zastosowanie metod behawioralnych w pracy z...
TRANSCRIPT
Powiatowa Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Olsztynie
pl. Bema 5, 10-516 Olsztyn
tel. +48 89 527 03 46
fax +48 89 527 03 46
e-mail: [email protected]
ZASTOSOWANIE METOD
BEHAWIORALNYCH W PRACY Z
DZIECKIEM PRZEDSZKOLNYM
mgr Magdalena Baranowska
mgr Anna Uszpolewicz
Olsztyn 29.11.2010r.
O czym powiemy?
zalety metod behawioralnych
przykłady metod behawioralnych w pracy
indywidualnej i grupowej
O czym nie powiemy?
teoria behawioryzmu
terapia behawioralna
recepta na „grzeczne dziecko”
Dlaczego metody behawioralne?
Terapia behawioralna = modyfikacja zachowań
nadrzędnym celem terapii behawioralnej jest pomaganie ludziom w nabywaniu umiejętności funkcjonalnych, które rozwiną ich niezależność.
nastawiona jest na modyfikacje lub zmianę określonych zachowań, a nie na rozwiązywanie ukrytych konfliktów lub reorganizację osobowości
Trening behawioralny ułatwia radzenie
sobie z dziećmi trudnymi (1)
Wierson i Forehand (1994) stwierdzili, że nieposłuszeństwo jest zachowaniem wyuczonym i wzmacnianym w interakcjach z innymi osobami w otoczeniu
Większość zachowań nieprzystosowawczych jest wyuczona. Można więc się ich oduczyć lub w inny sposób je zmienić dzięki zastosowaniu procedur opartych na uczeniu się.
Trening behawioralny ułatwia radzenie
sobie z dziećmi trudnymi (2)
Metody stosowane w terapii behawioralnej są oparte na różnych technikach uczenia się.
Terapia behawioralna zaadoptowała różne wyjaśnienia przyczyn zaburzeń, ale do rozpoczęcia i przeprowadzenia skutecznych oddziaływań nie jest konieczne dokładne wyjaśnienie przyczyn zaburzeń (pamiętać! nie prowadzimy terapii a jedynie stosujemy metody oparte o behawioryzm). Meyer i Cheeeser (1970).
kilka nazwisk… W. Wundt (1832-1920) – I laboratorium psychologiczne
J.B. Watson (1878-1958) prekursor, który 1913 - każde
zachowanie się człowieka jest wyłącznie wynikiem reakcji
na bodziec; przybiera postać S - R.
I.Pawłow (1849-1904) – warunkowanie klasyczne
E.L. Thorndike (1874-1949) prawo efektu: „nagradzane
zachowanie będzie się powtarzało częściej”
B.F. Skinner (1904-1990)
Warunkowanie sprawcze:
zachowanie, które się wzmocni ma tendencję do
powtarzania się
zachowanie ma związek z jego przyczynami
Pojęcia i język perspektywy (1)
Bodziec – jakakolwiek obiektywnie zdefiniowana sytuacja
lub zdarzenie, które jest okazją do reakcji organizmu
Reakcja – dowolne zdarzenie behawioralne, którego siłą
można manipulować poprzez zmianę poprzedzających ją
bodźców i następczych zdarzeń
Wzmocnienie – proces, w wyniku którego zmienia się
siła reakcji (tj. jej prawdopodobieństwo) w rezultacie
warunkowania klasycznego albo instrumentalnego
Pojęcia i język perspektywy (2)
Warunkowanie klasyczne - proces, w którym
początkowo neutralny bodziec warunkowy, poprzez
ciągłe występowanie w parze z bezwarunkowym, osiąga
zdolność wywołania reakcji, która występowała tylko na
bodziec bezwarunkowy.
Warunkowanie instrumentalne – proces rozwijania
zachowania, w którym organizm musi wyemitować
reakcję zanim pojawi się wzmocnienie (reakcja jest
instrumentem do otrzymania wzmocnienia)
Modelowanie - uczenie się polegające na obserwowaniu
i naśladowaniu zachowania innych osób (wskazane w
1969r. przez A. Bandurę jako jeden z mechanizmów
agresji).
Cele metod behawioralnych
Metody behawioralne oparte są na warunkowaniu
sprawczym. Mają na celu:
zwiększanie zachowań deficytowych poprzez nauczanie
podstawowych umiejętności: wykonywanie prostych poleceń,
naśladowanie, rozwój mowy lub innych form komunikacji,
rozwój zachowań społecznych i samodzielnej aktywności
dziecka
redukowanie i eliminacja zachowań niepożądanych
(agresja, autoagresja, złości) poprzez wygaszanie, wykluczanie
(forma przytrzymania)
generalizowanie i utrzymanie efektów terapii -
dotyczy uogólnienie bodźca, reakcji i uogólnienia w czasie
Cechy technik behawioralnych
są precyzyjnie określone i dają się replikować
są dopasowane do konkretnego problemu i konkretnej
osoby
ich skuteczność jest badana i potwierdzona „metodą
naukową”
wynik oddziaływań = zmiana w zachowaniu w
odniesieniu do stanu początkowego i utrzymanie się tej
zmiany wraz z upływem czasu
Sukces =
Zmiana o 20%
Zmiana osiągnięta w ciągu 2 tygodni
Zachodzi więc konieczność rozbicia złożonych celów na
realne cele krótkoterminowe
Nauczanie równoległe (paralel teaching)
to równoległe, jednoczasowe przekazywanie
wiadomości i umiejętności oraz zasad zachowania na
zajęciach
zadaniem nauczyciela jest więc nie tylko zrealizowanie
programu
Podstawowe, uproszczone wzory kształtowania
zachowań - modyfikacja własna A.Kołakowski
zachowania pożądane
Zachowanie pożądane + pochwała lub nagroda
(wzmacnianie) =
Zachowanie pożądane + brak uwagi (wygaszanie) =
Zachowanie pożądane + kara, konsekwencja =
Podstawowe, uproszczone wzory kształtowania
zachowań - modyfikacja własna A.Kołakowski
zachowania niepożądane
Zachowanie niepożądane + pochwała lub nagroda
(wzmacnianie) =
Zachowanie niepożądane + brak uwagi (wygaszanie) =
Zachowanie niepożądane + brak kary =
Zachowanie niepożądane + kara, konsekwencja =
1. Strukturalizacja – elementy (1)
strukturalizacja przestrzeni, w której dziecko się
porusza np. pomieszczenia, miejsce do pracy, własna
szafka na rzeczy osobiste i przybory toaletowe, miejsce
do spania
organizacja czasu - charakter zajęć i ich kolejność
graficzne plany dnia zawierające zdjęcia, obrazki czy
piktogramy zaplanowanych w ciągu dnia czynności np. oś
czasu, zegar.
Strukturalizacja – elementy (2)
stałość osób prowadzących
przedmioty - jednoznaczność przeznaczenia
poszczególnych przedmiotów czy sprzętów.
język – wypowiedzi jasne, krótkie, bez zbędnych
„ozdobników”, odpowiedni ton, wsparcie gestem,
skuteczne wydawania poleceń
Jeśli chcemy, by dziecko usiadło, to mówimy: "X siadaj", a nie "Czy mógłbyś
X usiąść na tym krześle, bo bardzo cię o to proszę".
6 etapów wydawania skutecznych poleceń
Podejdź do dziecka
Zdobądź jego uwagę (dotknij go, spójrz
w oczy, zawołaj po imieniu)
Wydaj jednoznaczne polecenie w 2 – 3 słowach
Poproś dziecko by powtórzyło polecenie
Powtórz polecenie tyle razy ile założyłeś, poproś by
dziecko je powtórzyło.
Dopilnuj jego wykonania (Nie odchodź od dziecka, aż
nie skończy!)
Strukturalizacja – znaczenie
aspekt porządkowy
rytmiczność wykonywanych czynności
generalizacja umiejętności
przewidywalność zdarzeń
poczucie stałości
poczucie bezpieczeństwa
2. Zasady i normy – różnice (1)
Norma Przykładowa zasada
Bądź porządny Brudne rzeczy zanoś do kosza.
Bądź posłuszny Wykonujesz wszystkie moje polecenia.
Bądź miły dla starszych Mów zawsze babci dzień dobry.
Pomagaj mamie Sprzątaj zabawki po skończonej zabawie.
2. Zasady porządkują świat (2)
1. Zasady formułujemy krótko (im mniej wyrazów tym łatwiej
zapamiętać i powtórzyć)
2. Zasady formułujemy pozytywnie – są wtedy wskazówkami i nie
pokazują innych mniej stosowanych sposobów postępowania
3. Dziecko na raz nie przyswaja więcej niż 2 lub 3 zasad. Maksymalnie
pamięta o ok. 10.
4. System zasad jest dynamiczny, a nie statyczny. Dopasowujemy go do
zmieniającej się rzeczywistości.
5. Trzeba ich dotrzymywać nawet jeśli nie do końca nam się to podoba i
chce.
6. Zasady przypominamy tak często, jak jest to potrzebne.
2. Zasady porządkują świat (3)
2. Zasady porządkują świat (4)
2. Zasady porządkują świat
Kodeks złości (5)
1 Ja,------------- , mam prawo się złościć .
2 Gdy czuję się zdenerwowany czy zły mogę :------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------
3 Jednak nie wolno mi :
a) Nikogo uderzyć, także siebie
b) Niszczyć rzeczy wspólne i innych osób
c) --------------------------------------------------------
d)---------------------------------------------------------
Jeżeli zrobię coś z punktu 3 mogę ponieść konsekwencję .
Umówiona konsekwencja………………………………………………
3. Wzmocnienia pozytywne (1)
Pochwały, Pozytywne podsumowanie
Pakiet przywilejów
Nagroda
Ile razy należy pochwalić dziennie dziecko
(męża, żonę, szefa)?
3. Pochwała terapeutyczna (za: A.Kołakowski)
Dobra pochwała jest:
Prawdziwa, czyli sam w nią wierzę
Powtarzalna przez innych
Pozytywna, czyli nie ma w niej negatywów
Przekonywalna, czyli chwalony w nią uwierzy
Pochwalna, czyli bez wychowywania
Polukrowana, czyli bez krytykowania
Poważna, czyli bez żartu i ironii
Pokazująca, co konkretnie się na spodobało
3. Zakazane słowa (za: A.Kołakowski)
Tym razem dobrze Ci poszło
W końcu udało Ci się skończyć zadanie
Dzisiaj dobrze wykonałeś zadania
Zrobiłeś to prawie tak dobrze jak brat
O, wreszcie masz dobrą notatkę
Nareszcie zacząłeś pracować
Tylko 2 razy w tym tygodniu byłeś spóźniony
Synku, aż 2 razy w tym tygodniu pościeliłeś łóżko
O! Jakie postępy poczyniłeś?!
Widzisz, jak chcesz to potrafisz
Mógłbyś tak zawsze pomagać mamusi
Całkiem nieźle to wykonałeś
Widzisz, starasz się i to zadanie wyszło Ci prawie dobrze
3. Pochwała opisowa (za: A.Kołakowski)
Opis tego co widzę + nazwa cechy + nazwanie uczuć
Ustawiliście się w parach – pamiętacie o zasadach, to miłe
Kredki, kartki, wycinanki na stolikach – to się nazywa
przygotowanie do pracy, jestem z was dumna
Zabawki odłożone na swoje miejsce – jesteś porządkowy
3. Przywileje (1)
Bez pakietów przywilejów trudno będzie wprowadzić system
konsekwencji
Odpowiednio rozbudowany system przywilejów motywuje
dziecko do spełniania zasad
Pakiety przywilejów powinny pozostawiać lekki niedosyt
Dostajemy je za przestrzeganie zasad
W przypadku młodszych dzieci odnawia się co rano
Można je odbierać jako jeden z elementów konsekwencji
3. Przywileje – przykłady (2)
Pieczątki na rysunkach
Gry stolikowe
Pani opowiada anegdoty
Prowadzenie rozgrzewki zgodnie z listą obecności
…
3. Nagroda (1)
Działa motywująco, zachęca do wykonania trudnego
zadania.
Jest mocno związana z pakietem przywilejów
Jest to metoda bardzo często stosowana do
wzmacniania lub tworzenia nowych zachowań
Dostajemy je za dodatkowe zobowiązania
Dobrze, aby z inicjatywą zdobycia nagrody wychodziło
dziecko
3. Nagroda (2)
Natychmiastowa – umówiona od razu i wypłacona wtedy
kiedy dziecko na nią zapracuje, zdwoi przyjemność z jej
otrzymania
Namacalna i określona – nie ma niedomówień jaka ma
być, ma swoją wielkość, wymiar, czas
Proporcjonalna do wysiłku dziecka – nie ma być
przekupstwem, a jedynie osłodą a włożony trud
Dawana konsekwentnie – zawsze gdy dziecko na nią
zasłuży
Atrakcyjna – upragniona przez dziecko
3. Nagroda (3)
nagrody materialne
czas spędzony z ważnym dla dziecka dorosłym
uzyskanie przywileju
zwolnienie z obowiązku
„luksusowy”
„zakazany owoc” – pozwolić dziecku robić to, co
najbardziej lubi i co jest zazwyczaj przez dorosłych
ograniczone
3. Nagroda (4)
Plus
Naklejka, plakietka, dyplom dnia itp.
Zwolnienie z jednego przykładu
Zabawa na końcu zajęć
Pierwsza lub ostatnia para
Idę z panią za rękę
Możliwość bycia asystentem nauczyciela
3. Klasyczny system żetonowy (1)
Możliwość zastosowania już w wieku przedszkolnym
Jego celem jest zwiększenie częstości pożądanych
zachowań, które pojawiają się za rzadko lub nie
pojawiają się wcale
Jeżeli przyznajemy żeton to nie odbieramy go później,
nawet jeśli pojawił się nie związany z programem
problem
3. Klasyczny system żetonowy (2)
Wszystkie
zamalowane małpki
oznaczają wycieczkę
do kina
Wycieczka do kina:
•Odkładanie zabawek na miejsce po skończonej zabawie
•Wychodzenie w parach na podwórko
3. Równowaga = niewielka przewaga pracy
na pozytywach
Pozytywne Zasady i
wzmocnienia konsekwencje
4. Kara? (1) stosujemy ją, kiedy czujemy się źli i bezsilni, kiedy chcemy
odreagować czy zemścić się za swój wstyd, strach i gniew.
jest zrobieniem przykrości, żeby uniknąć pewnej sytuacji w
przyszłości.
karzemy czasem po to, żeby udowodnić, kto tu rządzi i kto jest
górą.
może być skuteczna, ale rodzi gniew, strach, chęć odwetu.
może także wzmocnić pewne zachowania. Zmniejsza poczucie
odpowiedzialności za zachowanie u naszych dzieci.
informuje czego nie robić, ale nie wskazuje preferowanego
zachowania
4. Konsekwencje
nie są formą zemsty, czy odreagowania.
to, że się pojawiają nie zależy od naszego humoru, a od
zachowania dziecka
są stałym elementem porządkującym życie. Jeśli
przekroczy się pewne zasady trzeba być przygotowanym,
że wiąże się to z pewną ceną
mogą nie podobać się dzieciom, ale z czasem nie wywołują
silnego gniewu czy buntu
4. Zamiast karania 1. Wskaż jak powinno się zachować, zanim zdąży zrobić coś nie
tak.
2. Wyraź ostry sprzeciw bez oskarżania.
3. Wyraź swoje uczucia i oczekiwania. Oceniaj zachowanie
dziecka, a nie dziecko.
4. Pokaż, jak naprawić zło. Także to wyrządzone przypadkiem.
5. Daj dziecku możliwość wyboru.
6. Jeśli jest to potrzebne- działaj. I to zdecydowanie.
7. Pozwól ponieść konsekwencje złego zachowania.
8. Nie słuchaj protestów, udawaj, że nie słyszysz krzyków
niegrzecznych słów.
9. Spokojnie powtórz polecenie kilkakrotnie.
10.Odeślij go do bezpiecznego, cichego nudnego miejsca np. na
4 minuty, aż przestanie płakać.
4. Ważne przypomnienie
Konsekwencja dotyczy zawsze i dziecko, i dorosłego
Z samej zasady konsekwencja jest trudna i czasochłonna
także dla dorosłego
Upewnij się, że dziecko wie i rozumie, które zachowania
będą powodować „koszty”
4. Rodzaje konsekwencji - przykłady
Zabranie przywileju
Zabranie uwagi
Konsekwencje naturalne
Konsekwencja cykająca
Time Out, czyli odesłanie w nudne miejsce np.
I Przygotuj nudne miejsce
II powiedz dziecku, co zrobisz gdy pojawi się niewłaściwe zachowanie
III gdy się pojawi TZ zdecydowanie podnieś palec i powiedz RAZ
IV Jeśli dz. nie reaguje podnieś palec i powiedz DWA
V Jeśli dz. nie reaguje podnieś palec i powiedz TRZY, PRZERWA
VI Zastosuj TIME OUT
4. Time Out – karna myszka
4. Krzesło przemyśleń
Zdjęcie – kącik ciszy
Inne metody - kącik złości
Przypominajki
Przypominajki
Powiatowa Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Olsztynie
DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ