1

Interdyscyplinarna konferencja naukowa

ZBLIŻENIA językoznawstwo – translatoryka – literaturoznawstwo

Konin, 13-14 listopada 2013 r.

Księga Abstraktów

dr Katarzyna Bortnowska Uniwersytet Warszawski, Wydział Lingwistyki Stosowanej, Katedra Białorutenistyki Sekcja literaturoznawcza Polski powstaniec jako klasyk literatury białoruskiej Jeden z przywódców powstania styczniowego – Konstanty Kalinowski – ubogi ziemianin z okolic Białegostoku, od lat zajmuje czołowe miejsce w rekonstrukcji białoruskiego procesu historycznoliterackiego. Kalinowski, jako prawdopodobny autor powstańczych gazetek agitacyjnych, na stałe wpisał się w kanon literatury białoruskiej. Choć posługiwał się lokalną gwarą, odbiorcą swoich tekstów uczynił „braci – chłopów“, agitował przeciwko wyzyskowi pańszczyźnianemu, to jego deklaracje są w wersji naszego wschodniego sąsiada wyrazem białoruskiego patriotyzmu. Jak pokazuje pobieżna nawet analiza, to nie wartości merytoryczne jego spuścizny zadecydowały o włączaniu dorobku do kanony literatury białoruskiej. Przyczyny zaistnienia tego zjawiska są szersze i sięgają od historycznych uwarunkowań formowania się narodu białoruskiego po narodowe (nacjonalistyczne) próby rekonstrukcji procesów kulturotwórczych. Ukazanie „problemu Konstantego Kalinowskiego“ w kontekście tych zjawisk pozwoli na zdemaskowanie serii uproszczeń stanowiącej podstawę rekonstrukcji białoruskiego procesu historycznoliterackiego, a jednocześnie przybliży proces kształtowania się kultury narodowej w ogóle. dr Anna Buncler Uniwersytet Warszawski, Wydział Neofilologii, Katedra Hungarystyki Sekcja językoznawcza leksykografia kontrastywna Fińskie pojęcie sisu i jego definicje słownikowe

Pojęcie sisu jest jednym z kluczowych dla kultury i tożsamości fińskiej i niesie w sobie tyle treści, że zdaje się nieprzetłumaczalne jako takie na inne języki. Tematem wystąpienia będzie jego pochodzenie oraz definicje w słownikach fińskojęzycznych z różnych okresów oraz zmiany zakresu jego znaczenia. W drugiej części wystąpienia przedstawiona zostanie problematyka opisu jego znaczenia w słownikach fińsko-polskich, rozwiązania przyjęte przez leksykografów w jego opisie oraz zaproponowane polskie ekwiwalenty.

2

dr Przemysław Czarnecki Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Katedra Skandynawistyki Sekcja językoznawcza Hreina málið - islandzki puryzm językowy w ujęciu językoznawczym i glottodydaktycznym

Politykę językową Islandii cechuje bardzo świadome i konsekwentne przywiązanie do idei puryzmu językowego, którego źródła sięgają kilku stuleci wstecz. Islandzki puryzm językowy przejawia się zarówno w dbałości o elegancję w codziennym użyciu języka, jak i w ochronie przed wpływami z innych języków, w tym przede wszystkim angielskiego. Interesującym jest, że dbałość o czystość języka to nie tylko rola i zadanie Islandzkiej Rady Językowej. Społeczeństwo islandzkie bardzo aktywnie angażuje się w kwestie poprawności i czystości swojego języka. Konsekwentne unikanie wpływów obcych wymusza stosowanie określonych mechanizmów językowych, które muszą zapewnić językowi islandzkiemu stały rozwój po to, by mógł sprostać ciągle zmieniającej się rzeczywistości pozajęzykowej. Sytuacja ta stanowi poważne wyzwanie zarówno z językoznawczego, jak i dydaktycznego punktu widzenia. Do mechanizmów językowych, które zastępują pożyczki z języków obcych należy m.in. tworzenie neologizmów oraz wykorzystywanie i semantyczna modyfikacja słów dawnych, obecnych w języku nawet dziesięć stuleci. W obu przypadkach, analiza językoznawcza musi opierać się na etymologii i bardzo często sięgać do odległej historii języka. Islandzki puryzm językowy jest także poważnym problemem dla uczących się tego języka. Polscy studenci, dla których pierwszym językiem obcym jest najczęściej język angielski lub niemiecki, mają duże trudności z przyswajaniem leksyki islandzkiej. Archaiczna struktura gramatyczna języka islandzkiego oraz niemal zupełny brak internacjonalizmów w znacznym stopniu utrudniają efektywną naukę.

prof. dr hab. Magdalena Dąbrowska Uniwersytet Warszawski, Wydział Lingwistyki Stosowanej, Instytut Rusycystyki Sekcja literaturoznawcza Jakow Galinkowski i literatury zachodnioeuropejskie Jakow Andriejewicz Galinkowski (1777-1815) – zapomniany rosyjski prozaik, tłumacz i krytyki literacki, w Polsce całkowicie nieznany. Jedyną szerszą pracą na jego temat jest szkic Jurija Łotmana („XVIII vek“, t. 4, Moskva – Leningrad 1959, s. 230-256). Niniejszy artykuł, reprezentujący nurt badań komparatystycznych nad Oświeceniem w Rosji, zawiera – poza zarysowaniem we wstępie biografii twórczej pisarza (w porządku chronologicznym i z wyeksponowaniem jego działalności jako tłumacza) oraz wnioskami w zakończeniu – omówienie trzech problemów szczegółowych: 1. Galinkowski jako komentator literatur zachodnioeuropejskich (w tym polskiej) w czasopiśmie „Korifej, ili klucz literatury “ (1802-1807); 2. „komentarze do komentarzy“ Galinkowskiego na temat literatur zachodnioeuropejskich, m. in. komentarz (polegający głównie na prostowaniu błędów faktograficznych, w ocenie dzieł literackich itp.) Wasilija Anastasiewicza do artykułu Galinkowskiego O stanie literatury polskiej („Seviernyj vestnik“ 1804) oraz recenzje jego czasopisma w piśmie „Moskovskij Merkurij“ (1803); 3. Poranek płci pięknej (1807) Galinkowskiego w kontekście recepcji liryki Safony w Rosji początku XIX wieku. Artykuł, opierający się w większości na materiałach nieobecnych w księgozbiorach polskich, wpisuje się w nurt badań nad czasopiśmiennictwem oświeceniowym jako źródłem do studiów nad rosyjsko-zachodnioeuropejskimi związkami literackimi, kulturalnymi i naukowymi.

3

dr Dilyana Dencheva Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Katedra Slawistyki Południowej Sekcja translatologiczna, Niektóre metafory Aleksandra Puszkina i ich przekład na język polski i bułgarski Obiektem badania stanowią metafory w poemacie „Eugeniusz Onegin”, za pomocą których dokonuje się konceptualizacja pojęcia wiek i ich przekład na język polski i bułgarski. Badanie dokonano na podstawie materiału empirycznego, wyekscerpowanego z czterech polskich i dwóch bułgarskich przekładów utworu. Powinno ono rozstrzygnąć trzy podstawowe zadania: 1. Opisać sposób przebiegania konceptualizacji pojęcia wiek; 2. Na podstawie materiału empirycznego wyodrębnić typy decyzji translatorskich, podjętych przy tłumaczeniu omawianych metafor; 3. Scharakteryzować rezonans odbiorczy, który przetłumaczone metafory wywołują w różnych przekładach. W słynnym utworze Aleksandra Puszkina wiek konceptualizuje się za pomocą pojęć z następujących domen wyjściowych: pory dnia, pory roku, rośliny, żywioły, naprz. „Так, полдень мой настал.” „... рассвет печальной жизни бурной.” „.... займет веселый мой закат.” „Когда же юности мятежной пришла Евгения пора...” i in. Dalsze postępowania badawcze dokonano na podstawie postulowanych przez T. Dobrzyńską możliwych technik tłumaczeniowych metafor: a) jednostką „ściśle odwzorowującą pod względem znaczeń słownikowych metaforykę oryginał”; b) innym wyrażeniem przenośnym adekwatnym konotacyjnie”; c) dosłowną parafrazą wyrażenia metaforycznego. W sześciu przekładach stwierdzono trzy ww. techniki tłimaczeniowe metafor. Tłumaczenie tekstu poetyckiego jednak jest uwarunkowane także względami wersyfikacyjnymi. Niekiedy powodują one zupełne opuszczenie niektórych elementów tekstowych. Materiał empiryczny dostarczył mnóstwo przykładów, w których na miejscu metafory występuje pozycja zerowa, naprz. „Зато и пламенная младость не может ничего скрывать.”

mgr Alicja Domińczak Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Instytut Filologii Germańskiej Sekcja językoznawcza Definicje analitycznych konstrukcji werbo-nominalnych. Ujęcie kontrastywne niemiecko-polskie Analityczne kolokacje werbo-nominalne, będące przedmiotem planowanego referatu, stanowią ciekawy materiał dla współczesnych badań językoznawczych, ponieważ prezentują zagadnienie o aspekcie semantycznym, syntaktycznym oraz stylistycznym. Niniejszy referat koncentruje się w pierwszej kolejności na problemie definicyjnym konstrukcji werbo-nominalnych, który pojawia się u wielu lingwistów. Przedstawione zostaną zatem definicje nominale tego zjawiska, które pojawiają się u polskich, niemieckich, angielskich oraz francuskich językoznawców (m.in. Anusiewicz (1978), Jędrzejko (2002), Gross (1996), Vetulani (2012), Dargiewicz (2000), Drechsler (2009)). Dalszym punktem rozważań będą możliwe klasyfikacje analitycznych struktur werbo-nominalnych, które pozwolą jednocześnie na ukazanie ich właściwości jako samodzielnych jednostek języka. W referacie omówię również kwestię opisu związków werbo-nominalnych w gramatykach niemieckich oraz polskich (m. in. Darski, Zifonun, Eisenberg, Eroms, Bańko, Topolińska, Grzegorczykowa). Po omówieniu problemów z terminologią, w referacie przedstawione zostaną także perspektywy badań werbo-nominalnych związków wyrazowych w ujęciu kontrastywnym

4

niemiecko-polskim, m.in. badania korpusologiczne, opis leksykograficzny, badanie właściwości składniowych struktur werbo-nominalnych. dr Katarzyna Drozd Uniwersytet Warszawski, Wydział Lingwistyki Stosowanej, Katedra Białorutenistyki Sekcja literaturoznawcza, Józef Hermanowicz "Kitaj-Sybir-Maskwa" w przekładzie na język polski. Wybrane zagadnienia Podstawą analizy są wspomnienia Józefa Hermanowicza "Kitaj-Sybir-Maskwa" napisane po białorusku i ich polskie wydanie w przekładzie Jana Józefowicza z 1966 r. pt.: "Chiny-Sybir-Moskwa". Wspomnienia J. Hermanowicza są niezwykle ważnym utworem literatury łagrowej gdyż przedstawiają unikatowy, w tej części Europy, obraz zniewolonego duchowieństwa a przede wszystkim dopełniają obraz łagrów rysujący się w literaturze białoruskiej. Sam zaś autor mając z twórczością literacką styczność opisując swój pobyt w sowieckich łagrach nasycił go środkami stylistycznymi, humorem i ironią dzięki czemu utwór dokumentalny ma niewątpliwe walory artystyczne. Porównując oryginał i tłumaczenie szczególną uwagę poświęcono takim aspektom jak język narracji, używanie określeń nacechowanych pejoratywnie, użycie czasu teraźniejszego i przeszłego w zależności od stosunku autora do opisywanych wydarzeń, posługiwanie się kategorią humoru i ironii a także we fragmentach stylizacja tekstu na kazania. Niezwykle ważnym elementem wspomnień jest autokreacja. Wydaje się, że język narracji jak i pojawiające się elementy autokreacji wpływają na przedstawiony obraz łagrów i go determinują, stąd też warte jest przeanalizowanie pod kątem tych aspektów przekładu. mgr Elżbieta Dziurewicz Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Instytut Filologii Germańskiej Sekcja językoznawcza Zastosowanie badań korpusowych we frazeologii na przykładzie wybranych niemieckich związków frazeologicznych Niniejszy referat przedstawia analizę wybranych związków frazeologicznych pochodzących z optimum frazeologicznego, czyli listy najbardziej znanych i najczęściej używanych związków frazeologicznych, które powinni opanować uczący się języka niemieckiego jako obcego (por. Hallsteinsdóttir/Šajánoková/Quasthoff 2006). W wystąpieniu ukazane zostanie wykorzystanie analiz korpusowych w badaniu frekwencji, modyfikacji, wariantów, dystrybucji oraz kategorii gramatycznych frazeologizmów. Zastosowanie korpusów do badań nad frazeologizmami ilustrują trzy studia przypadków, obejmujące idiomy zawierające komponent Hand. Analiza zostanie przeprowadzona z wykorzystaniem Niemieckiego Korpusu Referencyjnego (DeReKo) Instytutu Języka Niemieckiego w Mannheim. Wyniki badań korpusowych zostaną skonfrontowane z zapisem leksykograficznym w dwóch słownikach niemiecko-polskich: Wielkim słowniku niemiecko-polskim PONS wydawnictwa LektorKlett oraz Wielkim słowniku niemiecko-polskim PWN, który ukazał się nakładem wydawnictwa PWN.

5

dr Yury Fedorushkov Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Instytut Filologii Rosyjskiej Sekcja językoznawcza Prolegomena do dydaktycznej reprezentacji konceptu językowego w wizualizacji grafowej (na przykładzie rosyjskiego konceptu БЕЛЫЙ)

Artykuł jest próbą zaprezentowania problematyki dotyczącej funkcjonowania konceptów kolorystycznych w graficznym modelu przestrzennym, a także ich wykorzystania w dydaktyce języka obcego. Materiał zaprezentowano na przykładzie rosyjskiego wyrazu белый z wykorzystaniem rosyjskojęzycznych danych leksykograficznych. Treść artykułu składa się z dwóch integralnych części. Pierwsza poświęcona jest teoretycznej prezentacji problematyki znaczenia pola leksykalnego z uwzględnieniem centrum i peryferii semantycznych. Uwzględnienie poziomu konotacyjnego, synonimii, antonimii, łączliwości leksykalnej, jak również jednostek kolokacyjnych, peryfrastycznych i frazeologicznych pozwoliło na kompleksową, lecz nie holistyczną prezentację konceptu. W badaniach nad polem semantycznym leksemu белый wzięto pod uwagę tzw. kwalitatywne i kwantytatywne rozumienie bieli w badaniach R. Tokarskiego. Drugą część artykułu stanowią metody graficznej reprezentacji konceptu w oparciu o wykorzystanie technologii wizualizacji danych językowych za pomocą tzw. grafu skierowanego z uwzględnieniem koloryzacji oraz geometryzacji przestrzennej grafu w celu klarownego unaocznienia danych językowych w procesie dydaktycznym. Na podstawie wizualizacji nauczyciel jest w stanie kompleksowo prezentować zależności znaczeniowe i konotacyjne w obrębie danego pola semantycznego z podaniem najważniejszych poziomów konceptu: semantycznego, kulturowego i symbolicznego. W ramach omawianych metod odpowiednia ilość egzemplifikacji, potwierdzających funkcjonowanie jednostki na każdym z poziomów może posłużyć jako materiał wzbogacający i uzupełniający nauczanie języków obcych oraz szeroko rozumiane nauki językoznawcze. Dodatkowo w pracy omawiana jest koncepcja realizacji uproszczonej, lecz, naszym zdaniem, dydaktycznie trafnej wizualizacji polisemii leksemów.

dr Anna Grzeszak Uniwersytet Warszawski, Wydział Neofilologii, Katedra Hungarystyki Sekcja językoznawcza Gramatyka opisowa na kierunkach neofilologicznych - w poszukiwaniu optymalnego sposobu opisu języka Gramatyka opisowa języka kierunkowego jest nieodłącznym elementem programu kształcenia w zdecydowanej większości jednostek prowadzących studia neofilologiczne. Zakłada się, że wiedza i umiejętności zdobyte podczas tych zajęć powinny pomóc studentom w utrwaleniu wiadomości o gramatyce przyswojonych w trakcie praktycznej nauki języka, przyczynić się do poszerzenia kompetencji językowej oraz rozwinąć zdolność omawiania zagadnień gramatycznych. W nauczaniu gramatyki opisowej najczęściej korzysta się z modeli opisu wypracowanych przez rodzimych użytkowników języka, pozbawionych elementów konfrontacji z językiem ojczystym studentów. Tymczasem takie modele nie zawsze mogą być stosowane z powodzeniem w kształceniu osób, dla których język kierunkowy jest językiem obcym. Może się zdarzyć, że rozpowszechniony wśród rodzimych użytkowników sposób interpretacji faktów językowych nie tylko nie pomaga w realizacji założonych celów, lecz także niepotrzebnie zaciemnia studentom obraz omawianego zjawiska. Celem wystąpienia jest przedstawienie problemu nieadekwatności opisu gramatycznego na przykładzie opisu złożeń w języku węgierskim utrwalonym w węgierskiej literaturze

6

językoznawczej. W pierwszej kolejności zostanie naszkicowany sposób ujęcia tego zagadnienia w trzech podręcznikach akademickich: A mai magyar nyelv rendszere, A mai magyar nyelv oraz Magyar

Grammatika. Następnie omówię problemy, jakie interpretacja przedstawiona w tych gramatykach sprawia polskim studentom. Na końcu spróbuję określić, co powinien zawierać opis, który byłby optymalny z punktu widzenia Polaków uczących się języka węgierskiego. dr Alicja Hajok Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Instytut Neofilologii Sekcja językoznawcza Cyfrowe zasoby językowe – konstrukcje z „jak“ Jednym z zadań językoznawstwa komputerowego jest gromadzenie zasobów językowych przystosowanych do analizy automatycznej teksu. Cyfrowe zasoby językowe powinny zawierać nie tylko opis morfologiczny jednostki języka, ale także opis jej właściwości składniowych oraz jej znaczenia (Vetulani, 2012). Aby komputer mógł automatycznie zidentyfikować wszystkie jednostki (proste i złożone) należy dostarczyć mu następujących informacji : (i) morfologiczno-składniowych, które pozwolą na rozpoznanie formy w tekście oraz (ii) syntaktyczno-semantycznych, które pozwolą na utożsamienie formy ze znaczeniem. Wzięcie pod uwagę tego typu kryteriów wymaga przygotowania nie tylko słownika jednostek prostych, ale przede wszystkim słownika jednostek złożonych, czyli takich, których elementy składowe na skutek utrwalenia się w języku w postaci związku frazeologicznego straciły autonomię. Praktyczne zastosowanie metod inżynierii lingwistycznej nie może zostać zrealizowane bez opisu języka, w jakim dany tekst został zapisany. Często prace z zakresu NLP odbywają się na zasadzie ad

hoc. Wynika to z braku dostępu do zasobów ogólnych, które mogłyby być wykorzystywane wielokrotnie przy nieznacznej rozbudowie i adaptacji (E. Hajnicz, 2011). Naszym celem jest stworzenie bazy danych związków frazeologicznych języka polskiego oraz zaproponowanie ich odpowiedników w języku francuskim. Obecnie nasze prace koncentrują się nad konstrukcjami z jak : rzeczownik + jak (dziewczyna jak malina), czasownik + jak (pisać jak kura pazurem), przymiotnik + jak (głupi jak but) oraz przysłówek + jak (szybko jak strzała). Stworzone bazy danych mogą zostać częściowo zintegrowane ze słownikami Unitex oraz NooJ (programy do obróbki dużych korpusów), mogą także zostać zintegrowane z pamięcią tłumaczeniową np. Tradosa. Poniżej przedyskutujemy zasadnicze wybory, których dokonaliśmy przystępując do tworzenia baz danych konstrukcji z JAK : (i) kształt baz danych, (ii) informacje morfologiczno-składniowe, (iii) informacje syntaktyczno-semantyczne, (iv) formy dostępu do baz danych, (v) odpowiedniki w języku obcym. Zebrane cyfrowe zasoby językowe zostały zgromadzone ramach projektu realizowanego pomiędzy Uniwersytetem Pedagogicznym w Krakowie i LDI (UMR 7187), Université Paris 13, Francja. dr Jolanta Hinc Uniwersytet Gdański, Instytut Skandynawistyki i Lingwistyki Stosowanej Sekcja translatologiczna, Próba przekładu fragmentu opowiadania Heinricha Bölla „Utracona cześć Katarzyny Blum” – implikacje dla dydaktyki przekładu w kształceniu studentów specjalności translatorskiej Referat poświęcony został kształceniu kompetencji translatorskiej studentów lingwistyki stosowanej. Wstępem do rozważań jest opis przeprowadzonego w Katedrze Lingwistyki Stosowanej i Translatoryki Uniwersytetu Gdańskiego projektu, którego celem było przetłumaczenie na język polski fragmentu opowiadania Heinricha Bölla pt. „Utracona cześć Katarzyny Blum”. Opis projektu obejmuje wnioski z dyskusji, która towarzyszyła pracy nad przekładem, a także wnioski z raportu, którzy studenci wypełnili po wykonaniu zadania i w którym wyrazili swoją opinię na temat

7

stopnia jego trudności, wynikających między innymi z językowej warstwy utworu. Druga część referatu stanowi próbę połączenia praktyki z teoretycznymi założeniami dydaktyki przekładu. Na podstawie uwag zebranych przy pomocy raportów oraz obserwacji pracy studentów nad przekładem i ich wyrażanych w toku dyskusji przemyśleń, sformułowane zostały postulaty, które budować mogą ścieżkę dydaktyczną w kształceniu studentów lingwistyki stosowanej specjalności translatorskiej dr Adam Jarosz Uniwersytet Gdański, Instytut Skandynawistyki i Lingwistyki Stosowanej Sekcja literaturoznawcza, Być z Algierii, być z Francji….O literackich obrazach kryzysu tożsamości kulturowej w powieści W Kraju moich korzeni Marie Cardinal

Kim są w istocie Francuzi z terenów Algierii, przedstawiciele bogatej burzuazji i administracji których kapryśny los i wypadki polityczne zmusiły do powrotu do Francji? Z pewnością osobami, które doświadczają poczucia kryzysu tożsamości kulturowej, sytuacji, która staje się motywem przewodnim powieści autobiograficznej W Kraju moich korzeni (Dans le pays de mes racines; 1980) autorstwa Marie Cardinal, pisarki, której twórczość pozostaje, poza nielicznymi wyjatkami, prawie zupełnie nieznana czytelnikowi polskiemu. Użyte przez autorkę słowo „powieść” należałoby traktować z pewną rezerwą gdyż wzmiankowany utwór jest w istocie fabularyzowanym zapisem z podróży do Algierii, sytuacji, która staje się dla autorki pretekstem do głębokiej analizy własnego braku zakorzenienia kulturowego, zjawiska, które przejawia się we wszystkich sferach działalości ludzkiej (myślenie, mowa, religia, dominujące achetypy, jezyk, zachowanie, inne). Czy należałoby zatem interpretować wspomniany utwór jedynie jako zapis indywidualnej egzystencji ludzkiej, która, jak tyle innych uległa presji Historii? Bez wątpienia podobnie redukcjonistyczna próba interpretacji W Kraju moich korzeni byłaby daleko krzywdząca, gdyż na marginesie watków autobiograficznych, autorka kreśli również literacki portret pokolenia, który, sformułowany w jezyku obrazów wysyconych silnymi emocjami, pomaga lepiej zrozumieć Francję, jej przeszłość, teraźniejszość i przyszłość.

dr Mariola Jaworska Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Wydział Humanistyczny, Katedra Filologii Germańskiej Sekcja językoznawcza Uczeń ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się na lekcji języka obcego a ocenianie osiągnięć Specyficzne trudności w uczeniu się, określane powszechnie dysleksją rozwojową lub w obszarze niemieckojęzycznym legastenią, mogą dotyczyć różnych dziedzin wiedzy i umiejętności szkolnych. Najczęściej dotyczą nauki czytania oraz skojarzonych z nią lub występujących w izolacji trudności w opanowaniu poprawnej pisowni, wypowiadaniu się na piśmie, a także trudności w opanowaniu poprawnego poziomu graficznego pisma. Zagadnienie to jest istotne także z punktu widzenia dydaktyki języków obcych, ponieważ trudności, jakich przysparza uczniom z dysleksją rozwojową język ojczysty, są zazwyczaj zwielokrotnione w procesie uczenia się języków obcych. Uczniowie ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się (dysleksją rozwojową) mają specjalne potrzeby edukacyjne wynikające z ich funkcjonowania poznawczo-percepcyjnego. Wymagają wsparcia, odpowiednich metod nauczania oraz właściwej organizacji lekcji. Niezwykle istotna jest w pracy z uczniami dyslektycznymi prawidłowa ocena ich osiągnięć, uwzględniająca określanie osiągalnych dla uczących się celów, dostosowanie wymagań edukacyjnych oraz zindywidualizowane formy kontroli. W referacie przedstawiona zostanie analiza odnosząca się do funkcji oraz sposobów oceniania uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się.

8

dr Katarzyna Jaworska-Biskup Uniwersytet Szczeciński, Katedra Filologii Angielskiej Sekcja translatologiczna, Świat przedstawiony czy świat utracony na podstawie polskich tłumaczeń Czterech Sag Mabinogi? Cztery Gałęzie Mabinogi” lub po prostu „Mabinogion” to zbiór sag pochodzących z epoki wczesnego średniowiecza (1010-1060) zapisanych w Białej Księdze z Rhydderch z 1350 roku i Czerwonej Księdze z Hergest z 1382-1410 roku. Jest to dzieło literackie umożliwiające eksplorację wielu aspektów życia w Walii na długo przed ekspansją angielską, która definitywnie położyła kres rdzennym tradycjom stanowiącym o odrębności kulturowej tego obszaru Wysp Brytyjskich. Kunszt pisarski autora połączony z wnikliwą obserwacją zastanej rzeczywistości, co znajduje wyraz w barwnych opisach przyrody, miejsc i postaci, pozwala ustawić „Cztery Gałęzie Mabinogi” na piedestale kanonów literatury światowej. Do popularyzacji „Czterech Gałęzi Mabinogi” przyczyniła się Lady Charlotte Guest tłumacząc je na język angielski w 1848 roku. Z nowszych wersji trzeba przytoczyć przekład Willa Parkera z 2005 roku, obszerną monografię wraz z tekstem „Czterech Gałęzi Mabinogi” w języku angielskim opatrzoną komentarzami i przypisami. Jeśli chodzi o polskie wersje to na pierwszym miejscu wymienić należy adaptację „Czterech Gałęzi Mabinogi” w opracowaniu Marii Skibniewskiej umieszczoną w książce „Baśnie i Legendy Wysp Brytyjskich” z 1985 roku. Kolejnego przekładu dokonali Elżbieta Nogieć i Andrzej Nowak pod nazwą „Mabinogion. Pani na Źródlech. Jako też Inne Historie z Pradawnej Walii Rodem” z 1997 roku. W 2008 wydany został przekład Andrzeja Sarwy pod tytułem „Mabinogion. Cztery Gałęzie Mabinogi. Prastare Sagi Walijskie”. Każda z tych wersji pokazuje odmienne podejście tłumacza do przekładu, co jest przedmiotem analizy. Analizie poddane zostały przede wszystkim takie elementy jak dane prawa i zwyczaje będące nośnikiem obcej kultury i ich przekład w polskich wersjach. Wnioski końcowe pozwalają na ocenę czy polscy tłumacze zdołali zachować „walijskość” Gałęzi.

dr Irina Jermaszowa Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Filologii Polskiej i Klasycznej, Instytut Filologii Słowiańskiej Sekcja literaturoznawcza, O literaturze rosyjskiej w perspektywie komparatystycznej (na marginesie książki Moniki Wójciak Enklawy wolności) Chciałabym zaprezentować referat pod tytułem „O literaturze rosyjskiej w perspektywie komparatystycznej (na marginesie książki Moniki Wójciak Enklawy wolności)”. Wspomniana lektura w nowy sposób – komparatystyczny – przedstawia problem obecności i recepcji niezależnej literatury i kultury rosyjskiej w Polsce w latach 1956-1989. Jest to ciekawa narracja o Rosji opowiadana w kontekście polskiej historii, kultury i myśli. W tym podejściu porównawczym autorka omawia takie zjawiska, jak samizdat, tamizdat, sztukę nonkonformistów, działalność dysydencką, a także w sposób ciekawy – zarówno dla polskiego, jak i rosyjskiego czytelnika – opowiada o twórczości Anny Achmatowej, Osipa Mandelsztama, Michaiła Zoszczenki i innych wybitnych pisarzy rosyjskich. Mimo że, zainteresowanie literaturą i kulturą rosyjską w Polsce ma długą i piękną tradycję i do grona propagatorów należy wielu wybitnych polskich twórców, tłumaczy, naukowców, Wójciak w nowatorski sposób prezentuje recepcję rosyjskiej literatury, która szczególnie trafia do nowych pokoleń, w tym studentów narodowych filologii. W swoim referacie chciałabym omówić oryginalność, nowatorstwo i pożyteczność dzieła Wójciak, które dzięki unikalnemu ujęciu problemu – zmodyfikowanemu, odbiegającego od standardowego – pozwala nie tylko poznać nieznane dotąd oblicza rosyjskiej literatury, lecz i praktycznie zastosować zawartą w książce wiedzę (zwłaszcza na uczelniach).

9

dr Elżbieta Kaczmarska Uniwersytet Warszawski, Wydział Polonistyki, Instytut Slawistyki Zachodniej i Południowej Sekcja językoznawcza Czeskie czasowniki oznaczające stany psychiczne – sposoby ustalania polskich ekwiwalentów na podstawie korpusu równoległego InterCorp Referat przedstawia problem rozumienia i przekładu na język polski czeskich czasowników oznaczających stany psychiczne. Badane będą pola semantyczne tych czasowników, zakres użycia oraz struktura walencyjna. Analizie poddane będą jednostki ekscerpowane z korpusu równoległego InterCorp oraz pary leksemów wygenerowane automatycznie z tego korpusu metodą wiązania segmentów słownych – word-to-word alignment. Metoda ta pozwoliła także na automatyczne stworzenie słownika czesko-polskiego, opartego na materiale InterCorpu. Szczegółowo zostaną opisane 4 jednostki czeskie oraz ich możliwe polskie ekwiwalenty. Każdy z czterech wybranych czasowników reprezentuje inny problem badawczy. asystent Monika Karcz-Napieraj Uniwersytet Szczeciński, Wydział Filologiczny, Katedra Filologii Romańskiej Sekcja literaturoznawcza, Recepcja „Kwiatów Zła“ Charles’a Baudelaire’a we Francji i Włoszech XIX wieku Pierwsze wydanie Kwiatów Zła w 1857 roku spotkało się we Francji ze zdecydowaną reakcją grupy literatów i czytelników doprowadzając do procesu nad poetą i jego dziełem. Efektem była grzywna oraz kara w postaci usunięcia kilku „niemoralnych” utworów oraz przygotowanie nowego „poprawionego” wydania zbioru wierszy. W przypadku Baudelaire’a niemożliwym wydaje się opisanie intencji autora z pominięciem narzuconych mu przez system prawny granic kreacji artystycznej. W tej konkretnej sytuacji, bardziej społecznej niż politycznej, w której wiersze powstały i funkcjonowały warto przyjrzeć się na ile francuski system prawny miał wpływ na ostateczny kształt Kwiatów Zła oraz na ile determinował ich odbiór czytelniczy, a na ile przyczynił się do wykreowania wizerunku artysty-dandysa i rozpowszechnienia legendy poety wyklętego w środowisku włoskiej Scapigliatury. mgr Karolina Kępska Uniwersytet Warszawski, Wydział Neofilologii, Instytut Anglistyki, Zakład Języka Angielskiego Sekcja językoznawcza Gender mainstreaming a języki specjalne Każde hobby, zawód lub przedmiot zainteresowania ma swój własny specjalistyczny język. Większość z przedmiotów ESP (English for Specific Purposes) oprócz specyficznej, dziedzinowej leksyki i frazeologii posiada również dostosowaną do swoich potrzeb gramatykę. Gender, pierwotnie rozumiany jako rodzaj gramatyczny jest jedną z kategorii, która ostatnimi czasy wzbudza coraz większe zainteresowanie. Jako, że jest on połączony zarówno z socjologią, jak i językiem, gender jest znakiem naszych czasów jako zjawisko ukazujące mnogość stereotypów, które narosły wokół tego tematu przez lata. Ponadto, celem władz jest gender mainstreaming czyli transformacja sfery publicznej i struktur zawodowych, tak aby zachowywały one równość praw kobiet i mężczyzn. Rzeczona transformacja dotyczy również zmiany języka na pozbawiony seksizmu. Podstawowym celem poniższej pracy jest przybliżenie czytelnikowi idei języków specjalistycznych

10

na przykładach języka prawnego (wraz z metajęzykiem – językiem prawniczym) oraz języka medycznego. Zważywszy na swoją powagę języki specjalne używane przez środowiska medyczne lub prawnicze powinny być wolne od wszelakich uprzedzeń; a co za tym idzie, powinny być również wolne od językowego seksizmu. Istotnym jest fakt, że żargony zawodowe są odmianą języku naturalnego, dlatego powinny być tak samo jak on dostosowane do wymagań Rady Europy. Nie należy więc lekceważyć tendencji języka do neutralizacji. Praca jest analizą języków środowiskowych pod względem ich poprawności językowej. Wnioski końcowe są podsumowaniem praktycznych zastosowań opisywanego zjawiska, dlatego mogą być pomocne i służyć jako doskonały przewodnik językowy dla praktyków ESP: studentów, tłumaczy, prawników, środowiska medyczne, nauczycieli języków specjalnych oraz dla wszystkich innych, którzy zainteresowani są zawodowym językiem angielskim. dr Joanna Kic-Drgas Politechnika Koszalińska Sekcja językoznawcza Determinanty nauczania języków specjalistycznych

W dzisiejszym świecie nauczanie języków specjalistycznych zyskało silną pozycję i cieszy się niesłabnącym zainteresowaniem wśród różnych grup zawodowych. Wyjaśnienia tej sytuacji można dopatrywać się niewątpliwie w zmieniającej się dynamicznie rzeczywistości kulturowo-ekonomicznej. Wraz z rozwojem specjalizacji poszczególnych dziedzin, ale także wraz z powstaniem wewnętrznego rynku Unii Europejskiej oraz szeregiem procesów od globalizacji, przez unifikację do internacjonalizacji rośnie zainteresowanie uczeniem się języków specjalistycznych. Nie zawsze jednak to zainteresowanie znajduje odzwierciedlenie w realnej ofercie dydaktycznej, a także w merytorycznym i metodycznym przygotowaniu osób prowadzących kursy specjalistyczne. Nauczanie języków specjalistycznych pozostaje na polskiej scenie naukowej obszarem wielu dylematów. Dzieje się tak ze względu na fakt, iż proces nauczania w tym przypadku cechuje obecność elementów wiedzy specjalistycznej, specyfika potencjalnych uczących się, jak również specyfika postawionych celów. Celem niniejszego wystąpienia jest próba usystematyzowania przedmiotu zainteresowania współczesnej dydaktyki języków specjalistycznych, jej powiązań z lingwistyką języków specjalistycznych, a także czynników wpływających na specyfikę oraz związane z nią trudności pojawiające się w nauczaniu języków specjalistycznych.

mgr Izabela Kozera Uniwersytet Jagielloński, Wydział Filologiczny Sekcja językoznawcza Językoznawstwo korpusowe a dydaktyka języka obcego (na przykładzie wykorzystania Narodowego Korpusu Języka Rosyjskiego) Niniejsze wystąpienie poświęcone jest narzędziom językoznawstwa korpusowego. Zgodnie z definicją Barbary Lewandowskiej-Tomaszczyk za korpus uznaje się komputerowy zbiór

autentycznych tekstów językowych, mówionych i pisanych, reprezentujących różne odmiany, style i

typy tekstu. Korpus ma na celu odzwierciedlenie języka w odpowiednich, naturalnych proporcjach, dzięki czemu możliwe jest porównanie standardowości różnych form językowych. Celem wystąpienia jest zwrócenie uwagi na zastosowanie narzędzi lingwistyki korpusowej w dydaktyce języka obcego, dzięki którym korpus może być efektywnie wykorzystywany zarówno przez nauczycieli jak i uczniów. Korpus w przeciwieństwie do zwykłego podręcznika do nauki języka obcego jest źródłem języka naturalnego, a co za tym idzie pozbawiony jest uproszczeń i sztucznych kontekstów. Trudno przecenić rolę korpusu w nauczaniu leksyki i gramatyki języka obcego uwzględniając różnorodność stylistyczną i gatunkową tekstów.

11

Jako obiekt badawczy posłużył Narodowy Korpus Języka Rosyjskiego (NKJR) - największy jak dotąd korpus współczesnego języka rosyjskiego, powstający w Instytucie Języka Rosyjskiego Rosyjskiej Akademii Nauk. Zbudowany jest z ok. 300 milionów tekstów różnych gatunków. W strukturę korpusu wchodzi głównie proza (od połowy XVIII wieku), która odzwierciedla standardowy język rosyjski i w mniejszych ilościach prace przetłumaczone z innych języków, poezja oraz współczesny rosyjski mówiony (transkrypcje publicznych wystąpień, mowy spontanicznej oraz dialogów filmowych). Narodowy Korpus Języka Rosyjskiego, dostępny pod adresem internetowym http://www.ruscorpora.ru/, może bez trudu być wykorzystywany na zajęciach praktycznych z języka rosyjskiego i językoznawstwa wschodniosłowiańskiego. Z kolei dostęp do (pod)korpusu tekstów paralelnych w językach: angielskim, niemieckim, francuskim, hiszpańskim, włoskim, polskim, ukraińskim i białoruskim umożliwia kształcenie w zakresie przekładoznawstwa. Dzięki przyjaznemu interfejsowi użytkownika, rozbudowanej adnotacji morfo-syntaktycznej, bezpośredniemu dostępowi do (pod)korpusów (korpusu języka mediów, syntaktycznego, dialektologicznego, poetyckiego, języka mówionego, akcentologicznego, multimedialnego) Narodowy Korpus Języka Rosyjskiego stanowi nie tylko niezwykle cenne źródło materiału językowego, ale również narzędzie o potencjale dydaktycznym. mgr Agata Kozielska Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Instytut Germanistyki i Lingwistyki Stosowanej, Lingwistyka Stosowana Sekcja translatologiczna, Przygotowanie do zawodu tłumacza: kształcenie akademickie czy zawodowe? Interkulturowość, językoznawstwo, translatoryka, nowe technologie informacji i komunikacji, zarządzanie czasem, poszukiwanie informacji, a nawet specyfika sektora usług - to jeszcze nie wszystkie obszary składające się na profesjonalne kształcenie przyszłego tłumacza. Znajomość języka obcego nie jest już dzisiaj tożsama z posiadaniem umiejętności tłumaczenia. Zawód tłumacza nieustannie ewoluuje, a interdyscyplinarny charakter owych zmian stanowi nie lada wyzwanie dla placówek oferujących taki profil kształcenia. Czy obecne kształcenie uniwersyteckie jest w stanie dotrzymać kroku tym zmianom? Jaka teoria potrzebna jest młodemu adeptowi sztuki translatorskiej? Czy wynikająca z potrzeb rynku specjalizacja zawodowa pozostawia miejsce na teorię translacji? Wreszcie, jaki jest i powinien być profil nauczyciela translacji? Poszukując odpowiedzi na powyższe pytania, autorka prowadzi badania wśród dydaktyków translacji. W ramach wystąpienia, przedstawi aktualne nurty w rozważaniach na temat charakteru dydaktyki translacji oraz wyniki ankiety przeprowadzonej w ramach badania pilotażowego. mgr Agnieszka Kruk Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Wydział Humanistyczny, Instytut Filologii Romańskiej Sekcja translatologiczna, Aluzje kulturowe i gry słów w oryginale i w tłumaczeniach wybranych powieści Terry’ego Pratchetta

Tematem pracy jest analiza strategii, używanych przez tłumaczy przy oddawaniu aluzji kulturowych połączonych z grami słów w przekładach powieści Terry’ego Pratchetta The Colour of Magic i Wyrd Sisters na język polski, portugalski i hiszpański. Głównym celem pracy jest klasyfikacja stosowanych w przekładzie przesunięć na poziomie mikrostruktury tekstu i określenie, w jaki sposób wpływają one na elementy makrostruktury. W tym celu posłużyliśmy się modelem relacji między tekstem oryginału a przekładem, opracowanym przez Kitty van Leuven-Zwart. Analiza przykładów pozwoliła wyróżnić zabiegi pozytywne i negatywne. Jako pozytywne

12

zakwalifikowano wyszczególnienia, modyfikacje semantyczne oraz wtrącenia. Przesunięcia negatywne to uogólnienia, modyfikacje syntaktyczne, morfologiczne i stylistyczne oraz opuszczenia. Przesunięcia negatywne są elementami, które bardzo mocno zmieniają makrostrukturę tekstu: wpływają na wizję świata przedstawionego, pomijają elementy humorystyczne, wpływają na sposób postrzegania postaci oraz nie oddają aluzji kulturowych, zamierzonych przez autora. Natomiast strategie zaklasyfikowane jako pozytywne mają na celu uniknięcie zmian i zachowanie idei zawartych w tekście oryginału. Zauważyliśmy również, że wpływ wywierany przez przesunięcia nie zawsze jest proporcjonalny do ich liczby. Nawet nieliczne zmiany morfologiczne wywarły olbrzymi wpływ na sposób postrzegania postaci, ponieważ zmieniły główną myśl autora. Kolejną obserwacją jest fakt, że większość przesunięć, niezależnie od ich typu, wpływa na styl utworu, dlatego też uogólnienia i modyfikacje syntaktyczne są równocześnie modyfikacjami o charakterze stylistycznym. Z kolei modyfikacje stylistyczne pojawiające się w przekładzie wywierają również wpływ na odbiór aluzji kulturowych czy sposób postrzegania postaci. Na koniec warto też zaznaczyć, że niekiedy trudno jest określić, czy dane przesunięcie jest korzystne czy nie, gdyż jego odbiór zależy od wielu czynników oraz od kontekstu, w jakim pojawia się w tekście.

prof. dr hab. Joanna Kubaszczyk Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Instytut Lingwistyki Stosowanej Sekcja translatologiczna, Obrazowanie w oryginale i przekładzie a naoczność świata przestawionego

Referat poświęcony zostanie problematyce związków między Langackerowską koncepcją obrazowania a naocznością, starając się odpowiedzieć na pytanie, na ile tłumacze potrafią odczytać gry wyobraźni autora tekstu zapośredniczone i zobiektywizowane za pomocą odpowiednich środków języka i na ile udaje się ich rekonstrukcja w przekładzie. W pierwszej części omówione zostaną różne rodzaje naoczności i sposoby kreowania naoczności w tekście, a następnie na przykładzie tekstów literackich niemieckich i polskich oraz ich przekładów przedstawione zostanie, jakimi środkami językowymi (w szczególności słowotwórczymi) ewokowana być może naoczność przestrzeni przestawionej ze szczególnym uwzględnieniem różnych sposobów przestrzennego zorientowania przedmiotów przedstawionych. Zamykająca referat analiza błędów tłumaczeniowych będzie miała na celu uwypuklić problemy związane z jednej strony z deficytem wyobraźni, ale z drugiej każe zadać pytanie, czy granic wyobraźni nie narzucają w pewnych okolicznościach również granice języka. W referacie zadane zostanie pytanie o to, czy i na ile wyobraźnia jest koniecznym atrybutem tłumacza i czy warunkiem sine qua non dobrego przekładu jest spełnienie przez tłumacza określonych aktów wyobrażeniowych. Jeżeli tak, to o jaki rodzaj wyobraźni chodzi? Czy tylko o wyobrażenia odtwórcze czy też także wytwórcze? Kolejnym pytaniem nasuwającym się w rezultacie poprzednich jest, czy ewentualnie potrzebne jest uwzględnienie elementów kształcenia wyobraźni i umiejętności obrazowania w instytucjonalnym kształceniu tłumaczy.

dr Magdalena Kuratczyk Uniwersytet Warszawski, Wydział Lingwistyki Stosowanej, Instytut Rusycystyki Sekcja językoznawcza Przydatność korpusów równoległych w leksykografii z językiem polskim i rosyjskim

O ile w szanującej się leksykografii jednojęzycznej normą było i jest opracowywanie słownika na podstawie danych tekstowych (początkowo kartotek fiszkowych, a współcześnie korpusów), o tyle w dwujęzycznej praktycznie nie stosowano tej metody. Wysiłek tłumaczy nie był wyzyskiwany,

13

przynajmniej w słownikach z językiem polskim i rosyjskim: ani jeśli chodzi o słowniki ogólne, ani nawet słowniki frazeologiczne, dążące zwykle do zilustrowania przywoływanych jednostek przykładami użycia. Mimo że – jak się wydaje – znakomitych tłumaczy literatury rosyjskiej na polski i polskiej na rosyjski było (i jest) więcej niż leksykografów pracujących w zakresie tych dwóch języków, słowniki przekładowe powstawały całkowicie niezależnie od praktyki translatorskiej. Jakkolwiek ekwiwalent tekstowy nie zawsze musi pokrywać się ze słownikowym, to byłoby wskazane, aby dobór odpowiedniości słownikowych był poprzedzony analizą stosunków przekładowych i wydobyciem regularności zachodzących między językami. Niewątpliwie zasadniczą przyczyną braku bezpośredniego związku praktyki tłumaczeniowej z leksykografią były trudności związane ze zgromadzeniem dostatecznie dużej bazy materiałowej i czasochłonność takiego sposobu pracy nad słownikiem. Dziś ta sytuacja ma szanse się zmienić w związku z powstaniem korpusów równoległych z językiem polskim i rosyjskim. W referacie zaprezentowane zostaną dwa niedawno uruchomione korpusy równoległe z językiem polskim i rosyjskim – jeden opracowany na Uniwersytecie Warszawskim, drugi – w Rosyjskiej Akademii Nauk. Pokazana będzie struktura i system wyszukiwania obu korpusów oraz ich wykorzystanie przy weryfikacji ekwiwalentów proponowanych w artykułach hasłowych istniejących słowników dwujęzycznych i opracowywaniu nowych haseł. Przedstawiony też będzie potencjał korpusów równoległych jako dodatkowego, wspomagającego słownik dwujęzyczny narzędzia, oferującego możliwości, jakich tradycyjna leksykografia dwujęzyczna nie jest w stanie zapewnić. Nieskomplikowany dostęp do dziesiątków, setek, a nawet tysięcy dwutekstów ilustrujących sposób przekładu szukanego wyrazu lub wyrażenia ujawnia, że wiele z przywoływanych w słownikach ekwiwalentów nigdy nie znalazło zastosowania w profesjonalnych tłumaczeniach i byłoby warto zastąpić je innymi, regularnie stosowanymi ekwiwalentami. Pokazuje również istnienie licznej grupy idiomów międzyjęzykowych, które powinny znaleźć swoje miejsce w słowniku dwujęzycznym.

prof. dr hab. Barbara Lewandowska-Tomaszczyk Uniwersytet Łódzki, Instytut Anglistyki WYKŁAD PLENARNY Komunikacja i konstruowanie znaczeń w przekładzie

mgr Weronika Markowska Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Wydział Humanistyczny, Instytut Filologii Słowiańskiej Sekcja językoznawcza Zapożyczenia angielskie w języku rosyjskim w świetle Narodowego Korpusu Języka Rosyjskiego (aspekt dydaktyczny) Celem wystąpienia jest przedstawienie możliwości wykorzystania anglicyzmów w języku rosyjskim w procesie kształtowania kompetencji lingwistycznej rusycystów. Językiem angielskim posługuje się dziś cały świat. Rosjanie bardzo dobrze władają językiem angielskim, a od lat 90-tych XX w. trwa nieustający proces zapożyczenia leksyki z języka angielskiego do języka rosyjskiego. Słowniki nie nadążają za zmianami, a Rosjanie śledzą zmiany w prasie i korpusach języka rosyjskiego. Dydaktyka języka rosyjskiego uwzględnia procesy językowe, ale bardziej w wymiarze teoretycznym. Na studiach rusycystycznych prowadzone są zajęcia poświęcone tendencjom rozwojowych we współczesnym języku rosyjskim, słowotwórstwu, leksykologii. Należy jednak włączyć zapożyczenia z języka angielskiego do praktycznego kursu nauczania języka rosyjskiego. Rusycysta powinien nie tylko wiedzieć o zachodzących zmianach, musi też odnaleźć się i poruszać

14

się w zastanej sytuacji językowej nasyconej leksyką angielską. W wystąpieniu zostaną przedstawione niektóre dydaktyczne aspekty wykorzystania leksyki angielskiej w nauczaniu języka rosyjskiego jako obcego. Zostaną omówione źródła z Narodowego Korpusu Języka Rosyjskiego i ich przydatność w procesie glottodydaktycznym. prof. UAM dr hab. Kazimiera Myczko Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Instytut Filologii Germańskiej Sekcja językoznawcza Komponenty lingwistyczne w kształceniu obcojęzycznym

dr Elżbieta Nowikiewicz Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy Sekcja literaturoznawcza, Z doświadczeń migrantów w transnacjonalnej przestrzeni w świetle autobiografii autorów z Prowincji Poznańskiej

Dawna (pruska/niemiecka) Prowincja Poznańska, tzw. Marchia Wschodnia, funkcjonuje w historiografii najczęściej w partykularnym narodowym lub etnicznym kontekście, który był głównie sterowany politycznym interesem. W oparciu o teoretyczne rozważania socjologów otwiera się możliwość nowej interpretacji tej przestrzeni, której zasadniczy punkt ciężkości dotyczy powstawania tzw. przestrzeni transnacjonalnej. Zakłada ona istnienie swego rodzaju hybrydy, tzn. mieszanej tożsamości w naszym wypadku napływowych niemieckojęzycznych mieszkańców. Pogląd na przestrzeń, iż może być swego rodzaju wyspą jakiegoś państwa/kultury na terenie innego, znakomicie nadaje się do rozważań na temat losów migrantów/przesiedleńców. Doświadczenia płynące z literatury autobiograficznej dotyczącej Prowincji Poznańskiej dają szansę obserwacji tworzenia się niemieckiej przestrzeni na terenie niejednoznacznie zdefiniowanym z narodowej/etnicznej perspektywy. Głównym punktem ciężkości pozostaje pytanie, jak silny może być wpływ uwarunkowań politycznych, ekonomicznych i społecznych na powstawanie i użytkowanie wybranej transnacjonalnej przestrzeni? Socjologowie twierdzą, że migranci z jednej strony przemieszczają się w sensie geograficznym i przestrzennym do innego kraju, z drugiej natomiast utrzymują intensywne kulturowe związki z krajem pochodzenia, co pozwala im na przynależność do obu obszarów/kultur jednocześnie. Transmigranci wiodą życie, które uwzględnia specyfikę sytuacji tu i tam.

dr Katarzyna Oszust Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Wydział Humanistyczny, Instytut Filologii Słowiańskiej Sekcja językoznawcza Tłumaczenie a kształtowanie sprawności mówienia w języku obcym (rosyjskim)

Celem głównym wystąpienia będzie próba odpowiedzi na pytanie, czy i w jakim stopniu przekład (ćwiczenia przekładowe) może być skutecznym i pomocnym narzędziem w procesie kształtowania sprawności mówienia w języku obcym (rosyjskim) na poszczególnych poziomach zaawansowania językowego. W pierwszej części wystąpienia przedstawione zostaną stanowiska badaczy w kwestii (bez)zasadności stosowania translacji w dydaktyce języka obcego (rosyjskiego) w ogóle,

15

szczególnie zaś w kształtowaniu kluczowej z punktu widzenia skutecznej komunikacji sprawności mówienia. W następnej kolejności zaprezentowane zostaną przykłady-propozycje konkretnych rozwiązań dydaktycznych – typów ćwiczeń translacyjnych, które zostały wykorzystane w nowoczesnych materiałach dydaktycznych i seriach edukacyjnych (podręcznikach, zeszytach ćwiczeń) przeznaczonych do nauczania języka rosyjskiego jako obcego. Istotne z punktu widzenia rozważań o roli tłumaczenia w procesie kształtowania i rozwijania sprawności mówienia w języku rosyjskim będzie też wskazanie funkcji, jakie może pełnić omawiane narzędzie w procesie kształtowania prawidłowych „nawyków komunikacyjnych”. Prezentacja przygotowana w oparciu o polsko-rosyjski materiał językowy. Wiele refleksji będzie miało jednak charakter uniwersalny.

prof. dr hab. Mirosław Pawlak Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Pedagogiczno-Artystyczny w Kaliszu / Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Koninie, Katedra Filologii Sekcja językoznawcza Choć można podać szereg argumentów natury teoretycznej, empirycznej i praktycznej wskazujących na to, że nauczanie struktur gramatycznych jest uzasadnione, nadal istnieje wiele kontrowersji co do tego, w jaki sposób powinno się ono odbywać (Pawlak 2006; Ellis 2008; Larsen-Freeman 2010; Nassaji and Fotos 2011). Dotyczą one między innymi doboru tych struktur, stosowanego programu nauczania oraz sposobu organizacji lekcji, a także technik i procedur, które mogą być w tym celu używane, przy czym prowadzone badania empiryczne dotyczą jedynie niektórych z tych kwestii, a ich wyniki nie są wcale jednoznaczne. Celem wystąpienia jest dokonanie przeglądu tego typu badań, uwzględniając nie tylko dokonywane wybory dydaktyczne, ale także zmienne moderujące rezultaty takich wyborów, synteza ich wyników, wskazanie na obszary, które pilnie wymagają zgłębienia i zwrócenie uwagi na kwestie metodologiczne ważne przy prowadzeniu tego typu badań. dr Grzegorz Pawłowski Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Koninie, Katedra Filologii Sekcja językoznawcza Najnowsze rozwiązania w gramatyce opisowej i ich odbicie w podręcznikach do nauki języka niemieckiego Gramatyka w sensie naukowym jest opisem języka, który na skutek dydaktyzacji ma na celu ułatwienie przyswojenia języka obcego przez uczących się. Zwłaszcza w ujęciu normatywnym dobre opanowanie reguł gramatycznych jest dla uczących się nie do przecenienia. Znajomość gramatyki pozwala nam nie tylko na poprawne posługiwanie się językiem obcym, lecz również na precyzyjne wyrażanie naszych myśli oraz wszelkich niuansów językowych. Ciągle natomiast dużym problemem zniechęcającym do nauki, szczególnie języka niemieckiego, wydaje się być jego system gramatyczny. W obliczu powyższych stwierdzeń słusznym wydaje się zatem pogląd, iż podręczniki do nauki języka obcego winny oprócz aktualnie obowiązujących metod i tendencji dydaktycznych uwzględniać również najbardziej optymalne rozwiązania z zakresu gramatyki opisowej, które z reguły mają na celu uproszczenie istniejących problemów językowych a tym samym skuteczniejszą naukę języka. W niniejszym wystąpieniu autor przeprowadza analizę najbardziej popularnych podręczników do nauki języka niemieckiego pod kątem ich treści gramatycznych koncentrując się szczegółowo na używanych pojęciach i klasyfikacjach oraz ich adekwatności do najnowszych osiągnięć gramatyki opisowej języka niemieckiego.

16

dr Łukasz Plęs Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Katedra Językoznawstwa Niemieckiego i Stosowanego Sekcja translatologiczna, Stylizacja biblijna polskich i angielskich przekładów "Zaratustry" Fryderyka Nietzschego

Nietzsche, filozof wychowany w rodzinie o wielopokoleniowej tradycji pastorskiej, stylizował swe najbardziej znane dzieło, Zaratustrę, w oparciu o język Biblii Lutra. Zaratustra obfituje w aluzje, cytaty i kryptocytaty o rodowodzie biblijnym. Autor artykułu stara się ustalić, w jaki sposób tłumacze polscy (4 różne przekłady) oraz anglojęzyczni (7 różnych przekładów) starali się oddać te intertekstualne odniesienia w języku docelowym. Do weryfikacji stylizacji biblijnej w powyższych przekładach posłużą Biblia Wujka oraz Biblia Króla Jakuba, które stanowią podstawę odpowiednio polskiego i angielskiego stylu biblijnego. dr Małgorzata Posturzyńska-Bosko Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Wydział Humanistyczny, Instytut Filologii Romańskiej Sekcja językoznawcza Terminologia ekonomiczna w tekstach politycznych średniowiecznej francuskiej pisarki Christine de Pizan Artykuł jest analizą terminologii ekonomicznej pojawiającej się w tekstach politycznych średniowiecznej francuskiej pisarki, Christine de Pizan, w kontekście bogactwa jednostki i kraju, dobrego funkcjonowania państwa w oparciu o rozsądną politykę fiskalną, modelu idealnego władcy, reform ekonomicznych proponowanych przez króla, na tle wyniszczającej kraj wojny stuletniej. Analiza diachroniczna terminologii ekonomicznej prowokuje postawienie pytania, w jakim stopniu leksyka ekonomiczna specjalistyczna funkcjonowała w późnym Średniowieczu w języku. Ekspansja szeroko rozumianego życia ekonomicznego nacji przekłada się działanie, którego nieuniknionym efektem jest stworzenie odpowiedniego instrumentu językowego. I owo instrumentarium językowe obecne w dziełach Christine de Pizan i opisujące różnego typu konteksty, nazywające wszelkiego typu działania, które nazwać można ekonomicznymi, będzie celem naszych badań. O ile znane są poglądy polityczne Christine de Pizan, w jej tekstach trudniej jest znaleźć wykładnię polityki ekonomicznej, aczkolwiek, w modelu idealnego państwa odnajdujemy postulaty o rozsądną, nie rabunkową politykę władcy wobec poddanych bądź inwestycje mające na celu poprawę ich bytu. Korpus, który udało się wyodrębnić, został podzielony na kilka grup tematycznych, tak więc zanalizujemy słownictwo związane z pieniądzem, typem monet, transakcjami handlowymi; inną grupę stanowi słownictwo fiskalne. Omówiona zostanie, między innymi, terminologia opisująca różnego typu powinności, długi, poruszona zostanie kwestia przychodów i wydatków państwa, nazewnictwo zapłaty za pracę a nawet oszustw. dr Marek Rajch Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Neofilologii, Instytut Filologii Germańskiej Sekcja literaturoznawcza, Stosunki literackie między PRL i NRD w świetle materiałów archiwalnych

Stosunki polityczne i gospodarcze między NRD i PRL, mimo iż oba państwa należały do tego samego bloku politycznego, były bardzo trudne. Oficjalnie deklarowane przyjaźń i braterstwo między społeczeństwami obydwu krajów i ścisła współpraca między SED i PZPR nie miały odzwierciedlenia

17

w rzeczywistości. Relacje między obydwoma krajami cechowały raczej daleko idąca ostrożność, wstrzemięźliwość czy nawet wzajemna nieufność. W dużym stopniu dotyczyło to także, a być może przede wszystkim, wymiany kulturalnej i literackiej oraz recepcji dzieł artystycznych – autorów wschodnioniemieckich w Polsce i polskich w NRD. Jednym z podstawowych założeń ideologicznych w dziedzinie kultury, wspólnych dla wszystkich krajów socjalistycznych, była zasada wykorzystania czy instrumentalizacji sztuki w celach polityczno-ideologicznych. Najbardziej wyrazistym przejawem tego był socrealizm, narzucony im na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych dwudziestego wieku. Czynnikiem decydującym w znacznym stopniu o dalszym rozwoju życia literackiego w poszczególnych krajach socjalistycznych był moment i gotowość – zarówno ze strony twórców, jak i partyjnych działaczy polityczno-kulturalnych – odrzucenie socrealizmu jako wiodącej metody artystycznej. W Polsce, gdzie gotowość twórców do zaakceptowania socrealizmu była znacznie mniejsza, a determinacja partii do jego utrzymaniu mniejsza niż w NRD, socrealizm został niejako zdetronizowany przy pierwszej nadarzającej się okazji, tzn. wskutek wydarzeń 1956 roku. Postawa czołowych działaczy PZPR i działania, jakie one podjęła w tym okresie nie dość, że nie spotkały się z próbą zrozumienia ze strony niemieckich towarzyszy, to raczej wywołały ich zdecydowaną i ostrą krytykę. Od tego momentu stanowiska obu partii co do sposobu prowadzenia polityki kulturalnej w państwach budujących i rozwijających socjalizm wykazywały coraz więcej różnic. Referat, odwołując się do dokumentów źródłowych przechowywanych w archiwach niemieckich i polskich, jest próbą ukazania, w jaki sposób stanowisko rządzących wpływały na zbliżenie kulturalne i stosunki literackie między obywatelami NRD i PRL.

mgr Artur Sadecki Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Wydział Humanistyczny, Instytut Filologii Słowiańskiej Sekcja literaturoznawcza, Postacie lekarzy w świetle kategoryzacji poprzez prototyp (na materiale opowiadań Antoniego Czechowa)

Niniejszy artykuł ma na celu zwrócenie uwagi na postaci lekarzy (oraz przedstawicieli innych zawodów związanych z medycyną – dentysta, felczer itd.) w prozie Antoniego Czechowa z punktu widzenia metodologii kognitywnej. Zastosowanie nowej metody, zbliżającej do siebie literaturoznawstwo, językoznawstwo, psychologię poznawczą itp. umożliwia poszerzenie i „odświeżenie” wzglądu na twórczość Czechowa. Teoria prototypów pozwala wykazać, iż zamknięcie w obrębie centrum prototypu jest niebezpieczną postawą, sprowadzającą działania bohatera do jednowymiarowej aktywności, natomiast mniej prototypowe ujęcie danej postaci prowadzi do odrzucenia społecznego jednostki nieakceptowanej w jasno zdefiniowanym i podzielonym świecie. Prototyp staje się użytecznym narzędziem w miejscu relacji komunikacyjnych i społecznych między postaciami – oczekiwania i wyobrażenia otoczenia kreują postawę danego bohatera, jednocześnie negując konieczność podejmowania autorefleksji. Dzięki prototypom powstaje możliwość uporządkowania różnych modeli kreowania postaci oraz nazwania i przeanalizowania procesów poznawczych, zachodzących w świadomości bohaterów. Najbardziej znany termin w pracach naukowych o Czechowowskich postaciach – futerał (od opowiadania Człowiek w futerale) dzięki zastosowaniu metodologii kognitywnej, uzyskuje nowy wymiar, staje się schematem poznawczym (bądź też ramą), w oparciu o który dochodzi do zapełnienia przez autora skali prototypowości w kategorii (w danym przypadku) lekarz. Ocena postępowania postaci (na poziomie narracji, metanarracji i odbioru) również pozostaje w ścisłym związku z ich (nie)prototypowym charakterem. (Na materiale opowiadań Chirurgia, Sala numer sześć, Uciekinier, Martwe ciało, W

sprawie służbowej, Nieszczęście etc.).

18

dr Witold Sadziński Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Katedra Językoznawstwa Niemieckiego i Stosowanego Sekcja językoznawcza Słowniki czy już raczej encyklopedie dwujęzyczne? O roli okienek informacyjnych w nowoczesnej leksykografii Główną tezą referatu jest widoczna w nowoczesnych słownikach tendencja do poszerzania ich o elementy encyklopedyczne. Referat opiera się w głównej mierze na wydanym przez Huebera w 2008 i kilkakrotnie wznawianym słowniku bilateralnym dla potrzeb dydaktyki języka niemieckiego mojego współautorstwa. W dzisiejszej leksykografii dodatkowe informacje m.in. o charakterze gramatycznym czy realioznawczym wydają się być jej nieodzowną i integralną częścią. Tradycyjne słowniki dwujęzyczne koncentrujące się przede wszystkim na podawaniu ekwiwalentów leksykalnych odchodzą powoli do lamusa. Kompetencja językowa (także w początkowej fazie nauki) to nie tylko umiejętność przetłumaczenia odpowiednika danego leksemu z jednego języka na drugi – to raczej umiejętność jego zastosowania w różnych kontekstach sytuacyjnych; to także podstawowe wiadomości z zakresu poprawnego gramatycznego użycia go w mowie lub piśmie; to wreszcie (dodatkowa) umiejętność wytłumaczenia jego interesującej etymologii, podstawowych wariantów regionalnych, poprawności politycznej czy uwarunkowań kulturowych. Właśnie te informacje będą przesądzać, zdaniem autora, o przydatności słownika i jego wartości merytorycznej. dr Marta Sobieszewska Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Instytut Filologii Romańskiej Sekcja językoznawcza Bliskie relacje języka i prawa

Juryslingwistyka obejmuje ciekawe i ważne, z punktu widzenia badań nad językami specjalistycznymi, zagadnienia, tj. : tłumaczenia prawnicze, tłumaczenia sądowe, dydaktyka przekładu prawniczego i sądowego, terminologia prawnicza, analiza dyskursu prawnego, struktura i semantyka tekstów prawa, nauczanie języka prawa, zrozumiałość tekstów ustawowych, itp. Tego typu badania interdyscyplinarne, a w szczególności wzajemnego oddziaływania na siebie języka i prawa, wpisują się w rozwój tej nowej dyscypliny naukowej. Do tej pory, polskie badania nad językiem prawa, prowadzone głównie w ramach teorii prawa i językoznawstwa, były najczęściej od siebie niezależne i nie korzystały ze wzajemnie osiągniętych ustaleń w tym zakresie. Prawnicy piszący o języku często używają przestarzałych koncepcji i nie dostrzegają przełomu komunikacyjnego, który dokonał się w lingwistyce już kilkadziesiąt lat temu. Odwołują się zazwyczaj do Ferdynanda de Saussuer'a, ewentualnie do teorii aktów mowy J.L. Austina i J.R. Searle'a, a najcenniejszą pozycją traktującą o języku prawa, w polskiej literaturze prawniczej, jest dzieło Bronisława Wróblewskiego „Język prawny i prawniczy” z 1948 roku. Językoznawcom zaś przypisać można niepoprawne posługiwanie się terminologią prawniczą, brak świadomości na temat wypracowanego w prawoznawstwie statusu ontologicznego prawa, mylenie aktów stosowania prawa z jego źródłami oraz nieuwzględnianie zróżnicowania wewnętrznego komunikacji prawnej. Jednak współczesne realia Europy i świata domagają się komunikacji prawników z językoznawcami i stwarzają nowe możliwości spojrzenia na funkcjonowanie języka w prawie i prawa w języku. Dlatego też jest rzeczą bardzo pilną ukonstytuowanie się na gruncie badań krajowych, specjalnej poddziedziny lingwistyki - juryslingwistyki, zdolnej do zajęcia się systematyczną analizą języka prawa, jako języka specjalistycznego, a następnie opracowanie kryteriów lingwistycznej ewaluacji

19

oraz sposobów doskonalenia języka prawa w celu rozwinięcia umiejętności należytego formułowania tekstów poszczególnych ustaw. Ponadto, rosnące znaczenie znajomości specjalistycznych języków obcych przy interpretacji przepisów prawa unijnego i krajowego, zwłaszcza przy licznych problemach, które pojawiają się podczas orzekania w związku z błędnymi tłumaczeniami aktów prawa unijnego, a także pogarszająca się systematycznie, jakość tekstów prawnych, jak i języka w jakim zostały one sformułowane, wyraźnie ukazują, iż realizacją tego zadania należy zająć się jak najpilniej. W ten sposób juryslingwistyka mogłaby się przyczynić do znacznej poprawy jakości ustaw i ich tłumaczeń, a przede wszystkim doprowadzić do zbliżenia językoznawców z prawnikami, którzy już od stuleci podejmują niestrudzone wysiłki, mające wspólny cel, jakim jest wydobycie z tekstu znaczenia słowa.

dr Anna Stolarczyk-Gembiak Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Koninie, Katedra Filologii Sekcja literaturoznawcza Działalność Poznańskiej Biblioteki Niemieckiej dr Anna Stolarczyk-Gembiak Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Koninie, Katedra Filologii Sekcja translatoryczna Asymilacja kodu kulturowego w przekładach baśni braci Grimm w XX i XXI wieku

Baśnie braci Grimm są dorobkiem kultury niemieckiego obszaru jezykowego i były tłumaczone na wiele języków na świecie. Ich potencjał treści, typ postaci, ilustrowanie systemu wartości odnoszącego się do uniwersalnej prawdy o walce dobra ze złem, w którym pierwsze musi odnieść zwycięstwo, mimo jednoznaczego zakorzenienia w kulturze i religijności obszaru niemieckiego, są chętnie przyjmowane w innych społecznościach. Przekłady wierne, teksty na motywach czy wykorzystanie fabuły jako podstawy do scenariusza filmu to ważniejsze formy czerpania z tych treści. Autorka przypomina najbardziej znane przekłady na język polski od początku XX w. do ostatniego pełnego wydania baśni w języku polskim w 2009 r. i na przykładach pokazuje różnice w przekazie wybranych treści. dr Daniel Śledziński Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Neofilologii, Instytut Językoznawstwa Sekcja językoznawcza Wybrane lingwistyczne aspekty budowy korpusów tekstowych

Korpusy tekstowe są istotnym narzędziem w badaniach nad językiem, literaturą i kulturą. Są one tworzone również na potrzeby konkretnych zastosowań technicznych obejmujących przetwarzanie języka i mowy. W zależności od konkretnego zastosowania, z tworzeniem korpusu tekstowego związane są określone problemy natury lingwistycznej. Niniejszy referat obejmuje zagadnienia związane z podziałem wyrazów na sylaby oraz normalizacją tekstów w języku polskim. Sylabizacja wyrazów języka polskiego jest procesem trudnym ze względu na występujące wieloelementowe grupy spółgłoskowe o strukturze niespotykanej w innych językach. Na podstawie dostępnych definicji lingwistycznych nie można wykonać jednoznacznego podziału na sylaby, jednak dla określonych zastosowań praktycznych można przyjąć określone rozwiązania umowne. Zostanie przedstawiona propozycja dwuetapowego wyznaczania umownych reguł podziału. Normalizacja tekstów to proces, który obejmuje określone transformacje w obrębie tekstu.

20

Podstawowe zadanie normalizacji to zmiana pisanej formy tekstu na formę mówioną. Podstawowa trudność dla automatycznej normalizacji tekstów związana jest z tym, że często nie da się w określić formy gramatycznej danego elementu tekstu tylko na jego podstawie. Problem ten dotyczy liczebników, dat kalendarzowych i czasu zapisanych przy użyciu cyfr. Dotyczy on również skrótów i skrótowców, które muszą być rozwinięte do postaci słownej. Kolejny problem związany jest z faktem, że niektóre elementy tekstu mogą być różnie odczytywane – nawet gdy znana jest ich forma gramatyczna. Inny istotny problem dotyczący automatyzacji procesu normalizacji związany jest z tym, że niektóre elementy w tekście mogą być zapisywane sposób niestandardowy, czasami niepoprawny językowo.

prof. UAM dr hab. Janusz Taborek Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Instytut Filologii Germańskiej WYKŁAD PLENARNY Zastosowanie korpusów w studiach kontrastywnych niemiecko-polskich. Wybrane zagadnienia gramatyczne i leksykologiczne prof. dr hab. Grażyna Vetulani Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Instytut Filologii Romańskiej WYKŁAD PLENARNY Problemy z wprowadzaniem jednostek do słownika na przykładzie kolokacji werbo-nominalnych

dr Wojciech Wachowski Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, Wydział Humanistyczny, Instytut Neofilologii i Lingwistyki Stosowanej Sekcja językoznawcza Metonimiczne ukrywanie – jeden mechanizm, odmienne realizacje

Metonimia nie jest, jak się do niedawna zwykło uważać, jedynie środkiem stylistycznym czy figurą retoryczną lecz bardzo istotnym procesem kognitywnym, którym nieustanie posługujemy się nie tylko mówiąc, ale przede wszystkim myśląc. W swoim referacie autor koncentruje się na metonimicznym ukrywaniu (ang. hiding), które w przeciwieństwie do opisywanego już wielokrotnie w literaturze metonimicznego eksponowania czy uwypuklania pewnego aspektu pojęcia (ang. highlighting) (np. Croft 2003), nie cieszyło się jak dotąd dużym zainteresowaniem badaczy języka. Autor wyróżnia dwa podstawowe warianty metonimicznego ukrywania pewnych aspektów znaczenia. W pierwszym znaczenie źródłowe, które przeważnie schodzi na drugi plan, wysuwa się na plan pierwszy (staje się figurą), tak by odwrócić uwagę od znaczenia docelowego. Natomiast w drugim wariancie „prawdziwe” znaczenie docelowe może zostać ukryte poprzez „fikcyjne” znaczenie docelowe. Metonimia wydaje się być powszechnie wykorzystywana w celu ukrywania niewygodnych treści. Jednak, miedzy innymi z uwagi na różnice kulturowe, realizowana jest ona często w różnych językach odmiennie. Niniejszy referat pokazuje różnice oraz podobieństwa w realizacji metonimii między językami: angielskim, polskim, niemieckim i hiszpańskim oraz językiem hausa. Umocowanie teoretyczne dla niniejszego referatu stanowi podejście znane w językoznawstwie jako kognitywne, zgodnie z którym język pojmowany jest jako odzwierciedlenie procesów poznawczych zachodzących w umyśle człowieka. Przez dłuższy czas kognitywiści skupiali swoją uwagę głównie na metaforze i wydawali się nie zauważać innego, równie, o ile nie bardziej istotnego mechanizmu, jakim jest metonimia. Przeoczenie to zostało zauważone dopiero z początkiem lat 90. ubiegłego stulecia. Od tego czasu metonimia cieszy się coraz większym zainteresowaniem. Niniejszy referat wpisuje się w trend mający na celu lepsze poznanie zjawiska metonimii pojęciowej oraz zmianę jej dotychczasowego „statusu Kopciuszka”.

21

dr Jacek T. Waliński Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Instytut Anglistyki Sekcja językoznawcza Warunek instrumentu w wyrażeniach ruchu fiktywnego

Trajektorie ekstensji (ang. coextension paths) (Talmy, 1996; 2000, Ch. 2; Waliński, w druku) są specyficzną kategorią wyrażeń ruchu fiktywnego (ang. fictive motion) (Langacker, 1986, 2005, 2008) używaną powszechnie w języku do opisu nieruchomych obiektów przestrzennych za pomocą zdań przestawiających wyimaginowany ruch wzdłuż ich konfiguracji przestrzennej, np. „droga biegnie wśród lasów”. Dotychczasowe prace z zakresu językoznawstwa kognitywnego wskazały, że dobór czasowników w wyrażeniach tego typu jest motywowany konceptualnie (Matsumoto, 1996; Matlock, 2004). Wiadomo również, że dla czasowników opisujących ruch niełatwo jest rozdzielić od siebie semantyczne aspekty instrumentu (ang. instrument) i sposobu (ang. manner) (Mari, 2006; Goddard & Wierzbicka, 2009). Niniejszy referat przedstawia zastosowanie metodologii językoznawstwa korpusowego do wskazania, że konceptualizacje ruchu fiktywnego podlegają warunkowi instrumentu, który wpływa na dobór czasowników w wyrażeniach trajektorii ekstensji w taki sposób, żeby nie wskazywały na korzystanie z instrumentów, których przedmioty nieożywione nie są w stanie używać. Warunek instrumentu wyjaśnia dlaczego drogi zazwyczaj „biegną” lecz nie „jadą” do celu.

mgr Wioleta Wieczerniak Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Wydział Humanistyczny, Instytut Germanistyki Sekcja literaturoznawcza, Recepcja powieści Christy Wolf "Wzorce dzieciństwa" w Polsce

Niniejszy referat jest poświęcony polskiej recepcji powieści Christy Wolf „Wzorce dzieciństwa”. Książka jest swoistą próbą rozrachunku z trudną przeszłością, bowiem jej autorka należy do tego pokolenia pisarzy, których lata dzieciństwa oraz młodości przypadły na okres faszyzmu w Niemczech. Wolf pragnie skonfrontować generację swych rodaków wychowanych w duchu tej doktryny politycznej z ich wspomnieniami dotyczącymi okresu III Rzeszy: „Faszyzm, pisze Polak Kazimierz Brandys, faszyzm jest szerszym pojęciem niż Niemcy. Ale oni byli jego klasykami” ("Wzorce dzieciństwa", s.50). Pisarka podejmuje tu trudny temat, zarówno ze względów historycznych, jak i realiów politycznych ówczesnego państwa NRD. Problem „faszyzmu codziennego” wpleciony jest również w losy rodzinne autorki. Powieść dotyka ważnego problemu kształtowania się dojrzałych poglądów opartych na wzorcach uformowanych w dzieciństwie. Powrót do lat dzieciństwa jest podróżą do Polski lat siedemdziesiątych XX wieku i jednocześnie jakby podróżą w głąb siebie i odkryciem tego, co tak naprawdę ukształtowało własną osobowość. "Podróżowanie w dawne strony rodzinne kwitło” ("Wzorce dzieciństwa", s.10). Jak wielu Niemców z NRD również Wolf, zachęcona większą swobodą przepisów wizowych, postanawia odwiedzić miejsca, w których dorastała i konfrontuje wspomnienia z dzieciństwa spędzonego w niemieckim Landsbergu z Gorzowem Wielkopolskim, znajdującym się obecnie na terenie Polski. Ukazanie się powieści odbiło się echem zarówno wśród polskich, jak i niemieckich czytelników. W referacie tym autorka pragnie zestawić ze sobą opinie polskich dziennikarzy, krytyków literackich oraz germanistów, które ukazały się na łamach prasy fachowej, jak i popularnej.

22

mgr Maciej Wieczorek Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Instytut Anglistyki Sekcja literaturoznawcza, Łącząc kontynenty, zestawiając światy. O zbliżeniach w sztuce Prawda i pojednanie Debbie Tucker Green

Współczesna dramaturgia brytyjska stanowi doskonały przykład twórczości silnie zakorzenionej w problemach o charakterze polityczno-kulturowym. Nic więc dziwnego, że w czasach postępującej heterogenizacji społeczeństw wielu angielskich dramatopisarzy podejmuje kwestie związane z coraz bardziej odczuwalną obecnością „Innego”. Część dramaturgów, jak na przykład Kwame Kwei-Armah, Ayub Khan Din, czy Roy Williams, skupia się na doświadczeniu imigrantów przybywających na Wyspy Brytyjskie oraz na problemach trawiących poszczególne grupy etniczno-kulturowe. Inni autorzy, jak Dennis Kelly, opisują sposób w jaki społeczeństwo angielskie reaguje na zjawisko imigracji. Jeszcze inni starają się przybliżyć Zachodowi problemy świata który jest przez niego marginalizowany. Do ostatniej grupy można z powodzeniem zaliczyć londyńską dramatopisarkę Debbie Tucker Green, która w swej twórczości coraz częściej przedstawia sceny zaczerpnięte z życia innych kultur. Prawda i pojednanie, jedna z ostatnich sztuk Green, jest doskonałym przykładem tej tendencji. Dramat ten zestawia ze sobą kraje tak różne jak Irlandia Północna, RPA, Zimbabwe, Rwanda i Bośnia. Wspólnym mianownikiem tego amalgamatu jest problem łamania praw człowieka, a kwestię poddawaną osądowi stanowi możliwość przebaczenia oprawcom, którzy nie zostali ukarani. Celem niniejszego artykułu jest szczegółowa analiza wielopłaszczyznowego wykorzystania zbliżeń, zestawień i zapożyczeń w tym dramacie. Praca wykaże, że, sztuka Prawda i pojednanie wykorzystuje teorię teatralną Bertolta Brechta aby konstruować przesłanie o charakterze postkolonialnym. Poprzez apropriację myśli brechtowskiej, Green burzy podział między pierwszym i trzecim światem, wskazując, że problemy „marginesu” są równie istotne dla krajów Zachodu. Dramat ten poddaje również w wątpliwość szansę na polepszenie relacji między oprawcami a ofiarami dzięki pracom rozmaitych Komisji Prawdy i Pojednania. Autorka Prawdy i pojednania sugeruje, że przyznanie się do winy i wypowiedzenie słowa „przepraszam” nie wystarcza aby zbliżyć zwaśnione grupy. Artykuł wskaże również na korzyści płynące z połączenia sztuki i polityki, próbując odpowiedzieć na coraz częściej pojawiające się pytanie o rolę teatru we współczesnym świecie.

mgr Maria Winiarek Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Neofilologii, Instytut Lingwistyki Stosowanej Sekcja translatologiczna, Wybrane problemy w tłumaczeniu aktów mownych w języku obozu koncentracyjnego

Akt komunikacji (akt mowny) jako najmniejsza jednostka komunikacji językowej jest przedmiotem badań teorii aktów mownych (ang. Speech Act Theory, niem. Sprechakttheorie, Theorie der Sprechakte). Realizację aktu mownego poprzedza powstanie i istnienie sądu będącego presupozycją. Presupozycje to zasoby wiedzy obecne zarówno po stronie nadawcy, jak i odbiorcy. Presupozycja jest denotacją niewyrażoną słownie. W procesie tłumaczenia w niniejszym badaniu występuje podwójny model komunikacji. W pierwszym modelu nadawcą jest świadek historii, odbiorcą tłumacz, komunikatem relacja, kodem natomiast język polski. W drugim modelu nadawcą jest tłumacz, odbiorcą czytelnik niemieckojęzyczny, komunikatem tłumaczenie relacji na język niemiecki, kodem jest wreszcie język

23

niemiecki. W sytuacji kontaktu tłumacza z tekstem w obcym języku mówimy o komunikacji interkulturowej, a więc o komunikacji w której uczestniczą przedstawiciele kultury polskiej i niemieckiej. Jest to komunikacja w utrudnionych warunkach, gdyż w jej przebiegu występują liczne nieporozumienia i trudności komunikacyjne. W celu ilustracji tekstowej w nieniejszym badaniu analizie poddany zostanie fragment relacji świadka historii w tłumaczeniu na język niemiecki. Świadek historii relacjonuje we fragmencie relacji tragiczny przebieg jednego z apeli. W badaniu ukazane zostaną problemy tłumaczeniowe aktów mownych ze szczególnym uwzględnieniem presupozycji. Zgodność presupozycji po stronie nadawcy i odbiorcy umożliwia zamknięcie klamry pragmatycznej. Rozbieżności w odbiorze prezupozycji natomiast prowadzą do niepełnego odbioru tekstu. Niepewność w tłumaczeniu fragmentu relacji budzą presupozycje związane ze spolszczonymi wyrazami niemieckiego pochodzenia, kolokacjami oraz wyrazami niemieckimi.

prof. UAM dr hab. Maria Wojtczak Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Instytut Filologii Germańskiej WYKŁAD PLENARNY Niemiec – protestant versus Polak – katolik. Między tożsamością narodową a wizerunkiem wroga dr Halina Zając-Knapik Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Instytut Neofilologii Sekcja językoznawcza Interferencyjne błędy gramatyczne studentów II roku filologii rosyjskiej i sposoby ich przezwyciężania

W artykule omawiane są typowe błędy interferencyjne z zakresu gramatyki wsród studentów filologii rosyjskiej. Podejmowane są również zagadnienia teoretyczne, które dotyczą zjawiska interferencji, roli języka ojczystego w nauce języka obcego oraz ćwiczeń translacyjnych. Na podstawie prac polskich glottodydaktyków propagujemy m.in. zestawianie języka ojczystego z językiem obcym, które umożliwia uczącym się uchwycenie różnicy między nabytymi już nawykami języka ojczystego a właśnie nabywanymi nawykami języka obcego z uwzględnieniem odpowiedniej proporcji w stosowaniu języka ojczystego jako czynnika pomocniczego w przyswajaniu języka obcego. Błędy interferencyjne zostały zaprezentowane na podstawie przeprowadzonych przez nas testów kontrolnych wśród studentów II roku filologii rosyjskiej z kilku polskich uczelni. Analiza uzyskanych wyników zawiera wskaźniki procentowe z zakresu poprawności odpowiedzi udzielanych przez studentów. W przeprowadzonych przez nas badaniach uwzględniliśmy błędy syntaktyczne związane z zakresem użycia formy gramatycznej (uwzględniamy tu rekcję bezprzyimkową czasowników, rekcję przyimkowo-przypadkową czasowników), błędy syntaktyczne wynikające z budowy formy lub konstrukcji (użycie zaimków przeczących „не”, „ни” z przyimkami) oraz błędy syntaktyczne wynikające z zakresu użycia wyrazów (omawiamy konstrukcję „друг друга” ). Celem zapobiegania wymienionym błędom gramatycznym o charakterze interferencyjnym proponujemy zastosowanie bilingwalnego modelu generowania mowy wraz z opracowanym przez nas materiałem teoretycznym i ćwiczeniami.