WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW I PRAWA

W BIELSKU-BIAŁEJ

STUDIA PODYPLOMOWE:

MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO

Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim

w ramach programu edukacji ekonomicznej

PRACA DYPLOMOWA

Zmiany w systemie nadzoru finansowego w odpowiedzi na kryzys finansowy,

poprzez pryzmat pakietu CRDIV/CRR oraz Unii Bankowej.

Autor: Promotor:

Jacek Drzyzga Prof. nadzw. dr hab. inż. Jacek Binda

Krzysztof Drzyzga

Bielsko-Biała, rok 2015

S t r o n a | 1

Spis treści

1. Wstęp ............................................................................................................................................... 2

2. Przyczyny wystąpienia kryzysu finansowego ................................................................................. 3

3. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/36/UE i Rozporządzenie Parlamentu

Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 w odpowiedzi na kryzys finansowy. ............................. 10

3.1. Kapitały własne ................................................................................................................. 12

3.2. Bufory kapitałowe ............................................................................................................. 14

3.3. Adekwatność kapitałowa ................................................................................................... 16

3.4. Dźwignia finansowa .......................................................................................................... 19

3.5. Płynność finansowa ........................................................................................................... 22

3.6. Uprawnienia nadzorcze ..................................................................................................... 23

4. Unia bankowa – kolejny krok do bezpiecznego funkcjonowania systemu bankowego w Unii

Europejskiej ................................................................................................................................... 25

4.1. Pierwszy filar unii bankowej – jednolity mechanizm nadzorczy. ..................................... 27

4.2. Drugi filar unii bankowej – proces restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji ............ 29

4.3. Trzeci filar unii bankowej – gwarantowanie depozytów. .................................................. 30

5. Zmiany w systemie nadzoru finansowego - Zakończenie ............................................................. 32

Literatura ............................................................................................................................................... 34

S t r o n a | 2

1. Wstęp

Druga dekada XXI wieku upływa w cieniu kryzysu finansowego, jaki wystąpił pod koniec

ubiegłego dziesięciolecia. Działania międzynarodowe państw w ostatnich latach szczególną

uwagę i wysiłki kierują w stronę uporządkowania i wzmocnienia rynków finansowych

oraz w poszukiwaniu rozwiązań, aby podobna sytuacja nie miała miejsca w przyszłości.

Z uwagi na fakt, iż pracujemy w bankowości praca ta ma na celu rozważenie złożonego

problemu, jakim jest wdrożenie zmian w nadzorze nad systemem finansowym

w Unii Europejskiej oraz w Strefie Euro poprzez wprowadzenie pakietu CRDIV/CRR

i regulacji związanych z tworzeniem Unii Bankowej. Rozpatrzymy kwestię

już obowiązujących przepisów prawa w odniesieniu do funkcjonowania systemu bankowego

w czasie kryzysu i po jego zakończeniu jak również przedstawimy potencjalne korzyści

i koszty związane z przystąpieniem Polski do Unii Bankowej poprzez nawiązanie

tzw. bliskiej współpracy.

Problematyka ta jest w zakresie naszych zainteresowań a także spotykamy się z różnymi

odziaływaniami wdrażanych zmian na codzienną pracę.

Pierwsza część pracy poświęcona zostanie próbie zdiagnozowania przyczyn powstania

kryzysu finansowego, który stał się podstawą ogromnych zmian w kształtowaniu rynków

finansowych.

W dalszej części spróbujemy dokonać analizy wdrożonych w krajach Unii Europejskiej

nowych zasad funkcjonowania banków, na podstawie przyjętej Dyrektywy Parlamentu

Europejskiego i Rady 2013/36/UE z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie warunków

dopuszczenia instytucji kredytowych do działalności oraz nadzoru ostrożnościowego

nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi, zmieniająca dyrektywę

2002/87/WE i uchylająca dyrektywy 2006/48/WE i 2006/49/WE oraz Rozporządzenia

Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie

wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych zmieniające

rozporządzenie (UE) nr 648/2012.

Przeanalizujemy również zagadnienie - Unia bankowa, jako następny krok

do bezpiecznego funkcjonowania banków w Unii Europejskiej – szansą wzmocnienia

systemu bankowego w UE. Temat ten będzie zakończeniem naszej pracy.

S t r o n a | 3

2. Przyczyny wystąpienia kryzysu finansowego

Na temat źródeł kryzysu finansowego napisano już wiele artykułów i nadal pojawia

się sporo analiz opisujących początek i przyczyny zawirowań na rynkach finansowych

oraz w realnej gospodarce. Najczęściej wymienianym jest zapoczątkowany w 2007 roku

proces załamania kredytów hipotecznych w Stanach Zjednoczonych.1 Dotyczyło to przede

wszystkim substandardowych kredytów hipotecznych tzw. subprime. Wzrost liczby

dłużników, występujący w wyniku udzielania pożyczek klientom o coraz mniejszej zdolności

kredytowej, oraz wzrost wartości spłacanych rat kredytowych w stosunku do dochodu

rozporządzalnego doprowadziło do znacznych problemów banków posiadających takie

ekspozycje kredytowe. Na rysunku 1 przedstawiono wykres procentowej wartości

niespłacalnych kredytów bankowych w relacji do łącznej wartości kredytów brutto

w wybranych krajach. Zauważyć można znaczący wzrost tej wartości w okresie od 2007r

do 2009 roku.

Wykres nr 1 Niespłacalne kredyty bankowe w relacji do łącznej wartości kredytów brutto (%)

Źródło danych: Bank Światowy Ostatnia aktualizacja: 5 lut 20152

1 Ekonomista ISSN 0013-3205 „Przyczyny i mechanizm kryzysu finansowego w USA” Dariusz Rosati

2 https://www.google.pl/publicdata/explore?ds=d5bncppjof8f9

0,00%

2,00%

4,00%

6,00%

8,00%

10,00%

12,00%

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Niemcy

Hiszpania

Francja

Polska

Stany Zjednoczone

S t r o n a | 4

Pogorszenie, jakości portfela kredytów hipotecznych oraz pozostałych kredytów

pociągnęło za sobą obniżenie wartości posiadanych aktywów. Zgodnie z międzynarodowymi

standardami adekwatności kapitałowej banki wyceniają wartość aktywów według ich bieżącej

wartości rynkowej, musiały, więc wykazywać spadek wartości swoich aktywów,

co pociągnęło za sobą powstanie strat księgowych i konieczność tworzenia rezerw.

Bezpośrednim skutkiem był wzrost „ryzyka kontrahenta”, który spowodował, że banki

przestały sobie wzajemnie pożyczać a rynek finansowy został sparaliżowany. W normalnych

warunkach dostęp do rozwiniętych hurtowych rynków kapitału, dostarczających relatywnie

tanich źródeł finansowania, skłaniał banki do podejmowania wzmożonej akcji kredytowej,

finansowanej krótkoterminowymi zobowiązaniami. Nadmierny wzrost bilansów i luki

w finansowaniu okazały się dla banków poważnym źródłem ryzyka płynności w sytuacji

braku dostępu do hurtowych rynków kapitału. W następstwie eskalacji kryzysu doszło

do gwałtownego wzrostu stawek na rynku międzybankowy, skrócenia horyzontu zawieranych

transakcji oraz zmniejszenia limitów na ekspozycje względem poszczególnych podmiotów,

co doprowadziło do zwiększenia kosztów finansowania oraz utrudnień w zarządzaniu bieżącą

płynnością i zabezpieczeniu ryzyka. Zanik wzajemnego zaufania pomiędzy uczestnikami

rynku spowodował, że banki – niepewne sytuacji finansowej kontrahentów – wolały lokować

wolne środki w bankach centralnych. Chcąc zabezpieczyć swoją pozycję płynności, banki

ograniczały aktywność kredytową, przez co ucierpiała sfera realna gospodarki. Nasilające się

problemy związane ze spadkiem cen aktywów wynikającym z ich masowej sprzedaży, oceną

ryzyka kredytowego kontrahentów i adekwatnością kapitałową banków wymogły

zaś konieczność pomocy ze strony państw i interwencji banków centralnych na rynkach

pieniężnych3. Nowe doświadczenia wymogły potrzebę określenia w ujęciu

międzynarodowym nowych praktyk odnoszących się do zarządzania ryzykiem płynności

w bankach. Na bazie tych doświadczeń została zaktualizowana Rekomendacja P z 2002 roku

i wydana nowa Rekomendacja P dotycząca zarządzania ryzykiem płynności finansowej

banków w marcu bieżącego roku.

W związku z tym, że obecnie światowy system finansowy jest mocno zintegrowany

a ciągły przepływ kapitału pociąga za sobą również transfer problemów, zapoczątkowany

kryzys objął swym oddziaływaniem nie tylko sektor finansowy w większości krajów

rozwiniętych, ale doprowadził w drugiej połowie 2008 r. do rozległego kryzysu

gospodarczego na skalę światową. Pogorszenie koniunktury na świecie oraz zaburzenia

3 Komisja Nadzoru Finansowego „Rekomendacja P” marzec 2015r.

S t r o n a | 5

w systemie finansowym wepchnęły wiele krajów w recesję. Jednym z najbardziej

odczuwalnych skutków był znaczący wzrost bezrobocia, co dodatkowo powodowało rozwój

negatywnych zjawisk wśród mieszkańców naszego globu. Jak wynika z danych Eurostatu

największy problem z znalezieniem pracy od początku kryzysu w 2007 roku mają osoby

młode poniżej 25 roku życia. W krajach Unii Europejskiej najgorsza sytuacja w tej kwestii

występuje w Grecji i Hiszpanii, gdzie prawie co druga młoda osoba jest bez pracy. Poniżej,

na rysunku nr 1 przedstawiamy wartość stopy bezrobocia w wybranych krajach

Unii Europejskiej na podstawie danych Międzynarodowego Funduszu Walutowego.

Rysunek nr 1 - Bezrobocie w Europie według danych MFW - kwiecień 2015r.4

Wraz z pogarszaniem się sytuacji gospodarczej obniżały się dochody budżetowe, na skutek

zmniejszenia wpływów z podatków, oraz rosły wydatki na zasiłki dla bezrobotnych

4 http://www.imf.org/external/datamapper/index.php

S t r o n a | 6

jak również pomoc społeczną5. Spadek dochodów był szczególnie dotkliwy w krajach,

gdzie doszło do załamania w sektorze budownictwa i sektorze nieruchomości,

które wcześniej, w okresie dobrej koniunktury, były źródłem wysokich wpływów do budżetu.

Wykres nr 2 – Zadłużenie wybranych państw, jako procent PKB według danych Eurostatu6

Wiele rządów celowo zwiększyło wydatki, aby złagodzić skutki zmniejszenia konsumpcji

i inwestycji gospodarstw domowych oraz przedsiębiorstw. Jednocześnie zadłużenie publiczne

w krajach strefy euro obniżyło wiarygodność niektórych krajów strefy euro. Na skutek tego

zwiększył się koszt długu zaciągniętego na rynkach finansowych. Rynki dłużnych papierów

wartościowych krajów strefy euro znacznie różnią się wielkością, a zwłaszcza w 2010r. rośnie

zróżnicowanie rentowności emitowanych na nich obligacji (dane przedstawione na wykresie

nr 3). Jest to związane ze wzrostem zróżnicowania ryzyka poszczególnych emitentów oraz

różną płynnością emitowanych przez nich instrumentów. W okresie kryzysu zadłużenia

aktywa emitowane przez poszczególne kraje strefy euro przestały być postrzegane,

jako bliskie substytuty.7

Kryzys zadłużeniowy ujawnił liczne słabości w strukturze instytucjonalnej

Unii Gospodarczej i Walutowej a ujawnione słabości doprowadziły do wielu reform w UE,

5 NBP –Kryzys w strefie euro, Przyczyny, przebieg i perspektywy jego rozwiązania

6 http://www.google.pl/publicdata/explore?ds=ds22a34krhq5p_

7 NBP – Międzynarodowa rola euro III, lipiec 2011

S t r o n a | 7

w tym w strefie euro.8 Zmiany instytucjonalne zostały przeprowadzone przy zachowaniu

dotychczasowego modelu instytucjonalnego, zakładającego współistnienie wspólnej polityki

pieniężnej i zdecentralizowaniu polityki fiskalnej i gospodarczej.

Wykres nr 3 - Rentowność dziesięcioletnich obligacji rządowych, Eurostat9

W celu poprawy funkcjonowania dotychczasowego modelu zdecydowano się

na wprowadzenie reform nakierowanych na:

Wzrost dyscypliny fiskalnej w krajach członkowskich

Zmniejszenie ryzyka generowanego przez niewłaściwą politykę gospodarczą

w pozostałych obszarach (Pakt Euro Plus)

Stworzenie mechanizmów zarządzania i finansowania kryzysowego

Dostosowanie stopnia integracji europejskiej sieci bezpieczeństwa finansowego

do stopnia integracji rynków finansowych w UE

Zmiana regulacji sektora bakowego (Pakiet CRDIV/CRR)

Poprawę efektywności podejmowania decyzji dotyczących strefy euro

8 NBP listopad 2014 – Ekonomiczne wyzwania integracji Polski ze strefą euro

9 http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/submitViewTableAction.do?switchdimensions=true

S t r o n a | 8

Większość autorów zajmujących się tematem kryzysu finansowego podkreśla również

fakt braku dostosowania systemów regulacji i nadzoru oraz metod wyceny ryzyka.

Ważną przyczyną jest szybki rozwój nowych instrumentów finansowych w tym

sekurytyzacja. Deregulacje z lat 90 XX wieku umożliwiły tworzenie, sprzedaż i obrót

finansowymi produktami pochodnymi, które konstruowano na podstawie niepłynnych

instrumentów pierwotnych takich jak kredyty i pożyczki. Stworzyło to możliwość

sekurytyzacji kredytów hipotecznych, czyli ich sprzedaży i emitowania na ich podstawie

nowych papierów wartościowych, których zabezpieczeniem były nieruchomości finansowane

kredytem hipotecznym. Proces sekurytyzacji pozwalał bankom hipotecznym zmniejszyć

ryzyko związane z posiadanymi aktywami przez ich sprzedaż i rozłożenie ryzyka na większą

liczbę podmiotów. Nadzór bankowy oraz agencje ratingowe stosując tradycyjne metody

wyceny wartości aktywów nie były w stanie prawidłowo wycenić ryzyka związanego z coraz

bardziej skomplikowanymi i rozbudowanymi instrumentami pochodnymi.

Skutki ostatniego kryzysu finansowego skłaniają również do refleksji nad rolą

i znaczeniem kapitału regulacyjnego w bankach. Obowiązujące dotychczas skomplikowane

zasady określania jego składników oraz brak harmonizacji odliczeń w skali międzynarodowej

przyczyniają się do nieprzejrzystości struktury kapitałowej i stwarzają warunki

do jej nieujawniania10

. Czas kryzysu pokazał, że odporność na sytuacje trudne zależała przede

wszystkim od zdolności do generowania zysków, skłonności do ich zatrzymywania, a także

od wielkości i jakości posiadanych kapitałów.

Dodatkowo globalny kryzys finansowy spowodował publiczną debatę na temat wpływu

regulacji i efektywności instytucji nadzorczych na mikro i makro stabilność finansową sektora

bakowego. Wiele krajów obwinia instytucje nadzorcze za powstanie oraz rozprzestrzenianie

się kryzysu na rynku kredytów hipotecznych, które nie potrafiły dostrzec zbliżającego się

ryzyka, ani też jemu efektywnie przeciwdziałać. Ponadto, wiele działań instytucji

nadzorczych było na tyle opóźnionych, iż nie były one w stanie uratować zagrożonych

bankructwem instytucji finansowych, a tym samym zatrzymać rozprzestrzeniania się kryzysu.

Coraz więcej badań wskazuje również na to, że instytucje nadzorcze zbagatelizowały

ostrzeżenia o wzrastającym ryzyku w systemie finansowym. Konsekwencje obecnego

kryzysu okazały się dramatyczne dla większości krajów. Stany Zjednoczone były zmuszone

10

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne – Zeszyty Naukowe nr 11 – Kapitał regulacyjny sektora bankowego

w Polsce na tle rozwiązań Bazylei III, Katarzyna Kochaniak, Kraków 2011

S t r o n a | 9

do dokapitalizowania sektora bankowego w kwocie 24 bln dolarów, a Unii Europejskiej

pomoc wynosiła 20 bln dolarów.11

Powyższe wydarzenia spowodowały, iż co raz więcej krajów w ostatnim czasie decyduje

się na reformę modelu działania instytucji nadzorczych. Obecnie trwające prace nad reformą

regulacji bankowych oraz integracją nadzoru europejskiego mają na celu zapewnić stabilność

globalnym systemom finansowym oraz przywrócić zaufanie na rynku finansowym.

11

NBP – Materiały i studia, zeszyt nr 289 – „Zmiany w nadzorze finansowym w Europie oraz ich konsekwencje

dla Polski

S t r o n a | 10

3. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/36/UE

i Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013

w odpowiedzi na kryzys finansowy.

Kryzys finansowy spowodował znaczne obniżenie się kapitału regulacyjnego w bankach,

w niektórych przypadkach poniżej wymaganego poziomu, a zarazem banki straciły

możliwość pozyskiwania funduszy na rynkach zarówno pieniężnych jak i kapitałowych,

co w konsekwencji stanowiło zagrożenie upadłością dla poszczególnych banków,

ale i również dla całego sektora finansowego ze względu na istniejące ścisłe powiązania

transakcyjne i wzajemne zobowiązania. Państwa członkowskie i Komisja europejska

przystąpiły do dokapitalizowania banków ze środków publicznych w celu odbudowania

zaufania do instytucji finansowych. Dokapitalizowanie banków oraz przywrócenie płynności

finansowej w systemie było I etapem działań rządów państw członkowskich i struktur

europejskich w odpowiedzi na kryzys. Kolejnym działaniem Komisji europejskiej w obliczu

globalnego kryzysu finansowego było ustabilizowanie sektora bankowego poprzez:

- wzmocnienie ram prawnych regulujących działalność banków na terenie UE;

- zwiększenia nadzoru nad bankami, zwłaszcza w przypadku bankowości transgranicznej;

- zapewnienie lepszej ochrony konsumentów europejskich na rynku produktów

finansowych12

.

Powyższe cele zostały określone już w roku 2008 i miały doprowadzić do ustabilizowania

i stworzenia bezpiecznego europejskiego systemu finansowego poprzez dalsze

dokapitalizowanie banków i zabezpieczenie płynności na wypadek sytuacji kryzysowej,

ale tym razem już kosztem i wysiłkiem samych instytucji finansowych.

W wyniku kilkuletniej pracy, uzgodnień, konsultacji na wielu szczeblach struktur UE oraz

państw członkowskich przy udziale instytucji finansowych Parlament Europejski oraz Rada

Unii Europejskiej 26 czerwca 2013 roku, w następstwie zaistniałego globalnego kryzysu

finansowego, bankowego mając na uwadze:

sprawne funkcjonowanie rynku wewnętrznego – wymaga to nie tylko przepisów

prawnych, a także ścisłej i regularnej współpracy właściwych organów państw

członkowskich oraz znacznie większej zbieżności stosowanych przez nie praktyk

w zakresie regulacji i nadzoru.13

12

Europejski Trybunał Obrachunkowy – Kształtowanie się europejskiego nadzoru bankowego – Europejski

Urząd Nadzoru Bankowego w zmieniających się warunkach, ISBN 978-92-827-0500-1,Urząd Publikacji Unii

Europejskiej, PL 2014 nr 05, s. 10; 13

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/36/UE; pkt (6)

S t r o n a | 11

działania w kierunku utworzenia unii bankowej - jednolity mechanizm nadzorczy

powinien zapewnić wdrażanie polityki Unii dotyczącej nadzoru ostrożnościowego

nad instytucjami kredytowymi w spójny i skuteczny sposób, stosowanie jednolitego

zbioru przepisów dotyczących usług finansowych w jednakowy sposób w odniesieniu

do instytucji kredytowych we wszystkich zainteresowanych państwach członkowskich

oraz objęcie tych instytucji kredytowych nadzorem najwyższej jakości, wolnym

od innych uwarunkowań niż względy ostrożnościowe. Jednolity mechanizm

nadzorczy stanowi podstawę dalszych działań w kierunku unii bankowej.

Odzwierciedla to zasadę, zgodnie, z którą wprowadzenie jakichkolwiek mechanizmów

wspólnej interwencji w przypadku kryzysów powinno być poprzedzone wspólnymi

kontrolami, aby ograniczyć prawdopodobieństwo konieczności zastosowania

mechanizmów interwencyjnych. (…)14

uchwaliły nowe regulacje tj. Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/36/UE

w sprawie warunków dopuszczenia instytucji kredytowych do działalności oraz nadzoru

ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi, zmieniająca

dyrektywę 2002/87/WE i uchylająca dyrektywy 2006/48/WE oraz 2006/49/WE (CRDIV)

jak również Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 w sprawie

wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych zmieniające

rozporządzenie (UE) nr 648/2012 (CRR).

O ile Dyrektywa CRDIV musi zostać zaimplementowana przez narodowe parlamenty

do krajowego porządku prawnego, o tyle Rozporządzenie CRR obowiązuje wprost

we wszystkich krajach członkowskich Unii Europejskiej. Pakiet CRDIV/CRR wprowadza

na terenie całej Unii Europejskiej jednolity system regulacji bankowych, który likwiduje

w większości tzw. opcje narodowe – pozostaje jednak możliwość stosowania przez krajowych

regulatorów różnych wartości niektórych parametrów pozwalających kreować politykę

makroostrożnościową, płynność finansową, czy stosowanie w określonych przedziałach

wag ryzyka w odniesieniu do aktywów. Istotną zmianą wprowadzoną w pakiecie

CRDIV/CRR jest zwrócenie uwagi na zagrożenia o charakterze systemowym

oraz zdefiniowanie znacznie szerszego, niż dotychczas, zestawu narzędzi pozwalających

na realizowanie celów zarówno mikro- jak i makroostrożnościowych15

. Kraje członkowskie

14

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/36/UE; pkt (9)

15

Brzozowski Maciej, CRD IV, CRR – instrumenty makroostrożnościowe, NBP – Departament Systemu

Finansowego, Warszawa 2014

S t r o n a | 12

zostały zobowiązane do wdrożenia i stosowania określonych w Pakiecie reguł, ale również,

z uwagi na fakt, iż rynki finansowe krajów UE, a w szczególności rynki krajów

Unii Gospodarczo Walutowej (strefy euro) są ze sobą ściśle powiązane wręcz przenikają się,

zostały zobowiązane do współpracy między sobą, uzgodnienia ze sobą działań na poziomie

UE i wzajemnego uznania. Wielokrotnie w Pakiecie przewija się mowa o współpracy

oraz o wzajemnym uznawaniu.

Pakiet CRDIV/CRR wnosi nowe podejście do regulacji i nadzoru nad instytucjami

kredytowymi. W odniesieniu do uregulowań Bazylei II mamy istotne zmiany polegające

na wprowadzeniu nowych bądź przemodelowaniu istniejących wymogów w obszarze

kapitałowym, płynnościowym, kredytowym, nadzorczym, buforów kapitałowych, dźwigni

finansowej czy współczynnika wsparcia.

Rysunek nr 2. Najważniejsze obszary oddziaływania Pakietu CRDIV/CRR na działalność bankową –

opracowanie własne na podstawie Dyrektywy CRD IV i Rozporządzenia CRR

3.1. Kapitały własne

W nowych regulacjach pozycje kapitałowe zdefiniowano w oparciu o Dyrektywę

2009/138/WE dokonując szeregu zapisów uzupełniających i doprecyzowujących

ich kategorie. W odróżnieniu do poprzednich uregulowań, gdzie wyliczano tylko całkowity

KAPITAŁY WŁASNE BUFORY KAPITAŁOWE

PŁYNNOŚĆ DŹWIGNIA FINANSOWA

UPRAWNIENIA NADZORCZE ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA

WSPÓŁPRACA - WZAJEMNE UZNANIE WSPÓŁCZYNNIK WSPARCIA 0,7619

SPÓJNOŚĆ - PRZEGLĄD I DANE NADZORCZE WAGI RYZYKA NA EKSPOZYCJE KREDYTOWE

UPRAWNIENIA NADZORCZE Art. 104

PAKIET

CRDIV / CRR

S t r o n a | 13

współczynnik wypłacalności na poziomie 8,0 %, obecnie określono „uznany kapitał”,

który oznacza sumę następujących elementów:

a) kapitału Tier I, o którym mowa w art. 25 CRR; (pozycje podstawowe i dodatkowe Tier I),

ma zapewnić pokrywanie poniesionych strat finansowych w sytuacji, gdy Bank mimo

poniesionych strat nadal utrzymuje wypłacalność. Kapitał Tier I określa się jako:

- podstawowy kapitał Tier I16

- kapitał pochodzący z emisji akcji, zatrzymania

zysków, tworzonych rezerw.

- dodatkowy kapitał Tier I - kapitał tworzony jest poprzez emitowanie przez banki

instrumentów dłużnych spełniających określone wymagania za zgodą krajowej instytucji

nadzorczej.

b) kapitału Tier II, o którym mowa w art. 71 CRR, który jest równy lub mniejszy niż jedna

trzecia kapitału Tier I, jest kapitałem, który staje się istotny w chwili utraty przez bank

wypłacalności lub jego likwidacji.

W kapitale Tier II mogą znajdować się rezerwy, dług podporządkowany niezaliczony

do dodatkowego Tier I czy instrumenty finansowe w postaci dłużnych papierów

wartościowych wyemitowanych przez Banki w okresach dobrej koniunktury,

które w sytuacji kryzysowej podlegałyby zamianie na akcje. Takie dokapitalizowanie

Banku w kapitał Tier I może dokonać się w warunkach utraty przez Bank wypłacalności

lub wzrostu ryzyka systemowego, gdy bank zostanie objęty postępowaniem nadzorczym.

W odniesieniu do wyodrębnionych składników kapitałowych, w części trzeciej

Rozporządzenia CRR, określono nowe wymogi kapitałowe zobowiązujące instytucje

do spełniania zawsze następujących wymogów w zakresie funduszy własnych:

a) współczynnik kapitału podstawowego Tier I na poziomie 4,5 %;

b) współczynnik kapitału Tier I na poziomie 6 %;

c) łączny współczynnik kapitałowy na poziomie 8 %.

W wyniku określenia powyższych współczynników kapitałowych łączny współczynnik

kapitałowy pozostał nadal na poziomie 8,0 % jednakże wymogi w stosunku do kapitału

podstawowego zostały zaostrzone poprzez wprowadzenie pośrednich współczynników

kapitałowych, stąd też banki zostały zobligowane do zwiększenia swoich kapitałów

podstawowych.

16

ang. Common Equity - CET1

S t r o n a | 14

3.2. Bufory kapitałowe

Dyrektywa CRDIV określa dodatkowe wymogi kapitałowe na zabezpieczenie ryzyk

występujących w bankach. Dodatkowe wymogi kapitałowe – bufory kapitałowe pozwalają

kształtować politykę makroostrożnościową zarówno na poziomie Unii Europejskiej

jak i na poziomie krajów członkowskich. Rozdział IV Dyrektywy CRDIV określa bufory

kapitałowe oraz ich zakres stosowania:

1) „bufor zabezpieczający” oznacza fundusze własne, do których utrzymywania

jest zobowiązana instytucja zgodnie z art. 129;

W uzupełnieniu do wymogu kapitałowego na podstawowe fundusze Tier I, państwa

członkowskie nakładają na instytucje obowiązek do utrzymywania dodatkowego

bufora zabezpieczającego na poziomie 2,5 % kapitału podstawowego Tier I. Państwa

członkowskie mogą skorzystać z uprawnień w zakresie zwolnienia z obowiązku

utrzymywania bufora zabezpieczającego małe i średnie firmy inwestycyjne, jeśli takie

zwolnienie nie zagraża stabilności systemu finansowego.

2) „specyficzny dla instytucji bufor antycykliczny” oznacza fundusze własne, do których

utrzymywania instytucja jest zobowiązana zgodnie z art. 130;

Bufor antycykliczny to dodatkowy wymóg kapitałowy nakładany na banki w celu

ograniczenia ryzyka systemowego. Bufor antycykliczny będzie wprowadzany

przez organ odpowiedzialny za ryzyko makroostrożnościowe (organ ten zostanie

określony podczas implementacji Dyrektywy do krajowego porządku prawnego;

organem tym może być np. Ministerstwo Finansów, Komisja Nadzoru Finansowego

bądź nowy określony podmiot w ustawie). Stosowanie tego bufora ma na celu

zabezpieczenie instytucji przed skutkami cyklu kredytowego, koniunkturalnego

oraz ma wpływać na spłaszczenie amplitudy cyklu gospodarczego. Zgodnie

z założeniami bufor ma być zwiększany w czasie wzrostu gospodarczego

oraz zmniejszany w czasie spowolnienia gospodarczego. Organ odpowiedzialny

za ryzyko makroostrożnościowe/systemowe okresowo będzie ustalał wartość bufora

antycyklicznego w granicach od 0 do 2,5 % zabezpieczonego kapitałem

podstawowym Tier I.

3) „bufor globalnych instytucji o znaczeniu systemowym GSII” oznacza fundusze

własne, utrzymywania, których wymaga art. 131 ust. 4;17

17

GSII - Global Systemically Important Institution – globalna instytucja o znaczeniu systemowym

S t r o n a | 15

Bufor ten przewidziano do stosowania w stosunku do instytucji o znaczeniu

systemowym – dodatkowy bufor dla dużych instytucji finansowych, które mogą

kreować ryzyko systemowe o charakterze globalnym. Właściwe organy państw

członkowskich określą podmioty należące do jednostek systemowo ważnych

do z góry zdefiniowanych podkategorii. Dla GSII bufor będzie przyjmował wartości

od 1,0 % dla najniższej podkategorii do 3,5 % dla najwyższej podkategorii.

Wymóg kapitałowy dla GSII mają pokryć podstawowe kapitały Tier I.

4) „bufor innych instytucji o znaczeniu systemowym OSII” oznacza fundusze własne,

utrzymywania, których wymaga art. 131 ust. 5;18

Na terenie Unii Europejskiej mogą funkcjonować instytucje systemowo ważne

na lokalnych rynkach, które właściwe organy przyporządkowują na podstawie

przeprowadzonych badań do grupy OSII. W tym przypadku wartość bufora

może przyjmować wartości do 2,0 % i podobnie jak w powyższym przypadku

ma być pokryta podstawowymi kapitałami Tier I.

Bank może jednocześnie zostać sklasyfikowany do grupy GSII i OSII.

5) „bufor ryzyka systemowego” oznacza fundusze własne, do utrzymywania, których

instytucja jest lub może być zobowiązana zgodnie z art. 133; Bufor ryzyka

systemowego stosuje się do ekspozycji zlokalizowanych w krajach członkowskich

i krajach trzecich dla wszystkich instytucji objętych nadzorem danego kraju

Unii Europejskiej. Wprowadzenie buforu ryzyka systemowego ma na celu

zapobieganie długoterminowemu, niecyklicznemu ryzyku systemowemu

rozumianego, jako zakłócenie w systemie finansowym. Bufora ten może przyjmować

wartości na poziomie minimum 1,0 % i osiągnąć wartość do 5,0 %. Kapitał

podstawowy Tier I ma zabezpieczyć dodatkowy wymóg. W ramach wzajemnego

uznania inne państwa członkowskie mogą uznać w swojej juryzdykcji przyjęty

w danym kraju bufor ryzyka systemowego za obowiązujący.

Bufory kapitałowe są jednym z wielu elementów pozwalających kreować politykę

makroostrożnościową. Celem nadzoru makroostrożnościowego jest ograniczanie ryzyka

systemowego19

. Stosowanie buforów kapitałowych ma zabezpieczyć banki przed

18

OSII - Other Systemically Important Institution – inna instytucja o znaczeniu systemowym 19 Szpunar J. Piotr, Rola polityki makroostrożnościowej w zapobieganiu kryzysom finansowym, NBP,

Materiały i studia, zeszyt nr 278, s. 11

S t r o n a | 16

negatywnym oddziaływaniem szoków występujących w realnej gospodarce. Kumulowanie

kapitału w bankach w okresach wzrostu gospodarczego a uwalnianie kapitału w sytuacji

kryzysowej pozwala na zmniejszenie amplitudy cyklu gospodarczego, co ogranicza podatność

banków na występujące zawirowania w gospodarce i na rynku finansowym. Nadzór

makroostrożnościowy poprzez stosowanie różnych wysokości dodatkowych wymogów

kapitałowych może również odpowiednio sterować strumieniem kredytów skierowanych

do gospodarki narodowej.

Odpowiednie regulowanie wymogów kapitałowych na poziomie buforów

kapitałowych z pewnością przyczyni się do zwiększenia stabilności sektora bankowego

a w konsekwencji całego systemu finansowego.

3.3. Adekwatność kapitałowa

Rozporządzenie CRR rozszerza w porównaniu do poprzedniego porządku prawnego

podejście do adekwatności kapitałowej. Obecnie będą wyliczane trzy wskaźniki kapitałowe

w oparciu o nowo zdefiniowane kapitały:

a) współczynnik kapitału podstawowego Tier I na poziomie 4,5 %;

b) współczynnik kapitału Tier I na poziomie 6 %;

c) łączny współczynnik kapitałowy na poziomie 8 %,

o czym była mowa w 1 punkcie niniejszego rozdziału.

Adekwatność kapitałowa może być dodatkowo regulowana przez krajowego nadzorcę

lub na poziomie UE poprzez stosowanie buforów kapitałowych opisanych w punkcie 2

niniejszego rozdziału.

Pakiet CRD IV / CRR oprócz silnego nacisku na tworzenie podstawowych, stabilnych

kapitałów wiele uwagi poświęca na regulowanie ryzyka kredytowego.

Przypisane wagi ryzyka poszczególnym ekspozycjom w nowych regulacjach bardzo

szczegółowo określają podejście do bardzo szerokiego spektrum stosowanych instrumentów

finansowych. Wyliczanie wymogów kapitałowych jest sprawą techniczną stąd też pominiemy

w tym miejscu opisywanie poszczególnych wag ryzyka przypisanych do poszczególnych

ekspozycji.

Na uwagę zasługuje jednak kilka nowych zastosowanych rozwiązań:

a) Nowym elementem adekwatności kapitałowej jest dotąd nigdzie niewystępujący

tzw. współczynnik wsparcia, który jest określony w art. 501 Rozporządzenia CRR.

Współczynnik wsparcia przyjmuje wartość 0,7619 Obliczanie wymogów kapitałowych

S t r o n a | 17

z tytułu ryzyka kredytowego związanego z ekspozycjami wobec MŚP20

następuje

poprzez przemnożenie wymogów kapitałowych z tytułu ryzyka kredytowego związanych

z ekspozycjami wobec MŚP przez współczynnik wsparcia.

Takie rozwiązanie można stosować, gdy zaangażowanie banku wobec podmiotu

lub grupy podmiotów powiązanych nie przekracza kwoty 1,5 mln euro. Zastosowanie

współczynnika wsparcia preferuje kredytowanie małych i średnich firm

z zaangażowaniem do 1,5 mln euro, co znacząco poprawia adekwatność kapitałową

banków. Celem jest rozproszenie ryzyka kredytowego na wiele podmiotów, co powinno

ograniczyć ryzyko koncentracji dużych zaangażowań, a tym samym zmniejszyć ryzyko

dla instytucji kredytowych. Wsparcie dla MŚP ma również pozytywnie wpłynąć na stan

gospodarki, gdyż przedsiębiorstwa te są ważnym elementem gospodarki i wzrostu

gospodarczego.

b) Pakiet CRD IV / CRR ma na celu zrównanie warunków funkcjonowania instytucji

kredytowych na terenie UE poprzez eliminowanie opcji narodowych i jednolitego

podejścia nadzorcy do sektora finansowego. Pozostawia się jednak możliwość silnego

oddziaływania krajowego nadzorcy na uczestników rynku w postaci możliwości

stosowania różnych wag ryzyka dla danej ekspozycji z określonego zakresu. Takim

przykładem może być stosowanie wag ryzyka w stosunku do ekspozycji

zabezpieczonych hipotecznie,21

gdzie :

„właściwe organy mogą ustanawiać wyższą wagę ryzyka lub surowsze kryteria niż wagi

i kryteria ustanowione w przepisach art. 125 ust. 2 i art. 126 ust. 2, w stosownych

przypadkach, kierując się względami stabilności finansowej.

W przypadku ekspozycji zabezpieczonych hipotekami na nieruchomościach

mieszkalnych właściwy organ ustala wagę ryzyka w przedziale pomiędzy 35 % a 150 %.

W przypadku ekspozycji zabezpieczonych nieruchomościami komercyjnymi właściwy

organ ustala wagę ryzyka w przedziale pomiędzy 50 % a 150 %.”

W tym przepisie odzwierciedlenie mają przyczyny wystąpienia kryzysu finansowego

związane z kredytami hipotecznym. Organy nadzorcze otrzymały uprawnienia

do regulowania rynku nieruchomości w bardzo szerokim zakresie. W zależności

od przyjętych wag ryzyka przez nadzorcę, który uwzględnia powstałe straty

na ekspozycjach zabezpieczonych na nieruchomościach i przyszłe trendy na rynku

20

MŚP definiuje się zgodnie z zaleceniem Komisji 2003/361/WE z dnia 6 maja 2003 r. dotyczącym

definicji mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw; Dz.U. L 124 z 20.4.2003, s. 36 21

Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013, art. 124

S t r o n a | 18

nieruchomości, wyliczona adekwatność kapitałowa wynikająca z udzielania kredytów

zabezpieczonych hipotekami na nieruchomościach mieszkalnych może różnić się ponad

czterokrotnie. Angażowanie się banków w nadmierny sposób w takie ekspozycje może

narazić je w przyszłości na znaczące obniżenie wskaźników kapitałowych wręcz mogą

utracić wymagany poziom adekwatności kapitałowej i będą musiały się dokapitalizować.

Mechanizm ten ma skutecznie bronić rynek przed stworzeniem kolejnej bańki

spekulacyjnej na nieruchomościach i zagrożenia kolejnym kryzysem finansowym,

ale pozwala również na sterowanie rynkiem nieruchomości.

Nadzorca został zobligowany do oceny i weryfikacji adekwatności przyjętych wag

ryzyka raz w roku, co z reguły przy długich okresach spłat kredytów zabezpieczonych

hipotecznie, w sytuacji zmiany wag ryzyka z pewnością przełoży się na kondycję banków

i możliwości rozwoju – stąd też banki powinny racjonalnie podchodzić do angażowania

się nie tylko w opisywane ekspozycje, ale w pozostałe ekspozycje i zobowiązania.

c) Wprowadzono wagę ryzyka w wysokości 1 250 %, co jest równoznaczne z wystąpieniem

straty z objętej tą wagą ryzyka ekspozycji odniesioną bezpośrednio na pomniejszenie

kapitałów własnych. W rachunku adekwatności kapitałowej obciążenie ekspozycji wagą

ryzyka 1 250 % jest równoznaczne z wystąpieniem straty bilansowej. W głównej mierze

waga ta przypisywana jest ekspozycjom pochodzącym z dokonanej sekurytyzacji

aktywów o „niskiej jakości” kredytowej. Model ten ma zapobiegać tworzeniu

poprzez sekurytyzację, przez banki, aktywów „dobrej jakości” zabezpieczonych

„złym portfelem”. Nadzorca może również nałożyć na sekurytyzowane ekspozycje wagę

ryzyka 1 250 % w przypadku wątpliwej sytuacji podmiotu trzeciego uczestniczącego

w tym procesie. Tak wysoką wagę ryzyka stosuje się również w stosunku do niektórych

instrumentów kapitałowych; np. znacznych pakietów akcji poza sektorem finansowym,

jednostek uczestnictwa.

Rozwiązanie to jest kolejnym mechanizmem mającym zapobiegać sytuacji sprzed

wystąpieniem kryzysu finansowego w roku 2008.

Wyliczanie adekwatności kapitałowej zawsze odbywa się o przyjęte kryteria

nie zawsze odzwierciedlające rzeczywiste ryzyko, przez co sektor narażony jest na ryzyko

modeli, stąd też poszukiwano dodatkowego parametru odzwierciedlającego wyposażenie

instytucji kredytowej w kapitały – takim parametrem jest dźwignia finansowa, o której

w następnym punkcie.

S t r o n a | 19

3.4. Dźwignia finansowa

Kształtowanie się wskaźnika kapitału bankowego22

do aktywów w % w okresie

od 2001 do 2013 roku przedstawia poniższa tabela nr 1 i wykres nr 4.

Tabela nr 1 Kształtowanie się wskaźnika kapitału bankowego do aktywów w %

Źródło Bank Światowy.

Wskaźnik kapitału bankowego, wybranych do analizy Państw, przyjmuje na koniec

roku 2013 najwyższe wartości w Stanach Zjednoczonych i Rosji (w granicach 12%),

najniższe w Kanadzie, Wielkiej Brytanii, Japonii, Francji i Niemczech (w granicach 5%).

Banki w wiodących krajach Unii Europejskiej posiadają wskaźnik kapitału bankowego

na poziomie ponad dwukrotnie niższym niż banki w Stanach Zjednoczonych i Rosji,

co świadczy o stosunkowo słabym wyposażeniu kapitałowym tych banków.

W przedstawionym okresie kapitały banków w Polsce, wyrażone wskaźnikiem kapitału

bankowego, kształtowały się na wysokim poziomie tj. od wartości 7,1% w roku 2000

do wartości 9,0% w roku 2013.

22

Wskaźnik kapitału bankowego w relacji do aktywów to stosunek kapitału bankowego i rezerw

bankowych do aktywów ogółem. Kapitał i rezerwy obejmują środki wniesione przez właścicieli, zyski

zatrzymane, rezerwy ogólne i specjalne, rezerwy i aktualizacje wyceny. Kapitał obejmuje fundusze

własne podstawowe (akcje pokryte i zwykłe), co jest wspólną cechą systemów bankowych wszystkich

krajów, oraz całkowity kapitał regulacyjny zawierający kilka określonych typów podporządkowanych

instrumentów dłużnych, które nie muszą być spłacane, jeśli fundusze muszą utrzymać minimalne

poziomy kapitału (kapitał podstawowy i fundusze uzupełniające). Aktywa ogółem obejmują wszystkie

aktywa finansowe i niefinansowe.

ROK

KRAJ2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Stany Zjednoczone 8,50 9,00 9,20 9,20 9,75 10,30 10,50 10,30 9,30 12,40 12,70 12,20 12,00 11,80

Rosja 12,10 14,40 14,40 14,60 13,80 12,95 12,10 13,30 10,80 13,07 12,90 11,83 11,78 11,49

Polska 7,10 8,00 8,70 8,30 8,13 7,97 7,80 8,00 7,50 8,10 8,20 7,80 8,70 9,00

Grecja 8,90 8,50 6,90 6,90 6,93 6,96 7,00 6,70 6,40 7,70 7,30 7,63 7,97 8,30

Luksemburg 4,00 4,00 4,60 5,80 5,54 5,27 5,00 5,00 4,80 5,50 5,20 4,80 6,30 6,40

Hiszpania 8,50 5,90 8,20 7,30 6,80 6,30 6,40 6,70 5,90 6,40 6,10 5,90 5,80 6,30

Szwajcaria 6,00 5,60 5,50 5,70 5,44 5,17 4,90 4,60 4,84 5,55 5,40 5,55 5,51 5,71

Niemcy 4,20 4,30 4,60 4,20 4,14 4,07 4,33 4,27 4,50 4,80 4,30 4,40 4,70 5,50

Japonia 4,60 3,90 3,30 3,90 4,20 4,50 4,80 5,30 4,50 3,60 4,70 4,80 5,15 5,50

Francja 6,70 4,90 6,80 5,40 5,06 4,73 4,39 4,06 3,73 4,10 4,90 4,80 5,20 5,40

Kanada 4,70 4,60 4,60 4,70 4,40 4,10 4,10 3,70 3,50 4,50 4,70 5,10 5,10 5,10

Wielka Brytania 6,50 8,50 9,90 6,60 6,44 6,27 6,10 5,50 4,40 5,40 5,40 5,10 5,00

S t r o n a | 20

Wykres nr 4. Kształtowanie się wskaźnika kapitału bankowego; Źródło Bank Światowy23

Przed wystąpieniem kryzysu finansowego w większości krajów można zaobserwować

szybszy wzrost posiadanych aktywów w bankach niż wzrost kapitałów własnych, co z roku

na rok skutkowało obniżeniem się udziału kapitałów własnych w pasywach. W okresie

od 2002 do końca roku 2008, banki brytyjskie obniżyły wskaźnik kapitału z wartości 9,9%

do wartości 4,4%, banki francuskie z wartości 6,80% do 3,73%. Tak kształtujące się wartości

wskaźnika świadczą o dynamicznym rozwoju banków przy niewystarczającym

zabezpieczeniu kapitałowym, braku akumulacji wypracowanych zysków w kapitały własne.

Nastąpił wzrost rentowności kapitału przy jednoczesnym spadku wyników finansowych

odniesionych do aktywów – sytuacja taka negatywnie wpłynęła na kondycję instytucji,

ale pozytywnie wpłynęła na zyskowność kapitału tj. pozytywnie wpłynęła na zwrot

z kapitałów dla właścicieli. W okresie od 2002 roku do końca roku 2008, banki zwiększyły

wskaźnik kapitałów w Japonii z wartości 3,3% do 4,5% i w Stanach Zjednoczonych z 9,2%

do 9,3%. Najgorszymi wskaźnikami charakteryzuje się rok 2008, kiedy to banki musiały

pokrywać wygenerowane straty finansowe.

23

https://www.google.pl/publicdata/explore?ds=d5bncppjof8f9_&ctype=l&strail=false&bcs=d&nselm

=h&met_y=fb_bnk_capa_zs&scale_y=lin&ind_y=false&rdim=country&idim=country:FRA:ESP:GR

C:CAN:LUX:DEU:POL:RUS:USA:CHE:JPN:GBR&ifdim=country&tstart=955231200000&tend=13

65458400000&ind=false; 2015-04-10 14:50

S t r o n a | 21

Z wykresu wynika, że zgromadzone w Europie, kapitały banków w relacji

do aktywów kształtują się na niskim poziomie. Niski wskaźnik może świadczyć

o angażowaniu się banków w finansowanie długu publicznego, ekspozycje o niskiej wadze

ryzyka np. ekspozycje zabezpieczone hipoteką na nieruchomościach, ekspozycje w stosunku

do podmiotów o wysokim raitingu.

Dostrzeżono, że miary wypłacalności w postaci aktywów ważonych ryzykiem

w sytuacji kryzysowej nie odzwierciedlają w pełni ponoszonego ryzyka. W systemach

bankowych wzrósł głównie wolumen ekspozycji o niskiej wadze ryzyka, gdzie ekspozycje

te nie zostały objęte całkowitym wymogiem kapitałowym24

, co w sytuacji kryzysowej

spowodowało rozbieżności pomiędzy prezentowanym współczynnikiem wypłacalności

a rzeczywistym ryzykiem.

W pakiecie CRD IV/CRR, w celu zapewnienia zrównoważonego rozwoju instytucji

finansowych wprowadzono wskaźnik dźwigni finansowej, która oznacza względną –

w stosunku do funduszy własnych danej instytucji – wielkość posiadanych przez instytucję

aktywów, zobowiązań pozabilansowych oraz zobowiązań warunkowych dotyczących

płatności lub dostawy lub dostarczenia zabezpieczenia, z uwzględnieniem zobowiązań

z tytułu otrzymanych środków finansowych, zaciągniętych zobowiązań, umów dotyczących

instrumentów pochodnych lub umów z udzielonym przyrzeczeniem odkupu, lecz z wyjątkiem

zobowiązań, które można wyegzekwować wyłącznie w przypadku likwidacji instytucji;25

Rozdział VII Rozporządzenia CRR podaje metodę obliczania dźwigni finansowej.

Wskaźnik dźwigni oblicza się, jako miarę kapitału instytucji podzieloną przez miarę

ekspozycji całkowitej tej instytucji i wyraża się jako wartość procentową.26

LR = Tier I / A *100 %

gdzie:

LR – wskaźnik dźwigni finansowej

A - Miara ekspozycji całkowitej jest sumą wartości ekspozycji z tytułu wszystkich aktywów i pozycji

pozabilansowych nieodliczonych przy wyznaczaniu miary kapitału

Wskaźnik ten jest prostą miarą odzwierciedlającą stopień pokrycia zarówno ekspozycji

bilansowych jak i zobowiązań pozabilansowych. Norma ta nie uwzględnia obarczania

ekspozycji wagą ryzyka i przedstawia rzeczywiste pokrycie kapitałem własnym wszystkich

24

Op. Cit. Polskie Towarzystwo Ekonomiczne – Zeszyty Naukowe nr 11, s. 161 25

CRR (93) 26

CRR art. 429 ust. 2

S t r o n a | 22

ekspozycji, przez co urealnia wartości wskaźników adekwatności kapitałowej i eliminuje

ryzyko modeli w zakresie doboru wag ryzyka.27

Na mocy zapisu art. 430 Rozporządzenia CRR - EUNB przedstawi Komisji powyższe projekty

wykonawczych standardów technicznych w terminie 1 lutego 2015 r.

3.5. Płynność finansowa

Przedstawione w powyższych punktach wymogi odnoszą się do kapitałów własnych

instytucji finansowych, które mają na celu budowanie stabilnej bazy kapitałowej pozwalającej

zagwarantować bezpieczne funkcjonowanie banków, co ma zapewnić stabilność

europejskiego systemu finansowego.

Kryzys finansowy unaocznił jak ważna jest, obok kapitałów własnych, płynność

finansowa. W pracach Komitetu Bazylejskiego obok wytycznych w sprawach kapitałowych

bardzo wiele poświęcono uregulowaniom w zakresie płynności, czego odzwierciedlenie

znajdujemy w pakiecie CRD IV / CRR. Artykuł 412 Rozporządzenia mówi o zapewnieniu

płynności w bankach w sytuacji kryzysowej w okresie 30 dni, z czego wynika, że Banki

są zobowiązane, w tym okresie, do utrzymywania takich aktywów płynnych, które pokryją

wypływy środków z banku pomniejszone o przypływy w warunkach skrajnych. Normę

tę określa się, jako płynność krótkoterminową - wskaźnik LCR28

. Zgodnie z nią bank

powinien dysponować wystarczającym zasobem nieobciążonych płynnych aktywów

o wysokiej jakości, które mogą być bez przeszkód i natychmiast zamienione na gotówkę

na rynku aby w scenariuszu skrajnego braku płynności można było zaspokoić potrzeby

płynnościowe banku przez kolejnych 30 dni kalendarzowych (tzw. okres przetrwania)29

.

Z uwagi na bardzo wysokie wymagania zachowania płynności finansowej zgodnie z normą

LCR w Rozporządzeniu CRR przewidziano okresy przejściowe w dochodzeniu do zgodności

z pakietem CRD IV / CRR. Rok 2015 jest pierwszym rokiem, kiedy to banki powinny spełnić

normę płynności LCR w wysokości 60 %. Przez kolejne lata zwiększa się wymogi,

aż do osiągnięcia 100% spełnienia norm płynności krótkoterminowej od dnia 1.01.2018r.

Komisja europejska jest uprawniona do przyjmowania aktów delegowanych

w zakresie regulowania płynności. Norma LCR jest jednym z wielu parametrów regulujących

płynność finansową, która ma na celu zapewnić stabilność finansową banków.

27

Op. Cit. Polskie Towarzystwo Ekonomiczne – Zeszyty Naukowe nr 11, s. 161 28

LCR – (ang.) Liguidity Coverage Ratio 29

Dariusz K. Rosati, Regulacje makroostrożnościowe a stabilność sektora bankowego, Bank I Kredyt 45(4),

2014, s. 391

S t r o n a | 23

3.6. Uprawnienia nadzorcze

W wyniku ujawnienia w czasie wystąpienia kryzysu finansowego słabości nadzorów

bankowych (finansowych) Parlament Europejski i Rada Unii Europejskiej uchwalając

Dyrektywę CRD IV oraz Rozporządzenie CRR wyposażyły nadzory finansowe w szerokie

uprawnienia. Dostrzeżono istotną rolę nadzoru finansowego w zapewnieniu stabilności

i wypłacalności oraz bezpieczeństwa środków zgromadzonych w Bankach. Z jednej strony

na banki zostały nałożone restrykcyjne regulacje prawne w zakresie prowadzenia działalności

z drugiej zaś strony nadzór uzyskał uprawnienia do bieżącego monitorowania, weryfikowania

i wymagania do przestrzegania wdrożonych norm wynikających z Pakietu CRD IV / CRR.

Wprowadzone zasady mają zapewnić stabilność rynków finansowych oraz przywrócenie

do tych instytucji zaufania. Oprócz niezwykle istotnego zaufania istnieją również dwa istotne

powody, dla których wymaga się odpowiedniego nadzoru, tj.:

- procykliczność działania banków,

- dominujący udział długu w finansowaniu aktywów banków30

.

Dyrektywa CRD IV w artykule 104 określa katalog uprawnień nadzorczych, do których

należą możliwe do stosowania:

wymagania od instytucji posiadania funduszy własnych przewyższających określone

wymogi;

wymagania wzmocnienia rozwiązań, procedur, mechanizmów oraz strategii wdrożonych

w celu zastosowania się do przepisów w zakresie kapitału wewnętrznego określonego

w art. 73 dyrektywy i w zakresie planów naprawczych, restrukturyzacji i uporządkowanej

likwidacji, o czym mowa w art. 74 niniejszej dyrektywy;

wymagania od instytucji przedstawienia planu przywrócenia zgodności z wymogami

nadzorczymi zgodnie z niniejszą dyrektywą i z rozporządzeniem (UE) nr 575/2013;

wymagania od instytucji szczególnej polityki w zakresie rezerw lub szczególnego

traktowania aktywów w kontekście wymogów w zakresie funduszy własnych;

ograniczania działalności, operacji lub sieci instytucji lub żądania zbycia działalności,

która stanowi nadmierne zagrożenie dla stabilności instytucji;

wymagania ograniczenia ryzyka nieodłącznie związanego z działalnością, produktami

i systemami instytucji;

wymagania od instytucji ograniczenia wysokości zmiennego składnika wynagrodzenia;

wymagania od instytucji przeznaczenia zysków netto na zwiększenie funduszy własnych;

30

Ibidem, s. 374-375

S t r o n a | 24

ograniczenia lub zakazania dokonywania przez instytucję wypłat zysków lub odsetek

między akcjonariuszy, udziałowców lub posiadaczy instrumentów dodatkowych w Tier I,

w przypadku gdy zakaz taki nie stanowi zdarzenia niewykonania zobowiązania ze strony

instytucji;

nakładania dodatkowych obowiązków sprawozdawczych lub zwiększenia ich

częstotliwości, w tym w zakresie sprawozdawczości na temat sytuacji kapitałowej

i poziomu płynności;

nakładania szczególnych wymogów w zakresie płynności, w tym ograniczeń w zakresie

niedopasowania terminów zapadalności między aktywami i pasywami;

wymagania ujawniania dodatkowych informacji.

Dyrektywa (UE) nr 2013/36/UE wskazuje, aby właściwe organy nadzorcze zobowiązywały

wszystkie instytucje do reagowania we wczesnym okresie na wszelkie symptomy wskazujące

na pogarszającą się kondycję instytucji, w celu zapobieganiu wystąpieniu istotnych

problemów.

Właściwe organy mogą prowadzić działania naprawcze przy użyciu wszelkich

środków wynikających z dyrektywy i rozporządzenia w celu przywrócenia stabilnego

i bezpiecznego funkcjonowania instytucji. W sytuacji, gdy w ocenie właściwego organu

nadzoru podjęte działania naprawcze nie spowodowały poprawy sytuacji finansowej

instytucji, wówczas może zostać wdrożony proces uporządkowanej likwidacji instytucji.

Uprawnienia nadzorcze w zakresie uporządkowanej likwidacji instytucji są kolejnym

krokiem do wdrożenia nowych regulacji obejmujących Unię Bankową.

S t r o n a | 25

4. Unia bankowa – kolejny krok do bezpiecznego funkcjonowania

systemu bankowego w Unii Europejskiej

Opisywany wcześniej kryzys finansowy spowodował publiczną debatę na temat

efektywności działania instytucji nadzorczych. Wiele krajów obwinia instytucje nadzorcze

o zbyt późne i mało efektywne działanie w związku z pojawiąjącymi się zagrożeniami

w systemie finansowym. Jako rezultat wiele krajów zdecydowało się na reformę modelu

funkcjonowania instytucji nadzorczych. Jedną z najważniejszych reform jest powstanie

zintegrowanego nadzoru finansowego w ramach projektu unii bankowej dla krajów

strefy euro.

Pierwszym krokiem zmian funkcjonowania instytucji nadzorczych było wprowadzenie

w Pakiecie CRDIV/CRR szczególnych uprawnień nadzorczych i regulacyjnych w celu

ujednolicenia wymogów w stosunku do sektora bankowego w całej Unii Europejskiej.

Działania te miały doprowadzić do zbieżności kryteriów i wymogów stawianych bankom

w ujednoliconych ramach warunków brzegowych, nadzorczych, sprawozdawczych,

klasyfikacji występujących ryzyk.

Kolejnym krokiem dalszej integracji i tworzenia spójnego systemu nadzoru

jest wprowadzenie reformy w ramach projektu unii bankowej dla krajów strefy euro.

Celem tego rozdziału jest zastanowienie się nad pytaniem, czy obecne zmiany

zaproponowane przez UE w nadzorze nad rynkami finansowymi mogą efektywnie poprawić

jakość oraz efektywność działania instytucji nadzorczych jak również ograniczyć skutki

występujących w przyszłości kryzysów finansowych jak również wzmocnić

system bankowy w UE.

Wszystkie zaproponowane dotychczas działania mają na celu zapewnienie stabilności

systemu finansowego jak również przywrócenie wiarygodności i zaufania na rynkach

finansowych. Jedną z najważniejszych zmian wynikających z podjętych prób rozwiązania

pojawiających się problemów jest powstanie scentralizowanego nadzoru europejskiego

nad systemem finansowym. Nadzór ten wprowadzono zarówno na poziomie makro-,

jak również mikroostożnościowym. W ten sposób powstał scentralizowany nadzór europejski.

Europejska Rada Ryzyka Systemowego odpowiada za nadzór makroostrożnościowy,

rozumiany jako monitorowanie i ocenianie potencjalnych zagrożeń dla stabilności systemu

finansowego w Unii Europejskiej. Rada ta ma za zadanie przede wszystkim identyfikować

zagrożenia, publikować ostrzeżenia przed ryzykiem, a także wydawać w razie konieczności

S t r o n a | 26

zalecenia, co do środków, jakie powinny zostać podjęte w celu ich osłabienia.

Dlatego zadaniem Rady jest przede wszystkim analiza ryzyka systemowego w krajach

Unii Europejskiej.

Natomiast nadzór mikroostrożnościowy został powierzony trzem instytucjom

funkcjonującym w ramach unijnego nadzoru finansowego:

Europejskiemu Organowi Nadzoru Bankowego

Europejskiemu Organowi Nadzoru Firm Ubezpieczeniowych i Funduszy

Emerytalnych

Europejskiemu Organowi Nadzoru nad Rynkiem Kapitałowym

Zadaniem nadzorców jest ocena sytuacji pojedynczych instytucji na poszczególnych

rynkach finansowych w celu zapewnienia stabilności systemów finansowych

oraz zapewnienia ochrony klientom.

Zakłada się, że stworzenie nadzoru na poziomie europejskim pozwoli na harmonizację

regulacji krajowych oraz jednakowe zasady ich wdrożenia oraz respektowania, a to znowu

pozwoli na lepszą ocenę ryzyka w systemach finansowych pojedynczych krajów. Zadaniem

instytucji krajowych będzie przeprowadzenie nadzoru mikroostrożnościowego, zapewnienie

ochrony klientom oraz informowanie europejskich instytucji nadzorczych o efektach swoich

działań. Wszystkie te działania prowadzone są w korelacji z pracami nad dyrektywą

CRDIV/CRR będącą implementacją zapisów tzw. Basel III do prawodawstwa unijnego.

Jedną z najważniejszych zmian w modelu nadzorczym, jaka dokonuje się w Unii

Europejskiej, jest powołanie dodatkowego nadzoru obejmującego tylko i wyłącznie kraje

strefy euro – tzw. unii bankowej. Koncepcja ta pojawiła się w reakcji na globalny kryzys

finansowy i ma zapewnić stabilność finansową w krajach strefy euro.

Do tej pory utworzenie unii walutowej nie miało bezpośredniego wpływu na politykę

regulacyjną systemu finansowego oraz instytucjonalne uwarunkowania stabilności finansowej

w strefie euro. Od początku jej funkcjonowania w strefie euro obowiązywały te same zasady

i podstawy prawne w zakresie działania na rzecz stabilności finansowej, co w całej

Unii Europejskiej. Również Europejskiemu Bankowi Centralnemu nie powierzono wprost

zadania wspierania stabilności finansowej w strefie euro. Zgodnie z art. 127 TFUE

i art.2 Statutu ESBC i EBC, podstawowym celem ESBC jest utrzymanie stabilności cen.

Tak sformułowany mandat koncentrował misję EBC wokół celów polityki pieniężnej,

nie kładąc nacisku na funkcje związane z dbałością o stabilność systemu finansowego.

S t r o n a | 27

W związku z tym, że koncentracja kryzysu finansowego w UE nastąpiła w krajach strefy

euro, reformy skupiają się na poprawie zasad jej funkcjonowania tworząc projekt

UNII BANKOWEJ. Propozycja utworzenia unii bankowej stanowi próbę ograniczenia

zidentyfikowanych wcześniej słabości przedkryzysowej architektury sieci bezpieczeństwa

finansowego.

Unia bankowa obejmuje swym zasięgiem strefę euro jest jednak otwarta na udział krajów

spoza strefy poprzez nawiązanie tzw. bliskiej współpracy (opt-in), bez obowiązku

uczestnictwa w strefie euro.

4.1. Pierwszy filar unii bankowej – jednolity mechanizm nadzorczy.

Pierwszy filar unii bankowej ma tworzyć jednolity nadzór nad sektorem bankowym

(Single Supervisory Mechanism, SSM). EBC powierzono obowiązki z zakresu

mikroostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi w strefie euro. EBC sprawuje

bezpośredni nadzór nad bankami systemowo istotnymi, których wartość aktywów przekracza

30 mld EUR, lub relacja sumy bilansowej banku do PKB kraju macierzystego przekracza

20%, 3 najistotniejsze banki w danym kraju oraz instytucje korzystające z pomocy

EFSF/ESM. Dodatkowo organ krajowy może przekazać pod bezpośredni nadzór EBC

również inne banki lub może to zrobić EBC z własnej inicjatywy. Docelowo nadzorem

objętych zostanie ponad 6000 banków z siedzibą na terenie krajów strefy euro oraz spółki

zależne tych banków. W związku z powierzeniem EBC nowych funkcji, w jego strukturach

został utworzony nowy organ wewnętrzny – Rada ds. Nadzoru. W skład rady nadzoru

wchodzą: przewodniczący i wiceprzewodniczący, czterej przedstawiciele EBC oraz

po jednym przedstawicielu krajowych organów nadzoru mikroostrożnościowego z państw

uczestniczących w SSM. Rada ds. Nadzoru nie jest organem decyzyjnym. Decyzje podejmuje

i za całość formalnie odpowiada Rada Prezesów. SSM jest otwarty na udział krajów UE spoza

strefy euro. Warunkiem objęcia banków z krajów spoza strefy euro jednolitym mechanizmem

nadzorczym jest przyjęcie przez EBC decyzji o nawiązaniu bliskiej współpracy. Kraj chcący

nawiązać bliską współpracę składa wniosek, na co najmniej pięć miesięcy przed wejściem

do SSM, który zawiera zobowiązanie do przestrzegania instrukcji i wytycznych EBC,

przekazywania informacji i dokumentacji nadzorczej jak również wprowadzenia

odpowiednich zmian w legislacji krajowej a EBC w ciągu 3 miesięcy wydaje wstępną decyzję

określającą sposób przekazania uprawnień i datę rozpoczęcia bliskiej współpracy. EBC wydał

25 kwietnia 2014 rozporządzenie ramowe dotyczące zasad współpracy w ramach SSM,

S t r o n a | 28

określające metodologię oceny systemowego znaczenia instytucji kredytowych.

Rozporządzenie to określa również zasady sprawowania nadzoru i procedury nadzorcze

wewnątrz SSM. Dokument zawiera zasady współpracy i podział zadań między organami

krajowymi a EBC w zakresie nadzoru makro i mikroostrożnościowego. Dla stabilności

i spójności funkcjonowania Unii Bankowej potrzebne jest wzmocnienie podstaw prawnych

powołania i funkcjonowania SSM. Zmiany traktatowe umożliwiłyby zapewnienie równego

statusu wszystkich państw niezależnie od ich uczestnictwa w strefie euro. Nadanie uprawnień

decyzyjnych Radzie ds. Nadzoru skróciłoby obecny proces decyzyjny.

Do aktów prawnych31

regulujących jednolity mechanizm nadzorczy Unii bankowej

można zaliczyć:

Rozporządzenie Rady (UE) nr 1024/2013 z dnia 15 października 2013 r. powierzające

Europejskiemu Bankowi Centralnemu szczególne zadania w odniesieniu do polityki

związanej z nadzorem ostrożnościowym nad instytucjami kredytowymi, Dz.Urz. UE 2013

L 287, s. 63

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1022/2013 z dnia

22 października 2013 r. zmieniające rozporządzenie (UE) nr 1093/2010 w sprawie

ustanowienia Europejskiego Urzędu Nadzoru (Europejskiego Urzędu Nadzoru

Bankowego) w odniesieniu do powierzenia Europejskiemu Bankowi Centralnemu

szczególnych zadań zgodnie z rozporządzeniem Rady (UE) nr 1024/2013, Dz.Urz.

UE 2013 L 287, s. 5

Porozumienie międzyinstytucjonalne między Parlamentem Europejskim a Europejskim

Bankiem Centralnym w sprawie praktycznych zasad egzekwowania demokratycznej

odpowiedzialności i sprawowania nadzoru nad wykonywaniem zadań powierzonych EBC

w ramach jednolitego mechanizmu nadzorczego (2013/694/UE), 6 listopada 2013,

Dz.Urz. 2013, L 320, s. 1

31

Ośrodek Dokumentacji i Informacji Europejskiej

http://oide.sejm.gov.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=14754#akty

S t r o n a | 29

4.2. Drugi filar unii bankowej – proces restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji

banków.

Drugi filar unii bankowej określany jest, jako restrukturyzacja i uporządkowana

likwidacja banków (Single Resolution Mechanism, SRM). Jego zadania koncentrować

się mają na realizacji procedur naprawczych lub likwidacyjnych w bankach. Zapewnić

ma on swego rodzaju mechanizm obronny dla podatników z państw strefy euro przed

rekapitalizacją zagrożonych upadkiem banków oraz ograniczyć zaangażowanie środków

publicznych.32

Rozporządzenie w sprawie SRM obejmie kraje uczestniczące w SSM,

aby zapewnić spójność unii bankowej. Rozporządzenie tworzy Jednolitą Radę

ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji (Single Resolution Board, SRB).

Proces decyzyjny uruchomienia procedury resolution rozpoczyna się od ustalenia przez SRB,

że spełnione są odpowiednie warunki: 1-bank jest na progu upadłości (ocena dokonana przez

EBC), 2-nie ma podstaw by oczekiwać by jakiekolwiek działania zapobiegły upadłości banku,

3-działania w ramach restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji są konieczne w interesie

publicznym. Uzgodnienie resolution scheme odbywa się na forum sesji wykonawczej SRB

a w przypadku gdy przewidywana wartość wykorzystanych środków przekraczałaby 5 mld

euro, wówczas decyzja w sprawie aktywacji procesu podejmowana byłaby przez SRB w sesji

plenarnej. Po przyjęciu przez SRB planu ratowania banku jest on przekazywany KE,

która ma 24 godziny na podjęcie decyzji co do dalszej realizacji i proponuje Radzie UE

podjęcie stosownych decyzji. Rada UE może zablokować proces resolution jedynie

na podstawie dwóch przesłanek: 1-braku interesu publicznego, 2-wykorzystania środków

z funduszu. Jeżeli KE oraz Rada UE nie wniosą sprzeciwu resolution scheme wchodzi

w życie. Na mocy rozporządzenia utworzony zostanie Jednolity Fundusz Restrukturyzacji

i Uporządkowanej Likwidacji (Single Resolution Fund, SRF). Fundusz będzie finansowany

na zasadzie ex ante ze składek sektora bankowego. W okresie przejściowym, wynoszącym

8 lat od wejścia w życie rozporządzenia, będzie funkcjonował system dualny, na który

składać się będą krajowe subfundusze i część wspólna funduszu. Zasady przekazywania

składek przez państwa uczestniczące do funduszu resolution oraz zasady korzystania

ze środków zgromadzonych w nim zostały zawarte w umowie międzyrządowej

(intergovernmental agreement, IGA), którą podpisano 21.05.2014r. Po upływie okresu

przejściowego pozostanie jeden wspólny fundusz resolution, którego poziom docelowy

ustalono na poziomie 1% depozytów gwarantowanych zgromadzonych w instytucjach

32

Zeszyty naukowe Wyższej szkoły finansów i prawa w Bielsku Białej, ISSN 2084-1809, Jacek Binda –

„Unia Bankowa – szanse czy ograniczenia dla sektora finansowego”

S t r o n a | 30

kredytowych mających swoją siedzibę na terenie SSM/SRM. Wiarygodność mechanizmu

SRM będzie również zależała od utworzenia mechanizmu zabezpieczającego, który zadziała

z chwilą wykorzystania środków finansowych SRF. Funkcję takiego mechanizmu mógłby

pełnić ESM, ale istotnym dylematem dla krajów spoza strefy euro jest to, że ze środków tego

funduszu mogą korzystać tylko kraje strefy euro. Słabością mechanizmu finansowania

procesu resolution w unii bankowej jest brak pełnego uwspólnotowienia środków od samego

początku funkcjonowania SRF jak również skomplikowany i wymagający zaangażowania

wielu instytucji (SRB, KE, Rady UE) proces decyzyjny, który w sytuacjach kryzysowych

powinien dać gwarancję szybkiej i konkretnej decyzji.

Akty prawne33

regulujące powyższy mechanizm to:

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 806/2014 z dnia 15 lipca

2014 r. ustanawiające jednolite zasady i jednolitą procedurę restrukturyzacji

i uporządkowanej likwidacji instytucji kredytowych i niektórych firm inwestycyjnych

w ramach jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz

jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz zmieniające

rozporządzenie (UE) nr 1093/2010, Dz.Urz. UE 2014 L 225, s. 1

Umowa o przekazywaniu i uwspólnianiu składek na rzecz jednolitego funduszu

restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, 14 maja 2014

4.3. Trzeci filar unii bankowej – gwarantowanie depozytów.

Trzeci filar unii bankowej to europejski system gwarantowania depozytów

(Single Deposit Guarantee Scheme, SDGS). Na początkowym etapie unii bankowej

nie przewiduje się budowy tego filaru. Odpowiedzialność za gwarantowanie depozytów

w strefie euro spoczywać będzie nadal na władzach krajowych, pomimo że nadzór i decyzja

o upadłości należy do EBC. W kwietniu 2014r. Komisja Europejska wprowadziła Dyrektywę

2014/49/UE, która harmonizuje poziom i zasady gwarantowania depozytów określając jego

wartość równą 100.000,00 EUR dla jednego Klienta. Dookreślono następujące obszary:

1-sposób finansowania krajowych funduszy gwarantowania depozytów – na zasadzie ex ante,

2-docelowy poziom funduszu gwarantowania depozytów – 0,8% gwarantowanych depozytów

3-czas wypłaty środków gwarantowanych – skrócony do 7 dni do 2024 roku. W przypadku

wyczerpania środków w funduszu dyrektywa przewiduje możliwość nałożenia na banki

33

Op. cit. Ośrodek Dokumentacji i Informacji Europejskiej …

S t r o n a | 31

obowiązku wniesienia dodatkowych składek na zasadzie ex post oraz możliwość

dokonywania dobrowolnych pożyczek między krajowymi funduszami, co można traktować

jako pewną formę uwspólnotowienia (mutualizacji). Odnosząc przytoczone wartości

do istniejącego w Polsce systemu gwarantowania depozytów opartego na powołanym

w 1995 roku Bankowym Funduszu Gwarancyjnym należy stwierdzić, że jest on sprawny

i dysponuje wysoko skapitalizowanym funduszem. Wskaźnik zabezpieczenia depozytów

na koniec 2013 r. środkami xe ante zgromadzonymi w systemie gwarantowania wyniósł

1,99%, a po uwzględnieniu również środków ex post odpowiednio 2,94%.34

Akt prawny35

opisujący europejski system gwarantowania depozytów to:

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/49/UE z dnia 16 kwietnia 2014 r.

w sprawie systemów gwarancji depozytów (wersja przekształcona),

Dz.Urz. UE 2014 L 173 s. 149

34

Raport roczny BFG za 2013 rok. 35

Op. cit. Ośrodek Dokumentacji i Informacji Europejskiej …

S t r o n a | 32

5. Zmiany w systemie nadzoru finansowego - Zakończenie

Ostatni ogólnoświatowy kryzys finansowy pokazał duży wpływ systemu finansowego

na realną gospodarkę. Znacząco wzrosło znaczenie stabilności finansowej jako gwaranta

rozwoju gospodarczego świata. Kryzys rozpoczął publiczną debatę na temat efektywności

obowiązujących modeli nadzoru finansowego oraz roli i skuteczności instytucji nadzorczych.

Dotkliwe konsekwencje dla gospodarek na świecie stały się powodem do wprowadzenia

zmian w regulacjach nadzoru finansowego oraz jego wzmocnienie. Jedną z najważniejszych

jest powstanie scentralizowanego nadzoru europejskiego nad systemem finansowym zarówno

na poziomie makro- (Europejska Rada Ryzyka Systemowego), jak i mikroostrożnościowym

(EBA, EIOPA, ESMA).36

Wprowadzenie pakietu CRDIV/CRR określiło uprawnienia

krajowych organów nadzorczych oraz doprecyzowało zasady współpracy z w wymiarze

krajowym i europejskim. W związku z tym, że koncentracja kryzysu finansowego w UE

nastąpiła w krajach strefy euro stworzono projekt UNII BANKOWEJ oparty o kraje strefy

euro tworząc dwa podstawowe filary:

Nadzór ostrożnościowy nad sektorem bankowym SSM

Restrukturyzacja i uporządkowana likwidacja banków SRM

Pomimo możliwości udziału krajów spoza strefy euro w unii bankowej zasadnym

wydaje się konieczność przeprowadzenia zmian legislacyjnych uwzględniające potrzebę

zrównania praw i obowiązków krajów spoza strefy euro. Chociaż sama unia bankowa nie

stanowi panaceum na przyszłe kryzysy finansowe, to jednak ujednolicenie standardów

regulacyjnych przy rosnącej ilości połączeń transgranicznych pomiędzy instytucjami

finansowymi w UE jest bardzo istotne. Na obecnym etapie trudno ocenić jak skutecznie

wprowadzone zmiany w nadzorze finansowym ograniczą możliwość występowania

i rozprzestrzeniania się kryzysów finansowych, a co równie ważne jak wprowadzone zmiany

pomogą w skutecznej walce z występującymi zawirowaniami w systemie finansowym. Biorąc

pod uwagę szerokie spektrum nadanych uprawnień nadzorczych, łącznie z prawem

do likwidacji instytucji finansowej w przypadku, gdy stanowi ona zagrożenie

dla bezpieczeństwa i stabilności finansowej wspólnego rynku, można stwierdzić, że powstał

silny organ europejskiego nadzoru oraz w szczególności banki zostały „ubrane w ciasny

gorset regulacji” w znacznej mierze ograniczający możliwości prowadzenia ryzykownej

36

Materiały i studia NBP, Zeszyt nr 289, ISSN 2084-6258 – Zmiany w nadzorze finansowym w Europie oraz

ich konsekwencje dla Polski, Warszawa, 2013

S t r o n a | 33

działalności. Bezpieczeństwo funkcjonowania jednostki powinno zwiększyć bezpieczeństwo

funkcjonowania i stabilność systemu finansowego Europy.

Patrząc na system finansowy poprzez Trylemat jego stabilności oparty na trzech

zagadnieniach: stabilności finansowej, krajowego nadzoru oraz integracji rynku można

stwierdzić, że ich równoczesne spełnienie jest niemożliwe do zrealizowania.37

Analizując

wprowadzane zmiany w systemie nadzoru finansowego można stwierdzić, iż Unia Europejska

zmierza w kierunku stabilności finansowej opartej na integracji rynku kosztem suwerenności

krajowych nadzorów finansowych.

37

Zeszyty naukowe Wyższej szkoły finansów i prawa w Bielsku Białej, ISSN 2084-1809, Jacek Binda –

„Unia Bankowa – szanse czy ograniczenia dla sektora finansowego”

S t r o n a | 34

Literatura

Binda Jacek, Unia Bankowa – szanse czy ograniczenia dla sektora finansowego, Zeszyty

naukowe Wyższej szkoły finansów i prawa w Bielsku Białej nr 4 (2014),

ISSN 2084-1809,

Brzozowski Maciej, CRD IV, CRR – instrumenty makroostrożnościowe, NBP – Departament

Systemu Finansowego, Warszawa 2014

Hryckiewicz Aneta, Pawłowska Małgorzata, Zmiany w nadzorze finansowym w Europie oraz

ich konsekwencje dla Polski, NBP, Materiały i studia, zeszyt nr 289

Kochaniak Katarzyna, Kapitał regulacyjny sektora bankowego w Polsce na tle rozwiązań

Bazylei III, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne – Zeszyty Naukowe nr 11,

Kraków 2011

Kosior Anna, Rubaszek Michał, Ekonomiczne wyzwania integracji Polski ze strefą euro,

NBP, listopad 2014

Rosati Dariusz K., „Przyczyny i mechanizm kryzysu finansowego w USA”, Ekonomista

2009/3; ISSN 0013-3205,

Rosati Dariusz K., Regulacje makroostrożnościowe a stabilność sektora bankowego, Bank

i Kredyt 45(4), 2014,

Szpunar J. Piotr, Rola polityki makroostrożnościowej w zapobieganiu kryzysom finansowym,

NBP, Materiały i studia, zeszyt nr 278

Międzynarodowa rola euro III, NBP – Departament Integracji ze strefą euro (DISE),

lipiec 2011

Kształtowanie się europejskiego nadzoru bankowego – Europejski Urząd Nadzoru

Bankowego w zmieniających się warunkach, Europejski Trybunał Obrachunkowy,

Urząd Publikacji Unii Europejskiej, ISBN 978-92-827-0500-1, PL 2014 nr 05

Kryzys w strefie euro, przyczyny, przebieg i perspektywy jego rozwiązania, NBP