zawsze młoda! polska sztuka około 1900
TRANSCRIPT
wstepw orszaku dionizosa
Podkreśl słowa kojarzące się z młodością.
Określenie „Młoda Polska” pojawiło się po raz pierw-szy w 1898 roku jako tytuł cyklu artykułów w czasopi-śmie „Życie”. Aby dowiedzieć się, kto był ich autorem, odnajdź na wystawie obraz Jacka Malczewskiego „Wyj-ście z Akademii”. Policz, ile postaci się na nim znajduje. Cyfra wskaże Ci nazwisko tego publicysty.
2 - Stanisław Wyspiański6 - Artur Górski4 - Stanisław Przybyszewski8 - Feliks JasieńskiDowiedz się, kim byli pozostali panowie.
Popatrz jeszcze raz na obraz „Wyjście z Akademii”. Jak myślisz, o jaką Akademię chodzi? Odpowiedź znajdziesz odwracając kartę do góry nogami.
sztukę przełomu XIX i XX zwykło się określać jako młodą, nową lub nowoczesną, gdyż zainicjo-wali ją artyści młodego pokolenia, którzy zaczęli podejmować nowe tematy i tworzyć za pomocą nowoczesnych środków wyrazu. Na świat patrzy-li świeżym okiem, a ich dzieła – w porównaniu z tym co dotychczas malowano, rzeźbiono czy pisa-no – wydawały się odkrywcze, oryginalne, wręcz rewolucyjne. Poniżej znajdziesz kilka nazw sztu-ki tego okresu w różnych językach. Rozpoznaj je i przyporządkuj do nazwy kraju.
Obraz Malczewskiego dobrze uzmysławia nam, o co chodziło artystom Młodej Polski. Chcieli oni pożegnać się z Akademią, w której do tej pory nauczano w tradycyjny sposób: studenci w kółko ćwiczyli rysowanie gipsowych figur, bohaterów mitologicznych i historycznych, a kra-jobrazy malowali z pamięci. Akademia narzucała nie tyl-ko tematy, ale i sposób malowania. Młodzi artyści uzna-li, że czas na zmiany. Doszło do nich właśnie około 1900 roku: Julian Fałat, który od 1895 roku był dyrektorem krakowskiej placówki, zreformował system nauczania, zatrudnił nowych profesorów, m.in. Jacka Malczewskie-go, wprowadził także studia z żywego modela. To była prawdziwa rewolucja. Z kolei jeden z wykładowców, słynny malarz Jan Stanisławski, zaczął zabierać swoich uczniów na plenery. Dzięki temu wreszcie mogli malo-wać, bezpośrednio obserwując naturę i toczące się wo-kół nich życie. Ponieważ często ubierali na te wycieczki peleryny, przezywano ich peleryniarzami.
Chodzi o Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie. Przed 1900 roku uczelnia ta nosiła nazwę Szkoły Sztuk Pięknych.
Jacek Malczewski w żartobliwy sposób przedstawił na obrazie grono nowych profesorów Akademii. Jest wśród nich także on sam. 1. Jako kogo Malczewski przedstawił profesorów?2. Co namalowane postaci trzymają w rękach?
MŁODY NOWOCZESNY MODNY STAROŚWIECKI NOWATORSKI OŻYWCZY
TRADYCYJNY ŚWIEŻY PRZESTARZAŁY PRZEBOJOWY RUTYNOWY NIETRADYCYJNY
NAJNOWSZEJ GENERACJI ANACHRONICZNY SZABLONOWY NIEAKTUALNY
REWOLUCYJNY NIE NA CZASIE NIEMODNY ŚMIAŁY SKOSTNIAŁY ODKRYWCZY
ZACHOWAWCZY POSTĘPOWY OBRAZOBURCZY
Włochy Niemcy Francja Rosja
Wielka Brytania
L’Art Nouveau Nowyj stil Arte Modernista*
The Modern Art* Jugendstil
*modernista; modern; modernistyczny –nowoczesny, młody
ZAWSZE MŁODA! polska Sztuka około 1900
Strona 1
Młodzi twórcy, jak wszyscy młodzi ludzie lubili spotykać się, rozmawiać i dobrze bawić. Około roku 1900 w Krakowie jak grzyby po deszczu zaczęły po-wstawać kawiarnie, w których zbierali się przedsta-wiciele artystycznej cyganerii*. Pierwszą z nich była założona w 1897 roku Café Restaurant du Théâtre, mieszcząca się na ulicy Szpitalnej 38. Należała do Ferdynanda Turlińskiego. Właściciel wydzielił na górze salkę, a w niej zawiesił olbrzymie płótno, które oddał do dyspozycji swoich gości. Mogli oni po nim rysować, malować i pisać. Salkę tę zwano „Pod non-szalanckim Paonem” lub w skrócie po prostu „Pa-onem” od wiersza poety Maurycego Maeterlincka. Odszukaj na wystawie to płótno i zaznacz: prawda czy fałsz?
Na płótnie nie pojawia się krajobraz.
Przywołajcie w klasie atmosferę „Paonu”: zawieście na ścianie dużą kartkę papieru
i niech każdy z Was zostawi na niej twórczy ślad. Może to być np. zabawny wierszyk
lub karykatura kolegi.
Kawiarnia Turlińskiego działała do 1901 roku. Po jej zamknięciu młodopolscy twórcy przenieśli się do Cukierni Lwowskiej Jana Michalika. Ponieważ nie było tam okien, ochrzcili ją Jamą Michalika. Ka-wiarnia ta działa do dzisiaj. Znajduje się przy ulicy wiodącej do najsłynniejszej Bramy w Krakowie, czy-li ulicy _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ .
W 1904 roku artyści bywający w Jamie Michalika wydali zbiór karykatur najwybitniejszych aktorów krakowskich w charakterystycznych rolach. Nosił on nazwę „Teka Melpomeny”. Odszukaj „Tekę” na wystawie i odpowiedz na pytania:
Swój podpis na płótnie złożył m.in. Lucjan Rydel (to jego ślub z Jadwigą Mikołajczykówną zainspirował Stanisława Wyspiańskiego do napisania „Wesela”).
Sportretowani bywalcy kawiarni ubrani są w stroje ludowe.
Na płótnie pojawiają się żartobliwe rysunki i teksty.
*cyganeria – grupa artystów, którzy spotykają się, tworzą i wspólnie bawią. Prowadzą życie odbiegające od utartych schematów.
a) Ile kosztowała „Teka Melpomeny”?
............................................................
b) Kto był jej twórcą?
............................................................
c) Jacy aktorzy wcielili się w postaci Racheli i Stańczyka z „Wesela”?
................................................
...................................
.................................
"Teka Melpomeny” oraz zaproszenia Zielonego Balonika są przykładem młodopolskiej grafiki. Na wystawie znajdziesz także ówczesne plakaty, cza-sopisma, kalendarze, książki. Często są one dziełem największych młodopolskich artystów. W zakresie tematów i zdobnictwa prezentują te same moty-wy, co w malarstwie. Zwróć uwagę jak wyglądają: rysunek jest wykonany falistą, płynną linią, plama barwna nakładana płaszczyznowo, postaci ludzi są traktowane niezwykle dekoracyjnie, a ornament ma charakter roślinny. To cechy sztuki secesyjnej. *
*secesja – z łaciny "oddzielenie", nazwa stylu w sztuce pochodząca od
terminów Sezessionsstil, Sezession, używanych w Austrii na określenie nowych tendencji artystycznych przełomu XIX i XX wieku. Styl ten charak-teryzuje się płynną, falistą linią, silnym konturem obrysowującym plamę barwną, chętnie stosuje motywy roślinne, a postać ludzką traktuje bardzo dekoracyjnie.
Strona 2
2
Bywalcy Jamy Michalika prawili, że miejsce to szybko stało się centrum młodopolskiego humoru. W 1905 roku zaczął tam działać pierwszy artystyczny
kabaret Młodej Polski – Zielony Balonik. Tworzyli go artyści, literaci, aktorzy, dziennikarze – „najkulturalniejszy element Krakowa” – jak napisał na łamach
czasopisma „Świat” jeden z publicystów. Często mówi się, że Zielony Balonik wywołał w Polsce pierwszy zbiorowy wybuch śmiechu po długim
czasie. Jak myślisz, dlaczego tak się stało?
Wesoła atmosfera towarzysząca Zielonemu Balonikowi spowodowała, że w tradycyjnych salonach Krakowa zaczęto plotkować o jego twórcach
i bywalcach, a nawet domagać się zamknięcia kabaretu. Protesty sprawiły jednak, że stał się on jeszcze bardziej popularny.
Zielony Balonik zapoczątkował prawdziwą modę na kabarety: podobne inicjatywy zaczęły powstawać w miastach,
miasteczkach i arystokratycznych salonach.
Przedstawienia Zielonego Balonika miały cha-rakter elitarny, to znaczy, że nie były dostępne dla wszystkich. Można je było obejrzeć tylko po otrzy-maniu zaproszenia. Zdobiły je grafiki – zazwyczaj humorystyczne portrety lub scenki, uzupełnione dowcipnym tekstem. Połączenie rysunku i słowa było znakiem rozpoznawczym kabaretu.
Odnajdź na wystawie zaproszenie na przedstawienie
Zielonego Balonika, które Cię rozbawi, zachwyci i zainteresuje.
Przepisz w polu poniżej fragment zamieszczonego na nim tekstu.
Strona 3
Do dziś we wnętrzu Jamy Michalika oglądać moż-na oryginalne meble, obrazy i grafiki młodopolskich artystów. Lokal ten jest przykładem ich wszech-stronności – wielu z nich zajmowało się różnymi dziedzinami artystycznymi: od kabaretu po projek-towanie mebli.
Na którym zaproszeniu na występ Zielonego Balonika pojawia się ten element?
Oto lista najważniejszych młodopolskich twór-ców. Odszukaj na wystawie ich dzieła i przyporząd-kuj właściwe imię do nazwiska twórcy.
............................................................
............................................................
WCZUJ SIĘ W ROLĘ MŁO-DOPOLSKIEGO ARTYSTY
I SPRÓBUJ STWORZYĆ WŁASNĄ WERSJĘ ZA-
PROSZENIA NA WYSTĘPY ZIELONEGO BALONIKA.
KRZYŻANOWSKIWYCZÓŁKOWSKI
WYSPIAŃSKI MEHOFFER KARPIŃSKI SICHULSKI
STANISŁAWSKI WOJTKIEWICZ
LASZCZKAMALCZEWSKI
FAŁATPODKOWIŃSKI
PANKIEWICZ
STANISŁAWJÓZEFALFONSKAZIMIERZJANLEONKONRADJACEKWŁADYSŁAWWITOLDJÓZEFKONSTANTYJULIAN
Strona 4
autoportrety
„Z wszystkich tych ogromnych talentów, które objęto śmieszną nazwą Młodej Polski, każdy był Młodą Polską, ale sam dla siebie – żadną miarą nie da się złączyć ten cały szereg twórców na wskroś samoistnych, na wskroś indywidualnych do tego stopnia, że nie ma prawie żadnego między nimi po-krewieństwa; jedyne, co ich łączy, to czas, w którym ci twórcy się pojawili, ale nic więcej! – Istniał tylko Młody Kraków” – pisał Stanisław Przybyszewski – pisarz, przedstawiciel młodopolskiej cyganerii. Epo-ka przełomu XIX i XX wieku to jeden ze szczytowych okresów naszej kultury. Nigdy wcześniej w jednym czasie nie tworzyło tylu wybitnych artystów. Stań z nimi oko w oko. Rozpoznaj trójkę z nich na podsta-wie spojrzenia.
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
Odnajdź na wystawie autoportret harmonizujący z cytatem:
„Malować swój portret. Ale malować go z taką precyzją, jak portrety rene-sansu. Patrzyliśmy na siebie w Paryżu: ja i on. Ręce – tak zwyczajnie malować – to nudne. We mnie kipi Paryż. Tysiące najprzeróżniejszych ras, namiętności i ty-pów. Więc w rękach maski – maskarada uczuć. Na pierwszym planie maska ko-biety, ale kobiety – satanik (...)”.
Odpowiedz na pytania:
1) W jakim mieście powstał ten autoportret?
.................................................................
2) Co fascynowało autora w tym mieście?
.................................................................
3) W jakich sytuacjach ludzie zakładają maski?
Co one symbolizują?
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
Zwróć uwagę, że kobieta jawi się w tym cytacie jako femme fatale – przyczyna zguby mężczyzny. W takim kontekście ukazywało ją wielu twórców europejskich przełomu wieków.
La femmefatale
ZAWSZE MŁODA! polska Sztuka około 1900
Strona 5
Rozwiąż szyfr, a dowiesz się kto był muzą młodo-polskich artystów.
W okresie Młodej Polski sztuka zajmowała szczególne miejsce. Pisano o niej w gazetach, dys-kutowano, toczono spory w kawiarniach, kolek-cjonowano, ekscytowano się wystawami i nowymi dziełami. Znany Ci już Przybyszewski pisał, że „Arty-sta stoi ponad życiem, ponad światem, jest panem panów”. Sami artyści czuli się jednak niezrozumiani przez otoczenie, czyli „filistrów” lub „kołtunów”, jak nazywali tradycyjne mieszczaństwo. Oprócz tego „cierpieli” na „chorobę” końca wieku, czyli dekaden-tyzm. Podkreśl jej objawy.
W 1899 roku na łamach „Życia” Stanisław Przy-byszewski opublikował manifest nowej sztuki „Con-fiteor”. Głosił w nim hasło „sztuki dla sztuki”. Jak to rozumiesz? Uzupełnij luki w cytatach z tego tekstu słowami z tabelki.
„Sztuka nie ma żadnego _ _ _ _, jest celem sama w _ _ _ _ _, jest _ _ _ _ _ _ _ _ _,
bo jest odbiciem absolutu – duszy.”
„Sztuka stoi nad _ _ _ _ _ _, wnika w istotę wszechrzeczy (…), nie zna granic, ni praw (…), nie może być ujęta
w żadne _ _ _ _ _ , nie może być na _ _ _ _ _ _ _ _ jakiejkolwiek idei,
jest panią, praźródłem, z którego całe życie się wyłoniło.”
CELU USŁUGACH
ABSOLUTEM
SOBIE
ŻYCIEM KARBY
Kobieta ta była piękna, tajemnicza i świetnie zo-rientowana w kulturze. Pochodziła z Norwegii. Do Krakowa przyjechała za mężem, Stanisławem Przy-byszewskim, który został redaktorem czasopisma literacko-artystycznego „Życie”.
Wyobraź sobie, że jesteś krytykiem i pracujesz dla czasopisma „Życie”. Zwiedziłeś właśnie wysta-wę młodopolskich twórców. Spróbuj napisać z niej krótką recenzję.
WYSYPKA
SKRAJNY PESYMIZM
FATALIZM
POCZUCIE N IEMOCY TWÓRCZEJ
POCZUCIE BEZSENSU ISTNIENIA
MELANCHOLIA
BÓL GŁOWY
WYSOKA TEMPERATURA
KATAR
BÓL GARDŁA
DRESZCZE
ŁAMANIE W KOsCIACH
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
c - A; j - B; T - D; b - E; h - G; i - J; r - K; r - L;
e - N; o - P; w - R; e - S; k - U; h - W; u - Y; n - Z
Strona 6
mit miastawidoki natury
„Generalną kwaterą Młodej Polski” według słów Tadeusza Boya-Żeleńskiego – pisarza związanego z kabaretem Zielony Balonik – był Kraków. Przypo-mnij sobie kilka faktów z historii i odpowiedz: praw-da czy fałsz?
a) Około roku 1900 Polska istniała na mapach.
b) Kraków znajdował się w zaborze austriackim.
c) Warszawa znajdowała się w zaborze pruskim.
d) Po upadku Powstania Styczniowego władze rosyjskie nie stosowały żadnych represji.
e) W porównaniu z zaborem rosyjskim i pruskim w zaborze austriackim
kultura polska mogła się rozwijać.
f) Stolicą Cesarstwa Austro-Węgierskiego był Wiedeń.
g) Stolicą zaboru austriackiego, zwanego Królestwem Galicji i Lodomerii, był Lwów.
Na przełomie wieków Kraków stał się duchową stolicą Polski. Kwitło tutaj życie intelektualne, kul-turalne i artystyczne, a dzięki względnej otwartości rządu cesarskiego kultywowano pamięć o narodo-wej historii i bohaterach.
Przekonaj się, jak w czasach Młodej Polski wyglą-dał krakowski Rynek. Odnajdź na wystawie obraz przedstawiający ten sam jego fragment, co zdjęcie poniżej.
Obok Kamienicy Szołayskich znajdują się dwie budowle powstałe w okresie Młodej Polski, będące doskonałymi przykładami architektury tej epoki. Ja-kie to budowle? Sprawdź.
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ im. Heleny Modrzejewskiej
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ – siedziba Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych
Kto jest autorem obrazu?
..................................................
Kiedy go namalował?
..................................................
Co zmieniło się na Rynku od tego czasu?
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
ZAWSZE MŁODA! polska Sztuka około 1900
Strona 7
O jakie miasto chodzi? a) Wiedeń b) Paryż c) MonachiumCzy na wystawie pojawiają się widoki z tego miasta? a) Tak b) NieO jaki nurt w sztuce chodzi? a) Ekspresjonizm b) Impresjonizm c) Symbolizm
Przedstawiciele tego kierunku starali się zatrzy-mać na płótnie migawkowe momenty: grę świateł o różnych porach dnia, nasycenie barw o różnych porach roku, charakter zjawisk atmosferycznych. Próbowali pokazać miejski gwar i ciszę przed burzą – jednym słowem wrażenia.
Artyści Młodej Polski interesowali się nowinka-mi artystycznymi i mieli kontakt ze swoimi kole-gami z całej Europy. Wielu z nich podejmowało studia na uczelniach w Austrii, Niemczech i Francji oraz odbywało zagraniczne wojaże. W mieście, w któ-rym znajduje się słynna wieża powstała w 1889 roku, zetknęli się z kierun-kiem artystycznym, które-go celem było „chwytania życia na gorąco”.
Motywy z Krakowa często pojawiają się na płótnach młodopolskich artystów. Malowali je o ró-żnych porach roku oraz dnia. Spróbuj odnaleźć na wystawie krakowskie widoki malowane wiosną, la-tem, jesienią i zimą. W odpowiednie miejsca wpisz, jakie budowle i miejsca przedstawiają. Przyjrzyj się uważnie i zaznacz, o jakiej porze dnia artysta malował dany obraz: czy był to poranek, południe, a może noc? Zapamiętaj: obrazy przedstawiające widoki nocy to tzw. nokturny.
pora roku miejsce pora dnia
Spróbuj wczuć się w rolę malarza – impresjonisty. Wybierz sobie jakiś obiekt i utrwalaj go przez okres tygodnia o różnych porach dnia. Możesz posłużyć się technikami malarskimi albo robić zdjęcia.
2
Strona 8
2
Odnajdź na wystawie pejzaże Władysława Pod-kowińskiego i Józefa Pankiewicza. To ci dwaj arty-ści przywieźli do Polski impresjonizm. Publiczność przyjęła ich tutaj nienajlepiej, krytyk Cezary Jelen-ta pisał, że od patrzenia na ich dzieła „aż pstro się robi człowiekowi w oczach”. Narzekał tak, gdyż impresjoniści, starając się uchwycić zaobserwowane momenty, malowali za pomocą drobnych, wibrują-cych plamek barwnych i krótkich pociągnięć pędzla. Stosowali również tzw. koloryt alokalny, czyli kolor zmieniony pod wpływem światła. Porównaj obrazy tych dwóch twórców z dziełami ich starszego kole-gi Aleksandra Gierymskiego, który nazwany został „poetą światła”. Jaki nastrój wywołują w Tobie te dzieła? Które według Ciebie są weselsze, a które bar-dziej melancholijne?
WŁADYSŁAW ...............................................
Tytuł ..........................................................
Nastrój .......................................................
JÓZEF ........................................................
Tytuł ..........................................................
Nastrój .......................................................
ALEKSANDER ..............................................
Tytuł ..........................................................
Nastrój .......................................................
Wymień jak najwięcej barw, których użył Włady-sław Podkowiński w swoim pejzażu.
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
..................................................................
Młodopolscy artyści uważali, że natura oddaje stany psychiczne człowieka. A ponieważ epoce fin de sièclu – końca wieku towarzyszył nastrój smutku i przygnębienia, ich pejzaże epatowały pesymizmem, melancholią, poczuciem pustki i opuszczenia. Efekt ten uzyskiwano, nadając znaczenie symboliczne elementom przyrody, takim jak np. góry.
Strona 9
Spróbuj narysować swój „pejzaż wewnętrzny”, czyli obraz, który odda twój dzisiejszy nastrój. Wy-korzystaj w nim następujące symboliczne elementy krajobrazu:
ciężkie chmury / jasne obłoczkisamotne drzewo / kwitnący sad
śnieg / piaszczysta plażadeszcz / słońce
opadające liście / kolorowe kwiatypusta droga / budka z lodami
wijąca się rzeka / basen ze zjeżdżalniąrozległe pola / wesołe miasteczko
Słynął z maleńkich pejzaży, przedstawiających moty-wy z ukraińskich stepów. Prowadził katedrę pejzażu na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych.
Odszukaj na wystawie obraz przedstawiający wi-dok jednego ze szczytów w Tatrach – Mnicha. Jego autor napisał te słowa:
Jak przedstawia się ogrom na małym formacie? (…) Daje się tylko fragment, bo całość zmniejszyłaby ogrom.
Zgadzasz się z tym stwierdzeniem? Kto jest autorem obrazu oraz tej opinii?
................................................................
................................................................
................................................................
................................................................
................................................................
................................................................
Około 1900 roku popularny był prąd filozoficzny zwany panteizmem, który głosił boską obecność we wszystkich fenomenach natury, a więc zarówno wysokich górach, jak i polnych kwiatach. W przyro-dzie szukano ukojenia i spokoju. Po roku 1900 za-częła pojawiać się ona na młodopolskich płótnach w znacznie optymistyczniejszych barwach, podzi-wiano jej różnorodność, piękno i siłę.
Strona 10
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _.................................................................
.................................................................
..................................................................
..................................................................
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _.................................................................
.................................................................
..................................................................
..................................................................
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _..................................................................
.................................................................
.................................................................
..................................................................
Na wystawie znajduje się kilka par prac, które no-szą ten sam tytuł. Poniżej zapisz ich autorów oraz różnice między zestawami znalezionych dzieł.
Odwróć kartkę do góry nogami i przeczytaj, kim był ostatni z wymienionych malarzy. Dokończ też jego grafikę umieszczoną na górze strony.
A A K
A A A
A A
A
K
K
ich modele
Przyjrzyj się, w jaki sposób malowane są portrety dzieci. Czym są zajęte? Czy patrzą na widza? Jak się zachowują? Jak są ubrane? Jak są ujęte? Czy częściej przedstawione są całopostaciowo, czy w ciasnych kadrach? Wypisz jak najwięcej przymiotników pa-sujących do oglądanych na wystawie obrazów.
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
odaj nazwiska autorów dziecięcych portretów.
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
odszukaj na wystawie mężczyznę ubranego w ja-poński strój, z grafiką w ręku. Zanotuj jego imię i na-zwisko.
............................................................... –
był podróżnikiem, znawcą i kolekcjonerem dzieł sztuki oraz publicystą. Przyjął pseudonim „Mang-gha”, który wiąże się z tytułem zbioru drzeworytów japońskiego artysty Katsushika Hokusaia. Miał ogromny wpływ na sztukę przełomu wieków w Pol-sce. W 1920 roku „Manggha” podarował swoją ko-lekcję dzieł sztuki, liczącą ponad 15 tysięcy obiek-tów, Muzeum Narodowemu w Krakowie.
kogo portretowali młodopolscy twórcy? Odnajdź na ich obrazach następujące szczegóły. Przyglądając się młodopolskim portretom, spróbuj zastanowić się również, jakie cechy wskazują na to, że są one dziełem młodych, nowoczesnych artystów, którzy postanowili opuścić mury Akademii i malować oraz rzeźbić w nowy sposób.
.................................................................
.................................................................
.................................................................
Napisz definicję następujących słów:karykatura, autoportret, akt, portret psychologiczny
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
ZAWSZE MŁODA! polska Sztuka około 1900
Strona 11
W co ubierali się ludzie około roku 1900? Jakie nosili fryzury? Rozejrzyj się po wystawie i ubierz po-staci kobiety i mężczyzny zgodnie z ówczesną modą. Jeśli chcesz, by Twoje postaci wyglądały jak przedsta-wiciele cyganerii artystycznej, możesz domalować im np. fantazyjnie zawiązany szalik lub pelerynę.
Odnajdź na wystawie suknię balową Olgi Boznań-skiej, malarki fin de sièclu. Jaki ma kolor?
.................................................................
Strona 12
rzełom wieków dla ludzi zawsze był czasem szczególnym: coś się kończyło, coś zaczynało, po-jawiały się różne lęki, a także oczekiwania. Nie ina-czej było z początkiem nowego tysiąclecia – w roku 2000. Obawiano się wtedy np. ... pluskwy milenijnej.
Jak myślisz, czego mogli się obawiać ludzie około roku 1900? W jakim nastroju wiek XIX żegnali Po-lacy? Na co mieli nadzieję w rozpoczynającym się wieku XX? Spróbuj porównać te nastroje oraz na-dzieje z tymi z przełomu XX i XXI wieku.
Pluskwa milenijna była jednym z problemów roku 2000. Obawiano się wówczas katastrofy, jaką miał wywołać przyjęty przed laty system zapisu daty w systemach komputerowych, ograniczający się do dwóch ostatnich cyfr roku. Sądzono, że komputery „zwariują”, gdy obok siebie pojawią się dwa zera.
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
..................................................................
Odnajdź na wystawie obraz Leona Wyczółkow-skiego „Skamieniały druid”. Nawiązuje on do legen-dy o śpiących rycerzach. Jakie uczucia w tobie wy-wołuje?
.................................................................
.................................................................
..................................................................
Co przedstawia?
.................................................................
.................................................................
..................................................................
Jak ci się wydaje, co może symbolizować?
.................................................................
.................................................................
..................................................................
W jaki sposób odzwierciedla nastroje końca wieku?
.................................................................
.................................................................
..................................................................
..................................................................
..................................................................
Fantazmaty, leki, nadziejew stronE ludu
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
..................................................................
Czy spotkałeś się kiedyś z tym określeniem? Co ono oznacza? Jeśli nie wiesz, odwróć stronę do góry nogami i przeczytaj odpowiedź.
ZAWSZE MŁODA! polska Sztuka około 1900
Strona 13
Odnajdź w sali „Fantazmaty, lęki, nadzieje” obrazy oraz rzeźby, których tytuły odpowiadają hasłom zadania. Obok każdego zanotuj nazwisko autora. Ponumerowane
litery z tytułów oraz nazwisk utworzą rozwiązanie.
1) Zmierzch2) Imię upadłego anioła3) Przygnębiona kobieta
4) Samotny chłopiec5) …na lachy
Rozwiązanie to nazwa kierunku w sztuce i literaturze,który za pomocą form istniejących w naturze wyrażał głębsze, ukryte treści.
Odwróć stronę do góry nogami i przeczytaj wiadomość.
_ _ _ _ _
1
_ _ _ _ _ _ _ _
3
6
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _4
57
_ _ _ _ _ _ _ _
28
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
9
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Strona 14
2
Odnajdź w tej samej sali obrazy o tematyce:
W sztuce około roku 1900 pojawiały się rów-nież nawiązania do epoki romantyzmu i wątki na-rodowe. Artyści szczególnie często odwoływali się do utworów jednego z polskich wieszczów, autora m.in. „Balladyny”. Czy chodzi o:
a) Adama Mickiewicza
b) Juliusza Słowackiego
c) Cypriana Kamila Norwida
Wymień inne utwory tego poety.
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
ŚMIERCI
.................................................................
.................................................................
.................................................................
RELACJI DAMSKO‑MĘSKICH
.................................................................
.................................................................
.................................................................
PÓR ROKU
.................................................................
.................................................................
.................................................................
FANTASTYCZNEJ (MITY, LEGENDY, PODANIA)
.................................................................
.................................................................
.................................................................
Uzupełnij zdanie słowem z tabelki.
Obraz przedstawia Ellenai, byłą zbrodniarkę, która towarzyszyła zesłanemu na ..........................młodzieńcowi o imieniu Anhelli. To dlatego jest tak specyficznie ubrana.
Krym Sybir Kaukaz
Prawda czy fałsz: 1) Dekadentyzm to światopogląd charakteryzujący się poczuciem pesymizmu, pustki, fatalizmu, rozcza-
rowania, niemocy i niewiary w dalszy rozwój.
2) Dekadentyzm nie miał nic wspólnego z końcem wieku.
Stań przed obrazem Jacka Malczewskiego zatytu-łowanym „Ellenai”. Jest on inspirowany poematem „Anhelli” tego poety. W co jest ubrana przedstawio-na na nim postać?
a) Futro i czapkę
b) Kapelusz i suknię
c) Fartuch i chustkę
?
Strona 15
Rodzimość sztuki około 1900 roku wyrażała się m.in. fascynacją miejscowym folklorem. Jednym z pierwszych artystów, który zaczął przedstawiać wieś podkrakowską był malarz o inicjałach WT. Roz-szyfrujcie, o kogo chodzi. Odnajdźcie obraz tego ar-tysty przedstawiający rodzinę Mikołajczyków z Bro‑nowic. Ile postaci na nim sportretowano?
W........................... T.............................
W 1890 roku artysta ten ożenił się z córką chło-pa z Bronowic Anną Mikołajczykówną i wyprowa-dził na wieś. Dziesięć lat później siostrę Anny – Ja-dwigę poślubił Lucjan Rydel, co stało się inspiracją do powstania utworu: a) „Chłopi” Władysława Reymontab) „Ślub” Witolda Gombrowiczac) „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego
Artyści uwieczniali nie tylko dzień powszedni wsi. Interesowały ich także barwne obyczaje i tradycyj-ne święta. Sprawdź, które z nich są przedstawione na obrazach na wystawie. Wypisz, jakie świąteczne „akcesoria” są na nich namalowane.
.................................................................
.................................................................
..................................................................
Odnajdź obrazy górali, ale nie z Tatr. Do jakiej gru-py etnicznej oni należą?
Uzupełnij tekst:_ _ _ _ _ _ to lud zamieszkujący Karpaty Wschodnie, tereny dzisiejszej Ukrainy i Rumunii (niegdyś były one częścią Polski). Na podstawie obrazów opisz wygląd ich ubiorów. Porównaj go z ubiorem górali tatrzańskich.
_ _ _ _ _ _ GÓRALE
rzeczytaj fragment manifestu twórcy pojęcia „Młoda Polska” Artura Górskiego, ogłoszonego w cza‑sopiśmie „Życie” i uzupełnij luki słowami z ramki.
„Żądamy od sztuki naszej, aby była
_ _ _ _ _ _ , na wskroś polską, bo
jeśli straci rodzimość, straci tym samym _ _ _ _ i wartość, i swoją rację bytu.
Ale obok tego winna być _ _ _ _ _,
mieć w sobie _ _ _ _ _ młodości ,
_ _ _ _ _ _ _ _ orle, królewskiego
_ _ _ _ _, płomiennego ducha Mickiewicza.
Jakie dzieła o tematyce wiejskiej są pokazane w sali W stronę ludu?
.................................................................
.................................................................
.................................................................
Strona 16
szkola podstawowa
Podkreśl słowa kojarzące się z młodością.
Sztukę przełomu XIX i XX zwykło się określać jako młodą, nową lub nowoczesną, gdyż zapoczątkowali ją artyści młodego pokolenia, którzy zaczęli podej-mować nowe tematy i tworzyć za pomocą nowo-czesnych środków wyrazu. Na świat patrzyli świe-żym okiem, a ich dzieła – w porównaniu z tym co dotychczas malowano, rzeźbiono czy pisano – wy-dawały się odkrywcze, oryginalne, przełomowe.
Odnajdź w pierwszej sali wystawy obraz Jacka Malczewskiego „Wyjście z Akademii”.Jak myślisz, o jaką Akademię chodzi?
a) Muzycznąb) Szkolnąc) Pana Kleksad) Sztuk Pięknych
MŁODY NOWOCZESNY MODNY
STAROŚWIECKI NOWATORSKI
TRADYCYJNY ŚWIEŻY PRZESTARZAŁY
PRZEBOJOWY NIETRADYCYJNY
NAJNOWSZEJ GENERACJI NIEAKTUALNY
NIE NA CZASIE NIEMODNY ŚMIAŁY
SKOSTNIAŁY ODKRYWCZY
Obraz Malczewskiego dobrze uzmysławia nam, o co chodziło artystom Młodej Polski. Chcieli poże-gnać się z Akademią, w której do tej pory nauczano w tradycyjny sposób: w kółko ćwiczono rysowanie gipsowych figur, bohaterów mitologicznych i histo-rycznych, a krajobrazy malowano z pamięci. Akade-mia narzucała nie tylko tematy, ale i sposób malowa-nia. Młodzi artyści uznali, że czas na zmiany. Doszło do nich właśnie około 1900 roku, kiedy dyrektorem placówki został Julian Fałat. Zatrudnił on nowych wykładowców, m.in. Jacka Malczewskiego oraz Jana Stanisławskiego. Ten ostatni zaczął zabierać swoich uczniów w plener, gdzie malowali pejzaże. Ponieważ często ubierali na te wycieczki peleryny, przezywano ich peleryniarzami.
Jak sobie wyobrażasz peleryniarzy malujących w plenerze? Narysuj jednego z nich razem ze wszyst-kimi potrzebnymi mu przedmiotami.
Zwróć uwagę na to, co wynosi z Akademii po-stać na dole obrazu. Na przyrządzie tym stawia się płótno, aby wygodniej było malować. Nazwa tego przedmiotu to: a) podnośnik; b) sztaluga?
ZAWSZE MŁODA! polska Sztuka około 1900
1
Młodzi twórcy, jak wszyscy młodzi ludzie lubili spotykać się, rozmawiać i dobrze bawić. Około roku 1900 w Krakowie jak grzyby po deszczu zaczęły powstawać kawiarnie, w których zbierali się przed-stawiciele artystycznej cyganerii*. Ułóż litery od największej do najmniejszej, a dowiesz się jak na-zywała się pierwsza kawiarnia artystyczna, założo-na w 1897 przez Ferdynanda Turlińskiego. Uwaga: nazwa pochodziła z języka francuskiego. Oznaczała „Kawiarnię Teatralną”.
Jacek Malczewski przedstawił na obrazie „Wyjście z Akademii” swoich kolegów – profesorów Akade-mii. Trochę jednak z nich zażartował, gdyż dolna część ich ciała przypomina:
a) krokodyla
b) konia
c) zebrę
Aby dowiedzieć się, jak nazywamy postać pół--człowieka, pół-_ _ _ _ _ rozwiąż szyfr.
Młodopolscy twórcy często posługiwali się
KARYKATURA czyli przedstawiali postaci ludzkie w taki sposób, aby uwypuklić pewne cechy ich wyglądu. Odszukaj na wystawie karykatury wielkiego przyjaciela ar-tystów, słynnego kolekcjonera tej epoki, miłośnika sztuki japońskiej Feliksa Jasieńskiego, nazywanego „Mangghą”. Jak wygląda? Co robi?
W kawiarni tej właściciel wydzielił na górze sal-kę, a w niej zawiesił olbrzymie płótno, które oddał do dyspozycji swoich gości. Mogli oni po nim ryso-wać, malować i pisać. Salkę tę zwano w skrócie „Pa-onem” – od wiersza jednego z poetów. Odszukaj na wystawie to płótno, przyjrzyj mu się uważnie i za-znacz właściwą odpowiedź.
Na płótnie pojawiają się panie ubrane na ludowo Tak / Nie
Na płótnie nie ma chmur Tak / NieNa płótnie nie ma napisów Tak / NieNa płótnie są karykatury Tak / NieNa płótnie widać potwora Tak / Nie
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _T h é â t er
22
Bywalcy Jamy Michalika sprawili, że miejsce to szybko stało się centrum humoru. W 1905 roku za-czął tam działać pierwszy artystyczny kabaret Mło-dej Polski. Na podstawie wystawy odpowiedz, czy chodzi o:
a) Różowy Balonik
B) Zielony Balonik
C) Czerwony Balonik.
Kabaret ten tworzyli artyści, literaci, aktorzy i dzien-nikarze.
rzywołajcie w klasie atmosferę Paonu: zawieście na ścianie dużą kartkę papieru i niech każdy z Waszostawi na niej twórczy ślad. Może to być np. za-bawny wierszyk lub karykatura kolegi.
zamknięciu kawiarni Turlińskiego młodopol-scy twórcy przenieśli się doCukierni Lwowskiej Jana Michalika. Ponieważ nie było tam okien, ochrzcili ją Jamą Michalika. Kawiarnia ta działa do dzisiaj. Znaj-duje się przy ulicy wiodącej do najsłynniejszej Bra-my w Krakowie, czyli ulicy _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _.
W 1904 roku artyści bywający w Jamie Michalika wydali zbiór karykatur najwybitniejszych aktorów krakowskich w charakterystycznych rolach. Nosił on nazwę „Teka Melpomeny”. Odszukaj „Tekę” na wystawie i sprawdź, ile kosztowała?
Przedstawienia _ _ _ _ _ _ _ _ _ Balonika mia-ły charakter elitarny, to znaczy, że nie były dostęp-ne dla wszystkich. Można je było obejrzeć tylko po otrzymaniu zaproszenia. Zdobiły je grafiki – zazwy-czaj humorystyczne portrety lub scenki, uzupełnio-ne dowcipnym tekstem. Przyjrzyj się pracom poka-zanym na wystawie, a następnie wczuj się w rolę młodopolskiego artysty i stwórz własną wersję za-proszenia na występy _ _ _ _ _ _ _ _ _ Balonika.
3
Na przełomie wieków Kraków stał się duchową stolicą Polski. Kwitło tutaj życie intelektualne, kul-turalne i artystyczne, a dzięki względnej otwartości rządu cesarskiego kultywowano pamięć o narodo-wej historii i bohaterach. Przekonaj się, jak w cza-sach Młodej Polski wyglądał krakowski Rynek. Od-najdź na wystawie obraz przedstawiający ten sam jego fragment, co zdjęcie poniżej.
Kto jest autorem obrazu?
..................................................
Kiedy go namalował?
..................................................
Co zmieniło się na Rynku od tego czasu?
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
Motywy z Krakowa często pojawiają się na płótnach młodopolskich artystów. Malowali je o ró-żnych porach roku oraz dnia. Spróbuj odnaleźć na wystawie obraz Stanisława Wyspiańskiego przed-stawiający Planty i Wawel. O jakiej porze dnia i roku artysta uwiecznił ten widok?
.................................................................
Epoka przełomu XIX i XX wieku to jeden ze szczy-towych okresów naszej kultury. Nigdy wcześniej w jednym czasie nie tworzyło tylu wybitnych arty-stów. Oto lista nazwisk kilku z nich. Dopisz do nich właściwe imiona, a następnie stań z artystami oko w oko. Rozpoznaj trójkę z nich na podstawie spoj-rzenia.
................................ WYSPIAŃSKI
................................ WYCZÓŁKOWSKI
................................ BOZNAŃSKA
................................ MALCZEWSKI
................................ MEHOFFER
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
4 4
Młodopolscy artyści często malowali pejzaże. Byli zdania, że natura oddaje humor człowieka, a ponieważ koniec wieku sprawiał, że nastroje mieli nienajlepsze, takie były i ich pejzaże: smutne, melan-cholijne, ponure. Efekt ten twórcy uzyskiwali, malu-jąc np. opadające liście, samotne drzewo, burzowe chmury, mgłę. Namaluj swój „pejzaż wewnętrzny”, czyli obraz, który odda twój dzisiejszy nastrój. Wy-korzystaj w nim następujące symboliczne elementy krajobrazu:
ciężkie chmury – jasne obłoczkisamotne drzewo – kwitnący sad
śnieg – piaszczysta plażadeszcz – słońce
opadające liście – kolorowe kwiatypusta droga – budka z lodami
wijąca się rzeka – basen ze zjeżdżalniąrozległe pola – wesołe miasteczko
jakie góry są najbardziej popularne w twórczości młodopolskich artystów? Wymień autorów, którzy lubili tam tworzyć i spędzać czas.
_ _ _ _ _.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
Na czym opiera rękę mały faun na obrazie „Wio-sna” Vlastimila Hofmana?
.................................................................
Czy w sali Fantazmaty, lęki, nadzieje znajdują się inne obrazy, na których dzieci? Jak wyglądają? Co robią?
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
..................................................................
54
A jak około roku 1900 wyglądały mieszkania? Młodopolscy artyści byli tak wszechstronni, że zajmowali się także projektowaniem wnętrz oraz przedmiotów codziennego użytku. Na wystawie znajdziesz ceramikę, tkaniny i inne przykłady ów-czesnego rzemiosła artystycznego. Zwróć uwagę na ich charakterystyczne cechy: płynne, faliste linie, zdobnictwo złożone z motywów roślinnych, paste-lowe kolory.
Przyglądając się oryginałom, zaprojektuj młodopol-ski wazon.Jakie prace o tematyce wiejskiej są pokazane na
obrazach w sali W stronę ludu?
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
.................................................................
Artyści uwieczniali nie tylko zwykły dzień na wsi. Interesowały ich także barwne obyczaje i tradycyjne święta. Odnajdź obraz, na którym występuje ta ro-ślina. Z jakimi świętami się ona wiąże? Kto jest autorem tego dzieła?
..................................
..................................
..................................
Młodopolscy artyści fascynowali się folklorem. Jednym z pierwszych artystów, który zaczął przed-stawiać wieś podkrakowską, był malarz o inicjałach WT. Rozszyfrujcie, o kogo chodzi. Odnajdźcie obraz tego artysty przedstawiający rodzinę Mikołajczy-ków z Bronowic. Ile postaci na nim sportretowano?
.................................................................
.................................................................
Odnajdź na wystawie suknię balową Olgi Bo-znańskiej, malarki przełomu wieków. Jaki ma kolor?
.................................................................
6