zaŁĄcznik nr 2 do produktu finalnego ania … nr_2 do pf... · priorytet vii – promocja...

Projekt “WEKTOR ZMIAN- Koszalioski Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

1

ZAŁĄCZNIK NR 2 DO PRODUKTU FINALNEGO

ANALIZA WSPÓŁPRACY MIĘDZYSEKTOROWEJ

W ZAKRESIE ROZWIĄZYWANIA PROBLEMU BEZDOMNOŚCI ORAZ POMOCY

OSOBOM BEZDOMNYM NA TERENIE GMINY – MIASTA KOSZALIN

(METODOLOGIA I NARZĘDZIA

BADAWCZE)

PROJEKT:

„WEKTOR ZMIAN –

Koszaliński Program Wspierania Wychodzenia Z Bezdomności”

ZAMAWIAJĄCY BADANIE:

Gmina - Miasto Koszalin –

Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Koszalinie

WYKONAWCA BADANIA:

PrePost Consulting Alicja Zajączkowska

Gdańsk, dnia 30 czerwca 2011


2

Badanie społeczne „Analiza współpracy międzysektorowej w zakresie rozwiązywania

problemu bezdomności oraz pomocy osobom bezdomnym na terenie Gminy – Miasta

Koszalin” jest współfinansowane przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu

Społecznego.

Badanie jest realizowane w ramach projektu „WEKTOR ZMIAN – Koszaliński Program

Wspierania Wychodzenia z Bezdomności” z Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki,

Priorytet VII – Promocja integracji społecznej.

Zamawiający badanie: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Koszalinie,

Al. Monte Cassino 2,

75-412 Koszalin.

Okres realizacji badania: 02.05.2011 – 30.06.2011

Wykonawca badania: PrePost Consulting Alicja Zajączkowska

Skład Zespołu badawczego: Alicja Zajączkowska

Jarosław Józefczyk

Maciej Dębski


3

Spis treści

Streszczenie ............................................................................................................................................. 4

Kilka słów o bezdomności – kontekst teoretyczny ............................................................................... 13

Metodologia badania ............................................................................................................................. 23

Charakterystyka respondentów badania ................................................................................................ 35

Wyniki badania...................................................................................................................................... 39

Wyniki analizy treści dokumentów ................................................................................................... 42

Analiza współpracy kluczowych partnerów problematyki bezdomności w Koszalinie ................... 45

Analiza współpracy w obszarze pomocy społecznej ..................... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.

Analiza współpracy w obszarze edukacji i rynku pracy................ Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.

Analiza współpracy w obszarze bezpieczeństwa publicznego ...... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.

Analiza współpracy w obszarze zdrowia ...................................... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.

Analiza współpracy w obszarze mieszkalnictwa .......................... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.

Wnioski i Rekomendacje ................................................................... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.

Załączniki .......................................................................................... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.

Opis narzędzi badawczych ................................................................................................................ 47


4

STRESZCZENIE

Niniejszy Raport zawiera wyniki badania społecznego polegającego na wykonaniu

analizy współpracy międzysektorowej w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności oraz

pomocy osobom bezdomnym na terenie Gminy – Miasta Koszalin, zgodnie z umową zawartą

w dniu 2 maja 2011 roku pomiędzy PrePost Consulting Alicja Zajączkowska,

a zamawiającym badanie Miejskim Ośrodkiem Pomocy Społecznej w Koszalinie.

Analiza współpracy międzysektorowej (Zadanie 2) realizowana przez PrePost

Consulting jest jednym z elementów kompleksowego badania społecznego pod nazwą:

„Diagnoza lokalna w zakresie bezdomności dla Miasta Koszalin” prowadzonego przez

Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Koszalinie. Równocześnie, w tym samym czasie

realizowane było badanie prowadzone przez Pomorskie Forum na Rzecz Wychodzenia

z Bezdomności, które polegało na wykonaniu poniższych dwóch zadań:

Zadanie 1: Opracowanie metodologii, narzędzi oraz przeprowadzenie badań

socjodemograficznych. Celem tego badania jest identyfikacja genezy i skali

bezdomności na terenie Koszalina.

Zadanie 3: Badanie obszarów niedoborów i zjawisk problemowych w zakresie

rozwiązywania problemu bezdomności oraz pomocy osobom bezdomnym na terenie

Gminy – Miasta Koszalin.

RYSUNEK 1: SCHEMAT ORGANIZACJI DIAGNOZY LOKALNEJ W ZAKRESIE BEZDOMNOŚCI DLA MIASTA KOSZALIN

Opracowanie własne


5

Poszczególne zadania „Diagnozy lokalnej w zakresie bezdomności dla Miasta Koszalin”

(rysunek 1) się uzupełniają i dają możliwość na kompleksowe, wielostronne i wielowątkowe

spojrzenie na problem bezdomności w Koszalinie oraz pozwolą na opracowanie bardziej

trafnych i użytecznych rekomendacji i usprawnień. Poszczególni wykonawcy badań

prowadzili je niezależnie, ale podejmowali współpracę na etapie konceptualizacji, a także

przeprowadzenia badań w terenie.

Celem badania „Analiza współpracy międzysektorowej w zakresie rozwiązywania


Koszalin” było uzyskanie pogłębionej i usystematyzowanej wiedzy na temat współpracy

międzysektorowej w obszarze problematyki bezdomności w Koszalinie. Proces badawczy

obejmował także wypracowanie lokalnej metodyki i narzędzi badawczych do diagnostyki

obrazu współpracy międzysektorowej w obszarze problematyki bezdomności w Koszalinie.

Cele szczegółowe badania to:

1. Identyfikacja kluczowych podmiotów odpowiedzialnych za rozwiązywanie problemu

bezdomności w mieście Koszalin i ich roli w systemie pomocy.

2. Ocena stopnia synchronizacji działań partnerów;

3. Identyfikacja ograniczeń, potencjału, zagrożeń i szans (SWOT);

4. Przygotowanie rekomendacji w zakresie współpracy międzysektorowej.

Analizę współpracy międzysektorowej w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności

przeprowadzono w pięciu wymiarach działań (pomoc społeczna, edukacja i rynek pracy,

bezpieczeństwo publiczne, zdrowie i mieszkalnictwo) w odniesieniu do różnych podmiotów

polityki społecznej, a także innych instytucji spoza obszaru polityki społecznej.

Na potrzeby analizy współpracy międzysektorowej wyznaczono trzy perspektywy badawcze:

1. Ranga bezdomności w zadaniach instytucji

2. Skala i kultura współpracy

3. Wyzwania i trudności współpracy

Proces badania obejmował zaprezentowane poniżej etapy realizacyjne (rysunek 2).


6

RYSUNEK 2. SCHEMAT ORGANIZACJI BADANIA

Całe badanie przeprowadzono w okresie od 2 maja do 30 czerwca 2011 roku. Badania

terenowe przeprowadzone zostały w Koszalinie dniach 30 – 31 maja i 1 czerwca 2011 (16

wywiadów indywidualnych) oraz w dniu 20 czerwca 2011 roku (1 fokusowy wywiad

grupowy). Ostatecznie udało się przeprowadzić rozmowy z 21 osobami.

Grupa respondentów badania została wybrana spośród ponad 30 instytucji i organizacji

z terenu Koszalina pracujących na rzecz osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością.

Uczestnikami badania były osoby dysponujące wiedzą na temat funkcjonowania systemu

pomocy osobom bezdomnym - przedstawiciele organizacji i instytucji kluczowych

w rozwiązywaniu problemu bezdomności na terenie Koszalina. Wszystkich respondentów,

którzy brali udział w wywiadach można podzielić na dwie grupy – osoby o węższej

perspektywie postrzegania systemu pomocy (wyłącznie z perspektywy własnej instytucji)

oraz te, mające całościowy ogląd systemu pomocy osobom bezdomnym (zaangażowane

w kreowanie polityki społecznej).

Na potrzeby badania Wykonawca przeprowadził pogłębioną identyfikację oraz weryfikację

podmiotów z różnych sektorów, które są formalnie/ nieformalnie/ akcyjnie/ długofalowo

zaangażowane w działania na rzecz rozwiązywania problemu bezdomności w Koszalinie

(rysunek 3).


7

RYSUNEK 3: PARTNERZY MIĘDZYSEKTOROWI PROBLEMATYKI BEZDOMNOŚCI

Badanie było prowadzone w oparciu jakościowe metody badawcze tj.: analiza treści

dokumentacji (desk research) oraz wywiady. Rzetelność i wiarygodność uzyskanych

wyników badań zapewnia triangulacja, zakładająca weryfikowanie zbieranych informacji na

kilku poziomach tzn.: triangulacją źródeł danych, metod oraz perspektyw badawczych.

Badanie podporządkowane było weryfikacji trzech hipotez:

Hipoteza 1: W Koszalinie współpraca międzysektorowa ma charakter incydentalny,

cechuje się niskim poziomem sprofesjonalizowania działań/ inicjatyw kooperacyjnych.

Hipoteza 2: W Koszalinie współpraca międzysektorowa ma charakter systemowych

relacji z dominacją zlecania zadań. Podmioty doprowadziły do podstawowej

profesjonalizacji współpracy i formalizacji jej kluczowych elementów.

Hipoteza 3: W Koszalinie współpraca międzysektorowa ma charakter relacji

partnerstwa. Zidentyfikowany został lider partnerstwa. Strony ustaliły cele kooperacji

partnerskiej, które nawiązują do celów strategicznych określonych przez wspólnotę gminy.

Zaistniał podział ról, kompetencji i zadań dla poszczególnych podmiotów tworzących

partnerstwo. Realizowane zadania oraz postawione cele są systematycznie monitorowane

i oceniane wspólnie przez partnerów (bądź w sposób uzgodniony w partnerstwie).


8

WNIOSKI

Analiza dokumentacji i wywiady przeprowadzone z kluczowymi podmiotami

zaangażowanymi w problematykę bezdomności pokazują, że nie jest do końca możliwe

zakwalifikowanie sytuacji współpracy międzysektorowej w Koszalinie do jednego tylko

z naszkicowanych w tezach obrazu. Zebrane dane pozwalają, w zależności od obszaru

współpracy (obszar pomocy społecznej, edukacji i rynku pracy, bezpieczeństwa publicznego,

zdrowia i mieszkalnictwa) na wskazanie dominacji jednej z trzech możliwych odmian

współpracy, przy jednoczesnej obecności przesłanek kwalifikowania do pozostałych dwóch

tez.

Pozyskane w trakcie badania informacje skłoniły badaczy do modyfikacji założonego

w metodologii sposobu charakterystyki współpracy. Propozycję znowelizowanego narzędzia

do diagnozowania i charakterystyki współpracy lokalnej przedstawiono na poniższym

schemacie.

Diagram rozwoju współpracy w obszarze wsparcia społecznego sytuuje najniższy

poziom współpracy na poziomie działań incydentalnych podejmowanych z poziomu relacji

interpersonalnych. Najwyższy poziom harmonizacji systemu wsparcia społecznego (w tym

osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością) będzie miał miejsce wtedy, gdy współpraca


9

odbywać się będzie na zasadach dojrzałego partnerstwa i poziomie ponadsektorowym.

Zaprezentowane narzędzie posłużyło badaczom do opisania wniosków z badania.

Temat zwalczania zjawiska bezdomności nie jest obcy Koszalinowi. Widoczne jest

zainteresowanie tą kwestią w wielu dokumentach w całym przekroju ich rangi

i szczegółowości – od strategii poprzez programy, projekty, zarządzenia po informatory

i ulotki. Zainteresowanie to przekłada się także na praktykę działania. Duża liczba podmiotów

jest zaangażowana w problematykę bezdomności, jak również niebagatelne zasoby są

generowane przez te podmioty na rzecz osób zagrożonych bezdomnością i bezdomnych.

Współpraca na polu działań na rzecz osób bezdomnych odbywa się głównie w oparciu

o relacje interpersonalne. Oparta jest na dużym zaangażowaniu konkretnych osób,

naturalnych liderów tematu, pasjonatów pomagania tej grupie koszalińskiej społeczności.

Pasjonaci, o których mowa obecni są zarówno po stronie sektora publicznego, służb

samorządowych, jak i w organizacjach pozarządowych.

Współpraca między organizacjami pozarządowymi zaangażowanymi w problematykę

bezdomności realizowana jest od wielu lat, bazuje głównie na osobistych znajomościach,

kontaktach interpersonalnych jej liderów i współpracowników. Ma ona głównie charakter

spontaniczny i niesformalizowany. Zastanawiającym zjawiskiem na terenie Koszalina jest

stosunkowo mała liczba aktywnie działających na polu pomocy społecznej organizacji oraz

mała rywalizacja poszczególnych organizacji pozarządowych miedzy sobą o fundusze

miejskie. Nawet kluczowe organizacje zaangażowane w problematykę bezdomności mało

wiedzą o swoich działaniach. Nie tylko brakuje usystematyzowanej współpracy, ale

i przepływ informacji jest raczej ograniczony. Organizacje działają głównie samodzielnie,

rzadko podejmują projektową współpracę między sobą, mało efektywnie starają się

o fundusze zewnętrzne. Urząd Miasta realizując konkursy ma ograniczony wybór partnerów

do zlecania zadań z zakresu pomocy społecznej. Kilkakrotnie w wypowiedziach pojawiały się

opinie, że największą przeszkodą w szerokiej współpracy jest brak tradycji współdziałania.

Współpraca międzysektorowa, wymiana wiedzy i doświadczeń, wspólne planowanie

i koordynowanie działań ma miejsce głównie w okresie zimowym, kiedy tworzona jest

koalicja różnych służb odpowiedzialnych za pomoc ludziom bezdomnym. Współpraca ta

zatem ma charakter akcyjny i doraźny, celem jej jest ochrona zdrowia i życia osób

bezdomnych.


10

W opinii badanych istnieje potrzeba zawiązania współpracy, której celem nie jest

pomoc doraźna (jak w przypadku akcji zima), a gdzie chodziłoby o strategiczne,

długoterminowe określanie kierunków działań zmniejszających skalę bezdomności

w Koszalinie. Wzywaniem jest zapobieganie bezdomności w wymiarze systemowym.

Z wywiadów rysuje się obraz instytucji i organizacji z różnych obszarów gotowych do

podejmowania szerszej współpracy, oczekujących jej i zdeterminowanych do współdziałania.

Relacje pomiędzy podmiotami zaangażowanymi w działania na rzecz osób

doświadczających bezdomności nie zostały usystematyzowane na poziomie strategicznym/

programowym i ujęte w formę dokumentu (porozumienia) – współpraca nie została

sformalizowana.

Analiza treści dokumentów o charakterze długofalowym pozwala wysnuć wniosek, że w ich

tworzeniu uczestniczyło szerokie gremium przedstawicieli sektora publicznego (instytucje

rządowe i samorządowe) oraz pozarządowego, co może potwierdzać ich ponadsektorowy

charakter. Dokumenty te są wzajemnie spójne, logicznie powiązane. Programy odwołują się

do strategii, strategie natomiast delegują do tworzenia programów. Taki stan rzeczy buduje

spójność w myśleniu o priorytetach w lokalnej polityce społecznej oraz może przekładać się

na większą harmonię w podejmowanych działaniach. Niestety niektórzy partnerzy, zwłaszcza

kluczowe organizacje pozarządowe stwierdzały w rozmowach, iż mają poczucie, że ich głos,

opinia nie jest w dostatecznym wymiarze brana pod uwagę przy podejmowaniu decyzji

w odniesieniu do problematyki bezdomności.

W trakcie badania pojawiły się opinie, że włodarze Miasta Koszalina nie doceniają

wysiłku, jaki wkładają organizacje pozarządowe w działania na rzecz osób bezdomnych i nie

do końca rozumieją specyfikę rozwiązywania problemu bezdomności. Rozmówcy ze strony

Miasta sygnalizowali, że w ich opinii pomoc osobom bezdomnym jest zbyt rozbudowana,

uzależnia, jest zbyt kosztowna i nie przynosi rzeczywistych efektów.

Te rozbieżne podejścia do oceny i sposobów działania są czynnikiem wpływającym na

narastające trudności we współpracy pomiędzy głównym graczem na scenie pomocy ludziom

bezdomnym Koła Koszalińskiego TPBA, a Urzędem Miasta i MOPS Koszalin. Zasadne zdaje

się twierdzenie, że brakuje swoistej kultury współpracy, która to pozwoliłaby na

podejmowanie dialogu, negocjacji i rozwiązywanie konfliktowych sytuacji „na gorąco”.

Częste spotkania i kontakty na poziomie decydentów mogłyby sprzyjać krystalizowaniu

wzajemnych stanowisk i wypracowywaniu spójnego podejścia do bieżących i długofalowych

kwestii problemu bezdomności.


11

Koszalin w świetle przeanalizowanych danych stoi przed wielkim wyzwaniem

dźwignięcia tego wysiłku na poziom międzyinstytucjonalny. Informacje płynące z dostępnych

materiałów mówią o początku zawiązywania się współpracy na tym szczeblu. Obecne są już

formy relacji między instytucjami/ organizacjami oparte na zlecaniu zadań. Uruchamiane są

innowacyjne, na lokalną skalę, projekty angażujące wielu interesariuszy.

Przed Koszalińskimi „Pomagaczami” stoi zadanie animowania i poprowadzenia

procesu łączenia lokalnych elementów i zasobów, wyznaczania ram i cech

charakterystycznych dla koszalińskiego systemu wsparcia osób bezdomnych.

Obecnie, jako lider procesu zmian jawi się Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, choć

owo liderowanie nie zostało nigdzie formalnie nazwane ani uznane. Na liderze spoczywać

będzie nadawanie standardów sieciowania działań i aktywności, zapewnienia odpowiedniej

partycypacji wszystkich zainteresowanych (w tym osób bezdomnych), w taki sposób, aby w

przyszłości można było powiedzieć, że w Koszalinie problem bezdomności rozwiązywany

jest międzysektorowo.

REKOMENDACJE ODNOŚNIE WSPÓŁPRACY MIĘDZYSEKTOROWEJ W ZAKRESIE

BEZDOMNOŚCI:

1. Cykliczne diagnozowanie, badanie problemu bezdomności w Koszalinie oraz

wykorzystanie diagnozy partycypatywnej (z udziałem podmiotów z różnych sektorów)

badania potrzeb i oczekiwań osób z kręgu bezdomności.

2. Wzmocnienie roli MOPS Koszalin w wypełnianiu funkcji lidera koordynującego

działania lokalnych podmiotów zaangażowanych w problematykę bezdomności poprzez

powołanie w strukturze organizacyjnej sekcji ds. osób bezdomnych.

3. Upowszechnianie i włączanie do praktyki działania na rzecz bezdomności, idei dialogu

i współpracy międzysektorowej, opartej o działania czterech sektorów – publicznego,

pozarządowego, biznesowego i obywatelskiego (nieformalne grupy osób zagrożonych

bezdomnością i bezdomnych oraz lokalna społeczność).

4. Zwiększenie liczby systematycznych, roboczych spotkań w ciągu całego roku (a nie

tylko zimą), kluczowych organizacji i instytucji zajmujących się pomocą ludziom

bezdomnym.

5. Opracowanie i wdrożenie systemu wzajemnego informowania się partnerów –

ustanowienie skutecznych mechanizmów gromadzenia, przechowywania i redystrybucji

informacji z wykorzystaniem nowoczesnych narzędzi i kanałów komunikacji.


12

6. Należy sukcesywnie poszerzać pole wpływu organizacji pozarządowych na

programowanie działań w zakresie problemu bezdomności.

7. Szersze włączenie MOPS Koszalin oraz pozostałych partnerów pomocy społecznej

w planowanie, konsultowanie regulacji prawnych i realizowanie polityki

mieszkaniowej Miasta Koszalin.

8. Ukonstytuowanie formalnej, międzysektorowej koalicji na rzecz pracy z osobami

bezdomnymi i zagrożonymi bezdomnością w Koszalinie.

9. Wypracowanie i wdrożenie w praktykę dokumentu normującego formalne zasady

długofalowej współpracy instytucji, organizacji, podmiotów gospodarczych w ramach

koalicji na rzecz bezdomności, wraz z zasadami monitorowania i ewaluacji tej

współpracy.

10. Wypracowanie zasad szerokiego i konstruktywnego konsultowania dokumentów,

programów, inicjatyw na rzecz rozwiązywania problemu bezdomności.

11. Wyzwaniem dla międzysektorowej współpracy jest poprawienie relacji ze służbą

zdrowia. Obecnie w ocenie większości uczestników badania współpraca ze służbą

zdrowia stanowi najsłabsze ogniowo systemu wsparcia ludzi bezdomnych w Koszalinie.

12. Zintensyfikowanie działań włączających do współpracy przedstawicieli podmiotów

gospodarczych w zakresie wchodzenia na rynek pracy osób bezdomnych.

13. Animowanie przedsięwzięć z zakresu ekonomii społecznej, zwłaszcza rozważenie

możliwości podjęcie ponownych działań w celu reaktywowania Centrum Integracji

Społecznej CIS.

14. Podjęcie prac nad budowaniem mechanizmu szacowania wartości (nakładów

i kosztów) interwencji społecznych – monitorowaniem, badaniem i ewaluacją

efektywności ekonomicznej wspólnych działań skierowanych na rzecz osób bezdomnych

i zagrożonych bezdomnością w Koszalinie.


13

KILKA SŁÓW O BEZDOMNOŚCI – KONTEKST TEORETYCZNY1

Skuteczne i efektywne rozwiązywanie problemu bezdomności wymaga oprócz

zaangażowania podmiotów polityki społecznej uwzględnienia czterech obszarów niniejszej

polityki – od prewencji, poprzez interwencję i opiekę po integrację.

Prewencja, Interwencja, Opieka i Integracja to filary zintegrowanej polityki społecznej

w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności, niezbędne do skutecznego zredukowania

skali problemu.

Prewencja – to pewna funkcja i poziom oddziaływania polityki społecznej w zakresie

rozwiązywania problemu bezdomności, której zadaniem jest zapobieganie bezdomności

w wymiarze jednostkowym, grupowym i społecznym. Usługi ukierunkowane na zapobieganie

bezdomności wykorzystują różnorodne instrumenty i narzędzia. Wyróżniamy 3 rodzaje

prewencji:

Prewencja celowa – odnosi się do bezpośredniego zabezpieczenia osób, rodzin lub grup

zagrożonych bezdomnością w sytuacji bezpośredniego ryzyka utraty mieszkania/dachu nad

głową. Celem jest zmniejszenie ryzyka bezdomności. Polega na wykorzystaniu wybranych

instrumentów, np. pomocy społecznej, czy mieszkalnictwa i podjęcie celowej prewencji

i wczesnej interwencji, zapobiegającej utracie domu i umożliwiającej pozostawienie osób

w środowisku. Przykładowym działaniem w zakresie prewencji celowej jest zapobieganie

eksmisji poprzez redukowanie zadłużeń czy możliwość ich odpracowania poprzez tworzenie

ekonomicznej możliwości spłacenia długów i opłacalności podjęcia zatrudnienia.

Prewencja systemowa – skierowana do ludzi, których dotykają problemy społeczne, które są

czynnikami zwiększającymi zagrożenie bezdomnością np. uzależnienia, ubóstwo,

niepełnosprawność, choroby psychiczne, bezrobocie, przemoc itp. prewencja systemowa

dotyczy także wszystkich obywateli. Celem jest zmniejszenie ryzyka zagrożenia

bezdomnością. Polega na wykorzystywaniu instrumentów np. rynku pracy, służby zdrowia,

mieszkalnictwa czy edukacji w przypadku ludzi, którzy mogą być potencjalnie zagrożeni

1 Łukasz Browarczyk, Piotr Olech, Maciej Dębski (2011). Raport metodologiczny badania „Diagnoza lokalna w zakresie

bezdomności dla Miasta Koszalin”. Gdańsk


14

bezdomnością, ale dotykają ich innego rodzaju problemy (np. bezrobocie) lub też nie dotykają

ich żadne poważne problemy społeczne. Można ją nazwać systemową, ponieważ powinna

oddziaływać na wszystkich obywateli zabezpieczając przed kryzysem związanym

z bezdomnością. Przykładowym działaniem w zakresie prewencji systemowej jest wspieranie

rozwoju mieszkalnictwa społecznego poprzez tworzenie rynku mieszkań łatwo dostępnych

dla ludzi o niskich dochodach, na wynajem.

Profilaktyka – odnosi się do całego społeczeństwa, celem jej jest zwiększenie wiedzy

i świadomości w zakresie bezdomności i zagrożenia nią, a także redukowanie zagrożenia

doświadczania problemów społecznych. Profilaktyka ukierunkowana jest na komunikację

społeczną i edukację, których zadaniem jest kształtowanie prawidłowych postaw związanych

z sytuacją braku domu i budzenie świadomości w zakresie czynników prowadzących do

bezdomności, tj. uzależnienia, przemoc domowa, choroby psychiczne, niepełnosprawność czy

bezrobocie, chroniąc obywateli przed zagrożeniami, które potencjalnie mogą przyczyniać się

do niej. Działania takie skierowane są do wszystkich obywateli.

Interwencja – to funkcja i poziom oddziaływania polityki społecznej w zakresie

rozwiązywania problemu bezdomności, polegająca na doraźnym i tymczasowym zapewnieniu

wsparcia, którego zadaniem jest ochrona zdrowia i życia osób bezdomnych oraz

zabezpieczenie najważniejszych i podstawowych potrzeb życiowych. Celem interwencji jest

zminimalizowanie negatywnych skutków doświadczania bezdomności i łagodzenie jej

skutków. Do usług interwencyjnych zaliczyć można funkcjonowanie placówek

niskoprogowych tj. ogrzewalnie i noclegownie, punktów pomocy doraźnej, pracę

streetworkerów, działalność jadłodajni, punktów informacyjnych itp.

Opieka – to funkcja i poziom oddziaływania polityki społecznej w zakresie rozwiązywania

problemu bezdomności, której zadaniem jest zapewnienie podstawowej opieki osobom

bezdomnym, które mają realne trudności w odzyskaniu samodzielności życiowej ze względu

na schorowanie, niepełnosprawność czy starość. Opieka polega na zapewnieniu

tymczasowych lub długoterminowych usług ludziom bezdomnym, którzy ze względu na

problemy zdrowotne mają realnie utrudniony proces wychodzenia z bezdomności. Do

instrumentów opiekuńczych zaliczyć można przykładowo opiekę pielęgniarską i lekarską w

placówkach, umieszczenie osób bezdomnych w Zakładach Opiekuńczo-Leczniczych,

Zakładach Pielęgnacyjno-Opiekuńczych, Domach Pomocy Społecznej czy Hospicjach.


15

Integracja – to funkcja i poziom oddziaływania polityki społecznej w zakresie

rozwiązywania problemu bezdomności, której zadaniem jest integracja społeczna osób lub

grup doświadczających bezdomności oraz uzyskanie samodzielności życiowej w kilku sferach

m.in. zawodowej, mieszkaniowej, społecznej, dostosowana do potrzeb i możliwości ludzi

bezdomnych. Integracja jest celem dla wszystkich osób bezdomnych, oznacza

wielowymiarowy proces włączenia lub przywrócenia tej grupy w ogół społeczeństwa

i możliwość korzystania z pełni praw i usług dostępnych tylko dla większości. Polega na

zintegrowanym wykorzystywaniu instrumentów różnych sfer polityki społecznej

tj. mieszkalnictwa, zatrudnienia, edukacji, zdrowia czy pomocy społecznej, w celu wyjścia

z bezdomności.

W ramach niniejszego badania odwoływać się będziemy do definicji osoby

bezdomnej, która została wypracowana wspólnie przez badaczy oraz pracowników

organizacji pozarządowych zajmujących się bezdomnością. Brzmi ona: „Osoba bezdomna to

taka, która z różnych przyczyn, wykorzystując własne możliwości i uprawnienia, czasowo lub

trwale nie jest w stanie zapewnić sobie schronienia spełniającego minimalne warunki

pozwalające uznać je za pomieszczenie mieszkalne. Miejsce spełniające warunki mieszkalne

to takie, które nadaje się do stałego przebywania bez narażania zdrowia, i które umożliwia

zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych: noclegu, zachowania higieny osobistej,

sporządzania posiłków.”2

Bezdomność manifestuje się w kilku przestrzeniach i wymiarach. Można ją zatem postrzegać

przez pryzmat określonych sfer, ukazujących problemy i deficyty oraz wymiary

funkcjonowania ludzi bezdomnych. Wśród najważniejszych należy wymienić:

1. Sferę psychologiczną: obejmuje poczucie psychicznego dobrostanu, tożsamość,

poziom samooceny i kontroli wewnętrznej, sposób reagowania na kryzysy i problemy,

poziom umiejętności interpersonalnych, sposób postrzegania odpowiedzialności za

pojawienie się własnej bezdomności i wyjście z niej, a także psychologiczne

konsekwencje, jakie (długotrwała) bezdomność wywarła na osobie. Obejmuje również

problemy osoby bezdomnej wymagające wsparcia psychologicznego i terapeutycznego

(uzależnienia także od pomocy, współuzależnienia, doświadczanie przemocy, itp).

2 CARITAS Diecezji Kieleckiej, et al., (2010) Stanowisko wobec definicji oraz typologii bezdomności w:

„Forum. O bezdomności bez lęku, red. Ł. Browarczyk, M. Dębski, Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z

Bezdomności, Gdańsk.


16

Dotyczy także szeroko rozumianego kontekstu rodzinnego, zwłaszcza poczucia więzi

z rodziną, prokreacji i pochodzenia.

2. Sferę zawodową: pole funkcjonowania osoby bezdomnej w kontekście

zawodowym, obejmująca takie zagadnienia, jak: nawyk pracy, umiejętność otrzymania i

utrzymania zatrudnienia, poziom umiejętności i kwalifikacji zawodowych, poziom

podejmowanej aktywności o charakterze zawodowym, własną, subiektywnie i

obiektywnie postrzeganą atrakcyjność na rynku pracy, a także umiejętność odnalezienia

się na otwartym rynku pracy. Dotyczy również barier w podjęciu aktywności zawodowej,

wynikających z życia rodzinnego (zwłaszcza rodzicielskiego) oraz umiejętności łączenia

roli (często samotnego) rodzica i pracownika.

3. Sferę zdrowotną: odnosi się do kondycji fizycznej osoby bezdomnej. Obejmuje stan

zdrowia, stopień uzależnienia – zwłaszcza od środków psychoaktywnych, stopień

niepełnosprawności, poziom dbałości o własną sprawność i aktywność fizyczną,

ewentualne przeciwwskazania do podjęcia konkretnej aktywności zawodowej oraz

umiejętność dbania o stan zdrowia – w zależności od wieku, wskazań lekarskich,

warunków życia.

4. Sferę socjalno -bytową: dotyczy socjalnego poziomu życia osoby bezdomnej i jej

zabezpieczenia bytowego. Wiąże się z przestrzenią życiową osoby – jednak bardziej

związana z „bytem” niż mieszkaniem (czyli pobytem na działkach, w altankach,

w miejscach publicznych, w placówkach dla osób bezdomnych itp.). Dotyczy

posiadanego przez osobę bezdomną poziomu ekonomicznej niezależności oraz

zabezpieczenia finansowego, obejmującego wysokość regularnie otrzymywanego

dochodu, zasiłków, zakresu i formy otrzymywanej pomocy – także z Ośrodków Pomocy

Społecznej. Wiąże się z sytuacją prawną osoby (karalność, zadłużenia alimentacyjne,

ciążące na osobie kary pozbawienia wolności, niewyjaśniony stan cywilny czy praw

rodzicielskich, brak przysługującego prawa do lokalu).

5. Sferę mieszkaniową: odnosi się do wszelkich aspektów życia osoby bezdomnej

w mieszkaniu (treningowym, wspieranym, socjalnym, komunalnym) – zarówno

w wymiarze prawnym, ekonomicznym czy psychologicznym. Dotyczy umiejętności

samodzielnego dbania o przestrzeń życiową i utrzymania mieszkania, życia w nim,

racjonalnego gospodarowania środkami finansowymi, umiejętności nawiązania relacji

społecznych. Odnosi się także do pojęcia przysługującego osobie prawa do lokalu.

6. Sferę społeczną: obszar obejmujący funkcjonowanie osoby bezdomnej w szerszej


17

grupie społecznej oraz w całym społeczeństwie. Dotyczy poziomu zintegrowania

i identyfikowania się ze społeczeństwem przy jednoczesnym zerwaniu więzi ze

środowiskiem osób bezdomnych, poczucia przynależności do większych i mniejszych

grup społecznych. Dotyczy także przejawiania zachowań społecznie aprobowanych,

umiejętności funkcjonowania w grupach oraz w społeczeństwie, a także stopnia

podejmowanych aktywności życiowych również o wymiarze społecznym i obywatelskim

oraz umiejętności twórczego spędzania czasu wolnego. 3

Od początku pojawienia się bezdomności na dobre w publicznym dyskursie– na

początku lat dziewięćdziesiątych rozbrzmiewały dyskusje na temat definicji tego zjawiska

oraz jego skali w Polsce. Natomiast badania w tym zakresie zaczęły pojawiać się dopiero po

roku 2000. W najbardziej systematyczny sposób bezdomność diagnozuje się w województwie

pomorskim. Od 2001 roku, co dwa lata, prowadzone są badania o charakterze wyczerpującym

– ankieterzy starają się dotrzeć do maksymalnie dużej liczby osób bezdomnych. Idealnym

celem jest zliczenie i określenie podstawowych cech społeczno-demograficznych wszystkich

pomorskich osób bezdomnych. Jednak przy założeniu, że jest to cel, do którego należy dążyć,

ponieważ realne dotarcie do każdej osoby bezdomnej w danym rejonie jest praktycznie

niemożliwe, samo zjawisko jest bardzo dynamiczne – pojawiają się nowi bezdomni,

dotychczasowi się przemieszczają w nowe miejsca.

Pomorskie doświadczenia pokazują jak ważne jest tworzenie i angażowanie

szerokiego partnerstwa na rzecz badań bezdomności. Bez współpracy między sektorami

(publiczna pomoc społeczna i organizacje pozarządowe) oraz między resortami (pomoc

społeczna, policja, straż miejska, służba zdrowia itd.) niemożliwa jest prawidłowa i rzetelna

realizacja

Pomimo tego, że problem bezdomności coraz częściej staje się tematem poruszanym

przez lokalnych polityków społecznych, przedstawicieli świata nauki czy środowiska pomocy

społecznej cały czas w Polsce istnieje pilna potrzeba realizacji badań z zakresu problematyki

bezdomności. 4 Realizacja badań na obszarze jednej gminy, jednego miasta jest istotna

3 A. Dębska-Cenian, Sfery oddziaływania jako odpowiedź na wyzwania społecznej i zawodowej (re)integracji

osób bezdomnych [w:] A. Dębska-Cenian, P. Olech, Od ulicy do samodzielności życiowej. Standardy społecznej i

zawodowej (re)integracji osób bezdomnych w sześciu sferach, Gdańsk 2008.

4 Maciej Dębski (red.) 2011. Metodologia realizacji lokalnej diagnozy systemu pomocy osobom bezdomnym.

W ramach Projektu nr 1.18 "Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej" zadanie nr

4 - w zakresie standaryzacji pracy z bezdomnymi w tym: opracowanie modelu "Gminnego Standardu

Wychodzenia z Bezdomności".


18

z perspektywy funkcjonowania gminnego systemu pomocy osobom bezdomnym. Jednak

należy zwrócić uwagę na wartość wypływającą z realizacji badań w szerszym zakresie – na

obszarze powiatu, czy województwa. Takie podejście pozwala na narysowanie pełniejszego

obrazu zjawiska. Pamiętać należy, że bezdomność sama w sobie jest zjawiskiem

dynamicznym i same osoby doświadczające tego problemu są mobilne, a dodatkowo

nierzadko gminy umieszczają wspomagane osoby bezdomne w placówkach na terenie innych

gmin. Co jest potem trudno uchwytne przy realizacji badań jedynie na obszarze jednej gminy.

Czegokolwiek by nie mówić o mierzeniu bezdomności – generalnie jest to problem wciąż

mało znany, słabo przebadany. Prócz pomorskich, nie wiele jest badań terenowych tego

zjawiska, niewiele jest prób określenia skali bezdomności. Do najszerzej zakrojonego należy

zaliczyć pomiar tego zjawiska dokonany w ramach Narodowego Spisu Powszechnego, ale

jego wyniki, jak wspomniano nie zostały jeszcze upublicznione. Ponadto sama metodologia

jego realizacji nie jest bez zarzutu. Jeśli chodzi o badania terenowe można wymienić

doświadczenia pojedynczych gmin – Krakowa, Lubina. Jednak rezultaty wspomnianych

badań nie są szeroko dostępne, co utrudnia wypowiadanie się na ich temat.

Innym ważnym nurtem w mierzeniu bezdomności są próby określenia skali zjawiska

w oparciu o dane gromadzone codziennie przez instytucje pomocowe (ośrodki pomocy

społecznej, organizacje pozarządowe, placówki udzielające schronienia, streetworkerów).

Takie podejście forsowane jest przez Julię Wygnańską5. Wydaje się to bardzo przyszłościowa

metoda, pozwalająca precyzyjnie określać np. historię udzielanej pomocy konkretnej osobie,

albo trajektorię danej osoby w systemie pomocy. Przez co pozwala wypowiadać się w sposób

uprawniony o skuteczności pomagania. Tworzenie takich baz jest podejściem zupełnie

odmiennym, niż podejście pomorskie nie tylko metodologicznie, ale i pod względem zakresu

zbieranych danych. Badania terenowe, mają aspirację do tworzenia możliwie kompletnej

„fotografii” bezdomności w danym momencie, na danym obszarze. Natomiast zbieranie

danych poprzez istniejące bazy, rejestry koncentruje się raczej na odtwarzaniu i śledzeniu

trajektorii osób, które wpadły w bezdomność.

Koszalińskie badanie „Diagnoza lokalna w zakresie bezdomności dla Miasta

Koszalin” wpisuje się w pierwszy nurt – stworzenia możliwie wielowymiarowej fotografii

bezdomności w danym momencie.

5 Wygnańska J., (2010) Mazowiecka koncepcja badania bezdomności w ramach Narodowego Spisu Powszechnego Ludności

i Mieszkań 2011. Dokument roboczy, Warszawa


19

Przystępując do pracy nad koncepcją badania i opracowaniem raportu

metodologicznego niezbędne okazało się uspójnienie i zdefiniowanie pojęć, które będą

wykorzystywane w procesie badawczym. Pojęcia te dotyczą dwóch zasadniczych obszarów

tematycznych. Po pierwsze są związane z zagadnieniami dotyczącymi problematyki

bezdomności (m.in. pojęcia bezdomności, zagrożenie bezdomnością, prewencji, interwencji,

integracji, opieki, typologia ETHOS). Definicje pojęć wykorzystane w raporcie

metodologicznym dotyczące problematyki bezdomności pochodzą z dorobku („know how”)

wypracowanego przez Pomorskie Forum Wychodzenia z Bezdomności i zawartego

w licznych opracowaniach i publikacjach, przywołanych w bibliografii raportu.

Drugi obszar pojęć dotyczy kwestii związanych ze współpracą, partnerami współpracy oraz

formami podejmowanej współpracy (m.in. pojęcia sektora, resortu, współpracy partnerskiej,

współpracy międzysektorowej, standardów).

Warto podkreślić, że na potrzeby niniejszego badania kwestie dotyczące współpracy

międzysektorowej będą rozpatrywane w dwóch zasadniczych konfiguracjach partnerów.

Z jednej strony będzie poddana analizie współpraca „międzyinstytucjonalna”, czyli skala

i zakres współpracy różnych instytucji publicznych samorządowych i rządowych działających

na rzecz bezdomności w Koszalinie.

Z drugiej strony przedmiotem analizy będzie także współpraca „dwusektorowa”, która

będzie oceniać skalę i zakres współpracy pomiędzy sektorem publicznym zaangażowanym

w rozwiązywanie problemu bezdomności, a także sektorem pozarządowym, który włącza się

w te działania. Badacze podejmą także wysiłek zidentyfikowania, czy i w jakim zakresie

można mówić o współpracy „trójsektorowej”, czyli takiej współpracy, w której uczestniczą

również przedstawiciele sektora gospodarczego, co oznaczałoby, że w praktyce zachodzi

zjawisko pełnej współpracy międzysektorowej w obszarze bezdomności.

Pojęcia charakterystyczne dla zagadnień współpracy, które zdefiniowano na potrzeby

niniejszego badania to:

1. Sektor - podział aktywności społeczno-gospodarczej nowoczesnych państw

demokratycznych ustalono na trzy sektory. Według tej typologii pierwszy sektor to

administracja publiczna, określana też niekiedy, jako sektor państwowy. Drugi sektor

to sfera biznesu, czyli wszelkie instytucje i organizacje, których działalność jest

nastawiona na zysk, nazywany też sektorem prywatnym. Trzeci sektor to ogół

prywatnych organizacji działających społecznie i nie dla zysku, czyli organizacje

pozarządowe (organizacje non-profit).


20

2. Resort - w doktrynie prawniczej resort administracyjny to wyodrębniona

organizacyjnie część administracji państwowej, zajmująca się wydzielonym

i powiązanym ze sobą kompleksem spraw, którą kieruje minister lub inny organ

naczelny. W języku potocznym słowo resort jest traktowane, jako synonim słowa

ministerstwo (np. resort gospodarki, resort pracy). W ścisłym znaczeniu resort

obejmuje jednak, obok ministerstwa, także kierującego resortem ministra i inne

podmioty jemu podporządkowane (urzędy centralne, organy terenowe i inne jednostki

organizacyjne).

3. Współpraca - (znaczeniowo). «Praca wykonywana wspólnie z kimś, z innymi;

wspólna praca, działalność prowadzona wspólnie».

Współpraca (wg. nauk społecznych) - „zdolność tworzenia więzi i współdziałania

z innymi, umiejętność pracy w grupie na rzecz osiągania wspólnych celów,

umiejętność zespołowego wykonywania zadań i wspólnego rozwiązywania

problemów. Zdolność tę zalicza się do kompetencji emocjonalnych; umiejętność ta

stanowi jeden z wyróżników kompetencji społecznych, które warunkują jakość relacji

z innymi ludźmi. Współpraca i współdziałanie prowadzą do tworzenia wewnętrznych

więzi wśród członków grupy, jak też rodzą ich poczucie tożsamości z zespołem, co

zapewnia trwanie i sprawne funkcjonowanie tego zespołu na rzecz osiągania

wspólnych celów jego członków”.

4. Partnerstwo - jest systemem sformalizowanej współpracy pomiędzy kilkoma

instytucjami, opartej na prawnie zawartej umowie lub porozumieniu nieformalnym,

powiązaniach w ramach działań kooperacyjnych i wspólnie przyjętych planach.

Partnerstwo to współpraca pomiędzy różnorodnymi podmiotami, które wspólnie

w sposób systematyczny, trwały i z wykorzystaniem innowacyjnych metod oraz

środków planują, projektują, wdrażają i realizują określone działania i inicjatywy,

których celem jest rozwój społeczno - gospodarczy. Partnerstwo, oprócz wspólnie

ustalonego celu, potrzebuje również podstawowych zasad, na których opierać się będą

jego działania. Zasady te powinny zostać wypracowane w ramach procesu budowania

współpracy partnerskiej i zaakceptowane przez wszystkich partnerów6.

5. Partnerstwo formalne - platforma współpracy różnych partnerów, którzy wspólnie,

w sposób systematyczny i trwały, planują i realizują określone działania na rzecz

6 R. Tennyson (2003), Poradnikpartnerstwa, The International Business Leaders Forum (IBLF) and the Global

Alliance for Improved Nutrition (GAIN), s. 11.


21

środowiska lokalnego. Partnerstwo formalne działa na podstawie umowy partnerskiej,

podpisanej przez uczestniczące strony; może posiadać osobowość prawną.

6. Partnerstwo międzysektorowe (cross-sectorpartnerships) – współpraca różnych

podmiotów z sektora publicznego, pozarządowego i prywatnego, która jest

odzwierciedleniem ogólnej zmiany podejścia do systemu władzy i zarządzania

zasobami lokalnymi od hierarchicznego, odgórnego i redystrybucyjnego do polityki

promowania strategii rozwoju opartych na działaniach i procesach oddolnych

(endogennych) i strukturach sieciowych, zwiększających udział decyzji

podejmowanych kolektywnie z udziałem społeczności lokalnych (por. Cappelin 1993;

Westholm 1999).7

7. Partnerstwo nieformalne – platforma współpracy różnych partnerów, którzy

wspólnie, w sposób systematyczny i trwały, planują i realizują określone działania na

rzecz środowiska lokalnego. Partnerstwo nieformalne działa na podstawie

porozumienia wzajemnego lub oświadczenia o woli współdziałania; nie posiada

osobowości prawnej.

8. Partnerstwo projektowe – rodzaj Partnerstwa, które wspólnie realizuje określone

przedsięwzięcie. Cel Partnerstwa jest ściśle określony w projekcie, a zasady

powołania takiego Partnerstwa są często określone wymogami konkursowymi

stawianymi przez podmiot, który finansuje realizację działania.

9. Partnerstwo publiczno-społeczne – rodzaj Partnerstwa, polegający na włączaniu

w tradycyjne działania pomocowe instytucji publicznych partnerów społecznych

z sektora organizacji pozarządowych, sektora biznesu i osób fizycznych.

10. Partnerstwo pomiędzy sektorami - rozumiane, jako dzielenie kosztów, ryzyka

i odpowiedzialności we współpracy realizowanej przez podmioty tworzące/

reprezentujące sektory.

11. Standardy współpracy - wzorce postępowania, które prezentowane są w postaci

formalizowanych instrukcji i przepisów oraz zaleceń. Modelowy proces współpracy,

przyporządkowuje jego poszczególnym etapom różne standardowe rozwiązania.

W tym ujęciu standardy mają służyć racjonalnemu zarządzaniu procesem współpracy,

7Marek Furmankiewicz (2006). Współpraca międzysektorowa w ramach partnerstw terytorialnych na obszarach wiejskich w

Polsce. Studia Regionalne i Lokalne Nr 2(24)/2006


22

obejmującemu kolejno fazę diagnozy, tworzenia wstępnych planów współpracy, ich

konsultowania, uchwalania, wdrażania i ewaluacji.8

12. Sieciowanie (networking) - proces budowania sieci kontaktów za pomocą ciągłych

relacji, wymiany informacji oraz zasobów, którego celem jest udzielnie sobie wsparcia

i pomocy.

13. System - obiekt fizyczny lub abstrakcyjny, w którym można wyodrębnić zespół lub

zespoły elementów wzajemnie powiązanych w układy, realizujących, jako całość

nadrzędną funkcjonalność lub funkcjonalności.

8 Magdalena Dudkiewicz.(2011). Standaryzacja współpracy międzysektorowej – jak dalece pożądana, jak bardzo

potrzebna.... III Sektor Kwartalnik o problematyce społeczeństwa obywatelskiego. Warszawa s. 9


23

METODOLOGIA BADANIA

Analiza współpracy międzysektorowej w zakresie rozwiązywania problemu

bezdomności oraz pomocy osobom bezdomnym na terenie Gminy – Miasta Koszalin została

przeprowadzona w oparciu o jakościowe metody badawcze (desk research i wywiady), które

to metody mają swoje ograniczenia, ale i zalety.

Badania jakościowe prowadzi się najczęściej wtedy, gdy badacza interesuje głównie analiza

problemów i ich typologia – natomiast nie zależy mu na liczbowym wyrażaniu zjawisk

i procesów związanych z oceną, co ma miejsce w odniesieniu do niniejszego badania.

Badania jakościowe zrealizowane różnymi technikami posłużyły do pozyskania pogłębionej

oceny szczegółowych elementów problematyki bezdomności, w kontekście współpracy

międzysektorowej. Wywiady pozwoliły badanym na prezentowanie odmiennych stanowisk

i ocen odnośnie poszczególnych elementów zjawiska, dopuszczały dyskusję i wymianę

poglądów pomiędzy uczestnikami badania, wraz z pełnym uzasadnieniem prezentowanych

odmiennych stanowisk wobec ocenianego elementu. Wszystko to pozwoliło na pogłębioną

i wieloaspektową ocenę zarówno całego zagadnienia badawczego, jak i jego wybranych

elementów. Badania jakościowe posłużyły do pogłębionej analizy zagadnień i tematów, które

mogą wywoływać bardzo różnorodne opinie i które zawierają w sobie złożone problemy

wymagające pogłębionej eksploracji. Porównanie różnych doświadczeń i opinii różnych

respondentów wywiadów pozwala łatwiej zrozumieć zjawisko, które było poddane analizie.

Podczas badania zespół badawczy przestrzegał standardów. Szczególna uwaga została

zwrócona na zapewnienie:

wysokiej jakości badania, m.in. poprzez zachowanie należytej staranności

w prowadzeniu badań, w zbieraniu i analizowaniu danych oraz wnioskowaniu.

trafności i rzetelności badania, m.in. poprzez rzetelne i skrupulatne przedstawienie

wyników badań bez względu na stopień ich skomplikowania oraz skonstruowanie

narzędzi badawczych adekwatnie do celów badania i przyjętej metodologii.

partycypacyjności i jakości współpracy w procesie badawczym, m.in. przez ścisłą

współpracę z Zamawiającym, informowaniu go o przebiegu badania oraz bieżącą

konsultację kwestii, które nie zostały uregulowane w ofercie lub umowie.


24

odpowiedniej relacji badacze – badani, m.in. poprzez zastosowanie zasady

poufności i anonimowości, zachowanie neutralności i obiektywizm wobec badanych,

zapewnienie wszystkim badanym odpowiednio do potrzeb, możliwości

wypowiedzenia się.

Badacze, którzy przeprowadzali badania mają dużą wiedzę i doświadczenie praktyczne

w tematyce bezdomności, a także wieloletnie doświadczenie w prowadzeniu badań

społecznych i ewaluacji przedsięwzięć społecznych.

Rzetelność i wiarygodność uzyskanych wyników badania zapewnia triangulacja, zakładająca

weryfikowanie zbieranych informacji na kilku poziomach. W niniejszym badaniu można

wyróżnić trzy poziomy triangulacji, związane z:

1. Triangulacją źródeł danych - pozyskiwano dane od różnych osób i z różnych źródeł,

analizowano dane zastane oraz dane pierwotne zgromadzone przez badaczy;

2. Triangulacją metod badawczych - zastosowano łącznie różne metody i techniki

badawcze po to, by wyeliminować ograniczenia każdej z nich;

3. Triangulacją perspektyw badawczych: badanie zostało przeprowadzone przez

zróżnicowany pod względem wykonywanych profesji, wykształcenia i płci zespół

badawczy, co łączy doświadczenia każdego z nich i pozwoliło na uzyskanie

bogatszego i bardziej wiarygodnego obrazu badanego przedmiotu.

4. W celu uzyskania wiarygodnych wyników badania i zagwarantowania odpowiedniej

rzetelności oceny uznano, że niezbędne jest połączenie w badaniu różnorodnych

rodzajów danych, metod i perspektyw badawczych. W doborze metod badawczych

zastosowano technikę triangulacji metodologicznej - łączenia danych pochodzących

z różnych źródeł w celu ich wzajemnej weryfikacji i dopełniania się, co prowadzi do

uzyskania bardziej obiektywnego i pełnego obrazu badanych zjawisk.

CELE BADANIA

Celem badania „Analiza współpracy międzysektorowej w zakresie rozwiązywania


Koszalin” było uzyskanie pogłębionej i usystematyzowanej wiedzy na temat współpracy

międzysektorowej w obszarze problematyki bezdomności w Koszalinie.


25

Proces badawczy obejmował także wypracowanie lokalnej metodyki i narzędzi badawczych

do diagnostyki obrazu współpracy międzysektorowej w obszarze problematyki bezdomności

w Koszalinie.

Cele szczegółowe badania to:

1. Identyfikacja kluczowych podmiotów odpowiedzialnych za rozwiązywanie problemu

bezdomności w mieście Koszalin i ich roli w systemie pomocy.

2. Ocena stopnia synchronizacji działań partnerów w ramach współpracy

międzysektorowej.

3. Identyfikacja ograniczeń, potencjału, zagrożeń i szans (SWOT) we współpracy

międzysektorowej służb i podmiotów działających w obszarze bezdomności

w Koszalinie.

4. Przygotowanie rekomendacji w zakresie współpracy międzysektorowej obejmującej

wszystkie stopnie aktywizacji osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością

(profilaktyka, prewencja, opieka, reintegracja w poszczególnych sferach: bytowej,

zdrowotnej, zawodowej, mieszkaniowej i społecznej).

PRZEDMIOT I PROBLEMATYKA BADAWCZA

Zgodnie z wytycznymi FEANTSA (Europejska Federacja Krajowych Organizacji

Pracujących z Osobami Bezdomnymi) przy kompleksowym rozwiązywaniu problemu

bezdomności, należy uwzględnić aspekt wielowymiarowości działań instytucji polityki

społecznej, ponieważ zbyt często bezdomność uważana jest za problem wyłacznie pomocy

społecznej.

Podejście wielowymiarowe uznaje bezdomność za zjawisko wymagające wielowymiarowych

rozwiązań. Powinny one uwzględniać:

zintegrowanie obszarów pomocy społecznej, mieszkalnictwa, zdrowia, zatrudnienia,

edukacji, treningu pracy i innych perspektyw w ramach strategii wobec bezdomności,

gdyż droga do i z bezdomności może być bardzo zróżnicowana;

między-agendową pracę i generalną współpracę z innymi sektorami, jako zasadniczy

komponent w każdej efektywnej strategii zwalczania bezdomności; bezdomność nie

może zostać zwalczona w szerokim wymiarze jedynie przez działania sektora pomocy

ludziom bezdomnym;


26

między-departamentową współpracę odpowiednich ministerstw odpowiedzialnych

za mieszkalnictwo, pomoc społeczną, pracę, zdrowie i innych resotów. Taki rodzaj

współpracy jest kluczowy dla skutecznej polityki społecznej w walce z bezdomnością,

a ponadto pomaga zapobiegać negatywnym reperkusjom polityk rozwijanych na

różnych polach.

Poniższy rysunek prezentuje całościowe podejście do zagadnienia zwalczania bezdomności,

ktore zostało wykorzystane do identyfikacji i grupowania różnych partnerów

zaangażowanych w problematykę bezdomności:

Uwzględniając perspektywę FEANTSA i adaptując ją do realiów badania, analizę współpracy

międzysektorowej w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności przeprowadzono

w pięciu wymiarach działań (pomoc społeczna, edukacja i rynek pracy, bezpieczeństwo

publiczne, zdrowie i mieszkalnictwo) w odniesieniu do różnych podmiotów polityki

społecznej, a także innych instytucji spoza obszaru polityki społecznej.

Na potrzeby analizy współpracy międzysektorowej wyznaczono trzy perspektywy badawcze:


27

Przedmiotem analizy w temacie Ranga bezdomności w zadaniach instytucji, jest identyfikacja

znaczenia i skali, jaką zajmuje problematyka bezdomności wśród zadań, którymi zajmują się

instytucje służb publicznych i inne podmioty.

Przedmiotem analizy w obszarze Skala i kultura współpracy są wskaźniki takie jak:

intensywności współpracy, zakres ilościowy i jakościowy współpracy, cele współpracy,

zaangażowane zasoby, organizacja współpracy oraz poziom formalizacji i profesjonalizacji

współpracy.

Analiza w obszarze Wyzwania i trudności współpracy skoncentrowała sią na identyfikacji

czynników sprzyjających i utrudniających współpracę międzysektorową w zakresie

bezdomności.

ZAKŁADANE HIPOTEZY I PYTANIA BADAWCZE

W niniejszym badaniu przyjęto, iż zasadniczo wyróżnić można trzy możliwe poziomy

zaawansowania współpracy ponadsektorowej:

1. poziom współpracy incydentalnej,

2. współpraca oparta na zlecaniu zadań/ kontraktowaniu

3. partnerstwo (najbardziej zaawansowana forma współpracy).

Zróżnicowania poziomów współpracy dokonano w oparciu o zidentyfikowane wskaźniki

charakteryzujące obraz współpracy (patrz poniżej schemat 2).

Do głównych obszarów wskaźnikowych zaliczono intensywność współpracy (relacji

pomiędzy podmiotami działającymi w jednolitym obszarze problemowym, dla tej samej

grupy odbiorców w sposób uzgodniony). Chodzi tu głównie o ustalenie na ile często

przedstawiciele podmiotów spotykają się i jakie tematy dominują podczas spotkań (czy są to

spotkania z przewagą elementów integracyjnych, czy może mają one charakter intensywnych

warsztatów merytorycznych).


28

Kolejną grupą wskaźników są te, które pomagają opisać wagę obszarów współpracy (zakres

jakościowy). Czym innym jakościowo jest zawiązywanie i prowadzenie współpracy

ponadsektorowej na rzecz szeroko pojętej promocji zdrowia czy np. edukacji służb i osób

zaangażowanych w problematykę bezdomności, inny natomiast jest ciężar gatunkowy

współdziałania w obszarze interwencji, gdzie zagrożone jest życie lub zdrowie osób. Waga

obszarów współpracy łączy się wprost z ilością i dotkliwością ponoszonych ryzyk.

Zidentyfikowano również obszar wskaźników szkicujących zakres ilościowy współpracy.

Wskaźniki te dotyczą np. wielkości populacji, liczby osób, w stosunku do których adresowane

są wspólne inicjatywy czy np. liczbę wspólnie prowadzonych usług.


29

Następna bardzo istotna grupa informacji mówiących o charakterze współpracy i stopniu jej

zaawansowania związana jest z realizowanymi celami. Współpraca może stawiać sobie do

osiągnięcia cele operacyjne (tu i teraz – konkretny, uszczegółowiony wymiar oczekiwanych

zmian, w niedługiej perspektywie czasowej), może również definiować cele strategiczne

upatrujące efektów w dłuższej perspektywie, na o wiele wyższym poziomie ogólności opisu


30

pożądanej zmiany. Uznano dla potrzeb badania, że współpraca, w której podmioty zdolne są

do definiowania i systematycznego realizowania celów strategicznych jest bardziej

zaawansowana, wymaga większej spójności misji podmiotów i daleko bardziej sprawnej

organizacji współpracy.

Zaangażowanie zasobów to również obszar ważny i dobrze różnicujący charakterystykę

współpracy. Im więcej podmioty decydują się zaangażować zasobów we współpracę, tym

bardziej scementowane są relacje pomiędzy nimi. Mowa tu o szeroko rozumianych zasobach

takich jak fachowa wiedza, czas profesjonalistów delegowanych przez podmioty do działania

we wspólnym obszarze, dobra materialne (w tym np. lokale, środki finansowe itp.). Przy

angażowaniu zasobów ważny jest również fakt, czy są one lokowane w obszar współpracy

stale i systematycznie, czy pojawiają się nieregularnie i raczej dyktowane jest to potrzebą

chwili.

Kolejnym zagadnieniem zawierającym w sobie sporą grupę wskaźników istotnych dla

charakteryzowania relacji pomiędzy podmiotami jest organizacja współpracy. Proces

organizowania współpracy zawiera w sobie zarówno wypracowanie zamysłu/ idei (swoistej

filozofii kooperacji), jak również plan, wedle którego współpraca przebiega, jest

wykonywana. Ów plan określa między innymi takie elementy jak wskazanie stanowisk/ osób

odpowiedzialnych za kontakty robocze, sposób przepływu informacji i podejmowania

decyzji, skład i rolę ciał kolegialnych, terminy, w których lokowane są działania/ czynności

i wydarzenia kooperacyjne.

Obszar organizacyjny to również obsługa techniczna i czynności gospodarcze. W tak

zdefiniowanym obszarze organizacja współpracy może jawić się np. jako czasowe,

krótkotrwałe oddelegowanie osób bądź elementów struktury podmiotów (działów, sekcji) do

ustalonego obszaru tematycznego/ inicjatywy, bądź jako stałe, długookresowe połączenie

podstawowych struktur – harmonizowana jest już struktura organizacyjna podmiotów

w sposób formalny z oznaczeniem, które z działów, jednostek organizacyjnych odpowiadają

za proces realizacji zadań kooperacyjnych.

Cennych wskazówek - jak scharakteryzować współpracę - może dostarczyć badanie poziomu

formalizacji współpracy. Formalizacja rozumiana jest tu jako proces nadania rozwiązaniom/

mechanizmom współpracy statusu oficjalnie uznanych form kooperacji np. przez lokalny

samorząd w formie uchwał, czy zarządzeń. Może również przybrać formę porozumień lub

umów. W tym obszarze ważne są fakty obrazujące, jaki zakres współpracy został


31

sformalizowany (co zostało zawarte w umowach, porozumieniach, algorytmach, opisanych

procesach zarządczych).

Ostatnią przestrzenią wskaźników zidentyfikowaną na potrzeby badania to poziom

profesjonalizacji współpracy. Na najwyższym poziomie profesjonalizacji można upatrywać

sprawności, skuteczności i efektywności w planowaniu strategicznym i operacyjnym jak

również w definiowaniu standardów współpracy i ich wdrażaniu. Obecna jest wśród

podmiotów kooperujących świadomość wspólnych wartości i misji. Aktywność osób

zaangażowanych i prowadzących kooperację nosi cechy biegłości, fachowości i kompetencji.

Najwyższy poziom profesjonalizmu we współpracy może być postrzegany, jako modelowa

forma kooperacji podmiotów.

Przeprowadzona wyżej analiza wskaźników może zostać ujęta w schemat trzech

poziomów współpracy (patrz schemat 3). Na pierwszym zilustrowanym poziomie

(współpraca incydentalna) podmiot A i B delegują do wyodrębnionego obszaru

tematycznego zasoby i aktywność osób. Podjęta jest inicjatywa, która przeprowadzana jest

bez konieczności uzgadniania zakresów całościowego oddziaływania podmiotów oraz ich

struktur (kwadraty symbolizujące struktury organizacyjne podmiotów nie łączą się. Nie

nachodzą na siebie również zakresy kompetencji i oddziaływania podmiotów A i B –

przedstawione symbolicznie w formie elips). Na tym poziomie formowania się współpracy

ponadsektorowej ryzyko negatywnych następstw nieudanej inicjatywy jest niewielkie.

Zaangażowanie zasobów oraz odpowiedzialność również nie jest zbyt wysokie.

Drugi przedstawiony na schemacie poziom (zlecanie/ kontraktowanie) kreśli sytuację

przekazywania podmiotowi B przez podmiot A do realizacji zadania (szary wektor).

Przekazanie następuje w systematyczny, ustandaryzowany (np. ustawowo) sposób. Zakresy

oddziaływania podmiotów zbliżyły się do siebie (elipsy nachodzą się). Trzeba zadbać

o harmonizację tego elementu funkcjonowania obu kooperantów. Struktury organizacyjne (na

schemacie kwadraty) pozostają w dystansie. Ryzyka, zaangażowanie zasobów oraz

odpowiedzialność rosną w tego rodzaju relacji współpracy.

Trzeci poziom to partnerstwo. Schemat zobrazował tę sytuację poprzez nakładające się

elipsy (zakresy oddziaływania i kompetencji) oraz połączone (nachodzące na siebie)

kwadraty, czyli stałe struktury organizacyjne. Podmiot A już nie przekazuje zadania

podmiotowi B – realizują je wspólnie w uspójnionej wizji i sposobie. Tu oprócz koniecznych

uzgodnień obszarów oddziaływania musi nastąpić adaptacja i harmonizacja podstawowych


32

struktur organizacyjnych podmiotów A i B. Odpowiedzialność, ryzyka przewyższają już

kwestie zaangażowania zasobów. Porażka w realizacji zadań może naruszyć same

organizacje/ instytucje w wymiarze organizacyjnym i znacząco zaburzyć ich oddziaływanie.

W celu przejrzystego zaprezentowania założeń badawczych wykonawca wykorzystał

koncepcję matrycy analitycznej, która jest teoretycznym narzędziem pomocniczym,

służącym systematyzacji hipotez badawczych oraz wspomagającym odpowiednią

identyfikację znaczących dla badania danych i informacji. Systematyzacja hipotez polega na


33

opracowaniu trzech możliwych scenariuszy współpracy ponadsektorowej (treść scenariuszy

poniżej). Identyfikacja znaczących dla badania danych i informacji odbywać się będzie za

pomocą kontinuum wskaźników współpracy opisanych powyżej (schematy 2 i 3).

Matryca jest dedykowanym narzędziem do badania Koszalińskiego i pozwala na postawienie

trzech poniższych hipotez badawczych, które zostaną poddane weryfikacji w ramach

niniejszego badania.

Hipoteza 1: W Koszalinie współpraca ponadsektorowa ma charakter incydentalny, cechuje

się niskim poziomem sprofesjonalizowania działań/ inicjatyw kooperacyjnych, a jej pozytywne

skutki nie są dostrzegalne w społeczności lokalnej.

Hipoteza 2: W Koszalinie współpraca ponadsektorowa ma charakter systemowych relacji z

dominacją zlecania zadań. Podmioty doprowadziły do podstawowej profesjonalizacji

współpracy i formalizacji jej kluczowych elementów. Następuje usystematyzowany przepływ

zasobów pomiędzy współpracującymi podmiotami/ sektorami. Realizowane są cele

operacyjne, istotne dla lokalnej społeczności. Działania podejmowane w ramach współpracy

mają raczej charakter odtwórczy/ nie innowacyjny. Efekty wypracowywane w ramach

współpracy mają wymierny kształt i są istotne dla części społeczności.

Hipoteza 3: W Koszalinie współpraca ponadsektorowa ma charakter relacji partnerstwa.

Zidentyfikowany został lider partnerstwa. Strony ustaliły cele kooperacji partnerskiej, które

nawiązują do celów strategicznych określonych przez wspólnotę gminy. Zaistniał podział ról,

kompetencji i zadań dla poszczególnych podmiotów tworzących partnerstwo. Realizowane

zadania oraz postawione cele są systematycznie monitorowane i oceniane wspólnie przez

partnerów (bądź w sposób uzgodniony w partnerstwie). Następuje współdzielenie zarówno

zasobów jak i odpowiedzialności za skutki podejmowanej aktywności. Ponadto istnieje

konkretny wymiar zasobów generowanych przez partnerstwo (np. w ramach projektów).

Tematyka oraz forma przedsięwzięć partnerskich bywa innowacyjna a ich rezultaty kształtują

rzeczywistość społeczną Koszalina. Sformalizowano większość istotnych mechanizmów

regulujących współpracę w ramach partnerstwa, nastąpiła znaczna integracja/ harmonizacja

struktur organizacyjnych podmiotów oraz zakresów oddziaływania. Zauważalna jest znaczna

integracja interpersonalna osób zaangażowanych w pracę na rzecz podmiotów w

partnerstwie.

Weryfikacja postawionych powyżej trzech tez badawczych opierała się, poza opisanymi

powyżej wskaźnikami, na ocenie systemu współpracy z perspektywy trzech kryteriów:


34

adekwatności, skuteczności i użyteczności, które są podstawą do zdefiniowania kluczowych

pytań badawczych.

Kluczowe pytania badawcze to:

1. W jakim stopniu współpraca podmiotów na rzecz bezdomności w Koszalinie jest

adekwatna do potrzeb i zidentyfikowanych problemów?

2. W jakim stopniu podejmowana współpraca podmiotów działających na rzecz

bezdomności w Koszalinie jest skutecznie harmonizowana w osiąganiu zakładanych

celów?

3. Na ile rzeczywiste efekty podejmowanej współpracy podmiotów działających na rzecz

bezdomności w Koszalinie ma wpływ na osiąganie użytecznych, korzystnych zmian

w sytuacji osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością w Koszalinie?

4. Jakie można zidentyfikować czynniki wspierająca i utrudniające podejmowanie

współpracy podmiotów działających na rzecz bezdomności w Koszalinie?

Poniżej zaprezentowano schemat drzewa pytań badawczych, które będą wykorzystywane do

analizy współpracy międzysektorowej.


35

CHARAKTERYSTYKA RESPONDENTÓW BADANIA

Na potrzeby badania Wykonawca przeprowadził pogłębioną identyfikację oraz

weryfikację podmiotów z różnych sektorów, które są formalnie/ nieformalnie/ akcyjnie/

długofalowo zaangażowane w działania na rzecz rozwiązywania problemu bezdomności

w Koszalinie.

Tabela 1; Partnerzy współpracy międzysektorowej (sektor publiczny, pozarządowy i biznesowy)

na rzecz rozwiązywania problemu bezdomności w Koszalinie.

LP.

Instytucje i inne podmioty

działające na rzecz problemu

bezdomności w Koszalinie.

Sugerowana do wywiadu

osoba (pracownik/

stanowisko) z danej instytucji/

organizacji.

1 Powiatowy Urząd Pracy i inne

podmioty rynku pracy

Kierownik PUP w Koszalinie/

pracownicy mający bezpośredni

kontakt z bezdomnymi

2

Organizacje pozarządowe

działające w sferze

bezdomności (np. placówki,

jadłodajnie ...)

Szefowie organizacji

LP.





osoba (pracownik/


organizacji.

3 Urząd Gminy i Miasta Koszalin

(Zarząd i Rada Miasta)

Wiceprezydent Miasta/ Radny

Miasta – członek Komisji Rady

Miasta ds. społecznych/ zdrowia

4

Wydziały Urzędu Gminy i

Miasta Koszalin (np.

mieszkalnictwo, edukacja,

sprawy społeczne)

Naczelnik/Pracownik wydziału

mieszkalnictwa, wydziału

kultury i spraw społecznych;

Gminna Komisja

Przeciwdziałania Problemom

Alkoholowym

5 Ośrodek Pomocy Społecznej

1. Z-ca dyrektora ds. pomocy

środowiskowej MOPS Koszalin

2.Pracownik socjalny zajmujący

się bezdomnością;

3. Kierownik zespołu ds.

programów i strategii

6 Policja i Straż Gminna/ Miejska

Policjant pracujący w terenie/

policjant z prewencji/

koordynator straży

7 Szkoły i inne podmioty

edukacji oraz oświaty

Pracownik naukowo

dydaktyczny zajmujący się

problematyką społeczną,

pomocą socjalną

8

Placówki penitencjarne

(Zakłady Karne, Areszty

Śledcze)

Nie dotyczy

9 Placówki i środki służby Lekarz z pogotowia


36

zdrowia (Szpitale, Pogotowie

Ratunkowe, SOR, ZOL, ZPO,

Hospicja)

ratunkowego, kierownik SOR,

pracownik socjalny szpitala,

10 Podmioty ubezpieczeń

społecznych (ZUS, KRUS) Nie dotyczy

11 Podmioty kolei (PKP, Straż

Ochrony Kolei)

Kierownik/ Pracownik straży

ochrony kolei

12

Podmioty Wymiaru

Sprawiedliwości (w tym

Kuratorzy, Sądy, Prokuratura)

kurator

13

Podmioty z obszaru

mieszkalnictwa (spółdzielnie

mieszkaniowe, TBSy,

wspólnoty, zarządy

nieruchomości)

Prezes/ pracownik spółdzielni

LP.





osoba (pracownik/


organizacji.

14 Placówki opiekuńczo-

wychowawcze Nie dotyczy

15

Poradnie, Grupy

samopomocowe i Ośrodki

uzależnień od alkoholu i innych

środków psychoaktywnych

(stacjonarne, ambulatoryjne)

Terapeuci

16 Centra Interwencji Kryzysowej Nie dotyczy

17 Kościoły i związki wyznaniowe Nie dotyczy

18 Organizacje działkowców Prezes

19 Pracodawcy i organizacje

pracodawców Nie dotyczy

20 Złomy i skupy surowców

wtórnych Nie dotyczy

Dobór próby w przypadku kluczowych informatorów miał charakter celowy, co

pozwoliło na zdobycie najbardziej wartościowych dla procesu badawczego informacji,

danych „znaczących”, pochodzących od podmiotów dobranych w taki sposób, by możliwie

najlepiej, najbardziej „modelowo” reprezentowały opinie i zachowania badanej grupy

instytucji i organizacji zaangażowanych w problematykę bezdomności. Respondentami

badania były osoby dysponujące wiedzą na temat funkcjonowania systemu pomocy osobom

bezdomnym - przedstawiciele organizacji i instytucji kluczowych w rozwiązywaniu problemu

bezdomności na terenie Koszalina. Rozmówcy zostali dobrani zgodnie z aksjomatem

poprawnego funkcjonowania polityki społecznej – to znaczy zaangażowania w zwalczanie

zjawiska bezdomności, instytucji z innych resortów, niż jedynie pomoc społeczna. Zatem

wśród respondentów znaleźli się przedstawiciele pomocy społecznej, organizacji

pozarządowych zajmujących się pomocą osobom bezdomnym, mieszkalnictwa, zatrudnienia,

edukacji, a także służb mundurowych (policji, straży miejskiej, straży kolei).


37

Respondentów, którzy brali udział w wywiadach można podzielić na dwie grupy – osoby o

węższej perspektywie postrzegania systemu pomocy oraz te mające całościowy ogląd systemu

pomocy osobom bezdomnym. Mówiąc o węższej perspektywie mamy na myśli postrzeganie

ograniczone do wymiaru polityki społecznej w obszarze bezdomności

z perspektywy doświadczeń instytucji/organizacji reprezentowanej przez respondenta. Zatem

wąską perspektywę można, w sposób równie uprawniony, nazwać postrzeganiem

wyspecjalizowanym w zakresie ściśle określonego zespołu usług świadczonych osobom

bezdomnym. Druga grupa rozmówców omawiała problematykę bezdomności na szerszym tle

specyficznych problemów polityki społecznej w Koszalinie. Ogólna perspektywa systemu

pomocy osobom bezdomnych i zagrożonych bezdomnością opisywana w rozmowach np. przez

dyrekcję MOPS, pracownika socjalnego, czy dyrekcję wydziału spraw społecznych

w Urzędzie Miasta była precyzowana, uszczegóławiana przez rozmówców reprezentujących

poszczególne wydziały polityki społecznej – pomoc interwencyjną, mieszkalnictwo,

zatrudnienie itp.

Wspomniane wcześniej dwie perspektywy postrzegania systemu pomocy osobom bezdomnym

w wydatny sposób przełożyły się na strategię realizacji wywiadów pogłębionych.

Niektórzy rozmówcy nie posiadali szerokiej wiedzy, czy doświadczeń w kompleksowym

postrzeganiu problemu bezdomności i zagrożenia bezdomnością w Mieście Koszalin. Dlatego

badacze przy wielu rozmowach eksponowali te części scenariusza wywiadu (np. związane

z interwencją, opieką, zatrudnieniem, współpracą w konkretnych sektorach), które były

powiązane z codzienną pracą respondentów. Zgodnie z taką strategią przy rozmowie

z osobami ze służb mundurowych (wymiar interwencji) eksponowano doświadczenia właśnie z

tego obszaru – w scenariuszu wywiadu oznaczone hasłem interwencja. Przy rozmowie

z pracownikiem urzędu pracy koncentrowano się w wywiadzie na aspektach związanych

z zatrudnieniem, edukacją osób bezdomnych – działaniami z obszaru integracji.

Respondenci bardzo angażowali się w rozmowy, poruszali kwestie trudne, otwarcie wyrażali

swoje opinie. Niektóre z wywiadów indywidualnych trwały blisko 2 godziny. W trakcie

wywiadu grupowego z otwartością poruszali różne kwestie, z pełnym zaangażowaniem

uczestniczyli w dyskusji. Takie aktywne włączenie się w proces badawczy pozwala

przypuszczać, że udzielane w trakcie wywiadów odpowiedzi są szczere.


38

Analizując zebrane w trakcie wywiadów wszystkie indywidualne opinie, przekonania

i odczucia pozyskane od respondentów należy mieć na uwadze, że są one odzwierciedleniem

ich prywatnych, osobistych odczuć, refleksji i subiektywnego postrzegania rzeczywistości.

Przeglądając i potem analizując zebrane dane warto pamiętać, że: „W badaniach

jakościowych ważną kwestią jest raczej „autentyczność niż rzetelność”. Nie powinnyśmy

postrzegać odpowiedzi, jakie padają w wywiadach, jako po prostu prawdziwe lub fałszywe

sprawozdanie z rzeczywistości.”9

9David Silverman (2007) „Interpretacja danych jakościowych” Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.


39

WYNIKI BADANIA

Badanie podporządkowane było weryfikacji trzech hipotez w odniesieniu do

międzysektorowej współpracy partnerów problematyki bezdomności w Koszalinie. Pierwsza

teza charakteryzowała możliwą współpracę międzysektorową, jako incydentalne

podejmowanie wspólnych działań, druga mówiła o współpracy opartej na zlecaniu/

kontraktowaniu zadań, trzecia natomiast dawała obraz pełnego partnerstwa.

Analiza zebranego materiału badawczego pokazuje, że nie jest do końca możliwe

zakwalifikowanie sytuacji współpracy międzysektorowej w Koszalinie do jednego tylko

z naszkicowanych w tezach obrazu. Zebrane z dokumentacji informacje pozwalają na

wskazanie dominacji jednej z trzech możliwych odmian współpracy, przy jednoczesnej

obecności przesłanek kwalifikowania do pozostałych dwóch tez. Ponadto w analizie

materiałów dostrzec można, że zakres współpracy przyjmuje wiele form.

Zebrane w trakcie badania dane nasunęły pomysł na modyfikację założonego

w metodologii sposobu charakterystyki współpracy.

Kontinuum10

rozwoju współpracy i etap, na którym można ulokować Koszalin.

Zaawansowanie rozwoju współpracy lokalnej można pozycjonować według dwóch układów

cech, jakie ta współpraca przybiera. Z jednej strony kontinuum prezentowane wcześniej

w metodologii badania, które mówi o rozwoju przebiegającym od wspólnych działań

incydentalnych poprzez kontraktowanie zadań skończywszy na pełnym partnerstwie.

Z drugiej zaś strony, współpracę można śledzić względem zakresu i rangi tej

współpracy. I tak możemy mieć do czynienia z poziomem relacji interpersonalnych,

w szerszym zakresie do wspólnych inicjatyw organizują się grupy osób, dalej gdy współpraca

zostanie uznana przez zarządy struktur podmiotów, nabiera ona wymiaru

międzyinstytucjonalnego. Najwyższy poziom osiąga współpraca, gdy zachodzi systemowe

oddelegowanie podmiotów (organizacji/ instytucji) do reprezentowania sektorów i kooperacji

międzysektorowej. Owo oddelegowanie, aby uzyskało odpowiednią legitymizację środowiska

10

Kontinuum – „Ciągły, uporządkowany zbiór nieskończonej liczby elementów przechodzących płynnie jeden w

drugi”. Słownik języka polskiego


40

sektorowego powinno odbyć się w drodze uzgodnionych, transparentnych zasad (np.

wyborów).

Odnosząc przedstawione układy cech do siebie współpraca może być

scharakteryzowana np. jako taka, w której przeważają profesjonalne relacje interpersonalne

jednak z cechami układu partnerskiego.

Innym możliwym obrazem, jaki można opisać według zaproponowanych układów

cech może być współpraca na poziomie międzyinstytucjonalnym przyjmująca cechy działań

incydentalnych. Te dwa porządki obserwacji cech współpracy lokalnej mogą pomóc w

obrazowaniu konkretnej, zastanej sytuacji w Koszalinie.

Propozycję takiego narzędzia do diagnozowania i charakterystyki współpracy lokalnej

przedstawiono na poniższym schemacie.

Na diagramie przedstawiono jeszcze jedno kryterium podziału – strefę działań

i planowania projektowego, strefę zadań i planowania programowego oraz strefę polityk

i planowania strategicznego.

Ten element diagramu oprócz tego, że dodatkowo pomaga rozwinąć opis/ diagnostykę

współpracy lokalnej, pokazuje również, że nie jest np. możliwe odpowiedzialne kreowanie

polityk i strategii społecznych na poziomie aktywności grupowej nawet, gdy przyjmuje ona


41

cechy układu partnerskiego. Diagram wskazuje obrazowo na to, że dobre/ profesjonalne

planowanie projektowe możliwe jest na poziomie współpracy grupowej (współpracy grup)

przy inicjatywach, które nie będą miały już charakteru przypadkowego/ incydentalnego.

Najwyższy poziom harmonizacji systemu wsparcia społecznego (w tym osób bezdomnych

i zagrożonych bezdomnością) będzie miał miejsce wtedy, gdy współpraca odbywać się będzie

na zasadach dojrzałego partnerstwa i poziomie ponadsektorowym.

Zaprezentowane kontinuum posłużyło badaczom do opisania wniosków z badania i do

odpowiedzi na pytania badawcze zawarte w raporcie metodologicznym.


42

WYNIKI ANALIZY TREŚCI DOKUMENTÓW

W ramach pierwszego etapu badań przeprowadzona została analiza wtórnych

materiałów źródłowych dotyczących merytorycznego zakresu problematyki bezdomności.

Wykonanie analizy treści dokumentów (desk research) miało na celu pozyskanie informacji

o skali, zakresie, procedurach, szansach i zagrożeniach współpracy międzysektorowej

w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności oraz pomocy osobom bezdomnym na

terenie Gminy – Miasta Koszalin. Analiza dokumentów miała wesprzeć weryfikację trzech

możliwych hipotez -scenariuszy współpracy ponadsektorowej zgodnie z zaproponowaną

matrycą analityczną służącą systematyzacji tez badawczych opisaną we wstępie

objaśniającym założenia metodologiczne. Zakres badania desk research przeprowadzono wg

poniższych kryteriów:

Zakres geograficzny: realizator badania poszukiwał informacji w źródłach zastanych

wytworzonych w mieście Koszalin oraz w tych, które opisują właśnie to miasto. Nie

zakładano analiz porównawczych w stosunku do innych regionów czy miast.

Zakres tematyczny: poszukiwane były informacje traktujące o współpracy

międzysektorowej w obszarze problematyk zjawiska bezdomności. W obszarze

tematycznego zainteresowania znajdą się wszelkie dokumenty, w których odnaleźć

można charakterystykę tej współpracy, oceny czy wnioski na jej temat.

Zakres czasowy dokumentów: przedział czasu, który był głównie analizowany to rok

2010 i 2011. Badaczom zależało na aktualności zbieranych informacji, a co za tym

idzie aktualnych wnioskach, co do obrazu współpracy ponadsektorowej.

Spis przeanalizowanych dokumentów:

Koszaliński Program Wychodzenia z Bezdomności i Łagodzenia jej Skutków 2010-

2015 „DROGOWSKAZ”;

Sprawozdanie z realizacji koszalińskiego Programu Wychodzenia z Bezdomności

i Łagodzenia jej Skutków 2010-2015 „DROGOWSKAZ”;

Sprawozdanie z Działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Koszalinie za

rok 2010;

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Koszalin za lata 2009 –

2015;

Plan Rozwoju Lokalnego Miasta Koszalina na lata 2010-2012;

Rejestr zarządzeń Prezydenta Miasta, 2010, 2011.

Sprawozdanie Prezydenta Miasta z realizacji Programu współpracy Miasta Koszalina


43

z organizacjami pozarządowymi w 2010 roku;

Statut Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Koszalinie;

Regulamin Organizacyjny Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Koszalinie

+ schemat organizacyjny;

Rejestr zarządzeń dyrektora Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Koszalinie

2010 i 2011;

Informator o ofercie wsparcia Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej i Powiatowego

Urzędu Pracy – produkt projektu „Koszaliński Program Integracji Społecznej –

START”;

Ulotka naboru osób do Rady Osób Bezdomnych;

Dokumentacja dotycząca projektu innowacyjnego „WEKTOR ZMIAN – Koszaliński

Program Wspierania Wychodzenia z Bezdomności”;

Program Aktywności Lokalnej dla ul. Przemysłowej w Koszalinie na rok 2011

realizowany w ramach projektu „Koszaliński Program Integracji Społecznej –

START” w 2011 roku;

Projekt „Lokalny System powiadamiania o przemocy i patologiach społecznych

w Koszalinie „Razem skuteczni, razem bezpieczni – III edycja: Reagujesz – ratujesz”;

Zapisy treści analizowanych stron internetowych:

◦ http://www.koszalin.pl/

◦ http://mops.koszalin.pl

◦ http://mops.koszalin.ibip.pl

◦ http://www.koszalin.caritas.pl

◦ http://www.wup.pl

◦ http://www.pup.koszalin.pl/

◦ http://www.koszalin.bratalbert.org.pl

◦ http://www.pck.pl/

◦ http://zachodniopomorskie.ngo.pl/

Raport metodologiczny systematyzując proces przebiegu badania wskazał pytania, które

precyzują i uszczegóławiają obszary zainteresowania badawczego. Pytania układają się mniej

więcej w porządku od bardziej ogólnych do bardziej szczegółowych. Opis wniosków

podporządkowany został pytaniom uporządkowanym w grupy, zgodnie z poniższą ryciną.

http://www.koszalin.pl/

http://mops.koszalin.pl/

http://mops.koszalin.ibip.pl/

http://www.koszalin.caritas.pl/

http://www.wup.pl/

http://www.pup.koszalin.pl/

http://www.koszalin.bratalbert.org.pl/

http://www.pck.pl/

http://zachodniopomorskie.ngo.pl/


44


45

ANALIZA WSPÓŁPRACY KLUCZOWYCH PARTNERÓW PROBLEMATYKI BEZDOMNOŚCI

W KOSZALINIE

Realne możliwości rozwiązywania problemów społecznych, w tym problemów

bezdomności są wypadkową wielu czynników z poziomu makro (np. model polityki

społecznej, regulacje prawne, budżet centralny), jak również uwarunkowań lokalnych,

zwłaszcza takich jak: otwartość władz samorządowych i służb socjalnych, aktywność

organizacji pozarządowych i potencjału lokalnego biznesu. Ważne jest, aby różne podmioty

nie tylko dobrze realizowały własne zdania statutowe, ale także, aby miały wiedzę, kto i jak

funkcjonuje w przestrzeni społecznej i aby zawiązywać z różnym partnerami systemową

współpracę. Dlatego też niezbędne okazało się opracowanie szczegółowej mapy partnerów,

którzy działają na rzecz osób zagrożonych bezdomnością i bezdomnych w Koszalinie.

Na potrzeby badania Wykonawca przeprowadził pogłębioną identyfikację oraz

weryfikację podmiotów z różnych sektorów, które są formalnie/ nieformalnie/ akcyjnie/

długofalowo zaangażowane w działania na rzecz rozwiązywania problemu bezdomności

w Koszalinie.

Bardzo szczegółowa inwentaryzacja przeprowadzona w ramach badania pozwoliła na

identyfikację 46 jednostek – indywidualnych podmiotów, grup podmiotów, czy struktur

organizacyjnych, które współpracują lub potencjalnie mogłyby być włączone do współpracy

w obszarze rozwiązywania problemu bezdomności. Wśród analizowanych podmiotów są

zarówno przedstawiciele sektora publicznego (instytucje samorządowe i rządowe), sektora

pozarządowego (stowarzyszenia, fundacje, związki wyznaniowe, federacje) oraz sektora

gospodarczego (firmy prywatne i spółdzielnie).

Podmioty te zostały pogrupowane w pięć obszarów problematyki bezdomności tzn. obszar

dotyczący pomocy społecznej, obszar edukacji i rynku pracy, bezpieczeństwa publicznego,

zdrowia i mieszkalnictwa.


46

RYSUNEK: PARTNERZY MIĘDZYSEKTOROWI PROBLEMATYKI BEZDOMNOŚCI

Partnerzy międzysektorowi

problematyki bezdomności

1. Podmioty obszaru pomocy

społecznej

2. Podmioty obszaru edukacji

i rynku pracy

3. Podmioty obszaru

bezpieczeostwa publicznego

4. Podmioty obszaru zdrowia

5. Podmioty obszaru

mieszkalnictwa


47

OPIS NARZĘDZI BADAWCZYCH

Na potrzeby badania przygotowane zostały trzy zasadnicze komplety narzędzi

badawczych –scenariusze do wywiadów indywidualnych, wywiadu grupowego oraz

narzędzie do analizy desk research. Opracowanie prezentujące poszczególne narzędzia

zawiera także szczegółowe dyspozycje do wywiadów zarówno indywidualnych jak

i grupowego.

Problemy etyczne w badaniach jakościowych – wywiadach

Badanie z wykorzystaniem techniki wywiadu jest przedsięwzięciem o charakterze

etycznym, dlatego tez ważne jest, aby osoby przeprowadzające wywiady zapoznały się nie

tylko z warstwą merytoryczną poruszanych zagadnień, ale także, aby zapoznały się

z zasadami etycznymi i dobrymi praktykami rekomendowanymi w praktyce badawczej.

Dlatego też prezentacja szablonów narzędzi badawczych (scenariusze wywiadów)

przygotowanych na potrzeby niniejszego badania została poprzedzona swego rodzaju

instrukcją dla badaczy, którzy będą zaangażowani w ich przeprowadzenie. Niektóre elementy

poniższych instrukcji i wytycznych odnoszą się zarówno do specyfiki prowadzenia

wywiadów indywidualnych jak i zogniskowanych wywiadów grupowych, dlatego też badacze

powinni zapoznać się z materiałem dotyczącym obu typów wywiadów i stosować się do

zaproponowanych procedur.

DYSPOZYCJE DO INDYWIDULANYCH WYWIADÓW POGŁĘBIONYCH

Istotnym warunkiem poprawnego przeprowadzenia wywiadu są właściwie

przygotowane dyspozycje, które poza samym scenariuszem zawierającym zestaw pytań do

respondenta objaśniają kwestie zasad i procedur prowadzenia rozmowy.

Scenariusz wywiadu powinien spełniać takie funkcje, jak:

przełożenie teoretycznej problematyki badawczej na konkretne pytania zadawane

respondentom w taki sposób, by uzyskane odpowiedzi dostarczały tych informacji, na

których zależy badaczowi;

przygotowanie materiału, by był przydatny do ilościowej lub jakościowej analizy.


48

Poniżej zaprezentowano podstawowe zasady przygotowania i przeprowadzenia

wywiadu indywidualnego, które powinny być uwzględniane w trakcie niniejszego badania.

Procedury pierwszego kontaktu

Istotne jest, aby stosunkowo wcześnie nawiązać wcześniejszy kontakt z potencjalnym

rozmówcą, co zwiększy szanse na szybsze uzgodnienie dogodnego terminu spotkania.

Najlepiej, jeśli będzie to kontakt osobisty badacza i nie bezpośredni (umówienie przez

telefon/e-mail). W przypadku niniejszego badania zgodnie z warunkami umowy kwestie

nawiązania pierwszego kontaktu i umówienia się na rozmowę z wytypowanymi

respondentami wywiadów spoczywa na instytucji zamawiającej badanie.

W trakcie pierwszego kontaktu bardzo ważne jest:

• Wyjaśnienie na poziomie ogólnym –celu badania i jego zleceniodawcy

• Poinformowanie o rzeczywistym czasie trwania wywiadu

• Poinformowanie o konieczności nagrywania

• Podkreślenie wartości opinii i wszystkich wypowiedzi osoby badanej (motywacja i

gratyfikacja psychologiczna), prośba o kooperację

• Uzyskanie zgody na wywiad

• Umówienie konkretnego terminu i miejsca wywiadu.

Procedury w trakcie prowadzenia wywiadu:

Konieczne jest przedstawienie własnej osoby przez badacza, celowości prowadzenia

nagrania i/lub robienia notatek, wyjaśnienie sposobu późniejszego korzystania z nich

i zachowania anonimowości danych na poziomie opracowania i prezentacji raportu.

Wywiad powinien rozpocząć się od krótkiego wstępu (briefing), w którym badacz

przedstawia się, wprowadza rozmówcę w sytuację wywiadu, szczegółowo wyjaśnia cele

badania i ogólny zakres.

Następnie informuje o nagrywaniu rozmowy i pyta czy rozmówca chciałby się jeszcze czegoś

dowiedzieć przed rozpoczęciem wywiadu.

Następnie badacz przechodzi do zasadniczej części rozmowy i zadaje pytania wg wcześniej

opracowanego scenariusza. Jeśli to tylko będzie możliwe zaleca się, aby wszystkie tematy

wymienione w „Scenariuszu do wywiadów indywidualnych” zostały poruszone w trakcie

rozmowy. Jednakże należy wziąć pod uwagę, że zaproponowany scenariusz wywiadu

indywidualnego jest szeroką propozycją zagadnień tematycznych i problemów badawczych

i w zależności od konkretnego rozmówcy, badacz powinien indywidualnie dostosowywać


49

i wybierać z listy zaproponowane w scenariuszu pytania. Zaleca się, aby stosować zasadę

„podążania za respondentem”, co oznacza, że:

należy przyjąć „dedukcyjną” formułę zadawania pytań – najpierw stawiamy pytanie

ogólne i pozwalamy respondentowi na swobodną wypowiedź, następnie zadajemy

pytania uszczegółowiające;

można rozwinąć temat poruszony przez respondenta mimo, że nie został

uwzględniony w „Scenariuszu” – decyzję podejmuje badacz w trakcie wywiadu

(kryterium – istotność problematyki).

można dokonać zmiany kolejności tematów poruszanych w trakcie wywiadu –

zgodnie ze strukturą wypowiedzi respondenta.11

Na zakończenie badacz powinien dokonać podsumowania (debriefing) wypunktowując

najważniejsze informacje, jakie pojawiły się w trakcie rozmowy i poinformować respondenta,

że zakończył zadawanie pytań. Kultura prowadzenia wywiadu wymaga, aby badacz na

zakończenie zapytał, czy rozmówca chciałby coś jeszcze dodać, czy poruszyć kwestię, która

się nie pojawiła w trakcie wywiadu, a wydaje mu się istotna z punktu widzenia celu rozmowy.

Na pożegnanie należy złożyć podziękowanie za udział w wywiadzie oraz wnieść zastrzeżenie

i uzgodnienie możliwości powrotu do osoby badanej w celu uzupełnienia ewentualnych

braków w nagraniu lub częściej – pogłębienia interpretacji wypowiedzi (np. na drodze

e-mailowej).

Kultura prowadzenia wywiadu indywidualnego:

Poniżej zaprezentowano kilka uwag, sugestii dotyczących zasad i norm wynikających ze

standardów etycznych prowadzenia wywiadów indywidualnych:

• Badacz prowadzący wywiad powinien przeanalizować i wziąć pod uwagę, jakie

konsekwencje może mieć dla badanych udział w wywiadzie, takie jak np. stres

odczuwany w trakcie wywiadu;

• Powinien formułować pytania w sposób jasny, precyzyjny, jednocześnie

komunikatywny, posługując się językiem naturalnym i zrozumiałym dla badanego;

11

Zespół Badawczy działający w ramach Projektu nr 1.18 "Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i

integracji społecznej" zadanie nr 4 - w zakresie standaryzacji pracy z bezdomnymi w tym: opracowanie modelu

"Gminnego Standardu Wychodzenia z Bezdomności" (2011). Metodologia realizacji lokalnej diagnozy systemu

pomocy osobom bezdomnym.


50

• Powinien zadbać o przyjazną atmosferę rozmowy, nie burzyć poczucia bezpieczeństwa

rozmówcy; okazywać mu szacunek, formułować pytania trudne w sposób delikatny;

• Badacz musi reagować na wypowiedzi badanego, udzielać odpowiedzi nawet, jeśli nie

przewidywał tego scenariusz;

• Konieczne jest, aby badacz zachował neutralność opinii, ocen i emocji, nie może

reprezentować żadnego stanowiska lub strony wobec omawianego problemu;

• W przypadku pojawiających się dygresji, niepotrzebnej dyskusji powinien doprowadzić

w sposób życzliwy do jej zakończenia i sprowadzając wywiad na właściwy wątek

tematyczny;

• W przypadku, gdy rozmówca jest nieszczery, próbuje manipulować odpowiedziami,

a próby skłonienia go do naturalności nie przynoszą efektów lepiej zakończyć wywiad

i podziękować. Badacz nie powinien wdawać się w jakąkolwiek polemikę czy

„pouczać” respondenta o właściwym sposobie zachowania.

Uzupełnieniem rozważań na temat kultury prowadzenia badań jakościowych jest także

zaprezentowany poniżej fragment z dokumentu pn. „Kodeks Etyczny Stowarzyszenia

Konsultantów Badań Jakościowych” (Qualitative Research Consultants Association)12

1. JAWNOŚĆ

• Badacz powinien dołożyć starań by respondent otrzymał prawdziwe informacje:

szczególnie odnośnie celu badania, wynagrodzenia i czasu trwania badania.

• Badacz powinien uprzedzić respondenta, że badanie jest nagrywane na kasetę audio

lub video (i w jakim celu), że przebieg badania jest obserwowany na żywo

i w drugim pomieszczeniu są obecni obserwatorzy.

2. ZACHOWANIE TAJEMNICY

• Badacz nie może przekazywać nazwisk, telefonów, adresów dotyczących badanych

osób klientowi, bez otrzymania na to zgody od samych zainteresowanych.

• Jeżeli wywiad jest nagrywany w celach innych niż tylko badawczych (np.

reklamowych, promocyjnych, szkoleniowych), wówczas badacz powinien otrzymać

na to zgodę od osób badanych.

• Jeżeli respondent jest pracownikiem organizacji i jako taki bierze udział w badaniu

badacz powinien dołożyć wszelkich starań w celu zachowania anonimowości opinii

i wypowiedzi badanych w stosunku do innych przedstawicieli firmy, niebiorących

12

“QRCA Guidelines to Professional Qualitative Research Practices” (2006). Qualitative Research Consultants

Association (QRCA) USA


51

czynnego udziału w badaniu (na obserwację przez innych przedstawicieli firmy

respondent powinien wyrazić zgodę w trakcie rekrutacji).

3. SZACUNEK DO OSOBY BADANEGO

• W trakcie rekrutacji i prowadzenia badań badacz powinien stosować wszystkie ogólnie

przyjęte normy społeczne i normy kultury osobistej; badacz nie jest w żadnym

przypadku „kimś lepszym” od badanego, nie stoi tez wyżej w żadnej hierarchii czy

porządku społecznym po prostu w danym momencie rola badacza i badanego jest inna,

ale równorzędna.

• Techniki badawcze powinny być dobierane ze względu na cele badania, nie ze względu

na chęć rozbawienia czy zaszokowania obserwatorów.

• Badacz powinien respektować prawo respondenta do odmowy odpowiedzi na dane

pytanie, odmowy testu produktu, wzięcia udziału w grze projekcyjnej lub do przerwania

w każdym momencie udziału w badaniu bez odczuwania wrogości lub przymusu ze

strony prowadzących badanie.

• Po zakończeniu badania badacz powinien zawsze podziękować respondentowi, za jego

wysiłek i wkład oraz powinien dołożyć wszelkich starań, by badany odszedł

z pozytywnym wrażeniem na temat wartości, wiarygodności i profesjonalizmu badań

jakościowych.


52

SCENARIUSZ DO WYWIADÓW INDYWIDUALNYCH

Z PRZEDSTAWICIELAMI INSTYTUCJI/ORGANIZACJI DZIAŁAJĄCYMI NA RZECZ OSÓB BEZDOMNYCH.

Zagadnienia badawcze i

pytania kluczowe Przykładowe pytania szczegółowe

OBSZAR 1:

RANGA BEZDOMNOŚCI W

ZADANIACH INSTYTUCJI

1. Jakie znaczenie i jaką

skalę ma bezdomność

wśród zadań, którymi

zajmuje się instytucja,

którą reprezentuje

rozmówca?

2. Jaką rangę przypisuje

rozmówca i jego

instytucja problemowi

bezdomności?

1. Jakie działania podejmuje Pana/Pani instytucja na rzecz

osób bezdomnych?

2. Z iloma osobami bezdomnymi w skali roku ma Pan/Pani

(Pana/Pani instytucja) do czynienia? Z iloma się

bezpośrednio styka, kontaktuje, ilu pomaga?

3. Na ile te działania są incydentalne, a na ile stanowią stały

element pracy tej instytucji? Kiedy zajmujecie się

najczęściej bezdomnymi?

4. Czy i jak Pana/Pani instytucja włącza się w pomoc

bezdomnym w okresie zimowym?

5. Czy te działania, które podejmuje wasza instytucja są w

Pana/Pani odczuciu wystarczające, aby skutecznie wspierać

bezdomnych?

6. Co utrudnia Pana/Pani instytucji udzielanie pomocy

bezdomnym, a jakie czynniki ją wspierają?

7. Na ile Pan/ Pani instytucja ma wiedzę, rozeznanie o skali

zjawiska i sytuacji osób bezdomnych i zagrożonych

bezdomnością w Koszalinie?


53

OBSZAR 2:

SKALA I KULTURA

WSPÓŁPRACY

1.Jakie są formy i zakres

współpracy między

instytucjami oraz

organizacjami

pozarządowymi?

2.Czy i jak funkcjonuje

formalny system

współpracy

ponadsektorowej?

3.Czy istnieje harmonizacja

działań służb i podmiotów

działających w obszarze

bezdomności?

1. Czy w Pana/Pani opinii w Koszalinie jest tradycja i

gotowość do podejmowania współpracy partnerskiej

między różnymi instytucjami i organizacjami?

2. Czy macie dobre doświadczenia w takiej współpracy na

różnych obszarach dotyczących pomocy społecznej? Proszę

podać przykłady.

3. Jak instytucje zajmujące się bezdomnością w Koszalinie

przygotowują się do zimy w kontekście pomocy

bezdomnym?

4. Z jakimi innymi instytucjami, organizacjami współpracuje

Pana/Pani instytucja przy rozwiązywaniu problemu

bezdomności w Koszalinie?

5. Czy wie Pan/Pani, jakie jeszcze inne instytucje /podmioty

zajmują się bezdomnością w Koszalinie? Czy wie Pan/Pani

do kogo zwrócić się o pomoc?

6. W jakim stopniu instytucja odpowiedzialna za

koordynowanie współpracy w zakresie bezdomności w

Koszalinie radzi sobie z tym zadaniem? (Czy współpraca

tych instytucji jest skutecznie koordynowana?)

7. Czy w Pana/Pani opinii podział kompetencji i zadań między

instytucjami zaangażowanymi w pomoc bezdomnym i

zagrożonym bezdomnością jest spójny, poprawny i

klarowny?

8. Czy współpraca instytucji zajmujących się bezdomnością

ma charakter systemowy i sformalizowany, czy bardziej

bazuje na nieformalnych kontaktach i relacjach

międzyludzkich pracowników różnych instytucji?

9. Czy tworzone są wspólne zespoły o charakterze

interdyscyplinarnym i konsultacyjnym, które zajmują się

bezdomnością w Koszalinie? Jakie?

10. Czy Pana instytucja uczestniczy w spotkaniach roboczych

różnych podmiotów zajmujących się bezdomnością?

11. Czy Pana/Pani instytucja zawiera porozumienia z innymi

podmiotami/ organizacjami dotyczące wspólnej realizacji

zadań/ projektów w zakresie bezdomności?

12. W jakim stopniu organizacje pozarządowe włączają się w

pomoc bezdomnym?

13. Czy i w jakim stopniu prowadzona polityka społeczna

włodarzy miasta Koszalina wzmacnia, sprzyja współpracy

partnerów na rzecz rozwiązywania problemu bezdomności?


54

Poza dokumentem scenariusza, do indywidualnych wywiadów pogłębionych, załączono także

kwestionariusz sprawozdania – kartę raportu z wywiadów indywidualnych, która posłuży

badaczom po zakończeniu wywiadów do ich spisania w formie krótkich notatek,

zawierających istotne opinie, cytaty, omówienia najważniejszych elementów rozmów z

poszczególnymi respondentami. Karta ta będzie narzędziem inwentaryzowania

najważniejszych kwestii poruszanych przez rozmówców i ułatwi analitykowi prace przy

odsłuchiwaniu nagrań z wywiadów i ich opracowaniu.

OBSZAR 3:

WYZWANIA I TRUDNOŚCI

WSPÓŁPRACY

Jakie czynniki sprzyjają, a

jakie utrudniają współpracę

w zakresie bezdomności?

W jaki sposób usprawnić

system pomocy osobom

bezdomnym i zagrożonym

bezdomnością, aby był on

bardziej adekwatny do

potrzeb, skuteczny,

efektywny oraz użyteczny

dla osób, które wspiera?

1. Czy w Pana opinii funkcjonujący system wsparcia osób

bezdomnych w Koszalinie daje im szansę na wyjście z

bezdomności? [jakie elementy tego systemu się do tego

przyczyniają, a które nie działają skutecznie?]

2. Jakie nowatorskie działania można by wdrożyć do

systemu pomocy, aby przynosił on bardziej użyteczne

efekty społeczne?

3. Czy i gdzie w Pana/Pani opinii występują luki w

systemie pomocy bezdomnym i zagrożonym

bezdomnością?

4. Czy warto byłoby wprowadzić jakieś zmiany we

współpracy pomiędzy instytucjami i organizacjami,

które Pan/ Pani wymienił?

5. Czy są jakieś inne (pominięte w systemie)

instytucje/organizacje, które warto byłoby zaangażować

w rozwiązywanie problemów osób bezdomnych?

(dlaczego?), [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to

funkcjonowanie instytucji/organizacji?, czy/jak

zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile

wprowadzenie tych zmian jest możliwe?].

6. Czy w Pana/Pani opinii skala problemu bezdomności w

Koszalinie będzie się w kolejnych latach nasilać? Jeśli

tak, to co należało by wdrożyć do systemu pomocy, aby

był on bardziej efektywny i sprostał narastającym

wyzwaniom?


55

Karta raportu z wywiadów indywidualnych

KARTA RAPORTU WYWIADU INDYWIDUALNEGO

Data przeprowadzenia wywiadu: ………………………………………..

Osoba prowadząca wywiad: ……………………………………………..

Numer respondenta: ………………………………Płeć: K/ M

Od ilu lat, pełniąc funkcje zawodowe/ społeczne respondent zajmuje się problematyką

bezdomności i/lub pracy socjalnej? ……………………….

W raporcie należy zrelacjonować opinie respondentów wg poniższych punktów. Proszę

zawrzeć najważniejsze wypowiedzi, cytaty, podsumowanie istotnych kwestii.

Zagadnienia badawcze Opinie respondentów/ cytaty/ najważniejsze wypowiedzi

/podsumowanie istotnych kwestii

OBSZAR 1:

RANGA BEZDOMNOŚCI W

ZADANIACH INSTYTUCJI

WIEDZA: Co rozmówca ogólnie wie

o bezdomności w Koszalinie?

SKALA ZAANGAŻOWANIA: Na ile

często pracuje z bezdomnymi?

OBSZAR 2:

SKALA I KULTURA WSPÓŁPRACY

ŚWIADOMOŚĆ ROLI W SYSTEMIE

POMOCY: Czy i jak współpracuje z

partnerami? Z kim współpracuje? Czy

ma poczucie, że jest jego instytucja jest

elementem systemu pomocy

bezdomnym?

SKUTECZNOŚĆ SYSTEMU

WSPÓŁPRACY: Na ile system

współpracy jest adekwatny do potrzeb

i skuteczny w ich rozwiązywaniu? Czy

zmienia/ polepsza sytuację

bezdomnych?

OBSZAR 3:

WYZWANIA I TRUDNOŚCI

WSPÓŁPRACY

Co przeszkadza we współpracy i

udzielaniu pomocy bezdomnym?

SUGESTIE ZMIAN

Jak można usprawnić system

współpracy?


56

DYSPOZYCJE DO WYWIADU GRUPOWEGO

Dyspozycje do wywiadu grupowego poza kwestiami organizacyjnymi związanymi

z przygotowaniem i przeprowadzeniem wywiadu grupowego zawierają również opis

kompetencji i zadań moderatorów wywiadu grupowego, a także ramowy harmonogram

i program – scenariusz – spotkania.

Kwestie organizacyjne związane z przygotowaniem i przeprowadzeniem wywiadu

grupowego:

Realizator badania zaproponował Zamawiającemu dwa, do wyboru, terminy przeprowadzenia

wywiadu grupowego:

Pierwszy termin: 13 czerwca godz. 10.00 – 13.00 lub

Drugi termin: 20 czerwca godz. 10.00 – 13.00.

Ostateczna decyzja o wyborze czasu i miejsca spotkania została podjęta przez Zamawiającego

badanie, który to zgodnie z umową odpowiada za rekrutację uczestników wywiadu

grupowego.

Uczestnikami wywiadu grupowego ok. 8-10 osób będą przedstawiciele kluczowych instytucji

i organizacji zaangażowanych w działania na rzecz bezdomności, którzy wybrani zostaną

przez zamawiającego z przedłożonej listy instytucji współpracujących w obszarze


Spotkanie będzie prowadzone równocześnie przez dwie osoby - moderatorów. Moderator to

profesjonalny, specjalnie przeszkolony, doświadczony badacz, który prowadzi wywiady

grupowe. Jest osobą, która zna mechanizmy, dynamikę i techniki pracy grupowej,

a zwłaszcza potrafi je trafnie wykorzystać do osiągnięcia założonego celu i rezultatu. Kryteria

określające kwalifikacje osoby prowadzącej wywiad wymagają, aby dobrze znała ona temat,

nadawała porządek wywiadowi i dobrze nim kierowała, mówiła jasno i zrozumiale, była

delikatna, wrażliwa, otwarta i krytyczna oraz potrafiła interpretować wypowiedzi

respondenta. 13

Moderatorzy (dwóch badaczy – kobieta i mężczyzna) wywiadu grupowego w ramach

niniejszego badania na bieżąco uczestniczą w przygotowaniach do badania (spotkania

13

13

Steinar Kvale (2010). Prowadzenie wywiadów. Wydawnictwo Naukowe PWE, Warszawa, s. 151


57

z zespołem, zbieranie informacji na temat badania). Będą prowadzić wywiad na podstawie

scenariusza zawierającego dokładnie określone cele badawcze oraz przykładowe pytania.

Zadaniem moderatora wywiadu jest kierowanie dyskusją, zachęcanie i pobudzanie

respondentów do swobodnych, szczerych odpowiedzi, do bezpośredniej wymiany poglądów

i opinii między sobą. Moderatorzy prowadzący wywiad zadbają o odpowiedni podział ról

w trakcie poszczególnych etapów spotkania. Moderator wiodący steruje dyskusją tak, aby

mogli wypowiedzieć się wszyscy zaproszeni respondenci, a równocześnie, aby nie zostały

zatarte relacje w grupie. Moderator wspierający czuwa nad poprawnością procesu grupowego,

czasem trwania kolejnych etapów wywiadu i zgodnością dyskusji z programem. Zawczasu

moderatorzy powinni przewidzieć, które elementy scenariusza są priorytetowe, a które

poboczne i jak powinien wyglądać podział czasu w toku sesji.

Moderator powinien pamiętać, że badani zostali zaproszeni na ściśle określoną liczbę minut

i musi się “zmieścić” w tym czasie stąd potrzebna kontrola przedłużających się dygresji

i umiejętność ich przerywania. Bardzo ważne jest, aby moderatorzy powstrzymywali się od

wypowiadania własnego zdania, a skupiali się na zachęcaniu innych do zabierania głosu

i zaangażowania w dyskusję.

SCENARIUSZ ZOGNISKOWANEGO WYWIADU GRUPOWEGO

Scenariusz wywiadu grupowego powinien być ramowym zapisem wątków do

dyskusji, najlepiej skonstruowanym wokół problemów, nie pytań. Powinien dać się łatwo

zapamiętać przez osoby prowadzące. Rolą scenariusza wywiadu grupowego jest pomagać

i koncentrować moderatora na kwestiach najważniejszych. Częściowo ustrukturyzowany

charakter scenariusza dyskusji grupowej pozwoli moderatorom skupić się na istotnych

kwestiach i zapanować nad przebiegiem wywiadu.

Zasadnicze elementy scenariusza to:

1. Wprowadzenie

2. Rozgrzewka

3. Dyskusja właściwa

4. Zakończenie


58

SCENARIUSZ WYWIADU GRUPOWEGO

Zasadnicze elementy scenariusza wywiadu grupowego to:

WPROWADZENIE

Przedstawienie się moderatorów - wyjaśnienie ich roli;

Cele badania. Wyjaśnienie idei badania i roli wywiadu grupowego, dlaczego tutaj się

spotkaliśmy i co będziemy robić?

Ustalenie zasad dyskusji – wyjaśnienie reguł dyskusji, w tym przekazanie informacji

o nagrywaniu, kwestia wykorzystania danych; uczestnicy grupy reprezentują tylko

siebie w swoich wypowiedziach- wypowiadają się z pozycji „ja”, a nie „my” czy

w trybie bezosobowym;

Przedstawienie się uczestników wywiadu (imię nazwisko, miejsce i staż pracy, obecne

szczególne zainteresowania, pasje zawodowe).

ROZGRZEWKA

Przykłady dobrej praktyki. Każdy z uczestników prezentuje przykłady sukcesów, jakie sam

lub jego instytucja osiągnął w pracy z osobami bezdomnymi i zagrożonymi bezdomnością.

DYSKUSJA WŁAŚCIWA

Temat dyskusji: Efektywny model/ system współpracy międzyinstytucjonalnej.

Jakie są wymiary harmonijnej współpracy różnych podmiotów w obszarze bezdomności

w Koszalinie?

Co jest mocną stroną współpracy międzyinstytucjonalnej służb publicznych i innych

podmiotów działających na rzecz bezdomności?

Co utrudnia współpracę? Jakie identyfikujecie deficyty współpracy? Jakie zagrożenia,

zewnętrzne czynniki identyfikujecie w podejmowaniu współpracy międzysektorowej?

ZAKOŃCZENIE: Podsumowanie wyników dyskusji.

Uczestnicy wywiadu grupowego z dużym zaangażowaniem i zainteresowaniem włączali się

w przebieg dyskusji. Chętnie podejmowali wątki zaproponowane przez moderatorów

wywiadu. Spotkanie traktowali nie tylko, jako możliwość podzielenia się swoimi

doświadczeniami w zakresie pomocy osobom bezdomnym, ale także, jako płaszczyzna

budowania kolejnych mechanizmów współpracy międzysektorowej.


59

NARZĘDZIE DO ANALIZY DESK RESEARCH

Narzędzie do analizy dokumentacji skonstruowane zostało z pięciu części. Pierwsza

część pomaga stwierdzić czy analizowany dokument mieści się w ogóle w obszarze

problematyki badawczej. Jest to miejsce na odnotowanie faktu występowania w dokumencie

treści związanych z problematyką bezdomności i szczegółowiej – zapisów dotyczących

współpracy ponadsektorowej w tym obszarze.

Druga cześć ma za zadanie pogłębić analizę i ustalić poziom opisu poszukiwanych treści.

Pytamy w niej o to, czy wspominana w materiale współpraca pozostaje w sferze zapisów

deklaratywnych, czy treść ukonkretnia tę relację wskazując cel współpracy, podział zadań/

kompetencji, projektuje organizację współpracy, jej ocenę i ustala szacunkowo wkład/ zasoby

wnoszone przez kooperantów.

Następnie narzędzie przeprowadza analizę do obszaru charakterystyki ogólnej podmiotów

będących w relacji współpracy. Pomaga uporządkować informacje o liczbie kooperantów,

o sektorach, z których się rekrutują. Daje również przestrzeń do oznaczenia istotnych danych

o historii współpracy i planowanym okresie współpracy.

Część czwarta ma charakter pierwszej próby podsumowania i zaklasyfikowania uzyskanego

z danych obrazu współpracy. Konsekwentnie do opracowanych w metodologii hipotez

oznacza współpracę, jako incydentalną albo, jako relację kontraktowania albo, jako

partnerstwo.

Piąta część narzędzia jest swoistą metryczką badanego dokumentu zawierającą również

bardzo istotne wskazania do poszukiwań. Obok prostych informacji pomagających na

identyfikację materiałów dokumentarnych takich jak tytuł, czy datę utworzenia dokumentu, ta

część narzędzia naświetla również bardziej doniosłe kwestie: rangę dokumentu czy jego

właściciela – tj. instytucję, która była „promotorem” dokumentu i jest uprawniona do

przeprowadzania w nim zmian. To również obszar na odnotowanie konkretnego miejsca

w dokumencie, w którym występują istotne dla badania treści.

Narzędzie do analizy dokumentacji skonstruowane zostało z pięciu części. Pierwsza

część pomaga stwierdzić czy analizowany dokument mieści się w ogóle w obszarze

problematyki badawczej. Jest to miejsce na odnotowanie faktu występowania w dokumencie

treści związanych z problematyką bezdomności i szczegółowiej – zapisów dotyczących

współpracy ponadsektorowej w tym obszarze.


60

Druga cześć ma za zadanie pogłębić analizę i ustalić poziom opisu poszukiwanych treści.

Pytamy w niej o to, czy wspominana w materiale współpraca pozostaje w sferze zapisów

deklaratywnych, czy treść ukonkretnia tę relację wskazując cel współpracy, podział zadań/

kompetencji, projektuje organizację współpracy, jej ocenę i ustala szacunkowo wkład/ zasoby

wnoszone przez kooperantów.

Następnie narzędzie przeprowadza analizę do obszaru charakterystyki ogólnej podmiotów

będących w relacji współpracy. Pomaga uporządkować informacje o liczbie kooperantów,

o sektorach, z których się rekrutują. Daje również przestrzeń do oznaczenia istotnych danych

o historii współpracy i planowanym okresie współpracy.

Część czwarta ma charakter pierwszej próby podsumowania i zaklasyfikowania uzyskanego

z danych obrazu współpracy. Konsekwentnie do opracowanych w metodologii hipotez

oznacza współpracę, jako incydentalną albo, jako relację kontraktowania albo, jako

partnerstwo.

Piąta część narzędzia jest swoistą metryczką badanego dokumentu zawierającą również

bardzo istotne wskazania do poszukiwań. Obok prostych informacji pomagających na

identyfikację materiałów dokumentarnych takich jak tytuł, czy datę utworzenia dokumentu, ta

część narzędzia naświetla również bardziej doniosłe kwestie: rangę dokumentu czy jego

właściciela – tj. instytucję, która była „promotorem” dokumentu i jest uprawniona do

przeprowadzania w nim zmian. To również obszar na odnotowanie konkretnego miejsca

w dokumencie, w którym występują istotne dla badania treści.


61

KWESTIONARIUSZ -NARZĘDZIE DO ANALIZY DESK RESEARCH

Lp. Zakres analizy Tak Nie Komentarz

1 Obecność tematyki badania w dokumencie.

1.1 Czy w dokumencie znajdują się treści odnoszące

się do bezdomności?

1.2

Czy w dokumencie znajdują się treści odnoszące

się do współpracy ponadsektorowej w zakresie

bezdomności?

2 Poziom opisu poszukiwanych treści (współpracy

ponadsektorowej).

2.1 Czy treści w dokumencie maja charakter deklaracji

współpracy?

2.2 Czy treści dokumentu opisują cel współpracy?

2.3 Czy w treści dokumentu można odnaleźć podział

zadań/ kompetencji kooperantów?

2.4 Czy w dokumencie zawarto informację o sposobie

organizacji współpracy?

2.5 Czy w dokumencie zawarto informację o sposobie

oceny współpracy?

2.6 Czy opisano zasoby wnoszone przez poszczególne

podmioty do obszaru współpracy?

3 Ogólna charakterystyka kooperantów.

3.1

Liczba podmiotów zaangażowanych we

współpracę w obszarze bezdomności wskazana w

dokumencie.

3.2 Reprezentowane w opisanej współpracy sektory.

3.3 Historia współpracy.

3.4 Planowany czasokres współpracy.

4 Kwalifikacja poziomu opisanej w dokumencie

współpracy.

4.1 Incydentalna

4.2 Kontraktowanie

4.3 Partnerstwo

5 Charakterystyka dokumentu.

5.1 Tytuł dokumentu

5.2 Ranga formalna dokumentu

5.3 Kategoria dokumentu

5.4 Data sporządzenia dokumentu

5.5 Okres czasu objęty dokumentem

zaŁĄcznik nr 2 do produktu finalnego ania … nr_2 do pf... · priorytet vii – promocja...

Documents