zbornik_potocari 2

Univerzitet u Sarajevu Institut za istraivanje zloina protiv ovjenosti i meunarodnog prava

GENOCID U BOSNI I HERCEGOVINI

- POSLJEDICE PRESUDE MEUNARODNOG SUDA PRAVDE -

Zbornik radova Meunarodne naune konferencije odrane 10. i 11. jula 2009. godine u Potoarima

(Srebrenica)

Sarajevo, 2011.

Zbornik_1:knjiga B5 23.5.2011 15:18 Page 677

IZDAVA:Univerzitet u Sarajevu, Institut za istraivanje zloina

protiv ovjenosti i meunarodnog prava

ZA IZDAVAA: Prof. dr. Smail eki

UREDNIK: Prof. mr Muharem Kreso

LEKTOR I KOREKTOR:Azra Fier

CIP - Katalogizacija u publikacijiNacionalna i univerzitetska bibliotekaBosne i Hercegovine, Sarajevo

341.485 (497.6 Srebrenica) 1995 (063) (082)

341.645.2:343.151) (497.6

Srebrenica) 2009 (063) (082)

94 (497.6) 1992/1995 (063) (082)

MEUNARODNA nauna konferencija Genocid u Bosni i Hercegovini

(2009 ; Potoari (Srebrenica)

Genocid u Bosni i Hercegovini : posljedice presude Meunarodnog suda pravde :

zbornik radova Meunarodne naune konferencije odrane 10. i 11. jula 2009. godine u

Potoarima (Srebrenica) / Meunarodna nauna konferencija. - Sarajevo :

Institut za istraivanje zloina protiv ovjenosti i meunarodnog prava Univerziteta,

2011. - 1420 str. : ilustr. ; 25 cm

Bibliografija i biljeke svaki rad.

ISBN 978-9958-740-67-1

I. ICTY vidi International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia (Hague)

COBISS.BH-ID 18825222


KNJIGA DRUGA

DRUGA TEMATSKA CJELINA

PLANIRANJE, PRIPREMANJE, ORGANIZOVANJE I IZVRENJE GENOCIDA

U REPUBLICI BOSNI I HERCEGOVINI


681

Prof. mr. Muharem Kreso, Institut za istraivanjezloina protiv ovjenosti i meunarodnog prava Univerziteta u Sarajevu

AKTIVNA BORBENA DEJSTVA OKO ENKLAVA PODRINJA

Do jeseni 1992. godine u Bosni i Hercegovini znatno je pojaanotpor branitelja velikosrpskom agresoru i Armija Republike Bosne i Herce-govine je sve vie konsolidovala svoje slobodne teritorije u Cazinskojkrajini, Posavini, Hercegovini i Podrinju, te opsjednutom Sarajevu. Uslivu Bosne i gornjeg Vrbasa konsolidovana je najvea, centralna slobodnateritorija, dok se Vrhovna komanda zadrala u opkoljenom Sarajevu.Istovremeno su pod pritiskom svjetskog javnog mnijenja i prisustva UNPRO-FOR-a i drugih organa Ujedinjenih nacija, na okupiranim teritorijamaublaene genocidne radnje, koje su uzbuivale Svijet. Posebno su pro-rijeena masovna ubistva pripadnika bonjakog naroda i prelo se nasuptilnije metode etnikog ienja.

Poto je uvrstila koridor u Bosanskoj posavini Vojska RepublikeSrpske istovremeno je zavravala formiranje novog, Drinskog korpusa,sa zadatkom da likvidira nekoliko bonjakih enklava u Podrinju, kojeje, u agresiji na Republiku Bosnu i Hercegovinu, bilo prvi strateki ciljsrpskog naroda.

Rezolucijom UN od 18. decembra 1992. Generalna skuptinaUN potvrdila je podrku Vladi i narodu Republike Bosne i Hercegovineu njihovoj pravednoj borbi da ouva svoj suverenitet, politiku samostalnost,teritorijalni integritet i jedinstvo, i osudila intenziviranje agresije srpskih icrnogorskih snaga u cilju nasilnog sticanja ire teritorije (itaj ivotnogprostora odnosno lebensrauma), ... masovno protjerivanje civilnog stano-vnitva ... postojanje koncentracionih logora ... i primjenu gnusne politikeetnikog ienja, koja je oblik genocida.1

1 Rezolucija Generalne skuptine UN od 18. decembra 1992.


682

Kad je ovaj napor najvieg organa Ujedinjenih nacija ostao bezrezultata i svi osueni postupci nastavljeni, Savjet sigurnosti je na drama-tinoj sjednici 16. aprila 1993, kao najkompetentniji organ za zaustavljanjei agresije i genocida, usvojio Rezoluciju 819, kojom je u Bosni i Hercegoviniprvi put uspostavljena sigurna zona UN, poteena svakog oruanognapada ili bilo kojeg drugog neprijateljskog ina i zahtijevan trenutanprestanak oruanih napada paravojnih jedinica bosanskih Srba naSrebrenicu i njihovo neposredno povlaenje iz okolnog podrujaSrebrenice.2

Termin sigurna zona UN (UN safe area) neto prije je uvedenu meunarodno pravo i njegova primjena za Kurdistan u Iraku uspjenodemonstrirana poto su je zajedno sa lokalnim snagama branile TrupeSjedinjenih Amerikih Drava.

Suoena sa injenicom da bi alternativa mogla predstavljati masakr25.000 dua Misija Vijea sigurnosti - koja je u vezi s tim posjetila Podrinje- se zadovoljila proirenjem statusa sigurne zone UN na Sarajevo, Tuzlu,epu, Gorade i Biha, ali je generalni sekretar UN izbjegao da obezbijedipotrebna sredstva da se osigura potivanje statusa ovih gradova. Takosu u BiH ove zone postale poprite tihog genocida, koga je Misijaosudila, a agresor sprovodio putem namjernog podvrgavanja skupinetakvim uslovima ivota, koji bi trebali dovesti do njenog potpunogili djeliminog unitenja (Konvencija o genocidu).

Novoproglaene sigurne zone UN posebno one u Podrinju odmaja 1993. godine stavljene su u uslove totalne ovisnosti od pristizanjahumanitarne pomoi UNHCR-a, a pristizanje te pomoi ve odavno jezavisilo od dobre volje SRJ/RS, odnosno VRS. Malo je pomoglo i amerikobacanje hrane iz aviona u toku zime 1993/1994, a jo manje individualnosnabdijevanje preko Crnog vrha. U toku dvije godine stanovnitvo ovihsigurnih zona se dosta brzo topilo i njihov konani nestanak bio je na vidiku.

U meuvremenu meunarodna zajednica je postala nestrpljiva,pa se poveao i pritisak za okonanje rata. Na tom zadatku bila je angaovanaKontaktna grupa 5 velikih sila, a zalaganjem Dimi Kartera zakljuenoje etveromjeseno primirje od 1. januara do 30. aprila 1995. godine. U

2 Rezolucija Savjeta sigurnosti br. 819 od 16. aprila 1993.


683

toku njegovog trajanja zaraene strane su se pripremale za to uspjenijizavretak rata. Agresor se, meutim, nije mogao odrei makar Podrinja.

Kljuni sastanak vojno-politikog vrha SRJ i RS o tom odran je4. i 5. marta 1995. na Jahorini. Predmet rasprave je bila Direktiva br. 7za rad OS RS u 1995, a Zakljuak toga skupa je bio da primarni stratekicilj, pored spreavanja deblokade Sarajeva, bude definitivno oslo-boenje Podrinja i likvidacija bonjakih enklava u njemu.

Da je ovo posljednje bilo glavni predmet razgovora svjedoi iinjenica da je general Mladi dva dana kasnije (7. marta 1995) novomkomandantu UNPROFOR-a generalu Rupertu Smitu pokazao da je neza-dovoljan reimom sigurnih zona UN i da e moda poduzeti vojne akcijena istone enklave, te ukoliko se takvi napadi dese da e on ipak garantovatisigurnost bonjakoj populaciji u tome podruju uprkos upozorenja dae takva akcija skoro sigurno dovesti do meunarodne vojne intervencijeprotiv Srba.3

Ima indicija da je pokrivanje ovih operacija bilo pripremano opera-cijom Taoci, a da se irenje zadataka na zauzimanje urbanih jezgraSrebrenike enklave i policijske zadatke, ostalo u koricama Plana B.

Za izvrenje zadataka Direktivom je planirano niz operacija takoda je Direktiva vie liila na zbir elja. Na Podrinje od njih se odnosilobar pet: Jadar Krivaja (Srebrenica), Zvijezda (Gorade), Sprea(Sapna) i Stupanica (epa). Za nosioce operacija odreeni su korpusi.Uz to susjedni korpusi su bili obavezni da pripreme gotove brigadeza sadejstvo nosiocima odreene operacije.

itav mjesec dana prije toga VRS je bila u potpunosti obustavilai snabdijevanje jedinica UNPROFOR-a, kao i svaki prolazak konvojahumanitarne pomoi za bonjake podrinjske enklave sa ciljem da seivot u izolovanim enklavama uini nemoguim. U svim ovim operacijamaizriito je naglaeno da je njihov cilj svoenje enklava, odnosno sigurnihzona UN na ue urbano podruje (do 3 km poluprenika), kako bi seprikrila prava namjera, ali se i u Direktivi br. 7 od 8. marta 1995. vidi da

3 S. eki - M. Kreso - B. Maci, GENOCID U SREBRENICI, SIGURNOJ ZONIUJEDINJENIH NACIJA, JULA 1995, Institut za istraivanje zloina protiv ovjenosti imeunarodnog prava Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo 2000, paragraf 180, str. 106 - 107.


684

je stvarno predvieno njihovo zauzimanje u cjelini, to je oiglednaomaka redaktora teksta Direktive.4

Vaingtonski sporazum (potpisan 18. marta 1994) o obustavi otvoreneagresije Republike Hrvatske na Republiku Bosnu i Hercegovinu bitno jepromijenio odnos snaga na Ratitu i ublaio negativne efekte Embargai dotadanje izolacije Republike Bosne i Hercegovine.5

Do proljea 1995, brojno - ali ne i tehniki - izjednaena ArmijaRBiH, stvaranjem operativno-taktikih sastava osposobila se za postepenopreuzimanje inicijative. Za strategijsku prevagu, meutim, jo nije imalauslova.6 Diplomatski, ekonomski oruani napori Republike Hrvatske nareintegraciji Republike Srpske Krajine poeli su davati prve rezultate.Efekti meunarodnih sankcija prema SRJ i pritisci Kontakt grupe bilisu prisilili Miloevia na poputanje. Radi ouvanja dotadanje sopstvenepozicije Miloevi je izrazio spremnost na okonanje sukoba bez ostvarenjajedinstvene srpske drave, to je izazvalo raskol u dotada jedinstvenomvelikosrpskom rukovodstvu.7 Dvadesetdrugog maja 1995. Miloevi jeak bio pristao na meusobno priznanje SRJ i Bosne i Hercegovine.

Ameriki i evropski diplomati su se 23. maja 1995. saglasili datrupe UN ne treba povlaiti iz Bosne i Hercegovine, nego da ih trebauiniti e f i k a s n i j i m. Potaknuto uzimanjem talaca (26. maja 1995)iduih dana obrazovane su Snage za brzo reagovanje, sastavljene odnajelitnijih jedinica NATO, te predvieni udari avijacije za njihovu podrku.8

Smanjenjem, do tada neograniene logistike podrke od straneSRJ i preputanjem sudbini sline tvorevine u Hrvatskoj (RepublikaSrpska Krajina RSK), u situaciji na njihovu tetu promijenjenih odnosana Ratitu, prenapregnute oruane snage Republike Srpske nale su sepred tekim problemima, ali se za razliku od Miloevia, nisu mogle

4 Vrhovna komanda OSRS Dt. br./2/2-M od 8.3.1995. godine.5 K. Begi, BOSNA I HERCEGOVINA OD VANCEOVE MISIJE DO DAY-

TONSKOG SPORAZUMA, Bosanska knjiga, Sarajevo 1997, str. 243. do 265.6 To pokazuje uspjena Vlaika operacija 20. marta do 10. aprila i neuspjena

deblokada Sarajeva u junu 1995. godine.7 Preambula Direktive Vrhovne komande OS RS broj 7 od 8. marta 1995. godine.8 K. Begi, BOSNA I HERCEGOVINA OD VANCEOVE MISIJE DO DAY-

TONSKOG SPORAZUMA, Bosanska knjiga, Sarajevo 1997, str. 260.


685

odrei osnovnog stratekog ratnog cilja stvaranja slobodne i jedinstvenesrpske drave na prostoru bive Jugoslavije. Dakle i na prostoruBosne i Hercegovine.

Rasprostranjenje Srbije na itavu Bosnu i Hercegovinu, kao i nadruge susjedne zemlje bio je dugoroan cilj Velikosrpskog pokreta, kojije dominirao u XIX i XX vijeku, a ovaj ga se ne odrie ni u XXI stoljeu.Pojedini njeni dijelovi izbijali su u vrh stratekih prioriteta zavisno odkonstelacija snaga i odnosa na Balkanu i u Evropi. Tako je bilo i sa Podrinjemu vrijeme aneksione krize Bosne i Hercegovine 1908. godine,9 kad jeakademik Jovan Cviji postavio zahtjev da se ono anektira KraljeviniSrbiji, ni manje ni vie nego iz prometnih razloga. Etniki razlozi bilisu zaboravljeni, jer je Podrinje i tada bilo nastanjeno ogromnom Bonjakomveinom.10

Kad je 27. aprila 1992. godine proglaena Savezna RepublikaJugoslavija, pod meunarodnim pritiskom u vezi sa meunarodnim prizna-njem Bosne i Hercegovine, SRJ je morala iz nje povui svoje oruanesnage. Opet je Podrinje dolo u vrh prioriteta Velikosrpskog pokreta kaominimalan rezultat rata. Na zajednikom sastanku vojnog i politikog ruko-vodstva SRJ i nepriznate Republike Srpske u Dobanovcima (30. aprila1992.) u maju iste godine Podrinje je ponovo dolo u vrh prioriteta Veliko-srpskog pokreta i izdiktirano je kao strateki prioritet srpskog naroda uBosni i Hercegovini. U dvije godine agresije na Bosnu i Hercegovinunjihove oruane snage su bosansko Podrinje svele na tri izolovane enklave:Srebrenicu, epu i Gorade, koje su se odravale iskljuivo zahvalju-jui injenici da su u proljee 1993. godine proglaene sigurnim zonamaUjedinjenih nacija. etvrta podrinjska enklava, u osloncu na 2. korpusARBiH, odrala se u poluokruenju i bila je poznata kao palac Sapna.

etvrtog marta 1995. godine odran je slian sastanak vojnopo-litikog rukovodstva SRJ i RS, ali sada na Jahorini, na kome je taj ciljtrebalo likvidacijom i tih enklava, ostvariti u 1995. godini, odmah pookonanju etveromjesenog primirja, potpisanog pritiskom Kontaktgrupe velikih sila. Zbog toga je odmah po tom uvrten u Direktivu br. 7

9 J. Cviji, GOVORI I LANCI, Knjievne novine, Beograd 1991.10 Popis stanovnitva BiH iz 1910. godine.


686

Vrhovne komande oruanih snaga RS od 8. marta 1995. godine i konkre-tizovan Direktivom Glavnog taba VRS br. 7/1 od 20. marta 1995. kaozadatak uglavnom Drinskog i njemu susjednih korpusa za aktivna borbenadejstva oko enklava u Podrinju.11

U tim okvirima Vojska Republike Srpske ima zadatak izrazitodefanzivnu odbranu na svim ostalim delovima Ratita sa teitem dapo svaku cenu sprei deblokadu Sarajeva.12

1. Neuoena genocidna namjera

U pogledu Podrinja u kome je ivjelo blizu 300.000 Bonjaka ineto vie od 200.000 Srba, Direktiva je decidna, to pre izvriti potpuno fi-ziko odvajanje Srebrenice i epe stvoriti uslove totalne nesigurnosti,nepodnoljivosti i bezperspektivnosti daljeg opstanka i ivota mjetanaove dvije sigurne zone UN,13 dok bi treu (Gorade) trebalo svesti naveliinu od 3 km od centra grada. etvrtu enklavu palac SapnaIstono-bosanski korpus trebao je u operaciji Sprea-95, prvo izolovati,a onda unititi. Operaciju je Drinski korpus trebao podrati jednom gotovombrigadom.

Komanda Drinskog korpusa trebala je isplanirati operacijeJadar Krivaja 95, epa 95 (Stupanica 95) i Zvijezda 95,sa zadatkom razbijanja i unitenja muslimanskih snaga u ovim enkla-vama i definitivnog oslobaanja Podrinja, a izvela bi ih u sadejstvusa Sarajevsko-romanijskim i Hercegovakim korpusom. Organi zadueniza rad sa UNPROFOR-om i humanitarnim organizacijama, restriktivnimodobravanjem zahtjeva imali su smanjiti i ograniiti logistiku podrkusnagama UN i humanitarne pomoi civilnom stanovnitvu enklava, iistovremeno izbei osudu meunarodne zajednice i svetskog javnogmnenja.14

11 Direktive Vrhovne komande OS i Glavnog taba VRS br. 7 i 7/1 od 8. i 31. marta1995. godine.

12 Direktiva Vrhovne komande OS RS br. 7 od 8. marta 1995. str. 6.13 Mjere su zapravo nareene jo 5. februara iste godine Nareenjem komandanta

Glavnog taba VRS pov. Br. 03/4-182, i poele su sprovoditi u prvoj polovini mjeseca.14 Direktiva Vrhovne komande OS RS broj 7 od 8. marta 1995. godine. Na slian nain,

ali neto preciznije zadatke VRS u 1995. godini regulisani su Direktivom Glavnog taba


687

Jo uoi Novogodinjeg primirja humanitarna situacija u podrinjskimenklavama bila je nepodnoljiva. U Srebrenici je ve 70% stanovnitvagladovalo. Zbog izostanka planirane operacije za spajanje Enklave saTuzlom, ve se bila formirala svijest o naputanju ako se to ne uini naproljee.15 tab Vrhovne komande OS RBiH je odluio da dopremomnaoruanja vazdunim mostom stabilizuje stanje u izolovanim enklavamaSrebrenica i epa, a u Direktivi za rad 1995. naredio 2. (Tuzlanskom)korpusu da ih deblokira.

Da se radilo o Podrinju u cjelini i da se radilo o namjeri zalikvidaciju sve etiri podrinjske enklave, jasno se vidi iz ZapovestiDrinskog korpusa za napad na epu (operacija Stupanica 95) od 13.jula 1995. godine. Drinski korpus i njegova ojaanja u ovoj operacijiimali su zadatak da razbiju neprijatelja u enklavi epa i stvore usloveza dejstvo ka Goradu. Uz to cilj Operacije oznaen je rijeima: osloboditii oistiti srpsko Podrinje i likvidirati enklave.16 Vie dokumenatarazliite provenijencije potvrdilo je da povezanost putanja, neposrednoprije Krivaje kidnapovanih pripadnika UN sa obeanjima anvijea,Akaija i nekih efova drava da jedino efikasno sredstvo avijacijaNATO vie nee biti opcija, te da putanje talaca predstavlja najskupljeprodatu robu.

Savjet Momila Ivkovia iz Njujorka, u telefonskom razgovoru29. maja 1995. godine sa svojim imenjakom Momilom Krajinikom, dau zamjenu za taoce trae istonobosanske enklave, kao i Krajinikov odgovor2. juna, kad je Paljansko rukovodstvo ve bilo odluilo da pusti taoce;Petru Makari, da je to najskuplje prodata roba; te anvijeovo nareenjegeneralu Smitu od istog dana, da pod svaku cijenu izbjegava upotrebu

VRS broj 7/1 od 31. marta 1995. Strateki prioriteti tamo su izraeniji. Meu njima seistie likvidacija tri podrinjske sigurne zone UN Srebrenica, epa i Gorade, ije jepostojanje linije fronta VRS produavalo vie od 200 kilometara.

15 Informacija o stanju i problemima na podruju slobodne teritorije Srebrenica od14. decembra 1994. upuena dravnom, politikom i vojnom rukovodstvu R BiH.

16 Zapovest Komande Drinskog korpusa VRS str. pov. Br. 02/04-158-4 za operacijuStupanica-95 od 13. jula 1995. godine.


688

sile, jasno ukazuju da je komandant mirovnih snaga UN na Ratitu,frustrirani general anvije, upravo tog dana obeao Mladiu da NATOnee bombardovati srpske poloaje ako oslobodi taoce. Vjerovatnoje to i razlog to na zauzimanje osmatranice Fokstrot u ZelenomJadru nije odgovoreno vazdunom podrkom Holandskom bataljonu.Tim povodom, duboko dirnut situacijom u istonim enklavama generalSmit je istakao: da sve dok mi se drugaije ne naredi UNPROFOR moranastojati da djeluje kao nepristrasna i neutralna snaga uvara miraa na zahtjev komandanta ARBiH, generala Delia od 24. juna, da zatitiistone enklave, odgovorio da e UNPROFOR djelovati u samoodbrani.

Da se radilo o Podrinju u cjelini, odnosno o sve etiri istonobosanskeenklave, svjedoi i Mladiev razgovor sa naelnikom Generaltaba VojskeSRJ, generalom Periiem, obavljen sredinom juna, kada je napad naSrebrenicu uao u fazu konkretizacije planova, u kome ga je obavijestioda e udariti i na Gorade i na epu.17 To je istovremeno pokazateljukljuenosti Vojske SRJ u planiranje ovih operacija.

etveromjeseno (Boino, Novogodinje, Karterovo) primirjeisteklo je i formalno 1. maja 1995. godine, iako se situacija jo poetkomaprila u najveem dijelu zemlje vratila na stanje opteg rata. Prvogmaja je usloena operacijom HV Bljesak, kojom je osloboena zapadnaSlavonija, a prebacivanjem preko Save desetak hiljada Srba pokrenutnovi talas etnikog ienja Bonjaka u Bosanskoj krajini. U podrinjskimenklavama pogoranje ivotnih uslova dostiglo je takve razmjere da jekomandant UNPROFOR-a, general Smit smatrao neophodnim snabdijevanjehelikopterima, uz prijetnju vazdunim udarima ako bi helikopteri bilinapadnuti. Njegov nadreeni, Specijalni predstavnik generalnog sekretaraUN na Ratitu uplaio se toga pa je od drava koje su trebale izvesti operacijudotura humanitarne pomoi zatraio miljenje, a ove, naravno, nisu dalepovoljan odgovor.18

Jo krajem 1994. godine UNPROFOR u sigurnim zonama UN uBosni i Hercegovini je bio nemoan da se snabdijeva, nemoan daosigura dostavu humanitarne pomoi, nemoan da odvraa napade,

17 . Hodi, UZ DESETOGODINJICU GENOCIDA NAD SREBRENIANIMA,feljton u Osloboenju 18.06.2005, str. 34.

18 S. eki - M. Kreso - B. Maci, nav. dj., str. 108.


689

nemoan da se bori i nemoan da se povue. Upotreba avijacije bilaje jedino efikasno sredstvo Ujedinjenih nacija, ali je zbog opstrukcije uvrhu njenog aparata predugo ostala nerjeiv problem.19

Prvopokrenuti zahtjev za zrane udare zbog ubistava 11 ljudi naulazu u tunel Dobrinja - Butmir (D-B) 7. maja 1995. odbio je specijalnipredstavnik generalnog sekretara SRSG (Jasui Akai). Generalni sekretarUN je 12. maja u Parizu podrao takvu uzdranost poto bi neudovoljenjezahtjevu dovelo do uzimanja talaca i izvjesnih gubitaka.20 Ohrabrenatim VRS je ve 22. maja sa punkta za sakupljanje tekih orua uzela dvaa dva dana kasnije jo tri orua.21 Na ultimatum da ih vrati nije ni odgovorila.Na udar 6 aviona po dva (prazna) skladita municije pored Jahorinskogpotoka na Palama 25. maja odgovorila je nastavkom granatiranja po sigurnimzonama UN,22 a na zrani udar po 6, takoe praznih, skladita na istommjestu 26. maja poslije podne uzela preko 400 pripadnika UN za taoce,pa neke od njih vezivala za kandelabre na Palama. Frapantno krenjemeunarodnog ratnog prava i upotrebu talaca za ivi tit aparatu UNnije zasmetalo. Razgovori o incidentu rezultirali su putanjem talaca izmeu2. i 18. juna 1995, ali izgleda i obeanjem da upotreba sile vie neebiti opcija.23 Autori studije GENOCID U SREBRENICI, SIGURNOJ

19 J.W. Honig i N. Both, SREBRENICA HRONIKA RATNOG ZLOINA, Ljiljan,Sarajevo 1997, str. 176. do 178.

20 U Izvjetaju Savjetu sigurnosti od 30. maja 1995. bio je jo decidniji i predloio daUNPROFOR napusti svaku stvarnu ili podrazumijevanu obavezu da upotrijebi siluradi odvraanja od napada. Isto, paragrafi: 201. do 209. Jo od 1992. godine u krugovimaUN se javno i nairoko diskutovalo o mogunosti da agresor kidnapuje pripadnikeUNPROFOR-a i da ih koristi kao taoce, ali se dugo nije odluivao na takav korak.Uspostavljanje zone iskljuenja tekog naoruanja u i oko sigurne zone UN Sarajevo,februara 1994. i rasporeivanje nekoliko stotina vojnika UNPROFOR-a na podrujepod kontrolom RS aktuelizovalo je prie o mogunosti njihovog uzimanja za taoce.Veliko srpski lobi u SAD u 1995. uporno je to sugerirao.

21 Jedna od njih u Tuzli je ubila 71 mladia i djevojke i 200 drugih ranila.22 Uplaen, komandant Mirovnih snaga na Ratitu, general anvije, reagovao je

urgencijom kod predpostavljenih da povuku mirovnjake iz sve tri istonobosanske enclave. BALKANSKA RATITA VOJNA HISTORIJA JUGOSLOVENSKOG KONFLI-KTA, Centralna obavjetajna agencija SAD, Vaington 2002. tom I, str. 41.

23 Isto, paragrafi: 188. do 200. Javno izraene sumnje da se tu dogodila trampa sudemantovane, ali su potkrijepljene izjavom generala anvijea da mu je putanje talacanajvaniji prioritet - S. eki - M. Kreso - B. Maci, str. 111. - 115, te 325. - 350.


690

ZONI UN, JULA 1995. (S. eki - M. Kreso i B. Maci, str. 279. do 419.su uvjereni da je upravo radi toga izostala upotreba zranih udara, kao jedinogodgovarajueg i efikasnog sredstva za zatitu sigurne zone UN Srebrenica.

Posljednjih deset dana prve sigurne zone UN Srebrenica jasno jeobiljeeno obmanama svjetskog javnog mnjenja pa i samoobmanamaaparata UN da se ne radi o likvidaciji sigurne zone UN, nego o nekakvomnjenom suavanju i osveti za navodnu njenu zloupotrebu. Odgovorni uaparatu UN svjesno su zanemarivali injenicu da je aneksija Podrinja,bez obzira na bonjaku veinu u njemu, odnosno likvidacija podrinjskihbonjakih enklava (Srebrenica, epa, Gorade, Sapna) jo od 1908. godinejavno proklamovani apsolutni prioritet i strategijski cilj srpske drave ida predstoje genocidne radnje da se Podrinje oisti od Bonjaka, da seostvari Miloeviev prelazak preko Drine i da Drina postane srpskanacionalna reka. Neposredno pred mogue okonanje rata to je za ruko-vodstvo Velikosrpskog pokreta bio nezaobilazan dio minimalnih ambicija.

Genocid nad desetak hiljada fertilnih Bonjaka, poinjen uglavnomza manje od pet julskih dana 1995. godine markantan je dio genocida nadBonjacima okupiranog i opsjednutog dijela Bosne i Hercegovine i zapravopredstavlja njegov posljednji in i koncentrisanu kulminaciju tog genocida.Simolino reeno ovaj masakr je vidljivi vrh ledenog brijega, ija masapluta ispod povrine vode. Ta injenica je bila presudna da Haki tribunalutvrdi da je u Srebrenici poinjen zloin istrebljenja,24 to je krajnjicilj praktino svakog genocida i proglasi generala VRS Krstia, komandantaDrinskog korpusa, krivim za genocid, ubistva, progone i druge neovjenepostupke, te da ga osudi na etrdesetest godina zatvora.25 Ova epizodagenocida nad Bonjacima predmet je niza procesa pred Hakim tribunalom,a neke od njih e svakako prepustiti pravosuu Bosne i Hercegovine.Napominjemo da je Generalna skuptina Ujedinjenih nacija jo 25. avgustai 18. decembra 1992. godine, svojim rezolucijama broj 46/242. i 47/121.

24 Presuda Radislavu Krstiu, 2. avgusta 2001. paragraf 505.25 Presuda Radislavu Krstiu od 2. avgusta 2001. taka 688, 719. do 720, te 727.

albeno vijee je 19. aprila 2004. kaznu smanjilo na 35 godina, ali nije promijenilokvalifikaciju zloina. Presuda objavljena u Ediciji Dokumenta, Fonda za meunarodnopravo HAKI TRIBUNAL VIII PRESUDE SREBRENICA, Beograd 2005, str. 463-662.


691

na plenarnim zasjedanjima utvrdila i osudila postojanje agresije Srbijei Crne Gore nad Bosnom i Hercegovinom i postojanje genocida, kaosredstava i metoda agresije,26 ali da to, zbog opstrukcije aparata OUNna raznim nivoima, te u Savjetu sigurnosti, nije rezultiralo odgovarajuomintervencijom Organizacije. Nevjerovatno je kako su organi UN i sami sebeobmanjivali o toku operacije Krivaja 95 pasivno posmatrajui nastupanjejedinica Drinskog korpusa do same periferije Srebrenice a onda je i Karemans11. jula 1995. u 0.30 sati najavio masovne zrane udare NATO-pakta isprenu zemlju, a anvije istu no ocijenio: da su Bonjaci u stanjuda se brane u Srebrenici, ali da umjesto toga pucaju na Holandski punkti markere zranih meta, to se ispostavilo kao ista neistina.27

Rezultat toga bio je i pad grada Srebrenice i bijeg stanovnitvaiz Srebrenice te njihovo okupljanje u dva zbjega, a to je opet doprinosilodokrajivanju istonobosanskih enklava i posebno Srebrenice, kakoje to i bilo zacrtano na sastanku vrhovnog vojnopolitikog rukovodstvaSRJ i RS na Jahorini 4. marta 1995. godine.

Umijeanost u agresiju i injenicu da su postignuti ciljevi radikojih se vodio rat priznale su 11. maja 1993. vlade Srbije i SR Jugoslavije isvojim saoptenjima buduu pomo ograniile iskljuivo na hranu ilekove.28 Umijeanost u agresiju potvrena je i injenicom da su Dejtonskisporazum u ime rtve potpisali Alija Izetbegovi i u ime agresora (toboekao garanti) Slobodan Miloevi i Franjo Tuman.

Uz to, Meunarodni sud pravde je na zahtjev Bosne i Hercegovine8. aprila 1993. donio Rjeenje i usvojio Privremene mjere, kojim jepotvrena injenica da je SRJ poinila agresiju i utvrdio nadlenostza procesuiranje spora.29

26 S. Softi, PRAVNA PRIRODA RATA U BOSNI I HERCEGOVINI, VijeeKongresa bonjakih intelektualaca, Sarajevo 2000, str. 323. do 326. Rezolucija Generalneskuptine UN br. 47/121 od 18. decembra 1992. godine, objavljena u : S. eki - M.Kreso - B. Maci, nav. dj., str. 459. - 464.

27 S. eki - M. Kreso - B. Maci, nav. dj., str. 152-153. 28 S. eki - M. Kreso - B. Maci, nav. dj., str. 465. do 470.29 Isto, str. 327. do 331.


692

Najobavjetajnija sluba svijeta, Amerika CIA za mjesec juli1995. konstatovala je da je sa okupirane teritorije (65% Dravne) protjerano,zatoeno ili ubijeno 90% nesrba i uniteno vie od 3.000 naselja.30 Kasnijaistraivanja su to potvrdila. Lakrdija od petodnevne operacije ojaanogDrinskog korpusa Krivaja 95 praktino je bila zavrena 9. jula 1995.godine.31 Tek toga dana oko 18.00 sati komandant mirovnih snaga (anvije)i specijalni opunomoenik generalnog sekretara (Akai) bili su naistosa tim da je VRS zaista napala sigurnu zonu i pripadnike UN, te zaprijetilacivilnom stanovnitvu Srebrenice.32

Procjena vojnih posmatraa UN iz Srebrenice bile su izriite daje, zbog nereagovanja UN Vojska RS u situaciji da pregazi Enklavu.

Nadleni u aparatu Ujedinjenih nacija (komandant mirovnihsnaga UN, general anvije i drugi) odluili su da Holandski bataljon sanekoliko transportera zatvori juna etiri neposredna ulaza u Grad i akobudu napadnuti da se zatrai bliska vazduna podrka, te poslali ultimatumda se VRS, u roku od dva sata, povue van sigurne zone ili e UNPROFORodgovoriti svim sredstvima.33

Sutradan 10. jula Vojska Republike srpske je obila blokadu 50holandskih vojnika, pomjerila poloaje na ivicu grada, intezivno granatirala

30 ETNIKO IENJE I ZVJERSTVA U BOSNI, neklasifikovani Izvjetaj CIA-eza juli 1995. godine, objavljen u ZBORNIKU RADOVA SA MEUNARODNOGKONGRESA ZA DOKUMENTACIJU GENOCIDA U BOSNI I HERCEGOVINI,odranog u Bonu 31. avgusta do 4. septembra 1995. Institut za istraivanje zloina protivovjenosti i meunarodnog prava, Sarajevo 1997, str. 739. do 745.

31 Njen zadatak je bio da to prije razdvoje enklave epa i Srebrenica i suzi ih nagradsko podruje. Nagovjetaj rezerve od 2-3 ete MUP-a ukazuje na njegovo mogueproirenje. Zapovest za aktivna borbena dejstva, Komande Drinskog korpusa, str. pov. br.04/156-2 od 2. jula 1995. godine.

32 Tri hiljade stanovnika spaljenog vedskog naselja i jo toliko iz okolnih sela ujugoistonom dijelu Enklave ve se bilo sleglo u Srebrenicu, a jo pet osmatranicaUNPROFOR-a nalo se u zarobljenitvu.

33 U Izvjetaju o Srebrenici (paragraf 275) konstatovano je da VRS time upuenaporuka da nekanjeno moe ui u Grad ako zaobie poloaje UNPROFOR-a. IZVJETAJO SREBRENICI GENERALNOG SEKRETARA UN OD 15. NOVEMBRA 1999,paragrafi 275 - 276 (S. eki - M. Kreso - B. Maci, nav. dj., str. 150. - 151).


693

centar Grada i podruje Bolnice u Gradu gdje su bile okupljene hiljadeizbjeglica, a vrhovni komadant OS RS, Karadi izdao Nareenje da sesutradan zauzme i sam grad Srebrenica.34 Istovremeno je ministru unutranjihposlova naredio da se 11. jula do 12.00 sati u Bratuncu prikupi Zdruenisastav policije MUP-a RS te da se komandant sastava Ljubia Borovanin,javi naelniku taba Drinskog korpusa, generalu Krstiu.

Avioni NATO pakta bili su 10. jula od 6.00 sati u vazduhu, ali jegeneral anvije, zaboravio i na njih i na svoj ultimatum.

Uplaen srpskom ponudom o obustavi vatre,35 Holandski bataljon jebio ovlaten samo na pucnje upozorenja iznad ciljeva, a Predsjednitvooptine Srebrenica vijealo je u zgradi Pote ta da uradi.

No 10/11. juli predstavljala je kulminaciju krize u kojoj su samoKaradi i Mladi znali ta treba da se radi. Predstavnici generalnog sekretaraUN podnosili su Savjetu sigurnosti lane izvjetaje. Komandant mirovnihsnaga UN na Ratitu (general anvije) ocijenio je da su Bonjaci ustanju da se brane u Srebrenici, ali da umjesto toga pucaju na holandskipunkt i markere zranih meta.36 Miloevi je odgovorio Bildtu da seod njega ne oekuje mnogo jer ga bosanski Srbi ne sluaju.37

im su NATO avioni krenuli u svoju bazu u Italiji, VRS je nastavilanapredovanje, koje je zaustavljeno u 23.00 sata izgleda ukljuivanjem uborbu izvjesnog broja branitelja Srebrenice.

Glavna briga generala anvije-a bila je da se holandski zaprenipunktovi ne uvuku u borbu, jer bi tada morao traiti vazdunu podrku.

34 Nareenje Vrhovnog komadanta OS RS za zauzimanje Srebrenice od 10. jula1995. godine i Nareenje Ministra unutranjih poslova RS za upuivanje policijskihjedinica.

35 Ovom ponudom Holandski bataljon i drugo osoblje UN povuklo bi se iz Enklave bezoruja, svi civili koji bi eljeli bili bi evakuisani u Tuzlu, to je nagovjetavalo sudbinuvojno sposobnih Bonjaka.

36 Ispostavilo se da su na holandski punkt pucali vojnici VRS, a da je pucanje namarkere zranih meta general izmislio. Uz to je i posljednjem kaplaru bilo jasno dasami Bonjaci nisu bili u stanju da se brane u Srebrenici, a general je znao da im jenadlenost za odbranu sigurne zone UN osporavao upravo UNPROFOR, te da je oduzeo inije vratio oduzeto naoruanje.

37 Isto. Ta kolona se vie ne javlja u dokumentima.


694

Pola sata iza ponoi na sastanak Predsjednitva opine u zgradiPote pukovnik Karemans je teatralno saoptio da je kategoriki odbioultimatum za predaju, te da e od 6.00 sati 11. jula NATO provestimasovne zrane udare protiv poloaja VRS, ukoliko se oni ne povukuiza prvobitnih granica sigurne zone. Savjetovao je da bi Bonjaci trebali bitito dalje od trenutne linije fronta i u sklonitima, a u ostatku noi oko1.000 branitelja napustilo je Grad u pravcu zapada.38 Iz razgovora Holandskogbataljona i taba UNPROFOR-a za sjeveroistok 11. jula oko 4.00 proizilaziloje da je markirano 40 ciljeva i da e se avioni pojaviti u 6.00 sati.

Ve u 7.45 11. jula sati bilo je jasno da od masovnih zranihudara nema nita, ali nikad nije razjanjeno na osnovu ega ih je Karemanssaoptio Predsjednitvu opine. Deset minuta kasnije situacija u Enklavije bila neobino, ali jezivo tiha i mirna, a Holanani u bunkerima slijedeihetvrt sata oekivali NATO-ve napade velikih razmjera, ali uzalud.

Jo uvijek se ne obazirui na ultimatum od 9. jula, VRS je obnovilanapade na baze i punktove UNPROFOR-a i anvije je konano u 12.00sati odobrio neposrednu zranu podrku. Do podne su i posljednje odstu-pnice branitelja Bonjaka napustile poloaje. eta B Holandskog bataljonase povukla u Bazu i VRS vie nije imala prepreka. Stanovnitvo Srebrenice,ukljuujui izbjeglice i etu B pogotkom dvije granate u njenu bazu,(u 13.30 sati) krenulo je u bijeg prema Potoarima. U 14.07 VRS je vebila u Gradu i na Pekari postavila srpsku zastavu, Tridesettri minutepotom (u 14,40 sati) dva aviona (od 18) ispustila su jedine dvije bombei, bez ljudskih rtava, otetila dva vozila. Prijetnja VRS da e pobiti tridesetakholandskih vojnika koje je drala kao taoce zaustavila je svaku dalju akciju.

Srebrenica je tako pala. Oko 16.00 sati u njenom centru naao se,praen TV ekipom i komandant Glavnog taba VRS, sa svojom svitom.Njegova komanda generalu Krstiu: Pravac Potoari bila je sraunatana jo jednu obmanu.39 Istovremeno, u popodnevnim satima tog 11. jula1995. godine stanovnitvo sigurne zone UN Srebrenica poelo se okupljatiu dva zbjega: - oko glavne baze Holandskog bataljona u Potoarima i uselu unjarima na sjeveru Enklave. Tim dogaajem oznaen je poetak

38 S. eki - M. Kreso - B. Maci, nav. dj., str. 151 - 160.39 Potoari vie nisu bili njegov glavni zadatak, nego epa i tamo su bile usmjerene sve

snage Korpusa za aktivna borbena dejstva, u Potoare je sutradan stigao Zdrueni sastavpolicije MUP-a RS iz suprotnog pravca-Bratunca.


695

ciklusa operacija40 kojima je to stanovnitvo trebalo biti uklonjeno ikoje su predmet ove tematske cjeline u okviru naune rasprave ovogskupa. Ovakvo sjeckanje jedinstvenog postupka, koji se jasno moe oznaitikao zavrna etapa Operacije Krivaja 95 diktirano je maksimalnimoprezom VRS da se ne izazove intervencija Meunarodne zajednice,oliene u Organziciji ujedinjenih nacija. U svakom sluaju njen sadrajje bukvalna eksterminacija 37.000 bonjakog stanovnitva likvidiranesigurne zone UN Srebrenica, iako izvrna zapovijest Drinskog korpusanjen zadatak ograniava na suavanje enklave na gradsko podruje.Njen Plan B, po Karadiu, podrazumijevao je i zauzimanje Grada,odnosno potpunu likvidaciju sigurne pa i demilitarizovane zone.41

2. Neposredne pripreme stravinog masakra

Ni zadatak operacije Krivaja 95 fiksiran Zapovjeu Drinskogkorpusa za aktivna borbena dejstva od 2. jula 1995. da to prije razdvojienklave epa i Srebrnica i suzi ih na gradsko podruje, ni njegova dopuna(na osnovu Plana B za Operaciju) Karadievim nareenjem dazauzme Srebrenicu, nisu bili sami sebi svrha.42

Stvarna svrha je bilo dokrajivanje svih etiri istonobosanskihenklava, a posebno Srebrenice, kako je Majkl Binion (Michael Binyon)u Londonskom Tajmsu opisao dogovor na Jahorini 4. marta 1995. godinena zajednikom sastanku vrhovnog srpskog vojnog i politikog rukovo-dstva sa Pala i iz Beograda.43

40 Operacije: izdvajanja i zarobljavanja, zatoenja, pogubljenja, pokapanja i prekapanja,odnosno prikrivanja zloina, kako su uglavnom oznaene u priznanjima nekih odpoinilaca.

41 Izjava o injenicama i prihvatanje krivice Momira Nikolia od 6. maja 2003. iMiroslava Deronjia. Zapovest Komande Drinskog korpusa za operaciju Krivaja 95od 2.07.1995. godine.

42 Zapovjest za aktivna borbena dejstva Komande Drinskog korpusa VRS od 2. jula1995. godine i Nareenje Predsednika RS od 9. jula 1995. godine.

43 M. Binyon, HRVATSKA UMOLJAVA EVROPU DOK SRBI PRIMAJU PRI-JETNJU, The Times, 7. mart 1995. Citirano po J.W.Honig I N. Both, SREBRENICA HRONIKA RATNOG ZLOINA, Ljiljan, Sarajevo 1997, str. 169.


696

Znaenje tog dokrajivanja jasno je svim poznavaocima veliko-srpske doktrine i njenih stratekih ciljeva u pojedinim fazama ostvarenja,a 11. jula 1995. shvatila ga je i Vlada Kraljevine Holandije. Na sastankutog dana od 18.00 do 20.00 sati konstatovano je da su svi (muslimanski)mukarci, ukljuujui i djeake izloeni masovnom ubistvu ukoliko nebudu zatieni od Bataljona. Najbolje ga je objasnio komandant Glavnogtaba VRS na pomenutim sastancima u hotelu Fontana 11. i 12. jula1995. godine. Na prvom sastanku on je pitanjem da li se preko Nikolajamogu obezbjediti autobusi nagovijestio evakuaciju stanovnitva,44 a nadrugom sastanku pitanjem upuenim predstavnicima stanovnitva:Da li elite da opstanete, ostanete ili nestanete? Tako je jasno potvrdiosvoju namjeru i svoj cilj.

Kao i uvijek trebao mu je prazan, od nesrba oien, prostor. Uprvom kontaktu sa Karemansom Mladi je pokazao osionost i radikalizam.Postavio mu je ultimatum da se 12.7.1995. do 10.00 predaju svi vojno-sposobni mukarci. Ukoliko se to ne dogodi izdae nareenje da se Potoaripotpuno spale, a svi vojnici i izbjeglice pobiju. Na Karemansovo preno-enje stava taba UNPROFOR-a u Sarajevu da se Holandski bataljontreba povui zajedno sa muslimanskim stanovnitvom i Ljekarima bezgranica odgovorio je: Odavde moete izai svi, ostati svi, ili umrijetisvi. Uz to je pored obeanja da e se prema borcima koji poloeoruje postupati u duhu meunarodnih konvencija. Spas naroda od unitenjauslovio je predajom oruja.45 Ve ovo je dovoljan pokazatelj da je odlukao sudbini Podrinjaca bila donesena jo 4. marta na Jahorini.

Za objanjenje namjere velikosrpskog rukovodstva da se i uovom sluaju poine genocidne radnje, najbolje govori injenica da subukvalno svi zarobljeni mukarci, krivi ili ne, bili likvidirani, toje djelo koje predstavlja najtei pojedinani ratni zloin u Evropi odkraja Drugog svjetskog rata. Haki tribunal je na procesu generalu

44 Vjerovatno na to pripremljen komandant Holandskog bataljona predhodno je naMladievo pitanje ta ele u ime svojih predpostavljenih odgovorio da je gubitak enklaveoptepoznata injenica i zatraio povlaenje Holandskog bataljona, bonjakogstanovnitva i Ljekara bez granica. (M. Faber, SREBRENICA GENOCID KOJI NIJESPRIJEEN, Meucrkveni odbor, Denn Haag, 2002, str. 47-50.)

45 Transkripti videosnimaka prvog i drugog sastanka u Fontani 11. i 12. jula 1995.godine.


697

Krstiu, konstatovao da je u pitanju genocid.46 Honig i Both su takoe,ubijeeni da gotovo i nema sumnje da su Srbi djelovali u genocidnojnamjeri, jer ene i djeca bez mukaraca nee imati naina da se vrateu rodna mjesta.47

Genocidna namjera, uz to, proizilazi iz injenice da je za hvatanjei zarobljavanje mukaraca sigurne zone UN Srebrenica, odnosno za izvrenimasakr upotrijebljeno vie vojnika, nego u izvoenju samog napada naEnklavu,48 da je jezgro tih trupa, u operaciji Krivaja 95 bilo uvrtenokao neupotrijebljena rezerva i na lice mjesta dovedeno tek po padu Sre-brenice 11. jula 1995. godine. Drugog jula 2005. prikazano strijeljanjedjeaka potvrdio je da su u pitanju upravo za to specijalizovane jediniceSpecijalne brigade policije MUP-a RS, u ijem sastavu se nalazila etaspecijalne policije MUP-a Srbije, poznati k o r p i o n i, radi ijeguea su upravo tih dana u Vlasenicu i na Pale dolazili elnici srbijanskeslube Dravne bezbednosti Jovica Stanii i Franko Simatovi.49

I ovim nizom operacija, kao i Operacijom Krivaja- 95, uvelikoje rukovodio Glavni tab Vojske Republike Srpske (komandant, generalRatko Mladi, sa desetak odgovornih oficira), a za njihovo izvrenje anga-ovani Zdrueni sastav Vojske i policije MUP-a RS.

Zdrueni sastav policije, pod komandom Ljubie Borovanina upoetku je imao sastav: 2. eta Specijalnog odreda policije ekovii; 1.eta posebnih jedinica policije CJB Zvornik; Mjeovita eta policijeSrbije (korpioni, Plavi, Kajmani) i Republike Srpske Krajine; te etapolicije iz Kampa za obuku policije RS na Jahorini. Kasnije su ukljuenijo neki elementi iz raznih CJB.50

46 Presuda Radislavu Krstiu pred pretresnim vijeem Hakog Tribunala od 2.avgusta 2001. objavljena u zborniku SREBRENICA OD PORICANJA DO PRI-ZNANJA, Helsinki odbor za ljudska prava, Beograd 2005, str. 359. do 647.

47 J.W. Honig i N. Both, SREBRENICA HRONIKA RATNOG ZLOINA, Ljiljan,Sarajevo 1997, str. 205. do 207.

48 Isto, str. 208.49 Transkript video snimka.50 15.7. u 10.36 Dragomir Vasi (CJB Zvornik) u Izvjetaju MUP-u RS je naveo je

da za nepsorednu odbranu Zvornika i borbu protiv kolona ima dvije ete PJP Bijeljine,jednu etu PJP Doboja, i Vod ete PJP Zvornik te da su jedinice 2. i 4. specijalnog odredapolicije, kao i eta minobacaa krenule u pravcu Crnog vrha i Baljkovice, zajedno sasnagama VRS. Batler, str. 110. (taka 10.36.).


698

Nareenjima predsjednika RS, Radovana Karadia od 11. jula1995. postavljen je civilni komesar optine Srpska Srebrenica (br. 01-1340)i formiranju Stanica javne bezbjednosti u Srpskoj Srebrenici (br. 01-1341).

Za razliku od Operacije Krivaja-95, ostale operacije, odnosnonjihov ciklus, u dostupnoj dokumentaciji, nije detaljnije planski razraivan.Za deportaciju zbjega u Potoarima uglavnom su mobilisani autobusi ikamioni a za hvatanje pripadnika zbjega u unjarima po uoavanju Kolonepostavljena je polukruna zasjeda na asfaltnom putu Kravica - Nova Kasabai izdate bar dvije zapovijesti za pretres terena.

Stotinjak starijih uglavnom nepokretnih osoba, koje nisu mogleni napustiti Srebrenicu, najvjerovatnije su uporedo sa prvim pljakamanaputenih kua ubijene jo od predveerja 11. jula 1995. godine.51 Biloje jasno i utvreno da je prilikom tog okupljanja stanovnitva (u zbjegove),znai dvanaestog a moda i jedanaestog bilo zastraivanja i pojedinanihubistava kae se u Izjavi Miroslava Deronjia.52

O rasprostranjenoj pljaki po likvidaciji Sigurne zone izriitogovori i Izvjetaj Tadeua Mazovjeckog od 22. avgusta 1995. godine.53Pripadnici vojske i policije, te civili iz oblinjih sela i gradova opljakalisu domove Bonjaka, stoku i zalihe ljudske i stone hrane, namjetaj odjeui sve to danima odvlaili. Nekoliko kua je spaljeno i sve damije unitene.Toga nije poteen ni grad Srebrenica. Prva dva tri dana u Srebrenicunije bio dozvoljen ulaz srpskih civila, to znai da su prve pljake uGradu, pa i prva ubistva vrili vojnici i policajci, a po odranom mitingui ostali. Udruenja preivjelih rtava Srebrenice raspolau spiskovima odstotinjak nepokretnih i starih osoba koje nisu mogle ili nisu htjele napustitisvoja ognjita, ali sa srpske strane o tome nema nikakvih izvjetaja. Njihovaubistva pripisuju se Pelemiu i njegovom Protivdiverzantskom odredu.

51 Udruenja preivjelih rtava registrovala su stotinjak osoba, a podaci su samopriblini.

52 Izjava Miroslava Deronjia, pred Hakim tribunalom.53 Tadeu Mazovjecki (Tadeusz Mazowiecki), specijalni izvjestilac UN o ljudskim

pravima u bivoj Jugoslaviji, Izvjetaj od 22. avgusta 1995. godine STANJE LJUDSKIHPRAVA NA TERITORIJI BIVE JUGOSLAVIJE objavljen u zborniku SREBRENICA OD PORICANJA DO PRIZNANJA, Helsinki odbor za ljudska prava u Srbiji, Beograd2005, str. 112. do 137.


699

3. Formiranje dva zbjega

Pedeset mjeseci rata u izolovanim enklavama Podrinja iscrpilo jei fizike mogunosti bonjakog stanovnitva Podrinja iji se znaajnidio u proljee 1993. godine okupio u Srebrenici, gdje ih je od pokoljatada sauvalo proglaenje Srebrenice sigurnom zonom UN. Iluzija dae ta zona biti poteena svakog oruanog napada ili bilo kojeg drugogneprijateljskog ina,54 kako je to fiksirano Rezolucijom 819 Savjeta sigu-rnosti UN i kakav je sluaj ve dvije godine bio sa irakim Kurdistanom,ubrzo se potpuno rasprila. Umjesto trenutnog prestanka oruanih napadaparavojnih jedinica bosanskih Srba i njihovog neposrednog povlaenjana odgovarajue odstojanje, UNPROFOR je iznudio S p o r a z u m od e m i l i t a r i z a c i j i S r e b r e n i c e i zapoeo razoruavanje branilacaSrebrenice ARBiH, a onda tolerisao neredovno i selektivno proputanjekonvoja UNHCR-a sa humanitarnom pomoi, to je ve samo po sebistvorilo izuzetno teke uslove preivljavanja u Sigurnoj zoni preostalogstanovnitva.

Pod pritiskom Kontaktne grupe velikih sila za okonanje rata uBosni i Hercegovini, velikosrpsko rukovodstvo iskoristilo je etveromje-seno Karterovo primirje da ve u njegovom toku potpuno onemoguidotok humanitarne pomoi, a onda svakodnevnim planskim i osmiljenimaktivnostima stvore uslove totalne nesigurnosti, nepodnoljivosti ibezperspektivnosti daljeg opstanka i ivota mjetana u Srebrenici iepi.55

Do poetka jula ovo je ostvareno u mjeri da su zabiljeeni i prvisluajevi bukvalnog umiranja od gladi. Neposredno prije nego to e 6.jula u 4.30 sati artiljerijska priprema oglasiti poetak napada na prvu sigurnuzonu Ujedinjenih nacija. Od tog momenta vie nije bilo ansi ni za predah.

Ve toga dana neka sela su napustila svoja ognjita, a svakogdana bilo ih je sve vie. Izbjeglice su se uglavnom slivale u centar Grada,gdje se u Vezionici nalazila baza ete B (Bravo) Holandskog bataljona.

54 Rezolucija Savjeta sigurnosti 819 od 16. aprila 1993. godine. Objavljena u publikacijiMIP-a R BiH, REZOLUCIJE SAVJETA SIGURNOSTI.

55 Direktiva za rad 1995. godini br. 7. od 8. marta 1995. Vrhovne komande oruanihsnaga Republike Srpske. Dravna tajna br. 2/2-11.


700

Meu prvima i najbrojniji su bili stanovnici vedskog naselja (njih oko4.000). Desetog jula ujutru i ulice Grada bile su preplavljene izbjeglicama idobrovoljcima koji su pripremali odsudnu odbranu Grada, jednostavnosmatrajui da je u datoj situaciji bolje da poginu u borbi.

Izgubivi svaku nadu u volju Holandskog bataljona da odbranigole ivote graana vojnopolitiko rukovodstvo Enklave (njih 40) nou10/11. jula u zgradi PTT pokuavalo je da organizuje odsudnu odbranuGrada u koji se bila slila vea polovina populacije Enklave. Izmeu ostalog,raspravljana je i ideja da se dio snaga ubaci u pozadinu Taktike grupeVRS na junim prilazima Gradu i natjera je na poloaje branilaca i takoHolandski bataljon konano privoli na samoodbranu.56

Saoptenje Karemansa (12. jula oko 0.30 sati) Rukovodstvu jeunijelo izvjesnu nadu da e meunarodna zajednica konano izvritisvoju obavezu i donijeti spas blizu 40.000 stanovnika njene prve sigurnezone, ali i jo dublju podjelu i nevjericu u stvarne namjere UNPROFOR-a iGeneralnog sekretarijata Ujedinjenih nacija.

Sutradan, kad ni, poslije dva sata ekanja od obeanih masovnihzranih udara i spaljene zemlje nije bilo nita, i prikupljeni, djeliminonaoruani dobrovoljci okupljeni u sjevernim naseljima, krenuli su premasjeverozapadnom jo slobodnom dijelu Zone, to se poklapalo i sa ranijepredvianim pravcem izvlaenja prema centralnoj slobodnoj teritorijiRepublike Bosne i Hercegovine. Do noi 11. jula u rejonu sela unjarii Jaglii okupio se prvi zbjeg od preko 12.000 uglavnom mukaraca fertilnedobi, kojima je prijetila sasvim izvjesna smrtna opasnost.57

Poslije garantiranja bolnice i baze holandske 2. ete u Vezionici, utoku koga je bilo vie poginulih i ranjenih izbjeglica, 2. eta je napustilaSrebrenicu, a za njom i stanovnitvo. Nekoliko stotina prvih sa ranjenicimaprimljeno je u bazu Holandskog bataljona. Tako se do noi 11. juli 1995.u Potoarima okupio drugi zbjeg. Ovog puta uglavnom su to bili ene,

56 Izjava uesnika Sastanka,Vejiza abia, autoru.57 Svim stanovnicima Enklave i Podrinja bile su poznate velikosrpske pretenzije na

bosansko Podrinje, Miloeviev prelaz preko Drine, kao i da je dugoroni cilj da seDrina uini srpskom nacionalnom rijekom. Uprkos tome Mladi je uporno davao lanaobeanja, ali i bio vrlo precizan tog 11. jula u razgovoru sa Karemansom i sutradan saMandiem da hoe da zadri i ispita sve mukarce od 16 do 60 godina.


701

djeca i stariji, za borbu nesposobni ljudi. Bili su iscrpljeni, bez hrane,vode i bilo ega neophodnog za ivot. Ostalo im je da ekaju ispred bazena goloj livadi ili u ruevinama industrijskih objekata.

Viegodinjim specijalnim ratom i usmjerenom velikosrpskompropagandom uveliko dezorijentisano i dijelom pokolebano stanovnitvosigurne zone UN Srebrenica predstavljalo je ostatke - sa svojih ognjitapomjerenih Bonjaka - uglavnom etiri optine srednjeg Podrinja (Srebrenica,Bratunac, Vlasenica i Zvornik) koji su do proljea 1993. godine odravalislobodnu ali izolovanu teritoriju veliine 900 kvadratnih kilometara ioko 70.000 stanovnika.58

U proljetnoj ofanzivi ojaanog Drinskog korpusa VRS, koji je iformiran radi likvidacije izolovanih bonjakih enklava u Podrinju, enklaveKamenica, Konjevi Polje i Cerska su unitene, a Srebrenica je bila svedenana povrinu od 144 kvadratna kilometra. Stanovnitvo okupiranih slobodnihteritorija veim dijelom je potisnuto prema Tuzli, a dijelom prema Srebrenici.Posljednjim atomima snage Srebrenica se tada odbranila do usvajanjaRezolucije 819 Savjeta sigurnosti UN od 16. aprila 1993. koji je tadaiznudio i evakuaciju jo desetak hiljada bolesnih, ranjenih, iznemoglih.Ostatak slobodne teritorije sa centrom u Srebrenici organizovan je kaosigurna zona UN Srebrenica. Nespretnou Vlade i Vrhovne komandeARBiH i zloupotrebom poloaja komandanta mirovnih snaga Ujedinjenihnacija generala Valgrena (Lars Eric Wahlgren) Armiji RBiH je nametnutSporazum o demilitarizaciji Srebrenice, kojim su suprotno slovuRezolucije razoruane jedinice ARBiH u Enklavi, veliina demilitarizovanezone, koju je na terenu trebao odrediti UNPROFOR, ostavljena otvorenaza kasnije pekulacije i zloupotrebe oko grada Srebrenice (4,5 km2).59

Dostupni podaci govore da se u rejonu sela unjari i Jaglii okupilapriblino jedna treina ukupne populacije sigurne zone UN Srebrenica.

58 Polna i starosna struktura stanovnitva i domainstva Optinskog taba civilnezatite od 11. januara 1995. godine br. 4-45/95. Po dvijetri stotine stanovnika bili su saoptina Han Pijesak, Viegrad i Rogatica, te 45 sa ostalih optina.

59 ZLOINI NAD BONJACIMA U SREBRENICI ZA VRIJEME AGRESIJENA REPUBLIKU BOSNU I HERCEGOVINU 1991. - 1995, Dokumenti i svjedoenja(priredili Smail eki i drugi); Institut za istraivanje zloina protiv ovjenosti imeunarodnog prava Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo 1999. str. 49. - 58; S. eki -M. Kreso - B. Maci, nav. dj., str. 431 - 436.


702

Procjene u literaturi a i dostupnim dokumentima najee su vrlo nepreciznei idu od 10.000 do 15.000. Polna i starosna struktura stanovnitva, premapopisu Civilne zatite od 11. januara 1995. godine omoguava da se broj otvorenim prijetnjama oigledno smrtno ugroenih i prema Mladievimkriterijima (od 16 do 60 godina, u sutini sva fertilna muka populacijaZone) dosta priblino procijeni na 13.500, a moda i 14.000. Ako prihvatimoprocjene eksperata Hakog tribunala da se u Zbjegu Potoari nalo 1.500vojnih obveznika ispada da se u zbjegu unjarima 11. jula 1995. nalopriblino 12.000 mukaraca, od ega su 1.000 njih bili djeaci.60

Nema podataka, ali je vie nego sigurno da su se pojedinci ilimanje grupe okupljale u zbjegovima do kasno u no 11. jula 1995. godine,takoe je izvjesno da su neki u tom periodu i promijenili zbjeg. Obustavavatre, koju je Mladi odredio za 10.00 sati 12. jula nije imala znaajnijeguticaja na tok uklanjanja bonjakog stnovnitva iz Enklave, poto suodluke o tome bile donesene ranije.

Okupljanje stanovnitva sigurne zone UN Srebrenica u dvazbjega 11. jula 1995. i razliita sudbina koju im je agresor namijenio, prilikaje da se utvrde i neki osnovni podaci o dimenzijama dva masovnazloina poinjena nad stanovnitvom srebrenike sigurne zone UN, aonda i strukturi njihovih rtava. Moje analize i procjene zasnivaju se naautentinom dokumentu visokog stepena preciznosti i vjerodostojnosti,i njegovom poreenju sa nekoliko mjerodavnih procjena broja i sastavaova dva zbjega. Radi se o Evidenciji polne i starosne strukture stanovnitvaSigurne zone od 11. januara 1995. Optinskog taba civilne zatite Srebrenicabr. 04-45/95. Po toj evidenciji u Enklavi je bilo 36.050 stanovnika, odtoga 19.566 mukih i 16.639 enskih osoba. Prema Pregledu u Enklavije bilo 12.748 domainstava, a nasuprot 10.596 domicilnog stanovnitva25.656, odnosno dvije treine bila su raseljena lica, to znai da je praktinoi itava Sigurna zona ivila u uslovima vrlo bliskim koncentracionomlogoru, dok starosna struktura prua inspirativne podatke i za neka drugarazmatranja.

60 Struktura stanovnitva Sigurne zone UN Srebrenica, br. 4-45/95, od 11. januara 1995.godine. (V. abi, GENOCID U SREDNJEM PODRINJU, Institut za istraivanjezloina protiv ovjenosti i meunarodnog prava, Sarajevo, 2008, str. 171)


Broj i struktura stanovnitva enklave Srebrenica moemo uzetisa mnogo vjerovatnoe i kao stanje na poetku napada za njenu likvidaciju,6. jula 1995. godine. Za status pojedinaca u njoj trebalo bi razdvojiti dvijeosnovne kategorije: - vojnike i civile.

Meutim u Enklavi, shodno Sporazumima o demilitarizaciji, vojnikapraktino nije ni bilo. Formalno, a uveliko i stvarno su razoruani u toku1993. godine. Izvjesnu koliinu oruja zadrali su pojedinci, ali je njihovaorganizacija i van demilitarizovanog grada sa povrinom od 4,5 km2 zasnage UNPROFOR-a bila sporna.

U januaru 1994. godine poelo se raditi na vojnoj organizaciji, zasluaj ponovnog agresorskog napada, poto su konano i organi UNPRO-FOR-a na viim instancama shvatili da Armija RBiH i u sigurnoj zoniUN Srebrenica, kao i drugim sigurnim zonama ima pravo da drioruane jedinice. Zbog otpora UNPROFOR-a na lokalnom nivou to jei dalje ostalo sporno, pa je Osma operativna grupa 2. korpusa ARBiHstvorena samo na papiru. Vojnici nisu bili mobilisani, ivjeli su kodsvojih kua, hranili se od onoga ime je raspolagala porodica i nisu pozivanini na obuku ni na vjebe. Tako je uglavnom ostalo i u 1995. godini, kadaje Osma operativna grupa preimenovana u 28. diviziju ARBiH, i kada sujoj helikopterima doturene nevelike koliine lakog pjeadijskog naoruanja.Aprila mjeseca te godine Divizija je, uz to obezglavljena pozivom nakolovanje Nasera Oria i jo nekih komandanata. Dvadesetosma divizija jena papiru po vojnoj evidenciji u srebrenikoj enklavi imala oko 3.000obveznika, ali se u toku operacije Krivaja - 95 uspjelo okupiti manjeod hiljadu dobrovoljaca, boraca.

Aktivna borbena dejstva su se izgleda svela na protunapad stotinjakboraca - dobrovoljaca 10. jula u 4.30, kojom prilikom je vraeno ivkovobrdo. Svi ostali su jednostavno bili civili.

4. Zloini u Potoarima i na putu do Tie

Jedanaestog jula u popodnevnim satima grad Srebrenica je dolau vlast Vojske i Policije RS. Sutradan u prijepodnevnim satima to se desilo isa njenim industrijskim kompleksom Potoari, gdje se nalazila i glavnaUNPRFOR-ova baza.

703


704

Uporedo sa dolaskom u vlast ova dva najznaajnija dijela sigurnezone UN Srebrenica je u vlast RS dolo i stotinjak graana Srebrenice,uglavnom starijih i nepokretnih lica. U Potoarima se to dogodilo akdvjema treinama ukupnog stanovnitva ove sigurne zone UN. Bilo jeto neborako, nenaoruano, viestruko meunarodnopravno zatienostanovnitvo sigurne zone UN. Relevantna dokumentacija pokazuje dasu tu izvreni brojni zloini: ubistva nekoliko stotina civila, meu kojimai ranjenika, bolesnika, starih iznemoglih i bolesnih osoba, djece od najmanjeguzrasta te mukaraca i djeaka. Oko hiljadu mukaraca starijih od 15godina bilo je transportovano u mjesta zatoenja u Bratuncu. Ostatak od25.000 deportovano je u toku 12. i 13. jula 1995. prema Kladnju na centralnuslobodnu teritoriju sa ciljem da im poslue kao alibi da, toboe sa civilnimstanovnitvom postupaju prema odredbama enevskih konvencija iz1948. godine.

Stanovnitvo sigurne zone UN predhodno je sistematski izgladnji-vano, i iscrpljivano sprjeavanjem dolaska humanitarnih konvojaUNHCR-a i drugim mjerama i nehumanim postupcima. Ovdje je, uz tozastraivano, ucjenjivano, pljakano, izvrgnuto zlostavljanju, premlaivanju,poniavanju, silovanju diskriminacijama svih vrsta, samovolji pojedinihpolicajaca, i vojnika, i izloeni uasnim nehigijenskim uslovima bezhrane i vode na temperaturama izmeu 30 i 40 stepeni celzijusa.61

Izdvajanje i hapenje mukaraca iz zbjega u Potoarima zapoetoje pojedinanim prepoznavanjem odreenih lica u ili van Zbjega odmahpo dolasku Policije RS i dijelova Bratunake brigade u Potoare te opko-ljavanja Zbjega.

Brojno stanje Zbjega procjenjivano je izmeu 17.500 i 35.000dua. Zbjeg je manjim dijelom bio u Bazi holandskog bataljona (oko4.000) i veim dijelom u pogonima industrijskog kompleksa i na oblinjimpoljima.62

61 Presude Pretresnog i albenog vijea i Optunica ICTY Radoslavu Krstiu,izmjenjena i spojena optunica protiv Vidoja Blagojevia, Dragana Obrenovia, DraganaJokia i Momira Nikolia. Objavljene u Ediciji Dokumenta Hakog tribunala, knjigaVIII, izdanje Organizacije za evropsku bezbjednost i Saradnju Misija u Srbiju i CrnojGori, Beograd 2005. godine.

62 Pored 4-5 hiljada dua u Bazi Holandskog bataljona, preostalih dvadeset hiljadasmjestilo se u pogone tvornica: 11. mart, Srebrenicaekspres, Pocinkaona, Akumu-latori, Elektrodistribucija, - Transport, Feras, Elektroinvest.


705

U Hagu i nadlenim institucijama UN Baza Holandskog bataljona uPotoarima smatrana je kao teritorija Ujedinjenih nacija. Kao takva bilaje jedini ostatak sigurne zone UN Srebrenica i kao takva je trebala bitiupotrijebljena. Na toj teritoriji niko se nije mogao kretati bez dozvole organaUN, a VRS je to i u ovom sluaju repektovala. Ako bi vojnici RS htjelikontrolisati da li se u njoj nalaze naoruani vojnici ARBiH, to bi semoglo samo uz prisustvo Crvenog krsta i UNHCR-a. Njihovo prisustvobilo je obavezno i pri konanoj evakuaciji Baze. Ugroenosti ove populacije(izmeu 1.500 i 2.000 vojnosposobnih mukaraca) u Potoarima bila jesvjesna i Holandska vlada 11. jula 1995. zbog ega je i ponudila zatitu.U svakom sluaju Baza je bila dovoljno prostrana i bila priblino velika,kao i ostali dio industrijskog kompleksa. Mogla je da primi svo izbjeglostanovnitvo, ukljuujui sve mukarce koji su se nali u oba zbjega. IVlada u Hagu i nadleni u UNPROFOR-u su znali da je to najrizinijagrupa, kojoj je obavezno trebalo pruiti zatitu. Jedini zadatak (iobeanje) Bataljona bio je sada da zatiti civilno stanovnitvo. Jedinamogunost za spas vojnosposobnih civila bio je dozvoliti to veembroju ljudi ulazak u bazu UN u Potoarima. Morali su znati i to da jeMladiev ultimatum da e bombardovati Bazu i pobiti holandske taocebila gola nerealna prijetnja.63

Nasuprot tom, Nareenje taba UNPROFOR-a u Sarajevu (gen.Gobiljar) za preduzimanje svih mjera za zatitu civilnog stanovnitva uPotoarima, komandant Bataljona je odbio da izvri. ta vie i oni kojisu se nali u Bazi (meu njima i nekoliko stotina mukaraca) bez oklijevanjasu bili izbaeni iz Baze kada je na njih doao red da budu deportovani,pri emu je odvajanje mukaraca vreno na samoj kapiji Baze.64

Ujedinjene nacije, odgovorne za odbranu svoje sigurne zone, bilesu odgovorne i za evakuaciju civilnog stanovnitva iz Enklave, kad gave nisu odbranile. U Mladievom izvoenju to je faktiki bila deportacija.Holandski bataljon je bar, ovaj puta, pokuao da je prati, pri emu mu jeVRS zaplijenila vie vozila.

63 M. J. Faber, SREBRENICA GENOCID KOJI NIJE SPRIJEEN, Meucrkvenimirovni savjet Holandije, Denn Hag 2002, str. 47. i 102 do 107. General Mladi je dobroznao ta bi taj izazov znaio.

64 Isto.


706

Na inicijativu pregovaraa Mandia pokualo se napravitispisak mukaraca izmeu 16 i 60 godina kao neki vid njihove zatite65od strane UNPROFOR-a.

Postupajui po Mladievim nareenjima vojska i policija RS jena razne naine izdvojila od njihovih porodica mukarce koji su po poslobodnoj ocjeni mogli imati izmeu 16 i 60 godina, vodila ih na sasluanjeu Bijelu kuu i jo neke objekte (a potom kamionima i autobusimaodvezla u Bratunac.) Holandske procjene su da je takvih u Potoarimabilo oko 1.500. Samo mali broj ih se provercovao u autobuse, ali je i diotih otkriven na putu do ili u Tii. Procjenjuje se da ih je u Potoarimau toku deportacije ubijeno nekoliko stotina, od toga 80 do 100 klanjem.

Komanda Drinskog korpusa i angaovani oficiri Glavnog tabaVRS, nisu imali dilema oko ovog Zbjega i bili su u toku situacije odpoetka njegovog okupljanja 11. jula. Izvrna odluka o deportacijiZbjega donesena je formalno na drugom sastanku generala Mladia uhotelu F o n t a n a u Bratuncu 11. jula zapoetom u 23.00 sata. Deportacijaena, djece i staraca je bila zamiljena i kao srpski alibi za ubijanje vojnosposobnih mukaraca pod izgovorom da su poginuli u borbi ili da su biliratni zloinci.

O ishrani, snabdijevanju vodom i uopte humanitarnoj krizi u Zbjeguniko nije ni razmiljao. Viemjesenim izgladnjivanjem i iscrpljivanjemi onako je u Enklavi bilo stvoreno nepodnoljivo stanje. Glavni tab VRS,Ministarstvo odbrane i Komanda DK bili su koncentrisani na mobilizacijuautobusa i kamiona za njihov transport do s. Tie na liniji fronta prema2. korpusu ARBiH. Uasnuta, nenaoruana, izgladnjela, neispavana,eu izmorena i viednevnim bjeanjem i lutanjem iscrpljena masa uZbjegu nadala se u zatitu prisustva Holandskog bataljona. Od nagovjetajadeportacije jedva su ekali da se utrpaju u autobus ili kamion.66 Svakoudaljavanje od mase moglo je znaiti smrt.

Do prvih sati popodneva u Potoare se radi organizacije i nadgledanjadeportacije okupilo vie oficira VRS. Obmana javnosti i paradiranje pred

65 U Bazi je registrovano 239 imena, ali van Baze popis nije ostvaren. (M. J. Faber,nav. dj., str. 52.)

66 Mladiu je bilo stalo jedino da ih ukloni i bio je uvjeren da je ubistvo fertilnogdijela mukaraca dovoljno da nikad ne vrate na ovaj prostor.


707

kamerama bio je dio njihovog prisustva, posebno generala Mladia iKrstia. Jedini kamionet sa hljebom i prva cisterna sa vodom i Mladievebombone djeaku bile su i sr poruka te parade.

Lokalni organi meunarodne zajednice procjenjivali su da se uZbjegu nalazi izmeu 1.000 i 2.000 vojnosposobnih mukaraca. Mladije jo na sastanku u Fontani obznanio da e mukarce starosti od 16do 60 godina zadrati radi provjere da li su ratni zloinci.67 Patrole sutakve dovodile u tzv. B i j e l u k u u, nasuprot holandske baze.

5. Zbjeg u unjarima

Mladievi kriteriji o tome ko je vojnik, a ko civil bili su drugaiji.I on je znao da je 28. divizija samo fikcija. Zbog toga i barata sa pojmomvojnosposobnih mukaraca. Takvima on smatra u sutini svo mukofertilno stanovnitvo Sigurne zone. Zbog toga broju od 11.495 mukaracaod 18 do 60 godina, moramo dodati bar dvije generacije djece od 16 i 17godina, te one mlae koje, po slobodnoj ocjeni njegovih vojnika takoizgledaju, a onda i bar polovinu mukaraca od preko 60 godina (1.577).Tako dolazimo do ukupnog broja moguih vojnosposobnih mukaracaod 13.500. Poto je procijenjeno da se u zbjegu u Potoarima nalo 1.500vojnosposobnih mukaraca, realno je predpostaviti da se u zbjegu unjarinalo oko 12.000 vojnosposobnih mukaraca.68

Zbjeg u Potoarima u dokumentima UNPROFOR-a redovno seprocjenjuje na 25.000 ali i 40.000 dua.69 Takoe su procjene od 900 do1.200 (300 do 500 u Bazi i 600 do 900 van nje) do izmeu 1.500 i 2.000vojnosposobnih mukaraca u zbjegu Potoari upitne jer ima tvrenja daih je nabrojeno ak 3.000.70

Ukupno stanovnitvo sigurne zone UN Srebrenica, prema meuna-rodnom ratnom pravu bila su meunarodnopravno zatiena lica. Vojni

67 Transkripti Sastanka Mladia i Karemansa 11. jula 1995. u Fontani.68 Pregled brojnog stanja i strukture stanovnitva Optinskog taba Civilne zatite

Srebrenice od 11. januara 1995. godine.69 M. J. Faber, navedeno djelo str. 48.70 M. J. Faber, nav. dj., str. 36, 48 i 102.


obveznici, koji su sauvali ili pribavili naoruanje i od januara 1994. godineadministrativno voeni kao pripadnici 28. divizije ARBiH, sa poetkomnapada 6. jula postepeno su se prikupljali na liniji fronta, koja je istovremenobila linija trinaest osmatranica Holandskog bataljona UNPROFOR-a.Prikupljeni dobrovoljci posjeli bi poloaje ispred ili iza UNPROFOR-ovihosmatranica i zahvaljujui njihovom otporu napredovanje Taktikegrupe Zvornike brigade VRS, na glavnom pravcu napada, du puta ZeleniJadar Srebrenica prva dva dana bilo je usporeno, jer su dobrovoljcisvojim rasporedom onemoguili obilazak UNPROFOR-ovih osmatranica,koje nisu odgovarale na vatru nastupajuih jedinica Drinskog korpusa,a ove su vrlo paljivo taktizirala svojim pokretima i vatrom da UNPROFORne navedu na samoodbranu. Pored posjedanja 13 osmatranica, rasporeenihna pedesetak kilometara fronta, i obje ete i Holandski bataljon imali surezerve, koje ni u jednom momentu nisu intervenisale. Kao rezerva 28.divizije uglavnom je sluio Samostalni brdski bataljon i njegovi dobrovoljcisu naoruani sa stotinjak automata iz Skladita zaplijenjenog oruja. Ugradskoj bolnici nalazilo se pedesetak ranjenika i izvjestan broj civila ivojnika bio je ranjen i u toku ovih pet dana, od 6. do 11. jula 1995. godine.Na kraju se operisalo sa cifrom od 111 ranjenika.

Shodno odredbama enevskih konvencija iz 1948. godine ti dobro-voljci su bili legitimni elementi oruanih snaga meunarodno priznateRepublike Bosne i Hercegovine. Poslije predaje, odnosno zarobljavanjadobrovoljci su morali imati status ratnih zarobljenika, bez obzira ukom su se zbjegu nali.

Krei sve meunarodne konvencije i obiaje ratovanja VRS nijepostupala ni sa njima ni sa civilima po propisima meunarodnog prava.Prije svega im je oduziman identitet line karte i drugi identifikacionidokumenti su im oduzimani i kasnije spaljeni, a nisu dobili ni Treomenevskom konvencijom predviene legitimacije. Prema njima jeneovjeno postupano, meltretirani su na razne naine, premlaivani, dranisu u nehigjenskim uslovima, bez vode i hrane, esto su vezani, masovnosu izuvani, da bi se otealo njihovo eventualno bjegstvo i tome slino.

Zbjeg u Potoarima opkoljen je u ranim prijepodnevnim (valjdaiza 7.00) satima 12. jula, za ta su pored pjeadije i policije, upotrijebljenitenkovi i druga oklopna vozila. Upadi pojedinaca te policijskih i vojnihpatrola, a naroito pucnjava i odvoenje pojedinih ljudi i ena, povealo

708


709

je strah do maksimuma. U ovom zbjegu u toku 11. jula okupilo se vieod 25.000, ve mjesecima, izgladnjivanjem i iznurivanjem, iscrpljenih dua.71

Meu njima se po svim procjenama nalo i gotovo dvije hiljadevojnosposobnih mukaraca. Na smrt uplaeni, 6. jula uznemireni stanovniciSigurne zone nisu od tada imali uslova za odmor i spavanje. Do 9. julave je bilo pokrenuto sa svojih ognjita polovina vangradskog stanovnitvai satjerano u prenatrpano urbano sredite Enklave, gdje nije bilo uslovaza ivot ni onim, koji su se ve tamo nalazili.

Situacija u Zbjegu od 11. do 13. jula, na temperaturama izmeu30 i 40 stepeni Celzijusovih, u neuslovnim, nehigijenskim uslovima, bezikakve hrane i naroito vode, bila je oajna. Potpuno nezatieni i preputenina milost i nemilost ubicama, stanovnici bive sigurne zone UN nisuimali vie nikakvog izbora. Oajno su eljeli da to prije napuste ovouasno mjesto. Odluku o njihovoj deportaciji prema Kladnju Mladi jesaoptio na sastanku u tabu Bratunake brigade 12. jula u 8.00 sati, apredstavnicima Zbjega isti dan na sastanku u hotelu Fontana u Bratuncu u10,30 sati.72 Obmane Mladia lino i njegovih organa da im se garantujeivot, kao i, za potrebe snimanja TV-reportae, podjela apsolutno nedovoljnekoliine hljeba i vode nisu to ublaili.73 U Prihvatni logor 2. pakistanskogbataljona kod s. Turalia (Kladanj) stizali su u stanju kolapsa. Tek poslijejo tri dana prvi talas prognanika od 23.000 je smjeten u Vazduhoplovnubazu Tuzla u Dubravama.74

elo Kolone (zbjeg u rejonu Jaglia unjari) krenulo je iz s.Jaglia u 00.00 12. jula 1995. i do 7.30 bilo je na Kamenikom brdu, priblinou centru Pobua i nadomak jo neposjednute komunikacije Kravica

71 Jo od februara 1995. VRS nije dozvolila ni jednom konvoju UNHACR-a da uSrebreniku enklavu dostavi humanitarnu pomo. Jedini konvoj poetkom jula dovezaoje pei na vrsto gorivo.

72 Izvjetaj Komande sektora UNPROFOR-a sjeveroistok o situaciji sa raseljenimstanovnitvom Srebrenice od 16. jula 1995. godine. Objavljen u zborniku: SREBRENICA- OD PORICANJA DO PRIZNANJA, Helsinki odbor za ljudska prava u Srbiji, Beograd2005, str. 103. do 108.

73 Zbog nedovoljnih kapaciteta dogovor je bio da 12.000 prognanika smjesti na 7drugih lokacija. Isto, str. 107.

74 Istovremeno je saoptena odluka o zadravanju vojnosposobnih mukaraca (od 16 do60 godina) radi provjere da li su uestvovali u ratnim zloinima i borbama protiv VRS.


710

Konjevi Polje Nova Kasaba. Do tada se na grebenu Pobua nalasamo polovina Kolone, a zaelje jo nije bilo krenulo iz Jaglia. Dogovorenoje da se ostatak kolone eka do 18.00 sati. Neto poslije 18.00 Kolonaje sa Kamenikog brda krenula prema O u Burnicama i kad je bila nadomakve posjednute komunikacije (oko 19.00) artiljerija i oklopna vozila supo njoj otvorili vatru. U 20.00 zasuta je i pjeadijskom vatrom. Nastalapanika je nekako savladana i pokret oko 22.30 nastavljen prema Svililima ikafani ugum izmeu Konjevi Polja i Nove Kasabe. Po padu mrakaneprijateljske zasjede su izgleda povuene i elo Kolone je prelo komuni-kaciju oko 2.00 sata 13. jula i preko Cerske do 7.00 sati stiglo na Udrplaninu gdje se do noi okupilo oko 4.000 do 5.000 ljudi. Ovaj manji dioKolone u toku noi je nastavio pokret i do zore 14. jula stigao u Joanikigaj kod s. D. Snagovo.75 Nenaoruana glavnina kolone je u panici lutalaPobuem razbila se u grupe i ve od jutra 13. jula poela se predavati nepri-jatelju. Do 17.30, prema presretnutom telefonskom razgovoru predalose 6.000 dok se ostatak od blizu 2.000 razbio u manje grupe.

Izmeu 10.00 i 11.00 sati 13. jula poeo je artiljerijski napad naKolonu i razmjetanje zasjeda na asfaltnoj komunikaciji a zabiljeeno jeda je u tom momentu prva grupa bila prela komunikaciju.

6. Pokuaj izvlaenja vojnosposobnih mukaraca na centralnu slobodnu teritoriju

Svi stanovnici (uglavnom odrasli mukarci i vrlo malo ene i djecakoja nisu mogla da se odvoje od svojih odraslih mukaraca sigurne zoneUN Srebrenica, koji su se 11. jula 1995. okupili u zbjegu unjari, znalisu da je njihov cilj izvlaenje na Centralnu slobodnu teritoriju i smatralisu ga jedinim moguim, a veina njih je poznavala predvianu trasuputa. Veliki broj njih se i rodio i odrastao u tim selima i mjesnim zajednicama:Pobue, Kamenica, Konjevi Polje, Cerska i dr. Trasa puta bila je dugaoko 70 km i mogla se prei u dva nona mara. Pored linije fronta u rejonuCaparda ili Nezuka trebalo je prei jo dvije ozbiljnije prepreke: - minskopolje u rejonu Ravni Buljim i, - polukrunu asfaltnu komunikaciju: Bratunac Kravica - Konjevi Polje - Nova Kasaba Milii.

75 Izjava Demaila Beirevia iz s. Hrnia (Bratunac), JMGB: 0708960181363.


711

Utvrivanje, izrada i obiljeavanje prolaza u minskom polju nijese moglo ranije uraditi, to je bio razlog da je elo Kolone krenulo najranijeu 0.30 sati 12. jula. Nesigurnu usku stazu kroz minsko polje obiljeavalaje malobrojna grupa ininjeraca. Viestruki prekidi Kolone jo vie suusporavali njen pokret, a naroito odravanje iole stabilnije veze unutarKolone. To je bio razlog to je izduavanje kolone potrajalo i suviedugo, tako da je zaelje iz s. Jaglia krenulo tek u 7.00 sati, kada je elniodred ve bio u rejonu Kameniko brdo?

Glavni tab VRS i Komanda Drinskog korpusa 11. jula nisuimali predstavu o tom gdje se nalaze vojnosposobni mukarci i nijeimala predstavu o tome u kom pravcu bi se mogli uputiti. Nagaali su opravcima prema Kladnju, prema epi i prema Tuzli, bili su zauzeti i pripre-mama napada na epu, koji je trebao poeti 14. jula. pekulisalo se i time dase okupljaju u Trouglu bandera.76

Na sastanku u tabu Bratunake brigade odranim sa poetkomu 8.00 sati, ve se raspolagalo sigurnijim podcima da Kolona vojnospo-sobnih mukaraca kree prema Konjevi Polju i da je uoeno njihovoprisustvo na grebenu Pobua, pa u rejonu Hajdukog groblja. Negdjeoko 12.00 sati napadnuto je jakom artiljerijskom vatrom. Artiljerijskekoncentracije vatre pratile su kolonu u toku popodneva i do veeri. Slobodnimsnagama Drinskog korpusa i Policijom nizom zasjeda posjednuta je komu-nikacije Kravica Nova Kasaba, a meuprostore su kontrolisala oklopnavozila (tenkovi, oklopni transporteri -ukljuujui i zaplijenjene UNPRO-FOR-ove prage, protivavionski topovi te mitraljezi na vozilima). Sapadom mraka snage VRS su se povukle prema Kravici, to je omoguiloizvjestan predah i prikupljanje kolone na grebenu Pobua.

U toku noi 12/13. jula prednji dio Kolone uspio je da se sredi inastavi mar. Pred zoru je preao asfaltnu komunikaciju i preko s. Cerskeu jutarnjim satima stigao na pl. Udr (k.1043). Tu se u toku (13. jula) odma-rala i pokuala da saeka glavninu (oko 8.000).

Do noi 12/13. jula i zaelje Kolone je pristiglo u Pobue. Na njego-vom grebenu, u toku noi koncentrisala se glavnina Kolone. Nenaoruanaglavnina nije bila u stanju da prati elo, poto se ponovo posjednuta

76 V. abi, nav. dj., str. 128 - 129.


712

asfaltna komunikacija Kravica Konjevi Polje Nova Kasaba od jutra13. jula nije vie mogla prelaziti u veim grupama. Glavnina Kolone,njih oko 8.000 od jutra 13. jula nala se u poluokruenju na malom prostoruizloena pogledu i vatri sa ovog dana gue posjednute komunikacije, anaroito obmanama i pozivima na predaju uz garanciju ivota i prevozprema Tuzli. Lutanje Pobuem nije se moglo nastaviti u nedogled i utoku dana poela je masovna predaja uglavnom na tri punkta: Sandiapoljana, raskre kod Konjevi Polja i Nove Kasabe (kod ugum-kafane).Do 17.30 prema presretnutom telefonskom razgovoru na ova tri punktapredalo se oko 6.000 nenaoruanih civila.77

Dodamo li tome da je u toku deportacije Zbjega iz Potoara, kamio-nima u Bratunac dopremljeno oko hiljadu od porodica odvojenih i uhapenihvojnosposobnih mukaraca izlazi da je u prva dva dana, 12. i 13. julabilo zarobljeno oko 7.000, to je znailo vie od polovine u Jagliima iunjarima okupljenog zbjega.78

Zarobljavanjem vee polovice Kolone mukaraca i djeaka(kojih je Jasmin Odobai utvrdio 478) pred vee 13. jula 1995. godineosloboene su snage koje su posjedale polukrunu komunikaciju i Drinskikorpus je izdao Zapovijest za pretres terena, dok su policijske snage orjenti-sane prema elnom dijelu Kolone koji se nou 13/14. na Veljoj glavi (k. 594)obiao jednu i sutradan kod s. Mariia razbila drugu zasjedu, da bi uveernjim satima stigla u rejon Crnog vrha (k. 580). U toku noi Kolonaje prela komunikaciju Zvornik Caparde i stigla u rejon Krievakihnjiva, na domak linije fronta, ali tog (15. jula) ne uspijeva probiti linijufronta. To e im, uz pomo snaga 2. korpusa na Baljkovici, uspjeti sutradan.Razbijen je 4. bataljon Zvornike brigade i izvjesno vrijeme dran otvorenkoridor prema Centralnoj slobodnoj teritoriji tako da je se dokopalo oko

77 Razne rekonstrukcije i izjave preivjelih govore o tome da je na svakom od ovihpunktova bilo zatoeno 1.500 do 2.500 ljudi, a na Stadionu u Novoj Kasabi ak 3.000.

78 ire vidi referat Ibrahima Beirovia, OPERACIJA HAPENJA I ZARO-BLJAVANJA MUKARACA SIGURNE ZONE UN SREBRENICA, JULA 1995.GODINE, podnesen na Meunarodnoj naunoj konferenciji Genocid nad Bonjacimasigurne zone UN-a Srebrenica, jula 1995 - pouke buduim generacijama, Potoari - Sara-jevo, 9. - 15. juli 2005, Institut za istraivanje zloina protiv ovjenosti i meunarodnogprava Univerziteta u Sarajevu, jula 2006. godine.


713

3.500 ljudi. U narednom periodu jo oko 1.000 ljudi se na razne naineprobilo na Centralnu slobodnu teritoriju. Tako se vie od jedne treinespasilo sigurne smrti, na koju su ih Mladi i Karadi bili osudili, samozato to su pripadali drugom narodu i predstavljali njegovu u ovomsluaju znaajniju fertilnu grupu.79

Poslije masovne predaje 13. jula u rejonu Pobua (oko 6.000) iproboja ela Kolone na Baljkovici (oko 3.500) 16. jula na okupiranompodruju sjeverno i juno od komunikacije Bratunac - Konjevi Polje Milii ostalo je oko 2.000 u manje grupe razbijenih Bonjaka. U tokupretresa terena u zoni odgovornosti Drinskog korpusa do kraja mjeseca,a onda i u avgustu mjesecu njihov broj se sveo na koju stotinu ili manje.Njihovu sudbinu teko je odreenije ustanoviti. Najvie njih je svakakozarobljeno ili na licu mjesta ubijeno u brojnim pretresima terena. Jedanbroj od njih, kada je nareeno da se prestane sa ubijanjem zatoen je ulogor Batkovie, i oni su u znaajnom broju preivjeli. Drugi dio, njihpreko 1.000 na razliite naine dokopao se slobodne teritorije a izvjestanbroj preplivao Drinu, da bi se neki od njih dokopali i Makedonije.

7. Koncentrisani in pogubljenja rtava genocida(13. do 16. jula 1995)

Masakr, odnosno neposredna likvidacija vojnosposobnih muka-raca sigurne zone UN Srebrenica je svakako najznaajnija operacijaVojske Republike Srpske ne samo aktivnih borbenih dejstava ojaanogDrinskog korpusa Vojske Republike Srpske, nego i njenih ukupnih oruanih(vojnih i policijskih) snaga u 1995. godini, odluenih na sastanku dravnog,politikog i vojnog vrha Savezne Republike Jugoslavije i RepublikeSrpske odranom 4. marta 1995. godine na Jahorini i fiksiranih u Direktivibr. 7, Vrhovnog komadanta oruanih snaga Republike Srpske izdate etvrtogdana poslije tog sastanka.

79 Opirnije o tome vidi referat majora Vejiza abia: SNAGE ODBRANE SIGURNEZONE UN SREBRENICA, podnesen na navedenoj konferenciji - Potoari - Sarajevo,2005.


714

Njoj su bile podreena, radi nje planirana i izvedena sva borbenadejstva i sve politike akcije ne samo Republike Srpske, nego i SavezneRepublike Jugoslavije i posebno njenog predsjednika, koji se jo u 1993.uvjerio u nemogunost ostvarenja projekta Drave, u kojoj e ivjeti sviSrbi, pa bi sada bio zadovoljan i sa odgoenim ranije proklamovanimprelazom preko Drine. Od ishoda ove operacije uveliko je zavisilo jedinstvorukovodstva srpskog naroda i uspostavljanje jedinstvenog politiko-dravnog i vojnog koncepta, a posebno dominacija u jedinstvenomrukovodstvu.80 Takva kakva je izvedena, Operacija je teko krilaMeunarodnu konvenciju o spreavanju i kanjavanju genocida koje senikako nije moglo prikriti.81 Pukovnik Jankovi, naelnik Obavjetajneuprave Glavnog taba VRS, na kolegijalno-taktian nain je savjetovaoda se smaknua ne vre do osvajanja sve tri enklave.

Nareenja su ve bila izdata i masovna pogubljenja su registrovanave 13. jula. Tog dana poela je Operacija masovnih pogubljenja. Nastratitima: pored r. Jadra, u Cerskoj, u Skladitu ZZ u Kravici, kod Pocin-kaone u Potoarima, masakrirano je vie od 2.000 ljudi, najvie u Kravici(1.000 do 1.500),82 dodamo li tome ubijene u Srebrenici, kao i u Tii,te na putu do Tie, sa sigurnou se moe potvrditi cifra od 2.000 ubijenih13. jula, te dan dva ranije.

etrnaestog jula pogubljenja su pomjerena u zonu odgovornostiZvornike brigade. Na stratitima u Orahovcu, Grbavcima ubijeno je izmeu2.000 i 2.500 ljudi;83

Petnaestog jula u Petkovcima je pogubljeno 1.500 do 2.000 ljudi;84esnaestog jula na vojnoj ekonomiji Branjevo pogubljeno je

1.000 do 1.200 ljudi, a u Domu kulture Pilica 500.85

80 Direktiva za dalja dejstva br. 7 Vrhovne komande oruanih snaga Republike Srpske,Dravna tajna br. 2/2-11, str. 10.

81 Gotovo na svakom masovnom stratitu ostali su preivjeli svjedoci, a ni izvriocinisu bili jedinstveni u nainu realizacije. Amerika vlada je satelitima snimila mjestamasovnih grobnica.

82 Presuda R. Krstiu od 2. avgusta 2001, paragraf 205.83 V. abi, nav. dj., str. 132.84 Isto, str. 132.85 Isto, str. 134.


715

Takoe, esnaestog jula, u s. Kozluku izvreno je i posljednjemasovno ubistvo vojnosposobnih mukaraca sigurne zone UN Srebrenica.Pobijeno je oko 500 mukaraca.86

Pojedinanih i grupnih ubistava bilo je 12-og, a moda i 11-ogjula, po preuzimanju vlasti u Srebrenici i Potoarima, a ubistva su se nastavilai narednih dana, pa i mjeseci. Od oko 4.000 mukaraca koji su po proboju naBaljkovici ostali na okupiranoj teritoriji 1.000 njih se provukao kroz linijufronta, a 1.000 njih je preivjelo na druge naine, pa i u Batkoviu. Potose radi o procjenama, a zbog uslova za prijavljivanje nestalih dolo je ido dupliranja imena i prijavljivanja preivjelih za koje se mislilo da su nestali.

Oskudni i nesigurni izvori jo ne omoguavaju preciziranje cifara,ali iz navedenog proizilazi da je za samo etiri dana na pomenutim velikimmasovnim stratitima ubijeno izmeu 8.500 i 8.700 mukaraca i djeakakoji su ve danima bili u vlasti Vojske Republike Srpske i svi su naodreen nain bili meunarodnopravno zatiena lica.

Procjena ukupno nestalih u dogaajima u i oko Srebrenice u julu1995. prelazila je 10.000, a iz razliitih razloga tu cifru ne prelaze niprvi spiskovi nestalih.

Zatoenja vojnosposobnih mukaraca izvrena po predaji ilihapenju u improvizovanim i neprikladnim prostorima bez odgovarajuehrane i vode Haki tribunal je uzeo kao potvrdu namjere da budu pogubljeni,a obimnu i detaljnu organizaciju smatrao posebnom vojnom operacijom.Pribavljanje i upotreba specifinih poveza za oi, ligatura, oduzimanjeidentifikacionih dokumenata i ne izdavanja enevskim konvencijamapropisanih dokumenata i nevoenja evidencije, izuvanje cipela, blagovre-mena ili naknadna kopanja grobnica, smatrao je takoe pokazateljimaranije utvrene namjere. Tome je oigledno bio prilagoen i odnos straarai drugog osoblja prema zatoenim.

Operacija masovnih pogubljenja, moda se mogla zavriti i ukraem vremenu od ta etiri dana. Naredbodavac je to izgleda i oekivao.Naelnik Uprave bezbjednosti Glavnog taba VRS, pukovnik Beara je13. jula uvee doao u Bratunac, gdje se glavnina vojnosposobnih i nalazilasa zadatkom da poubija zatoene, ali mu se suprotstavio Deronji. Petnaestogjula oko 10.30 Operacija nije bila zavrena, ostalo mu je jo 3.500 paketa,

86 Isto, str. 140.


716

koji su onda prevezeni u zonu odgovornosti Zvornike brigade i tamopogubljeni.

Pretresno vijee ICTY je utvrdilo da su jedinice Drinskog korpusasve do oktobra zarobljavale Bonjake koji su se nastojali zadrati u blizinisvojih kua.87

Ekspert Batler je ustanovio da se ovaj razgovor o 3.500 paketavodio tek poslije masovnih pogubljenja srebrenike enklave, u Orahovcu, nabrani Petkovac, a prije pogubljenja na Branjevu, u Domu kulture Pilica, te uKozluku.

Sabiranjem manjih cifara po stratitima dobija se upravo Bearinih3.500 paketa, dok procijenjene vee cifre daju zbir od ak 4.200 ubijenihza posljednja dva dana.

U treoj dekadi jula mjeseca (25. 07.) nareeno je da se prestanesa ubijanjem i prva grupa od 25 mukaraca zarobljenih 25.07. prebaenaje u koncentarcioni logor Batkovi. Sutradan je u isti logor prebaenagrupa od 34 mukarca.88

Kad mu je ujutru 14. jula onemogueno pogubljenje zatoenih naCiglani u Bratuncu, pukovnik Beara je naredio prevoz preostalih na podrujezvornike optine.

87 Presuda Krstiu, paragraf 383.88 R. Batler, str. 87.


REZIME

Referat pokuava rekonstruisati prioritetnu borbenu aktivnostOruanih snaga Republike Srpske u posljednjoj godini rata, poslijeisteka etveromjesenog primirja (1. maja 1995. godine).

Odluka o tome pretresena je prvog martovskog vikenda 1995.godine na Jahorini, na sastanku vojnog i politikog vrha Savezne RepublikeJugoslavije i Republike Srpske, te osmog marta pretoena u Direktivu br.7. Vrhovne komande Oruanih snaga Republike Srpske i krajem mjesecatemeljitije razraena Direktivom za daljnja dejstva Glavnog taba VojskeRepublike Srpske.

Za ovu zavrnu fazu Odbrambenog rata Republike Bosne i Hercego-vine karakteristino je to da je ovim direktivama, pored spreavanjadeblokade Sarajeva pod svaku cijenu, borbena aktivnost VRS uglavnomsvedena na likvidaciju bonjakih enklava u Podrinju, koje su (semSapne) bile istovremeno sigurne zone UN .... poteene bilo kakvogneprijateljskog ina.

U tom cilju bile su isplanirane i naznaene operacije: - Jadar(meusobno razdvajanje sigurnih zona epe i Srebrenice) - Krivaja95, (svoenje sigurne zone Srebrenica na urbani dio ovog grada, a PlanomB i njenu punu likvidaciju); Stupanica 95, (likvidacija sigurnezone epa); - Zvijezda 95, (likvidacija sigurne zone Gorade); -Sprea 95 (likvidacija poluokruene enklave Palac Sapna, odnosnoeliminisanje muslimanskih enklava na prostoru Republike Srpske istvaranja kompaktne teritorije u istonom dijelu Srpske Republike. Da bi sezatitili od udara NATO-avijacije predhodno je izvedena operacija Taoci,kojom je iznueno obeanje da intervencije NATO-avijacije nee biti.

Operacije su izvoene sukcesivno i vrlo oprezno, ali nisu svesprovedene. Holandski bataljon je spreavao odbranu Srebrenice, a samnije opalio ni jednog metka na napadae. U toku operacije Stupanicaizbio je u javnost nedozvoljen postupak OS RS, a povlaenjem epakebrigade u Srbiju izbjegnuto je njeno zarobljavanje i omogueno povlaenjena centralnu slobodnu teritoriju Armije RBiH.

717


SUMMARY

The paper attempts to reconstruct priority-fighting activities ofarmed forces of the Republic of Serbia in the last war year between thefour-month armistice of 1 May 1995 and the Dayton Framework PeaceAccord of 21 November 1995.

The Decision was discussed on the first weekend in March 1995on the Jahorina mountain at the meeting of the top military and politicalofficials of the Federal Republic of Yugoslavia (FRY) and RepublikaSrpska (RS), and then redefined in Directive no. 7 by the Supreme Commandof Armed Forces of RS dated 8 March 1995 and elaborated in more detailsby Directive for further activities of the Headquarters of Army of RepublikaSrpska dated 31 March 1995.

Characteristic of this final phase of the war is that under thesedirectives, the goals of the Army of RS were reduced to liquidation ofBosniak enclaves in the Drina river valley (Srebrenica, epa, Goradeand Sapna and Bihaki dep - Biha pocket) which, besides Sapna,were at the same time UN safe areas, spared of any hostile act. In thisaim, the following operations for elimination of the UN safe areas havebeen planned: Jadar, Krivaja 95, Stupanica 95, Zvijezda,Sprea 95 and/or elimination of Muslim enclaves and formation ofa compact territory in the east part of Republika Srpska. For protectingthemselves from the NATO strikes, they performed first the operation -Hostages when approximately 400 UN soldiers and officers were keptfor a longer time under humiliating conditions, and after which operationit was promised that there would be no further NATO interventions.

The operations had been performed successively and very cautiously,what misled the Dutch battalion in Srebrenica not to shoot even one bullet onthe attackers, beginning from Zeleni Jadar to the fall of Srebrenica. Especiallyin strict secrecy was kept the fact of the RS Army conduct toward themilitary conscripts, of which more than 8.000 were executed by firingsquad in only few days. By a wise manoeuvre of epa defenders, theepa brigade of the Army of the Republic of Bosnia and Herzegovinawas evacuated by mediation of the United Nations, but disarmed, aswell. At the same time, first reports on the massacre of men fit for militaryservice from Srebrenica appeared in public, and that stopped the accom-plishment of other operations.

718


719

Prof. dr. David Pettigrew, Dravni univerzitet Southern Connecticut

GEOGRAFIJA GENOCIDA U ISTONOJ BOSNI

Ovaj referat1 se odnosi na prostor do kojeg su poinioci genocida(od 1992 1995) fiziki i psihiki transformirali teren u istonojBosni. Naravno, genocidno nasilje i transformacija su se desili i u drugimdijelovima Bosne, ali ja pokuavam odgovoriti na karakteristine prieprijatelja sa podruja koje je blizu Srebrenice du rijeke Drine. Termingeografija je apstraktna (glagolska) imenica za koju se moe rei daznai, doslovno, opis zemlje, to e rei opisivanje zemlje ili stanjana terenu. U sluaju istone Bosne poinioci genocida su opisaliteren u smislu da su sela, rodna stanita, damije, pote, kole i drugekulturne institucije bile teko oteene, a

zbornik_potocari 2

Documents