Özel Çevre koruma bÖlgelerİnde doĞal ve kÜltÜrel … · Özel Çevre koruma bÖlgelerĠnde...
TRANSCRIPT
ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERĠNDE DOĞAL VE
KÜLTÜREL DEĞERLERE UYUMLU YERLEġĠM VE YAPI
MODELLERĠNĠN GELĠġTĠRĠLMESĠ
2. KĠTAP
TASARIM REHBERĠ
T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı
Özel Çevre Koruma Kurumu BaĢkanlığı
ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERĠNDE DOĞAL VE
KÜLTÜREL DEĞERLERE UYUMLU YERLEġĠM VE YAPI
MODELLERĠNĠN GELĠġTĠRĠLMESĠ
2. KĠTAP
TASARIM REHBERĠ
T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı
Özel Çevre Koruma Kurumu BaĢkanlığı
HAZIRLAYAN KONTROL ONAY
Koordinatör: Adnan GÖDEK
(ĠnĢaat Mühendisi, 1983, Dokuz Eylül Üniversitesi)
Editör: S. Uygar ATAMAN
(Peyzaj Mimarı ve Kentsel Tasarımcı, 2000, Bilkent Üniversitesi)
ġehir Plancısı: Ozan ERDOĞAN
(ġehir Plancısı, 2002, ODTÜ)
Mimar: Hale HÖKELEKLĠ
(Mimar, 2004, Süleyman Demirel Üniversitesi)
Çevre Mühendisi: Prof. Dr. AyĢenur UĞURLU
(Çevre Mühendisi, 1992, University Of Birmingham)
Biyolog: Uzm. HaĢim ALTINÖZLÜ
(Biyoloji, 1990, Hacettepe Üniversitesi)
Sosyolog: Prof. Dr. Suavi AYDIN
(Sosyoloji, 1988, Hacettepe Üniversitesi)
i
ĠÇĠNDEKĠLER
1. ÇEVREYE DUYARLI YERLEġĠMLER 1
2. ÇEVREYE DUYARLI YERLEġĠMLERĠN TEMEL ÖZELLĠKLERĠ 2
2.1. ĠYĠ BĠR DOĞAL ÇEVRE 3
2.2. BEġERĠ YAPILARDA SAĞLIKLI
BĠR DENGENĠN SAĞLANMASI 3
2.3. ĠYĠ YAġAM ġEKLĠ ALIġKANLIKLARI 3
2.4. DĠNAMĠK VE VERĠMLĠ BĠR EKONOMĠNĠN SAĞLANMASI 4
2.5. KALĠTE FAKTÖRLERĠ 4
3. ÇEVREYE DUYARLI YERLEġĠMLERĠN
SÜRDÜRÜLEBĠLĠRLĠĞĠNĠN SAĞLANMASI 5
3.1. PLANLAMA 5
3.2. ULAġIM 5
3.3. ENERJĠ 5
3.4. ATIK YÖNETĠMĠ 5
3.5. DOĞAL ÇEVRE, DOĞAL KAYNAKLAR,
BESĠN MADDELERĠ VE YEġĠL ALANLAR 6
3.6. SAĞLIK 6
4. ÇEVREYE DUYARLI YERLEġĠM ALANLARININ
SEÇĠMĠNDE KULLANILACAK KRĠTERLER 7
4.1. KIRSAL PLANLAMA KRĠTERLERĠ 7
4.1.1 ARAZĠ KULLANIMI 7
4.1.2 NÜFUS YOĞUNLUĞU 7
4.1.3 ULAġIM 7
4.1.4 MĠMARĠ 8
4.2. KENTSEL PLANLAMA KRĠTERLERĠ 8
4.2.1 ARAZĠ KULLANIMI 8
4.2.2 NÜFUS YOĞUNLUĞU 8
4.2.3 ULAġIM 8
4.2.4 MĠMARĠ 9
5. ÇEVREYE DUYARLI YERLEġĠMDE ENERJĠ VE
ALTYAPIYA ĠLĠġKĠN GENEL KRĠTERLER 10
5.1 ÇEVREYE DUYARLI YERLEġĠMLERDE ATIK YÖNETĠMĠ 10
5.2 KATI ATIK YÖNETĠMĠ 11
5.2.1 EVSEL KATI ATIKLARDA BULUNAN VE BĠYOLOJĠK OLARAK
BOZUNAN ORGANĠK MADDELERĠN ĠġLENMESĠ 12
5.2.2 ĠNORGANĠK ATIKLARIN YÖNETĠMĠ 14
5.2.3 ENDÜSTRĠYEL ATIKLAR 15
5.2.4 ĠNġAAT VE HAFRĠYAT ATIKLARI 15
5.2.5 ARITIM ÇAMURU 15
5.3 SU TÜKETĠMĠNĠN AZALTILMASI VE
ATIKSULARIN BERTARAFI 15
ii
5.3.1 SUYUN YENĠDEN KULLANIMI 16
5.3.2 SUYUN YENĠDEN KULLANIM ALANLARI 16
5.3.3 GRĠ SU 17
5.3.4 EVSEL ATIK SULARIN ARITIMI 21
5.3.5 YERLEġĠMLER ĠÇĠN VERĠMLĠ VE AZ ENERJĠ
TÜKETEN, ATIK SU ARITMA TEKNOLOJĠLERĠ 21
5.4 HAVA KĠRLĠLĠĞĠ 22
5.4.1. ĠÇ ORTAM HAVA KĠRLĠLĠĞĠ 23
5.4.2. ĠÇ MEKÂNLARDA HAVANIN TEMĠZLENMESĠ 24
5.5 EKOLOJĠK YERLEġĠMLERDE ENERJĠ 26
5.5.1. ENERJĠNĠN TAM VE VERĠMLĠ KULLANIMI 26
6. ÇEVREYE DUYARLI YAPI MODELĠ TASARIM KRĠTERLERĠ 28
6.1. MEKÂNSAL KRĠTERLER 28
6.1.1. YAPININ EN UYGUN ġEKĠLDE YÖNLENDĠRĠLMESĠ 28
6.1.2. YAPININ SADE VE BASĠT FORMDA,
BÜTÜNCÜL BĠÇĠMDE PLANLANMASI 28
6.1.3. TASARIMDA BÖLGENĠN MEVCUT MĠMARĠ ÖZGÜN
KARAKTERĠSTĠĞĠNĠN DEVAM ETTĠRĠLMESĠ 29
6.2. YAPI MALZEMELERĠ VE ELEMANLARI 29
6.2.1. GELENEKSEL MALZEMEYE UYUMLU
MALZEME KULLANIMI 29
6.2.2. GERĠ DÖNÜġTÜRÜLEBĠLEN MALZEME KULLANIMI 29
6.2.3. DÜġÜK ENERJĠLĠ MALZEME KULLANIMI 30
6.2.4. DAYANIKLI MALZEME KULLANIMI 30
6.2.5. TEKNOLOJĠK YENĠLĠKLERE UYUMLU
MALZEME KULLANIMI 30
6.2.6. ÇEVREYE DUYARLI YAPILARDA
KULLANILABĠLECEK MALZEMELER 32
6.2.7. MALZEME TEDARĠK YERĠNĠN UYGUNLUĞU 38
6.2.8. YAPININ KĠMLĠĞĠNĠ BELĠRLEYEN YAPI ELEMANLARI 38
6.3. ENERJĠ YÖNETĠMĠ 42
6.3.1. ENERJĠ ĠHTĠYACININ AZALTILMASI 42
6.3.2. YENĠLENEBĠLĠR ENERJĠ KAYNAKLARININ KULLANIMI 47
6.4. ĠÇ MEKÂN HAVA KALĠTESĠ 58
6.4.1. GÜN IġIĞINDAN YARARLANMA 58
6.4.2. HAVALANDIRMA 58
6.4.3. DÜġÜK DÜZEYDE ZARARLI GAZ YAYAN
MALZEME KULLANIMI 59
6.4.4. AYDINLATMA 59
6.5. SU YÖNETĠMĠ 59
6.5.1. SU TÜKETĠMĠNĠN AZALTILMASI 59
6.5.2. YAĞMUR SUYUNUN TOPLANMASI VE KULLANILMASI 59
6.6. ATIK YÖNETĠMĠ 60
iii
6.6.1. EVSEL KATI ATIKLAR 60
6.6.2. EVSEL ATIK SU 61
6.7. KENTSEL BĠRĠM TASARIM KRĠTERLERĠ 64
6.7.1. MEKÂNSAL KRĠTERLER 64
6.7.2. YAPI MALZEMELERĠ VE ELEMANLARI 64
6.7.3. ENERJĠ 64
6.7.4. ĠÇ MEKÂN HAVA KALĠTESĠ 66
6.7.5. SU 66
6.7.6. ATIK 66
6.8. KIRSAL BĠRĠM TASARIM KRĠTERLERĠ 66
6.8.1. MEKÂNSAL KRĠTERLER 66
6.8.2. YAPI MALZEMELERĠ VE ELEMANLARI 67
6.8.3. ENERJĠ 67
6.8.4. ĠÇ MEKÂN HAVA KALĠTESĠ 68
6.8.5. SU 68
6.8.6. ATIK 69
7. YERLEġĠMLER ĠÇĠN DEĞERLENDĠRME
VE DERECELENDĠRME 70
7.1. SÜRDÜRÜLEBĠLĠR ALANLAR 70
7.1.1. ALANIN DOĞRU KULLANIMI 71
7.1.2. DOĞAL YAġAM ORTAMINI KORUMAK
VE/YA ĠYĠLEġTĠRMEK 71
7.1.3. AÇIK YEġĠL ALANLARIN KORUNARAK YERLEġĠM
ALANINDA DOĞAL HALĠNDE BIRAKILMASI 72
7.1.4. ALTYAPI VE SOSYAL HĠZMETLERE YAKINLIK 72
7.1.5. KAHVERENGĠ ALANLARIN KULLANILMASI
VE DEĞERLENDĠRĠLMESĠ 73
7.1.6. ISI ADASI ETKĠSĠ 73
7.1.7. AYDINLATMA KĠRLĠLĠĞĠNĠN AZALTILMASI 74
7.2. ULAġIM 75
7.2.1. YAYA 75
7.2.2. BĠSĠKLET KULLANIMI 75
7.2.3. TOPLU TAġIM 76
7.2.4. DÜġÜK KARBON EMĠSYONLU VE
YAKIT VERĠMLĠ ARAÇLAR 76
7.2.5. OTOPARK DÜZENLEMESĠ VE YÖNETĠMĠ 77
7.3. YAPI 77
7.4. ENERJĠ 77
7.4.1. ENERJĠ VERĠMLĠLĠĞĠ VE YENĠLENEBĠLĠR
ENERJĠ KULLANIMI 78
7.4.2. YAĞMUR SUYUNUN TOPLANMASI 78
iv
7.4.3. AÇIK YEġĠL ALANLARDA VE KONUTLARA
AĠT BAHÇELERDE SUYUN VERĠMLĠ KULLANIMI 79
7.5. ATIK YÖNETĠMĠ 79
7.5.1. KATI ATIKLAR 79
7.5.2. HAVA KĠRLĠLĠĞĠ 80
7.5.3. GÜRÜLTÜ KĠRLĠLĠĞĠ 80
8. YAPILAR ĠÇĠN DEĞERLENDĠRME VE DERECELENDĠRME 82
8.1. SUYUN VERĠMLĠ KULLANIMI 82
8.1.1. DÜġÜK TAZYĠKLĠ TESĠSAT 82
8.1.2. YAĞMUR SUYUNUN DENGE TANKLARINDA
TOPLANMASI 82
8.1.3. GRĠ SUYUN AYRI TOPLANMASI 83
8.2. ENERJĠ VERĠMLĠLĠĞĠ VE
YENĠLENEBĠLĠR ENERJĠ KULLANIMI 83
8.2.1. ENERJĠ VERĠMLĠLĠĞĠNĠN SAĞLANMASI 83
8.2.2. YENĠLENEBĠLĠR ENERJĠ KULLANIMI 84
8.2.3. TEMEL SOĞUTUCU GAZ YÖNETĠMĠ 84
8.3. MALZEME VE KAYNAK TEMĠNĠ 84
8.3.1. MALZEMELERĠN VE/YA BĠNANIN TEKRAR KULLANIMI 85
8.3.2. YENĠLENEBĠLĠR MALZEME KULLANIMI 85
8.3.3. YEREL MALZEME KULLANIMI 85
8.4. MEKÂN KALĠTESĠ VE SAĞLIKLI YAġAM
OLUġUMUNA DAĠR KRĠTERLER 86
8.4.1. TAZE HAVA GĠRĠġĠNĠN ĠZLENMESĠ 86
8.4.2. ARTTIRILMIġ HAVALANDIRMA 87
8.4.3. ĠÇ MEKÂN HAVA KALĠTESĠ YÖNETĠM PLANI 87
8.4.4. DÜġÜK KARBON EMĠSYONLU MALZEME KULLANIMI:
YAPIġTIRICILAR VE ĠZOLASYON MALZEMESĠ 88
8.4.5. DÜġÜK KARBON EMĠSYONLU MALZEME KULLANIMI:
BOYALAR VE KAPLAMALAR 88
8.4.6. DÜġÜK KARBON EMĠSYONLU MALZEME KULLANIMI:
DÖġEME SĠSTEMLERĠ 89
8.4.7. DÜġÜK KARBON EMĠSYONLU MALZEME KULLANIMI:
KOMPOZĠT AHġAP VE FĠBER MALZEMELER 89
8.4.8. AYDINLATMA 89
8.4.9. GÜNIġIĞI 90
8.4.10. MANZARA 90
8.5. TASARIMDA YENĠLĠK 91
8.6. ATIK YÖNETĠMĠ 91
8.6.1. ATIK SU 91
8.6.2. KATI ATIKLARIN TOPLANMASI 92
1
1. ÇEVREYE DUYARLI YERLEġĠMLER
Çevreye Duyarlı YerleĢimler çok merkezli, toplu taĢıma odaklı kentsel
sisteme bütünleĢmiĢ kompakt, yaya odaklı, karma kullanımlardan oluĢan
yerleĢimlerdir. YeĢil alanlar ve kültürel miras objeleri ile bütünleĢtirilen
kamusal alanlar, yaĢamak ve çalıĢmak için baĢarılı Ģekilde tasarlanmıĢ
yerleĢimlerin en önemli etkenlerinin baĢında gelir. Çevreye duyarlı
yerleĢimlerde dâhil olan tüm etmenler (kamu kurumları, iĢ dünyası,
yerleĢimciler vb.) yaĢanabilir bir çevreden gerçekten yararlanabilmeli (sakin,
güvenli, sağlıklı, vb.) ve daha düĢük maliyetlerle temel ihtiyaçlarını
karĢılamalıdır (altyapı yatırımları vb.). Çevreye duyarlı yerleĢim modellerinin
araç kullanamayanlara, çocuklara, yaĢlılara ve engellilere özel, oldukça
önemli, hareketlilik ve eriĢilebilirlik seçeneklerini artırmak gibi faydalarının
da olması gerekmektedir.
KarmaĢık bir süreç olan çevreye duyarlı yerleĢimin planlanması, baĢarılı
olabilmek için bütünleĢmiĢ bir yaklaĢım gerektirir. Bu planlarda dikkat
edilmesi gereken ana konu: Yer seçilmesi, yerleĢim biçimi, ulaĢım altyapısı
ve enerji sistemleridir.1
ġekil 1-1. Çevreye Duyarlı YerleĢimin Amaçları.
(Ecocity, Book II “How To Make It Happen”, Avusturya, Edited by: Philine Gaffron, Gé Huismans, Franz
Skala, 2008)
1 Ecocity, Book II “How To Make It Happen”, Avusturya, Edited by: Philine Gaffron, Gé
Huismans, Franz Skala, 2008.
2
2. ÇEVREYE DUYARLI YERLEġĠMLERĠN TEMEL ÖZELLĠKLERĠ 2
Verimli olarak bütüncül bir yerleĢim (yerel ekosistemle de bütünleĢmiĢ)
oluĢturmak için; bölgeye ekolojik bir değer kazandıran, toplum
tarafından kabul edilebilir, stabil bir ekonomiye sahip, ve çevreye
minimal etkisi olan bir eko-yerleĢim planlamak için bazı kriterlerin
bulunması gerekmektedir.
Biyolojik çeĢitliliğin ve endemik bitkilerin artırılması (vahĢi yaĢamın
doğal ortamını ve geliĢimini engellenmeyen).
Enerji verimli yapılar (öncelikle kamu kurum ve kuruluĢ yapılarının
örnek olması), Kamusal alanların tamamen çevreye duyarlı olması.
Sürdürülebilir yöntemlerle maksimum oranda kendi enerjisini yerel
kaynaklardan sağlaması.
Sık, rahat ve tercih edilen toplu taĢım sistemi bulunan (içeride ve
yerleĢimler arasında), yaĢayanlar tarafından kolay eriĢilebilir olması ve
tarafından tercih edilmesi,
Sosyal yapılar (eğitim, hizmet, spor alanları, ticaret, park ve sağlık
merkezleri) burada yaĢayanlar için güvenli, yürüyerek ya da bisikletle
kolay ulaĢılabilen yerlerde bulunmalı.
Bütün kamu, eğlence ve eğitim yapılarının burada yaĢayanlar için
yürüyerek, bisikletle ya da toplu taĢım araçları ile kolay ulaĢılabilen,
ayrıca dıĢarıdan gelecek ziyaretçiler için de uygun olmalıdır.
Nüfus ve yoğunluk açısından, servis ve hizmetlerin ekonomik olarak
sağlanması.
Yayalar için güvenli ve rahat bir çevre sağlanması.
OlgunlaĢmıĢ ağaçların sınırsız büyümesi için yeterli alan bırakılması.
Yörede, mevcut anıtsal (anıt olmaya aday fakat tescili yapılmamıĢ ya da
Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurullarınca tescillenmiĢ) ağaçların
korunması.
Yağmur suyunun dengeleme havuzları ve göletleri, ya da yolların
kenarında kanallar halinde biriktirilmesi.
Ticari aktiviteler burada ve yakın çevrede yaĢayanlar için yürüyerek,
bisikletle ya da toplu taĢım araçları ile kolay ulaĢılabilmeli.
Yakın çevrede yaĢayanların ulaĢımından dolayı olumsuz etkilenmemesi,
demiryolu-tramvay tercih edilmesi.
At binme, golf sahaları, piknik alanları, yürüyüĢ ve bisiklet gezi yolları
ve balık tutmak için göletler gibi rekreasyon alanlarının bulunması.
YerleĢime yetecek ölçüde yerel sebze-meyve üretiminin yapılması.
Modern iletiĢim araçlarının mevcut ve yaĢayanların hizmetinde olması,
böylece birçok aktivite için gitmelerine gerek kalmaması.
Burada oturan bütün insanlar için adaletli bir gelir ve fırsatların
sağlanması.
2(Key Performance Indicators of the Eco-city, http://www.tianjinecocity.gov.sg)
3
2.1. ĠYĠ BĠR DOĞAL ÇEVRE 3
• DıĢ ortam hava kalitesi; Hava Kirliliği Kontrol Yönetmeliği
standartlarını sağlamalı. SO2 ve NOx standartları sağlanmalıdır.
• Suların kalitesi; Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliğindeki I. Sınıf
standartları sağlamalı
Musluk suların kalitesi:
Musluklardan akan bütün suların, içilebilir olması gerekir.
Gürültü kirliliği seviyesi
Kentsel alanlarda gürültü seviyesinin ulusal standartları sağlaması.
KiĢi baĢına (GDP) karbon emisyonları:
KiĢi baĢına karbon emisyonlarının 150 ton-C 1 milyon USD aĢmaması.
2.2. BEġERĠ YAPILARDA SAĞLIKLI BĠR DENGENĠN SAĞLANMASI 4
YeĢil bina yüzdesi
Ekolojik yerleĢimlerdeki bütün binalar yeĢil bina standartlarını
sağlamalıdır.
Yerel bitki örtüsü
Ekolojik yerleĢimlerdeki bitki çeĢitlerinin en az %70‟inin yerel
bitki/vejetasyondan oluĢması.
KiĢi baĢına yeĢil alan miktarı
KiĢi baĢına yeĢil alan miktarı en az 14m2 olmalıdır.
2.3. ĠYĠ YAġAM ġEKLĠ ALIġKANLIKLARI 5
KiĢi baĢına düĢen su miktarı
Günlük kiĢi baĢına düĢen su tüketiminin 120 litreyi aĢmaması
istenmektedir.
Günlük kiĢi baĢına üretilen evsel katı atık miktarı
KiĢi baĢına günlük katı atık üretim miktarının 0.8kg‟ı aĢmaması
istenmektedir.
YeĢil ulaĢımın oranı
Ekolojik yerleĢimlerdeki seyahatlerin %90‟ının yeĢil ulaĢım olarak
gerçekleĢtirilmesi gerekir. YeĢil ulaĢımdan kasıt motorize olmayan
ulaĢımdır: yaya, bisiklet ve toplu taĢım araçları ile seyahatte yeĢil ulaĢım
olarak değerlendirilir.
Yaya yolları
Bisiklet
-Bisiklet yolları, park ve hava pompa noktaları, elektrikli bisikletler
için akü Ģarj noktaları vb.
Toplu taĢıma
-Hybrid, elektrikli, güneĢ enerjisini ile çalıĢan toplu taĢım araçları vb.
3 (Key Performance Indicators of the Eco-city, http://www.tianjinecocity.gov.sg)
4 (Key Performance Indicators of the Eco-city, http://www.tianjinecocity.gov.sg)
5 (Key Performance Indicators of the Eco-city, http://www.tianjinecocity.gov.sg)
4
Toplam geri dönüĢüm oranı
Toplam katı atıkların geri dönüĢtürülen oranının en az %60 olması.
Ücretsiz rekreasyonel ve spor alanlarına giriĢ
Ekolojik yerleĢimlerdeki bütün halkın rekreasyon ve spor alanlarından
ücretsiz faydalanmaları sağlanmalıdır. Bu yerlere ulaĢım 500m. yürüme
mesafesi içinde olmalıdır.
Atık arıtımı
Ekolojik yerleĢimlerdeki bütün evsel ve tehlikeli atıkların arıtılarak
zararsız hale getirilmesi gerekmektedir.
Bariyersiz serbest eriĢilebilirlik
Ekolojik yerleĢimler %100 serbest eriĢilebilir olmalıdır.
ġebeke servisleri
Ekolojik yerleĢimin tümünde altyapı hizmetlerine (geri dönüĢtürülen su,
doğalgaz, elektrik ve ısıtma) eriĢilebilirlik sağlanmalıdır.
Toplu konut oluĢturulması
Ekolojik yerleĢimlerdeki evlerin en az %20‟sinin toplu konut alanı olarak
desteklenmesi.
2.4. DĠNAMĠK VE VERĠMLĠ BĠR EKONOMĠNĠN SAĞLANMASI 6
Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı
Tanım: Ekolojik yerleĢimlerde kullanılan toplam enerjinin yenilenebilir
enerji kaynakları tarafından sağlanan yüzdesinin en az %20 olması gerekir.
Kullanma suyunun kaynakları
Ekolojik yerleĢimlere sağlanan kullanma suyunun yaklaĢık %50‟sinin
geri kazanılmıĢ ya da yağmursuyu ve gri su gibi kaynaklardan sağlanması.
Ġstihdam – barınma – denge indeksi
Ekolojik yerleĢimlerde çalıĢanların yaklaĢık %50‟sinin Ekolojik
yerleĢimde istihdam edilmelidir.
2.5. KALĠTE FAKTÖRLERĠ 7
YeĢil tüketimden ve düĢük karbon üretiminden dolayı güvenilir ve
sağlıklı bir çevre sağlanması.
Yenilikçi yönergeler uyarlanarak bölgesel iĢbirliğinin ve civarındaki
çevrenin iyileĢtirilmesinin sağlanması
Tarihsel, kültürel ve yerel değerlerin korunarak yaĢatılması.
Geri dönüĢümle uğraĢan endüstrilerin oluĢumunun ve yakın civarda
faaliyet göstermelerinin sağlanması.
6 (Key Performance Indicators of the Eco-city, http://www.tianjinecocity.gov.sg)
7 (Key Performance Indicators of the Eco-city, http://www.tianjinecocity.gov.sg)
5
3. ÇEVREYE DUYARLI YERLEġĠMLERĠN SÜRDÜRÜLEBĠLĠRLĠĞĠNĠN
SAĞLANMASI
Sıfır emisyon teorisinde bütün atıkların kullanımı esastır. Özellikle
endüstride temiz teknolojilerin kullanımı, madde dolaĢım teknolojisi ve
eko-endüstri teknolojisi, doğal kaynakların tamamının kullanımı ve
sirkülâsyonu sağlanarak, hava, su ve toprağa herhangi bir atık bırakılmaz.
Çevreye duyarlı yerleĢimler birleĢik bir sistem olup, doğa, ekonomi ve
toplum gibi üç bileĢeni vardır. Her alt grubun sınırları bulunurken,
birbirlerini tamamlarlar. Bu yerleĢimlerin sürdürülebilirliği için 8 alt
baĢlıktaki konuların önemi ortaya çıkmaktadır.
3.1. PLANLAMA
Bütüncül Ģehir planlama
ġehir içi geçiĢler-ulaĢım kolay
Yürümeyi teĢvik eden, yaya odaklı
Bisiklet kullanımını özendiren, bisiklet yolları ve parklarını içeren
Otomobil kullanımını azaltarak daha güvenli bir ortam sağlamak
Doğal malzeme kullanımı
Enerjiden tasarruf edilen
Çevre kirliliğinin azaltıldığı (üretim sırasında)
3.2. ULAġIM
Ġnsanların ve taĢınabilirlerin hareketliliğini sağlamak konusunda önemli
noktalar;
Seyahat mesafesi ve geçirilen zaman
Enerji tasarrufu
Güvenlik
3.3. ENERJĠ
Isınma/soğutma, ulaĢım, üretim ve tarım baĢlıca enerji kullanılan alanlardır.
Burada önemli olan konular
Enerjinin kaynağı
Enerjinin depolanması
Doğal barınma
Alternatif enerji kullanan araçlar
Biyogaz ve diğerleridir.
3.4. ATIK YÖNETĠMĠ
Geri dönüĢüm
Enerji ve malzeme kullanımını azaltır
Yerel iĢ imkânı sağlar
Zirai mücadele ilaçlarının kullanımı
Yer altı suyu kirliliğini azaltır
Çiftçi sağlığını korur
6
Atıkların enerjiye dönüĢtürülmesi
3.5. DOĞAL ÇEVRE, DOĞAL KAYNAKLAR, BESĠN MADDELERĠ VE YEġĠL
ALANLAR
YerleĢimde mevcut doğal yeĢil korunması ve yeni yeĢil alanların
oluĢturulması
DeğiĢik türlerin yaĢayabileceği ortamlar hazırlamak
YaĢayanların sağlığını ve memnuniyetini artırmak
Kırsal kesimdeki habitat ile ilgili olarak önemli gruplar
Çiftçiler
Ormanlık alan yönetimi
Biyolojik çeĢitlilik koridorları oluĢturarak kentsel ve kırsal alanların
bağlantısını sağlamak
Toprağın korunması
Sürdürülebilir tarım
Kentsel su temini ve kalitesi
Sulak alanların korunması
Ormanların korunması
Tarımsal kirliliğin önlenmesi
Doğal malzemelerin sağlanması
Bisiklet yollarında kullanılan malzemeler
Yolların geniĢletilmesinin azaltılması
Yerel ürünleri artırmak ve kullanmak
Enerji kullanımını azaltmak
Daha taze ürün sunmak
Çiftçilerin gelirini artırmak
Tarımsal biyo-çeĢitliliği sürdürmek
Kentsel yerleĢimlerdeki bahçeler
Taze sebze-meyve
BoĢ zamanların değerlendirilmesi
YeĢil alanlar, piknik alanları, parklar vb. sağlanır.
Çevreye duyarlı yerleĢimler, sadece yerleĢimin ekolojik durumu (doğal
ve yapay) ile ilgili olmayıp sosyal ve ekonomik durumu ile de bağlantılıdır.
Çevreye duyarlı planlama yapılırken bütün bu konuların da dikkate alınması
esastır.
3.6. SAĞLIK
YaĢayanlar temiz hava ve suya sahiptir
Trafik yoğunluğunun azalmasına bağlı yaya güvenliği sağlanır
Ġyi bir planlama ve eğitim ile suç oranları azalır
Gürültünün azaltılması sağlanır
Ruhsal ve bedensel sağlık korunur.
YaĢam sürecinde sağlık masrafları azalır.
7
4. ÇEVREYE DUYARLI YERLEġĠM ALANLARININ SEÇĠMĠNDE
KULLANILACAK KRĠTERLER
DönüĢüm/Koruma yapılacak bölgelerde mevcut kent lekesine ve
mülkiyet yapılanmasına uygun konut adaları halinde, kente eklemlenecek
GeliĢim Alanları'nda tercihen kırsal yerleĢim planlama ilkelerine uygun
planlama yapılmalıdır.
4.1. KIRSAL PLANLAMA KRĠTERLERĠ
4.1.1. ARAZĠ KULLANIMI
GeliĢtirilecek kırsal bölgeye KomĢuluk Planlama (Neighbourhood
Planning) yaklaĢımı ile Mahalle/Konut Kümesi Toplulukları (Clusters) olarak
yaklaĢılmalıdır.
Yapılaşacak alanlar: Kentsel yerleĢimdeki kullanım çeĢitliliğine ek
olarak tarım alanları da planlamaya dahil edilmelidir. Ticaret alanları,
kentsel yerleĢimlerdeki gibi odaklar halinde değil, konut
büyüklükleri ile yarıĢmayacak büyüklükte alt birimler halinde
planlanmalı ve tasarlanmalıdır. Bağ/Bahçe Nizamı yapılaĢma ilkesine
paralel olarak konut alanlarının konuĢlandığı bahçelerde tarım
yapılabileceği gibi eriĢilebilirliği ve altyapısı planlanmıĢ ortak tarım
alanları düzenlemesi de yapılabilir.
Yeşil alanlar: Planlanacak bölgede yeĢil elemanlar peyzaj öğesi
olmasının yanı sıra koruyucu, sınır belirleyici, yapılaĢmayı
tamamlayıcı, yer yer saklayıcı öğeler olarak planlanmalıdır. Her
konutun en az 1,350m2 bahçesi olmasının yanı sıra konut
topluluklarının ve yakın çevrenin ortak kullanımına açık büyük ölçekli
yeĢil alan toplulukları da planlamaya dâhil edilmelidir.
4.1.2. NÜFUS YOĞUNLUĞU
20-50 kiĢi/ha yoğunluk ile sınırlandırılmalıdır.
4.1.3. ULAġIM
Yaya: Klasik planlama anlayıĢında araç/yaya ulaĢım aks yüzey
oranının tam tersi planlama ilkesi olarak benimsenmelidir. BaĢka
deyiĢle tüm alt bölgeler ve birimler arası eriĢim en az 1.5m‟lik yaya
aksları ile sağlanmalıdır.
Bisiklet: Bisiklet kullanımını yaygınlaĢtırma hedefi doğrultusunda,
yakın çevre ve toplu taĢım durak noktalarına eriĢimi sağlayıcı bisiklet
yolları planlanmalıdır. Bisiklet kullanımında hedef nüfusun %50‟si
olarak öngörülmektedir.
Toplu taşım: Planlanan alanın tümüne hizmet verecek biçimde
güzergâh planlaması yapılmıĢ, durak noktalarına eriĢilebilirliği her
konut için sağlanmıĢ en az bir toplu taĢım türünün planlaması
8
gerçekleĢtirilmelidir (raylı sistemler, deniz ve hava taĢımacılığı ve
benzeri alternatifler).
Sokak siluetleri: Mevcut yerleĢimlerdeki doğal, kültürel ve tarihi
değerleri içinde barındıran, yerleĢime kimliğini veren sokak
siluetlerinin yapısının korunması gerekmektedir. Sokak siluetlerine,
sürdürülebilir planlama anlayıĢı ile dönüĢüm projelerinde, öncelikle
yer verilmeli ve projeye bu noktadan baĢlanmalıdır.
Otoparklar: Her konutun araçları ile misafir ve kamu araçlarının
parkları için ortak park çözümleri planlanmalıdır.
4.1.4. MĠMARĠ
Tüm kullanımlara ait yapılar 2 (iki) katı aĢmamalıdır.
4.2. KENTSEL PLANLAMA KRĠTERLERĠ
4.2.1. ARAZĠ KULLANIM
Yapılaşacak alanlar: Konut ve ticaret kullanımlarının bölgelere
ayrılması planlanabileceği gibi, konut ve ticaret iĢlevlerinin bir arada
tasarlandığı Karma Kullanım (Mixed Use) planlaması da yapılabilir.
Yeşil alanlar: DönüĢüm/Koruma yapılacak bölgelerde mevcut
peyzaj değerlerinin muhafaza edilmesi, araç ulaĢım akslarının yeĢil
bantlarla belirginleĢtirilmesi ve yaĢama alanlarına tampon
oluĢturulması esastır. GeliĢim Alanları'nda ise kırsal yerleĢim yeĢil
alanları ilkelerinin uygulanabilirliği sağlanmalıdır.
4.2.2. NÜFUS YOĞUNLUĞU
Özel Çevre Koruma Bölgeleri'nin doğal yapısı da dikkate alınarak
150-200kiĢi/ha. yoğunluğu ile sınırlandırılmalıdır.
4.2.3. ULAġIM
Yaya: DönüĢüm/Koruma yapılacak bölgelerde ulaĢım aksları
yanında bulunan kaldırımlar geniĢlik, malzeme farklılığı, aydınlatma,
yönlendirme ve peyzaj elemanlarının ilavesi/yenilenmesi ile yaya
akslarına dönüĢtürülmeli, GeliĢim Alanları'nda ise ada kenarlarında
ve ada içlerinde yaya aksları planlanmalıdır.
Bisiklet: Bisiklet kullanımını yaygınlaĢtırma hedefi doğrultusunda,
merkez/alt merkez ile konut grupları arasında eriĢimi sağlayıcı
bisiklet yolları planlanmalıdır. Araç yolları planlanırken bisiklet yolları
ve park alanları, akü ve hava pompa noktaları ile birlikte
tasarlanmalı, her iki yönde de gerekli mesafe sağlanmalıdır. Bisiklet
kullanımında hedef nüfusun %20‟si olarak öngörülmektedir.
Toplu taşım: En az iki farklı ulaĢım modelinin tahsisi ve buna uygun
altyapı tesisi planlanmalıdır. Otobüs ve dolmuĢ gibi akaryakıtlı araç
kullanımında biyo-yakıt kullanımı benimsenmelidir.
9
Sokak siluetleri: Mevcut yerleĢimlerdeki doğal, kültürel, kentsel ve
mimari değerlerle birlikte tarihi içinde barındıran, o yerleĢime
kimliğini veren sokak siluetlerinin korunması ve planlanacak alana
aktarılarak devamlılığının sağlanması gerekmektedir. Sokak
siluetlerine iklim, topografya, toprak yapısı, malzeme, ticaret, yaĢam
alanları vb. etki etmekte ayrıca, günümüze değin yaĢanılan sürece
tanıklık ederek yapısıyla mekâna yansıtması açısından, sürdürülebilir
planlama anlayıĢı ile dönüĢüm projelerinde mutlak yer verilmeli ve
projeye bu noktadan baĢlanmalıdır.
Otoparklar: DönüĢüm/Koruma Alanları'nda, kentsel dokunun
elverdiği bölgelerde güneĢ enerjisinin üretildiği, yağmur suyunun
toplandığı toplu otopark alanları ile yol kenarlarında cep özel park
Ģeritleri çözülmeli, GeliĢim Alanları'nda parsel içi kapalı otopark
çözümleri geliĢtirilmelidir.
4.2.4. MĠMARĠ
Planlanacak DönüĢüm/Koruma Alanları'nda ve GeliĢim Alanları'nda
en fazla 4 (dört) katlı yerleĢimler tercih edilmelidir.
10
5. ÇEVREYE DUYARLI YERLEġĠMDE ENERJĠ VE ALTYAPIYA ĠLĠġKĠN
GENEL KRĠTERLER
5.1. ÇEVREYE DUYARLI YERLEġĠMLERDE ATIK YÖNETĠMĠ
Yüksek verim ve düĢük maliyet ile evsel atık suların ve çöplerin “arıt-
dönüĢtür ve yeniden kullan” prensibine dayalı olarak değerlendirilmesi,
doğal kaynakların verimli ve ölçülü kullanımının sağlanması gerekir. Su ve
hava kalitesi ile ilgili Yönetmelik hükümlerine göre ilgili ulusal standartlar
sağlanmalı, gürültü etkili bir Ģekilde kontrol edilmeli ve geri kazanılan katı
atıkların değiĢik amaçlarla kullanımının yüksek olması sağlanmalıdır. Kısaca,
“Atık Yönetimi” ile ilgili mer‟i mevzuat hükümlerine uyum sağlanması
gerekmektedir. Bu Yönetmeliklerden bazıları aĢağıda verilmektedir.
Çevre Kanunu,
Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği,
Kentsel Atık Su Arıtımı Yönetmeliği-2006,
Bazı Tehlikeli Maddelerin, Müstahzarların ve EĢyaların Üretimine,
Piyasaya Arzına ve Kullanımına ĠliĢkin Kısıtlamalar Hakkında
Yönetmelik,
Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği-2009,
Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği-2005,
Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği-2008,
Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği,
Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği-2002
Tarımsal Kaynaklı Nitrat Kirliliğine KarĢı Suların Korunması Yönetmeliği,
Atık Pil Ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği,
Toprak Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği,
Trafikte Seyreden Motorlu Kara TaĢıtlarından Kaynaklanan Egzoz Gazı
Emisyonlarının Kontrolüne Dair Yönetmelik-2005,
Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği,
Ġçme suyu Elde Edilen veya Elde Edilmesi Planlanan Yüzeysel Suların
Kalitesine Dair Yönetmelik,
Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği,
TSE 266 Ġçme suyu Standartları-1997,
Ġnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik.
Herhangi bir faaliyetten oluĢan emisyonların, diğer bir aktivitede yada
üretimde hammadde olarak kullanılması, sosyal yönetim sisteminin
kurulmasında ve iĢletme mekanizmasında yer alması, kaynakların birleĢik
kullanımının sağlanması, atıklardan „sıfır emisyon‟ oluĢmasını
gerçekleĢtirecek aynı zamanda yüksek verimlilikte, uyumlu, dengeli, stabil
kompleks bir “ekolojik yerleĢimin” oluĢmasını sağlayacaktır.
11
5.2. KATI ATIK YÖNETĠMĠ
Katı Atık Yönetiminin baĢlıca hedefleri atık oluĢumunu azaltmak ve
kâğıt/karton, plastik, cam ve metaller gibi atıkların ayrıĢtırılmasını sağlayarak hem
geri dönüĢümünü sağlamak, hem de depolanacak atık miktarını azaltmaktır.
Ayrıca, atık toplama-taĢıma sırasında oluĢacak emisyon miktarları da azalacaktır.
Atık toplama sisteminin optimizasyonu çevreye duyarlı yerleĢim alanı planlanırken
yapılmalıdır. Böylece en uygun toplama noktalarının ve transfer rotalarının
belirlenmesi sağlanabilir. Müstakil evlerde ve tehlikeli atık toplama noktalarında
alandan kazanmak amacıyla gömülü konteynırlar kullanılabilmektedir. Atıkları
organik, inorganik ve tehlikeli atıklar olarak ayırmak mümkündür.
Çevreye Duyarlı YerleĢimlerde açığa çıkan baĢlıca katı atık çeĢitleri;
Evsel katı atıklar,
Besin iĢlemeden kaynaklı biyolojik olarak bozulabilen atıklar (sebze,
meyve, balık, et vb.),
Tehlikeli atıklar,
Elde edilen biyo-enerji sonucu açığa çıkan küller,
Hafriyat atıkları,
Arıtım çamurları,
Ofisler, küçük iĢletmeler, vb.
oluĢan katı atıklar ve diğerleridir.
ġekil 5-1. Entegre Atık Yönetiminin BileĢenleri.
(http://www.scienceinthebox.com/en_UK/sustainability/solid_waste_management_en.html)
12
Çevreye Duyarlı YerleĢimler, kaynakların kullanımında tutumludur.
Bu yerleĢimlerde atık yönetiminin esasları;
Atık Yönetimi ve geri dönüĢüm, çevreye duyarlı yerleĢimlerde kaynak
yönetiminin ayrılmaz bir bileĢenidir.
Madde verimliliği yerleĢimlerin planlanmasında ve buradaki bütün
aktivitelerde göz önünde bulundurulmaktadır.
Kaynak yönetim zincirindeki yaĢam boyu etkilerin bilincinde olup bu
olumsuzluklar kontrol altına alınmaktadır.
Kullanılan kaynaklar ya doğaldır, ya da yaĢam döngüsüne geri
döndürülmektedir.
Nutrientler (N ve P) ve organik karbonun geri dönüĢümü sağlanarak
toprak sağlıklı tutulmaktadır.
Ham maddelerin yeniden kullanımı maksimum ölçüde sağlanmaktadır.
Çevreye duyarlı yerleĢimler çevreyi kirletmezler.
Atık bertarafı, arıtımı ve nakliyesi sırasında toprağa, suya veya havaya
herhangi bir emisyon verilmez.
Sorumluluk taĢırlar ve kontrol sağlanır.
Katı atıklar toplanır, geri dönüĢümü sağlanır ve arıtılır.
BaĢlıca hedef ayrıĢtırılan atıklardaki yüksek kalitenin sağlanmasıdır.
Böylece yeniden kullanıcılara kolaylık sağlanır.
Çevreye duyarlı yerleĢimlerde yaĢam zevklidir.
Teknoloji, atık toplama ve geri dönüĢümün, burada yaĢayanlar ve
çalıĢanlar için hayatın kolaylaĢmasını sağlamak amacıyla
kullanılmaktadır.
Ekolojik yerleĢimlerde her çeĢit atık ayrı toplanmaktadır.
Kolay ayrıĢtırmayı sağlayan sistemler ile daha iyi kalitede bir geri
kazanım sağlanmaktadır.
Evlerde iyi planlanmıĢ ayırma üniteleri bulunmaktadır.
Geri dönüĢtürülen atıkların ayrı kutularda toplanması sağlanmaktadır.
Tehlikeli atıklar diğer atıklardan ayrı toplanmaktadır.
5.2.1. EVSEL KATI ATIKLARDA BULUNAN VE BĠYOLOJĠK OLARAK
BOZUNAN ORGANĠK MADDELERĠN ĠġLENMESĠ
Üç seçenek bulunmaktadır;
Aerobik kompostlama; enerji geri kazanımı sağlamaz ancak organik
maddelerin iyi bir Ģekilde stabilize olmasını sağlar.
Anaerobik çürütme; enerji eldesi ve toprak Ģartlandırıcı stabilize olmuĢ
gübre oluĢumu.
Yakma ile bertaraf etme ya da maksimum enerji elde etmek için piroliz.
Kompostlama:
Biyolojik olarak bozunan atıklar (mutfaklardan, bahçelerden, tarım ve
besin üretiminden, atık su arıtma tesislerinden) kompostlanabilir.
13
Organik biyolojik olarak bozunan atıklar toprağın iyileĢtirilmesi için geri
döndürülür.
Atık arıtımında oluĢan emisyonlar azaltılır.
Organik madde ve nutrientlerin geri dönüĢtürülmesi ile toprağın
kirlenmesi azaltılır.
Sentetik gübre kullanmadan toprağın verimli olması sağlanır.
Kontamine olmuĢ topraktaki metal ve organik kirleticileri bağlayarak
toprağın iyileĢtirilmesini sağlar.
Evlerde bireysel kompostlama
Müstakil evlerde bahçe artıkları (çim biçme, dökülen yapraklar vb) ve
organik kökenli atıkların küçük kompostlama sistemlerinde stabilizasyonu
bireysel ya da birkaç ev birlikte yapılabilir. Bakım için sorumlu kiĢilerin
bulunması gereklidir. BaĢlıca uygulama yöntemleri;
Kapalı kompostlama, kemirgenlere karĢı izole edilmiĢ, soğuk havalarda
ısı izolasyonlu, sızıntı suyu toplama sistemleri bulunan kompostlama
tesisleri.
Açık kompostlama; sadece bahçe atıkları için yapılabilinir.
Kompostlamada göz önünde bulundurulması gereken konular;
- Kompostlanabilen atıklar ayrı toplanmalıdır.
- Yasal zorunluluklar dikkate alınmalıdır.
- Ġyi bir kompost kalitesi elde etmek için bakımının yapılması gerekir.
Atıkların anaerobik çürütülmesi ve kompostlama
Anaerobik parçalanma kompostlamaya bir alternatiftir.
Üretilen gaz biyo-yakıt olarak kullanılabilir.
Isınma ve elektrik üretiminin yanında araçlarda yakıt olarak
kullanılabilinir.
Diğer yakıtların yerine kullanılabilinir.
Prosesten çıkan kalıntılar kompostlanabilir ve toprağın iyileĢtirilmesi
amacıyla kullanılabilir.
Kompostlamaya kıyasla sera gazı emisyonları potansiyel olarak azaltılır.
14
ġekil 5-2. Biolytix Kesiti.
(http://www.biolytix.com.au/residential/how_it_works/in_pictures/,11.08.2010)
ġekil 5-3. Biolytix Detayı.
(http://www.biolytix.com.au/residential/how_it_works/in_pictures/11.08.2010)
5.2.2. ĠNORGANĠK ATIKLARIN YÖNETĠMĠ
Kâğıt/karton, plastik, cam ve metaller gibi atıklar yerleĢimde ön bir
ayırıma uğratılır. Ayrılan bu atıkların çoğu değerlendirme tesislerine
gönderilir.
Ayırma ile ilgili temel prensiplerde üretici sorumludur.
Üreticinin sorumlu olmaması durumunda yerleĢim sürdürülebilir bir
arıtım için sorumluluğu almalıdır.
Ekolojik ve sosyal sürdürülebilirlik önemlidir.
15
5.2.3. ENDÜSTRĠYEL ATIKLAR
Ekolojik yerleĢimlerde bu sınıfa giren baĢlıca atıklar biyo-enerji (yakma)
üretiminden oluĢan küller, inĢaat ve hafriyat atıklarıdır.
Biyo-enerji üretiminden oluĢan küller
Gübre olarak kullanılması ya da toprak yapı malzemesi olarak
kullanımı
Karakterizasyonunun yapılması
Metal sızmasının önlenmesi ve teknik özelliklerinin iyileĢtirilmesi
amacıyla ön arıtım (yıkama, granülleĢtirme) gerekmektedir.
5.2.4. ĠNġAAT VE HAFRĠYAT ATIKLARI
ĠnĢaat sahasında ayırma yapılmalıdır.
Enerji üretiminde ya da toprak iĢlerinde yeniden kullanımı
Diğer materyaller
Geri dönüĢüm tesislerine gönderilmelidir.
5.2.5. ARITIM ÇAMURU
Atık su arıtım süreçlerinde biyolojik çamur üretilmektedir. Bu arıtım
çamurları organik katı atıklarla beraber yakılabilir ya da anaerobik
fermantasyonu sağlanabilir. Bu çamurlar stabilize olduktan sonar depolama
alanına gönderilebilir yada tarım arazilerine uygulanabilir. Bu baĢlıca
seçenekler;
Tarımsal Kullanım; Arıtım çamurunun gübre (besi maddesi) ve/ya ürün
geliĢimini artırmak için toprağın iyileĢtirilmesi amacıyla kullanılmasıdır.
Ormanlık Alanlarda Kullanım; Ormanlarda üretimin artırılması amacıyla
arıtım çamurunun kullanımıdır.
BozulmuĢ Arazilerin ĠyileĢtirmesi Amacıyla Kullanım; Maden
arazilerinde, kapatılmıĢ maden ocaklarında veya bozulmuĢ diğer
arazilerin rehabilitasyonu ve bitki örtüsünün yeniden geliĢtirilmesi
amacıyla arıtım çamurunun kullanılmasıdır.
5.3. SU TÜKETĠMĠNĠN AZALTILMASI VE ATIKSULARIN BERTARAFI
Hidrolik çevrim içinde su, yenilenebilir bir kaynaktır. Su bir kez
kullanıldıktan sonra iyileĢtirilip değiĢik yararlı kullanımlar için tekrar
kullanılabilmektedir. ArıtılmıĢ suyun tekrar kullanılması için, uygulanacak
arıtma seviyesinin yanında arıtmanın maliyeti de önemlidir.
Atık su arıtımında „sıfır emisyon‟ da ki amaç yerleĢimdeki bütün atık
suların (evsel, endüstriyel vb.) arıtılmasıdır. Eğer arıtılmıĢ su kalitesi ileri
arıtım standartlarının üzerinde bir iyileĢme sağlanmıĢ ise „sıfır emisyon‟a
ulaĢmıĢ olarak değerlendirilebilinir. ĠĢletme maliyetlerinin de sıfır olması,
ekolojik sistemin güneĢ enerjisi, biyo-enerji ve diğer ekolojik enerji
kaynaklarından yararlanması ile sağlanabilir. Arıtılan suyun değiĢik amaçlar
için yeniden kullanılması da emisyonların sıfır olmasını sağlayacaktır.
16
ġekil 5-4. Atık suyun bölümleri.
(Beler Baykal, B., (2006). Atık Su Yönetiminde Yeni Bir YaklaĢım: ECOSAN ve ayrı toplanmıĢ insan
idrarının tarımda kullanımı, Çevre Kirlenmesi Öncelikleri Sempozyumu ÇEVKOS 2006, 11-12 Mayıs, Gebze,
Kocaeli)
5.3.1. SUYUN YENĠDEN KULLANIMI
Kurak ve yarı kurak birçok ülkede su, özellikle tarım ve endüstriyel
geliĢimde, sınırlayıcı bir faktör olarak ortaya çıkmaktadır. Suyun kısıtlı
olduğu bölgelerde su kaynaklarının kullanımını planlayan kurumlar yeni su
kaynakları alternatiflerini araĢtırmaktadırlar. Doğu Akdeniz‟deki ülkelerin
bazılarında (yıllık yağıĢ 100-200mm.) içme suyu deniz suyundan
sağlanırken yiyeceklerin %50‟si baĢka ülkelerden temin edilmektedir.
Suyun kısıtlı olduğu yerlerde mevcut yüksek kalitedeki suyun sadece
içme suyu amaçlı kullanımına izin verilirken suyun yeniden kullanımı en
uygun alternatif olarak ortaya çıkmaktadır. Atık su, drenaj suları gibi düĢük
kaliteli sular sınırlı kullanım için alternatif kaynaklar olarak
değerlendirilmektedir.
Nüfus artıĢı ile birlikte tarımsal ürünlere olan ihtiyaç artmakta, bu da
daha fazla alanda tarım yapılmasına ve dolayısı ile sulama suyu ihtiyacının
artmasına neden olmaktadır. Dünyadaki içilebilir toplam su miktarının
büyük bir kısmı tarımda kullanılmaktadır. Dünyada sulamalı tarım baskın bir
rol oynamaktadır. Su kaynaklarının azalması ile birlikte evsel ve endüstriyel
su kullanımları, tarım için kullanılabilecek su miktarını önemli miktarda
azaltacaktır. Küresel su kıtlığı problemine karĢı alınabilecek en önemli
önlem verimli su kullanımı ve su tüketiminin azaltılması olacaktır.
5.3.2. SUYUN YENĠDEN KULLANIM ALANLARI
Hidrolik çevrim içinde su yenilenebilir bir kaynaktır. Su bir kez
kullanıldıktan sonra kalitesi iyileĢtirilip değiĢik yararlı kullanımlar için
kullanılmaktadır. ĠyileĢtirilmiĢ suyun tekrar kullanılacağı amaç için
uygulanacak arıtma seviyesinin yanında arıtmanın maliyeti de önemlidir.
17
Küresel ısınma, hızlı nüfus artıĢı ve kaynakların tükenmesi, evsel atık
suların bir kirletici değil yeniden kullanılabilecek bir kaynak olarak
değerlendirilmesini zorunlu hale getirmiĢtir. Buna göre, evsel atık suların
bölümlere ayrılarak toplanması ve her bir bölümün özelliklerine uygun olan
bir dizi iĢlemden geçirilerek tekrar kullanımda değerlendirilmesi söz
konusudur. Bu çerçevede, sarı su (yellow water), kahverengi su (brown
water) ve gri su (grey water) Ģeklinde bölümlere ayrılır.
Kaynakta kontrole dayalı bir yaklaĢım olması dolayısı ile
sürdürülebilirlik açısından evlerde değiĢik alanlarda oluĢan atık suların
özelliklerine göre ayrı olarak toplanması ve arıtımı ve yeniden kullanımı
açısından önemli bir alternatif sunmaktadır.
5.3.3. GRĠ SU
Tuvaletlerden oluĢan sulara “kahverengi”, evlerde oluĢan atık sulardan
tuvaletler dıĢında olanlar ise “gri su” olarak adlandırılmaktadır. Lavabolar,
banyo, bulaĢık ve çamaĢır makinelerinden oluĢan gri suyun toplam evsel
atık su miktarındaki yüzdesi %50-80 arasındadır. Sular özellikle yeĢil
alanların sulanması amacıyla yeniden kullanılabilmektedir.
Bu sulardan kontamine olmuĢ ve arıtımı daha zor olan kirlilik yükü
fazla olan sulara ise koyu gri su denmektedir. Bazı düzenlemelerde bu sular
da kahverengi su olarak değerlendirilmektedir. Ancak, yükü fazla olana bu
sularda bulunan patojen miktarı kahverengi su çok daha azdır. Gri su ve
Siyah suyun karĢılaĢtırmalı olarak özellikleri Tablo 1‟de verilmektedir.
Gri su atık suyun büyük bir kısmını kapsarken karasudan daha az azot
(%90 daha az) ve patojen içermektedir. Bu suların yeniden kullanımı
foseptik tankların kapasitesini ve ömrünü uzatırken, atık su arıtma
tesislerine daha az su gitmesine, bu tesislerin boyutlarının küçülmesine
arıtma veriminin ve maliyetinin azalmasına neden olacaktır. Atık suyun
bölümleri Şekil 5-4‟de verilmektedir.
Konvansiyonel sistemlerde gri su kanalizasyona ya da fosseptiklere
verilmektedir. Bu sistemlerin aĢırı yüklenmesine neden olmaktadır. Bunun
yerine bu sular sulama amacıyla yeniden kullanılabilmektedir. Ayrıca,
tuvaletlerin sifonlarında kullanılabilmektedir. Ayrıca, gri su deĢarj sistemi
fosseptik tanklar ya da kanalizasyon sularının bertarafından çevreye daha
az olumsuz etkisi vardır.
Gri su bir atık değil bir kaynak olarak değerlendirilmektedir. Ġçerdiği
nutrientlerden dolayı yararlı bir kaynaktır. Ekolojik yerlerde kaynakların
verimli kullanımı, su ve atıkların yeniden kullanımı esastır. Gri suyu yeniden
kullanmak özellikle suyun kıt olduğu yerlerde sulama için önemlidir.
18
Analiz Gri su Siyah su Gri+Siyah Gri su (%) Siyah su (%)
BOD5 g/p.d 25 20 45 %56 %44
COD g/p.d 48 72 120 %40 %60
Toplam Fosfor P.g/KiĢi.g 2.2 1.6 3.5 %58 %42
Kjeldahl N g/KiĢi.g 1.1 11 12.1 9% %91
Toplam Katılar g/KiĢi.g 77 53 130 58% %41
Sabit Katılar. g/KiĢi.g 33 14 47 70% %30
Toplam Uçucu Katı g/KiĢi.g 44 39 83 %53 %47
E-Koli 35ºC 8.5x1109 4.8x10
9 13x10
9 64 36
E-Koli 44ºC 1.7x109 3.8x10
9 6x10
9 31 69
Tablo 5-1. Gri su ve Siyah suyun özellikleri.
(Karlgren, Tullander, Ahl, and Olsen, 1967, Classic Swedish)
(Study.http://www.greywater.com/pollution.htm).
Evlerde kullanımı; ev içinde ise özellikle tuvaletlerin sifonlarında, temizlik,
çamaĢır makinelerinde kullanılması söz konusudur. Bu kullanımların
yüzdeleri Şekil 5-5‟de verilmiĢtir.
ġekil 5-5. Gri suyu oluĢturan kullanım alanları ve yüzdeleri.
(Greywater Recycling, Planning fundamentals and operation information, fbr – Information Sheet H 201,
1st Edition, October 2005).
19
Lavabolar, banyo, bulaĢık ve çamaĢır makinelerinden oluĢan gri suyun
toplam evsel atık su miktarındaki yüzdesi %50-80 arasındadır. Gri suyun
baĢlıca kullanımı;
Parkların, rekreasyon alanlarının, okul bahçeleri ve çocuk
bahçelerinin, karayollarının kenarlarının, refüjlerdeki yeĢil alanların
sulanması
Evler, siteler, ticari ve endüstriyel yapıların etrafındaki yeĢil alanlar
Golf sahalarının sulanması
Fıskiyeler, yapay Ģelale ve göletler gibi sulak alanlarında
Yangın söndürme amacıyla
Ticari ve endüstriyel binalarda tuvaletlerin temizlenmesi içindir.
Gri suyu herhangi bir arıtıma tabi tutmadan direk olarak yukarıdaki
amaçlar için kullanılabileceği gibi belirli seviyede bir arıtıma tabi tuttuktan
sonra da kullanılabilmektedir. Gri suya uygulanabilecek baĢlıca arıtma
yöntemleri;
Mekanik sistemler (kum filtrasyon, UV radyasyonu)
Biyolojik sistemler (stabilizasyon havuzları, yapay sulak alan
sistemleri)
Biyolojik arıtma sistemleri ya da paket arıtma sistemleri aktif çamur
sistemleri,
Aerobik veya anaerobik biyo-filtreler, havalandırmalı filtreler gibi.
Sulama
Suyu
Sınıfı
Toplam Tuz
Konsantrasyonu
µhos/cm
SAO % NA Cl
m.e/l
Borron
Ppm
Sülfat
m.e/l
Cl
Ppm
Çok Ġyi
Sulama
Suyu
250 0 - 4 20 4 0 - 0,5 4 175
Ġyi
Sulama
Suyu
250 - 750 4 - 10 20 - 40 4 - 7 0,5 - 1,0 4 - 7 175 - 525
Kabul
Edilebilir 750 - 2000 10 - 14 40 - 50 7 - 12 1 - 1,5 7 - 12 525 - 1400
ġüpheli 2000 - 3000 14 - 18 50 - 80 12 - 20 1,5 - 2,0 12 - 20 1400 - 2100
ElveriĢsiz > 3000 18 - 26 > 80 > 20 > 2,0 > 20 > 2100
Tablo 5-2. Sulama suyu sınıfları.
(Resmi Gazete, 1991)
20
Sulama Suyu Sınıfı
Sulama Suyu
Kriteri
Birim I. sınıf
(çok
iyi)
II.
sınıf
(iyi)
III. sınıf
(kullanılabilir)
IV. sınıf
(ihtiyatla
kullanılabilir)
V. sınıf
(zararlı)
AKM mg/l 20 30 45 60 >100
BOĠ mg/l 0-25 25-
50 50-100 100-200 >200
NO3/NH
4 mg/l 0-5 5-10 10-30 30-50 >50
pH 6.5-8.5 6.5-8.5 6.5-8.5 6-9 <6 veya >9
Toplam Tuz mg/l 0-175 175-
525 525-1400 1400-2100 > 2100
Elektriksel
Ġletkenlik μmhos/cm 0-250
250-
750 750-2000 2000-3000 >3000
SAR <10 10-18 18-26 >26 -
Sulama Suyu
Sınıfı C
1S
1
C1S
2 C
2S
2
C2S
1
C1S
3 C
2S
3 C
3S
3 C
3S
2
C3S
1
C1S
4 C
2S
4
C3S
4 C
4S
4
C4S
3 C
4S
2
C4S
1
-
Kalcı Sodyum
Karbonat (RSC) me/l > 1.25 1.25-2.5 > 2.5
DeğiĢebilir
Sodyum
Yüzdesi (DSY)
< 20 20-40 40-60 60-80 > 80
Klorür (Cl) mg/l 0-142 142-
249 249-426 426-710 >710
Sülfat (SO4) mg/l 0-192 192-336 336-575 575-960
Tablo 5-3. Sulama sularının sınıflandırılmasında esas alınan kriterler (Resmi Gazete, 1991).
Olası Sulama Sorunu Birim Kullanımı Kısıtlama Derecesi
Yok Az-Orta Yüksek
Tuzluluk
-ÇözünmüĢ Katı Madde (ÇKM) mg/l <450 450-2000 >2000
-Elektriksel Ġletkenlik (EC) μmhos/cm <700 700-3000 >3000
İnfiltrasyon
-SAR=0-3 ve EC
3-6
6-12
12-20
20-40
>0.7
>1.2
>1.9
>2.9
>5.0
0.7-0.2
1.2-0.3
1.9-0.5
2.9-1.3
5.0-2.9
<0.2
<0.3
<0.5
<1.3
<2.9
Özel İyon Toksisitesi
-Sodyum(Na)
Yüzey Sulama
Yağmurlama Sulama
SAR
me/l
<3
<3
3-9
>3
>9
-Klor (Cl)
Yüzey Sulama
Yağmurlama Sulama
me/l
<4
<3
4-10
>3
>10
-Bor mg/l <0.7 0.7-3.0 >3
Çok Yönlü Etkiler
-Azot (NO3-N).
mg/l <5 5-30 >30
-pH Normal aralık 6.5-8.
Tablo 5-4. Sulama suyu kalitesi kriterleri (FAO, 1985).
21
5.3.4. EVSEL ATIK SULARIN ARITIMI
Bu çerçevede, çevreye duyarlı yerleĢimlerde, yerleĢimin büyüklüğüne
dayalı olarak arıtma birimlerinin seçimi yapılırken, az enerji tüketen, otomatik
kontrol sistemleri ile kontrol edilen, düĢük enerji ve sarf malzemesi ihtiyacı olan ve
yapay sulak alanların inĢası diğer arıtma alternatiflerinden daha ucuz,
iĢletme ve bakım maliyeti daha az (enerji ve bakım ihtiyacı),
iĢletme ve bakımın sadece düzenli ve yerinde çalıĢma ile yapılması yeterli,
debideki değiĢimlerin tolare edilebilmesi,
birçok sulak alan organizması için yaĢam alanı oluĢturması,
doğal manzara ile uyum içinde inĢa edilebilmesi,
Yaban Hayatı için yaĢama alanı oluĢturması ve açık alanları daha estetik bir
hale getirmesi,
arıtma verimi yüksektir,
güvenlidir,
farklı uygulama imkânları sunar.
Bu suların arıtımında iĢletme maliyeti düĢük, düĢük enerji ihtiyacı olan,
doğa ile uyumlu ve ileri atık su arıtma prensiplerine göre iĢletilecek (biyolojik
nutrient, N, P, giderimi sağlayan) sistemler kullanılarak, „Su Kirliği Kontrol
Yönetmeliği‟ ve „Kentsel Atık Su Arıtımı Yönetmeliği (2006)‟ hükümlerinde
belirtilen deĢarj standartlarının sağlayacak Ģekilde boyutlandırılmalı ve
iĢletilmelidir. Küçük birimlerde yapay sulak alan sistemleri, aktif çamur
prensiplerinde çalıĢtırılan paket arıtma sistemleri, ardıĢık kesikli reaktörler ve
filtrasyon sistemleri alternatif sistemler olurken, büyük yerleĢimlerde aktif çamur
sistemlerinin nutrient giderimi yapan modifikasyonları, diğer biyolojik atık su
arıtma yöntemleri (damlatmalı filtreler vb.) ve biyolojik/kimyasal gideriminin
birlikte uygulanacağı gibi sistemler kullanılabilir.
Çamur arıtımı için küçük yerleĢimlerde uzun havalandırmalı sistemler
(oksidasyon hendekleri, ardıĢık kesikli sistemler vb.) daha az atık çamur üretilirken,
anaerobik çamur çürütme yapılarak enerji üretiminin sağlandığı tesisler
yapılmalıdır. Organik atıkların (arıtım çamuru, organik katı atıklar, tarımsal ve
hayvansal atıklar) birlikte fermente edileceği biyogaz sistemlerinin kullanılması
hem enerji üretimini artıracak, hem de yerleĢimde üretilen organik atıkların etkili
bir Ģekilde bertarafını sağlayacaktır.
5.3.5. YERLEġĠMLER ĠÇĠN VERĠMLĠ VE AZ ENERJĠ TÜKETEN, ATIK SU
ARITMA TEKNOLOJĠLERĠ
Bu çerçevede, kanalizasyona giden atık suyunun azaltılması böylece
kanalizasyon boru çaplarının azaltılması ve arıtma tesisi boyutlarının küçültülmesi
için kanalizasyona giden atık suların;
DüĢük tazyikli tuvaletler, kompostlama tuvaletler, susuz pisuarlar vb.
yöntemlerle azaltılması,
Gri su, kahverengi su ve sarı suların ayrı toplanıp, ayrı Ģekilde arıtılması ve
değerlendirilmesinin sağlanması
Su tasarrufu sağlayan ve az enerji sarfiyatı olan teknolojik cihazların
(çamaĢır ve bulaĢık makineleri vb.) kullanılması
Gri suyun arıtıldıktan sonra tuvalet sifonlarında, çamaĢır yıkamada,
22
temizlikte kullanımının sağlanması.
Yağmursuyu toplama sistemlerinin geliĢtirilmesi, çatı alanlarını artırarak
toplanacak su miktarının arttırılması,
Yağmursuyu ve gri suyun arıtıldıktan sonra ayrı depolanarak konut içinde
ya da sulamada kullanımının sağlanması.
Yağmursuyu ve arıtılmıĢ gri suyun yeniden kullanımının sağlanması ile
içme suyu-çeĢme suyu tüketimini %70‟lere kadar azalmaktadır. Bu yöntem
özellikle yüksek su tüketimleri olan ve küçük yağmursuyu kullanım alanı olan evler
için uygundur.
Bu sistemlerin;
Yüksek iĢletme güvenliği ve düĢük iĢletme maliyeti vardır.
Bütüncül tasarımlarından dolayı evde alan ihtiyacı yoktur.
Yapı içinde gürültü yapmaz.
Uzaktan kontrol edilebilmektedir.
5.4. HAVA KĠRLĠLĠĞĠ
ÇağdaĢ toplumlarda ulaĢım eğilimi daha hızlı, daha konforlu/rahat, daha
güvenli, daha ucuz/ekonomik, daha kaliteli servisli ve daha çevreci ulaĢıma
doğrudur.
Karayolu, demiryolu ve denizyoluyla yolcu ve yük taĢımada fosil yakıtlı,
içten yanmalı motorlar uzak mesafelere daha çok kiĢinin, daha hızlı ve daha kısa
sürede özgürce seyahat etme olanağını sağlamaktadır.
Ancak bu seyahat bağımsızlığı ve özgürlüğünün doğaya bir bedeli
olmuĢtur. Benzin ve dizel/motorin gibi fosil yakıtların motorda yakılması kükürt
dioksit, karbon dioksit, karbon monoksit ve kurĢun gibi zehirli maddelerin
atmosfere salınımını önemli derecede artırmıĢtır.
Hava kirliliğinin kaynakları arasında olan karbondioksit ve karbon
monoksit oluĢumunun %95 nedeni motorlu araçlardır. Her yıl milyonlarca ton
karbondioksit gazı motorlu araçlardan atmosfere salınmaktadır. Bu gazın
atmosferde oluĢturduğu katman güneĢ ıĢınlarının atmosferi terk etmek yerine
tutularak yeniden dünyaya yansımasına (sera etkisi) neden olduğu için iklim
değiĢikliğine (ısınmaya) sebep ol maktadır. Küresel ısınma daha fazla fırtına, sel,
kuraklık gibi iklim değiĢmelerine ve diğer çevre problemlerine sebep olur. Bu
değiĢimler hayati önemi olan bitkileri, hayvanları ve su kaynaklarını olumsuz
etkiler. 1oC‟lık küresel ısınmanın ülkemize maliyeti 1 milyar USD civarında olduğu
tahmin edilmektedir.
Dünyada yılda milyonlarda insan, memeli canlılar, sürüngen ve kuĢ araba
kazalarında ölmektedir.
Her yıl yaklaĢık 300,000 insan hava kirliliğinden ölmektedir. Araçlar tek
baĢına hava kirliliği oluĢturan en büyük kaynaktır.
Su kaynakları karayollarından kaynaklı yağlı ve tuzlu akımlardan
kirlenmektedir.
Trafikte insanlar oldukça uzun zaman geçirmekte, araba tamiri, bakımı,
sigorta gibi konularda hem değerli zamanlarını hem de para
harcamaktadır.
Araçlar motorları, kornaları ve alarmlarından dolayı ayrıca gürültü
23
kaynaklarıdır.
Araçlar ile yapılan yolculuk-seyir, sırasında cam-çelik araba yapısı
insanların doğa ve diğer insanlar iletiĢimini engellemektedir.
Bütün ülkeler yatırımlarını araba üretimi, araba yakıtı, otoyolların yapımı
gibi konularda yapmaları, bu araçların kullanımını aksine teĢvik etmektedir.
Daha az yakıt harcayan araçlar insanların daha ekonomik olarak daha fazla
araç kullanmasına neden olacaktır. Benzinden elektrikli arabalara geçiĢ,
araçlardan kaynaklı hava kirliliğini azaltacaktır. Ancak eğer elektrik
üretiminde kömür, doğal gaz, nükleer santraller kullanıldığında yine hava
kirliliği emisyonları oluĢacaktır. Ayrıca elektrik enerjisine ihtiyaç daha da
artacaktır.
Rüzgâr ve güneĢ enerjisi gibi yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanılması
burada önemli olmaktadır.
Bu yüzden elektrikli araçlar hala araç kullanımından dolayı ekonomik
giderlere (bakım, tamir, sigorta, vergiler, yolların yapımı vb )neden olurken,
sessiz olmasından dolayı birçok yayanın ve hayvanın ölmesine neden
olabilecektir. Bu nedenle yapay ses sağlanması gerekebilecektir.
Araç sayısının sınırlandırılmasının ise demokratik olmadığını savunanlar
vardır.
5.4.1. ĠÇ ORTAM HAVA KĠRLĠLĠĞĠ 8 9
Ev eşyalarından kaynaklanan kirleticiler: Evlerde kullanılan eĢyalar da,
iç hava kalitesini bozucu bazı kirleticiler yaymaktadırlar. Mobilyalar, formaldehit ve
biyolojik maddeler; halılar, biyolojik madde ve tozlar; eskimiĢ yer kaplamaları,
asbest; boyalar ve ahĢap koruyucular, organik gazlar; kurĢun temelli boyalar
kursun gibi kirleticilerin kaynağıdırlar. Ġç ortam hava kalitesinde en önemli kirletici
radon olup Tablo 1.‟de verildiği üzere evlerde iyi bir havalandırma yapılmadığı
takdirde yüksek oranlarda bulunabilmektedir.
Kaynak Radyasyon (kBg/gün)
Doğal gaz 3
Su 4
DıĢarıdaki hava 10
Yapı malzemeleri ve yapı altındaki toprak 60
DıĢ hava Ģartlarından kaynaklanan kirleticiler: DıĢ havanın sıcaklığı
ve nemi, iç ortam hava kalitesini etkilemektedir. Sıcaklık ve nem iç ortama;
havalandırma, filtrasyon veya transmisyon ile geçerek iç hava kalitesini olumsuz
etkilemektedir. Ayrıca, dıĢ ve iç ortam basınç farkından dolayı, infiltrasyonla dıĢ
havadaki kirleticiler iç ortama geçebilmektedir. Bundan baĢka, yapı yakınlarındaki
topraktan kaynaklanan radon gazı dıĢ hava ile iç mekânlara taĢınabilmektedir.
Ġnsan kaynaklı kirleticiler: Ġç mekânlarda, insanlardan kaynaklanan
kirliliğin en önemli kaynağı sigara ve benzerlerinin tüketimidir. Sigara dumanında
8 4. Balıkesir Mühendislik Sempozyumu, 11-13 Eylül 2002 BALIKESĠR, Evlerde Ġç Hava
Kalitesi ile Ġlgili Bir AraĢtırma, Nadir Ġlten1 ve Hüseyin Bulgurcu. 9 Kapalı Ortam Hava Kirliliği, Ahmet Soysal*, Yücel Demiral, TAF Prev Med Bull. 2007; 6(3):
221-226).
24
çok yüksek oranda karbon monoksit (yaklaĢık %4), yanmamıĢ karbon ve
hidrokarbon kısımları, uçucu kül, azot oksitler, kükürt oksitler ve karbondioksit
bulunmaktadır. Ġnsanların yaĢamlarını sürdürebilmeleri için nefes alıĢ veriĢlerinden,
ortamda oksijen azalması ve karbondioksit çoğalması ile iç hava kalitesi
düĢmektedir. Ġnsanların ev içindeki hareketleri sonucu, ev eĢyalarında potansiyel
olarak bulunan kirleticiler (özellikle tozlar) ortama yayılarak hava kalitesini
bozmaktadırlar.
Yakma sistemlerinden kaynaklanan kirleticiler: Ġç ortamda kullanılan
yerel ısıtıcılar (kömür, odun, gaz sobaları), sıcak su hazırlayıcıları (Ģofben,
termosifon), piĢirme cihazları, sigara ve benzeri kullanımıyla oluĢan yanma ürünleri
hava kalitesini olumsuz etkilemektedir. Kullanılan yakıtlar; karbon, hidrojen veya
hidrokarbon esaslıdırlar.
Bunların yanında; yanmamıĢ hidrokarbon ve karbon partikülleri, uçucu
küller organik maddeler, is gibi ürünler de yanma sonucu oluĢabilmektedir.
Yanma sonucu oluĢan bu kirleticiler, baca bağlantısı olmayan yakmalarda
(bacasız sobalar, sigara ve benzeri) iç mekânlara yayılmaktadır. Çekisi çok iyi
olmayan baca bağlantılarında, Ģömine ve piĢirme cihazları gibi kullanımlarda bu
kirleticilerin bir kısmı yine iç mekânlara yayılmaktadır.
Yapılan bazı araĢtırmalarda, piĢirme cihazlarının bulunduğu ortamda
10ppm CO2‟e, 25-50ppm NO2‟ye rastlanmıĢtır. Evlerde 60-150μg/m³ SO2
seviyeleri ölçülmüĢtür.
Normal atmosferden alınan %21 O2 ve %0.033 CO2 içeren havanın bileĢimi
akciğerlerden çıkarken %16-17 O2 ve %4 CO2‟ye dönüĢmektedir. Ġnsanın havadaki
oksijenin %4‟ünü kullandığı ve günde 12m³ hava soluduğu kabul edilirse gerçek
oksijen tüketimi 0.48m³ O2/gün= 0.64kg O2/gün olur. Ġçe solunan havada oksijen
miktarı en düĢük %11, karbondioksit miktarı ise en çok %3 olabilir. Oksijen miktarı
%15‟in altına düĢünce tehlike baĢlamaktadır. ÇalıĢma halinde oksijen alt sınırı
%17-18 civarındadır.
5.4.2. ĠÇ MEKÂNLARDA HAVANIN TEMĠZLENMESĠ 10
Kaynak kontrolü: Ġç hava kalitesini iyileĢtirmenin ilk adımı kirleticileri
kaynağında kontrol etmektir.
Bu kaynaklar asbest yapı elemanları, gaz sobaları, mutfak piĢirme cihazları,
banyo ve tuvaletler, çöp biriktirme yerleri olabilir. Buralardan kaynaklanan koku ve
kirleticileri kaynağında çözmek sorunu tamamen sona erdirecektir.
Mutfaklardaki piĢirme cihazları üzerine konulacak davlumbaz ve aspiratör
cihazları yemek kokularını ve bazı yanma ürünlerini kaynağında yakalayabilecektir.
Bu cihazların sık kontrolünü ve temizliğini yapmak gerekir. Aksi halde, istenilen
koku ve kirlilik kontrolüne ulaĢmak mümkün olmaz. Gaz sobalarının çok iyi çekisi
olan bir bacaya bağlanmasıyla, iç mekâna yayılabilecek yanma ürünleri bacadan
atılabilecektir. Bu bacalar aynı zamanda, yanma olmadığı durumlarda, mekânın
hava değiĢiminde de önemli rol oynamaktadırlar.
ġofbenlerin, çok iyi çekisi olan bacaya bağlanması gerekir. Hava
değiĢiminin çok olduğu bir yere monte edilmelidir. Banyo ve tuvalet hacimleri çok
10
4. Balıkesir Mühendislik Sempozyumu, 11-13 Eylül 2002 BALIKESĠR, Evlerde Ġç Hava
Kalitesi ile Ġlgili Bir AraĢtırma, Nadir Ġlten1 ve Hüseyin Bulgurcu.
25
iyi havalandırılmalıdır.
Havalandırma ve dıĢ hava ısıtma/klima/havalandırma mühendisleri
tarafından iki nedenden dolayı önemlidir.
Havalandırmanın anlamı iç ortamdaki kirleticilerin konsantrasyonunu
kendisi ile azaltılması,
Yapının ısıtma ve soğutma cihazlarına havalandırmadan dolayı ilave bir
enerji yükü oluĢturması.
Havalandırma yükleri için gereken minimum dıĢ hava ihtiyacı, tarihsel bir
değiĢim göstermiĢtir. 19. Yüzyılın baslarında ASHVE tarafından 51m³/h kiĢi olarak
belirlenmiĢtir. Bu değer 1930‟lu yıllarda 17m³/h kiĢiye, ardından 1973 petrol krizi
ile 8.5m³/h kiĢiye düĢürülmüĢtür. Ancak ASHRAE 62-1989 Standardı bu değeri
25m³/h kiĢi olarak daha makul seviyeye yükseltmiĢtir. “A Healthy Building 2000”
toplantısında ise alt sınır değerin 36m³/h (10 litre/s) olması gerektiği ve 72m³/h
değerine çıkıldıkça iç hava kalitesinden kaynaklanan Ģikâyetlerin azaldığı ve bu
değerin emniyetli bir rakam olduğu ortaya konulmuĢtur. 11
Havalandırma: Ġç mekânı havalandırma ve soğutmanın „sıfır enerji‟li ve
„doğal havalandırma‟ yoluyla sağlanması gerekmektedir.
Oturma alanı 100m2 olan bir ev için yükseklik 3.5m. alındığında dıĢ
hava ihtiyacı 175-350m³/h alınabilir. Eğer cihaz gerekli ise havalandırma
yükünün yaz ve kıĢ mevsimlerinde fazla enerji kaybına neden olmaması için
geri ısı kazanım cihazları kullanılması faydalı olacaktır. Bu cihazlarla atılan
havadaki ısı veya enerjinin %50 ile %85‟i taze havaya aktarılarak geri
kazanılabilir. Son yıllarda konutlarda mekanik havalandırma ihtiyacı iki
nedenden dolayı artmıĢtır:
Özellikle pencere doğramalarının contalı plastiklerden yapılması,
DıĢ cephesi açılamaz camlardan (giydirme) yapılan yüksek yapıların
çoğalması.
Evlerde çok farklı havalandırma tasarımları yapılabilir: Bu amaçla,
koridorlar asma havalı yapılırsa her odaya menfez bağlantıları yapılabilir.
DıĢ hava merdiven dairesinden, havalandırma boĢluklarından veya dıĢ
ortamdan alınabilir. Kirli hava banyo havalandırmasından veya mutfak
bacasından atılabilir.
11
ARISOY, A., “Healthy Building 2000 Toplantı Notları”, TTMD Dergisi, Sayı 13, Mayıs-
Haziran 2001.
26
5.5. EKOLOJĠK YERLEġĠMLERDE ENERJĠ
ġekil 5-6. Enerji Kaynakları, DönüĢümleri ve Kullanımları.
(MIT, OpenCourseWare, Sustainable Energy)
(http://ocw.mit.edu/courses/chemical-engineering/10-391j-sustainable-energy-2007)
5.5.1. ENERJĠNĠN TAM VE VERĠMLĠ KULLANIMI
Fosil Yakıtların (Petrol, doğal gaz vb) kullanımının sınırlandırılması ve
en aza indirilmesi gerekmektedir. Bu enerji kaynaklarının kullanımı büyük
miktarda karbondioksit üretmekte ve dünyanın ekolojik dengesini
bozmaktadır. Bu yüzden çevreye duyarlı yerleĢimin sürdürülebilir olması
için güneĢ enerjisi, rüzgâr, su, hidrojen enerjisinden, jeotermal enerji, biyo-
kütle gibi diğer sürdürülebilir temiz enerji kaynaklarının en verimli Ģekilde
kullanımını sağlaması gereklidir.
Bu gereklilik, sadece enerji kullanımı ile sınırlı olmayıp yaĢam
biçimine, ev sıcaklığının dıĢ sıcaklık ile ayarlanması gibi ayarlamalar ile ısı
için gerekli olan enerji ihtiyacının azaltılması ile de sağlanacaktır. Buna göre
Şekil 5-7‟de verilen enerji ihtiyacı bileĢenleri önemlidir. Ekolojik
yerleĢimlerde enerji ihtiyacının azaltılması, toplam enerji kullanımında
yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanım oranının artırılması, kendi ürettiği
enerjinin toplam enerji tüketimindeki yüzdesi gibi konular öne çıkmaktadır.
27
İhtiyacın azaltılması(enerji tasarrufu
Fosil yakıtların
çevreye en az zararlı şekilde kullanımı
Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının artırılması
• Enerji İhtiyacı
ġekil 5-7. Enerji Ġhtiyacı.
(MIT, OpenCourseWare, Sustainable Energy)
(http://ocw.mit.edu/courses/chemical-engineering/10-391j-sustainable-energy-2007)
Az enerji tüketimi için baĢlıca amaçlar ise;
Enerji tüketimini ve hayat döngüsü içindeki çevresel etkileri azaltmak.
Yenilenebilir enerji kaynakları dıĢındaki (petrol ve katı yakıtlar) enerji
kaynaklarından oluĢan emisyonların azaltılması.
Toplam enerji kullanımında yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanım
oranının teknik, olarak mümkün olması ve ekonomik olarak kabul
edilebilir sınırlarda olması durumlarında, artırılması. Özellikle güneĢ
enerjisinin sıcak su temininde kullanımının teĢviki.
Mevcut enerji kaynaklarının verimliliğini artırarak, enerji üretiminin
verimliliğini artırmak.
Yapıların ve sosyal alanların bakım masraflarının minimize edilirken
yeterli konforun da sağlanması.
28
6. ÇEVREYE DUYARLI YAPI MODELĠ TASARIM KRĠTERLERĠ
6.1. MEKÂNSAL KRĠTERLER
6.1.1. YAPININ EN UYGUN ġEKĠLDE YÖNLENDĠRĠLMESĠ
Yönlendirmede temel esas olarak hâkim rüzgâr yönü ve güneĢ
alınmalıdır. Bu esaslar dâhilinde var olan manzaraların da ön planda
tutulmasına dikkat edilmelidir. Hâkim rüzgâr yönü tespiti ve buna uygun
yerleĢim ile kıĢın soğuk rüzgârın neden olduğu ısı kayıpları önlenmekte,
yazın ise yapının serin tutulması ve havalandırmanın doğal olarak
yapılabilmesi sağlanmaktadır.
GüneĢ etkeninin dikkate alınması ile kıĢın güneĢ enerjisinden
faydalanarak ısınma sağlanmakta, yazın fazla ısınmaya karĢı önlem alınmıĢ
olmaktadır. Güneye yönlenme ile güneĢ enerjisinden etkin bir Ģekilde
yararlanmakla birlikte gün ıĢığı da olabildiğince kullanılmıĢ olmaktadır.
Türkiye‟nin bulunduğu iklim koĢullarında, yapılar için en uygun
yönlenme, doğu-batı eksenidir. Bu yönlenme ile birlikte güney yönlerine
daha fazla alan kaplayan aktif mekânlar (oturma, çalıĢma, yemek yeme vb.)
yerleĢtirilirken, kuzey yönlerine ise az alanla çözülebilen pasif
alanlar(merdiven, ıslak mekânlar, hol) yerleĢtirilmelidir. Yönlendirmenin en
uygun Ģeklide olması ile yapıda havalandırma, ısıtma ve soğutma doğal
yollarla karĢılanarak ek enerji kullanımı en aza indirilmiĢ olmaktadır.
6.1.2. YAPININ SADE VE BASĠT FORMDA, BÜTÜNCÜL BĠÇĠMDE
TASARIMI
Yapılar verimli kullanılabilinecek büyüklükte iç mekânların
oluĢturulmasıyla, küçük ölçekte ve basit planlı olarak tasarlanmalıdır. Bu
basit tasarım sayesinde az malzeme kullanımıyla kaynak korunumu ve az
enerji tüketimi ile enerji tasarrufu sağlanmaktadır.
Resim 6-1. Pasif ev.
(HLM Architects of Cardiff-http://www.hlmarchitects.com)
29
6.1.3. TASARIMDA BÖLGENĠN MEVCUT MĠMARĠ ÖZGÜN
KARAKTERĠSTĠĞĠNĠN DEVAM ETTĠRĠLMESĠ
Yapı tasarımının geleneksel mimari-plan tipolojisiyle uyumlu olması:
Özgün mimarinin yaĢatılması için her Ģeyden önce plan tipolojisi örnek
alınmalıdır.
Fakat geleneksel mimar-plan tipolojisi (içe dönük avlulu evler, dıĢa
dönük tek evler vb.) devam ettirilirken günümüz konut ihtiyaçlarını
karĢılayacak iĢlevlerinde karĢılanması için planlamada oluĢan farklılıklar
tasarıma aktarılmalıdır.
GeçmiĢte çok amaçlı kullanılan mekânların iĢlevleri günümüzde
birkaç mekâna dağıtılarak farklı odaların ortaya çıkması.(yemek
odası, çalıĢma odası, oturma odası vb.)
Geleneksel tasarımlarda olmayan fakat günümüzde ihtiyaç olması
durumunda planlanması istenen mekânların olması (hobi odası,
çocuk oyun odası, ütü-çamaĢır odası vb.).
Geleneksel mimari tasarımlarda mekânların geniĢ aile yapısına bağlı
olarak büyük tutulmasına karĢın günümüzde çekirdek aile
kullanıcıları için daha küçük boyutların yeterli olması.
Yapının belirgin özelliklerinin kullanılması: Tasarımın yapılacağı bölgede
mevcut yapı kimliğini oluĢturan özellikler(cumbalar, geniĢ çatı saçakları,
ahĢap payandalar, avlu duvarları vb.), karakteristik özellik taĢıyan yapı
malzemeleri(doğal taĢ, kerpiç vb.) mimari tasarımda esas alınmalıdır.
Tasarımda bölgeye uyumlu özgün kat sayısının korunması: Tasarımın
yapılacağı bölgede mevcut yapıların genel karakterini yansıtan kat sayısına
uyulmalıdır.
6.2. YAPI MALZEMELERĠ VE ELEMANLARI
6.2.1. GELENEKSEL MALZEMEYE UYUMLU MALZEME KULLANIMI
Tasarımın yapılacağı bölgede özgün-yerel özellik taĢıyan mimariyi
vurgulamak ve devam ettirmek için tercih edilecek malzemenin varsa o
bölgenin geleneksel malzemesiyle uyumlu olmasına dikkat edilmelidir.
Kullanılacak malzemenin seçimi, tasarımın yapılacağı bölgenin 10-
120km. yarıçap uzaklığındaki alandan yapılmalıdır Yerel malzemenin
kullanımı ile malzeme taĢıma enerjisinin de azalması sağlanmaktadır.
6.2.2. GERĠ DÖNÜġTÜRÜLEBĠLEN MALZEME KULLANIMI 12
Yapıda kullanımları bir Ģekilde sona eren malzemelerin tekrar
kullanılmasının mümkün olması malzeme seçiminde önemli bir kriterdir.
Geri dönüĢtürülebilen malzeme kullanımı ile etkin kaynak ve enerji
kullanımında, malzeme kaynaklı atıkların oluĢumunun en düĢük seviyeye
getirilmesinde olumlu sonuçlar alınmaktadır.
Beton parçaları daha küçük kırılarak beton agregasında, toprak su ve
12
Esin, T., Yüksek, Ġ., Çevre Dostu Ekolojik Yapılar, 2009, Karabük.
30
samandan oluĢan kerpiç tekrar kerpiç yapımında kullanılabilmektedir.
6.2.3. DÜġÜK ENERJĠLĠ MALZEME KULLANIMI
Malzemenin hammadde kaynağından çıkarımı, yapıda kullanımı,
nakli, yıkımı ve yok ediliĢi dâhilinde tüm aĢamalarda az enerji tüketimi
gerektiren, etkin enerjili malzeme seçimi yapılmalıdır.
Her iklim bölgesinde bulunabilen saman kullanımı ile nakliye
sırasında tüketilen enerjide tasarruf sağlanabilmektedir.
6.2.4. DAYANIKLI MALZEME KULLANIMI
Yapıda kullanılan malzeme dayanıklı ve uzun ömürlü malzemelerden
seçilmelidir. Malzeme onarımı ve yenilemesinin az yapılması ile kaynak
kullanım etkinliği ve iĢçilikte tasarruf sağlanmaktadır.
6.2.5. TEKNOLOJĠK YENĠLĠKLERE UYUMLU MALZEME KULLANIMI
Teknolojinin sağladığı yeniliklerle daha az enerji kullanımı ile yüksek
performans gösteren malzeme kullanımı tercih edilmelidir.
Akıllı camlar: Kullanıcının tercihine göre fonksiyon ve biçim
değiĢtiren camlar. Ġstenildiği zaman gün ıĢığından yararlanarak doğal
aydınlatmayı sağlayan (Resim 6-2) ama gerektiğinden ıĢığı kesecek yapıda
olmasıyla gizliliği de sağlayabilecek Ģekilde (Resim 6-3) üretilmektedir.
Pencere camı olarak kullanıldığı takdirde gün ıĢığını isteğe bağlı olarak
keserek soğutma maliyetini azaltmaktadır.
Resim 6-2 Resim 6-3
(www.cin-ithalat.com/cinakıllı cam/)
Akıllı boyalar: Kendi kendini temizleyen, enerji depolayarak ıĢıkla
renk değiĢtiren, ortamın havasını düzenleyen, anti-bakteriyel, yangın
geciktirici boyalar.
Akılı beton: Ġçerisine yerleĢtirilen elektronik etiketlerle yapının
depreme karĢı dayanıklılığı ve kalitesi ölçülebilmektedir.
Hafif beton: Hava kabarcıkları ya da hafif agregalar eklenerek
ağırlığı azaltılmıĢ, yoğunluğu 1‟den az olan, biçim verildikten ve basınçlı
31
kapta fırınlandıktan sonra olağanüstü güce sahip olan beton.13
Kendiliğinden yerleşen beton-agilia: Akıcılığı sayesinde titreĢim
gerektirmeden yerleĢen ve yüksek kalitede yüzey düzgünlüğü sağlayan,
içindeki donatıyı tümüyle sardığı için korozyon etkilerine karĢı da koruyan
beton.14
Ultra yüksek dayanımlı beton-ductal: Ġçine çelik yerine organik
fiberler konularak 6-8 kat daha dayanıklı, aerodinamik, hafif, pürüzsüz,
düĢük gözenekliği olan zorlu hava koĢullarına dayanıklı bir betondur.15
Tutkallı ahşap: Fırınlanıp kurutularak taĢıma performansı artırılırmıĢ
ahĢap. Strüktürel malzeme olarak kullanılabilmektedir (Resim 6-4, 6-5).
Resim 6-4 (www.nordlam.com) Resim 6-5
Geri dönüşümlü kâğıt: Tutkalla sarmal olarak kat kat yapıĢtırılmıĢ
ve çeĢitli iĢlemlerle suya dayanıklı boru biçiminde ki kâğıt kütükler haline
getirilmesi sonucu üretilir.16
Bellekli metal alaşımlar: Uğradığı deformasyondan sonra aldığı ısı
ile ilk haline gelebilen malzemeler (sprinkler sistemlerde kullanılmaktadır).
Fotovoltaik güneş pilleri: DıĢ cephede kullanılarak yapının kendi
enerjisini üretmesinde katkıda bulunmaktadır (Resim 6-6, 6-7, 6-8, 6-9).
Resim 6-6 -Solar fabrika ve yönetim yapısı, Freiburg, Almanya- Resim 6-7
(www.catider.org.tr/pdflsempozyum/pdf)
13
“Beton Sizi ġaĢırtacak”,Yapı, sayı: 297 Burçin Yılmaz-2006. 14
“Beton Sizi ġaĢırtacak”,Yapı, sayı: 297 Burçin Yılmaz-2006 15
“Beton Sizi ġaĢırtacak”,Yapı, sayı: 297 Burçin Yılmaz-2006 16
DEÜ Mühendislik Fakültesi Fen ve Mühendislik Dergisi Cilt:9,ss:1, T.Didem Akyol Altun
32
Resim 6-8 -Kamp C Yönetim Binası, Brüksel- Resim 6-9
(Fotoğraflar: Tuğba Salman)
Şeffaf ısı yalıtım malzemeleri: GüneĢten aldıkları ısıyı arkasındaki
duvara geçirerek duvarın ısıyı depolamasını sağlayan malzemeler:
Argon kripton ve aerojel dolgulu camlar, lamine plastik filmler,
havası boĢaltılmıĢ camlar, 3-8mm. çaplı cam plastik borucuklardan oluĢmuĢ
kapiller tüpler, %2-10 silikat içeren, hava boĢluklu aerojel yalıtımlar17 (Resim
6-7).
6.2.6. ÇEVREYE DUYARLI YAPILARDA KULLANILABĠLECEK
MALZEMELER:
Kerpiç
Malzemenin güçlü yanları: Geleneksel mimari değerlerin korunmasında
tercih edilebilecek bir yapı malzemesidir. Doğal bir malzeme olmasından
dolayı çevreye zarar vermez.
Ortamdaki mevcut enerjiyi dıĢarıya taĢımadığı gibi enerji tüketimini
en az seviyeye indirmesiyle yarı yarıya enerji tasarrufu sağlamaktadır (Resim
6-10, 6-11, 6-12, 6-13).
Malzemenin zayıf yanları: Suya ve depreme karĢı dayanıksızdır. Basınca
dayanıklı fakat çekmeye karĢı dayanıklı değildir.
Resim 6-10. Geleneksel kerpiç Konya evleri. Resim 6-11. Kerpiç ev- dekorasyon.
( www.renovanews.com) (www.kenthaber.com)
17
“Bilim ve Teknik, Mimarlık Eki “ Ġstanbul, Ed: Gönül Utkutuğ, Tübitak Yayınları-2002.
33
Resim 6-12. Kerpiç yapı detayı. -Toprak Sergisi 2010, Paris- Resim 6-13. Modern kerpiç ev.
(Fotoğraflar: Tuğba Salman)
Alçılı Kerpiç (ALKER) 18
Malzemenin güçlü yanları: Zaman ve enerji kaybı en düĢük düzeyde olan
alçılı kerpiç, geleneksel kerpiçe katılan %10-20 oranındaki alçı ile
malzemenin suya karĢı olan dayanımını da arttırmaktadır.
Alçılı kerpiç sağlamlık yönünden betonu çağrıĢtırmakta ve beton
gibi prizmatik Ģekillerle kırılmakta, kat kat olabilmektedir. Depreme son
derece dayanıklı bir malzemedir.
Basınca tuğla ve betondan 2 kat fazla mukavemet göstermektedir.
Isı geçiĢ katsayısı ile bir yandan sağlıklı bir iç mekân sağlaması ve diğer
yandan da yapının toplam ısı kaybını azaltır. Ġzolasyonsuz yapılara göre
sağladığı ısı tasarrufu, karbondioksit emisyonun %30 azalmasına ve
çevrenin korunmasına katkıda bulunmaktadır.
Malzemenin zayıf yanları: Basınca dayanıklı fakat çekmeye karĢı dayanıklı
değildir.
Saman
Malzemenin güçlü yanları: Ġstiflenen saman balyası doğal, ucuz ve
depreme karĢı dayanıklı bir malzeme olarak kullanılmaktadır. Ses ve ısı
yalıtımındaki performansı yüksektir. Isıyı iyi tutma özelliği ile dıĢarıdaki
sıcaklığın -10ºC olmasına karĢın aktif bir ısıtmaya ihtiyaç vermemesi
çevreye salınan karbondioksit salanımı azaltmaktadır.
Almanya‟da TÜV tarafından yapılan yangın testlerinde kerpiç
sıvalı saman balyalarının açık ateĢe 90dk. boyunca dayanabildiği
gösterilmiĢ ve sertifikalandırılmıĢtır.
Geleneksel yapılarla karĢılaĢtırıldığında %98‟e yakın bir enerji
18
ÇAĞDAġ YAPI MALZEMESĠ – ALKER “Alçılı Kerpiç” Prof. Ruhi KAFESÇĠOĞLU - Doç. Dr.
Erol GÜRDAL
(http://www.kerpic.org/alker03doc_01.htm)
34
tasarrufu elde etmektedir (Resim 6-14, 6-15, 6-16, 6-17).
Malzemenin zayıf yanları: Saman sudan etkilenebilen bir malzemedir.
Buna karĢılık sıvasının tekniğine uygun yapılması ve yapı çatı sisteminin iyi
oluĢturulması sudan etkilenmeyi önlemektedir.
Resim 6-14 -Saman balyasından ev- Resim 6-15
(www.bizimbahçe.net/forum/daha-iyi-bir-yaĢam-için/saman-balyasından-ev/)
Resim 6-16. Saman balyasından okul, Brüksel. Resim 6-17. Saman balyasından ev, Brüksel.
(Mimar: Mark Depreeuw Kamp C)
(Fotoğraflar: Tuğba Salman)
Ahşap
Malzemenin güçlü yanları: AhĢap dönüĢebilen ve kaynağı yenilenebilen
bir malzemedir. Hafif olmasına rağmen aynı ağırlığa sahip diğer
malzemelere oranla daha fazla yük taĢıyabilmektedir.
Elastik yapıda olma özelliği deprem anında oluĢan Ģok Ģeklindeki
kuvvetleri abzorbe etmekte ve yapıların kırılmasını önlemektedir. Isı ve ses
yalıtımında olumlu sonuçlar vermektedir (Resim 6- 18, 6-19, 6-20, 6-21).
Malzemenin zayıf yanları: Bir takım fiziksel ve kimyasal bozulmalar
(yangın, aĢınma vb.), böcek, nem gibi etkenler ahĢapta bozulmalara neden
35
olabilir. Bunları engellemek için emprenye malzemeleri ile koruma
yapılabilmektedir.
Resim 6-18 Resim 6-19
(www.loadtr.com) (www.gulerahsap.com)
Resim 6-20 -AhĢap Pasif Evler- Resim 6-21
(Bere Architects, Ahsap Pasif Evler)
http://www.bere-blog.co.uk/wp-content/uploads
Doğal taş
Malzemenin güçlü yanları: Doğal taĢ doğayla uyumlu bir malzemedir.
Kullanım sonrası atıkları tekrar doğaya karıĢmaktadır. Malzeme için enerji
ocaktan çıkarırken ve iĢlerken gerekmektedir ve bu da diğer inĢaat
malzemeleri için gerekenden daha azdır.
Boyut, Ģekil, renk, yüzey çeĢitliliği vardır. DıĢ etkenlere karĢı dayanma
süresi uzundur. Doğal taĢ ısıyı iyi soğurmaktadır (Resim 6- 22, 6-23, 6-24,
6-25).
Malzemenin zayıf yanları: ĠĢçilik sebebiyle maliyeti yüksektir.
Resim 6-22. Doğanbey köyü, yöresel taĢ ev Resim 6-23. Gökçeada taĢ ev
(Aydın, Söke) (www.mahsenim.com/taĢ-ev/)
36
Resim 6-24 - Alaçatı Modern TaĢ Evleri- Resim 6-25
(Proje: Veryeriler ĠnĢaat)
(http://www.veryerilerinsaat.com/gelecek.projeler.php)
Beton
Malzemenin güçlü yanları: Yapı malzemesi olarak en çok kullanılan
beton yeni teknolojilere uygun olarak geliĢmeye de açık bir malzemedir. Bir
yapının yıkılması ile elde edilen beton kırılarak beton agregası veya yollar
da zemin altı malzemesi olarak kullanılabilmektedir.
Ayrıca yol döĢemesi veya inĢaat dolgu malzemesi olarak
kullanılmasını sağlayan sistemler bulunmaktadır.
Malzemenin zayıf yanları: Beton basınç kuvvetlerine karĢı dirençli bir
malzeme olmasına karĢın çekme kuvvetlerine karĢı aynı direnci
gösterememektedir.
Çelik donatı çubuklarının kullanımı bu zayıflığa karĢı mukavemet
sağlamaktadır.
Çelik
Malzemenin güçlü yanları: Çelik; hafif, homojen, sünek yapılı bir
malzemedir. Hafifi olması yapıya aldığı deprem kuvvetlerini de
azaltmaktadır.
Çelik yapılar, aldıkları aĢırı yükler karĢısında esnek yapıda olmaları
Ģekli değiĢtirmelerine sebep olur. Bu deforme yapının kırılmadan ayakta
kalmasını sağlamaktadır (Resim 6-26, 6-27).
Birtakım üretici firmaların, çeliği %100 geri kazanarak yeni çelik
üretimleri bulunmaktadır.
Kullanılan çeliğin geri kazanılmasıyla;
Enerjinin %74 ve hammaddenin %90 korunduğu,
Su tüketiminin %40 azaltıldığı,
Atık su kirlenmesinde %76,
Hava kirlenmesinde %86
Maden atıklarında %97 azalma olduğu, gözlenmiĢtir.19
19
„‟KullanılmıĢ Çeliğin Geri Kazanılması „‟,Prof.Dr. Mustafa Öztürk, Çevre ve Orman
Bakanlığı-2004
37
Malzemenin zayıf yanları: Çelik malzemenin en zayıf yönü yüksek
sıcaklıkta göstermiĢ olduğu dirençsizliktir. Yangına karĢı dayanımını
artırmak için çeĢitli yalıtım sistemleri uygulanır.
Bu sistemler:
- Kütlesel yalıtım: Çelik profilin betonla kaplanarak yalıtılması.
- Çevreyi sarma sistemi ile yapılan yalıtım:
- Püskürtme boyalarla yapılan yalıtım: KarĢılaĢtığı yüksek sıcaklıkla
ĢiĢen boyalar kullanılır.
-Sıva ile yalıtım: Püskürtme boyalarla uygulanan yalıtım Ģekli.
KarmaĢık detaylarda kullanılır.
-Kutuya alma sistemi: Kalsiyum silikat ve çimento temelli plakalar,
alçı plakalar ve mineral yün plakalarla çelik profillerin çerçeveye
alındığı sistem.20
Resim 6-26 -Çelik Ev- Resim 6-27
(www.celikev.org ) (www.sevilla.net/hafif-çelik-villa-blog/)
Malzeme Tablosu
MALZEME FĠYAT/TL
1
Doğal
taĢ
448
2 Kerpiç 276
3 Saman 127
4 AhĢap 520
5 Beton 511
6 Çelik 1120
Tablo 6-1. Yapı yaklaĢık birim maliyetleri, Bayındırlık ve Ġskân Bakanlığı, 2010.
20
”Çelik Konstrüksiyon Yapılar ve Yangın” Erkan Özdağ, 2009.
38
6.2.7. MALZEME TEDARĠK YERĠNĠN UYGUNLUĞU
Bölgedeki kaynakların ayıklanması, iĢlenmesi sonucu üretilen yerel
yapı malzemelerine ve ürünlerine talebi artırmak ve kullanımlarını
desteklemek, ulaĢımdan kaynaklanan çevresel etkileri azaltmaktır.
10-120km. yarıçap içindeki alanda çıkartılmıĢ, iĢlenmiĢ ve/ya
üretilmiĢ yapı malzemeleri ve/ya ürünleri kullanılmalıdır. Yerel malzeme
kullanımında o bölgenin tecrübeli yapı ustaları ile çalıĢılması tercih
edilmelidir.
6.2.8. YAPININ KĠMLĠĞĠNĠ BELĠRLEYEN YAPI ELEMANLARININ (KAPI,
PENCERE VE KAPLAMA MALZEMESĠ VB.) UYGUN DETAY,
MOTĠF, ÖLÇÜ VE ORANDA KULLANIMI
Kapılar
Doğal ve geri dönüĢtürebilen malzemeli, yapının genel rengine
uygun renkte, form ve ebadıyla yapıyla ve diğer yapı elemanlarıyla
bütünleĢen ayrıca giriĢ kapılarında saçak ve ıĢıklandırma elemanları ile
estetik özellik gösteren kapılar tercih edilmelidir.
Pencereler
Gün ıĢığından yararlanmada pencere boyutları ve biçimleri,
duvardaki konumları etkilidir. Yapıların özellikle güney cephesinde bulunan
pencerelerin boyutları büyük seçilirken, kuzey cephede ihtiyacı
(havalandırma ve aydınlatma) karĢılayacak en küçük ölçülerde pencereler
seçilmelidir.
Güney cephede kullanılan cam yüzey alanı cephe alanının en az
%40‟ını, en fazla %60„ını oluĢturmalıdır. Pencereler doğal havalandırmayı
sağlamak için açılabilir yapıda olmalıdır.
Kullanılan kepenk, stor, jaluzi gibi hareketli yalıtım elemanları ile gün
batımından sonra ısı kayıplarını önlenebilmektedir. Yaz mevsiminde
gündüz saatlerinde güneĢ ıĢınlarından korunmak için pencerelerde güneĢe
karĢı güneĢ kırıcı, perde ve saçak kullanılabilir.
Uygun pencere seçimi için yönlendirmeler:
Soğuk iklimli bölgeler:
AhĢap çerçeveli pencereler seçilmelidir. Cam seçiminde 2 ve 3 katlı
cam kullanılabilmektedir. Cam ara boĢluk geniĢliği 16-20mm. olmalı,
kripton veya argon gazı kullanılmalıdır. Çift katmanlı cam için, dıĢta seçici
geçirgen-içte düz cam veya dıĢta düz cam içte-Low-E cam Ģeklindedir. Üç
katmanlı cam olarak, dıĢta seçici geçirgen-içteki iki tabaka Low-E camdır.21
Low-E kaplamalı yalıtım camı üniteleri: Isı kontrol kaplamalı renksiz
cam görünüĢlü bir yalıtım ünitesidir. KıĢları çok soğuk geçen bölgelerde
21
IV. Ulusal Tesisat Mühendisliği Kongresi ve Sergisi ”Farklı Malzemelerle Üretilen Pencere
Tiplerinin Isıl Performanslarının Ġncelenmesi ve Etkin Pencere Seçimi “,Ġdil Ayçam, Gönül
Utkutuğ.
39
güneĢin bedava ısısından en fazla yarar sağlamak için 3. yüzeyde, ılıman
bölgelerde ise kıĢ ve yaz Ģartlarını dengelemek için 2. yüzeyde
kullanılmalıdır. Türkiye genelinde kıĢları çok sert geçen yöreler haricinde
standart kullanımda kaplama 2. yüzeyde yer almalıdır. 22
Sıcak iklimli bölgeler:
Önerilen çerçeve tipi ahĢaptır. Performans sıralamasına göre
önerilen cam tipleri: Ġç-dıĢ ortam arasındaki ısı transferini azaltmak
açısından dıĢta güneĢ kontrolü amaçlı cam, içerde ise düz camın
kullanıldığı kompozisyonlar önerilmektedir.1
Pencere seçiminde gürültü kontrolü de dikkate alınmalıdır. Bu
konuda en kolay ve en ucuz çözüm cam kalınlığını artırmaktır. Cam
kalınlığının 1mm. artıĢı yaklaĢık 1dB iyileĢtirme sağlayabilmektedir. DıĢ ve iç
camı eĢit kalınlıklı çift camlar ile gürültü yalıtım değeri tek cama kıyasla
ortalama 2dB kadar artırılabilmektedir. DıĢ ve iç camı eĢit kalınlıklı çift
camlar ile gürültü yalıtım değeri tek cama kıyasla ortalama 2dB kadar
artırılabilmektedir. DıĢ ve iç camı eĢit kalınlıklı çift camlar ile gürültü yalıtım
değeri tek cama kıyasla ortalama 2dB kadar artırılabilmektedir.23
Kaplama malzemeleri
Yapı malzemesine uyumlu doğal kaplama malzemeleri
kullanılmalıdır.
Tavan kaplamaları: Mineral liflere kil ve alçı esaslı dolgu
malzemeleri eklenmesi ile elde edilen, dönüĢtürülebilir, tekrar kullanılabilir
malzemeler seçilmelidir.3
Çatı kaplamaları: Eğimli çatılarda en doğal malzeme piĢmiĢ kilden
üretilen kiremitlerdir. Kil yapımı kiremit içinde hiçbir kimyasal bulunmaz ve
yoğun yağıĢ alan bölgelerde çatıyı güvenle korumaktadır.24
KamıĢ, saz, saman kaplamalı çatılar doğaya uygunluğunun yanı sıra
ses ve ısı yalıtımda da çok iyi performansa sahiptir.
Yağmur suyunun depolanmasını sağlayan sistemlerin kullanılması
durumunda çatı kaplamalarının doğal malzemeli olması çok önemli rol
oynamaktadır. Ġçerisinde kimyasal madde bulundurmayan çatı ve dıĢ cephe
kaplaması kullanılması ile bu sistemden sağlıklı yararlanılabilmektedir.
Asfalt görünümündeki fotovoltaik sistemler çatı kaplaması olarak
kullanılabilmektedir.25
Boyalar: Yapı içinde ve dıĢ cephe de kullanılan boyalarda yağ
temelli boyaların kullanımı yerine, üretimi daha kolay olan doğal boyalar
tercih edilmelidir. Keten tohumundan elde edilen keten yağı doğal
22
”Çevreye duyarlı Akıllı Malzemeler”,Ġstanbul, Bilim ve Teknik Mimarlık Eki, Ed: Gönül
Utkutuğ,Tübitak Yayınları, Ġdil Ayçam,2002. 23
”Çevreye duyarlı Akıllı Malzemeler”,Ġstanbul, Bilim ve Teknik Mimarlık Eki, Ed: Gönül
Utkutuğ,Tübitak Yayınları, Ġdil Ayçam,2002. 24
Çatı Kaplama Sektör AraĢtırması ”Ġstanbul Ticaret Odası, DıĢ Ticaret ġubesi, AraĢtırma
Sevisi, Tülay Sobutay,2005. 25
bkz.6.3.2. güneĢ enerjisi.
40
boyaların ana bileĢenidir. Ayrıca bitkisel yağlar, reçineler, kireçle birleĢtirilen
balmumları ve doğal pigmentler de doğal boya yapımında
kullanılmaktadır. Uçucu organik bileĢenler ve çözücüler içermeyen, su bazlı
boyalar ve akrilik lateks boyalar önerilen boyalar arasındadır.26
Genel peyzajı etkileyen çevresel yapı elemanlarının kullanımı
Bina çevresindeki yapı elemanlar ile bir bütün oluĢturacak Ģekilde
tasarlanmalıdır.
Bahçe duvarları, giriĢ saçakları, ortak alanlarda yer alan yapı ve
elemanları, yol sokak kaplamaları motif, ölçü ve renk olarak yapı genel
karakterine uyumlu olmalıdır.
Çevresel yapı elemanlarındaki malzeme seçimi bina dıĢ cephe
elemanlarına uygun seçilmelidir (yapı malzemesi doğal taĢ olan bir bina
bahçe duvarlarında aynı doğal taĢın kullanımın tercih edilmesi vb.).
Uygun çatı tipi seçimi
Özgün çatı tipi
Bölgenin genel karakteristiğini güçlendiren çatı biçimi
kullanılmalıdır. (dam, kırma çatı, eğrisel örtüler.)
YeĢil çatı
YeĢil çatılar, yağıĢların belli bir kısmını tutmasıyla su yalıtımı ve
drenaj sistemi maliyetini büyük bir oranda azaltmaktadır. Bitki toprağı
klasik çatı yalıtımından daha fazla ısı yalıtımı sağlamaktadır ve yaz aylarında
klima ihtiyacını azaltmaktadır. YeĢil çatıyı oluĢturan katmanlar (Resim 6-28),
ses yalıtımında çok etkili olmaktadır. Havadaki zararlı maddeleri (toz, hava
ve yağmur suyunda bulunan nitrat vb.) emerek hava kirliliğini
engellemektedir.
Tyndale Merkezi‟nde yapılan araĢtırmaya göre; iklim değiĢikliğiyle
mücadele etmek için Ģehirlerdeki yeĢil alanların %10 arttırılması tavsiye
edilmektedir.27
YeĢil çatı uygulamaları kentlerdeki yeĢil alan miktarını arttırmak için
etkili bir çözümdür. Böylelikle kent sakinlerinin yasam kalitesini arttırır ve
biyolojik çeĢitliliği arttırarak doğal hayati destekler. Ayni zamanda kentsel
ısı adası etkisini 28 azaltma yönünde son derece olumlu bir yöntemdir.
26
Çevreye duyarlı Akıllı Malzemeler”,Ġstanbul, Bilim ve Teknik Mimarlık Eki, Ed: Gönül
Utkutuğ, Tübitak Yayınları, Ġdil Ayçam,2002.
27
http://www.livingroofs.org/greenroofbenefits.html. 28
Kentsel Isı Adası çevresinden daha yüksek sıcaklığa sahip olan bir metropolitan alan
demektir. ġehir alanları ve nüfusları büyüdükçe, ortalama sıcaklıklarında artıĢ eğilimi dikkat
çeker. Küresel ısınma ile karıĢtırılmamalıdır, bilim adamları bu fenomeni „‟Kentsel Isı Adası
Etkisi‟‟ (UHIE) olarak adlandırmaktadır (Urban Heat Island Effect), 2004.
(http://www.realclimate.org/index.php/archives/2004/11/urban‐heatisland‐uhie/)
41
Resim 6-28. Sürdürebilir yeĢil çatı katmanı. Resim6-29. Ümraniye Meydanı „yeĢil çatı‟
(Prof. Dr. Olcay Kıncay) Uygulaması.
(www.acdinsaat.com)
Uygulama alanları: Evler, apartmanlar, Ģirket binaları, alıĢveriĢ merkezleri,
fabrikalar, havaalanları ve muhtelif binaların düz veya en fazla %40 eğimli
çatıları ya da balkonları.
YeĢil çatılar; Ekstansif (seyrek), Ġntansif (Yoğun) ve Yarı Ġntansif olmak
üzere 3 gruba ayrılır.
Ekstansif
(Seyrek)
Yarı İntansif İntansif
(Yoğun)
Kullanım
Ekolojik Peyzaj
Bahçe /
Ekolojik Peyzaj
Bahçe/ Park
Bitki turu
Karayosunu,
otlar, cim
Çim, Otlar,
Ağaççıklar
Çim, kalıcı bitkiler,
çiçekler, ağaççıklar,
ağaçlar
Yapı Derinliği
60-200mm
120-250mm 150-400mm
Ağırlık
60-150kg/m2
120-200kg/m2
180-500kg/m2
Maliyet
Düşük Değişken Yüksek
Tablo 6-2. YeĢil çatı türleri ve kullanım yerleri.
Resim 6-30. Barclays Bankası‟nın Resim 6-31. Canary Wharf Metro istasyonunun
ekstensif yeĢil çatısı, Londra. intensif yeĢil çatısı, Londra.
(www.dustygedge.com) (www.greenroofs.com)
42
Resim 6-32. Beddington „sıfır karbon enerji sitesi‟, BedZed.
Ekstensif, Yarı Intesif, Intensif YeĢil Çatı Uygulamaları (Mimar: Bill Dunster Architects Zedfactory)
(www.greenroofs.com/projects/pview.php?id=547)
6.3. ENERJĠ YÖNETĠMĠ
6.3.1. ENERJĠ ĠHTĠYACININ AZALTILMASI
YAPILARDA ISI KAYBI
Tablo 6-3. Yapılarda ısı kaybı.
(Kaynak: Farmer D, 2008, thermal imagery ltd. www.emti-ltd.com)
Yalıtım
Yapı malzemesine uygun seçilmiĢ yalıtım uygulamaları ile yapı
çeperlerinden ısı kayıpları engellenerek, ısıtma ve soğutma için enerji
sarfiyatını azalması sağlanmaktadır.
Duvar havalandırmasında ve yalıtımında toprak, saman, mantar
karıĢımı gibi doğal malzemeler kullanılmalıdır (Duvarlarda yapılacak yalıtım
iç alanda az da olsa daralmalara neden olabilmektedir).
Yapı içi izolasyonunda selülozla hafifletilmiĢ silikat panolar tercih
43
edilebilmektedir.
Üç kat yerleĢtirilmiĢ ahĢap lifleriyle yapılmıĢ panolar termik yalıtımda
kullanılabilecek malzemeler arasındadır. Mineral elyaf, cam elyafı, selüloz
esaslı ve polyester köpük gibi geri dönüĢümlü malzemeler enerji etkinliği
ve çevre-sağlık açısından uygun malzemeler arasındadır.29,30
Doğal aydınlatma ve havalandırmanın sağlanması
Yapılarda sağlıklı bir iç ortam hava kalitesini sağlamak için
aydınlatma ve havalandırma mümkün olduğunca doğal yollarla
yapılmalıdır.
Yapı içindeki ve dıĢındaki planlanmanın en uygun Ģeklide yapılması
gün ıĢığını ve dıĢarıdaki havayı en verimli Ģekilde kullanmayı sağlamaktadır.
Fakat dıĢ ortamda oluĢacak gürültü ve kirlilik bazı durumlarda klima
kullanımının tercih edilmesine neden olmaktadır.
Atriumlar, gök bahçeleri ve avlular yapıda doğal havalandırmayı
sağlamada etkilidirler. 31
Doğal aydınlatmada kullanılabilecek sistemler:
IĢık tüpleri: IĢık alamayan mekânlara gün ıĢığını taĢıyan sistemlerdir.
IĢık boruları özellikle direkt gün ıĢığı alamayan, penceresi olmayan derin
mekânlar veya küçük mekânların (banyo, hol vb.) aydınlatılması için
kullanılabilmektedir.
Gün ıĢığından bu sistemle daha fazla yararlanmak aydınlatma için
kullanılan enerjinin azalmasında olumlu sonuçlar vermektedir.
Ġki çeĢit ıĢık tüpü vardır:
- Yandan ıĢıyan: Bu sistemde ıĢığı yapının tüm katlarına dağıtmadan
önce bir yoğunlaĢtırmadan ve güçlendirmeden geçiren heliostat ünitesi,
toplanan ıĢığı borulara ileten ikincil bir ayna ve ıĢık borularından
oluĢmaktadır.
Yapı dıĢ cephesinde ve çatısında uygulanabilmektedir (Resim 6-33).
29
Çevreye duyarlı Akıllı Malzemeler”,Ġstanbul, Bilim ve Teknik Mimarlık Eki, Ed: Gönül
Utkutuğ,Tübitak Yayınları, Ġdil Ayçam,2002. 30
(bkz.6.2.8 pencereler ) 31
(bkz.6.2.8 pencereler )
44
Resim 6-33. Potsdamer Platz, Berlin.
(VIII. Ulusal Tesisat Mühendisliği Kongresi Sempozyum Bildirisi, “Binalarda Gün IĢığından Yararlanma
Yöntemleri ÇağdaĢ Teknikler” Alpin Köknel Yener)
- Uçtan yansıyan: Sistem optik kırılmalarla gün ıĢığını alan bir dıĢ
toplayıcı ünite (çatı kotunda), gün ıĢığını iç mekâna ileten yansıtıcı boru
(krom-nikel, gümüĢ, alüminyum kaplı veya aynalı) ve mekânda
aydınlatmayı sağlayan dağıtıcı üniteden oluĢmaktadır (Resim 6-34).
45
Resim6-34. Sürdürebilir “yeĢil binalar”.
(Prof. Dr. Olcay Kıncay, Kimya Y. Mühendisi Haluk Ağustos)
IĢık rafları: Gün ıĢığının tavana yansımasıyla aydınlatmada
kullanılan ıĢık rafları aynı zamanda pencereye yakın bölgeleri fazla ıĢıktan
korumaktadır. Yapı içinde ve dıĢında uygulanabilmektedir. Özellikle direkt
güneĢ alan güney yönlü derin mekânlarda kullanılmalıdır (Resim 6-35).
Resim 6-35. IĢık raf uygulamaları.
(VIII. Ulusal Tesisat Mühendisliği Kongresi Sempozyum Bildirisi “Binalarda Gün IĢığından Yararlanma
Yöntemleri ÇağdaĢ Teknikler” Alpin Köknel Yener)
Doğal aydınlatmada kullanılabilecek cam türleri
Fotokromik camlar: IĢık geçirgenliği, üzerine gelen ıĢık miktarına
bağlı olarak değiĢmektedir. KamaĢmanın önlenerek görsel konforun
sağlanması açısından uygundur.
46
Termokromik camlar: Geçirgenliği sıcaklığa bağlı olarak
değiĢmektedir. Kullanılan malzeme cam katmanları arasına
yerleĢtirilen bir tür jeldir.
Soğukta saydam haldeyken, sıcaklık arttığında saydamlığı
azalmakta ve yansıtıcı özelliği artmaktadır. Bu durumda camdan
görüntü bulanıktır. DeğiĢim sınırının sabit olması dezavantajdır.
Elektrokromik camlar: Bu tür pencerelerle konfor, enerji tasarrufu
ve estetik gereksinmelerin sağlanmasında içte veya dıĢta herhangi
bir güneĢ kontrolü elemanına gereksinim duyulmaz. Tamamen
camla kaplı cepheler için uygundurlar.
Uygulanan voltaja bağlı olarak renkli durumdan orta ve
tamamen renksiz hale geçmektedirler. Renkli durumdan renksiz
duruma geçmesi 30 saniye ile 5-10 dakika arasında değiĢmektedir.
Bu geçiĢ manüel veya yapı iĢletim sistemine bağlı olarak
gerçekleĢtirilebilir.
Gazokromik camlar: Camı renklendirmek için cam katmanları
arasına hidrojen verilir ve saydamlığın ilk haline geri dönmesi için de
oksijenle birleĢtirilir.
Film kalınlığı ve hidrojen konsantrasyonunun değiĢmesi ile
renklenme özellikleri değiĢir. Renklenme için süre 20 saniye ve
berraklaĢma için de 1 dakikadan azdır.32
Sensorlu Aydınlatma Sistemlerinin Kullanımı
Özellikle ortak kullanım alanlarında otomasyon sistemine bağlanmıĢ
aydınlatma sistemi ve hareket sensorları ile enerji tasarrufu
sağlanmalıdır.
Aydınlatma kontrol sistemleri manüel veya otomatik
olabilmektedir. Bu sistemlerin de kendi içlerinde ayrılmaları vardır:
Manüel sistemler:
- LoĢlaĢtırılmalı
- Aygıt içindeki lambanın bağımsız kontrolü
Otomatik sitemler:
- Kullanıcı sensorlu
- Zamanlamalı
- Gün ıĢığı duyarlı
Enerji Verimli Ekipmanların Kullanımı
- Isıtma ve soğutma sistemleri
- Aydınlatma sistemleri33
- Az enerji tüketen ev eĢyaları (çamaĢır makinesi, bulaĢık makinesi vb.)
Uygulanan otomasyon sistemleriyle ısıtma, soğutma, aydınlatma vb.
yapısal donatıların yapıya katkısı ile %20 oranında enerji tasarrufu
32
VIII. Ulusal Tesisat Mühendisliği Kongresi Sempozyum Bildirisi, “Binalarda Gün IĢığından
Yararlanma Yöntemleri ÇağdaĢ Teknikler”, Alpin Köknel Yener. 33
bkz. 6.3.1. sensorlu aydınlatma sistemlerinin kullanılması.
47
sağlamaktadır.
Gereksiz yanan lambalar veya yapıda bulunulmadığı zamanlarda
soğutma/ısıtma gibi sistemlerin otomatik olarak devreye girmesi gereksiz
enerji sarfiyatı en az seviyeye getirebilmektedir.
6.3.2. YENĠLENEBĠLĠR ENERJĠ KAYNAKLARININ KULLANIMI
Güneş Enerjisi
Pasif Sistemler
- Doğrudan kazanç sistemleri
Güney açıklıklar
-Pencereler34
-Seralar(kıĢ bahçeleri)
Resim 6-36 Resim 6-37
(Tayfun, Y, GüneĢ Enerjisinden Edilgen Sistem Yararlanmada GüneĢ Odası Ekleme Yönteminin Ġç
Ortam Sıcaklığına Etkisinin Ġncelenmesi Ġstanbul Örneği Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen
Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul, 2007)
Resim 6-38. GüneĢ odası örneği; BedZed Wallington, Ġngiltere.
(www.greenarchitext.com/2008/02/rise-of-the-car.html)
34
(bkz, 6.2.8 pencereler)
48
Yapıların güney cephelerinde planlanan geniĢ cam yüzeyli kıĢ
bahçeleri yapıda ayrı bir mekân olarak da kullanılabilmektedir. GüneĢten
aldığı ısıyı taĢınım yoluyla ısı koruyucu ve depolayıcı iĢlev gören masif bir
duvara ya da direkt mekâna ayrı bir ek sisteme gerek duyulmadan
iletebilmektedir.
KıĢ bahçelerinde yaz mevsiminde fazla gelen ısıdan korunmak için,
kıĢ mevsiminde ısı kayıplarını engellemek için yalıtımın çok iyi yapılması
gerekmektedir.
-Çatı pencereleri
Çatı pencereleri sayesinde ısınan ve kirli hava yükselerek dıĢarı
atılarak alt kottan serin ve temiz hava yapıya alınmaktadır. Isı kayıplarını
engellemek için yalıtımın iyi yapılması gerekmektedir.
- Dolaylı kazanç sistemleri
GüneĢ duvarları
Resim 6-39 Resim 6-40
(Tayfun, Y, GüneĢ Enerjisinden Edilgen Sistem Yararlanmada GüneĢ Odası Ekleme Yönteminin Ġç
Ortam Sıcaklığına Etkisinin Ġncelenmesi Ġstanbul Örneği Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen
Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul, 2007)
Güneye cephelerde cam yüzeyin arkasına yerleĢtirilen masif duvar
sayesinde güneĢten kazanılan ısı enerjisi daha düĢük sıcaklıktaki iç
mekânlara iletilebilmektedir.
Canlı Duvarlar (Dikey Bahçeler)
Canlı duvarlar, dikey yüzeylerde oluĢturulan bahçelerdir. Yapının dıĢ
duvarlarında büyüyen bitkiler yalıtım ve gölge sağlayarak ısıtma ve
soğutma faturalarını azaltır. Ayrıca, estetik güzellik sağlar ve hava kalitesini
arttırır.
Resim 6-41. Londra Resim 6-42. Madrid
-Patrick Blanc, “Canlı Duvarlar”-
(http://greenroofs.wordpress.com/contact-us/)
49
Canlı duvarlar uygulanması pahalı bir sistemdir. Fakat uzman kiĢiler
tarafından doğru bitki türleri ve teknolojilerle gerçekleĢtirildiğinde etkili
sonuçlar vermektedir. Ses ve görüntü kırıcı özelliklerinden ötürü bina
cephelerinden ayrıda uygulanabilir.
Resim 6-43. Westfield AlıĢveriĢ Merkezi, Canlı Duvar, Greenwich- Londra.
(http://changents.com/greeninsider/blog-posts/green-wall-at-westfield)
Trombe duvarı
Resim6-44. YeĢil enerji etkin akıllı villalara yönelik özgün bir “trombe duvar”
(Can CoĢkun, Zuhal Oktay, Özgür Sarpdağ, A.Hamdi CoĢkunyürek, Mehmet Evciman, VII. Ulusal Temiz
Enerji Sempozyumu, UTES‟2008 Ġstanbul, YeĢil enerji etkin akıllı villalara yönelik özgün bir, Balıkesir
Üniversitesi Mühendislik- Mimarlık Fakültesi).
50
OluĢturulan cam yüzeyin arkasında yalıtım ve havalandırma amaçlı
bırakılan 10-15cm. boĢluktan sonra yerleĢtirilen masif duvarın alt ve üst
kısımlarındaki açıklıklar arasında oluĢan hava akımı ile güneĢten alınan ısı
taĢınım yoluyla iç mekâna iletilmektedir.
DıĢ yüzeyin tamamen Ģeffaf malzeme olmasıyla mimari planlamada
cephe tasarımını da etkileyen, uygulanması kolay bir sistemdir.
- GüneĢ uzayı adı verilen sistem ile sera ve trombe duvarı birlikte
kullanılmaktadır.
Çatı açıklıkları
Resim 6-45 Resim 6-46
(Tayfun, Y, GüneĢ Enerjisinden Edilgen Sistem Yararlanmada GüneĢ Odası Ekleme Yönteminin Ġç Ortam
Sıcaklığına Etkisinin Ġncelenmesi Ġstanbul Örneği Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen
Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul, 2007).
Tavandan mekâna ısı aktaran bu sitemde açıklıkta içi su dolu havuz
ya da elastik hazneler tarafından güneĢ enerjisi depolanmaktadır. Isıyı
depolayan kütle su olduğu için üst döĢemenin yalıtımı dikkate alınmalıdır.
KıĢ mevsiminde geceleri sistemin üzeri kapatılarak ısı kayıpları
engellenmekte, gündüzleri açılarak ısı kazanımı sağlanmaktadır. Yazın ise
bu uygulamanın tersi uygulanmaktadır.
Ayrık açıklıklar
51
Resim 6-47 Resim 6-48
(Tayfun, Y, GüneĢ Enerjisinden Edilgen Sistem Yararlanmada GüneĢ Odası Ekleme Yönteminin Ġç Ortam
Sıcaklığına Etkisinin Ġncelenmesi Ġstanbul Örneği Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen
Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul, 2007).
Arazinin eğiminden yararlanarak yapıdan daha aĢağı kotta bulunan cam
yüzeyin arkasına yerleĢtirilen siyah ve metal bir levhadan oluĢan toplayıcı
ile gelen ısı mekânı ısıtmaktadır.
Isınan hava yükselerek yapı içine alınarak ya da kanallar yardımıyla
zemin altından geçerek zemini ısıtmaktadır. Yapı içindeki serin hava aynı
ilkeyle toplayıcıya iletilmektedir.
Aktif Sistemler
- GüneĢ kolektörleri
Kolektörler güneĢten aldığı enerjiyi ısı enerjisine çevirerek yapının
sıcak su ve ısınma ihtiyacını (merkezi ya da yerel) karĢılamaya yarayan
sistemlerdir. Kolektörlerin çatıya en uygun konumlandırma açısı bulunan
enlem derecesi +15º olarak uygulamaktadır.
Resim 6-49
(www.yapi.com.tr/ürün-haberleri/)
GüneĢ kolektörleri düz plaka ve tahliye borulu olmak üzere iki türden
52
oluĢmaktadır. Tahliye borulu kolektörler daha verimli çalıĢırlar. Lakin düz
plaka olanları daha ucuzdur, bu nedenle daha çok tercih edilir.
Resim 6-50. Tahliye borulu ve düz plaka kolektörler.
(http://enerquest.ca/images/tube_and_flatpanel_solar_thermal.jpg)
Kolektörlerin yerleĢtirilmesi için en uygun yerler, güneye bakan çatılar yada
düz çatılardır. Batı ve doğu yönlü uygulamaları da mevcuttur. Fakat bu
uygulamalar daha az verimlidir.
Ayrıca, güneĢ kolektörlerinin verimliliği, yapının bulunduğu bölgeye
göre değiĢiklik göstermektedir. Örneğin, Giresun‟daki bir yapıya monte
edilen kolektörle, Antalya‟daki arasında verim farklılığı vardır. Bu durum
dikkate alınmalıdır.
Resim 6-51. Türkiye üzerinde, ortalama toplam solar radyasyon dağılımı.
(Sensoy, S.et al 2008)
- Fotovoltaik sistemler
GüneĢ enerjisini elektrik enerjisine çeviren sistemlerdir. Bu sistemden
en verimli Ģekilde yararlanılabilmek için yapı en üst noktası olarak çatılar
seçilmektedir. Çatılarda da en uygun yerleĢim güney yönünde açısı
bulunulan enlem derecesi alınan uygulamalardır. Çatı dıĢında yapı
cephelerinde, saçak ve parapet gibi yapı elemanlarında da uygulanabildiği
53
gibi tepe ıĢıklığı ve çatı kaplaması olarak da yapılabilmektedir. Büyük
merkezi güneĢ pilleri olarak ya da küçük ölçekli yapılara bütünleĢmiĢ
sistemler olarak kullanılabilmektedir.
Resim 6-52 (www.solenenerji.com.tr)
A.Panel
B. Solar ġarj Kontrol
C. Akü
D. Sinüs Dalga Ġnvertör
E. Bağlantı Kutusu
F. Cihazlar
Resim 6-53 (www.solenenerji.com.tr)
Resim 6-53. BowZed Apartmanı, Londra.
(Mimar: Bill Dunster Architects Zed Factory)
(Fotoğraf:Tuğba Salman)
Aktif sistemler mimari bir eleman olarak düĢünülerek yerleĢimi yapı
tasarımı sırasında ayarlanmalıdır.
Rüzgâr enerjisi
54
Rüzgâr tribünleri:
Rüzgârdan aldıkları kinetik enerjiyi elektrik enerjisine dönüĢtüren
sistemlerdir.
Rüzgâr tribünlerinin ekonomik kullanımı için rüzgâr enerji
potansiyelinin uygun olması gerekmektedir. Küçük tribünler için ortalama
yıllık rüzgâr hızının 4m/sn ve yukarısı, kamu ölçeğinde bir tribün için
ortalama 6m/sn olmalıdır. Konutlarda bireysel kullanımlar için 40-300W
gücünde tribünler seçilmektedir.
Bazı kırsal kesimlerde rüzgâr tribünleri Ģebekeden daha ucuz elektrik
üretebilir. Rüzgâr tribünleri yenilebilir enerji kaynağı olarak konutlara
takılmadan önce gerekli bütün testler yapılmalıdır.
Rüzgâr tribünleri türlerine göre; yatay eksenli ve dikey eksenli diye ikiye
ayrılır. Yatay eksen etrafında döndürülen tribünlerin kullanımı daha çok
yaygındır. Çünkü dikey eksen olanlara göre enerji verimi daha fazladır.
Resim 6-54 Resim 6-55
(http://windenergydesign.com.au/wind_turbine.htm)
Mimari tasarım kriteri olarak rüzgâr tribünleri:
- Yapı-bağımsız rüzgâr tribünleri:
Mimari tasarım ve strüktürünü etkilemeden rüzgâr enerjisini kullanan
sistemler. Rüzgâr çiftlikleri bu Ģekilde çalıĢmaktadır.
- Yapı-monte rüzgâr tribünleri:
Mimari tasarımı tamamen değiĢtiren bir sistem değildir. Küçük
müdahalelerle mevcut yapılara ya da tasarım aĢamasındaki yapılara
uygulanmaktadır. Binaları bir çeĢit kule olarak kullanan sistemlerdir.
- Yapı bütünleĢmiĢ rüzgâr tribünleri:
Mimari tasarım rüzgâr enerjisi kullanımı esas alınarak yapılmaktadır. Ġki
Ģekilde uygulanmaktadır.
Yapı mesnetsiz rüzgâr tribünleri: Henüz teoriden uygulamaya
geçmemiĢ olup kendi mesnediyle desteklenen yapı genel tasarımını
etkilemeyen bir sistemdir.
Yapı mesnetli rüzgâr tribünleri: Özellikle yapı üst kısmını kendine
mesnet olarak alarak rüzgârdan yararlanan sistemlerdir. Bu sistem
uygulamasında gürültü, elektromanyetik parazit gibi olumsuz
sonuçları engellemek adına yakın çevrenin tampon bölge olarak
55
kullanılması önerilmektedir.35
Resim 6-56 Resim 6-57
Yapı ile bütünleĢmiĢ Rüzgâr tribünü
(www.osmanmidilli.com/2008/06/15/ekoev-rüzgar-enerjisi/)
Jeotermal enerji
Jeotermal enerji, yer kabuğunun iĢletilebilir derinliklerinde birikmiĢ olan
ısının meydana getirdiği bir enerji türüdür.
Jeotermal enerjisinin ısıya ve dönüĢebilme özelliği kullanılarak tasarıma
yansıtılabilmektedir.
Jeotermal ısı pompaları:
Zemindeki enerji, ısı pompalarının kullanımı ile ısıtmada ve
soğutmada kullanılmaktadır.
Bir jeotermal ısı pompası yapının yanından zemine gömülmüĢ
borular, ısı değiĢtiricisi ve yapının içine giren borulardan oluĢmaktadır. KıĢ
mevsiminde, nispeten daha sıcak olan zemindeki ısı, ısı değiĢtiricisi
vasıtasıyla eve alınmaktadır.
Yaz mevsiminde evdeki sıcak hava, ısı değiĢtiricisi ile evden alınıp
daha soğuk olan toprağa verilmektedir (Resim 6-58, 6-59). Yazın
uzaklaĢtırılan bu ısı, su ısıtmak için kullanılabilecek bedava enerji
sağlamaktadır. Bölgesel ısıtma uygulamalarında, sıcak su boru Ģebekesi
kullanılarak, sıcak su tüm halkın evlerinin ısıtılmasında kullanılmaktadır.36
Resim 6-58 Resim6-59
(www.alternaturk.org/jeotermal-soğutma/php/)
35
”Bir Mimari Tasarım Kriteri Olarak Rüzgâr Enerjisi Kullanımı”,EMO Ġzmir ġubesi, Dr. Öğr.
Gör. M. Halis Günel, Y.Mimar H.Emre Ilgın. 36
”Mimari Tasarım ve Ekoloji”,Yüksek Lisans Tezi Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri
Enstitüsü, Burcu Bozdoğan.
56
Toprak Kaynaklı Isı Pompaları:
Toprak ısıtma sezonunda dıĢ havadan daha yüksek sıcaklıkta,
soğutma sezonunda ise havadan daha düĢük sıcaklıkta kalarak, tüm yıl
boyunca yaklaĢık olarak sabit sıcaklıkta kalır ve dolayısıyla daha kararlı bir
enerji kaynağıdır.37 Bu, dünyada çok yaygın kullanılan bir enerji üretme
sistemidir.
Ülkemizde ise toprak kaynaklı ısı pompaları yeni, yeni tanınmaya
baĢlamıĢtır. Bu konuda çalıĢan firma sayısı çok azdır. Isı pompası ve toprağa
döĢenen borular ithal edilmekte olup henüz ülkemizde sadece tesisatın
montajları gerçekleĢtirilmektedir.38
Pahalı bir sistemdir fakat verimli bir enerji üretme yöntemidir. 1kWh
elektrikle yaklaĢık 3kWh isi enerjisi elde edilir.
Yapı boyutuna göre gereken enerji çıkıĢı:
• 80m2 4kW
• 120m2 6kW
• 160m2 8kW
• 200m2 10kW
Toprak Kaynaklı Isı Pompaları
Resim6-60. Toprak kaynaklı ısı pompaları türleri
(http://www.greenenergydoctor.co.uk/ground-source-heat-pumps.php)
1-Yatay uygulama: Yerin 1,5-2 metre altına su boruları döĢenir. Bu
uygulama için gerekli bos alana sahip yapılar için uygundur.
2- Dikey uygulama: Yerin 60-200 metre altına su boruları döĢenir. Etrafında
37
Uğur Akbulut, Özgen Açıkgöz, Olcay Kincay, Dikey Tip Toprak Kaynaklı Isı pompası
Sisteminin Konvansiyonel Sistemlerle Ekonomik Olarak KarĢılaĢtırılması, Yıldız Teknik
Üniversitesi Makina Mühendisliği Bolumu Termodinamik ve Isı Tekniği Anabilim Dalı,
Ġstanbul. 38
HepbaĢlı, A., Hancıoğlu, E., Toprak Kaynaklı (Jeotermal) Isı pompalarının Tasarımı, Testi,
Fizibilitesi, V.Ulusal Tesisat Mühendisleri Kongresi ve Sergisi, Teskon 2001.
57
yatay uygulama için yeri olmayan yapılar için uygun bir uygulamadır. Fakat
yatay uygulamaya göre daha pahalıdır.
3- Su kaynaklı uygulama: Eğer yapının etrafında bir su birikintisi örneğin bir
gölet varsa uygun bir uygulama olabilir. Fakat suyun sıcaklığı değiĢiklik
gösterdiğinden verimi yatay veya dikey uygulamaya göre daha düĢüktür.
Fosil Yakıtların Kullanımı
Enerji ihtiyacının azaltılması ve yenilenebilir enerji kaynaklarından
enerji sağlamasından sonra geriye kalan enerji ihtiyacının fosil yakıtların en
az emisyon verecek Ģekilde kullanılması ile karĢılanmalıdır.
Biyo-kütle Enerjisi
Biyo- bitkisel ve hayvansal kökenli organik maddelere
verilen genel bir addır. Bu organik maddelerden elde edilen enerjiye de
biyo- . Biyo- , oldukça çevre
bir enerji kaynağıdır. Fosil yakıtlar gibi sera etkisine olumsuz katkıları
yoktur.
Resim6-61. Biyo-kütle döngüsü
( The National Energy Foundation, 2001)
Ana biyokütle kaynakları odunsu orman artıkları, yakacak odun,
kereste iĢleme artıkları, kısa dönemli baltalıklar, odunsu olmayan tarımsal
ürünler, ürün artıkları, besin iĢleme artıkları, gübre gibi hayvansal atıklar ve
belediye lağım ve katı atıkları, deniz ve göllerde bulunan deniz otları,
yosunlar, saz bitkileri ve bazı mikro organizmalardır. 39
39
http://web.ogm.gov.tr/diger/iklim/Sayfalar/BiyoenerjiveBiyokütle.aspx
58
Resim6-62. Biyokütle kaynakları. Resim6-63. Biyokütle kaynakları.
( .aspx)
Fosil yakıtlarla, aynı miktarda ısı elde edebilmek için daha fazla
biyokütle kullanmak gerekir. Bu durum toplama, depolama ve tasıma
masraflarını artıracağından, ekonomik çözümler için en doğru olanı
biyokütlenin bulunduğu yerde tüketilmesi ya da sadece kısa mesafelere
taĢınmasıdır.40
Resim6-64. Biyo-kütle enerji teknolojisi ahĢap palet kazanı.
(http://www.uk-energy-saving.com/wood_pellet_boiler.html)
6.4 ĠÇ MEKÂN HAVA KALĠTESĠ
6.4.1. GÜN IġIĞINDAN YARARLANMA
Mümkün olduğunca doğal aydınlatma ile mekân içindeki hava
kalitesi artırılmalıdır.41
6.4.2. HAVALANDIRMA
Tüm yapılarda hem manüel, hem de otomatik olarak denetlenebilen
kanallarla doğal havalandırma yapılmalıdır. Doğal havalandırma yapmak
40
Beck, R.W.(2003), Review of Biomass Fuels and Technologies, Biomass Report
Doc.Yakima County Public Books. Solid Waste Division, Washington. p.21. 41
bkz.6.1.1 yapının en uygun Ģekilde yerleĢtirilmesi.
59
için yapının en uygun Ģekilde yönlendirilmiĢ ve pencerelerin özellikleri
uygun seçilmiĢ olması gerekmektedir.42 Doğal havalandırmanın yetersiz
olduğu durumlarda mekanik havalandırmayla da yapı içerisine taze hava
alınarak serinletme sağlanmalıdır. Mekanik havalandırma yapıldığı zaman
yapının ısıtma ve soğutma cihazlarına, havalandırmadan dolayı ilave bir
enerji yükü oluĢturmaktadır.
Evlerde uygulanabilinen havalandırmalar:
-DıĢ havanın, merdiven boĢluğundan, havalandırma boĢluklarından
veya dıĢ ortamdan alınması.
-Kirli havanın, banyo havalandırmasından veya mutfak bacasından
dıĢarı atılması.
Bu cihazların sık kontrolünü ve temizliğini yapmak gerekmektedir.
Aksi halde istenilen koku ve kirlilik kontrolüne ulaĢmak mümkün
olmamaktadır. Gaz sobalarının çok iyi çekiĢi olan bir bacaya bağlanmasıyla,
iç mekâna yayılabilecek dumanı bacadan atılabilmektedir. Bu bacalar aynı
zamanda, yanma olmadığı durumlarda, mekânın hava değiĢiminde de
önemli rol oynamaktadırlar.
ġofbenlerin, çok iyi çekiĢi olan bacaya bağlanması gerekmekte ve
hava değiĢiminin çok olduğu bir yere monte edilmelidir. Banyo ve tuvalet
hacimleri çok iyi havalandırılmalıdır.
6.4.3. DÜġÜK DÜZEYDE ZARARLI GAZ YAYAN MALZEME KULLANIMI
Yapıdaki formaldehit ve biyolojik maddeler, halılar, tozlar, eskimiĢ
yer kaplamaları, asbest, boyalar ve ahĢap koruyucular, organik gazlar,
kurĢun temelli boyalar kirleticilerin kaynağıdırlar.
Kullanıcıların sağlığını tehdit edecek durumları önlemek için
malzemelerin tamamı uçucu organik Ģartları karĢılayacak özellikte olmalıdır.
Doğal malzeme kullanımı ile yapı içindeki kimyasal buharlaĢma
minimize edilmelidir.43
6.4.4. AYDINLATMA
Kullanıcıların ihtiyaçlarını karĢılayacak düzeyde, kontrolün
kendilerinde olduğu sistemlerle aydınlatma sağlanmalıdır.44
6.5. SU YÖNETĠMĠ
6.5.1. SU TÜKETĠMĠNĠN AZALTILMASI
-DüĢük tazyikli tesisat kullanımı
DüĢük tazyikli tesisat kullanımı ile su tüketimi ve buna bağlı olarak
42
bkz.6.1.1 yapının en uygun Ģekilde yerleĢtirilmesi, 6.2.8.2. pencereler,6.3.1. doğal
aydınlatma ve havalandırmanın sağlanması. 43
bkz.6.2.8. Yapının kimliğini belirleyen yapı elemanlarının uygun detay, motif, ölçü ve
oranda kullanımı. 44
bkz.6.3.1. doğal aydınlatma ve havalandırmanın sağlanması.
60
atık su miktarı da azalmaktadır. Kullanılan sıcak su miktarındaki düĢüĢ ise
suyun ısınması için harcanan enerji sarfiyatı da azalmasını sağlamaktadır.
6.5.2. YAĞMUR SUYUNUN TOPLANMASI VE KULLANILMASI
Toplanan yağmur suyunun tuvalet sifonlarında ve bahçe
sulamalarında kullanılmasıyla musluk suyu kullanımını azalmaktadır.
Yağmur suyunun en yüksek %90 oranında kullanılması ile %50 oranına
yakın tasarruf sağlanabilmektedir (%50 azalma Türkiye de ortalama kiĢi
baĢına düĢen günlük su kullanımını 60lt.ye düĢürmektedir).
Yangın sistemi depolama tankında da de yağmur suyunu kullanımı
mümkündür. Yağmur suyunun toplanması ve kullanılması için gerekli
sistemde ilave borulamaya ihtiyaç vardır. Bu sistem kendini 8 senede
amorti edebilmektedir. Bu açıdan inĢaat maliyeti yüksek olmasına rağmen,
çevreye duyarlılık ve gelecekteki ekonomik açıdan fayda sağlamaktadır.
Resim 6-65. Su randımanlı YeĢil Bina.
(http://www.yesilbina.com/SuRandimanli.asp)
1. Yağmur suyu temizleme filtresi
2. Yağmur suyunun depoya giriĢ noktası
3. DeğiĢik yükseklikten filtre edilmiĢ ve biriktirilmiĢ suyun yapıya aktarım
noktası
4. Depodaki suyun taĢması halinde gereken sifon
5. Depodaki suyun taĢması halinde, bu suyun toprağa verilmesi sağlayan
tesisat.
6. Depodaki su seviyesini belirleyici kontrol sistemi – Yağmur suyu
deposundaki suyun düĢük seviyede olduğu zaman aktive edilmesi gereken
Ģehir Ģebeke suyunun depoya bağlı olduğu yedek tesisat.
7. Elektronik pompa kontrol sistemi
8. Pompa
61
9. Basınç tankı
10. Yağmur suyunun çamaĢır makinesinde, tuvaletlerde, bahçe kullanımı gibi
yerlerde kullanılması için gerekli olan tesisat.
6.6. ATIK YÖNETĠMĠ
6.6.1. EVSEL KATI ATIKLAR
Planlamada öncelikle amaç (1kg/gün olan günlük katı atık ülke
ortalamasının 500gr/gün olması), katı atık oluĢum miktarının azaltılması
olmalıdır. Geri dönüĢtürebilen malzeme kullanımı, etkin kaynak kullanımı
atık miktarının azalmasında etkilidir. Az atık hedefinden sonra oluĢan
atıkların geri kazanılabilmesi sağlanmalıdır. Bu geri kazanım ile enerji ve
kaynak tüketiminin azaltılması sağlanmaktadır.
Planlama yapılırken atıkların ayrı toplanması için yer ayrılmalıdır.
Evlerde ayırma iĢleminin kolaylaĢtırılmasını sağlayan sistemler
geliĢtirilmelidir. Özellikle, organik çöplerin ayrımına dikkat edilmelidir.
Kullanıcı yoğunluğunun fazla olduğu yapılarda atık taĢıma hareketli
bantlarla yapılabilmektedir. Bu bant sistemleri ile ayrıĢtırılmıĢ atıkların atık
toplama noktalarından transferi sağlanabilmektedir.
Resim 6-66. Vakumlu çöp toplama sistemi, Envac Firması, Wembley, Ġngiltere.
(http://www.quintain-estates.com/image-bank)
Müstakil evlerde ve tehlikeli atık toplama noktalarında alandan
kazanmak amacıyla gömülü konteynırlar kullanılmalıdır.
Atık toplama sisteminin optimizasyonu çevreye duyarlı yerleĢim
alanı planlanırken yapılmalıdır. Böylece en uygun toplama noktalarının ve
transfer rotalarının belirlenmesi sağlanabilmektedir.
Biyolojik olarak bozunan atıklar (mutfaklardan, bahçelerden, tarım
ve besin üretiminden, atık su arıtma tesislerinden) kompostlanabilmektedir.
Evlerde bireysel kompostlama uygulanabilmektedir.
Küçük kompostlama sistemleri bir ya da birkaç ev birlikte yapılabilir.
BaĢlıca uygulama yöntemleri;
-Kapalı kompostlama, kemirgenlere karĢı izole edilmiĢ, soğuk
havalarda ısı izolasyonlu, sızıntı suyu toplama sistemleri bulunan tesisler.
-Açık kompostlama; sadece bahçe atıkları için yapılabilmektedir.
6.6.2. EVSEL ATIK SU
62
Lavabolar, banyo, bulaĢık ve çamaĢır makinelerinden oluĢan gri
suyun toplam evsel atık su miktarındaki yüzdesi %50–80 arasındadır.
Gri suyun ayrı borulama sistemi ile toplanması ve arıtılarak bahçe
sulamada, tuvalet sifonlarında kullanılması ile çeĢme suyu kullanımı ve
kanalizasyona giden atık su miktarı azalmaktadır.
Atık su miktarının azalması kanalizasyon boru çaplarının ve arıtma
tesislerinin boyutlarının küçülmesini sağlamaktadır. Bütün bu etkenlerin
birleĢmesiyle yatırım ve maliyetlerde bir düĢme gerçekleĢir.
Yağmursuyu ve arıtılmıĢ gri suyun birlikte kullanımı çeĢme suyu
tüketimini %70‟lere kadar düĢürerek enerji kullanımını dolayısı ile de
atmosfere salınan CO2 emisyonlarının azalmasını sağlamaktadır. Sistemin
olumlu yönleri:
- Yüksek iĢletme güvenliği ve düĢük iĢletme maliyeti vardır.
- Kompakt tasarımı ve yeraltı izolasyonlarından dolayı evde alan
ihtiyacı yoktur.
- Yapı içinde gürültü yapmaz.
- Uzaktan kontrol edilebilir.
Resim 6-67. Gri suyun ve yağmur suyunun kullanılması.
( www.dwc-water.com)
42
(1) Grisu arıtma tankı
(2) Gri su giriĢi
(3) Grisu taĢma
(4) Kanalizasyon sistemi
(5) Gri su sitemi havalandırması
(6) Ultrafiltrasyon modülü ve
dezenfeksiyon
(7) Temiz su giriĢi
(8) Yağmursuyu/temizsu tankı
(9) Havalandırma ünitesi
(10) Ġçmesuyu temini
(11) Dalgıç pompa
(12) Biyovitor
(13) Yağmursuyu giriĢi
(14) Ġçmesuyu besleme
(15) Sistem kontrolü
(16) Yağmursuyu/temizsu taĢma
Modern uygulamalarla bahçelerde peyzaj tasarımının bir parçası
olarak yer alabilmektedir.
Resim 6-68. Gri suyun, peyzaj öğesi olarak behçelerdeki görünümü.
(http://www.august.lt/index.php/pageid/1083)
Sadece lavabo ve klozet bağlantılı sistemlerin de kullanımı
mümkündür. Lavaboda kullanılmıĢ suyun bir filtreden geçirilip arıtılarak
klozete verilmesi ile oluĢan küçük sistemler de atık suyun kullanımını
sağlamaktadır.
63
Resim 6-69. Atık suyun geri dönüĢümü ve kullanımı.
(http://cevre.alternaturk.org/lavabo-atik-suyunun-kazanimi/)
6.7. KENTSEL BĠRĠM TASARIM KRĠTERLERĠ
6.7.1. MEKÂNSAL KRĠTERLER
Yapının en uygun Ģekilde yönlendirilmesi
Yapının sade ve basit formda, kompakt biçimde planlanması
6.7.2. YAPI MALZEMELERĠ VE ELEMANLARI
Geri dönüĢtürülebilen malzeme kullanımı
DüĢük enerjili malzeme kullanımı
Dayanıklı malzeme kullanımı
Teknolojik yeniliklere uyumlu malzeme kullanımı
Malzeme tedarik yerinin uygunluğu
Yapının kimliğini belirleyen yapı elemanlarının uygun detay, motif,
ölçü ve oranda kullanımı
Kapılar
Pencereler
Kaplama Malzemeleri
- Tavan kaplamaları
- Çatı kaplamaları: Kiremit ve asfalt görünümlü fotovoltaik sistemler
uygulanabilir.
64
Boyalar
Genel peyzajı etkileyen çevresel yapı elemanlarının kullanımı
Uygun çatı tipi seçimi
- Özgün çatı tipi
- YeĢil çatı: Kullanıcı yoğunluğunun fazla olduğu kentsel yapı
birimlerinde yeĢil çatı günıĢığının ve güneĢ enerjisinin etkin
kullanılmasının dıĢında ortak kullanım alanı sağlaması açısından da
yapıya değer katmaktadır.
6.7.3. ENERJĠ
Enerji Ġhtiyacının Azaltılması
Yalıtım
Doğal Aydınlatma ve Havalandırmanın Sağlanması
Doğal aydınlatma sistemlerinden yandan yansıyan ıĢık tüpleri çok
katlı yapı cephelerinde kullanılması ile kentsel birimlerde tercih edilebilecek
bir sistemdir.
Sensorlu Aydınlatma Sistemlerinin Kullanımı
Yapı ortak kullanım alanları için (merdiven holü, genel otopark vb.)
otomatik sistemler tercih edilebilir. Konut içinde manuel sistemler
kullanılabilir.
Enerji Verimli Ekipmanların Kullanımı
- Isıtma ve soğutma sistemleri
- Aydınlatma sistemleri
- Az enerji tüketen ev eĢyaları
Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanımı
GüneĢ Enerjisi
- Pasif Sistemler
Doğrudan kazanç sistemleri
Güney açıklıklar
Pencereler
Seralar(kıĢ bahçeleri)
Çatı pencereleri
Kentsel birimlerde kıĢ bahçeleri ve güney pencereleri tüm kullanıcılar
tarafından kullanılabilir olmasına rağmen çatı pencereleri sadece belli
sayıda kullanıcıya yönelik bir sistemdir. KıĢ bahçeleri teras katta yapılarak
yapı için ortak bir alan oluĢturmasıyla birlikte zemin katta yapılarak cam
yüzeyinin tüm yapı cephesi boyunca devam etmesi, her konutun münferit
olarak yararlanmasını sağlamaktadır.
Dolaylı kazanç sistemleri
GüneĢ duvarları
Trombe duvarı
Çatı açıklıkları
Ayrık açıklıklar
65
GüneĢ duvarları ve trombe duvarları çok katlı kentsel yapılarda
uygulanabilirken çatı açıklıkları ve ayrık açıklıklar tercih edilen sistemler
değildir.
- Aktif Sistemler
GüneĢ kolektörleri
Fotovoltaik sistemler
Fotovoltaik sistemler kentsel tasarımlarda çatı kaplamaları veya dıĢ
cephe elemanı olarak kullanımı enerji verimliliği sağlamasının yanı sıra
cepheye de farklı bir hareket kazandırabilir.
Rüzgâr enerjisi
- Rüzgâr tribünleri
Kentsel birimde kullanılabilecek rüzgâr tribünleri boyutları ve türü
alanın enerji potansiyeline ve yapıdaki enerji gereksinimine bağlı olarak
çeĢitlenmektedir.
Yapı-bağımsız rüzgâr tribünleri
Yapı-monte rüzgâr tribünleri
Yapı ile bütünleĢmiĢ rüzgâr tribünleri
Yapı mesnetsiz rüzgâr tribünleri
Yapı mesnetli rüzgâr tribünleri
Jeotermal enerji
- Jeotermal ısı pompaları
DeğiĢen kullanıcı sayısına göre potansiyeli artan ısı pompaları
kullanılmaktadır. Merkezi bir sistem kullanılması kentsel birim için daha
uygun olmaktadır.
Fosil Yakıtların Kullanımı
6.7.4. ĠÇ MEKÂN HAVA KALĠTESĠ
Gün ıĢığından yararlanma
Havalandırma
Kentsel tasarımlar için doğal havalandırmanın yeterli olmadığı
durumlarda kullanıcı yoğunluğuna da bağlı olarak merkezi ısıtma-soğutma
sistemleri ile mekanik havalandırama sistemi de tercih edilebilmektedir.
DüĢük düzeyde zararlı gaz yayan malzeme kullanımı
Aydınlatma
6.7.5. SU
Su tüketiminin azaltılması
DüĢük tazyikli tesisat kullanımı
Yağmur suyunun toplanması ve kullanılması
Kentsel yerleĢim birimlerinde yağmur suyu toplama sistemleri
66
merkezi bir sistem dâhilinde yapılmalıdır. Bu merkezi sitemde toplanan su
lavabo temizlik, bahçe sulama dıĢında yoğun kullanım alanları için yangın
tertibatında (sprinkler sistem vb.) kullanılmaktadır.
6.7.6. ATIK
YerleĢmelerde yoğunluk arttıkça atık toplama sıklığı ve bertaraf
etme sistemlerinde farklılıklar olmaktadır.
Evsel katı atıklar
Kentsel birimlerde farklı olarak atık taĢıma bantları
kullanılabilmektedir.
Evsel Atık su
Kullanıcı yoğunluğunun fazla olduğu kentsel yerleĢmelerde gri
suyun ve yağmur suyunun depolanması ve kullanılması merkezi bir sisteme
bağlı olarak yapılmalıdır.
6.8. KIRSAL BĠRĠM TASARIM KRĠTERLERĠ
6.8.1. MEKÂNSAL KRĠTERLER
Yapının en uygun Ģekilde yönlendirilmesi
Yapının sade ve basit formda, kompakt biçimde planlanması
Planlamada bölgenin mevcut mimari özgün karakteristiğinin devam
ettirilmesi
Planlamanın geleneksel plan tipolojisiyle uyumlu olması
Yapının belirgin özelliklerinin kullanılması
Planlamada özgün kat sayısının korunması
6.8.2. YAPI MALZEMELERĠ VE ELEMANLARI
Geleneksel malzemeye uyumlu malzeme kullanımı
Geri dönüĢtürülebilen malzeme kullanımı
DüĢük enerjili malzeme kullanımı
Dayanıklı malzeme kullanımı
Teknolojik yeniliklere uyumlu malzeme kullanımı
Malzeme tedarik yerinin uygunluğu
Yapının kimliğini belirleyen yapı elemanlarının uygun detay, motif,
ölçü ve oranda kullanımı
Kapılar
Pencereler
Kaplama Malzemeleri
- Tavan kaplamaları
- Çatı kaplamaları: KamıĢ, saz, saman ve kiremit kaplamalar daha çok
kırsal alanlar için uygundur. Asfalt görünümlü fotovoltaik
kaplamaların kullanımı enerji ihtiyacını karĢılaması açısından olumlu
sonuçlar verirken tek bir konut için kullanılmıĢ olması yapı maliyetini
açısından değerlendirilmelidir.
Boyalar
67
Genel peyzajı etkileyen çevresel yapı elemanlarının kullanımı
Uygun çatı tipi seçimi
Özgün çatı tipi: Kırsal yerleĢimde ki müstakil konutlarda geleneksel
mimarinin devamı açısından tercih edilebilir.
YeĢil çatı: DıĢ cepheye kattığı estetik çözümler ve sağladığı etkin
enerji kullanımı (güneĢ enerjisi kaynaklı su ısıtma sistemleri, doğal
havalandırma vb.) ile kırsal yapılarda kullanılmaktadır.
6.8.3. ENERJĠ
Enerji Ġhtiyacının Azaltılması
Yalıtım
Doğal aydınlatma ve havalandırmanın sağlanması
Doğal aydınlatma sistemlerinden uçtan yansıyan ıĢık tüpleri çatılarda
uygulanması ile müstakil kırsal birimlerde tercih edilebilecek bir sistemdir.
Sensorlu aydınlatma sistemlerinin kullanımı
Aydınlatma sistemlerinde manüel kontrollü sistemler tercih edilebilir.
Enerji verimli ekipmanların kullanımı
- Isıtma ve soğutma sistemleri
- Aydınlatma sistemleri
- Az enerji tüketen ev eĢyaları
Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı
GüneĢ Enerjisi
- Pasif Sistemler
Doğrudan kazanç sistemleri
Güney açıklıklar
Pencereler
Seralar(kıĢ bahçeleri)
Çatı pencereleri
Dolaylı kazanç sistemleri
GüneĢ duvarları
Trombe duvarı
Çatı açıklıkları
Ayrık açıklıklar
Aktif Sistemler
GüneĢ kolektörleri
Fotovoltaik sistemler
Rüzgâr enerjisi
- Rüzgâr tribünleri
Kırsal birimde kullanılabilecek rüzgâr tribünleri boyutları ve türü
alanın enerji potansiyeline ve yapıdaki enerji gereksinimine bağlı olarak
çeĢitlenmektedir.
Yapı-bağımsız rüzgâr tribünleri
Yapı-monte rüzgâr tribünleri
68
Yapı ile bütünleĢmiĢ rüzgâr tribünleri
Yapı mesnetsiz rüzgâr tribünleri
Yapı mesnetli rüzgâr tribünleri
Jeotermal enerji
Jeotermal ısı pompaları
Kırsal alanda müstakil evler için düĢük potansiyelli ısı pompaları
kullanılabilmektedir. GüneĢ enerji sistemlerinin entegresi ile birlikte su
ısıtılması ve yer ısıtılması sağlanabilmektedir.
Fosil yakıtların kullanımı
6.8.4. ĠÇ MEKÂN HAVA KALĠTESĠ
Gün ıĢığından yararlanma
Havalandırma: Kırsal birimlerde mümkün olduğunca mekanik
sistemler kullanılmadan doğal havalandırma yapılmalıdır.
DüĢük düzeyde zararlı gaz yayan malzeme kullanımı.
6.8.5. SU
Su tüketiminin azaltılması
DüĢük tazyikli tesisat kullanımı
Yağmur suyunun toplanması ve kullanılması
Kırsal yerleĢimlerde yağmur suyu toplama sistemleri konutlarda
münferit olarak yapılabilmektedir Depoda toplanan su bir pompaj ünitesi
ile kullanılacak yerlere (tuvalet, bahçe sulama, temizlik
vb.)gönderilmektedir.
6.8.6. ATIK
Evsel katı atıklar
Kırsal alanlarda atık toplama için en ideal sistem gömülü
konteynırların kullanımıdır. Bu sistemin kullanılması ile yerden tasarruf
edildiği gibi zararlı atıkların tehlikesine karĢı da önlem alınmıĢ olmaktadır.
Evsel atık su
Kırsal yerleĢim birimlerinde kullanılabilecek atık su sistemleri:
Lavabodaki suyun filtreden geçirilip arıtılarak klozete verilmesini
sağlayan küçük sistemler
Her konut için münferit depolama tankları ile gri su ve yağmur
suyunun birlikte arıtılması ve yeniden kullanımlarını sağlayan
sistemler.
69
7. YERLEġĠMLER ĠÇĠN DEĞERLENDĠRME VE DERECELENDĠRME
Bu bölümde, yerleĢimlerin değerlendirilmesi ve derecelendirilmesi ile
ilgili konular incelenmekte ve ağırlıklarına göre puanlandırılmaktadır. Bu
konular ve ağırlıkları sırasıyla aĢağıda verilmektedir.
KONU BAġLIĞI AĞIRLIĞI (%)
Sürdürülebilir Alanlar 25
UlaĢım 17
Yapı 24
Enerji 16
Atık Yönetimi 18
T O P L A M 100
70
7.1. SÜRDÜRÜLEBĠLĠR ALANLAR
(25 Puan)
Sürdürülebilir alan planlamasında değerlendirilecek ve
derecelendirilecek konular ve puanları sırasıyla aĢağıdaki tabloda
verilmektedir.
KONU BAġLIĞI PUANI
Alan Kullanımı 5
Doğal YaĢam Ortamını Korumak ve/ya iyileĢtirmek 7
Açık YeĢil Alanların Korunarak YerleĢim Alanında Doğal
Halinde Bırakılması 6
Altyapı Ve Sosyal Hizmetlere Yakınlık 4
Kahverengi Alanlar 1
Isı Adası Etkisi 1
Aydınlatma Kirliliği 1
T O P L A M 25
Sürdürülebilir alanların planlanmasında öncelikli olarak inĢaat
faaliyetleri sonucu oluĢabilecek toprak ve/ya rüzgâr erozyonu, su
sedimantasyonu ve havayla taĢınabilecek tozların kontrol planlarının
yapılması gerekmektedir. Bu planlar sayesinde kirliliğin en düĢük seviyede
tutulması sağlanmalıdır. Bu planların yapılmadığı, önlemlerin alınmadığı
planlamalar kesinlikle değerlendirme ve derecelendirme kapsamına
alınmaz.
7.1.1. ALANIN DOĞRU KULLANIMI
(Temel Puan 5)
Amaç: YerleĢimlerin tasarımında ekolojik ilkeler vurgulanmalıdır.
Sürdürülebilir yerleĢim alanlarında, alanın kültürel ve doğal
varlıkları değerlendirilmelidir. Dağınık ve plansız yerleĢim
oluĢumlarından kaçınılmalı ve yapının parseldeki ayak izinden
oluĢacak olumsuz etkilerin azaltılmalıdır.
ġartlar:
- Uluslararası çevreyle ilgili, Türkiye‟nin taahhüt altında olduğu
sözleĢmeler kapsamı dıĢında olan ve ilgili kurum ve kuruluĢların
uygun görüĢleri alınmıĢ alanlar (1 Puan).
71
- Seçilen alanda değerlendirilebilecek biyolojik çeĢitliliğin araĢtırılması
yapılarak, biyo-top haritalarının oluĢturulması (2 Puan).
- Tespiti yapılan flora ve fauna yaĢam alanlarının hakim rüzgar yönü,
topografya, manzara vb. özellikler göz önüne alınarak üst ölçekli
kararların (Master-Stratejik plan) verilmesi (2 Puan).
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Çevreye duyarlı yerleĢim
planlaması yapılırken, alt ölçek planlama aĢamasında özelden
genele gidilebilme esnekliği sağlanmalıdır. Parsel seçim sürecinde,
içerisinde hassas elemanlar veya kati toprak özellikleri
barındırmayan alanlar tercih edilmelidir. Uygun yapı ve sokak
yönlendirmeleri seçilmeli ve yapının yukarıda bahsi geçen çevresel
açıdan hassas bölgelerin tahribatını asgariye indirmek için
kapladığı alan en aza indirilerek tasarlanmalıdır.
7.1.2. DOĞAL YAġAM ORTAMINI KORUMAK VE/YA ĠYĠLEġTĠRMEK
(Temel Puan 1 – 7)
Amaç: Hâlihazırda bulunan doğal alanların korunması ve zarar
görmüĢ alanların yenilenmesi için habitatın korunması ve biyolojik
çeĢitliliğin desteklenmesi gerekmektedir.
ġartlar: OluĢturulacak yerleĢim alanları ile doğal çevre arasında yerel
bitki türleri kullanılmalıdır. Alanın bir kısmı yerel veya uyarlanmıĢ
bitki örtüsüyle korunmalıdır.
Puanlandırmada;
- Tüm alanın en az %20‟sinin yeĢil alan olarak ayrılması sağlanmalıdır
(1 Puan).
- Yapı oturumları çıktıktan sonra en az %50‟sinin yeĢil alan olması
sağlanmalıdır (1 Puan).
Özellikle kırsal yerleĢmelerde organik tarım için ayrılan alanlar ek
puanla değerlendirilir. Değerlendirme yerleĢimcilerin taleplerinin
karĢılanma düzeyine göre yapılır.
- %20‟nin altındaysa +1 puan
- %20-30 ise +2 puan
- %30-40 ise +3 puan
- %40-50 ise +4 puan
- %50 ve üzerinde ise +5 puan
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Alanın toplam sebze, meyve,
et ve diğer hayvansal ürünleri karĢılama düzeyi belirlenmeli,
ekonomik değerleri hesaplanmalı ve yerleĢimin sürdürülebilirliğinin
ekonomik açıdan değerlendirilmesi gerekmektedir.
7.1.3. AÇIK YEġĠL ALANLARIN KORUNARAK YERLEġĠM ALANINDA
DOĞAL HALĠNDE BIRAKILMASI
(Temel Puan 1 – 6)
72
Amaç: Ġmar alanına, yüksek oranlı açık alan sağlayarak bitki
çeĢitliliğinin desteklenmesi.
ġartlar: Toplu imarlı alanlarda, imarın izin verdiği emsal, yükseklik
vb. kriterlerden;
- % 15‟in altında iyileĢtirme sağlanırsa 2 puan
- % 15-25 iyileĢtirme sağlanırsa 4 puan
- % 25 iyileĢtirme sağlanırsa 6 puan
olarak değerlendirilir ve derecelendirilir.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Parsel elemanlarını
tanımlamak için “YeĢil Alanlar” konulu anket yapılmalı ve projenin
geliĢtirilmesi adına master plan edinilmelidir. Uygun yapı konumu
seçilmeli ve arazi yıpranmasını asgaride tutmaya yönelik yapı
zemin alanı tasarlanmalıdır. Yöntemlere önceki yapı ve otopark
programları arazideki açık alan miktarına azami seviyeye çıkarmak
için dahil edilebilir.
7.1.4. ALTYAPI VE SOSYAL HĠZMETLERE YAKINLIK
(Temel Puan 1 – 4)
Amaç: Altyapısı bulunan kentsel alanların kalkındırılması, yeĢil
alanların korunması ve doğal yaĢam alanları ile kaynaklarının
korunması.
ġartlar: Tasarım alanın yoğunluğu ile alınacak hizmet türleri
karĢılaĢtırılır ve puanlama alınan hizmetin düzeyine göre verilir.
Seçilecek alanın daha önce yüksek yoğunluklu konut bölgesinde
veya 1km.ye kadar hizmetlere yakın bir konumda bulunması
durumunda, alınabilecek hizmetler;
Alt yapı hizmetleri
- Yol
- Su
- Elektrik
- Kanalizasyon
- Telefon
Sosyal hizmetler
- Toplu taĢıma
- Okul
- Sağlık birimleri
- AlıĢveriĢ imkânları
- Kültürel hizmetler
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Çevreye duyarlı yerleĢim
alanı kapsamında enerji tasarrufu, CO2 emisyonlarının düĢürülmesi
vb. konuların göz önünde bulundurulması ve planlama aĢamasında
çözümlere önem verilmesi gerekmektedir.
73
7.1.5. KAHVERENGĠ ALANLARIN KULLANILMASI VE
DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
(Temel Puan 1)
Amaç: Çevresel atıklar yüzünden imara açılması riskli durumdaki
parsellerin rehabilite edilmesi ve imara kapalı alanların
değerlendirmeye alınması.
ġartlar: Ġlgili kurum ve kuruluĢlarca ve/ya Sivil Toplum KuruluĢları
tarafından tespit edilmiĢ, çevresel kirliliğe uğramıĢ veya kahverengi
alanların, dönüĢtürülerek yeniden kullanıma açılması.
Uygun yasama organı tarafından gerekli görülen veya tanımlanan
iyileĢtirmenin sağlanması.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Bu durumda öncelikle alanın
kirlilikten arındırılması için gerekli planlamalar yapılmalıdır. Bu
plana uygun arındırma iĢlemleri tamamlandıktan sonra iĢlemin
baĢarısı belgelendirilmeli ve kirliliğin yeniden oluĢabilme olasılığına
karĢı gerekli kontrol mekanizmaları tanımlanmalıdır. Bu sürecin
tamamlanmadığı alanlar yerleĢim yeri olarak belirlenemez.
7.1.6. ISI ADASI ETKĠSĠ
(Temel Puan 1)
Amaç: Mikro-klimalar, flora ve fauna üzerindeki etkinin en az
seviyeye indirilmesi için ısı adalarının azaltılması gerekmektedir.
ġartlar: Arazideki planlamanın (yollar, kaldırımlar, avlular ve
otoparklar) %50‟si için aĢağıdaki yöntemler herhangi bir
kombinasyon dahilinde kullanılmalıdır:
- YerleĢimde bulunan ağaç saçaklarından veya 5 yıllık peyzaj
yapılandırılması içerisinde gölge sağlanmalıdır; ağaç dikimi
yerleĢim ile eĢzamanlı olmalıdır.
- Otopark alanlarının en az %50‟si korunaklı olmalıdır. Otopark alanını
gölgeleyen çatı veya kaplamalar ile bazı yenilenemez kaynakların
kullanımının dengelenmesi için enerji üreten güneĢ panelleri
olmalıdır.
- Sokak yönlenmeleri rüzgâr sirkülâsyonunu sağlayacak Ģekilde
oluĢturulmalıdır.
- Yapılardan gölge sağlanmalıdır.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Harici elemanların ısı
emilimini azaltacak yapı teknikleri, elemanlar ve yöntemler
kullanılmalıdır. Doğal veya adapte edilmiĢ ağaçlar ve geniĢ
çalılıklardan, yeĢillendirilmiĢ çardaklardan veya yeĢillendirmeyi
destekleyen diğer dıĢ mekân yapılarından oluĢan gölge elemanları
kullanılmalıdır.
Asfaltın koyu renk yüzeyli olması yerine daha açık renkli yüzeye
sahip yeni dıĢ kaplamalar ve renklendiriciler kullanımı göz önünde
74
bulundurulmalıdır. Geçirgenliği olmayan yüzeylere fotovoltaik
paneller yerleĢtirilmelidir.
Isı emilimini azaltmak için, açık renkli malzemeler belirlenmeli veya
yeĢil çatı gibi yeĢillendirilmiĢ yüzeyler ile yapılaĢmıĢ yüzeylerin (çatı,
yollar, kaldırımlar, vb.) değiĢtirilmesi düĢünülmelidir.
7.1.7. AYDINLATMA KĠRLĠLĠĞĠNĠN AZALTILMASI
(Temel Puan 1)
Amaç: YerleĢimlerde ıĢığın, aydınlatılması gereken sınırı aĢmamasına
ve gece gökyüzünün görünebilmesi için parlamanın en az seviyede
tutulmasına özen gösterilmelidir.
ġartlar: YerleĢimlerdeki enerji tüketimini en az seviyeye indirebilmek
amacıyla akĢam saat 23:00 ile sabah saat 05:00 arasında, enerji
gücünün %50 düĢürülmesi öngörülmektedir. Bu iĢlem sadece
aydınlatmada uygulanmalı, elektrik ile çalıĢan diğer aletler için
geçerli olmamalıdır. Bu sebeple aydınlatma için ayrı bir hat
döĢenmesi gerekecektir.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: IĢık kirliliğini azaltmak için
armatürlerin tamamen kapatılması, düĢük yansıtma yüzeyleri ve
düĢük açılı spotlar düĢünülmelidir.
7.2. ULAġIM
(17 Puan)
KONU BAġLIĞI PUANI
Yaya 5
Bisiklet Kullanımı 5
Toplu TaĢım 5
DüĢük Karbon Emisyonlu ve Yakıt Verimli Araçlar 1
Altyapı Ve Sosyal Hizmetlere Yakınlık 4
T O P L A M 17
7.2.1. YAYA
(Temel Puan 1 – 5)
Amaç: Trafik yoğunluğunu azaltmak, var olan toplu taĢım
sistemlerinin iyileĢtirilmesi ve artırılması, bölgesel ve komĢuluk
üniteleri ile beraber, bütüncül olarak ele alınması.
ġartlar: Rekreasyon alanları, sosyal yapılar, konutlar vb. arasında
yaya ve bedensel engellilerin kullanımı için yaya yolları
75
planlanmalıdır. Puanlama, alanda yerleĢim baĢladığında oluĢan
yaya ulaĢım oranına göre dağıtılır.
Yaya ulaĢım oranı;
- %50-60‟ı yaya olarak sağlanıyorsa 1 puan
- %60-70‟i yaya olarak sağlanıyorsa 2 puan
- %70-80‟i yaya olarak sağlanıyorsa 3 puan
- %80-90‟ı yaya olarak sağlanıyorsa 4 puan
- %90-100‟ü yaya olarak sağlanıyorsa 5 puan
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Tasarım alanı içerisindeki
eriĢim ve alan ile toplu taĢım seçenekleri arasındaki eriĢim için yaya
yollarının kullanımını özendirecek planlamalarının yapılması
gerekmektedir.
7.2.2. BĠSĠKLET KULLANIMI
(Temel Puan 1 – 5)
Amaç: Trafik yoğunluğunu azaltmak, var olan toplu taĢım
sistemlerinin iyileĢtirilmesi ve artırılması, bölgesel ve komĢuluk
üniteleri ile beraber, bütüncül olarak ele alınması.
ġartlar: Özel bisiklet yolu ve talebe uygun bisiklet park alanlarının
oluĢturulmasının sağlanmalıdır. Puanlama, alanda yerleĢim
baĢladığında oluĢan ulaĢım talebinin karĢılanma düzeyine göre
dağıtılır.
UlaĢım talebini;
- %20-30‟u bisiklet ile sağlanıyorsa 1 puan
- %30-40‟ı bisiklet ile sağlanıyorsa 2 puan
- %40-50‟si bisiklet ile sağlanıyorsa 3 puan
- %50-60‟ı bisiklet ile sağlanıyorsa 4 puan
- %60-70‟i bisiklet ile sağlanıyorsa 5 puan
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Tasarım alanı içerisindeki
eriĢim ve alan ile toplu taĢım seçenekleri arasındaki eriĢim için
bisiklet kullanımını özendirecek planlamalarının yapılması
gerekmektedir.
7.2.3. TOPLU TAġIM
(Temel Puan 1 – 5)
Amaç: Trafik yoğunluğunu azaltmak, var olan toplu taĢım
sistemlerinin iyileĢtirilmesi ve artırılması, bölgesel ve komĢuluk
üniteleri ile beraber, bütüncül olarak ele alınması.
ġartlar: Mevcut ve planlanmıĢ toplu taĢım olanakları belirlenir. En
fazla 500m. mesafedeki metro veya banliyö tren istasyonu
bulunması 500m. ile 1km. arasında 1 puan, 500m.ye kadar 2 puan
verilir.
76
Raylı taĢıma olanağı bulunmaması durumunda 500m. mesafede en
az iki otobüs durağı bulunmalıdır. Bu durumda otobüsün
kullanacağı yakıt türüne göre biyo-dizel yakıt için 3, dizel ve benzin
türevleri için 1.5 puan olarak değerlendirilir.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Mevcut toplu taĢım
olmaması durumunda yerel yönetimlerle görüĢülerek toplu taĢıma
imkânlarının sağlanması için gerekli planlamalar yapılmalıdır.
Alanın talebi ve ihtiyaç duyduğu sıklıkta toplu taĢım imkânı
yaratılmayan alanlar yerleĢim yeri olarak belirlenemez.
7.2.4. DÜġÜK KARBON EMĠSYONLU VE YAKIT VERĠMLĠ ARAÇLAR
(Temel Puan 1)
Amaç: Trafik yoğunluğunu azaltmak, var olan toplu taĢım
sistemlerinin iyileĢtirilmesi ve artırılması, bölgesel ve komĢuluk
üniteleri ile beraber, bütüncül olarak ele alınması.
ġartlar: Toplam otopark kapasitesinin %3‟ü için alternatif yakıt
sağlayan istasyonlar kurulmalıdır. Sıvı ve gaz yakıt sağlayan
istasyonlar ayrı Ģekilde havalandırılmalı veya açık alana
kurulmalıdır. Kullanıcılara düĢük karbon emisyonlu ve yakıt verimli
araç paylaĢım programları hazırlanmalıdır.
AĢağıdaki gereklilikler sağlanmalıdır:
- Bir aracın 8 kiĢi taĢıdığı düĢünülerek tüm kullanıcıların %3‟üne düĢük
karbon emisyonlu ve yakıt verimli araç tahsis edilmesi.
- Tahsis edilecek aracın en az 2 yıllık kullanımına dair sözleĢme
yapılması.
- Aracın tahmini olarak kaç kiĢiye hizmet edeceği belgelenmelidir.
- DüĢük karbon emisyonlu ve yakıt verimli araçlara özel park
yerlerinin, en yakın ve uygun alanlara konuĢlandırılması
gerekmektedir. Bu özel park alanlarına ulaĢım yollarını gösteren bir
harita hazırlanmalıdır
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Alternatif yakıt sağlayan
istasyonlar gibi ulaĢım tesisleri sağlanmalıdır.
7.2.5. OTOPARK DÜZENLEMESĠ VE YÖNETĠMĠ
(Temel Puan 1)
Amaç: Trafik yoğunluğunu azaltmak, var olan toplu taĢım
sistemlerinin iyileĢtirilmesi ve artırılması, bölgesel ve komĢuluk
üniteleri ile beraber, bütüncül olarak ele alınması.
ġartlar: Tasarımda, tüm konut adedinin en fazla %20‟sine yüzey
alnında otopark tasarlanmalıdır. Yüzey alanlarını kullanmak yerine,
yer altı veya yerüstü, farklı bir alternatif ile kalan otopark ihtiyacı
çözülmelidir. Bu alanların park ücretlerinde indirime gidilmesi
mantıklı bir teĢviktir. Tüm piyasalarda bu teĢvikin mantıklı bir
77
düzeyde olabilmesi için en az %20‟lik bir indirim yapılmalıdır.
Ġndirimli ücretten tüm müĢteriler istifade edebilmeli, görsel olarak
parkın giriĢinde duyurulmalı ve en az 2 yıl boyunca sürdürülmelidir.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Otopark alanları en aza
indirilmelidir. KomĢu yapılarla ortak park alanlarının paylaĢılması
düĢünülmelidir. Özel araçların kullanılmasını kısıtlayacak alternatif
çözümler düĢünülmelidir.
7.3. YAPI
(24 Puan)
Bu bölüm ayrı baĢlık olarak incelenmiĢtir. Puan gelecek yüzdenin
oranına göre verilecektir.
7.4. ENERJĠ
(16 Puan)
KONU BAġLIĞI PUANI
Enerji Verimliliği ve Yenilenebilir Enerji Kullanımı 10
Yağmur Suyunun Toplanması 6
Açık YeĢil Alanlarda ve Konutlara Ait Bahçelerde Suyun
Verimli Kullanımı 5
T O P L A M 21
7.4.1. ENERJĠ VERĠMLĠLĠĞĠ VE YENĠLENEBĠLĠR ENERJĠ KULLANIMI
(Temel Puan 1 – 10)
Amaç: Çevresel ve ekonomik etkileri azaltmak amacıyla, fosil
yakıtları yerine, yenilenebilir enerji kaynaklarının yerinde
kullanımını özendirmek ve teĢvik etmek gerekmektedir.
ġartlar: Yapılarda ve/ya yerleĢimlerde, yenilenebilir enerji
sistemlerinin, enerji maliyetlerini dengelemek amacıyla kullanılması
gerekmektedir. Senelik enerji ihtiyacı belirlendikten sonra, önerilen
sistem ile ne kadar enerji elde edilebileceği hesaplanmalı ve enerji
tüketimindeki düĢüĢ yüzde oranında belirtilmelidir. Her %10‟luk
dilim 1 puan değerindedir:
- %0-10 arası 1 Puan
- %10-20 arası 2 Puan
- %20-30 arası 3 Puan
- %30-40 arası 4 Puan
- %40-50 arası 5 Puan
- %50-60 arası 6 Puan
- %60-70 arası 7 Puan
- %70-80 arası 8 Puan
- %80-90 arası 9 Puan
78
- %90-100 arası 10 Puan
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Yenilenebilir enerji
kaynaklarının (GüneĢ, rüzgâr, jeotermal, düĢük etkili hidro, biyo-
kütle ve biyo-gaz) potansiyelinin değerlendirilmesi ve verimli
çalıĢabilecek kaynakların seçilmesi gerekmektedir.
7.4.2. YAĞMUR SUYUNUN TOPLANMASI
(Temel Puan 1 – 6)
Amaç: Tüm yerleĢimlerde yağmursuyu toplama sistemlerinin
oluĢturulması ve depolamanın yapılması gerekmektedir.
ġartlar: Yağmur suyu;
- Dengeleme havuzlarında 2 Puan
- Göletlerde 2 Puan
- Yol kenarlarında kanallarda 2 Puan
biriktirilebilir. Yağmur suyuna uygulanacak arıtma derecesi ve
müsaade edilen kullanımları yönetmeliklerle belirlenmelidir.
Yağmur suyunun toplanması ve kullanılması için ilave boruya
ihtiyaç vardır. Depolama tankı yangın sistemini besleyebilir.
Ekonomik açıdan zayıf olmakla beraber çevreye duyarlılık açısından
önemlidir. Sistem kendini 8 yıldan daha fazla sürede amorti
edebilir.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Yağmur suyu kullanımını
öngörmeyen çözümler değerlendirilmez. Tuvalet rezervuarlarında
ve yeĢil alanların sulanmasında yağmur suyunun kullanımını
sağlayarak, içme suyu kullanımının azaltılması hedeflenmelidir.
Yağmur suyunun alandan akarak kaybolması önlenmelidir.
7.4.3. AÇIK YEġĠL ALANLARDA VE KONUTLARA AĠT BAHÇELERDE
SUYUN VERĠMLĠ KULLANIMI
(Temel Puan 1 – 5)
Amaç: Peyzaj öğelerine sahip alanların kullanılabilirliğinin artırılması
için sulamada kullanılan su miktarının azaltılması gerekmektedir.
ġartlar: Bütün peyzaj alanlarına ileri sulama sistemleri ile sulanması
gerekmektedir.
Sistemde;
- Yüzey altı sulaması 3 Puan
- Nemlilik sensorları 1 Puan
- Hava tahmin verileri 1 Puan
sağlamalıdır. Yağmur suyu ve/ya gri su kullanımı ile su tüketimi
%50 oranında azaltılmalıdır.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Toprak Ģartları ve hava
tahminlere dayalı sulama sistemleri yerleĢim alanına göre farklılık
göstermektedir. Yüzey altı sulama sistemleri ilave boru
79
döĢenmesini gerektirdiğinden, maliyet artmaktadır. Sistem kendini
5-8 yıl arasında amorti etmektedir.
7.5. ATIK YÖNETĠMĠ
(18 Puan)
KONU BAġLIĞI PUANI
Katı Atıklar 5
Hava Kirliliği 3
Gürültü Kirliliği 5
T O P L A M 13
7.5.1. KATI ATIKLAR
(Temel Puan 2 – 5)
Amaç: YerleĢimlerden çıkan katı atıkların, geri dönüĢüme daha
elveriĢli Ģekilde toplanabilmesi için ayrıĢtırılarak toplanması
gerekmektedir.
ġartlar: Kâğıt, plastik, cam, metal ve organik atıkların her birinin ayrı
toplanıp depolanması gerekmektedir. Organik atıklar ile diğer geri
dönüĢtürülebilir atıkların iki ayrı konteynırda toplanması 2 puan
olarak değerlendirilecektir. Her bir atık cinsi için ayrı konteynır
sağlanması durumunda ise 5 puan olarak değerlendirilecektir.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Atıklar için oluĢturulacak
depolama alanları/konteynırlar görüntü kirliliğini ve koku gibi
rahatsız edici faktörleri önleyebilmek amacıyla yer altına gömülmüĢ
olarak tasarlanmalıdır.
Atıkların ne sıklıkta alandan toplanacağı ve bu süre içerisinde
ne kadar atık birikeceği göz önünde bulundurulmalı ve gereken
hacim hesaplanarak tasarımın yapılması gerekmektedir. Hafriyat
atıklarının geri dönüĢtürülemediği durumda ilgili idarece belirlenen
depolama tesisine gönderilerek bertaraf edilmelidir.
7.5.2. HAVA KĠRLĠLĠĞĠ
(Temel Puan 1 – 3)
Amaç: Otomobillerin ve yapılarda kullanılan fosil yakıtlarının sebep
olduğu karbon dioksit ve karbon monoksit gazlarının en az
seviyeye indirilmesi gerekmektedir.
ġartlar: Alternatif ısıtma/soğutma sistemleri ve düĢük emisyonlu
araçlar kullanılarak, karbon dioksit ve karbon monoksit gazlarının
atmosfere ve dolaylı yollardan tüm canlılara verdiği zararları
ortadan kaldırmayı hedefleyen çözümler önerilmelidir.
80
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: GüneĢ, rüzgâr, jeotermal ve
biyo-kütle enerjileri kullanılarak ısıtma/soğutma sistemleri
geliĢtirilmelidir. Otomobil ve toplu taĢım araçlarında elektrikle
çalıĢan hybrid motorlar, hidrojen pilleri ve/ya biyo-dizel yakıtlar
kullanılması hedeflenmeli ve desteklenmelidir.
7.5.3. GÜRÜLTÜ KĠRLĠLĠĞĠ
(Temel Puan 1 – 5)
Amaç: Trafikten ve diğer unsurlardan kaynaklanan gürültünün
yerleĢimdeki kullanıcıları en az düzeyde rahatsız etmesi
sağlanmalıdır.
ġartlar: Gürültü kirliliğinin önlenebilmesi için;
- Gürültü kaynaklarının, yalıtım malzemeleri ile ses yalıtımları yapılarak
gürültünün önlenmesi 1 Puan
- Kamuoyuna açık olan yerler ile yerleĢim alanlarında elektronik olarak
sesi yükseltilen müzik aletlerinin çevreyi rahatsız edecek seviyede
olmasının önlenmesi ya da konut alanlarında bu tür faaliyetlere izin
verilmesinin yasaklanması 1 Puan
- Motorlu taĢıtların gereksiz korna çalmalarının önlenmesi 1 Puan
- Trafikte ki gürültüyü azaltmak için bireysel araç kullanımı yerine
toplu taĢımanın yaygınlaĢtırılmasının sağlanması 1 Puan
- Motorlu taĢıtlarda ses yalıtımlarının yapılması sağlanmalı, özellikle
küçük motor bisiklet türü araçlarda susturucuların kullanılmasının
sağlanması 1 Puan
Olarak değerlendirilmelidir.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: TaĢıt hızıyla birlikte artan
trafik hacmi de hissedilen gürültüyü arttırmaktadır. TaĢıt hızı ve
sayısı gibi etkenlerin yanında yolun alçakta veya yüksekte olması da
gürültü düzeyini etkilemektedir. Bu etkenler tasarım aĢamasında göz
önünde bulundurularak planlama yapılmalıdır.
81
8. YAPILAR ĠÇĠN DERECELENDĠRME VE DEĞERLENDĠRME
8.1. SUYUN VERĠMLĠ KULLANIMI (14 PUAN)
KONU BAġLIĞI PUANI
DüĢük Tazyikli Tesisat 5
Yağmur Suyunun Denge Tanklarında Toplanması 5
Gri Suyun Ayrı Toplanması 4
T O P L A M 14
8.1.1. DÜġÜK TAZYĠKLĠ TESĠSAT
(Temel Puan 5)
Amaç: Yeni ve eski bütün yapılarda düĢük su akıĢlı tesisatın
kurulması su tüketimini azaltacaktır.
ġartlar: Yapıda su kullanımının azaltılması ile birlikte atık su
miktarının azalması gerekmektedir. Ayrıca sıcak su tüketiminin
82
azaltılması, suyun ısıtılması için harcanacak enerji miktarını önemli
ölçüde düĢürecektir.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: DüĢük tazyikli tesisatlar için
gerekli armatürlerin seçilmesi ve yerleĢtirilmesi gerekir. Aksi
durumda kullanıcılar açısından olumsuz etki bırakma riski vardır.
8.1.2. YAĞMUR SUYUNUN DENGE TANKLARINDA TOPLANMASI
(Temel Puan 5)
Amaç: Yeni ve eski bütün yapıların çatılarından yağmur suyunun
toplanması ve denge tanklarında depolanması gerekmektedir.
ġartlar: Toplanan yağmur suyu;
- Tuvalet rezervuarlarında 1 Puan
- ÇamaĢır makinelerinde 1 Puan
- BulaĢık makinelerinde 1 Puan
- Sıcak su sistemlerinde 1 Puan
- Banyo ve DuĢ suyu 1 Puan
olarak kullanılabilmektedir.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Yağmur suyu kullanımını
öngörmeyen çözümler değerlendirilmez. Yağmur suyunun etkin
kullanımını sağlanarak, içme suyu kullanımının azaltılması
hedeflenmelidir.
8.1.3. GRĠ SUYUN AYRI TOPLANMASI
(Temel Puan 1 – 4)
Amaç: Su tasarrufunu desteklemek amacıyla, kullanılan musluk
suyu miktarını azaltmak.
ġartlar: Gri suyun tuvalet rezervuarları ve/ya yeĢil alanların
sulamasında kullanılması, içme suyu tüketimini düĢürmekle birlikte
atık su miktarını da azaltacaktır. KiĢi baĢına düĢen günlük su
tüketiminin azalması, yağmur suyu ve gri suyun birlikte kullanımı
ile %70‟lere kadar azaltılabilir. Yüksek iĢletme güvenliğine ek olarak
düĢük iĢletme maliyeti vardır.
- %30-40 arası 1 Puan
- %40-50 arası 2 Puan
- %50-60 arası 3 Puan
- %60-70 arası 4 Puan
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Gri suyun kullanımdan önce
arıtılması gerekmektedir. Bu sebeple her yapının kendi içinde gri
suyunu toplamak için depoya ihtiyacı olacaktır.
8.2. ENERJĠ VERĠMLĠLĠĞĠ VE YENĠLENEBĠLĠR ENERJĠ KULLANIMI
(30 PUAN)
83
Isıtma/soğutma ve havalandırma sistemleri, aydınlatma sistemleri,
gün ıĢığından faydalanma, sıcak su sistemleri, yenilenebilir enerji
sistemlerinin tümü bu konunun kapsamındadır. Sistemlerin montajı,
ayarlanması ve çalıĢtırılması aĢamalarının her birinin tamamlanması için
gerekli Ģartnameler ve kontrollerin idarelerce yapılması Ģarttır. ĠĢ bitiminde
raporlanarak idare tarafından onaylanmalıdır.
KONU BAġLIĞI PUANI
Enerji Verimliliğinin Sağlanması 8
Yenilenebilir Enerji Kullanımı 20
Temel Soğutucu Gaz Yönetimi 2
T O P L A M 30
8.2.1. ENERJĠ VERĠMLĠLĠĞĠNĠN SAĞLANMASI
(Temel Puan 8)
Amaç: Önerilen yapı ve sistemlerin, aĢırı enerji kullanımının,
çevresel ve ekonomik etkilerinin azaltılması için en düĢük enerji
verimliliğinin sağlanması gerekmektedir.
ġartlar: Yapı ve/ya yerleĢimdeki enerji ihtiyacının belirlenmesi için
gereken projelerin hazırlanması ve modellemenin yapılması
gerekmektedir. Modelleme sonucunda projeler revize edilmeli, bu
doğrultuda gerekli sürdürülebilir malzeme seçimleri (düĢük U-
değerli, yalıtım) yapılmalıdır.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Tasarımlar yapı ve/ya
yerleĢimlerde, Ģartnamelerdeki ölçütleri mutlaka karĢılamalıdır.
8.2.2. YENĠLENEBĠLĠR ENERJĠ KULLANIMI
(Temel Puan 1 – 20)
Amaç: Yenilenebilir enerji teknolojilerinin kullanımının geliĢtirilmesi
ve sıfır kirlilik hedefine teĢvik edilmesi gerekir.
ġartlar: Yenilenebilir enerji kaynakları rüzgâr, güneĢ enerjisi veya
biyo-kütle kaynaklarından elde edilmelidir. Yapının ve/ya
yerleĢimin senelik enerji ihtiyacı belirlenmeli ve yenilenebilir enerji
kaynakları ile ne kadarının karĢılanabileceği hesaplanmalıdır.
- %50-60 arası 5 Puan
- %60-70 arası 10 Puan
- %70-80 arası 15 Puan
- %80 üzeri 20 Puan
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Yapının enerji ihtiyacının en
az %50‟sinin yenilenebilir enerji kaynaklarından karĢılanması
gerekmektedir. Yenilenebilir enerji miktarı tüketime göre
84
hesaplanacak olup, maliyet bu bölümde göz önünde
bulundurulmayacaktır.
8.2.3. TEMEL SOĞUTUCU GAZ YÖNETĠMĠ
(Temel Puan 2)
Amaç: Atmosferde, stratosferdeki ozon tabakasının incelmesini en
az seviyeye getirmek.
ġartlar: Kloroflorokarbon (CFC) temelli ısıtma/soğutma ve
havalandırma sistemlerinin kullanılması kesinlikle
önerilmemektedir. Hali hazırda bir sistem dönüĢtürülecek ise bu
Ģart göz önünde bulundurulmalıdır.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: DönüĢüm yapılacak
durumlarda ne tür sistemler kullanılması gerektiğine dair, idare
tarafından hazırlanacak Ģartnamelere uyulmalıdır.
8.3. MALZEME VE KAYNAK TEMĠNĠ (9 PUAN)
KONU BAġLIĞI PUANI
Malzemelerin ve/ya Binanın Tekrar Kullanımı 2
Yenilenebilir Malzeme Kullanımı 2
Yerel Malzeme Kullanımı 5
T O P L A M 9
8.3.1. MALZEMELERĠN VE/YA BĠNANIN TEKRAR KULLANIMI
(Temel Puan 2)
Amaç: Yapının ömrünün uzatılması, doğal ve kültürel kaynakların
korunması, atıkların azaltılması ve yeni yapıların malzemelerinin
taĢınma ve imal sırasında oluĢturacağı çevresel etkilerin azaltılması.
ġartlar: Yapı strüktürü korunmalı (strüktürel döĢeme ve çatılar
dâhildir) ve yenilenebilir malzemeler ağırlıklı olmak Ģartıyla tekrar
kaplanmalı ve iç döĢemeleri yapılmalıdır.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Kullanıcılara rahatsızlık
verebilecek, kirlilik riski taĢıyan elemanlar kaldırılmalı ve pencereler,
mekanik sistemler ve tesisat elemanları, su ve enerji tasarrufu
sağlayan sistemlerle değiĢtirilmelidir.
8.3.2. YENĠLENEBĠLĠR MALZEME KULLANIMI
(Temel Puan 2)
Amaç: Tükenebilecek mineralleri ve yenilenmesi uzun süren
malzemeleri, daha hızlı yenilenebilen malzemeler ile değiĢtirerek
kullanımlarının azaltılması.
85
ġartlar: Daha hızlı yenilenebilir yapı malzemeleri ve ürünleri, 10 yıl
veya daha kısa süreli yenilenme döngüsüne sahip doğal
kaynaklardan elde edilir.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Ġdareler tarafından
yenilenebilir malzemeler için bir proje hedefi konulmalı ve bu
ürünler ve sağlayıcıları belirlenmelidir. Bambu, yün, pamuk, fiber,
muĢamba, sazlık ve mantar gibi malzemelerin kullanımı
düĢünülmelidir. ĠnĢaat sırasında, önceden belirlenmiĢ yenilenebilir
malzemelerin kullanıldığından emin olunmalı ve raporlanmalıdır.
8.3.3. YEREL MALZEME KULLANIMI
(Temel Puan 1 – 5)
Amaç: Bölgedeki kaynakların ayıklanması, iĢlenmesi sonucu üretilen
yerel yapı malzemelerine ve ürünlerine talebi artırmak ve
kullanımlarını desteklemek, ulaĢımdan kaynaklanan çevresel etkileri
azaltmaktır.
ġartlar: 10–120km. yarıçap içindeki alanda çıkartılmıĢ, iĢlenmiĢ ve/ya
üretilmiĢ yapı malzemeleri ve/ya ürünleri kullanılmalıdır. Yerel
malzeme kullanımında o bölgenin tecrübeli yapı ustaları ile
çalıĢılması tercih edilmelidir. Mekanik, elektrik ve tesisat
malzemeleri bu kapsamın dıĢında tutulduktan sonraki
malzemelerin tamamı üzerinden (%) hesabı yapılarak puanlandırılır.
Her %20‟luk dilim 1 puan kazandırır;
- % 0-20 arası 1 Puan
- % 20-40 arası 2 Puan
- % 40-60 arası 3 Puan
- % 60-80 arası 4 Puan
- % 80-100 arası 5 Puan
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Yerel malzemeler ile
oluĢturulabilecek bir proje hedefi elde edilmeli ve bu hedef için
gerekli malzeme sağlayıcıları ile irtibata geçilmelidir. ĠnĢaat
sırasında gelen malzemeler idare tarafından kontrol edilmeli ve bu
sayede malzemelerin (%) oranlarını hesaplamak amacıyla
raporlanmalıdır.
8.4. MEKÂN KALĠTESĠ VE SAĞLIKLI YAġAM OLUġUMUNA DAĠR
KRĠTERLER (27 PUAN)
Kullanıcıların rahat ve sağlıklı bir ortamda bulunabilmelerine
katkıda bulunmak amacıyla, iç mekân hava kalitesinin sağlanması
gerekmektedir. Enerji verimliliği ve kullanıcıların konforu için, enerji
kullanımı ve iç hava kalitesi havalandırma oranları dengeli Ģekilde
ayarlanmalıdır.
KONU BAġLIĞI PUANI
86
Taze Hava GiriĢinin Ġzlenmesi 2
ArttırılmıĢ Havalandırma 2
Ġç Mekân Hava Kalitesi Yönetim Planı 4
DüĢük Karbon Emisyonlu Malzeme Kullanımı:
YapıĢtırıcılar ve Ġzolasyon Malzemesi 1
DüĢük Karbon Emisyonlu Malzeme Kullanımı:
Boyalar ve Kaplamalar 1
DüĢük Karbon Emisyonlu Malzeme Kullanımı:
DöĢeme Sistemleri 1
DüĢük Karbon Emisyonlu Malzeme Kullanımı:
Kompozit AhĢap ve Fiber Malzemeler 1
Aydınlatma 5
GünıĢığı 5
Manzara 5
T O P L A M 27
8.4.1. TAZE HAVA GĠRĠġĠNĠN ĠZLENMESĠ
(Temel Puan 2)
Amaç: Kullanıcıların sağlıklı ortamlarda bulunmalarını
sağlayabilmek amacıyla havalandırma sistemlerinin kapasitesinin
kontrol edilmesi.
ġartlar: Havalandırma sistemlerinin sürekli izlenmesini sağlamak
amacıyla asgari Ģartların sağlanması gerekmektedir. Gerekli bütün
yerlere CO2 sensorları yerleĢtirilmelidir. CO2 miktarındaki her
%10‟luk artıĢ, sistemde bir alarm durumu olarak belirtilmeli ve
kullanıcıları sesli ve ıĢıklı olarak uyarmalıdır.
Mekanik ve/veya doğal havalandırma yapılan alanları tamamında
CO2 sensörleri bulunmalı ve tabandan 90 ile 180cm.
yüksekliklerden CO2 miktarını izlemelidirler.
- 90 cm. yükseklikteki CO2 sensörleri 1 Puan
- 180 cm. yükseklikteki CO2 sensörleri 1 Puan
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: CO2 sensorları aracılığıyla
dengelenecek olan temiz hava giriĢini, yapının ısıtma/soğutma
sistemine uyumlu hale getirmeli ve tek bir sistem gibi
düĢünmeliyiz. Böyle bir çözüm maliyeti çok artırıyorsa ayrı olarak
yerleĢtirilmeli, ancak kullanıcıları sesli ve/veya ıĢıklı uyarı sistemi her
Ģartta bulunmalıdır.
8.4.2. ARTTIRILMIġ HAVALANDIRMA
(Temel Puan 2)
87
Amaç: Kullanıcıların daha sağlıklı, daha rahat olması ve üretkenliğin
artırılması amacıyla havalandırma sistemlerinin daha güçlü duruma
getirilmesi.
ġartlar: Mekanik ve/veya doğal havalandırma ile bütün ortamların
havalandırılması için sistemlerin daha güçlü ve elveriĢli hale
getirilmesi gerekmektedir. Sistemlerde %30‟luk bir artıĢ sağlanması
hedef olmalıdır.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Mekanik olarak
havalandırılan alanlar da enerji tüketimini düĢürebilmek amacıyla
ısı geri kazanımı ya da daha etkili havalandırma tesisatları
düĢünülebilir.
8.4.3. ĠÇ MEKÂN HAVA KALĠTESĠ YÖNETĠM PLANI
(Temel Puan 2 – 4)
i. ĠnĢaat sırasında:
Amaç: ĠnĢaat veya yenileme çalıĢmalarından kaynaklanan iç mekân
hava kalitesindeki düĢüĢü önlemek ve çalıĢanlar ile kullanıcıların
daha sağlıklı bir ortamda bulunmasını sağlamak.
ġartlar:
- Isıtma/soğutma sistemlerini, alçıpen, tavan kaplaması, halı
döĢenmesi gibi iĢler sırasında olaĢabilecek tozdan korumak. (1
Puan)
- Su kaynaklarının kirlenme riskine karĢı önlem alınması gerekir. (1
Puan)
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Nem sebebiyle oluĢabilecek
hasarları en aza indirmek amacıyla, alanda depolanan ve
yerleĢtirilen malzemelerin korunması gerekir.
ii. YerleĢim sırasında
Amaç: ĠnĢaat veya yenileme çalıĢmalarından kaynaklanan iç mekân
hava kalitesindeki düĢüĢü önlemek ve çalıĢanlar ile kullanıcıların
daha sağlıklı bir ortamda bulunmasını sağlamak.
ġartlar: ĠnĢaatla ilgili tüm faaliyetlerin sona ermesi ve yerleĢmeye
uygun duruma gelmesinden sonra yapıdaki tüm havanın değiĢmesi
gerekmektedir.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Yapının yerleĢime elveriĢli
duruma gelmesi için yukarıdaki Ģartın yerine gelmesi zorunludur.
8.4.4. DÜġÜK KARBON EMĠSYONLU MALZEME KULLANIMI:
YAPIġTIRICILAR VE ĠZOLASYON MALZEMESĠ
(Temel Puan 1)
Amaç: YerleĢimcilerin sağlığını tehdit edebilecek kokulu, rahatsız
edici (Gürültü vb.) ve zararlı olan kapalı hava kirletici miktarını
azaltmak.
88
ġartlar: Proje Ģartnamelerinde belirtilen Ģartlara uygun malzemeler
kullanılmalıdır. Kullanılacak malzemeler yetkililerin onayına
sunulmalı ve onay alınmalıdır. Bu Ģartlara göre malzemeler
yerleĢtirildikten sonra iç mekân hava kalitesinin sağlanabilmesi için
yukarıda belirtilen havalandırmanın yapılması gerekmektedir.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: DüĢük karbon emisyonlu
malzemelerin listeleri idareler tarafından oluĢturulmalıdır.
Ġdarelerden temin edilecek olan bu malzeme listelerine sadık
kalınmalıdır.
8.4.5. DÜġÜK KARBON EMĠSYONLU MALZEME KULLANIMI: BOYALAR
VE KAPLAMALAR
(Temel Puan 1)
Amaç: YerleĢimcilerin sağlığını tehdit edebilecek kokulu, rahatsız
edici (Gürültü vb) ve zararlı olan kapalı hava kirletici miktarını
azaltmak.
ġartlar: Yapıların iç duvar ve tavanlarına uygulanacak boyalar ve
kaplamalar, iç mekânda kullanılan metal yüzeylerin anti pas
boyaları ve döĢeme malzemeleri ile ahĢap cilalarının tamamı uçucu
organik bileĢik Ģartlarını karĢılayacak malzemelerden seçilmelidir.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: DüĢük uçucu organik bileĢik
Ģartlarını karĢılayacak malzemelerin listeleri idareler tarafından
oluĢturulmalıdır. Ġdarelerden temin edilecek olan bu malzeme
listelerine sadık kalınmalıdır.
8.4.6. DÜġÜK KARBON EMĠSYONLU MALZEME KULLANIMI: DÖġEME
SĠSTEMLERĠ
(Temel Puan 1)
Amaç: YerleĢimcilerin sağlığını tehdit edebilecek kokulu, rahatsız
edici (Gürültü vb) ve zararlı olan kapalı hava kirletici miktarını
azaltmak.
ġartlar: Yapıların iç mekânlarında döĢeme malzemesi olarak
kullanılacak halılar, halı yapıĢtırıcıları, seramik, seramik
yapıĢtırıcıları, ahĢap döĢemeler, cilalar, renkli boyalar, vb. tüm
malzemelerin düĢük uçucu organik bileĢik Ģartlarını karĢıladığını
sertifikaları ile birlikte kanıtlamaları gerekmektedir.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: DüĢük uçucu organik bileĢik
Ģartlarını karĢılayacak malzemelerin listeleri idareler tarafından
oluĢturulmalıdır. Ġdarelerden temin edilecek olan bu malzeme
listelerine sadık kalınmalıdır.
8.4.7. DÜġÜK KARBON EMĠSYONLU MALZEME KULLANIMI:
KOMPOZĠT AHġAP VE FĠBER MALZEMELER
89
(Temel Puan 1)
Amaç: YerleĢimcilerin sağlığını tehdit edebilecek kokulu, rahatsız
edici (Gürültü vb) ve zararlı olan kapalı hava kirletici miktarını
azaltmak.
ġartlar: Yapının içinde kullanılan kompozit ahĢap ve fiber ürünleri
kesinlikle üre-formaldehit reçineleri içermemelidir. Bağlantı
elemanları, mobilya ve donanım olarak kullanılan kompozit ahĢap
ve fiber ürünleri bu kapsamın dıĢında tutulmalıdır.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Kullanılacak kompozit ahĢap
ve fiber ürünlerinin üre-formaldehit reçineleri içermediğini gösterir
belgeleri imalat öncesinde yetkililere teslim edilmeli ve imalat
boyunca gelen malzemeler uygunluğu idare tarafında kontrol
edilmelidir.
8.4.8. AYDINLATMA
(Temel Puan 5)
Amaç: Kullanıcılar için gereken sağlıklı ortamlarda, kullanıcıların
ihtiyaçlarına göre kullanabilecekleri ve kontrol edebilecekleri
aydınlatma sistemlerinin oluĢturulması
ġartlar: Kullanıcıların ihtiyaç ve tercihlerine göre ayarlayabilecekleri
aydınlatma sistemlerinin, yapının %90‟ında sağlanması
gerekmektedir.
- Tüm yapının aydınlatma sisteminin planlanması, kurulması ve
çalıĢtırılması 2 Puan
- Aydınlatma sistemi için kullanılacak malzemelerin planlama
aĢamasında belirlenmesi, proje Ģartlarına göre uygulanması ve test
edilerek uygunluğunun onaylanması 1 Puan
- Kurulan aydınlatma sisteminin, diğer sistemlere göre verimliliğinin
hesaplanması 2 Puan
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Projelerde enerji tüketimini,
aydınlatma ihtiyacını artıracak tasarımlardan kaçınmak. Enerji
tüketimini düĢürmek amacıyla tasarruflu ampullerin tercih edilmesi
ve ortak mekânlarda sensorlar aracılığıyla tasarrufun sağlanması.
8.4.9. GÜNIġIĞI
(Temel Puan 5)
Amaç: Kullanıcıların sağlıklı bir ortamda bulunmaları ve aydınlatma,
ısınma gibi ihtiyaçlarının en fazla karĢılanmasını sağlamak amacıyla,
günıĢığından faydalanılmalıdır.
ġartlar: Yapıların %75 günıĢığı alması gerekmektedir.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Yapıların tasarımında
günıĢığından en fazla yararlanmak ve enerji tüketimini azaltmak
90
amacıyla yapı yönlenmesi, dıĢ ve iç gölgelendirme elemanları,
tavan yükseklikleri, camların yansıtma durumlarının yanı sıra
fotoselli kontrol mekanizmaları göz önünde bulundurulmalıdır.
Tam aydınlık olma durumu incelenmeli ve fotometrik plan
hazırlanmalıdır. Aydınlatma kurallarının belirlendiği ve hesaplarının
yapıldığı Ģartname oluĢturulmalı ve yapım aĢamaları kontrol
edilmelidir.
8.4.10. MANZARA
(Temel Puan 2 – 5)
Amaç: Çevrede var olan ve peyzaj elemanları ile doğal çevreye en
yakın planlanan manzaranın kullanıcılar tarafından görülebilirliğinin
sağlanması.
ġartlar: Kullanıcıların manzaradan en fazla yararlanmaları
sağlanmalıdır.
- Varolan bir manzaranın kullanıcıların tamamı tarafından görülebilir
olması 2 Puan
- YeĢil çatı, yeĢil fasad ve peyzaj elemanları ile doğal çevreye en yakın
planlanan ve oluĢturulan manzara 3 Puan
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Yapıların tasarımında
manzaranın göz önünde bulundurulması germektedir. Sürekli
olarak kullanılacak alanların, manzaralarla olan iliĢkileri planlar ve
kesitler üzerinde incelenmelidir. Planlar üzerinde, manzaranın
görünebilirliği iĢaretlenir ve görülebilen alanlar belirtilir. Kesitler
üzerinde ise manzaranın görülebildiği seviyeler ve görülebilen
alanlar belirtilmelidir.
8.5. TASARIMDA YENĠLĠK (8 PUAN)
8.5.1. TASARIMDA YENĠLĠK
(Temel Puan 2 – 8)
Amaç: Tasarım ekiplerine ve projelere, Ģartnamelerdeki beklentilerin
üstünde performans gösterme olanağı sağlamak.
ġartlar:
- Standart uygulamalardan daha iyi ve diğer projelere uygulanabilir,
inovatif bir öneri sunulur 2 Puan
- Ġnovasyon kriterlerini belirten bir rapor sunulur 1 Puan
- Ölçülebilir bir çevresel yararın kanıtlanması zorunludur 1 Puan
- Kapsamlı bir fayda-maliyet analizi yapılır 1 Puan
- YeĢil çatı uygulaması 1 Puan
- YeĢil cephe uygulaması 1 Puan
- Yapı ve/ya yerleĢim tasarımında, canlı türlerinin korunmasına destek
olmak amacıyla özel bir detayın geliĢtirilmesi 1 Puan
91
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Mevcut bilgi ve kaynaklarla
yapılabilecek tasarımlardan daha iyi Ģartlar ortaya konulması için
sürekli olarak çalıĢmalar yapılmalıdır.
8.6. ATIK YÖNETĠMĠ (12 PUAN)
KONU BAġLIĞI PUANI
Atık Su 6
Katı Atıkların Toplanması 6
T O P L A M 12
8.6.1. ATIK SU
(Temel Puan 6)
Amaç: Doğadaki su döngüsüne zarar verebilecek her türlü faaliyet
önlenmeli, su kaynaklarını en üst seviyede korunmalı ve su tüketimi
en aza indirilmelidir.
ġartlar: OluĢan atık sular yapıdan çıktıktan sonra arıtılmalıdır. Bu
sebeple kendi arıtma imkânı var ise kendisi arıtmalıdır. Aksi
durumda atık sular yerleĢimin içinde ve/ya belediye sınırları
içerisindeki bir arıtma tesisine, bu da mümkün değilse Ģehrin atık
su arıtma tesisine gönderilecek Ģekilde düzenlenmelidir.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Planlama yapılırken atık
suların bertarafı için gerekli projelerin hazırlanması ve borulama
maliyetinin hesaplanması gerekmektedir.
8.6.2. KATI ATIKLARIN TOPLANMASI
(Temel Puan 6)
Amaç: Az atık hedefinden sonra oluĢan atıkların geri kullanılabilmesi
sağlanmalıdır.
ġartlar: OluĢan katı atıkların ayrıĢtırılarak geri dönüĢüme
gönderilmesi, organik atıkların kompostlama için kullanılması ve/ya
depolama/yakma yöntemleri ile bertaraf edilmesi.
Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Planlama yapılırken atıkların
ayrı toplanması için yer ayrılmalıdır. Müstakil evlerde ve tehlikeli
atık toplama noktalarında alandan kazanmak amacıyla gömülü
konteynırlar kullanılmalıdır. Kullanıcı yoğunluğunun fazla olduğu
yapılarda atık taĢıma hareketli bantlarla yapılabilmektedir.
92
Hukuki her türlü alıntı, kaynak ve bilginin doğruluğundan Firma
sorumludur.