ZEÖ/İEÖ217ERKEN ÇOCUKLUKTA ÖZEL EĞİTİM

1. ÜNİTE: EÇÖZE’YE İLİŞKİN TEMELKAVRAMLAR

2. MODÜL: EÇÖZE: Kuramsal Temeller

Doç. Dr. İbrahim H. DikenAnadolu Üniversitesi, Eğitim Fakültesi,Özel Eğitim Bölümü

EÇÖZE’nin Temelleri

3 Temel nokta;

Toplumun küçük çocukları koruma ve bakımsağlamasına ilişkin sorumluluk taşıdığı inancı,

Kronik özür durumuna bağlı veya yoksullukortamında büyümenin sonucu özel eğitimegereksinim duyan çocukların gereksinimlerinikarşılama gerekliliği düşüncesi,

Önlemenin uygulama/tedaviden daha iyiolduğu; sağlanacak erken eğitimin sonrakisağaltım/iyileştirmeden daha iyi olduğudüşüncesi(Meisels and Shonkoff, 2000).

Çevresel/Ekolojik Model(Ecological Model)

Karşılıklı Etkileşim Teorisi(Transactioanal Theory)

Aile-merkezli Uygulamalar(Family-centered Practices)

İlişki-temelli yaklaşımlar(Relationship-based Approaches)

Güçlü yönleri temel alan yaklaşım(Strengths-based approach)

Çevresel/Ekolojik Model

Çevresel/Ekolojik Model

0-6 yaş dönemi küçük çocuklar çoklu birsistemin parçasıdır (aile, toplum, kültür, vb.)

Her sistem dinamik olarak birbiri ile etkileşimiçindedir ve birbirini etkiler

Çocuk ailesiyle birlikte yaşadığı yakın çevresiiçinde sosyo-kültürel değerleriyle bir bütünolarak ele alınmalı ve anlaşılmayaçalışılmalıdır

Transaksiyonel (Karşılıklı Etkileşim)Kuramı:Erken Eğitimin Gelişimsel Ekolojisi

Çocuk gelişimini destekleyici programlar üçtemel noktaya odaklanmak zorundadır:

1. Çocuk gelişimini çocuğun çevresini oluşturançoklu düzeylerde çoklu etmenlerdenetkilenmektedir.

2. Bu düzeylerdeki süreçlerde çokludur ve aileve sosyal çevre içerisindeki çeşitli sosyo-kültürel özellikler önemli rol oynar.

3. Erken çocuklukta özel eğitim hizmetleribireysel olmak zorundadır. Yani spesifik birkültürde spesifik bir ailedeki spesifik bir çocuğailişkin spesifik bir probleme odaklanmalıdır.

Bu teori, çocuğun gelişimini tek bir faktörünveya etmenin etkilemediğini tersine çoklufaktörün etkileşimi sonucu çocuğungelişiminin etkilendiği üzerinde durur.

Bu faktörleri ekolojik bir çerçevede ele alır.

Çoklu negatif özelliklere sahip bir aileortamında büyüyen bir çocuğun, daha aznegatif özellikelere sahip aile ortamındabüyüyen bir çocuğa nazaran bulunduğudurumdan gelişimsel olarak daha olumsuzetkilenecektir.

Transaksiyonel (KarşılıklıEtkileşim) Kuramı:Erken Eğitimin Gelişimsel Ekolojisi

Transaksiyonel model: Çocuğun yakınçevresi, yakın çevrenin çocuğungelişimi üzerindeki karşılıklı etkisi…

Ekolojik model: gelişimin kompleksliğive çok sayıdaki çevresel faktörünçocuğun gelişimi üzerindeki etkisi….

Ebeveyn (birincil bakıcı)-Çocuk Etkileşimi

Uzak çevre (Eğitim sistemi, medya, devletin destek hizmetleri)

Yakın çevre (Akrabalar,Meslek <uzmanları, Komşular…)

Aile (Anne-Baba, kardeş, aile büyükleri)

- Çocuk gelişimi üzerinde kim ne kadar etkili….

TRANSAKSİYONEL VE ÇEVRESEL MODELLERİNEÇÖZE ALANINA YANSIMALARI

Çocuğun gelişimini, ne çocuğun bireysel özellikleri, ne deçocuğu çevreleyen çevresel faktörler tek başınaetkilememektedir…

Çocuğa ilişkin gelişimsel doğurgular, çocuğun çevresiyleetkileşimi sonucu ortaya çıkmaktadır. Bu nedenler, sadeceçocuğa odaklı programlar veya yaklaşımlar sınırlıkalacaktır. Çocuğun yakın çevresi ile bir bütün olarak elealınması zorunlu görülmektedir.

Dolayısıyla, çocuğun gelişimi çocuğun bireysel özellikleriile beraber ailesinin veya sosyal çevresinin kendisinesunduğu deneyim/yaşantıların etkileşiminden doğrudanetkilenmekte ve şekillenmektedir.

Bu bağlamda çocuğun bireysel özellikleri ile beraberçocuğun yakın çevresindeki faktörlerin gözönündetutulması gerekir.

Aile süreci (Ailedeki otonomi, ailedeki disiplin, evlilikdurumu (evli veya boşanmış), ebeveynin eğitim düzeyi,ebeveyenlik yeterliği, ruhsal durumu, sosyal ve ekonomikkaynakları, evde yaşayan insan sayısı, sosyal destekkaynakları, akranlarla etkileşim olanağı, yaşanılanbölgenin SES, okulun durumu, vb.)

Gelişimsel bir probleme yol açan transaksiyonel süreç örneği

ANNE

ÇOCUKDoğumda Sorun…

Şiddetli Kaygı,Endişe

Zor Mizaç/Huy

Etkileşimden Kaçınma

Gecikmiş Dil ve

Konuşma

Zaman Z1 Z2 Z3 Z4 Z5

Aile-merkezli Uygulamalar

Aile ile birlikte,aile içinde çocuğa yoğunlaşma

Ailenin güçlü ve zayıf yönlerini/özelliklerinigözönüne alma

Aileyi sunulan hizmetin tüm aşamasınadahil etme

Aile ile hizmeti sunan uzman personelarasında eşit işbirliğini destekleme Bilgi, beceri, ve kaynakların paylaşımı

İlişki-temelli yaklaşımlar

Tüm öğrenmelerilişkiler/etkileşimler bağlamındagerçekleşir

Ebeveyn-Çocukilişkisi/etkileşimi birincil birönem taşımaktadır ve erkeneğitim çabalarının odak noktasıolmalıdır

Erken eğitim uygulamalarındanolumlu sonuçlar alınması (a)Ebeveyn/Bakıcı ve Erken eğitimuzmanı, (b) Erken eğitimuzmanı ve çocuk, (c)Ebeveyn/bakıcı-çocukarasındaki olumlu etkileşimlerizorunlu kılmaktadır

ÇocukÇocuk

Ebeveyn/Ebeveyn/BakBakııccıı

ÖE hizmetiÖE hizmeti sunan sunanUzmanUzman

Güçlü yönleri temel alan yaklaşım

Ailelere;

Güçlü yönlerini ve desteğe ihtiyaçduydukları alanları belirleyerek,

Çocuklarının yapabileceklerineodaklanmalarını sağlamaya çalışarak,

Başarıyı/ilerlemeyi fark etmelerini vekutlamalarını sağlamaya çalışarak,

Çocuklarının gelişimini olumlu yöndedesteklemeleri yönünde onlarıhazırlayarak

yardımcı olma….

DİĞER KURAMLAR•• BBİİYOLOJYOLOJİİK KURAMLARK KURAMLAR

•• BaBağğlanma Kuramlanma Kuramıı•• NörogeliNörogelişşimsel Yaklaimsel Yaklaşışımlarmlar

•• DAVRANIDAVRANIŞÇŞÇI KURAMLARI KURAMLAR•• Klasik/Edimsel KoKlasik/Edimsel Koşşullanmaullanma•• Sosyal ÖSosyal Öğğrenme Kuramrenme Kuramıı

•• BBİİLLİŞİŞSEL KURAMLARSEL KURAMLAR•• PiagetPiaget’’in Biliin Bilişşsel Gelisel Gelişşim Kuramim Kuramıı•• VygotskyVygotsky’’in Biliin Bilişşsel Gelisel Gelişşim Kuramim Kuramıı

ÜÇÜNCÜL ÜÇÜNCÜL ÖNLEMEÖNLEME

İİKKİİNCNCİİL ÖNLEMEL ÖNLEME

BİRİNCİL ÖNLEMEGenel Müdahele ProgramlarGenel Müdahele Programlarıı

(Universal Interventions)(Universal Interventions)

••Problem/Sorun ortayaProblem/Sorun ortayaççııkmadan önlemekmadan önleme

Seçilmiş Müdahele Programları(Selected Interventions)

Problem/sorun belirlendikten sonraproblemin daha da

ilerlememesi/kronikleşmemesi/ikincil özredönüşmemesi için sağlanan programlar

YoYoğğun Müdahele Programlarun Müdahele Programlarıı(Target Interventions)(Target Interventions)

••Problem/sorun aProblem/sorun ağığır durumdayken veya kronikler durumdayken veya kronikleşşmimişşkenkensasağğlanan programlarlanan programlar

Kaynak: Walker, Ramsey, ve Gresham, 2004

3 DÜZEYL3 DÜZEYLİİ ERKEN ÖNLEME/E ERKEN ÖNLEME/EĞİĞİTTİİM YAKLAM YAKLAŞŞIMLARIIMLARI