gibi uyuşturucu
veya bağımlılık yapıcı madde kullandıkları) oumlğrenim kurumlarından ayrılmaları veya terk
etmeleri ( 53‟uuml halihazırda bir oumlğrenim kurumuna devam etmiyor) aileye ilişkin ciddi
sorunlar yaşamaları (uumlvey ccedilocuk olma 611 90‟ı evde suumlrekli ve bazen fiziksel şiddet
goumlrduumlklerini ifade etmeleri 25‟inin babasının hayatta olmaması ccedilocukların 367‟sinin
ebeveynlerinin ayrı yaşamaları) ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda sokakla tanışmaları ve sokakta ccedilalışmaya
başlamaları ( 734‟uuml 10 yaşına varmadan sokakları mesken edindikleri) yaptıkları iş
tuumlruumlnuumln son derece niteliksiz olması ( 40‟ı ccediloumlp toplama işini yapıyor) gibi etkenler sokakta
ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukları succedillu kılan faktoumlrler olarak dikkat ccedilekmektedir Bu
bulgular araştırmamızın hipotezlerini doğrular niteliktedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Ccedilocukluk
doumlneminde deneyimlenen yaşam tarzları ve yaşanılankarşılaşılan guumlccedilluumlklermağduriyetler
succedilluluğun oumlnemli belirleyicileri olarak etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilocukluk
deneyiminin olumlu ve olumsuz bir tarzda şekillenmesinde oumlzellikle de ccedilocuğun yetiştiği aile
ortamı (şiddet sevgisizlikilgisizlik yoksulluk succedillu ve sapkın bireylerin varlığı
ebeveynlerin ccedilocuk yetiştirme konusundaki bilgisiz oluşları ccedilalışma youmlnuumlnde baskılamaları
gibi) okul deneyimi succedillu akran etkileri ailenin ekonomik geccedilim sorumluluğunu omuzlarında
hissetmeleri sokakta karşılaştıkları guumlccedilluumlkler taciz ve bazı sosyo-ekonomik dezavantajlar
dominant faktoumlrler olarak etkide bulunduğu soumlylenebilir Soumlz konusu doumlnemde ccedilocukların
sorunsuz bir aile yapısı iccedilerisinde sosyalleşmelerinin sağlanması ve oumlğrenimlerine devam
edebilme olanaklarının yaratılması gerekirken sokakların riskli alanlarında yaşam
muumlcadelesine atılmaları atılmak zorunda bırakılmaları onları succedila eğilimli kılan oumlnemli bir
etken olmaktadır Oumlzellikle de aile denetiminden kaccedilan ccedilocukların sokaktaki succedillu kuumlltuumlruumln
etkisine accedilık olma riskleri daha yuumlksektir
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından oumlzellikle ccedilalıştırılmaları konusunda zorlanmaları ve
ccedilocukların istenilen duumlzeyde parayı eve goumltuumlrememeleri durumunda psikolojik ve fiziksel
şiddet goumlrmeleri ccedilocukların ccedilok para kazanmak iccedilin zamanlarını daha ccedilok sokaklarda
geccedilirmelerine veya evden kaccedilma veya eve doumlnmeme gibi sonuccedillara yol accedilabilmektedir Bu
olumsuz tutumlar bazen de ccedilocukları hırsızlık yapmaya da itebilmektedir Sonuccedil olarak
ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik bu olumsuz tutumları ccedilocukların ebeveynlerine olan
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
287
annelerinin de uumlcret getirici işlerde ccedilalıştıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran da son derece kuumlccediluumlk
duumlzeydedir Ccedilocukların annelerinin 167‟sinin uumlcret getirici bir işte ccedilalıştığını 833‟uuml de
ccedilalışmadığını belirtmiştir
Araştırmanın yapıldığı doumlnemde ccedilocukların 80‟i ailelerinin aylık gelirlerinin 700
TL‟den daha aşağı olduğunu belirtmişlerdir Bunların yaklaşık olarak yarıya yakını 500
TL‟den aşağı bir gelire sahip ailelere mensup ccedilocuklar olduğu saptanmıştır Succedil işleyen
sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan bazı ccedilocukların ailelerini ekonomik kategorilerinden
hangisine yerleştirdiklerini oumlğrenme ccedilerccedilevesinde sorulan bir soruya verilen yanıtlara ilişkin
gerccedilekleşen dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 3 Ccedilocukların Ailelerini Ekonomik Accedilıdan Hangi Duumlzeyde Goumlrduumlklerinin Dağılımı
Ailelerini Hangi Kategoride Goumlrduumlkleri Sayı
Fakir 21 700
Ccedilok fakir 7 233
Orta gelirli 2 67
Toplam 30 1000
Bu tabloda ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ( 933‟uuml) ailelerini ldquofakirrdquo kategorisine
yerleştirdikleri goumlruumllmektedir Kendi konumlarını ldquoorta gelirlirdquo olarak belirten sadece 2 ccedilocuk
bulunmaktadır Ccedilocuklarla goumlruumlşme esnasında ccedilocukların oumlnemli bir oranı sokakta olmanın
veya sokakta ccedilalışmanın temel nedenini ekonomik sorunlarla ilinti olduğunu belirtmişlerdir
Onlar sokakta uumlcret getirici işlerde ccedilalışmakla ailenin geccedilimine katkıda bulunduklarını ifade
etmişlerdir Sokakta yaşayan bazı ccedilocuklar da ailenin ekonomik duumlzeyinden kaynaklı
sorunların yanı sıra aile iccedili sorunlardan veya ebeveynsel denetim yoksunluğundan sokağı
mesken edinmek durumunda kaldıklarını ileri suumlrmuumlşlerdir
Bazı aileler de birden ccedilok ccedilocuk ccedilalışmak durumunda kalabilmektedir Ccedilocukların
633‟uuml ccedilalışan kardeşinin olmadığını belirtirken yaklaşık olarak 37‟si de ccedilalışan kardeşinin
olduğunu ifade etmişlerdir Ccedilalışan kardeşinin olduğunu belirtenlerden 8‟i 1 kardeşinin 3‟uuml
de 2 kardeşinin kendileri gibi aile buumltccedilesine katkıda bulunmak iccedilin ccedilalıştıklarını
belirtmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
288
43 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-KUumlLTUumlREL OumlZELLĠKLERĠ
431 Ccedilocukların Okul ve Oumlğrenim Durumlarına ĠliĢkin Bulgular
Burada ccedilocukların okul veya oumlğrenim yaşamlarına ilişkin değişkenler ele alınacaktır
Ccediluumlnkuuml okul ccedilağında olan ccedilocuklar accedilısından okul yaşamlarının oumlncelikli bir konumda olması
gerekirken onların sokakta yaşam muumlcadelesine girişmeleri ve bu girişimlerinin onların
oumlğrenim suumlreccedillerini nasıl etkilediği hususunun bilinmesi oumlnem arz etmektedir
Ccedilocuklarının oumlğrenim duumlzeylerine ilişkin veriler soumlz konusu ccedilocukların 30‟unun
ilkoumlğretimim 1 kademesinden mezunu olduklarını 10‟unun ilkoumlğretimi terk ettiklerini
23‟uumlnuumln ilkoumlğretim mezunu 233‟uumlnuumln de ilkoumlğretime devam eden ccedilocuklar olduğunu
ortaya koymaktadır Okur yazar olmayan ccedilocuk oranı 67 ve aynı şekilde ldquookur yazar
ancak herhangi bir okul mezunu olmayanlarınrdquo oranı da 67 olarak elde edilmiştir
Araştırma grubundaki ccedilocukların babalarının oumlğrenim duumlzeylerinin ise duumlşuumlk olduğu
goumlzlemlenmiştir Succedillu ccedilocukların babalarının 267‟sinin ldquookur yazar olmadığırdquo
167‟sinin ldquoher hangi bir okul mezunu olmadığırdquo 333‟uumlnuumln de ldquoilkokul (ilkoumlğretimin 1
kademesi) mezunu olduğurdquo ve sadece 10‟unun ise ldquolise mezunu olduğurdquo goumlruumllmuumlştuumlr
Annelerinin oumlğrenim duumlzeylerine bakıldığında ise 90‟ının okur yazar bile olmadığı sadece
67‟sinin ilkokul mezunu ve 33‟uumlnuumln de ilkokulu terk ettikleri verisi elde edilmiştir
Ccedilocukların oumlğrenim durumlarına ilişkin diğer veriler de aşağıda belirtilmiştir
Tablo 4 Ccedilocukların Şu Anda Okula Devam Edip-Etmediklerinin Dağılımı
Okula Devam Etme Durumu Sayı
Evet devam ediyorum 14 467 Hayır devam etmiyorum 16 533 Toplam 30 1000
Tabloya bakıldığında ccedilocukların yarısından biraz fazlasının okula devam etmedikleri
goumlruumllmektedir Bu ccedilocukların oumlnemli bir oranının okula devam etmemiş olmaları ailelerinin
ccedilocuklarının oumlğrenimi konusunda gerekli hassasiyetleri goumlstermedikleri veya ccedilocukların bu
konuda ailelerini kendileri iccedilin bağlayıcı olarak goumlrmedikleri şeklinde yorumlanabilir
Ccedilocukların okul mekacircnları yerine sokakları tercih etmeleri onların sosyalleşme suumlreccedilleri
accedilısından sorunlar yaratacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Oumlzellikle okul ortamları bireylerin
kuumlltuumlrlenme ve gelecek beklentisi oluşturma accedilısından son derece oumlnem arz eden kurumlardır
Aynı şekilde okul bireyin denetim altında tutulması ve yasal tutumlar geliştirmeleri accedilısından
da oumlnem arz etmektedir Dolayısıyla ccedilocukların sokak mekacircnlarını tercih etmeleri onların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
289
denetim olanaklarından kaccediltıkları okul uumlzerinden mesleksel anlamda gerccedilekleştirilecek
gelecek beklentisine sahip olmadıkları ve sokaktaki sosyalleşme ajanlarını tercih ettikleri
anlamına gelmektedir Bu tercihler succedillu yaşam tarzlarını uumlretecek bir potansiyel
taşımaktadır
Okula devam eden 14 oumlğrencinin de en ccedilok ilkoumlğretim 5 sınıf ile orta oumlğretim 2
sınıfta yoğunlaşmış oldukları goumlruumllmektedir Oumlğrencilerin 429‟u ortaoumlğretim 1 sınıf
214‟uuml ilkoumlğretim 6 sınıf 143‟uuml ilkoumlğretim 5 sınıf ve geriye kalan diğerleri de ilkoumlğretim
7 ve 8 sınıfa devam ettikleri belirlenmiştir
Oumlğrenimlerini devam ettirmeyen ccedilocukların okula devam etmemelerinin gerekccedilelerine
bakıldığında ise en ccedilok aile ve kendilerinin bu konudaki ilgisizlikleri oumlne ccedilıkmaktadır
Konuya ilişkin bulgular aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 5 Ccedilocukların Eğitimlerini Devam Ettirememe Nedenlerinin Dağılımı
Okula devam Edememe Nedenleri Sayı
Ekonomik zorluklar 2 125
Ailenin ilgisizliği 5 313
Benim ilgisizliğim 5 313
Diğer 4 250
Toplam 16 1000
Burada ccedilocukların eğitimlerini devam ettirmeme nedenleri olarak en ccedilok ailelerini ve
kendilerini sorumlu goumlrmektedirler Bir anlamda ailelerinin ilgisizliklerini ve okula devam
etme konusundaki isteksizliklerini dile getirmişlerdir Araştırma grubunda bulunan ccedilocuklar
iccedilerisinde 4 ccedilocuğun hiccedil okula gitmemiş olması ailelerin bu konudaki ilgisizliklerini daha
belirgin olarak ortaya koymaktadır
Hiccedil kuşkusuz sorun ccedilocukların sadece okula goumlnderilmeleri ile giderilebilecek bir
sorun değildir Ccediluumlnkuuml okula giden oumlğrencilerin sıklıkla okuldan kaccedilıp sokaklara takıldıkları ve
oumlğrenimlerine gereken oumlnemi vermedikleri de bu araştırmada saptanan bulgular iccedilerisinde yer
almaktadır Sadece 7 oumlğrenci ( 233) okuldan hiccedil kaccedilmadıklarını belirtmiştir 4 oumlğrencinin
( 133) de hiccedil okula gitmediği duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde geriye kalan 19 oumlğrencinin ( 634) zaman
zaman okul ortamlarını terk ettikleri anlaşılmaktadır Okuldan kaccedilan oumlğrenciler okuldan
kaccedilma nedenleri olarak da en ccedilok ldquoarkadaş grubunun telkinlerinirdquo ( 684) ve ldquookumayı
sıkıcı bulmardquo ( 211) gibi gerekccedileleri oumlne suumlrmuumlşlerdir İki oumlğrenci de bu konuda ilgi
duymadıklarına ve oumlğretmenleriyle yaşadıkları sorunlara ( 106) dikkat ccedilekmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
290
Ancak oumlğrencilerin okul ile ilgili olumlu değerlendirmeler yaptıkları da saptanmıştır
Ccediloğu oumlğrenci okul ortamını daha guumlvenli daha sağlıklı ve verimli geccedilirilebilecekleri yerler
olarak resmetmişlerdir Oumlzellikle okulun iyi bir yaşam olanağını elde etme ve sportif
faaliyetlerin daha guumlvenli olarak yerine getirildiği yerler olarak değerlendirildiği dikkat
ccedilekmiştir
Okula devam etmiş olan oumlğrencilerin kendi beyanları esas alınarak okul başarılarının
genelde ldquoortardquo ( 385) ve ldquoiyirdquo( 308) kategorisinde gerccedilekleştiği goumlruumllmuumlştuumlr Geriye
kalan oumlğrencilerin sınıf geccedilme derecelerini 154‟uuml ldquogeccedilerrdquo 77‟si ldquoiyirdquo olarak
belirtmiştir İki oumlğrenci de ( 77) oumlğretmen - okul kararı ile sınıfı geccediltiğini dile getirmiştir
Ancak burada belirtilmesi gereken oumlnemli bir husus ccedilocukların ccediloğunun sokaklarda
ccedilalışmaya başladıktan sonra okul başarılarının bundan olumsuz olarak etkilenmiş olduğunu
belirtmiş olmalarıdır Buna ilişkin tablo aşağıdadır
Tablo 6 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Okul BaĢarılarının
Olumsuz Etkilenip Etkilenmediğine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Okul BaĢarısının Olumsuz
Etkilenme Durumu
Sayı
Evet 20 769
Hayır 6 231
Toplam 26 1000
Ccedilocukların 769‟unun sokakta ccedilalışmalarının onlarının oumlğrenim başarılarını
olumsuz olarak etkilediğini belirtmiş olmaları oumlnemlidir Sadece 231‟i ders başarılarının
maddi kazanccedil sağlamaya youmlnelik ccedilabalarından olumsuz olarak etkilenmediğini belirtmiştir
Sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan ccediloğu okula devam ettikleri doumlnemlerde bir yandan
eğitimlerini devam ettirirlerken oumlte yandan da ailelerinin iccedilinde bulundukları yoksulluğu
aşmak veya aile geccedilimine katkıda bulunmak veya en azından okul masrafları ve harccedillılıkları
konusunda ailelerine yuumlk olmamak iccedilin sokaklarda ccedilalıştıkları goumlzlenmiştir Bu durum
ccedilocuklarının eğitim durumlarının olumsuz etkilenmesine ve ileride okuldan ayrılmaya yol
accedilabileceğini akla getirmektedir
43 2 AraĢtırma Grubunun Aile Yapısına ĠliĢkin Bulgular
Succedil değişkenleri iccedilerisinde succedilla ilintili olan faktoumlrlerin başında aile ve aileye ilişkin
unsurlar gelmektedir Sampson ve Laub (1993) succedil davranışının oumlnemli oumllccediluumlde bireylerin
ebeveynlere olan bağlılıklarının zayıflaması ve ebeveynsel denetim ve disiplinin
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
291
istikrarsızlaşmasıyla meydana geldiğini ileri suumlrmektedirler Onlar succedillu davranışlarla ilintili
ailesel etkenleri şu şekilde belirtmektedirler 1Ebeveynsel disipline ilişkin sorunlar (duumlzensiz
tehdit edici ve cezalandırıcısert olması gibi) 2 Ebeveynsel denetimin duumlşuumlk olması 3
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından dışlanmaları 4 Ccedilocukların ebeveynleri ile olan duygusal
bağlılıklarının zayıf olması Farrington (1995) da gerek ccedilocuk succedilluluğunun başlangıcına ve
gerekse yetişkin succedilluluğuna ilişkin olarak oumlzellikle ebeveynsel denetimin zayıflığına ve
ccedilocuk yetiştirme pratiklerine dikkat ccedilekmektedir Loeber ve Stouthamer-Loeber (1986)
yaptıkları kapsamlı ccedilalışmalarında ebeveynsel denetim ve goumlzetlemenin yetersizliği ve
zayıflığının değişkendengesiz veya acımasızsert ebeveynsel disiplinin ebeveynsel
uyumsuzluğun ccedilocukların ebeveynleri tarafından kabul goumlrmemelerinin ve ebeveynlerin
ccedilocuklarına yeterli duumlzeyde ilgi goumlstermemelerinin succedilluluğun oumlnde gelen aileye ilişkin
unsurları olduğunu ortaya koymuşlardır (bkz Farrington 1997387)
Succedillulukla ilintili olarak aileye ilişkin ccedilok sayıda değişken soumlz konusudur Succedillulukla
yakından ilintili olarak goumlruumllen aileye ilişkin faktoumlrlerden bazıları şu şekilde belirtilebilir 1
Aile bireylerinden succedil işleyenlerin olması 2 Ebeveynlerin uyuşturucu ve alkol vb
bağımlılıklarının olması 3 Aile parccedilalanması 4 Aile iccedili fiziksel şiddetin veya aile iccedili
ccedilatışmasının varlığı 5 Ebeveynlerin ccedilocuklarına karşı ilgisizlikleri 6 Ebeveynlerin aile
iccedilindeki sorunlu otorite yapıları denetim ve disiplin uygulamaları 7 Ccedilocukların yetersiz ve
yanlış sosyalleşmeleri 8 Aile bireyleri veya ebeveynler arasındaki geccedilimsizlikler 9Ailenin
iccedilinde bulunduğu olumsuz ekonomik koşullar veya geccedilim guumlccedilluumlğuuml ccedilekme10 Adoumllesanların
ebeveynlerine olan bağlılık duumlzeylerinin zayıflığı (Kızmaz 2006 108) Sokak ccedilocukları ve
sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan succedil işleyenlerin aile yapılarına ilişkin elde edilen veriler son
derece dikkat ccedilekicidir
Tablo 7 Ccedilocukların Ebeveynlerinin Hayatta Olup Olmadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Hayatta Olma Durumu Sayı
Hem annem hem de babam hayatta 23 767
Sadece annem hayatta 7 233
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan succedillu ccedilocukların yaklaşık olarak frac34 bdquouumlnuumln hem annelerinin hem de
babalarının hayatta olduğu anlaşılmaktadır Succedillu ccedilocukların 23‟uumlnuumln de babalarının
hayatta olmadığı goumlruumllmektedir Babalarının oumllmuumlş olduğunu belirten ccedilocuklara ilişkin
gerccedilekleşen oranın ccedilok kuumlccediluumlmsenecek duumlzeyde olmadığı ve aynı şekilde oumlzellikle baba
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
292
denetiminden yoksun olan ccedilocukların succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ebeveynleri ile kaldıkları
( 70) saptanmıştır Aynı şekilde 23‟uuml sadece anneleriyle kaldıklarını 67‟si (2 ccedilocuk)
de akrabalarında kaldıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların sağlıklı bir sosyalleşme suumlrecini yaşamalarında oumlnemli olan bir husus da
ebeveynlerin birlikte oluşudur Oumlzellikle boşanmış veya anne veya babanın evi terk ettiği aile
biccediliminde ccedilocukların sosyalleşmelerinin problemli olabileceği ihtimal dacirchilindedir Anne
veya babanın evi terk etmesi ccedilocuklarda da evi terk etmeye ilişkin bir eğilimin ortaya
ccedilıkmasını tetikleyebilmektedir Burada ccedilocuk babanın evi terk etmiş olması veya oumllmuumlş
olması nedeniyle geccedilim guumlccedilluumlğuumlne ilişkin ekonomik sorunlarını aşabilmek iccedilin sokağa
youmlnelebildiği gibi aynı şekilde ebeveynsel denetimin zayıflaması nedeniyle de sokağı mesken
tutma veya evi terk etme youmlnuumlnde bir tutum geliştirebileceği soumlylenebilir Sokağı mesken
edinen ve oumlzellikle de ebeveynsel veya ailesel destekten denetimden yoksun olan ccedilocukların
succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini tahmin etmek guumlccedil değildir Ccedilocuklara
ebeveynlerinin birliktelik veya aynı evi paylaşma durumlarını saptama ccedilerccedilevesinde bir soru
youmlneltilmiştir Verilen yanıtlar ve buna ilişkin dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 8 Ebeveynlerin Beraber YaĢayıp-YaĢamadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Birlikteliği Sayı
Evet 19 633
Hayır 11 367
Toplam 30 1000
Ccedilocukların 63‟uuml ebeveynlerinin birlikte yaşadıklarını ve 367‟sinin de ayrı
yaşadıklarını belirtmişlerdir Anne ve babalarının ayrı yaşadıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran
dikkat ccedilekicidir Ebeveynlerin ayrı yaşamalarının oumlnde gelen iki temel nedeni babanın evi
terk etmesi ( 636 7 kişi) ve boşanmadır ( 273 3 kişi) Bu iki gelişme ccedilocuğu aile
denetiminden ve korumasından yoksun bırakmaktadır Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir zaman
dilimini sokaklarda geccedilirdikleri ve dolayısıyla sokakların riskli alanları ile temas etme
olanağının her zaman olanaklı olduğu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde ve aynı şekilde baba otoritesinin
yokluğu da buna eklendiğinde ccedilocuğun succedila bulaşma veya sokaklarda sapma davranış
sergileme ihtimalinin daha yuumlksek olabileceği bir gerccedilektir
Ccedilocukların aileye ilişkin yaşadıkları diğer olumsuz bir husus da aile iccedilinde karşı
karşıya geldikleri şiddet olgusudur Evde şiddet pratiklerine maruz kalan ccedilocukların eve karşı
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
293
bir hoşnutsuzluk ve soğukluk hissedecekleri bilinen bir gerccedilektir Bu durumun da ccedilocukların
evden kaccedilmalarına geceleri sokakta geccedilirmelerine veya sokakta yaşamaya youmlnelmelerine
neden olduğunu tahmin etmek guumlccedil değildir Ev ve aile bağlılığının zayıflamasının veya sapkın
akran bağlılığının yol accediltığı sokaklara takılma ve sokakları mesken edinme gerccedileği succedillulukla
ilintili risk faktoumlrlerini teşkil etmektedir Bu ccedilerccedilevede burada ccedilocukların evde maruz
kaldıkları şiddet olgusu ve ccedilocukların evden kaccedilma sıklıkları irdelenmeye ccedilalışılacaktır
Tablo 9 Ccedilocukların Aile Ġccedili Fiziksel ġiddete (dayak) Maruz Kalıp Kalmadıklarına
ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Sayı
Ailede suumlrekli dayak yerim 1 33
Ailede bazen dayak yerim 26 867
Ailede hiccedil dayak yemem 3 100
Toplam 30 1000
Burada aile iccedili şiddetten kast edilen ccedilocuğun ldquodayakrdquo yemesidir Ailede dayak ile ilgi
olarak tabloda yer alan uumlccedil seccedilenek iccedilerisinde kendilerine uygun seccedileneğin işaretlenmesinin
istendiği soruda ccedilocukların 86‟sinin ldquoailede bazen dayak yiyorumrdquo seccedileneğini
işaretledikleri goumlruumllmuumlştuumlr Suumlrekli dayak yediğini belirten sadece 1 succedillu vardır Ancak hiccedil
dayak yemediğini belirtenlerin oranı sadece 10 (uumlccedil kişi) ile sınırlı kalmıştır Bu bulgular
ccedilocukların ailede ldquosuumlreklirdquo olmasa da ldquoara sırardquo dayak gibi şiddet eylemlerine maruz
kaldıklarını goumlstermektedir Aynı şekilde bu saptama ccedilocukların aile iccedilerisinde bazı sorunlar
yaşadıklarını da goumlstermektedir Bu oranlar ccedilocukların eve karşı soğukluk hissetmelerini ve
zaman zaman eve uğramamalarını da accedilıklar niteliktedir Burada belirtilmesi gereken başka
bir husus da ccedilocuklardan hiccedil birinin aile iccedili cinsel şiddete maruz kalmadıklarını belirtmiş
olmalarıdır
Okumuş (2004 32) Diyarbakır ilinde 418 sokak ccedilocuğu uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada
ccedilocukların 38‟inin (159 ccedilocuk) aile iccedilinde ve 517‟sinin de (216) sokakta veya aile dışı
ortamda şiddet goumlrduumlğuuml youmlnuumlnde bulgular elde ettiğini belirtmektedir Bu oranlar
Diyarbakır‟da ccedilocuklara youmlnelik olarak gerccedilekleşen şiddet olgusunun yaygınlığı konusunda
bir fikir vermesi accedilısından oumlnem arz etmektedir
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmaları onları ebeveynlerine karşı bağlılık sevgi
ve ilgi duyma duumlzeylerini zayıflatarak onları succedillu mekacircn ve akranlarına itebilmektedir Evi
kendileri iccedilin problem alanı olarak duumlşuumlnmeye başlayan ccedilocuklar ev ve aileye karşı giderek
soğumaya başladıkları ve dolayısıyla eve gitmemeyi alışkanlık edinmeye başladıkları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
294
soumlylenebilir Bu durum da onları daha kriminal suumlreccedillere itebilmektedir Ccedilaykoumlyluuml vd (2006
63-64) ccedilocukların şiddet goumlrmelerinin yarattığı olumsuzlukları sosyal uyum azlığı
antisosyal ve succedil davranışı sergileme okul devamsızlığı ve okul başarısında duumlşuumlkluumlk riskli
davranışlara eğilim alkol ve madde kullanma duumlşuumlk benlik gelişimi yeme bozuklukları
depresyon ve intihara eğilimlik şeklinde belirtmektedirler
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmalarının yarattığı sorunların yanı sıra aile iccedilinde
şiddete tanıklık etmenin de onların sosyal yaşamları ve succedilluluk durumları uumlzerinde etkili
olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı tarafından
gerccedilekleştirilen bir ccedilalışmada uumllkemizde ailelerin uumlccedilte birinde aile iccedilinde fiziksel şiddetin
varlığı saptanmıştır Soumlz konusu araştırmada şiddet uygulanan hanelerin doumlrtte uumlccediluumlnde
ccedilocukların şiddete tanık oldukları bulgusu elde edilmiştir Şiddete tanıklık eden bu ccedilocukların
şiddet sonrası korku anne-babayı sevmeme iccediline kapanma saldırganlık şeklinde tepki
verdikleri goumlzlenmiştir Aile iccedili şiddet duumlzeyinin artmasında sosyo-ekonomik duumlzeyinin
duumlşuumlkluumlğuuml kadının işinin olmaması alkol bağımlılığı hanedeki birey sayısının fazla olması
ve eşlerin toplam oumlğrenim duumlzeyinin duumlşuumlkluumlğuuml gibi faktoumlrler etkili olmaktadır (bkz İccedilli ve
Arıkan 2007 40)
Tablo 10 Aile Ġccedilerisinde ġiddette Maruz Kaldıklarını Belirten Ccedilocukların ġiddette
Maruz Kalma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Nedenleri Sayı
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin 6 222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takıldığım iccedilin 3 111
Koumltuuml alışkanlık yapıcı maddeler kullandığım iccedilin 2 74
İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin 2 74
Sinirlilik ve alkol gibi babamdan kaynaklanan nedenlerden dolayı 2 74
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım iccedilin
2
74
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim
iccedilin
6
222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma Koumltuuml alışkanlık
yapıcı maddeler kullandığım iccedilin
2
74
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma İstenilen duumlzeyde
eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Toplam 27 1000
Yukarıdaki tablodan hareketle ccedilocukların en ccedilok dayağa maruz kalma gerekccedileleri
genel olarak uumlccedil başlık altında ele alınabilir Ccedilalışmak istememe istenilen miktarda eve para
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
295
goumltuumlrememe ve bazı sapkınsuccedil eylemlerini gerccedilekleştirme (hırsızlık gasp ve bağımlılık
yapıcı bazı maddeleri kullanma) veya succedillusapkın bireylerle birlikte olma Ccedilocukların
belirtilen fiziksel şiddete maruz kalma gerekccedileleri iccedilerisinde en yuumlksek oranın ccedilalışmak
istememe ve istenilen duumlzeyde paranın eve goumltuumlruumllememesi gibi seccedileneklerde yoğunlaştığı
goumlruumllmektedir ( 52) Ccedilocukların ebeveynleri tarafından ccedilalışmaya zorlanmaları belirli
miktarda para getirmeleri konusunda baskı altında tutulmaları ve şiddete maruz kalmaları
onların ebeveynlerine olan bağlılıklarını zayıflatmakta ve evden kaccedilmalarına yol
accedilabilmektedir Bazı ccedilocuklar da ebeveynlerinin arzuladığı parayı kazanmak iccedilin daha geccedil
vakitlere kadar ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar ve bu da onları sokağın risklerine daha accedilık
hale getirebilmektedir Ccediluumlnkuuml ccedilocuğun sokakları kullanma suumlresi arttıkccedila succedila eğilimli olma
ve sokağın riskleri ile yuumlzleşebilme riski de artabilmektedir Bu sebeple ebeveynlerin
ccedilocuklarını gerek ccedilalışmaya zorlamaları gerekse getirilecek para miktarını kotalandırılmaları
ccedilocuğun ebeveynlerine karşı duydukları sevgi ve bağlılığı azaltmaya yol accedilacaktır Bu da soumlz
konusu ccedilocukların sokaklardaki serseri ve sapkın bireylerle aynı mekacircnı daha fazla
kullanmaya geceyi sokakta geccedilirmeye ve dolayısıyla daha ccedilok succedila eğilimli hale gelmelerine
neden olacaktır Bu suumlreccedilten sonra da ebeveynlerin ccedilocuklarını sapkın bireylerle birlikte
olmalarını ve succedil eylemini gerccedilekleştirmelerini engelleme konusunda sergileyecekleri şiddet
davranışlarının da caydırıcılık duumlzeyi duumlşuumlk duumlzeyde kalacaktır Yukarıdaki tablodan da
anlaşılabileceği gibi bazı ebeveynler ccedilocuklarını succedillu bireylerle birlikte olmalarını ve
sapkınsuccedil eylemleri gerccedilekleştirmelerini engellemenin bir yolu olarak şiddet
uygulamaktadırlar Ancak ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik olarak sert acımasız tutum
takınmaları veya fiziksel şiddet uygulamaları ccedilocukların sapkın tutumları terk etmelerinin
aksine onların succedil duumlnyası ile daha guumlccedilluuml bağlar inşa etmelerine yol accedilabilmektedir Ancak
bazı ailelerin de samimi olarak ccedilocuklarının succedila bulaşmalarını arzulamadıkları ve bu sebeple
ccedilocuklarına goumlzdağı vermek iccedilin şiddet uyguladıkları soumlylenebilir
Tablo 11 Ccedilocukların Evden Kaccedilıp-Kaccedilmadıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Durumları Sayı
Evet 18 600
Hayır 12 400
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların evden kaccedilma sıklığı goumlruumllmektedir Araştırma
grubunda yer alan ccedilocukların yarısından fazlasının ( 60) zaman zaman ev ortamlarını terk
etmeleri onların succedilluluk eğilimlerini arttıran bir neden olmaktadır Evden kaccedilan ccedilocukların
kaccedilma sıklıklarına ilişkin oranlar da şu şekildedir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
296
Tablo 12 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Sıklıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Sıklıkları Sayı
1-2 defa 6 334
3-4 defa 4 222
5-6 defa 1 55
7 ve daha fazla 7 389
Toplam 18 1000
Evden kaccedilan ccedilocuklar iccedilerisinde 7 ve daha fazla sayıda kaccedilanlara ilişkin gerccedilekleşen
oran en yuumlksektir Bunu 1-2 defa ve 3 defa kaccedilanlara ilişkin dağılım izlemektedir Ccedilocukların
evden kaccedilmaları ebeveynlerin izinlerinin ve rızalarının dışında geceyi dışarıda geccedilirilebilecek
şekilde evden uzaklaşmaları anlamına gelmektedir Bu uzaklaşma aynı yerleşim boumllgesi ve ili
iccedilerisinde olabileceği gibi başka illere gitme şeklinde de gerccedilekleşebilmektedir Ccedilocuğun
geceyi sokakta veya başka illerde geccedilirmesi onu ccedilok sayıda sapma ve succedil eylemine karşı accedilık
hale getirebilmektedir Bazı ccedilocukların ebeveyn ve yakın akraba denetiminin hissedilmediği
ortamlarda karınlarını duyurmak ve başka yerleşim yerlerine gidebilmek iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık ve gasp gibi succedillar işleyerek gerccedilekleştirdikleri soumlylenebilir Aynı şekilde bu
ccedilocuklar sapkın tutumlar geliştirdikleri gibi sapkın eylemlere de maruz kalabilmektedirler
Tablo 13 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Nedenlerinin Dağılımı
Evden Kaccedilma Nedenleri Sayı
Evde dayağın olması 3 167
Arkadaşların teşviki 4 222
Uumlvey ccedilocuk olma 11 611
Toplam 18 1000
Ccedilocukları succedila eğilimli kılan faktoumlrler iccedilerisinde son derece oumlnem arz eden evden
kaccedilma olaylarının ortaya ccedilıkmasında etkili olan nedenlere bakıldığında en ccedilok ldquouumlvey evlat
olmardquo faktoumlruumlnuumln oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir ( 611) Bu son derece dikkat ccedilekici bir
bulgudur Uumlvey evlat olma evden kaccedilmanın bir gerekccedilesi olarak goumlruumllmektedir Uumlvey ccedilocuk
olmak evden kaccedilışı haklılaştıran bir aile ortamının varlığına goumlnderme yapmaktadır Ayrıca
uumlvey ccedilocuğun yeni ebeveyni iccedilselleştirmesi ve ona alışması son derece guumlccediltuumlr Bu durum
ebeveyn bağlılığının daha az olacağı veya ebeveynlerin uumlvey ccedilocuk uumlzerindeki denetiminin
daha az gerccedilekleşeceği şeklinde de yorumlanabilir Bundan ayrı olarak uumlvey ccedilocukların
olduğu aile ortamlarının ccedilocuk accedilısından huzur verici nitelikten uzak olabileceği veya uumlvey
baba veya anne tarafından daha fazla şiddete maruz kalabileceği de ihtimal dacirchilindedir
Evden kaccedilma nedenleri arasında diğer oumlnemli sebepler sırasıyla ldquoarkadaşların teşvikirdquo ( 22
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
297
2) ve ldquoevde dayağın olmasırdquo ( 167) goumlsterilmektedir Arkadaş veya akran etkisi bireylerin
uyumcu veya sapkın tutum geliştirmeleri uumlzerinde son derece oumlnemlidir Succedil literatuumlruumlnde
sapkın veya succedillu akran etkisinin succedilluluğun temel bir goumlstergesi olduğu konusunda yaygın
bir kanının olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilok sayıda araştırma (oumlrneğin bkz Elliott ve
Menard 1996 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002) succedil
davranışının genel olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlendiği ve aynı şekilde
succedilluların diğer succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular ortaya
koymuştur Bireyi evden kaccedilıran ve onu sokaklara youmlnelten faktoumlrlerden birinin de ldquo aile iccedili
şiddetrdquo (dayak) olması araştırma accedilısından beklenen bir husustur Evdeki şiddetin varlığı
ccedilocuğu ev dışı yeni mekacircn arayışına itmektedir Yeni mekacircn arayışı da bireylerin sapkın
akranlarla temas etme olanağını arttırmakta ve bu da onları daha ccedilok succedila eğilimli hale
getirmektedir
Tablo 14 Ccedilocukların Geceyi Sokakta Geccedilirip Geccedilirmediklerinin Dağılımı
Geceyi Sokakta Geccedilirme Durumu Sayı
Hayır 13 433
Evet 17 667
Toplam 30 1000
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı geceyi sokaklarda geccedilirdiklerini belirtmişlerdir ( 667)
Geceyi sokakta geccedilirdiklerini belirtenler iccedilerisinde en yuumlksek oran 9 ve daha fazla sayıda
sokakta gecelediğini belirten seccedilenekte gerccedilekleşmiştir ( 588) Geriye kalan diğer ccedilocuklar
da dışarıda geceleme konusunda farklı rakamları ifade etmişlerdir
44 SOKAKTA CcedilALIġMAYA ĠLĠġKĠN DEĞĠġKENLER
Burada ccedilocukların ilk olarak hangi yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başladıkları sokakta
ccedilalışma nedenleri ne duumlzeyde kazanccedil elde ettikleri ne tuumlr işler yaptıkları kazanccedillarını nasıl
değerlendirdikleri ne kadar suumlre ccedilalıştıkları ve ccedilalışmayı nasıl goumlrduumlkleri gibi konular ele
alınacaktır
Tablo 15 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢlama YaĢlarının Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma YaĢı Sayı
10 yaş ve 10 yaştan oumlnce 22 734 10 yaşından sonra 8 267 Toplam 30 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
298
Tablonun en ilginccedil bulgusu ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda ccedilalışmaya ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda başlamış olmalarıdır Tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların 734‟uuml 10
ve daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda uumlcret getirici işler yapmaya başlamışlardır Sokakta
ccedilalışma yaşının oumlzellikle en ccedilok 8 9 ve 10‟lu yaşlarda yoğunlaştığı tespit edilmiştir Ayrıca
ccedilocukların ccedilalışma yıllarına bakıldığında ise 3-4 yıl arasında ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı
433 5-6 yıl ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı 20 7-8 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin
oranı ile 1-2 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı ise 167 olarak saptanmıştır
Ccedilocukların ccedilok erken yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başlamalarının veya sokağa
takılmalarının ccedilok sayıda nedenleri vardır Bu araştırmada sokaklarda ccedilalışma gerekccedilesi
olarak şu gerekccedileler ve oranlar saptanmıştır
Tablo 16 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma Nedenleri Sayı
Yoksulluk 2 67
Para kazanma isteği 3 100
Babamın işsiz olması 2 67
Babamın hasta olması 4 133
Babamın oumlluumlmuuml 1 33
Evin geccedilimini sağlayacak başka kimsenin olmaması 4 133
Ebeveynlerimin zorlaması 6 200
Ccedilalışan arkadaş ve yakınların etkisi 2 67
Aile buumltccedilesine katkıda bulunmak 2 67
Hayat deneyimi kazanmak ve meslek edinmek 1 33
Okul ihtiyaccedillarımı karşılamak 3 100
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan sokakta ccedilalışma nedenlerinin ccedilok farklılık arz ettiği
anlaşılmaktadır Burada en ccedilok ldquoebeveynlerinin zorlamasırdquo seccedileneği belirtilmiştir Hiccedil
şuumlphesiz ccedilocukların ccedilalışmaya zorlanmaları son derece dramatik bir olaydır Ancak
ebeveynsel zorlamanın temelinde ekonomik guumlccedilluumlklerinsorunların olduğunu tahmin etmek
guumlccedil değildir Aynı şekilde bazı ccedilocuklar ldquoevin geccedilimini sağlayacak kimsenin olmayışınırdquo
bazıları ldquobabalarının hasta olmasınırdquo bazıları ldquopara kazanma isteğirdquo bazıları ldquoyoksullukrdquo
bazıları da ldquookul masraflarını ccedilıkarmakrdquo gibi nedenleri belirtmişlerdir Buumltuumln bu faktoumlrlerin
ekonomik sorunlarla ilintili değişkenler olduğu bir gerccedilektir Burada oumlzetle ccedilocukların
sokakta ccedilalışma veya sokakta bulunma nedeninin ekonomik kaynaklı olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Diyarbakır‟da sokaktaki ccedilocuklar uumlzerinde gerccedilekleştirilen araştırmalar (oumlrneğin
birkaccedil araştırma iccedilin bkz Bilgin 2008 Okumuş 2007 Guumlneş-Kalaycı 2004) aynı şekilde
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenlerinin ekonomik yoksulluk olduğu ve dolayısıyla
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
299
ccedilocukların da ailelerine maddi katkıda bulunmak ve okul masrafınıharccedillığını karşılamak iccedilin
ccedilalıştıklarını ortaya koymaktadır Sosyal Hizmetler ve Ccedilocuk Esirgeme Kurumu (SHCcedilEK)
Devlet İstatistik Enstituumlsuuml (DİE) ve UNICEF-Tuumlrkiye işbirliğiyle gerccedilekleştirilen Sokakta
Yaşayan ve Ccedilalışan Ccedilocuklarla Katılımlı Eylem Araştırması‟nın (2000) sonuccedillarına goumlre de
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenleri şu şekilde saptanmıştır Ccedilocukların 8015‟i ldquoaile
buumltccedilesine katkıda bulunmakrdquo 840‟ı harccedillığını ccedilıkarmak 496‟sı ldquoevin geccedilimini
sağlamakrdquo 344‟uuml ldquoailesi istediği iccedilinrdquo 115‟i ldquokendi istediği iccedilin ldquo ve 191‟i de
ldquocevapsızrdquo seccedileneğini işaretlemişlerdir (bkz İccedilli-Arıkan 2007 42) Araştırma kapsamında
goumlruumlşuumllen ccedilocukların sokakta yaptıkları işler ise şunlardır
Tablo 17 Ccedilocukların Sokakta Yaptıkları ĠĢ Tuumlrlerinin Dağılımı
Sokaklarda Yapılan ĠĢ Tuumlrleri Sayı
Simit satma 2 67
Ayakkabı boyama 4 133
Pazarda el arabası ile eşya taşıma 1 33
Ccediloumlp toplama 12 400
Sakız satma 4 133
Araba camı silme-yıkama 2 67
Pazar yerinde seyyar satıcılık yapma 4 133
Kuumlccediluumlk suumls eşyalarını satma 1 33
Toplam 30 100
Ccedilocuklar genel olarak sokakta seyyar satıcılık yapma ayakkabı boyama simit sakız
şeker balon su ve buz gibi eşyalar satma otomobillerin camlarını silme ccediloumlp toplama su
taşıma mezarlıklarda temizlik işleri gibi ccedilok sayıda işler yapmaktadırlar Ancak
araştırmamızda sokakta ccedilalışıp succedil işleyen ccedilocukların en ccedilok ldquoccediloumlp toplamardquo işleri yaptıkları
goumlruumllmektedir ( 40) Diyarbakır Sosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln yaptığı bir ccedilalışmada
da kentte ccediloumlp toplayarak para kazanan 500 duumlzeyinde ccedilocuk olduğu saptanmıştır (Okumuş
200732)
Ccediloumlp toplama sokaklarda ccedilocuklar tarafından yapılan en niteliksiz işlerden biridir Aynı
zamanda ccediloumlp toplama işi ccedilalışma saatleri accedilısından da oldukccedila riskli olarak
nitelendirilebilecek bir zaman dilimini kapsamaktadır Ccediloumlpler genelde akşamgece vakitleri
veya karanlık ccediloumlkmeye başladıktan sonra toplanır Bu nedenle de bu işguumlcuumlnde ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilin saldırı ve şiddete maruz kalabilme riski de soumlz konusu olabilmektedir
Araştırma grubunda goumlruumlşuumllen ccedilocukların oumlnemli bir oranının ccediloumlp toplama gibi en niteliksiz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
300
işlerden kazanccedil elde etmeye ccedilalışmaları onların iccedilinde bulundukları ekonomik sıkıntıyı
goumlstermesi accedilısından da son derece dikkat ccedilekicidir
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 50) haftanın her guumlnuuml ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların 20‟si de haftada 5ndash6 guumln ccedilalıştıklarını ifade etmişlerdir Geriye kalanlar ise
haftada 1 ile 4 guumln arasında değişen guumln sayısında ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir Aynı şekilde
ccedilocukların oumlnemli bir kısmı ( 692) okulların accedilık olduğu zamanlarda bile guumlnde en az 4-5
saat ccedilalıştıklarını dile getirmişlerdir Ccedilocukların 23‟uuml de guumlnde 2-3 saat arası ccedilalıştıklarını
ccedilocuklardan sadece ikisi okul guumlnlerinde ccedilalışmadığını belirtmiştir
Bu ccedilocukların buumlyuumlk bir oranı ( 833) Diyarbakır‟ın her boumllgesinde ccedilalıştıklarını
ifade etmişlerdir Bir anlamda soumlz konusu ccedilocukların ccedilalışma yerleri ve ortamları iccedilin
belirlenmiş her hangi bir sokak veya mekacircn soumlz konusu değildir Sadece birkaccedilı ccedilalıştıkları
belirli yer olarak tren garı ve alışveriş mekacircnlarının oumlnuumlnuuml belirtmişlerdir
Ccedilalışmanın yapıldığı tarihte ccedilocukların sokaklarda yaptıkları işlerden elde ettikleri
kazanccedillarının da ccedilok yuumlksek olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Guumlnluumlk kazanccedil olarak ccedilocukların 20‟si
1ndash2 TL 20‟si 3ndash4 TL arası 267‟si 5ndash6 TL arası 167‟si 7-8 TL arası ve 166‟sı da
9 TL ve uumlstuuml kazanccedil elde ettikleri belirlenmiştir
Ccedilocuklar kendi kazanccedillarının buumlyuumlk bir kısmını ebeveynlerine verdiklerini ifade
etmişlerdir ( 667) Geriye kalanlar da kazanccedillarını okul ihtiyaccedillarını karşılama ve giyecek
ve iccedilecek gibi bazı ihtiyaccedillarını gidermede kullandıklarını belirtmişlerdir Ccedilalışan ccedilocukların
buumlyuumlk bir kısmı ( 80‟i) eve para goumltuumlremediklerinde ebeveynlerinin bir şey demediklerini
belirtirken 133‟uuml de ebeveynlerinin şiddetine (dayak) maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
Ccedilocukların 67‟si de ebeveynlerinin tepkilerinin sadece kızma ile sınırlı kaldığını
soumlylemişlerdir
Tablo 18 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaktan Memnun Olup-Olmadıklarının Dağılımı
CcedilalıĢmadan Memnun Olma Durumu Sayı
Evet 21 700
Hayır 9 300
Toplam 30 1000
Araştırmanın ilginccedil bir bulgusu ccedilalışan ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda
ccedilalışmaktan memnun olduklarını belirtmiş olmalarıdır Ccedilocukların sokakta ccedilalışma
durumlarını olumlu olarak tanımlamalarının en oumlnemli nedeni iccedilinde bulundukları
yoksulluktur Ccedilocuklar zor ve koumltuuml koşullarda ccedilalışmak suretiyle ailelerinin ekonomik
sorunlarını gidermede kısmen de olsa yardımcı olduklarını duumlşuumlnmektedirler Ccediluumlnkuuml
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
301
ccedilocukların memnuniyet duyma nedenlerinin başında elde ettikleri kazanccedilla ailenin ( 286)
ve kendi ihtiyacını (238) karşılama gibi gerekccedileler yer almaktadır Bazı ccedilocuklar da
kazandıkları para ile kendilerini geleceğe hazırladıklarını ( 19) bazıları da arkadaş grubuyla
hoşlandıkları şeyleri yapma olanağına sahip oldukları ( 19) veya sokakta kalmayı
arzuladıklarını ( 95) ifade etmişlerdir Sokakta ccedilalışmaktan memnuniyet duymayan
ccedilocuklar da memnuniyetsizliğin nedeni olarak en ccedilok sokakta var olan riskleri ve okula
gereken oumlnemi verememelerini goumlstermişlerdir
45 SOKAKTA CcedilALIġAN VE KISMEN YAġAYAN CcedilOCUKLAR VE
SUCcedilLULUK
Bu araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların hepsi sokakta ccedilalışmaya ve yaşamaya
başladıktan sonra bir şekilde polis tarafından alıkonulmuşlardır Bu nedenle 30 ccedilocuğun hepsi
bir şekilde succedil işledikleri gerekccedilesiyle goumlzaltına alınan ve haklarında işlem yapılmış
ccedilocuklardır Yaklaşık olarak her yıl Diyarbakır Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuumlne ortalama 1500
dolayında succedil olayının intikal ettiği belirtilmektedir İntikal eden bu succedilların ağırlıklı olarak
hırsızlık yankesicilik ve kapkaccedil gibi succedil tuumlrlerinden oluştuğu goumlruumllmektedir (Guumlneş ve
Kalaycı 2004 15) Eren (2007128) de Diyarbakır il merkezi ve ilccedilelerinde 2001 yılında her
hangi bir succedil şuumlphelisi olarak yakalanıp savcılığa ccedilıkartılan ccedilocuk sayısının 1524 iken bu
rakamın 2006 yılında 100 artarak 3308‟e yuumlkselmiş olduğunu belirtmektedir
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların niccedilin goumlzaltına alındıkları hususu kendi
beyanlarına dayanarak şu şekilde tablolaştırılmıştır
Tablo 19 Ccedilocukların Polis Tarafından AlıkonulmaGoumlzaltına Alınma Sebeplerinin
Dağılımı
Goumlzaltına Alınma Sebepleri Sayı
Geceyi sokakta geccedilirdiğim iccedilin 2 67
Succedil ve sapkın eylemlerinden dolayı 25 833
Şuumlphe uumlzerine 2 67
Sokakta ccedilalıştığım iccedilin 1 33
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan da accedilık bir şekilde goumlzlemlendiği gibi ccedilocukların en ccedilok goumlzaltına
alınma nedeni işledikleri succedil ve sapma eylemlerinden dolayıdır ( 83) Burada soumlz edilen
succedil ve sapma eylemleri kapkaccedil hırsızlık kavga etmeadam yaralama madde kullanmasatma
gibi davranışlardır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
302
Tablo 20 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra SabıkaSicil Belgesi
Kaydına Sahip Olup Olmadıklarının Dağılımı
SabıkaSicil Kaydının Olup Olmadığı Sayı
Evet 14 467
Hayır 16 533
Toplam 30 1000
Ccedilocukların soumlz konusu succedil eylemlerinden dolayı ccedilok sayıda succedillardan sicil kayıtları
olduğu belirlenmiştir Ccediloğu ccedilocuk sabıka veya sicil kaydının olduğunu belirtmiştir ( 467)
Geriye kalan ccedilocuklar ise herhangi bir sabıka veya sicil kaydının olmadığını ifade etmişlerdir
( 533) Soumlz konusu bu ccedilocukların sabıka veya sicil kayıtlarına ilişkin succedillar aşağıda
belirtilmiştir
Tablo 21 Ccedilocukların Hangi Succediltan Dolayı Sabıka Kayıtlarının Olduğunun Dağılımı
Sabıkanın Olduğu Succedil Tuumlruuml Sayı
Hırsızlık yankesicilik 8 571
Kapkaccedil 1 71
Uyuşturucu madde satma ve kullanma
( esrar ve hap)
2
143
Kavga ve adam yaralama 1 71
Hırsızlık kavga ve yaralama 2 143
Toplam 14 1000
Tablodan genel olarak ccedilocukların en ccedilok sabıkası olan succedil eylemlerinin hırsızlık
yankesicilik ve uyuşturucu madde satma veya kullanma olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizde
ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin istatistikler de ccedilocukların en ccedilok hırsızlık succedilunu işlediklerini
goumlstermektedir
Tablo 22 Ccedilocukların Madde Kullanma Durumlarının Dağılımı
Madde Kullanma Durumları Sayı
Evet 26 866
Hayır 4 134
Toplam 30 1000
Aynı şekilde araştırma grubunda yer alan ccedilocukların 86‟sının bağımlılık yapıcı
madde kullandıkları saptanmıştır Madde kullanmaya ilişkin gerccedilekleşen bu oranın yuumlksek
olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışma succedil işlediği gerekccedilesiyle haklarında işlem
yapılan ccedilocuklar uumlzerine gerccedilekleştirildiği iccedilin soumlz konusu ccedilocukların uyuşturucu veya
bağımlılık yapıcı madde kullanma oranının da yuumlksek olarak gerccedilekleşebileceği oumlngoumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
303
Bu nedenle succedil işleme durumlarına bakılmaksızın sokakta yaşayan ve ccedilalışan ccedilocuklar
uumlzerine gerccedilekleştirilecek herhangi bir ccedilalışmada bu oranın daha duumlşuumlk duumlzeyde
gerccedilekleşmesi muhtemeldir Oumlrneğin Guumlngoumlr (2008) Mersin ili oumlrneğinde 510 sokaktaki
ccedilocuk uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada ccedilocukların sadece 24‟uumlnuumln madde kullandıklarını
38‟inin madde kullanan arkadaşlarının olduğu 22‟sinin succedil işleyen arkadaşlara sahip
olduklarını belirtmiştir Aynı şekilde bu ccedilocukların 90‟a yakını bu succedillu arkadaşlarla
goumlruumlştuumlklerini ( 179‟u ldquoccedilok sıkrdquo 304‟uuml ldquosıkrdquo ve 41‟i de ldquoara sırardquo) ve bu ccedilocuklardan
14‟uuml de succedil eylemi iccedilerisinde yer aldıklarını belirtmişlerdir
Tablo 23 Ccedilocukların Kullandıkları Madde Tuumlrlerinin Dağılımı
Kullanılan Madde Tuumlrleri Sayı
Sigara 6 230
Yapıştırıcı madde (bally) alkol 4 158
Uccedilucu madde (tiner) sigara 5 192
Alkol sigara esrar 2 76
Sigara esrar 3 115
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara 1 38
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara esrar 1 38
Uccedilucu madde (tiner) alkol sigara hap 4 158
Toplam 26 1000
Yukarıdaki tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların soumlz konusu maddelerden en ccedilok
sigara tiner ve bally gibi uccedilucu madde ve alkol kullandığı saptanmıştır Tablo accedilısından en
ilginccedil bulgu ccedilocukların 23‟uumlnuumln (6 ccedilocuk) esrar kullandıklarının belirlenmiş olmasıdır
Sosyolojik accedilıdan ccedilocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenleri iccedilerisinde aile
yapısı (ailenin ilgisizliği ve duygusal ihmal soumlz konusu maddeleri ailede kullanan bireylerin
varlığı parccedilalanmış aileler aile iccedilindeki fiziksel ve cinsel istismarın varlığı gibi) akran grup
yapısı (akranlardan kullanan bireylerin varlığı arkadaşlara oumlzenti ve akran baskısı grup
iccedilerisinde kendini kanıtlama maddeyi merak etme gibi) korkuyu gidermek ve cesareti
arttırmak (daha kolay succedil işleyebilmek heyecan arama mağdura ve yaptıkları sapkınsuccedil
eylemelerine karşı duyarsızlaşmak) ve sokakların yapısı (kolay elde edilebilirlik ebeveynsel
goumlzetim ve denetimin yokluğu enformel denetimin zayıflığı) en dikkat ccedilekenleri
oluşturmaktadır Bu tuumlr maddeleri kullanmak ile succedil işlemek arasında bir ilişkiden soumlz etmek
muumlmkuumlnduumlr En azından bu maddeleri kullanan ccedilocukların succedil işleme riskinin daha yuumlksek
olduğunu soumlyleyebiliriz Oumlzellikle bazı ccedilocukların bu maddeleri satın almak iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık gasp ve kapkaccedil gibi succedilları işleyerek edindikleri ileri suumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
304
Goumlruumlşme yaptığımız ccedilocukların ccediloğu esrar ve diğer bazı uyuşturucu hapları
edinmenin ccedilok kolay olduğunu ve bu maddelerin satıldığı yerleri bildiklerini ve edinmek
istediklerinde kolay temin edebildiklerini belirtmişlerdir
Tablo 24 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Bağımlılık Yapan
Maddeleri Kullanan ArkadaĢlara Sahip Olup-Olmadıklarının Dağılımı
Madde Kullanılan ArkadaĢların Varlığı Sayı
Evet 30 1000
Hayır - 00
Toplam 30 1000
Ayrıca araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların arkadaşlarının da kendileri gibi
bağımlılık yapıcı maddeler (sigara bally tiner alkol vb) kullandıklarını belirtmişlerdir Bu
ccedilocukların da en ccedilok esrar bally sigara ve alkol gibi maddelerden birini veya diğerleri ile
birlikte kullandıklarını ifade etmişlerdir
Bağımlılık yapıcı madde kullanma alışkanlıkları genelde belirli bir akran grubu
iccedilerisinde oumlğrenilmektedir Aynı şekilde succedil davranışının veya succedila ilişkin kalıpların da akran
grubu iccedilerisinde oumlğrenildiği hususu kriminolojide yaygın olarak kabul edilen bir goumlruumlş haline
geldiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Konuya ilişkin yapılmış ccedilok sayıda araştırma (Oumlrneğin bkz
Elliott ve Menard 1996 Elliott ve Voss 1974 Elliot Huizing ve Menard 1989 Akers vd
1979 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002 ) succedilluların birlikte
oldukları veya arkadaş edindikleri bireylerin de oumlnemli bir oranının kendileri gibi succedillu
bireylerden oluşmuş olduğunu ortaya koymuştur Bu araştırmaların succedil davranışının genel
olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlenen bir edim olduğunu ve ccedilocukların diğer
succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular saptadıkları goumlruumllmektedir Bu
ccedilerccedilevede Elliott Huizinga ve Ageton (1985) succedillu akranların succedilluluğun en oumlnemli
nedensel faktoumlrlerinden biri olduğunu ileri suumlrmektedirler Bu sebeple sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocukların succedillu ccedilocuklarla veya akranlarla temas etme riski sokaklarda olmayan
diğer ccedilocuklara kıyasla daha yuumlksek olduğu soumlylenebilir
Tablo 25 Ccedilocukların Bağımlılık Yapıcı Maddeleri Kullanma Nedenlerinin Dağılımı
Madde Kullanma Nedenleri Sayı
Arkadaş ccedilevresi ile birlikte olma ve oumlzentimerak 4 154
Can sıkıntısını gidermek eğlenmek heyecan yaratmak iccedilin 22 846
Toplam 26 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
305
Ccedilocukların bağımlılık yapıcı madde kullanma nedenlerinin başında can sıkıntısını
giderme ve eğlenmek olduğu goumlruumllmektedir Arkadaş ccedilevresine oumlzenti duyma ve kullanılan
maddeyi merak etme gibi nedenler de ikinci sırada gelmektedir
Ccedilocukların sokakta karşılaştıkları bazı riskler bedensel veya fiziksel accedilıdan kalıcı iz
bırakmasının yanı sıra sosyal ve kişisel yaşamlarını da oumlnemli oumllccediluumlde olumsuz olarak
etkileyebilmektedir Oumlrneğin ccedilocukların sokaklarda karşılaştıkları bazı şiddet eylemleri
onların travma yaşamalarına yol accedilabilecek kadar tehlikeli boyutlara ulaşabilmektedir Aynı
şekilde ccedilocuğun maruz kaldığı bu tuumlr şiddet eylemleri onları da aynı şekilde şiddet
uygulayacak bireylere doumlnuumlştuumlrebilecektir Bu ccedilerccedilevede şiddete maruz kalmak ile şiddete
youmlnelmek arasında goumlrece bir ilişkiden soumlz etmek muumlmkuumlnduumlr
Tablo 26 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Kendilerine Cinsel Tacizde
Bulunulup Bulunulmadığının Dağılımı
Cinsel Tacize Uğrama Durumu Sayı
Evet 4 133
Hayır 26 867
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloya bakıldığında ccedilocukların oumlnemli bir oranının sokakta her hangi bir
cinsel şiddete maruz kalmadıklarını goumlruumllmektedir ( 867) Ccedilocukların sadece 133‟uuml (4
kişi) cinsel şiddet eylemi ile karşı karşıya geldiklerini itiraf etmişlerdir Bunlar da kendilerine
tacizde bulunan kişilerin sokakta boş gezen serseri ccedilocuklar olduğunu belirtmişlerdir Ayrıca
araştırma grubunda bulunan ccedilocukların yarısı sokakta ccedilalışmaya başladıktan sonra sokakta
bazı kazalara maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
5 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların tuumlmuuml herhangi bir succedil şuumlphesi ile polis
tarafından goumlzaltına alınan ccedilocuklardır Soumlz konusu ccedilocukların ccediloğu hırsızlık yankesicilik
adam yaralama ve uyuşturucu madde kullanma ve satma succedillarından haklarında işlem
yapılmıştır Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların succedillulukla ilintili veya succedila
eğilimli olmalarında dikkat ccedileken bazı oumlzellikler şu şekilde belirtilebilir Ccedilocukların
ebeveynlerinin oumlğrenim duumlzeylerinin duumlşuumlk olması (annelerinin 90‟ı okuma yazma bile
bilmiyor babalarının da 43‟uuml her hangi bir okul mezunu değil) onların oumlnemli bir oranının
goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olmaları ( 70) ailelerinin son derece yoksul olmaları
(babalarının ccediloğunun duumlşuumlk nitelikli veya guumlndelikccedili iş alanlarda ccedilalıştıkları kazanccedillarının
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
306
son derece duumlşuumlk olduğu ve goumlccedil sonrası ekonomik sorunlar yaşadıkları ccedilocukların 94‟e
yakını ailelerini ldquoccedilok fakirrdquo ve ldquofakirrdquo olarak nitelendirdikleri) evden kaccedilma sıklığının
yaygınlığı ( 60) ccedilocukların bazı guumlnlerde sokaklarda sabahladıkları ( 667) sapkın ve
sokaklara takılan akranlara sahip oldukları (arkadaşlarının ccediloğu da kendileri gibi uyuşturucu
veya bağımlılık yapıcı madde kullandıkları) oumlğrenim kurumlarından ayrılmaları veya terk
etmeleri ( 53‟uuml halihazırda bir oumlğrenim kurumuna devam etmiyor) aileye ilişkin ciddi
sorunlar yaşamaları (uumlvey ccedilocuk olma 611 90‟ı evde suumlrekli ve bazen fiziksel şiddet
goumlrduumlklerini ifade etmeleri 25‟inin babasının hayatta olmaması ccedilocukların 367‟sinin
ebeveynlerinin ayrı yaşamaları) ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda sokakla tanışmaları ve sokakta ccedilalışmaya
başlamaları ( 734‟uuml 10 yaşına varmadan sokakları mesken edindikleri) yaptıkları iş
tuumlruumlnuumln son derece niteliksiz olması ( 40‟ı ccediloumlp toplama işini yapıyor) gibi etkenler sokakta
ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukları succedillu kılan faktoumlrler olarak dikkat ccedilekmektedir Bu
bulgular araştırmamızın hipotezlerini doğrular niteliktedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Ccedilocukluk
doumlneminde deneyimlenen yaşam tarzları ve yaşanılankarşılaşılan guumlccedilluumlklermağduriyetler
succedilluluğun oumlnemli belirleyicileri olarak etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilocukluk
deneyiminin olumlu ve olumsuz bir tarzda şekillenmesinde oumlzellikle de ccedilocuğun yetiştiği aile
ortamı (şiddet sevgisizlikilgisizlik yoksulluk succedillu ve sapkın bireylerin varlığı
ebeveynlerin ccedilocuk yetiştirme konusundaki bilgisiz oluşları ccedilalışma youmlnuumlnde baskılamaları
gibi) okul deneyimi succedillu akran etkileri ailenin ekonomik geccedilim sorumluluğunu omuzlarında
hissetmeleri sokakta karşılaştıkları guumlccedilluumlkler taciz ve bazı sosyo-ekonomik dezavantajlar
dominant faktoumlrler olarak etkide bulunduğu soumlylenebilir Soumlz konusu doumlnemde ccedilocukların
sorunsuz bir aile yapısı iccedilerisinde sosyalleşmelerinin sağlanması ve oumlğrenimlerine devam
edebilme olanaklarının yaratılması gerekirken sokakların riskli alanlarında yaşam
muumlcadelesine atılmaları atılmak zorunda bırakılmaları onları succedila eğilimli kılan oumlnemli bir
etken olmaktadır Oumlzellikle de aile denetiminden kaccedilan ccedilocukların sokaktaki succedillu kuumlltuumlruumln
etkisine accedilık olma riskleri daha yuumlksektir
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından oumlzellikle ccedilalıştırılmaları konusunda zorlanmaları ve
ccedilocukların istenilen duumlzeyde parayı eve goumltuumlrememeleri durumunda psikolojik ve fiziksel
şiddet goumlrmeleri ccedilocukların ccedilok para kazanmak iccedilin zamanlarını daha ccedilok sokaklarda
geccedilirmelerine veya evden kaccedilma veya eve doumlnmeme gibi sonuccedillara yol accedilabilmektedir Bu
olumsuz tutumlar bazen de ccedilocukları hırsızlık yapmaya da itebilmektedir Sonuccedil olarak
ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik bu olumsuz tutumları ccedilocukların ebeveynlerine olan
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
288
43 ARAġTIRMA GRUBUNUN SOSYO-KUumlLTUumlREL OumlZELLĠKLERĠ
431 Ccedilocukların Okul ve Oumlğrenim Durumlarına ĠliĢkin Bulgular
Burada ccedilocukların okul veya oumlğrenim yaşamlarına ilişkin değişkenler ele alınacaktır
Ccediluumlnkuuml okul ccedilağında olan ccedilocuklar accedilısından okul yaşamlarının oumlncelikli bir konumda olması
gerekirken onların sokakta yaşam muumlcadelesine girişmeleri ve bu girişimlerinin onların
oumlğrenim suumlreccedillerini nasıl etkilediği hususunun bilinmesi oumlnem arz etmektedir
Ccedilocuklarının oumlğrenim duumlzeylerine ilişkin veriler soumlz konusu ccedilocukların 30‟unun
ilkoumlğretimim 1 kademesinden mezunu olduklarını 10‟unun ilkoumlğretimi terk ettiklerini
23‟uumlnuumln ilkoumlğretim mezunu 233‟uumlnuumln de ilkoumlğretime devam eden ccedilocuklar olduğunu
ortaya koymaktadır Okur yazar olmayan ccedilocuk oranı 67 ve aynı şekilde ldquookur yazar
ancak herhangi bir okul mezunu olmayanlarınrdquo oranı da 67 olarak elde edilmiştir
Araştırma grubundaki ccedilocukların babalarının oumlğrenim duumlzeylerinin ise duumlşuumlk olduğu
goumlzlemlenmiştir Succedillu ccedilocukların babalarının 267‟sinin ldquookur yazar olmadığırdquo
167‟sinin ldquoher hangi bir okul mezunu olmadığırdquo 333‟uumlnuumln de ldquoilkokul (ilkoumlğretimin 1
kademesi) mezunu olduğurdquo ve sadece 10‟unun ise ldquolise mezunu olduğurdquo goumlruumllmuumlştuumlr
Annelerinin oumlğrenim duumlzeylerine bakıldığında ise 90‟ının okur yazar bile olmadığı sadece
67‟sinin ilkokul mezunu ve 33‟uumlnuumln de ilkokulu terk ettikleri verisi elde edilmiştir
Ccedilocukların oumlğrenim durumlarına ilişkin diğer veriler de aşağıda belirtilmiştir
Tablo 4 Ccedilocukların Şu Anda Okula Devam Edip-Etmediklerinin Dağılımı
Okula Devam Etme Durumu Sayı
Evet devam ediyorum 14 467 Hayır devam etmiyorum 16 533 Toplam 30 1000
Tabloya bakıldığında ccedilocukların yarısından biraz fazlasının okula devam etmedikleri
goumlruumllmektedir Bu ccedilocukların oumlnemli bir oranının okula devam etmemiş olmaları ailelerinin
ccedilocuklarının oumlğrenimi konusunda gerekli hassasiyetleri goumlstermedikleri veya ccedilocukların bu
konuda ailelerini kendileri iccedilin bağlayıcı olarak goumlrmedikleri şeklinde yorumlanabilir
Ccedilocukların okul mekacircnları yerine sokakları tercih etmeleri onların sosyalleşme suumlreccedilleri
accedilısından sorunlar yaratacağını oumlngoumlrmek muumlmkuumlnduumlr Oumlzellikle okul ortamları bireylerin
kuumlltuumlrlenme ve gelecek beklentisi oluşturma accedilısından son derece oumlnem arz eden kurumlardır
Aynı şekilde okul bireyin denetim altında tutulması ve yasal tutumlar geliştirmeleri accedilısından
da oumlnem arz etmektedir Dolayısıyla ccedilocukların sokak mekacircnlarını tercih etmeleri onların
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
289
denetim olanaklarından kaccediltıkları okul uumlzerinden mesleksel anlamda gerccedilekleştirilecek
gelecek beklentisine sahip olmadıkları ve sokaktaki sosyalleşme ajanlarını tercih ettikleri
anlamına gelmektedir Bu tercihler succedillu yaşam tarzlarını uumlretecek bir potansiyel
taşımaktadır
Okula devam eden 14 oumlğrencinin de en ccedilok ilkoumlğretim 5 sınıf ile orta oumlğretim 2
sınıfta yoğunlaşmış oldukları goumlruumllmektedir Oumlğrencilerin 429‟u ortaoumlğretim 1 sınıf
214‟uuml ilkoumlğretim 6 sınıf 143‟uuml ilkoumlğretim 5 sınıf ve geriye kalan diğerleri de ilkoumlğretim
7 ve 8 sınıfa devam ettikleri belirlenmiştir
Oumlğrenimlerini devam ettirmeyen ccedilocukların okula devam etmemelerinin gerekccedilelerine
bakıldığında ise en ccedilok aile ve kendilerinin bu konudaki ilgisizlikleri oumlne ccedilıkmaktadır
Konuya ilişkin bulgular aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 5 Ccedilocukların Eğitimlerini Devam Ettirememe Nedenlerinin Dağılımı
Okula devam Edememe Nedenleri Sayı
Ekonomik zorluklar 2 125
Ailenin ilgisizliği 5 313
Benim ilgisizliğim 5 313
Diğer 4 250
Toplam 16 1000
Burada ccedilocukların eğitimlerini devam ettirmeme nedenleri olarak en ccedilok ailelerini ve
kendilerini sorumlu goumlrmektedirler Bir anlamda ailelerinin ilgisizliklerini ve okula devam
etme konusundaki isteksizliklerini dile getirmişlerdir Araştırma grubunda bulunan ccedilocuklar
iccedilerisinde 4 ccedilocuğun hiccedil okula gitmemiş olması ailelerin bu konudaki ilgisizliklerini daha
belirgin olarak ortaya koymaktadır
Hiccedil kuşkusuz sorun ccedilocukların sadece okula goumlnderilmeleri ile giderilebilecek bir
sorun değildir Ccediluumlnkuuml okula giden oumlğrencilerin sıklıkla okuldan kaccedilıp sokaklara takıldıkları ve
oumlğrenimlerine gereken oumlnemi vermedikleri de bu araştırmada saptanan bulgular iccedilerisinde yer
almaktadır Sadece 7 oumlğrenci ( 233) okuldan hiccedil kaccedilmadıklarını belirtmiştir 4 oumlğrencinin
( 133) de hiccedil okula gitmediği duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde geriye kalan 19 oumlğrencinin ( 634) zaman
zaman okul ortamlarını terk ettikleri anlaşılmaktadır Okuldan kaccedilan oumlğrenciler okuldan
kaccedilma nedenleri olarak da en ccedilok ldquoarkadaş grubunun telkinlerinirdquo ( 684) ve ldquookumayı
sıkıcı bulmardquo ( 211) gibi gerekccedileleri oumlne suumlrmuumlşlerdir İki oumlğrenci de bu konuda ilgi
duymadıklarına ve oumlğretmenleriyle yaşadıkları sorunlara ( 106) dikkat ccedilekmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
290
Ancak oumlğrencilerin okul ile ilgili olumlu değerlendirmeler yaptıkları da saptanmıştır
Ccediloğu oumlğrenci okul ortamını daha guumlvenli daha sağlıklı ve verimli geccedilirilebilecekleri yerler
olarak resmetmişlerdir Oumlzellikle okulun iyi bir yaşam olanağını elde etme ve sportif
faaliyetlerin daha guumlvenli olarak yerine getirildiği yerler olarak değerlendirildiği dikkat
ccedilekmiştir
Okula devam etmiş olan oumlğrencilerin kendi beyanları esas alınarak okul başarılarının
genelde ldquoortardquo ( 385) ve ldquoiyirdquo( 308) kategorisinde gerccedilekleştiği goumlruumllmuumlştuumlr Geriye
kalan oumlğrencilerin sınıf geccedilme derecelerini 154‟uuml ldquogeccedilerrdquo 77‟si ldquoiyirdquo olarak
belirtmiştir İki oumlğrenci de ( 77) oumlğretmen - okul kararı ile sınıfı geccediltiğini dile getirmiştir
Ancak burada belirtilmesi gereken oumlnemli bir husus ccedilocukların ccediloğunun sokaklarda
ccedilalışmaya başladıktan sonra okul başarılarının bundan olumsuz olarak etkilenmiş olduğunu
belirtmiş olmalarıdır Buna ilişkin tablo aşağıdadır
Tablo 6 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Okul BaĢarılarının
Olumsuz Etkilenip Etkilenmediğine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Okul BaĢarısının Olumsuz
Etkilenme Durumu
Sayı
Evet 20 769
Hayır 6 231
Toplam 26 1000
Ccedilocukların 769‟unun sokakta ccedilalışmalarının onlarının oumlğrenim başarılarını
olumsuz olarak etkilediğini belirtmiş olmaları oumlnemlidir Sadece 231‟i ders başarılarının
maddi kazanccedil sağlamaya youmlnelik ccedilabalarından olumsuz olarak etkilenmediğini belirtmiştir
Sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan ccediloğu okula devam ettikleri doumlnemlerde bir yandan
eğitimlerini devam ettirirlerken oumlte yandan da ailelerinin iccedilinde bulundukları yoksulluğu
aşmak veya aile geccedilimine katkıda bulunmak veya en azından okul masrafları ve harccedillılıkları
konusunda ailelerine yuumlk olmamak iccedilin sokaklarda ccedilalıştıkları goumlzlenmiştir Bu durum
ccedilocuklarının eğitim durumlarının olumsuz etkilenmesine ve ileride okuldan ayrılmaya yol
accedilabileceğini akla getirmektedir
43 2 AraĢtırma Grubunun Aile Yapısına ĠliĢkin Bulgular
Succedil değişkenleri iccedilerisinde succedilla ilintili olan faktoumlrlerin başında aile ve aileye ilişkin
unsurlar gelmektedir Sampson ve Laub (1993) succedil davranışının oumlnemli oumllccediluumlde bireylerin
ebeveynlere olan bağlılıklarının zayıflaması ve ebeveynsel denetim ve disiplinin
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
291
istikrarsızlaşmasıyla meydana geldiğini ileri suumlrmektedirler Onlar succedillu davranışlarla ilintili
ailesel etkenleri şu şekilde belirtmektedirler 1Ebeveynsel disipline ilişkin sorunlar (duumlzensiz
tehdit edici ve cezalandırıcısert olması gibi) 2 Ebeveynsel denetimin duumlşuumlk olması 3
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından dışlanmaları 4 Ccedilocukların ebeveynleri ile olan duygusal
bağlılıklarının zayıf olması Farrington (1995) da gerek ccedilocuk succedilluluğunun başlangıcına ve
gerekse yetişkin succedilluluğuna ilişkin olarak oumlzellikle ebeveynsel denetimin zayıflığına ve
ccedilocuk yetiştirme pratiklerine dikkat ccedilekmektedir Loeber ve Stouthamer-Loeber (1986)
yaptıkları kapsamlı ccedilalışmalarında ebeveynsel denetim ve goumlzetlemenin yetersizliği ve
zayıflığının değişkendengesiz veya acımasızsert ebeveynsel disiplinin ebeveynsel
uyumsuzluğun ccedilocukların ebeveynleri tarafından kabul goumlrmemelerinin ve ebeveynlerin
ccedilocuklarına yeterli duumlzeyde ilgi goumlstermemelerinin succedilluluğun oumlnde gelen aileye ilişkin
unsurları olduğunu ortaya koymuşlardır (bkz Farrington 1997387)
Succedillulukla ilintili olarak aileye ilişkin ccedilok sayıda değişken soumlz konusudur Succedillulukla
yakından ilintili olarak goumlruumllen aileye ilişkin faktoumlrlerden bazıları şu şekilde belirtilebilir 1
Aile bireylerinden succedil işleyenlerin olması 2 Ebeveynlerin uyuşturucu ve alkol vb
bağımlılıklarının olması 3 Aile parccedilalanması 4 Aile iccedili fiziksel şiddetin veya aile iccedili
ccedilatışmasının varlığı 5 Ebeveynlerin ccedilocuklarına karşı ilgisizlikleri 6 Ebeveynlerin aile
iccedilindeki sorunlu otorite yapıları denetim ve disiplin uygulamaları 7 Ccedilocukların yetersiz ve
yanlış sosyalleşmeleri 8 Aile bireyleri veya ebeveynler arasındaki geccedilimsizlikler 9Ailenin
iccedilinde bulunduğu olumsuz ekonomik koşullar veya geccedilim guumlccedilluumlğuuml ccedilekme10 Adoumllesanların
ebeveynlerine olan bağlılık duumlzeylerinin zayıflığı (Kızmaz 2006 108) Sokak ccedilocukları ve
sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan succedil işleyenlerin aile yapılarına ilişkin elde edilen veriler son
derece dikkat ccedilekicidir
Tablo 7 Ccedilocukların Ebeveynlerinin Hayatta Olup Olmadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Hayatta Olma Durumu Sayı
Hem annem hem de babam hayatta 23 767
Sadece annem hayatta 7 233
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan succedillu ccedilocukların yaklaşık olarak frac34 bdquouumlnuumln hem annelerinin hem de
babalarının hayatta olduğu anlaşılmaktadır Succedillu ccedilocukların 23‟uumlnuumln de babalarının
hayatta olmadığı goumlruumllmektedir Babalarının oumllmuumlş olduğunu belirten ccedilocuklara ilişkin
gerccedilekleşen oranın ccedilok kuumlccediluumlmsenecek duumlzeyde olmadığı ve aynı şekilde oumlzellikle baba
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
292
denetiminden yoksun olan ccedilocukların succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ebeveynleri ile kaldıkları
( 70) saptanmıştır Aynı şekilde 23‟uuml sadece anneleriyle kaldıklarını 67‟si (2 ccedilocuk)
de akrabalarında kaldıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların sağlıklı bir sosyalleşme suumlrecini yaşamalarında oumlnemli olan bir husus da
ebeveynlerin birlikte oluşudur Oumlzellikle boşanmış veya anne veya babanın evi terk ettiği aile
biccediliminde ccedilocukların sosyalleşmelerinin problemli olabileceği ihtimal dacirchilindedir Anne
veya babanın evi terk etmesi ccedilocuklarda da evi terk etmeye ilişkin bir eğilimin ortaya
ccedilıkmasını tetikleyebilmektedir Burada ccedilocuk babanın evi terk etmiş olması veya oumllmuumlş
olması nedeniyle geccedilim guumlccedilluumlğuumlne ilişkin ekonomik sorunlarını aşabilmek iccedilin sokağa
youmlnelebildiği gibi aynı şekilde ebeveynsel denetimin zayıflaması nedeniyle de sokağı mesken
tutma veya evi terk etme youmlnuumlnde bir tutum geliştirebileceği soumlylenebilir Sokağı mesken
edinen ve oumlzellikle de ebeveynsel veya ailesel destekten denetimden yoksun olan ccedilocukların
succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini tahmin etmek guumlccedil değildir Ccedilocuklara
ebeveynlerinin birliktelik veya aynı evi paylaşma durumlarını saptama ccedilerccedilevesinde bir soru
youmlneltilmiştir Verilen yanıtlar ve buna ilişkin dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 8 Ebeveynlerin Beraber YaĢayıp-YaĢamadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Birlikteliği Sayı
Evet 19 633
Hayır 11 367
Toplam 30 1000
Ccedilocukların 63‟uuml ebeveynlerinin birlikte yaşadıklarını ve 367‟sinin de ayrı
yaşadıklarını belirtmişlerdir Anne ve babalarının ayrı yaşadıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran
dikkat ccedilekicidir Ebeveynlerin ayrı yaşamalarının oumlnde gelen iki temel nedeni babanın evi
terk etmesi ( 636 7 kişi) ve boşanmadır ( 273 3 kişi) Bu iki gelişme ccedilocuğu aile
denetiminden ve korumasından yoksun bırakmaktadır Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir zaman
dilimini sokaklarda geccedilirdikleri ve dolayısıyla sokakların riskli alanları ile temas etme
olanağının her zaman olanaklı olduğu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde ve aynı şekilde baba otoritesinin
yokluğu da buna eklendiğinde ccedilocuğun succedila bulaşma veya sokaklarda sapma davranış
sergileme ihtimalinin daha yuumlksek olabileceği bir gerccedilektir
Ccedilocukların aileye ilişkin yaşadıkları diğer olumsuz bir husus da aile iccedilinde karşı
karşıya geldikleri şiddet olgusudur Evde şiddet pratiklerine maruz kalan ccedilocukların eve karşı
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
293
bir hoşnutsuzluk ve soğukluk hissedecekleri bilinen bir gerccedilektir Bu durumun da ccedilocukların
evden kaccedilmalarına geceleri sokakta geccedilirmelerine veya sokakta yaşamaya youmlnelmelerine
neden olduğunu tahmin etmek guumlccedil değildir Ev ve aile bağlılığının zayıflamasının veya sapkın
akran bağlılığının yol accediltığı sokaklara takılma ve sokakları mesken edinme gerccedileği succedillulukla
ilintili risk faktoumlrlerini teşkil etmektedir Bu ccedilerccedilevede burada ccedilocukların evde maruz
kaldıkları şiddet olgusu ve ccedilocukların evden kaccedilma sıklıkları irdelenmeye ccedilalışılacaktır
Tablo 9 Ccedilocukların Aile Ġccedili Fiziksel ġiddete (dayak) Maruz Kalıp Kalmadıklarına
ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Sayı
Ailede suumlrekli dayak yerim 1 33
Ailede bazen dayak yerim 26 867
Ailede hiccedil dayak yemem 3 100
Toplam 30 1000
Burada aile iccedili şiddetten kast edilen ccedilocuğun ldquodayakrdquo yemesidir Ailede dayak ile ilgi
olarak tabloda yer alan uumlccedil seccedilenek iccedilerisinde kendilerine uygun seccedileneğin işaretlenmesinin
istendiği soruda ccedilocukların 86‟sinin ldquoailede bazen dayak yiyorumrdquo seccedileneğini
işaretledikleri goumlruumllmuumlştuumlr Suumlrekli dayak yediğini belirten sadece 1 succedillu vardır Ancak hiccedil
dayak yemediğini belirtenlerin oranı sadece 10 (uumlccedil kişi) ile sınırlı kalmıştır Bu bulgular
ccedilocukların ailede ldquosuumlreklirdquo olmasa da ldquoara sırardquo dayak gibi şiddet eylemlerine maruz
kaldıklarını goumlstermektedir Aynı şekilde bu saptama ccedilocukların aile iccedilerisinde bazı sorunlar
yaşadıklarını da goumlstermektedir Bu oranlar ccedilocukların eve karşı soğukluk hissetmelerini ve
zaman zaman eve uğramamalarını da accedilıklar niteliktedir Burada belirtilmesi gereken başka
bir husus da ccedilocuklardan hiccedil birinin aile iccedili cinsel şiddete maruz kalmadıklarını belirtmiş
olmalarıdır
Okumuş (2004 32) Diyarbakır ilinde 418 sokak ccedilocuğu uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada
ccedilocukların 38‟inin (159 ccedilocuk) aile iccedilinde ve 517‟sinin de (216) sokakta veya aile dışı
ortamda şiddet goumlrduumlğuuml youmlnuumlnde bulgular elde ettiğini belirtmektedir Bu oranlar
Diyarbakır‟da ccedilocuklara youmlnelik olarak gerccedilekleşen şiddet olgusunun yaygınlığı konusunda
bir fikir vermesi accedilısından oumlnem arz etmektedir
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmaları onları ebeveynlerine karşı bağlılık sevgi
ve ilgi duyma duumlzeylerini zayıflatarak onları succedillu mekacircn ve akranlarına itebilmektedir Evi
kendileri iccedilin problem alanı olarak duumlşuumlnmeye başlayan ccedilocuklar ev ve aileye karşı giderek
soğumaya başladıkları ve dolayısıyla eve gitmemeyi alışkanlık edinmeye başladıkları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
294
soumlylenebilir Bu durum da onları daha kriminal suumlreccedillere itebilmektedir Ccedilaykoumlyluuml vd (2006
63-64) ccedilocukların şiddet goumlrmelerinin yarattığı olumsuzlukları sosyal uyum azlığı
antisosyal ve succedil davranışı sergileme okul devamsızlığı ve okul başarısında duumlşuumlkluumlk riskli
davranışlara eğilim alkol ve madde kullanma duumlşuumlk benlik gelişimi yeme bozuklukları
depresyon ve intihara eğilimlik şeklinde belirtmektedirler
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmalarının yarattığı sorunların yanı sıra aile iccedilinde
şiddete tanıklık etmenin de onların sosyal yaşamları ve succedilluluk durumları uumlzerinde etkili
olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı tarafından
gerccedilekleştirilen bir ccedilalışmada uumllkemizde ailelerin uumlccedilte birinde aile iccedilinde fiziksel şiddetin
varlığı saptanmıştır Soumlz konusu araştırmada şiddet uygulanan hanelerin doumlrtte uumlccediluumlnde
ccedilocukların şiddete tanık oldukları bulgusu elde edilmiştir Şiddete tanıklık eden bu ccedilocukların
şiddet sonrası korku anne-babayı sevmeme iccediline kapanma saldırganlık şeklinde tepki
verdikleri goumlzlenmiştir Aile iccedili şiddet duumlzeyinin artmasında sosyo-ekonomik duumlzeyinin
duumlşuumlkluumlğuuml kadının işinin olmaması alkol bağımlılığı hanedeki birey sayısının fazla olması
ve eşlerin toplam oumlğrenim duumlzeyinin duumlşuumlkluumlğuuml gibi faktoumlrler etkili olmaktadır (bkz İccedilli ve
Arıkan 2007 40)
Tablo 10 Aile Ġccedilerisinde ġiddette Maruz Kaldıklarını Belirten Ccedilocukların ġiddette
Maruz Kalma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Nedenleri Sayı
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin 6 222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takıldığım iccedilin 3 111
Koumltuuml alışkanlık yapıcı maddeler kullandığım iccedilin 2 74
İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin 2 74
Sinirlilik ve alkol gibi babamdan kaynaklanan nedenlerden dolayı 2 74
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım iccedilin
2
74
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim
iccedilin
6
222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma Koumltuuml alışkanlık
yapıcı maddeler kullandığım iccedilin
2
74
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma İstenilen duumlzeyde
eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Toplam 27 1000
Yukarıdaki tablodan hareketle ccedilocukların en ccedilok dayağa maruz kalma gerekccedileleri
genel olarak uumlccedil başlık altında ele alınabilir Ccedilalışmak istememe istenilen miktarda eve para
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
295
goumltuumlrememe ve bazı sapkınsuccedil eylemlerini gerccedilekleştirme (hırsızlık gasp ve bağımlılık
yapıcı bazı maddeleri kullanma) veya succedillusapkın bireylerle birlikte olma Ccedilocukların
belirtilen fiziksel şiddete maruz kalma gerekccedileleri iccedilerisinde en yuumlksek oranın ccedilalışmak
istememe ve istenilen duumlzeyde paranın eve goumltuumlruumllememesi gibi seccedileneklerde yoğunlaştığı
goumlruumllmektedir ( 52) Ccedilocukların ebeveynleri tarafından ccedilalışmaya zorlanmaları belirli
miktarda para getirmeleri konusunda baskı altında tutulmaları ve şiddete maruz kalmaları
onların ebeveynlerine olan bağlılıklarını zayıflatmakta ve evden kaccedilmalarına yol
accedilabilmektedir Bazı ccedilocuklar da ebeveynlerinin arzuladığı parayı kazanmak iccedilin daha geccedil
vakitlere kadar ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar ve bu da onları sokağın risklerine daha accedilık
hale getirebilmektedir Ccediluumlnkuuml ccedilocuğun sokakları kullanma suumlresi arttıkccedila succedila eğilimli olma
ve sokağın riskleri ile yuumlzleşebilme riski de artabilmektedir Bu sebeple ebeveynlerin
ccedilocuklarını gerek ccedilalışmaya zorlamaları gerekse getirilecek para miktarını kotalandırılmaları
ccedilocuğun ebeveynlerine karşı duydukları sevgi ve bağlılığı azaltmaya yol accedilacaktır Bu da soumlz
konusu ccedilocukların sokaklardaki serseri ve sapkın bireylerle aynı mekacircnı daha fazla
kullanmaya geceyi sokakta geccedilirmeye ve dolayısıyla daha ccedilok succedila eğilimli hale gelmelerine
neden olacaktır Bu suumlreccedilten sonra da ebeveynlerin ccedilocuklarını sapkın bireylerle birlikte
olmalarını ve succedil eylemini gerccedilekleştirmelerini engelleme konusunda sergileyecekleri şiddet
davranışlarının da caydırıcılık duumlzeyi duumlşuumlk duumlzeyde kalacaktır Yukarıdaki tablodan da
anlaşılabileceği gibi bazı ebeveynler ccedilocuklarını succedillu bireylerle birlikte olmalarını ve
sapkınsuccedil eylemleri gerccedilekleştirmelerini engellemenin bir yolu olarak şiddet
uygulamaktadırlar Ancak ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik olarak sert acımasız tutum
takınmaları veya fiziksel şiddet uygulamaları ccedilocukların sapkın tutumları terk etmelerinin
aksine onların succedil duumlnyası ile daha guumlccedilluuml bağlar inşa etmelerine yol accedilabilmektedir Ancak
bazı ailelerin de samimi olarak ccedilocuklarının succedila bulaşmalarını arzulamadıkları ve bu sebeple
ccedilocuklarına goumlzdağı vermek iccedilin şiddet uyguladıkları soumlylenebilir
Tablo 11 Ccedilocukların Evden Kaccedilıp-Kaccedilmadıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Durumları Sayı
Evet 18 600
Hayır 12 400
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların evden kaccedilma sıklığı goumlruumllmektedir Araştırma
grubunda yer alan ccedilocukların yarısından fazlasının ( 60) zaman zaman ev ortamlarını terk
etmeleri onların succedilluluk eğilimlerini arttıran bir neden olmaktadır Evden kaccedilan ccedilocukların
kaccedilma sıklıklarına ilişkin oranlar da şu şekildedir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
296
Tablo 12 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Sıklıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Sıklıkları Sayı
1-2 defa 6 334
3-4 defa 4 222
5-6 defa 1 55
7 ve daha fazla 7 389
Toplam 18 1000
Evden kaccedilan ccedilocuklar iccedilerisinde 7 ve daha fazla sayıda kaccedilanlara ilişkin gerccedilekleşen
oran en yuumlksektir Bunu 1-2 defa ve 3 defa kaccedilanlara ilişkin dağılım izlemektedir Ccedilocukların
evden kaccedilmaları ebeveynlerin izinlerinin ve rızalarının dışında geceyi dışarıda geccedilirilebilecek
şekilde evden uzaklaşmaları anlamına gelmektedir Bu uzaklaşma aynı yerleşim boumllgesi ve ili
iccedilerisinde olabileceği gibi başka illere gitme şeklinde de gerccedilekleşebilmektedir Ccedilocuğun
geceyi sokakta veya başka illerde geccedilirmesi onu ccedilok sayıda sapma ve succedil eylemine karşı accedilık
hale getirebilmektedir Bazı ccedilocukların ebeveyn ve yakın akraba denetiminin hissedilmediği
ortamlarda karınlarını duyurmak ve başka yerleşim yerlerine gidebilmek iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık ve gasp gibi succedillar işleyerek gerccedilekleştirdikleri soumlylenebilir Aynı şekilde bu
ccedilocuklar sapkın tutumlar geliştirdikleri gibi sapkın eylemlere de maruz kalabilmektedirler
Tablo 13 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Nedenlerinin Dağılımı
Evden Kaccedilma Nedenleri Sayı
Evde dayağın olması 3 167
Arkadaşların teşviki 4 222
Uumlvey ccedilocuk olma 11 611
Toplam 18 1000
Ccedilocukları succedila eğilimli kılan faktoumlrler iccedilerisinde son derece oumlnem arz eden evden
kaccedilma olaylarının ortaya ccedilıkmasında etkili olan nedenlere bakıldığında en ccedilok ldquouumlvey evlat
olmardquo faktoumlruumlnuumln oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir ( 611) Bu son derece dikkat ccedilekici bir
bulgudur Uumlvey evlat olma evden kaccedilmanın bir gerekccedilesi olarak goumlruumllmektedir Uumlvey ccedilocuk
olmak evden kaccedilışı haklılaştıran bir aile ortamının varlığına goumlnderme yapmaktadır Ayrıca
uumlvey ccedilocuğun yeni ebeveyni iccedilselleştirmesi ve ona alışması son derece guumlccediltuumlr Bu durum
ebeveyn bağlılığının daha az olacağı veya ebeveynlerin uumlvey ccedilocuk uumlzerindeki denetiminin
daha az gerccedilekleşeceği şeklinde de yorumlanabilir Bundan ayrı olarak uumlvey ccedilocukların
olduğu aile ortamlarının ccedilocuk accedilısından huzur verici nitelikten uzak olabileceği veya uumlvey
baba veya anne tarafından daha fazla şiddete maruz kalabileceği de ihtimal dacirchilindedir
Evden kaccedilma nedenleri arasında diğer oumlnemli sebepler sırasıyla ldquoarkadaşların teşvikirdquo ( 22
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
297
2) ve ldquoevde dayağın olmasırdquo ( 167) goumlsterilmektedir Arkadaş veya akran etkisi bireylerin
uyumcu veya sapkın tutum geliştirmeleri uumlzerinde son derece oumlnemlidir Succedil literatuumlruumlnde
sapkın veya succedillu akran etkisinin succedilluluğun temel bir goumlstergesi olduğu konusunda yaygın
bir kanının olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilok sayıda araştırma (oumlrneğin bkz Elliott ve
Menard 1996 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002) succedil
davranışının genel olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlendiği ve aynı şekilde
succedilluların diğer succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular ortaya
koymuştur Bireyi evden kaccedilıran ve onu sokaklara youmlnelten faktoumlrlerden birinin de ldquo aile iccedili
şiddetrdquo (dayak) olması araştırma accedilısından beklenen bir husustur Evdeki şiddetin varlığı
ccedilocuğu ev dışı yeni mekacircn arayışına itmektedir Yeni mekacircn arayışı da bireylerin sapkın
akranlarla temas etme olanağını arttırmakta ve bu da onları daha ccedilok succedila eğilimli hale
getirmektedir
Tablo 14 Ccedilocukların Geceyi Sokakta Geccedilirip Geccedilirmediklerinin Dağılımı
Geceyi Sokakta Geccedilirme Durumu Sayı
Hayır 13 433
Evet 17 667
Toplam 30 1000
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı geceyi sokaklarda geccedilirdiklerini belirtmişlerdir ( 667)
Geceyi sokakta geccedilirdiklerini belirtenler iccedilerisinde en yuumlksek oran 9 ve daha fazla sayıda
sokakta gecelediğini belirten seccedilenekte gerccedilekleşmiştir ( 588) Geriye kalan diğer ccedilocuklar
da dışarıda geceleme konusunda farklı rakamları ifade etmişlerdir
44 SOKAKTA CcedilALIġMAYA ĠLĠġKĠN DEĞĠġKENLER
Burada ccedilocukların ilk olarak hangi yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başladıkları sokakta
ccedilalışma nedenleri ne duumlzeyde kazanccedil elde ettikleri ne tuumlr işler yaptıkları kazanccedillarını nasıl
değerlendirdikleri ne kadar suumlre ccedilalıştıkları ve ccedilalışmayı nasıl goumlrduumlkleri gibi konular ele
alınacaktır
Tablo 15 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢlama YaĢlarının Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma YaĢı Sayı
10 yaş ve 10 yaştan oumlnce 22 734 10 yaşından sonra 8 267 Toplam 30 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
298
Tablonun en ilginccedil bulgusu ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda ccedilalışmaya ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda başlamış olmalarıdır Tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların 734‟uuml 10
ve daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda uumlcret getirici işler yapmaya başlamışlardır Sokakta
ccedilalışma yaşının oumlzellikle en ccedilok 8 9 ve 10‟lu yaşlarda yoğunlaştığı tespit edilmiştir Ayrıca
ccedilocukların ccedilalışma yıllarına bakıldığında ise 3-4 yıl arasında ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı
433 5-6 yıl ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı 20 7-8 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin
oranı ile 1-2 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı ise 167 olarak saptanmıştır
Ccedilocukların ccedilok erken yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başlamalarının veya sokağa
takılmalarının ccedilok sayıda nedenleri vardır Bu araştırmada sokaklarda ccedilalışma gerekccedilesi
olarak şu gerekccedileler ve oranlar saptanmıştır
Tablo 16 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma Nedenleri Sayı
Yoksulluk 2 67
Para kazanma isteği 3 100
Babamın işsiz olması 2 67
Babamın hasta olması 4 133
Babamın oumlluumlmuuml 1 33
Evin geccedilimini sağlayacak başka kimsenin olmaması 4 133
Ebeveynlerimin zorlaması 6 200
Ccedilalışan arkadaş ve yakınların etkisi 2 67
Aile buumltccedilesine katkıda bulunmak 2 67
Hayat deneyimi kazanmak ve meslek edinmek 1 33
Okul ihtiyaccedillarımı karşılamak 3 100
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan sokakta ccedilalışma nedenlerinin ccedilok farklılık arz ettiği
anlaşılmaktadır Burada en ccedilok ldquoebeveynlerinin zorlamasırdquo seccedileneği belirtilmiştir Hiccedil
şuumlphesiz ccedilocukların ccedilalışmaya zorlanmaları son derece dramatik bir olaydır Ancak
ebeveynsel zorlamanın temelinde ekonomik guumlccedilluumlklerinsorunların olduğunu tahmin etmek
guumlccedil değildir Aynı şekilde bazı ccedilocuklar ldquoevin geccedilimini sağlayacak kimsenin olmayışınırdquo
bazıları ldquobabalarının hasta olmasınırdquo bazıları ldquopara kazanma isteğirdquo bazıları ldquoyoksullukrdquo
bazıları da ldquookul masraflarını ccedilıkarmakrdquo gibi nedenleri belirtmişlerdir Buumltuumln bu faktoumlrlerin
ekonomik sorunlarla ilintili değişkenler olduğu bir gerccedilektir Burada oumlzetle ccedilocukların
sokakta ccedilalışma veya sokakta bulunma nedeninin ekonomik kaynaklı olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Diyarbakır‟da sokaktaki ccedilocuklar uumlzerinde gerccedilekleştirilen araştırmalar (oumlrneğin
birkaccedil araştırma iccedilin bkz Bilgin 2008 Okumuş 2007 Guumlneş-Kalaycı 2004) aynı şekilde
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenlerinin ekonomik yoksulluk olduğu ve dolayısıyla
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
299
ccedilocukların da ailelerine maddi katkıda bulunmak ve okul masrafınıharccedillığını karşılamak iccedilin
ccedilalıştıklarını ortaya koymaktadır Sosyal Hizmetler ve Ccedilocuk Esirgeme Kurumu (SHCcedilEK)
Devlet İstatistik Enstituumlsuuml (DİE) ve UNICEF-Tuumlrkiye işbirliğiyle gerccedilekleştirilen Sokakta
Yaşayan ve Ccedilalışan Ccedilocuklarla Katılımlı Eylem Araştırması‟nın (2000) sonuccedillarına goumlre de
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenleri şu şekilde saptanmıştır Ccedilocukların 8015‟i ldquoaile
buumltccedilesine katkıda bulunmakrdquo 840‟ı harccedillığını ccedilıkarmak 496‟sı ldquoevin geccedilimini
sağlamakrdquo 344‟uuml ldquoailesi istediği iccedilinrdquo 115‟i ldquokendi istediği iccedilin ldquo ve 191‟i de
ldquocevapsızrdquo seccedileneğini işaretlemişlerdir (bkz İccedilli-Arıkan 2007 42) Araştırma kapsamında
goumlruumlşuumllen ccedilocukların sokakta yaptıkları işler ise şunlardır
Tablo 17 Ccedilocukların Sokakta Yaptıkları ĠĢ Tuumlrlerinin Dağılımı
Sokaklarda Yapılan ĠĢ Tuumlrleri Sayı
Simit satma 2 67
Ayakkabı boyama 4 133
Pazarda el arabası ile eşya taşıma 1 33
Ccediloumlp toplama 12 400
Sakız satma 4 133
Araba camı silme-yıkama 2 67
Pazar yerinde seyyar satıcılık yapma 4 133
Kuumlccediluumlk suumls eşyalarını satma 1 33
Toplam 30 100
Ccedilocuklar genel olarak sokakta seyyar satıcılık yapma ayakkabı boyama simit sakız
şeker balon su ve buz gibi eşyalar satma otomobillerin camlarını silme ccediloumlp toplama su
taşıma mezarlıklarda temizlik işleri gibi ccedilok sayıda işler yapmaktadırlar Ancak
araştırmamızda sokakta ccedilalışıp succedil işleyen ccedilocukların en ccedilok ldquoccediloumlp toplamardquo işleri yaptıkları
goumlruumllmektedir ( 40) Diyarbakır Sosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln yaptığı bir ccedilalışmada
da kentte ccediloumlp toplayarak para kazanan 500 duumlzeyinde ccedilocuk olduğu saptanmıştır (Okumuş
200732)
Ccediloumlp toplama sokaklarda ccedilocuklar tarafından yapılan en niteliksiz işlerden biridir Aynı
zamanda ccediloumlp toplama işi ccedilalışma saatleri accedilısından da oldukccedila riskli olarak
nitelendirilebilecek bir zaman dilimini kapsamaktadır Ccediloumlpler genelde akşamgece vakitleri
veya karanlık ccediloumlkmeye başladıktan sonra toplanır Bu nedenle de bu işguumlcuumlnde ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilin saldırı ve şiddete maruz kalabilme riski de soumlz konusu olabilmektedir
Araştırma grubunda goumlruumlşuumllen ccedilocukların oumlnemli bir oranının ccediloumlp toplama gibi en niteliksiz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
300
işlerden kazanccedil elde etmeye ccedilalışmaları onların iccedilinde bulundukları ekonomik sıkıntıyı
goumlstermesi accedilısından da son derece dikkat ccedilekicidir
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 50) haftanın her guumlnuuml ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların 20‟si de haftada 5ndash6 guumln ccedilalıştıklarını ifade etmişlerdir Geriye kalanlar ise
haftada 1 ile 4 guumln arasında değişen guumln sayısında ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir Aynı şekilde
ccedilocukların oumlnemli bir kısmı ( 692) okulların accedilık olduğu zamanlarda bile guumlnde en az 4-5
saat ccedilalıştıklarını dile getirmişlerdir Ccedilocukların 23‟uuml de guumlnde 2-3 saat arası ccedilalıştıklarını
ccedilocuklardan sadece ikisi okul guumlnlerinde ccedilalışmadığını belirtmiştir
Bu ccedilocukların buumlyuumlk bir oranı ( 833) Diyarbakır‟ın her boumllgesinde ccedilalıştıklarını
ifade etmişlerdir Bir anlamda soumlz konusu ccedilocukların ccedilalışma yerleri ve ortamları iccedilin
belirlenmiş her hangi bir sokak veya mekacircn soumlz konusu değildir Sadece birkaccedilı ccedilalıştıkları
belirli yer olarak tren garı ve alışveriş mekacircnlarının oumlnuumlnuuml belirtmişlerdir
Ccedilalışmanın yapıldığı tarihte ccedilocukların sokaklarda yaptıkları işlerden elde ettikleri
kazanccedillarının da ccedilok yuumlksek olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Guumlnluumlk kazanccedil olarak ccedilocukların 20‟si
1ndash2 TL 20‟si 3ndash4 TL arası 267‟si 5ndash6 TL arası 167‟si 7-8 TL arası ve 166‟sı da
9 TL ve uumlstuuml kazanccedil elde ettikleri belirlenmiştir
Ccedilocuklar kendi kazanccedillarının buumlyuumlk bir kısmını ebeveynlerine verdiklerini ifade
etmişlerdir ( 667) Geriye kalanlar da kazanccedillarını okul ihtiyaccedillarını karşılama ve giyecek
ve iccedilecek gibi bazı ihtiyaccedillarını gidermede kullandıklarını belirtmişlerdir Ccedilalışan ccedilocukların
buumlyuumlk bir kısmı ( 80‟i) eve para goumltuumlremediklerinde ebeveynlerinin bir şey demediklerini
belirtirken 133‟uuml de ebeveynlerinin şiddetine (dayak) maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
Ccedilocukların 67‟si de ebeveynlerinin tepkilerinin sadece kızma ile sınırlı kaldığını
soumlylemişlerdir
Tablo 18 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaktan Memnun Olup-Olmadıklarının Dağılımı
CcedilalıĢmadan Memnun Olma Durumu Sayı
Evet 21 700
Hayır 9 300
Toplam 30 1000
Araştırmanın ilginccedil bir bulgusu ccedilalışan ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda
ccedilalışmaktan memnun olduklarını belirtmiş olmalarıdır Ccedilocukların sokakta ccedilalışma
durumlarını olumlu olarak tanımlamalarının en oumlnemli nedeni iccedilinde bulundukları
yoksulluktur Ccedilocuklar zor ve koumltuuml koşullarda ccedilalışmak suretiyle ailelerinin ekonomik
sorunlarını gidermede kısmen de olsa yardımcı olduklarını duumlşuumlnmektedirler Ccediluumlnkuuml
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
301
ccedilocukların memnuniyet duyma nedenlerinin başında elde ettikleri kazanccedilla ailenin ( 286)
ve kendi ihtiyacını (238) karşılama gibi gerekccedileler yer almaktadır Bazı ccedilocuklar da
kazandıkları para ile kendilerini geleceğe hazırladıklarını ( 19) bazıları da arkadaş grubuyla
hoşlandıkları şeyleri yapma olanağına sahip oldukları ( 19) veya sokakta kalmayı
arzuladıklarını ( 95) ifade etmişlerdir Sokakta ccedilalışmaktan memnuniyet duymayan
ccedilocuklar da memnuniyetsizliğin nedeni olarak en ccedilok sokakta var olan riskleri ve okula
gereken oumlnemi verememelerini goumlstermişlerdir
45 SOKAKTA CcedilALIġAN VE KISMEN YAġAYAN CcedilOCUKLAR VE
SUCcedilLULUK
Bu araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların hepsi sokakta ccedilalışmaya ve yaşamaya
başladıktan sonra bir şekilde polis tarafından alıkonulmuşlardır Bu nedenle 30 ccedilocuğun hepsi
bir şekilde succedil işledikleri gerekccedilesiyle goumlzaltına alınan ve haklarında işlem yapılmış
ccedilocuklardır Yaklaşık olarak her yıl Diyarbakır Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuumlne ortalama 1500
dolayında succedil olayının intikal ettiği belirtilmektedir İntikal eden bu succedilların ağırlıklı olarak
hırsızlık yankesicilik ve kapkaccedil gibi succedil tuumlrlerinden oluştuğu goumlruumllmektedir (Guumlneş ve
Kalaycı 2004 15) Eren (2007128) de Diyarbakır il merkezi ve ilccedilelerinde 2001 yılında her
hangi bir succedil şuumlphelisi olarak yakalanıp savcılığa ccedilıkartılan ccedilocuk sayısının 1524 iken bu
rakamın 2006 yılında 100 artarak 3308‟e yuumlkselmiş olduğunu belirtmektedir
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların niccedilin goumlzaltına alındıkları hususu kendi
beyanlarına dayanarak şu şekilde tablolaştırılmıştır
Tablo 19 Ccedilocukların Polis Tarafından AlıkonulmaGoumlzaltına Alınma Sebeplerinin
Dağılımı
Goumlzaltına Alınma Sebepleri Sayı
Geceyi sokakta geccedilirdiğim iccedilin 2 67
Succedil ve sapkın eylemlerinden dolayı 25 833
Şuumlphe uumlzerine 2 67
Sokakta ccedilalıştığım iccedilin 1 33
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan da accedilık bir şekilde goumlzlemlendiği gibi ccedilocukların en ccedilok goumlzaltına
alınma nedeni işledikleri succedil ve sapma eylemlerinden dolayıdır ( 83) Burada soumlz edilen
succedil ve sapma eylemleri kapkaccedil hırsızlık kavga etmeadam yaralama madde kullanmasatma
gibi davranışlardır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
302
Tablo 20 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra SabıkaSicil Belgesi
Kaydına Sahip Olup Olmadıklarının Dağılımı
SabıkaSicil Kaydının Olup Olmadığı Sayı
Evet 14 467
Hayır 16 533
Toplam 30 1000
Ccedilocukların soumlz konusu succedil eylemlerinden dolayı ccedilok sayıda succedillardan sicil kayıtları
olduğu belirlenmiştir Ccediloğu ccedilocuk sabıka veya sicil kaydının olduğunu belirtmiştir ( 467)
Geriye kalan ccedilocuklar ise herhangi bir sabıka veya sicil kaydının olmadığını ifade etmişlerdir
( 533) Soumlz konusu bu ccedilocukların sabıka veya sicil kayıtlarına ilişkin succedillar aşağıda
belirtilmiştir
Tablo 21 Ccedilocukların Hangi Succediltan Dolayı Sabıka Kayıtlarının Olduğunun Dağılımı
Sabıkanın Olduğu Succedil Tuumlruuml Sayı
Hırsızlık yankesicilik 8 571
Kapkaccedil 1 71
Uyuşturucu madde satma ve kullanma
( esrar ve hap)
2
143
Kavga ve adam yaralama 1 71
Hırsızlık kavga ve yaralama 2 143
Toplam 14 1000
Tablodan genel olarak ccedilocukların en ccedilok sabıkası olan succedil eylemlerinin hırsızlık
yankesicilik ve uyuşturucu madde satma veya kullanma olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizde
ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin istatistikler de ccedilocukların en ccedilok hırsızlık succedilunu işlediklerini
goumlstermektedir
Tablo 22 Ccedilocukların Madde Kullanma Durumlarının Dağılımı
Madde Kullanma Durumları Sayı
Evet 26 866
Hayır 4 134
Toplam 30 1000
Aynı şekilde araştırma grubunda yer alan ccedilocukların 86‟sının bağımlılık yapıcı
madde kullandıkları saptanmıştır Madde kullanmaya ilişkin gerccedilekleşen bu oranın yuumlksek
olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışma succedil işlediği gerekccedilesiyle haklarında işlem
yapılan ccedilocuklar uumlzerine gerccedilekleştirildiği iccedilin soumlz konusu ccedilocukların uyuşturucu veya
bağımlılık yapıcı madde kullanma oranının da yuumlksek olarak gerccedilekleşebileceği oumlngoumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
303
Bu nedenle succedil işleme durumlarına bakılmaksızın sokakta yaşayan ve ccedilalışan ccedilocuklar
uumlzerine gerccedilekleştirilecek herhangi bir ccedilalışmada bu oranın daha duumlşuumlk duumlzeyde
gerccedilekleşmesi muhtemeldir Oumlrneğin Guumlngoumlr (2008) Mersin ili oumlrneğinde 510 sokaktaki
ccedilocuk uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada ccedilocukların sadece 24‟uumlnuumln madde kullandıklarını
38‟inin madde kullanan arkadaşlarının olduğu 22‟sinin succedil işleyen arkadaşlara sahip
olduklarını belirtmiştir Aynı şekilde bu ccedilocukların 90‟a yakını bu succedillu arkadaşlarla
goumlruumlştuumlklerini ( 179‟u ldquoccedilok sıkrdquo 304‟uuml ldquosıkrdquo ve 41‟i de ldquoara sırardquo) ve bu ccedilocuklardan
14‟uuml de succedil eylemi iccedilerisinde yer aldıklarını belirtmişlerdir
Tablo 23 Ccedilocukların Kullandıkları Madde Tuumlrlerinin Dağılımı
Kullanılan Madde Tuumlrleri Sayı
Sigara 6 230
Yapıştırıcı madde (bally) alkol 4 158
Uccedilucu madde (tiner) sigara 5 192
Alkol sigara esrar 2 76
Sigara esrar 3 115
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara 1 38
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara esrar 1 38
Uccedilucu madde (tiner) alkol sigara hap 4 158
Toplam 26 1000
Yukarıdaki tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların soumlz konusu maddelerden en ccedilok
sigara tiner ve bally gibi uccedilucu madde ve alkol kullandığı saptanmıştır Tablo accedilısından en
ilginccedil bulgu ccedilocukların 23‟uumlnuumln (6 ccedilocuk) esrar kullandıklarının belirlenmiş olmasıdır
Sosyolojik accedilıdan ccedilocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenleri iccedilerisinde aile
yapısı (ailenin ilgisizliği ve duygusal ihmal soumlz konusu maddeleri ailede kullanan bireylerin
varlığı parccedilalanmış aileler aile iccedilindeki fiziksel ve cinsel istismarın varlığı gibi) akran grup
yapısı (akranlardan kullanan bireylerin varlığı arkadaşlara oumlzenti ve akran baskısı grup
iccedilerisinde kendini kanıtlama maddeyi merak etme gibi) korkuyu gidermek ve cesareti
arttırmak (daha kolay succedil işleyebilmek heyecan arama mağdura ve yaptıkları sapkınsuccedil
eylemelerine karşı duyarsızlaşmak) ve sokakların yapısı (kolay elde edilebilirlik ebeveynsel
goumlzetim ve denetimin yokluğu enformel denetimin zayıflığı) en dikkat ccedilekenleri
oluşturmaktadır Bu tuumlr maddeleri kullanmak ile succedil işlemek arasında bir ilişkiden soumlz etmek
muumlmkuumlnduumlr En azından bu maddeleri kullanan ccedilocukların succedil işleme riskinin daha yuumlksek
olduğunu soumlyleyebiliriz Oumlzellikle bazı ccedilocukların bu maddeleri satın almak iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık gasp ve kapkaccedil gibi succedilları işleyerek edindikleri ileri suumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
304
Goumlruumlşme yaptığımız ccedilocukların ccediloğu esrar ve diğer bazı uyuşturucu hapları
edinmenin ccedilok kolay olduğunu ve bu maddelerin satıldığı yerleri bildiklerini ve edinmek
istediklerinde kolay temin edebildiklerini belirtmişlerdir
Tablo 24 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Bağımlılık Yapan
Maddeleri Kullanan ArkadaĢlara Sahip Olup-Olmadıklarının Dağılımı
Madde Kullanılan ArkadaĢların Varlığı Sayı
Evet 30 1000
Hayır - 00
Toplam 30 1000
Ayrıca araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların arkadaşlarının da kendileri gibi
bağımlılık yapıcı maddeler (sigara bally tiner alkol vb) kullandıklarını belirtmişlerdir Bu
ccedilocukların da en ccedilok esrar bally sigara ve alkol gibi maddelerden birini veya diğerleri ile
birlikte kullandıklarını ifade etmişlerdir
Bağımlılık yapıcı madde kullanma alışkanlıkları genelde belirli bir akran grubu
iccedilerisinde oumlğrenilmektedir Aynı şekilde succedil davranışının veya succedila ilişkin kalıpların da akran
grubu iccedilerisinde oumlğrenildiği hususu kriminolojide yaygın olarak kabul edilen bir goumlruumlş haline
geldiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Konuya ilişkin yapılmış ccedilok sayıda araştırma (Oumlrneğin bkz
Elliott ve Menard 1996 Elliott ve Voss 1974 Elliot Huizing ve Menard 1989 Akers vd
1979 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002 ) succedilluların birlikte
oldukları veya arkadaş edindikleri bireylerin de oumlnemli bir oranının kendileri gibi succedillu
bireylerden oluşmuş olduğunu ortaya koymuştur Bu araştırmaların succedil davranışının genel
olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlenen bir edim olduğunu ve ccedilocukların diğer
succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular saptadıkları goumlruumllmektedir Bu
ccedilerccedilevede Elliott Huizinga ve Ageton (1985) succedillu akranların succedilluluğun en oumlnemli
nedensel faktoumlrlerinden biri olduğunu ileri suumlrmektedirler Bu sebeple sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocukların succedillu ccedilocuklarla veya akranlarla temas etme riski sokaklarda olmayan
diğer ccedilocuklara kıyasla daha yuumlksek olduğu soumlylenebilir
Tablo 25 Ccedilocukların Bağımlılık Yapıcı Maddeleri Kullanma Nedenlerinin Dağılımı
Madde Kullanma Nedenleri Sayı
Arkadaş ccedilevresi ile birlikte olma ve oumlzentimerak 4 154
Can sıkıntısını gidermek eğlenmek heyecan yaratmak iccedilin 22 846
Toplam 26 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
305
Ccedilocukların bağımlılık yapıcı madde kullanma nedenlerinin başında can sıkıntısını
giderme ve eğlenmek olduğu goumlruumllmektedir Arkadaş ccedilevresine oumlzenti duyma ve kullanılan
maddeyi merak etme gibi nedenler de ikinci sırada gelmektedir
Ccedilocukların sokakta karşılaştıkları bazı riskler bedensel veya fiziksel accedilıdan kalıcı iz
bırakmasının yanı sıra sosyal ve kişisel yaşamlarını da oumlnemli oumllccediluumlde olumsuz olarak
etkileyebilmektedir Oumlrneğin ccedilocukların sokaklarda karşılaştıkları bazı şiddet eylemleri
onların travma yaşamalarına yol accedilabilecek kadar tehlikeli boyutlara ulaşabilmektedir Aynı
şekilde ccedilocuğun maruz kaldığı bu tuumlr şiddet eylemleri onları da aynı şekilde şiddet
uygulayacak bireylere doumlnuumlştuumlrebilecektir Bu ccedilerccedilevede şiddete maruz kalmak ile şiddete
youmlnelmek arasında goumlrece bir ilişkiden soumlz etmek muumlmkuumlnduumlr
Tablo 26 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Kendilerine Cinsel Tacizde
Bulunulup Bulunulmadığının Dağılımı
Cinsel Tacize Uğrama Durumu Sayı
Evet 4 133
Hayır 26 867
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloya bakıldığında ccedilocukların oumlnemli bir oranının sokakta her hangi bir
cinsel şiddete maruz kalmadıklarını goumlruumllmektedir ( 867) Ccedilocukların sadece 133‟uuml (4
kişi) cinsel şiddet eylemi ile karşı karşıya geldiklerini itiraf etmişlerdir Bunlar da kendilerine
tacizde bulunan kişilerin sokakta boş gezen serseri ccedilocuklar olduğunu belirtmişlerdir Ayrıca
araştırma grubunda bulunan ccedilocukların yarısı sokakta ccedilalışmaya başladıktan sonra sokakta
bazı kazalara maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
5 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların tuumlmuuml herhangi bir succedil şuumlphesi ile polis
tarafından goumlzaltına alınan ccedilocuklardır Soumlz konusu ccedilocukların ccediloğu hırsızlık yankesicilik
adam yaralama ve uyuşturucu madde kullanma ve satma succedillarından haklarında işlem
yapılmıştır Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların succedillulukla ilintili veya succedila
eğilimli olmalarında dikkat ccedileken bazı oumlzellikler şu şekilde belirtilebilir Ccedilocukların
ebeveynlerinin oumlğrenim duumlzeylerinin duumlşuumlk olması (annelerinin 90‟ı okuma yazma bile
bilmiyor babalarının da 43‟uuml her hangi bir okul mezunu değil) onların oumlnemli bir oranının
goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olmaları ( 70) ailelerinin son derece yoksul olmaları
(babalarının ccediloğunun duumlşuumlk nitelikli veya guumlndelikccedili iş alanlarda ccedilalıştıkları kazanccedillarının
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
306
son derece duumlşuumlk olduğu ve goumlccedil sonrası ekonomik sorunlar yaşadıkları ccedilocukların 94‟e
yakını ailelerini ldquoccedilok fakirrdquo ve ldquofakirrdquo olarak nitelendirdikleri) evden kaccedilma sıklığının
yaygınlığı ( 60) ccedilocukların bazı guumlnlerde sokaklarda sabahladıkları ( 667) sapkın ve
sokaklara takılan akranlara sahip oldukları (arkadaşlarının ccediloğu da kendileri gibi uyuşturucu
veya bağımlılık yapıcı madde kullandıkları) oumlğrenim kurumlarından ayrılmaları veya terk
etmeleri ( 53‟uuml halihazırda bir oumlğrenim kurumuna devam etmiyor) aileye ilişkin ciddi
sorunlar yaşamaları (uumlvey ccedilocuk olma 611 90‟ı evde suumlrekli ve bazen fiziksel şiddet
goumlrduumlklerini ifade etmeleri 25‟inin babasının hayatta olmaması ccedilocukların 367‟sinin
ebeveynlerinin ayrı yaşamaları) ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda sokakla tanışmaları ve sokakta ccedilalışmaya
başlamaları ( 734‟uuml 10 yaşına varmadan sokakları mesken edindikleri) yaptıkları iş
tuumlruumlnuumln son derece niteliksiz olması ( 40‟ı ccediloumlp toplama işini yapıyor) gibi etkenler sokakta
ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukları succedillu kılan faktoumlrler olarak dikkat ccedilekmektedir Bu
bulgular araştırmamızın hipotezlerini doğrular niteliktedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Ccedilocukluk
doumlneminde deneyimlenen yaşam tarzları ve yaşanılankarşılaşılan guumlccedilluumlklermağduriyetler
succedilluluğun oumlnemli belirleyicileri olarak etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilocukluk
deneyiminin olumlu ve olumsuz bir tarzda şekillenmesinde oumlzellikle de ccedilocuğun yetiştiği aile
ortamı (şiddet sevgisizlikilgisizlik yoksulluk succedillu ve sapkın bireylerin varlığı
ebeveynlerin ccedilocuk yetiştirme konusundaki bilgisiz oluşları ccedilalışma youmlnuumlnde baskılamaları
gibi) okul deneyimi succedillu akran etkileri ailenin ekonomik geccedilim sorumluluğunu omuzlarında
hissetmeleri sokakta karşılaştıkları guumlccedilluumlkler taciz ve bazı sosyo-ekonomik dezavantajlar
dominant faktoumlrler olarak etkide bulunduğu soumlylenebilir Soumlz konusu doumlnemde ccedilocukların
sorunsuz bir aile yapısı iccedilerisinde sosyalleşmelerinin sağlanması ve oumlğrenimlerine devam
edebilme olanaklarının yaratılması gerekirken sokakların riskli alanlarında yaşam
muumlcadelesine atılmaları atılmak zorunda bırakılmaları onları succedila eğilimli kılan oumlnemli bir
etken olmaktadır Oumlzellikle de aile denetiminden kaccedilan ccedilocukların sokaktaki succedillu kuumlltuumlruumln
etkisine accedilık olma riskleri daha yuumlksektir
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından oumlzellikle ccedilalıştırılmaları konusunda zorlanmaları ve
ccedilocukların istenilen duumlzeyde parayı eve goumltuumlrememeleri durumunda psikolojik ve fiziksel
şiddet goumlrmeleri ccedilocukların ccedilok para kazanmak iccedilin zamanlarını daha ccedilok sokaklarda
geccedilirmelerine veya evden kaccedilma veya eve doumlnmeme gibi sonuccedillara yol accedilabilmektedir Bu
olumsuz tutumlar bazen de ccedilocukları hırsızlık yapmaya da itebilmektedir Sonuccedil olarak
ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik bu olumsuz tutumları ccedilocukların ebeveynlerine olan
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
289
denetim olanaklarından kaccediltıkları okul uumlzerinden mesleksel anlamda gerccedilekleştirilecek
gelecek beklentisine sahip olmadıkları ve sokaktaki sosyalleşme ajanlarını tercih ettikleri
anlamına gelmektedir Bu tercihler succedillu yaşam tarzlarını uumlretecek bir potansiyel
taşımaktadır
Okula devam eden 14 oumlğrencinin de en ccedilok ilkoumlğretim 5 sınıf ile orta oumlğretim 2
sınıfta yoğunlaşmış oldukları goumlruumllmektedir Oumlğrencilerin 429‟u ortaoumlğretim 1 sınıf
214‟uuml ilkoumlğretim 6 sınıf 143‟uuml ilkoumlğretim 5 sınıf ve geriye kalan diğerleri de ilkoumlğretim
7 ve 8 sınıfa devam ettikleri belirlenmiştir
Oumlğrenimlerini devam ettirmeyen ccedilocukların okula devam etmemelerinin gerekccedilelerine
bakıldığında ise en ccedilok aile ve kendilerinin bu konudaki ilgisizlikleri oumlne ccedilıkmaktadır
Konuya ilişkin bulgular aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 5 Ccedilocukların Eğitimlerini Devam Ettirememe Nedenlerinin Dağılımı
Okula devam Edememe Nedenleri Sayı
Ekonomik zorluklar 2 125
Ailenin ilgisizliği 5 313
Benim ilgisizliğim 5 313
Diğer 4 250
Toplam 16 1000
Burada ccedilocukların eğitimlerini devam ettirmeme nedenleri olarak en ccedilok ailelerini ve
kendilerini sorumlu goumlrmektedirler Bir anlamda ailelerinin ilgisizliklerini ve okula devam
etme konusundaki isteksizliklerini dile getirmişlerdir Araştırma grubunda bulunan ccedilocuklar
iccedilerisinde 4 ccedilocuğun hiccedil okula gitmemiş olması ailelerin bu konudaki ilgisizliklerini daha
belirgin olarak ortaya koymaktadır
Hiccedil kuşkusuz sorun ccedilocukların sadece okula goumlnderilmeleri ile giderilebilecek bir
sorun değildir Ccediluumlnkuuml okula giden oumlğrencilerin sıklıkla okuldan kaccedilıp sokaklara takıldıkları ve
oumlğrenimlerine gereken oumlnemi vermedikleri de bu araştırmada saptanan bulgular iccedilerisinde yer
almaktadır Sadece 7 oumlğrenci ( 233) okuldan hiccedil kaccedilmadıklarını belirtmiştir 4 oumlğrencinin
( 133) de hiccedil okula gitmediği duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde geriye kalan 19 oumlğrencinin ( 634) zaman
zaman okul ortamlarını terk ettikleri anlaşılmaktadır Okuldan kaccedilan oumlğrenciler okuldan
kaccedilma nedenleri olarak da en ccedilok ldquoarkadaş grubunun telkinlerinirdquo ( 684) ve ldquookumayı
sıkıcı bulmardquo ( 211) gibi gerekccedileleri oumlne suumlrmuumlşlerdir İki oumlğrenci de bu konuda ilgi
duymadıklarına ve oumlğretmenleriyle yaşadıkları sorunlara ( 106) dikkat ccedilekmişlerdir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
290
Ancak oumlğrencilerin okul ile ilgili olumlu değerlendirmeler yaptıkları da saptanmıştır
Ccediloğu oumlğrenci okul ortamını daha guumlvenli daha sağlıklı ve verimli geccedilirilebilecekleri yerler
olarak resmetmişlerdir Oumlzellikle okulun iyi bir yaşam olanağını elde etme ve sportif
faaliyetlerin daha guumlvenli olarak yerine getirildiği yerler olarak değerlendirildiği dikkat
ccedilekmiştir
Okula devam etmiş olan oumlğrencilerin kendi beyanları esas alınarak okul başarılarının
genelde ldquoortardquo ( 385) ve ldquoiyirdquo( 308) kategorisinde gerccedilekleştiği goumlruumllmuumlştuumlr Geriye
kalan oumlğrencilerin sınıf geccedilme derecelerini 154‟uuml ldquogeccedilerrdquo 77‟si ldquoiyirdquo olarak
belirtmiştir İki oumlğrenci de ( 77) oumlğretmen - okul kararı ile sınıfı geccediltiğini dile getirmiştir
Ancak burada belirtilmesi gereken oumlnemli bir husus ccedilocukların ccediloğunun sokaklarda
ccedilalışmaya başladıktan sonra okul başarılarının bundan olumsuz olarak etkilenmiş olduğunu
belirtmiş olmalarıdır Buna ilişkin tablo aşağıdadır
Tablo 6 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Okul BaĢarılarının
Olumsuz Etkilenip Etkilenmediğine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Okul BaĢarısının Olumsuz
Etkilenme Durumu
Sayı
Evet 20 769
Hayır 6 231
Toplam 26 1000
Ccedilocukların 769‟unun sokakta ccedilalışmalarının onlarının oumlğrenim başarılarını
olumsuz olarak etkilediğini belirtmiş olmaları oumlnemlidir Sadece 231‟i ders başarılarının
maddi kazanccedil sağlamaya youmlnelik ccedilabalarından olumsuz olarak etkilenmediğini belirtmiştir
Sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan ccediloğu okula devam ettikleri doumlnemlerde bir yandan
eğitimlerini devam ettirirlerken oumlte yandan da ailelerinin iccedilinde bulundukları yoksulluğu
aşmak veya aile geccedilimine katkıda bulunmak veya en azından okul masrafları ve harccedillılıkları
konusunda ailelerine yuumlk olmamak iccedilin sokaklarda ccedilalıştıkları goumlzlenmiştir Bu durum
ccedilocuklarının eğitim durumlarının olumsuz etkilenmesine ve ileride okuldan ayrılmaya yol
accedilabileceğini akla getirmektedir
43 2 AraĢtırma Grubunun Aile Yapısına ĠliĢkin Bulgular
Succedil değişkenleri iccedilerisinde succedilla ilintili olan faktoumlrlerin başında aile ve aileye ilişkin
unsurlar gelmektedir Sampson ve Laub (1993) succedil davranışının oumlnemli oumllccediluumlde bireylerin
ebeveynlere olan bağlılıklarının zayıflaması ve ebeveynsel denetim ve disiplinin
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
291
istikrarsızlaşmasıyla meydana geldiğini ileri suumlrmektedirler Onlar succedillu davranışlarla ilintili
ailesel etkenleri şu şekilde belirtmektedirler 1Ebeveynsel disipline ilişkin sorunlar (duumlzensiz
tehdit edici ve cezalandırıcısert olması gibi) 2 Ebeveynsel denetimin duumlşuumlk olması 3
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından dışlanmaları 4 Ccedilocukların ebeveynleri ile olan duygusal
bağlılıklarının zayıf olması Farrington (1995) da gerek ccedilocuk succedilluluğunun başlangıcına ve
gerekse yetişkin succedilluluğuna ilişkin olarak oumlzellikle ebeveynsel denetimin zayıflığına ve
ccedilocuk yetiştirme pratiklerine dikkat ccedilekmektedir Loeber ve Stouthamer-Loeber (1986)
yaptıkları kapsamlı ccedilalışmalarında ebeveynsel denetim ve goumlzetlemenin yetersizliği ve
zayıflığının değişkendengesiz veya acımasızsert ebeveynsel disiplinin ebeveynsel
uyumsuzluğun ccedilocukların ebeveynleri tarafından kabul goumlrmemelerinin ve ebeveynlerin
ccedilocuklarına yeterli duumlzeyde ilgi goumlstermemelerinin succedilluluğun oumlnde gelen aileye ilişkin
unsurları olduğunu ortaya koymuşlardır (bkz Farrington 1997387)
Succedillulukla ilintili olarak aileye ilişkin ccedilok sayıda değişken soumlz konusudur Succedillulukla
yakından ilintili olarak goumlruumllen aileye ilişkin faktoumlrlerden bazıları şu şekilde belirtilebilir 1
Aile bireylerinden succedil işleyenlerin olması 2 Ebeveynlerin uyuşturucu ve alkol vb
bağımlılıklarının olması 3 Aile parccedilalanması 4 Aile iccedili fiziksel şiddetin veya aile iccedili
ccedilatışmasının varlığı 5 Ebeveynlerin ccedilocuklarına karşı ilgisizlikleri 6 Ebeveynlerin aile
iccedilindeki sorunlu otorite yapıları denetim ve disiplin uygulamaları 7 Ccedilocukların yetersiz ve
yanlış sosyalleşmeleri 8 Aile bireyleri veya ebeveynler arasındaki geccedilimsizlikler 9Ailenin
iccedilinde bulunduğu olumsuz ekonomik koşullar veya geccedilim guumlccedilluumlğuuml ccedilekme10 Adoumllesanların
ebeveynlerine olan bağlılık duumlzeylerinin zayıflığı (Kızmaz 2006 108) Sokak ccedilocukları ve
sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan succedil işleyenlerin aile yapılarına ilişkin elde edilen veriler son
derece dikkat ccedilekicidir
Tablo 7 Ccedilocukların Ebeveynlerinin Hayatta Olup Olmadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Hayatta Olma Durumu Sayı
Hem annem hem de babam hayatta 23 767
Sadece annem hayatta 7 233
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan succedillu ccedilocukların yaklaşık olarak frac34 bdquouumlnuumln hem annelerinin hem de
babalarının hayatta olduğu anlaşılmaktadır Succedillu ccedilocukların 23‟uumlnuumln de babalarının
hayatta olmadığı goumlruumllmektedir Babalarının oumllmuumlş olduğunu belirten ccedilocuklara ilişkin
gerccedilekleşen oranın ccedilok kuumlccediluumlmsenecek duumlzeyde olmadığı ve aynı şekilde oumlzellikle baba
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
292
denetiminden yoksun olan ccedilocukların succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ebeveynleri ile kaldıkları
( 70) saptanmıştır Aynı şekilde 23‟uuml sadece anneleriyle kaldıklarını 67‟si (2 ccedilocuk)
de akrabalarında kaldıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların sağlıklı bir sosyalleşme suumlrecini yaşamalarında oumlnemli olan bir husus da
ebeveynlerin birlikte oluşudur Oumlzellikle boşanmış veya anne veya babanın evi terk ettiği aile
biccediliminde ccedilocukların sosyalleşmelerinin problemli olabileceği ihtimal dacirchilindedir Anne
veya babanın evi terk etmesi ccedilocuklarda da evi terk etmeye ilişkin bir eğilimin ortaya
ccedilıkmasını tetikleyebilmektedir Burada ccedilocuk babanın evi terk etmiş olması veya oumllmuumlş
olması nedeniyle geccedilim guumlccedilluumlğuumlne ilişkin ekonomik sorunlarını aşabilmek iccedilin sokağa
youmlnelebildiği gibi aynı şekilde ebeveynsel denetimin zayıflaması nedeniyle de sokağı mesken
tutma veya evi terk etme youmlnuumlnde bir tutum geliştirebileceği soumlylenebilir Sokağı mesken
edinen ve oumlzellikle de ebeveynsel veya ailesel destekten denetimden yoksun olan ccedilocukların
succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini tahmin etmek guumlccedil değildir Ccedilocuklara
ebeveynlerinin birliktelik veya aynı evi paylaşma durumlarını saptama ccedilerccedilevesinde bir soru
youmlneltilmiştir Verilen yanıtlar ve buna ilişkin dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 8 Ebeveynlerin Beraber YaĢayıp-YaĢamadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Birlikteliği Sayı
Evet 19 633
Hayır 11 367
Toplam 30 1000
Ccedilocukların 63‟uuml ebeveynlerinin birlikte yaşadıklarını ve 367‟sinin de ayrı
yaşadıklarını belirtmişlerdir Anne ve babalarının ayrı yaşadıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran
dikkat ccedilekicidir Ebeveynlerin ayrı yaşamalarının oumlnde gelen iki temel nedeni babanın evi
terk etmesi ( 636 7 kişi) ve boşanmadır ( 273 3 kişi) Bu iki gelişme ccedilocuğu aile
denetiminden ve korumasından yoksun bırakmaktadır Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir zaman
dilimini sokaklarda geccedilirdikleri ve dolayısıyla sokakların riskli alanları ile temas etme
olanağının her zaman olanaklı olduğu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde ve aynı şekilde baba otoritesinin
yokluğu da buna eklendiğinde ccedilocuğun succedila bulaşma veya sokaklarda sapma davranış
sergileme ihtimalinin daha yuumlksek olabileceği bir gerccedilektir
Ccedilocukların aileye ilişkin yaşadıkları diğer olumsuz bir husus da aile iccedilinde karşı
karşıya geldikleri şiddet olgusudur Evde şiddet pratiklerine maruz kalan ccedilocukların eve karşı
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
293
bir hoşnutsuzluk ve soğukluk hissedecekleri bilinen bir gerccedilektir Bu durumun da ccedilocukların
evden kaccedilmalarına geceleri sokakta geccedilirmelerine veya sokakta yaşamaya youmlnelmelerine
neden olduğunu tahmin etmek guumlccedil değildir Ev ve aile bağlılığının zayıflamasının veya sapkın
akran bağlılığının yol accediltığı sokaklara takılma ve sokakları mesken edinme gerccedileği succedillulukla
ilintili risk faktoumlrlerini teşkil etmektedir Bu ccedilerccedilevede burada ccedilocukların evde maruz
kaldıkları şiddet olgusu ve ccedilocukların evden kaccedilma sıklıkları irdelenmeye ccedilalışılacaktır
Tablo 9 Ccedilocukların Aile Ġccedili Fiziksel ġiddete (dayak) Maruz Kalıp Kalmadıklarına
ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Sayı
Ailede suumlrekli dayak yerim 1 33
Ailede bazen dayak yerim 26 867
Ailede hiccedil dayak yemem 3 100
Toplam 30 1000
Burada aile iccedili şiddetten kast edilen ccedilocuğun ldquodayakrdquo yemesidir Ailede dayak ile ilgi
olarak tabloda yer alan uumlccedil seccedilenek iccedilerisinde kendilerine uygun seccedileneğin işaretlenmesinin
istendiği soruda ccedilocukların 86‟sinin ldquoailede bazen dayak yiyorumrdquo seccedileneğini
işaretledikleri goumlruumllmuumlştuumlr Suumlrekli dayak yediğini belirten sadece 1 succedillu vardır Ancak hiccedil
dayak yemediğini belirtenlerin oranı sadece 10 (uumlccedil kişi) ile sınırlı kalmıştır Bu bulgular
ccedilocukların ailede ldquosuumlreklirdquo olmasa da ldquoara sırardquo dayak gibi şiddet eylemlerine maruz
kaldıklarını goumlstermektedir Aynı şekilde bu saptama ccedilocukların aile iccedilerisinde bazı sorunlar
yaşadıklarını da goumlstermektedir Bu oranlar ccedilocukların eve karşı soğukluk hissetmelerini ve
zaman zaman eve uğramamalarını da accedilıklar niteliktedir Burada belirtilmesi gereken başka
bir husus da ccedilocuklardan hiccedil birinin aile iccedili cinsel şiddete maruz kalmadıklarını belirtmiş
olmalarıdır
Okumuş (2004 32) Diyarbakır ilinde 418 sokak ccedilocuğu uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada
ccedilocukların 38‟inin (159 ccedilocuk) aile iccedilinde ve 517‟sinin de (216) sokakta veya aile dışı
ortamda şiddet goumlrduumlğuuml youmlnuumlnde bulgular elde ettiğini belirtmektedir Bu oranlar
Diyarbakır‟da ccedilocuklara youmlnelik olarak gerccedilekleşen şiddet olgusunun yaygınlığı konusunda
bir fikir vermesi accedilısından oumlnem arz etmektedir
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmaları onları ebeveynlerine karşı bağlılık sevgi
ve ilgi duyma duumlzeylerini zayıflatarak onları succedillu mekacircn ve akranlarına itebilmektedir Evi
kendileri iccedilin problem alanı olarak duumlşuumlnmeye başlayan ccedilocuklar ev ve aileye karşı giderek
soğumaya başladıkları ve dolayısıyla eve gitmemeyi alışkanlık edinmeye başladıkları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
294
soumlylenebilir Bu durum da onları daha kriminal suumlreccedillere itebilmektedir Ccedilaykoumlyluuml vd (2006
63-64) ccedilocukların şiddet goumlrmelerinin yarattığı olumsuzlukları sosyal uyum azlığı
antisosyal ve succedil davranışı sergileme okul devamsızlığı ve okul başarısında duumlşuumlkluumlk riskli
davranışlara eğilim alkol ve madde kullanma duumlşuumlk benlik gelişimi yeme bozuklukları
depresyon ve intihara eğilimlik şeklinde belirtmektedirler
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmalarının yarattığı sorunların yanı sıra aile iccedilinde
şiddete tanıklık etmenin de onların sosyal yaşamları ve succedilluluk durumları uumlzerinde etkili
olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı tarafından
gerccedilekleştirilen bir ccedilalışmada uumllkemizde ailelerin uumlccedilte birinde aile iccedilinde fiziksel şiddetin
varlığı saptanmıştır Soumlz konusu araştırmada şiddet uygulanan hanelerin doumlrtte uumlccediluumlnde
ccedilocukların şiddete tanık oldukları bulgusu elde edilmiştir Şiddete tanıklık eden bu ccedilocukların
şiddet sonrası korku anne-babayı sevmeme iccediline kapanma saldırganlık şeklinde tepki
verdikleri goumlzlenmiştir Aile iccedili şiddet duumlzeyinin artmasında sosyo-ekonomik duumlzeyinin
duumlşuumlkluumlğuuml kadının işinin olmaması alkol bağımlılığı hanedeki birey sayısının fazla olması
ve eşlerin toplam oumlğrenim duumlzeyinin duumlşuumlkluumlğuuml gibi faktoumlrler etkili olmaktadır (bkz İccedilli ve
Arıkan 2007 40)
Tablo 10 Aile Ġccedilerisinde ġiddette Maruz Kaldıklarını Belirten Ccedilocukların ġiddette
Maruz Kalma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Nedenleri Sayı
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin 6 222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takıldığım iccedilin 3 111
Koumltuuml alışkanlık yapıcı maddeler kullandığım iccedilin 2 74
İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin 2 74
Sinirlilik ve alkol gibi babamdan kaynaklanan nedenlerden dolayı 2 74
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım iccedilin
2
74
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim
iccedilin
6
222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma Koumltuuml alışkanlık
yapıcı maddeler kullandığım iccedilin
2
74
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma İstenilen duumlzeyde
eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Toplam 27 1000
Yukarıdaki tablodan hareketle ccedilocukların en ccedilok dayağa maruz kalma gerekccedileleri
genel olarak uumlccedil başlık altında ele alınabilir Ccedilalışmak istememe istenilen miktarda eve para
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
295
goumltuumlrememe ve bazı sapkınsuccedil eylemlerini gerccedilekleştirme (hırsızlık gasp ve bağımlılık
yapıcı bazı maddeleri kullanma) veya succedillusapkın bireylerle birlikte olma Ccedilocukların
belirtilen fiziksel şiddete maruz kalma gerekccedileleri iccedilerisinde en yuumlksek oranın ccedilalışmak
istememe ve istenilen duumlzeyde paranın eve goumltuumlruumllememesi gibi seccedileneklerde yoğunlaştığı
goumlruumllmektedir ( 52) Ccedilocukların ebeveynleri tarafından ccedilalışmaya zorlanmaları belirli
miktarda para getirmeleri konusunda baskı altında tutulmaları ve şiddete maruz kalmaları
onların ebeveynlerine olan bağlılıklarını zayıflatmakta ve evden kaccedilmalarına yol
accedilabilmektedir Bazı ccedilocuklar da ebeveynlerinin arzuladığı parayı kazanmak iccedilin daha geccedil
vakitlere kadar ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar ve bu da onları sokağın risklerine daha accedilık
hale getirebilmektedir Ccediluumlnkuuml ccedilocuğun sokakları kullanma suumlresi arttıkccedila succedila eğilimli olma
ve sokağın riskleri ile yuumlzleşebilme riski de artabilmektedir Bu sebeple ebeveynlerin
ccedilocuklarını gerek ccedilalışmaya zorlamaları gerekse getirilecek para miktarını kotalandırılmaları
ccedilocuğun ebeveynlerine karşı duydukları sevgi ve bağlılığı azaltmaya yol accedilacaktır Bu da soumlz
konusu ccedilocukların sokaklardaki serseri ve sapkın bireylerle aynı mekacircnı daha fazla
kullanmaya geceyi sokakta geccedilirmeye ve dolayısıyla daha ccedilok succedila eğilimli hale gelmelerine
neden olacaktır Bu suumlreccedilten sonra da ebeveynlerin ccedilocuklarını sapkın bireylerle birlikte
olmalarını ve succedil eylemini gerccedilekleştirmelerini engelleme konusunda sergileyecekleri şiddet
davranışlarının da caydırıcılık duumlzeyi duumlşuumlk duumlzeyde kalacaktır Yukarıdaki tablodan da
anlaşılabileceği gibi bazı ebeveynler ccedilocuklarını succedillu bireylerle birlikte olmalarını ve
sapkınsuccedil eylemleri gerccedilekleştirmelerini engellemenin bir yolu olarak şiddet
uygulamaktadırlar Ancak ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik olarak sert acımasız tutum
takınmaları veya fiziksel şiddet uygulamaları ccedilocukların sapkın tutumları terk etmelerinin
aksine onların succedil duumlnyası ile daha guumlccedilluuml bağlar inşa etmelerine yol accedilabilmektedir Ancak
bazı ailelerin de samimi olarak ccedilocuklarının succedila bulaşmalarını arzulamadıkları ve bu sebeple
ccedilocuklarına goumlzdağı vermek iccedilin şiddet uyguladıkları soumlylenebilir
Tablo 11 Ccedilocukların Evden Kaccedilıp-Kaccedilmadıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Durumları Sayı
Evet 18 600
Hayır 12 400
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların evden kaccedilma sıklığı goumlruumllmektedir Araştırma
grubunda yer alan ccedilocukların yarısından fazlasının ( 60) zaman zaman ev ortamlarını terk
etmeleri onların succedilluluk eğilimlerini arttıran bir neden olmaktadır Evden kaccedilan ccedilocukların
kaccedilma sıklıklarına ilişkin oranlar da şu şekildedir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
296
Tablo 12 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Sıklıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Sıklıkları Sayı
1-2 defa 6 334
3-4 defa 4 222
5-6 defa 1 55
7 ve daha fazla 7 389
Toplam 18 1000
Evden kaccedilan ccedilocuklar iccedilerisinde 7 ve daha fazla sayıda kaccedilanlara ilişkin gerccedilekleşen
oran en yuumlksektir Bunu 1-2 defa ve 3 defa kaccedilanlara ilişkin dağılım izlemektedir Ccedilocukların
evden kaccedilmaları ebeveynlerin izinlerinin ve rızalarının dışında geceyi dışarıda geccedilirilebilecek
şekilde evden uzaklaşmaları anlamına gelmektedir Bu uzaklaşma aynı yerleşim boumllgesi ve ili
iccedilerisinde olabileceği gibi başka illere gitme şeklinde de gerccedilekleşebilmektedir Ccedilocuğun
geceyi sokakta veya başka illerde geccedilirmesi onu ccedilok sayıda sapma ve succedil eylemine karşı accedilık
hale getirebilmektedir Bazı ccedilocukların ebeveyn ve yakın akraba denetiminin hissedilmediği
ortamlarda karınlarını duyurmak ve başka yerleşim yerlerine gidebilmek iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık ve gasp gibi succedillar işleyerek gerccedilekleştirdikleri soumlylenebilir Aynı şekilde bu
ccedilocuklar sapkın tutumlar geliştirdikleri gibi sapkın eylemlere de maruz kalabilmektedirler
Tablo 13 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Nedenlerinin Dağılımı
Evden Kaccedilma Nedenleri Sayı
Evde dayağın olması 3 167
Arkadaşların teşviki 4 222
Uumlvey ccedilocuk olma 11 611
Toplam 18 1000
Ccedilocukları succedila eğilimli kılan faktoumlrler iccedilerisinde son derece oumlnem arz eden evden
kaccedilma olaylarının ortaya ccedilıkmasında etkili olan nedenlere bakıldığında en ccedilok ldquouumlvey evlat
olmardquo faktoumlruumlnuumln oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir ( 611) Bu son derece dikkat ccedilekici bir
bulgudur Uumlvey evlat olma evden kaccedilmanın bir gerekccedilesi olarak goumlruumllmektedir Uumlvey ccedilocuk
olmak evden kaccedilışı haklılaştıran bir aile ortamının varlığına goumlnderme yapmaktadır Ayrıca
uumlvey ccedilocuğun yeni ebeveyni iccedilselleştirmesi ve ona alışması son derece guumlccediltuumlr Bu durum
ebeveyn bağlılığının daha az olacağı veya ebeveynlerin uumlvey ccedilocuk uumlzerindeki denetiminin
daha az gerccedilekleşeceği şeklinde de yorumlanabilir Bundan ayrı olarak uumlvey ccedilocukların
olduğu aile ortamlarının ccedilocuk accedilısından huzur verici nitelikten uzak olabileceği veya uumlvey
baba veya anne tarafından daha fazla şiddete maruz kalabileceği de ihtimal dacirchilindedir
Evden kaccedilma nedenleri arasında diğer oumlnemli sebepler sırasıyla ldquoarkadaşların teşvikirdquo ( 22
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
297
2) ve ldquoevde dayağın olmasırdquo ( 167) goumlsterilmektedir Arkadaş veya akran etkisi bireylerin
uyumcu veya sapkın tutum geliştirmeleri uumlzerinde son derece oumlnemlidir Succedil literatuumlruumlnde
sapkın veya succedillu akran etkisinin succedilluluğun temel bir goumlstergesi olduğu konusunda yaygın
bir kanının olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilok sayıda araştırma (oumlrneğin bkz Elliott ve
Menard 1996 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002) succedil
davranışının genel olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlendiği ve aynı şekilde
succedilluların diğer succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular ortaya
koymuştur Bireyi evden kaccedilıran ve onu sokaklara youmlnelten faktoumlrlerden birinin de ldquo aile iccedili
şiddetrdquo (dayak) olması araştırma accedilısından beklenen bir husustur Evdeki şiddetin varlığı
ccedilocuğu ev dışı yeni mekacircn arayışına itmektedir Yeni mekacircn arayışı da bireylerin sapkın
akranlarla temas etme olanağını arttırmakta ve bu da onları daha ccedilok succedila eğilimli hale
getirmektedir
Tablo 14 Ccedilocukların Geceyi Sokakta Geccedilirip Geccedilirmediklerinin Dağılımı
Geceyi Sokakta Geccedilirme Durumu Sayı
Hayır 13 433
Evet 17 667
Toplam 30 1000
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı geceyi sokaklarda geccedilirdiklerini belirtmişlerdir ( 667)
Geceyi sokakta geccedilirdiklerini belirtenler iccedilerisinde en yuumlksek oran 9 ve daha fazla sayıda
sokakta gecelediğini belirten seccedilenekte gerccedilekleşmiştir ( 588) Geriye kalan diğer ccedilocuklar
da dışarıda geceleme konusunda farklı rakamları ifade etmişlerdir
44 SOKAKTA CcedilALIġMAYA ĠLĠġKĠN DEĞĠġKENLER
Burada ccedilocukların ilk olarak hangi yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başladıkları sokakta
ccedilalışma nedenleri ne duumlzeyde kazanccedil elde ettikleri ne tuumlr işler yaptıkları kazanccedillarını nasıl
değerlendirdikleri ne kadar suumlre ccedilalıştıkları ve ccedilalışmayı nasıl goumlrduumlkleri gibi konular ele
alınacaktır
Tablo 15 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢlama YaĢlarının Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma YaĢı Sayı
10 yaş ve 10 yaştan oumlnce 22 734 10 yaşından sonra 8 267 Toplam 30 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
298
Tablonun en ilginccedil bulgusu ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda ccedilalışmaya ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda başlamış olmalarıdır Tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların 734‟uuml 10
ve daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda uumlcret getirici işler yapmaya başlamışlardır Sokakta
ccedilalışma yaşının oumlzellikle en ccedilok 8 9 ve 10‟lu yaşlarda yoğunlaştığı tespit edilmiştir Ayrıca
ccedilocukların ccedilalışma yıllarına bakıldığında ise 3-4 yıl arasında ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı
433 5-6 yıl ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı 20 7-8 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin
oranı ile 1-2 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı ise 167 olarak saptanmıştır
Ccedilocukların ccedilok erken yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başlamalarının veya sokağa
takılmalarının ccedilok sayıda nedenleri vardır Bu araştırmada sokaklarda ccedilalışma gerekccedilesi
olarak şu gerekccedileler ve oranlar saptanmıştır
Tablo 16 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma Nedenleri Sayı
Yoksulluk 2 67
Para kazanma isteği 3 100
Babamın işsiz olması 2 67
Babamın hasta olması 4 133
Babamın oumlluumlmuuml 1 33
Evin geccedilimini sağlayacak başka kimsenin olmaması 4 133
Ebeveynlerimin zorlaması 6 200
Ccedilalışan arkadaş ve yakınların etkisi 2 67
Aile buumltccedilesine katkıda bulunmak 2 67
Hayat deneyimi kazanmak ve meslek edinmek 1 33
Okul ihtiyaccedillarımı karşılamak 3 100
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan sokakta ccedilalışma nedenlerinin ccedilok farklılık arz ettiği
anlaşılmaktadır Burada en ccedilok ldquoebeveynlerinin zorlamasırdquo seccedileneği belirtilmiştir Hiccedil
şuumlphesiz ccedilocukların ccedilalışmaya zorlanmaları son derece dramatik bir olaydır Ancak
ebeveynsel zorlamanın temelinde ekonomik guumlccedilluumlklerinsorunların olduğunu tahmin etmek
guumlccedil değildir Aynı şekilde bazı ccedilocuklar ldquoevin geccedilimini sağlayacak kimsenin olmayışınırdquo
bazıları ldquobabalarının hasta olmasınırdquo bazıları ldquopara kazanma isteğirdquo bazıları ldquoyoksullukrdquo
bazıları da ldquookul masraflarını ccedilıkarmakrdquo gibi nedenleri belirtmişlerdir Buumltuumln bu faktoumlrlerin
ekonomik sorunlarla ilintili değişkenler olduğu bir gerccedilektir Burada oumlzetle ccedilocukların
sokakta ccedilalışma veya sokakta bulunma nedeninin ekonomik kaynaklı olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Diyarbakır‟da sokaktaki ccedilocuklar uumlzerinde gerccedilekleştirilen araştırmalar (oumlrneğin
birkaccedil araştırma iccedilin bkz Bilgin 2008 Okumuş 2007 Guumlneş-Kalaycı 2004) aynı şekilde
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenlerinin ekonomik yoksulluk olduğu ve dolayısıyla
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
299
ccedilocukların da ailelerine maddi katkıda bulunmak ve okul masrafınıharccedillığını karşılamak iccedilin
ccedilalıştıklarını ortaya koymaktadır Sosyal Hizmetler ve Ccedilocuk Esirgeme Kurumu (SHCcedilEK)
Devlet İstatistik Enstituumlsuuml (DİE) ve UNICEF-Tuumlrkiye işbirliğiyle gerccedilekleştirilen Sokakta
Yaşayan ve Ccedilalışan Ccedilocuklarla Katılımlı Eylem Araştırması‟nın (2000) sonuccedillarına goumlre de
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenleri şu şekilde saptanmıştır Ccedilocukların 8015‟i ldquoaile
buumltccedilesine katkıda bulunmakrdquo 840‟ı harccedillığını ccedilıkarmak 496‟sı ldquoevin geccedilimini
sağlamakrdquo 344‟uuml ldquoailesi istediği iccedilinrdquo 115‟i ldquokendi istediği iccedilin ldquo ve 191‟i de
ldquocevapsızrdquo seccedileneğini işaretlemişlerdir (bkz İccedilli-Arıkan 2007 42) Araştırma kapsamında
goumlruumlşuumllen ccedilocukların sokakta yaptıkları işler ise şunlardır
Tablo 17 Ccedilocukların Sokakta Yaptıkları ĠĢ Tuumlrlerinin Dağılımı
Sokaklarda Yapılan ĠĢ Tuumlrleri Sayı
Simit satma 2 67
Ayakkabı boyama 4 133
Pazarda el arabası ile eşya taşıma 1 33
Ccediloumlp toplama 12 400
Sakız satma 4 133
Araba camı silme-yıkama 2 67
Pazar yerinde seyyar satıcılık yapma 4 133
Kuumlccediluumlk suumls eşyalarını satma 1 33
Toplam 30 100
Ccedilocuklar genel olarak sokakta seyyar satıcılık yapma ayakkabı boyama simit sakız
şeker balon su ve buz gibi eşyalar satma otomobillerin camlarını silme ccediloumlp toplama su
taşıma mezarlıklarda temizlik işleri gibi ccedilok sayıda işler yapmaktadırlar Ancak
araştırmamızda sokakta ccedilalışıp succedil işleyen ccedilocukların en ccedilok ldquoccediloumlp toplamardquo işleri yaptıkları
goumlruumllmektedir ( 40) Diyarbakır Sosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln yaptığı bir ccedilalışmada
da kentte ccediloumlp toplayarak para kazanan 500 duumlzeyinde ccedilocuk olduğu saptanmıştır (Okumuş
200732)
Ccediloumlp toplama sokaklarda ccedilocuklar tarafından yapılan en niteliksiz işlerden biridir Aynı
zamanda ccediloumlp toplama işi ccedilalışma saatleri accedilısından da oldukccedila riskli olarak
nitelendirilebilecek bir zaman dilimini kapsamaktadır Ccediloumlpler genelde akşamgece vakitleri
veya karanlık ccediloumlkmeye başladıktan sonra toplanır Bu nedenle de bu işguumlcuumlnde ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilin saldırı ve şiddete maruz kalabilme riski de soumlz konusu olabilmektedir
Araştırma grubunda goumlruumlşuumllen ccedilocukların oumlnemli bir oranının ccediloumlp toplama gibi en niteliksiz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
300
işlerden kazanccedil elde etmeye ccedilalışmaları onların iccedilinde bulundukları ekonomik sıkıntıyı
goumlstermesi accedilısından da son derece dikkat ccedilekicidir
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 50) haftanın her guumlnuuml ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların 20‟si de haftada 5ndash6 guumln ccedilalıştıklarını ifade etmişlerdir Geriye kalanlar ise
haftada 1 ile 4 guumln arasında değişen guumln sayısında ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir Aynı şekilde
ccedilocukların oumlnemli bir kısmı ( 692) okulların accedilık olduğu zamanlarda bile guumlnde en az 4-5
saat ccedilalıştıklarını dile getirmişlerdir Ccedilocukların 23‟uuml de guumlnde 2-3 saat arası ccedilalıştıklarını
ccedilocuklardan sadece ikisi okul guumlnlerinde ccedilalışmadığını belirtmiştir
Bu ccedilocukların buumlyuumlk bir oranı ( 833) Diyarbakır‟ın her boumllgesinde ccedilalıştıklarını
ifade etmişlerdir Bir anlamda soumlz konusu ccedilocukların ccedilalışma yerleri ve ortamları iccedilin
belirlenmiş her hangi bir sokak veya mekacircn soumlz konusu değildir Sadece birkaccedilı ccedilalıştıkları
belirli yer olarak tren garı ve alışveriş mekacircnlarının oumlnuumlnuuml belirtmişlerdir
Ccedilalışmanın yapıldığı tarihte ccedilocukların sokaklarda yaptıkları işlerden elde ettikleri
kazanccedillarının da ccedilok yuumlksek olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Guumlnluumlk kazanccedil olarak ccedilocukların 20‟si
1ndash2 TL 20‟si 3ndash4 TL arası 267‟si 5ndash6 TL arası 167‟si 7-8 TL arası ve 166‟sı da
9 TL ve uumlstuuml kazanccedil elde ettikleri belirlenmiştir
Ccedilocuklar kendi kazanccedillarının buumlyuumlk bir kısmını ebeveynlerine verdiklerini ifade
etmişlerdir ( 667) Geriye kalanlar da kazanccedillarını okul ihtiyaccedillarını karşılama ve giyecek
ve iccedilecek gibi bazı ihtiyaccedillarını gidermede kullandıklarını belirtmişlerdir Ccedilalışan ccedilocukların
buumlyuumlk bir kısmı ( 80‟i) eve para goumltuumlremediklerinde ebeveynlerinin bir şey demediklerini
belirtirken 133‟uuml de ebeveynlerinin şiddetine (dayak) maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
Ccedilocukların 67‟si de ebeveynlerinin tepkilerinin sadece kızma ile sınırlı kaldığını
soumlylemişlerdir
Tablo 18 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaktan Memnun Olup-Olmadıklarının Dağılımı
CcedilalıĢmadan Memnun Olma Durumu Sayı
Evet 21 700
Hayır 9 300
Toplam 30 1000
Araştırmanın ilginccedil bir bulgusu ccedilalışan ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda
ccedilalışmaktan memnun olduklarını belirtmiş olmalarıdır Ccedilocukların sokakta ccedilalışma
durumlarını olumlu olarak tanımlamalarının en oumlnemli nedeni iccedilinde bulundukları
yoksulluktur Ccedilocuklar zor ve koumltuuml koşullarda ccedilalışmak suretiyle ailelerinin ekonomik
sorunlarını gidermede kısmen de olsa yardımcı olduklarını duumlşuumlnmektedirler Ccediluumlnkuuml
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
301
ccedilocukların memnuniyet duyma nedenlerinin başında elde ettikleri kazanccedilla ailenin ( 286)
ve kendi ihtiyacını (238) karşılama gibi gerekccedileler yer almaktadır Bazı ccedilocuklar da
kazandıkları para ile kendilerini geleceğe hazırladıklarını ( 19) bazıları da arkadaş grubuyla
hoşlandıkları şeyleri yapma olanağına sahip oldukları ( 19) veya sokakta kalmayı
arzuladıklarını ( 95) ifade etmişlerdir Sokakta ccedilalışmaktan memnuniyet duymayan
ccedilocuklar da memnuniyetsizliğin nedeni olarak en ccedilok sokakta var olan riskleri ve okula
gereken oumlnemi verememelerini goumlstermişlerdir
45 SOKAKTA CcedilALIġAN VE KISMEN YAġAYAN CcedilOCUKLAR VE
SUCcedilLULUK
Bu araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların hepsi sokakta ccedilalışmaya ve yaşamaya
başladıktan sonra bir şekilde polis tarafından alıkonulmuşlardır Bu nedenle 30 ccedilocuğun hepsi
bir şekilde succedil işledikleri gerekccedilesiyle goumlzaltına alınan ve haklarında işlem yapılmış
ccedilocuklardır Yaklaşık olarak her yıl Diyarbakır Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuumlne ortalama 1500
dolayında succedil olayının intikal ettiği belirtilmektedir İntikal eden bu succedilların ağırlıklı olarak
hırsızlık yankesicilik ve kapkaccedil gibi succedil tuumlrlerinden oluştuğu goumlruumllmektedir (Guumlneş ve
Kalaycı 2004 15) Eren (2007128) de Diyarbakır il merkezi ve ilccedilelerinde 2001 yılında her
hangi bir succedil şuumlphelisi olarak yakalanıp savcılığa ccedilıkartılan ccedilocuk sayısının 1524 iken bu
rakamın 2006 yılında 100 artarak 3308‟e yuumlkselmiş olduğunu belirtmektedir
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların niccedilin goumlzaltına alındıkları hususu kendi
beyanlarına dayanarak şu şekilde tablolaştırılmıştır
Tablo 19 Ccedilocukların Polis Tarafından AlıkonulmaGoumlzaltına Alınma Sebeplerinin
Dağılımı
Goumlzaltına Alınma Sebepleri Sayı
Geceyi sokakta geccedilirdiğim iccedilin 2 67
Succedil ve sapkın eylemlerinden dolayı 25 833
Şuumlphe uumlzerine 2 67
Sokakta ccedilalıştığım iccedilin 1 33
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan da accedilık bir şekilde goumlzlemlendiği gibi ccedilocukların en ccedilok goumlzaltına
alınma nedeni işledikleri succedil ve sapma eylemlerinden dolayıdır ( 83) Burada soumlz edilen
succedil ve sapma eylemleri kapkaccedil hırsızlık kavga etmeadam yaralama madde kullanmasatma
gibi davranışlardır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
302
Tablo 20 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra SabıkaSicil Belgesi
Kaydına Sahip Olup Olmadıklarının Dağılımı
SabıkaSicil Kaydının Olup Olmadığı Sayı
Evet 14 467
Hayır 16 533
Toplam 30 1000
Ccedilocukların soumlz konusu succedil eylemlerinden dolayı ccedilok sayıda succedillardan sicil kayıtları
olduğu belirlenmiştir Ccediloğu ccedilocuk sabıka veya sicil kaydının olduğunu belirtmiştir ( 467)
Geriye kalan ccedilocuklar ise herhangi bir sabıka veya sicil kaydının olmadığını ifade etmişlerdir
( 533) Soumlz konusu bu ccedilocukların sabıka veya sicil kayıtlarına ilişkin succedillar aşağıda
belirtilmiştir
Tablo 21 Ccedilocukların Hangi Succediltan Dolayı Sabıka Kayıtlarının Olduğunun Dağılımı
Sabıkanın Olduğu Succedil Tuumlruuml Sayı
Hırsızlık yankesicilik 8 571
Kapkaccedil 1 71
Uyuşturucu madde satma ve kullanma
( esrar ve hap)
2
143
Kavga ve adam yaralama 1 71
Hırsızlık kavga ve yaralama 2 143
Toplam 14 1000
Tablodan genel olarak ccedilocukların en ccedilok sabıkası olan succedil eylemlerinin hırsızlık
yankesicilik ve uyuşturucu madde satma veya kullanma olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizde
ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin istatistikler de ccedilocukların en ccedilok hırsızlık succedilunu işlediklerini
goumlstermektedir
Tablo 22 Ccedilocukların Madde Kullanma Durumlarının Dağılımı
Madde Kullanma Durumları Sayı
Evet 26 866
Hayır 4 134
Toplam 30 1000
Aynı şekilde araştırma grubunda yer alan ccedilocukların 86‟sının bağımlılık yapıcı
madde kullandıkları saptanmıştır Madde kullanmaya ilişkin gerccedilekleşen bu oranın yuumlksek
olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışma succedil işlediği gerekccedilesiyle haklarında işlem
yapılan ccedilocuklar uumlzerine gerccedilekleştirildiği iccedilin soumlz konusu ccedilocukların uyuşturucu veya
bağımlılık yapıcı madde kullanma oranının da yuumlksek olarak gerccedilekleşebileceği oumlngoumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
303
Bu nedenle succedil işleme durumlarına bakılmaksızın sokakta yaşayan ve ccedilalışan ccedilocuklar
uumlzerine gerccedilekleştirilecek herhangi bir ccedilalışmada bu oranın daha duumlşuumlk duumlzeyde
gerccedilekleşmesi muhtemeldir Oumlrneğin Guumlngoumlr (2008) Mersin ili oumlrneğinde 510 sokaktaki
ccedilocuk uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada ccedilocukların sadece 24‟uumlnuumln madde kullandıklarını
38‟inin madde kullanan arkadaşlarının olduğu 22‟sinin succedil işleyen arkadaşlara sahip
olduklarını belirtmiştir Aynı şekilde bu ccedilocukların 90‟a yakını bu succedillu arkadaşlarla
goumlruumlştuumlklerini ( 179‟u ldquoccedilok sıkrdquo 304‟uuml ldquosıkrdquo ve 41‟i de ldquoara sırardquo) ve bu ccedilocuklardan
14‟uuml de succedil eylemi iccedilerisinde yer aldıklarını belirtmişlerdir
Tablo 23 Ccedilocukların Kullandıkları Madde Tuumlrlerinin Dağılımı
Kullanılan Madde Tuumlrleri Sayı
Sigara 6 230
Yapıştırıcı madde (bally) alkol 4 158
Uccedilucu madde (tiner) sigara 5 192
Alkol sigara esrar 2 76
Sigara esrar 3 115
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara 1 38
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara esrar 1 38
Uccedilucu madde (tiner) alkol sigara hap 4 158
Toplam 26 1000
Yukarıdaki tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların soumlz konusu maddelerden en ccedilok
sigara tiner ve bally gibi uccedilucu madde ve alkol kullandığı saptanmıştır Tablo accedilısından en
ilginccedil bulgu ccedilocukların 23‟uumlnuumln (6 ccedilocuk) esrar kullandıklarının belirlenmiş olmasıdır
Sosyolojik accedilıdan ccedilocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenleri iccedilerisinde aile
yapısı (ailenin ilgisizliği ve duygusal ihmal soumlz konusu maddeleri ailede kullanan bireylerin
varlığı parccedilalanmış aileler aile iccedilindeki fiziksel ve cinsel istismarın varlığı gibi) akran grup
yapısı (akranlardan kullanan bireylerin varlığı arkadaşlara oumlzenti ve akran baskısı grup
iccedilerisinde kendini kanıtlama maddeyi merak etme gibi) korkuyu gidermek ve cesareti
arttırmak (daha kolay succedil işleyebilmek heyecan arama mağdura ve yaptıkları sapkınsuccedil
eylemelerine karşı duyarsızlaşmak) ve sokakların yapısı (kolay elde edilebilirlik ebeveynsel
goumlzetim ve denetimin yokluğu enformel denetimin zayıflığı) en dikkat ccedilekenleri
oluşturmaktadır Bu tuumlr maddeleri kullanmak ile succedil işlemek arasında bir ilişkiden soumlz etmek
muumlmkuumlnduumlr En azından bu maddeleri kullanan ccedilocukların succedil işleme riskinin daha yuumlksek
olduğunu soumlyleyebiliriz Oumlzellikle bazı ccedilocukların bu maddeleri satın almak iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık gasp ve kapkaccedil gibi succedilları işleyerek edindikleri ileri suumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
304
Goumlruumlşme yaptığımız ccedilocukların ccediloğu esrar ve diğer bazı uyuşturucu hapları
edinmenin ccedilok kolay olduğunu ve bu maddelerin satıldığı yerleri bildiklerini ve edinmek
istediklerinde kolay temin edebildiklerini belirtmişlerdir
Tablo 24 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Bağımlılık Yapan
Maddeleri Kullanan ArkadaĢlara Sahip Olup-Olmadıklarının Dağılımı
Madde Kullanılan ArkadaĢların Varlığı Sayı
Evet 30 1000
Hayır - 00
Toplam 30 1000
Ayrıca araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların arkadaşlarının da kendileri gibi
bağımlılık yapıcı maddeler (sigara bally tiner alkol vb) kullandıklarını belirtmişlerdir Bu
ccedilocukların da en ccedilok esrar bally sigara ve alkol gibi maddelerden birini veya diğerleri ile
birlikte kullandıklarını ifade etmişlerdir
Bağımlılık yapıcı madde kullanma alışkanlıkları genelde belirli bir akran grubu
iccedilerisinde oumlğrenilmektedir Aynı şekilde succedil davranışının veya succedila ilişkin kalıpların da akran
grubu iccedilerisinde oumlğrenildiği hususu kriminolojide yaygın olarak kabul edilen bir goumlruumlş haline
geldiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Konuya ilişkin yapılmış ccedilok sayıda araştırma (Oumlrneğin bkz
Elliott ve Menard 1996 Elliott ve Voss 1974 Elliot Huizing ve Menard 1989 Akers vd
1979 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002 ) succedilluların birlikte
oldukları veya arkadaş edindikleri bireylerin de oumlnemli bir oranının kendileri gibi succedillu
bireylerden oluşmuş olduğunu ortaya koymuştur Bu araştırmaların succedil davranışının genel
olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlenen bir edim olduğunu ve ccedilocukların diğer
succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular saptadıkları goumlruumllmektedir Bu
ccedilerccedilevede Elliott Huizinga ve Ageton (1985) succedillu akranların succedilluluğun en oumlnemli
nedensel faktoumlrlerinden biri olduğunu ileri suumlrmektedirler Bu sebeple sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocukların succedillu ccedilocuklarla veya akranlarla temas etme riski sokaklarda olmayan
diğer ccedilocuklara kıyasla daha yuumlksek olduğu soumlylenebilir
Tablo 25 Ccedilocukların Bağımlılık Yapıcı Maddeleri Kullanma Nedenlerinin Dağılımı
Madde Kullanma Nedenleri Sayı
Arkadaş ccedilevresi ile birlikte olma ve oumlzentimerak 4 154
Can sıkıntısını gidermek eğlenmek heyecan yaratmak iccedilin 22 846
Toplam 26 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
305
Ccedilocukların bağımlılık yapıcı madde kullanma nedenlerinin başında can sıkıntısını
giderme ve eğlenmek olduğu goumlruumllmektedir Arkadaş ccedilevresine oumlzenti duyma ve kullanılan
maddeyi merak etme gibi nedenler de ikinci sırada gelmektedir
Ccedilocukların sokakta karşılaştıkları bazı riskler bedensel veya fiziksel accedilıdan kalıcı iz
bırakmasının yanı sıra sosyal ve kişisel yaşamlarını da oumlnemli oumllccediluumlde olumsuz olarak
etkileyebilmektedir Oumlrneğin ccedilocukların sokaklarda karşılaştıkları bazı şiddet eylemleri
onların travma yaşamalarına yol accedilabilecek kadar tehlikeli boyutlara ulaşabilmektedir Aynı
şekilde ccedilocuğun maruz kaldığı bu tuumlr şiddet eylemleri onları da aynı şekilde şiddet
uygulayacak bireylere doumlnuumlştuumlrebilecektir Bu ccedilerccedilevede şiddete maruz kalmak ile şiddete
youmlnelmek arasında goumlrece bir ilişkiden soumlz etmek muumlmkuumlnduumlr
Tablo 26 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Kendilerine Cinsel Tacizde
Bulunulup Bulunulmadığının Dağılımı
Cinsel Tacize Uğrama Durumu Sayı
Evet 4 133
Hayır 26 867
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloya bakıldığında ccedilocukların oumlnemli bir oranının sokakta her hangi bir
cinsel şiddete maruz kalmadıklarını goumlruumllmektedir ( 867) Ccedilocukların sadece 133‟uuml (4
kişi) cinsel şiddet eylemi ile karşı karşıya geldiklerini itiraf etmişlerdir Bunlar da kendilerine
tacizde bulunan kişilerin sokakta boş gezen serseri ccedilocuklar olduğunu belirtmişlerdir Ayrıca
araştırma grubunda bulunan ccedilocukların yarısı sokakta ccedilalışmaya başladıktan sonra sokakta
bazı kazalara maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
5 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların tuumlmuuml herhangi bir succedil şuumlphesi ile polis
tarafından goumlzaltına alınan ccedilocuklardır Soumlz konusu ccedilocukların ccediloğu hırsızlık yankesicilik
adam yaralama ve uyuşturucu madde kullanma ve satma succedillarından haklarında işlem
yapılmıştır Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların succedillulukla ilintili veya succedila
eğilimli olmalarında dikkat ccedileken bazı oumlzellikler şu şekilde belirtilebilir Ccedilocukların
ebeveynlerinin oumlğrenim duumlzeylerinin duumlşuumlk olması (annelerinin 90‟ı okuma yazma bile
bilmiyor babalarının da 43‟uuml her hangi bir okul mezunu değil) onların oumlnemli bir oranının
goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olmaları ( 70) ailelerinin son derece yoksul olmaları
(babalarının ccediloğunun duumlşuumlk nitelikli veya guumlndelikccedili iş alanlarda ccedilalıştıkları kazanccedillarının
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
306
son derece duumlşuumlk olduğu ve goumlccedil sonrası ekonomik sorunlar yaşadıkları ccedilocukların 94‟e
yakını ailelerini ldquoccedilok fakirrdquo ve ldquofakirrdquo olarak nitelendirdikleri) evden kaccedilma sıklığının
yaygınlığı ( 60) ccedilocukların bazı guumlnlerde sokaklarda sabahladıkları ( 667) sapkın ve
sokaklara takılan akranlara sahip oldukları (arkadaşlarının ccediloğu da kendileri gibi uyuşturucu
veya bağımlılık yapıcı madde kullandıkları) oumlğrenim kurumlarından ayrılmaları veya terk
etmeleri ( 53‟uuml halihazırda bir oumlğrenim kurumuna devam etmiyor) aileye ilişkin ciddi
sorunlar yaşamaları (uumlvey ccedilocuk olma 611 90‟ı evde suumlrekli ve bazen fiziksel şiddet
goumlrduumlklerini ifade etmeleri 25‟inin babasının hayatta olmaması ccedilocukların 367‟sinin
ebeveynlerinin ayrı yaşamaları) ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda sokakla tanışmaları ve sokakta ccedilalışmaya
başlamaları ( 734‟uuml 10 yaşına varmadan sokakları mesken edindikleri) yaptıkları iş
tuumlruumlnuumln son derece niteliksiz olması ( 40‟ı ccediloumlp toplama işini yapıyor) gibi etkenler sokakta
ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukları succedillu kılan faktoumlrler olarak dikkat ccedilekmektedir Bu
bulgular araştırmamızın hipotezlerini doğrular niteliktedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Ccedilocukluk
doumlneminde deneyimlenen yaşam tarzları ve yaşanılankarşılaşılan guumlccedilluumlklermağduriyetler
succedilluluğun oumlnemli belirleyicileri olarak etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilocukluk
deneyiminin olumlu ve olumsuz bir tarzda şekillenmesinde oumlzellikle de ccedilocuğun yetiştiği aile
ortamı (şiddet sevgisizlikilgisizlik yoksulluk succedillu ve sapkın bireylerin varlığı
ebeveynlerin ccedilocuk yetiştirme konusundaki bilgisiz oluşları ccedilalışma youmlnuumlnde baskılamaları
gibi) okul deneyimi succedillu akran etkileri ailenin ekonomik geccedilim sorumluluğunu omuzlarında
hissetmeleri sokakta karşılaştıkları guumlccedilluumlkler taciz ve bazı sosyo-ekonomik dezavantajlar
dominant faktoumlrler olarak etkide bulunduğu soumlylenebilir Soumlz konusu doumlnemde ccedilocukların
sorunsuz bir aile yapısı iccedilerisinde sosyalleşmelerinin sağlanması ve oumlğrenimlerine devam
edebilme olanaklarının yaratılması gerekirken sokakların riskli alanlarında yaşam
muumlcadelesine atılmaları atılmak zorunda bırakılmaları onları succedila eğilimli kılan oumlnemli bir
etken olmaktadır Oumlzellikle de aile denetiminden kaccedilan ccedilocukların sokaktaki succedillu kuumlltuumlruumln
etkisine accedilık olma riskleri daha yuumlksektir
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından oumlzellikle ccedilalıştırılmaları konusunda zorlanmaları ve
ccedilocukların istenilen duumlzeyde parayı eve goumltuumlrememeleri durumunda psikolojik ve fiziksel
şiddet goumlrmeleri ccedilocukların ccedilok para kazanmak iccedilin zamanlarını daha ccedilok sokaklarda
geccedilirmelerine veya evden kaccedilma veya eve doumlnmeme gibi sonuccedillara yol accedilabilmektedir Bu
olumsuz tutumlar bazen de ccedilocukları hırsızlık yapmaya da itebilmektedir Sonuccedil olarak
ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik bu olumsuz tutumları ccedilocukların ebeveynlerine olan
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
290
Ancak oumlğrencilerin okul ile ilgili olumlu değerlendirmeler yaptıkları da saptanmıştır
Ccediloğu oumlğrenci okul ortamını daha guumlvenli daha sağlıklı ve verimli geccedilirilebilecekleri yerler
olarak resmetmişlerdir Oumlzellikle okulun iyi bir yaşam olanağını elde etme ve sportif
faaliyetlerin daha guumlvenli olarak yerine getirildiği yerler olarak değerlendirildiği dikkat
ccedilekmiştir
Okula devam etmiş olan oumlğrencilerin kendi beyanları esas alınarak okul başarılarının
genelde ldquoortardquo ( 385) ve ldquoiyirdquo( 308) kategorisinde gerccedilekleştiği goumlruumllmuumlştuumlr Geriye
kalan oumlğrencilerin sınıf geccedilme derecelerini 154‟uuml ldquogeccedilerrdquo 77‟si ldquoiyirdquo olarak
belirtmiştir İki oumlğrenci de ( 77) oumlğretmen - okul kararı ile sınıfı geccediltiğini dile getirmiştir
Ancak burada belirtilmesi gereken oumlnemli bir husus ccedilocukların ccediloğunun sokaklarda
ccedilalışmaya başladıktan sonra okul başarılarının bundan olumsuz olarak etkilenmiş olduğunu
belirtmiş olmalarıdır Buna ilişkin tablo aşağıdadır
Tablo 6 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Okul BaĢarılarının
Olumsuz Etkilenip Etkilenmediğine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Okul BaĢarısının Olumsuz
Etkilenme Durumu
Sayı
Evet 20 769
Hayır 6 231
Toplam 26 1000
Ccedilocukların 769‟unun sokakta ccedilalışmalarının onlarının oumlğrenim başarılarını
olumsuz olarak etkilediğini belirtmiş olmaları oumlnemlidir Sadece 231‟i ders başarılarının
maddi kazanccedil sağlamaya youmlnelik ccedilabalarından olumsuz olarak etkilenmediğini belirtmiştir
Sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan ccediloğu okula devam ettikleri doumlnemlerde bir yandan
eğitimlerini devam ettirirlerken oumlte yandan da ailelerinin iccedilinde bulundukları yoksulluğu
aşmak veya aile geccedilimine katkıda bulunmak veya en azından okul masrafları ve harccedillılıkları
konusunda ailelerine yuumlk olmamak iccedilin sokaklarda ccedilalıştıkları goumlzlenmiştir Bu durum
ccedilocuklarının eğitim durumlarının olumsuz etkilenmesine ve ileride okuldan ayrılmaya yol
accedilabileceğini akla getirmektedir
43 2 AraĢtırma Grubunun Aile Yapısına ĠliĢkin Bulgular
Succedil değişkenleri iccedilerisinde succedilla ilintili olan faktoumlrlerin başında aile ve aileye ilişkin
unsurlar gelmektedir Sampson ve Laub (1993) succedil davranışının oumlnemli oumllccediluumlde bireylerin
ebeveynlere olan bağlılıklarının zayıflaması ve ebeveynsel denetim ve disiplinin
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
291
istikrarsızlaşmasıyla meydana geldiğini ileri suumlrmektedirler Onlar succedillu davranışlarla ilintili
ailesel etkenleri şu şekilde belirtmektedirler 1Ebeveynsel disipline ilişkin sorunlar (duumlzensiz
tehdit edici ve cezalandırıcısert olması gibi) 2 Ebeveynsel denetimin duumlşuumlk olması 3
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından dışlanmaları 4 Ccedilocukların ebeveynleri ile olan duygusal
bağlılıklarının zayıf olması Farrington (1995) da gerek ccedilocuk succedilluluğunun başlangıcına ve
gerekse yetişkin succedilluluğuna ilişkin olarak oumlzellikle ebeveynsel denetimin zayıflığına ve
ccedilocuk yetiştirme pratiklerine dikkat ccedilekmektedir Loeber ve Stouthamer-Loeber (1986)
yaptıkları kapsamlı ccedilalışmalarında ebeveynsel denetim ve goumlzetlemenin yetersizliği ve
zayıflığının değişkendengesiz veya acımasızsert ebeveynsel disiplinin ebeveynsel
uyumsuzluğun ccedilocukların ebeveynleri tarafından kabul goumlrmemelerinin ve ebeveynlerin
ccedilocuklarına yeterli duumlzeyde ilgi goumlstermemelerinin succedilluluğun oumlnde gelen aileye ilişkin
unsurları olduğunu ortaya koymuşlardır (bkz Farrington 1997387)
Succedillulukla ilintili olarak aileye ilişkin ccedilok sayıda değişken soumlz konusudur Succedillulukla
yakından ilintili olarak goumlruumllen aileye ilişkin faktoumlrlerden bazıları şu şekilde belirtilebilir 1
Aile bireylerinden succedil işleyenlerin olması 2 Ebeveynlerin uyuşturucu ve alkol vb
bağımlılıklarının olması 3 Aile parccedilalanması 4 Aile iccedili fiziksel şiddetin veya aile iccedili
ccedilatışmasının varlığı 5 Ebeveynlerin ccedilocuklarına karşı ilgisizlikleri 6 Ebeveynlerin aile
iccedilindeki sorunlu otorite yapıları denetim ve disiplin uygulamaları 7 Ccedilocukların yetersiz ve
yanlış sosyalleşmeleri 8 Aile bireyleri veya ebeveynler arasındaki geccedilimsizlikler 9Ailenin
iccedilinde bulunduğu olumsuz ekonomik koşullar veya geccedilim guumlccedilluumlğuuml ccedilekme10 Adoumllesanların
ebeveynlerine olan bağlılık duumlzeylerinin zayıflığı (Kızmaz 2006 108) Sokak ccedilocukları ve
sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan succedil işleyenlerin aile yapılarına ilişkin elde edilen veriler son
derece dikkat ccedilekicidir
Tablo 7 Ccedilocukların Ebeveynlerinin Hayatta Olup Olmadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Hayatta Olma Durumu Sayı
Hem annem hem de babam hayatta 23 767
Sadece annem hayatta 7 233
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan succedillu ccedilocukların yaklaşık olarak frac34 bdquouumlnuumln hem annelerinin hem de
babalarının hayatta olduğu anlaşılmaktadır Succedillu ccedilocukların 23‟uumlnuumln de babalarının
hayatta olmadığı goumlruumllmektedir Babalarının oumllmuumlş olduğunu belirten ccedilocuklara ilişkin
gerccedilekleşen oranın ccedilok kuumlccediluumlmsenecek duumlzeyde olmadığı ve aynı şekilde oumlzellikle baba
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
292
denetiminden yoksun olan ccedilocukların succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ebeveynleri ile kaldıkları
( 70) saptanmıştır Aynı şekilde 23‟uuml sadece anneleriyle kaldıklarını 67‟si (2 ccedilocuk)
de akrabalarında kaldıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların sağlıklı bir sosyalleşme suumlrecini yaşamalarında oumlnemli olan bir husus da
ebeveynlerin birlikte oluşudur Oumlzellikle boşanmış veya anne veya babanın evi terk ettiği aile
biccediliminde ccedilocukların sosyalleşmelerinin problemli olabileceği ihtimal dacirchilindedir Anne
veya babanın evi terk etmesi ccedilocuklarda da evi terk etmeye ilişkin bir eğilimin ortaya
ccedilıkmasını tetikleyebilmektedir Burada ccedilocuk babanın evi terk etmiş olması veya oumllmuumlş
olması nedeniyle geccedilim guumlccedilluumlğuumlne ilişkin ekonomik sorunlarını aşabilmek iccedilin sokağa
youmlnelebildiği gibi aynı şekilde ebeveynsel denetimin zayıflaması nedeniyle de sokağı mesken
tutma veya evi terk etme youmlnuumlnde bir tutum geliştirebileceği soumlylenebilir Sokağı mesken
edinen ve oumlzellikle de ebeveynsel veya ailesel destekten denetimden yoksun olan ccedilocukların
succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini tahmin etmek guumlccedil değildir Ccedilocuklara
ebeveynlerinin birliktelik veya aynı evi paylaşma durumlarını saptama ccedilerccedilevesinde bir soru
youmlneltilmiştir Verilen yanıtlar ve buna ilişkin dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 8 Ebeveynlerin Beraber YaĢayıp-YaĢamadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Birlikteliği Sayı
Evet 19 633
Hayır 11 367
Toplam 30 1000
Ccedilocukların 63‟uuml ebeveynlerinin birlikte yaşadıklarını ve 367‟sinin de ayrı
yaşadıklarını belirtmişlerdir Anne ve babalarının ayrı yaşadıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran
dikkat ccedilekicidir Ebeveynlerin ayrı yaşamalarının oumlnde gelen iki temel nedeni babanın evi
terk etmesi ( 636 7 kişi) ve boşanmadır ( 273 3 kişi) Bu iki gelişme ccedilocuğu aile
denetiminden ve korumasından yoksun bırakmaktadır Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir zaman
dilimini sokaklarda geccedilirdikleri ve dolayısıyla sokakların riskli alanları ile temas etme
olanağının her zaman olanaklı olduğu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde ve aynı şekilde baba otoritesinin
yokluğu da buna eklendiğinde ccedilocuğun succedila bulaşma veya sokaklarda sapma davranış
sergileme ihtimalinin daha yuumlksek olabileceği bir gerccedilektir
Ccedilocukların aileye ilişkin yaşadıkları diğer olumsuz bir husus da aile iccedilinde karşı
karşıya geldikleri şiddet olgusudur Evde şiddet pratiklerine maruz kalan ccedilocukların eve karşı
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
293
bir hoşnutsuzluk ve soğukluk hissedecekleri bilinen bir gerccedilektir Bu durumun da ccedilocukların
evden kaccedilmalarına geceleri sokakta geccedilirmelerine veya sokakta yaşamaya youmlnelmelerine
neden olduğunu tahmin etmek guumlccedil değildir Ev ve aile bağlılığının zayıflamasının veya sapkın
akran bağlılığının yol accediltığı sokaklara takılma ve sokakları mesken edinme gerccedileği succedillulukla
ilintili risk faktoumlrlerini teşkil etmektedir Bu ccedilerccedilevede burada ccedilocukların evde maruz
kaldıkları şiddet olgusu ve ccedilocukların evden kaccedilma sıklıkları irdelenmeye ccedilalışılacaktır
Tablo 9 Ccedilocukların Aile Ġccedili Fiziksel ġiddete (dayak) Maruz Kalıp Kalmadıklarına
ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Sayı
Ailede suumlrekli dayak yerim 1 33
Ailede bazen dayak yerim 26 867
Ailede hiccedil dayak yemem 3 100
Toplam 30 1000
Burada aile iccedili şiddetten kast edilen ccedilocuğun ldquodayakrdquo yemesidir Ailede dayak ile ilgi
olarak tabloda yer alan uumlccedil seccedilenek iccedilerisinde kendilerine uygun seccedileneğin işaretlenmesinin
istendiği soruda ccedilocukların 86‟sinin ldquoailede bazen dayak yiyorumrdquo seccedileneğini
işaretledikleri goumlruumllmuumlştuumlr Suumlrekli dayak yediğini belirten sadece 1 succedillu vardır Ancak hiccedil
dayak yemediğini belirtenlerin oranı sadece 10 (uumlccedil kişi) ile sınırlı kalmıştır Bu bulgular
ccedilocukların ailede ldquosuumlreklirdquo olmasa da ldquoara sırardquo dayak gibi şiddet eylemlerine maruz
kaldıklarını goumlstermektedir Aynı şekilde bu saptama ccedilocukların aile iccedilerisinde bazı sorunlar
yaşadıklarını da goumlstermektedir Bu oranlar ccedilocukların eve karşı soğukluk hissetmelerini ve
zaman zaman eve uğramamalarını da accedilıklar niteliktedir Burada belirtilmesi gereken başka
bir husus da ccedilocuklardan hiccedil birinin aile iccedili cinsel şiddete maruz kalmadıklarını belirtmiş
olmalarıdır
Okumuş (2004 32) Diyarbakır ilinde 418 sokak ccedilocuğu uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada
ccedilocukların 38‟inin (159 ccedilocuk) aile iccedilinde ve 517‟sinin de (216) sokakta veya aile dışı
ortamda şiddet goumlrduumlğuuml youmlnuumlnde bulgular elde ettiğini belirtmektedir Bu oranlar
Diyarbakır‟da ccedilocuklara youmlnelik olarak gerccedilekleşen şiddet olgusunun yaygınlığı konusunda
bir fikir vermesi accedilısından oumlnem arz etmektedir
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmaları onları ebeveynlerine karşı bağlılık sevgi
ve ilgi duyma duumlzeylerini zayıflatarak onları succedillu mekacircn ve akranlarına itebilmektedir Evi
kendileri iccedilin problem alanı olarak duumlşuumlnmeye başlayan ccedilocuklar ev ve aileye karşı giderek
soğumaya başladıkları ve dolayısıyla eve gitmemeyi alışkanlık edinmeye başladıkları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
294
soumlylenebilir Bu durum da onları daha kriminal suumlreccedillere itebilmektedir Ccedilaykoumlyluuml vd (2006
63-64) ccedilocukların şiddet goumlrmelerinin yarattığı olumsuzlukları sosyal uyum azlığı
antisosyal ve succedil davranışı sergileme okul devamsızlığı ve okul başarısında duumlşuumlkluumlk riskli
davranışlara eğilim alkol ve madde kullanma duumlşuumlk benlik gelişimi yeme bozuklukları
depresyon ve intihara eğilimlik şeklinde belirtmektedirler
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmalarının yarattığı sorunların yanı sıra aile iccedilinde
şiddete tanıklık etmenin de onların sosyal yaşamları ve succedilluluk durumları uumlzerinde etkili
olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı tarafından
gerccedilekleştirilen bir ccedilalışmada uumllkemizde ailelerin uumlccedilte birinde aile iccedilinde fiziksel şiddetin
varlığı saptanmıştır Soumlz konusu araştırmada şiddet uygulanan hanelerin doumlrtte uumlccediluumlnde
ccedilocukların şiddete tanık oldukları bulgusu elde edilmiştir Şiddete tanıklık eden bu ccedilocukların
şiddet sonrası korku anne-babayı sevmeme iccediline kapanma saldırganlık şeklinde tepki
verdikleri goumlzlenmiştir Aile iccedili şiddet duumlzeyinin artmasında sosyo-ekonomik duumlzeyinin
duumlşuumlkluumlğuuml kadının işinin olmaması alkol bağımlılığı hanedeki birey sayısının fazla olması
ve eşlerin toplam oumlğrenim duumlzeyinin duumlşuumlkluumlğuuml gibi faktoumlrler etkili olmaktadır (bkz İccedilli ve
Arıkan 2007 40)
Tablo 10 Aile Ġccedilerisinde ġiddette Maruz Kaldıklarını Belirten Ccedilocukların ġiddette
Maruz Kalma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Nedenleri Sayı
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin 6 222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takıldığım iccedilin 3 111
Koumltuuml alışkanlık yapıcı maddeler kullandığım iccedilin 2 74
İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin 2 74
Sinirlilik ve alkol gibi babamdan kaynaklanan nedenlerden dolayı 2 74
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım iccedilin
2
74
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim
iccedilin
6
222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma Koumltuuml alışkanlık
yapıcı maddeler kullandığım iccedilin
2
74
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma İstenilen duumlzeyde
eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Toplam 27 1000
Yukarıdaki tablodan hareketle ccedilocukların en ccedilok dayağa maruz kalma gerekccedileleri
genel olarak uumlccedil başlık altında ele alınabilir Ccedilalışmak istememe istenilen miktarda eve para
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
295
goumltuumlrememe ve bazı sapkınsuccedil eylemlerini gerccedilekleştirme (hırsızlık gasp ve bağımlılık
yapıcı bazı maddeleri kullanma) veya succedillusapkın bireylerle birlikte olma Ccedilocukların
belirtilen fiziksel şiddete maruz kalma gerekccedileleri iccedilerisinde en yuumlksek oranın ccedilalışmak
istememe ve istenilen duumlzeyde paranın eve goumltuumlruumllememesi gibi seccedileneklerde yoğunlaştığı
goumlruumllmektedir ( 52) Ccedilocukların ebeveynleri tarafından ccedilalışmaya zorlanmaları belirli
miktarda para getirmeleri konusunda baskı altında tutulmaları ve şiddete maruz kalmaları
onların ebeveynlerine olan bağlılıklarını zayıflatmakta ve evden kaccedilmalarına yol
accedilabilmektedir Bazı ccedilocuklar da ebeveynlerinin arzuladığı parayı kazanmak iccedilin daha geccedil
vakitlere kadar ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar ve bu da onları sokağın risklerine daha accedilık
hale getirebilmektedir Ccediluumlnkuuml ccedilocuğun sokakları kullanma suumlresi arttıkccedila succedila eğilimli olma
ve sokağın riskleri ile yuumlzleşebilme riski de artabilmektedir Bu sebeple ebeveynlerin
ccedilocuklarını gerek ccedilalışmaya zorlamaları gerekse getirilecek para miktarını kotalandırılmaları
ccedilocuğun ebeveynlerine karşı duydukları sevgi ve bağlılığı azaltmaya yol accedilacaktır Bu da soumlz
konusu ccedilocukların sokaklardaki serseri ve sapkın bireylerle aynı mekacircnı daha fazla
kullanmaya geceyi sokakta geccedilirmeye ve dolayısıyla daha ccedilok succedila eğilimli hale gelmelerine
neden olacaktır Bu suumlreccedilten sonra da ebeveynlerin ccedilocuklarını sapkın bireylerle birlikte
olmalarını ve succedil eylemini gerccedilekleştirmelerini engelleme konusunda sergileyecekleri şiddet
davranışlarının da caydırıcılık duumlzeyi duumlşuumlk duumlzeyde kalacaktır Yukarıdaki tablodan da
anlaşılabileceği gibi bazı ebeveynler ccedilocuklarını succedillu bireylerle birlikte olmalarını ve
sapkınsuccedil eylemleri gerccedilekleştirmelerini engellemenin bir yolu olarak şiddet
uygulamaktadırlar Ancak ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik olarak sert acımasız tutum
takınmaları veya fiziksel şiddet uygulamaları ccedilocukların sapkın tutumları terk etmelerinin
aksine onların succedil duumlnyası ile daha guumlccedilluuml bağlar inşa etmelerine yol accedilabilmektedir Ancak
bazı ailelerin de samimi olarak ccedilocuklarının succedila bulaşmalarını arzulamadıkları ve bu sebeple
ccedilocuklarına goumlzdağı vermek iccedilin şiddet uyguladıkları soumlylenebilir
Tablo 11 Ccedilocukların Evden Kaccedilıp-Kaccedilmadıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Durumları Sayı
Evet 18 600
Hayır 12 400
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların evden kaccedilma sıklığı goumlruumllmektedir Araştırma
grubunda yer alan ccedilocukların yarısından fazlasının ( 60) zaman zaman ev ortamlarını terk
etmeleri onların succedilluluk eğilimlerini arttıran bir neden olmaktadır Evden kaccedilan ccedilocukların
kaccedilma sıklıklarına ilişkin oranlar da şu şekildedir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
296
Tablo 12 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Sıklıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Sıklıkları Sayı
1-2 defa 6 334
3-4 defa 4 222
5-6 defa 1 55
7 ve daha fazla 7 389
Toplam 18 1000
Evden kaccedilan ccedilocuklar iccedilerisinde 7 ve daha fazla sayıda kaccedilanlara ilişkin gerccedilekleşen
oran en yuumlksektir Bunu 1-2 defa ve 3 defa kaccedilanlara ilişkin dağılım izlemektedir Ccedilocukların
evden kaccedilmaları ebeveynlerin izinlerinin ve rızalarının dışında geceyi dışarıda geccedilirilebilecek
şekilde evden uzaklaşmaları anlamına gelmektedir Bu uzaklaşma aynı yerleşim boumllgesi ve ili
iccedilerisinde olabileceği gibi başka illere gitme şeklinde de gerccedilekleşebilmektedir Ccedilocuğun
geceyi sokakta veya başka illerde geccedilirmesi onu ccedilok sayıda sapma ve succedil eylemine karşı accedilık
hale getirebilmektedir Bazı ccedilocukların ebeveyn ve yakın akraba denetiminin hissedilmediği
ortamlarda karınlarını duyurmak ve başka yerleşim yerlerine gidebilmek iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık ve gasp gibi succedillar işleyerek gerccedilekleştirdikleri soumlylenebilir Aynı şekilde bu
ccedilocuklar sapkın tutumlar geliştirdikleri gibi sapkın eylemlere de maruz kalabilmektedirler
Tablo 13 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Nedenlerinin Dağılımı
Evden Kaccedilma Nedenleri Sayı
Evde dayağın olması 3 167
Arkadaşların teşviki 4 222
Uumlvey ccedilocuk olma 11 611
Toplam 18 1000
Ccedilocukları succedila eğilimli kılan faktoumlrler iccedilerisinde son derece oumlnem arz eden evden
kaccedilma olaylarının ortaya ccedilıkmasında etkili olan nedenlere bakıldığında en ccedilok ldquouumlvey evlat
olmardquo faktoumlruumlnuumln oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir ( 611) Bu son derece dikkat ccedilekici bir
bulgudur Uumlvey evlat olma evden kaccedilmanın bir gerekccedilesi olarak goumlruumllmektedir Uumlvey ccedilocuk
olmak evden kaccedilışı haklılaştıran bir aile ortamının varlığına goumlnderme yapmaktadır Ayrıca
uumlvey ccedilocuğun yeni ebeveyni iccedilselleştirmesi ve ona alışması son derece guumlccediltuumlr Bu durum
ebeveyn bağlılığının daha az olacağı veya ebeveynlerin uumlvey ccedilocuk uumlzerindeki denetiminin
daha az gerccedilekleşeceği şeklinde de yorumlanabilir Bundan ayrı olarak uumlvey ccedilocukların
olduğu aile ortamlarının ccedilocuk accedilısından huzur verici nitelikten uzak olabileceği veya uumlvey
baba veya anne tarafından daha fazla şiddete maruz kalabileceği de ihtimal dacirchilindedir
Evden kaccedilma nedenleri arasında diğer oumlnemli sebepler sırasıyla ldquoarkadaşların teşvikirdquo ( 22
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
297
2) ve ldquoevde dayağın olmasırdquo ( 167) goumlsterilmektedir Arkadaş veya akran etkisi bireylerin
uyumcu veya sapkın tutum geliştirmeleri uumlzerinde son derece oumlnemlidir Succedil literatuumlruumlnde
sapkın veya succedillu akran etkisinin succedilluluğun temel bir goumlstergesi olduğu konusunda yaygın
bir kanının olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilok sayıda araştırma (oumlrneğin bkz Elliott ve
Menard 1996 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002) succedil
davranışının genel olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlendiği ve aynı şekilde
succedilluların diğer succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular ortaya
koymuştur Bireyi evden kaccedilıran ve onu sokaklara youmlnelten faktoumlrlerden birinin de ldquo aile iccedili
şiddetrdquo (dayak) olması araştırma accedilısından beklenen bir husustur Evdeki şiddetin varlığı
ccedilocuğu ev dışı yeni mekacircn arayışına itmektedir Yeni mekacircn arayışı da bireylerin sapkın
akranlarla temas etme olanağını arttırmakta ve bu da onları daha ccedilok succedila eğilimli hale
getirmektedir
Tablo 14 Ccedilocukların Geceyi Sokakta Geccedilirip Geccedilirmediklerinin Dağılımı
Geceyi Sokakta Geccedilirme Durumu Sayı
Hayır 13 433
Evet 17 667
Toplam 30 1000
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı geceyi sokaklarda geccedilirdiklerini belirtmişlerdir ( 667)
Geceyi sokakta geccedilirdiklerini belirtenler iccedilerisinde en yuumlksek oran 9 ve daha fazla sayıda
sokakta gecelediğini belirten seccedilenekte gerccedilekleşmiştir ( 588) Geriye kalan diğer ccedilocuklar
da dışarıda geceleme konusunda farklı rakamları ifade etmişlerdir
44 SOKAKTA CcedilALIġMAYA ĠLĠġKĠN DEĞĠġKENLER
Burada ccedilocukların ilk olarak hangi yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başladıkları sokakta
ccedilalışma nedenleri ne duumlzeyde kazanccedil elde ettikleri ne tuumlr işler yaptıkları kazanccedillarını nasıl
değerlendirdikleri ne kadar suumlre ccedilalıştıkları ve ccedilalışmayı nasıl goumlrduumlkleri gibi konular ele
alınacaktır
Tablo 15 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢlama YaĢlarının Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma YaĢı Sayı
10 yaş ve 10 yaştan oumlnce 22 734 10 yaşından sonra 8 267 Toplam 30 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
298
Tablonun en ilginccedil bulgusu ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda ccedilalışmaya ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda başlamış olmalarıdır Tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların 734‟uuml 10
ve daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda uumlcret getirici işler yapmaya başlamışlardır Sokakta
ccedilalışma yaşının oumlzellikle en ccedilok 8 9 ve 10‟lu yaşlarda yoğunlaştığı tespit edilmiştir Ayrıca
ccedilocukların ccedilalışma yıllarına bakıldığında ise 3-4 yıl arasında ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı
433 5-6 yıl ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı 20 7-8 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin
oranı ile 1-2 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı ise 167 olarak saptanmıştır
Ccedilocukların ccedilok erken yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başlamalarının veya sokağa
takılmalarının ccedilok sayıda nedenleri vardır Bu araştırmada sokaklarda ccedilalışma gerekccedilesi
olarak şu gerekccedileler ve oranlar saptanmıştır
Tablo 16 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma Nedenleri Sayı
Yoksulluk 2 67
Para kazanma isteği 3 100
Babamın işsiz olması 2 67
Babamın hasta olması 4 133
Babamın oumlluumlmuuml 1 33
Evin geccedilimini sağlayacak başka kimsenin olmaması 4 133
Ebeveynlerimin zorlaması 6 200
Ccedilalışan arkadaş ve yakınların etkisi 2 67
Aile buumltccedilesine katkıda bulunmak 2 67
Hayat deneyimi kazanmak ve meslek edinmek 1 33
Okul ihtiyaccedillarımı karşılamak 3 100
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan sokakta ccedilalışma nedenlerinin ccedilok farklılık arz ettiği
anlaşılmaktadır Burada en ccedilok ldquoebeveynlerinin zorlamasırdquo seccedileneği belirtilmiştir Hiccedil
şuumlphesiz ccedilocukların ccedilalışmaya zorlanmaları son derece dramatik bir olaydır Ancak
ebeveynsel zorlamanın temelinde ekonomik guumlccedilluumlklerinsorunların olduğunu tahmin etmek
guumlccedil değildir Aynı şekilde bazı ccedilocuklar ldquoevin geccedilimini sağlayacak kimsenin olmayışınırdquo
bazıları ldquobabalarının hasta olmasınırdquo bazıları ldquopara kazanma isteğirdquo bazıları ldquoyoksullukrdquo
bazıları da ldquookul masraflarını ccedilıkarmakrdquo gibi nedenleri belirtmişlerdir Buumltuumln bu faktoumlrlerin
ekonomik sorunlarla ilintili değişkenler olduğu bir gerccedilektir Burada oumlzetle ccedilocukların
sokakta ccedilalışma veya sokakta bulunma nedeninin ekonomik kaynaklı olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Diyarbakır‟da sokaktaki ccedilocuklar uumlzerinde gerccedilekleştirilen araştırmalar (oumlrneğin
birkaccedil araştırma iccedilin bkz Bilgin 2008 Okumuş 2007 Guumlneş-Kalaycı 2004) aynı şekilde
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenlerinin ekonomik yoksulluk olduğu ve dolayısıyla
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
299
ccedilocukların da ailelerine maddi katkıda bulunmak ve okul masrafınıharccedillığını karşılamak iccedilin
ccedilalıştıklarını ortaya koymaktadır Sosyal Hizmetler ve Ccedilocuk Esirgeme Kurumu (SHCcedilEK)
Devlet İstatistik Enstituumlsuuml (DİE) ve UNICEF-Tuumlrkiye işbirliğiyle gerccedilekleştirilen Sokakta
Yaşayan ve Ccedilalışan Ccedilocuklarla Katılımlı Eylem Araştırması‟nın (2000) sonuccedillarına goumlre de
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenleri şu şekilde saptanmıştır Ccedilocukların 8015‟i ldquoaile
buumltccedilesine katkıda bulunmakrdquo 840‟ı harccedillığını ccedilıkarmak 496‟sı ldquoevin geccedilimini
sağlamakrdquo 344‟uuml ldquoailesi istediği iccedilinrdquo 115‟i ldquokendi istediği iccedilin ldquo ve 191‟i de
ldquocevapsızrdquo seccedileneğini işaretlemişlerdir (bkz İccedilli-Arıkan 2007 42) Araştırma kapsamında
goumlruumlşuumllen ccedilocukların sokakta yaptıkları işler ise şunlardır
Tablo 17 Ccedilocukların Sokakta Yaptıkları ĠĢ Tuumlrlerinin Dağılımı
Sokaklarda Yapılan ĠĢ Tuumlrleri Sayı
Simit satma 2 67
Ayakkabı boyama 4 133
Pazarda el arabası ile eşya taşıma 1 33
Ccediloumlp toplama 12 400
Sakız satma 4 133
Araba camı silme-yıkama 2 67
Pazar yerinde seyyar satıcılık yapma 4 133
Kuumlccediluumlk suumls eşyalarını satma 1 33
Toplam 30 100
Ccedilocuklar genel olarak sokakta seyyar satıcılık yapma ayakkabı boyama simit sakız
şeker balon su ve buz gibi eşyalar satma otomobillerin camlarını silme ccediloumlp toplama su
taşıma mezarlıklarda temizlik işleri gibi ccedilok sayıda işler yapmaktadırlar Ancak
araştırmamızda sokakta ccedilalışıp succedil işleyen ccedilocukların en ccedilok ldquoccediloumlp toplamardquo işleri yaptıkları
goumlruumllmektedir ( 40) Diyarbakır Sosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln yaptığı bir ccedilalışmada
da kentte ccediloumlp toplayarak para kazanan 500 duumlzeyinde ccedilocuk olduğu saptanmıştır (Okumuş
200732)
Ccediloumlp toplama sokaklarda ccedilocuklar tarafından yapılan en niteliksiz işlerden biridir Aynı
zamanda ccediloumlp toplama işi ccedilalışma saatleri accedilısından da oldukccedila riskli olarak
nitelendirilebilecek bir zaman dilimini kapsamaktadır Ccediloumlpler genelde akşamgece vakitleri
veya karanlık ccediloumlkmeye başladıktan sonra toplanır Bu nedenle de bu işguumlcuumlnde ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilin saldırı ve şiddete maruz kalabilme riski de soumlz konusu olabilmektedir
Araştırma grubunda goumlruumlşuumllen ccedilocukların oumlnemli bir oranının ccediloumlp toplama gibi en niteliksiz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
300
işlerden kazanccedil elde etmeye ccedilalışmaları onların iccedilinde bulundukları ekonomik sıkıntıyı
goumlstermesi accedilısından da son derece dikkat ccedilekicidir
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 50) haftanın her guumlnuuml ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların 20‟si de haftada 5ndash6 guumln ccedilalıştıklarını ifade etmişlerdir Geriye kalanlar ise
haftada 1 ile 4 guumln arasında değişen guumln sayısında ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir Aynı şekilde
ccedilocukların oumlnemli bir kısmı ( 692) okulların accedilık olduğu zamanlarda bile guumlnde en az 4-5
saat ccedilalıştıklarını dile getirmişlerdir Ccedilocukların 23‟uuml de guumlnde 2-3 saat arası ccedilalıştıklarını
ccedilocuklardan sadece ikisi okul guumlnlerinde ccedilalışmadığını belirtmiştir
Bu ccedilocukların buumlyuumlk bir oranı ( 833) Diyarbakır‟ın her boumllgesinde ccedilalıştıklarını
ifade etmişlerdir Bir anlamda soumlz konusu ccedilocukların ccedilalışma yerleri ve ortamları iccedilin
belirlenmiş her hangi bir sokak veya mekacircn soumlz konusu değildir Sadece birkaccedilı ccedilalıştıkları
belirli yer olarak tren garı ve alışveriş mekacircnlarının oumlnuumlnuuml belirtmişlerdir
Ccedilalışmanın yapıldığı tarihte ccedilocukların sokaklarda yaptıkları işlerden elde ettikleri
kazanccedillarının da ccedilok yuumlksek olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Guumlnluumlk kazanccedil olarak ccedilocukların 20‟si
1ndash2 TL 20‟si 3ndash4 TL arası 267‟si 5ndash6 TL arası 167‟si 7-8 TL arası ve 166‟sı da
9 TL ve uumlstuuml kazanccedil elde ettikleri belirlenmiştir
Ccedilocuklar kendi kazanccedillarının buumlyuumlk bir kısmını ebeveynlerine verdiklerini ifade
etmişlerdir ( 667) Geriye kalanlar da kazanccedillarını okul ihtiyaccedillarını karşılama ve giyecek
ve iccedilecek gibi bazı ihtiyaccedillarını gidermede kullandıklarını belirtmişlerdir Ccedilalışan ccedilocukların
buumlyuumlk bir kısmı ( 80‟i) eve para goumltuumlremediklerinde ebeveynlerinin bir şey demediklerini
belirtirken 133‟uuml de ebeveynlerinin şiddetine (dayak) maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
Ccedilocukların 67‟si de ebeveynlerinin tepkilerinin sadece kızma ile sınırlı kaldığını
soumlylemişlerdir
Tablo 18 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaktan Memnun Olup-Olmadıklarının Dağılımı
CcedilalıĢmadan Memnun Olma Durumu Sayı
Evet 21 700
Hayır 9 300
Toplam 30 1000
Araştırmanın ilginccedil bir bulgusu ccedilalışan ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda
ccedilalışmaktan memnun olduklarını belirtmiş olmalarıdır Ccedilocukların sokakta ccedilalışma
durumlarını olumlu olarak tanımlamalarının en oumlnemli nedeni iccedilinde bulundukları
yoksulluktur Ccedilocuklar zor ve koumltuuml koşullarda ccedilalışmak suretiyle ailelerinin ekonomik
sorunlarını gidermede kısmen de olsa yardımcı olduklarını duumlşuumlnmektedirler Ccediluumlnkuuml
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
301
ccedilocukların memnuniyet duyma nedenlerinin başında elde ettikleri kazanccedilla ailenin ( 286)
ve kendi ihtiyacını (238) karşılama gibi gerekccedileler yer almaktadır Bazı ccedilocuklar da
kazandıkları para ile kendilerini geleceğe hazırladıklarını ( 19) bazıları da arkadaş grubuyla
hoşlandıkları şeyleri yapma olanağına sahip oldukları ( 19) veya sokakta kalmayı
arzuladıklarını ( 95) ifade etmişlerdir Sokakta ccedilalışmaktan memnuniyet duymayan
ccedilocuklar da memnuniyetsizliğin nedeni olarak en ccedilok sokakta var olan riskleri ve okula
gereken oumlnemi verememelerini goumlstermişlerdir
45 SOKAKTA CcedilALIġAN VE KISMEN YAġAYAN CcedilOCUKLAR VE
SUCcedilLULUK
Bu araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların hepsi sokakta ccedilalışmaya ve yaşamaya
başladıktan sonra bir şekilde polis tarafından alıkonulmuşlardır Bu nedenle 30 ccedilocuğun hepsi
bir şekilde succedil işledikleri gerekccedilesiyle goumlzaltına alınan ve haklarında işlem yapılmış
ccedilocuklardır Yaklaşık olarak her yıl Diyarbakır Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuumlne ortalama 1500
dolayında succedil olayının intikal ettiği belirtilmektedir İntikal eden bu succedilların ağırlıklı olarak
hırsızlık yankesicilik ve kapkaccedil gibi succedil tuumlrlerinden oluştuğu goumlruumllmektedir (Guumlneş ve
Kalaycı 2004 15) Eren (2007128) de Diyarbakır il merkezi ve ilccedilelerinde 2001 yılında her
hangi bir succedil şuumlphelisi olarak yakalanıp savcılığa ccedilıkartılan ccedilocuk sayısının 1524 iken bu
rakamın 2006 yılında 100 artarak 3308‟e yuumlkselmiş olduğunu belirtmektedir
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların niccedilin goumlzaltına alındıkları hususu kendi
beyanlarına dayanarak şu şekilde tablolaştırılmıştır
Tablo 19 Ccedilocukların Polis Tarafından AlıkonulmaGoumlzaltına Alınma Sebeplerinin
Dağılımı
Goumlzaltına Alınma Sebepleri Sayı
Geceyi sokakta geccedilirdiğim iccedilin 2 67
Succedil ve sapkın eylemlerinden dolayı 25 833
Şuumlphe uumlzerine 2 67
Sokakta ccedilalıştığım iccedilin 1 33
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan da accedilık bir şekilde goumlzlemlendiği gibi ccedilocukların en ccedilok goumlzaltına
alınma nedeni işledikleri succedil ve sapma eylemlerinden dolayıdır ( 83) Burada soumlz edilen
succedil ve sapma eylemleri kapkaccedil hırsızlık kavga etmeadam yaralama madde kullanmasatma
gibi davranışlardır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
302
Tablo 20 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra SabıkaSicil Belgesi
Kaydına Sahip Olup Olmadıklarının Dağılımı
SabıkaSicil Kaydının Olup Olmadığı Sayı
Evet 14 467
Hayır 16 533
Toplam 30 1000
Ccedilocukların soumlz konusu succedil eylemlerinden dolayı ccedilok sayıda succedillardan sicil kayıtları
olduğu belirlenmiştir Ccediloğu ccedilocuk sabıka veya sicil kaydının olduğunu belirtmiştir ( 467)
Geriye kalan ccedilocuklar ise herhangi bir sabıka veya sicil kaydının olmadığını ifade etmişlerdir
( 533) Soumlz konusu bu ccedilocukların sabıka veya sicil kayıtlarına ilişkin succedillar aşağıda
belirtilmiştir
Tablo 21 Ccedilocukların Hangi Succediltan Dolayı Sabıka Kayıtlarının Olduğunun Dağılımı
Sabıkanın Olduğu Succedil Tuumlruuml Sayı
Hırsızlık yankesicilik 8 571
Kapkaccedil 1 71
Uyuşturucu madde satma ve kullanma
( esrar ve hap)
2
143
Kavga ve adam yaralama 1 71
Hırsızlık kavga ve yaralama 2 143
Toplam 14 1000
Tablodan genel olarak ccedilocukların en ccedilok sabıkası olan succedil eylemlerinin hırsızlık
yankesicilik ve uyuşturucu madde satma veya kullanma olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizde
ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin istatistikler de ccedilocukların en ccedilok hırsızlık succedilunu işlediklerini
goumlstermektedir
Tablo 22 Ccedilocukların Madde Kullanma Durumlarının Dağılımı
Madde Kullanma Durumları Sayı
Evet 26 866
Hayır 4 134
Toplam 30 1000
Aynı şekilde araştırma grubunda yer alan ccedilocukların 86‟sının bağımlılık yapıcı
madde kullandıkları saptanmıştır Madde kullanmaya ilişkin gerccedilekleşen bu oranın yuumlksek
olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışma succedil işlediği gerekccedilesiyle haklarında işlem
yapılan ccedilocuklar uumlzerine gerccedilekleştirildiği iccedilin soumlz konusu ccedilocukların uyuşturucu veya
bağımlılık yapıcı madde kullanma oranının da yuumlksek olarak gerccedilekleşebileceği oumlngoumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
303
Bu nedenle succedil işleme durumlarına bakılmaksızın sokakta yaşayan ve ccedilalışan ccedilocuklar
uumlzerine gerccedilekleştirilecek herhangi bir ccedilalışmada bu oranın daha duumlşuumlk duumlzeyde
gerccedilekleşmesi muhtemeldir Oumlrneğin Guumlngoumlr (2008) Mersin ili oumlrneğinde 510 sokaktaki
ccedilocuk uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada ccedilocukların sadece 24‟uumlnuumln madde kullandıklarını
38‟inin madde kullanan arkadaşlarının olduğu 22‟sinin succedil işleyen arkadaşlara sahip
olduklarını belirtmiştir Aynı şekilde bu ccedilocukların 90‟a yakını bu succedillu arkadaşlarla
goumlruumlştuumlklerini ( 179‟u ldquoccedilok sıkrdquo 304‟uuml ldquosıkrdquo ve 41‟i de ldquoara sırardquo) ve bu ccedilocuklardan
14‟uuml de succedil eylemi iccedilerisinde yer aldıklarını belirtmişlerdir
Tablo 23 Ccedilocukların Kullandıkları Madde Tuumlrlerinin Dağılımı
Kullanılan Madde Tuumlrleri Sayı
Sigara 6 230
Yapıştırıcı madde (bally) alkol 4 158
Uccedilucu madde (tiner) sigara 5 192
Alkol sigara esrar 2 76
Sigara esrar 3 115
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara 1 38
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara esrar 1 38
Uccedilucu madde (tiner) alkol sigara hap 4 158
Toplam 26 1000
Yukarıdaki tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların soumlz konusu maddelerden en ccedilok
sigara tiner ve bally gibi uccedilucu madde ve alkol kullandığı saptanmıştır Tablo accedilısından en
ilginccedil bulgu ccedilocukların 23‟uumlnuumln (6 ccedilocuk) esrar kullandıklarının belirlenmiş olmasıdır
Sosyolojik accedilıdan ccedilocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenleri iccedilerisinde aile
yapısı (ailenin ilgisizliği ve duygusal ihmal soumlz konusu maddeleri ailede kullanan bireylerin
varlığı parccedilalanmış aileler aile iccedilindeki fiziksel ve cinsel istismarın varlığı gibi) akran grup
yapısı (akranlardan kullanan bireylerin varlığı arkadaşlara oumlzenti ve akran baskısı grup
iccedilerisinde kendini kanıtlama maddeyi merak etme gibi) korkuyu gidermek ve cesareti
arttırmak (daha kolay succedil işleyebilmek heyecan arama mağdura ve yaptıkları sapkınsuccedil
eylemelerine karşı duyarsızlaşmak) ve sokakların yapısı (kolay elde edilebilirlik ebeveynsel
goumlzetim ve denetimin yokluğu enformel denetimin zayıflığı) en dikkat ccedilekenleri
oluşturmaktadır Bu tuumlr maddeleri kullanmak ile succedil işlemek arasında bir ilişkiden soumlz etmek
muumlmkuumlnduumlr En azından bu maddeleri kullanan ccedilocukların succedil işleme riskinin daha yuumlksek
olduğunu soumlyleyebiliriz Oumlzellikle bazı ccedilocukların bu maddeleri satın almak iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık gasp ve kapkaccedil gibi succedilları işleyerek edindikleri ileri suumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
304
Goumlruumlşme yaptığımız ccedilocukların ccediloğu esrar ve diğer bazı uyuşturucu hapları
edinmenin ccedilok kolay olduğunu ve bu maddelerin satıldığı yerleri bildiklerini ve edinmek
istediklerinde kolay temin edebildiklerini belirtmişlerdir
Tablo 24 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Bağımlılık Yapan
Maddeleri Kullanan ArkadaĢlara Sahip Olup-Olmadıklarının Dağılımı
Madde Kullanılan ArkadaĢların Varlığı Sayı
Evet 30 1000
Hayır - 00
Toplam 30 1000
Ayrıca araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların arkadaşlarının da kendileri gibi
bağımlılık yapıcı maddeler (sigara bally tiner alkol vb) kullandıklarını belirtmişlerdir Bu
ccedilocukların da en ccedilok esrar bally sigara ve alkol gibi maddelerden birini veya diğerleri ile
birlikte kullandıklarını ifade etmişlerdir
Bağımlılık yapıcı madde kullanma alışkanlıkları genelde belirli bir akran grubu
iccedilerisinde oumlğrenilmektedir Aynı şekilde succedil davranışının veya succedila ilişkin kalıpların da akran
grubu iccedilerisinde oumlğrenildiği hususu kriminolojide yaygın olarak kabul edilen bir goumlruumlş haline
geldiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Konuya ilişkin yapılmış ccedilok sayıda araştırma (Oumlrneğin bkz
Elliott ve Menard 1996 Elliott ve Voss 1974 Elliot Huizing ve Menard 1989 Akers vd
1979 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002 ) succedilluların birlikte
oldukları veya arkadaş edindikleri bireylerin de oumlnemli bir oranının kendileri gibi succedillu
bireylerden oluşmuş olduğunu ortaya koymuştur Bu araştırmaların succedil davranışının genel
olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlenen bir edim olduğunu ve ccedilocukların diğer
succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular saptadıkları goumlruumllmektedir Bu
ccedilerccedilevede Elliott Huizinga ve Ageton (1985) succedillu akranların succedilluluğun en oumlnemli
nedensel faktoumlrlerinden biri olduğunu ileri suumlrmektedirler Bu sebeple sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocukların succedillu ccedilocuklarla veya akranlarla temas etme riski sokaklarda olmayan
diğer ccedilocuklara kıyasla daha yuumlksek olduğu soumlylenebilir
Tablo 25 Ccedilocukların Bağımlılık Yapıcı Maddeleri Kullanma Nedenlerinin Dağılımı
Madde Kullanma Nedenleri Sayı
Arkadaş ccedilevresi ile birlikte olma ve oumlzentimerak 4 154
Can sıkıntısını gidermek eğlenmek heyecan yaratmak iccedilin 22 846
Toplam 26 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
305
Ccedilocukların bağımlılık yapıcı madde kullanma nedenlerinin başında can sıkıntısını
giderme ve eğlenmek olduğu goumlruumllmektedir Arkadaş ccedilevresine oumlzenti duyma ve kullanılan
maddeyi merak etme gibi nedenler de ikinci sırada gelmektedir
Ccedilocukların sokakta karşılaştıkları bazı riskler bedensel veya fiziksel accedilıdan kalıcı iz
bırakmasının yanı sıra sosyal ve kişisel yaşamlarını da oumlnemli oumllccediluumlde olumsuz olarak
etkileyebilmektedir Oumlrneğin ccedilocukların sokaklarda karşılaştıkları bazı şiddet eylemleri
onların travma yaşamalarına yol accedilabilecek kadar tehlikeli boyutlara ulaşabilmektedir Aynı
şekilde ccedilocuğun maruz kaldığı bu tuumlr şiddet eylemleri onları da aynı şekilde şiddet
uygulayacak bireylere doumlnuumlştuumlrebilecektir Bu ccedilerccedilevede şiddete maruz kalmak ile şiddete
youmlnelmek arasında goumlrece bir ilişkiden soumlz etmek muumlmkuumlnduumlr
Tablo 26 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Kendilerine Cinsel Tacizde
Bulunulup Bulunulmadığının Dağılımı
Cinsel Tacize Uğrama Durumu Sayı
Evet 4 133
Hayır 26 867
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloya bakıldığında ccedilocukların oumlnemli bir oranının sokakta her hangi bir
cinsel şiddete maruz kalmadıklarını goumlruumllmektedir ( 867) Ccedilocukların sadece 133‟uuml (4
kişi) cinsel şiddet eylemi ile karşı karşıya geldiklerini itiraf etmişlerdir Bunlar da kendilerine
tacizde bulunan kişilerin sokakta boş gezen serseri ccedilocuklar olduğunu belirtmişlerdir Ayrıca
araştırma grubunda bulunan ccedilocukların yarısı sokakta ccedilalışmaya başladıktan sonra sokakta
bazı kazalara maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
5 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların tuumlmuuml herhangi bir succedil şuumlphesi ile polis
tarafından goumlzaltına alınan ccedilocuklardır Soumlz konusu ccedilocukların ccediloğu hırsızlık yankesicilik
adam yaralama ve uyuşturucu madde kullanma ve satma succedillarından haklarında işlem
yapılmıştır Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların succedillulukla ilintili veya succedila
eğilimli olmalarında dikkat ccedileken bazı oumlzellikler şu şekilde belirtilebilir Ccedilocukların
ebeveynlerinin oumlğrenim duumlzeylerinin duumlşuumlk olması (annelerinin 90‟ı okuma yazma bile
bilmiyor babalarının da 43‟uuml her hangi bir okul mezunu değil) onların oumlnemli bir oranının
goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olmaları ( 70) ailelerinin son derece yoksul olmaları
(babalarının ccediloğunun duumlşuumlk nitelikli veya guumlndelikccedili iş alanlarda ccedilalıştıkları kazanccedillarının
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
306
son derece duumlşuumlk olduğu ve goumlccedil sonrası ekonomik sorunlar yaşadıkları ccedilocukların 94‟e
yakını ailelerini ldquoccedilok fakirrdquo ve ldquofakirrdquo olarak nitelendirdikleri) evden kaccedilma sıklığının
yaygınlığı ( 60) ccedilocukların bazı guumlnlerde sokaklarda sabahladıkları ( 667) sapkın ve
sokaklara takılan akranlara sahip oldukları (arkadaşlarının ccediloğu da kendileri gibi uyuşturucu
veya bağımlılık yapıcı madde kullandıkları) oumlğrenim kurumlarından ayrılmaları veya terk
etmeleri ( 53‟uuml halihazırda bir oumlğrenim kurumuna devam etmiyor) aileye ilişkin ciddi
sorunlar yaşamaları (uumlvey ccedilocuk olma 611 90‟ı evde suumlrekli ve bazen fiziksel şiddet
goumlrduumlklerini ifade etmeleri 25‟inin babasının hayatta olmaması ccedilocukların 367‟sinin
ebeveynlerinin ayrı yaşamaları) ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda sokakla tanışmaları ve sokakta ccedilalışmaya
başlamaları ( 734‟uuml 10 yaşına varmadan sokakları mesken edindikleri) yaptıkları iş
tuumlruumlnuumln son derece niteliksiz olması ( 40‟ı ccediloumlp toplama işini yapıyor) gibi etkenler sokakta
ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukları succedillu kılan faktoumlrler olarak dikkat ccedilekmektedir Bu
bulgular araştırmamızın hipotezlerini doğrular niteliktedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Ccedilocukluk
doumlneminde deneyimlenen yaşam tarzları ve yaşanılankarşılaşılan guumlccedilluumlklermağduriyetler
succedilluluğun oumlnemli belirleyicileri olarak etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilocukluk
deneyiminin olumlu ve olumsuz bir tarzda şekillenmesinde oumlzellikle de ccedilocuğun yetiştiği aile
ortamı (şiddet sevgisizlikilgisizlik yoksulluk succedillu ve sapkın bireylerin varlığı
ebeveynlerin ccedilocuk yetiştirme konusundaki bilgisiz oluşları ccedilalışma youmlnuumlnde baskılamaları
gibi) okul deneyimi succedillu akran etkileri ailenin ekonomik geccedilim sorumluluğunu omuzlarında
hissetmeleri sokakta karşılaştıkları guumlccedilluumlkler taciz ve bazı sosyo-ekonomik dezavantajlar
dominant faktoumlrler olarak etkide bulunduğu soumlylenebilir Soumlz konusu doumlnemde ccedilocukların
sorunsuz bir aile yapısı iccedilerisinde sosyalleşmelerinin sağlanması ve oumlğrenimlerine devam
edebilme olanaklarının yaratılması gerekirken sokakların riskli alanlarında yaşam
muumlcadelesine atılmaları atılmak zorunda bırakılmaları onları succedila eğilimli kılan oumlnemli bir
etken olmaktadır Oumlzellikle de aile denetiminden kaccedilan ccedilocukların sokaktaki succedillu kuumlltuumlruumln
etkisine accedilık olma riskleri daha yuumlksektir
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından oumlzellikle ccedilalıştırılmaları konusunda zorlanmaları ve
ccedilocukların istenilen duumlzeyde parayı eve goumltuumlrememeleri durumunda psikolojik ve fiziksel
şiddet goumlrmeleri ccedilocukların ccedilok para kazanmak iccedilin zamanlarını daha ccedilok sokaklarda
geccedilirmelerine veya evden kaccedilma veya eve doumlnmeme gibi sonuccedillara yol accedilabilmektedir Bu
olumsuz tutumlar bazen de ccedilocukları hırsızlık yapmaya da itebilmektedir Sonuccedil olarak
ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik bu olumsuz tutumları ccedilocukların ebeveynlerine olan
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
291
istikrarsızlaşmasıyla meydana geldiğini ileri suumlrmektedirler Onlar succedillu davranışlarla ilintili
ailesel etkenleri şu şekilde belirtmektedirler 1Ebeveynsel disipline ilişkin sorunlar (duumlzensiz
tehdit edici ve cezalandırıcısert olması gibi) 2 Ebeveynsel denetimin duumlşuumlk olması 3
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından dışlanmaları 4 Ccedilocukların ebeveynleri ile olan duygusal
bağlılıklarının zayıf olması Farrington (1995) da gerek ccedilocuk succedilluluğunun başlangıcına ve
gerekse yetişkin succedilluluğuna ilişkin olarak oumlzellikle ebeveynsel denetimin zayıflığına ve
ccedilocuk yetiştirme pratiklerine dikkat ccedilekmektedir Loeber ve Stouthamer-Loeber (1986)
yaptıkları kapsamlı ccedilalışmalarında ebeveynsel denetim ve goumlzetlemenin yetersizliği ve
zayıflığının değişkendengesiz veya acımasızsert ebeveynsel disiplinin ebeveynsel
uyumsuzluğun ccedilocukların ebeveynleri tarafından kabul goumlrmemelerinin ve ebeveynlerin
ccedilocuklarına yeterli duumlzeyde ilgi goumlstermemelerinin succedilluluğun oumlnde gelen aileye ilişkin
unsurları olduğunu ortaya koymuşlardır (bkz Farrington 1997387)
Succedillulukla ilintili olarak aileye ilişkin ccedilok sayıda değişken soumlz konusudur Succedillulukla
yakından ilintili olarak goumlruumllen aileye ilişkin faktoumlrlerden bazıları şu şekilde belirtilebilir 1
Aile bireylerinden succedil işleyenlerin olması 2 Ebeveynlerin uyuşturucu ve alkol vb
bağımlılıklarının olması 3 Aile parccedilalanması 4 Aile iccedili fiziksel şiddetin veya aile iccedili
ccedilatışmasının varlığı 5 Ebeveynlerin ccedilocuklarına karşı ilgisizlikleri 6 Ebeveynlerin aile
iccedilindeki sorunlu otorite yapıları denetim ve disiplin uygulamaları 7 Ccedilocukların yetersiz ve
yanlış sosyalleşmeleri 8 Aile bireyleri veya ebeveynler arasındaki geccedilimsizlikler 9Ailenin
iccedilinde bulunduğu olumsuz ekonomik koşullar veya geccedilim guumlccedilluumlğuuml ccedilekme10 Adoumllesanların
ebeveynlerine olan bağlılık duumlzeylerinin zayıflığı (Kızmaz 2006 108) Sokak ccedilocukları ve
sokakta ccedilalışan ccedilocuklardan succedil işleyenlerin aile yapılarına ilişkin elde edilen veriler son
derece dikkat ccedilekicidir
Tablo 7 Ccedilocukların Ebeveynlerinin Hayatta Olup Olmadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Hayatta Olma Durumu Sayı
Hem annem hem de babam hayatta 23 767
Sadece annem hayatta 7 233
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan succedillu ccedilocukların yaklaşık olarak frac34 bdquouumlnuumln hem annelerinin hem de
babalarının hayatta olduğu anlaşılmaktadır Succedillu ccedilocukların 23‟uumlnuumln de babalarının
hayatta olmadığı goumlruumllmektedir Babalarının oumllmuumlş olduğunu belirten ccedilocuklara ilişkin
gerccedilekleşen oranın ccedilok kuumlccediluumlmsenecek duumlzeyde olmadığı ve aynı şekilde oumlzellikle baba
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
292
denetiminden yoksun olan ccedilocukların succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ebeveynleri ile kaldıkları
( 70) saptanmıştır Aynı şekilde 23‟uuml sadece anneleriyle kaldıklarını 67‟si (2 ccedilocuk)
de akrabalarında kaldıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların sağlıklı bir sosyalleşme suumlrecini yaşamalarında oumlnemli olan bir husus da
ebeveynlerin birlikte oluşudur Oumlzellikle boşanmış veya anne veya babanın evi terk ettiği aile
biccediliminde ccedilocukların sosyalleşmelerinin problemli olabileceği ihtimal dacirchilindedir Anne
veya babanın evi terk etmesi ccedilocuklarda da evi terk etmeye ilişkin bir eğilimin ortaya
ccedilıkmasını tetikleyebilmektedir Burada ccedilocuk babanın evi terk etmiş olması veya oumllmuumlş
olması nedeniyle geccedilim guumlccedilluumlğuumlne ilişkin ekonomik sorunlarını aşabilmek iccedilin sokağa
youmlnelebildiği gibi aynı şekilde ebeveynsel denetimin zayıflaması nedeniyle de sokağı mesken
tutma veya evi terk etme youmlnuumlnde bir tutum geliştirebileceği soumlylenebilir Sokağı mesken
edinen ve oumlzellikle de ebeveynsel veya ailesel destekten denetimden yoksun olan ccedilocukların
succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini tahmin etmek guumlccedil değildir Ccedilocuklara
ebeveynlerinin birliktelik veya aynı evi paylaşma durumlarını saptama ccedilerccedilevesinde bir soru
youmlneltilmiştir Verilen yanıtlar ve buna ilişkin dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 8 Ebeveynlerin Beraber YaĢayıp-YaĢamadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Birlikteliği Sayı
Evet 19 633
Hayır 11 367
Toplam 30 1000
Ccedilocukların 63‟uuml ebeveynlerinin birlikte yaşadıklarını ve 367‟sinin de ayrı
yaşadıklarını belirtmişlerdir Anne ve babalarının ayrı yaşadıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran
dikkat ccedilekicidir Ebeveynlerin ayrı yaşamalarının oumlnde gelen iki temel nedeni babanın evi
terk etmesi ( 636 7 kişi) ve boşanmadır ( 273 3 kişi) Bu iki gelişme ccedilocuğu aile
denetiminden ve korumasından yoksun bırakmaktadır Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir zaman
dilimini sokaklarda geccedilirdikleri ve dolayısıyla sokakların riskli alanları ile temas etme
olanağının her zaman olanaklı olduğu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde ve aynı şekilde baba otoritesinin
yokluğu da buna eklendiğinde ccedilocuğun succedila bulaşma veya sokaklarda sapma davranış
sergileme ihtimalinin daha yuumlksek olabileceği bir gerccedilektir
Ccedilocukların aileye ilişkin yaşadıkları diğer olumsuz bir husus da aile iccedilinde karşı
karşıya geldikleri şiddet olgusudur Evde şiddet pratiklerine maruz kalan ccedilocukların eve karşı
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
293
bir hoşnutsuzluk ve soğukluk hissedecekleri bilinen bir gerccedilektir Bu durumun da ccedilocukların
evden kaccedilmalarına geceleri sokakta geccedilirmelerine veya sokakta yaşamaya youmlnelmelerine
neden olduğunu tahmin etmek guumlccedil değildir Ev ve aile bağlılığının zayıflamasının veya sapkın
akran bağlılığının yol accediltığı sokaklara takılma ve sokakları mesken edinme gerccedileği succedillulukla
ilintili risk faktoumlrlerini teşkil etmektedir Bu ccedilerccedilevede burada ccedilocukların evde maruz
kaldıkları şiddet olgusu ve ccedilocukların evden kaccedilma sıklıkları irdelenmeye ccedilalışılacaktır
Tablo 9 Ccedilocukların Aile Ġccedili Fiziksel ġiddete (dayak) Maruz Kalıp Kalmadıklarına
ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Sayı
Ailede suumlrekli dayak yerim 1 33
Ailede bazen dayak yerim 26 867
Ailede hiccedil dayak yemem 3 100
Toplam 30 1000
Burada aile iccedili şiddetten kast edilen ccedilocuğun ldquodayakrdquo yemesidir Ailede dayak ile ilgi
olarak tabloda yer alan uumlccedil seccedilenek iccedilerisinde kendilerine uygun seccedileneğin işaretlenmesinin
istendiği soruda ccedilocukların 86‟sinin ldquoailede bazen dayak yiyorumrdquo seccedileneğini
işaretledikleri goumlruumllmuumlştuumlr Suumlrekli dayak yediğini belirten sadece 1 succedillu vardır Ancak hiccedil
dayak yemediğini belirtenlerin oranı sadece 10 (uumlccedil kişi) ile sınırlı kalmıştır Bu bulgular
ccedilocukların ailede ldquosuumlreklirdquo olmasa da ldquoara sırardquo dayak gibi şiddet eylemlerine maruz
kaldıklarını goumlstermektedir Aynı şekilde bu saptama ccedilocukların aile iccedilerisinde bazı sorunlar
yaşadıklarını da goumlstermektedir Bu oranlar ccedilocukların eve karşı soğukluk hissetmelerini ve
zaman zaman eve uğramamalarını da accedilıklar niteliktedir Burada belirtilmesi gereken başka
bir husus da ccedilocuklardan hiccedil birinin aile iccedili cinsel şiddete maruz kalmadıklarını belirtmiş
olmalarıdır
Okumuş (2004 32) Diyarbakır ilinde 418 sokak ccedilocuğu uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada
ccedilocukların 38‟inin (159 ccedilocuk) aile iccedilinde ve 517‟sinin de (216) sokakta veya aile dışı
ortamda şiddet goumlrduumlğuuml youmlnuumlnde bulgular elde ettiğini belirtmektedir Bu oranlar
Diyarbakır‟da ccedilocuklara youmlnelik olarak gerccedilekleşen şiddet olgusunun yaygınlığı konusunda
bir fikir vermesi accedilısından oumlnem arz etmektedir
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmaları onları ebeveynlerine karşı bağlılık sevgi
ve ilgi duyma duumlzeylerini zayıflatarak onları succedillu mekacircn ve akranlarına itebilmektedir Evi
kendileri iccedilin problem alanı olarak duumlşuumlnmeye başlayan ccedilocuklar ev ve aileye karşı giderek
soğumaya başladıkları ve dolayısıyla eve gitmemeyi alışkanlık edinmeye başladıkları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
294
soumlylenebilir Bu durum da onları daha kriminal suumlreccedillere itebilmektedir Ccedilaykoumlyluuml vd (2006
63-64) ccedilocukların şiddet goumlrmelerinin yarattığı olumsuzlukları sosyal uyum azlığı
antisosyal ve succedil davranışı sergileme okul devamsızlığı ve okul başarısında duumlşuumlkluumlk riskli
davranışlara eğilim alkol ve madde kullanma duumlşuumlk benlik gelişimi yeme bozuklukları
depresyon ve intihara eğilimlik şeklinde belirtmektedirler
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmalarının yarattığı sorunların yanı sıra aile iccedilinde
şiddete tanıklık etmenin de onların sosyal yaşamları ve succedilluluk durumları uumlzerinde etkili
olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı tarafından
gerccedilekleştirilen bir ccedilalışmada uumllkemizde ailelerin uumlccedilte birinde aile iccedilinde fiziksel şiddetin
varlığı saptanmıştır Soumlz konusu araştırmada şiddet uygulanan hanelerin doumlrtte uumlccediluumlnde
ccedilocukların şiddete tanık oldukları bulgusu elde edilmiştir Şiddete tanıklık eden bu ccedilocukların
şiddet sonrası korku anne-babayı sevmeme iccediline kapanma saldırganlık şeklinde tepki
verdikleri goumlzlenmiştir Aile iccedili şiddet duumlzeyinin artmasında sosyo-ekonomik duumlzeyinin
duumlşuumlkluumlğuuml kadının işinin olmaması alkol bağımlılığı hanedeki birey sayısının fazla olması
ve eşlerin toplam oumlğrenim duumlzeyinin duumlşuumlkluumlğuuml gibi faktoumlrler etkili olmaktadır (bkz İccedilli ve
Arıkan 2007 40)
Tablo 10 Aile Ġccedilerisinde ġiddette Maruz Kaldıklarını Belirten Ccedilocukların ġiddette
Maruz Kalma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Nedenleri Sayı
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin 6 222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takıldığım iccedilin 3 111
Koumltuuml alışkanlık yapıcı maddeler kullandığım iccedilin 2 74
İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin 2 74
Sinirlilik ve alkol gibi babamdan kaynaklanan nedenlerden dolayı 2 74
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım iccedilin
2
74
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim
iccedilin
6
222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma Koumltuuml alışkanlık
yapıcı maddeler kullandığım iccedilin
2
74
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma İstenilen duumlzeyde
eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Toplam 27 1000
Yukarıdaki tablodan hareketle ccedilocukların en ccedilok dayağa maruz kalma gerekccedileleri
genel olarak uumlccedil başlık altında ele alınabilir Ccedilalışmak istememe istenilen miktarda eve para
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
295
goumltuumlrememe ve bazı sapkınsuccedil eylemlerini gerccedilekleştirme (hırsızlık gasp ve bağımlılık
yapıcı bazı maddeleri kullanma) veya succedillusapkın bireylerle birlikte olma Ccedilocukların
belirtilen fiziksel şiddete maruz kalma gerekccedileleri iccedilerisinde en yuumlksek oranın ccedilalışmak
istememe ve istenilen duumlzeyde paranın eve goumltuumlruumllememesi gibi seccedileneklerde yoğunlaştığı
goumlruumllmektedir ( 52) Ccedilocukların ebeveynleri tarafından ccedilalışmaya zorlanmaları belirli
miktarda para getirmeleri konusunda baskı altında tutulmaları ve şiddete maruz kalmaları
onların ebeveynlerine olan bağlılıklarını zayıflatmakta ve evden kaccedilmalarına yol
accedilabilmektedir Bazı ccedilocuklar da ebeveynlerinin arzuladığı parayı kazanmak iccedilin daha geccedil
vakitlere kadar ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar ve bu da onları sokağın risklerine daha accedilık
hale getirebilmektedir Ccediluumlnkuuml ccedilocuğun sokakları kullanma suumlresi arttıkccedila succedila eğilimli olma
ve sokağın riskleri ile yuumlzleşebilme riski de artabilmektedir Bu sebeple ebeveynlerin
ccedilocuklarını gerek ccedilalışmaya zorlamaları gerekse getirilecek para miktarını kotalandırılmaları
ccedilocuğun ebeveynlerine karşı duydukları sevgi ve bağlılığı azaltmaya yol accedilacaktır Bu da soumlz
konusu ccedilocukların sokaklardaki serseri ve sapkın bireylerle aynı mekacircnı daha fazla
kullanmaya geceyi sokakta geccedilirmeye ve dolayısıyla daha ccedilok succedila eğilimli hale gelmelerine
neden olacaktır Bu suumlreccedilten sonra da ebeveynlerin ccedilocuklarını sapkın bireylerle birlikte
olmalarını ve succedil eylemini gerccedilekleştirmelerini engelleme konusunda sergileyecekleri şiddet
davranışlarının da caydırıcılık duumlzeyi duumlşuumlk duumlzeyde kalacaktır Yukarıdaki tablodan da
anlaşılabileceği gibi bazı ebeveynler ccedilocuklarını succedillu bireylerle birlikte olmalarını ve
sapkınsuccedil eylemleri gerccedilekleştirmelerini engellemenin bir yolu olarak şiddet
uygulamaktadırlar Ancak ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik olarak sert acımasız tutum
takınmaları veya fiziksel şiddet uygulamaları ccedilocukların sapkın tutumları terk etmelerinin
aksine onların succedil duumlnyası ile daha guumlccedilluuml bağlar inşa etmelerine yol accedilabilmektedir Ancak
bazı ailelerin de samimi olarak ccedilocuklarının succedila bulaşmalarını arzulamadıkları ve bu sebeple
ccedilocuklarına goumlzdağı vermek iccedilin şiddet uyguladıkları soumlylenebilir
Tablo 11 Ccedilocukların Evden Kaccedilıp-Kaccedilmadıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Durumları Sayı
Evet 18 600
Hayır 12 400
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların evden kaccedilma sıklığı goumlruumllmektedir Araştırma
grubunda yer alan ccedilocukların yarısından fazlasının ( 60) zaman zaman ev ortamlarını terk
etmeleri onların succedilluluk eğilimlerini arttıran bir neden olmaktadır Evden kaccedilan ccedilocukların
kaccedilma sıklıklarına ilişkin oranlar da şu şekildedir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
296
Tablo 12 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Sıklıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Sıklıkları Sayı
1-2 defa 6 334
3-4 defa 4 222
5-6 defa 1 55
7 ve daha fazla 7 389
Toplam 18 1000
Evden kaccedilan ccedilocuklar iccedilerisinde 7 ve daha fazla sayıda kaccedilanlara ilişkin gerccedilekleşen
oran en yuumlksektir Bunu 1-2 defa ve 3 defa kaccedilanlara ilişkin dağılım izlemektedir Ccedilocukların
evden kaccedilmaları ebeveynlerin izinlerinin ve rızalarının dışında geceyi dışarıda geccedilirilebilecek
şekilde evden uzaklaşmaları anlamına gelmektedir Bu uzaklaşma aynı yerleşim boumllgesi ve ili
iccedilerisinde olabileceği gibi başka illere gitme şeklinde de gerccedilekleşebilmektedir Ccedilocuğun
geceyi sokakta veya başka illerde geccedilirmesi onu ccedilok sayıda sapma ve succedil eylemine karşı accedilık
hale getirebilmektedir Bazı ccedilocukların ebeveyn ve yakın akraba denetiminin hissedilmediği
ortamlarda karınlarını duyurmak ve başka yerleşim yerlerine gidebilmek iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık ve gasp gibi succedillar işleyerek gerccedilekleştirdikleri soumlylenebilir Aynı şekilde bu
ccedilocuklar sapkın tutumlar geliştirdikleri gibi sapkın eylemlere de maruz kalabilmektedirler
Tablo 13 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Nedenlerinin Dağılımı
Evden Kaccedilma Nedenleri Sayı
Evde dayağın olması 3 167
Arkadaşların teşviki 4 222
Uumlvey ccedilocuk olma 11 611
Toplam 18 1000
Ccedilocukları succedila eğilimli kılan faktoumlrler iccedilerisinde son derece oumlnem arz eden evden
kaccedilma olaylarının ortaya ccedilıkmasında etkili olan nedenlere bakıldığında en ccedilok ldquouumlvey evlat
olmardquo faktoumlruumlnuumln oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir ( 611) Bu son derece dikkat ccedilekici bir
bulgudur Uumlvey evlat olma evden kaccedilmanın bir gerekccedilesi olarak goumlruumllmektedir Uumlvey ccedilocuk
olmak evden kaccedilışı haklılaştıran bir aile ortamının varlığına goumlnderme yapmaktadır Ayrıca
uumlvey ccedilocuğun yeni ebeveyni iccedilselleştirmesi ve ona alışması son derece guumlccediltuumlr Bu durum
ebeveyn bağlılığının daha az olacağı veya ebeveynlerin uumlvey ccedilocuk uumlzerindeki denetiminin
daha az gerccedilekleşeceği şeklinde de yorumlanabilir Bundan ayrı olarak uumlvey ccedilocukların
olduğu aile ortamlarının ccedilocuk accedilısından huzur verici nitelikten uzak olabileceği veya uumlvey
baba veya anne tarafından daha fazla şiddete maruz kalabileceği de ihtimal dacirchilindedir
Evden kaccedilma nedenleri arasında diğer oumlnemli sebepler sırasıyla ldquoarkadaşların teşvikirdquo ( 22
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
297
2) ve ldquoevde dayağın olmasırdquo ( 167) goumlsterilmektedir Arkadaş veya akran etkisi bireylerin
uyumcu veya sapkın tutum geliştirmeleri uumlzerinde son derece oumlnemlidir Succedil literatuumlruumlnde
sapkın veya succedillu akran etkisinin succedilluluğun temel bir goumlstergesi olduğu konusunda yaygın
bir kanının olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilok sayıda araştırma (oumlrneğin bkz Elliott ve
Menard 1996 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002) succedil
davranışının genel olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlendiği ve aynı şekilde
succedilluların diğer succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular ortaya
koymuştur Bireyi evden kaccedilıran ve onu sokaklara youmlnelten faktoumlrlerden birinin de ldquo aile iccedili
şiddetrdquo (dayak) olması araştırma accedilısından beklenen bir husustur Evdeki şiddetin varlığı
ccedilocuğu ev dışı yeni mekacircn arayışına itmektedir Yeni mekacircn arayışı da bireylerin sapkın
akranlarla temas etme olanağını arttırmakta ve bu da onları daha ccedilok succedila eğilimli hale
getirmektedir
Tablo 14 Ccedilocukların Geceyi Sokakta Geccedilirip Geccedilirmediklerinin Dağılımı
Geceyi Sokakta Geccedilirme Durumu Sayı
Hayır 13 433
Evet 17 667
Toplam 30 1000
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı geceyi sokaklarda geccedilirdiklerini belirtmişlerdir ( 667)
Geceyi sokakta geccedilirdiklerini belirtenler iccedilerisinde en yuumlksek oran 9 ve daha fazla sayıda
sokakta gecelediğini belirten seccedilenekte gerccedilekleşmiştir ( 588) Geriye kalan diğer ccedilocuklar
da dışarıda geceleme konusunda farklı rakamları ifade etmişlerdir
44 SOKAKTA CcedilALIġMAYA ĠLĠġKĠN DEĞĠġKENLER
Burada ccedilocukların ilk olarak hangi yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başladıkları sokakta
ccedilalışma nedenleri ne duumlzeyde kazanccedil elde ettikleri ne tuumlr işler yaptıkları kazanccedillarını nasıl
değerlendirdikleri ne kadar suumlre ccedilalıştıkları ve ccedilalışmayı nasıl goumlrduumlkleri gibi konular ele
alınacaktır
Tablo 15 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢlama YaĢlarının Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma YaĢı Sayı
10 yaş ve 10 yaştan oumlnce 22 734 10 yaşından sonra 8 267 Toplam 30 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
298
Tablonun en ilginccedil bulgusu ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda ccedilalışmaya ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda başlamış olmalarıdır Tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların 734‟uuml 10
ve daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda uumlcret getirici işler yapmaya başlamışlardır Sokakta
ccedilalışma yaşının oumlzellikle en ccedilok 8 9 ve 10‟lu yaşlarda yoğunlaştığı tespit edilmiştir Ayrıca
ccedilocukların ccedilalışma yıllarına bakıldığında ise 3-4 yıl arasında ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı
433 5-6 yıl ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı 20 7-8 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin
oranı ile 1-2 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı ise 167 olarak saptanmıştır
Ccedilocukların ccedilok erken yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başlamalarının veya sokağa
takılmalarının ccedilok sayıda nedenleri vardır Bu araştırmada sokaklarda ccedilalışma gerekccedilesi
olarak şu gerekccedileler ve oranlar saptanmıştır
Tablo 16 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma Nedenleri Sayı
Yoksulluk 2 67
Para kazanma isteği 3 100
Babamın işsiz olması 2 67
Babamın hasta olması 4 133
Babamın oumlluumlmuuml 1 33
Evin geccedilimini sağlayacak başka kimsenin olmaması 4 133
Ebeveynlerimin zorlaması 6 200
Ccedilalışan arkadaş ve yakınların etkisi 2 67
Aile buumltccedilesine katkıda bulunmak 2 67
Hayat deneyimi kazanmak ve meslek edinmek 1 33
Okul ihtiyaccedillarımı karşılamak 3 100
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan sokakta ccedilalışma nedenlerinin ccedilok farklılık arz ettiği
anlaşılmaktadır Burada en ccedilok ldquoebeveynlerinin zorlamasırdquo seccedileneği belirtilmiştir Hiccedil
şuumlphesiz ccedilocukların ccedilalışmaya zorlanmaları son derece dramatik bir olaydır Ancak
ebeveynsel zorlamanın temelinde ekonomik guumlccedilluumlklerinsorunların olduğunu tahmin etmek
guumlccedil değildir Aynı şekilde bazı ccedilocuklar ldquoevin geccedilimini sağlayacak kimsenin olmayışınırdquo
bazıları ldquobabalarının hasta olmasınırdquo bazıları ldquopara kazanma isteğirdquo bazıları ldquoyoksullukrdquo
bazıları da ldquookul masraflarını ccedilıkarmakrdquo gibi nedenleri belirtmişlerdir Buumltuumln bu faktoumlrlerin
ekonomik sorunlarla ilintili değişkenler olduğu bir gerccedilektir Burada oumlzetle ccedilocukların
sokakta ccedilalışma veya sokakta bulunma nedeninin ekonomik kaynaklı olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Diyarbakır‟da sokaktaki ccedilocuklar uumlzerinde gerccedilekleştirilen araştırmalar (oumlrneğin
birkaccedil araştırma iccedilin bkz Bilgin 2008 Okumuş 2007 Guumlneş-Kalaycı 2004) aynı şekilde
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenlerinin ekonomik yoksulluk olduğu ve dolayısıyla
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
299
ccedilocukların da ailelerine maddi katkıda bulunmak ve okul masrafınıharccedillığını karşılamak iccedilin
ccedilalıştıklarını ortaya koymaktadır Sosyal Hizmetler ve Ccedilocuk Esirgeme Kurumu (SHCcedilEK)
Devlet İstatistik Enstituumlsuuml (DİE) ve UNICEF-Tuumlrkiye işbirliğiyle gerccedilekleştirilen Sokakta
Yaşayan ve Ccedilalışan Ccedilocuklarla Katılımlı Eylem Araştırması‟nın (2000) sonuccedillarına goumlre de
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenleri şu şekilde saptanmıştır Ccedilocukların 8015‟i ldquoaile
buumltccedilesine katkıda bulunmakrdquo 840‟ı harccedillığını ccedilıkarmak 496‟sı ldquoevin geccedilimini
sağlamakrdquo 344‟uuml ldquoailesi istediği iccedilinrdquo 115‟i ldquokendi istediği iccedilin ldquo ve 191‟i de
ldquocevapsızrdquo seccedileneğini işaretlemişlerdir (bkz İccedilli-Arıkan 2007 42) Araştırma kapsamında
goumlruumlşuumllen ccedilocukların sokakta yaptıkları işler ise şunlardır
Tablo 17 Ccedilocukların Sokakta Yaptıkları ĠĢ Tuumlrlerinin Dağılımı
Sokaklarda Yapılan ĠĢ Tuumlrleri Sayı
Simit satma 2 67
Ayakkabı boyama 4 133
Pazarda el arabası ile eşya taşıma 1 33
Ccediloumlp toplama 12 400
Sakız satma 4 133
Araba camı silme-yıkama 2 67
Pazar yerinde seyyar satıcılık yapma 4 133
Kuumlccediluumlk suumls eşyalarını satma 1 33
Toplam 30 100
Ccedilocuklar genel olarak sokakta seyyar satıcılık yapma ayakkabı boyama simit sakız
şeker balon su ve buz gibi eşyalar satma otomobillerin camlarını silme ccediloumlp toplama su
taşıma mezarlıklarda temizlik işleri gibi ccedilok sayıda işler yapmaktadırlar Ancak
araştırmamızda sokakta ccedilalışıp succedil işleyen ccedilocukların en ccedilok ldquoccediloumlp toplamardquo işleri yaptıkları
goumlruumllmektedir ( 40) Diyarbakır Sosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln yaptığı bir ccedilalışmada
da kentte ccediloumlp toplayarak para kazanan 500 duumlzeyinde ccedilocuk olduğu saptanmıştır (Okumuş
200732)
Ccediloumlp toplama sokaklarda ccedilocuklar tarafından yapılan en niteliksiz işlerden biridir Aynı
zamanda ccediloumlp toplama işi ccedilalışma saatleri accedilısından da oldukccedila riskli olarak
nitelendirilebilecek bir zaman dilimini kapsamaktadır Ccediloumlpler genelde akşamgece vakitleri
veya karanlık ccediloumlkmeye başladıktan sonra toplanır Bu nedenle de bu işguumlcuumlnde ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilin saldırı ve şiddete maruz kalabilme riski de soumlz konusu olabilmektedir
Araştırma grubunda goumlruumlşuumllen ccedilocukların oumlnemli bir oranının ccediloumlp toplama gibi en niteliksiz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
300
işlerden kazanccedil elde etmeye ccedilalışmaları onların iccedilinde bulundukları ekonomik sıkıntıyı
goumlstermesi accedilısından da son derece dikkat ccedilekicidir
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 50) haftanın her guumlnuuml ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların 20‟si de haftada 5ndash6 guumln ccedilalıştıklarını ifade etmişlerdir Geriye kalanlar ise
haftada 1 ile 4 guumln arasında değişen guumln sayısında ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir Aynı şekilde
ccedilocukların oumlnemli bir kısmı ( 692) okulların accedilık olduğu zamanlarda bile guumlnde en az 4-5
saat ccedilalıştıklarını dile getirmişlerdir Ccedilocukların 23‟uuml de guumlnde 2-3 saat arası ccedilalıştıklarını
ccedilocuklardan sadece ikisi okul guumlnlerinde ccedilalışmadığını belirtmiştir
Bu ccedilocukların buumlyuumlk bir oranı ( 833) Diyarbakır‟ın her boumllgesinde ccedilalıştıklarını
ifade etmişlerdir Bir anlamda soumlz konusu ccedilocukların ccedilalışma yerleri ve ortamları iccedilin
belirlenmiş her hangi bir sokak veya mekacircn soumlz konusu değildir Sadece birkaccedilı ccedilalıştıkları
belirli yer olarak tren garı ve alışveriş mekacircnlarının oumlnuumlnuuml belirtmişlerdir
Ccedilalışmanın yapıldığı tarihte ccedilocukların sokaklarda yaptıkları işlerden elde ettikleri
kazanccedillarının da ccedilok yuumlksek olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Guumlnluumlk kazanccedil olarak ccedilocukların 20‟si
1ndash2 TL 20‟si 3ndash4 TL arası 267‟si 5ndash6 TL arası 167‟si 7-8 TL arası ve 166‟sı da
9 TL ve uumlstuuml kazanccedil elde ettikleri belirlenmiştir
Ccedilocuklar kendi kazanccedillarının buumlyuumlk bir kısmını ebeveynlerine verdiklerini ifade
etmişlerdir ( 667) Geriye kalanlar da kazanccedillarını okul ihtiyaccedillarını karşılama ve giyecek
ve iccedilecek gibi bazı ihtiyaccedillarını gidermede kullandıklarını belirtmişlerdir Ccedilalışan ccedilocukların
buumlyuumlk bir kısmı ( 80‟i) eve para goumltuumlremediklerinde ebeveynlerinin bir şey demediklerini
belirtirken 133‟uuml de ebeveynlerinin şiddetine (dayak) maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
Ccedilocukların 67‟si de ebeveynlerinin tepkilerinin sadece kızma ile sınırlı kaldığını
soumlylemişlerdir
Tablo 18 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaktan Memnun Olup-Olmadıklarının Dağılımı
CcedilalıĢmadan Memnun Olma Durumu Sayı
Evet 21 700
Hayır 9 300
Toplam 30 1000
Araştırmanın ilginccedil bir bulgusu ccedilalışan ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda
ccedilalışmaktan memnun olduklarını belirtmiş olmalarıdır Ccedilocukların sokakta ccedilalışma
durumlarını olumlu olarak tanımlamalarının en oumlnemli nedeni iccedilinde bulundukları
yoksulluktur Ccedilocuklar zor ve koumltuuml koşullarda ccedilalışmak suretiyle ailelerinin ekonomik
sorunlarını gidermede kısmen de olsa yardımcı olduklarını duumlşuumlnmektedirler Ccediluumlnkuuml
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
301
ccedilocukların memnuniyet duyma nedenlerinin başında elde ettikleri kazanccedilla ailenin ( 286)
ve kendi ihtiyacını (238) karşılama gibi gerekccedileler yer almaktadır Bazı ccedilocuklar da
kazandıkları para ile kendilerini geleceğe hazırladıklarını ( 19) bazıları da arkadaş grubuyla
hoşlandıkları şeyleri yapma olanağına sahip oldukları ( 19) veya sokakta kalmayı
arzuladıklarını ( 95) ifade etmişlerdir Sokakta ccedilalışmaktan memnuniyet duymayan
ccedilocuklar da memnuniyetsizliğin nedeni olarak en ccedilok sokakta var olan riskleri ve okula
gereken oumlnemi verememelerini goumlstermişlerdir
45 SOKAKTA CcedilALIġAN VE KISMEN YAġAYAN CcedilOCUKLAR VE
SUCcedilLULUK
Bu araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların hepsi sokakta ccedilalışmaya ve yaşamaya
başladıktan sonra bir şekilde polis tarafından alıkonulmuşlardır Bu nedenle 30 ccedilocuğun hepsi
bir şekilde succedil işledikleri gerekccedilesiyle goumlzaltına alınan ve haklarında işlem yapılmış
ccedilocuklardır Yaklaşık olarak her yıl Diyarbakır Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuumlne ortalama 1500
dolayında succedil olayının intikal ettiği belirtilmektedir İntikal eden bu succedilların ağırlıklı olarak
hırsızlık yankesicilik ve kapkaccedil gibi succedil tuumlrlerinden oluştuğu goumlruumllmektedir (Guumlneş ve
Kalaycı 2004 15) Eren (2007128) de Diyarbakır il merkezi ve ilccedilelerinde 2001 yılında her
hangi bir succedil şuumlphelisi olarak yakalanıp savcılığa ccedilıkartılan ccedilocuk sayısının 1524 iken bu
rakamın 2006 yılında 100 artarak 3308‟e yuumlkselmiş olduğunu belirtmektedir
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların niccedilin goumlzaltına alındıkları hususu kendi
beyanlarına dayanarak şu şekilde tablolaştırılmıştır
Tablo 19 Ccedilocukların Polis Tarafından AlıkonulmaGoumlzaltına Alınma Sebeplerinin
Dağılımı
Goumlzaltına Alınma Sebepleri Sayı
Geceyi sokakta geccedilirdiğim iccedilin 2 67
Succedil ve sapkın eylemlerinden dolayı 25 833
Şuumlphe uumlzerine 2 67
Sokakta ccedilalıştığım iccedilin 1 33
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan da accedilık bir şekilde goumlzlemlendiği gibi ccedilocukların en ccedilok goumlzaltına
alınma nedeni işledikleri succedil ve sapma eylemlerinden dolayıdır ( 83) Burada soumlz edilen
succedil ve sapma eylemleri kapkaccedil hırsızlık kavga etmeadam yaralama madde kullanmasatma
gibi davranışlardır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
302
Tablo 20 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra SabıkaSicil Belgesi
Kaydına Sahip Olup Olmadıklarının Dağılımı
SabıkaSicil Kaydının Olup Olmadığı Sayı
Evet 14 467
Hayır 16 533
Toplam 30 1000
Ccedilocukların soumlz konusu succedil eylemlerinden dolayı ccedilok sayıda succedillardan sicil kayıtları
olduğu belirlenmiştir Ccediloğu ccedilocuk sabıka veya sicil kaydının olduğunu belirtmiştir ( 467)
Geriye kalan ccedilocuklar ise herhangi bir sabıka veya sicil kaydının olmadığını ifade etmişlerdir
( 533) Soumlz konusu bu ccedilocukların sabıka veya sicil kayıtlarına ilişkin succedillar aşağıda
belirtilmiştir
Tablo 21 Ccedilocukların Hangi Succediltan Dolayı Sabıka Kayıtlarının Olduğunun Dağılımı
Sabıkanın Olduğu Succedil Tuumlruuml Sayı
Hırsızlık yankesicilik 8 571
Kapkaccedil 1 71
Uyuşturucu madde satma ve kullanma
( esrar ve hap)
2
143
Kavga ve adam yaralama 1 71
Hırsızlık kavga ve yaralama 2 143
Toplam 14 1000
Tablodan genel olarak ccedilocukların en ccedilok sabıkası olan succedil eylemlerinin hırsızlık
yankesicilik ve uyuşturucu madde satma veya kullanma olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizde
ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin istatistikler de ccedilocukların en ccedilok hırsızlık succedilunu işlediklerini
goumlstermektedir
Tablo 22 Ccedilocukların Madde Kullanma Durumlarının Dağılımı
Madde Kullanma Durumları Sayı
Evet 26 866
Hayır 4 134
Toplam 30 1000
Aynı şekilde araştırma grubunda yer alan ccedilocukların 86‟sının bağımlılık yapıcı
madde kullandıkları saptanmıştır Madde kullanmaya ilişkin gerccedilekleşen bu oranın yuumlksek
olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışma succedil işlediği gerekccedilesiyle haklarında işlem
yapılan ccedilocuklar uumlzerine gerccedilekleştirildiği iccedilin soumlz konusu ccedilocukların uyuşturucu veya
bağımlılık yapıcı madde kullanma oranının da yuumlksek olarak gerccedilekleşebileceği oumlngoumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
303
Bu nedenle succedil işleme durumlarına bakılmaksızın sokakta yaşayan ve ccedilalışan ccedilocuklar
uumlzerine gerccedilekleştirilecek herhangi bir ccedilalışmada bu oranın daha duumlşuumlk duumlzeyde
gerccedilekleşmesi muhtemeldir Oumlrneğin Guumlngoumlr (2008) Mersin ili oumlrneğinde 510 sokaktaki
ccedilocuk uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada ccedilocukların sadece 24‟uumlnuumln madde kullandıklarını
38‟inin madde kullanan arkadaşlarının olduğu 22‟sinin succedil işleyen arkadaşlara sahip
olduklarını belirtmiştir Aynı şekilde bu ccedilocukların 90‟a yakını bu succedillu arkadaşlarla
goumlruumlştuumlklerini ( 179‟u ldquoccedilok sıkrdquo 304‟uuml ldquosıkrdquo ve 41‟i de ldquoara sırardquo) ve bu ccedilocuklardan
14‟uuml de succedil eylemi iccedilerisinde yer aldıklarını belirtmişlerdir
Tablo 23 Ccedilocukların Kullandıkları Madde Tuumlrlerinin Dağılımı
Kullanılan Madde Tuumlrleri Sayı
Sigara 6 230
Yapıştırıcı madde (bally) alkol 4 158
Uccedilucu madde (tiner) sigara 5 192
Alkol sigara esrar 2 76
Sigara esrar 3 115
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara 1 38
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara esrar 1 38
Uccedilucu madde (tiner) alkol sigara hap 4 158
Toplam 26 1000
Yukarıdaki tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların soumlz konusu maddelerden en ccedilok
sigara tiner ve bally gibi uccedilucu madde ve alkol kullandığı saptanmıştır Tablo accedilısından en
ilginccedil bulgu ccedilocukların 23‟uumlnuumln (6 ccedilocuk) esrar kullandıklarının belirlenmiş olmasıdır
Sosyolojik accedilıdan ccedilocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenleri iccedilerisinde aile
yapısı (ailenin ilgisizliği ve duygusal ihmal soumlz konusu maddeleri ailede kullanan bireylerin
varlığı parccedilalanmış aileler aile iccedilindeki fiziksel ve cinsel istismarın varlığı gibi) akran grup
yapısı (akranlardan kullanan bireylerin varlığı arkadaşlara oumlzenti ve akran baskısı grup
iccedilerisinde kendini kanıtlama maddeyi merak etme gibi) korkuyu gidermek ve cesareti
arttırmak (daha kolay succedil işleyebilmek heyecan arama mağdura ve yaptıkları sapkınsuccedil
eylemelerine karşı duyarsızlaşmak) ve sokakların yapısı (kolay elde edilebilirlik ebeveynsel
goumlzetim ve denetimin yokluğu enformel denetimin zayıflığı) en dikkat ccedilekenleri
oluşturmaktadır Bu tuumlr maddeleri kullanmak ile succedil işlemek arasında bir ilişkiden soumlz etmek
muumlmkuumlnduumlr En azından bu maddeleri kullanan ccedilocukların succedil işleme riskinin daha yuumlksek
olduğunu soumlyleyebiliriz Oumlzellikle bazı ccedilocukların bu maddeleri satın almak iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık gasp ve kapkaccedil gibi succedilları işleyerek edindikleri ileri suumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
304
Goumlruumlşme yaptığımız ccedilocukların ccediloğu esrar ve diğer bazı uyuşturucu hapları
edinmenin ccedilok kolay olduğunu ve bu maddelerin satıldığı yerleri bildiklerini ve edinmek
istediklerinde kolay temin edebildiklerini belirtmişlerdir
Tablo 24 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Bağımlılık Yapan
Maddeleri Kullanan ArkadaĢlara Sahip Olup-Olmadıklarının Dağılımı
Madde Kullanılan ArkadaĢların Varlığı Sayı
Evet 30 1000
Hayır - 00
Toplam 30 1000
Ayrıca araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların arkadaşlarının da kendileri gibi
bağımlılık yapıcı maddeler (sigara bally tiner alkol vb) kullandıklarını belirtmişlerdir Bu
ccedilocukların da en ccedilok esrar bally sigara ve alkol gibi maddelerden birini veya diğerleri ile
birlikte kullandıklarını ifade etmişlerdir
Bağımlılık yapıcı madde kullanma alışkanlıkları genelde belirli bir akran grubu
iccedilerisinde oumlğrenilmektedir Aynı şekilde succedil davranışının veya succedila ilişkin kalıpların da akran
grubu iccedilerisinde oumlğrenildiği hususu kriminolojide yaygın olarak kabul edilen bir goumlruumlş haline
geldiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Konuya ilişkin yapılmış ccedilok sayıda araştırma (Oumlrneğin bkz
Elliott ve Menard 1996 Elliott ve Voss 1974 Elliot Huizing ve Menard 1989 Akers vd
1979 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002 ) succedilluların birlikte
oldukları veya arkadaş edindikleri bireylerin de oumlnemli bir oranının kendileri gibi succedillu
bireylerden oluşmuş olduğunu ortaya koymuştur Bu araştırmaların succedil davranışının genel
olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlenen bir edim olduğunu ve ccedilocukların diğer
succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular saptadıkları goumlruumllmektedir Bu
ccedilerccedilevede Elliott Huizinga ve Ageton (1985) succedillu akranların succedilluluğun en oumlnemli
nedensel faktoumlrlerinden biri olduğunu ileri suumlrmektedirler Bu sebeple sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocukların succedillu ccedilocuklarla veya akranlarla temas etme riski sokaklarda olmayan
diğer ccedilocuklara kıyasla daha yuumlksek olduğu soumlylenebilir
Tablo 25 Ccedilocukların Bağımlılık Yapıcı Maddeleri Kullanma Nedenlerinin Dağılımı
Madde Kullanma Nedenleri Sayı
Arkadaş ccedilevresi ile birlikte olma ve oumlzentimerak 4 154
Can sıkıntısını gidermek eğlenmek heyecan yaratmak iccedilin 22 846
Toplam 26 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
305
Ccedilocukların bağımlılık yapıcı madde kullanma nedenlerinin başında can sıkıntısını
giderme ve eğlenmek olduğu goumlruumllmektedir Arkadaş ccedilevresine oumlzenti duyma ve kullanılan
maddeyi merak etme gibi nedenler de ikinci sırada gelmektedir
Ccedilocukların sokakta karşılaştıkları bazı riskler bedensel veya fiziksel accedilıdan kalıcı iz
bırakmasının yanı sıra sosyal ve kişisel yaşamlarını da oumlnemli oumllccediluumlde olumsuz olarak
etkileyebilmektedir Oumlrneğin ccedilocukların sokaklarda karşılaştıkları bazı şiddet eylemleri
onların travma yaşamalarına yol accedilabilecek kadar tehlikeli boyutlara ulaşabilmektedir Aynı
şekilde ccedilocuğun maruz kaldığı bu tuumlr şiddet eylemleri onları da aynı şekilde şiddet
uygulayacak bireylere doumlnuumlştuumlrebilecektir Bu ccedilerccedilevede şiddete maruz kalmak ile şiddete
youmlnelmek arasında goumlrece bir ilişkiden soumlz etmek muumlmkuumlnduumlr
Tablo 26 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Kendilerine Cinsel Tacizde
Bulunulup Bulunulmadığının Dağılımı
Cinsel Tacize Uğrama Durumu Sayı
Evet 4 133
Hayır 26 867
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloya bakıldığında ccedilocukların oumlnemli bir oranının sokakta her hangi bir
cinsel şiddete maruz kalmadıklarını goumlruumllmektedir ( 867) Ccedilocukların sadece 133‟uuml (4
kişi) cinsel şiddet eylemi ile karşı karşıya geldiklerini itiraf etmişlerdir Bunlar da kendilerine
tacizde bulunan kişilerin sokakta boş gezen serseri ccedilocuklar olduğunu belirtmişlerdir Ayrıca
araştırma grubunda bulunan ccedilocukların yarısı sokakta ccedilalışmaya başladıktan sonra sokakta
bazı kazalara maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
5 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların tuumlmuuml herhangi bir succedil şuumlphesi ile polis
tarafından goumlzaltına alınan ccedilocuklardır Soumlz konusu ccedilocukların ccediloğu hırsızlık yankesicilik
adam yaralama ve uyuşturucu madde kullanma ve satma succedillarından haklarında işlem
yapılmıştır Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların succedillulukla ilintili veya succedila
eğilimli olmalarında dikkat ccedileken bazı oumlzellikler şu şekilde belirtilebilir Ccedilocukların
ebeveynlerinin oumlğrenim duumlzeylerinin duumlşuumlk olması (annelerinin 90‟ı okuma yazma bile
bilmiyor babalarının da 43‟uuml her hangi bir okul mezunu değil) onların oumlnemli bir oranının
goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olmaları ( 70) ailelerinin son derece yoksul olmaları
(babalarının ccediloğunun duumlşuumlk nitelikli veya guumlndelikccedili iş alanlarda ccedilalıştıkları kazanccedillarının
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
306
son derece duumlşuumlk olduğu ve goumlccedil sonrası ekonomik sorunlar yaşadıkları ccedilocukların 94‟e
yakını ailelerini ldquoccedilok fakirrdquo ve ldquofakirrdquo olarak nitelendirdikleri) evden kaccedilma sıklığının
yaygınlığı ( 60) ccedilocukların bazı guumlnlerde sokaklarda sabahladıkları ( 667) sapkın ve
sokaklara takılan akranlara sahip oldukları (arkadaşlarının ccediloğu da kendileri gibi uyuşturucu
veya bağımlılık yapıcı madde kullandıkları) oumlğrenim kurumlarından ayrılmaları veya terk
etmeleri ( 53‟uuml halihazırda bir oumlğrenim kurumuna devam etmiyor) aileye ilişkin ciddi
sorunlar yaşamaları (uumlvey ccedilocuk olma 611 90‟ı evde suumlrekli ve bazen fiziksel şiddet
goumlrduumlklerini ifade etmeleri 25‟inin babasının hayatta olmaması ccedilocukların 367‟sinin
ebeveynlerinin ayrı yaşamaları) ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda sokakla tanışmaları ve sokakta ccedilalışmaya
başlamaları ( 734‟uuml 10 yaşına varmadan sokakları mesken edindikleri) yaptıkları iş
tuumlruumlnuumln son derece niteliksiz olması ( 40‟ı ccediloumlp toplama işini yapıyor) gibi etkenler sokakta
ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukları succedillu kılan faktoumlrler olarak dikkat ccedilekmektedir Bu
bulgular araştırmamızın hipotezlerini doğrular niteliktedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Ccedilocukluk
doumlneminde deneyimlenen yaşam tarzları ve yaşanılankarşılaşılan guumlccedilluumlklermağduriyetler
succedilluluğun oumlnemli belirleyicileri olarak etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilocukluk
deneyiminin olumlu ve olumsuz bir tarzda şekillenmesinde oumlzellikle de ccedilocuğun yetiştiği aile
ortamı (şiddet sevgisizlikilgisizlik yoksulluk succedillu ve sapkın bireylerin varlığı
ebeveynlerin ccedilocuk yetiştirme konusundaki bilgisiz oluşları ccedilalışma youmlnuumlnde baskılamaları
gibi) okul deneyimi succedillu akran etkileri ailenin ekonomik geccedilim sorumluluğunu omuzlarında
hissetmeleri sokakta karşılaştıkları guumlccedilluumlkler taciz ve bazı sosyo-ekonomik dezavantajlar
dominant faktoumlrler olarak etkide bulunduğu soumlylenebilir Soumlz konusu doumlnemde ccedilocukların
sorunsuz bir aile yapısı iccedilerisinde sosyalleşmelerinin sağlanması ve oumlğrenimlerine devam
edebilme olanaklarının yaratılması gerekirken sokakların riskli alanlarında yaşam
muumlcadelesine atılmaları atılmak zorunda bırakılmaları onları succedila eğilimli kılan oumlnemli bir
etken olmaktadır Oumlzellikle de aile denetiminden kaccedilan ccedilocukların sokaktaki succedillu kuumlltuumlruumln
etkisine accedilık olma riskleri daha yuumlksektir
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından oumlzellikle ccedilalıştırılmaları konusunda zorlanmaları ve
ccedilocukların istenilen duumlzeyde parayı eve goumltuumlrememeleri durumunda psikolojik ve fiziksel
şiddet goumlrmeleri ccedilocukların ccedilok para kazanmak iccedilin zamanlarını daha ccedilok sokaklarda
geccedilirmelerine veya evden kaccedilma veya eve doumlnmeme gibi sonuccedillara yol accedilabilmektedir Bu
olumsuz tutumlar bazen de ccedilocukları hırsızlık yapmaya da itebilmektedir Sonuccedil olarak
ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik bu olumsuz tutumları ccedilocukların ebeveynlerine olan
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
292
denetiminden yoksun olan ccedilocukların succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Araştırma kapsamındaki ccedilocukların buumlyuumlk bir oranının ebeveynleri ile kaldıkları
( 70) saptanmıştır Aynı şekilde 23‟uuml sadece anneleriyle kaldıklarını 67‟si (2 ccedilocuk)
de akrabalarında kaldıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların sağlıklı bir sosyalleşme suumlrecini yaşamalarında oumlnemli olan bir husus da
ebeveynlerin birlikte oluşudur Oumlzellikle boşanmış veya anne veya babanın evi terk ettiği aile
biccediliminde ccedilocukların sosyalleşmelerinin problemli olabileceği ihtimal dacirchilindedir Anne
veya babanın evi terk etmesi ccedilocuklarda da evi terk etmeye ilişkin bir eğilimin ortaya
ccedilıkmasını tetikleyebilmektedir Burada ccedilocuk babanın evi terk etmiş olması veya oumllmuumlş
olması nedeniyle geccedilim guumlccedilluumlğuumlne ilişkin ekonomik sorunlarını aşabilmek iccedilin sokağa
youmlnelebildiği gibi aynı şekilde ebeveynsel denetimin zayıflaması nedeniyle de sokağı mesken
tutma veya evi terk etme youmlnuumlnde bir tutum geliştirebileceği soumlylenebilir Sokağı mesken
edinen ve oumlzellikle de ebeveynsel veya ailesel destekten denetimden yoksun olan ccedilocukların
succedila bulaşma risklerinin daha yuumlksek olabileceğini tahmin etmek guumlccedil değildir Ccedilocuklara
ebeveynlerinin birliktelik veya aynı evi paylaşma durumlarını saptama ccedilerccedilevesinde bir soru
youmlneltilmiştir Verilen yanıtlar ve buna ilişkin dağılım aşağıdaki tabloda goumlruumllmektedir
Tablo 8 Ebeveynlerin Beraber YaĢayıp-YaĢamadıklarının Dağılımı
Ebeveynlerin Birlikteliği Sayı
Evet 19 633
Hayır 11 367
Toplam 30 1000
Ccedilocukların 63‟uuml ebeveynlerinin birlikte yaşadıklarını ve 367‟sinin de ayrı
yaşadıklarını belirtmişlerdir Anne ve babalarının ayrı yaşadıklarına ilişkin gerccedilekleşen oran
dikkat ccedilekicidir Ebeveynlerin ayrı yaşamalarının oumlnde gelen iki temel nedeni babanın evi
terk etmesi ( 636 7 kişi) ve boşanmadır ( 273 3 kişi) Bu iki gelişme ccedilocuğu aile
denetiminden ve korumasından yoksun bırakmaktadır Oumlzellikle ccedilocukların oumlnemli bir zaman
dilimini sokaklarda geccedilirdikleri ve dolayısıyla sokakların riskli alanları ile temas etme
olanağının her zaman olanaklı olduğu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde ve aynı şekilde baba otoritesinin
yokluğu da buna eklendiğinde ccedilocuğun succedila bulaşma veya sokaklarda sapma davranış
sergileme ihtimalinin daha yuumlksek olabileceği bir gerccedilektir
Ccedilocukların aileye ilişkin yaşadıkları diğer olumsuz bir husus da aile iccedilinde karşı
karşıya geldikleri şiddet olgusudur Evde şiddet pratiklerine maruz kalan ccedilocukların eve karşı
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
293
bir hoşnutsuzluk ve soğukluk hissedecekleri bilinen bir gerccedilektir Bu durumun da ccedilocukların
evden kaccedilmalarına geceleri sokakta geccedilirmelerine veya sokakta yaşamaya youmlnelmelerine
neden olduğunu tahmin etmek guumlccedil değildir Ev ve aile bağlılığının zayıflamasının veya sapkın
akran bağlılığının yol accediltığı sokaklara takılma ve sokakları mesken edinme gerccedileği succedillulukla
ilintili risk faktoumlrlerini teşkil etmektedir Bu ccedilerccedilevede burada ccedilocukların evde maruz
kaldıkları şiddet olgusu ve ccedilocukların evden kaccedilma sıklıkları irdelenmeye ccedilalışılacaktır
Tablo 9 Ccedilocukların Aile Ġccedili Fiziksel ġiddete (dayak) Maruz Kalıp Kalmadıklarına
ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Sayı
Ailede suumlrekli dayak yerim 1 33
Ailede bazen dayak yerim 26 867
Ailede hiccedil dayak yemem 3 100
Toplam 30 1000
Burada aile iccedili şiddetten kast edilen ccedilocuğun ldquodayakrdquo yemesidir Ailede dayak ile ilgi
olarak tabloda yer alan uumlccedil seccedilenek iccedilerisinde kendilerine uygun seccedileneğin işaretlenmesinin
istendiği soruda ccedilocukların 86‟sinin ldquoailede bazen dayak yiyorumrdquo seccedileneğini
işaretledikleri goumlruumllmuumlştuumlr Suumlrekli dayak yediğini belirten sadece 1 succedillu vardır Ancak hiccedil
dayak yemediğini belirtenlerin oranı sadece 10 (uumlccedil kişi) ile sınırlı kalmıştır Bu bulgular
ccedilocukların ailede ldquosuumlreklirdquo olmasa da ldquoara sırardquo dayak gibi şiddet eylemlerine maruz
kaldıklarını goumlstermektedir Aynı şekilde bu saptama ccedilocukların aile iccedilerisinde bazı sorunlar
yaşadıklarını da goumlstermektedir Bu oranlar ccedilocukların eve karşı soğukluk hissetmelerini ve
zaman zaman eve uğramamalarını da accedilıklar niteliktedir Burada belirtilmesi gereken başka
bir husus da ccedilocuklardan hiccedil birinin aile iccedili cinsel şiddete maruz kalmadıklarını belirtmiş
olmalarıdır
Okumuş (2004 32) Diyarbakır ilinde 418 sokak ccedilocuğu uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada
ccedilocukların 38‟inin (159 ccedilocuk) aile iccedilinde ve 517‟sinin de (216) sokakta veya aile dışı
ortamda şiddet goumlrduumlğuuml youmlnuumlnde bulgular elde ettiğini belirtmektedir Bu oranlar
Diyarbakır‟da ccedilocuklara youmlnelik olarak gerccedilekleşen şiddet olgusunun yaygınlığı konusunda
bir fikir vermesi accedilısından oumlnem arz etmektedir
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmaları onları ebeveynlerine karşı bağlılık sevgi
ve ilgi duyma duumlzeylerini zayıflatarak onları succedillu mekacircn ve akranlarına itebilmektedir Evi
kendileri iccedilin problem alanı olarak duumlşuumlnmeye başlayan ccedilocuklar ev ve aileye karşı giderek
soğumaya başladıkları ve dolayısıyla eve gitmemeyi alışkanlık edinmeye başladıkları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
294
soumlylenebilir Bu durum da onları daha kriminal suumlreccedillere itebilmektedir Ccedilaykoumlyluuml vd (2006
63-64) ccedilocukların şiddet goumlrmelerinin yarattığı olumsuzlukları sosyal uyum azlığı
antisosyal ve succedil davranışı sergileme okul devamsızlığı ve okul başarısında duumlşuumlkluumlk riskli
davranışlara eğilim alkol ve madde kullanma duumlşuumlk benlik gelişimi yeme bozuklukları
depresyon ve intihara eğilimlik şeklinde belirtmektedirler
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmalarının yarattığı sorunların yanı sıra aile iccedilinde
şiddete tanıklık etmenin de onların sosyal yaşamları ve succedilluluk durumları uumlzerinde etkili
olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı tarafından
gerccedilekleştirilen bir ccedilalışmada uumllkemizde ailelerin uumlccedilte birinde aile iccedilinde fiziksel şiddetin
varlığı saptanmıştır Soumlz konusu araştırmada şiddet uygulanan hanelerin doumlrtte uumlccediluumlnde
ccedilocukların şiddete tanık oldukları bulgusu elde edilmiştir Şiddete tanıklık eden bu ccedilocukların
şiddet sonrası korku anne-babayı sevmeme iccediline kapanma saldırganlık şeklinde tepki
verdikleri goumlzlenmiştir Aile iccedili şiddet duumlzeyinin artmasında sosyo-ekonomik duumlzeyinin
duumlşuumlkluumlğuuml kadının işinin olmaması alkol bağımlılığı hanedeki birey sayısının fazla olması
ve eşlerin toplam oumlğrenim duumlzeyinin duumlşuumlkluumlğuuml gibi faktoumlrler etkili olmaktadır (bkz İccedilli ve
Arıkan 2007 40)
Tablo 10 Aile Ġccedilerisinde ġiddette Maruz Kaldıklarını Belirten Ccedilocukların ġiddette
Maruz Kalma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Nedenleri Sayı
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin 6 222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takıldığım iccedilin 3 111
Koumltuuml alışkanlık yapıcı maddeler kullandığım iccedilin 2 74
İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin 2 74
Sinirlilik ve alkol gibi babamdan kaynaklanan nedenlerden dolayı 2 74
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım iccedilin
2
74
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim
iccedilin
6
222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma Koumltuuml alışkanlık
yapıcı maddeler kullandığım iccedilin
2
74
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma İstenilen duumlzeyde
eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Toplam 27 1000
Yukarıdaki tablodan hareketle ccedilocukların en ccedilok dayağa maruz kalma gerekccedileleri
genel olarak uumlccedil başlık altında ele alınabilir Ccedilalışmak istememe istenilen miktarda eve para
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
295
goumltuumlrememe ve bazı sapkınsuccedil eylemlerini gerccedilekleştirme (hırsızlık gasp ve bağımlılık
yapıcı bazı maddeleri kullanma) veya succedillusapkın bireylerle birlikte olma Ccedilocukların
belirtilen fiziksel şiddete maruz kalma gerekccedileleri iccedilerisinde en yuumlksek oranın ccedilalışmak
istememe ve istenilen duumlzeyde paranın eve goumltuumlruumllememesi gibi seccedileneklerde yoğunlaştığı
goumlruumllmektedir ( 52) Ccedilocukların ebeveynleri tarafından ccedilalışmaya zorlanmaları belirli
miktarda para getirmeleri konusunda baskı altında tutulmaları ve şiddete maruz kalmaları
onların ebeveynlerine olan bağlılıklarını zayıflatmakta ve evden kaccedilmalarına yol
accedilabilmektedir Bazı ccedilocuklar da ebeveynlerinin arzuladığı parayı kazanmak iccedilin daha geccedil
vakitlere kadar ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar ve bu da onları sokağın risklerine daha accedilık
hale getirebilmektedir Ccediluumlnkuuml ccedilocuğun sokakları kullanma suumlresi arttıkccedila succedila eğilimli olma
ve sokağın riskleri ile yuumlzleşebilme riski de artabilmektedir Bu sebeple ebeveynlerin
ccedilocuklarını gerek ccedilalışmaya zorlamaları gerekse getirilecek para miktarını kotalandırılmaları
ccedilocuğun ebeveynlerine karşı duydukları sevgi ve bağlılığı azaltmaya yol accedilacaktır Bu da soumlz
konusu ccedilocukların sokaklardaki serseri ve sapkın bireylerle aynı mekacircnı daha fazla
kullanmaya geceyi sokakta geccedilirmeye ve dolayısıyla daha ccedilok succedila eğilimli hale gelmelerine
neden olacaktır Bu suumlreccedilten sonra da ebeveynlerin ccedilocuklarını sapkın bireylerle birlikte
olmalarını ve succedil eylemini gerccedilekleştirmelerini engelleme konusunda sergileyecekleri şiddet
davranışlarının da caydırıcılık duumlzeyi duumlşuumlk duumlzeyde kalacaktır Yukarıdaki tablodan da
anlaşılabileceği gibi bazı ebeveynler ccedilocuklarını succedillu bireylerle birlikte olmalarını ve
sapkınsuccedil eylemleri gerccedilekleştirmelerini engellemenin bir yolu olarak şiddet
uygulamaktadırlar Ancak ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik olarak sert acımasız tutum
takınmaları veya fiziksel şiddet uygulamaları ccedilocukların sapkın tutumları terk etmelerinin
aksine onların succedil duumlnyası ile daha guumlccedilluuml bağlar inşa etmelerine yol accedilabilmektedir Ancak
bazı ailelerin de samimi olarak ccedilocuklarının succedila bulaşmalarını arzulamadıkları ve bu sebeple
ccedilocuklarına goumlzdağı vermek iccedilin şiddet uyguladıkları soumlylenebilir
Tablo 11 Ccedilocukların Evden Kaccedilıp-Kaccedilmadıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Durumları Sayı
Evet 18 600
Hayır 12 400
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların evden kaccedilma sıklığı goumlruumllmektedir Araştırma
grubunda yer alan ccedilocukların yarısından fazlasının ( 60) zaman zaman ev ortamlarını terk
etmeleri onların succedilluluk eğilimlerini arttıran bir neden olmaktadır Evden kaccedilan ccedilocukların
kaccedilma sıklıklarına ilişkin oranlar da şu şekildedir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
296
Tablo 12 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Sıklıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Sıklıkları Sayı
1-2 defa 6 334
3-4 defa 4 222
5-6 defa 1 55
7 ve daha fazla 7 389
Toplam 18 1000
Evden kaccedilan ccedilocuklar iccedilerisinde 7 ve daha fazla sayıda kaccedilanlara ilişkin gerccedilekleşen
oran en yuumlksektir Bunu 1-2 defa ve 3 defa kaccedilanlara ilişkin dağılım izlemektedir Ccedilocukların
evden kaccedilmaları ebeveynlerin izinlerinin ve rızalarının dışında geceyi dışarıda geccedilirilebilecek
şekilde evden uzaklaşmaları anlamına gelmektedir Bu uzaklaşma aynı yerleşim boumllgesi ve ili
iccedilerisinde olabileceği gibi başka illere gitme şeklinde de gerccedilekleşebilmektedir Ccedilocuğun
geceyi sokakta veya başka illerde geccedilirmesi onu ccedilok sayıda sapma ve succedil eylemine karşı accedilık
hale getirebilmektedir Bazı ccedilocukların ebeveyn ve yakın akraba denetiminin hissedilmediği
ortamlarda karınlarını duyurmak ve başka yerleşim yerlerine gidebilmek iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık ve gasp gibi succedillar işleyerek gerccedilekleştirdikleri soumlylenebilir Aynı şekilde bu
ccedilocuklar sapkın tutumlar geliştirdikleri gibi sapkın eylemlere de maruz kalabilmektedirler
Tablo 13 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Nedenlerinin Dağılımı
Evden Kaccedilma Nedenleri Sayı
Evde dayağın olması 3 167
Arkadaşların teşviki 4 222
Uumlvey ccedilocuk olma 11 611
Toplam 18 1000
Ccedilocukları succedila eğilimli kılan faktoumlrler iccedilerisinde son derece oumlnem arz eden evden
kaccedilma olaylarının ortaya ccedilıkmasında etkili olan nedenlere bakıldığında en ccedilok ldquouumlvey evlat
olmardquo faktoumlruumlnuumln oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir ( 611) Bu son derece dikkat ccedilekici bir
bulgudur Uumlvey evlat olma evden kaccedilmanın bir gerekccedilesi olarak goumlruumllmektedir Uumlvey ccedilocuk
olmak evden kaccedilışı haklılaştıran bir aile ortamının varlığına goumlnderme yapmaktadır Ayrıca
uumlvey ccedilocuğun yeni ebeveyni iccedilselleştirmesi ve ona alışması son derece guumlccediltuumlr Bu durum
ebeveyn bağlılığının daha az olacağı veya ebeveynlerin uumlvey ccedilocuk uumlzerindeki denetiminin
daha az gerccedilekleşeceği şeklinde de yorumlanabilir Bundan ayrı olarak uumlvey ccedilocukların
olduğu aile ortamlarının ccedilocuk accedilısından huzur verici nitelikten uzak olabileceği veya uumlvey
baba veya anne tarafından daha fazla şiddete maruz kalabileceği de ihtimal dacirchilindedir
Evden kaccedilma nedenleri arasında diğer oumlnemli sebepler sırasıyla ldquoarkadaşların teşvikirdquo ( 22
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
297
2) ve ldquoevde dayağın olmasırdquo ( 167) goumlsterilmektedir Arkadaş veya akran etkisi bireylerin
uyumcu veya sapkın tutum geliştirmeleri uumlzerinde son derece oumlnemlidir Succedil literatuumlruumlnde
sapkın veya succedillu akran etkisinin succedilluluğun temel bir goumlstergesi olduğu konusunda yaygın
bir kanının olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilok sayıda araştırma (oumlrneğin bkz Elliott ve
Menard 1996 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002) succedil
davranışının genel olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlendiği ve aynı şekilde
succedilluların diğer succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular ortaya
koymuştur Bireyi evden kaccedilıran ve onu sokaklara youmlnelten faktoumlrlerden birinin de ldquo aile iccedili
şiddetrdquo (dayak) olması araştırma accedilısından beklenen bir husustur Evdeki şiddetin varlığı
ccedilocuğu ev dışı yeni mekacircn arayışına itmektedir Yeni mekacircn arayışı da bireylerin sapkın
akranlarla temas etme olanağını arttırmakta ve bu da onları daha ccedilok succedila eğilimli hale
getirmektedir
Tablo 14 Ccedilocukların Geceyi Sokakta Geccedilirip Geccedilirmediklerinin Dağılımı
Geceyi Sokakta Geccedilirme Durumu Sayı
Hayır 13 433
Evet 17 667
Toplam 30 1000
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı geceyi sokaklarda geccedilirdiklerini belirtmişlerdir ( 667)
Geceyi sokakta geccedilirdiklerini belirtenler iccedilerisinde en yuumlksek oran 9 ve daha fazla sayıda
sokakta gecelediğini belirten seccedilenekte gerccedilekleşmiştir ( 588) Geriye kalan diğer ccedilocuklar
da dışarıda geceleme konusunda farklı rakamları ifade etmişlerdir
44 SOKAKTA CcedilALIġMAYA ĠLĠġKĠN DEĞĠġKENLER
Burada ccedilocukların ilk olarak hangi yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başladıkları sokakta
ccedilalışma nedenleri ne duumlzeyde kazanccedil elde ettikleri ne tuumlr işler yaptıkları kazanccedillarını nasıl
değerlendirdikleri ne kadar suumlre ccedilalıştıkları ve ccedilalışmayı nasıl goumlrduumlkleri gibi konular ele
alınacaktır
Tablo 15 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢlama YaĢlarının Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma YaĢı Sayı
10 yaş ve 10 yaştan oumlnce 22 734 10 yaşından sonra 8 267 Toplam 30 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
298
Tablonun en ilginccedil bulgusu ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda ccedilalışmaya ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda başlamış olmalarıdır Tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların 734‟uuml 10
ve daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda uumlcret getirici işler yapmaya başlamışlardır Sokakta
ccedilalışma yaşının oumlzellikle en ccedilok 8 9 ve 10‟lu yaşlarda yoğunlaştığı tespit edilmiştir Ayrıca
ccedilocukların ccedilalışma yıllarına bakıldığında ise 3-4 yıl arasında ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı
433 5-6 yıl ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı 20 7-8 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin
oranı ile 1-2 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı ise 167 olarak saptanmıştır
Ccedilocukların ccedilok erken yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başlamalarının veya sokağa
takılmalarının ccedilok sayıda nedenleri vardır Bu araştırmada sokaklarda ccedilalışma gerekccedilesi
olarak şu gerekccedileler ve oranlar saptanmıştır
Tablo 16 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma Nedenleri Sayı
Yoksulluk 2 67
Para kazanma isteği 3 100
Babamın işsiz olması 2 67
Babamın hasta olması 4 133
Babamın oumlluumlmuuml 1 33
Evin geccedilimini sağlayacak başka kimsenin olmaması 4 133
Ebeveynlerimin zorlaması 6 200
Ccedilalışan arkadaş ve yakınların etkisi 2 67
Aile buumltccedilesine katkıda bulunmak 2 67
Hayat deneyimi kazanmak ve meslek edinmek 1 33
Okul ihtiyaccedillarımı karşılamak 3 100
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan sokakta ccedilalışma nedenlerinin ccedilok farklılık arz ettiği
anlaşılmaktadır Burada en ccedilok ldquoebeveynlerinin zorlamasırdquo seccedileneği belirtilmiştir Hiccedil
şuumlphesiz ccedilocukların ccedilalışmaya zorlanmaları son derece dramatik bir olaydır Ancak
ebeveynsel zorlamanın temelinde ekonomik guumlccedilluumlklerinsorunların olduğunu tahmin etmek
guumlccedil değildir Aynı şekilde bazı ccedilocuklar ldquoevin geccedilimini sağlayacak kimsenin olmayışınırdquo
bazıları ldquobabalarının hasta olmasınırdquo bazıları ldquopara kazanma isteğirdquo bazıları ldquoyoksullukrdquo
bazıları da ldquookul masraflarını ccedilıkarmakrdquo gibi nedenleri belirtmişlerdir Buumltuumln bu faktoumlrlerin
ekonomik sorunlarla ilintili değişkenler olduğu bir gerccedilektir Burada oumlzetle ccedilocukların
sokakta ccedilalışma veya sokakta bulunma nedeninin ekonomik kaynaklı olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Diyarbakır‟da sokaktaki ccedilocuklar uumlzerinde gerccedilekleştirilen araştırmalar (oumlrneğin
birkaccedil araştırma iccedilin bkz Bilgin 2008 Okumuş 2007 Guumlneş-Kalaycı 2004) aynı şekilde
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenlerinin ekonomik yoksulluk olduğu ve dolayısıyla
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
299
ccedilocukların da ailelerine maddi katkıda bulunmak ve okul masrafınıharccedillığını karşılamak iccedilin
ccedilalıştıklarını ortaya koymaktadır Sosyal Hizmetler ve Ccedilocuk Esirgeme Kurumu (SHCcedilEK)
Devlet İstatistik Enstituumlsuuml (DİE) ve UNICEF-Tuumlrkiye işbirliğiyle gerccedilekleştirilen Sokakta
Yaşayan ve Ccedilalışan Ccedilocuklarla Katılımlı Eylem Araştırması‟nın (2000) sonuccedillarına goumlre de
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenleri şu şekilde saptanmıştır Ccedilocukların 8015‟i ldquoaile
buumltccedilesine katkıda bulunmakrdquo 840‟ı harccedillığını ccedilıkarmak 496‟sı ldquoevin geccedilimini
sağlamakrdquo 344‟uuml ldquoailesi istediği iccedilinrdquo 115‟i ldquokendi istediği iccedilin ldquo ve 191‟i de
ldquocevapsızrdquo seccedileneğini işaretlemişlerdir (bkz İccedilli-Arıkan 2007 42) Araştırma kapsamında
goumlruumlşuumllen ccedilocukların sokakta yaptıkları işler ise şunlardır
Tablo 17 Ccedilocukların Sokakta Yaptıkları ĠĢ Tuumlrlerinin Dağılımı
Sokaklarda Yapılan ĠĢ Tuumlrleri Sayı
Simit satma 2 67
Ayakkabı boyama 4 133
Pazarda el arabası ile eşya taşıma 1 33
Ccediloumlp toplama 12 400
Sakız satma 4 133
Araba camı silme-yıkama 2 67
Pazar yerinde seyyar satıcılık yapma 4 133
Kuumlccediluumlk suumls eşyalarını satma 1 33
Toplam 30 100
Ccedilocuklar genel olarak sokakta seyyar satıcılık yapma ayakkabı boyama simit sakız
şeker balon su ve buz gibi eşyalar satma otomobillerin camlarını silme ccediloumlp toplama su
taşıma mezarlıklarda temizlik işleri gibi ccedilok sayıda işler yapmaktadırlar Ancak
araştırmamızda sokakta ccedilalışıp succedil işleyen ccedilocukların en ccedilok ldquoccediloumlp toplamardquo işleri yaptıkları
goumlruumllmektedir ( 40) Diyarbakır Sosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln yaptığı bir ccedilalışmada
da kentte ccediloumlp toplayarak para kazanan 500 duumlzeyinde ccedilocuk olduğu saptanmıştır (Okumuş
200732)
Ccediloumlp toplama sokaklarda ccedilocuklar tarafından yapılan en niteliksiz işlerden biridir Aynı
zamanda ccediloumlp toplama işi ccedilalışma saatleri accedilısından da oldukccedila riskli olarak
nitelendirilebilecek bir zaman dilimini kapsamaktadır Ccediloumlpler genelde akşamgece vakitleri
veya karanlık ccediloumlkmeye başladıktan sonra toplanır Bu nedenle de bu işguumlcuumlnde ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilin saldırı ve şiddete maruz kalabilme riski de soumlz konusu olabilmektedir
Araştırma grubunda goumlruumlşuumllen ccedilocukların oumlnemli bir oranının ccediloumlp toplama gibi en niteliksiz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
300
işlerden kazanccedil elde etmeye ccedilalışmaları onların iccedilinde bulundukları ekonomik sıkıntıyı
goumlstermesi accedilısından da son derece dikkat ccedilekicidir
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 50) haftanın her guumlnuuml ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların 20‟si de haftada 5ndash6 guumln ccedilalıştıklarını ifade etmişlerdir Geriye kalanlar ise
haftada 1 ile 4 guumln arasında değişen guumln sayısında ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir Aynı şekilde
ccedilocukların oumlnemli bir kısmı ( 692) okulların accedilık olduğu zamanlarda bile guumlnde en az 4-5
saat ccedilalıştıklarını dile getirmişlerdir Ccedilocukların 23‟uuml de guumlnde 2-3 saat arası ccedilalıştıklarını
ccedilocuklardan sadece ikisi okul guumlnlerinde ccedilalışmadığını belirtmiştir
Bu ccedilocukların buumlyuumlk bir oranı ( 833) Diyarbakır‟ın her boumllgesinde ccedilalıştıklarını
ifade etmişlerdir Bir anlamda soumlz konusu ccedilocukların ccedilalışma yerleri ve ortamları iccedilin
belirlenmiş her hangi bir sokak veya mekacircn soumlz konusu değildir Sadece birkaccedilı ccedilalıştıkları
belirli yer olarak tren garı ve alışveriş mekacircnlarının oumlnuumlnuuml belirtmişlerdir
Ccedilalışmanın yapıldığı tarihte ccedilocukların sokaklarda yaptıkları işlerden elde ettikleri
kazanccedillarının da ccedilok yuumlksek olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Guumlnluumlk kazanccedil olarak ccedilocukların 20‟si
1ndash2 TL 20‟si 3ndash4 TL arası 267‟si 5ndash6 TL arası 167‟si 7-8 TL arası ve 166‟sı da
9 TL ve uumlstuuml kazanccedil elde ettikleri belirlenmiştir
Ccedilocuklar kendi kazanccedillarının buumlyuumlk bir kısmını ebeveynlerine verdiklerini ifade
etmişlerdir ( 667) Geriye kalanlar da kazanccedillarını okul ihtiyaccedillarını karşılama ve giyecek
ve iccedilecek gibi bazı ihtiyaccedillarını gidermede kullandıklarını belirtmişlerdir Ccedilalışan ccedilocukların
buumlyuumlk bir kısmı ( 80‟i) eve para goumltuumlremediklerinde ebeveynlerinin bir şey demediklerini
belirtirken 133‟uuml de ebeveynlerinin şiddetine (dayak) maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
Ccedilocukların 67‟si de ebeveynlerinin tepkilerinin sadece kızma ile sınırlı kaldığını
soumlylemişlerdir
Tablo 18 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaktan Memnun Olup-Olmadıklarının Dağılımı
CcedilalıĢmadan Memnun Olma Durumu Sayı
Evet 21 700
Hayır 9 300
Toplam 30 1000
Araştırmanın ilginccedil bir bulgusu ccedilalışan ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda
ccedilalışmaktan memnun olduklarını belirtmiş olmalarıdır Ccedilocukların sokakta ccedilalışma
durumlarını olumlu olarak tanımlamalarının en oumlnemli nedeni iccedilinde bulundukları
yoksulluktur Ccedilocuklar zor ve koumltuuml koşullarda ccedilalışmak suretiyle ailelerinin ekonomik
sorunlarını gidermede kısmen de olsa yardımcı olduklarını duumlşuumlnmektedirler Ccediluumlnkuuml
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
301
ccedilocukların memnuniyet duyma nedenlerinin başında elde ettikleri kazanccedilla ailenin ( 286)
ve kendi ihtiyacını (238) karşılama gibi gerekccedileler yer almaktadır Bazı ccedilocuklar da
kazandıkları para ile kendilerini geleceğe hazırladıklarını ( 19) bazıları da arkadaş grubuyla
hoşlandıkları şeyleri yapma olanağına sahip oldukları ( 19) veya sokakta kalmayı
arzuladıklarını ( 95) ifade etmişlerdir Sokakta ccedilalışmaktan memnuniyet duymayan
ccedilocuklar da memnuniyetsizliğin nedeni olarak en ccedilok sokakta var olan riskleri ve okula
gereken oumlnemi verememelerini goumlstermişlerdir
45 SOKAKTA CcedilALIġAN VE KISMEN YAġAYAN CcedilOCUKLAR VE
SUCcedilLULUK
Bu araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların hepsi sokakta ccedilalışmaya ve yaşamaya
başladıktan sonra bir şekilde polis tarafından alıkonulmuşlardır Bu nedenle 30 ccedilocuğun hepsi
bir şekilde succedil işledikleri gerekccedilesiyle goumlzaltına alınan ve haklarında işlem yapılmış
ccedilocuklardır Yaklaşık olarak her yıl Diyarbakır Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuumlne ortalama 1500
dolayında succedil olayının intikal ettiği belirtilmektedir İntikal eden bu succedilların ağırlıklı olarak
hırsızlık yankesicilik ve kapkaccedil gibi succedil tuumlrlerinden oluştuğu goumlruumllmektedir (Guumlneş ve
Kalaycı 2004 15) Eren (2007128) de Diyarbakır il merkezi ve ilccedilelerinde 2001 yılında her
hangi bir succedil şuumlphelisi olarak yakalanıp savcılığa ccedilıkartılan ccedilocuk sayısının 1524 iken bu
rakamın 2006 yılında 100 artarak 3308‟e yuumlkselmiş olduğunu belirtmektedir
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların niccedilin goumlzaltına alındıkları hususu kendi
beyanlarına dayanarak şu şekilde tablolaştırılmıştır
Tablo 19 Ccedilocukların Polis Tarafından AlıkonulmaGoumlzaltına Alınma Sebeplerinin
Dağılımı
Goumlzaltına Alınma Sebepleri Sayı
Geceyi sokakta geccedilirdiğim iccedilin 2 67
Succedil ve sapkın eylemlerinden dolayı 25 833
Şuumlphe uumlzerine 2 67
Sokakta ccedilalıştığım iccedilin 1 33
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan da accedilık bir şekilde goumlzlemlendiği gibi ccedilocukların en ccedilok goumlzaltına
alınma nedeni işledikleri succedil ve sapma eylemlerinden dolayıdır ( 83) Burada soumlz edilen
succedil ve sapma eylemleri kapkaccedil hırsızlık kavga etmeadam yaralama madde kullanmasatma
gibi davranışlardır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
302
Tablo 20 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra SabıkaSicil Belgesi
Kaydına Sahip Olup Olmadıklarının Dağılımı
SabıkaSicil Kaydının Olup Olmadığı Sayı
Evet 14 467
Hayır 16 533
Toplam 30 1000
Ccedilocukların soumlz konusu succedil eylemlerinden dolayı ccedilok sayıda succedillardan sicil kayıtları
olduğu belirlenmiştir Ccediloğu ccedilocuk sabıka veya sicil kaydının olduğunu belirtmiştir ( 467)
Geriye kalan ccedilocuklar ise herhangi bir sabıka veya sicil kaydının olmadığını ifade etmişlerdir
( 533) Soumlz konusu bu ccedilocukların sabıka veya sicil kayıtlarına ilişkin succedillar aşağıda
belirtilmiştir
Tablo 21 Ccedilocukların Hangi Succediltan Dolayı Sabıka Kayıtlarının Olduğunun Dağılımı
Sabıkanın Olduğu Succedil Tuumlruuml Sayı
Hırsızlık yankesicilik 8 571
Kapkaccedil 1 71
Uyuşturucu madde satma ve kullanma
( esrar ve hap)
2
143
Kavga ve adam yaralama 1 71
Hırsızlık kavga ve yaralama 2 143
Toplam 14 1000
Tablodan genel olarak ccedilocukların en ccedilok sabıkası olan succedil eylemlerinin hırsızlık
yankesicilik ve uyuşturucu madde satma veya kullanma olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizde
ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin istatistikler de ccedilocukların en ccedilok hırsızlık succedilunu işlediklerini
goumlstermektedir
Tablo 22 Ccedilocukların Madde Kullanma Durumlarının Dağılımı
Madde Kullanma Durumları Sayı
Evet 26 866
Hayır 4 134
Toplam 30 1000
Aynı şekilde araştırma grubunda yer alan ccedilocukların 86‟sının bağımlılık yapıcı
madde kullandıkları saptanmıştır Madde kullanmaya ilişkin gerccedilekleşen bu oranın yuumlksek
olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışma succedil işlediği gerekccedilesiyle haklarında işlem
yapılan ccedilocuklar uumlzerine gerccedilekleştirildiği iccedilin soumlz konusu ccedilocukların uyuşturucu veya
bağımlılık yapıcı madde kullanma oranının da yuumlksek olarak gerccedilekleşebileceği oumlngoumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
303
Bu nedenle succedil işleme durumlarına bakılmaksızın sokakta yaşayan ve ccedilalışan ccedilocuklar
uumlzerine gerccedilekleştirilecek herhangi bir ccedilalışmada bu oranın daha duumlşuumlk duumlzeyde
gerccedilekleşmesi muhtemeldir Oumlrneğin Guumlngoumlr (2008) Mersin ili oumlrneğinde 510 sokaktaki
ccedilocuk uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada ccedilocukların sadece 24‟uumlnuumln madde kullandıklarını
38‟inin madde kullanan arkadaşlarının olduğu 22‟sinin succedil işleyen arkadaşlara sahip
olduklarını belirtmiştir Aynı şekilde bu ccedilocukların 90‟a yakını bu succedillu arkadaşlarla
goumlruumlştuumlklerini ( 179‟u ldquoccedilok sıkrdquo 304‟uuml ldquosıkrdquo ve 41‟i de ldquoara sırardquo) ve bu ccedilocuklardan
14‟uuml de succedil eylemi iccedilerisinde yer aldıklarını belirtmişlerdir
Tablo 23 Ccedilocukların Kullandıkları Madde Tuumlrlerinin Dağılımı
Kullanılan Madde Tuumlrleri Sayı
Sigara 6 230
Yapıştırıcı madde (bally) alkol 4 158
Uccedilucu madde (tiner) sigara 5 192
Alkol sigara esrar 2 76
Sigara esrar 3 115
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara 1 38
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara esrar 1 38
Uccedilucu madde (tiner) alkol sigara hap 4 158
Toplam 26 1000
Yukarıdaki tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların soumlz konusu maddelerden en ccedilok
sigara tiner ve bally gibi uccedilucu madde ve alkol kullandığı saptanmıştır Tablo accedilısından en
ilginccedil bulgu ccedilocukların 23‟uumlnuumln (6 ccedilocuk) esrar kullandıklarının belirlenmiş olmasıdır
Sosyolojik accedilıdan ccedilocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenleri iccedilerisinde aile
yapısı (ailenin ilgisizliği ve duygusal ihmal soumlz konusu maddeleri ailede kullanan bireylerin
varlığı parccedilalanmış aileler aile iccedilindeki fiziksel ve cinsel istismarın varlığı gibi) akran grup
yapısı (akranlardan kullanan bireylerin varlığı arkadaşlara oumlzenti ve akran baskısı grup
iccedilerisinde kendini kanıtlama maddeyi merak etme gibi) korkuyu gidermek ve cesareti
arttırmak (daha kolay succedil işleyebilmek heyecan arama mağdura ve yaptıkları sapkınsuccedil
eylemelerine karşı duyarsızlaşmak) ve sokakların yapısı (kolay elde edilebilirlik ebeveynsel
goumlzetim ve denetimin yokluğu enformel denetimin zayıflığı) en dikkat ccedilekenleri
oluşturmaktadır Bu tuumlr maddeleri kullanmak ile succedil işlemek arasında bir ilişkiden soumlz etmek
muumlmkuumlnduumlr En azından bu maddeleri kullanan ccedilocukların succedil işleme riskinin daha yuumlksek
olduğunu soumlyleyebiliriz Oumlzellikle bazı ccedilocukların bu maddeleri satın almak iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık gasp ve kapkaccedil gibi succedilları işleyerek edindikleri ileri suumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
304
Goumlruumlşme yaptığımız ccedilocukların ccediloğu esrar ve diğer bazı uyuşturucu hapları
edinmenin ccedilok kolay olduğunu ve bu maddelerin satıldığı yerleri bildiklerini ve edinmek
istediklerinde kolay temin edebildiklerini belirtmişlerdir
Tablo 24 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Bağımlılık Yapan
Maddeleri Kullanan ArkadaĢlara Sahip Olup-Olmadıklarının Dağılımı
Madde Kullanılan ArkadaĢların Varlığı Sayı
Evet 30 1000
Hayır - 00
Toplam 30 1000
Ayrıca araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların arkadaşlarının da kendileri gibi
bağımlılık yapıcı maddeler (sigara bally tiner alkol vb) kullandıklarını belirtmişlerdir Bu
ccedilocukların da en ccedilok esrar bally sigara ve alkol gibi maddelerden birini veya diğerleri ile
birlikte kullandıklarını ifade etmişlerdir
Bağımlılık yapıcı madde kullanma alışkanlıkları genelde belirli bir akran grubu
iccedilerisinde oumlğrenilmektedir Aynı şekilde succedil davranışının veya succedila ilişkin kalıpların da akran
grubu iccedilerisinde oumlğrenildiği hususu kriminolojide yaygın olarak kabul edilen bir goumlruumlş haline
geldiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Konuya ilişkin yapılmış ccedilok sayıda araştırma (Oumlrneğin bkz
Elliott ve Menard 1996 Elliott ve Voss 1974 Elliot Huizing ve Menard 1989 Akers vd
1979 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002 ) succedilluların birlikte
oldukları veya arkadaş edindikleri bireylerin de oumlnemli bir oranının kendileri gibi succedillu
bireylerden oluşmuş olduğunu ortaya koymuştur Bu araştırmaların succedil davranışının genel
olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlenen bir edim olduğunu ve ccedilocukların diğer
succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular saptadıkları goumlruumllmektedir Bu
ccedilerccedilevede Elliott Huizinga ve Ageton (1985) succedillu akranların succedilluluğun en oumlnemli
nedensel faktoumlrlerinden biri olduğunu ileri suumlrmektedirler Bu sebeple sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocukların succedillu ccedilocuklarla veya akranlarla temas etme riski sokaklarda olmayan
diğer ccedilocuklara kıyasla daha yuumlksek olduğu soumlylenebilir
Tablo 25 Ccedilocukların Bağımlılık Yapıcı Maddeleri Kullanma Nedenlerinin Dağılımı
Madde Kullanma Nedenleri Sayı
Arkadaş ccedilevresi ile birlikte olma ve oumlzentimerak 4 154
Can sıkıntısını gidermek eğlenmek heyecan yaratmak iccedilin 22 846
Toplam 26 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
305
Ccedilocukların bağımlılık yapıcı madde kullanma nedenlerinin başında can sıkıntısını
giderme ve eğlenmek olduğu goumlruumllmektedir Arkadaş ccedilevresine oumlzenti duyma ve kullanılan
maddeyi merak etme gibi nedenler de ikinci sırada gelmektedir
Ccedilocukların sokakta karşılaştıkları bazı riskler bedensel veya fiziksel accedilıdan kalıcı iz
bırakmasının yanı sıra sosyal ve kişisel yaşamlarını da oumlnemli oumllccediluumlde olumsuz olarak
etkileyebilmektedir Oumlrneğin ccedilocukların sokaklarda karşılaştıkları bazı şiddet eylemleri
onların travma yaşamalarına yol accedilabilecek kadar tehlikeli boyutlara ulaşabilmektedir Aynı
şekilde ccedilocuğun maruz kaldığı bu tuumlr şiddet eylemleri onları da aynı şekilde şiddet
uygulayacak bireylere doumlnuumlştuumlrebilecektir Bu ccedilerccedilevede şiddete maruz kalmak ile şiddete
youmlnelmek arasında goumlrece bir ilişkiden soumlz etmek muumlmkuumlnduumlr
Tablo 26 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Kendilerine Cinsel Tacizde
Bulunulup Bulunulmadığının Dağılımı
Cinsel Tacize Uğrama Durumu Sayı
Evet 4 133
Hayır 26 867
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloya bakıldığında ccedilocukların oumlnemli bir oranının sokakta her hangi bir
cinsel şiddete maruz kalmadıklarını goumlruumllmektedir ( 867) Ccedilocukların sadece 133‟uuml (4
kişi) cinsel şiddet eylemi ile karşı karşıya geldiklerini itiraf etmişlerdir Bunlar da kendilerine
tacizde bulunan kişilerin sokakta boş gezen serseri ccedilocuklar olduğunu belirtmişlerdir Ayrıca
araştırma grubunda bulunan ccedilocukların yarısı sokakta ccedilalışmaya başladıktan sonra sokakta
bazı kazalara maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
5 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların tuumlmuuml herhangi bir succedil şuumlphesi ile polis
tarafından goumlzaltına alınan ccedilocuklardır Soumlz konusu ccedilocukların ccediloğu hırsızlık yankesicilik
adam yaralama ve uyuşturucu madde kullanma ve satma succedillarından haklarında işlem
yapılmıştır Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların succedillulukla ilintili veya succedila
eğilimli olmalarında dikkat ccedileken bazı oumlzellikler şu şekilde belirtilebilir Ccedilocukların
ebeveynlerinin oumlğrenim duumlzeylerinin duumlşuumlk olması (annelerinin 90‟ı okuma yazma bile
bilmiyor babalarının da 43‟uuml her hangi bir okul mezunu değil) onların oumlnemli bir oranının
goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olmaları ( 70) ailelerinin son derece yoksul olmaları
(babalarının ccediloğunun duumlşuumlk nitelikli veya guumlndelikccedili iş alanlarda ccedilalıştıkları kazanccedillarının
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
306
son derece duumlşuumlk olduğu ve goumlccedil sonrası ekonomik sorunlar yaşadıkları ccedilocukların 94‟e
yakını ailelerini ldquoccedilok fakirrdquo ve ldquofakirrdquo olarak nitelendirdikleri) evden kaccedilma sıklığının
yaygınlığı ( 60) ccedilocukların bazı guumlnlerde sokaklarda sabahladıkları ( 667) sapkın ve
sokaklara takılan akranlara sahip oldukları (arkadaşlarının ccediloğu da kendileri gibi uyuşturucu
veya bağımlılık yapıcı madde kullandıkları) oumlğrenim kurumlarından ayrılmaları veya terk
etmeleri ( 53‟uuml halihazırda bir oumlğrenim kurumuna devam etmiyor) aileye ilişkin ciddi
sorunlar yaşamaları (uumlvey ccedilocuk olma 611 90‟ı evde suumlrekli ve bazen fiziksel şiddet
goumlrduumlklerini ifade etmeleri 25‟inin babasının hayatta olmaması ccedilocukların 367‟sinin
ebeveynlerinin ayrı yaşamaları) ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda sokakla tanışmaları ve sokakta ccedilalışmaya
başlamaları ( 734‟uuml 10 yaşına varmadan sokakları mesken edindikleri) yaptıkları iş
tuumlruumlnuumln son derece niteliksiz olması ( 40‟ı ccediloumlp toplama işini yapıyor) gibi etkenler sokakta
ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukları succedillu kılan faktoumlrler olarak dikkat ccedilekmektedir Bu
bulgular araştırmamızın hipotezlerini doğrular niteliktedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Ccedilocukluk
doumlneminde deneyimlenen yaşam tarzları ve yaşanılankarşılaşılan guumlccedilluumlklermağduriyetler
succedilluluğun oumlnemli belirleyicileri olarak etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilocukluk
deneyiminin olumlu ve olumsuz bir tarzda şekillenmesinde oumlzellikle de ccedilocuğun yetiştiği aile
ortamı (şiddet sevgisizlikilgisizlik yoksulluk succedillu ve sapkın bireylerin varlığı
ebeveynlerin ccedilocuk yetiştirme konusundaki bilgisiz oluşları ccedilalışma youmlnuumlnde baskılamaları
gibi) okul deneyimi succedillu akran etkileri ailenin ekonomik geccedilim sorumluluğunu omuzlarında
hissetmeleri sokakta karşılaştıkları guumlccedilluumlkler taciz ve bazı sosyo-ekonomik dezavantajlar
dominant faktoumlrler olarak etkide bulunduğu soumlylenebilir Soumlz konusu doumlnemde ccedilocukların
sorunsuz bir aile yapısı iccedilerisinde sosyalleşmelerinin sağlanması ve oumlğrenimlerine devam
edebilme olanaklarının yaratılması gerekirken sokakların riskli alanlarında yaşam
muumlcadelesine atılmaları atılmak zorunda bırakılmaları onları succedila eğilimli kılan oumlnemli bir
etken olmaktadır Oumlzellikle de aile denetiminden kaccedilan ccedilocukların sokaktaki succedillu kuumlltuumlruumln
etkisine accedilık olma riskleri daha yuumlksektir
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından oumlzellikle ccedilalıştırılmaları konusunda zorlanmaları ve
ccedilocukların istenilen duumlzeyde parayı eve goumltuumlrememeleri durumunda psikolojik ve fiziksel
şiddet goumlrmeleri ccedilocukların ccedilok para kazanmak iccedilin zamanlarını daha ccedilok sokaklarda
geccedilirmelerine veya evden kaccedilma veya eve doumlnmeme gibi sonuccedillara yol accedilabilmektedir Bu
olumsuz tutumlar bazen de ccedilocukları hırsızlık yapmaya da itebilmektedir Sonuccedil olarak
ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik bu olumsuz tutumları ccedilocukların ebeveynlerine olan
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
293
bir hoşnutsuzluk ve soğukluk hissedecekleri bilinen bir gerccedilektir Bu durumun da ccedilocukların
evden kaccedilmalarına geceleri sokakta geccedilirmelerine veya sokakta yaşamaya youmlnelmelerine
neden olduğunu tahmin etmek guumlccedil değildir Ev ve aile bağlılığının zayıflamasının veya sapkın
akran bağlılığının yol accediltığı sokaklara takılma ve sokakları mesken edinme gerccedileği succedillulukla
ilintili risk faktoumlrlerini teşkil etmektedir Bu ccedilerccedilevede burada ccedilocukların evde maruz
kaldıkları şiddet olgusu ve ccedilocukların evden kaccedilma sıklıkları irdelenmeye ccedilalışılacaktır
Tablo 9 Ccedilocukların Aile Ġccedili Fiziksel ġiddete (dayak) Maruz Kalıp Kalmadıklarına
ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Sayı
Ailede suumlrekli dayak yerim 1 33
Ailede bazen dayak yerim 26 867
Ailede hiccedil dayak yemem 3 100
Toplam 30 1000
Burada aile iccedili şiddetten kast edilen ccedilocuğun ldquodayakrdquo yemesidir Ailede dayak ile ilgi
olarak tabloda yer alan uumlccedil seccedilenek iccedilerisinde kendilerine uygun seccedileneğin işaretlenmesinin
istendiği soruda ccedilocukların 86‟sinin ldquoailede bazen dayak yiyorumrdquo seccedileneğini
işaretledikleri goumlruumllmuumlştuumlr Suumlrekli dayak yediğini belirten sadece 1 succedillu vardır Ancak hiccedil
dayak yemediğini belirtenlerin oranı sadece 10 (uumlccedil kişi) ile sınırlı kalmıştır Bu bulgular
ccedilocukların ailede ldquosuumlreklirdquo olmasa da ldquoara sırardquo dayak gibi şiddet eylemlerine maruz
kaldıklarını goumlstermektedir Aynı şekilde bu saptama ccedilocukların aile iccedilerisinde bazı sorunlar
yaşadıklarını da goumlstermektedir Bu oranlar ccedilocukların eve karşı soğukluk hissetmelerini ve
zaman zaman eve uğramamalarını da accedilıklar niteliktedir Burada belirtilmesi gereken başka
bir husus da ccedilocuklardan hiccedil birinin aile iccedili cinsel şiddete maruz kalmadıklarını belirtmiş
olmalarıdır
Okumuş (2004 32) Diyarbakır ilinde 418 sokak ccedilocuğu uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada
ccedilocukların 38‟inin (159 ccedilocuk) aile iccedilinde ve 517‟sinin de (216) sokakta veya aile dışı
ortamda şiddet goumlrduumlğuuml youmlnuumlnde bulgular elde ettiğini belirtmektedir Bu oranlar
Diyarbakır‟da ccedilocuklara youmlnelik olarak gerccedilekleşen şiddet olgusunun yaygınlığı konusunda
bir fikir vermesi accedilısından oumlnem arz etmektedir
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmaları onları ebeveynlerine karşı bağlılık sevgi
ve ilgi duyma duumlzeylerini zayıflatarak onları succedillu mekacircn ve akranlarına itebilmektedir Evi
kendileri iccedilin problem alanı olarak duumlşuumlnmeye başlayan ccedilocuklar ev ve aileye karşı giderek
soğumaya başladıkları ve dolayısıyla eve gitmemeyi alışkanlık edinmeye başladıkları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
294
soumlylenebilir Bu durum da onları daha kriminal suumlreccedillere itebilmektedir Ccedilaykoumlyluuml vd (2006
63-64) ccedilocukların şiddet goumlrmelerinin yarattığı olumsuzlukları sosyal uyum azlığı
antisosyal ve succedil davranışı sergileme okul devamsızlığı ve okul başarısında duumlşuumlkluumlk riskli
davranışlara eğilim alkol ve madde kullanma duumlşuumlk benlik gelişimi yeme bozuklukları
depresyon ve intihara eğilimlik şeklinde belirtmektedirler
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmalarının yarattığı sorunların yanı sıra aile iccedilinde
şiddete tanıklık etmenin de onların sosyal yaşamları ve succedilluluk durumları uumlzerinde etkili
olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı tarafından
gerccedilekleştirilen bir ccedilalışmada uumllkemizde ailelerin uumlccedilte birinde aile iccedilinde fiziksel şiddetin
varlığı saptanmıştır Soumlz konusu araştırmada şiddet uygulanan hanelerin doumlrtte uumlccediluumlnde
ccedilocukların şiddete tanık oldukları bulgusu elde edilmiştir Şiddete tanıklık eden bu ccedilocukların
şiddet sonrası korku anne-babayı sevmeme iccediline kapanma saldırganlık şeklinde tepki
verdikleri goumlzlenmiştir Aile iccedili şiddet duumlzeyinin artmasında sosyo-ekonomik duumlzeyinin
duumlşuumlkluumlğuuml kadının işinin olmaması alkol bağımlılığı hanedeki birey sayısının fazla olması
ve eşlerin toplam oumlğrenim duumlzeyinin duumlşuumlkluumlğuuml gibi faktoumlrler etkili olmaktadır (bkz İccedilli ve
Arıkan 2007 40)
Tablo 10 Aile Ġccedilerisinde ġiddette Maruz Kaldıklarını Belirten Ccedilocukların ġiddette
Maruz Kalma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Nedenleri Sayı
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin 6 222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takıldığım iccedilin 3 111
Koumltuuml alışkanlık yapıcı maddeler kullandığım iccedilin 2 74
İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin 2 74
Sinirlilik ve alkol gibi babamdan kaynaklanan nedenlerden dolayı 2 74
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım iccedilin
2
74
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim
iccedilin
6
222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma Koumltuuml alışkanlık
yapıcı maddeler kullandığım iccedilin
2
74
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma İstenilen duumlzeyde
eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Toplam 27 1000
Yukarıdaki tablodan hareketle ccedilocukların en ccedilok dayağa maruz kalma gerekccedileleri
genel olarak uumlccedil başlık altında ele alınabilir Ccedilalışmak istememe istenilen miktarda eve para
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
295
goumltuumlrememe ve bazı sapkınsuccedil eylemlerini gerccedilekleştirme (hırsızlık gasp ve bağımlılık
yapıcı bazı maddeleri kullanma) veya succedillusapkın bireylerle birlikte olma Ccedilocukların
belirtilen fiziksel şiddete maruz kalma gerekccedileleri iccedilerisinde en yuumlksek oranın ccedilalışmak
istememe ve istenilen duumlzeyde paranın eve goumltuumlruumllememesi gibi seccedileneklerde yoğunlaştığı
goumlruumllmektedir ( 52) Ccedilocukların ebeveynleri tarafından ccedilalışmaya zorlanmaları belirli
miktarda para getirmeleri konusunda baskı altında tutulmaları ve şiddete maruz kalmaları
onların ebeveynlerine olan bağlılıklarını zayıflatmakta ve evden kaccedilmalarına yol
accedilabilmektedir Bazı ccedilocuklar da ebeveynlerinin arzuladığı parayı kazanmak iccedilin daha geccedil
vakitlere kadar ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar ve bu da onları sokağın risklerine daha accedilık
hale getirebilmektedir Ccediluumlnkuuml ccedilocuğun sokakları kullanma suumlresi arttıkccedila succedila eğilimli olma
ve sokağın riskleri ile yuumlzleşebilme riski de artabilmektedir Bu sebeple ebeveynlerin
ccedilocuklarını gerek ccedilalışmaya zorlamaları gerekse getirilecek para miktarını kotalandırılmaları
ccedilocuğun ebeveynlerine karşı duydukları sevgi ve bağlılığı azaltmaya yol accedilacaktır Bu da soumlz
konusu ccedilocukların sokaklardaki serseri ve sapkın bireylerle aynı mekacircnı daha fazla
kullanmaya geceyi sokakta geccedilirmeye ve dolayısıyla daha ccedilok succedila eğilimli hale gelmelerine
neden olacaktır Bu suumlreccedilten sonra da ebeveynlerin ccedilocuklarını sapkın bireylerle birlikte
olmalarını ve succedil eylemini gerccedilekleştirmelerini engelleme konusunda sergileyecekleri şiddet
davranışlarının da caydırıcılık duumlzeyi duumlşuumlk duumlzeyde kalacaktır Yukarıdaki tablodan da
anlaşılabileceği gibi bazı ebeveynler ccedilocuklarını succedillu bireylerle birlikte olmalarını ve
sapkınsuccedil eylemleri gerccedilekleştirmelerini engellemenin bir yolu olarak şiddet
uygulamaktadırlar Ancak ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik olarak sert acımasız tutum
takınmaları veya fiziksel şiddet uygulamaları ccedilocukların sapkın tutumları terk etmelerinin
aksine onların succedil duumlnyası ile daha guumlccedilluuml bağlar inşa etmelerine yol accedilabilmektedir Ancak
bazı ailelerin de samimi olarak ccedilocuklarının succedila bulaşmalarını arzulamadıkları ve bu sebeple
ccedilocuklarına goumlzdağı vermek iccedilin şiddet uyguladıkları soumlylenebilir
Tablo 11 Ccedilocukların Evden Kaccedilıp-Kaccedilmadıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Durumları Sayı
Evet 18 600
Hayır 12 400
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların evden kaccedilma sıklığı goumlruumllmektedir Araştırma
grubunda yer alan ccedilocukların yarısından fazlasının ( 60) zaman zaman ev ortamlarını terk
etmeleri onların succedilluluk eğilimlerini arttıran bir neden olmaktadır Evden kaccedilan ccedilocukların
kaccedilma sıklıklarına ilişkin oranlar da şu şekildedir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
296
Tablo 12 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Sıklıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Sıklıkları Sayı
1-2 defa 6 334
3-4 defa 4 222
5-6 defa 1 55
7 ve daha fazla 7 389
Toplam 18 1000
Evden kaccedilan ccedilocuklar iccedilerisinde 7 ve daha fazla sayıda kaccedilanlara ilişkin gerccedilekleşen
oran en yuumlksektir Bunu 1-2 defa ve 3 defa kaccedilanlara ilişkin dağılım izlemektedir Ccedilocukların
evden kaccedilmaları ebeveynlerin izinlerinin ve rızalarının dışında geceyi dışarıda geccedilirilebilecek
şekilde evden uzaklaşmaları anlamına gelmektedir Bu uzaklaşma aynı yerleşim boumllgesi ve ili
iccedilerisinde olabileceği gibi başka illere gitme şeklinde de gerccedilekleşebilmektedir Ccedilocuğun
geceyi sokakta veya başka illerde geccedilirmesi onu ccedilok sayıda sapma ve succedil eylemine karşı accedilık
hale getirebilmektedir Bazı ccedilocukların ebeveyn ve yakın akraba denetiminin hissedilmediği
ortamlarda karınlarını duyurmak ve başka yerleşim yerlerine gidebilmek iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık ve gasp gibi succedillar işleyerek gerccedilekleştirdikleri soumlylenebilir Aynı şekilde bu
ccedilocuklar sapkın tutumlar geliştirdikleri gibi sapkın eylemlere de maruz kalabilmektedirler
Tablo 13 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Nedenlerinin Dağılımı
Evden Kaccedilma Nedenleri Sayı
Evde dayağın olması 3 167
Arkadaşların teşviki 4 222
Uumlvey ccedilocuk olma 11 611
Toplam 18 1000
Ccedilocukları succedila eğilimli kılan faktoumlrler iccedilerisinde son derece oumlnem arz eden evden
kaccedilma olaylarının ortaya ccedilıkmasında etkili olan nedenlere bakıldığında en ccedilok ldquouumlvey evlat
olmardquo faktoumlruumlnuumln oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir ( 611) Bu son derece dikkat ccedilekici bir
bulgudur Uumlvey evlat olma evden kaccedilmanın bir gerekccedilesi olarak goumlruumllmektedir Uumlvey ccedilocuk
olmak evden kaccedilışı haklılaştıran bir aile ortamının varlığına goumlnderme yapmaktadır Ayrıca
uumlvey ccedilocuğun yeni ebeveyni iccedilselleştirmesi ve ona alışması son derece guumlccediltuumlr Bu durum
ebeveyn bağlılığının daha az olacağı veya ebeveynlerin uumlvey ccedilocuk uumlzerindeki denetiminin
daha az gerccedilekleşeceği şeklinde de yorumlanabilir Bundan ayrı olarak uumlvey ccedilocukların
olduğu aile ortamlarının ccedilocuk accedilısından huzur verici nitelikten uzak olabileceği veya uumlvey
baba veya anne tarafından daha fazla şiddete maruz kalabileceği de ihtimal dacirchilindedir
Evden kaccedilma nedenleri arasında diğer oumlnemli sebepler sırasıyla ldquoarkadaşların teşvikirdquo ( 22
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
297
2) ve ldquoevde dayağın olmasırdquo ( 167) goumlsterilmektedir Arkadaş veya akran etkisi bireylerin
uyumcu veya sapkın tutum geliştirmeleri uumlzerinde son derece oumlnemlidir Succedil literatuumlruumlnde
sapkın veya succedillu akran etkisinin succedilluluğun temel bir goumlstergesi olduğu konusunda yaygın
bir kanının olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilok sayıda araştırma (oumlrneğin bkz Elliott ve
Menard 1996 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002) succedil
davranışının genel olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlendiği ve aynı şekilde
succedilluların diğer succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular ortaya
koymuştur Bireyi evden kaccedilıran ve onu sokaklara youmlnelten faktoumlrlerden birinin de ldquo aile iccedili
şiddetrdquo (dayak) olması araştırma accedilısından beklenen bir husustur Evdeki şiddetin varlığı
ccedilocuğu ev dışı yeni mekacircn arayışına itmektedir Yeni mekacircn arayışı da bireylerin sapkın
akranlarla temas etme olanağını arttırmakta ve bu da onları daha ccedilok succedila eğilimli hale
getirmektedir
Tablo 14 Ccedilocukların Geceyi Sokakta Geccedilirip Geccedilirmediklerinin Dağılımı
Geceyi Sokakta Geccedilirme Durumu Sayı
Hayır 13 433
Evet 17 667
Toplam 30 1000
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı geceyi sokaklarda geccedilirdiklerini belirtmişlerdir ( 667)
Geceyi sokakta geccedilirdiklerini belirtenler iccedilerisinde en yuumlksek oran 9 ve daha fazla sayıda
sokakta gecelediğini belirten seccedilenekte gerccedilekleşmiştir ( 588) Geriye kalan diğer ccedilocuklar
da dışarıda geceleme konusunda farklı rakamları ifade etmişlerdir
44 SOKAKTA CcedilALIġMAYA ĠLĠġKĠN DEĞĠġKENLER
Burada ccedilocukların ilk olarak hangi yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başladıkları sokakta
ccedilalışma nedenleri ne duumlzeyde kazanccedil elde ettikleri ne tuumlr işler yaptıkları kazanccedillarını nasıl
değerlendirdikleri ne kadar suumlre ccedilalıştıkları ve ccedilalışmayı nasıl goumlrduumlkleri gibi konular ele
alınacaktır
Tablo 15 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢlama YaĢlarının Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma YaĢı Sayı
10 yaş ve 10 yaştan oumlnce 22 734 10 yaşından sonra 8 267 Toplam 30 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
298
Tablonun en ilginccedil bulgusu ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda ccedilalışmaya ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda başlamış olmalarıdır Tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların 734‟uuml 10
ve daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda uumlcret getirici işler yapmaya başlamışlardır Sokakta
ccedilalışma yaşının oumlzellikle en ccedilok 8 9 ve 10‟lu yaşlarda yoğunlaştığı tespit edilmiştir Ayrıca
ccedilocukların ccedilalışma yıllarına bakıldığında ise 3-4 yıl arasında ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı
433 5-6 yıl ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı 20 7-8 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin
oranı ile 1-2 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı ise 167 olarak saptanmıştır
Ccedilocukların ccedilok erken yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başlamalarının veya sokağa
takılmalarının ccedilok sayıda nedenleri vardır Bu araştırmada sokaklarda ccedilalışma gerekccedilesi
olarak şu gerekccedileler ve oranlar saptanmıştır
Tablo 16 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma Nedenleri Sayı
Yoksulluk 2 67
Para kazanma isteği 3 100
Babamın işsiz olması 2 67
Babamın hasta olması 4 133
Babamın oumlluumlmuuml 1 33
Evin geccedilimini sağlayacak başka kimsenin olmaması 4 133
Ebeveynlerimin zorlaması 6 200
Ccedilalışan arkadaş ve yakınların etkisi 2 67
Aile buumltccedilesine katkıda bulunmak 2 67
Hayat deneyimi kazanmak ve meslek edinmek 1 33
Okul ihtiyaccedillarımı karşılamak 3 100
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan sokakta ccedilalışma nedenlerinin ccedilok farklılık arz ettiği
anlaşılmaktadır Burada en ccedilok ldquoebeveynlerinin zorlamasırdquo seccedileneği belirtilmiştir Hiccedil
şuumlphesiz ccedilocukların ccedilalışmaya zorlanmaları son derece dramatik bir olaydır Ancak
ebeveynsel zorlamanın temelinde ekonomik guumlccedilluumlklerinsorunların olduğunu tahmin etmek
guumlccedil değildir Aynı şekilde bazı ccedilocuklar ldquoevin geccedilimini sağlayacak kimsenin olmayışınırdquo
bazıları ldquobabalarının hasta olmasınırdquo bazıları ldquopara kazanma isteğirdquo bazıları ldquoyoksullukrdquo
bazıları da ldquookul masraflarını ccedilıkarmakrdquo gibi nedenleri belirtmişlerdir Buumltuumln bu faktoumlrlerin
ekonomik sorunlarla ilintili değişkenler olduğu bir gerccedilektir Burada oumlzetle ccedilocukların
sokakta ccedilalışma veya sokakta bulunma nedeninin ekonomik kaynaklı olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Diyarbakır‟da sokaktaki ccedilocuklar uumlzerinde gerccedilekleştirilen araştırmalar (oumlrneğin
birkaccedil araştırma iccedilin bkz Bilgin 2008 Okumuş 2007 Guumlneş-Kalaycı 2004) aynı şekilde
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenlerinin ekonomik yoksulluk olduğu ve dolayısıyla
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
299
ccedilocukların da ailelerine maddi katkıda bulunmak ve okul masrafınıharccedillığını karşılamak iccedilin
ccedilalıştıklarını ortaya koymaktadır Sosyal Hizmetler ve Ccedilocuk Esirgeme Kurumu (SHCcedilEK)
Devlet İstatistik Enstituumlsuuml (DİE) ve UNICEF-Tuumlrkiye işbirliğiyle gerccedilekleştirilen Sokakta
Yaşayan ve Ccedilalışan Ccedilocuklarla Katılımlı Eylem Araştırması‟nın (2000) sonuccedillarına goumlre de
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenleri şu şekilde saptanmıştır Ccedilocukların 8015‟i ldquoaile
buumltccedilesine katkıda bulunmakrdquo 840‟ı harccedillığını ccedilıkarmak 496‟sı ldquoevin geccedilimini
sağlamakrdquo 344‟uuml ldquoailesi istediği iccedilinrdquo 115‟i ldquokendi istediği iccedilin ldquo ve 191‟i de
ldquocevapsızrdquo seccedileneğini işaretlemişlerdir (bkz İccedilli-Arıkan 2007 42) Araştırma kapsamında
goumlruumlşuumllen ccedilocukların sokakta yaptıkları işler ise şunlardır
Tablo 17 Ccedilocukların Sokakta Yaptıkları ĠĢ Tuumlrlerinin Dağılımı
Sokaklarda Yapılan ĠĢ Tuumlrleri Sayı
Simit satma 2 67
Ayakkabı boyama 4 133
Pazarda el arabası ile eşya taşıma 1 33
Ccediloumlp toplama 12 400
Sakız satma 4 133
Araba camı silme-yıkama 2 67
Pazar yerinde seyyar satıcılık yapma 4 133
Kuumlccediluumlk suumls eşyalarını satma 1 33
Toplam 30 100
Ccedilocuklar genel olarak sokakta seyyar satıcılık yapma ayakkabı boyama simit sakız
şeker balon su ve buz gibi eşyalar satma otomobillerin camlarını silme ccediloumlp toplama su
taşıma mezarlıklarda temizlik işleri gibi ccedilok sayıda işler yapmaktadırlar Ancak
araştırmamızda sokakta ccedilalışıp succedil işleyen ccedilocukların en ccedilok ldquoccediloumlp toplamardquo işleri yaptıkları
goumlruumllmektedir ( 40) Diyarbakır Sosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln yaptığı bir ccedilalışmada
da kentte ccediloumlp toplayarak para kazanan 500 duumlzeyinde ccedilocuk olduğu saptanmıştır (Okumuş
200732)
Ccediloumlp toplama sokaklarda ccedilocuklar tarafından yapılan en niteliksiz işlerden biridir Aynı
zamanda ccediloumlp toplama işi ccedilalışma saatleri accedilısından da oldukccedila riskli olarak
nitelendirilebilecek bir zaman dilimini kapsamaktadır Ccediloumlpler genelde akşamgece vakitleri
veya karanlık ccediloumlkmeye başladıktan sonra toplanır Bu nedenle de bu işguumlcuumlnde ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilin saldırı ve şiddete maruz kalabilme riski de soumlz konusu olabilmektedir
Araştırma grubunda goumlruumlşuumllen ccedilocukların oumlnemli bir oranının ccediloumlp toplama gibi en niteliksiz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
300
işlerden kazanccedil elde etmeye ccedilalışmaları onların iccedilinde bulundukları ekonomik sıkıntıyı
goumlstermesi accedilısından da son derece dikkat ccedilekicidir
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 50) haftanın her guumlnuuml ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların 20‟si de haftada 5ndash6 guumln ccedilalıştıklarını ifade etmişlerdir Geriye kalanlar ise
haftada 1 ile 4 guumln arasında değişen guumln sayısında ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir Aynı şekilde
ccedilocukların oumlnemli bir kısmı ( 692) okulların accedilık olduğu zamanlarda bile guumlnde en az 4-5
saat ccedilalıştıklarını dile getirmişlerdir Ccedilocukların 23‟uuml de guumlnde 2-3 saat arası ccedilalıştıklarını
ccedilocuklardan sadece ikisi okul guumlnlerinde ccedilalışmadığını belirtmiştir
Bu ccedilocukların buumlyuumlk bir oranı ( 833) Diyarbakır‟ın her boumllgesinde ccedilalıştıklarını
ifade etmişlerdir Bir anlamda soumlz konusu ccedilocukların ccedilalışma yerleri ve ortamları iccedilin
belirlenmiş her hangi bir sokak veya mekacircn soumlz konusu değildir Sadece birkaccedilı ccedilalıştıkları
belirli yer olarak tren garı ve alışveriş mekacircnlarının oumlnuumlnuuml belirtmişlerdir
Ccedilalışmanın yapıldığı tarihte ccedilocukların sokaklarda yaptıkları işlerden elde ettikleri
kazanccedillarının da ccedilok yuumlksek olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Guumlnluumlk kazanccedil olarak ccedilocukların 20‟si
1ndash2 TL 20‟si 3ndash4 TL arası 267‟si 5ndash6 TL arası 167‟si 7-8 TL arası ve 166‟sı da
9 TL ve uumlstuuml kazanccedil elde ettikleri belirlenmiştir
Ccedilocuklar kendi kazanccedillarının buumlyuumlk bir kısmını ebeveynlerine verdiklerini ifade
etmişlerdir ( 667) Geriye kalanlar da kazanccedillarını okul ihtiyaccedillarını karşılama ve giyecek
ve iccedilecek gibi bazı ihtiyaccedillarını gidermede kullandıklarını belirtmişlerdir Ccedilalışan ccedilocukların
buumlyuumlk bir kısmı ( 80‟i) eve para goumltuumlremediklerinde ebeveynlerinin bir şey demediklerini
belirtirken 133‟uuml de ebeveynlerinin şiddetine (dayak) maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
Ccedilocukların 67‟si de ebeveynlerinin tepkilerinin sadece kızma ile sınırlı kaldığını
soumlylemişlerdir
Tablo 18 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaktan Memnun Olup-Olmadıklarının Dağılımı
CcedilalıĢmadan Memnun Olma Durumu Sayı
Evet 21 700
Hayır 9 300
Toplam 30 1000
Araştırmanın ilginccedil bir bulgusu ccedilalışan ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda
ccedilalışmaktan memnun olduklarını belirtmiş olmalarıdır Ccedilocukların sokakta ccedilalışma
durumlarını olumlu olarak tanımlamalarının en oumlnemli nedeni iccedilinde bulundukları
yoksulluktur Ccedilocuklar zor ve koumltuuml koşullarda ccedilalışmak suretiyle ailelerinin ekonomik
sorunlarını gidermede kısmen de olsa yardımcı olduklarını duumlşuumlnmektedirler Ccediluumlnkuuml
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
301
ccedilocukların memnuniyet duyma nedenlerinin başında elde ettikleri kazanccedilla ailenin ( 286)
ve kendi ihtiyacını (238) karşılama gibi gerekccedileler yer almaktadır Bazı ccedilocuklar da
kazandıkları para ile kendilerini geleceğe hazırladıklarını ( 19) bazıları da arkadaş grubuyla
hoşlandıkları şeyleri yapma olanağına sahip oldukları ( 19) veya sokakta kalmayı
arzuladıklarını ( 95) ifade etmişlerdir Sokakta ccedilalışmaktan memnuniyet duymayan
ccedilocuklar da memnuniyetsizliğin nedeni olarak en ccedilok sokakta var olan riskleri ve okula
gereken oumlnemi verememelerini goumlstermişlerdir
45 SOKAKTA CcedilALIġAN VE KISMEN YAġAYAN CcedilOCUKLAR VE
SUCcedilLULUK
Bu araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların hepsi sokakta ccedilalışmaya ve yaşamaya
başladıktan sonra bir şekilde polis tarafından alıkonulmuşlardır Bu nedenle 30 ccedilocuğun hepsi
bir şekilde succedil işledikleri gerekccedilesiyle goumlzaltına alınan ve haklarında işlem yapılmış
ccedilocuklardır Yaklaşık olarak her yıl Diyarbakır Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuumlne ortalama 1500
dolayında succedil olayının intikal ettiği belirtilmektedir İntikal eden bu succedilların ağırlıklı olarak
hırsızlık yankesicilik ve kapkaccedil gibi succedil tuumlrlerinden oluştuğu goumlruumllmektedir (Guumlneş ve
Kalaycı 2004 15) Eren (2007128) de Diyarbakır il merkezi ve ilccedilelerinde 2001 yılında her
hangi bir succedil şuumlphelisi olarak yakalanıp savcılığa ccedilıkartılan ccedilocuk sayısının 1524 iken bu
rakamın 2006 yılında 100 artarak 3308‟e yuumlkselmiş olduğunu belirtmektedir
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların niccedilin goumlzaltına alındıkları hususu kendi
beyanlarına dayanarak şu şekilde tablolaştırılmıştır
Tablo 19 Ccedilocukların Polis Tarafından AlıkonulmaGoumlzaltına Alınma Sebeplerinin
Dağılımı
Goumlzaltına Alınma Sebepleri Sayı
Geceyi sokakta geccedilirdiğim iccedilin 2 67
Succedil ve sapkın eylemlerinden dolayı 25 833
Şuumlphe uumlzerine 2 67
Sokakta ccedilalıştığım iccedilin 1 33
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan da accedilık bir şekilde goumlzlemlendiği gibi ccedilocukların en ccedilok goumlzaltına
alınma nedeni işledikleri succedil ve sapma eylemlerinden dolayıdır ( 83) Burada soumlz edilen
succedil ve sapma eylemleri kapkaccedil hırsızlık kavga etmeadam yaralama madde kullanmasatma
gibi davranışlardır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
302
Tablo 20 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra SabıkaSicil Belgesi
Kaydına Sahip Olup Olmadıklarının Dağılımı
SabıkaSicil Kaydının Olup Olmadığı Sayı
Evet 14 467
Hayır 16 533
Toplam 30 1000
Ccedilocukların soumlz konusu succedil eylemlerinden dolayı ccedilok sayıda succedillardan sicil kayıtları
olduğu belirlenmiştir Ccediloğu ccedilocuk sabıka veya sicil kaydının olduğunu belirtmiştir ( 467)
Geriye kalan ccedilocuklar ise herhangi bir sabıka veya sicil kaydının olmadığını ifade etmişlerdir
( 533) Soumlz konusu bu ccedilocukların sabıka veya sicil kayıtlarına ilişkin succedillar aşağıda
belirtilmiştir
Tablo 21 Ccedilocukların Hangi Succediltan Dolayı Sabıka Kayıtlarının Olduğunun Dağılımı
Sabıkanın Olduğu Succedil Tuumlruuml Sayı
Hırsızlık yankesicilik 8 571
Kapkaccedil 1 71
Uyuşturucu madde satma ve kullanma
( esrar ve hap)
2
143
Kavga ve adam yaralama 1 71
Hırsızlık kavga ve yaralama 2 143
Toplam 14 1000
Tablodan genel olarak ccedilocukların en ccedilok sabıkası olan succedil eylemlerinin hırsızlık
yankesicilik ve uyuşturucu madde satma veya kullanma olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizde
ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin istatistikler de ccedilocukların en ccedilok hırsızlık succedilunu işlediklerini
goumlstermektedir
Tablo 22 Ccedilocukların Madde Kullanma Durumlarının Dağılımı
Madde Kullanma Durumları Sayı
Evet 26 866
Hayır 4 134
Toplam 30 1000
Aynı şekilde araştırma grubunda yer alan ccedilocukların 86‟sının bağımlılık yapıcı
madde kullandıkları saptanmıştır Madde kullanmaya ilişkin gerccedilekleşen bu oranın yuumlksek
olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışma succedil işlediği gerekccedilesiyle haklarında işlem
yapılan ccedilocuklar uumlzerine gerccedilekleştirildiği iccedilin soumlz konusu ccedilocukların uyuşturucu veya
bağımlılık yapıcı madde kullanma oranının da yuumlksek olarak gerccedilekleşebileceği oumlngoumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
303
Bu nedenle succedil işleme durumlarına bakılmaksızın sokakta yaşayan ve ccedilalışan ccedilocuklar
uumlzerine gerccedilekleştirilecek herhangi bir ccedilalışmada bu oranın daha duumlşuumlk duumlzeyde
gerccedilekleşmesi muhtemeldir Oumlrneğin Guumlngoumlr (2008) Mersin ili oumlrneğinde 510 sokaktaki
ccedilocuk uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada ccedilocukların sadece 24‟uumlnuumln madde kullandıklarını
38‟inin madde kullanan arkadaşlarının olduğu 22‟sinin succedil işleyen arkadaşlara sahip
olduklarını belirtmiştir Aynı şekilde bu ccedilocukların 90‟a yakını bu succedillu arkadaşlarla
goumlruumlştuumlklerini ( 179‟u ldquoccedilok sıkrdquo 304‟uuml ldquosıkrdquo ve 41‟i de ldquoara sırardquo) ve bu ccedilocuklardan
14‟uuml de succedil eylemi iccedilerisinde yer aldıklarını belirtmişlerdir
Tablo 23 Ccedilocukların Kullandıkları Madde Tuumlrlerinin Dağılımı
Kullanılan Madde Tuumlrleri Sayı
Sigara 6 230
Yapıştırıcı madde (bally) alkol 4 158
Uccedilucu madde (tiner) sigara 5 192
Alkol sigara esrar 2 76
Sigara esrar 3 115
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara 1 38
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara esrar 1 38
Uccedilucu madde (tiner) alkol sigara hap 4 158
Toplam 26 1000
Yukarıdaki tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların soumlz konusu maddelerden en ccedilok
sigara tiner ve bally gibi uccedilucu madde ve alkol kullandığı saptanmıştır Tablo accedilısından en
ilginccedil bulgu ccedilocukların 23‟uumlnuumln (6 ccedilocuk) esrar kullandıklarının belirlenmiş olmasıdır
Sosyolojik accedilıdan ccedilocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenleri iccedilerisinde aile
yapısı (ailenin ilgisizliği ve duygusal ihmal soumlz konusu maddeleri ailede kullanan bireylerin
varlığı parccedilalanmış aileler aile iccedilindeki fiziksel ve cinsel istismarın varlığı gibi) akran grup
yapısı (akranlardan kullanan bireylerin varlığı arkadaşlara oumlzenti ve akran baskısı grup
iccedilerisinde kendini kanıtlama maddeyi merak etme gibi) korkuyu gidermek ve cesareti
arttırmak (daha kolay succedil işleyebilmek heyecan arama mağdura ve yaptıkları sapkınsuccedil
eylemelerine karşı duyarsızlaşmak) ve sokakların yapısı (kolay elde edilebilirlik ebeveynsel
goumlzetim ve denetimin yokluğu enformel denetimin zayıflığı) en dikkat ccedilekenleri
oluşturmaktadır Bu tuumlr maddeleri kullanmak ile succedil işlemek arasında bir ilişkiden soumlz etmek
muumlmkuumlnduumlr En azından bu maddeleri kullanan ccedilocukların succedil işleme riskinin daha yuumlksek
olduğunu soumlyleyebiliriz Oumlzellikle bazı ccedilocukların bu maddeleri satın almak iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık gasp ve kapkaccedil gibi succedilları işleyerek edindikleri ileri suumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
304
Goumlruumlşme yaptığımız ccedilocukların ccediloğu esrar ve diğer bazı uyuşturucu hapları
edinmenin ccedilok kolay olduğunu ve bu maddelerin satıldığı yerleri bildiklerini ve edinmek
istediklerinde kolay temin edebildiklerini belirtmişlerdir
Tablo 24 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Bağımlılık Yapan
Maddeleri Kullanan ArkadaĢlara Sahip Olup-Olmadıklarının Dağılımı
Madde Kullanılan ArkadaĢların Varlığı Sayı
Evet 30 1000
Hayır - 00
Toplam 30 1000
Ayrıca araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların arkadaşlarının da kendileri gibi
bağımlılık yapıcı maddeler (sigara bally tiner alkol vb) kullandıklarını belirtmişlerdir Bu
ccedilocukların da en ccedilok esrar bally sigara ve alkol gibi maddelerden birini veya diğerleri ile
birlikte kullandıklarını ifade etmişlerdir
Bağımlılık yapıcı madde kullanma alışkanlıkları genelde belirli bir akran grubu
iccedilerisinde oumlğrenilmektedir Aynı şekilde succedil davranışının veya succedila ilişkin kalıpların da akran
grubu iccedilerisinde oumlğrenildiği hususu kriminolojide yaygın olarak kabul edilen bir goumlruumlş haline
geldiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Konuya ilişkin yapılmış ccedilok sayıda araştırma (Oumlrneğin bkz
Elliott ve Menard 1996 Elliott ve Voss 1974 Elliot Huizing ve Menard 1989 Akers vd
1979 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002 ) succedilluların birlikte
oldukları veya arkadaş edindikleri bireylerin de oumlnemli bir oranının kendileri gibi succedillu
bireylerden oluşmuş olduğunu ortaya koymuştur Bu araştırmaların succedil davranışının genel
olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlenen bir edim olduğunu ve ccedilocukların diğer
succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular saptadıkları goumlruumllmektedir Bu
ccedilerccedilevede Elliott Huizinga ve Ageton (1985) succedillu akranların succedilluluğun en oumlnemli
nedensel faktoumlrlerinden biri olduğunu ileri suumlrmektedirler Bu sebeple sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocukların succedillu ccedilocuklarla veya akranlarla temas etme riski sokaklarda olmayan
diğer ccedilocuklara kıyasla daha yuumlksek olduğu soumlylenebilir
Tablo 25 Ccedilocukların Bağımlılık Yapıcı Maddeleri Kullanma Nedenlerinin Dağılımı
Madde Kullanma Nedenleri Sayı
Arkadaş ccedilevresi ile birlikte olma ve oumlzentimerak 4 154
Can sıkıntısını gidermek eğlenmek heyecan yaratmak iccedilin 22 846
Toplam 26 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
305
Ccedilocukların bağımlılık yapıcı madde kullanma nedenlerinin başında can sıkıntısını
giderme ve eğlenmek olduğu goumlruumllmektedir Arkadaş ccedilevresine oumlzenti duyma ve kullanılan
maddeyi merak etme gibi nedenler de ikinci sırada gelmektedir
Ccedilocukların sokakta karşılaştıkları bazı riskler bedensel veya fiziksel accedilıdan kalıcı iz
bırakmasının yanı sıra sosyal ve kişisel yaşamlarını da oumlnemli oumllccediluumlde olumsuz olarak
etkileyebilmektedir Oumlrneğin ccedilocukların sokaklarda karşılaştıkları bazı şiddet eylemleri
onların travma yaşamalarına yol accedilabilecek kadar tehlikeli boyutlara ulaşabilmektedir Aynı
şekilde ccedilocuğun maruz kaldığı bu tuumlr şiddet eylemleri onları da aynı şekilde şiddet
uygulayacak bireylere doumlnuumlştuumlrebilecektir Bu ccedilerccedilevede şiddete maruz kalmak ile şiddete
youmlnelmek arasında goumlrece bir ilişkiden soumlz etmek muumlmkuumlnduumlr
Tablo 26 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Kendilerine Cinsel Tacizde
Bulunulup Bulunulmadığının Dağılımı
Cinsel Tacize Uğrama Durumu Sayı
Evet 4 133
Hayır 26 867
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloya bakıldığında ccedilocukların oumlnemli bir oranının sokakta her hangi bir
cinsel şiddete maruz kalmadıklarını goumlruumllmektedir ( 867) Ccedilocukların sadece 133‟uuml (4
kişi) cinsel şiddet eylemi ile karşı karşıya geldiklerini itiraf etmişlerdir Bunlar da kendilerine
tacizde bulunan kişilerin sokakta boş gezen serseri ccedilocuklar olduğunu belirtmişlerdir Ayrıca
araştırma grubunda bulunan ccedilocukların yarısı sokakta ccedilalışmaya başladıktan sonra sokakta
bazı kazalara maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
5 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların tuumlmuuml herhangi bir succedil şuumlphesi ile polis
tarafından goumlzaltına alınan ccedilocuklardır Soumlz konusu ccedilocukların ccediloğu hırsızlık yankesicilik
adam yaralama ve uyuşturucu madde kullanma ve satma succedillarından haklarında işlem
yapılmıştır Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların succedillulukla ilintili veya succedila
eğilimli olmalarında dikkat ccedileken bazı oumlzellikler şu şekilde belirtilebilir Ccedilocukların
ebeveynlerinin oumlğrenim duumlzeylerinin duumlşuumlk olması (annelerinin 90‟ı okuma yazma bile
bilmiyor babalarının da 43‟uuml her hangi bir okul mezunu değil) onların oumlnemli bir oranının
goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olmaları ( 70) ailelerinin son derece yoksul olmaları
(babalarının ccediloğunun duumlşuumlk nitelikli veya guumlndelikccedili iş alanlarda ccedilalıştıkları kazanccedillarının
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
306
son derece duumlşuumlk olduğu ve goumlccedil sonrası ekonomik sorunlar yaşadıkları ccedilocukların 94‟e
yakını ailelerini ldquoccedilok fakirrdquo ve ldquofakirrdquo olarak nitelendirdikleri) evden kaccedilma sıklığının
yaygınlığı ( 60) ccedilocukların bazı guumlnlerde sokaklarda sabahladıkları ( 667) sapkın ve
sokaklara takılan akranlara sahip oldukları (arkadaşlarının ccediloğu da kendileri gibi uyuşturucu
veya bağımlılık yapıcı madde kullandıkları) oumlğrenim kurumlarından ayrılmaları veya terk
etmeleri ( 53‟uuml halihazırda bir oumlğrenim kurumuna devam etmiyor) aileye ilişkin ciddi
sorunlar yaşamaları (uumlvey ccedilocuk olma 611 90‟ı evde suumlrekli ve bazen fiziksel şiddet
goumlrduumlklerini ifade etmeleri 25‟inin babasının hayatta olmaması ccedilocukların 367‟sinin
ebeveynlerinin ayrı yaşamaları) ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda sokakla tanışmaları ve sokakta ccedilalışmaya
başlamaları ( 734‟uuml 10 yaşına varmadan sokakları mesken edindikleri) yaptıkları iş
tuumlruumlnuumln son derece niteliksiz olması ( 40‟ı ccediloumlp toplama işini yapıyor) gibi etkenler sokakta
ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukları succedillu kılan faktoumlrler olarak dikkat ccedilekmektedir Bu
bulgular araştırmamızın hipotezlerini doğrular niteliktedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Ccedilocukluk
doumlneminde deneyimlenen yaşam tarzları ve yaşanılankarşılaşılan guumlccedilluumlklermağduriyetler
succedilluluğun oumlnemli belirleyicileri olarak etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilocukluk
deneyiminin olumlu ve olumsuz bir tarzda şekillenmesinde oumlzellikle de ccedilocuğun yetiştiği aile
ortamı (şiddet sevgisizlikilgisizlik yoksulluk succedillu ve sapkın bireylerin varlığı
ebeveynlerin ccedilocuk yetiştirme konusundaki bilgisiz oluşları ccedilalışma youmlnuumlnde baskılamaları
gibi) okul deneyimi succedillu akran etkileri ailenin ekonomik geccedilim sorumluluğunu omuzlarında
hissetmeleri sokakta karşılaştıkları guumlccedilluumlkler taciz ve bazı sosyo-ekonomik dezavantajlar
dominant faktoumlrler olarak etkide bulunduğu soumlylenebilir Soumlz konusu doumlnemde ccedilocukların
sorunsuz bir aile yapısı iccedilerisinde sosyalleşmelerinin sağlanması ve oumlğrenimlerine devam
edebilme olanaklarının yaratılması gerekirken sokakların riskli alanlarında yaşam
muumlcadelesine atılmaları atılmak zorunda bırakılmaları onları succedila eğilimli kılan oumlnemli bir
etken olmaktadır Oumlzellikle de aile denetiminden kaccedilan ccedilocukların sokaktaki succedillu kuumlltuumlruumln
etkisine accedilık olma riskleri daha yuumlksektir
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından oumlzellikle ccedilalıştırılmaları konusunda zorlanmaları ve
ccedilocukların istenilen duumlzeyde parayı eve goumltuumlrememeleri durumunda psikolojik ve fiziksel
şiddet goumlrmeleri ccedilocukların ccedilok para kazanmak iccedilin zamanlarını daha ccedilok sokaklarda
geccedilirmelerine veya evden kaccedilma veya eve doumlnmeme gibi sonuccedillara yol accedilabilmektedir Bu
olumsuz tutumlar bazen de ccedilocukları hırsızlık yapmaya da itebilmektedir Sonuccedil olarak
ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik bu olumsuz tutumları ccedilocukların ebeveynlerine olan
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
294
soumlylenebilir Bu durum da onları daha kriminal suumlreccedillere itebilmektedir Ccedilaykoumlyluuml vd (2006
63-64) ccedilocukların şiddet goumlrmelerinin yarattığı olumsuzlukları sosyal uyum azlığı
antisosyal ve succedil davranışı sergileme okul devamsızlığı ve okul başarısında duumlşuumlkluumlk riskli
davranışlara eğilim alkol ve madde kullanma duumlşuumlk benlik gelişimi yeme bozuklukları
depresyon ve intihara eğilimlik şeklinde belirtmektedirler
Ccedilocukların aile iccedili şiddete maruz kalmalarının yarattığı sorunların yanı sıra aile iccedilinde
şiddete tanıklık etmenin de onların sosyal yaşamları ve succedilluluk durumları uumlzerinde etkili
olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı tarafından
gerccedilekleştirilen bir ccedilalışmada uumllkemizde ailelerin uumlccedilte birinde aile iccedilinde fiziksel şiddetin
varlığı saptanmıştır Soumlz konusu araştırmada şiddet uygulanan hanelerin doumlrtte uumlccediluumlnde
ccedilocukların şiddete tanık oldukları bulgusu elde edilmiştir Şiddete tanıklık eden bu ccedilocukların
şiddet sonrası korku anne-babayı sevmeme iccediline kapanma saldırganlık şeklinde tepki
verdikleri goumlzlenmiştir Aile iccedili şiddet duumlzeyinin artmasında sosyo-ekonomik duumlzeyinin
duumlşuumlkluumlğuuml kadının işinin olmaması alkol bağımlılığı hanedeki birey sayısının fazla olması
ve eşlerin toplam oumlğrenim duumlzeyinin duumlşuumlkluumlğuuml gibi faktoumlrler etkili olmaktadır (bkz İccedilli ve
Arıkan 2007 40)
Tablo 10 Aile Ġccedilerisinde ġiddette Maruz Kaldıklarını Belirten Ccedilocukların ġiddette
Maruz Kalma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Fiziksel ġiddete Maruz Kalma Nedenleri Sayı
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin 6 222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takıldığım iccedilin 3 111
Koumltuuml alışkanlık yapıcı maddeler kullandığım iccedilin 2 74
İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin 2 74
Sinirlilik ve alkol gibi babamdan kaynaklanan nedenlerden dolayı 2 74
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım iccedilin
2
74
Ccedilalışmak istemediğim iccedilin İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim
iccedilin
6
222
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma Koumltuuml alışkanlık
yapıcı maddeler kullandığım iccedilin
2
74
Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara takılma İstenilen duumlzeyde
eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Ccedilalışmak istemediğim Succedilsapkın tutumlar ve koumltuuml arkadaşlara
takıldığım İstenilen duumlzeyde eve para getirmediğim iccedilin
1
37
Toplam 27 1000
Yukarıdaki tablodan hareketle ccedilocukların en ccedilok dayağa maruz kalma gerekccedileleri
genel olarak uumlccedil başlık altında ele alınabilir Ccedilalışmak istememe istenilen miktarda eve para
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
295
goumltuumlrememe ve bazı sapkınsuccedil eylemlerini gerccedilekleştirme (hırsızlık gasp ve bağımlılık
yapıcı bazı maddeleri kullanma) veya succedillusapkın bireylerle birlikte olma Ccedilocukların
belirtilen fiziksel şiddete maruz kalma gerekccedileleri iccedilerisinde en yuumlksek oranın ccedilalışmak
istememe ve istenilen duumlzeyde paranın eve goumltuumlruumllememesi gibi seccedileneklerde yoğunlaştığı
goumlruumllmektedir ( 52) Ccedilocukların ebeveynleri tarafından ccedilalışmaya zorlanmaları belirli
miktarda para getirmeleri konusunda baskı altında tutulmaları ve şiddete maruz kalmaları
onların ebeveynlerine olan bağlılıklarını zayıflatmakta ve evden kaccedilmalarına yol
accedilabilmektedir Bazı ccedilocuklar da ebeveynlerinin arzuladığı parayı kazanmak iccedilin daha geccedil
vakitlere kadar ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar ve bu da onları sokağın risklerine daha accedilık
hale getirebilmektedir Ccediluumlnkuuml ccedilocuğun sokakları kullanma suumlresi arttıkccedila succedila eğilimli olma
ve sokağın riskleri ile yuumlzleşebilme riski de artabilmektedir Bu sebeple ebeveynlerin
ccedilocuklarını gerek ccedilalışmaya zorlamaları gerekse getirilecek para miktarını kotalandırılmaları
ccedilocuğun ebeveynlerine karşı duydukları sevgi ve bağlılığı azaltmaya yol accedilacaktır Bu da soumlz
konusu ccedilocukların sokaklardaki serseri ve sapkın bireylerle aynı mekacircnı daha fazla
kullanmaya geceyi sokakta geccedilirmeye ve dolayısıyla daha ccedilok succedila eğilimli hale gelmelerine
neden olacaktır Bu suumlreccedilten sonra da ebeveynlerin ccedilocuklarını sapkın bireylerle birlikte
olmalarını ve succedil eylemini gerccedilekleştirmelerini engelleme konusunda sergileyecekleri şiddet
davranışlarının da caydırıcılık duumlzeyi duumlşuumlk duumlzeyde kalacaktır Yukarıdaki tablodan da
anlaşılabileceği gibi bazı ebeveynler ccedilocuklarını succedillu bireylerle birlikte olmalarını ve
sapkınsuccedil eylemleri gerccedilekleştirmelerini engellemenin bir yolu olarak şiddet
uygulamaktadırlar Ancak ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik olarak sert acımasız tutum
takınmaları veya fiziksel şiddet uygulamaları ccedilocukların sapkın tutumları terk etmelerinin
aksine onların succedil duumlnyası ile daha guumlccedilluuml bağlar inşa etmelerine yol accedilabilmektedir Ancak
bazı ailelerin de samimi olarak ccedilocuklarının succedila bulaşmalarını arzulamadıkları ve bu sebeple
ccedilocuklarına goumlzdağı vermek iccedilin şiddet uyguladıkları soumlylenebilir
Tablo 11 Ccedilocukların Evden Kaccedilıp-Kaccedilmadıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Durumları Sayı
Evet 18 600
Hayır 12 400
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların evden kaccedilma sıklığı goumlruumllmektedir Araştırma
grubunda yer alan ccedilocukların yarısından fazlasının ( 60) zaman zaman ev ortamlarını terk
etmeleri onların succedilluluk eğilimlerini arttıran bir neden olmaktadır Evden kaccedilan ccedilocukların
kaccedilma sıklıklarına ilişkin oranlar da şu şekildedir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
296
Tablo 12 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Sıklıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Sıklıkları Sayı
1-2 defa 6 334
3-4 defa 4 222
5-6 defa 1 55
7 ve daha fazla 7 389
Toplam 18 1000
Evden kaccedilan ccedilocuklar iccedilerisinde 7 ve daha fazla sayıda kaccedilanlara ilişkin gerccedilekleşen
oran en yuumlksektir Bunu 1-2 defa ve 3 defa kaccedilanlara ilişkin dağılım izlemektedir Ccedilocukların
evden kaccedilmaları ebeveynlerin izinlerinin ve rızalarının dışında geceyi dışarıda geccedilirilebilecek
şekilde evden uzaklaşmaları anlamına gelmektedir Bu uzaklaşma aynı yerleşim boumllgesi ve ili
iccedilerisinde olabileceği gibi başka illere gitme şeklinde de gerccedilekleşebilmektedir Ccedilocuğun
geceyi sokakta veya başka illerde geccedilirmesi onu ccedilok sayıda sapma ve succedil eylemine karşı accedilık
hale getirebilmektedir Bazı ccedilocukların ebeveyn ve yakın akraba denetiminin hissedilmediği
ortamlarda karınlarını duyurmak ve başka yerleşim yerlerine gidebilmek iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık ve gasp gibi succedillar işleyerek gerccedilekleştirdikleri soumlylenebilir Aynı şekilde bu
ccedilocuklar sapkın tutumlar geliştirdikleri gibi sapkın eylemlere de maruz kalabilmektedirler
Tablo 13 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Nedenlerinin Dağılımı
Evden Kaccedilma Nedenleri Sayı
Evde dayağın olması 3 167
Arkadaşların teşviki 4 222
Uumlvey ccedilocuk olma 11 611
Toplam 18 1000
Ccedilocukları succedila eğilimli kılan faktoumlrler iccedilerisinde son derece oumlnem arz eden evden
kaccedilma olaylarının ortaya ccedilıkmasında etkili olan nedenlere bakıldığında en ccedilok ldquouumlvey evlat
olmardquo faktoumlruumlnuumln oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir ( 611) Bu son derece dikkat ccedilekici bir
bulgudur Uumlvey evlat olma evden kaccedilmanın bir gerekccedilesi olarak goumlruumllmektedir Uumlvey ccedilocuk
olmak evden kaccedilışı haklılaştıran bir aile ortamının varlığına goumlnderme yapmaktadır Ayrıca
uumlvey ccedilocuğun yeni ebeveyni iccedilselleştirmesi ve ona alışması son derece guumlccediltuumlr Bu durum
ebeveyn bağlılığının daha az olacağı veya ebeveynlerin uumlvey ccedilocuk uumlzerindeki denetiminin
daha az gerccedilekleşeceği şeklinde de yorumlanabilir Bundan ayrı olarak uumlvey ccedilocukların
olduğu aile ortamlarının ccedilocuk accedilısından huzur verici nitelikten uzak olabileceği veya uumlvey
baba veya anne tarafından daha fazla şiddete maruz kalabileceği de ihtimal dacirchilindedir
Evden kaccedilma nedenleri arasında diğer oumlnemli sebepler sırasıyla ldquoarkadaşların teşvikirdquo ( 22
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
297
2) ve ldquoevde dayağın olmasırdquo ( 167) goumlsterilmektedir Arkadaş veya akran etkisi bireylerin
uyumcu veya sapkın tutum geliştirmeleri uumlzerinde son derece oumlnemlidir Succedil literatuumlruumlnde
sapkın veya succedillu akran etkisinin succedilluluğun temel bir goumlstergesi olduğu konusunda yaygın
bir kanının olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilok sayıda araştırma (oumlrneğin bkz Elliott ve
Menard 1996 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002) succedil
davranışının genel olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlendiği ve aynı şekilde
succedilluların diğer succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular ortaya
koymuştur Bireyi evden kaccedilıran ve onu sokaklara youmlnelten faktoumlrlerden birinin de ldquo aile iccedili
şiddetrdquo (dayak) olması araştırma accedilısından beklenen bir husustur Evdeki şiddetin varlığı
ccedilocuğu ev dışı yeni mekacircn arayışına itmektedir Yeni mekacircn arayışı da bireylerin sapkın
akranlarla temas etme olanağını arttırmakta ve bu da onları daha ccedilok succedila eğilimli hale
getirmektedir
Tablo 14 Ccedilocukların Geceyi Sokakta Geccedilirip Geccedilirmediklerinin Dağılımı
Geceyi Sokakta Geccedilirme Durumu Sayı
Hayır 13 433
Evet 17 667
Toplam 30 1000
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı geceyi sokaklarda geccedilirdiklerini belirtmişlerdir ( 667)
Geceyi sokakta geccedilirdiklerini belirtenler iccedilerisinde en yuumlksek oran 9 ve daha fazla sayıda
sokakta gecelediğini belirten seccedilenekte gerccedilekleşmiştir ( 588) Geriye kalan diğer ccedilocuklar
da dışarıda geceleme konusunda farklı rakamları ifade etmişlerdir
44 SOKAKTA CcedilALIġMAYA ĠLĠġKĠN DEĞĠġKENLER
Burada ccedilocukların ilk olarak hangi yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başladıkları sokakta
ccedilalışma nedenleri ne duumlzeyde kazanccedil elde ettikleri ne tuumlr işler yaptıkları kazanccedillarını nasıl
değerlendirdikleri ne kadar suumlre ccedilalıştıkları ve ccedilalışmayı nasıl goumlrduumlkleri gibi konular ele
alınacaktır
Tablo 15 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢlama YaĢlarının Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma YaĢı Sayı
10 yaş ve 10 yaştan oumlnce 22 734 10 yaşından sonra 8 267 Toplam 30 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
298
Tablonun en ilginccedil bulgusu ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda ccedilalışmaya ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda başlamış olmalarıdır Tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların 734‟uuml 10
ve daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda uumlcret getirici işler yapmaya başlamışlardır Sokakta
ccedilalışma yaşının oumlzellikle en ccedilok 8 9 ve 10‟lu yaşlarda yoğunlaştığı tespit edilmiştir Ayrıca
ccedilocukların ccedilalışma yıllarına bakıldığında ise 3-4 yıl arasında ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı
433 5-6 yıl ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı 20 7-8 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin
oranı ile 1-2 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı ise 167 olarak saptanmıştır
Ccedilocukların ccedilok erken yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başlamalarının veya sokağa
takılmalarının ccedilok sayıda nedenleri vardır Bu araştırmada sokaklarda ccedilalışma gerekccedilesi
olarak şu gerekccedileler ve oranlar saptanmıştır
Tablo 16 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma Nedenleri Sayı
Yoksulluk 2 67
Para kazanma isteği 3 100
Babamın işsiz olması 2 67
Babamın hasta olması 4 133
Babamın oumlluumlmuuml 1 33
Evin geccedilimini sağlayacak başka kimsenin olmaması 4 133
Ebeveynlerimin zorlaması 6 200
Ccedilalışan arkadaş ve yakınların etkisi 2 67
Aile buumltccedilesine katkıda bulunmak 2 67
Hayat deneyimi kazanmak ve meslek edinmek 1 33
Okul ihtiyaccedillarımı karşılamak 3 100
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan sokakta ccedilalışma nedenlerinin ccedilok farklılık arz ettiği
anlaşılmaktadır Burada en ccedilok ldquoebeveynlerinin zorlamasırdquo seccedileneği belirtilmiştir Hiccedil
şuumlphesiz ccedilocukların ccedilalışmaya zorlanmaları son derece dramatik bir olaydır Ancak
ebeveynsel zorlamanın temelinde ekonomik guumlccedilluumlklerinsorunların olduğunu tahmin etmek
guumlccedil değildir Aynı şekilde bazı ccedilocuklar ldquoevin geccedilimini sağlayacak kimsenin olmayışınırdquo
bazıları ldquobabalarının hasta olmasınırdquo bazıları ldquopara kazanma isteğirdquo bazıları ldquoyoksullukrdquo
bazıları da ldquookul masraflarını ccedilıkarmakrdquo gibi nedenleri belirtmişlerdir Buumltuumln bu faktoumlrlerin
ekonomik sorunlarla ilintili değişkenler olduğu bir gerccedilektir Burada oumlzetle ccedilocukların
sokakta ccedilalışma veya sokakta bulunma nedeninin ekonomik kaynaklı olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Diyarbakır‟da sokaktaki ccedilocuklar uumlzerinde gerccedilekleştirilen araştırmalar (oumlrneğin
birkaccedil araştırma iccedilin bkz Bilgin 2008 Okumuş 2007 Guumlneş-Kalaycı 2004) aynı şekilde
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenlerinin ekonomik yoksulluk olduğu ve dolayısıyla
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
299
ccedilocukların da ailelerine maddi katkıda bulunmak ve okul masrafınıharccedillığını karşılamak iccedilin
ccedilalıştıklarını ortaya koymaktadır Sosyal Hizmetler ve Ccedilocuk Esirgeme Kurumu (SHCcedilEK)
Devlet İstatistik Enstituumlsuuml (DİE) ve UNICEF-Tuumlrkiye işbirliğiyle gerccedilekleştirilen Sokakta
Yaşayan ve Ccedilalışan Ccedilocuklarla Katılımlı Eylem Araştırması‟nın (2000) sonuccedillarına goumlre de
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenleri şu şekilde saptanmıştır Ccedilocukların 8015‟i ldquoaile
buumltccedilesine katkıda bulunmakrdquo 840‟ı harccedillığını ccedilıkarmak 496‟sı ldquoevin geccedilimini
sağlamakrdquo 344‟uuml ldquoailesi istediği iccedilinrdquo 115‟i ldquokendi istediği iccedilin ldquo ve 191‟i de
ldquocevapsızrdquo seccedileneğini işaretlemişlerdir (bkz İccedilli-Arıkan 2007 42) Araştırma kapsamında
goumlruumlşuumllen ccedilocukların sokakta yaptıkları işler ise şunlardır
Tablo 17 Ccedilocukların Sokakta Yaptıkları ĠĢ Tuumlrlerinin Dağılımı
Sokaklarda Yapılan ĠĢ Tuumlrleri Sayı
Simit satma 2 67
Ayakkabı boyama 4 133
Pazarda el arabası ile eşya taşıma 1 33
Ccediloumlp toplama 12 400
Sakız satma 4 133
Araba camı silme-yıkama 2 67
Pazar yerinde seyyar satıcılık yapma 4 133
Kuumlccediluumlk suumls eşyalarını satma 1 33
Toplam 30 100
Ccedilocuklar genel olarak sokakta seyyar satıcılık yapma ayakkabı boyama simit sakız
şeker balon su ve buz gibi eşyalar satma otomobillerin camlarını silme ccediloumlp toplama su
taşıma mezarlıklarda temizlik işleri gibi ccedilok sayıda işler yapmaktadırlar Ancak
araştırmamızda sokakta ccedilalışıp succedil işleyen ccedilocukların en ccedilok ldquoccediloumlp toplamardquo işleri yaptıkları
goumlruumllmektedir ( 40) Diyarbakır Sosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln yaptığı bir ccedilalışmada
da kentte ccediloumlp toplayarak para kazanan 500 duumlzeyinde ccedilocuk olduğu saptanmıştır (Okumuş
200732)
Ccediloumlp toplama sokaklarda ccedilocuklar tarafından yapılan en niteliksiz işlerden biridir Aynı
zamanda ccediloumlp toplama işi ccedilalışma saatleri accedilısından da oldukccedila riskli olarak
nitelendirilebilecek bir zaman dilimini kapsamaktadır Ccediloumlpler genelde akşamgece vakitleri
veya karanlık ccediloumlkmeye başladıktan sonra toplanır Bu nedenle de bu işguumlcuumlnde ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilin saldırı ve şiddete maruz kalabilme riski de soumlz konusu olabilmektedir
Araştırma grubunda goumlruumlşuumllen ccedilocukların oumlnemli bir oranının ccediloumlp toplama gibi en niteliksiz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
300
işlerden kazanccedil elde etmeye ccedilalışmaları onların iccedilinde bulundukları ekonomik sıkıntıyı
goumlstermesi accedilısından da son derece dikkat ccedilekicidir
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 50) haftanın her guumlnuuml ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların 20‟si de haftada 5ndash6 guumln ccedilalıştıklarını ifade etmişlerdir Geriye kalanlar ise
haftada 1 ile 4 guumln arasında değişen guumln sayısında ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir Aynı şekilde
ccedilocukların oumlnemli bir kısmı ( 692) okulların accedilık olduğu zamanlarda bile guumlnde en az 4-5
saat ccedilalıştıklarını dile getirmişlerdir Ccedilocukların 23‟uuml de guumlnde 2-3 saat arası ccedilalıştıklarını
ccedilocuklardan sadece ikisi okul guumlnlerinde ccedilalışmadığını belirtmiştir
Bu ccedilocukların buumlyuumlk bir oranı ( 833) Diyarbakır‟ın her boumllgesinde ccedilalıştıklarını
ifade etmişlerdir Bir anlamda soumlz konusu ccedilocukların ccedilalışma yerleri ve ortamları iccedilin
belirlenmiş her hangi bir sokak veya mekacircn soumlz konusu değildir Sadece birkaccedilı ccedilalıştıkları
belirli yer olarak tren garı ve alışveriş mekacircnlarının oumlnuumlnuuml belirtmişlerdir
Ccedilalışmanın yapıldığı tarihte ccedilocukların sokaklarda yaptıkları işlerden elde ettikleri
kazanccedillarının da ccedilok yuumlksek olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Guumlnluumlk kazanccedil olarak ccedilocukların 20‟si
1ndash2 TL 20‟si 3ndash4 TL arası 267‟si 5ndash6 TL arası 167‟si 7-8 TL arası ve 166‟sı da
9 TL ve uumlstuuml kazanccedil elde ettikleri belirlenmiştir
Ccedilocuklar kendi kazanccedillarının buumlyuumlk bir kısmını ebeveynlerine verdiklerini ifade
etmişlerdir ( 667) Geriye kalanlar da kazanccedillarını okul ihtiyaccedillarını karşılama ve giyecek
ve iccedilecek gibi bazı ihtiyaccedillarını gidermede kullandıklarını belirtmişlerdir Ccedilalışan ccedilocukların
buumlyuumlk bir kısmı ( 80‟i) eve para goumltuumlremediklerinde ebeveynlerinin bir şey demediklerini
belirtirken 133‟uuml de ebeveynlerinin şiddetine (dayak) maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
Ccedilocukların 67‟si de ebeveynlerinin tepkilerinin sadece kızma ile sınırlı kaldığını
soumlylemişlerdir
Tablo 18 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaktan Memnun Olup-Olmadıklarının Dağılımı
CcedilalıĢmadan Memnun Olma Durumu Sayı
Evet 21 700
Hayır 9 300
Toplam 30 1000
Araştırmanın ilginccedil bir bulgusu ccedilalışan ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda
ccedilalışmaktan memnun olduklarını belirtmiş olmalarıdır Ccedilocukların sokakta ccedilalışma
durumlarını olumlu olarak tanımlamalarının en oumlnemli nedeni iccedilinde bulundukları
yoksulluktur Ccedilocuklar zor ve koumltuuml koşullarda ccedilalışmak suretiyle ailelerinin ekonomik
sorunlarını gidermede kısmen de olsa yardımcı olduklarını duumlşuumlnmektedirler Ccediluumlnkuuml
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
301
ccedilocukların memnuniyet duyma nedenlerinin başında elde ettikleri kazanccedilla ailenin ( 286)
ve kendi ihtiyacını (238) karşılama gibi gerekccedileler yer almaktadır Bazı ccedilocuklar da
kazandıkları para ile kendilerini geleceğe hazırladıklarını ( 19) bazıları da arkadaş grubuyla
hoşlandıkları şeyleri yapma olanağına sahip oldukları ( 19) veya sokakta kalmayı
arzuladıklarını ( 95) ifade etmişlerdir Sokakta ccedilalışmaktan memnuniyet duymayan
ccedilocuklar da memnuniyetsizliğin nedeni olarak en ccedilok sokakta var olan riskleri ve okula
gereken oumlnemi verememelerini goumlstermişlerdir
45 SOKAKTA CcedilALIġAN VE KISMEN YAġAYAN CcedilOCUKLAR VE
SUCcedilLULUK
Bu araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların hepsi sokakta ccedilalışmaya ve yaşamaya
başladıktan sonra bir şekilde polis tarafından alıkonulmuşlardır Bu nedenle 30 ccedilocuğun hepsi
bir şekilde succedil işledikleri gerekccedilesiyle goumlzaltına alınan ve haklarında işlem yapılmış
ccedilocuklardır Yaklaşık olarak her yıl Diyarbakır Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuumlne ortalama 1500
dolayında succedil olayının intikal ettiği belirtilmektedir İntikal eden bu succedilların ağırlıklı olarak
hırsızlık yankesicilik ve kapkaccedil gibi succedil tuumlrlerinden oluştuğu goumlruumllmektedir (Guumlneş ve
Kalaycı 2004 15) Eren (2007128) de Diyarbakır il merkezi ve ilccedilelerinde 2001 yılında her
hangi bir succedil şuumlphelisi olarak yakalanıp savcılığa ccedilıkartılan ccedilocuk sayısının 1524 iken bu
rakamın 2006 yılında 100 artarak 3308‟e yuumlkselmiş olduğunu belirtmektedir
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların niccedilin goumlzaltına alındıkları hususu kendi
beyanlarına dayanarak şu şekilde tablolaştırılmıştır
Tablo 19 Ccedilocukların Polis Tarafından AlıkonulmaGoumlzaltına Alınma Sebeplerinin
Dağılımı
Goumlzaltına Alınma Sebepleri Sayı
Geceyi sokakta geccedilirdiğim iccedilin 2 67
Succedil ve sapkın eylemlerinden dolayı 25 833
Şuumlphe uumlzerine 2 67
Sokakta ccedilalıştığım iccedilin 1 33
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan da accedilık bir şekilde goumlzlemlendiği gibi ccedilocukların en ccedilok goumlzaltına
alınma nedeni işledikleri succedil ve sapma eylemlerinden dolayıdır ( 83) Burada soumlz edilen
succedil ve sapma eylemleri kapkaccedil hırsızlık kavga etmeadam yaralama madde kullanmasatma
gibi davranışlardır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
302
Tablo 20 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra SabıkaSicil Belgesi
Kaydına Sahip Olup Olmadıklarının Dağılımı
SabıkaSicil Kaydının Olup Olmadığı Sayı
Evet 14 467
Hayır 16 533
Toplam 30 1000
Ccedilocukların soumlz konusu succedil eylemlerinden dolayı ccedilok sayıda succedillardan sicil kayıtları
olduğu belirlenmiştir Ccediloğu ccedilocuk sabıka veya sicil kaydının olduğunu belirtmiştir ( 467)
Geriye kalan ccedilocuklar ise herhangi bir sabıka veya sicil kaydının olmadığını ifade etmişlerdir
( 533) Soumlz konusu bu ccedilocukların sabıka veya sicil kayıtlarına ilişkin succedillar aşağıda
belirtilmiştir
Tablo 21 Ccedilocukların Hangi Succediltan Dolayı Sabıka Kayıtlarının Olduğunun Dağılımı
Sabıkanın Olduğu Succedil Tuumlruuml Sayı
Hırsızlık yankesicilik 8 571
Kapkaccedil 1 71
Uyuşturucu madde satma ve kullanma
( esrar ve hap)
2
143
Kavga ve adam yaralama 1 71
Hırsızlık kavga ve yaralama 2 143
Toplam 14 1000
Tablodan genel olarak ccedilocukların en ccedilok sabıkası olan succedil eylemlerinin hırsızlık
yankesicilik ve uyuşturucu madde satma veya kullanma olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizde
ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin istatistikler de ccedilocukların en ccedilok hırsızlık succedilunu işlediklerini
goumlstermektedir
Tablo 22 Ccedilocukların Madde Kullanma Durumlarının Dağılımı
Madde Kullanma Durumları Sayı
Evet 26 866
Hayır 4 134
Toplam 30 1000
Aynı şekilde araştırma grubunda yer alan ccedilocukların 86‟sının bağımlılık yapıcı
madde kullandıkları saptanmıştır Madde kullanmaya ilişkin gerccedilekleşen bu oranın yuumlksek
olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışma succedil işlediği gerekccedilesiyle haklarında işlem
yapılan ccedilocuklar uumlzerine gerccedilekleştirildiği iccedilin soumlz konusu ccedilocukların uyuşturucu veya
bağımlılık yapıcı madde kullanma oranının da yuumlksek olarak gerccedilekleşebileceği oumlngoumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
303
Bu nedenle succedil işleme durumlarına bakılmaksızın sokakta yaşayan ve ccedilalışan ccedilocuklar
uumlzerine gerccedilekleştirilecek herhangi bir ccedilalışmada bu oranın daha duumlşuumlk duumlzeyde
gerccedilekleşmesi muhtemeldir Oumlrneğin Guumlngoumlr (2008) Mersin ili oumlrneğinde 510 sokaktaki
ccedilocuk uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada ccedilocukların sadece 24‟uumlnuumln madde kullandıklarını
38‟inin madde kullanan arkadaşlarının olduğu 22‟sinin succedil işleyen arkadaşlara sahip
olduklarını belirtmiştir Aynı şekilde bu ccedilocukların 90‟a yakını bu succedillu arkadaşlarla
goumlruumlştuumlklerini ( 179‟u ldquoccedilok sıkrdquo 304‟uuml ldquosıkrdquo ve 41‟i de ldquoara sırardquo) ve bu ccedilocuklardan
14‟uuml de succedil eylemi iccedilerisinde yer aldıklarını belirtmişlerdir
Tablo 23 Ccedilocukların Kullandıkları Madde Tuumlrlerinin Dağılımı
Kullanılan Madde Tuumlrleri Sayı
Sigara 6 230
Yapıştırıcı madde (bally) alkol 4 158
Uccedilucu madde (tiner) sigara 5 192
Alkol sigara esrar 2 76
Sigara esrar 3 115
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara 1 38
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara esrar 1 38
Uccedilucu madde (tiner) alkol sigara hap 4 158
Toplam 26 1000
Yukarıdaki tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların soumlz konusu maddelerden en ccedilok
sigara tiner ve bally gibi uccedilucu madde ve alkol kullandığı saptanmıştır Tablo accedilısından en
ilginccedil bulgu ccedilocukların 23‟uumlnuumln (6 ccedilocuk) esrar kullandıklarının belirlenmiş olmasıdır
Sosyolojik accedilıdan ccedilocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenleri iccedilerisinde aile
yapısı (ailenin ilgisizliği ve duygusal ihmal soumlz konusu maddeleri ailede kullanan bireylerin
varlığı parccedilalanmış aileler aile iccedilindeki fiziksel ve cinsel istismarın varlığı gibi) akran grup
yapısı (akranlardan kullanan bireylerin varlığı arkadaşlara oumlzenti ve akran baskısı grup
iccedilerisinde kendini kanıtlama maddeyi merak etme gibi) korkuyu gidermek ve cesareti
arttırmak (daha kolay succedil işleyebilmek heyecan arama mağdura ve yaptıkları sapkınsuccedil
eylemelerine karşı duyarsızlaşmak) ve sokakların yapısı (kolay elde edilebilirlik ebeveynsel
goumlzetim ve denetimin yokluğu enformel denetimin zayıflığı) en dikkat ccedilekenleri
oluşturmaktadır Bu tuumlr maddeleri kullanmak ile succedil işlemek arasında bir ilişkiden soumlz etmek
muumlmkuumlnduumlr En azından bu maddeleri kullanan ccedilocukların succedil işleme riskinin daha yuumlksek
olduğunu soumlyleyebiliriz Oumlzellikle bazı ccedilocukların bu maddeleri satın almak iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık gasp ve kapkaccedil gibi succedilları işleyerek edindikleri ileri suumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
304
Goumlruumlşme yaptığımız ccedilocukların ccediloğu esrar ve diğer bazı uyuşturucu hapları
edinmenin ccedilok kolay olduğunu ve bu maddelerin satıldığı yerleri bildiklerini ve edinmek
istediklerinde kolay temin edebildiklerini belirtmişlerdir
Tablo 24 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Bağımlılık Yapan
Maddeleri Kullanan ArkadaĢlara Sahip Olup-Olmadıklarının Dağılımı
Madde Kullanılan ArkadaĢların Varlığı Sayı
Evet 30 1000
Hayır - 00
Toplam 30 1000
Ayrıca araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların arkadaşlarının da kendileri gibi
bağımlılık yapıcı maddeler (sigara bally tiner alkol vb) kullandıklarını belirtmişlerdir Bu
ccedilocukların da en ccedilok esrar bally sigara ve alkol gibi maddelerden birini veya diğerleri ile
birlikte kullandıklarını ifade etmişlerdir
Bağımlılık yapıcı madde kullanma alışkanlıkları genelde belirli bir akran grubu
iccedilerisinde oumlğrenilmektedir Aynı şekilde succedil davranışının veya succedila ilişkin kalıpların da akran
grubu iccedilerisinde oumlğrenildiği hususu kriminolojide yaygın olarak kabul edilen bir goumlruumlş haline
geldiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Konuya ilişkin yapılmış ccedilok sayıda araştırma (Oumlrneğin bkz
Elliott ve Menard 1996 Elliott ve Voss 1974 Elliot Huizing ve Menard 1989 Akers vd
1979 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002 ) succedilluların birlikte
oldukları veya arkadaş edindikleri bireylerin de oumlnemli bir oranının kendileri gibi succedillu
bireylerden oluşmuş olduğunu ortaya koymuştur Bu araştırmaların succedil davranışının genel
olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlenen bir edim olduğunu ve ccedilocukların diğer
succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular saptadıkları goumlruumllmektedir Bu
ccedilerccedilevede Elliott Huizinga ve Ageton (1985) succedillu akranların succedilluluğun en oumlnemli
nedensel faktoumlrlerinden biri olduğunu ileri suumlrmektedirler Bu sebeple sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocukların succedillu ccedilocuklarla veya akranlarla temas etme riski sokaklarda olmayan
diğer ccedilocuklara kıyasla daha yuumlksek olduğu soumlylenebilir
Tablo 25 Ccedilocukların Bağımlılık Yapıcı Maddeleri Kullanma Nedenlerinin Dağılımı
Madde Kullanma Nedenleri Sayı
Arkadaş ccedilevresi ile birlikte olma ve oumlzentimerak 4 154
Can sıkıntısını gidermek eğlenmek heyecan yaratmak iccedilin 22 846
Toplam 26 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
305
Ccedilocukların bağımlılık yapıcı madde kullanma nedenlerinin başında can sıkıntısını
giderme ve eğlenmek olduğu goumlruumllmektedir Arkadaş ccedilevresine oumlzenti duyma ve kullanılan
maddeyi merak etme gibi nedenler de ikinci sırada gelmektedir
Ccedilocukların sokakta karşılaştıkları bazı riskler bedensel veya fiziksel accedilıdan kalıcı iz
bırakmasının yanı sıra sosyal ve kişisel yaşamlarını da oumlnemli oumllccediluumlde olumsuz olarak
etkileyebilmektedir Oumlrneğin ccedilocukların sokaklarda karşılaştıkları bazı şiddet eylemleri
onların travma yaşamalarına yol accedilabilecek kadar tehlikeli boyutlara ulaşabilmektedir Aynı
şekilde ccedilocuğun maruz kaldığı bu tuumlr şiddet eylemleri onları da aynı şekilde şiddet
uygulayacak bireylere doumlnuumlştuumlrebilecektir Bu ccedilerccedilevede şiddete maruz kalmak ile şiddete
youmlnelmek arasında goumlrece bir ilişkiden soumlz etmek muumlmkuumlnduumlr
Tablo 26 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Kendilerine Cinsel Tacizde
Bulunulup Bulunulmadığının Dağılımı
Cinsel Tacize Uğrama Durumu Sayı
Evet 4 133
Hayır 26 867
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloya bakıldığında ccedilocukların oumlnemli bir oranının sokakta her hangi bir
cinsel şiddete maruz kalmadıklarını goumlruumllmektedir ( 867) Ccedilocukların sadece 133‟uuml (4
kişi) cinsel şiddet eylemi ile karşı karşıya geldiklerini itiraf etmişlerdir Bunlar da kendilerine
tacizde bulunan kişilerin sokakta boş gezen serseri ccedilocuklar olduğunu belirtmişlerdir Ayrıca
araştırma grubunda bulunan ccedilocukların yarısı sokakta ccedilalışmaya başladıktan sonra sokakta
bazı kazalara maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
5 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların tuumlmuuml herhangi bir succedil şuumlphesi ile polis
tarafından goumlzaltına alınan ccedilocuklardır Soumlz konusu ccedilocukların ccediloğu hırsızlık yankesicilik
adam yaralama ve uyuşturucu madde kullanma ve satma succedillarından haklarında işlem
yapılmıştır Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların succedillulukla ilintili veya succedila
eğilimli olmalarında dikkat ccedileken bazı oumlzellikler şu şekilde belirtilebilir Ccedilocukların
ebeveynlerinin oumlğrenim duumlzeylerinin duumlşuumlk olması (annelerinin 90‟ı okuma yazma bile
bilmiyor babalarının da 43‟uuml her hangi bir okul mezunu değil) onların oumlnemli bir oranının
goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olmaları ( 70) ailelerinin son derece yoksul olmaları
(babalarının ccediloğunun duumlşuumlk nitelikli veya guumlndelikccedili iş alanlarda ccedilalıştıkları kazanccedillarının
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
306
son derece duumlşuumlk olduğu ve goumlccedil sonrası ekonomik sorunlar yaşadıkları ccedilocukların 94‟e
yakını ailelerini ldquoccedilok fakirrdquo ve ldquofakirrdquo olarak nitelendirdikleri) evden kaccedilma sıklığının
yaygınlığı ( 60) ccedilocukların bazı guumlnlerde sokaklarda sabahladıkları ( 667) sapkın ve
sokaklara takılan akranlara sahip oldukları (arkadaşlarının ccediloğu da kendileri gibi uyuşturucu
veya bağımlılık yapıcı madde kullandıkları) oumlğrenim kurumlarından ayrılmaları veya terk
etmeleri ( 53‟uuml halihazırda bir oumlğrenim kurumuna devam etmiyor) aileye ilişkin ciddi
sorunlar yaşamaları (uumlvey ccedilocuk olma 611 90‟ı evde suumlrekli ve bazen fiziksel şiddet
goumlrduumlklerini ifade etmeleri 25‟inin babasının hayatta olmaması ccedilocukların 367‟sinin
ebeveynlerinin ayrı yaşamaları) ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda sokakla tanışmaları ve sokakta ccedilalışmaya
başlamaları ( 734‟uuml 10 yaşına varmadan sokakları mesken edindikleri) yaptıkları iş
tuumlruumlnuumln son derece niteliksiz olması ( 40‟ı ccediloumlp toplama işini yapıyor) gibi etkenler sokakta
ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukları succedillu kılan faktoumlrler olarak dikkat ccedilekmektedir Bu
bulgular araştırmamızın hipotezlerini doğrular niteliktedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Ccedilocukluk
doumlneminde deneyimlenen yaşam tarzları ve yaşanılankarşılaşılan guumlccedilluumlklermağduriyetler
succedilluluğun oumlnemli belirleyicileri olarak etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilocukluk
deneyiminin olumlu ve olumsuz bir tarzda şekillenmesinde oumlzellikle de ccedilocuğun yetiştiği aile
ortamı (şiddet sevgisizlikilgisizlik yoksulluk succedillu ve sapkın bireylerin varlığı
ebeveynlerin ccedilocuk yetiştirme konusundaki bilgisiz oluşları ccedilalışma youmlnuumlnde baskılamaları
gibi) okul deneyimi succedillu akran etkileri ailenin ekonomik geccedilim sorumluluğunu omuzlarında
hissetmeleri sokakta karşılaştıkları guumlccedilluumlkler taciz ve bazı sosyo-ekonomik dezavantajlar
dominant faktoumlrler olarak etkide bulunduğu soumlylenebilir Soumlz konusu doumlnemde ccedilocukların
sorunsuz bir aile yapısı iccedilerisinde sosyalleşmelerinin sağlanması ve oumlğrenimlerine devam
edebilme olanaklarının yaratılması gerekirken sokakların riskli alanlarında yaşam
muumlcadelesine atılmaları atılmak zorunda bırakılmaları onları succedila eğilimli kılan oumlnemli bir
etken olmaktadır Oumlzellikle de aile denetiminden kaccedilan ccedilocukların sokaktaki succedillu kuumlltuumlruumln
etkisine accedilık olma riskleri daha yuumlksektir
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından oumlzellikle ccedilalıştırılmaları konusunda zorlanmaları ve
ccedilocukların istenilen duumlzeyde parayı eve goumltuumlrememeleri durumunda psikolojik ve fiziksel
şiddet goumlrmeleri ccedilocukların ccedilok para kazanmak iccedilin zamanlarını daha ccedilok sokaklarda
geccedilirmelerine veya evden kaccedilma veya eve doumlnmeme gibi sonuccedillara yol accedilabilmektedir Bu
olumsuz tutumlar bazen de ccedilocukları hırsızlık yapmaya da itebilmektedir Sonuccedil olarak
ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik bu olumsuz tutumları ccedilocukların ebeveynlerine olan
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
295
goumltuumlrememe ve bazı sapkınsuccedil eylemlerini gerccedilekleştirme (hırsızlık gasp ve bağımlılık
yapıcı bazı maddeleri kullanma) veya succedillusapkın bireylerle birlikte olma Ccedilocukların
belirtilen fiziksel şiddete maruz kalma gerekccedileleri iccedilerisinde en yuumlksek oranın ccedilalışmak
istememe ve istenilen duumlzeyde paranın eve goumltuumlruumllememesi gibi seccedileneklerde yoğunlaştığı
goumlruumllmektedir ( 52) Ccedilocukların ebeveynleri tarafından ccedilalışmaya zorlanmaları belirli
miktarda para getirmeleri konusunda baskı altında tutulmaları ve şiddete maruz kalmaları
onların ebeveynlerine olan bağlılıklarını zayıflatmakta ve evden kaccedilmalarına yol
accedilabilmektedir Bazı ccedilocuklar da ebeveynlerinin arzuladığı parayı kazanmak iccedilin daha geccedil
vakitlere kadar ccedilalışmak zorunda kalmaktadırlar ve bu da onları sokağın risklerine daha accedilık
hale getirebilmektedir Ccediluumlnkuuml ccedilocuğun sokakları kullanma suumlresi arttıkccedila succedila eğilimli olma
ve sokağın riskleri ile yuumlzleşebilme riski de artabilmektedir Bu sebeple ebeveynlerin
ccedilocuklarını gerek ccedilalışmaya zorlamaları gerekse getirilecek para miktarını kotalandırılmaları
ccedilocuğun ebeveynlerine karşı duydukları sevgi ve bağlılığı azaltmaya yol accedilacaktır Bu da soumlz
konusu ccedilocukların sokaklardaki serseri ve sapkın bireylerle aynı mekacircnı daha fazla
kullanmaya geceyi sokakta geccedilirmeye ve dolayısıyla daha ccedilok succedila eğilimli hale gelmelerine
neden olacaktır Bu suumlreccedilten sonra da ebeveynlerin ccedilocuklarını sapkın bireylerle birlikte
olmalarını ve succedil eylemini gerccedilekleştirmelerini engelleme konusunda sergileyecekleri şiddet
davranışlarının da caydırıcılık duumlzeyi duumlşuumlk duumlzeyde kalacaktır Yukarıdaki tablodan da
anlaşılabileceği gibi bazı ebeveynler ccedilocuklarını succedillu bireylerle birlikte olmalarını ve
sapkınsuccedil eylemleri gerccedilekleştirmelerini engellemenin bir yolu olarak şiddet
uygulamaktadırlar Ancak ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik olarak sert acımasız tutum
takınmaları veya fiziksel şiddet uygulamaları ccedilocukların sapkın tutumları terk etmelerinin
aksine onların succedil duumlnyası ile daha guumlccedilluuml bağlar inşa etmelerine yol accedilabilmektedir Ancak
bazı ailelerin de samimi olarak ccedilocuklarının succedila bulaşmalarını arzulamadıkları ve bu sebeple
ccedilocuklarına goumlzdağı vermek iccedilin şiddet uyguladıkları soumlylenebilir
Tablo 11 Ccedilocukların Evden Kaccedilıp-Kaccedilmadıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Durumları Sayı
Evet 18 600
Hayır 12 400
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloda ccedilocukların evden kaccedilma sıklığı goumlruumllmektedir Araştırma
grubunda yer alan ccedilocukların yarısından fazlasının ( 60) zaman zaman ev ortamlarını terk
etmeleri onların succedilluluk eğilimlerini arttıran bir neden olmaktadır Evden kaccedilan ccedilocukların
kaccedilma sıklıklarına ilişkin oranlar da şu şekildedir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
296
Tablo 12 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Sıklıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Sıklıkları Sayı
1-2 defa 6 334
3-4 defa 4 222
5-6 defa 1 55
7 ve daha fazla 7 389
Toplam 18 1000
Evden kaccedilan ccedilocuklar iccedilerisinde 7 ve daha fazla sayıda kaccedilanlara ilişkin gerccedilekleşen
oran en yuumlksektir Bunu 1-2 defa ve 3 defa kaccedilanlara ilişkin dağılım izlemektedir Ccedilocukların
evden kaccedilmaları ebeveynlerin izinlerinin ve rızalarının dışında geceyi dışarıda geccedilirilebilecek
şekilde evden uzaklaşmaları anlamına gelmektedir Bu uzaklaşma aynı yerleşim boumllgesi ve ili
iccedilerisinde olabileceği gibi başka illere gitme şeklinde de gerccedilekleşebilmektedir Ccedilocuğun
geceyi sokakta veya başka illerde geccedilirmesi onu ccedilok sayıda sapma ve succedil eylemine karşı accedilık
hale getirebilmektedir Bazı ccedilocukların ebeveyn ve yakın akraba denetiminin hissedilmediği
ortamlarda karınlarını duyurmak ve başka yerleşim yerlerine gidebilmek iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık ve gasp gibi succedillar işleyerek gerccedilekleştirdikleri soumlylenebilir Aynı şekilde bu
ccedilocuklar sapkın tutumlar geliştirdikleri gibi sapkın eylemlere de maruz kalabilmektedirler
Tablo 13 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Nedenlerinin Dağılımı
Evden Kaccedilma Nedenleri Sayı
Evde dayağın olması 3 167
Arkadaşların teşviki 4 222
Uumlvey ccedilocuk olma 11 611
Toplam 18 1000
Ccedilocukları succedila eğilimli kılan faktoumlrler iccedilerisinde son derece oumlnem arz eden evden
kaccedilma olaylarının ortaya ccedilıkmasında etkili olan nedenlere bakıldığında en ccedilok ldquouumlvey evlat
olmardquo faktoumlruumlnuumln oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir ( 611) Bu son derece dikkat ccedilekici bir
bulgudur Uumlvey evlat olma evden kaccedilmanın bir gerekccedilesi olarak goumlruumllmektedir Uumlvey ccedilocuk
olmak evden kaccedilışı haklılaştıran bir aile ortamının varlığına goumlnderme yapmaktadır Ayrıca
uumlvey ccedilocuğun yeni ebeveyni iccedilselleştirmesi ve ona alışması son derece guumlccediltuumlr Bu durum
ebeveyn bağlılığının daha az olacağı veya ebeveynlerin uumlvey ccedilocuk uumlzerindeki denetiminin
daha az gerccedilekleşeceği şeklinde de yorumlanabilir Bundan ayrı olarak uumlvey ccedilocukların
olduğu aile ortamlarının ccedilocuk accedilısından huzur verici nitelikten uzak olabileceği veya uumlvey
baba veya anne tarafından daha fazla şiddete maruz kalabileceği de ihtimal dacirchilindedir
Evden kaccedilma nedenleri arasında diğer oumlnemli sebepler sırasıyla ldquoarkadaşların teşvikirdquo ( 22
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
297
2) ve ldquoevde dayağın olmasırdquo ( 167) goumlsterilmektedir Arkadaş veya akran etkisi bireylerin
uyumcu veya sapkın tutum geliştirmeleri uumlzerinde son derece oumlnemlidir Succedil literatuumlruumlnde
sapkın veya succedillu akran etkisinin succedilluluğun temel bir goumlstergesi olduğu konusunda yaygın
bir kanının olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilok sayıda araştırma (oumlrneğin bkz Elliott ve
Menard 1996 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002) succedil
davranışının genel olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlendiği ve aynı şekilde
succedilluların diğer succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular ortaya
koymuştur Bireyi evden kaccedilıran ve onu sokaklara youmlnelten faktoumlrlerden birinin de ldquo aile iccedili
şiddetrdquo (dayak) olması araştırma accedilısından beklenen bir husustur Evdeki şiddetin varlığı
ccedilocuğu ev dışı yeni mekacircn arayışına itmektedir Yeni mekacircn arayışı da bireylerin sapkın
akranlarla temas etme olanağını arttırmakta ve bu da onları daha ccedilok succedila eğilimli hale
getirmektedir
Tablo 14 Ccedilocukların Geceyi Sokakta Geccedilirip Geccedilirmediklerinin Dağılımı
Geceyi Sokakta Geccedilirme Durumu Sayı
Hayır 13 433
Evet 17 667
Toplam 30 1000
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı geceyi sokaklarda geccedilirdiklerini belirtmişlerdir ( 667)
Geceyi sokakta geccedilirdiklerini belirtenler iccedilerisinde en yuumlksek oran 9 ve daha fazla sayıda
sokakta gecelediğini belirten seccedilenekte gerccedilekleşmiştir ( 588) Geriye kalan diğer ccedilocuklar
da dışarıda geceleme konusunda farklı rakamları ifade etmişlerdir
44 SOKAKTA CcedilALIġMAYA ĠLĠġKĠN DEĞĠġKENLER
Burada ccedilocukların ilk olarak hangi yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başladıkları sokakta
ccedilalışma nedenleri ne duumlzeyde kazanccedil elde ettikleri ne tuumlr işler yaptıkları kazanccedillarını nasıl
değerlendirdikleri ne kadar suumlre ccedilalıştıkları ve ccedilalışmayı nasıl goumlrduumlkleri gibi konular ele
alınacaktır
Tablo 15 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢlama YaĢlarının Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma YaĢı Sayı
10 yaş ve 10 yaştan oumlnce 22 734 10 yaşından sonra 8 267 Toplam 30 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
298
Tablonun en ilginccedil bulgusu ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda ccedilalışmaya ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda başlamış olmalarıdır Tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların 734‟uuml 10
ve daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda uumlcret getirici işler yapmaya başlamışlardır Sokakta
ccedilalışma yaşının oumlzellikle en ccedilok 8 9 ve 10‟lu yaşlarda yoğunlaştığı tespit edilmiştir Ayrıca
ccedilocukların ccedilalışma yıllarına bakıldığında ise 3-4 yıl arasında ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı
433 5-6 yıl ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı 20 7-8 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin
oranı ile 1-2 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı ise 167 olarak saptanmıştır
Ccedilocukların ccedilok erken yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başlamalarının veya sokağa
takılmalarının ccedilok sayıda nedenleri vardır Bu araştırmada sokaklarda ccedilalışma gerekccedilesi
olarak şu gerekccedileler ve oranlar saptanmıştır
Tablo 16 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma Nedenleri Sayı
Yoksulluk 2 67
Para kazanma isteği 3 100
Babamın işsiz olması 2 67
Babamın hasta olması 4 133
Babamın oumlluumlmuuml 1 33
Evin geccedilimini sağlayacak başka kimsenin olmaması 4 133
Ebeveynlerimin zorlaması 6 200
Ccedilalışan arkadaş ve yakınların etkisi 2 67
Aile buumltccedilesine katkıda bulunmak 2 67
Hayat deneyimi kazanmak ve meslek edinmek 1 33
Okul ihtiyaccedillarımı karşılamak 3 100
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan sokakta ccedilalışma nedenlerinin ccedilok farklılık arz ettiği
anlaşılmaktadır Burada en ccedilok ldquoebeveynlerinin zorlamasırdquo seccedileneği belirtilmiştir Hiccedil
şuumlphesiz ccedilocukların ccedilalışmaya zorlanmaları son derece dramatik bir olaydır Ancak
ebeveynsel zorlamanın temelinde ekonomik guumlccedilluumlklerinsorunların olduğunu tahmin etmek
guumlccedil değildir Aynı şekilde bazı ccedilocuklar ldquoevin geccedilimini sağlayacak kimsenin olmayışınırdquo
bazıları ldquobabalarının hasta olmasınırdquo bazıları ldquopara kazanma isteğirdquo bazıları ldquoyoksullukrdquo
bazıları da ldquookul masraflarını ccedilıkarmakrdquo gibi nedenleri belirtmişlerdir Buumltuumln bu faktoumlrlerin
ekonomik sorunlarla ilintili değişkenler olduğu bir gerccedilektir Burada oumlzetle ccedilocukların
sokakta ccedilalışma veya sokakta bulunma nedeninin ekonomik kaynaklı olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Diyarbakır‟da sokaktaki ccedilocuklar uumlzerinde gerccedilekleştirilen araştırmalar (oumlrneğin
birkaccedil araştırma iccedilin bkz Bilgin 2008 Okumuş 2007 Guumlneş-Kalaycı 2004) aynı şekilde
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenlerinin ekonomik yoksulluk olduğu ve dolayısıyla
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
299
ccedilocukların da ailelerine maddi katkıda bulunmak ve okul masrafınıharccedillığını karşılamak iccedilin
ccedilalıştıklarını ortaya koymaktadır Sosyal Hizmetler ve Ccedilocuk Esirgeme Kurumu (SHCcedilEK)
Devlet İstatistik Enstituumlsuuml (DİE) ve UNICEF-Tuumlrkiye işbirliğiyle gerccedilekleştirilen Sokakta
Yaşayan ve Ccedilalışan Ccedilocuklarla Katılımlı Eylem Araştırması‟nın (2000) sonuccedillarına goumlre de
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenleri şu şekilde saptanmıştır Ccedilocukların 8015‟i ldquoaile
buumltccedilesine katkıda bulunmakrdquo 840‟ı harccedillığını ccedilıkarmak 496‟sı ldquoevin geccedilimini
sağlamakrdquo 344‟uuml ldquoailesi istediği iccedilinrdquo 115‟i ldquokendi istediği iccedilin ldquo ve 191‟i de
ldquocevapsızrdquo seccedileneğini işaretlemişlerdir (bkz İccedilli-Arıkan 2007 42) Araştırma kapsamında
goumlruumlşuumllen ccedilocukların sokakta yaptıkları işler ise şunlardır
Tablo 17 Ccedilocukların Sokakta Yaptıkları ĠĢ Tuumlrlerinin Dağılımı
Sokaklarda Yapılan ĠĢ Tuumlrleri Sayı
Simit satma 2 67
Ayakkabı boyama 4 133
Pazarda el arabası ile eşya taşıma 1 33
Ccediloumlp toplama 12 400
Sakız satma 4 133
Araba camı silme-yıkama 2 67
Pazar yerinde seyyar satıcılık yapma 4 133
Kuumlccediluumlk suumls eşyalarını satma 1 33
Toplam 30 100
Ccedilocuklar genel olarak sokakta seyyar satıcılık yapma ayakkabı boyama simit sakız
şeker balon su ve buz gibi eşyalar satma otomobillerin camlarını silme ccediloumlp toplama su
taşıma mezarlıklarda temizlik işleri gibi ccedilok sayıda işler yapmaktadırlar Ancak
araştırmamızda sokakta ccedilalışıp succedil işleyen ccedilocukların en ccedilok ldquoccediloumlp toplamardquo işleri yaptıkları
goumlruumllmektedir ( 40) Diyarbakır Sosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln yaptığı bir ccedilalışmada
da kentte ccediloumlp toplayarak para kazanan 500 duumlzeyinde ccedilocuk olduğu saptanmıştır (Okumuş
200732)
Ccediloumlp toplama sokaklarda ccedilocuklar tarafından yapılan en niteliksiz işlerden biridir Aynı
zamanda ccediloumlp toplama işi ccedilalışma saatleri accedilısından da oldukccedila riskli olarak
nitelendirilebilecek bir zaman dilimini kapsamaktadır Ccediloumlpler genelde akşamgece vakitleri
veya karanlık ccediloumlkmeye başladıktan sonra toplanır Bu nedenle de bu işguumlcuumlnde ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilin saldırı ve şiddete maruz kalabilme riski de soumlz konusu olabilmektedir
Araştırma grubunda goumlruumlşuumllen ccedilocukların oumlnemli bir oranının ccediloumlp toplama gibi en niteliksiz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
300
işlerden kazanccedil elde etmeye ccedilalışmaları onların iccedilinde bulundukları ekonomik sıkıntıyı
goumlstermesi accedilısından da son derece dikkat ccedilekicidir
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 50) haftanın her guumlnuuml ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların 20‟si de haftada 5ndash6 guumln ccedilalıştıklarını ifade etmişlerdir Geriye kalanlar ise
haftada 1 ile 4 guumln arasında değişen guumln sayısında ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir Aynı şekilde
ccedilocukların oumlnemli bir kısmı ( 692) okulların accedilık olduğu zamanlarda bile guumlnde en az 4-5
saat ccedilalıştıklarını dile getirmişlerdir Ccedilocukların 23‟uuml de guumlnde 2-3 saat arası ccedilalıştıklarını
ccedilocuklardan sadece ikisi okul guumlnlerinde ccedilalışmadığını belirtmiştir
Bu ccedilocukların buumlyuumlk bir oranı ( 833) Diyarbakır‟ın her boumllgesinde ccedilalıştıklarını
ifade etmişlerdir Bir anlamda soumlz konusu ccedilocukların ccedilalışma yerleri ve ortamları iccedilin
belirlenmiş her hangi bir sokak veya mekacircn soumlz konusu değildir Sadece birkaccedilı ccedilalıştıkları
belirli yer olarak tren garı ve alışveriş mekacircnlarının oumlnuumlnuuml belirtmişlerdir
Ccedilalışmanın yapıldığı tarihte ccedilocukların sokaklarda yaptıkları işlerden elde ettikleri
kazanccedillarının da ccedilok yuumlksek olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Guumlnluumlk kazanccedil olarak ccedilocukların 20‟si
1ndash2 TL 20‟si 3ndash4 TL arası 267‟si 5ndash6 TL arası 167‟si 7-8 TL arası ve 166‟sı da
9 TL ve uumlstuuml kazanccedil elde ettikleri belirlenmiştir
Ccedilocuklar kendi kazanccedillarının buumlyuumlk bir kısmını ebeveynlerine verdiklerini ifade
etmişlerdir ( 667) Geriye kalanlar da kazanccedillarını okul ihtiyaccedillarını karşılama ve giyecek
ve iccedilecek gibi bazı ihtiyaccedillarını gidermede kullandıklarını belirtmişlerdir Ccedilalışan ccedilocukların
buumlyuumlk bir kısmı ( 80‟i) eve para goumltuumlremediklerinde ebeveynlerinin bir şey demediklerini
belirtirken 133‟uuml de ebeveynlerinin şiddetine (dayak) maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
Ccedilocukların 67‟si de ebeveynlerinin tepkilerinin sadece kızma ile sınırlı kaldığını
soumlylemişlerdir
Tablo 18 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaktan Memnun Olup-Olmadıklarının Dağılımı
CcedilalıĢmadan Memnun Olma Durumu Sayı
Evet 21 700
Hayır 9 300
Toplam 30 1000
Araştırmanın ilginccedil bir bulgusu ccedilalışan ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda
ccedilalışmaktan memnun olduklarını belirtmiş olmalarıdır Ccedilocukların sokakta ccedilalışma
durumlarını olumlu olarak tanımlamalarının en oumlnemli nedeni iccedilinde bulundukları
yoksulluktur Ccedilocuklar zor ve koumltuuml koşullarda ccedilalışmak suretiyle ailelerinin ekonomik
sorunlarını gidermede kısmen de olsa yardımcı olduklarını duumlşuumlnmektedirler Ccediluumlnkuuml
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
301
ccedilocukların memnuniyet duyma nedenlerinin başında elde ettikleri kazanccedilla ailenin ( 286)
ve kendi ihtiyacını (238) karşılama gibi gerekccedileler yer almaktadır Bazı ccedilocuklar da
kazandıkları para ile kendilerini geleceğe hazırladıklarını ( 19) bazıları da arkadaş grubuyla
hoşlandıkları şeyleri yapma olanağına sahip oldukları ( 19) veya sokakta kalmayı
arzuladıklarını ( 95) ifade etmişlerdir Sokakta ccedilalışmaktan memnuniyet duymayan
ccedilocuklar da memnuniyetsizliğin nedeni olarak en ccedilok sokakta var olan riskleri ve okula
gereken oumlnemi verememelerini goumlstermişlerdir
45 SOKAKTA CcedilALIġAN VE KISMEN YAġAYAN CcedilOCUKLAR VE
SUCcedilLULUK
Bu araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların hepsi sokakta ccedilalışmaya ve yaşamaya
başladıktan sonra bir şekilde polis tarafından alıkonulmuşlardır Bu nedenle 30 ccedilocuğun hepsi
bir şekilde succedil işledikleri gerekccedilesiyle goumlzaltına alınan ve haklarında işlem yapılmış
ccedilocuklardır Yaklaşık olarak her yıl Diyarbakır Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuumlne ortalama 1500
dolayında succedil olayının intikal ettiği belirtilmektedir İntikal eden bu succedilların ağırlıklı olarak
hırsızlık yankesicilik ve kapkaccedil gibi succedil tuumlrlerinden oluştuğu goumlruumllmektedir (Guumlneş ve
Kalaycı 2004 15) Eren (2007128) de Diyarbakır il merkezi ve ilccedilelerinde 2001 yılında her
hangi bir succedil şuumlphelisi olarak yakalanıp savcılığa ccedilıkartılan ccedilocuk sayısının 1524 iken bu
rakamın 2006 yılında 100 artarak 3308‟e yuumlkselmiş olduğunu belirtmektedir
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların niccedilin goumlzaltına alındıkları hususu kendi
beyanlarına dayanarak şu şekilde tablolaştırılmıştır
Tablo 19 Ccedilocukların Polis Tarafından AlıkonulmaGoumlzaltına Alınma Sebeplerinin
Dağılımı
Goumlzaltına Alınma Sebepleri Sayı
Geceyi sokakta geccedilirdiğim iccedilin 2 67
Succedil ve sapkın eylemlerinden dolayı 25 833
Şuumlphe uumlzerine 2 67
Sokakta ccedilalıştığım iccedilin 1 33
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan da accedilık bir şekilde goumlzlemlendiği gibi ccedilocukların en ccedilok goumlzaltına
alınma nedeni işledikleri succedil ve sapma eylemlerinden dolayıdır ( 83) Burada soumlz edilen
succedil ve sapma eylemleri kapkaccedil hırsızlık kavga etmeadam yaralama madde kullanmasatma
gibi davranışlardır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
302
Tablo 20 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra SabıkaSicil Belgesi
Kaydına Sahip Olup Olmadıklarının Dağılımı
SabıkaSicil Kaydının Olup Olmadığı Sayı
Evet 14 467
Hayır 16 533
Toplam 30 1000
Ccedilocukların soumlz konusu succedil eylemlerinden dolayı ccedilok sayıda succedillardan sicil kayıtları
olduğu belirlenmiştir Ccediloğu ccedilocuk sabıka veya sicil kaydının olduğunu belirtmiştir ( 467)
Geriye kalan ccedilocuklar ise herhangi bir sabıka veya sicil kaydının olmadığını ifade etmişlerdir
( 533) Soumlz konusu bu ccedilocukların sabıka veya sicil kayıtlarına ilişkin succedillar aşağıda
belirtilmiştir
Tablo 21 Ccedilocukların Hangi Succediltan Dolayı Sabıka Kayıtlarının Olduğunun Dağılımı
Sabıkanın Olduğu Succedil Tuumlruuml Sayı
Hırsızlık yankesicilik 8 571
Kapkaccedil 1 71
Uyuşturucu madde satma ve kullanma
( esrar ve hap)
2
143
Kavga ve adam yaralama 1 71
Hırsızlık kavga ve yaralama 2 143
Toplam 14 1000
Tablodan genel olarak ccedilocukların en ccedilok sabıkası olan succedil eylemlerinin hırsızlık
yankesicilik ve uyuşturucu madde satma veya kullanma olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizde
ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin istatistikler de ccedilocukların en ccedilok hırsızlık succedilunu işlediklerini
goumlstermektedir
Tablo 22 Ccedilocukların Madde Kullanma Durumlarının Dağılımı
Madde Kullanma Durumları Sayı
Evet 26 866
Hayır 4 134
Toplam 30 1000
Aynı şekilde araştırma grubunda yer alan ccedilocukların 86‟sının bağımlılık yapıcı
madde kullandıkları saptanmıştır Madde kullanmaya ilişkin gerccedilekleşen bu oranın yuumlksek
olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışma succedil işlediği gerekccedilesiyle haklarında işlem
yapılan ccedilocuklar uumlzerine gerccedilekleştirildiği iccedilin soumlz konusu ccedilocukların uyuşturucu veya
bağımlılık yapıcı madde kullanma oranının da yuumlksek olarak gerccedilekleşebileceği oumlngoumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
303
Bu nedenle succedil işleme durumlarına bakılmaksızın sokakta yaşayan ve ccedilalışan ccedilocuklar
uumlzerine gerccedilekleştirilecek herhangi bir ccedilalışmada bu oranın daha duumlşuumlk duumlzeyde
gerccedilekleşmesi muhtemeldir Oumlrneğin Guumlngoumlr (2008) Mersin ili oumlrneğinde 510 sokaktaki
ccedilocuk uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada ccedilocukların sadece 24‟uumlnuumln madde kullandıklarını
38‟inin madde kullanan arkadaşlarının olduğu 22‟sinin succedil işleyen arkadaşlara sahip
olduklarını belirtmiştir Aynı şekilde bu ccedilocukların 90‟a yakını bu succedillu arkadaşlarla
goumlruumlştuumlklerini ( 179‟u ldquoccedilok sıkrdquo 304‟uuml ldquosıkrdquo ve 41‟i de ldquoara sırardquo) ve bu ccedilocuklardan
14‟uuml de succedil eylemi iccedilerisinde yer aldıklarını belirtmişlerdir
Tablo 23 Ccedilocukların Kullandıkları Madde Tuumlrlerinin Dağılımı
Kullanılan Madde Tuumlrleri Sayı
Sigara 6 230
Yapıştırıcı madde (bally) alkol 4 158
Uccedilucu madde (tiner) sigara 5 192
Alkol sigara esrar 2 76
Sigara esrar 3 115
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara 1 38
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara esrar 1 38
Uccedilucu madde (tiner) alkol sigara hap 4 158
Toplam 26 1000
Yukarıdaki tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların soumlz konusu maddelerden en ccedilok
sigara tiner ve bally gibi uccedilucu madde ve alkol kullandığı saptanmıştır Tablo accedilısından en
ilginccedil bulgu ccedilocukların 23‟uumlnuumln (6 ccedilocuk) esrar kullandıklarının belirlenmiş olmasıdır
Sosyolojik accedilıdan ccedilocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenleri iccedilerisinde aile
yapısı (ailenin ilgisizliği ve duygusal ihmal soumlz konusu maddeleri ailede kullanan bireylerin
varlığı parccedilalanmış aileler aile iccedilindeki fiziksel ve cinsel istismarın varlığı gibi) akran grup
yapısı (akranlardan kullanan bireylerin varlığı arkadaşlara oumlzenti ve akran baskısı grup
iccedilerisinde kendini kanıtlama maddeyi merak etme gibi) korkuyu gidermek ve cesareti
arttırmak (daha kolay succedil işleyebilmek heyecan arama mağdura ve yaptıkları sapkınsuccedil
eylemelerine karşı duyarsızlaşmak) ve sokakların yapısı (kolay elde edilebilirlik ebeveynsel
goumlzetim ve denetimin yokluğu enformel denetimin zayıflığı) en dikkat ccedilekenleri
oluşturmaktadır Bu tuumlr maddeleri kullanmak ile succedil işlemek arasında bir ilişkiden soumlz etmek
muumlmkuumlnduumlr En azından bu maddeleri kullanan ccedilocukların succedil işleme riskinin daha yuumlksek
olduğunu soumlyleyebiliriz Oumlzellikle bazı ccedilocukların bu maddeleri satın almak iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık gasp ve kapkaccedil gibi succedilları işleyerek edindikleri ileri suumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
304
Goumlruumlşme yaptığımız ccedilocukların ccediloğu esrar ve diğer bazı uyuşturucu hapları
edinmenin ccedilok kolay olduğunu ve bu maddelerin satıldığı yerleri bildiklerini ve edinmek
istediklerinde kolay temin edebildiklerini belirtmişlerdir
Tablo 24 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Bağımlılık Yapan
Maddeleri Kullanan ArkadaĢlara Sahip Olup-Olmadıklarının Dağılımı
Madde Kullanılan ArkadaĢların Varlığı Sayı
Evet 30 1000
Hayır - 00
Toplam 30 1000
Ayrıca araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların arkadaşlarının da kendileri gibi
bağımlılık yapıcı maddeler (sigara bally tiner alkol vb) kullandıklarını belirtmişlerdir Bu
ccedilocukların da en ccedilok esrar bally sigara ve alkol gibi maddelerden birini veya diğerleri ile
birlikte kullandıklarını ifade etmişlerdir
Bağımlılık yapıcı madde kullanma alışkanlıkları genelde belirli bir akran grubu
iccedilerisinde oumlğrenilmektedir Aynı şekilde succedil davranışının veya succedila ilişkin kalıpların da akran
grubu iccedilerisinde oumlğrenildiği hususu kriminolojide yaygın olarak kabul edilen bir goumlruumlş haline
geldiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Konuya ilişkin yapılmış ccedilok sayıda araştırma (Oumlrneğin bkz
Elliott ve Menard 1996 Elliott ve Voss 1974 Elliot Huizing ve Menard 1989 Akers vd
1979 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002 ) succedilluların birlikte
oldukları veya arkadaş edindikleri bireylerin de oumlnemli bir oranının kendileri gibi succedillu
bireylerden oluşmuş olduğunu ortaya koymuştur Bu araştırmaların succedil davranışının genel
olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlenen bir edim olduğunu ve ccedilocukların diğer
succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular saptadıkları goumlruumllmektedir Bu
ccedilerccedilevede Elliott Huizinga ve Ageton (1985) succedillu akranların succedilluluğun en oumlnemli
nedensel faktoumlrlerinden biri olduğunu ileri suumlrmektedirler Bu sebeple sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocukların succedillu ccedilocuklarla veya akranlarla temas etme riski sokaklarda olmayan
diğer ccedilocuklara kıyasla daha yuumlksek olduğu soumlylenebilir
Tablo 25 Ccedilocukların Bağımlılık Yapıcı Maddeleri Kullanma Nedenlerinin Dağılımı
Madde Kullanma Nedenleri Sayı
Arkadaş ccedilevresi ile birlikte olma ve oumlzentimerak 4 154
Can sıkıntısını gidermek eğlenmek heyecan yaratmak iccedilin 22 846
Toplam 26 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
305
Ccedilocukların bağımlılık yapıcı madde kullanma nedenlerinin başında can sıkıntısını
giderme ve eğlenmek olduğu goumlruumllmektedir Arkadaş ccedilevresine oumlzenti duyma ve kullanılan
maddeyi merak etme gibi nedenler de ikinci sırada gelmektedir
Ccedilocukların sokakta karşılaştıkları bazı riskler bedensel veya fiziksel accedilıdan kalıcı iz
bırakmasının yanı sıra sosyal ve kişisel yaşamlarını da oumlnemli oumllccediluumlde olumsuz olarak
etkileyebilmektedir Oumlrneğin ccedilocukların sokaklarda karşılaştıkları bazı şiddet eylemleri
onların travma yaşamalarına yol accedilabilecek kadar tehlikeli boyutlara ulaşabilmektedir Aynı
şekilde ccedilocuğun maruz kaldığı bu tuumlr şiddet eylemleri onları da aynı şekilde şiddet
uygulayacak bireylere doumlnuumlştuumlrebilecektir Bu ccedilerccedilevede şiddete maruz kalmak ile şiddete
youmlnelmek arasında goumlrece bir ilişkiden soumlz etmek muumlmkuumlnduumlr
Tablo 26 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Kendilerine Cinsel Tacizde
Bulunulup Bulunulmadığının Dağılımı
Cinsel Tacize Uğrama Durumu Sayı
Evet 4 133
Hayır 26 867
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloya bakıldığında ccedilocukların oumlnemli bir oranının sokakta her hangi bir
cinsel şiddete maruz kalmadıklarını goumlruumllmektedir ( 867) Ccedilocukların sadece 133‟uuml (4
kişi) cinsel şiddet eylemi ile karşı karşıya geldiklerini itiraf etmişlerdir Bunlar da kendilerine
tacizde bulunan kişilerin sokakta boş gezen serseri ccedilocuklar olduğunu belirtmişlerdir Ayrıca
araştırma grubunda bulunan ccedilocukların yarısı sokakta ccedilalışmaya başladıktan sonra sokakta
bazı kazalara maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
5 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların tuumlmuuml herhangi bir succedil şuumlphesi ile polis
tarafından goumlzaltına alınan ccedilocuklardır Soumlz konusu ccedilocukların ccediloğu hırsızlık yankesicilik
adam yaralama ve uyuşturucu madde kullanma ve satma succedillarından haklarında işlem
yapılmıştır Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların succedillulukla ilintili veya succedila
eğilimli olmalarında dikkat ccedileken bazı oumlzellikler şu şekilde belirtilebilir Ccedilocukların
ebeveynlerinin oumlğrenim duumlzeylerinin duumlşuumlk olması (annelerinin 90‟ı okuma yazma bile
bilmiyor babalarının da 43‟uuml her hangi bir okul mezunu değil) onların oumlnemli bir oranının
goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olmaları ( 70) ailelerinin son derece yoksul olmaları
(babalarının ccediloğunun duumlşuumlk nitelikli veya guumlndelikccedili iş alanlarda ccedilalıştıkları kazanccedillarının
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
306
son derece duumlşuumlk olduğu ve goumlccedil sonrası ekonomik sorunlar yaşadıkları ccedilocukların 94‟e
yakını ailelerini ldquoccedilok fakirrdquo ve ldquofakirrdquo olarak nitelendirdikleri) evden kaccedilma sıklığının
yaygınlığı ( 60) ccedilocukların bazı guumlnlerde sokaklarda sabahladıkları ( 667) sapkın ve
sokaklara takılan akranlara sahip oldukları (arkadaşlarının ccediloğu da kendileri gibi uyuşturucu
veya bağımlılık yapıcı madde kullandıkları) oumlğrenim kurumlarından ayrılmaları veya terk
etmeleri ( 53‟uuml halihazırda bir oumlğrenim kurumuna devam etmiyor) aileye ilişkin ciddi
sorunlar yaşamaları (uumlvey ccedilocuk olma 611 90‟ı evde suumlrekli ve bazen fiziksel şiddet
goumlrduumlklerini ifade etmeleri 25‟inin babasının hayatta olmaması ccedilocukların 367‟sinin
ebeveynlerinin ayrı yaşamaları) ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda sokakla tanışmaları ve sokakta ccedilalışmaya
başlamaları ( 734‟uuml 10 yaşına varmadan sokakları mesken edindikleri) yaptıkları iş
tuumlruumlnuumln son derece niteliksiz olması ( 40‟ı ccediloumlp toplama işini yapıyor) gibi etkenler sokakta
ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukları succedillu kılan faktoumlrler olarak dikkat ccedilekmektedir Bu
bulgular araştırmamızın hipotezlerini doğrular niteliktedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Ccedilocukluk
doumlneminde deneyimlenen yaşam tarzları ve yaşanılankarşılaşılan guumlccedilluumlklermağduriyetler
succedilluluğun oumlnemli belirleyicileri olarak etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilocukluk
deneyiminin olumlu ve olumsuz bir tarzda şekillenmesinde oumlzellikle de ccedilocuğun yetiştiği aile
ortamı (şiddet sevgisizlikilgisizlik yoksulluk succedillu ve sapkın bireylerin varlığı
ebeveynlerin ccedilocuk yetiştirme konusundaki bilgisiz oluşları ccedilalışma youmlnuumlnde baskılamaları
gibi) okul deneyimi succedillu akran etkileri ailenin ekonomik geccedilim sorumluluğunu omuzlarında
hissetmeleri sokakta karşılaştıkları guumlccedilluumlkler taciz ve bazı sosyo-ekonomik dezavantajlar
dominant faktoumlrler olarak etkide bulunduğu soumlylenebilir Soumlz konusu doumlnemde ccedilocukların
sorunsuz bir aile yapısı iccedilerisinde sosyalleşmelerinin sağlanması ve oumlğrenimlerine devam
edebilme olanaklarının yaratılması gerekirken sokakların riskli alanlarında yaşam
muumlcadelesine atılmaları atılmak zorunda bırakılmaları onları succedila eğilimli kılan oumlnemli bir
etken olmaktadır Oumlzellikle de aile denetiminden kaccedilan ccedilocukların sokaktaki succedillu kuumlltuumlruumln
etkisine accedilık olma riskleri daha yuumlksektir
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından oumlzellikle ccedilalıştırılmaları konusunda zorlanmaları ve
ccedilocukların istenilen duumlzeyde parayı eve goumltuumlrememeleri durumunda psikolojik ve fiziksel
şiddet goumlrmeleri ccedilocukların ccedilok para kazanmak iccedilin zamanlarını daha ccedilok sokaklarda
geccedilirmelerine veya evden kaccedilma veya eve doumlnmeme gibi sonuccedillara yol accedilabilmektedir Bu
olumsuz tutumlar bazen de ccedilocukları hırsızlık yapmaya da itebilmektedir Sonuccedil olarak
ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik bu olumsuz tutumları ccedilocukların ebeveynlerine olan
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
296
Tablo 12 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Sıklıklarının Dağılımı
Evden Kaccedilma Sıklıkları Sayı
1-2 defa 6 334
3-4 defa 4 222
5-6 defa 1 55
7 ve daha fazla 7 389
Toplam 18 1000
Evden kaccedilan ccedilocuklar iccedilerisinde 7 ve daha fazla sayıda kaccedilanlara ilişkin gerccedilekleşen
oran en yuumlksektir Bunu 1-2 defa ve 3 defa kaccedilanlara ilişkin dağılım izlemektedir Ccedilocukların
evden kaccedilmaları ebeveynlerin izinlerinin ve rızalarının dışında geceyi dışarıda geccedilirilebilecek
şekilde evden uzaklaşmaları anlamına gelmektedir Bu uzaklaşma aynı yerleşim boumllgesi ve ili
iccedilerisinde olabileceği gibi başka illere gitme şeklinde de gerccedilekleşebilmektedir Ccedilocuğun
geceyi sokakta veya başka illerde geccedilirmesi onu ccedilok sayıda sapma ve succedil eylemine karşı accedilık
hale getirebilmektedir Bazı ccedilocukların ebeveyn ve yakın akraba denetiminin hissedilmediği
ortamlarda karınlarını duyurmak ve başka yerleşim yerlerine gidebilmek iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık ve gasp gibi succedillar işleyerek gerccedilekleştirdikleri soumlylenebilir Aynı şekilde bu
ccedilocuklar sapkın tutumlar geliştirdikleri gibi sapkın eylemlere de maruz kalabilmektedirler
Tablo 13 Ccedilocukların Evden Kaccedilma Nedenlerinin Dağılımı
Evden Kaccedilma Nedenleri Sayı
Evde dayağın olması 3 167
Arkadaşların teşviki 4 222
Uumlvey ccedilocuk olma 11 611
Toplam 18 1000
Ccedilocukları succedila eğilimli kılan faktoumlrler iccedilerisinde son derece oumlnem arz eden evden
kaccedilma olaylarının ortaya ccedilıkmasında etkili olan nedenlere bakıldığında en ccedilok ldquouumlvey evlat
olmardquo faktoumlruumlnuumln oumlne ccedilıktığı goumlruumllmektedir ( 611) Bu son derece dikkat ccedilekici bir
bulgudur Uumlvey evlat olma evden kaccedilmanın bir gerekccedilesi olarak goumlruumllmektedir Uumlvey ccedilocuk
olmak evden kaccedilışı haklılaştıran bir aile ortamının varlığına goumlnderme yapmaktadır Ayrıca
uumlvey ccedilocuğun yeni ebeveyni iccedilselleştirmesi ve ona alışması son derece guumlccediltuumlr Bu durum
ebeveyn bağlılığının daha az olacağı veya ebeveynlerin uumlvey ccedilocuk uumlzerindeki denetiminin
daha az gerccedilekleşeceği şeklinde de yorumlanabilir Bundan ayrı olarak uumlvey ccedilocukların
olduğu aile ortamlarının ccedilocuk accedilısından huzur verici nitelikten uzak olabileceği veya uumlvey
baba veya anne tarafından daha fazla şiddete maruz kalabileceği de ihtimal dacirchilindedir
Evden kaccedilma nedenleri arasında diğer oumlnemli sebepler sırasıyla ldquoarkadaşların teşvikirdquo ( 22
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
297
2) ve ldquoevde dayağın olmasırdquo ( 167) goumlsterilmektedir Arkadaş veya akran etkisi bireylerin
uyumcu veya sapkın tutum geliştirmeleri uumlzerinde son derece oumlnemlidir Succedil literatuumlruumlnde
sapkın veya succedillu akran etkisinin succedilluluğun temel bir goumlstergesi olduğu konusunda yaygın
bir kanının olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilok sayıda araştırma (oumlrneğin bkz Elliott ve
Menard 1996 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002) succedil
davranışının genel olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlendiği ve aynı şekilde
succedilluların diğer succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular ortaya
koymuştur Bireyi evden kaccedilıran ve onu sokaklara youmlnelten faktoumlrlerden birinin de ldquo aile iccedili
şiddetrdquo (dayak) olması araştırma accedilısından beklenen bir husustur Evdeki şiddetin varlığı
ccedilocuğu ev dışı yeni mekacircn arayışına itmektedir Yeni mekacircn arayışı da bireylerin sapkın
akranlarla temas etme olanağını arttırmakta ve bu da onları daha ccedilok succedila eğilimli hale
getirmektedir
Tablo 14 Ccedilocukların Geceyi Sokakta Geccedilirip Geccedilirmediklerinin Dağılımı
Geceyi Sokakta Geccedilirme Durumu Sayı
Hayır 13 433
Evet 17 667
Toplam 30 1000
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı geceyi sokaklarda geccedilirdiklerini belirtmişlerdir ( 667)
Geceyi sokakta geccedilirdiklerini belirtenler iccedilerisinde en yuumlksek oran 9 ve daha fazla sayıda
sokakta gecelediğini belirten seccedilenekte gerccedilekleşmiştir ( 588) Geriye kalan diğer ccedilocuklar
da dışarıda geceleme konusunda farklı rakamları ifade etmişlerdir
44 SOKAKTA CcedilALIġMAYA ĠLĠġKĠN DEĞĠġKENLER
Burada ccedilocukların ilk olarak hangi yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başladıkları sokakta
ccedilalışma nedenleri ne duumlzeyde kazanccedil elde ettikleri ne tuumlr işler yaptıkları kazanccedillarını nasıl
değerlendirdikleri ne kadar suumlre ccedilalıştıkları ve ccedilalışmayı nasıl goumlrduumlkleri gibi konular ele
alınacaktır
Tablo 15 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢlama YaĢlarının Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma YaĢı Sayı
10 yaş ve 10 yaştan oumlnce 22 734 10 yaşından sonra 8 267 Toplam 30 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
298
Tablonun en ilginccedil bulgusu ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda ccedilalışmaya ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda başlamış olmalarıdır Tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların 734‟uuml 10
ve daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda uumlcret getirici işler yapmaya başlamışlardır Sokakta
ccedilalışma yaşının oumlzellikle en ccedilok 8 9 ve 10‟lu yaşlarda yoğunlaştığı tespit edilmiştir Ayrıca
ccedilocukların ccedilalışma yıllarına bakıldığında ise 3-4 yıl arasında ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı
433 5-6 yıl ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı 20 7-8 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin
oranı ile 1-2 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı ise 167 olarak saptanmıştır
Ccedilocukların ccedilok erken yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başlamalarının veya sokağa
takılmalarının ccedilok sayıda nedenleri vardır Bu araştırmada sokaklarda ccedilalışma gerekccedilesi
olarak şu gerekccedileler ve oranlar saptanmıştır
Tablo 16 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma Nedenleri Sayı
Yoksulluk 2 67
Para kazanma isteği 3 100
Babamın işsiz olması 2 67
Babamın hasta olması 4 133
Babamın oumlluumlmuuml 1 33
Evin geccedilimini sağlayacak başka kimsenin olmaması 4 133
Ebeveynlerimin zorlaması 6 200
Ccedilalışan arkadaş ve yakınların etkisi 2 67
Aile buumltccedilesine katkıda bulunmak 2 67
Hayat deneyimi kazanmak ve meslek edinmek 1 33
Okul ihtiyaccedillarımı karşılamak 3 100
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan sokakta ccedilalışma nedenlerinin ccedilok farklılık arz ettiği
anlaşılmaktadır Burada en ccedilok ldquoebeveynlerinin zorlamasırdquo seccedileneği belirtilmiştir Hiccedil
şuumlphesiz ccedilocukların ccedilalışmaya zorlanmaları son derece dramatik bir olaydır Ancak
ebeveynsel zorlamanın temelinde ekonomik guumlccedilluumlklerinsorunların olduğunu tahmin etmek
guumlccedil değildir Aynı şekilde bazı ccedilocuklar ldquoevin geccedilimini sağlayacak kimsenin olmayışınırdquo
bazıları ldquobabalarının hasta olmasınırdquo bazıları ldquopara kazanma isteğirdquo bazıları ldquoyoksullukrdquo
bazıları da ldquookul masraflarını ccedilıkarmakrdquo gibi nedenleri belirtmişlerdir Buumltuumln bu faktoumlrlerin
ekonomik sorunlarla ilintili değişkenler olduğu bir gerccedilektir Burada oumlzetle ccedilocukların
sokakta ccedilalışma veya sokakta bulunma nedeninin ekonomik kaynaklı olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Diyarbakır‟da sokaktaki ccedilocuklar uumlzerinde gerccedilekleştirilen araştırmalar (oumlrneğin
birkaccedil araştırma iccedilin bkz Bilgin 2008 Okumuş 2007 Guumlneş-Kalaycı 2004) aynı şekilde
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenlerinin ekonomik yoksulluk olduğu ve dolayısıyla
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
299
ccedilocukların da ailelerine maddi katkıda bulunmak ve okul masrafınıharccedillığını karşılamak iccedilin
ccedilalıştıklarını ortaya koymaktadır Sosyal Hizmetler ve Ccedilocuk Esirgeme Kurumu (SHCcedilEK)
Devlet İstatistik Enstituumlsuuml (DİE) ve UNICEF-Tuumlrkiye işbirliğiyle gerccedilekleştirilen Sokakta
Yaşayan ve Ccedilalışan Ccedilocuklarla Katılımlı Eylem Araştırması‟nın (2000) sonuccedillarına goumlre de
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenleri şu şekilde saptanmıştır Ccedilocukların 8015‟i ldquoaile
buumltccedilesine katkıda bulunmakrdquo 840‟ı harccedillığını ccedilıkarmak 496‟sı ldquoevin geccedilimini
sağlamakrdquo 344‟uuml ldquoailesi istediği iccedilinrdquo 115‟i ldquokendi istediği iccedilin ldquo ve 191‟i de
ldquocevapsızrdquo seccedileneğini işaretlemişlerdir (bkz İccedilli-Arıkan 2007 42) Araştırma kapsamında
goumlruumlşuumllen ccedilocukların sokakta yaptıkları işler ise şunlardır
Tablo 17 Ccedilocukların Sokakta Yaptıkları ĠĢ Tuumlrlerinin Dağılımı
Sokaklarda Yapılan ĠĢ Tuumlrleri Sayı
Simit satma 2 67
Ayakkabı boyama 4 133
Pazarda el arabası ile eşya taşıma 1 33
Ccediloumlp toplama 12 400
Sakız satma 4 133
Araba camı silme-yıkama 2 67
Pazar yerinde seyyar satıcılık yapma 4 133
Kuumlccediluumlk suumls eşyalarını satma 1 33
Toplam 30 100
Ccedilocuklar genel olarak sokakta seyyar satıcılık yapma ayakkabı boyama simit sakız
şeker balon su ve buz gibi eşyalar satma otomobillerin camlarını silme ccediloumlp toplama su
taşıma mezarlıklarda temizlik işleri gibi ccedilok sayıda işler yapmaktadırlar Ancak
araştırmamızda sokakta ccedilalışıp succedil işleyen ccedilocukların en ccedilok ldquoccediloumlp toplamardquo işleri yaptıkları
goumlruumllmektedir ( 40) Diyarbakır Sosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln yaptığı bir ccedilalışmada
da kentte ccediloumlp toplayarak para kazanan 500 duumlzeyinde ccedilocuk olduğu saptanmıştır (Okumuş
200732)
Ccediloumlp toplama sokaklarda ccedilocuklar tarafından yapılan en niteliksiz işlerden biridir Aynı
zamanda ccediloumlp toplama işi ccedilalışma saatleri accedilısından da oldukccedila riskli olarak
nitelendirilebilecek bir zaman dilimini kapsamaktadır Ccediloumlpler genelde akşamgece vakitleri
veya karanlık ccediloumlkmeye başladıktan sonra toplanır Bu nedenle de bu işguumlcuumlnde ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilin saldırı ve şiddete maruz kalabilme riski de soumlz konusu olabilmektedir
Araştırma grubunda goumlruumlşuumllen ccedilocukların oumlnemli bir oranının ccediloumlp toplama gibi en niteliksiz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
300
işlerden kazanccedil elde etmeye ccedilalışmaları onların iccedilinde bulundukları ekonomik sıkıntıyı
goumlstermesi accedilısından da son derece dikkat ccedilekicidir
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 50) haftanın her guumlnuuml ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların 20‟si de haftada 5ndash6 guumln ccedilalıştıklarını ifade etmişlerdir Geriye kalanlar ise
haftada 1 ile 4 guumln arasında değişen guumln sayısında ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir Aynı şekilde
ccedilocukların oumlnemli bir kısmı ( 692) okulların accedilık olduğu zamanlarda bile guumlnde en az 4-5
saat ccedilalıştıklarını dile getirmişlerdir Ccedilocukların 23‟uuml de guumlnde 2-3 saat arası ccedilalıştıklarını
ccedilocuklardan sadece ikisi okul guumlnlerinde ccedilalışmadığını belirtmiştir
Bu ccedilocukların buumlyuumlk bir oranı ( 833) Diyarbakır‟ın her boumllgesinde ccedilalıştıklarını
ifade etmişlerdir Bir anlamda soumlz konusu ccedilocukların ccedilalışma yerleri ve ortamları iccedilin
belirlenmiş her hangi bir sokak veya mekacircn soumlz konusu değildir Sadece birkaccedilı ccedilalıştıkları
belirli yer olarak tren garı ve alışveriş mekacircnlarının oumlnuumlnuuml belirtmişlerdir
Ccedilalışmanın yapıldığı tarihte ccedilocukların sokaklarda yaptıkları işlerden elde ettikleri
kazanccedillarının da ccedilok yuumlksek olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Guumlnluumlk kazanccedil olarak ccedilocukların 20‟si
1ndash2 TL 20‟si 3ndash4 TL arası 267‟si 5ndash6 TL arası 167‟si 7-8 TL arası ve 166‟sı da
9 TL ve uumlstuuml kazanccedil elde ettikleri belirlenmiştir
Ccedilocuklar kendi kazanccedillarının buumlyuumlk bir kısmını ebeveynlerine verdiklerini ifade
etmişlerdir ( 667) Geriye kalanlar da kazanccedillarını okul ihtiyaccedillarını karşılama ve giyecek
ve iccedilecek gibi bazı ihtiyaccedillarını gidermede kullandıklarını belirtmişlerdir Ccedilalışan ccedilocukların
buumlyuumlk bir kısmı ( 80‟i) eve para goumltuumlremediklerinde ebeveynlerinin bir şey demediklerini
belirtirken 133‟uuml de ebeveynlerinin şiddetine (dayak) maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
Ccedilocukların 67‟si de ebeveynlerinin tepkilerinin sadece kızma ile sınırlı kaldığını
soumlylemişlerdir
Tablo 18 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaktan Memnun Olup-Olmadıklarının Dağılımı
CcedilalıĢmadan Memnun Olma Durumu Sayı
Evet 21 700
Hayır 9 300
Toplam 30 1000
Araştırmanın ilginccedil bir bulgusu ccedilalışan ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda
ccedilalışmaktan memnun olduklarını belirtmiş olmalarıdır Ccedilocukların sokakta ccedilalışma
durumlarını olumlu olarak tanımlamalarının en oumlnemli nedeni iccedilinde bulundukları
yoksulluktur Ccedilocuklar zor ve koumltuuml koşullarda ccedilalışmak suretiyle ailelerinin ekonomik
sorunlarını gidermede kısmen de olsa yardımcı olduklarını duumlşuumlnmektedirler Ccediluumlnkuuml
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
301
ccedilocukların memnuniyet duyma nedenlerinin başında elde ettikleri kazanccedilla ailenin ( 286)
ve kendi ihtiyacını (238) karşılama gibi gerekccedileler yer almaktadır Bazı ccedilocuklar da
kazandıkları para ile kendilerini geleceğe hazırladıklarını ( 19) bazıları da arkadaş grubuyla
hoşlandıkları şeyleri yapma olanağına sahip oldukları ( 19) veya sokakta kalmayı
arzuladıklarını ( 95) ifade etmişlerdir Sokakta ccedilalışmaktan memnuniyet duymayan
ccedilocuklar da memnuniyetsizliğin nedeni olarak en ccedilok sokakta var olan riskleri ve okula
gereken oumlnemi verememelerini goumlstermişlerdir
45 SOKAKTA CcedilALIġAN VE KISMEN YAġAYAN CcedilOCUKLAR VE
SUCcedilLULUK
Bu araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların hepsi sokakta ccedilalışmaya ve yaşamaya
başladıktan sonra bir şekilde polis tarafından alıkonulmuşlardır Bu nedenle 30 ccedilocuğun hepsi
bir şekilde succedil işledikleri gerekccedilesiyle goumlzaltına alınan ve haklarında işlem yapılmış
ccedilocuklardır Yaklaşık olarak her yıl Diyarbakır Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuumlne ortalama 1500
dolayında succedil olayının intikal ettiği belirtilmektedir İntikal eden bu succedilların ağırlıklı olarak
hırsızlık yankesicilik ve kapkaccedil gibi succedil tuumlrlerinden oluştuğu goumlruumllmektedir (Guumlneş ve
Kalaycı 2004 15) Eren (2007128) de Diyarbakır il merkezi ve ilccedilelerinde 2001 yılında her
hangi bir succedil şuumlphelisi olarak yakalanıp savcılığa ccedilıkartılan ccedilocuk sayısının 1524 iken bu
rakamın 2006 yılında 100 artarak 3308‟e yuumlkselmiş olduğunu belirtmektedir
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların niccedilin goumlzaltına alındıkları hususu kendi
beyanlarına dayanarak şu şekilde tablolaştırılmıştır
Tablo 19 Ccedilocukların Polis Tarafından AlıkonulmaGoumlzaltına Alınma Sebeplerinin
Dağılımı
Goumlzaltına Alınma Sebepleri Sayı
Geceyi sokakta geccedilirdiğim iccedilin 2 67
Succedil ve sapkın eylemlerinden dolayı 25 833
Şuumlphe uumlzerine 2 67
Sokakta ccedilalıştığım iccedilin 1 33
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan da accedilık bir şekilde goumlzlemlendiği gibi ccedilocukların en ccedilok goumlzaltına
alınma nedeni işledikleri succedil ve sapma eylemlerinden dolayıdır ( 83) Burada soumlz edilen
succedil ve sapma eylemleri kapkaccedil hırsızlık kavga etmeadam yaralama madde kullanmasatma
gibi davranışlardır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
302
Tablo 20 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra SabıkaSicil Belgesi
Kaydına Sahip Olup Olmadıklarının Dağılımı
SabıkaSicil Kaydının Olup Olmadığı Sayı
Evet 14 467
Hayır 16 533
Toplam 30 1000
Ccedilocukların soumlz konusu succedil eylemlerinden dolayı ccedilok sayıda succedillardan sicil kayıtları
olduğu belirlenmiştir Ccediloğu ccedilocuk sabıka veya sicil kaydının olduğunu belirtmiştir ( 467)
Geriye kalan ccedilocuklar ise herhangi bir sabıka veya sicil kaydının olmadığını ifade etmişlerdir
( 533) Soumlz konusu bu ccedilocukların sabıka veya sicil kayıtlarına ilişkin succedillar aşağıda
belirtilmiştir
Tablo 21 Ccedilocukların Hangi Succediltan Dolayı Sabıka Kayıtlarının Olduğunun Dağılımı
Sabıkanın Olduğu Succedil Tuumlruuml Sayı
Hırsızlık yankesicilik 8 571
Kapkaccedil 1 71
Uyuşturucu madde satma ve kullanma
( esrar ve hap)
2
143
Kavga ve adam yaralama 1 71
Hırsızlık kavga ve yaralama 2 143
Toplam 14 1000
Tablodan genel olarak ccedilocukların en ccedilok sabıkası olan succedil eylemlerinin hırsızlık
yankesicilik ve uyuşturucu madde satma veya kullanma olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizde
ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin istatistikler de ccedilocukların en ccedilok hırsızlık succedilunu işlediklerini
goumlstermektedir
Tablo 22 Ccedilocukların Madde Kullanma Durumlarının Dağılımı
Madde Kullanma Durumları Sayı
Evet 26 866
Hayır 4 134
Toplam 30 1000
Aynı şekilde araştırma grubunda yer alan ccedilocukların 86‟sının bağımlılık yapıcı
madde kullandıkları saptanmıştır Madde kullanmaya ilişkin gerccedilekleşen bu oranın yuumlksek
olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışma succedil işlediği gerekccedilesiyle haklarında işlem
yapılan ccedilocuklar uumlzerine gerccedilekleştirildiği iccedilin soumlz konusu ccedilocukların uyuşturucu veya
bağımlılık yapıcı madde kullanma oranının da yuumlksek olarak gerccedilekleşebileceği oumlngoumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
303
Bu nedenle succedil işleme durumlarına bakılmaksızın sokakta yaşayan ve ccedilalışan ccedilocuklar
uumlzerine gerccedilekleştirilecek herhangi bir ccedilalışmada bu oranın daha duumlşuumlk duumlzeyde
gerccedilekleşmesi muhtemeldir Oumlrneğin Guumlngoumlr (2008) Mersin ili oumlrneğinde 510 sokaktaki
ccedilocuk uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada ccedilocukların sadece 24‟uumlnuumln madde kullandıklarını
38‟inin madde kullanan arkadaşlarının olduğu 22‟sinin succedil işleyen arkadaşlara sahip
olduklarını belirtmiştir Aynı şekilde bu ccedilocukların 90‟a yakını bu succedillu arkadaşlarla
goumlruumlştuumlklerini ( 179‟u ldquoccedilok sıkrdquo 304‟uuml ldquosıkrdquo ve 41‟i de ldquoara sırardquo) ve bu ccedilocuklardan
14‟uuml de succedil eylemi iccedilerisinde yer aldıklarını belirtmişlerdir
Tablo 23 Ccedilocukların Kullandıkları Madde Tuumlrlerinin Dağılımı
Kullanılan Madde Tuumlrleri Sayı
Sigara 6 230
Yapıştırıcı madde (bally) alkol 4 158
Uccedilucu madde (tiner) sigara 5 192
Alkol sigara esrar 2 76
Sigara esrar 3 115
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara 1 38
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara esrar 1 38
Uccedilucu madde (tiner) alkol sigara hap 4 158
Toplam 26 1000
Yukarıdaki tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların soumlz konusu maddelerden en ccedilok
sigara tiner ve bally gibi uccedilucu madde ve alkol kullandığı saptanmıştır Tablo accedilısından en
ilginccedil bulgu ccedilocukların 23‟uumlnuumln (6 ccedilocuk) esrar kullandıklarının belirlenmiş olmasıdır
Sosyolojik accedilıdan ccedilocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenleri iccedilerisinde aile
yapısı (ailenin ilgisizliği ve duygusal ihmal soumlz konusu maddeleri ailede kullanan bireylerin
varlığı parccedilalanmış aileler aile iccedilindeki fiziksel ve cinsel istismarın varlığı gibi) akran grup
yapısı (akranlardan kullanan bireylerin varlığı arkadaşlara oumlzenti ve akran baskısı grup
iccedilerisinde kendini kanıtlama maddeyi merak etme gibi) korkuyu gidermek ve cesareti
arttırmak (daha kolay succedil işleyebilmek heyecan arama mağdura ve yaptıkları sapkınsuccedil
eylemelerine karşı duyarsızlaşmak) ve sokakların yapısı (kolay elde edilebilirlik ebeveynsel
goumlzetim ve denetimin yokluğu enformel denetimin zayıflığı) en dikkat ccedilekenleri
oluşturmaktadır Bu tuumlr maddeleri kullanmak ile succedil işlemek arasında bir ilişkiden soumlz etmek
muumlmkuumlnduumlr En azından bu maddeleri kullanan ccedilocukların succedil işleme riskinin daha yuumlksek
olduğunu soumlyleyebiliriz Oumlzellikle bazı ccedilocukların bu maddeleri satın almak iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık gasp ve kapkaccedil gibi succedilları işleyerek edindikleri ileri suumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
304
Goumlruumlşme yaptığımız ccedilocukların ccediloğu esrar ve diğer bazı uyuşturucu hapları
edinmenin ccedilok kolay olduğunu ve bu maddelerin satıldığı yerleri bildiklerini ve edinmek
istediklerinde kolay temin edebildiklerini belirtmişlerdir
Tablo 24 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Bağımlılık Yapan
Maddeleri Kullanan ArkadaĢlara Sahip Olup-Olmadıklarının Dağılımı
Madde Kullanılan ArkadaĢların Varlığı Sayı
Evet 30 1000
Hayır - 00
Toplam 30 1000
Ayrıca araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların arkadaşlarının da kendileri gibi
bağımlılık yapıcı maddeler (sigara bally tiner alkol vb) kullandıklarını belirtmişlerdir Bu
ccedilocukların da en ccedilok esrar bally sigara ve alkol gibi maddelerden birini veya diğerleri ile
birlikte kullandıklarını ifade etmişlerdir
Bağımlılık yapıcı madde kullanma alışkanlıkları genelde belirli bir akran grubu
iccedilerisinde oumlğrenilmektedir Aynı şekilde succedil davranışının veya succedila ilişkin kalıpların da akran
grubu iccedilerisinde oumlğrenildiği hususu kriminolojide yaygın olarak kabul edilen bir goumlruumlş haline
geldiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Konuya ilişkin yapılmış ccedilok sayıda araştırma (Oumlrneğin bkz
Elliott ve Menard 1996 Elliott ve Voss 1974 Elliot Huizing ve Menard 1989 Akers vd
1979 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002 ) succedilluların birlikte
oldukları veya arkadaş edindikleri bireylerin de oumlnemli bir oranının kendileri gibi succedillu
bireylerden oluşmuş olduğunu ortaya koymuştur Bu araştırmaların succedil davranışının genel
olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlenen bir edim olduğunu ve ccedilocukların diğer
succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular saptadıkları goumlruumllmektedir Bu
ccedilerccedilevede Elliott Huizinga ve Ageton (1985) succedillu akranların succedilluluğun en oumlnemli
nedensel faktoumlrlerinden biri olduğunu ileri suumlrmektedirler Bu sebeple sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocukların succedillu ccedilocuklarla veya akranlarla temas etme riski sokaklarda olmayan
diğer ccedilocuklara kıyasla daha yuumlksek olduğu soumlylenebilir
Tablo 25 Ccedilocukların Bağımlılık Yapıcı Maddeleri Kullanma Nedenlerinin Dağılımı
Madde Kullanma Nedenleri Sayı
Arkadaş ccedilevresi ile birlikte olma ve oumlzentimerak 4 154
Can sıkıntısını gidermek eğlenmek heyecan yaratmak iccedilin 22 846
Toplam 26 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
305
Ccedilocukların bağımlılık yapıcı madde kullanma nedenlerinin başında can sıkıntısını
giderme ve eğlenmek olduğu goumlruumllmektedir Arkadaş ccedilevresine oumlzenti duyma ve kullanılan
maddeyi merak etme gibi nedenler de ikinci sırada gelmektedir
Ccedilocukların sokakta karşılaştıkları bazı riskler bedensel veya fiziksel accedilıdan kalıcı iz
bırakmasının yanı sıra sosyal ve kişisel yaşamlarını da oumlnemli oumllccediluumlde olumsuz olarak
etkileyebilmektedir Oumlrneğin ccedilocukların sokaklarda karşılaştıkları bazı şiddet eylemleri
onların travma yaşamalarına yol accedilabilecek kadar tehlikeli boyutlara ulaşabilmektedir Aynı
şekilde ccedilocuğun maruz kaldığı bu tuumlr şiddet eylemleri onları da aynı şekilde şiddet
uygulayacak bireylere doumlnuumlştuumlrebilecektir Bu ccedilerccedilevede şiddete maruz kalmak ile şiddete
youmlnelmek arasında goumlrece bir ilişkiden soumlz etmek muumlmkuumlnduumlr
Tablo 26 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Kendilerine Cinsel Tacizde
Bulunulup Bulunulmadığının Dağılımı
Cinsel Tacize Uğrama Durumu Sayı
Evet 4 133
Hayır 26 867
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloya bakıldığında ccedilocukların oumlnemli bir oranının sokakta her hangi bir
cinsel şiddete maruz kalmadıklarını goumlruumllmektedir ( 867) Ccedilocukların sadece 133‟uuml (4
kişi) cinsel şiddet eylemi ile karşı karşıya geldiklerini itiraf etmişlerdir Bunlar da kendilerine
tacizde bulunan kişilerin sokakta boş gezen serseri ccedilocuklar olduğunu belirtmişlerdir Ayrıca
araştırma grubunda bulunan ccedilocukların yarısı sokakta ccedilalışmaya başladıktan sonra sokakta
bazı kazalara maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
5 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların tuumlmuuml herhangi bir succedil şuumlphesi ile polis
tarafından goumlzaltına alınan ccedilocuklardır Soumlz konusu ccedilocukların ccediloğu hırsızlık yankesicilik
adam yaralama ve uyuşturucu madde kullanma ve satma succedillarından haklarında işlem
yapılmıştır Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların succedillulukla ilintili veya succedila
eğilimli olmalarında dikkat ccedileken bazı oumlzellikler şu şekilde belirtilebilir Ccedilocukların
ebeveynlerinin oumlğrenim duumlzeylerinin duumlşuumlk olması (annelerinin 90‟ı okuma yazma bile
bilmiyor babalarının da 43‟uuml her hangi bir okul mezunu değil) onların oumlnemli bir oranının
goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olmaları ( 70) ailelerinin son derece yoksul olmaları
(babalarının ccediloğunun duumlşuumlk nitelikli veya guumlndelikccedili iş alanlarda ccedilalıştıkları kazanccedillarının
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
306
son derece duumlşuumlk olduğu ve goumlccedil sonrası ekonomik sorunlar yaşadıkları ccedilocukların 94‟e
yakını ailelerini ldquoccedilok fakirrdquo ve ldquofakirrdquo olarak nitelendirdikleri) evden kaccedilma sıklığının
yaygınlığı ( 60) ccedilocukların bazı guumlnlerde sokaklarda sabahladıkları ( 667) sapkın ve
sokaklara takılan akranlara sahip oldukları (arkadaşlarının ccediloğu da kendileri gibi uyuşturucu
veya bağımlılık yapıcı madde kullandıkları) oumlğrenim kurumlarından ayrılmaları veya terk
etmeleri ( 53‟uuml halihazırda bir oumlğrenim kurumuna devam etmiyor) aileye ilişkin ciddi
sorunlar yaşamaları (uumlvey ccedilocuk olma 611 90‟ı evde suumlrekli ve bazen fiziksel şiddet
goumlrduumlklerini ifade etmeleri 25‟inin babasının hayatta olmaması ccedilocukların 367‟sinin
ebeveynlerinin ayrı yaşamaları) ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda sokakla tanışmaları ve sokakta ccedilalışmaya
başlamaları ( 734‟uuml 10 yaşına varmadan sokakları mesken edindikleri) yaptıkları iş
tuumlruumlnuumln son derece niteliksiz olması ( 40‟ı ccediloumlp toplama işini yapıyor) gibi etkenler sokakta
ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukları succedillu kılan faktoumlrler olarak dikkat ccedilekmektedir Bu
bulgular araştırmamızın hipotezlerini doğrular niteliktedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Ccedilocukluk
doumlneminde deneyimlenen yaşam tarzları ve yaşanılankarşılaşılan guumlccedilluumlklermağduriyetler
succedilluluğun oumlnemli belirleyicileri olarak etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilocukluk
deneyiminin olumlu ve olumsuz bir tarzda şekillenmesinde oumlzellikle de ccedilocuğun yetiştiği aile
ortamı (şiddet sevgisizlikilgisizlik yoksulluk succedillu ve sapkın bireylerin varlığı
ebeveynlerin ccedilocuk yetiştirme konusundaki bilgisiz oluşları ccedilalışma youmlnuumlnde baskılamaları
gibi) okul deneyimi succedillu akran etkileri ailenin ekonomik geccedilim sorumluluğunu omuzlarında
hissetmeleri sokakta karşılaştıkları guumlccedilluumlkler taciz ve bazı sosyo-ekonomik dezavantajlar
dominant faktoumlrler olarak etkide bulunduğu soumlylenebilir Soumlz konusu doumlnemde ccedilocukların
sorunsuz bir aile yapısı iccedilerisinde sosyalleşmelerinin sağlanması ve oumlğrenimlerine devam
edebilme olanaklarının yaratılması gerekirken sokakların riskli alanlarında yaşam
muumlcadelesine atılmaları atılmak zorunda bırakılmaları onları succedila eğilimli kılan oumlnemli bir
etken olmaktadır Oumlzellikle de aile denetiminden kaccedilan ccedilocukların sokaktaki succedillu kuumlltuumlruumln
etkisine accedilık olma riskleri daha yuumlksektir
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından oumlzellikle ccedilalıştırılmaları konusunda zorlanmaları ve
ccedilocukların istenilen duumlzeyde parayı eve goumltuumlrememeleri durumunda psikolojik ve fiziksel
şiddet goumlrmeleri ccedilocukların ccedilok para kazanmak iccedilin zamanlarını daha ccedilok sokaklarda
geccedilirmelerine veya evden kaccedilma veya eve doumlnmeme gibi sonuccedillara yol accedilabilmektedir Bu
olumsuz tutumlar bazen de ccedilocukları hırsızlık yapmaya da itebilmektedir Sonuccedil olarak
ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik bu olumsuz tutumları ccedilocukların ebeveynlerine olan
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
297
2) ve ldquoevde dayağın olmasırdquo ( 167) goumlsterilmektedir Arkadaş veya akran etkisi bireylerin
uyumcu veya sapkın tutum geliştirmeleri uumlzerinde son derece oumlnemlidir Succedil literatuumlruumlnde
sapkın veya succedillu akran etkisinin succedilluluğun temel bir goumlstergesi olduğu konusunda yaygın
bir kanının olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilok sayıda araştırma (oumlrneğin bkz Elliott ve
Menard 1996 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002) succedil
davranışının genel olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlendiği ve aynı şekilde
succedilluların diğer succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular ortaya
koymuştur Bireyi evden kaccedilıran ve onu sokaklara youmlnelten faktoumlrlerden birinin de ldquo aile iccedili
şiddetrdquo (dayak) olması araştırma accedilısından beklenen bir husustur Evdeki şiddetin varlığı
ccedilocuğu ev dışı yeni mekacircn arayışına itmektedir Yeni mekacircn arayışı da bireylerin sapkın
akranlarla temas etme olanağını arttırmakta ve bu da onları daha ccedilok succedila eğilimli hale
getirmektedir
Tablo 14 Ccedilocukların Geceyi Sokakta Geccedilirip Geccedilirmediklerinin Dağılımı
Geceyi Sokakta Geccedilirme Durumu Sayı
Hayır 13 433
Evet 17 667
Toplam 30 1000
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı geceyi sokaklarda geccedilirdiklerini belirtmişlerdir ( 667)
Geceyi sokakta geccedilirdiklerini belirtenler iccedilerisinde en yuumlksek oran 9 ve daha fazla sayıda
sokakta gecelediğini belirten seccedilenekte gerccedilekleşmiştir ( 588) Geriye kalan diğer ccedilocuklar
da dışarıda geceleme konusunda farklı rakamları ifade etmişlerdir
44 SOKAKTA CcedilALIġMAYA ĠLĠġKĠN DEĞĠġKENLER
Burada ccedilocukların ilk olarak hangi yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başladıkları sokakta
ccedilalışma nedenleri ne duumlzeyde kazanccedil elde ettikleri ne tuumlr işler yaptıkları kazanccedillarını nasıl
değerlendirdikleri ne kadar suumlre ccedilalıştıkları ve ccedilalışmayı nasıl goumlrduumlkleri gibi konular ele
alınacaktır
Tablo 15 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢlama YaĢlarının Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma YaĢı Sayı
10 yaş ve 10 yaştan oumlnce 22 734 10 yaşından sonra 8 267 Toplam 30 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
298
Tablonun en ilginccedil bulgusu ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda ccedilalışmaya ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda başlamış olmalarıdır Tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların 734‟uuml 10
ve daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda uumlcret getirici işler yapmaya başlamışlardır Sokakta
ccedilalışma yaşının oumlzellikle en ccedilok 8 9 ve 10‟lu yaşlarda yoğunlaştığı tespit edilmiştir Ayrıca
ccedilocukların ccedilalışma yıllarına bakıldığında ise 3-4 yıl arasında ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı
433 5-6 yıl ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı 20 7-8 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin
oranı ile 1-2 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı ise 167 olarak saptanmıştır
Ccedilocukların ccedilok erken yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başlamalarının veya sokağa
takılmalarının ccedilok sayıda nedenleri vardır Bu araştırmada sokaklarda ccedilalışma gerekccedilesi
olarak şu gerekccedileler ve oranlar saptanmıştır
Tablo 16 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma Nedenleri Sayı
Yoksulluk 2 67
Para kazanma isteği 3 100
Babamın işsiz olması 2 67
Babamın hasta olması 4 133
Babamın oumlluumlmuuml 1 33
Evin geccedilimini sağlayacak başka kimsenin olmaması 4 133
Ebeveynlerimin zorlaması 6 200
Ccedilalışan arkadaş ve yakınların etkisi 2 67
Aile buumltccedilesine katkıda bulunmak 2 67
Hayat deneyimi kazanmak ve meslek edinmek 1 33
Okul ihtiyaccedillarımı karşılamak 3 100
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan sokakta ccedilalışma nedenlerinin ccedilok farklılık arz ettiği
anlaşılmaktadır Burada en ccedilok ldquoebeveynlerinin zorlamasırdquo seccedileneği belirtilmiştir Hiccedil
şuumlphesiz ccedilocukların ccedilalışmaya zorlanmaları son derece dramatik bir olaydır Ancak
ebeveynsel zorlamanın temelinde ekonomik guumlccedilluumlklerinsorunların olduğunu tahmin etmek
guumlccedil değildir Aynı şekilde bazı ccedilocuklar ldquoevin geccedilimini sağlayacak kimsenin olmayışınırdquo
bazıları ldquobabalarının hasta olmasınırdquo bazıları ldquopara kazanma isteğirdquo bazıları ldquoyoksullukrdquo
bazıları da ldquookul masraflarını ccedilıkarmakrdquo gibi nedenleri belirtmişlerdir Buumltuumln bu faktoumlrlerin
ekonomik sorunlarla ilintili değişkenler olduğu bir gerccedilektir Burada oumlzetle ccedilocukların
sokakta ccedilalışma veya sokakta bulunma nedeninin ekonomik kaynaklı olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Diyarbakır‟da sokaktaki ccedilocuklar uumlzerinde gerccedilekleştirilen araştırmalar (oumlrneğin
birkaccedil araştırma iccedilin bkz Bilgin 2008 Okumuş 2007 Guumlneş-Kalaycı 2004) aynı şekilde
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenlerinin ekonomik yoksulluk olduğu ve dolayısıyla
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
299
ccedilocukların da ailelerine maddi katkıda bulunmak ve okul masrafınıharccedillığını karşılamak iccedilin
ccedilalıştıklarını ortaya koymaktadır Sosyal Hizmetler ve Ccedilocuk Esirgeme Kurumu (SHCcedilEK)
Devlet İstatistik Enstituumlsuuml (DİE) ve UNICEF-Tuumlrkiye işbirliğiyle gerccedilekleştirilen Sokakta
Yaşayan ve Ccedilalışan Ccedilocuklarla Katılımlı Eylem Araştırması‟nın (2000) sonuccedillarına goumlre de
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenleri şu şekilde saptanmıştır Ccedilocukların 8015‟i ldquoaile
buumltccedilesine katkıda bulunmakrdquo 840‟ı harccedillığını ccedilıkarmak 496‟sı ldquoevin geccedilimini
sağlamakrdquo 344‟uuml ldquoailesi istediği iccedilinrdquo 115‟i ldquokendi istediği iccedilin ldquo ve 191‟i de
ldquocevapsızrdquo seccedileneğini işaretlemişlerdir (bkz İccedilli-Arıkan 2007 42) Araştırma kapsamında
goumlruumlşuumllen ccedilocukların sokakta yaptıkları işler ise şunlardır
Tablo 17 Ccedilocukların Sokakta Yaptıkları ĠĢ Tuumlrlerinin Dağılımı
Sokaklarda Yapılan ĠĢ Tuumlrleri Sayı
Simit satma 2 67
Ayakkabı boyama 4 133
Pazarda el arabası ile eşya taşıma 1 33
Ccediloumlp toplama 12 400
Sakız satma 4 133
Araba camı silme-yıkama 2 67
Pazar yerinde seyyar satıcılık yapma 4 133
Kuumlccediluumlk suumls eşyalarını satma 1 33
Toplam 30 100
Ccedilocuklar genel olarak sokakta seyyar satıcılık yapma ayakkabı boyama simit sakız
şeker balon su ve buz gibi eşyalar satma otomobillerin camlarını silme ccediloumlp toplama su
taşıma mezarlıklarda temizlik işleri gibi ccedilok sayıda işler yapmaktadırlar Ancak
araştırmamızda sokakta ccedilalışıp succedil işleyen ccedilocukların en ccedilok ldquoccediloumlp toplamardquo işleri yaptıkları
goumlruumllmektedir ( 40) Diyarbakır Sosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln yaptığı bir ccedilalışmada
da kentte ccediloumlp toplayarak para kazanan 500 duumlzeyinde ccedilocuk olduğu saptanmıştır (Okumuş
200732)
Ccediloumlp toplama sokaklarda ccedilocuklar tarafından yapılan en niteliksiz işlerden biridir Aynı
zamanda ccediloumlp toplama işi ccedilalışma saatleri accedilısından da oldukccedila riskli olarak
nitelendirilebilecek bir zaman dilimini kapsamaktadır Ccediloumlpler genelde akşamgece vakitleri
veya karanlık ccediloumlkmeye başladıktan sonra toplanır Bu nedenle de bu işguumlcuumlnde ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilin saldırı ve şiddete maruz kalabilme riski de soumlz konusu olabilmektedir
Araştırma grubunda goumlruumlşuumllen ccedilocukların oumlnemli bir oranının ccediloumlp toplama gibi en niteliksiz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
300
işlerden kazanccedil elde etmeye ccedilalışmaları onların iccedilinde bulundukları ekonomik sıkıntıyı
goumlstermesi accedilısından da son derece dikkat ccedilekicidir
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 50) haftanın her guumlnuuml ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların 20‟si de haftada 5ndash6 guumln ccedilalıştıklarını ifade etmişlerdir Geriye kalanlar ise
haftada 1 ile 4 guumln arasında değişen guumln sayısında ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir Aynı şekilde
ccedilocukların oumlnemli bir kısmı ( 692) okulların accedilık olduğu zamanlarda bile guumlnde en az 4-5
saat ccedilalıştıklarını dile getirmişlerdir Ccedilocukların 23‟uuml de guumlnde 2-3 saat arası ccedilalıştıklarını
ccedilocuklardan sadece ikisi okul guumlnlerinde ccedilalışmadığını belirtmiştir
Bu ccedilocukların buumlyuumlk bir oranı ( 833) Diyarbakır‟ın her boumllgesinde ccedilalıştıklarını
ifade etmişlerdir Bir anlamda soumlz konusu ccedilocukların ccedilalışma yerleri ve ortamları iccedilin
belirlenmiş her hangi bir sokak veya mekacircn soumlz konusu değildir Sadece birkaccedilı ccedilalıştıkları
belirli yer olarak tren garı ve alışveriş mekacircnlarının oumlnuumlnuuml belirtmişlerdir
Ccedilalışmanın yapıldığı tarihte ccedilocukların sokaklarda yaptıkları işlerden elde ettikleri
kazanccedillarının da ccedilok yuumlksek olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Guumlnluumlk kazanccedil olarak ccedilocukların 20‟si
1ndash2 TL 20‟si 3ndash4 TL arası 267‟si 5ndash6 TL arası 167‟si 7-8 TL arası ve 166‟sı da
9 TL ve uumlstuuml kazanccedil elde ettikleri belirlenmiştir
Ccedilocuklar kendi kazanccedillarının buumlyuumlk bir kısmını ebeveynlerine verdiklerini ifade
etmişlerdir ( 667) Geriye kalanlar da kazanccedillarını okul ihtiyaccedillarını karşılama ve giyecek
ve iccedilecek gibi bazı ihtiyaccedillarını gidermede kullandıklarını belirtmişlerdir Ccedilalışan ccedilocukların
buumlyuumlk bir kısmı ( 80‟i) eve para goumltuumlremediklerinde ebeveynlerinin bir şey demediklerini
belirtirken 133‟uuml de ebeveynlerinin şiddetine (dayak) maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
Ccedilocukların 67‟si de ebeveynlerinin tepkilerinin sadece kızma ile sınırlı kaldığını
soumlylemişlerdir
Tablo 18 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaktan Memnun Olup-Olmadıklarının Dağılımı
CcedilalıĢmadan Memnun Olma Durumu Sayı
Evet 21 700
Hayır 9 300
Toplam 30 1000
Araştırmanın ilginccedil bir bulgusu ccedilalışan ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda
ccedilalışmaktan memnun olduklarını belirtmiş olmalarıdır Ccedilocukların sokakta ccedilalışma
durumlarını olumlu olarak tanımlamalarının en oumlnemli nedeni iccedilinde bulundukları
yoksulluktur Ccedilocuklar zor ve koumltuuml koşullarda ccedilalışmak suretiyle ailelerinin ekonomik
sorunlarını gidermede kısmen de olsa yardımcı olduklarını duumlşuumlnmektedirler Ccediluumlnkuuml
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
301
ccedilocukların memnuniyet duyma nedenlerinin başında elde ettikleri kazanccedilla ailenin ( 286)
ve kendi ihtiyacını (238) karşılama gibi gerekccedileler yer almaktadır Bazı ccedilocuklar da
kazandıkları para ile kendilerini geleceğe hazırladıklarını ( 19) bazıları da arkadaş grubuyla
hoşlandıkları şeyleri yapma olanağına sahip oldukları ( 19) veya sokakta kalmayı
arzuladıklarını ( 95) ifade etmişlerdir Sokakta ccedilalışmaktan memnuniyet duymayan
ccedilocuklar da memnuniyetsizliğin nedeni olarak en ccedilok sokakta var olan riskleri ve okula
gereken oumlnemi verememelerini goumlstermişlerdir
45 SOKAKTA CcedilALIġAN VE KISMEN YAġAYAN CcedilOCUKLAR VE
SUCcedilLULUK
Bu araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların hepsi sokakta ccedilalışmaya ve yaşamaya
başladıktan sonra bir şekilde polis tarafından alıkonulmuşlardır Bu nedenle 30 ccedilocuğun hepsi
bir şekilde succedil işledikleri gerekccedilesiyle goumlzaltına alınan ve haklarında işlem yapılmış
ccedilocuklardır Yaklaşık olarak her yıl Diyarbakır Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuumlne ortalama 1500
dolayında succedil olayının intikal ettiği belirtilmektedir İntikal eden bu succedilların ağırlıklı olarak
hırsızlık yankesicilik ve kapkaccedil gibi succedil tuumlrlerinden oluştuğu goumlruumllmektedir (Guumlneş ve
Kalaycı 2004 15) Eren (2007128) de Diyarbakır il merkezi ve ilccedilelerinde 2001 yılında her
hangi bir succedil şuumlphelisi olarak yakalanıp savcılığa ccedilıkartılan ccedilocuk sayısının 1524 iken bu
rakamın 2006 yılında 100 artarak 3308‟e yuumlkselmiş olduğunu belirtmektedir
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların niccedilin goumlzaltına alındıkları hususu kendi
beyanlarına dayanarak şu şekilde tablolaştırılmıştır
Tablo 19 Ccedilocukların Polis Tarafından AlıkonulmaGoumlzaltına Alınma Sebeplerinin
Dağılımı
Goumlzaltına Alınma Sebepleri Sayı
Geceyi sokakta geccedilirdiğim iccedilin 2 67
Succedil ve sapkın eylemlerinden dolayı 25 833
Şuumlphe uumlzerine 2 67
Sokakta ccedilalıştığım iccedilin 1 33
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan da accedilık bir şekilde goumlzlemlendiği gibi ccedilocukların en ccedilok goumlzaltına
alınma nedeni işledikleri succedil ve sapma eylemlerinden dolayıdır ( 83) Burada soumlz edilen
succedil ve sapma eylemleri kapkaccedil hırsızlık kavga etmeadam yaralama madde kullanmasatma
gibi davranışlardır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
302
Tablo 20 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra SabıkaSicil Belgesi
Kaydına Sahip Olup Olmadıklarının Dağılımı
SabıkaSicil Kaydının Olup Olmadığı Sayı
Evet 14 467
Hayır 16 533
Toplam 30 1000
Ccedilocukların soumlz konusu succedil eylemlerinden dolayı ccedilok sayıda succedillardan sicil kayıtları
olduğu belirlenmiştir Ccediloğu ccedilocuk sabıka veya sicil kaydının olduğunu belirtmiştir ( 467)
Geriye kalan ccedilocuklar ise herhangi bir sabıka veya sicil kaydının olmadığını ifade etmişlerdir
( 533) Soumlz konusu bu ccedilocukların sabıka veya sicil kayıtlarına ilişkin succedillar aşağıda
belirtilmiştir
Tablo 21 Ccedilocukların Hangi Succediltan Dolayı Sabıka Kayıtlarının Olduğunun Dağılımı
Sabıkanın Olduğu Succedil Tuumlruuml Sayı
Hırsızlık yankesicilik 8 571
Kapkaccedil 1 71
Uyuşturucu madde satma ve kullanma
( esrar ve hap)
2
143
Kavga ve adam yaralama 1 71
Hırsızlık kavga ve yaralama 2 143
Toplam 14 1000
Tablodan genel olarak ccedilocukların en ccedilok sabıkası olan succedil eylemlerinin hırsızlık
yankesicilik ve uyuşturucu madde satma veya kullanma olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizde
ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin istatistikler de ccedilocukların en ccedilok hırsızlık succedilunu işlediklerini
goumlstermektedir
Tablo 22 Ccedilocukların Madde Kullanma Durumlarının Dağılımı
Madde Kullanma Durumları Sayı
Evet 26 866
Hayır 4 134
Toplam 30 1000
Aynı şekilde araştırma grubunda yer alan ccedilocukların 86‟sının bağımlılık yapıcı
madde kullandıkları saptanmıştır Madde kullanmaya ilişkin gerccedilekleşen bu oranın yuumlksek
olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışma succedil işlediği gerekccedilesiyle haklarında işlem
yapılan ccedilocuklar uumlzerine gerccedilekleştirildiği iccedilin soumlz konusu ccedilocukların uyuşturucu veya
bağımlılık yapıcı madde kullanma oranının da yuumlksek olarak gerccedilekleşebileceği oumlngoumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
303
Bu nedenle succedil işleme durumlarına bakılmaksızın sokakta yaşayan ve ccedilalışan ccedilocuklar
uumlzerine gerccedilekleştirilecek herhangi bir ccedilalışmada bu oranın daha duumlşuumlk duumlzeyde
gerccedilekleşmesi muhtemeldir Oumlrneğin Guumlngoumlr (2008) Mersin ili oumlrneğinde 510 sokaktaki
ccedilocuk uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada ccedilocukların sadece 24‟uumlnuumln madde kullandıklarını
38‟inin madde kullanan arkadaşlarının olduğu 22‟sinin succedil işleyen arkadaşlara sahip
olduklarını belirtmiştir Aynı şekilde bu ccedilocukların 90‟a yakını bu succedillu arkadaşlarla
goumlruumlştuumlklerini ( 179‟u ldquoccedilok sıkrdquo 304‟uuml ldquosıkrdquo ve 41‟i de ldquoara sırardquo) ve bu ccedilocuklardan
14‟uuml de succedil eylemi iccedilerisinde yer aldıklarını belirtmişlerdir
Tablo 23 Ccedilocukların Kullandıkları Madde Tuumlrlerinin Dağılımı
Kullanılan Madde Tuumlrleri Sayı
Sigara 6 230
Yapıştırıcı madde (bally) alkol 4 158
Uccedilucu madde (tiner) sigara 5 192
Alkol sigara esrar 2 76
Sigara esrar 3 115
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara 1 38
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara esrar 1 38
Uccedilucu madde (tiner) alkol sigara hap 4 158
Toplam 26 1000
Yukarıdaki tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların soumlz konusu maddelerden en ccedilok
sigara tiner ve bally gibi uccedilucu madde ve alkol kullandığı saptanmıştır Tablo accedilısından en
ilginccedil bulgu ccedilocukların 23‟uumlnuumln (6 ccedilocuk) esrar kullandıklarının belirlenmiş olmasıdır
Sosyolojik accedilıdan ccedilocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenleri iccedilerisinde aile
yapısı (ailenin ilgisizliği ve duygusal ihmal soumlz konusu maddeleri ailede kullanan bireylerin
varlığı parccedilalanmış aileler aile iccedilindeki fiziksel ve cinsel istismarın varlığı gibi) akran grup
yapısı (akranlardan kullanan bireylerin varlığı arkadaşlara oumlzenti ve akran baskısı grup
iccedilerisinde kendini kanıtlama maddeyi merak etme gibi) korkuyu gidermek ve cesareti
arttırmak (daha kolay succedil işleyebilmek heyecan arama mağdura ve yaptıkları sapkınsuccedil
eylemelerine karşı duyarsızlaşmak) ve sokakların yapısı (kolay elde edilebilirlik ebeveynsel
goumlzetim ve denetimin yokluğu enformel denetimin zayıflığı) en dikkat ccedilekenleri
oluşturmaktadır Bu tuumlr maddeleri kullanmak ile succedil işlemek arasında bir ilişkiden soumlz etmek
muumlmkuumlnduumlr En azından bu maddeleri kullanan ccedilocukların succedil işleme riskinin daha yuumlksek
olduğunu soumlyleyebiliriz Oumlzellikle bazı ccedilocukların bu maddeleri satın almak iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık gasp ve kapkaccedil gibi succedilları işleyerek edindikleri ileri suumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
304
Goumlruumlşme yaptığımız ccedilocukların ccediloğu esrar ve diğer bazı uyuşturucu hapları
edinmenin ccedilok kolay olduğunu ve bu maddelerin satıldığı yerleri bildiklerini ve edinmek
istediklerinde kolay temin edebildiklerini belirtmişlerdir
Tablo 24 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Bağımlılık Yapan
Maddeleri Kullanan ArkadaĢlara Sahip Olup-Olmadıklarının Dağılımı
Madde Kullanılan ArkadaĢların Varlığı Sayı
Evet 30 1000
Hayır - 00
Toplam 30 1000
Ayrıca araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların arkadaşlarının da kendileri gibi
bağımlılık yapıcı maddeler (sigara bally tiner alkol vb) kullandıklarını belirtmişlerdir Bu
ccedilocukların da en ccedilok esrar bally sigara ve alkol gibi maddelerden birini veya diğerleri ile
birlikte kullandıklarını ifade etmişlerdir
Bağımlılık yapıcı madde kullanma alışkanlıkları genelde belirli bir akran grubu
iccedilerisinde oumlğrenilmektedir Aynı şekilde succedil davranışının veya succedila ilişkin kalıpların da akran
grubu iccedilerisinde oumlğrenildiği hususu kriminolojide yaygın olarak kabul edilen bir goumlruumlş haline
geldiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Konuya ilişkin yapılmış ccedilok sayıda araştırma (Oumlrneğin bkz
Elliott ve Menard 1996 Elliott ve Voss 1974 Elliot Huizing ve Menard 1989 Akers vd
1979 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002 ) succedilluların birlikte
oldukları veya arkadaş edindikleri bireylerin de oumlnemli bir oranının kendileri gibi succedillu
bireylerden oluşmuş olduğunu ortaya koymuştur Bu araştırmaların succedil davranışının genel
olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlenen bir edim olduğunu ve ccedilocukların diğer
succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular saptadıkları goumlruumllmektedir Bu
ccedilerccedilevede Elliott Huizinga ve Ageton (1985) succedillu akranların succedilluluğun en oumlnemli
nedensel faktoumlrlerinden biri olduğunu ileri suumlrmektedirler Bu sebeple sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocukların succedillu ccedilocuklarla veya akranlarla temas etme riski sokaklarda olmayan
diğer ccedilocuklara kıyasla daha yuumlksek olduğu soumlylenebilir
Tablo 25 Ccedilocukların Bağımlılık Yapıcı Maddeleri Kullanma Nedenlerinin Dağılımı
Madde Kullanma Nedenleri Sayı
Arkadaş ccedilevresi ile birlikte olma ve oumlzentimerak 4 154
Can sıkıntısını gidermek eğlenmek heyecan yaratmak iccedilin 22 846
Toplam 26 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
305
Ccedilocukların bağımlılık yapıcı madde kullanma nedenlerinin başında can sıkıntısını
giderme ve eğlenmek olduğu goumlruumllmektedir Arkadaş ccedilevresine oumlzenti duyma ve kullanılan
maddeyi merak etme gibi nedenler de ikinci sırada gelmektedir
Ccedilocukların sokakta karşılaştıkları bazı riskler bedensel veya fiziksel accedilıdan kalıcı iz
bırakmasının yanı sıra sosyal ve kişisel yaşamlarını da oumlnemli oumllccediluumlde olumsuz olarak
etkileyebilmektedir Oumlrneğin ccedilocukların sokaklarda karşılaştıkları bazı şiddet eylemleri
onların travma yaşamalarına yol accedilabilecek kadar tehlikeli boyutlara ulaşabilmektedir Aynı
şekilde ccedilocuğun maruz kaldığı bu tuumlr şiddet eylemleri onları da aynı şekilde şiddet
uygulayacak bireylere doumlnuumlştuumlrebilecektir Bu ccedilerccedilevede şiddete maruz kalmak ile şiddete
youmlnelmek arasında goumlrece bir ilişkiden soumlz etmek muumlmkuumlnduumlr
Tablo 26 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Kendilerine Cinsel Tacizde
Bulunulup Bulunulmadığının Dağılımı
Cinsel Tacize Uğrama Durumu Sayı
Evet 4 133
Hayır 26 867
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloya bakıldığında ccedilocukların oumlnemli bir oranının sokakta her hangi bir
cinsel şiddete maruz kalmadıklarını goumlruumllmektedir ( 867) Ccedilocukların sadece 133‟uuml (4
kişi) cinsel şiddet eylemi ile karşı karşıya geldiklerini itiraf etmişlerdir Bunlar da kendilerine
tacizde bulunan kişilerin sokakta boş gezen serseri ccedilocuklar olduğunu belirtmişlerdir Ayrıca
araştırma grubunda bulunan ccedilocukların yarısı sokakta ccedilalışmaya başladıktan sonra sokakta
bazı kazalara maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
5 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların tuumlmuuml herhangi bir succedil şuumlphesi ile polis
tarafından goumlzaltına alınan ccedilocuklardır Soumlz konusu ccedilocukların ccediloğu hırsızlık yankesicilik
adam yaralama ve uyuşturucu madde kullanma ve satma succedillarından haklarında işlem
yapılmıştır Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların succedillulukla ilintili veya succedila
eğilimli olmalarında dikkat ccedileken bazı oumlzellikler şu şekilde belirtilebilir Ccedilocukların
ebeveynlerinin oumlğrenim duumlzeylerinin duumlşuumlk olması (annelerinin 90‟ı okuma yazma bile
bilmiyor babalarının da 43‟uuml her hangi bir okul mezunu değil) onların oumlnemli bir oranının
goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olmaları ( 70) ailelerinin son derece yoksul olmaları
(babalarının ccediloğunun duumlşuumlk nitelikli veya guumlndelikccedili iş alanlarda ccedilalıştıkları kazanccedillarının
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
306
son derece duumlşuumlk olduğu ve goumlccedil sonrası ekonomik sorunlar yaşadıkları ccedilocukların 94‟e
yakını ailelerini ldquoccedilok fakirrdquo ve ldquofakirrdquo olarak nitelendirdikleri) evden kaccedilma sıklığının
yaygınlığı ( 60) ccedilocukların bazı guumlnlerde sokaklarda sabahladıkları ( 667) sapkın ve
sokaklara takılan akranlara sahip oldukları (arkadaşlarının ccediloğu da kendileri gibi uyuşturucu
veya bağımlılık yapıcı madde kullandıkları) oumlğrenim kurumlarından ayrılmaları veya terk
etmeleri ( 53‟uuml halihazırda bir oumlğrenim kurumuna devam etmiyor) aileye ilişkin ciddi
sorunlar yaşamaları (uumlvey ccedilocuk olma 611 90‟ı evde suumlrekli ve bazen fiziksel şiddet
goumlrduumlklerini ifade etmeleri 25‟inin babasının hayatta olmaması ccedilocukların 367‟sinin
ebeveynlerinin ayrı yaşamaları) ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda sokakla tanışmaları ve sokakta ccedilalışmaya
başlamaları ( 734‟uuml 10 yaşına varmadan sokakları mesken edindikleri) yaptıkları iş
tuumlruumlnuumln son derece niteliksiz olması ( 40‟ı ccediloumlp toplama işini yapıyor) gibi etkenler sokakta
ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukları succedillu kılan faktoumlrler olarak dikkat ccedilekmektedir Bu
bulgular araştırmamızın hipotezlerini doğrular niteliktedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Ccedilocukluk
doumlneminde deneyimlenen yaşam tarzları ve yaşanılankarşılaşılan guumlccedilluumlklermağduriyetler
succedilluluğun oumlnemli belirleyicileri olarak etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilocukluk
deneyiminin olumlu ve olumsuz bir tarzda şekillenmesinde oumlzellikle de ccedilocuğun yetiştiği aile
ortamı (şiddet sevgisizlikilgisizlik yoksulluk succedillu ve sapkın bireylerin varlığı
ebeveynlerin ccedilocuk yetiştirme konusundaki bilgisiz oluşları ccedilalışma youmlnuumlnde baskılamaları
gibi) okul deneyimi succedillu akran etkileri ailenin ekonomik geccedilim sorumluluğunu omuzlarında
hissetmeleri sokakta karşılaştıkları guumlccedilluumlkler taciz ve bazı sosyo-ekonomik dezavantajlar
dominant faktoumlrler olarak etkide bulunduğu soumlylenebilir Soumlz konusu doumlnemde ccedilocukların
sorunsuz bir aile yapısı iccedilerisinde sosyalleşmelerinin sağlanması ve oumlğrenimlerine devam
edebilme olanaklarının yaratılması gerekirken sokakların riskli alanlarında yaşam
muumlcadelesine atılmaları atılmak zorunda bırakılmaları onları succedila eğilimli kılan oumlnemli bir
etken olmaktadır Oumlzellikle de aile denetiminden kaccedilan ccedilocukların sokaktaki succedillu kuumlltuumlruumln
etkisine accedilık olma riskleri daha yuumlksektir
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından oumlzellikle ccedilalıştırılmaları konusunda zorlanmaları ve
ccedilocukların istenilen duumlzeyde parayı eve goumltuumlrememeleri durumunda psikolojik ve fiziksel
şiddet goumlrmeleri ccedilocukların ccedilok para kazanmak iccedilin zamanlarını daha ccedilok sokaklarda
geccedilirmelerine veya evden kaccedilma veya eve doumlnmeme gibi sonuccedillara yol accedilabilmektedir Bu
olumsuz tutumlar bazen de ccedilocukları hırsızlık yapmaya da itebilmektedir Sonuccedil olarak
ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik bu olumsuz tutumları ccedilocukların ebeveynlerine olan
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
298
Tablonun en ilginccedil bulgusu ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda ccedilalışmaya ccedilok
kuumlccediluumlk yaşlarda başlamış olmalarıdır Tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların 734‟uuml 10
ve daha kuumlccediluumlk yaşlarda sokaklarda uumlcret getirici işler yapmaya başlamışlardır Sokakta
ccedilalışma yaşının oumlzellikle en ccedilok 8 9 ve 10‟lu yaşlarda yoğunlaştığı tespit edilmiştir Ayrıca
ccedilocukların ccedilalışma yıllarına bakıldığında ise 3-4 yıl arasında ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı
433 5-6 yıl ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı 20 7-8 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin
oranı ile 1-2 yıldır ccedilalıştıklarını belirtenlerin oranı ise 167 olarak saptanmıştır
Ccedilocukların ccedilok erken yaşlarda sokakta ccedilalışmaya başlamalarının veya sokağa
takılmalarının ccedilok sayıda nedenleri vardır Bu araştırmada sokaklarda ccedilalışma gerekccedilesi
olarak şu gerekccedileler ve oranlar saptanmıştır
Tablo 16 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢma Nedenlerine ĠliĢkin GoumlruumlĢlerinin Dağılımı
Sokakta CcedilalıĢma Nedenleri Sayı
Yoksulluk 2 67
Para kazanma isteği 3 100
Babamın işsiz olması 2 67
Babamın hasta olması 4 133
Babamın oumlluumlmuuml 1 33
Evin geccedilimini sağlayacak başka kimsenin olmaması 4 133
Ebeveynlerimin zorlaması 6 200
Ccedilalışan arkadaş ve yakınların etkisi 2 67
Aile buumltccedilesine katkıda bulunmak 2 67
Hayat deneyimi kazanmak ve meslek edinmek 1 33
Okul ihtiyaccedillarımı karşılamak 3 100
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan sokakta ccedilalışma nedenlerinin ccedilok farklılık arz ettiği
anlaşılmaktadır Burada en ccedilok ldquoebeveynlerinin zorlamasırdquo seccedileneği belirtilmiştir Hiccedil
şuumlphesiz ccedilocukların ccedilalışmaya zorlanmaları son derece dramatik bir olaydır Ancak
ebeveynsel zorlamanın temelinde ekonomik guumlccedilluumlklerinsorunların olduğunu tahmin etmek
guumlccedil değildir Aynı şekilde bazı ccedilocuklar ldquoevin geccedilimini sağlayacak kimsenin olmayışınırdquo
bazıları ldquobabalarının hasta olmasınırdquo bazıları ldquopara kazanma isteğirdquo bazıları ldquoyoksullukrdquo
bazıları da ldquookul masraflarını ccedilıkarmakrdquo gibi nedenleri belirtmişlerdir Buumltuumln bu faktoumlrlerin
ekonomik sorunlarla ilintili değişkenler olduğu bir gerccedilektir Burada oumlzetle ccedilocukların
sokakta ccedilalışma veya sokakta bulunma nedeninin ekonomik kaynaklı olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Diyarbakır‟da sokaktaki ccedilocuklar uumlzerinde gerccedilekleştirilen araştırmalar (oumlrneğin
birkaccedil araştırma iccedilin bkz Bilgin 2008 Okumuş 2007 Guumlneş-Kalaycı 2004) aynı şekilde
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenlerinin ekonomik yoksulluk olduğu ve dolayısıyla
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
299
ccedilocukların da ailelerine maddi katkıda bulunmak ve okul masrafınıharccedillığını karşılamak iccedilin
ccedilalıştıklarını ortaya koymaktadır Sosyal Hizmetler ve Ccedilocuk Esirgeme Kurumu (SHCcedilEK)
Devlet İstatistik Enstituumlsuuml (DİE) ve UNICEF-Tuumlrkiye işbirliğiyle gerccedilekleştirilen Sokakta
Yaşayan ve Ccedilalışan Ccedilocuklarla Katılımlı Eylem Araştırması‟nın (2000) sonuccedillarına goumlre de
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenleri şu şekilde saptanmıştır Ccedilocukların 8015‟i ldquoaile
buumltccedilesine katkıda bulunmakrdquo 840‟ı harccedillığını ccedilıkarmak 496‟sı ldquoevin geccedilimini
sağlamakrdquo 344‟uuml ldquoailesi istediği iccedilinrdquo 115‟i ldquokendi istediği iccedilin ldquo ve 191‟i de
ldquocevapsızrdquo seccedileneğini işaretlemişlerdir (bkz İccedilli-Arıkan 2007 42) Araştırma kapsamında
goumlruumlşuumllen ccedilocukların sokakta yaptıkları işler ise şunlardır
Tablo 17 Ccedilocukların Sokakta Yaptıkları ĠĢ Tuumlrlerinin Dağılımı
Sokaklarda Yapılan ĠĢ Tuumlrleri Sayı
Simit satma 2 67
Ayakkabı boyama 4 133
Pazarda el arabası ile eşya taşıma 1 33
Ccediloumlp toplama 12 400
Sakız satma 4 133
Araba camı silme-yıkama 2 67
Pazar yerinde seyyar satıcılık yapma 4 133
Kuumlccediluumlk suumls eşyalarını satma 1 33
Toplam 30 100
Ccedilocuklar genel olarak sokakta seyyar satıcılık yapma ayakkabı boyama simit sakız
şeker balon su ve buz gibi eşyalar satma otomobillerin camlarını silme ccediloumlp toplama su
taşıma mezarlıklarda temizlik işleri gibi ccedilok sayıda işler yapmaktadırlar Ancak
araştırmamızda sokakta ccedilalışıp succedil işleyen ccedilocukların en ccedilok ldquoccediloumlp toplamardquo işleri yaptıkları
goumlruumllmektedir ( 40) Diyarbakır Sosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln yaptığı bir ccedilalışmada
da kentte ccediloumlp toplayarak para kazanan 500 duumlzeyinde ccedilocuk olduğu saptanmıştır (Okumuş
200732)
Ccediloumlp toplama sokaklarda ccedilocuklar tarafından yapılan en niteliksiz işlerden biridir Aynı
zamanda ccediloumlp toplama işi ccedilalışma saatleri accedilısından da oldukccedila riskli olarak
nitelendirilebilecek bir zaman dilimini kapsamaktadır Ccediloumlpler genelde akşamgece vakitleri
veya karanlık ccediloumlkmeye başladıktan sonra toplanır Bu nedenle de bu işguumlcuumlnde ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilin saldırı ve şiddete maruz kalabilme riski de soumlz konusu olabilmektedir
Araştırma grubunda goumlruumlşuumllen ccedilocukların oumlnemli bir oranının ccediloumlp toplama gibi en niteliksiz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
300
işlerden kazanccedil elde etmeye ccedilalışmaları onların iccedilinde bulundukları ekonomik sıkıntıyı
goumlstermesi accedilısından da son derece dikkat ccedilekicidir
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 50) haftanın her guumlnuuml ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların 20‟si de haftada 5ndash6 guumln ccedilalıştıklarını ifade etmişlerdir Geriye kalanlar ise
haftada 1 ile 4 guumln arasında değişen guumln sayısında ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir Aynı şekilde
ccedilocukların oumlnemli bir kısmı ( 692) okulların accedilık olduğu zamanlarda bile guumlnde en az 4-5
saat ccedilalıştıklarını dile getirmişlerdir Ccedilocukların 23‟uuml de guumlnde 2-3 saat arası ccedilalıştıklarını
ccedilocuklardan sadece ikisi okul guumlnlerinde ccedilalışmadığını belirtmiştir
Bu ccedilocukların buumlyuumlk bir oranı ( 833) Diyarbakır‟ın her boumllgesinde ccedilalıştıklarını
ifade etmişlerdir Bir anlamda soumlz konusu ccedilocukların ccedilalışma yerleri ve ortamları iccedilin
belirlenmiş her hangi bir sokak veya mekacircn soumlz konusu değildir Sadece birkaccedilı ccedilalıştıkları
belirli yer olarak tren garı ve alışveriş mekacircnlarının oumlnuumlnuuml belirtmişlerdir
Ccedilalışmanın yapıldığı tarihte ccedilocukların sokaklarda yaptıkları işlerden elde ettikleri
kazanccedillarının da ccedilok yuumlksek olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Guumlnluumlk kazanccedil olarak ccedilocukların 20‟si
1ndash2 TL 20‟si 3ndash4 TL arası 267‟si 5ndash6 TL arası 167‟si 7-8 TL arası ve 166‟sı da
9 TL ve uumlstuuml kazanccedil elde ettikleri belirlenmiştir
Ccedilocuklar kendi kazanccedillarının buumlyuumlk bir kısmını ebeveynlerine verdiklerini ifade
etmişlerdir ( 667) Geriye kalanlar da kazanccedillarını okul ihtiyaccedillarını karşılama ve giyecek
ve iccedilecek gibi bazı ihtiyaccedillarını gidermede kullandıklarını belirtmişlerdir Ccedilalışan ccedilocukların
buumlyuumlk bir kısmı ( 80‟i) eve para goumltuumlremediklerinde ebeveynlerinin bir şey demediklerini
belirtirken 133‟uuml de ebeveynlerinin şiddetine (dayak) maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
Ccedilocukların 67‟si de ebeveynlerinin tepkilerinin sadece kızma ile sınırlı kaldığını
soumlylemişlerdir
Tablo 18 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaktan Memnun Olup-Olmadıklarının Dağılımı
CcedilalıĢmadan Memnun Olma Durumu Sayı
Evet 21 700
Hayır 9 300
Toplam 30 1000
Araştırmanın ilginccedil bir bulgusu ccedilalışan ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda
ccedilalışmaktan memnun olduklarını belirtmiş olmalarıdır Ccedilocukların sokakta ccedilalışma
durumlarını olumlu olarak tanımlamalarının en oumlnemli nedeni iccedilinde bulundukları
yoksulluktur Ccedilocuklar zor ve koumltuuml koşullarda ccedilalışmak suretiyle ailelerinin ekonomik
sorunlarını gidermede kısmen de olsa yardımcı olduklarını duumlşuumlnmektedirler Ccediluumlnkuuml
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
301
ccedilocukların memnuniyet duyma nedenlerinin başında elde ettikleri kazanccedilla ailenin ( 286)
ve kendi ihtiyacını (238) karşılama gibi gerekccedileler yer almaktadır Bazı ccedilocuklar da
kazandıkları para ile kendilerini geleceğe hazırladıklarını ( 19) bazıları da arkadaş grubuyla
hoşlandıkları şeyleri yapma olanağına sahip oldukları ( 19) veya sokakta kalmayı
arzuladıklarını ( 95) ifade etmişlerdir Sokakta ccedilalışmaktan memnuniyet duymayan
ccedilocuklar da memnuniyetsizliğin nedeni olarak en ccedilok sokakta var olan riskleri ve okula
gereken oumlnemi verememelerini goumlstermişlerdir
45 SOKAKTA CcedilALIġAN VE KISMEN YAġAYAN CcedilOCUKLAR VE
SUCcedilLULUK
Bu araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların hepsi sokakta ccedilalışmaya ve yaşamaya
başladıktan sonra bir şekilde polis tarafından alıkonulmuşlardır Bu nedenle 30 ccedilocuğun hepsi
bir şekilde succedil işledikleri gerekccedilesiyle goumlzaltına alınan ve haklarında işlem yapılmış
ccedilocuklardır Yaklaşık olarak her yıl Diyarbakır Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuumlne ortalama 1500
dolayında succedil olayının intikal ettiği belirtilmektedir İntikal eden bu succedilların ağırlıklı olarak
hırsızlık yankesicilik ve kapkaccedil gibi succedil tuumlrlerinden oluştuğu goumlruumllmektedir (Guumlneş ve
Kalaycı 2004 15) Eren (2007128) de Diyarbakır il merkezi ve ilccedilelerinde 2001 yılında her
hangi bir succedil şuumlphelisi olarak yakalanıp savcılığa ccedilıkartılan ccedilocuk sayısının 1524 iken bu
rakamın 2006 yılında 100 artarak 3308‟e yuumlkselmiş olduğunu belirtmektedir
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların niccedilin goumlzaltına alındıkları hususu kendi
beyanlarına dayanarak şu şekilde tablolaştırılmıştır
Tablo 19 Ccedilocukların Polis Tarafından AlıkonulmaGoumlzaltına Alınma Sebeplerinin
Dağılımı
Goumlzaltına Alınma Sebepleri Sayı
Geceyi sokakta geccedilirdiğim iccedilin 2 67
Succedil ve sapkın eylemlerinden dolayı 25 833
Şuumlphe uumlzerine 2 67
Sokakta ccedilalıştığım iccedilin 1 33
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan da accedilık bir şekilde goumlzlemlendiği gibi ccedilocukların en ccedilok goumlzaltına
alınma nedeni işledikleri succedil ve sapma eylemlerinden dolayıdır ( 83) Burada soumlz edilen
succedil ve sapma eylemleri kapkaccedil hırsızlık kavga etmeadam yaralama madde kullanmasatma
gibi davranışlardır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
302
Tablo 20 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra SabıkaSicil Belgesi
Kaydına Sahip Olup Olmadıklarının Dağılımı
SabıkaSicil Kaydının Olup Olmadığı Sayı
Evet 14 467
Hayır 16 533
Toplam 30 1000
Ccedilocukların soumlz konusu succedil eylemlerinden dolayı ccedilok sayıda succedillardan sicil kayıtları
olduğu belirlenmiştir Ccediloğu ccedilocuk sabıka veya sicil kaydının olduğunu belirtmiştir ( 467)
Geriye kalan ccedilocuklar ise herhangi bir sabıka veya sicil kaydının olmadığını ifade etmişlerdir
( 533) Soumlz konusu bu ccedilocukların sabıka veya sicil kayıtlarına ilişkin succedillar aşağıda
belirtilmiştir
Tablo 21 Ccedilocukların Hangi Succediltan Dolayı Sabıka Kayıtlarının Olduğunun Dağılımı
Sabıkanın Olduğu Succedil Tuumlruuml Sayı
Hırsızlık yankesicilik 8 571
Kapkaccedil 1 71
Uyuşturucu madde satma ve kullanma
( esrar ve hap)
2
143
Kavga ve adam yaralama 1 71
Hırsızlık kavga ve yaralama 2 143
Toplam 14 1000
Tablodan genel olarak ccedilocukların en ccedilok sabıkası olan succedil eylemlerinin hırsızlık
yankesicilik ve uyuşturucu madde satma veya kullanma olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizde
ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin istatistikler de ccedilocukların en ccedilok hırsızlık succedilunu işlediklerini
goumlstermektedir
Tablo 22 Ccedilocukların Madde Kullanma Durumlarının Dağılımı
Madde Kullanma Durumları Sayı
Evet 26 866
Hayır 4 134
Toplam 30 1000
Aynı şekilde araştırma grubunda yer alan ccedilocukların 86‟sının bağımlılık yapıcı
madde kullandıkları saptanmıştır Madde kullanmaya ilişkin gerccedilekleşen bu oranın yuumlksek
olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışma succedil işlediği gerekccedilesiyle haklarında işlem
yapılan ccedilocuklar uumlzerine gerccedilekleştirildiği iccedilin soumlz konusu ccedilocukların uyuşturucu veya
bağımlılık yapıcı madde kullanma oranının da yuumlksek olarak gerccedilekleşebileceği oumlngoumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
303
Bu nedenle succedil işleme durumlarına bakılmaksızın sokakta yaşayan ve ccedilalışan ccedilocuklar
uumlzerine gerccedilekleştirilecek herhangi bir ccedilalışmada bu oranın daha duumlşuumlk duumlzeyde
gerccedilekleşmesi muhtemeldir Oumlrneğin Guumlngoumlr (2008) Mersin ili oumlrneğinde 510 sokaktaki
ccedilocuk uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada ccedilocukların sadece 24‟uumlnuumln madde kullandıklarını
38‟inin madde kullanan arkadaşlarının olduğu 22‟sinin succedil işleyen arkadaşlara sahip
olduklarını belirtmiştir Aynı şekilde bu ccedilocukların 90‟a yakını bu succedillu arkadaşlarla
goumlruumlştuumlklerini ( 179‟u ldquoccedilok sıkrdquo 304‟uuml ldquosıkrdquo ve 41‟i de ldquoara sırardquo) ve bu ccedilocuklardan
14‟uuml de succedil eylemi iccedilerisinde yer aldıklarını belirtmişlerdir
Tablo 23 Ccedilocukların Kullandıkları Madde Tuumlrlerinin Dağılımı
Kullanılan Madde Tuumlrleri Sayı
Sigara 6 230
Yapıştırıcı madde (bally) alkol 4 158
Uccedilucu madde (tiner) sigara 5 192
Alkol sigara esrar 2 76
Sigara esrar 3 115
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara 1 38
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara esrar 1 38
Uccedilucu madde (tiner) alkol sigara hap 4 158
Toplam 26 1000
Yukarıdaki tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların soumlz konusu maddelerden en ccedilok
sigara tiner ve bally gibi uccedilucu madde ve alkol kullandığı saptanmıştır Tablo accedilısından en
ilginccedil bulgu ccedilocukların 23‟uumlnuumln (6 ccedilocuk) esrar kullandıklarının belirlenmiş olmasıdır
Sosyolojik accedilıdan ccedilocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenleri iccedilerisinde aile
yapısı (ailenin ilgisizliği ve duygusal ihmal soumlz konusu maddeleri ailede kullanan bireylerin
varlığı parccedilalanmış aileler aile iccedilindeki fiziksel ve cinsel istismarın varlığı gibi) akran grup
yapısı (akranlardan kullanan bireylerin varlığı arkadaşlara oumlzenti ve akran baskısı grup
iccedilerisinde kendini kanıtlama maddeyi merak etme gibi) korkuyu gidermek ve cesareti
arttırmak (daha kolay succedil işleyebilmek heyecan arama mağdura ve yaptıkları sapkınsuccedil
eylemelerine karşı duyarsızlaşmak) ve sokakların yapısı (kolay elde edilebilirlik ebeveynsel
goumlzetim ve denetimin yokluğu enformel denetimin zayıflığı) en dikkat ccedilekenleri
oluşturmaktadır Bu tuumlr maddeleri kullanmak ile succedil işlemek arasında bir ilişkiden soumlz etmek
muumlmkuumlnduumlr En azından bu maddeleri kullanan ccedilocukların succedil işleme riskinin daha yuumlksek
olduğunu soumlyleyebiliriz Oumlzellikle bazı ccedilocukların bu maddeleri satın almak iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık gasp ve kapkaccedil gibi succedilları işleyerek edindikleri ileri suumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
304
Goumlruumlşme yaptığımız ccedilocukların ccediloğu esrar ve diğer bazı uyuşturucu hapları
edinmenin ccedilok kolay olduğunu ve bu maddelerin satıldığı yerleri bildiklerini ve edinmek
istediklerinde kolay temin edebildiklerini belirtmişlerdir
Tablo 24 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Bağımlılık Yapan
Maddeleri Kullanan ArkadaĢlara Sahip Olup-Olmadıklarının Dağılımı
Madde Kullanılan ArkadaĢların Varlığı Sayı
Evet 30 1000
Hayır - 00
Toplam 30 1000
Ayrıca araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların arkadaşlarının da kendileri gibi
bağımlılık yapıcı maddeler (sigara bally tiner alkol vb) kullandıklarını belirtmişlerdir Bu
ccedilocukların da en ccedilok esrar bally sigara ve alkol gibi maddelerden birini veya diğerleri ile
birlikte kullandıklarını ifade etmişlerdir
Bağımlılık yapıcı madde kullanma alışkanlıkları genelde belirli bir akran grubu
iccedilerisinde oumlğrenilmektedir Aynı şekilde succedil davranışının veya succedila ilişkin kalıpların da akran
grubu iccedilerisinde oumlğrenildiği hususu kriminolojide yaygın olarak kabul edilen bir goumlruumlş haline
geldiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Konuya ilişkin yapılmış ccedilok sayıda araştırma (Oumlrneğin bkz
Elliott ve Menard 1996 Elliott ve Voss 1974 Elliot Huizing ve Menard 1989 Akers vd
1979 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002 ) succedilluların birlikte
oldukları veya arkadaş edindikleri bireylerin de oumlnemli bir oranının kendileri gibi succedillu
bireylerden oluşmuş olduğunu ortaya koymuştur Bu araştırmaların succedil davranışının genel
olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlenen bir edim olduğunu ve ccedilocukların diğer
succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular saptadıkları goumlruumllmektedir Bu
ccedilerccedilevede Elliott Huizinga ve Ageton (1985) succedillu akranların succedilluluğun en oumlnemli
nedensel faktoumlrlerinden biri olduğunu ileri suumlrmektedirler Bu sebeple sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocukların succedillu ccedilocuklarla veya akranlarla temas etme riski sokaklarda olmayan
diğer ccedilocuklara kıyasla daha yuumlksek olduğu soumlylenebilir
Tablo 25 Ccedilocukların Bağımlılık Yapıcı Maddeleri Kullanma Nedenlerinin Dağılımı
Madde Kullanma Nedenleri Sayı
Arkadaş ccedilevresi ile birlikte olma ve oumlzentimerak 4 154
Can sıkıntısını gidermek eğlenmek heyecan yaratmak iccedilin 22 846
Toplam 26 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
305
Ccedilocukların bağımlılık yapıcı madde kullanma nedenlerinin başında can sıkıntısını
giderme ve eğlenmek olduğu goumlruumllmektedir Arkadaş ccedilevresine oumlzenti duyma ve kullanılan
maddeyi merak etme gibi nedenler de ikinci sırada gelmektedir
Ccedilocukların sokakta karşılaştıkları bazı riskler bedensel veya fiziksel accedilıdan kalıcı iz
bırakmasının yanı sıra sosyal ve kişisel yaşamlarını da oumlnemli oumllccediluumlde olumsuz olarak
etkileyebilmektedir Oumlrneğin ccedilocukların sokaklarda karşılaştıkları bazı şiddet eylemleri
onların travma yaşamalarına yol accedilabilecek kadar tehlikeli boyutlara ulaşabilmektedir Aynı
şekilde ccedilocuğun maruz kaldığı bu tuumlr şiddet eylemleri onları da aynı şekilde şiddet
uygulayacak bireylere doumlnuumlştuumlrebilecektir Bu ccedilerccedilevede şiddete maruz kalmak ile şiddete
youmlnelmek arasında goumlrece bir ilişkiden soumlz etmek muumlmkuumlnduumlr
Tablo 26 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Kendilerine Cinsel Tacizde
Bulunulup Bulunulmadığının Dağılımı
Cinsel Tacize Uğrama Durumu Sayı
Evet 4 133
Hayır 26 867
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloya bakıldığında ccedilocukların oumlnemli bir oranının sokakta her hangi bir
cinsel şiddete maruz kalmadıklarını goumlruumllmektedir ( 867) Ccedilocukların sadece 133‟uuml (4
kişi) cinsel şiddet eylemi ile karşı karşıya geldiklerini itiraf etmişlerdir Bunlar da kendilerine
tacizde bulunan kişilerin sokakta boş gezen serseri ccedilocuklar olduğunu belirtmişlerdir Ayrıca
araştırma grubunda bulunan ccedilocukların yarısı sokakta ccedilalışmaya başladıktan sonra sokakta
bazı kazalara maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
5 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların tuumlmuuml herhangi bir succedil şuumlphesi ile polis
tarafından goumlzaltına alınan ccedilocuklardır Soumlz konusu ccedilocukların ccediloğu hırsızlık yankesicilik
adam yaralama ve uyuşturucu madde kullanma ve satma succedillarından haklarında işlem
yapılmıştır Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların succedillulukla ilintili veya succedila
eğilimli olmalarında dikkat ccedileken bazı oumlzellikler şu şekilde belirtilebilir Ccedilocukların
ebeveynlerinin oumlğrenim duumlzeylerinin duumlşuumlk olması (annelerinin 90‟ı okuma yazma bile
bilmiyor babalarının da 43‟uuml her hangi bir okul mezunu değil) onların oumlnemli bir oranının
goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olmaları ( 70) ailelerinin son derece yoksul olmaları
(babalarının ccediloğunun duumlşuumlk nitelikli veya guumlndelikccedili iş alanlarda ccedilalıştıkları kazanccedillarının
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
306
son derece duumlşuumlk olduğu ve goumlccedil sonrası ekonomik sorunlar yaşadıkları ccedilocukların 94‟e
yakını ailelerini ldquoccedilok fakirrdquo ve ldquofakirrdquo olarak nitelendirdikleri) evden kaccedilma sıklığının
yaygınlığı ( 60) ccedilocukların bazı guumlnlerde sokaklarda sabahladıkları ( 667) sapkın ve
sokaklara takılan akranlara sahip oldukları (arkadaşlarının ccediloğu da kendileri gibi uyuşturucu
veya bağımlılık yapıcı madde kullandıkları) oumlğrenim kurumlarından ayrılmaları veya terk
etmeleri ( 53‟uuml halihazırda bir oumlğrenim kurumuna devam etmiyor) aileye ilişkin ciddi
sorunlar yaşamaları (uumlvey ccedilocuk olma 611 90‟ı evde suumlrekli ve bazen fiziksel şiddet
goumlrduumlklerini ifade etmeleri 25‟inin babasının hayatta olmaması ccedilocukların 367‟sinin
ebeveynlerinin ayrı yaşamaları) ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda sokakla tanışmaları ve sokakta ccedilalışmaya
başlamaları ( 734‟uuml 10 yaşına varmadan sokakları mesken edindikleri) yaptıkları iş
tuumlruumlnuumln son derece niteliksiz olması ( 40‟ı ccediloumlp toplama işini yapıyor) gibi etkenler sokakta
ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukları succedillu kılan faktoumlrler olarak dikkat ccedilekmektedir Bu
bulgular araştırmamızın hipotezlerini doğrular niteliktedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Ccedilocukluk
doumlneminde deneyimlenen yaşam tarzları ve yaşanılankarşılaşılan guumlccedilluumlklermağduriyetler
succedilluluğun oumlnemli belirleyicileri olarak etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilocukluk
deneyiminin olumlu ve olumsuz bir tarzda şekillenmesinde oumlzellikle de ccedilocuğun yetiştiği aile
ortamı (şiddet sevgisizlikilgisizlik yoksulluk succedillu ve sapkın bireylerin varlığı
ebeveynlerin ccedilocuk yetiştirme konusundaki bilgisiz oluşları ccedilalışma youmlnuumlnde baskılamaları
gibi) okul deneyimi succedillu akran etkileri ailenin ekonomik geccedilim sorumluluğunu omuzlarında
hissetmeleri sokakta karşılaştıkları guumlccedilluumlkler taciz ve bazı sosyo-ekonomik dezavantajlar
dominant faktoumlrler olarak etkide bulunduğu soumlylenebilir Soumlz konusu doumlnemde ccedilocukların
sorunsuz bir aile yapısı iccedilerisinde sosyalleşmelerinin sağlanması ve oumlğrenimlerine devam
edebilme olanaklarının yaratılması gerekirken sokakların riskli alanlarında yaşam
muumlcadelesine atılmaları atılmak zorunda bırakılmaları onları succedila eğilimli kılan oumlnemli bir
etken olmaktadır Oumlzellikle de aile denetiminden kaccedilan ccedilocukların sokaktaki succedillu kuumlltuumlruumln
etkisine accedilık olma riskleri daha yuumlksektir
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından oumlzellikle ccedilalıştırılmaları konusunda zorlanmaları ve
ccedilocukların istenilen duumlzeyde parayı eve goumltuumlrememeleri durumunda psikolojik ve fiziksel
şiddet goumlrmeleri ccedilocukların ccedilok para kazanmak iccedilin zamanlarını daha ccedilok sokaklarda
geccedilirmelerine veya evden kaccedilma veya eve doumlnmeme gibi sonuccedillara yol accedilabilmektedir Bu
olumsuz tutumlar bazen de ccedilocukları hırsızlık yapmaya da itebilmektedir Sonuccedil olarak
ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik bu olumsuz tutumları ccedilocukların ebeveynlerine olan
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
299
ccedilocukların da ailelerine maddi katkıda bulunmak ve okul masrafınıharccedillığını karşılamak iccedilin
ccedilalıştıklarını ortaya koymaktadır Sosyal Hizmetler ve Ccedilocuk Esirgeme Kurumu (SHCcedilEK)
Devlet İstatistik Enstituumlsuuml (DİE) ve UNICEF-Tuumlrkiye işbirliğiyle gerccedilekleştirilen Sokakta
Yaşayan ve Ccedilalışan Ccedilocuklarla Katılımlı Eylem Araştırması‟nın (2000) sonuccedillarına goumlre de
ccedilocukların sokakta ccedilalışma nedenleri şu şekilde saptanmıştır Ccedilocukların 8015‟i ldquoaile
buumltccedilesine katkıda bulunmakrdquo 840‟ı harccedillığını ccedilıkarmak 496‟sı ldquoevin geccedilimini
sağlamakrdquo 344‟uuml ldquoailesi istediği iccedilinrdquo 115‟i ldquokendi istediği iccedilin ldquo ve 191‟i de
ldquocevapsızrdquo seccedileneğini işaretlemişlerdir (bkz İccedilli-Arıkan 2007 42) Araştırma kapsamında
goumlruumlşuumllen ccedilocukların sokakta yaptıkları işler ise şunlardır
Tablo 17 Ccedilocukların Sokakta Yaptıkları ĠĢ Tuumlrlerinin Dağılımı
Sokaklarda Yapılan ĠĢ Tuumlrleri Sayı
Simit satma 2 67
Ayakkabı boyama 4 133
Pazarda el arabası ile eşya taşıma 1 33
Ccediloumlp toplama 12 400
Sakız satma 4 133
Araba camı silme-yıkama 2 67
Pazar yerinde seyyar satıcılık yapma 4 133
Kuumlccediluumlk suumls eşyalarını satma 1 33
Toplam 30 100
Ccedilocuklar genel olarak sokakta seyyar satıcılık yapma ayakkabı boyama simit sakız
şeker balon su ve buz gibi eşyalar satma otomobillerin camlarını silme ccediloumlp toplama su
taşıma mezarlıklarda temizlik işleri gibi ccedilok sayıda işler yapmaktadırlar Ancak
araştırmamızda sokakta ccedilalışıp succedil işleyen ccedilocukların en ccedilok ldquoccediloumlp toplamardquo işleri yaptıkları
goumlruumllmektedir ( 40) Diyarbakır Sosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln yaptığı bir ccedilalışmada
da kentte ccediloumlp toplayarak para kazanan 500 duumlzeyinde ccedilocuk olduğu saptanmıştır (Okumuş
200732)
Ccediloumlp toplama sokaklarda ccedilocuklar tarafından yapılan en niteliksiz işlerden biridir Aynı
zamanda ccediloumlp toplama işi ccedilalışma saatleri accedilısından da oldukccedila riskli olarak
nitelendirilebilecek bir zaman dilimini kapsamaktadır Ccediloumlpler genelde akşamgece vakitleri
veya karanlık ccediloumlkmeye başladıktan sonra toplanır Bu nedenle de bu işguumlcuumlnde ccedilalışan
ccedilocuklar iccedilin saldırı ve şiddete maruz kalabilme riski de soumlz konusu olabilmektedir
Araştırma grubunda goumlruumlşuumllen ccedilocukların oumlnemli bir oranının ccediloumlp toplama gibi en niteliksiz
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
300
işlerden kazanccedil elde etmeye ccedilalışmaları onların iccedilinde bulundukları ekonomik sıkıntıyı
goumlstermesi accedilısından da son derece dikkat ccedilekicidir
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 50) haftanın her guumlnuuml ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların 20‟si de haftada 5ndash6 guumln ccedilalıştıklarını ifade etmişlerdir Geriye kalanlar ise
haftada 1 ile 4 guumln arasında değişen guumln sayısında ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir Aynı şekilde
ccedilocukların oumlnemli bir kısmı ( 692) okulların accedilık olduğu zamanlarda bile guumlnde en az 4-5
saat ccedilalıştıklarını dile getirmişlerdir Ccedilocukların 23‟uuml de guumlnde 2-3 saat arası ccedilalıştıklarını
ccedilocuklardan sadece ikisi okul guumlnlerinde ccedilalışmadığını belirtmiştir
Bu ccedilocukların buumlyuumlk bir oranı ( 833) Diyarbakır‟ın her boumllgesinde ccedilalıştıklarını
ifade etmişlerdir Bir anlamda soumlz konusu ccedilocukların ccedilalışma yerleri ve ortamları iccedilin
belirlenmiş her hangi bir sokak veya mekacircn soumlz konusu değildir Sadece birkaccedilı ccedilalıştıkları
belirli yer olarak tren garı ve alışveriş mekacircnlarının oumlnuumlnuuml belirtmişlerdir
Ccedilalışmanın yapıldığı tarihte ccedilocukların sokaklarda yaptıkları işlerden elde ettikleri
kazanccedillarının da ccedilok yuumlksek olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Guumlnluumlk kazanccedil olarak ccedilocukların 20‟si
1ndash2 TL 20‟si 3ndash4 TL arası 267‟si 5ndash6 TL arası 167‟si 7-8 TL arası ve 166‟sı da
9 TL ve uumlstuuml kazanccedil elde ettikleri belirlenmiştir
Ccedilocuklar kendi kazanccedillarının buumlyuumlk bir kısmını ebeveynlerine verdiklerini ifade
etmişlerdir ( 667) Geriye kalanlar da kazanccedillarını okul ihtiyaccedillarını karşılama ve giyecek
ve iccedilecek gibi bazı ihtiyaccedillarını gidermede kullandıklarını belirtmişlerdir Ccedilalışan ccedilocukların
buumlyuumlk bir kısmı ( 80‟i) eve para goumltuumlremediklerinde ebeveynlerinin bir şey demediklerini
belirtirken 133‟uuml de ebeveynlerinin şiddetine (dayak) maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
Ccedilocukların 67‟si de ebeveynlerinin tepkilerinin sadece kızma ile sınırlı kaldığını
soumlylemişlerdir
Tablo 18 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaktan Memnun Olup-Olmadıklarının Dağılımı
CcedilalıĢmadan Memnun Olma Durumu Sayı
Evet 21 700
Hayır 9 300
Toplam 30 1000
Araştırmanın ilginccedil bir bulgusu ccedilalışan ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda
ccedilalışmaktan memnun olduklarını belirtmiş olmalarıdır Ccedilocukların sokakta ccedilalışma
durumlarını olumlu olarak tanımlamalarının en oumlnemli nedeni iccedilinde bulundukları
yoksulluktur Ccedilocuklar zor ve koumltuuml koşullarda ccedilalışmak suretiyle ailelerinin ekonomik
sorunlarını gidermede kısmen de olsa yardımcı olduklarını duumlşuumlnmektedirler Ccediluumlnkuuml
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
301
ccedilocukların memnuniyet duyma nedenlerinin başında elde ettikleri kazanccedilla ailenin ( 286)
ve kendi ihtiyacını (238) karşılama gibi gerekccedileler yer almaktadır Bazı ccedilocuklar da
kazandıkları para ile kendilerini geleceğe hazırladıklarını ( 19) bazıları da arkadaş grubuyla
hoşlandıkları şeyleri yapma olanağına sahip oldukları ( 19) veya sokakta kalmayı
arzuladıklarını ( 95) ifade etmişlerdir Sokakta ccedilalışmaktan memnuniyet duymayan
ccedilocuklar da memnuniyetsizliğin nedeni olarak en ccedilok sokakta var olan riskleri ve okula
gereken oumlnemi verememelerini goumlstermişlerdir
45 SOKAKTA CcedilALIġAN VE KISMEN YAġAYAN CcedilOCUKLAR VE
SUCcedilLULUK
Bu araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların hepsi sokakta ccedilalışmaya ve yaşamaya
başladıktan sonra bir şekilde polis tarafından alıkonulmuşlardır Bu nedenle 30 ccedilocuğun hepsi
bir şekilde succedil işledikleri gerekccedilesiyle goumlzaltına alınan ve haklarında işlem yapılmış
ccedilocuklardır Yaklaşık olarak her yıl Diyarbakır Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuumlne ortalama 1500
dolayında succedil olayının intikal ettiği belirtilmektedir İntikal eden bu succedilların ağırlıklı olarak
hırsızlık yankesicilik ve kapkaccedil gibi succedil tuumlrlerinden oluştuğu goumlruumllmektedir (Guumlneş ve
Kalaycı 2004 15) Eren (2007128) de Diyarbakır il merkezi ve ilccedilelerinde 2001 yılında her
hangi bir succedil şuumlphelisi olarak yakalanıp savcılığa ccedilıkartılan ccedilocuk sayısının 1524 iken bu
rakamın 2006 yılında 100 artarak 3308‟e yuumlkselmiş olduğunu belirtmektedir
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların niccedilin goumlzaltına alındıkları hususu kendi
beyanlarına dayanarak şu şekilde tablolaştırılmıştır
Tablo 19 Ccedilocukların Polis Tarafından AlıkonulmaGoumlzaltına Alınma Sebeplerinin
Dağılımı
Goumlzaltına Alınma Sebepleri Sayı
Geceyi sokakta geccedilirdiğim iccedilin 2 67
Succedil ve sapkın eylemlerinden dolayı 25 833
Şuumlphe uumlzerine 2 67
Sokakta ccedilalıştığım iccedilin 1 33
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan da accedilık bir şekilde goumlzlemlendiği gibi ccedilocukların en ccedilok goumlzaltına
alınma nedeni işledikleri succedil ve sapma eylemlerinden dolayıdır ( 83) Burada soumlz edilen
succedil ve sapma eylemleri kapkaccedil hırsızlık kavga etmeadam yaralama madde kullanmasatma
gibi davranışlardır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
302
Tablo 20 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra SabıkaSicil Belgesi
Kaydına Sahip Olup Olmadıklarının Dağılımı
SabıkaSicil Kaydının Olup Olmadığı Sayı
Evet 14 467
Hayır 16 533
Toplam 30 1000
Ccedilocukların soumlz konusu succedil eylemlerinden dolayı ccedilok sayıda succedillardan sicil kayıtları
olduğu belirlenmiştir Ccediloğu ccedilocuk sabıka veya sicil kaydının olduğunu belirtmiştir ( 467)
Geriye kalan ccedilocuklar ise herhangi bir sabıka veya sicil kaydının olmadığını ifade etmişlerdir
( 533) Soumlz konusu bu ccedilocukların sabıka veya sicil kayıtlarına ilişkin succedillar aşağıda
belirtilmiştir
Tablo 21 Ccedilocukların Hangi Succediltan Dolayı Sabıka Kayıtlarının Olduğunun Dağılımı
Sabıkanın Olduğu Succedil Tuumlruuml Sayı
Hırsızlık yankesicilik 8 571
Kapkaccedil 1 71
Uyuşturucu madde satma ve kullanma
( esrar ve hap)
2
143
Kavga ve adam yaralama 1 71
Hırsızlık kavga ve yaralama 2 143
Toplam 14 1000
Tablodan genel olarak ccedilocukların en ccedilok sabıkası olan succedil eylemlerinin hırsızlık
yankesicilik ve uyuşturucu madde satma veya kullanma olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizde
ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin istatistikler de ccedilocukların en ccedilok hırsızlık succedilunu işlediklerini
goumlstermektedir
Tablo 22 Ccedilocukların Madde Kullanma Durumlarının Dağılımı
Madde Kullanma Durumları Sayı
Evet 26 866
Hayır 4 134
Toplam 30 1000
Aynı şekilde araştırma grubunda yer alan ccedilocukların 86‟sının bağımlılık yapıcı
madde kullandıkları saptanmıştır Madde kullanmaya ilişkin gerccedilekleşen bu oranın yuumlksek
olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışma succedil işlediği gerekccedilesiyle haklarında işlem
yapılan ccedilocuklar uumlzerine gerccedilekleştirildiği iccedilin soumlz konusu ccedilocukların uyuşturucu veya
bağımlılık yapıcı madde kullanma oranının da yuumlksek olarak gerccedilekleşebileceği oumlngoumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
303
Bu nedenle succedil işleme durumlarına bakılmaksızın sokakta yaşayan ve ccedilalışan ccedilocuklar
uumlzerine gerccedilekleştirilecek herhangi bir ccedilalışmada bu oranın daha duumlşuumlk duumlzeyde
gerccedilekleşmesi muhtemeldir Oumlrneğin Guumlngoumlr (2008) Mersin ili oumlrneğinde 510 sokaktaki
ccedilocuk uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada ccedilocukların sadece 24‟uumlnuumln madde kullandıklarını
38‟inin madde kullanan arkadaşlarının olduğu 22‟sinin succedil işleyen arkadaşlara sahip
olduklarını belirtmiştir Aynı şekilde bu ccedilocukların 90‟a yakını bu succedillu arkadaşlarla
goumlruumlştuumlklerini ( 179‟u ldquoccedilok sıkrdquo 304‟uuml ldquosıkrdquo ve 41‟i de ldquoara sırardquo) ve bu ccedilocuklardan
14‟uuml de succedil eylemi iccedilerisinde yer aldıklarını belirtmişlerdir
Tablo 23 Ccedilocukların Kullandıkları Madde Tuumlrlerinin Dağılımı
Kullanılan Madde Tuumlrleri Sayı
Sigara 6 230
Yapıştırıcı madde (bally) alkol 4 158
Uccedilucu madde (tiner) sigara 5 192
Alkol sigara esrar 2 76
Sigara esrar 3 115
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara 1 38
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara esrar 1 38
Uccedilucu madde (tiner) alkol sigara hap 4 158
Toplam 26 1000
Yukarıdaki tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların soumlz konusu maddelerden en ccedilok
sigara tiner ve bally gibi uccedilucu madde ve alkol kullandığı saptanmıştır Tablo accedilısından en
ilginccedil bulgu ccedilocukların 23‟uumlnuumln (6 ccedilocuk) esrar kullandıklarının belirlenmiş olmasıdır
Sosyolojik accedilıdan ccedilocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenleri iccedilerisinde aile
yapısı (ailenin ilgisizliği ve duygusal ihmal soumlz konusu maddeleri ailede kullanan bireylerin
varlığı parccedilalanmış aileler aile iccedilindeki fiziksel ve cinsel istismarın varlığı gibi) akran grup
yapısı (akranlardan kullanan bireylerin varlığı arkadaşlara oumlzenti ve akran baskısı grup
iccedilerisinde kendini kanıtlama maddeyi merak etme gibi) korkuyu gidermek ve cesareti
arttırmak (daha kolay succedil işleyebilmek heyecan arama mağdura ve yaptıkları sapkınsuccedil
eylemelerine karşı duyarsızlaşmak) ve sokakların yapısı (kolay elde edilebilirlik ebeveynsel
goumlzetim ve denetimin yokluğu enformel denetimin zayıflığı) en dikkat ccedilekenleri
oluşturmaktadır Bu tuumlr maddeleri kullanmak ile succedil işlemek arasında bir ilişkiden soumlz etmek
muumlmkuumlnduumlr En azından bu maddeleri kullanan ccedilocukların succedil işleme riskinin daha yuumlksek
olduğunu soumlyleyebiliriz Oumlzellikle bazı ccedilocukların bu maddeleri satın almak iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık gasp ve kapkaccedil gibi succedilları işleyerek edindikleri ileri suumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
304
Goumlruumlşme yaptığımız ccedilocukların ccediloğu esrar ve diğer bazı uyuşturucu hapları
edinmenin ccedilok kolay olduğunu ve bu maddelerin satıldığı yerleri bildiklerini ve edinmek
istediklerinde kolay temin edebildiklerini belirtmişlerdir
Tablo 24 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Bağımlılık Yapan
Maddeleri Kullanan ArkadaĢlara Sahip Olup-Olmadıklarının Dağılımı
Madde Kullanılan ArkadaĢların Varlığı Sayı
Evet 30 1000
Hayır - 00
Toplam 30 1000
Ayrıca araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların arkadaşlarının da kendileri gibi
bağımlılık yapıcı maddeler (sigara bally tiner alkol vb) kullandıklarını belirtmişlerdir Bu
ccedilocukların da en ccedilok esrar bally sigara ve alkol gibi maddelerden birini veya diğerleri ile
birlikte kullandıklarını ifade etmişlerdir
Bağımlılık yapıcı madde kullanma alışkanlıkları genelde belirli bir akran grubu
iccedilerisinde oumlğrenilmektedir Aynı şekilde succedil davranışının veya succedila ilişkin kalıpların da akran
grubu iccedilerisinde oumlğrenildiği hususu kriminolojide yaygın olarak kabul edilen bir goumlruumlş haline
geldiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Konuya ilişkin yapılmış ccedilok sayıda araştırma (Oumlrneğin bkz
Elliott ve Menard 1996 Elliott ve Voss 1974 Elliot Huizing ve Menard 1989 Akers vd
1979 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002 ) succedilluların birlikte
oldukları veya arkadaş edindikleri bireylerin de oumlnemli bir oranının kendileri gibi succedillu
bireylerden oluşmuş olduğunu ortaya koymuştur Bu araştırmaların succedil davranışının genel
olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlenen bir edim olduğunu ve ccedilocukların diğer
succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular saptadıkları goumlruumllmektedir Bu
ccedilerccedilevede Elliott Huizinga ve Ageton (1985) succedillu akranların succedilluluğun en oumlnemli
nedensel faktoumlrlerinden biri olduğunu ileri suumlrmektedirler Bu sebeple sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocukların succedillu ccedilocuklarla veya akranlarla temas etme riski sokaklarda olmayan
diğer ccedilocuklara kıyasla daha yuumlksek olduğu soumlylenebilir
Tablo 25 Ccedilocukların Bağımlılık Yapıcı Maddeleri Kullanma Nedenlerinin Dağılımı
Madde Kullanma Nedenleri Sayı
Arkadaş ccedilevresi ile birlikte olma ve oumlzentimerak 4 154
Can sıkıntısını gidermek eğlenmek heyecan yaratmak iccedilin 22 846
Toplam 26 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
305
Ccedilocukların bağımlılık yapıcı madde kullanma nedenlerinin başında can sıkıntısını
giderme ve eğlenmek olduğu goumlruumllmektedir Arkadaş ccedilevresine oumlzenti duyma ve kullanılan
maddeyi merak etme gibi nedenler de ikinci sırada gelmektedir
Ccedilocukların sokakta karşılaştıkları bazı riskler bedensel veya fiziksel accedilıdan kalıcı iz
bırakmasının yanı sıra sosyal ve kişisel yaşamlarını da oumlnemli oumllccediluumlde olumsuz olarak
etkileyebilmektedir Oumlrneğin ccedilocukların sokaklarda karşılaştıkları bazı şiddet eylemleri
onların travma yaşamalarına yol accedilabilecek kadar tehlikeli boyutlara ulaşabilmektedir Aynı
şekilde ccedilocuğun maruz kaldığı bu tuumlr şiddet eylemleri onları da aynı şekilde şiddet
uygulayacak bireylere doumlnuumlştuumlrebilecektir Bu ccedilerccedilevede şiddete maruz kalmak ile şiddete
youmlnelmek arasında goumlrece bir ilişkiden soumlz etmek muumlmkuumlnduumlr
Tablo 26 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Kendilerine Cinsel Tacizde
Bulunulup Bulunulmadığının Dağılımı
Cinsel Tacize Uğrama Durumu Sayı
Evet 4 133
Hayır 26 867
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloya bakıldığında ccedilocukların oumlnemli bir oranının sokakta her hangi bir
cinsel şiddete maruz kalmadıklarını goumlruumllmektedir ( 867) Ccedilocukların sadece 133‟uuml (4
kişi) cinsel şiddet eylemi ile karşı karşıya geldiklerini itiraf etmişlerdir Bunlar da kendilerine
tacizde bulunan kişilerin sokakta boş gezen serseri ccedilocuklar olduğunu belirtmişlerdir Ayrıca
araştırma grubunda bulunan ccedilocukların yarısı sokakta ccedilalışmaya başladıktan sonra sokakta
bazı kazalara maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
5 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların tuumlmuuml herhangi bir succedil şuumlphesi ile polis
tarafından goumlzaltına alınan ccedilocuklardır Soumlz konusu ccedilocukların ccediloğu hırsızlık yankesicilik
adam yaralama ve uyuşturucu madde kullanma ve satma succedillarından haklarında işlem
yapılmıştır Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların succedillulukla ilintili veya succedila
eğilimli olmalarında dikkat ccedileken bazı oumlzellikler şu şekilde belirtilebilir Ccedilocukların
ebeveynlerinin oumlğrenim duumlzeylerinin duumlşuumlk olması (annelerinin 90‟ı okuma yazma bile
bilmiyor babalarının da 43‟uuml her hangi bir okul mezunu değil) onların oumlnemli bir oranının
goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olmaları ( 70) ailelerinin son derece yoksul olmaları
(babalarının ccediloğunun duumlşuumlk nitelikli veya guumlndelikccedili iş alanlarda ccedilalıştıkları kazanccedillarının
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
306
son derece duumlşuumlk olduğu ve goumlccedil sonrası ekonomik sorunlar yaşadıkları ccedilocukların 94‟e
yakını ailelerini ldquoccedilok fakirrdquo ve ldquofakirrdquo olarak nitelendirdikleri) evden kaccedilma sıklığının
yaygınlığı ( 60) ccedilocukların bazı guumlnlerde sokaklarda sabahladıkları ( 667) sapkın ve
sokaklara takılan akranlara sahip oldukları (arkadaşlarının ccediloğu da kendileri gibi uyuşturucu
veya bağımlılık yapıcı madde kullandıkları) oumlğrenim kurumlarından ayrılmaları veya terk
etmeleri ( 53‟uuml halihazırda bir oumlğrenim kurumuna devam etmiyor) aileye ilişkin ciddi
sorunlar yaşamaları (uumlvey ccedilocuk olma 611 90‟ı evde suumlrekli ve bazen fiziksel şiddet
goumlrduumlklerini ifade etmeleri 25‟inin babasının hayatta olmaması ccedilocukların 367‟sinin
ebeveynlerinin ayrı yaşamaları) ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda sokakla tanışmaları ve sokakta ccedilalışmaya
başlamaları ( 734‟uuml 10 yaşına varmadan sokakları mesken edindikleri) yaptıkları iş
tuumlruumlnuumln son derece niteliksiz olması ( 40‟ı ccediloumlp toplama işini yapıyor) gibi etkenler sokakta
ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukları succedillu kılan faktoumlrler olarak dikkat ccedilekmektedir Bu
bulgular araştırmamızın hipotezlerini doğrular niteliktedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Ccedilocukluk
doumlneminde deneyimlenen yaşam tarzları ve yaşanılankarşılaşılan guumlccedilluumlklermağduriyetler
succedilluluğun oumlnemli belirleyicileri olarak etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilocukluk
deneyiminin olumlu ve olumsuz bir tarzda şekillenmesinde oumlzellikle de ccedilocuğun yetiştiği aile
ortamı (şiddet sevgisizlikilgisizlik yoksulluk succedillu ve sapkın bireylerin varlığı
ebeveynlerin ccedilocuk yetiştirme konusundaki bilgisiz oluşları ccedilalışma youmlnuumlnde baskılamaları
gibi) okul deneyimi succedillu akran etkileri ailenin ekonomik geccedilim sorumluluğunu omuzlarında
hissetmeleri sokakta karşılaştıkları guumlccedilluumlkler taciz ve bazı sosyo-ekonomik dezavantajlar
dominant faktoumlrler olarak etkide bulunduğu soumlylenebilir Soumlz konusu doumlnemde ccedilocukların
sorunsuz bir aile yapısı iccedilerisinde sosyalleşmelerinin sağlanması ve oumlğrenimlerine devam
edebilme olanaklarının yaratılması gerekirken sokakların riskli alanlarında yaşam
muumlcadelesine atılmaları atılmak zorunda bırakılmaları onları succedila eğilimli kılan oumlnemli bir
etken olmaktadır Oumlzellikle de aile denetiminden kaccedilan ccedilocukların sokaktaki succedillu kuumlltuumlruumln
etkisine accedilık olma riskleri daha yuumlksektir
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından oumlzellikle ccedilalıştırılmaları konusunda zorlanmaları ve
ccedilocukların istenilen duumlzeyde parayı eve goumltuumlrememeleri durumunda psikolojik ve fiziksel
şiddet goumlrmeleri ccedilocukların ccedilok para kazanmak iccedilin zamanlarını daha ccedilok sokaklarda
geccedilirmelerine veya evden kaccedilma veya eve doumlnmeme gibi sonuccedillara yol accedilabilmektedir Bu
olumsuz tutumlar bazen de ccedilocukları hırsızlık yapmaya da itebilmektedir Sonuccedil olarak
ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik bu olumsuz tutumları ccedilocukların ebeveynlerine olan
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
300
işlerden kazanccedil elde etmeye ccedilalışmaları onların iccedilinde bulundukları ekonomik sıkıntıyı
goumlstermesi accedilısından da son derece dikkat ccedilekicidir
Ccedilocukların oumlnemli bir oranı ( 50) haftanın her guumlnuuml ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir
Ccedilocukların 20‟si de haftada 5ndash6 guumln ccedilalıştıklarını ifade etmişlerdir Geriye kalanlar ise
haftada 1 ile 4 guumln arasında değişen guumln sayısında ccedilalıştıklarını belirtmişlerdir Aynı şekilde
ccedilocukların oumlnemli bir kısmı ( 692) okulların accedilık olduğu zamanlarda bile guumlnde en az 4-5
saat ccedilalıştıklarını dile getirmişlerdir Ccedilocukların 23‟uuml de guumlnde 2-3 saat arası ccedilalıştıklarını
ccedilocuklardan sadece ikisi okul guumlnlerinde ccedilalışmadığını belirtmiştir
Bu ccedilocukların buumlyuumlk bir oranı ( 833) Diyarbakır‟ın her boumllgesinde ccedilalıştıklarını
ifade etmişlerdir Bir anlamda soumlz konusu ccedilocukların ccedilalışma yerleri ve ortamları iccedilin
belirlenmiş her hangi bir sokak veya mekacircn soumlz konusu değildir Sadece birkaccedilı ccedilalıştıkları
belirli yer olarak tren garı ve alışveriş mekacircnlarının oumlnuumlnuuml belirtmişlerdir
Ccedilalışmanın yapıldığı tarihte ccedilocukların sokaklarda yaptıkları işlerden elde ettikleri
kazanccedillarının da ccedilok yuumlksek olmadığı goumlruumllmuumlştuumlr Guumlnluumlk kazanccedil olarak ccedilocukların 20‟si
1ndash2 TL 20‟si 3ndash4 TL arası 267‟si 5ndash6 TL arası 167‟si 7-8 TL arası ve 166‟sı da
9 TL ve uumlstuuml kazanccedil elde ettikleri belirlenmiştir
Ccedilocuklar kendi kazanccedillarının buumlyuumlk bir kısmını ebeveynlerine verdiklerini ifade
etmişlerdir ( 667) Geriye kalanlar da kazanccedillarını okul ihtiyaccedillarını karşılama ve giyecek
ve iccedilecek gibi bazı ihtiyaccedillarını gidermede kullandıklarını belirtmişlerdir Ccedilalışan ccedilocukların
buumlyuumlk bir kısmı ( 80‟i) eve para goumltuumlremediklerinde ebeveynlerinin bir şey demediklerini
belirtirken 133‟uuml de ebeveynlerinin şiddetine (dayak) maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
Ccedilocukların 67‟si de ebeveynlerinin tepkilerinin sadece kızma ile sınırlı kaldığını
soumlylemişlerdir
Tablo 18 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaktan Memnun Olup-Olmadıklarının Dağılımı
CcedilalıĢmadan Memnun Olma Durumu Sayı
Evet 21 700
Hayır 9 300
Toplam 30 1000
Araştırmanın ilginccedil bir bulgusu ccedilalışan ccedilocukların buumlyuumlk bir kısmının sokaklarda
ccedilalışmaktan memnun olduklarını belirtmiş olmalarıdır Ccedilocukların sokakta ccedilalışma
durumlarını olumlu olarak tanımlamalarının en oumlnemli nedeni iccedilinde bulundukları
yoksulluktur Ccedilocuklar zor ve koumltuuml koşullarda ccedilalışmak suretiyle ailelerinin ekonomik
sorunlarını gidermede kısmen de olsa yardımcı olduklarını duumlşuumlnmektedirler Ccediluumlnkuuml
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
301
ccedilocukların memnuniyet duyma nedenlerinin başında elde ettikleri kazanccedilla ailenin ( 286)
ve kendi ihtiyacını (238) karşılama gibi gerekccedileler yer almaktadır Bazı ccedilocuklar da
kazandıkları para ile kendilerini geleceğe hazırladıklarını ( 19) bazıları da arkadaş grubuyla
hoşlandıkları şeyleri yapma olanağına sahip oldukları ( 19) veya sokakta kalmayı
arzuladıklarını ( 95) ifade etmişlerdir Sokakta ccedilalışmaktan memnuniyet duymayan
ccedilocuklar da memnuniyetsizliğin nedeni olarak en ccedilok sokakta var olan riskleri ve okula
gereken oumlnemi verememelerini goumlstermişlerdir
45 SOKAKTA CcedilALIġAN VE KISMEN YAġAYAN CcedilOCUKLAR VE
SUCcedilLULUK
Bu araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların hepsi sokakta ccedilalışmaya ve yaşamaya
başladıktan sonra bir şekilde polis tarafından alıkonulmuşlardır Bu nedenle 30 ccedilocuğun hepsi
bir şekilde succedil işledikleri gerekccedilesiyle goumlzaltına alınan ve haklarında işlem yapılmış
ccedilocuklardır Yaklaşık olarak her yıl Diyarbakır Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuumlne ortalama 1500
dolayında succedil olayının intikal ettiği belirtilmektedir İntikal eden bu succedilların ağırlıklı olarak
hırsızlık yankesicilik ve kapkaccedil gibi succedil tuumlrlerinden oluştuğu goumlruumllmektedir (Guumlneş ve
Kalaycı 2004 15) Eren (2007128) de Diyarbakır il merkezi ve ilccedilelerinde 2001 yılında her
hangi bir succedil şuumlphelisi olarak yakalanıp savcılığa ccedilıkartılan ccedilocuk sayısının 1524 iken bu
rakamın 2006 yılında 100 artarak 3308‟e yuumlkselmiş olduğunu belirtmektedir
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların niccedilin goumlzaltına alındıkları hususu kendi
beyanlarına dayanarak şu şekilde tablolaştırılmıştır
Tablo 19 Ccedilocukların Polis Tarafından AlıkonulmaGoumlzaltına Alınma Sebeplerinin
Dağılımı
Goumlzaltına Alınma Sebepleri Sayı
Geceyi sokakta geccedilirdiğim iccedilin 2 67
Succedil ve sapkın eylemlerinden dolayı 25 833
Şuumlphe uumlzerine 2 67
Sokakta ccedilalıştığım iccedilin 1 33
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan da accedilık bir şekilde goumlzlemlendiği gibi ccedilocukların en ccedilok goumlzaltına
alınma nedeni işledikleri succedil ve sapma eylemlerinden dolayıdır ( 83) Burada soumlz edilen
succedil ve sapma eylemleri kapkaccedil hırsızlık kavga etmeadam yaralama madde kullanmasatma
gibi davranışlardır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
302
Tablo 20 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra SabıkaSicil Belgesi
Kaydına Sahip Olup Olmadıklarının Dağılımı
SabıkaSicil Kaydının Olup Olmadığı Sayı
Evet 14 467
Hayır 16 533
Toplam 30 1000
Ccedilocukların soumlz konusu succedil eylemlerinden dolayı ccedilok sayıda succedillardan sicil kayıtları
olduğu belirlenmiştir Ccediloğu ccedilocuk sabıka veya sicil kaydının olduğunu belirtmiştir ( 467)
Geriye kalan ccedilocuklar ise herhangi bir sabıka veya sicil kaydının olmadığını ifade etmişlerdir
( 533) Soumlz konusu bu ccedilocukların sabıka veya sicil kayıtlarına ilişkin succedillar aşağıda
belirtilmiştir
Tablo 21 Ccedilocukların Hangi Succediltan Dolayı Sabıka Kayıtlarının Olduğunun Dağılımı
Sabıkanın Olduğu Succedil Tuumlruuml Sayı
Hırsızlık yankesicilik 8 571
Kapkaccedil 1 71
Uyuşturucu madde satma ve kullanma
( esrar ve hap)
2
143
Kavga ve adam yaralama 1 71
Hırsızlık kavga ve yaralama 2 143
Toplam 14 1000
Tablodan genel olarak ccedilocukların en ccedilok sabıkası olan succedil eylemlerinin hırsızlık
yankesicilik ve uyuşturucu madde satma veya kullanma olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizde
ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin istatistikler de ccedilocukların en ccedilok hırsızlık succedilunu işlediklerini
goumlstermektedir
Tablo 22 Ccedilocukların Madde Kullanma Durumlarının Dağılımı
Madde Kullanma Durumları Sayı
Evet 26 866
Hayır 4 134
Toplam 30 1000
Aynı şekilde araştırma grubunda yer alan ccedilocukların 86‟sının bağımlılık yapıcı
madde kullandıkları saptanmıştır Madde kullanmaya ilişkin gerccedilekleşen bu oranın yuumlksek
olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışma succedil işlediği gerekccedilesiyle haklarında işlem
yapılan ccedilocuklar uumlzerine gerccedilekleştirildiği iccedilin soumlz konusu ccedilocukların uyuşturucu veya
bağımlılık yapıcı madde kullanma oranının da yuumlksek olarak gerccedilekleşebileceği oumlngoumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
303
Bu nedenle succedil işleme durumlarına bakılmaksızın sokakta yaşayan ve ccedilalışan ccedilocuklar
uumlzerine gerccedilekleştirilecek herhangi bir ccedilalışmada bu oranın daha duumlşuumlk duumlzeyde
gerccedilekleşmesi muhtemeldir Oumlrneğin Guumlngoumlr (2008) Mersin ili oumlrneğinde 510 sokaktaki
ccedilocuk uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada ccedilocukların sadece 24‟uumlnuumln madde kullandıklarını
38‟inin madde kullanan arkadaşlarının olduğu 22‟sinin succedil işleyen arkadaşlara sahip
olduklarını belirtmiştir Aynı şekilde bu ccedilocukların 90‟a yakını bu succedillu arkadaşlarla
goumlruumlştuumlklerini ( 179‟u ldquoccedilok sıkrdquo 304‟uuml ldquosıkrdquo ve 41‟i de ldquoara sırardquo) ve bu ccedilocuklardan
14‟uuml de succedil eylemi iccedilerisinde yer aldıklarını belirtmişlerdir
Tablo 23 Ccedilocukların Kullandıkları Madde Tuumlrlerinin Dağılımı
Kullanılan Madde Tuumlrleri Sayı
Sigara 6 230
Yapıştırıcı madde (bally) alkol 4 158
Uccedilucu madde (tiner) sigara 5 192
Alkol sigara esrar 2 76
Sigara esrar 3 115
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara 1 38
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara esrar 1 38
Uccedilucu madde (tiner) alkol sigara hap 4 158
Toplam 26 1000
Yukarıdaki tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların soumlz konusu maddelerden en ccedilok
sigara tiner ve bally gibi uccedilucu madde ve alkol kullandığı saptanmıştır Tablo accedilısından en
ilginccedil bulgu ccedilocukların 23‟uumlnuumln (6 ccedilocuk) esrar kullandıklarının belirlenmiş olmasıdır
Sosyolojik accedilıdan ccedilocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenleri iccedilerisinde aile
yapısı (ailenin ilgisizliği ve duygusal ihmal soumlz konusu maddeleri ailede kullanan bireylerin
varlığı parccedilalanmış aileler aile iccedilindeki fiziksel ve cinsel istismarın varlığı gibi) akran grup
yapısı (akranlardan kullanan bireylerin varlığı arkadaşlara oumlzenti ve akran baskısı grup
iccedilerisinde kendini kanıtlama maddeyi merak etme gibi) korkuyu gidermek ve cesareti
arttırmak (daha kolay succedil işleyebilmek heyecan arama mağdura ve yaptıkları sapkınsuccedil
eylemelerine karşı duyarsızlaşmak) ve sokakların yapısı (kolay elde edilebilirlik ebeveynsel
goumlzetim ve denetimin yokluğu enformel denetimin zayıflığı) en dikkat ccedilekenleri
oluşturmaktadır Bu tuumlr maddeleri kullanmak ile succedil işlemek arasında bir ilişkiden soumlz etmek
muumlmkuumlnduumlr En azından bu maddeleri kullanan ccedilocukların succedil işleme riskinin daha yuumlksek
olduğunu soumlyleyebiliriz Oumlzellikle bazı ccedilocukların bu maddeleri satın almak iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık gasp ve kapkaccedil gibi succedilları işleyerek edindikleri ileri suumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
304
Goumlruumlşme yaptığımız ccedilocukların ccediloğu esrar ve diğer bazı uyuşturucu hapları
edinmenin ccedilok kolay olduğunu ve bu maddelerin satıldığı yerleri bildiklerini ve edinmek
istediklerinde kolay temin edebildiklerini belirtmişlerdir
Tablo 24 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Bağımlılık Yapan
Maddeleri Kullanan ArkadaĢlara Sahip Olup-Olmadıklarının Dağılımı
Madde Kullanılan ArkadaĢların Varlığı Sayı
Evet 30 1000
Hayır - 00
Toplam 30 1000
Ayrıca araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların arkadaşlarının da kendileri gibi
bağımlılık yapıcı maddeler (sigara bally tiner alkol vb) kullandıklarını belirtmişlerdir Bu
ccedilocukların da en ccedilok esrar bally sigara ve alkol gibi maddelerden birini veya diğerleri ile
birlikte kullandıklarını ifade etmişlerdir
Bağımlılık yapıcı madde kullanma alışkanlıkları genelde belirli bir akran grubu
iccedilerisinde oumlğrenilmektedir Aynı şekilde succedil davranışının veya succedila ilişkin kalıpların da akran
grubu iccedilerisinde oumlğrenildiği hususu kriminolojide yaygın olarak kabul edilen bir goumlruumlş haline
geldiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Konuya ilişkin yapılmış ccedilok sayıda araştırma (Oumlrneğin bkz
Elliott ve Menard 1996 Elliott ve Voss 1974 Elliot Huizing ve Menard 1989 Akers vd
1979 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002 ) succedilluların birlikte
oldukları veya arkadaş edindikleri bireylerin de oumlnemli bir oranının kendileri gibi succedillu
bireylerden oluşmuş olduğunu ortaya koymuştur Bu araştırmaların succedil davranışının genel
olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlenen bir edim olduğunu ve ccedilocukların diğer
succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular saptadıkları goumlruumllmektedir Bu
ccedilerccedilevede Elliott Huizinga ve Ageton (1985) succedillu akranların succedilluluğun en oumlnemli
nedensel faktoumlrlerinden biri olduğunu ileri suumlrmektedirler Bu sebeple sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocukların succedillu ccedilocuklarla veya akranlarla temas etme riski sokaklarda olmayan
diğer ccedilocuklara kıyasla daha yuumlksek olduğu soumlylenebilir
Tablo 25 Ccedilocukların Bağımlılık Yapıcı Maddeleri Kullanma Nedenlerinin Dağılımı
Madde Kullanma Nedenleri Sayı
Arkadaş ccedilevresi ile birlikte olma ve oumlzentimerak 4 154
Can sıkıntısını gidermek eğlenmek heyecan yaratmak iccedilin 22 846
Toplam 26 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
305
Ccedilocukların bağımlılık yapıcı madde kullanma nedenlerinin başında can sıkıntısını
giderme ve eğlenmek olduğu goumlruumllmektedir Arkadaş ccedilevresine oumlzenti duyma ve kullanılan
maddeyi merak etme gibi nedenler de ikinci sırada gelmektedir
Ccedilocukların sokakta karşılaştıkları bazı riskler bedensel veya fiziksel accedilıdan kalıcı iz
bırakmasının yanı sıra sosyal ve kişisel yaşamlarını da oumlnemli oumllccediluumlde olumsuz olarak
etkileyebilmektedir Oumlrneğin ccedilocukların sokaklarda karşılaştıkları bazı şiddet eylemleri
onların travma yaşamalarına yol accedilabilecek kadar tehlikeli boyutlara ulaşabilmektedir Aynı
şekilde ccedilocuğun maruz kaldığı bu tuumlr şiddet eylemleri onları da aynı şekilde şiddet
uygulayacak bireylere doumlnuumlştuumlrebilecektir Bu ccedilerccedilevede şiddete maruz kalmak ile şiddete
youmlnelmek arasında goumlrece bir ilişkiden soumlz etmek muumlmkuumlnduumlr
Tablo 26 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Kendilerine Cinsel Tacizde
Bulunulup Bulunulmadığının Dağılımı
Cinsel Tacize Uğrama Durumu Sayı
Evet 4 133
Hayır 26 867
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloya bakıldığında ccedilocukların oumlnemli bir oranının sokakta her hangi bir
cinsel şiddete maruz kalmadıklarını goumlruumllmektedir ( 867) Ccedilocukların sadece 133‟uuml (4
kişi) cinsel şiddet eylemi ile karşı karşıya geldiklerini itiraf etmişlerdir Bunlar da kendilerine
tacizde bulunan kişilerin sokakta boş gezen serseri ccedilocuklar olduğunu belirtmişlerdir Ayrıca
araştırma grubunda bulunan ccedilocukların yarısı sokakta ccedilalışmaya başladıktan sonra sokakta
bazı kazalara maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
5 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların tuumlmuuml herhangi bir succedil şuumlphesi ile polis
tarafından goumlzaltına alınan ccedilocuklardır Soumlz konusu ccedilocukların ccediloğu hırsızlık yankesicilik
adam yaralama ve uyuşturucu madde kullanma ve satma succedillarından haklarında işlem
yapılmıştır Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların succedillulukla ilintili veya succedila
eğilimli olmalarında dikkat ccedileken bazı oumlzellikler şu şekilde belirtilebilir Ccedilocukların
ebeveynlerinin oumlğrenim duumlzeylerinin duumlşuumlk olması (annelerinin 90‟ı okuma yazma bile
bilmiyor babalarının da 43‟uuml her hangi bir okul mezunu değil) onların oumlnemli bir oranının
goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olmaları ( 70) ailelerinin son derece yoksul olmaları
(babalarının ccediloğunun duumlşuumlk nitelikli veya guumlndelikccedili iş alanlarda ccedilalıştıkları kazanccedillarının
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
306
son derece duumlşuumlk olduğu ve goumlccedil sonrası ekonomik sorunlar yaşadıkları ccedilocukların 94‟e
yakını ailelerini ldquoccedilok fakirrdquo ve ldquofakirrdquo olarak nitelendirdikleri) evden kaccedilma sıklığının
yaygınlığı ( 60) ccedilocukların bazı guumlnlerde sokaklarda sabahladıkları ( 667) sapkın ve
sokaklara takılan akranlara sahip oldukları (arkadaşlarının ccediloğu da kendileri gibi uyuşturucu
veya bağımlılık yapıcı madde kullandıkları) oumlğrenim kurumlarından ayrılmaları veya terk
etmeleri ( 53‟uuml halihazırda bir oumlğrenim kurumuna devam etmiyor) aileye ilişkin ciddi
sorunlar yaşamaları (uumlvey ccedilocuk olma 611 90‟ı evde suumlrekli ve bazen fiziksel şiddet
goumlrduumlklerini ifade etmeleri 25‟inin babasının hayatta olmaması ccedilocukların 367‟sinin
ebeveynlerinin ayrı yaşamaları) ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda sokakla tanışmaları ve sokakta ccedilalışmaya
başlamaları ( 734‟uuml 10 yaşına varmadan sokakları mesken edindikleri) yaptıkları iş
tuumlruumlnuumln son derece niteliksiz olması ( 40‟ı ccediloumlp toplama işini yapıyor) gibi etkenler sokakta
ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukları succedillu kılan faktoumlrler olarak dikkat ccedilekmektedir Bu
bulgular araştırmamızın hipotezlerini doğrular niteliktedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Ccedilocukluk
doumlneminde deneyimlenen yaşam tarzları ve yaşanılankarşılaşılan guumlccedilluumlklermağduriyetler
succedilluluğun oumlnemli belirleyicileri olarak etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilocukluk
deneyiminin olumlu ve olumsuz bir tarzda şekillenmesinde oumlzellikle de ccedilocuğun yetiştiği aile
ortamı (şiddet sevgisizlikilgisizlik yoksulluk succedillu ve sapkın bireylerin varlığı
ebeveynlerin ccedilocuk yetiştirme konusundaki bilgisiz oluşları ccedilalışma youmlnuumlnde baskılamaları
gibi) okul deneyimi succedillu akran etkileri ailenin ekonomik geccedilim sorumluluğunu omuzlarında
hissetmeleri sokakta karşılaştıkları guumlccedilluumlkler taciz ve bazı sosyo-ekonomik dezavantajlar
dominant faktoumlrler olarak etkide bulunduğu soumlylenebilir Soumlz konusu doumlnemde ccedilocukların
sorunsuz bir aile yapısı iccedilerisinde sosyalleşmelerinin sağlanması ve oumlğrenimlerine devam
edebilme olanaklarının yaratılması gerekirken sokakların riskli alanlarında yaşam
muumlcadelesine atılmaları atılmak zorunda bırakılmaları onları succedila eğilimli kılan oumlnemli bir
etken olmaktadır Oumlzellikle de aile denetiminden kaccedilan ccedilocukların sokaktaki succedillu kuumlltuumlruumln
etkisine accedilık olma riskleri daha yuumlksektir
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından oumlzellikle ccedilalıştırılmaları konusunda zorlanmaları ve
ccedilocukların istenilen duumlzeyde parayı eve goumltuumlrememeleri durumunda psikolojik ve fiziksel
şiddet goumlrmeleri ccedilocukların ccedilok para kazanmak iccedilin zamanlarını daha ccedilok sokaklarda
geccedilirmelerine veya evden kaccedilma veya eve doumlnmeme gibi sonuccedillara yol accedilabilmektedir Bu
olumsuz tutumlar bazen de ccedilocukları hırsızlık yapmaya da itebilmektedir Sonuccedil olarak
ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik bu olumsuz tutumları ccedilocukların ebeveynlerine olan
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
301
ccedilocukların memnuniyet duyma nedenlerinin başında elde ettikleri kazanccedilla ailenin ( 286)
ve kendi ihtiyacını (238) karşılama gibi gerekccedileler yer almaktadır Bazı ccedilocuklar da
kazandıkları para ile kendilerini geleceğe hazırladıklarını ( 19) bazıları da arkadaş grubuyla
hoşlandıkları şeyleri yapma olanağına sahip oldukları ( 19) veya sokakta kalmayı
arzuladıklarını ( 95) ifade etmişlerdir Sokakta ccedilalışmaktan memnuniyet duymayan
ccedilocuklar da memnuniyetsizliğin nedeni olarak en ccedilok sokakta var olan riskleri ve okula
gereken oumlnemi verememelerini goumlstermişlerdir
45 SOKAKTA CcedilALIġAN VE KISMEN YAġAYAN CcedilOCUKLAR VE
SUCcedilLULUK
Bu araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların hepsi sokakta ccedilalışmaya ve yaşamaya
başladıktan sonra bir şekilde polis tarafından alıkonulmuşlardır Bu nedenle 30 ccedilocuğun hepsi
bir şekilde succedil işledikleri gerekccedilesiyle goumlzaltına alınan ve haklarında işlem yapılmış
ccedilocuklardır Yaklaşık olarak her yıl Diyarbakır Ccedilocuk Şube Muumlduumlrluumlğuumlne ortalama 1500
dolayında succedil olayının intikal ettiği belirtilmektedir İntikal eden bu succedilların ağırlıklı olarak
hırsızlık yankesicilik ve kapkaccedil gibi succedil tuumlrlerinden oluştuğu goumlruumllmektedir (Guumlneş ve
Kalaycı 2004 15) Eren (2007128) de Diyarbakır il merkezi ve ilccedilelerinde 2001 yılında her
hangi bir succedil şuumlphelisi olarak yakalanıp savcılığa ccedilıkartılan ccedilocuk sayısının 1524 iken bu
rakamın 2006 yılında 100 artarak 3308‟e yuumlkselmiş olduğunu belirtmektedir
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların niccedilin goumlzaltına alındıkları hususu kendi
beyanlarına dayanarak şu şekilde tablolaştırılmıştır
Tablo 19 Ccedilocukların Polis Tarafından AlıkonulmaGoumlzaltına Alınma Sebeplerinin
Dağılımı
Goumlzaltına Alınma Sebepleri Sayı
Geceyi sokakta geccedilirdiğim iccedilin 2 67
Succedil ve sapkın eylemlerinden dolayı 25 833
Şuumlphe uumlzerine 2 67
Sokakta ccedilalıştığım iccedilin 1 33
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tablodan da accedilık bir şekilde goumlzlemlendiği gibi ccedilocukların en ccedilok goumlzaltına
alınma nedeni işledikleri succedil ve sapma eylemlerinden dolayıdır ( 83) Burada soumlz edilen
succedil ve sapma eylemleri kapkaccedil hırsızlık kavga etmeadam yaralama madde kullanmasatma
gibi davranışlardır
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
302
Tablo 20 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra SabıkaSicil Belgesi
Kaydına Sahip Olup Olmadıklarının Dağılımı
SabıkaSicil Kaydının Olup Olmadığı Sayı
Evet 14 467
Hayır 16 533
Toplam 30 1000
Ccedilocukların soumlz konusu succedil eylemlerinden dolayı ccedilok sayıda succedillardan sicil kayıtları
olduğu belirlenmiştir Ccediloğu ccedilocuk sabıka veya sicil kaydının olduğunu belirtmiştir ( 467)
Geriye kalan ccedilocuklar ise herhangi bir sabıka veya sicil kaydının olmadığını ifade etmişlerdir
( 533) Soumlz konusu bu ccedilocukların sabıka veya sicil kayıtlarına ilişkin succedillar aşağıda
belirtilmiştir
Tablo 21 Ccedilocukların Hangi Succediltan Dolayı Sabıka Kayıtlarının Olduğunun Dağılımı
Sabıkanın Olduğu Succedil Tuumlruuml Sayı
Hırsızlık yankesicilik 8 571
Kapkaccedil 1 71
Uyuşturucu madde satma ve kullanma
( esrar ve hap)
2
143
Kavga ve adam yaralama 1 71
Hırsızlık kavga ve yaralama 2 143
Toplam 14 1000
Tablodan genel olarak ccedilocukların en ccedilok sabıkası olan succedil eylemlerinin hırsızlık
yankesicilik ve uyuşturucu madde satma veya kullanma olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizde
ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin istatistikler de ccedilocukların en ccedilok hırsızlık succedilunu işlediklerini
goumlstermektedir
Tablo 22 Ccedilocukların Madde Kullanma Durumlarının Dağılımı
Madde Kullanma Durumları Sayı
Evet 26 866
Hayır 4 134
Toplam 30 1000
Aynı şekilde araştırma grubunda yer alan ccedilocukların 86‟sının bağımlılık yapıcı
madde kullandıkları saptanmıştır Madde kullanmaya ilişkin gerccedilekleşen bu oranın yuumlksek
olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışma succedil işlediği gerekccedilesiyle haklarında işlem
yapılan ccedilocuklar uumlzerine gerccedilekleştirildiği iccedilin soumlz konusu ccedilocukların uyuşturucu veya
bağımlılık yapıcı madde kullanma oranının da yuumlksek olarak gerccedilekleşebileceği oumlngoumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
303
Bu nedenle succedil işleme durumlarına bakılmaksızın sokakta yaşayan ve ccedilalışan ccedilocuklar
uumlzerine gerccedilekleştirilecek herhangi bir ccedilalışmada bu oranın daha duumlşuumlk duumlzeyde
gerccedilekleşmesi muhtemeldir Oumlrneğin Guumlngoumlr (2008) Mersin ili oumlrneğinde 510 sokaktaki
ccedilocuk uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada ccedilocukların sadece 24‟uumlnuumln madde kullandıklarını
38‟inin madde kullanan arkadaşlarının olduğu 22‟sinin succedil işleyen arkadaşlara sahip
olduklarını belirtmiştir Aynı şekilde bu ccedilocukların 90‟a yakını bu succedillu arkadaşlarla
goumlruumlştuumlklerini ( 179‟u ldquoccedilok sıkrdquo 304‟uuml ldquosıkrdquo ve 41‟i de ldquoara sırardquo) ve bu ccedilocuklardan
14‟uuml de succedil eylemi iccedilerisinde yer aldıklarını belirtmişlerdir
Tablo 23 Ccedilocukların Kullandıkları Madde Tuumlrlerinin Dağılımı
Kullanılan Madde Tuumlrleri Sayı
Sigara 6 230
Yapıştırıcı madde (bally) alkol 4 158
Uccedilucu madde (tiner) sigara 5 192
Alkol sigara esrar 2 76
Sigara esrar 3 115
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara 1 38
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara esrar 1 38
Uccedilucu madde (tiner) alkol sigara hap 4 158
Toplam 26 1000
Yukarıdaki tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların soumlz konusu maddelerden en ccedilok
sigara tiner ve bally gibi uccedilucu madde ve alkol kullandığı saptanmıştır Tablo accedilısından en
ilginccedil bulgu ccedilocukların 23‟uumlnuumln (6 ccedilocuk) esrar kullandıklarının belirlenmiş olmasıdır
Sosyolojik accedilıdan ccedilocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenleri iccedilerisinde aile
yapısı (ailenin ilgisizliği ve duygusal ihmal soumlz konusu maddeleri ailede kullanan bireylerin
varlığı parccedilalanmış aileler aile iccedilindeki fiziksel ve cinsel istismarın varlığı gibi) akran grup
yapısı (akranlardan kullanan bireylerin varlığı arkadaşlara oumlzenti ve akran baskısı grup
iccedilerisinde kendini kanıtlama maddeyi merak etme gibi) korkuyu gidermek ve cesareti
arttırmak (daha kolay succedil işleyebilmek heyecan arama mağdura ve yaptıkları sapkınsuccedil
eylemelerine karşı duyarsızlaşmak) ve sokakların yapısı (kolay elde edilebilirlik ebeveynsel
goumlzetim ve denetimin yokluğu enformel denetimin zayıflığı) en dikkat ccedilekenleri
oluşturmaktadır Bu tuumlr maddeleri kullanmak ile succedil işlemek arasında bir ilişkiden soumlz etmek
muumlmkuumlnduumlr En azından bu maddeleri kullanan ccedilocukların succedil işleme riskinin daha yuumlksek
olduğunu soumlyleyebiliriz Oumlzellikle bazı ccedilocukların bu maddeleri satın almak iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık gasp ve kapkaccedil gibi succedilları işleyerek edindikleri ileri suumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
304
Goumlruumlşme yaptığımız ccedilocukların ccediloğu esrar ve diğer bazı uyuşturucu hapları
edinmenin ccedilok kolay olduğunu ve bu maddelerin satıldığı yerleri bildiklerini ve edinmek
istediklerinde kolay temin edebildiklerini belirtmişlerdir
Tablo 24 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Bağımlılık Yapan
Maddeleri Kullanan ArkadaĢlara Sahip Olup-Olmadıklarının Dağılımı
Madde Kullanılan ArkadaĢların Varlığı Sayı
Evet 30 1000
Hayır - 00
Toplam 30 1000
Ayrıca araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların arkadaşlarının da kendileri gibi
bağımlılık yapıcı maddeler (sigara bally tiner alkol vb) kullandıklarını belirtmişlerdir Bu
ccedilocukların da en ccedilok esrar bally sigara ve alkol gibi maddelerden birini veya diğerleri ile
birlikte kullandıklarını ifade etmişlerdir
Bağımlılık yapıcı madde kullanma alışkanlıkları genelde belirli bir akran grubu
iccedilerisinde oumlğrenilmektedir Aynı şekilde succedil davranışının veya succedila ilişkin kalıpların da akran
grubu iccedilerisinde oumlğrenildiği hususu kriminolojide yaygın olarak kabul edilen bir goumlruumlş haline
geldiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Konuya ilişkin yapılmış ccedilok sayıda araştırma (Oumlrneğin bkz
Elliott ve Menard 1996 Elliott ve Voss 1974 Elliot Huizing ve Menard 1989 Akers vd
1979 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002 ) succedilluların birlikte
oldukları veya arkadaş edindikleri bireylerin de oumlnemli bir oranının kendileri gibi succedillu
bireylerden oluşmuş olduğunu ortaya koymuştur Bu araştırmaların succedil davranışının genel
olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlenen bir edim olduğunu ve ccedilocukların diğer
succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular saptadıkları goumlruumllmektedir Bu
ccedilerccedilevede Elliott Huizinga ve Ageton (1985) succedillu akranların succedilluluğun en oumlnemli
nedensel faktoumlrlerinden biri olduğunu ileri suumlrmektedirler Bu sebeple sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocukların succedillu ccedilocuklarla veya akranlarla temas etme riski sokaklarda olmayan
diğer ccedilocuklara kıyasla daha yuumlksek olduğu soumlylenebilir
Tablo 25 Ccedilocukların Bağımlılık Yapıcı Maddeleri Kullanma Nedenlerinin Dağılımı
Madde Kullanma Nedenleri Sayı
Arkadaş ccedilevresi ile birlikte olma ve oumlzentimerak 4 154
Can sıkıntısını gidermek eğlenmek heyecan yaratmak iccedilin 22 846
Toplam 26 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
305
Ccedilocukların bağımlılık yapıcı madde kullanma nedenlerinin başında can sıkıntısını
giderme ve eğlenmek olduğu goumlruumllmektedir Arkadaş ccedilevresine oumlzenti duyma ve kullanılan
maddeyi merak etme gibi nedenler de ikinci sırada gelmektedir
Ccedilocukların sokakta karşılaştıkları bazı riskler bedensel veya fiziksel accedilıdan kalıcı iz
bırakmasının yanı sıra sosyal ve kişisel yaşamlarını da oumlnemli oumllccediluumlde olumsuz olarak
etkileyebilmektedir Oumlrneğin ccedilocukların sokaklarda karşılaştıkları bazı şiddet eylemleri
onların travma yaşamalarına yol accedilabilecek kadar tehlikeli boyutlara ulaşabilmektedir Aynı
şekilde ccedilocuğun maruz kaldığı bu tuumlr şiddet eylemleri onları da aynı şekilde şiddet
uygulayacak bireylere doumlnuumlştuumlrebilecektir Bu ccedilerccedilevede şiddete maruz kalmak ile şiddete
youmlnelmek arasında goumlrece bir ilişkiden soumlz etmek muumlmkuumlnduumlr
Tablo 26 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Kendilerine Cinsel Tacizde
Bulunulup Bulunulmadığının Dağılımı
Cinsel Tacize Uğrama Durumu Sayı
Evet 4 133
Hayır 26 867
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloya bakıldığında ccedilocukların oumlnemli bir oranının sokakta her hangi bir
cinsel şiddete maruz kalmadıklarını goumlruumllmektedir ( 867) Ccedilocukların sadece 133‟uuml (4
kişi) cinsel şiddet eylemi ile karşı karşıya geldiklerini itiraf etmişlerdir Bunlar da kendilerine
tacizde bulunan kişilerin sokakta boş gezen serseri ccedilocuklar olduğunu belirtmişlerdir Ayrıca
araştırma grubunda bulunan ccedilocukların yarısı sokakta ccedilalışmaya başladıktan sonra sokakta
bazı kazalara maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
5 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların tuumlmuuml herhangi bir succedil şuumlphesi ile polis
tarafından goumlzaltına alınan ccedilocuklardır Soumlz konusu ccedilocukların ccediloğu hırsızlık yankesicilik
adam yaralama ve uyuşturucu madde kullanma ve satma succedillarından haklarında işlem
yapılmıştır Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların succedillulukla ilintili veya succedila
eğilimli olmalarında dikkat ccedileken bazı oumlzellikler şu şekilde belirtilebilir Ccedilocukların
ebeveynlerinin oumlğrenim duumlzeylerinin duumlşuumlk olması (annelerinin 90‟ı okuma yazma bile
bilmiyor babalarının da 43‟uuml her hangi bir okul mezunu değil) onların oumlnemli bir oranının
goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olmaları ( 70) ailelerinin son derece yoksul olmaları
(babalarının ccediloğunun duumlşuumlk nitelikli veya guumlndelikccedili iş alanlarda ccedilalıştıkları kazanccedillarının
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
306
son derece duumlşuumlk olduğu ve goumlccedil sonrası ekonomik sorunlar yaşadıkları ccedilocukların 94‟e
yakını ailelerini ldquoccedilok fakirrdquo ve ldquofakirrdquo olarak nitelendirdikleri) evden kaccedilma sıklığının
yaygınlığı ( 60) ccedilocukların bazı guumlnlerde sokaklarda sabahladıkları ( 667) sapkın ve
sokaklara takılan akranlara sahip oldukları (arkadaşlarının ccediloğu da kendileri gibi uyuşturucu
veya bağımlılık yapıcı madde kullandıkları) oumlğrenim kurumlarından ayrılmaları veya terk
etmeleri ( 53‟uuml halihazırda bir oumlğrenim kurumuna devam etmiyor) aileye ilişkin ciddi
sorunlar yaşamaları (uumlvey ccedilocuk olma 611 90‟ı evde suumlrekli ve bazen fiziksel şiddet
goumlrduumlklerini ifade etmeleri 25‟inin babasının hayatta olmaması ccedilocukların 367‟sinin
ebeveynlerinin ayrı yaşamaları) ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda sokakla tanışmaları ve sokakta ccedilalışmaya
başlamaları ( 734‟uuml 10 yaşına varmadan sokakları mesken edindikleri) yaptıkları iş
tuumlruumlnuumln son derece niteliksiz olması ( 40‟ı ccediloumlp toplama işini yapıyor) gibi etkenler sokakta
ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukları succedillu kılan faktoumlrler olarak dikkat ccedilekmektedir Bu
bulgular araştırmamızın hipotezlerini doğrular niteliktedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Ccedilocukluk
doumlneminde deneyimlenen yaşam tarzları ve yaşanılankarşılaşılan guumlccedilluumlklermağduriyetler
succedilluluğun oumlnemli belirleyicileri olarak etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilocukluk
deneyiminin olumlu ve olumsuz bir tarzda şekillenmesinde oumlzellikle de ccedilocuğun yetiştiği aile
ortamı (şiddet sevgisizlikilgisizlik yoksulluk succedillu ve sapkın bireylerin varlığı
ebeveynlerin ccedilocuk yetiştirme konusundaki bilgisiz oluşları ccedilalışma youmlnuumlnde baskılamaları
gibi) okul deneyimi succedillu akran etkileri ailenin ekonomik geccedilim sorumluluğunu omuzlarında
hissetmeleri sokakta karşılaştıkları guumlccedilluumlkler taciz ve bazı sosyo-ekonomik dezavantajlar
dominant faktoumlrler olarak etkide bulunduğu soumlylenebilir Soumlz konusu doumlnemde ccedilocukların
sorunsuz bir aile yapısı iccedilerisinde sosyalleşmelerinin sağlanması ve oumlğrenimlerine devam
edebilme olanaklarının yaratılması gerekirken sokakların riskli alanlarında yaşam
muumlcadelesine atılmaları atılmak zorunda bırakılmaları onları succedila eğilimli kılan oumlnemli bir
etken olmaktadır Oumlzellikle de aile denetiminden kaccedilan ccedilocukların sokaktaki succedillu kuumlltuumlruumln
etkisine accedilık olma riskleri daha yuumlksektir
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından oumlzellikle ccedilalıştırılmaları konusunda zorlanmaları ve
ccedilocukların istenilen duumlzeyde parayı eve goumltuumlrememeleri durumunda psikolojik ve fiziksel
şiddet goumlrmeleri ccedilocukların ccedilok para kazanmak iccedilin zamanlarını daha ccedilok sokaklarda
geccedilirmelerine veya evden kaccedilma veya eve doumlnmeme gibi sonuccedillara yol accedilabilmektedir Bu
olumsuz tutumlar bazen de ccedilocukları hırsızlık yapmaya da itebilmektedir Sonuccedil olarak
ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik bu olumsuz tutumları ccedilocukların ebeveynlerine olan
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
302
Tablo 20 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra SabıkaSicil Belgesi
Kaydına Sahip Olup Olmadıklarının Dağılımı
SabıkaSicil Kaydının Olup Olmadığı Sayı
Evet 14 467
Hayır 16 533
Toplam 30 1000
Ccedilocukların soumlz konusu succedil eylemlerinden dolayı ccedilok sayıda succedillardan sicil kayıtları
olduğu belirlenmiştir Ccediloğu ccedilocuk sabıka veya sicil kaydının olduğunu belirtmiştir ( 467)
Geriye kalan ccedilocuklar ise herhangi bir sabıka veya sicil kaydının olmadığını ifade etmişlerdir
( 533) Soumlz konusu bu ccedilocukların sabıka veya sicil kayıtlarına ilişkin succedillar aşağıda
belirtilmiştir
Tablo 21 Ccedilocukların Hangi Succediltan Dolayı Sabıka Kayıtlarının Olduğunun Dağılımı
Sabıkanın Olduğu Succedil Tuumlruuml Sayı
Hırsızlık yankesicilik 8 571
Kapkaccedil 1 71
Uyuşturucu madde satma ve kullanma
( esrar ve hap)
2
143
Kavga ve adam yaralama 1 71
Hırsızlık kavga ve yaralama 2 143
Toplam 14 1000
Tablodan genel olarak ccedilocukların en ccedilok sabıkası olan succedil eylemlerinin hırsızlık
yankesicilik ve uyuşturucu madde satma veya kullanma olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizde
ccedilocuk succedilluluğuna ilişkin istatistikler de ccedilocukların en ccedilok hırsızlık succedilunu işlediklerini
goumlstermektedir
Tablo 22 Ccedilocukların Madde Kullanma Durumlarının Dağılımı
Madde Kullanma Durumları Sayı
Evet 26 866
Hayır 4 134
Toplam 30 1000
Aynı şekilde araştırma grubunda yer alan ccedilocukların 86‟sının bağımlılık yapıcı
madde kullandıkları saptanmıştır Madde kullanmaya ilişkin gerccedilekleşen bu oranın yuumlksek
olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Bu ccedilalışma succedil işlediği gerekccedilesiyle haklarında işlem
yapılan ccedilocuklar uumlzerine gerccedilekleştirildiği iccedilin soumlz konusu ccedilocukların uyuşturucu veya
bağımlılık yapıcı madde kullanma oranının da yuumlksek olarak gerccedilekleşebileceği oumlngoumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
303
Bu nedenle succedil işleme durumlarına bakılmaksızın sokakta yaşayan ve ccedilalışan ccedilocuklar
uumlzerine gerccedilekleştirilecek herhangi bir ccedilalışmada bu oranın daha duumlşuumlk duumlzeyde
gerccedilekleşmesi muhtemeldir Oumlrneğin Guumlngoumlr (2008) Mersin ili oumlrneğinde 510 sokaktaki
ccedilocuk uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada ccedilocukların sadece 24‟uumlnuumln madde kullandıklarını
38‟inin madde kullanan arkadaşlarının olduğu 22‟sinin succedil işleyen arkadaşlara sahip
olduklarını belirtmiştir Aynı şekilde bu ccedilocukların 90‟a yakını bu succedillu arkadaşlarla
goumlruumlştuumlklerini ( 179‟u ldquoccedilok sıkrdquo 304‟uuml ldquosıkrdquo ve 41‟i de ldquoara sırardquo) ve bu ccedilocuklardan
14‟uuml de succedil eylemi iccedilerisinde yer aldıklarını belirtmişlerdir
Tablo 23 Ccedilocukların Kullandıkları Madde Tuumlrlerinin Dağılımı
Kullanılan Madde Tuumlrleri Sayı
Sigara 6 230
Yapıştırıcı madde (bally) alkol 4 158
Uccedilucu madde (tiner) sigara 5 192
Alkol sigara esrar 2 76
Sigara esrar 3 115
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara 1 38
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara esrar 1 38
Uccedilucu madde (tiner) alkol sigara hap 4 158
Toplam 26 1000
Yukarıdaki tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların soumlz konusu maddelerden en ccedilok
sigara tiner ve bally gibi uccedilucu madde ve alkol kullandığı saptanmıştır Tablo accedilısından en
ilginccedil bulgu ccedilocukların 23‟uumlnuumln (6 ccedilocuk) esrar kullandıklarının belirlenmiş olmasıdır
Sosyolojik accedilıdan ccedilocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenleri iccedilerisinde aile
yapısı (ailenin ilgisizliği ve duygusal ihmal soumlz konusu maddeleri ailede kullanan bireylerin
varlığı parccedilalanmış aileler aile iccedilindeki fiziksel ve cinsel istismarın varlığı gibi) akran grup
yapısı (akranlardan kullanan bireylerin varlığı arkadaşlara oumlzenti ve akran baskısı grup
iccedilerisinde kendini kanıtlama maddeyi merak etme gibi) korkuyu gidermek ve cesareti
arttırmak (daha kolay succedil işleyebilmek heyecan arama mağdura ve yaptıkları sapkınsuccedil
eylemelerine karşı duyarsızlaşmak) ve sokakların yapısı (kolay elde edilebilirlik ebeveynsel
goumlzetim ve denetimin yokluğu enformel denetimin zayıflığı) en dikkat ccedilekenleri
oluşturmaktadır Bu tuumlr maddeleri kullanmak ile succedil işlemek arasında bir ilişkiden soumlz etmek
muumlmkuumlnduumlr En azından bu maddeleri kullanan ccedilocukların succedil işleme riskinin daha yuumlksek
olduğunu soumlyleyebiliriz Oumlzellikle bazı ccedilocukların bu maddeleri satın almak iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık gasp ve kapkaccedil gibi succedilları işleyerek edindikleri ileri suumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
304
Goumlruumlşme yaptığımız ccedilocukların ccediloğu esrar ve diğer bazı uyuşturucu hapları
edinmenin ccedilok kolay olduğunu ve bu maddelerin satıldığı yerleri bildiklerini ve edinmek
istediklerinde kolay temin edebildiklerini belirtmişlerdir
Tablo 24 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Bağımlılık Yapan
Maddeleri Kullanan ArkadaĢlara Sahip Olup-Olmadıklarının Dağılımı
Madde Kullanılan ArkadaĢların Varlığı Sayı
Evet 30 1000
Hayır - 00
Toplam 30 1000
Ayrıca araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların arkadaşlarının da kendileri gibi
bağımlılık yapıcı maddeler (sigara bally tiner alkol vb) kullandıklarını belirtmişlerdir Bu
ccedilocukların da en ccedilok esrar bally sigara ve alkol gibi maddelerden birini veya diğerleri ile
birlikte kullandıklarını ifade etmişlerdir
Bağımlılık yapıcı madde kullanma alışkanlıkları genelde belirli bir akran grubu
iccedilerisinde oumlğrenilmektedir Aynı şekilde succedil davranışının veya succedila ilişkin kalıpların da akran
grubu iccedilerisinde oumlğrenildiği hususu kriminolojide yaygın olarak kabul edilen bir goumlruumlş haline
geldiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Konuya ilişkin yapılmış ccedilok sayıda araştırma (Oumlrneğin bkz
Elliott ve Menard 1996 Elliott ve Voss 1974 Elliot Huizing ve Menard 1989 Akers vd
1979 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002 ) succedilluların birlikte
oldukları veya arkadaş edindikleri bireylerin de oumlnemli bir oranının kendileri gibi succedillu
bireylerden oluşmuş olduğunu ortaya koymuştur Bu araştırmaların succedil davranışının genel
olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlenen bir edim olduğunu ve ccedilocukların diğer
succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular saptadıkları goumlruumllmektedir Bu
ccedilerccedilevede Elliott Huizinga ve Ageton (1985) succedillu akranların succedilluluğun en oumlnemli
nedensel faktoumlrlerinden biri olduğunu ileri suumlrmektedirler Bu sebeple sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocukların succedillu ccedilocuklarla veya akranlarla temas etme riski sokaklarda olmayan
diğer ccedilocuklara kıyasla daha yuumlksek olduğu soumlylenebilir
Tablo 25 Ccedilocukların Bağımlılık Yapıcı Maddeleri Kullanma Nedenlerinin Dağılımı
Madde Kullanma Nedenleri Sayı
Arkadaş ccedilevresi ile birlikte olma ve oumlzentimerak 4 154
Can sıkıntısını gidermek eğlenmek heyecan yaratmak iccedilin 22 846
Toplam 26 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
305
Ccedilocukların bağımlılık yapıcı madde kullanma nedenlerinin başında can sıkıntısını
giderme ve eğlenmek olduğu goumlruumllmektedir Arkadaş ccedilevresine oumlzenti duyma ve kullanılan
maddeyi merak etme gibi nedenler de ikinci sırada gelmektedir
Ccedilocukların sokakta karşılaştıkları bazı riskler bedensel veya fiziksel accedilıdan kalıcı iz
bırakmasının yanı sıra sosyal ve kişisel yaşamlarını da oumlnemli oumllccediluumlde olumsuz olarak
etkileyebilmektedir Oumlrneğin ccedilocukların sokaklarda karşılaştıkları bazı şiddet eylemleri
onların travma yaşamalarına yol accedilabilecek kadar tehlikeli boyutlara ulaşabilmektedir Aynı
şekilde ccedilocuğun maruz kaldığı bu tuumlr şiddet eylemleri onları da aynı şekilde şiddet
uygulayacak bireylere doumlnuumlştuumlrebilecektir Bu ccedilerccedilevede şiddete maruz kalmak ile şiddete
youmlnelmek arasında goumlrece bir ilişkiden soumlz etmek muumlmkuumlnduumlr
Tablo 26 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Kendilerine Cinsel Tacizde
Bulunulup Bulunulmadığının Dağılımı
Cinsel Tacize Uğrama Durumu Sayı
Evet 4 133
Hayır 26 867
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloya bakıldığında ccedilocukların oumlnemli bir oranının sokakta her hangi bir
cinsel şiddete maruz kalmadıklarını goumlruumllmektedir ( 867) Ccedilocukların sadece 133‟uuml (4
kişi) cinsel şiddet eylemi ile karşı karşıya geldiklerini itiraf etmişlerdir Bunlar da kendilerine
tacizde bulunan kişilerin sokakta boş gezen serseri ccedilocuklar olduğunu belirtmişlerdir Ayrıca
araştırma grubunda bulunan ccedilocukların yarısı sokakta ccedilalışmaya başladıktan sonra sokakta
bazı kazalara maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
5 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların tuumlmuuml herhangi bir succedil şuumlphesi ile polis
tarafından goumlzaltına alınan ccedilocuklardır Soumlz konusu ccedilocukların ccediloğu hırsızlık yankesicilik
adam yaralama ve uyuşturucu madde kullanma ve satma succedillarından haklarında işlem
yapılmıştır Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların succedillulukla ilintili veya succedila
eğilimli olmalarında dikkat ccedileken bazı oumlzellikler şu şekilde belirtilebilir Ccedilocukların
ebeveynlerinin oumlğrenim duumlzeylerinin duumlşuumlk olması (annelerinin 90‟ı okuma yazma bile
bilmiyor babalarının da 43‟uuml her hangi bir okul mezunu değil) onların oumlnemli bir oranının
goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olmaları ( 70) ailelerinin son derece yoksul olmaları
(babalarının ccediloğunun duumlşuumlk nitelikli veya guumlndelikccedili iş alanlarda ccedilalıştıkları kazanccedillarının
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
306
son derece duumlşuumlk olduğu ve goumlccedil sonrası ekonomik sorunlar yaşadıkları ccedilocukların 94‟e
yakını ailelerini ldquoccedilok fakirrdquo ve ldquofakirrdquo olarak nitelendirdikleri) evden kaccedilma sıklığının
yaygınlığı ( 60) ccedilocukların bazı guumlnlerde sokaklarda sabahladıkları ( 667) sapkın ve
sokaklara takılan akranlara sahip oldukları (arkadaşlarının ccediloğu da kendileri gibi uyuşturucu
veya bağımlılık yapıcı madde kullandıkları) oumlğrenim kurumlarından ayrılmaları veya terk
etmeleri ( 53‟uuml halihazırda bir oumlğrenim kurumuna devam etmiyor) aileye ilişkin ciddi
sorunlar yaşamaları (uumlvey ccedilocuk olma 611 90‟ı evde suumlrekli ve bazen fiziksel şiddet
goumlrduumlklerini ifade etmeleri 25‟inin babasının hayatta olmaması ccedilocukların 367‟sinin
ebeveynlerinin ayrı yaşamaları) ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda sokakla tanışmaları ve sokakta ccedilalışmaya
başlamaları ( 734‟uuml 10 yaşına varmadan sokakları mesken edindikleri) yaptıkları iş
tuumlruumlnuumln son derece niteliksiz olması ( 40‟ı ccediloumlp toplama işini yapıyor) gibi etkenler sokakta
ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukları succedillu kılan faktoumlrler olarak dikkat ccedilekmektedir Bu
bulgular araştırmamızın hipotezlerini doğrular niteliktedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Ccedilocukluk
doumlneminde deneyimlenen yaşam tarzları ve yaşanılankarşılaşılan guumlccedilluumlklermağduriyetler
succedilluluğun oumlnemli belirleyicileri olarak etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilocukluk
deneyiminin olumlu ve olumsuz bir tarzda şekillenmesinde oumlzellikle de ccedilocuğun yetiştiği aile
ortamı (şiddet sevgisizlikilgisizlik yoksulluk succedillu ve sapkın bireylerin varlığı
ebeveynlerin ccedilocuk yetiştirme konusundaki bilgisiz oluşları ccedilalışma youmlnuumlnde baskılamaları
gibi) okul deneyimi succedillu akran etkileri ailenin ekonomik geccedilim sorumluluğunu omuzlarında
hissetmeleri sokakta karşılaştıkları guumlccedilluumlkler taciz ve bazı sosyo-ekonomik dezavantajlar
dominant faktoumlrler olarak etkide bulunduğu soumlylenebilir Soumlz konusu doumlnemde ccedilocukların
sorunsuz bir aile yapısı iccedilerisinde sosyalleşmelerinin sağlanması ve oumlğrenimlerine devam
edebilme olanaklarının yaratılması gerekirken sokakların riskli alanlarında yaşam
muumlcadelesine atılmaları atılmak zorunda bırakılmaları onları succedila eğilimli kılan oumlnemli bir
etken olmaktadır Oumlzellikle de aile denetiminden kaccedilan ccedilocukların sokaktaki succedillu kuumlltuumlruumln
etkisine accedilık olma riskleri daha yuumlksektir
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından oumlzellikle ccedilalıştırılmaları konusunda zorlanmaları ve
ccedilocukların istenilen duumlzeyde parayı eve goumltuumlrememeleri durumunda psikolojik ve fiziksel
şiddet goumlrmeleri ccedilocukların ccedilok para kazanmak iccedilin zamanlarını daha ccedilok sokaklarda
geccedilirmelerine veya evden kaccedilma veya eve doumlnmeme gibi sonuccedillara yol accedilabilmektedir Bu
olumsuz tutumlar bazen de ccedilocukları hırsızlık yapmaya da itebilmektedir Sonuccedil olarak
ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik bu olumsuz tutumları ccedilocukların ebeveynlerine olan
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
303
Bu nedenle succedil işleme durumlarına bakılmaksızın sokakta yaşayan ve ccedilalışan ccedilocuklar
uumlzerine gerccedilekleştirilecek herhangi bir ccedilalışmada bu oranın daha duumlşuumlk duumlzeyde
gerccedilekleşmesi muhtemeldir Oumlrneğin Guumlngoumlr (2008) Mersin ili oumlrneğinde 510 sokaktaki
ccedilocuk uumlzerinde yaptığı ccedilalışmada ccedilocukların sadece 24‟uumlnuumln madde kullandıklarını
38‟inin madde kullanan arkadaşlarının olduğu 22‟sinin succedil işleyen arkadaşlara sahip
olduklarını belirtmiştir Aynı şekilde bu ccedilocukların 90‟a yakını bu succedillu arkadaşlarla
goumlruumlştuumlklerini ( 179‟u ldquoccedilok sıkrdquo 304‟uuml ldquosıkrdquo ve 41‟i de ldquoara sırardquo) ve bu ccedilocuklardan
14‟uuml de succedil eylemi iccedilerisinde yer aldıklarını belirtmişlerdir
Tablo 23 Ccedilocukların Kullandıkları Madde Tuumlrlerinin Dağılımı
Kullanılan Madde Tuumlrleri Sayı
Sigara 6 230
Yapıştırıcı madde (bally) alkol 4 158
Uccedilucu madde (tiner) sigara 5 192
Alkol sigara esrar 2 76
Sigara esrar 3 115
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara 1 38
Yapıştırıcı madde (bally) alkol sigara esrar 1 38
Uccedilucu madde (tiner) alkol sigara hap 4 158
Toplam 26 1000
Yukarıdaki tablodan da goumlruumllebileceği gibi ccedilocukların soumlz konusu maddelerden en ccedilok
sigara tiner ve bally gibi uccedilucu madde ve alkol kullandığı saptanmıştır Tablo accedilısından en
ilginccedil bulgu ccedilocukların 23‟uumlnuumln (6 ccedilocuk) esrar kullandıklarının belirlenmiş olmasıdır
Sosyolojik accedilıdan ccedilocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenleri iccedilerisinde aile
yapısı (ailenin ilgisizliği ve duygusal ihmal soumlz konusu maddeleri ailede kullanan bireylerin
varlığı parccedilalanmış aileler aile iccedilindeki fiziksel ve cinsel istismarın varlığı gibi) akran grup
yapısı (akranlardan kullanan bireylerin varlığı arkadaşlara oumlzenti ve akran baskısı grup
iccedilerisinde kendini kanıtlama maddeyi merak etme gibi) korkuyu gidermek ve cesareti
arttırmak (daha kolay succedil işleyebilmek heyecan arama mağdura ve yaptıkları sapkınsuccedil
eylemelerine karşı duyarsızlaşmak) ve sokakların yapısı (kolay elde edilebilirlik ebeveynsel
goumlzetim ve denetimin yokluğu enformel denetimin zayıflığı) en dikkat ccedilekenleri
oluşturmaktadır Bu tuumlr maddeleri kullanmak ile succedil işlemek arasında bir ilişkiden soumlz etmek
muumlmkuumlnduumlr En azından bu maddeleri kullanan ccedilocukların succedil işleme riskinin daha yuumlksek
olduğunu soumlyleyebiliriz Oumlzellikle bazı ccedilocukların bu maddeleri satın almak iccedilin gerekli olan
parayı hırsızlık gasp ve kapkaccedil gibi succedilları işleyerek edindikleri ileri suumlruumllebilir
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
304
Goumlruumlşme yaptığımız ccedilocukların ccediloğu esrar ve diğer bazı uyuşturucu hapları
edinmenin ccedilok kolay olduğunu ve bu maddelerin satıldığı yerleri bildiklerini ve edinmek
istediklerinde kolay temin edebildiklerini belirtmişlerdir
Tablo 24 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Bağımlılık Yapan
Maddeleri Kullanan ArkadaĢlara Sahip Olup-Olmadıklarının Dağılımı
Madde Kullanılan ArkadaĢların Varlığı Sayı
Evet 30 1000
Hayır - 00
Toplam 30 1000
Ayrıca araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların arkadaşlarının da kendileri gibi
bağımlılık yapıcı maddeler (sigara bally tiner alkol vb) kullandıklarını belirtmişlerdir Bu
ccedilocukların da en ccedilok esrar bally sigara ve alkol gibi maddelerden birini veya diğerleri ile
birlikte kullandıklarını ifade etmişlerdir
Bağımlılık yapıcı madde kullanma alışkanlıkları genelde belirli bir akran grubu
iccedilerisinde oumlğrenilmektedir Aynı şekilde succedil davranışının veya succedila ilişkin kalıpların da akran
grubu iccedilerisinde oumlğrenildiği hususu kriminolojide yaygın olarak kabul edilen bir goumlruumlş haline
geldiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Konuya ilişkin yapılmış ccedilok sayıda araştırma (Oumlrneğin bkz
Elliott ve Menard 1996 Elliott ve Voss 1974 Elliot Huizing ve Menard 1989 Akers vd
1979 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002 ) succedilluların birlikte
oldukları veya arkadaş edindikleri bireylerin de oumlnemli bir oranının kendileri gibi succedillu
bireylerden oluşmuş olduğunu ortaya koymuştur Bu araştırmaların succedil davranışının genel
olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlenen bir edim olduğunu ve ccedilocukların diğer
succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular saptadıkları goumlruumllmektedir Bu
ccedilerccedilevede Elliott Huizinga ve Ageton (1985) succedillu akranların succedilluluğun en oumlnemli
nedensel faktoumlrlerinden biri olduğunu ileri suumlrmektedirler Bu sebeple sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocukların succedillu ccedilocuklarla veya akranlarla temas etme riski sokaklarda olmayan
diğer ccedilocuklara kıyasla daha yuumlksek olduğu soumlylenebilir
Tablo 25 Ccedilocukların Bağımlılık Yapıcı Maddeleri Kullanma Nedenlerinin Dağılımı
Madde Kullanma Nedenleri Sayı
Arkadaş ccedilevresi ile birlikte olma ve oumlzentimerak 4 154
Can sıkıntısını gidermek eğlenmek heyecan yaratmak iccedilin 22 846
Toplam 26 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
305
Ccedilocukların bağımlılık yapıcı madde kullanma nedenlerinin başında can sıkıntısını
giderme ve eğlenmek olduğu goumlruumllmektedir Arkadaş ccedilevresine oumlzenti duyma ve kullanılan
maddeyi merak etme gibi nedenler de ikinci sırada gelmektedir
Ccedilocukların sokakta karşılaştıkları bazı riskler bedensel veya fiziksel accedilıdan kalıcı iz
bırakmasının yanı sıra sosyal ve kişisel yaşamlarını da oumlnemli oumllccediluumlde olumsuz olarak
etkileyebilmektedir Oumlrneğin ccedilocukların sokaklarda karşılaştıkları bazı şiddet eylemleri
onların travma yaşamalarına yol accedilabilecek kadar tehlikeli boyutlara ulaşabilmektedir Aynı
şekilde ccedilocuğun maruz kaldığı bu tuumlr şiddet eylemleri onları da aynı şekilde şiddet
uygulayacak bireylere doumlnuumlştuumlrebilecektir Bu ccedilerccedilevede şiddete maruz kalmak ile şiddete
youmlnelmek arasında goumlrece bir ilişkiden soumlz etmek muumlmkuumlnduumlr
Tablo 26 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Kendilerine Cinsel Tacizde
Bulunulup Bulunulmadığının Dağılımı
Cinsel Tacize Uğrama Durumu Sayı
Evet 4 133
Hayır 26 867
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloya bakıldığında ccedilocukların oumlnemli bir oranının sokakta her hangi bir
cinsel şiddete maruz kalmadıklarını goumlruumllmektedir ( 867) Ccedilocukların sadece 133‟uuml (4
kişi) cinsel şiddet eylemi ile karşı karşıya geldiklerini itiraf etmişlerdir Bunlar da kendilerine
tacizde bulunan kişilerin sokakta boş gezen serseri ccedilocuklar olduğunu belirtmişlerdir Ayrıca
araştırma grubunda bulunan ccedilocukların yarısı sokakta ccedilalışmaya başladıktan sonra sokakta
bazı kazalara maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
5 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların tuumlmuuml herhangi bir succedil şuumlphesi ile polis
tarafından goumlzaltına alınan ccedilocuklardır Soumlz konusu ccedilocukların ccediloğu hırsızlık yankesicilik
adam yaralama ve uyuşturucu madde kullanma ve satma succedillarından haklarında işlem
yapılmıştır Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların succedillulukla ilintili veya succedila
eğilimli olmalarında dikkat ccedileken bazı oumlzellikler şu şekilde belirtilebilir Ccedilocukların
ebeveynlerinin oumlğrenim duumlzeylerinin duumlşuumlk olması (annelerinin 90‟ı okuma yazma bile
bilmiyor babalarının da 43‟uuml her hangi bir okul mezunu değil) onların oumlnemli bir oranının
goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olmaları ( 70) ailelerinin son derece yoksul olmaları
(babalarının ccediloğunun duumlşuumlk nitelikli veya guumlndelikccedili iş alanlarda ccedilalıştıkları kazanccedillarının
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
306
son derece duumlşuumlk olduğu ve goumlccedil sonrası ekonomik sorunlar yaşadıkları ccedilocukların 94‟e
yakını ailelerini ldquoccedilok fakirrdquo ve ldquofakirrdquo olarak nitelendirdikleri) evden kaccedilma sıklığının
yaygınlığı ( 60) ccedilocukların bazı guumlnlerde sokaklarda sabahladıkları ( 667) sapkın ve
sokaklara takılan akranlara sahip oldukları (arkadaşlarının ccediloğu da kendileri gibi uyuşturucu
veya bağımlılık yapıcı madde kullandıkları) oumlğrenim kurumlarından ayrılmaları veya terk
etmeleri ( 53‟uuml halihazırda bir oumlğrenim kurumuna devam etmiyor) aileye ilişkin ciddi
sorunlar yaşamaları (uumlvey ccedilocuk olma 611 90‟ı evde suumlrekli ve bazen fiziksel şiddet
goumlrduumlklerini ifade etmeleri 25‟inin babasının hayatta olmaması ccedilocukların 367‟sinin
ebeveynlerinin ayrı yaşamaları) ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda sokakla tanışmaları ve sokakta ccedilalışmaya
başlamaları ( 734‟uuml 10 yaşına varmadan sokakları mesken edindikleri) yaptıkları iş
tuumlruumlnuumln son derece niteliksiz olması ( 40‟ı ccediloumlp toplama işini yapıyor) gibi etkenler sokakta
ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukları succedillu kılan faktoumlrler olarak dikkat ccedilekmektedir Bu
bulgular araştırmamızın hipotezlerini doğrular niteliktedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Ccedilocukluk
doumlneminde deneyimlenen yaşam tarzları ve yaşanılankarşılaşılan guumlccedilluumlklermağduriyetler
succedilluluğun oumlnemli belirleyicileri olarak etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilocukluk
deneyiminin olumlu ve olumsuz bir tarzda şekillenmesinde oumlzellikle de ccedilocuğun yetiştiği aile
ortamı (şiddet sevgisizlikilgisizlik yoksulluk succedillu ve sapkın bireylerin varlığı
ebeveynlerin ccedilocuk yetiştirme konusundaki bilgisiz oluşları ccedilalışma youmlnuumlnde baskılamaları
gibi) okul deneyimi succedillu akran etkileri ailenin ekonomik geccedilim sorumluluğunu omuzlarında
hissetmeleri sokakta karşılaştıkları guumlccedilluumlkler taciz ve bazı sosyo-ekonomik dezavantajlar
dominant faktoumlrler olarak etkide bulunduğu soumlylenebilir Soumlz konusu doumlnemde ccedilocukların
sorunsuz bir aile yapısı iccedilerisinde sosyalleşmelerinin sağlanması ve oumlğrenimlerine devam
edebilme olanaklarının yaratılması gerekirken sokakların riskli alanlarında yaşam
muumlcadelesine atılmaları atılmak zorunda bırakılmaları onları succedila eğilimli kılan oumlnemli bir
etken olmaktadır Oumlzellikle de aile denetiminden kaccedilan ccedilocukların sokaktaki succedillu kuumlltuumlruumln
etkisine accedilık olma riskleri daha yuumlksektir
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından oumlzellikle ccedilalıştırılmaları konusunda zorlanmaları ve
ccedilocukların istenilen duumlzeyde parayı eve goumltuumlrememeleri durumunda psikolojik ve fiziksel
şiddet goumlrmeleri ccedilocukların ccedilok para kazanmak iccedilin zamanlarını daha ccedilok sokaklarda
geccedilirmelerine veya evden kaccedilma veya eve doumlnmeme gibi sonuccedillara yol accedilabilmektedir Bu
olumsuz tutumlar bazen de ccedilocukları hırsızlık yapmaya da itebilmektedir Sonuccedil olarak
ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik bu olumsuz tutumları ccedilocukların ebeveynlerine olan
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
304
Goumlruumlşme yaptığımız ccedilocukların ccediloğu esrar ve diğer bazı uyuşturucu hapları
edinmenin ccedilok kolay olduğunu ve bu maddelerin satıldığı yerleri bildiklerini ve edinmek
istediklerinde kolay temin edebildiklerini belirtmişlerdir
Tablo 24 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Bağımlılık Yapan
Maddeleri Kullanan ArkadaĢlara Sahip Olup-Olmadıklarının Dağılımı
Madde Kullanılan ArkadaĢların Varlığı Sayı
Evet 30 1000
Hayır - 00
Toplam 30 1000
Ayrıca araştırma kapsamında goumlruumlşuumllen ccedilocukların arkadaşlarının da kendileri gibi
bağımlılık yapıcı maddeler (sigara bally tiner alkol vb) kullandıklarını belirtmişlerdir Bu
ccedilocukların da en ccedilok esrar bally sigara ve alkol gibi maddelerden birini veya diğerleri ile
birlikte kullandıklarını ifade etmişlerdir
Bağımlılık yapıcı madde kullanma alışkanlıkları genelde belirli bir akran grubu
iccedilerisinde oumlğrenilmektedir Aynı şekilde succedil davranışının veya succedila ilişkin kalıpların da akran
grubu iccedilerisinde oumlğrenildiği hususu kriminolojide yaygın olarak kabul edilen bir goumlruumlş haline
geldiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Konuya ilişkin yapılmış ccedilok sayıda araştırma (Oumlrneğin bkz
Elliott ve Menard 1996 Elliott ve Voss 1974 Elliot Huizing ve Menard 1989 Akers vd
1979 Matsueda ve Anderson 1998 Warr ve Stafford 1991 Warr 2002 ) succedilluların birlikte
oldukları veya arkadaş edindikleri bireylerin de oumlnemli bir oranının kendileri gibi succedillu
bireylerden oluşmuş olduğunu ortaya koymuştur Bu araştırmaların succedil davranışının genel
olarak bir arkadaş grubu iccedilerisinde deneyimlenen bir edim olduğunu ve ccedilocukların diğer
succedillu bireylerle birlikte succedilları işledikleri youmlnuumlnde bulgular saptadıkları goumlruumllmektedir Bu
ccedilerccedilevede Elliott Huizinga ve Ageton (1985) succedillu akranların succedilluluğun en oumlnemli
nedensel faktoumlrlerinden biri olduğunu ileri suumlrmektedirler Bu sebeple sokakta ccedilalışan ve
yaşayan ccedilocukların succedillu ccedilocuklarla veya akranlarla temas etme riski sokaklarda olmayan
diğer ccedilocuklara kıyasla daha yuumlksek olduğu soumlylenebilir
Tablo 25 Ccedilocukların Bağımlılık Yapıcı Maddeleri Kullanma Nedenlerinin Dağılımı
Madde Kullanma Nedenleri Sayı
Arkadaş ccedilevresi ile birlikte olma ve oumlzentimerak 4 154
Can sıkıntısını gidermek eğlenmek heyecan yaratmak iccedilin 22 846
Toplam 26 1000
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
305
Ccedilocukların bağımlılık yapıcı madde kullanma nedenlerinin başında can sıkıntısını
giderme ve eğlenmek olduğu goumlruumllmektedir Arkadaş ccedilevresine oumlzenti duyma ve kullanılan
maddeyi merak etme gibi nedenler de ikinci sırada gelmektedir
Ccedilocukların sokakta karşılaştıkları bazı riskler bedensel veya fiziksel accedilıdan kalıcı iz
bırakmasının yanı sıra sosyal ve kişisel yaşamlarını da oumlnemli oumllccediluumlde olumsuz olarak
etkileyebilmektedir Oumlrneğin ccedilocukların sokaklarda karşılaştıkları bazı şiddet eylemleri
onların travma yaşamalarına yol accedilabilecek kadar tehlikeli boyutlara ulaşabilmektedir Aynı
şekilde ccedilocuğun maruz kaldığı bu tuumlr şiddet eylemleri onları da aynı şekilde şiddet
uygulayacak bireylere doumlnuumlştuumlrebilecektir Bu ccedilerccedilevede şiddete maruz kalmak ile şiddete
youmlnelmek arasında goumlrece bir ilişkiden soumlz etmek muumlmkuumlnduumlr
Tablo 26 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Kendilerine Cinsel Tacizde
Bulunulup Bulunulmadığının Dağılımı
Cinsel Tacize Uğrama Durumu Sayı
Evet 4 133
Hayır 26 867
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloya bakıldığında ccedilocukların oumlnemli bir oranının sokakta her hangi bir
cinsel şiddete maruz kalmadıklarını goumlruumllmektedir ( 867) Ccedilocukların sadece 133‟uuml (4
kişi) cinsel şiddet eylemi ile karşı karşıya geldiklerini itiraf etmişlerdir Bunlar da kendilerine
tacizde bulunan kişilerin sokakta boş gezen serseri ccedilocuklar olduğunu belirtmişlerdir Ayrıca
araştırma grubunda bulunan ccedilocukların yarısı sokakta ccedilalışmaya başladıktan sonra sokakta
bazı kazalara maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
5 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların tuumlmuuml herhangi bir succedil şuumlphesi ile polis
tarafından goumlzaltına alınan ccedilocuklardır Soumlz konusu ccedilocukların ccediloğu hırsızlık yankesicilik
adam yaralama ve uyuşturucu madde kullanma ve satma succedillarından haklarında işlem
yapılmıştır Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların succedillulukla ilintili veya succedila
eğilimli olmalarında dikkat ccedileken bazı oumlzellikler şu şekilde belirtilebilir Ccedilocukların
ebeveynlerinin oumlğrenim duumlzeylerinin duumlşuumlk olması (annelerinin 90‟ı okuma yazma bile
bilmiyor babalarının da 43‟uuml her hangi bir okul mezunu değil) onların oumlnemli bir oranının
goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olmaları ( 70) ailelerinin son derece yoksul olmaları
(babalarının ccediloğunun duumlşuumlk nitelikli veya guumlndelikccedili iş alanlarda ccedilalıştıkları kazanccedillarının
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
306
son derece duumlşuumlk olduğu ve goumlccedil sonrası ekonomik sorunlar yaşadıkları ccedilocukların 94‟e
yakını ailelerini ldquoccedilok fakirrdquo ve ldquofakirrdquo olarak nitelendirdikleri) evden kaccedilma sıklığının
yaygınlığı ( 60) ccedilocukların bazı guumlnlerde sokaklarda sabahladıkları ( 667) sapkın ve
sokaklara takılan akranlara sahip oldukları (arkadaşlarının ccediloğu da kendileri gibi uyuşturucu
veya bağımlılık yapıcı madde kullandıkları) oumlğrenim kurumlarından ayrılmaları veya terk
etmeleri ( 53‟uuml halihazırda bir oumlğrenim kurumuna devam etmiyor) aileye ilişkin ciddi
sorunlar yaşamaları (uumlvey ccedilocuk olma 611 90‟ı evde suumlrekli ve bazen fiziksel şiddet
goumlrduumlklerini ifade etmeleri 25‟inin babasının hayatta olmaması ccedilocukların 367‟sinin
ebeveynlerinin ayrı yaşamaları) ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda sokakla tanışmaları ve sokakta ccedilalışmaya
başlamaları ( 734‟uuml 10 yaşına varmadan sokakları mesken edindikleri) yaptıkları iş
tuumlruumlnuumln son derece niteliksiz olması ( 40‟ı ccediloumlp toplama işini yapıyor) gibi etkenler sokakta
ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukları succedillu kılan faktoumlrler olarak dikkat ccedilekmektedir Bu
bulgular araştırmamızın hipotezlerini doğrular niteliktedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Ccedilocukluk
doumlneminde deneyimlenen yaşam tarzları ve yaşanılankarşılaşılan guumlccedilluumlklermağduriyetler
succedilluluğun oumlnemli belirleyicileri olarak etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilocukluk
deneyiminin olumlu ve olumsuz bir tarzda şekillenmesinde oumlzellikle de ccedilocuğun yetiştiği aile
ortamı (şiddet sevgisizlikilgisizlik yoksulluk succedillu ve sapkın bireylerin varlığı
ebeveynlerin ccedilocuk yetiştirme konusundaki bilgisiz oluşları ccedilalışma youmlnuumlnde baskılamaları
gibi) okul deneyimi succedillu akran etkileri ailenin ekonomik geccedilim sorumluluğunu omuzlarında
hissetmeleri sokakta karşılaştıkları guumlccedilluumlkler taciz ve bazı sosyo-ekonomik dezavantajlar
dominant faktoumlrler olarak etkide bulunduğu soumlylenebilir Soumlz konusu doumlnemde ccedilocukların
sorunsuz bir aile yapısı iccedilerisinde sosyalleşmelerinin sağlanması ve oumlğrenimlerine devam
edebilme olanaklarının yaratılması gerekirken sokakların riskli alanlarında yaşam
muumlcadelesine atılmaları atılmak zorunda bırakılmaları onları succedila eğilimli kılan oumlnemli bir
etken olmaktadır Oumlzellikle de aile denetiminden kaccedilan ccedilocukların sokaktaki succedillu kuumlltuumlruumln
etkisine accedilık olma riskleri daha yuumlksektir
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından oumlzellikle ccedilalıştırılmaları konusunda zorlanmaları ve
ccedilocukların istenilen duumlzeyde parayı eve goumltuumlrememeleri durumunda psikolojik ve fiziksel
şiddet goumlrmeleri ccedilocukların ccedilok para kazanmak iccedilin zamanlarını daha ccedilok sokaklarda
geccedilirmelerine veya evden kaccedilma veya eve doumlnmeme gibi sonuccedillara yol accedilabilmektedir Bu
olumsuz tutumlar bazen de ccedilocukları hırsızlık yapmaya da itebilmektedir Sonuccedil olarak
ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik bu olumsuz tutumları ccedilocukların ebeveynlerine olan
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
305
Ccedilocukların bağımlılık yapıcı madde kullanma nedenlerinin başında can sıkıntısını
giderme ve eğlenmek olduğu goumlruumllmektedir Arkadaş ccedilevresine oumlzenti duyma ve kullanılan
maddeyi merak etme gibi nedenler de ikinci sırada gelmektedir
Ccedilocukların sokakta karşılaştıkları bazı riskler bedensel veya fiziksel accedilıdan kalıcı iz
bırakmasının yanı sıra sosyal ve kişisel yaşamlarını da oumlnemli oumllccediluumlde olumsuz olarak
etkileyebilmektedir Oumlrneğin ccedilocukların sokaklarda karşılaştıkları bazı şiddet eylemleri
onların travma yaşamalarına yol accedilabilecek kadar tehlikeli boyutlara ulaşabilmektedir Aynı
şekilde ccedilocuğun maruz kaldığı bu tuumlr şiddet eylemleri onları da aynı şekilde şiddet
uygulayacak bireylere doumlnuumlştuumlrebilecektir Bu ccedilerccedilevede şiddete maruz kalmak ile şiddete
youmlnelmek arasında goumlrece bir ilişkiden soumlz etmek muumlmkuumlnduumlr
Tablo 26 Ccedilocukların Sokakta CcedilalıĢmaya BaĢladıktan Sonra Kendilerine Cinsel Tacizde
Bulunulup Bulunulmadığının Dağılımı
Cinsel Tacize Uğrama Durumu Sayı
Evet 4 133
Hayır 26 867
Toplam 30 1000
Yukarıdaki tabloya bakıldığında ccedilocukların oumlnemli bir oranının sokakta her hangi bir
cinsel şiddete maruz kalmadıklarını goumlruumllmektedir ( 867) Ccedilocukların sadece 133‟uuml (4
kişi) cinsel şiddet eylemi ile karşı karşıya geldiklerini itiraf etmişlerdir Bunlar da kendilerine
tacizde bulunan kişilerin sokakta boş gezen serseri ccedilocuklar olduğunu belirtmişlerdir Ayrıca
araştırma grubunda bulunan ccedilocukların yarısı sokakta ccedilalışmaya başladıktan sonra sokakta
bazı kazalara maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir
5 SONUCcedil VE DEĞERLENDĠRME
Araştırma kapsamında ele alınan ccedilocukların tuumlmuuml herhangi bir succedil şuumlphesi ile polis
tarafından goumlzaltına alınan ccedilocuklardır Soumlz konusu ccedilocukların ccediloğu hırsızlık yankesicilik
adam yaralama ve uyuşturucu madde kullanma ve satma succedillarından haklarında işlem
yapılmıştır Sokakta ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukların succedillulukla ilintili veya succedila
eğilimli olmalarında dikkat ccedileken bazı oumlzellikler şu şekilde belirtilebilir Ccedilocukların
ebeveynlerinin oumlğrenim duumlzeylerinin duumlşuumlk olması (annelerinin 90‟ı okuma yazma bile
bilmiyor babalarının da 43‟uuml her hangi bir okul mezunu değil) onların oumlnemli bir oranının
goumlccedil etmiş ailelerin ccedilocukları olmaları ( 70) ailelerinin son derece yoksul olmaları
(babalarının ccediloğunun duumlşuumlk nitelikli veya guumlndelikccedili iş alanlarda ccedilalıştıkları kazanccedillarının
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
306
son derece duumlşuumlk olduğu ve goumlccedil sonrası ekonomik sorunlar yaşadıkları ccedilocukların 94‟e
yakını ailelerini ldquoccedilok fakirrdquo ve ldquofakirrdquo olarak nitelendirdikleri) evden kaccedilma sıklığının
yaygınlığı ( 60) ccedilocukların bazı guumlnlerde sokaklarda sabahladıkları ( 667) sapkın ve
sokaklara takılan akranlara sahip oldukları (arkadaşlarının ccediloğu da kendileri gibi uyuşturucu
veya bağımlılık yapıcı madde kullandıkları) oumlğrenim kurumlarından ayrılmaları veya terk
etmeleri ( 53‟uuml halihazırda bir oumlğrenim kurumuna devam etmiyor) aileye ilişkin ciddi
sorunlar yaşamaları (uumlvey ccedilocuk olma 611 90‟ı evde suumlrekli ve bazen fiziksel şiddet
goumlrduumlklerini ifade etmeleri 25‟inin babasının hayatta olmaması ccedilocukların 367‟sinin
ebeveynlerinin ayrı yaşamaları) ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda sokakla tanışmaları ve sokakta ccedilalışmaya
başlamaları ( 734‟uuml 10 yaşına varmadan sokakları mesken edindikleri) yaptıkları iş
tuumlruumlnuumln son derece niteliksiz olması ( 40‟ı ccediloumlp toplama işini yapıyor) gibi etkenler sokakta
ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukları succedillu kılan faktoumlrler olarak dikkat ccedilekmektedir Bu
bulgular araştırmamızın hipotezlerini doğrular niteliktedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Ccedilocukluk
doumlneminde deneyimlenen yaşam tarzları ve yaşanılankarşılaşılan guumlccedilluumlklermağduriyetler
succedilluluğun oumlnemli belirleyicileri olarak etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilocukluk
deneyiminin olumlu ve olumsuz bir tarzda şekillenmesinde oumlzellikle de ccedilocuğun yetiştiği aile
ortamı (şiddet sevgisizlikilgisizlik yoksulluk succedillu ve sapkın bireylerin varlığı
ebeveynlerin ccedilocuk yetiştirme konusundaki bilgisiz oluşları ccedilalışma youmlnuumlnde baskılamaları
gibi) okul deneyimi succedillu akran etkileri ailenin ekonomik geccedilim sorumluluğunu omuzlarında
hissetmeleri sokakta karşılaştıkları guumlccedilluumlkler taciz ve bazı sosyo-ekonomik dezavantajlar
dominant faktoumlrler olarak etkide bulunduğu soumlylenebilir Soumlz konusu doumlnemde ccedilocukların
sorunsuz bir aile yapısı iccedilerisinde sosyalleşmelerinin sağlanması ve oumlğrenimlerine devam
edebilme olanaklarının yaratılması gerekirken sokakların riskli alanlarında yaşam
muumlcadelesine atılmaları atılmak zorunda bırakılmaları onları succedila eğilimli kılan oumlnemli bir
etken olmaktadır Oumlzellikle de aile denetiminden kaccedilan ccedilocukların sokaktaki succedillu kuumlltuumlruumln
etkisine accedilık olma riskleri daha yuumlksektir
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından oumlzellikle ccedilalıştırılmaları konusunda zorlanmaları ve
ccedilocukların istenilen duumlzeyde parayı eve goumltuumlrememeleri durumunda psikolojik ve fiziksel
şiddet goumlrmeleri ccedilocukların ccedilok para kazanmak iccedilin zamanlarını daha ccedilok sokaklarda
geccedilirmelerine veya evden kaccedilma veya eve doumlnmeme gibi sonuccedillara yol accedilabilmektedir Bu
olumsuz tutumlar bazen de ccedilocukları hırsızlık yapmaya da itebilmektedir Sonuccedil olarak
ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik bu olumsuz tutumları ccedilocukların ebeveynlerine olan
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
306
son derece duumlşuumlk olduğu ve goumlccedil sonrası ekonomik sorunlar yaşadıkları ccedilocukların 94‟e
yakını ailelerini ldquoccedilok fakirrdquo ve ldquofakirrdquo olarak nitelendirdikleri) evden kaccedilma sıklığının
yaygınlığı ( 60) ccedilocukların bazı guumlnlerde sokaklarda sabahladıkları ( 667) sapkın ve
sokaklara takılan akranlara sahip oldukları (arkadaşlarının ccediloğu da kendileri gibi uyuşturucu
veya bağımlılık yapıcı madde kullandıkları) oumlğrenim kurumlarından ayrılmaları veya terk
etmeleri ( 53‟uuml halihazırda bir oumlğrenim kurumuna devam etmiyor) aileye ilişkin ciddi
sorunlar yaşamaları (uumlvey ccedilocuk olma 611 90‟ı evde suumlrekli ve bazen fiziksel şiddet
goumlrduumlklerini ifade etmeleri 25‟inin babasının hayatta olmaması ccedilocukların 367‟sinin
ebeveynlerinin ayrı yaşamaları) ccedilok kuumlccediluumlk yaşlarda sokakla tanışmaları ve sokakta ccedilalışmaya
başlamaları ( 734‟uuml 10 yaşına varmadan sokakları mesken edindikleri) yaptıkları iş
tuumlruumlnuumln son derece niteliksiz olması ( 40‟ı ccediloumlp toplama işini yapıyor) gibi etkenler sokakta
ccedilalışan ve kısmen yaşayan ccedilocukları succedillu kılan faktoumlrler olarak dikkat ccedilekmektedir Bu
bulgular araştırmamızın hipotezlerini doğrular niteliktedir
Succedilluluk accedilısından en riskli doumlnem hiccedil kuşkusuz ccedilocukluk doumlnemidir Ccedilocukluk
doumlneminde deneyimlenen yaşam tarzları ve yaşanılankarşılaşılan guumlccedilluumlklermağduriyetler
succedilluluğun oumlnemli belirleyicileri olarak etkili olduğunu soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Ccedilocukluk
deneyiminin olumlu ve olumsuz bir tarzda şekillenmesinde oumlzellikle de ccedilocuğun yetiştiği aile
ortamı (şiddet sevgisizlikilgisizlik yoksulluk succedillu ve sapkın bireylerin varlığı
ebeveynlerin ccedilocuk yetiştirme konusundaki bilgisiz oluşları ccedilalışma youmlnuumlnde baskılamaları
gibi) okul deneyimi succedillu akran etkileri ailenin ekonomik geccedilim sorumluluğunu omuzlarında
hissetmeleri sokakta karşılaştıkları guumlccedilluumlkler taciz ve bazı sosyo-ekonomik dezavantajlar
dominant faktoumlrler olarak etkide bulunduğu soumlylenebilir Soumlz konusu doumlnemde ccedilocukların
sorunsuz bir aile yapısı iccedilerisinde sosyalleşmelerinin sağlanması ve oumlğrenimlerine devam
edebilme olanaklarının yaratılması gerekirken sokakların riskli alanlarında yaşam
muumlcadelesine atılmaları atılmak zorunda bırakılmaları onları succedila eğilimli kılan oumlnemli bir
etken olmaktadır Oumlzellikle de aile denetiminden kaccedilan ccedilocukların sokaktaki succedillu kuumlltuumlruumln
etkisine accedilık olma riskleri daha yuumlksektir
Ccedilocukların ebeveynleri tarafından oumlzellikle ccedilalıştırılmaları konusunda zorlanmaları ve
ccedilocukların istenilen duumlzeyde parayı eve goumltuumlrememeleri durumunda psikolojik ve fiziksel
şiddet goumlrmeleri ccedilocukların ccedilok para kazanmak iccedilin zamanlarını daha ccedilok sokaklarda
geccedilirmelerine veya evden kaccedilma veya eve doumlnmeme gibi sonuccedillara yol accedilabilmektedir Bu
olumsuz tutumlar bazen de ccedilocukları hırsızlık yapmaya da itebilmektedir Sonuccedil olarak
ebeveynlerin ccedilocuklarına youmlnelik bu olumsuz tutumları ccedilocukların ebeveynlerine olan
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
307
bağlılık duumlzeyinin azalmasına yol accedilmaktadır Bu bağlılığın azalmasıyla birlikte ccedilocukların
eve duumlzenli gitme tutumunu terk etmelerine ve bunun da ccedilocukların sokaklarda geceyi
geccedilirmelerine evden kaccedilmalarına ve eve uğrama sıklıklarının azalmasına yol accedilacağı ve bu
faktoumlrlerin tuumlmuumlnuumln ccedilocukların succedila bulaşma veya succedila eğimli olmalarında etkili olduğunu
soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
Oumlzetle ccedilocukların sokakta ccedilalışma veya sokağı mesken edinme ile succedil işlemeye
eğilimli hale gelmelerinde etkili olan etkenler konusunda şu hususlar belirtilebilir Aile ve
akran yapısı sokağın succedilluluk accedilısından ccedilok ciddi unsurları iccedilermesi ccedilocukların sokakta
succedillu sapkın ve serseri gruplarla tanışma temas kurma ve birlikte olma olanağına sahip
olmaları akran grupları iccedilerisinde succedil işleme konusundaki beceriklilikleriyle statuuml
kazanacakları kendilerinden daha ccedilok soumlz ettirebilecekleri youmlnuumlndeki yerleşik anlayış
bağımlılık veya uyuşturucu madde kullanma oumlğrenim ve okulla ilintili olumsuzluklar
ccedilocukların bazı ccedileteler tarafından kullanılma riskinin olması ccedilocukların sokaklarda daha ccedilok
ebeveynlerinin denetiminden yoksun olmaları goumlccedil ve sosyo-ekonomik duumlzey veya kentsel
yoksulluk yoksul ailelerde buumlyuumlyen ccedilocukların daha iyi bir yaşam olanağına ancak succedil
işleyerek ulaşabilecekleri inancına sahip olmaları Sonuccedil olarak yoksulluk sorununun
aşılmasında ccedilocuk emeğinin soumlmuumlruumllmesinin alternatif geccedilinme stratejisi olarak
benimsenmesinin ccedilocukların riskli ve succedillu alanlar ve yaşamlarla yuumlz yuumlze gelmeleri ile
sonuccedillandığını soumlylemek muumlmkuumlnduumlr
6 KAYNAKCcedilA
Ada Şuumlkruuml (2007) ldquoSuccedillu Ccedilocukların Tuumlrkiye Profilirdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu
iccedilinde (edt Adem Solak) Ankara Hegem Yay s 297-319
Adler Freda Gerhard OW Mueller vd (1995) Criminology McGraw-Hill USA
Agrawal Rashmi (1999) Street Children A Socio-Psychological Study Delhi SHIPRA Pub
Akers Ronald Marvin Krohn L Lanza- Kaduce ve M Radosevich (1979) ldquoSocial Learning
and Deviant Behavior A Specific Test of a General Theoryrdquo American Sociological
Review 44 636-55
Altuntaş Betuumll (2003) Mendile Simite Boyaya CcediloumlpehellipAnkara Sokaklarında Ccedilalışan
Ccedilocuklar İstanbul İletişim Yayınları
Arslan Ulaş Remziye (2007) ldquoSosyal Hizmetler İl Muumlduumlrluumlğuuml‟nuumln Diyarbakır‟daki
Ccedilalışmalarırdquo 6Sokakta Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s 45-58
Diyarbakır
Atauz Sevil (1998 ) Ankara ve Şanlıurfa‟da Sokak Ccedilocukları UNICEF Yayınları
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
308
Atauz Sevil(1999) Sokak Ccedilocukları Boumllgesel Kalkınma Suumlrecinde Sosyal Hizmet Sosyal
Hizmet Sempozyumu Ankara Afşaroğlu Matbaası
Barlow Hugh (1993) Introduction to Criminology USA Harper Collins
Baştaymaz Tahir (1990) 6-15 Yaş Grubu Bursa‟da Ccedilalışan Ccedilocuklar Uumlzerine Bi rAraştırma
İstanbul Friederic Ebert Vakfı Yayınlar
Bilgin Rıfat (2008) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocuklar Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım
Diyarbakır Oumlrneğirdquo Fırat Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Elazığ
(Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Bohm Robert M (1997) A Perimer on Crime and Delinquency USA Wadsworth Pub
Ccedilaykoumlyluuml Ali Murat Kuloğlu Hatice Aksu (2006) ldquoCcedilocuklar Succedil ve Şiddetrdquo Okullarda
Şiddet ve Ccedilocuk Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 61-74 (edt Prof Dr Ş Şule
Erccediletin) Ankara Hegem Yay
Ccedilevik Dolunay (1997) Ccedilalışmazsam Okuyamam Ankara Buumlyuumlk Şehir Belediyesi Eğitim
Kuumlltuumlr Dairesi Başkanlığı Ankara Ahsen Yayıncılık
Ennew Judith (2003) Sokak Ccedilocukları ve Ccedilalışan Ccedilocuklar Planlanma İccedilin Bir Rehber
Gelişim El Kitabı 4 Ccedilev Ccediliccedilek Oumlztek UNICEF Tuumlrkiye Temsilciliği Yayınları
Chambliss William J (1996) ldquoToward a Political Economy of Crimerdquo İccedil Criminological
Perspectives (Ed John Muncie ve diğerleri) London Sage Pub
Cohen Albert K (1955) Delinquent Boys New York Free Press
Cohen L E ve M Felson (1979) ldquoSocial Change and Crime Rate Trends A Routine
Activity Approachrdquo American sociological Review 44 588-608
Elliott Delbert S ve H Voss (1974) Delinquency and Dropout Lexington MA DC Heath
Elliott Delbert S D Huizinga ve Scott Menard (1989) Multiple Problem Youth
Delinquency Drug Use and Mental Health Problems New York Springer- Verlag
Elliott Delbert S ve Scott Menard (1996) Delinquent Friends and Delinquent
BehaviorTemporal and Developmental Patternsrdquo İccedil Delinquency and Crime
Current Theories (edit J David Hawkins) Cambridge Mass Cambridge
University Press
Eren Nahit (2007) ldquoSuccedila Bulaşmış Ccedilocuk Ve Baro Uygulamalarırdquo 6Sokakta ccedilalışan Ve
Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde s128130 Diyarbakır
Erkan Ruumlstem Bağlı Mahzar Suumlmer Faruk Uumlnver Mahmut (2002) ldquoSosyal
Ccedilevrenin Sokak Ccedilocukluğuna ve Ccedilocuk Succedilluluğuna Etkisirdquo I Ulusal
Ccedilocuk ve SuccedilNedenler ve Oumlnleme Ccedilalışmaları Sempozyumu s51-78
Ankara
Ge Xıaojia M Brent Donnellan ve Ernst Wenk (2001) ldquoThe Development of Persistent
Criminal Offending in Malesrdquo Criminal Justice and Behavior 28 (6) 731-755
Gendreau Paul Tracy Little ve Claire Goggin (1996) ldquoA Meta-Analysis of the Predictors of
Adult Offender Recidivism What Worksrdquo Criminology 34 401ndash433
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1990) A General Theory of Crime Stanford CA
Stanford Univ Press
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
309
Gottfredson Michael R ve Travis Hirschi (1996) ldquoCriminality and Low Self-Controlrdquo iccedil
New Perspectives in Criminology (Ed John E Conklin) S39-50 USA Allyn and
Bacon
Guumlneş Sadık ve A Rasim Kalaycı (2004) ldquoSokakta YaşayanCcedilalışan Ccedilocuklar Tespitler ve
Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml
httpwwwailegovtr
Guumlngoumlr Mehmet (2008) Evrensel Bir Sorun Olarak Ccedilocuk Succedilluluğu ve Sokakta Ccedilalışan ve
Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi s25-
43
Hagan Frank E (1991) Introduction to Criminology Chicago Nelson- Hall
Hagan ve McCarthy (1992) ldquoStreetlife and Delinquencyrdquo British Journal of Sociology
43533-561
Hatloy Anne Anne Huser (2005) Identification of Street Children Characteristics of Street
in Bamako and Accra Fatoreport 474 Norway Alkopi a
(httpfatonopubrapp474474pfd)
Hirschi Travis (1969) Causes of Delinquency Berkeley University of California Press
Farrington David P (1983) ldquoOffending from 10 to 25 Years of Agerdquo İccedil Prospective Studies
of Crime and Delinquency (ed K T Van Dusen ve S A Mednick) S 17- 37
Boston Kluwer-Nijhoff
Farrington David P (1995) ldquoThe 12th Jack Tizard Memorial Lecture The Development of
Offending and Antisocial Behavior from Childhood Key Findings from the
Cambridge Study in Delinquent Developmentrdquo Journal of Child Psychology and
Psychiatry 360 929-964
Farrington David P (1997) ldquoHuman Development and Criminal Careersrdquo İccedilThe Oxford
Handbook of Criminology (ed Mike Maguire Rod Morgan ve Robert Reiner) s
361-409 New York Oxford University Press
İccedilli G Tuumllin Hakan Arıkan vd (2007) ldquoSokakta Yaşayan Succedil İşleyen ve Succedila Maruz Kalan
Ccedilocuklar Ankara ve İstanbul Oumlrneği Ccediloumlzuumlmler ve Oumlnerilerrdquo TUumlBİTAK Projesi
Ankara (Yayımlanmamış biccedilimi kullanılmıştır)
Kızmaz Zahir (2006) Cezaevi Muumldavimleri İnatccedilı Succedillular Ankara Orion Yay
Lemert Edwin M (1951) Social Pathology New York McGraw-Hill
Loeber Rolf and Magda Stouthamer-Loeber (1986) ldquoFamily Factors as Correlates and
Predictors of Juvenile Conduct Problems and Delinquencyrdquo İccedil Crime and Justice
VII (Ed M Tonry ve NMorris) S 29- 149 Chicago III University of Chicago
Press
Matsueda Ross L and Kathleen Anderson (1998) ldquoThe Dynamics of Delinquent Pers and
Delinquent Behaviorrdquo Criminology 36 (21) 269-299
Mendelzys N (1979) ldquoCorrelates of Offense Severity and Recidivism Probability in a
Canadian Samplerdquo Journal of Clinical Psychology 35 897ndash907
Miller Walter B (1958) ldquoLower Class Culture as a Generating Milieu of a Gang
Delinquencyrdquo Journal of Social Issues 14 5 ndash19
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
310
Moffitt Terrie E (1993) ldquoAdolescence-Limited and Life Course - Persistent Antisocial
BehaviorA Developmental Taxonomoyrdquo Psychological Review 100 674 ndash 701
Okumuş Ejder (2007) ldquoSokak Ccedilocuklarının Sosyolojisi Diyarbakır Oumlrneğirdquo 6Sokakta
Ccedilalışan Ve Yaşayan Ccedilocuklar Sempozyumu iccedilinde ss21-44 Diyarbakır
Patterson Gerald R B D DeBaryshe and E Ramsey (1989) ldquoA Developmental Perspective
on Antisocial Behaviorrdquo American Psychologist 44 329-335
Philips WSK (1994) Street Children in India Rawat PublicationsJaipur and New Delhi
Robins Lee (1979) ldquoSturdy Childhood Predictors of Adult Antisocial Behavior Replications
From Longitudinal Studiesrdquo İccedil Stress and Mental Disorder (Ed J E Barrett R M
Rose ve GL Klerman) s 219-235 New York Raven Press
Sampson Robert J and John H Laub (1993) Crime in The Making Pathways and Turning
Points Through Life Cambridge Harvard Univ Press
Sayıta Sevgi Usta (2005) ldquoSokakta Yaşayan Ccedilocuklarrdquo Ccedilocuklar ve Succedil-Ceza Ankara
Seccedilkin yay
Seyhan Kazım ve H İbrahim Bahar (2006) ldquoCcedilocuk Succedilluluğurdquo Okullarda Şiddet ve Ccedilocuk
Succedilluluğu Ccedilocuk Ve Succedil iccedilinde s 1-60 (edt Prof Dr Ş Şule Erccediletin) Hegem Yay
Ankara
Siegel Larry J (1989) Criminology StPaul West Pub Company
Sutherland Edwin H (1947) Principles of Criminology Philadelphia JB Lippincott
Şişman Yener (2004) Sokakta Ccedilalışan Ccedilocukların Yaşam Koşulları ve Gelecekten
Beklentileri Sorunlar ve Ccediloumlzuumlme Oumlnerilerine Youmlnelik Eskişehir Oumlrneği Anadolu
Uumlniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Yayınları Eskişehir
UNICEF (2006) Duumlnya Ccedilocuklarının Durumu 2006 Dışlanan ve Goumlruumllmeyen UNICEF
Yayınları Ankara
Yetim Nalan ve Mustafa Ccedilağlayandereli (2007) ldquoToplumsal Algı Boyutuyla Sokakta Ccedilalışan
Ccedilocuklarrdquo Sosyoloji Dergisi İstanbul Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi 3Dizi
No14 31-56
Yuumlksel M Erdoğdu ve Remzi Oto (2004) ldquoSokakta Ccedilalışan ve Ccedilalışmayan Ccedilocukların
Atılganlık ve Saldırganlık Davranışları Accedilısından Karşılaştırılmalarırdquo Kriz Dergisi
12 ( 3)11-23 Ankara
Yuumlkseker Deniz (2006) ldquoTuumlrkiye‟de Yerinden Edilme Olgusu Hakkında Yapılan Bazı
Araştırmaların Bulgularırdquo s121-131 iccedilinderdquoZorunlu Goumlccedil ile Yuumlzleşmek Tuumlrkiye‟de
Yerinden edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası İstanbul TESEV Yayınları
Vito Gennaro F Ronald M Holmes (1994) Criminology Theory Research And Policy
Belmont California International Thomson Pub
Warr Mark ve Mark C Stafford (1991) ldquoThe Influence of Delinquent Peers What They
Think or What They Dordquo Criminology 29 851-866
Warr Mark (2002) Companions in Crime The Social Aspects of Criminal Conduct
Cambridge Cambridge University Press
Williams III Frank P and Marilyn McShane D (1999) Criminological Theory USA
Prentice Hall
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland
Bahar-2010 C9 S32 (269-311) ISSN1304-0278 Spring-2010 V9 Is32
311
World Health Organization (2003) Working With Street Children Module 1 A Profile of
Street Children Mental Health Determinants and Populations Department of Mental
Health and Substance Dependence Geneva Switzerland