zobacz wymagania edukacyjne
TRANSCRIPT
WYMAGANIA
EDUKACYJNE
Spis treści Wymagania edukacyjne z języka polskiego ........................................................................................... 1
Wymagania edukacyjne z matematyki ................................................................................................. 13
Wymagania edukacyjne z fizyki ............................................................................................................ 30
Wymagania edukacyjne z chemii .......................................................................................................... 33
Wymagania edukacyjne z biologii ........................................................................................................ 36
Wymagania edukacyjne z geografii .................................................................................................... 102
Wymagania edukacyjne z historii, historii i społeczeństwa ............................................................. 159
Wymagania edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie ......................................................................... 162
Wymagania edukacyjne z wiedzy o kulturze ..................................................................................... 167
Wymagania edukacyjne z podstaw przedsiębiorczości ................................................................... 170
Wymagania edukacyjne z wychowania fizycznego ........................................................................... 181
Wymagania edukacyjne z języka angielskiego .................................................................................. 188
Wymagania edukacyjne z języka obcego II ........................................................................................ 202
Wymagania edukacyjne z edukacji dla bezpieczeństwa ................................................................... 217
Wymagania edukacyjne z religii ......................................................................................................... 221
1
Wymagania edukacyjne z języka polskiego
1. PRZEDMIOT OCENY
Ocenie podlega: poprawność merytoryczna wypowiedzi ustnej i pisemnej, samodzielność
w rozwiązywaniu zadań i problemów, kreatywność, twórcza postawa ucznia w realizacji
podjętych zadań, jakość, jasność, precyzja, językowa i stylistyczna poprawność
formułowanych myśli, kultura i estetyka wypowiedzi ustnej i pisemnej, aktywność ucznia
podczas lekcji.
2. FORMY OCENIANIA
Przedmiotem sprawdzania i oceniania bieżącego są wiadomości i umiejętności ucznia nabyte
i prezentowane podczas lekcji w formie:
pracy klasowej (rozprawki i pracy analityczno-interpretacyjnej o charakterze
maturalnym),
sprawdzianu z większej partii materiału (działu, epoki),
pracy z tekstem (test sprawdzający umiejętność wykonywania różnych działań na
tekście),
ustnej wypowiedzi ucznia z zakresu trzech ostatnich tematów,
ustnej wypowiedzi o charakterze maturalnym,
kartkówki, przeprowadzonej na początku lub końcu lekcji, sprawdzającej ostatnio
nabyte wiadomości i umiejętności uczniów (z trzech ostatnich tematów),
wypracowania domowego,
pracy w grupach,
dyktanda,
recytacji,
innych form mających na celu sprawdzenie praktycznych umiejętności
polonistycznych uczniów, tj. referatów, streszczeń, wywiadów, interpretacji utworów
literackich bądź ich fragmentów, sprawozdań, recenzji, planów, rozprawek, esejów,
konspektów, charakterystyk, notatek do lekcji, itp.,
niewerbalnych wytworów pracy (np. plakat, prezentacja multimedialna).
3. WYMAGANIA EDUKACYJNE I KRYTERIA OCENIANIA
Oceny z prac klasowych oraz sprawdzianów/testów z większej partii materiału (działu, epoki)
mają wagę 2. Pozostałe oceny mają wagę 1.
Prace pisemne oceniane są wg skali:
100% pkt celujący 90-99% pkt bardzo dobry 75-89% pkt dobry 55-74% pkt dostateczny 40-54% pkt dopuszczający 0-39% pkt niedostateczny
2
Wymagania
ogólne
Ocena dopuszczająca
Uczeń:
I. Odbiór
wypowiedzi i
wykorzystanie
zawartych w
nich informacji
rozumi
e teksty o prostej budowie;
dostrz
ega sensy zawarte w powierzchownej warstwie tekstu;
z
pomocą rozpoznaje funkcje tekstu i z pomocą wskazuje środki
językowe służące ich realizacji;
odbieg
a od stosowania kryteriów poprawności językowej;
II. Analiza i
interpretacja
tekstów kultury
nie
zawsze poprawnie stosuje w analizie podstawowe pojęcia z zakresu
poetyki;
próbuj
e poznać niezbędne dla literatury fakty z historii literatury i innych
dziedzin humanistyki;
próbuj
e odczytać rozmaite sensy dzieła;
III. Tworzenie
wypowiedzi buduje
wypowiedzi o niezbyt wysokim stopniu złożoności;
nie
zawsze stosuje w nich podstawowe zasady logiki i retoryki;
próbuj
e zwiększać własną kompetencję językową;
popełn
ia liczne i rażące błędy językowe, stylistyczne, ortograficzne,
interpunkcyjne, które wpływają na komunikatywność wypowiedzi.
3
Wymagania
ogólne
Ocena dostateczna
Uczeń:
I. Odbiór
wypowiedzi i
wykorzystanie
zawartych w
nich informacji
rozumi
e teksty o niezbyt skomplikowanej budowie;
stara
się dostrzegać sensy zawarte w strukturze głębokiej tekstu;
stara
się rozpoznać funkcje tekstu i środki językowe służące ich realizacji;
zwraca
uwagę na kryteria poprawności językowej;
II. Analiza i
interpretacja
tekstów kultury
stara
się stosować w analizie podstawowe pojęcia z zakresu poetyki;
w
interpretacji tekstu stara się wykorzystywać wiedzę o kontekstach, w
jakich może być on odczytywany;
stara
się poznać niezbędne dla literatury fakty z historii literatury i innych
dziedzin humanistyki;
stara
się odczytać rozmaite sensy dzieła;
stara
się dokonać interpretacji porównawczej;
III. Tworzenie
wypowiedzi stara
się budować wypowiedzi o wyższym stopniu złożoności;
stara
się stosować w nich podstawowe zasady logiki i retoryki;
zwraca
uwagę na własną kompetencję językową;
popełn
ia liczne błędy nierażące lub nieliczne błędy rażące (językowe,
stylistyczne, ortograficzne, interpunkcyjne).
4
Wymagania
ogólne
Ocena dobra
Uczeń:
I. Odbiór
wypowiedzi i
wykorzystanie
zawartych w
nich informacji
na
ogół rozumie teksty o skomplikowanej budowie;
na
ogół dostrzega sensy zawarte w strukturze głębokiej tekstu;
na
ogół rozpoznaje funkcje tekstu i środki językowe służące ich realizacji;
na
ogół ma świadomość kryteriów poprawności językowej;
II. Analiza i
interpretacja
tekstów kultury
na
ogół poprawnie stosuje w analizie podstawowe pojęcia z zakresu
poetyki;
w
interpretacji tekstu na ogół wykorzystuje wiedzę o kontekstach,
w jakich może być on odczytywany;
na
ogół poznaje niezbędne dla literatury fakty z historii literatury i innych
dziedzin humanistyki;
na
ogół odczytuje rozmaite sensy dzieła;
na
ogół dokonuje interpretacji porównawczej;
III. Tworzenie
wypowiedzi na
ogół buduje wypowiedzi o wyższym stopniu złożoności;
na
ogół stosuje w nich podstawowe zasady logiki i retoryki;
na
ogół ma świadomość własnej kompetencji językowej,
w wyp
owiedziach pojawiają się drobne usterki językowe, stylistyczne,
ortograficzne, interpunkcyjne.
5
Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który w 100% spełnił wymagania na ocenę bardzo dobrą.
Uczeń zna teksty kultury oznaczone w podstawie programowej gwiazdką (także z
gimnazjum) oraz wybrane przez nauczyciela.
Teksty w podstawie programowej oznaczone gwiazdką:
Bogurodzica;
Jan Kochanowski – wybrane fraszki (gimnazjum), pieśni, treny (w tym V, VII, VIII
z gimnazjum) i psalm;
Ignacy Krasicki – wybrane bajki (gimnazjum);
Adam Mickiewicz – Dziady cz. II (gimnazjum), Dziady cz. III, Pan Tadeusz;
Aleksander Fredro – Zemsta (gimnazjum);
Bolesław Prus – Lalka;
Henryk Sienkiewicz – wybrana powieść historyczna: Krzyżacy, Potop lub Quo vadis
(gimnazjum);
Stanisław Wyspiański – Wesele;
Witold Gombrowicz – Ferdydurke;
Bruno Schulz – wybrane opowiadanie.
Znajomość treści lektury jest obowiązkiem ucznia, toteż przed przystąpieniem do omawiania
dzieła przeprowadzany jest test (kartkówka) sprawdzający znajomość treści lektury.
Wymagania
ogólne
Ocena bardzo dobra
Uczeń:
I. Odbiór
wypowiedzi i
wykorzystanie
zawartych w
nich informacji
rozumi
e teksty o skomplikowanej budowie;
dostrz
ega sensy zawarte w strukturze głębokiej tekstu;
rozpoz
naje funkcje tekstu i środki językowe służące ich realizacji;
ma
świadomość kryteriów poprawności językowej;
II. Analiza i
interpretacja
tekstów kultury
stosuje
w analizie podstawowe pojęcia z zakresu poetyki;
w
interpretacji tekstu wykorzystuje wiedzę o kontekstach, w jakich może
być on odczytywany;
poznaj
e niezbędne dla literatury fakty z historii literatury i innych dziedzin
humanistyki;
odczyt
uje rozmaite sensy dzieła;
dokon
uje interpretacji porównawczej;
III. Tworzenie
wypowiedzi buduje
wypowiedzi o wyższym stopniu złożoności;
stosuje
w nich podstawowe zasady logiki i retoryki;
ma
świadomość własnej kompetencji językowej;
tworzy
wypowiedzi bezbłędne pod względem językowym i stylistycznym, nie
popełnia błędów ortograficznych i interpunkcyjnych.
6
Za nieznajomość treści lektury uczeń otrzymuje ocenę niedostateczną.
UWAGA
Zgodnie z zasadą kumulatywności wiedzy i umiejętności uczeń spełnia także wymagania
zawarte w podstawie programowej dla I, II i III etapu kształcenia (klas I-III, IV-VI szkoły
podstawowej i gimnazjum).
7
KRYTERIA OCENY ODPOWIEDZI USTNEJ
Ocena Poziom
merytoryczny strukturalny językowy
bardzo dobry
zagadnienie omówione w sposób pełny, pogłębiony
uczeń zna, dobrze rozumie i obszernie przedstawia materiał (fakty, pojęcia, utwory, zagadnienia...) w ścisłym związku z tematem
wykorzystanie kontekstów
samodzielne kojarzenie faktów i informacji, wyciąganie wniosków
ocenianie, wartościowanie
poprawnie budowane argumenty odnoszone do omawianych tekstów kultury
przemyślana kompozycja wypowiedzi
wyraźnie zaznaczony punkt wyjścia i rozwijanie myśli w logiczny, konsekwentny sposób
przejrzystość i czytelność wywodu
zamknięcie wypowiedzi wnioskami
próby nadania wypowiedzi oryginalnej formy, funkcjonalnej wobec tematu
uczeń przestrzega zasad poprawności języka mówionego w zakresie wymowy, fleksji, leksyki, frazeologii i składni
przestrzega zasad etykiety językowej
posługuje się bogatym słownictwem, stosuje terminologię właściwą dla omawianego zagadnienia
dobry
temat omówiony w sposób wyczerpujący, wykorzystane ważne wiadomości
przedstawianie tekstów w sposób problemowy
materiał rzeczowy dobierany trafnie, interpretowany i komentowany prawidłowo
uzasadnianie sądów i stwierdzeń na podstawie utworów literackich i innych tekstów kultury
prezentowane zagadnienia (fakty, teksty, postacie itp.) mają ścisły związek z tematem
w wypowiedzi pojawiają się poprawnie zbudowane argumenty
wypowiedź zorganizowana, z wyraźnie zaznaczonym wstępem (punktem wyjścia, tezą itp.) i uporządkowanym rozwinięciem
widoczne dążenie do porządkowania i scalania informacji
wypowiedź w miarę płynna, komunikatywna
styl poprawny, zgodny z sytuacją komunikacyjną
język na ogół zgodny z normą polszczyzny mówionej (przeważnie poprawny w zakresie wymowy, fleksji, leksyki, frazeologii)
zróżnicowane słownictwo, stosowanie terminologii związanej z zagadnieniem
uczeń stara się przestrzegać etykiety językowej i stosuje środki językowe typowe dla określonej formy wypowiedzi ustnej (np. przemawianie, przekonywanie, zwracanie się do rozmówcy)
stosowanie środków językowych podkreślających własne
8
sądy i opinie
sygnalizowanie przytaczania zdań (opinii, sądów) cudzych
dostateczny uczeń w większości zna, rozumie i przedstawia informacje związane z tematem
prawidłowo lokalizuje utwory i postacie
wyjaśnia terminy i pojęcia w sposób odtwórczy, lecz własnymi słowami
podejmuje próbę interpretowania omawianych tekstów kultury
stara się uzasadniać własne sądy i opinie
stwierdzenia odnosi do konkretnych utworów
popełnia drobne błędy rzeczowe, odchodzi od tematu
wypowiedź krótka, ale zawierająca kluczowe dla zagadnienia informacje
wypowiedź na ogół uporządkowana
uczeń stara się zachować logiczną kolejność przedstawiania wiadomości
styl na ogół poprawny, adekwatny do sytuacji komunikacyjnej; dopuszczalne błędy
niezbyt bogate, ale wystarczające słownictwo
dopuszczalne błędy językowe: składniowe, frazeologiczne
posługiwanie się terminologią niezbędną do omówienia tematu
dopuszczający uczeń przedstawia podstawowe informacje (zagadnienia, utwory, postacie, terminy)
wyjaśnia pojęcia w sposób odtwórczy i niepełny
potrafi przedstawić temat przynajmniej w 50%
dopuszczalne błędy rzeczowe i odchodzenie od tematu
wypowiedź krótka, fragmentaryczna
uczeń przedstawia fakty, postacie, teksty itp. w dowolnej, często przypadkowej kolejności, jednak w sposób niezakłócający zrozumiałości wypowiedzi
uczeń stara się mówić polszczyzną oficjalną
stara się zachować styl adekwatny do sytuacji komunikacyjnej
dopuszczalne błędy językowe w stopniu niezakłócającym komunikatywności wypowiedzi
słownictwo ubogie
Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który w 100% spełnił wymagania na ocenę bardzo dobrą.
9
KRYTERIA OCENY ROZPRAWKI PROBLEMOWEJ (POZIOM
PODSTAWOWY)
A Sformułowanie
stanowiska
wobec
problemu
podanego
w poleceniu
B Uzasadnienie
stanowiska C Poprawność
rzeczowa D Zamysł
kompozycyjny E Spójność
lokalna F Styl tekstu G Poprawność
językowa H Poprawność
zapisu
6 Stanowisko jest
adekwatne
do problemu
podanego
w poleceniu
18 Uzasadnienie
trafne,
szerokie
i pogłębione
4 Brak
błędów rzeczowych
6 Kompozycja
funkcjonalna
2 Pełna
spójność wypowiedzi
lub
nieznaczne
zaburzenia
spójności
4 Styl
stosowny
6 Brak błędów
lub nieliczne
błędy
nierażące
4 Zapis
w pełni
poprawny
lub nieliczne
błędy
nierażące 12 Uzasadnienie
trafne
i szerokie
3 Stanowisko jest
częściowo
adekwatne
do problemu
podanego
w poleceniu
8 Uzasadnienie
trafne, ale wąskie
2 Nie więcej
niż jeden
błąd
rzeczowy
3 Zaburzenia
funkcjonalności kompozycji
1 Znaczne
zaburzenia
spójności
2 Styl
częściowo
stosowny
3 Liczne błędy
nierażące
lub nieliczne
błędy rażące
2 Liczne
błędy
nierażące
lub nieliczne
błędy rażące 4 Uzasadnienie
częściowe
0 Stanowisko jest
nieadekwatne
lub brak
stanowiska
0 Brak
uzasadnienia
stanowiska
0 Błędy
rzeczowe
0 Brak zamysłu
kompozycyjnego
0 Wypowiedź
niespójna
0 Styl
niestosowny
0 Liczne błędy
rażące
0 Liczne
błędy rażące
KRYTERIA OCENY INTERPRETACJI UTWORU POETYCKIEGO (POZIOM PODSTAWOWY)
A Koncepcja
interpretacyjna
B Uzasadnienie
tezy
interpretacyjnej
C Poprawność
rzeczowa D Zamysł
kompozycyjny E Spójność
lokalna F Styl tekstu G Poprawność
językowa H Poprawność
zapisu
9 Koncepcja
niesprzeczna
z utworem,
spójna
i obejmująca
sensy
niedosłowne
15 Uzasadnienie
trafne
i pogłębione
4 Brak
błędów
rzeczowych
6 Kompozycja
funkcjonalna
2 Pełna
spójność
wypowiedzi
lub
nieznaczne
zaburzenia
spójności
4 Styl
stosowny
6 Brak
błędów
lub nieliczne
błędy
nierażące
4 Zapis
w pełni
poprawny
lub nieliczne
błędy
nierażące
6 Koncepcja
niesprzeczna
z utworem, ale niespójna
i/lub obejmująca
w większości
znaczenia
dosłowne
10 Uzasadnienie
trafne, ale
niepogłębione
2 Nie więcej
niż jeden
błąd rzeczowy
3 Zaburzenia
funkcjonalności
kompozycji
1 Znaczne
zaburzenia
spójności
2 Styl
częściowo
stosowny
3 Liczne błędy
nierażące
lub nieliczne
błędy rażące
2 Liczne
błędy
nierażące
lub nieliczne
błędy rażące
3 Koncepcja częściowo
sprzeczna
z utworem
5 Uzasadnienie
częściowo
trafne
0 Brak koncepcji
lub koncepcja
całkowicie
sprzeczna
z utworem
0 Brak trafnych
argumentów
uzasadniających
interpretację
0 Błędy
rzeczowe
0 Brak zamysłu kompozycyjnego
0 Wypowiedź
niespójna
0 Styl
niestosowny
0 Liczne błędy
rażące
0 Liczne
błędy rażące
UWAGA Jeśli w kategorii A praca uzyska 0 punktów, egzaminator nie przyznaje punktów w
pozostałych kategoriach. Jeśli w kategorii A praca uzyska 3 punkty, a w kategorii B – 0
punktów, egzaminator nie przyznaje punktów w pozostałych kategoriach. Jeśli praca składa
się z mniej niż 250 słów, egzaminator przyznaje punkty tylko w kategoriach A, B i C.
Pojawienie się rzeczowego błędu kardynalnego dyskwalifikuje pracę – zdający otrzymuje
0 punktów.
10
KRYTERIA OCENY WYPOWIEDZI ARGUMENTACYJNEJ (POZIOM
ROZSZERZONY)
A Określenie
problemu B Sformułowanie
stanowiska
wobec
rozwiązania
przyjętego
przez autora
tekstu
C Poprawność
rzeczowa D Zamysł
kompozycyjny E Spójność
lokalna F Styl tekstu G Poprawność
językowa H Poprawność
zapisu
9 Określenie
problemu zgodne
z tekstem i pełne
9 Stanowisko
adekwatne do
tekstu i pełne
2 Brak
błędów
rzeczowych
6 Kompozycja
funkcjonalna
2 Pełna
spójność
wypowiedzi
lub
nieznaczne
zaburzenia
spójności
4 Styl
stosowny
4 Brak
błędów
lub nieliczne
błędy
nierażące
4 Zapis
w pełni
poprawny
lub nieliczne
błędy
nierażące
6 Określenie
problemu zgodne
z tekstem, ale
niepełne
6 Stanowisko
adekwatne do
tekstu, ale
niepełne
3 Zaburzenia
funkcjonalności
kompozycji
1 Znaczne
zaburzenia
spójności
2 Styl
częściowo
stosowny
2 Liczne błędy
nierażące
lub nieliczne
błędy rażące
2 Liczne
błędy
nierażące
lub nieliczne
błędy rażące 3 Określenie
problemu
częściowo zgodne
z tekstem
3 Stanowisko
częściowo
adekwatne do
tekstu
0 Brak określenia
problemu lub problem
niezgodny z
tekstem
0 Brak
stanowiska lub stanowisko
nieadekwatne
do tekstu
0 Jeden błąd
rzeczowy
lub więcej
błędów
rzeczowych
0 Brak zamysłu
kompozycyjnego
0 Wypowiedź
niespójna
0 Styl
niestosowny
0 Liczne błędy
rażące
0 Liczne
błędy rażące
KRYTERIA OCENY INTERPRETACJI PORÓWNAWCZEJ (POZIOM
ROZSZERZONY)
A Koncepcja
porównywania
utworów
B Uzasadnienie
tezy
interpretacyjne
j
C Poprawność
rzeczowa D Zamysł
kompozycyjny E Spójność
lokalna F Styl tekstu G Poprawność
językowa H Poprawność
zapisu
6 Koncepcja
niesprzeczna
z utworami i
spójna
12 Uzasadnienie
trafne,
pogłębione
2 Brak
błędów
rzeczowych
6 Kompozycja
funkcjonalna
2 Pełna
spójność
wypowiedzi
lub
nieznaczne
zaburzenia
spójności
4 Styl
stosowny
4 Brak
błędów
lub nieliczne
błędy
nierażące
4 Zapis
w pełni
poprawny
lub nieliczne
błędy
nierażące
4 Koncepcja
niesprzeczna
z utworami i
częściowo spójna
8 Uzasadnienie
trafne, ale
niepogłębione
3 Zaburzenia
funkcjonalności kompozycji
1 Znaczne
zaburzenia
spójności
2 Styl
częściowo
stosowny
2 Liczne błędy
nierażące
lub nieliczne
błędy rażące
2 Liczne
błędy
nierażące
lub nieliczne
błędy rażące 2 Koncepcja
częściowo
sprzeczna
z utworami
4 Uzasadnienie
częściowo
trafne
0 Koncepcja
sprzeczna z
utworami lub
brak koncepcji
0 Brak trafnych
argumentów
uzasadniających
interpretację porównawczą
0 Jeden błąd
rzeczowy
lub więcej
błędów rzeczowych
0 Brak zamysłu kompozycyjnego
0 Wypowiedź
niespójna
0 Styl
niestosowny
0 Liczne błędy
rażące
0 Liczne
błędy rażące
UWAGA Jeśli w kategorii A praca uzyska 0 punktów, egzaminator nie przyznaje punktów w
pozostałych kategoriach. Jeśli w kategorii A praca uzyska 3 punkty, a w kategorii B – 0
punktów, egzaminator nie przyznaje punktów w pozostałych kategoriach. Jeśli praca składa
się z mniej niż 300 słów, egzaminator przyznaje punkty tylko w kategoriach A, B i C.
Pojawienie się rzeczowego błędu kardynalnego dyskwalifikuje pracę – zdający otrzymuje 0
punktów.
11
4. SYSTEMATYCZNOŚĆ OCENIANIA
Każdy uczeń powinien w ciągu semestru otrzymać co najmniej jedną ocenę za:
wypowiedź ustną,
sprawdzian/test,
pracę klasową,
zadanie domowe (w tym m.in. za wypracowanie),
inną formę pracy (w tym m.in. za aktywność).
5. KONTROLA WIADOMOŚCI I UMIEJĘTNOŚCI
Sposoby powiadamiania uczniów o terminach kontroli wiadomości i umiejętności oraz
o zakresie materiału przewidzianego do kontroli:
praca klasowa, sprawdzian/test – termin i zakres powinny być zapowiedziane co
najmniej z tygodniowym wyprzedzeniem,
kartkówka lub bieżąca odpowiedź (materiał z trzech ostatnich tematów) nie wymaga
uprzedzenia uczniów,
odpowiedź ustna z większej partii materiału powinna być zapowiedziana co najmniej
na tydzień przed terminem jej przeprowadzenia i poprzedzona podaniem zakresu
materiału, który ma przygotować uczeń,
wypracowanie domowe uczeń realizuje w ciągu jednego tygodnia (w wyjątkowych
przypadkach nauczyciel może przedłużyć ten termin),
recytację, inscenizację poprzedza minimum (w zależności od trudności i długości
tekstu) tygodniowy okres na ich przygotowanie,
inne formy – terminy i zakres materiału uzależnione są od ich stopnia trudności;
nauczyciel ustala je w porozumieniu z uczniami.
UWAGA
Nie wyznacza się terminu przeprowadzania jakiejkolwiek formy kontroli wiadomości
i umiejętności ucznia na pierwszy dzień po przerwie świątecznej lub feriach. Ze względu na
specyfikę przedmiotu można ustalić na ten czas termin omówienia lektury.
6. ZASADY POPRAWIANIA OCEN
Uczeń ma prawo poprawić ocenę niedostateczną uzyskaną ze sprawdzianu/testu lub pracy
klasowej, jednak w terminie nie dłuższym niż dwa tygodnie. Termin poprawy wyznacza
nauczyciel. Uczeń nieobecny na sprawdzianie/teście lub pracy klasowej zalicza pisemnie
dany zakres materiału w terminie wyznaczonym przez nauczyciela, jednak nie dłuższym niż
dwa tygodnie. W przypadku dłuższej nieobecności usprawiedliwionej wszystkie terminy
dotyczące poprawy, zaliczeń prac pisemnych będą ustalane indywidualnie z nauczycielem.
Uczeń ma możliwość poprawienia oceny niedostatecznej uzyskanej za wypowiedź ustną
(kartkówkę) pod warunkiem, że uczyni to w terminie jednego tygodnia; forma poprawy
uzależniona jest od decyzji nauczyciela. Uczeń nie ma możliwości poprawienia oceny z
pisemnej pracy domowej. Oceny uzyskane za: recytację, wygłoszenie referatu, pracę na lekcji
itp. nie podlegają poprawie. Uzyskane oceny pozytywne nie podlegają poprawie.
7. OCENY KLASYFIKACYJNE
Ocena klasyfikacyjna (śródroczna i roczna) powinna odzwierciedlać stopień opanowania
wiadomości i umiejętności określonych w wymaganiach edukacyjnych oraz wkład pracy,
zaangażowanie i systematyczność ucznia w ich przyswojenie. Oceny klasyfikacyjne stanowią
średnią ważoną wszystkich ocen cząstkowych.
12
Na podstawie Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r.
w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy
oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. nr 83,
poz. 562, z późn. zm.) laureaci i finaliści Olimpiady Literatury i Języka Polskiego są
zwolnieni z egzaminu maturalnego z języka polskiego, a zwolnienie jest równoznaczne z
otrzymaniem oceny najwyższej (§ 60, ust. 1 i 5); ponadto otrzymują z danych zajęć
edukacyjnych celującą roczną ocenę klasyfikacyjną (§ 20, ust. 7).
8. POSTANOWIENIA KOŃCOWE
1) Obowiązkiem każdego ucznia jest przygotowanie się do lekcji.
2) Uczeń ma prawo do nieprzygotowania się do lekcji dwa razy w semestrze, ale za każdym
razem zgłasza ten fakt nauczycielowi tuż po rozpoczęciu lekcji.
3) Za nieznajomość treści lektury uczeń otrzymuje ocenę niedostateczną.
4) Uczeń ma obowiązek prowadzić zeszyt przedmiotowy.
5) Braki w zeszycie oraz wszelkie zaległości spowodowane nieobecnością ucznia w szkole
powinny być uzupełniane na bieżąco.
6) Jeżeli podczas pisemnej formy sprawdzania wiadomości i umiejętności uczeń pracuje
niesamodzielnie (korzysta z pomocy innych uczniów, zeszytu lub innych materiałów),
otrzymuje ocenę niedostateczną.
7) Uczeń uczestniczący w Olimpiadzie Literatury i Języka Polskiego lub w konkursach
przedmiotowych na szczeblu co najmniej wojewódzkim otrzymuje cząstkową ocenę
celującą.
13
Wymagania edukacyjne z matematyki Zakres podstawowy i rozszerzony
Wyróżnione zostały następujące wymagania programowe: konieczne (K), podstawowe (P),
rozszerzające (R), dopełniające (D) i wykraczające poza program nauczania (W).
Wymagania konieczne (K) dotyczą zagadnień elementarnych, stanowiących swego
rodzaju podstawę, zatem powinny być opanowane przez każdego ucznia.
Wymagania podstawowe (P) zawierają wymagania z poziomu (K) wzbogacone
o typowe problemy o niewielkim stopniu trudności.
Wymagania rozszerzające (R), zawierające wymagania z poziomów (K) i (P), dotyczą
zagadnień bardziej złożonych i nieco trudniejszych.
Wymagania dopełniające (D), zawierające wymagania z poziomów (K), (P) i (R),
dotyczą zagadnień problemowych, trudniejszych, wymagających umiejętności
przetwarzania przyswojonych informacji.
Wymagania wykraczające (W) dotyczą zagadnień trudnych, oryginalnych,
wykraczających poza obowiązkowy program nauczania.
Poniżej przedstawiony został podział wymagań na poszczególne oceny szkolne:
ocena dopuszczająca – wymagania na poziomie (K)
ocena dostateczna – wymagania na poziomie (K) i (P)
ocena dobra – wymagania na poziomie (K), (P) i (R)
ocena bardzo dobra – wymagania na poziomie (K), (P), (R) i (D)
ocena celująca – wymagania na poziomie (K), (P), (R), (D) i (W)
14
1. LICZBY RZECZYWISTE Poziom (K) lub (P)
Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą lub dostateczną, jeśli:
podaje przykłady liczb: naturalnych, całkowitych, wymiernych, niewymiernych, pierwszych
i złożonych oraz przyporządkowuje liczbę do odpowiedniego zbioru liczb
rozkłada liczby naturalne na czynniki pierwsze
stosuje cechy podzielności liczb
rozróżnia liczby pierwsze i liczby złożone
znajduje największy wspólny dzielnik i najmniejszą wspólną wielokrotność liczb
porównuje liczby wymierne
podaje przykład liczby wymiernej zawartej między dwiema danymi liczbami oraz przykłady liczb
niewymiernych
zaznacza na osi liczbowej daną liczbę wymierną
przedstawia liczby wymierne w różnych postaciach
wyznacza przybliżenia dziesiętne danej liczby rzeczywistej z zadaną dokładnością (również przy użyciu
kalkulatora) oraz określa, czy dane przybliżenie jest przybliżeniem z nadmiarem, czy
z niedomiarem
wykonuje proste działania w zbiorach liczb: całkowitych, wymiernych i rzeczywistych
oblicza wartość pierwiastka dowolnego stopnia z liczby nieujemnej oraz wartość pierwiastka
nieparzystego stopnia z liczby rzeczywistej
wyłącza czynnik przed znak pierwiastka
włącza czynnik pod znak pierwiastka
wykonuje działania na pierwiastkach tego samego stopnia, stosując odpowiednie twierdzenia
usuwa niewymierność z mianownika wyrażenia typu a
1
przekształca i oblicza wartości wyrażeń zawierających pierwiastki kwadratowe, stosując wzory
skróconego mnożenia
wykonuje proste działania na potęgach o wykładnikach całkowitych
przedstawia liczbę w notacji wykładniczej
oblicza procent danej liczby
oblicza, jakim procentem jednej liczby jest druga liczba
wyznacza liczbę, gdy dany jest jej procent
posługuje się procentami w rozwiązywaniu prostych zadań praktycznych
odczytuje prawidłowo informacje przedstawione na diagramach
wykonuje działania na wyrażeniach algebraicznych (w tym: stosuje wzory skróconego mnożenia
dotyczące drugiej potęgi)
Poziom (R) lub (D)
Uczeń otrzymuje ocenę dobrą lub bardzo dobrą, jeśli opanował poziomy (K) i (P) oraz dodatkowo:
stosuje ogólny zapis liczb naturalnych: parzystych, nieparzystych, podzielnych przez 3 itp.
wykorzystuje dzielenie z resztą do przedstawienia liczby naturalnej w postaci a ∙ k + r
konstruuje odcinki o długościach niewymiernych
usuwa niewymierność z mianownika wyrażenia typu dcb
a
wykonuje działania łączne na liczbach rzeczywistych
zamienia ułamek dziesiętny okresowy na ułamek zwykły
porównuje pierwiastki bez użycia kalkulatora
wykonuje działania łączne na potęgach o wykładnikach całkowitych
wyprowadza i stosuje wzory skróconego mnożenia 3ba , 33 ba
oblicza, o ile procent jedna liczba jest większa (mniejsza) od drugiej
rozwiązuje złożone zadania tekstowe, wykorzystując obliczenia procentowe
ocenia dokładność zastosowanego przybliżenia
15
Poziom (W)
Uczeń otrzymuje ocenę celującą, jeśli opanował wiedzę i umiejętności z poziomów (K) – (D) oraz:
przeprowadza dowody twierdzeń dotyczących podzielności liczb
dowodzi niewymierności niektórych liczb, np. , – 1
uzasadnia prawa działań na potęgach o wykładnikach naturalnych (całkowitych)
przeprowadza dowód nie wprost
rozwiązuje zadania o znacznym stopniu trudności dotyczące liczb rzeczywistych
2. JĘZYK MATEMATYKI Poziom (K) lub (P)
Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą lub dostateczną, jeśli:
posługuje się pojęciami: zbiór, podzbiór, zbiór skończony, zbiór nieskończony
opisuje symbolicznie dane zbiory
wyznacza iloczyn, sumę oraz różnicę danych zbiorów
zaznacza na osi liczbowej przedziały liczbowe
wyznacza iloczyn, sumę i różnicę przedziałów liczbowych
rozwiązuje proste nierówności liniowe
zaznacza na osi liczbowej zbiór rozwiązań nierówności liniowej
zapisuje zbiory w postaci przedziałów liczbowych, np. 1,414: xxRxA
oblicza wartość bezwzględną liczby rzeczywistej
stosuje interpretację geometryczną wartości bezwzględnej liczby do rozwiązywania elementarnych
równań i nierówności typu axax ,
wyznacza błąd bezwzględny oraz błąd względny przybliżenia
stosuje interpretację geometryczną wartości bezwzględnej liczby do rozwiązywania równań
i nierówności typu 332 x , 14 x
Poziom (R) lub (D)
Uczeń otrzymuje ocenę dobrą lub bardzo dobrą, jeśli opanował poziomy (K) i (P) oraz dodatkowo:
zaznacza na osi liczbowej zbiory liczb spełniających układ nierówności liniowych z jedną niewiadomą
wykonuje złożone działania na przedziałach liczbowych
rozwiązuje nierówności liniowe
przekształca wyrażenia algebraiczne, korzystając z własności wartości bezwzględnej
wyznacza przedziały liczbowe określone za pomocą wartości bezwzględnej
wykorzystuje własności wartości bezwzględnej do rozwiązywania równań i nierówności
z wartością bezwzględną
Poziom (W)
Uczeń otrzymuje ocenę celującą, jeśli opanował wiedzę i umiejętności z poziomów (K) – (D) oraz:
formułuje i uzasadnia hipotezy dotyczące praw działań na zbiorach
stosuje interpretację geometryczną wartości bezwzględnej do przedstawienia w układzie współrzędnych
zbiorów opisanych kilkoma warunkami
uzasadnia własności wartości bezwzględnej
rozwiązuje zadania o znacznym stopniu trudności dotyczące zbiorów i własności wartości
bezwzględnej
3. FUNKCJA LINIOWA Poziom (K) lub (P)
Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą lub dostateczną, jeśli:
rozpoznaje funkcję liniową na podstawie wzoru lub wykresu
podaje przykłady funkcji liniowych opisujących sytuacje z życia codziennego
rysuje wykres funkcji liniowej danej wzorem
oblicza wartość funkcji liniowej dla danego argumentu i odwrotnie
wyznacza miejsce zerowe funkcji liniowej
interpretuje współczynniki ze wzoru funkcji liniowej
wyznacza algebraicznie oraz odczytuje z wykresu funkcji liniowej zbiór argumentów, dla których
funkcja przyjmuje wartości dodatnie (ujemne)
odczytuje z wykresu funkcji liniowej jej własności: dziedzinę, zbiór wartości, miejsce zerowe,
16
monotoniczność
wyznacza wzór funkcji liniowej, której wykres przechodzi przez dane dwa punkty
wyznacza wzór funkcji liniowej, której wykresem jest dana prosta
wyznacza współrzędne punktów przecięcia wykresu funkcji liniowej z osiami układu współrzędnych
sprawdza algebraicznie i graficznie, czy dany punkt należy do wykresu funkcji liniowej
przekształca równanie ogólne prostej do postaci kierunkowej i odwrotnie
sprawdza, czy dane trzy punkty są współliniowe
stosuje warunek równoległości i prostopadłości prostych
wyznacza wzór funkcji liniowej, której wykres przechodzi przez dany punkt i jest równoległy do
wykresu danej funkcji liniowej
wyznacza wzór funkcji liniowej, której wykres przechodzi przez dany punkt i jest prostopadły do
wykresu danej funkcji liniowej
rozstrzyga, czy dany układ dwóch równań liniowych jest oznaczony, nieoznaczony czy sprzeczny
rozwiązuje układy równań liniowych z dwiema niewiadomymi metodą podstawiania i metodą
przeciwnych współczynników
określa liczbę rozwiązań układu równań liniowych, korzystając z jego interpretacji geometrycznej
rozwiązuje graficznie układy nierówności liniowych z dwiema niewiadomymi
Poziom (R) lub (D)
Uczeń otrzymuje ocenę dobrą lub bardzo dobrą, jeśli opanował poziomy (K) i (P) oraz dodatkowo:
sprawdza, dla jakich wartości parametru funkcja liniowa jest rosnąca, malejąca, stała
rysuje wykres funkcji przedziałami liniowej i omawia jej własności
oblicza pole figury ograniczonej wykresami funkcji liniowych oraz osiami układu współrzędnych
uzasadnia na podstawie definicji monotoniczność funkcji liniowej
sprawdza, dla jakich wartości parametru dwie proste są równoległe, prostopadłe
znajduje współrzędne wierzchołków wielokąta, gdy dane są równania prostych zawierających jego boki
rozwiązuje zadania tekstowe prowadzące do układów równań liniowych z dwiema niewiadomymi
opisuje za pomocą układu nierówności liniowych zbiór punktów przedstawionych w układzie
współrzędnych
rozwiązuje algebraicznie układ trzech równań liniowych z trzema niewiadomymi
Poziom (W)
Uczeń otrzymuje ocenę celującą, jeśli opanował wiedzę i umiejętności z poziomów (K) – (D) oraz:
określa własności funkcji liniowej w zależności od wartości parametrów występujących w jej wzorze
wykorzystuje własności funkcji liniowej w zadaniach dotyczących wielokątów w układzie
współrzędnych
rozwiązuje graficznie układ równań, w którym występuje wartość bezwzględna
rozwiązuje układy równań liniowych z parametrem
rozwiązuje zadania o znacznym stopniu trudności dotyczące funkcji liniowej
4. FUNKCJE Poziom (K) lub (P)
Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą lub dostateczną, jeśli:
rozpoznaje przyporządkowania będące funkcjami
określa funkcję różnymi sposobami (wzorem, tabelą, wykresem, opisem słownym)
poprawnie stosuje pojęcia związane z pojęciem funkcji: dziedzina, zbiór wartości, argument, wartość
i wykres funkcji
odczytuje z wykresu dziedzinę, zbiór wartości, miejsca zerowe, najmniejszą i największą wartość
funkcji
wyznacza dziedzinę funkcji określonej tabelką lub opisem słownym
wyznacza dziedzinę funkcji danej wzorem, wymagającym jednego założenia
oblicza miejsca zerowe funkcji danej wzorem (w prostych przykładach)
oblicza wartość funkcji dla różnych argumentów na podstawie wzoru funkcji
oblicza argument odpowiadający podanej wartości funkcji
sprawdza algebraicznie położenie punktu o danych współrzędnych względem wykresu funkcji danej
wzorem
wyznacza współrzędne punktów przecięcia wykresu funkcji danej wzorem z osiami układu
współrzędnych
rysuje w prostych przypadkach wykres funkcji danej wzorem
sporządza wykresy funkcji: )( pxfy , qxfy )( , qpxfy )( , , x)f(y na
podstawie danego wykresu funkcji )(xfy
17
sporządza wykresy funkcji: xfy , xfy , mając dany wykres funkcji xfy
odczytuje z wykresu wartość funkcji dla danego argumentu oraz argument dla danej wartości funkcji
na podstawie wykresu funkcji określa argumenty, dla których funkcja przyjmuje wartości dodatnie,
ujemne
określa na podstawie wykresu przedziały monotoniczności funkcji
wskazuje wykresy funkcji rosnących, malejących i stałych wśród różnych wykresów
stosuje funkcje i ich własności w prostych sytuacjach praktycznych
Poziom (R) lub (D)
Uczeń otrzymuje ocenę dobrą lub bardzo dobrą, jeśli opanował poziomy (K) i (P) oraz dodatkowo:
rozpoznaje i opisuje zależności funkcyjne w otaczającej nas rzeczywistości
przedstawia daną funkcję na różne sposoby
określa dziedzinę oraz wyznacza miejsca zerowe funkcji danej wzorem, który wymaga kilku założeń
na podstawie definicji bada monotoniczność funkcji danej wzorem
na podstawie wykresu funkcji określa liczbę rozwiązań równania f(x) = m w zależności od wartości
parametru m
na podstawie wykresu funkcji odczytuje zbiory rozwiązań nierówności:
mxfmxfmxfmxf )(,)(,)(,)( dla ustalonej wartości parametru m
odczytuje z wykresów funkcji rozwiązania równań i nierówności typu: f(x) = g(x), f(x)<g(x), f(x)>g(x)
szkicuje wykres funkcji spełniającej podane warunki
szkicuje wykres funkcji będący efektem wykonania kilku operacji, mając dany wykres funkcji
xfy
Poziom (W)
Uczeń otrzymuje ocenę celującą, jeśli opanował wiedzę i umiejętności z poziomów (K) – (D) oraz:
uzasadnia, że funkcja x
xf1
nie jest monotoniczna w swojej dziedzinie
wykorzystuje inne własności funkcji (np. parzystość)
rozwiązuje zadania o znacznym stopniu trudności dotyczące funkcji
5. FUNKCJA KWADRATOWA Poziom (K) lub (P)
Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą lub dostateczną, jeśli:
rysuje wykres funkcji 2)( axxf i podaje jej własności
sprawdza algebraicznie, czy dany punkt należy do wykresu danej funkcji kwadratowej
rysuje wykres funkcji kwadratowej w postaci kanonicznej i podaje jej własności
ustala wzór funkcji kwadratowej w postaci kanonicznej na podstawie informacji o przesunięciach
wykresu
przekształca wzór funkcji kwadratowej z postaci kanonicznej do postaci ogólnej i odwrotnie
oblicza współrzędne wierzchołka paraboli
znajduje brakujące współczynniki funkcji kwadratowej, znając współrzędne punktów należących do jej
wykresu
rozwiązuje równania kwadratowe niepełne metodą rozkładu na czynniki oraz stosując wzory
skróconego mnożenia
wyznacza algebraicznie współrzędne punktów przecięcia paraboli z osiami układu współrzędnych
określa liczbę pierwiastków równania kwadratowego w zależności od znaku wyróżnika
rozwiązuje równania kwadratowe, stosując wzory na pierwiastki
sprowadza funkcję kwadratową do postaci iloczynowej, o ile można ją w tej postaci zapisać
odczytuje miejsca zerowe funkcji kwadratowej z jej postaci iloczynowej
rozwiązuje nierówności kwadratowe
wyznacza najmniejszą i największą wartość funkcji kwadratowej w podanym przedziale
stosuje wzory Viète’a do wyznaczania sumy i iloczynu pierwiastków równania kwadratowego oraz do
określania znaków pierwiastków trójmianu kwadratowego bez wyznaczania ich wartości, przy czym
sprawdza najpierw ich istnienie
rysuje wykres funkcji y = |f(x)|, gdy dany jest wykres funkcji kwadratowej y = f(x)
rozwiązuje proste równania i nierówności kwadratowe z parametrem
Poziom (R) lub (D)
18
Uczeń otrzymuje ocenę dobrą lub bardzo dobrą, jeśli opanował poziomy (K) i (P) oraz dodatkowo:
na podstawie wykresu określa liczbę rozwiązań równania f(x) = m w zależności od parametru m, gdzie
y = f(x) jest funkcją kwadratową
rozwiązuje równania dwukwadratowe oraz inne równania sprowadzalne do równań kwadratowych
przez podstawienie niewiadomej pomocniczej
rozwiązuje zadania tekstowe prowadzące do wyznaczania wartości najmniejszej i największej funkcji
kwadratowej
rozwiązuje zadania tekstowe prowadzące do równań lub nierówności kwadratowych
znajduje iloczyn, sumę i różnicę zbiorów rozwiązań nierówności kwadratowych
stosuje wzory Viète’a do obliczania wartości wyrażeń zawierających sumę i iloczyn pierwiastków
trójmianu kwadratowego, np. 22
21
11
xx
rozwiązuje równania i nierówności kwadratowe z parametrem o wyższym stopniu trudności
Poziom (W)
Uczeń otrzymuje ocenę celującą, jeśli opanował wiedzę i umiejętności z poziomów (K) – (D) oraz:
przekształca na ogólnych danych wzór funkcji kwadratowej z postaci ogólnej do postaci kanonicznej
wyprowadza wzory na współrzędne wierzchołka paraboli
wyprowadza wzory na pierwiastki równania kwadratowego
zaznacza w układzie współrzędnych obszar opisany układem nierówności
wyprowadza wzory Viète’a
rozwiązuje zadania o znacznym stopniu trudności dotyczące funkcji kwadratowej
6. PLANIMETRIA Poziom (K) lub (P)
Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą lub dostateczną, jeśli:
rozróżnia trójkąty: ostrokątne, prostokątne, rozwartokątne
stosuje twierdzenie o sumie miar kątów w trójkącie
sprawdza, czy z trzech odcinków o danych długościach można zbudować trójkąt
uzasadnia przystawanie trójkątów, wykorzystując cechy przystawania
wykorzystuje cechy przystawania trójkątów do rozwiązywania prostych zadań
uzasadnia podobieństwo trójkątów, wykorzystując cechy podobieństwa
zapisuje proporcje boków w trójkątach podobnych
wykorzystuje podobieństwo trójkątów do rozwiązywania elementarnych zadań
sprawdza, czy dane figury są podobne
oblicza długości boków figur podobnych
posługuje się pojęciem skali do obliczania odległości i powierzchni przedstawionych za pomocą planu
lub mapy
stosuje w zadaniach twierdzenie o stosunku pól figur podobnych
wskazuje w wielokątach odcinki proporcjonalne
rozwiązuje proste zadania, wykorzystując twierdzenie Talesa
stosuje twierdzenie Pitagorasa
wykorzystuje wzory na przekątną kwadratu i wysokość trójkąta równobocznego
oblicza wartości funkcji trygonometrycznych kąta ostrego w trójkącie prostokątnym, gdy dane są boki
tego trójkąta
rozwiązuje trójkąty prostokątne
stosuje w zadaniach wzór na pole trójkąta: ahP2
1 oraz wzór na pole trójkąta równobocznego
o boku a: 4
32aP
podaje wartości funkcji trygonometrycznych kątów 30º, 45º, 60º
odczytuje z tablic wartości funkcji trygonometrycznych danego kąta ostrego
znajduje w tablicach kąt ostry, gdy zna wartość jego funkcji trygonometrycznej
oblicza wartości pozostałych funkcji trygonometrycznych, mając dany sinus lub cosinus kąta
rozróżnia czworokąty: kwadrat, prostokąt, romb, równoległobok, trapez oraz zna ich własności
wykorzystuje w zadaniach wzory na pola czworokątów
wykorzystuje funkcje trygonometryczne do obliczania obwodów i pól podstawowych figur płaskich
Poziom (R) lub (D)
19
Uczeń otrzymuje ocenę dobrą lub bardzo dobrą, jeśli opanował poziomy (K) i (P) oraz dodatkowo:
przeprowadza dowód twierdzenia o sumie miar kątów w trójkącie
stosuje cechy przystawania trójkątów do rozwiązywania trudniejszych zadań geometrycznych
wykorzystuje podobieństwo trójkątów do rozwiązywania praktycznych problemów
wyprowadza wzór na jedynkę trygonometryczną oraz pozostałe związki między funkcjami
trygonometrycznymi tego samego kąta
przekształca wyrażenia trygonometryczne, stosując związki między funkcjami trygonometrycznymi
tego samego kąta
oblicza wartości pozostałych funkcji trygonometrycznych, mając dany tangens lub cotangens kąta
stosuje podczas rozwiązywania zadań wzór na pole trójkąta sin2
1abP
Poziom (W)
Uczeń otrzymuje ocenę celującą, jeśli opanował wiedzę i umiejętności z poziomów (K) – (D) oraz:
przeprowadza dowód twierdzenia Talesa
przeprowadza dowód twierdzenia Pitagorasa
stosuje twierdzenia o związkach miarowych podczas rozwiązywania zadań, które wymagają
przeprowadzenia dowodu
rozwiązuje zadania wymagające uzasadnienia i dowodzenia z zastosowaniem twierdzenia Talesa
i twierdzenia odwrotnego do twierdzenia Talesa
stosuje własności podobieństwa figur podczas rozwiązywania zadań problemowych oraz zadań
wymagających przeprowadzenia dowodu
stosuje własności czworokątów podczas rozwiązywania zadań, które wymagają przeprowadzenia
dowodu
rozwiązuje zadania o znacznym stopniu trudności dotyczące przystawania i podobieństw figur oraz
związków miarowych z zastosowaniem trygonometrii
7. GEOMETRIA ANALITYCZNA Poziom (K) lub (P)
Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą lub dostateczną, jeśli:
oblicza odległość punktów w układzie współrzędnych
wyznacza współrzędne środka odcinka, mając dane współrzędne jego końców
oblicza odległość punktu od prostej
wyznacza środek i promień okręgu, mając jego równanie
opisuje równaniem okrąg o danym środku i przechodzący przez dany punkt
określa, ile punktów wspólnych mają prosta i okrąg przy danych warunkach
oblicza pole figury stosując zależności między okręgami stycznymi w prostych przypadkach
określa, ile punktów wspólnych mają prosta i okrąg przy danych warunkach
opisuje koło w układzie współrzędnych
sprawdza, czy punkt należy do danego okręgu (koła)
podaje, w prostych przypadkach, geometryczną interpretację rozwiązania układu nierówności stopnia
drugiego
sprawdza, czy wektory mają ten sam kierunek i zwrot
wykonuje działania na wektorach
stosuje działania na wektorach do badania współliniowości punktów
stosuje działania na wektorach do podziału odcinka
wyznacza współrzędne punktów w danej jednokładności
wyznacza współrzędne punktów w danej symetrii osiowej lub środkowej
rozpoznaje figury osiowosymetryczne i środkowosymetryczne
Poziom (R) lub (D)
Uczeń otrzymuje ocenę dobrą lub bardzo dobrą, jeśli opanował poziomy (K) i (P) oraz dodatkowo:
stosuje własności stycznej do okręgu do rozwiązywania zadań
stosuje wzory na odległość między punktami i środek odcinka do rozwiązywania zadań dotyczących
równoległoboków
sprawdza, czy dane równanie jest równaniem okręgu
wyznacza wartość parametru tak, aby równanie opisywało okrąg
stosuje równanie okręgu w zadaniach
stosuje układy równań drugiego stopnia do rozwiązywania zadań z geometrii analitycznej
stosuje działania na wektorach oraz ich interpretację geometryczną w zadaniach
opisuje układem nierówności przedstawiony podzbiór płaszczyzny
stosuje własności jednokładności w zadaniach
20
Poziom (W)
Uczeń otrzymuje ocenę celującą, jeśli opanował wiedzę i umiejętności z poziomów (K) – (D) oraz:
wyprowadza wzór na odległość punktu od prostej
wykorzystuje działania na wektorach do dowodzenia twierdzeń
rozwiązuje zadania z geometrii analitycznej o znacznym stopniu trudności
8. WIELOMIANY Poziom (K) lub (P)
Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą lub dostateczną, jeśli:
podaje przykłady wielomianów, określa ich stopień i podaje wartości ich współczynników
zapisuje wielomian w sposób uporządkowany
oblicza wartość wielomianu dla danego argumentu; sprawdza, czy dany punkt należy do wykresu
danego wielomianu
wyznacza sumę, różnicę, iloczyn wielomianów i określa ich stopień
szkicuje wykres wielomianu będącego sumą jednomianów stopnia pierwszego i drugiego
określa stopień iloczynu wielomianów bez wykonywania mnożenia
podaje współczynnik przy najwyższej potędze oraz wyraz wolny iloczynu wielomianów, bez
wykonywania mnożenia wielomianów
oblicza wartość wielomianu dwóch (trzech) zmiennych dla danych argumentów
stosuje wzory na kwadrat i sześcian sumy i różnicy oraz wzór na różnicę kwadratów do wykonywania
działań na wielomianach oraz do rozkładu wielomianu na czynniki
stosuje wzory na sumę i różnicę sześcianów
rozkłada wielomian na czynniki, stosując metodę grupowania wyrazów i wyłączania wspólnego
czynnika poza nawias
dzieli wielomian przez dwumian ax
sprawdza poprawność wykonanego dzielenia
zapisuje wielomian w postaci rxqxpxw )()()(
sprawdza podzielność wielomianu przez dwumian ax bez wykonywania dzielenia
określa, które liczby mogą być pierwiastkami całkowitymi lub wymiernymi wielomianu
sprawdza, czy dana liczba jest pierwiastkiem wielomianu i wyznacza pozostałe pierwiastki
wyznacza pierwiastki wielomianu i podaje ich krotność, mając dany wielomian w postaci iloczynowej
znając stopień wielomianu i jego pierwiastek, bada, czy wielomian ma inne pierwiastki oraz określa ich
krotność
rozwiązuje proste równania wielomianowe
wyznacza punkty przecięcia się wykresu wielomianu i prostej
szkicuje wykres wielomianu, mając daną jego postać iloczynową
dobiera wzór wielomianu do szkicu wykresu
rozwiązuje nierówności wielomianowe, korzystając ze szkicu wykresu lub wykorzystując postać
iloczynową wielomianu
opisuje wielomianem zależności dane w zadaniu i wyznacza jego dziedzinę
Poziom (R) lub (D)
Uczeń otrzymuje ocenę dobrą lub bardzo dobrą, jeśli opanował poziomy (K) i (P) oraz dodatkowo:
wyznacza współczynniki wielomianu, mając dane warunki
stosuje wielomiany wielu zmiennych w zadaniach różnych typów
stosuje wzór: 1...11 1 nn aaa
rozkłada wielomian na czynniki możliwie najniższego stopnia
stosuje rozkład wielomianu na czynniki w zadaniach różnych typów
analizuje i stosuje metodę podaną w przykładzie, aby rozłożyć dany wielomian na czynniki
sprawdza podzielność wielomianu przez wielomian ))(( qxpx bez wykonywania dzielenia
wyznacza iloraz danych wielomianów
wyznacza resztę z dzielenia wielomianu, mając określone warunki
porównuje wielomiany
rozwiązuje zadania z parametrem dotyczące pierwiastków wielokrotnych
rozwiązuje równania i nierówności wielomianowe
szkicuje wykres wielomianu, wyznaczając jego pierwiastki
stosuje nierówności wielomianowe do wyznaczenia dziedziny funkcji zapisanej za pomocą pierwiastka
wykonuje działania na zbiorach określonych nierównościami wielomianowymi
rozwiązuje zadania z parametrem
21
opisuje za pomocą wielomianu objętość lub pole powierzchni bryły oraz określa dziedzinę powstałej
w ten sposób funkcji
Poziom (W)
Uczeń otrzymuje ocenę celującą, jeśli opanował wiedzę i umiejętności z poziomów (K) – (D) oraz:
rozwiązuje zadania z parametrem, o podwyższonym stopniu trudności, dotyczące wyznaczania reszty
z dzielenia wielomianu przez np. wielomian stopnia drugiego
stosuje równania i nierówności wielomianowe do rozwiązywania zadań praktycznych
przeprowadza dowody twierdzeń dotyczących wielomianów, np. twierdzenia Bézouta, twierdzenia
o pierwiastkach całkowitych i wymiernych wielomianów
stosuje schemat Hornera przy dzieleniu wielomianów
9. FUNKCJE WYMIERNE Poziom (K) lub (P)
Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą lub dostateczną, jeśli:
wskazuje wielkości odwrotnie proporcjonalne i stosuje taką zależność do rozwiązywania prostych
zadań
wyznacza współczynnik proporcjonalności
podaje wzór proporcjonalności odwrotnej, znając współrzędne punktu należącego do wykresu
szkicuje wykres funkcji x
axf )( (w prostych przypadkach także w podanym zbiorze), gdzie 0a
i podaje jej własności (dziedzinę, zbiór wartości, przedziały monotoniczności)
przesuwa wykres funkcji x
axf )( , gdzie 0a o wektor i podaje jej własności
podaje współrzędne wektora, o jaki należy przesunąć wykres funkcji x
axf )( , gdzie 0a , aby
otrzymać wykres qpx
axg
)(
dobiera wzór funkcji do jej wykresu
przekształca wzór funkcji homograficznej do postaci kanonicznej w prostych przypadkach
wyznacza asymptoty wykresu funkcji homograficznej
wyznacza dziedzinę prostego wyrażenia wymiernego
oblicza wartość wyrażenia wymiernego dla danej wartości zmiennej
skraca i rozszerza wyrażenia wymierne
wykonuje działania na wyrażeniach wymiernych w prostych przypadkach i podaje odpowiednie
założenia
rozwiązuje proste równania wymierne
rozwiązuje, również graficznie, proste nierówności wymierne
wykorzystuje wyrażenia wymierne do rozwiązywania prostych zadań tekstowych
wyznacza ze wzoru dziedzinę i miejsce zerowe funkcji wymiernej
stosuje własności wartości bezwzględnej do rozwiązywania prostych równań i nierówności
wymiernych
Poziom (R) lub (D)
Uczeń otrzymuje ocenę dobrą lub bardzo dobrą, jeśli opanował poziomy (K) i (P) oraz dodatkowo:
rozwiązuje zadania tekstowe, stosując proporcjonalność odwrotną
wyznacza równania osi symetrii i współrzędne środka symetrii hiperboli opisanej równaniem
przekształca wzór funkcji homograficznej do postaci kanonicznej
szkicuje wykresy funkcji homograficznych i określa ich własności
wyznacza wzór funkcji homograficznej spełniającej podane warunki
rozwiązuje zadania z parametrem dotyczące funkcji homograficznej
szkicuje wykresy funkcji )(xfy , )( xfy , )( xfy , gdzie )(xfy jest funkcją
homograficzną i opisuje ich własności
wykonuje działania na wyrażeniach wymiernych i podaje odpowiednie założenia
przekształca wzory, stosując działania na wyrażeniach wymiernych
rozwiązuje równania i nierówności wymierne
rozwiązuje układy nierówności wymiernych
wykorzystuje wyrażenia wymierne do rozwiązywania trudniejszych zadań tekstowych
rozwiązuje zadania z parametrem dotyczące funkcji wymiernej
22
stosuje własności wartości bezwzględnej do rozwiązywania równań i nierówności wymiernych
zaznacza w układzie współrzędnych zbiory punktów spełniających określone warunki
Poziom (W)
Uczeń otrzymuje ocenę celującą, jeśli opanował wiedzę i umiejętności z poziomów (K) – (D) oraz:
stosuje własności hiperboli do rozwiązywania zadań
stosuje funkcje wymierne do rozwiązywania zadań z parametrem o podwyższonym stopniu trudności
10. FUNKCJE TRYGONOMETRYCZNE Poziom (K) lub (P)
Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą lub dostateczną, jeśli:
zaznacza kąt w układzie współrzędnych, wskazuje jego ramię początkowe i końcowe
wyznacza wartości funkcji trygonometrycznych kąta, gdy dane są współrzędne punktu leżącego na jego
końcowym ramieniu
określa znaki funkcji trygonometrycznych danego kąta
oblicza wartości funkcji trygonometrycznych szczególnych kątów, np.: 90°, 120°, 135°, 225°
określa, w której ćwiartce układu współrzędnych leży końcowe ramię kąta, mając dane wartości funkcji
trygonometrycznych
wykorzystuje funkcje trygonometryczne do rozwiązywania prostych zadań
zamienia miarę stopniową na łukową i odwrotnie
odczytuje okres podstawowy funkcji na podstawie jej wykresu
szkicuje wykresy funkcji trygonometrycznych w danym przedziale i określa ich własności
szkicuje wykresy funkcji trygonometrycznych, stosując przesunięcie o wektor i określa ich własności
szkicuje wykresy funkcji trygonometrycznych, stosując symetrię względem osi układu współrzędnych
oraz symetrię względem początku układu współrzędnych i określa ich własności
szkicuje wykresy funkcji )(xafy oraz )(xfy , gdzie )(xfy jest funkcją trygonometryczną
i określa ich własności
stosuje tożsamości trygonometryczne
dowodzi proste tożsamości trygonometryczne, podając odpowiednie założenia
oblicza wartości pozostałych funkcji trygonometrycznych, znając wartość funkcji sinus lub cosinus
wyznacza wartości funkcji trygonometrycznych kątów z zastosowaniem wzorów na funkcje
trygonometryczne sumy i różnicy kątów
stosuje wzory na funkcje trygonometryczne kąta podwojonego
wyznacza wartości funkcji trygonometrycznych danych kątów z zastosowaniem wzorów redukcyjnych
rozwiązuje proste równania i nierówności trygonometryczne
posługuje się tablicami lub kalkulatorem do wyznaczenia kąta, przy danej wartości funkcji
trygonometrycznej
Poziom (R) lub (D)
Uczeń otrzymuje ocenę dobrą lub bardzo dobrą, jeśli opanował poziomy (K) i (P) oraz dodatkowo:
oblicza wartości funkcji trygonometrycznych szczególnych kątów, np.: – 90°, 315°, 1080°
stosuje funkcje trygonometryczne do rozwiązywania zadań
oblicza wartości funkcji trygonometrycznych dowolnych kątów
wyznacza kąt, mając daną wartość jednej z jego funkcji trygonometrycznych
szkicuje wykres funkcji okresowej
stosuje okresowość funkcji do wyznaczania jej wartości
wykorzystuje własności funkcji trygonometrycznych do obliczenia wartości tej funkcji dla danego kąta
szkicuje wykresy funkcji )(axfy oraz xfy , gdzie )(xfy jest funkcją trygonometryczną
i określa ich własności
na podstawie wykresów funkcji trygonometrycznych szkicuje wykresy funkcji, będące efektem
wykonania kilku operacji oraz określa ich własności
oblicza wartości pozostałych funkcji trygonometrycznych, znając wartość funkcji tangens lub cotangens
stosuje wzory na funkcje trygonometryczne kąta podwojonego do przekształcania wyrażeń, w tym
również do uzasadniania tożsamości trygonometrycznych
stosuje związki między funkcjami trygonometrycznymi do rozwiązywania trudniejszych równań
i nierówności trygonometrycznych
Poziom (W)
Uczeń otrzymuje ocenę celującą, jeśli opanował wiedzę i umiejętności z poziomów (K) – (D) oraz:
wyprowadza wzory na funkcje trygonometryczne sumy i różnicy kątów oraz na funkcje kąta
23
podwojonego
rozwiązuje zadania o znacznym stopniu trudności dotyczące funkcji trygonometrycznych
11. CIĄGI Poziom (K) lub (P)
Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą lub dostateczną, jeśli:
wyznacza kolejne wyrazy ciągu, gdy danych jest kilka jego początkowych wyrazów
szkicuje wykres ciągu
wyznacza wzór ogólny ciągu, mając danych kilka jego początkowych wyrazów
wyznacza początkowe wyrazy ciągu określonego wzorem ogólnym oraz ciągu określonego
rekurencyjnie
wyznacza, które wyrazy ciągu przyjmują daną wartość
podaje przykłady ciągów monotonicznych, których wyrazy spełniają dane warunki
uzasadnia, że dany ciąg nie jest monotoniczny, mając dane jego kolejne wyrazy
bada, w prostszych przypadkach, monotoniczność ciągu
bada monotoniczność sumy i różnicy ciągów
wyznacza wyraz 1na ciągu określonego wzorem ogólnym
wyznacza wzór ogólny ciągu będącego wynikiem wykonania działań na danych ciągach w prostych
przypadkach
podaje przykłady ciągów arytmetycznych
wyznacza wyrazy ciągu arytmetycznego, mając dany pierwszy wyraz i różnicę
wyznacza wzór ogólny ciągu arytmetycznego, mając dane dowolne dwa jego wyrazy
stosuje średnią arytmetyczną do wyznaczania wyrazów ciągu arytmetycznego
sprawdza, czy dany ciąg jest arytmetyczny (proste przypadki)
oblicza sumę n początkowych wyrazów ciągu arytmetycznego
podaje przykłady ciągów geometrycznych
wyznacza wyrazy ciągu geometrycznego, mając dany pierwszy wyraz i iloraz
wyznacza wzór ogólny ciągu geometrycznego, mając dane dowolne dwa jego wyrazy
sprawdza, czy dany ciąg jest geometryczny (proste przypadki)
oblicza sumę n początkowych wyrazów ciągu geometrycznego
oblicza wysokość kapitału przy różnym okresie kapitalizacji
oblicza, oprocentowanie lokaty i okres oszczędzania (proste przypadki)
bada na podstawie wykresu, czy dany ciąg ma granicę i w przypadku ciągu zbieżnego podaje jego
granicę
bada, ile wyrazów danego ciągu jest oddalonych od liczby o podaną wartość oraz ile jest większych
(mniejszych) od danej wartości (proste przypadki)
podaje granicę ciągów nq dla q 1;1 oraz
kn
1 dla k > 0
rozpoznaje ciąg rozbieżny na podstawie wykresy i określa, czy ma on granicę niewłaściwą, czy nie ma
granicy
oblicza, granice ciągów, korzystając z twierdzeń o granicach ciągów zbieżnych i rozbieżnych (proste
przypadki)
podaje twierdzenie o rozbieżności ciągów: nq dla q > 0 oraz nk dla k > 0
sprawdza, czy dany szereg geometryczny jest zbieżny
oblicza sumę szeregu geometrycznego w prostych przypadkach
Poziom (R) lub (D)
Uczeń otrzymuje ocenę dobrą lub bardzo dobrą, jeśli opanował poziomy (K) i (P) oraz dodatkowo:
wyznacza wzór ogólny ciągu spełniającego podane warunki
bada monotoniczność ciągów
rozwiązuje zadania o podwyższonym stopniu trudności związane ze wzorem rekurencyjnym ciągu
rozwiązuje zadania z parametrem dotyczące monotoniczności ciągu
bada monotoniczność iloczynu i ilorazu ciągów
sprawdza, czy dany ciąg jest arytmetyczny sprawdza, czy dany ciąg jest geometryczny
rozwiązuje równania z zastosowaniem wzoru na sumę wyrazów ciągu arytmetycznego
i geometrycznego
wyznacza wartości zmiennych tak, aby wraz z podanymi wartościami tworzyły ciąg arytmetyczny
i geometryczny
24
stosuje średnią geometryczną do rozwiązywania zadań
określa monotoniczność ciągu arytmetycznego i geometrycznego
rozwiązuje zadania związane z kredytami dotyczące okresu oszczędzania i wysokości oprocentowania
stosuje własności ciągu arytmetycznego i geometrycznego w zadaniach
stosuje wzór na sumę n początkowych wyrazów ciągu geometrycznego w zadaniach
bada, ile wyrazów danego ciągu jest oddalonych od liczby o podaną wartość oraz ile jest większych
(mniejszych) od danej wartości
oblicza, granice ciągów, korzystając z twierdzeń o granicach ciągów zbieżnych i rozbieżnych
stosuje wzór na sumę szeregu geometrycznego do rozwiązywania zadań, również osadzonych
w kontekście praktycznym
Poziom (W)
Uczeń otrzymuje ocenę celującą, jeśli opanował wiedzę i umiejętności z poziomów (K) – (D) oraz:
rozwiązuje zadania o podwyższonym stopniu trudności dotyczące ciągów, w szczególności
monotoniczności ciągu
oblicza granice ciągów, korzystając z twierdzenia o trzech ciągach
12. RACHUNEK RÓŻNICZKOWY Poziom (K) lub (P)
Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą lub dostateczną, jeśli:
uzasadnia w prostych przypadkach, że funkcja nie ma granicy w punkcie
oblicza granice funkcji w punkcie, korzystając z twierdzeń o granicach (proste przypadki)
oblicza granice jednostronne funkcji w punkcie (proste przypadki)
oblicza granice niewłaściwe jednostronne w punkcie i granice w punkcie (proste przypadki)
oblicza granice funkcji w nieskończoności (proste przypadki)
wyznacza równania asymptot pionowych i poziomych wykresu funkcji (proste przypadki)
sprawdza ciągłość nieskomplikowanych funkcji w punkcie
oblicza pochodną funkcji w punkcie, korzystając z definicji (proste przypadki)
stosuje interpretację geometryczną pochodnej funkcji w punkcie do wyznaczenia współczynnika
kierunkowego stycznej do wykresu funkcji w punkcie i oblicza kąt, jaki ta styczna tworzy z osią OX
(proste przypadki)
korzysta ze wzorów (c)' = 0, (x)' = 1, (x2)' = 2x oraz (x3)' = 3x2 do wyznaczenia funkcji pochodnej oraz
wartości pochodnej w punkcie
stosuje pochodną do wyznaczenia prędkości oraz przyspieszenia poruszających się ciał (proste
przypadki)
korzysta, w prostych przypadkach, z własności pochodnej do wyznaczenia przedziałów
monotoniczności funkcji
podaje ekstremum funkcji, korzystając z jej wykresu
wyznacza ekstrema funkcji stosując warunek konieczny istnienia ekstremum
uzasadnia, że dana funkcja nie ma ekstremum (proste przypadki)
wyznacza najmniejszą i największą wartość funkcji w przedziale domkniętym i stosuje do
rozwiązywania prostych zadań
zna i stosuje schemat badania własności funkcji
szkicuje wykres funkcji na podstawie jej własności (proste przypadki)
Poziom (R) lub (D)
Uczeń otrzymuje ocenę dobrą lub bardzo dobrą, jeśli opanował poziomy (K) i (P) oraz dodatkowo:
uzasadnia, także na odstawie wykresu, że funkcja nie ma granicy w punkcie
uzasadnia, że dana liczba jest granicą funkcji w punkcie
oblicza granicę funkcji )(xfy w punkcie
oblicza granice funkcji w punkcie, stosując własności granic funkcji sinus i cosinus w punkcie
oblicza granice w punkcie, także niewłaściwe
stosuje twierdzenie o związku między wartościami granic jednostronnych w punkcie a granicą funkcji
w punkcie
oblicza w granice funkcji w nieskończoności
wyznacza równania asymptot pionowych i poziomych wykresu funkcji
sprawdza ciągłość funkcji
wyznacza wartości parametrów, dla których funkcja jest ciągła w danym punkcie lub zbiorze
stosuje twierdzenie o przyjmowaniu wartości pośrednich oraz twierdzenie Weierstrassa
oblicza pochodną funkcji w punkcie
25
stosuje interpretację geometryczną pochodnej funkcji w punkcie do wyznaczenia współczynnika
kierunkowego stycznej do wykresu funkcji w punkcie i oblicza kąt, jaki ta styczna tworzy z osią OX
uzasadnia istnienie pochodnej w punkcie
korzysta ze wzorów (xn)' = nxn – 1 dla }0{\Cn i x ≠ 0 oraz x
x2
1' dla x ≥ 0 do wyznaczenia
funkcji pochodnej oraz wartości pochodnej w punkcie
wyprowadza wzory na pochodną sumy i różnicy funkcji
wyznacza przedziały monotoniczności funkcji
uzasadnia monotoniczność funkcji w danym zbiorze
wyznacza wartości parametrów tak, aby funkcja była monotoniczna
wyznacza ekstrema funkcji stosując warunek konieczny i wystarczający istnienia ekstremum
uzasadnia, że funkcja nie ma ekstremum
wyznacza najmniejszą i największą wartość funkcji w przedziale domkniętym i stosuje do
rozwiązywania trudniejszych zadań w tym optymalizacyjnych
bada własności funkcji i szkicuje jej wykres
Poziom (W)
Uczeń otrzymuje ocenę celującą, jeśli opanował wiedzę i umiejętności z poziomów (K) – (D) oraz:
wyprowadza wzory na pochodną iloczynu i ilorazu funkcji
rozwiązuje zadania o podwyższonym stopniu trudności dotyczące rachunku różniczkowego
13. PLANIMETRIA Poziom (K) lub (P)
Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą lub dostateczną, jeśli:
podaje i stosuje wzory na długość okręgu, długość łuku, pole koła i pole wycinka koła
rozpoznaje kąty wpisane i środkowe w okręgu oraz wskazuje łuki, na których są one oparte
stosuje, w prostych przypadkach, twierdzenie o kącie środkowym i wpisanym, opartych na tym samym
łuku oraz twierdzenie o kącie między styczną a cięciwą okręgu
rozwiązuje zadania dotyczące okręgu wpisanego w trójkąt prostokątny
rozwiązuje zadania związane z okręgiem opisanym na trójkącie prostokątnym lub równoramiennym
określa własności czworokątów i stosuje je do rozwiązywania prostych zadań
sprawdza, czy w dany czworokąt można wpisać okrąg
sprawdza, czy na danym czworokącie można opisać okrąg
stosuje twierdzenie o okręgu opisanym na czworokącie i wpisanym w czworokąt do rozwiązywania
prostszych zadań także o kontekście praktycznym
stosuje twierdzenie sinusów do wyznaczenia długości boku trójkąta, miary kąta lub długości promienia
okręgu opisanego na trójkącie
stosuje twierdzenie cosinusów do wyznaczenia długości boku lub miary kąta trójkąta
Poziom (R) lub (D)
Uczeń otrzymuje ocenę dobrą lub bardzo dobrą, jeśli opanował poziomy (K) i (P) oraz dodatkowo:
stosuje twierdzenie o kącie środkowym i wpisanym, opartych na tym samym łuku oraz twierdzenie
o kącie między styczną a cięciwą okręgu do rozwiązywania zadań o większym stopniu trudności
rozwiązuje zadania związane z okręgiem wpisanym w dowolny trójkąt i opisanym na dowolnym
trójkącie
stosuje własności środka okręgu opisanego na trójkącie w zadaniach z geometrii analitycznej
stosuje różne wzory na pole trójkąta i przekształca je
stosuje własności czworokątów wypukłych oraz twierdzenia o okręgu opisanym na czworokącie
i wpisanym w czworokąt do rozwiązywania trudniejszych zadań z planimetrii
stosuje twierdzenie sinusów i cosinusów do rozwiązywania trójkątów także o kontekście praktycznym
Poziom (W)
Uczeń otrzymuje ocenę celującą, jeśli opanował wiedzę i umiejętności z poziomów (K) – (D) oraz:
dowodzi twierdzenia dotyczące kątów w okręgu
dowodzi wzory na pole trójkąta
dowodzi twierdzenia dotyczące okręgu wpisanego w wielokąt
przeprowadza dowód twierdzenia sinusów i twierdzenia cosinusów
rozwiązuje zadania o podwyższonym stopniu trudności dotyczące zastosowania twierdzenia sinusów
i cosinusów
26
14. RACHUNEK PRAWDOPODOBIEŃSTWA Poziom (K) lub (P)
Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą lub dostateczną, jeśli:
wypisuje wyniki danego doświadczenia
stosuje w typowych sytuacjach regułę mnożenia
przedstawia w prostych sytuacjach drzewo ilustrujące wyniki danego doświadczenia
wypisuje permutacje danego zbioru
stosuje definicję silni
oblicza w prostych sytuacjach liczbę permutacji danego zbioru
oblicza w prostych sytuacjach liczbę wariacji bez powtórzeń
oblicza w prostych sytuacjach liczbę wariacji z powtórzeniami
oblicza wartość symbolu Newtona
oblicza w prostych sytuacjach liczbę kombinacji
stosuje w prostych sytuacjach regułę dodawania do wyznaczenia liczby wyników doświadczenia
spełniających dany warunek
określa zbiór zdarzeń elementarnych danego doświadczenia
określa zbiór zdarzeń elementarnych sprzyjających danemu zdarzeniu losowemu
określa zdarzenia przeciwne, zdarzenia niemożliwe, zdarzenia pewne i zdarzenia wykluczające się
stosuje w prostych, typowych sytuacjach klasyczną definicję prawdopodobieństwa do obliczania
prawdopodobieństw zdarzeń losowych
podaje rozkład prawdopodobieństwa
oblicza prawdopodobieństwo zdarzenia przeciwnego
stosuje w prostych sytuacjach twierdzenie o prawdopodobieństwie sumy zdarzeń
określa iloczyn zdarzeń
oblicza w prostych sytuacjach prawdopodobieństwo warunkowe
oblicza w prostych sytuacjach prawdopodobieństwo całkowite
ilustruje doświadczenie wieloetapowe za pomocą drzewa
Poziom (R) lub (D)
Uczeń otrzymuje ocenę dobrą lub bardzo dobrą, jeśli opanował poziomy (K) i (P) oraz dodatkowo:
stosuje regułę mnożenia i regułę dodawania do wyznaczenia liczby wyników doświadczenia
spełniających dany warunek
oblicza w bardziej złożonych sytuacjach liczbę permutacji danego zbioru
oblicza w bardziej złożonych sytuacjach liczbę wariacji bez powtórzeń
oblicza w bardziej złożonych sytuacjach liczbę wariacji z powtórzeniami
oblicza w bardziej złożonych sytuacjach liczbę kombinacji
rozwiązuje równania i nierówności, w których występuje symbol Newtona
zapisuje zdarzenia w postaci sumy, iloczynu oraz różnicy zdarzeń
stosuje w bardziej złożonych sytuacjach klasyczną definicję prawdopodobieństwa do obliczania
prawdopodobieństw zdarzeń losowych
stosuje w bardziej złożonych sytuacjach twierdzenie o prawdopodobieństwie sumy zdarzeń
stosuje własności prawdopodobieństwa do obliczania prawdopodobieństw zdarzeń
stosuje własności prawdopodobieństwa w dowodach twierdzeń
oblicza w bardziej złożonych sytuacjach prawdopodobieństwo warunkowe
oblicza w bardziej złożonych sytuacjach prawdopodobieństwo całkowite
ilustruje doświadczenia wieloetapowe za pomocą drzewa i na tej podstawie oblicza
prawdopodobieństwa zdarzeń
Poziom (W)
Uczeń otrzymuje ocenę celującą, jeśli opanował wiedzę i umiejętności z poziomów (K) – (D) oraz:
wykorzystuje wzór dwumianowy Newtona do rozwinięcia wyrażeń postaci (a + b)n i wyznaczania
współczynników wielomianów
uzasadnia zależności, w których występuje symbol Newtona
rozwiązuje zadania o znacznym stopniu trudności dotyczące prawdopodobieństwa
rozwiązuje zadania dotyczące niezależności zdarzeń
stosuje wzór Bayesa do obliczania prawdopodobieństw zdarzeń
27
15. STATYSTYKA Poziom (K) lub (P)
Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą lub dostateczną, jeśli:
oblicza średnią arytmetyczną, wyznacza medianę i dominantę
oblicza średnią arytmetyczną, wyznacza medianę i dominantę danych przedstawionych na diagramie
oblicza wariancję i odchylenie standardowe
oblicza średnią ważoną liczb z podanymi wagami
Poziom (R) lub (D)
Uczeń otrzymuje ocenę dobrą lub bardzo dobrą, jeśli opanował poziomy (K) i (P) oraz dodatkowo:
oblicza średnią arytmetyczną, wyznacza medianę i dominantę danych pogrupowanych na różne
sposoby
wykorzystuje średnią arytmetyczną, medianę, dominantę i średnią ważoną do rozwiązywania zadań
oblicza wariancję i odchylenie standardowe zestawu danych przedstawionych na różne sposoby
Poziom (W)
Uczeń otrzymuje ocenę celującą, jeśli opanował wiedzę i umiejętności z poziomów (K) – (D) oraz:
porównuje odchylenie przeciętne z odchyleniem standardowym
rozwiązuje zadania o znacznym stopniu trudności dotyczące statystyki
16. FUNKCJE WYKŁADNICZE I LOGARYTMICZNE Poziom (K) lub (P)
Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą lub dostateczną, jeśli:
oblicza potęgi o wykładnikach wymiernych
zapisuje daną liczbę w postaci potęgi o wykładniku wymiernym
zapisuje daną liczbę w postaci potęgi o danej podstawie
upraszcza wyrażenia, stosując prawa działań na potęgach w prostych przypadkach
porównuje liczby przedstawione w postaci potęg
szkicuje wykres funkcji wykładniczej i określa jej własności
oblicza logarytm danej liczby
podaje założenia i zapisuje wyrażenia zawierające logarytmy w prostszej postaci
stosuje równości wynikające z definicji logarytmu do prostych obliczeń
wyznacza dziedzinę funkcji logarytmicznej
szkicuje wykres funkcji logarytmicznej i określa jej własności
wyznacza wzór funkcji wykładniczej lub logarytmicznej na podstawie współrzędnych punktu
należącego do wykresu tej funkcji oraz szkicuje ten wykres
szkicuje wykresy funkcji wykładniczej i logarytmicznej, stosując przesunięcie o wektor
szkicuje wykres funkcji y = –f(x), y = f(–x), y = |f(x)|, y = f(|x|), mając dany wykres funkcji wykładniczej
lub logarytmicznej y = f(x)
stosuje twierdzenia o logarytmie iloczynu, ilorazu oraz potęgi do obliczania wartości wyrażeń
z logarytmami
stosuje twierdzenie o zmianie podstawy logarytmu przy przekształcaniu wyrażeń z logarytmami
Poziom (R) lub (D)
Uczeń otrzymuje ocenę dobrą lub bardzo dobrą, jeśli opanował poziomy (K) i (P) oraz dodatkowo:
upraszcza wyrażenia, stosując prawa działań na potęgach w bardziej złożonych sytuacjach
podaje przybliżone wartości logarytmów dziesiętnych z wykorzystaniem tablic
stosuje twierdzenie o logarytmie iloczynu, ilorazu i potęgi do uzasadniania równości wyrażeń
szkicuje wykresy funkcji wykładniczej lub logarytmicznej otrzymane w wyniku złożenia kilku
przekształceń
rozwiązuje proste równania wykładnicze, korzystając z różnowartościowości funkcji wykładniczej
rozwiązuje proste nierówności wykładnicze, korzystając z monotoniczności funkcji wykładniczej
rozwiązuje proste równania i nierówności logarytmiczne, korzystając z własności funkcji
logarytmicznej
wykorzystuje własności funkcji wykładniczej i logarytmicznej do rozwiązywania zadań o kontekście
praktycznym
rozwiązuje zadania z parametrem dotyczące funkcji wykładniczej lub logarytmicznej
Poziom (W)
Uczeń otrzymuje ocenę celującą, jeśli opanował wiedzę i umiejętności z poziomów (K) – (D) oraz:
dowodzi twierdzenia o logarytmach
wykorzystuje twierdzenie o zmianie podstawy logarytmu w zadaniach na dowodzenie
28
rozwiązuje zadania o znacznym stopniu trudności dotyczące funkcji wykładniczej i logarytmicznej
zaznacza w układzie współrzędnych zbiór punktów płaszczyzny (x, y) spełniających podany warunek
17. STEREOMETRIA Poziom (K) lub (P)
Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą lub dostateczną, jeśli:
wskazuje w wielościanie proste prostopadłe, równoległe i skośne
wskazuje w wielościanie rzut prostokątny danego odcinka na daną płaszczyznę
określa liczby ścian, wierzchołków i krawędzi wielościanu
wskazuje elementy charakterystyczne wielościanu (np. wierzchołek ostrosłupa)
oblicza pola powierzchni bocznej i całkowitej graniastosłupa i ostrosłupa prostego
rysuje siatkę wielościanu na podstawie jej fragmentu
oblicza długości przekątnych graniastosłupa prostego
oblicza objętości graniastosłupa i ostrosłupa prawidłowego
wskazuje kąt między przekątną graniastosłupa a płaszczyzną jego podstawy
wskazuje kąty między odcinkami w ostrosłupie a płaszczyzną jego podstawy
wskazuje kąt między sąsiednimi ścianami wielościanu
rozwiązuje typowe zadania dotyczące kąta między prostą a płaszczyzną
stosuje w prostych sytuacjach funkcje trygonometryczne do obliczania pola powierzchni i objętości
wielościanu
wskazuje elementy charakterystyczne bryły obrotowej (np. kąt rozwarcia stożka)
wskazuje przekroje wielościanu i bryły obrotowej
oblicza w prostych sytuacjach pole powierzchni i objętość bryły obrotowej
stosuje w prostych sytuacjach funkcje trygonometryczne do obliczania pola powierzchni i objętości
bryły obrotowej
wyznacza skalę podobieństwa brył podobnych
Poziom (R) lub (D)
Uczeń otrzymuje ocenę dobrą lub bardzo dobrą, jeśli opanował poziomy (K) i (P) oraz dodatkowo:
przeprowadza wnioskowania dotyczące położenia prostych w przestrzeni
stosuje i przekształca wzory na pola powierzchni i objętości wielościanów
stosuje w bardziej złożonych sytuacjach funkcje trygonometryczne i twierdzenia planimetrii
do obliczenia pola powierzchni i objętości wielościanu
oblicza pola przekrojów wielościanu
oblicza miarę kąta dwuściennego między ścianami wielościanu oraz między ścianą wielościanu a jego
przekrojem
stosuje w bardziej złożonych sytuacjach funkcje trygonometryczne i twierdzenia planimetrii
do obliczenia pola powierzchni i objętości bryły obrotowej
oblicza pola powierzchni i objętości brył wpisanych w kulę i opisanych na kuli
oblicza pola powierzchni i objętości brył wpisanych w walec i opisanych na walcu
oblicza pola powierzchni i objętości brył wpisanych w stożek i opisanych na stożku
wykorzystuje podobieństwo brył w rozwiązaniach zadań
Poziom (W)
Uczeń otrzymuje ocenę celującą, jeśli opanował wiedzę i umiejętności z poziomów (K) – (D) oraz:
rozwiązuje zadania o znacznym stopniu trudności dotyczące stereometrii
przeprowadza dowody twierdzeń dotyczących związków miarowych w wielościanach i bryłach
obrotowych
18. PRZYKŁADY DOWODÓW W MATEMATYCE Poziom (K) lub (P)
Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą lub dostateczną, jeśli:
przeprowadza proste dowody dotyczące własności liczb
przeprowadza proste dowody dotyczące nierówności
przeprowadza proste dowody dotyczące własności figur płaskich
Poziom (R) lub (D)
Uczeń otrzymuje ocenę dobrą lub bardzo dobrą, jeśli opanował poziomy (K) i (P) oraz dodatkowo:
przeprowadza trudniejsze dowody dotyczące własności liczb
przeprowadza trudniejsze dowody dotyczące nierówności
przeprowadza trudniejsze dowody dotyczące własności figur płaskich
29
Poziom (W)
Uczeń otrzymuje ocenę celującą, jeśli opanował wiedzę i umiejętności z poziomów (K) – (D) oraz:
przeprowadza dowód nie wprost
19. POWTÓRZENIE
Wymagania dotyczące powtarzanych wiadomości zostały opisane w propozycjach
przedmiotowego systemu oceniania dla klas pierwszej i drugiej. W zakresie zaś rachunku
prawdopodobieństwa, statystyki, funkcji wykładniczych i logarytmicznych oraz stereometrii
opisane są powyżej.
30
Wymagania edukacyjne z fizyki 1. Stopień celujący otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania na stopień bardzo dobry oraz: · posiadł dodatkową wiedzę znacznie wykraczającą poza program nauczania fizyki, samodzielnie i twórczo rozwija swoje zainteresowania · potrafi zastosować posiadaną wiedzę do rozwiązywania bardzo trudnych zadań i problemów w nowych sytuacjach · biegle posługuje się zdobytymi wiadomościami używając terminologii fachowej oraz proponuje rozwiązania nietypowe · samodzielnie planuje eksperymenty, przeprowadza je, analizuje wyniki i przeprowadza rachunek błędów · formułuje hipotezy i weryfikuje je jakościowo i ilościowo · jego wypowiedzi mają przemyślaną konstrukcję, nie zawierają żadnych błędów · korzysta z własnych notatek, podręcznika, innych materiałów dydaktycznych, dodatkowych lektur i innych źródeł informacji oraz ocenia wiarygodność tych źródeł · osiągnął znaczące sukcesy w olimpiadach: fizycznej lub astronomicznej albo posiada inne porównywalne osiągnięcia(konkursy fizyczne).
2. Stopień bardzo dobry otrzymuje uczeń, który: · opanował w pełnym zakresie wiadomości i umiejętności, · swobodnie podaje i omawia przykłady ilustrujące poznane prawa · proponuje metody badań, bada i ustala zależności między poznanymi wielkościami fizycznymi, dokonuje analiz i porównań · wyprowadza, wyjaśnia i uzasadnia związki między poznanymi wielkościami fizycznymi · samodzielnie i sprawnie posługuje się metodami algebraicznymi i graficznymi w złożonych zadaniach, łączących elementy różnych zjawisk fizycznych, stosując posiadaną wiedzę w nowych sytuacjach · porównuje, interpretuje, wyjaśnia i uogólnia zależności między wielkościami fizycznymi · samodzielnie analizuje zjawiska fizyczne i objaśnia otaczającego rzeczywistość w oparciu o podstawy naukowe, teorie i modele, formułuje hipotezy i weryfikuje je · planuje eksperymenty, umie dokonywać pomiarów wielkości fizycznych, zapisywać ich wyniki oraz analizować je i dokonywać rachunku błędów · korzysta z literatury popularnonaukowej i fachowej · swobodnie posługuje się językiem fizycznym w pełni samodzielnie budując wypowiedzi, popełnia sporadycznie drobne pomyłki · prowadzi zeszyt, korzysta z własnych notatek, podręcznika, innych materiałów dydaktycznych i dodatkowych lektur oraz ocenia wiarygodność tych źródeł.
3. Stopień dobry otrzymuje uczeń, który: · opanował w dużym zakresie wiadomości i umiejętności, · umie badać i interpretować poznane zależności między wielkościami fizycznymi umie interpretować wykresy zależności między poznanymi wielkościami fizycznymi · podaje przykłady ilustrujące poznane prawa · umie wyjaśnić na czym polegają poznane zjawiska, wykorzystując modele · stosuje poznane wzory i prawa samodzielnie i sprawnie posługując się metodami algebraicznymi i geometrycznymi w typowych sytuacjach zadaniowych · wyjaśnia, uzasadnia, analizuje, porównuje i interpretuje związki między poznanymi wielkościami fizycznymi
31
· umie dokonywać obserwacji i pomiarów poznanych wielkości fizycznych i zapisywać ich wyniki oraz przeprowadzać rachunek błędów · w wypowiedziach sporadycznie popełnia błędy merytoryczne.
4. Stopień dostateczny otrzymuje uczeń, który: · opanował w podstawowym zakresie wiadomości i umiejętności, · odróżnia obiekty fizyczne, wielkości fizyczne, obiekty idealne, prawa, teorie fizyczne · umie posługiwać się jednostkami podstawowymi układu SI i umie przeliczać jednostki · zna pojęcia i definicje podstawowych pojęć i wielkości fizycznych występujących w materiale nauczania fizyki · umie interpretować poznane zależności między wielkościami fizycznymi · umie interpretować wykresy zależności między poznanymi wielkościami fizycznymi · podaje przykłady ilustrujące poznane prawa · umie wyjaśnić na czym polegają poznane zjawiska, z wykorzystaniem modeli · stosuje poznane wzory i prawa w prostych sytuacjach zadaniowych o średnim stopniu trudności · umie wykonywać obserwacje i opisywać je jakościowo · umie dokonywać prostych pomiarów poznanych wielkości fizycznych i zapisywać ich wyniki · w wypowiedziach popełnia błędy merytoryczne · prowadzi zeszyt, korzysta z notatek i z podręcznika.
5. Stopień dopuszczający otrzymuje uczeń, który: · ma braki w opanowaniu wiadomości i umiejętności określonych w podstawie programowej · rozumie pytania i polecenia · odróżnia obiekty fizyczne, wielkości fizyczne, obiekty idealne, prawa, teorie fizyczne · umie posługiwać się jednostkami podstawowymi układu SI i umie przeliczać jednostki · zna pojęcia i definicje podstawowych pojęć i wielkości fizycznych występujących w materiale nauczania fizyki · umie stosować posiadane wiadomości do wykonywania elementarnych obliczeń w bardzo prostych sytuacjach zadaniowych o niewielkim stopniu trudności · umie wykonywać obserwacje i opisywać je jakościowo · umie dokonywać bardzo prostych pomiarów poznanych wielkości fizycznych · w wypowiedziach popełnia liczne błędy merytoryczne · prowadzi zeszyt i korzysta z podręcznika.
6. Stopień niedostateczny otrzymuje uczeń, który: · nie opanował wiadomości i umiejętności określonych w podstawie programowej z fizyki, a braki w wiadomościach uniemożliwiają dalsze zdobywanie wiedzy z fizyki · nie rozumie pytań i poleceń · w wypowiedziach popełnia bardzo poważne błędy merytoryczne · nie umie obserwować i opisywać zjawisk fizycznych · nie umie wykorzystywać modeli do wyjaśniania zjawisk i procesów fizycznych · nie umie planować i wykonywać doświadczeń fizycznych, zapisywać i analizować ich wyników nie umie sporządzać i interpretować wykresów · nie umie korzystać z praw i zasad fizyki do wyjaśniania wybranych zjawisk zachodzących w przyrodzie.
32
W przypadku prac pisemnych (kartkówek, sprawdzianów) przyjmuje się skalę punktową przeliczaną na oceny według kryteriów: 100% - 95% - ocena bardzo dobra(5) 94% - 75% - ocena dobra(4) 74% - 51% - ocena dostateczna(3) 50% - 30% - ocena dopuszczająca(2) 29% - 0% - ocena niedostateczna(1) Ocenę celującą uzyskuje uczeń, który osiągnął 100% punktów i rozwiązał zadanie dodatkowe. Wystawienie oceny śródrocznej i końcowej: - wystawienie oceny śródrocznej i końcowej dokonywane jest na podstawie liczonej średniej ważonej wszystkich ocen cząstkowych przy czym oceny ze sprawdzianów liczone są podwójnie( łącznie z ocena poprawioną). Przy wystawianiu oceny końcowej bierze się pod uwagę średnią ocen z pierwszego i drugiego semestru.
33
Wymagania edukacyjne z chemii
1 Cele edukacyjne z chemii:
a) pogłębianie wiedzy o procesach zachodzących w otaczającym nas świecie,
b) zrozumienie znaczenia chemii w rozwoju cywilizacji,
c) rozbudzenie zainteresowania chemią poprzez interpretację jej osiągnięć,
d) rozwijanie zainteresowań poznawczych i postaw twórczych,
e) umiejętne planowanie i wykonywanie eksperymentów,
f) interpretacja wyników doświadczeń,
g) wykształcanie umiejętności samokształcenia poprzez zdobywanie informacji
z różnych źródeł,
h) bezpieczne posługiwanie się substancjami w laboratorium i w życiu
codziennym.
2 Cele kształcenia:
a) kształcenie umiejętności logicznego myślenia prowadzącego do rozumienia
poznanej przez ucznia wiedzy, a także umiejętności posługiwania się tą
wiedzą,
b) kształcenie umiejętności wykorzystywania nabytej wiedzy chemicznej w
życiu codziennym, jej powiązania z innymi naukami,
c) kształtowanie postaw w zakresie ochrony środowiska, a także własnego bezpieczeństwa i
zdrowia.
3 Formy sprawdzania osiągnięć edukacyjnych uczniów:
a) Odpowiedź ustna – obowiązuje znajomość materiału z trzech ostatnich lekcji, w
przypadku lekcji powtórzeniowych - z całego działu;
b) Kartkówka – obejmuje materiał z trzech ostatnich lekcji, także dotyczy zadań domowych, nie wymaga wcześniejszego zapowiadania, może zastępować
odpowiedź
ustną;
c) Sprawdzian – praca pisemna przeprowadzana po zakończeniu każdego działu, zapowiadana z co najmniej tygodniowym wyprzedzeniem.
Sprawdzian może zawierać dodatkowe zadania na ocenę celującą.
d) Aktywność na lekcji;
e) Prace dodatkowe – np. prezentacje multimedialne, schematy, plansze itp.
f) Prace domowe; g) Testy powtórkowe– dotyczą uczniów realizujących chemię w zakresie rozszerzonym,
obejmują zakres tematyczny nawet kilku działów.
W przypadku prac pisemnych (kartkówek, sprawdzianów itp.) przyjmuje się skalę punktową przeliczaną na oceny wg kryteriów:
100% - 95% - ocena bardzo dobra (5)
94% - 75% - ocena dobra (4)
74% - 51% - ocena dostateczna (3)
50% - 30% - ocena dopuszczająca (2)
29% - 0% - ocena niedostateczna (1)
Ocenę celującą (6) uzyskuje uczeń, który osiągnął 100% punktów i rozwiązał zadanie
dodatkowe.
4. Formy poprawy oceny, wystawienie oceny śródrocznej i końcowej: a) nauczyciel oddaje sprawdzone prace w terminie dwóch tygodni, b) uczeń ma możliwość poprawy oceny niedostatecznej z prac pisemnych w formie i terminie
ustalonym z
nauczycielem,
34
c) ocenę poprawioną wpisuje się do dziennika obok oceny uzyskanej poprzednio z pracy pisemnej,
przy
czym do oceny śródrocznej i końcowej liczą się obydwie oceny,
e) jeżeli uczeń nie pisze sprawdzianu lub kartkówki w danym dniu bez względu na powód jego
nieobecności, zobowiązany jest do napisania danej pracy na najbliższej lekcji chemii na której
będzie obecny; w uzasadnionych przypadkach (np. długotrwała choroba) ustalony zostanie
nowy termin pisania sprawdzianu lub kartkówki; w przypadku nienapisania pracy w
wyznaczonych terminach uczeń uzyskuje z tej pracy ocenę niedostateczną,
f) uczeń zobowiązany jest do napisania wszystkich sprawdzianów i kartkówek w danym
semestrze,
g) wystawienie oceny śródrocznej dokonywane jest na podstawie liczonej średniej ważonej
wszystkich
ocen cząstkowych, przy czym oceny ze sprawdzianów i testów liczone są podwójnie(łącznie z
oceną
poprawioną), ocena roczna ustalona jest według zasad zawartych w WSO,
h) sprawdziany i inne prace pisemne przechowywane są w szkole do końca danego roku szkolnego.
Na
życzenie ucznia i jego rodziców nauczyciel udostępnia je do wglądu,zgodnie z zasadami
zawartymi w
statucie szkoły,
i) aby uzyskać pozytywną ocenę roczną z przedmiotu uczeń musi mieć zaliczone obydwa
semestry. W przypadku uzyskania śródrocznej oceny niedostatecznej uczeń musi ją poprawić w
wyznaczonym terminie.
Ocenę śródroczną oraz końcową wystawia się na podstawie następujących średnich: ocena celująca – uczeń uzyskał średnią ocen powyżej 5,49 lub uzyskał
szczególne osiągnięcia w konkursach i olimpiadach;
ocena bardzo dobra - uczeń uzyskał średnią ocen od 4,50 do 5,49;
ocena dobra - uczeń uzyskał średnią ocen od 3,50 do 4,49;
ocena dostateczna - uczeń uzyskał średnią ocen od 2,50 do 3,49;
ocena dopuszczająca - uczeń uzyskał średnią ocen od 1,75do 2,49 lub niższą
średnią lecz z przewagą ocen pozytywnych;
ocena niedostateczna - uczeń uzyskał średnią ocen od 1,00 do 1,74
5. Ogólne kryteria na poszczególne oceny z chemii: Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który: - posiada wiadomości i umiejętności znacznie wykraczające poza realizowany program nauczania,
- samodzielnie i twórczo rozwija swoje zainteresowania,
- stosuje posiadaną wiedzę do rozwiązywania bardzo trudnych i
nietypowych zadań i problemów w nowych sytuacjach,
- formułuje problemy oraz dokonuje analizy i syntezy nowych zjawisk,
- samodzielnie planuje wieloetapowe eksperymenty, przeprowadza je i
analizuje wyniki,
- osiąga sukcesy w konkursach i olimpiadach chemicznych szczebla
wyższego niż szkolny;
Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który: - opanował w pełnym zakresie wiadomości i umiejętności określone podstawą programową,
- stosuje zdobytą wiedzę do rozwiązywania problemów i zadań w nowych
sytuacjach,
- planuje i bezpiecznie przeprowadza eksperymenty chemiczne,
- biegle pisze i uzgadnia równania reakcji chemicznych oraz samodzielnie
rozwiązuje zadania rachunkowe o dużym stopniu trudności,
- wykazuje dużą samodzielność, korzystając bez pomocy nauczyciela z
różnych źródeł wiedzy(internet, literatura fachowa i popularnonaukowa,itp.);
Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który: - opanował w dużym zakresie wiadomości i umiejętności określone podstawą programową;
35
- poprawnie stosuje zdobyte wiadomości i umiejętności do samodzielnego
rozwiązywania typowych zadań i problemów,
- bezpiecznie wykonuje proste doświadczenia chemiczne,
- pisze i uzgadnia równania reakcji chemicznych,
- samodzielnie rozwiązuje zadania o średnim stopniu trudności,
- korzysta z układu okresowego pierwiastków, wykresów, tablic i innych
źródeł wiedzy chemicznej;
Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który: - opanował w podstawowym zakresie wiadomości i umiejętności określone w podstawie programowej, które są konieczne do dalszego kształcenia,
- korzysta z pomocą nauczyciela z podanych źródeł wiedzy,
- z pomocą nauczyciela poprawnie stosuje wiadomości i umiejętności przy
rozwiązywaniu typowych zadań i problemów,
- z pomocą nauczyciela bezpiecznie wykonuje doświadczenia chemiczne,
- z pomocą nauczyciela pisze i uzgadnia równania reakcji chemicznych oraz
rozwiązuje zadania rachunkowe o niewielkim stopniu trudności;
Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który: - ma braki w opanowaniu wiadomości i umiejętności określonych w podstawie programowej, ale braki te nie przekreślają możliwości dalszego kształcenia,
- z pomocą nauczyciela rozwiązuje typowe zadania teoretyczne i praktyczne
o niewielkim stopniu trudności,
- z pomocą nauczyciela pisze proste wzory chemiczne i równania reakcji
chemicznych;
Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który: - nie opanował wiadomości i umiejętności określonych w podstawie programowej, które są konieczne do dalszego kształcenia,
- nie zna symboliki ani nomenklatury chemicznej,
- nawet z pomocą nauczyciela nie potrafi zapisać prostych wzorów
chemicznych, ani równań reakcji,
- nie potrafi bezpiecznie posługiwać się prostym sprzętem laboratoryjnym i
odczynnikami.
36
Wymagania edukacyjne z biologii
zawierają szczegółowy wykaz wiadomości i umiejętności, które uczeń powinien opanować
po omówieniu poszczególnych lekcji z podręcznika Biologia na czasie – zakres podstawowy.
Jest on niezastąpiony przy obiektywnej ocenie postępów ucznia w nauce.
Poziomy oczekiwanych osiągnięć ucznia
Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe
konieczne (na stopień dopuszczający)
podstawowe (na stopień dostateczny)
rozszerzające (na stopień dobry)
dopełniające (na stopień bardzo dobry)
obejmują treści i umiejętności obejmują treści i umiejętności
najważniejsze w uczeniu się biologii
złożone i mniej przystępne niż zaliczone do
wymagań podstawowych
łatwe dla ucznia nawet mało zdolnego
wymagające korzystania z różnych źródeł
informacji
często powtarzające się w procesie
nauczania
umożliwiające rozwiązywanie problemów
określone programem nauczania na
poziomie nieprzekraczającym wymagań
zawartych w podstawie programowej
pośrednio użyteczne w życiu pozaszkolnym
użyteczne w życiu codziennym
pozwalające łączyć wiedzę z różnych
przedmiotów i dziedzin
Stopnie szkolne
Stopień dopuszczający
Stopień dopuszczający można wystawić uczniowi, który przyswoił treści konieczne. Taki
uczeń
z pomocą nauczyciela jest w stanie nadrobić braki w podstawowych umiejętnościach.
Stopień dostateczny
Stopień dostateczny może otrzymać uczeń, który opanował wiadomości podstawowe i z
niewielką pomocą nauczyciela potrafi rozwiązać podstawowe problemy. Analizuje również
proste zależności, a także próbuje porównywać, wnioskować i zajmować określone
stanowisko.
Stopień dobry
Stopień dobry można wystawić uczniowi, który przyswoił treści rozszerzające, właściwie
stosuje terminologię przedmiotową, a także wiadomości w sytuacjach typowych wg wzorów
znanych z lekcji
i podręcznika, rozwiązuje typowe problemy z wykorzystaniem poznanych metod,
samodzielnie pracuje z podręcznikiem i materiałem źródłowym oraz aktywnie uczestniczy w
zajęciach.
Stopień bardzo dobry
Stopień bardzo dobry może otrzymać uczeń, który opanował treści dopełniające. Potrafi on
samodzielnie interpretować zjawiska oraz bronić swych poglądów.
Stopień celujący
Stopień celujący może otrzymać uczeń, który opanował treści wykraczające poza informacje
zawarte w podręczniku. Potrafi on selekcjonować i hierarchizować wiadomości, z
powodzeniem bierze udział w konkursach i olimpiadach przedmiotowych, a także pod okiem
nauczyciela prowadzi własne prace badawcze.
Wymagania edukacyjne Biologia na czasie – zakres podstawowy Dział
programu Lp. Temat Poziom wymagań
konieczny (K) podstawowy (P) rozszerzający (R) dopełniający (D)
I. Od genu
do cechy
1 Budowa i funkcje
kwasów
nukleinowych
• określa rolę DNA jako
nośnika informacji genetycznej
• wymienia elementy budowy
DNA i RNA
• wymienia zasady azotowe
wchodzące w skład obu typów
kwasów nukleinowych
• definiuje pojęcia: genetyka,
nukleotyd
• wymienia rodzaje RNA
• definiuje pojęcia: inżynieria
genetyczna, replikacja DNA
• wyjaśnia regułę
komplementarności zasad
• omawia proces replikacji
DNA
• określa rolę poszczególnych
rodzajów RNA
• porównuje budowę i rolę
DNA z budową i rolą RNA
• rozpoznaje na modelu lub
ilustracji DNA i RNA
• wyjaśnia, z czego wynika
komplementarność zasad
• przedstawia graficznie regułę
komplementarności zasad
• wykazuje, że replikacja DNA
ma charakter
semikonserwatywny
• wykazuje związek między
kwasami nukleinowymi a
cechami organizmów
• przedstawia za pomocą
schematycznego rysunku
budowę nukleotydu DNA i RNA
• określa rolę polimerazy
DNA w replikacji DNA
• wykazuje rolę replikacji
DNA w zachowaniu
niezmienionej informacji
genetycznej
• uzasadnia konieczność
zachodzenia procesu
replikacji DNA przed
podziałem komórki
2 Geny i genomy
• definiuje pojęcia: gen, genom,
chromosom, chromatyna,
kariotyp, pozagenowy DNA
• przedstawia budowę
chromosomu
• wymienia organelle komórki
zawierające DNA
• definiuje pojęcia:
nukleosom, chromosom
homologiczny, komórka
haploidalna, komórka
diploidalna
• podaje liczbę chromosomów
w komórkach somatycznych i
rozrodczych człowieka
• oblicza liczbę
chromosomów w komórce
haploidalnej, znając liczbę
chromosomów w komórce
diploidalnej danego
organizmu
• wyjaśnia różnicę między
eksonem a intronem
• omawia organizację materiału
genetycznego w jądrze
komórkowym
• wskazuje i nazywa miejsca
występowania DNA w
komórkach prokariotycznych i
eukariotycznych
• opisuje budowę chromatyny
• charakteryzuje budowę i
rodzaje chromosomów w
kariotypie człowieka
• uzasadnia różnice w
budowie genomów bakterii
i organizmów jądrowych
• podaje przykłady
wykorzystania badań DNA
w różnych dziedzinach
życia człowieka
3 Kod genetyczny • wyjaśnia pojęcia: kod
genetyczny, kodon
• wymienia cechy kodu
genetycznego
• omawia sposób zapisania
informacji genetycznej w
DNA
• wyjaśnia znaczenie kodu
genetycznego
• charakteryzuje cechy kodu
genetycznego
• analizuje schemat przepływu
informacji genetycznej
• odczytuje kolejność
aminokwasów kodowanych
przez dany fragment mRNA
przy pomocy tabeli kodu
genetycznego
• nazywa cechy kodu
genetycznego na podstawie
schematów
• oblicza liczbę
nukleotydów i kodonów
kodujących określoną
liczbę aminokwasów oraz
liczbę aminokwasów
kodowaną przez określoną
liczbę nukleotydów i
kodonów
• zapisuje sekwencję
nukleotydów mRNA oraz
sekwencję kodującej nici
DNA, znając skład
38
aminokwasowy krótkiego
odcinka białka
4 Ekspresja genów • wymienia etapy ekspresji
genów
• określa cel transkrypcji i
translacji
• omawia przebieg
transkrypcji i translacji
• wyjaśnia rolę tRNA w
translacji
• rozróżnia etapy ekspresji
genów
• wskazuje i nazywa
poszczególne etapy ekspresji
genów w komórce
• określa znaczenie struktury
przestrzennej dla
funkcjonalności białek
• opisuje budowę cząsteczki
tRNA
• omawia rolę rybosomów w
ekspresji genu
• uzasadnia konieczność
modyfikacji białka po
translacji
• omawia różnicę w
ekspresji genów
kodujących RNA i białka
• omawia rolę polimerazy
RNA w transkrypcji
5 Podstawowe reguły
dziedziczenia
genów
• definiuje pojęcia: genotyp,
fenotyp, allel, homozygota,
heterozygota, dominacja,
recesywność
• wymienia i rozpoznaje cechy
dominujące i recesywne u
ludzi
• zapisuje genotypy:
homozygoty dominującej,
homozygoty recesywnej i
heterozygoty
• wykazuje zależność między
genotypem a fenotypem
• omawia I i II prawo Mendla
• na schemacie krzyżówki
genetycznej rozpoznaje
genotyp oraz określa fenotyp
rodziców i pokolenia
potomnego
• wykonuje krzyżówki
genetyczne dotyczące
dziedziczenia jednego genu
• wymienia inne przykłady
dziedziczenia cech
• omawia badania Mendla
• wyjaśnia mechanizm
dziedziczenia cech zgodnie z I i
II prawem Mendla
• wykonuje krzyżówki
genetyczne dotyczące
dziedziczenia dwóch genów
• interpretuje krzyżówki
genetyczne, używając określeń
homozygota, heterozygota,
cecha dominująca, cecha
recesywna
• omawia przykłady innych
sposobów dziedziczenia cech
• ocenia znaczenie prac
Mendla dla rozwoju
genetyki
• określa
prawdopodobieństwo
pojawienia się określonych
genotypów i fenotypów
potomstwa na podstawie
genotypów rodziców
• uzasadnia różnice w
dziedziczeniu genów
zgodnie z prawami Mendla
i genów sprzężonych
6 Genetyczne
uwarunkowania
płci. Cechy
sprzężone z płcią
• wyjaśnia zasadę
dziedziczenia płci u człowieka
za pomocą krzyżówki
genetycznej
• wymienia przykłady chorób
sprzężonych z płcią
• rozróżnia chromosomy płci i
chromosomy autosomalne
• wyjaśnia mechanizm
ujawnienia się cech
recesywnych sprzężonych z
płcią
• wykonuje krzyżówki
genetyczne dotyczące
dziedziczenia chorób
sprzężonych z płcią
• wymienia przykłady cech
związanych z płcią
• definiuje pojęcia:
• podaje przykłady
mechanizmów dziedziczenia płci
u innych organizmów
• interpretuje krzyżówki
genetyczne dotyczące
dziedziczenia chorób
sprzężonych z płcią
• uzasadnia różnicę między
cechami sprzężonymi a cechami
związanymi z płcią
• wyjaśnia, w jaki sposób
• uzasadnia, dlaczego
mężczyźni częściej chorują
na hemofilię i daltonizm
niż kobiety
• omawia różnice między
chromosomem X a
chromosomem Y
39
chromosomy płci,
chromosomy autosomalne
dziedziczy się hemofilę
7 Zmiany w
informacji
genetycznej
• definiuje pojęcie
rekombinacja genetyczna
• definiuje pojęcie mutacja
• rozróżnia mutacje genowe i
chromosomowe
• wymienia czynniki
mutagenne
• klasyfikuje mutacje ze
względu na ich konsekwencje
• opisuje znaczenie
rekombinacji genetycznej w
kształtowaniu zmienności
genetycznej
• wymienia czynniki
mutagenne
• omawia skutki mutacji
genowych
• omawia skutki mutacji
chromosomowych
• opisuje procesy warunkujące
rekombinację genetyczną
• rozróżnia mutacje spontaniczne
i indukowane
• klasyfikuje czynniki
mutagenne
• wyjaśnia, na czym polegają
poszczególne rodzaje mutacji
genowych i chromosomowych
• wyjaśnia, w jaki sposób
mutacje prowadzą do chorób
nowotworowych
• omawia przebieg procesu
crossing-over
• analizuje rodowody pod
kątem metody
diagnozowania mutacji
• rozróżnia mutacje w
zależności od rodzaju
komórki, w której mają
miejsce
• uzasadnia, że mutacje są
źródłem zmienności
organizmów
8 Choroby
genetyczne
człowieka
• definiuje pojęcie choroba
genetyczna
• klasyfikuje choroby
genetyczne ze względu na
przyczynę
• wymienia przykłady chorób
genetycznych
• wyjaśnia, na czym polega
profilaktyka genetyczna
• charakteryzuje choroby
jednogenowe z
uwzględnieniem sposobu
dziedziczenia, skutków
mutacji, objawów i leczenia
• charakteryzuje choroby
chromosomalne z
uwzględnieniem zmian w
kariotypie, objawów i
leczenia
• rozróżnia wybrane choroby
genetyczne
• analizuje dziedziczenie
wybranej choroby genetycznej
jednogenowej
• wyjaśnia, na czym polega
poradnictwo genetyczne oraz
wymienia sytuacje, w których
należy wykonać badania DNA
• klasyfikuje badania prenatalne
oraz dokonuje ich
charakterystyki
• dostrzega wady i zalety
badań prenatalnych
• omawia znaczenie
przeprowadzania testów
pourodzeniowych
• szacuje ryzyko
wystąpienia mutacji u
dziecka
II.
Biotechnol
ogia i
inżynieria
genetyczna
11 Biotechnologia
tradycyjna
• definiuje pojęcie
biotechnologia
• wymienia przykłady
produktów otrzymywanych
metodami biotechnologii
tradycyjnej
• przedstawia zastosowania
fermentacji mlekowej
• przedstawia zastosowania
fermentacji etanolowej
• wyjaśnia, na czym polega
reakcja fermentacji
• uzasadnienia różnicę między
biotechnologią tradycyjną a
biotechnologią nowoczesną
• zapisuje reakcje fermentacji
• omawia wykorzystanie
bakterii octowych
• omawia na przykładach
znaczenie fermentacji
mlekowej
• dowodzi pozytywnego i
negatywnego znaczenia
zachodzenia fermentacji
dla człowieka
12 Biotechnologia w
ochronie • wymienia przykłady
praktycznego wykorzystania
• wyjaśnia mechanizm
biologicznego oczyszczania • omawia istotę funkcjonowania • dowodzi roli
przetwarzania odpadów
40
środowiska organizmów do rozkładu
substancji
• definiuje pojęcia:
oczyszczanie biologiczne,
tworzywa biodegradowalne,
biologiczne zwalczanie
szkodników
• wymienia metody utylizacji
odpadów komunalnych
ścieków
• omawia zastosowanie
testów uzyskanych
metodami
biotechnologicznymi do
oceny stanu środowiska
biofiltrów
• wykazuje rolę
mikroorganizmów w
biologicznym oczyszczaniu
ścieków
• charakteryzuje metody
utylizacji odpadów
komunalnych
• opisuje metody zwalczania
szkodników z użyciem metod
biologicznych
komunalnych jako
alternatywnego źródła
energii
• analizuje korzyści
wynikające z zastosowania
tworzyw
biodegradowalnych
zamiast tradycyjnych
tworzyw sztucznych
• ocenia zastosowanie
metod biotechnologicznych
do wytwarzania energii
13 Podstawowe
techniki inżynierii
genetycznej
• definiuje pojęcia: inżynieria
genetyczna, organizm
zmodyfikowany genetycznie,
organizm transgeniczny, enzym
restrykcyjny, wektor
• wymienia techniki inżynierii
genetycznej
• wyjaśnia, czym zajmuje
się inżynieria genetyczna
• wyjaśnia, na czym polega:
sekwencjonowanie DNA,
elektroforeza, łańcuchowa
reakcja polimerazy, sonda
molekularna
• omawia sposoby otrzymania
organizmów transgenicznych
• wyjaśnia funkcję enzymów
restrykcyjnych
• porównuje działanie ligazy i
enzymów restrykcyjnych
• analizuje poszczególne
etapy: elektroforezy,
metody PCR i
wprowadzenia genu do
komórki
• określa cel
wykorzystania sondy
molekularnej
14 Organizmy
zmodyfikowane
genetycznie
• wymienia cele tworzenia
roślin i zwierząt
zmodyfikowanych genetycznie
• wyjaśnia cele tworzenia
roślin i zwierząt
zmodyfikowanych
genetycznie
• określa korzyści
wynikające ze stosowania
zmodyfikowanych
genetycznie zwierząt w
rolnictwie, medycynie,
nauce i przemyśle
• określa rodzaje modyfikacji
genetycznych roślin oraz
wskazuje cechy, które rośliny
zyskują dzięki nim
• omawia kolejne etapy
transformacji genetycznej
roślin i zwierząt
• analizuje argumenty za i
przeciw genetycznej
modyfikacji organizmów
• ocenia rzetelność
przekazu medialnego na
temat GMO
15 Biotechnologia a
medycyna
• definiuje pojęcia: diagnostyka
molekularna, terapia genowa
• wymienia przykłady
molekularnych metod
diagnostycznych
• określa cel molekularnych
metod diagnostycznych
• podaje przykłady leków
uzyskiwanych dzięki
zastosowaniu biotechnologii
• omawia badania prowadzone
w ramach diagnostyki
molekularnej
• omawia techniki
otrzymywania
• rozróżnia molekularne
metody diagnostyczne
• dowodzi skuteczności
badania prowadzonych w
ramach diagnostyki
molekularnej w
41
nowoczesnej
• uzasadnia rolę organizmów
zmodyfikowanych
genetycznie w produkcji
biofarmaceutyków
• wyjaśnia, na czym polega
terapia genowa
• wyjaśnia znaczenie
biotechnologii w
otrzymywaniu materiałów
medycznych nowej
generacji
biofarmeceutyków
• omawia możliwości związane
z hodowlą tkanek i narządów w
transplantologii
• charakteryzuje poszczególne
rodzaje terapii genowej
• rozróżnia rodzaje terapii
genowej
indywidualizacji procesu
leczenia
• określa znaczenie
wykorzystania komórek
macierzystych w leczeniu
chorób
• ocenia skuteczność
leczenia schorzeń
metodami terapii genowej
16 Klonowanie -
tworzenie
genetycznych kopii
• definiuje pojęcia: klonowanie,
klon
• wymienia przykłady
organizmów będących
naturalnymi klonami
• wymienia cele klonowania
DNA, komórek, roślin i
zwierząt
• udowadnia, że bliźnięta
jednojajowe są naturalnymi
klonami
• wyjaśnia, w jaki sposób
otrzymuje się klony DNA,
komórek, roślin i zwierząt
• uzasadnia swoje
stanowisko w sprawie
klonowania człowieka
• omawia rodzaje rozmnażania
bezpłciowego jako przykłady
naturalnego klonowania
• omawia sposoby klonowania
roślin i zwierząt
• rozróżnia klonowanie
reprodukcyjne i terapeutyczne
• formułuje argumenty za i
przeciw klonowaniu człowieka
• analizuje kolejne etapy
klonowania ssakówt
metodą transplantacji
jąder komórkowych
• ocenia przekaz medialny
dotyczący klonowania, w
tym klonowania
człowieka
• uzasadnia rolę
klonowania w
zachowaniu
bioróżnorodności
gatunkowej
17 Inżynieria
genetyczna –
korzyści i
zagrożenia
• podaje argumenty za i przeciw
stosowaniu technik inżynierii
genetycznej w badaniach
naukowych, medycynie,
rolnictwie, przemyśle i
ochronie środowiska
• wymienia argumenty za i
przeciw stosowaniu zwierząt w
eksperymentach naukowych
• wyjaśnia, w jaki sposób
GMO mogą wpłynąć
negatywnie na środowisko
naturalne
• rozpoznaje produkty GMO
• ocenia wpływ produktów
GMO na zdrowie człowieka
• uzasadnia obawy etyczne
związane z GMO
• omawia sposoby zapobiegania
zagrożeniom ze strony
organizmów zmodyfikowanych
genetycznie
• omawia regulacje prawne
dotyczące GMO w Unii
Europejskiej
• ocenia przekaz medialny
dotyczący badań
naukowych oraz
przewiduje skutki
nierzetelnej informacji
obecnej w mediach
42
18 Znaczenie badań
nad DNA • podaje przykłady praktycznego
zastosowania badań nad DNA
w medycynie, medycynie
sądowej, biotechnologii
nowoczesnej, ewolucjonizmie i
systematyce
• definiuje pojęcie profil
genetyczny
• wyjaśnia, na czym polega
zastosowanie badań nad
DNA w medycynie,
medycynie sądowej,
biotechnologii
nowoczesnej,
ewolucjonizmie i
systematyce
• wyjaśnia sposób
wykorzystania DNA do
określenia pokrewieństwa
oraz ustalenia lub
wykluczenia ojcostwa
• podaje przykłady organizmów
oraz pozyskiwanych od nich
genów
• omawia metody śledzenia
funkcjonowania wybranego
genu
• omawia wykorzystanie badań
DNA w medycynie sądowej
• uzasadnia znaczenie analizy
sekwencji DNA w badaniach
ewolucyjnych i
taksonomicznych
• analizuje kolejne etapy
metody ustalania profilu
genetycznego
• przewiduje możliwe
kierunki rozwoju
inżynierii genetycznej na
podstawie zdobytej
wiedzy
III.
Ochrona
przyrody
19 Czym jest
różnorodność
biologiczna?
• wymienia poziomy
różnorodności biologicznej
• wskazuje trzy miejsca na
Ziemi szczególnie cenne pod
względem różnorodności
biologicznej
• wyjaśnia pojęcie
różnorodność biologiczna
• omawia wskazany czynnik
kształtujący różnorodność
biologiczną
• wyjaśnia różnice pomiędzy
poziomami różnorodności
biologicznej
• uzasadnia praktyczne
znaczenie bioróżnorodności
dla człowieka
• charakteryzuje poziomy
różnorodności biologicznej
• porównuje poziomy
różnorodności biologicznej
• charakteryzuje wybrane
miejsca na Ziemi, szczególnie
cenne pod względem
różnorodności biologicznej
• opisuje metody pozwalające na
określenie poziomu
bioróżnorodności
• analizuje wpływ różnych
czynników na
kształtowanie się
różnorodności biologicznej
• analizuje zmiany
różnorodności gatunkowej
w czasie
• dowodzi istnienia
trudności w określaniu
liczby gatunków na
świecie
20 Zagrożenia
różnorodności
biologicznej
• wymienia przykłady
gatunków zagrożonych
wyginięciem
• wymienia przykłady
gatunków wymarłych
• wylicza czynniki wpływające
na stan ekosystemów
• podaje przykłady
działalności człowieka
przyczyniającej się do spadku
różnorodności biologicznej
• wymienia miejsca
najbardziej narażone na zanik
różnorodności biologicznej
• podaje przykłady gatunków
inwazyjnych
• omawia przyczyny wymierania
gatunków
• wskazuje działalność
człowieka jako przyczynę
spadku różnorodności
biologicznej
• wyjaśnia przyczyny zanikania
różnorodności biologicznej na
świecie
• analizuje wpływ rolnictwa na
zachowanie różnorodności
biologicznej
• ocenia skutki wyginięcia
gatunków zwornikowych
• dowodzi istnienia różnic
pomiędzy współczesnym
wymieraniem gatunków a
poprzednimi
wymieraniami
• przewiduje skutki
osuszania obszarów
podmokłych
• omawia wpływ gatunków
obcych, w tym
inwazyjnych, na
ekosystemy
43
21 Motywy i
koncepcje ochrony
przyrody
• wymienia zadania ochrony
przyrody
• wymienia motywy ochrony
przyrody
• uzasadnia konieczność
ochrony przyrody
• omawia wybrane motywy
ochrony przyrody
• omawia motywy ochrony
przyrody
• charakteryzuje koncepcje
ochrony przyrody
• uzasadnia konieczność
podejmowania działań
prowadzących do zachowania
różnorodności biologicznej
• podaje przykłady działań
w zakresie ochrony
przyrody wynikających z
poszczególnych motywów
ochrony przyrody
22 Sposoby ochrony
przyrody
• wymienia sposoby ochrony
przyrody
• wymienia cele ochrony
przyrody
• podaje przykłady ochrony in
situ i ex situ
• omawia wskazany sposób
ochrony przyrody
• wyjaśnia różnice pomiędzy
sposobami ochrony przyrody
• podaje przykłady sytuacji, w
których niezbędna jest
ochrona czynna
• charakteryzuje sposoby
ochrony przyrody
• uzasadnia różnicę między
ochroną bierną a ochroną czynną
• uzasadnia konieczność
tworzenia banków nasion
• podaje przykłady gatunków,
które restytuowano
• podaje przykłady działań, które
dopuszcza się w przypadku
ochrony częściowej
• uzasadnia konieczność
ochrony gatunkowej
• wyjaśnia, dlaczego w
stosunku do niektórych
gatunków i obszarów
stosowana jest ochrona
ścisła, a do innych –
ochrona częściowa
• wyjaśnia, czym
resystytucja różni się od
reintrodukcji
• ocenia skuteczność
ochrony in situ i ex situ
23 Ochrona przyrody
w Polsce
• wymienia formy ochrony
przyrody w Polsce
• wskazuje na mapie parki
narodowe
• podaje nazwy parków
narodowych i krajobrazowych
położonych najbliżej miejsca
zamieszkania
• wymienia po pięć nazw
zwierząt, roślin i grzybów
podlegających w Polsce
ochronie gatunkowej
• podaje przykłady działań
podejmowanych w ramach
ochrony czynnej
• omawia formy ochrony
obszarowej przyjęte w Polsce
• wyjaśnia różnice pomiędzy
formami ochrony
indywidualnej
• rozpoznaje na ilustracji lub
fotografii omawiane
wcześniej rośliny, zwierzęta i
grzyby podlegające ochronie
gatunkowej
• wskazuje przykłady
chronionych gatunków roślin
i zwierząt występujących w
najbliższej okolicy
• wyjaśnia rolę poszczególnych
form ochrony przyrody
• charakteryzuje park narodowy
położony najbliżej miejsca
zamieszkania
• klasyfikuje rezerwaty przyrody
ze względu na przedmiot
ochrony i typ ekosystemu
• wymienia działania zakazane i
dozwolone na obszarach
podlegających ochronie
• wyjaśnia znaczenie otulin
tworzonych wokół parków
narodowych
• klasyfikuje parki
narodowe według daty
założenia lub wielkości
24 Międzynarodowe
formy ochrony
przyrody
• wymienia międzynarodowe
formy ochrony przyrody
• charakteryzuje rezerwat
biosfery jako międzynarodową
formę ochrony przyrody
• wylicza parki narodowe w
Polsce uznane za rezerwaty
biosfery
• definiuje pojęcie
zrównoważony rozwój
• określa znaczenie Agendy 21
• wyjaśnia, na czym polega
zrównoważony rozwój
• podaje przykłady
międzynarodowych inicjatyw w
• określa znaczenie
konwencji: ramsarskiej,
CITES, bońskiej w
ochronie przyrody
• uzasadnia konieczność
44
• omawia działalność
organizacji zajmujących się
ochroną przyrody
zakresie ochrony przyrody
• charakteryzuje parki narodowe
w Polsce uznane za rezerwaty
biosfery
• rozróżnia typy obszarów sieci
Natura 2000
• formułuje sądy dotyczące
zasad zrównoważonego rozwoju
oraz sposobów i możliwości
wdrażania tych zasad
globalnej ochrony
przyrody
• ocenia znaczenie
projektu Natura 2000
• ocenia działalność
organizacji zajmujących
się ochroną przyrody
• ocenia stopień realizacji
postulatów
zrównoważonego rozwoju
na świecie i w kraju
WYMAGANIA EDUKACYJNE
Dział
programu
Lp. Temat Poziom wymagań
konieczny (K) podstawowy (P) rozszerzający (R) dopełniający (D)
Badania
przyrodnicze 1 Metodyka badań
biologicznych
Uczeń:
rozróżnia metody
poznawania świata
wymienia etapy badań
biologicznych
Uczeń:
wyjaśnia, na czym
polega różnica między
rozumowaniem
dedukcyjnym a
rozumowaniem
indukcyjnym
rozróżnia problem
badawczy od hipotezy,
próbę kontrolną od próby
badawczej, zmienną
niezależną od zmiennej
zależnej
Uczeń:
omawia zasady
prowadzenia i
dokumentowania badań
formułuje główne etapy
badań do konkretnych
obserwacji i doświadczeń
biologicznych
planuje przykładową
obserwację biologiczną
wykonuje dokumentację
przykładowej obserwacji
Uczeń:
analizuje kolejne etapy
prowadzenia badań
2 Obserwacje mikroskopowe
jako źródło wiedzy
biologicznej
nazywa elementy układu
optycznego i układu
mechanicznego mikroskopu
optycznego
wymienia cechy obrazu
oglądanego w mikroskopie
optycznym
definiuje pojęcie
zdolność rozdzielcza
wyjaśnia sposób
działania mikroskopów
optycznego i
elektronowego
porównuje działanie
mikroskopu optycznego i
mikroskopu elektronowego
wymienia zalety i wady
mikroskopów optycznych
oraz elektronowych
określa zasadę działania
mikroskopu
fluorescencyjnego
wyjaśnia różnicę w
sposobie działania
mikroskopów
elektronowych:
transmisyjnego i
skaningowego
Chemiczne
podstawy
życia
1 Składniki nieorganiczne
organizmów
klasyfikuje związki
chemiczne na organiczne i
nieorganiczne
wymienia związki
omawia znaczenie
wybranych makro- i
mikroelementów
określa znaczenie i
określa objawy niedoboru
wybranych makro- i
mikroelementów
charakteryzuje budowę
rysuje modele różnych
typów wiązań
chemicznych
wykazuje związek
45
budujące organizm
klasyfikuje pierwiastki na
makroelementy i
mikroelementy
wymienia pierwiastki
biogenne
nazywa wiązania i
oddziaływania chemiczne
wymienia funkcje wody
wymienia funkcje soli
mineralnych
występowanie wybranych
typów wiązań i
oddziaływań
chemicznych
omawia budowę
cząsteczki wody
różnych typów wiązań
chemicznych
charakteryzuje właściwości
fizykochemiczne wody
uzasadnia znaczenie soli
mineralnych dla
organizmów
między budową cząsteczki
wody i właściwościami a
jej rolą w organizmie
2 Budowa i znaczenie
węglowodanów
wymienia cechy i funkcje
głównych grup
węglowodanów
klasyfikuje sacharydy i
podaje przykłady
wymienia właściwości
mono-, oligo- i
polisacharydów
określa kryterium
klasyfikacji sacharydów
wyjaśnia, w jaki sposób
powstaje wiązanie O-
glikozydowe
omawia występowanie i
znaczenie wybranych
mono-, oligo- i
polisacharydów
klasyfikuje
monosacharydy
charakteryzuje i
porównuje budowę
wybranych polisacharydów
porównuje budowę
chemiczną mono-, oligo- i
polisacharydów
planuje doświadczenie
mające na celu wykrycie
glukozy
omawia powstawanie
form pierścieniowych
monosacharydów
ilustruje powstawanie
wiązania O-
glikozydowego
zapisuje wzory
wybranych
węglowodanów
3 Lipidy – budowa i znaczenie wymienia funkcje lipidów
klasyfikuje lipidy ze
względu na budowę
cząsteczki
omawia znaczenie
poszczególnych grup
lipidów
wyjaśnia, na czym
polega różnica między
tłuszczami nasyconymi a
tłuszczami nienasyconymi
wymienia kryteria
klasyfikacji tłuszczowców
charakteryzuje budowę
lipidów prostych, złożonych
i izoprenowych
uzasadnia znaczenie
cholesterolu
planuje doświadczenie,
którego celem jest wykrycie
lipidów
porównuje poszczególne
grupy lipidów
omawia budowę
fosfolipidów i ich
rozmieszczenie w błonie
biologicznej
analizuje budowę
triglicerydu
4 Białka – główny budulec
organizmu
nazywa grypy białek ze
względu na pełnione
funkcje, liczbę
aminokwasów w łańcuchu
strukturę oraz obecność
elementów
nieaminokwasowych
wymienia przykładowe
białka i ich funkcje
podaje kryteria
klasyfikacji białek
wskazuje wiązanie
peptydowe
wyjaśnia, na czym
polega i w jakich
warunkach zachodzi
koagulacja i denaturacja
białek
charakteryzuje grupy
białek ze względu na
pełnione funkcje, liczbę
aminokwasów w łańcuchu i
strukturę oraz obecność
elementów
nieaminokwasowych
zapisuje wzór ogólny
aminokwasów
analizuje budowę
aminokwasów
klasyfikuje aminokwasy
ze względu na charakter
podstawników
porównuje białka
fibrylarne i globularne
porównuje proces
koagulacji i denaturacji
46
omawia budowę białek
rozpoznaje struktury
przestrzenne białek
wymienia właściwości
białek
zapisuje reakcję
powstawania dipeptydu
charakteryzuje strukturę 1-
, 2-, 3- i 4-rzędową białek
białek
planuje doświadczenie
mające na celu wykrycie
wiązań peptydowych
5 Budowa i rola kwasów
nukleinowych
charakteryzuje budowę
pojedynczego nukleotydu
DNA i RNA
omawia rolę DNA
wymienia rodzaje RNA i
określa ich rolę
określa lokalizację DNA w
komórkach eukariotycznych
i prokariotycznych
wyjaśnia, na czym
polega komplementarność
zasad
definiuje pojęcia:
podwójna helisa,
replikacja
charakteryzuje budowę
chemiczną i przestrzenną
cząsteczki DNA i RNA
porównuje budowę i rolę
DNA z budową i rolą RNA
rysuje schemat budowy
nukleotydu
oblicza procentową
zawartość zasad azotowych
w DNA
rozróżnia zasady azotowe
nazywa i wskazuje
wiązania w cząsteczce
DNA
Komórka –
podstawowa
jednostka
życia
1 Przestrzenna organizacja
komórki
definiuje pojęcia:
komórka, organizm
jednokomórkowy, organizm
wielokomórkowy
wymienia przykłady
komórek prokariotycznych i
eukariotycznych
wskazuje i nazywa
struktury komórki
prokariotycznej i
eukariotycznej
rozróżnia komórki:
zwierzęcą, roślinną,
grzybową i prokariotyczną
wyjaśnia zależność
między wymiarami
komórki a jej
powierzchnią i objętością
rysuje wybraną
komórkę eukariotyczną
na podstawie obserwacji
mikroskopowej
klasyfikuje komórki ze
względu na występowanie
jądra komórkowego
charakteryzuje funkcje
struktur komórki
prokariotycznej
porównuje komórkę
prokariotyczną z komórką
eukariotyczną
wskazuje cechy wspólne i
różnice między komórkami
eukariotycznymi
wymienia przykłady
największych komórek
roślinnych i zwierzęcych
analizuje znaczenie
wielkości i kształtu
komórki w transporcie
substancji do i z komórki
wykonuje samodzielnie
nietrwały preparat
mikroskopowy
2 Budowa, właściwości i
funkcje błon biologicznych
nazywa i wskazuje
składniki błon
biologicznych
wymienia właściwości
błon biologicznych
wymienia funkcje błon
biologicznych
wymienia rodzaje
transportu przez błony
omawia model budowy
błony biologicznej
wyjaśnia różnicę między
transportem biernym a
transportem czynnym
rozróżnia endocytozę i
egzocytozę
definiuje pojęcia:
osmoza, turgor,
plazmoliza, deplazmoliza
charakteryzuje białka błon
omawia budowę i
właściwości lipidów
występujących w błonach
biologicznych
charakteryzuje różne
rodzaje transportu przez
błony
porównuje zjawiska
osmozy i dyfuzji
przedstawia skutki
umieszczenia komórki
roślinnej oraz komórki
zwierzęcej w roztworach:
hipotonicznym,
analizuje rozmieszczenie
białek i lipidów w błonach
biologicznych
wyjaśnia różnicę w
sposobie działania białek
kanałowych i nośnikowych
planuje doświadczenie
mające na celu
udowodnienie selektywnej
przepuszczalności błony
planuje doświadczenie
mające na celu obserwację
plazmolizy i deplazmolizy
w komórkach roślinnych
47
izotonicznym i
hipertonicznym
3 Jądro komórkowe wymienia funkcje jądra
komórkowego
definiuje pojęcia:
chromatyna, nukleosom,
chromosom, kariotyp,
chromosomy homologiczne
identyfikuje chromosomy
płci i autosomy
wyjaśnia różnicę między
komórką haploidalną a
komórką diploidalną
identyfikuje elementy
budowy jądra
komórkowego
określa skład chemiczny
chromatyny
wyjaśnia znaczenie
jąderka i otoczki jądrowej
wymienia i identyfikuje
kolejne etapy upakowania
DNA w jądrze
komórkowym
rysuje chromosom
metafazowy
podaje przykłady
komórek haploidalnych i
komórek diploidalnych
charakteryzuje elementy
jądra komórkowego
charakteryzuje budowę
chromosomu metafazowego
dowodzi, iż komórki
eukariotyczne zawierają
różną liczbę jąder
komórkowych
wyjaśnia różnicę między
heterochromatyną a
euchromatyną
uzasadnia znaczenie
upakowania DNA w jądrze
komórkowym
4 Składniki cytoplazmy omawia skład i znaczenie
cytozolu
wymienia elementy
cytoszkieletu i ich funkcje
identyfikuje ruchy
cytozolu
charakteryzuje budowę i
rolę siateczki
śródplazmatycznej
charakteryzuje budowę i
rolę rybosomów, aparatu
Golgiego i lizosomów
omawia ruchy cytozolu
określa rolę
peroksysomów i
glioksysomów
wyjaśnia, na czym
polega funkcjonalne
powiązanie między
rybosomami, siateczką
śródplazmatyczną,
aparatem Golgiego a
błoną komórkową
porównuje elementy
cytoszkieletu pod względem
budowy, funkcji i
rozmieszczenia
porównuje siateczkę
śródplazmatyczną szorstką z
siateczką śródplazmatyczną
gładką
planuje doświadczenie
mające na celu wykazanie
znaczenia wysokiej
temperatury w dezaktywacji
katalazy w bulwie
ziemniaka
rozpoznaje elementy
cytoszkieletu
ilustruje plan budowy
wici i rzęski
dokonuje obserwacji
ruchów cytozolu w
komórkach moczarki
kanadyjskiej
5 Składniki cytoplazmy
otoczone dwiema błonami
wymienia organelle
komórki eukariotycznej
otoczone dwiema błonami
uzasadnia rolę
mitochondriów jako
centrów energetycznych
wymienia funkcje
plastydów
charakteryzuje budowę
mitochondriów
klasyfikuje typy
plastydów
charakteryzuje budowę
chloroplastu
wymienia argumenty
potwierdzające słuszność
teorii endosymbiozy
wyjaśnia, od czego zależy
liczba i rozmieszczenie
mitochondriów w komórce
porównuje typy plastydów
wyjaśnia, dlaczego
mitochondria i plastydy
nazywa się organellami
półautonomicznymi
przedstawia sposoby
powstawania plastydów i
możliwości
przekształcania różnych
rodzajów plastydów
rozpoznaje typy
plastydów na podstawie
obserwacji mikroskopowej
6 Pozostałe składniki komórki. klasyfikuje składniki nazywa substancje omawia budowę wakuoli porównuje ścianę
48
Połączenia między
komórkami
komórki na plazmatyczne i
nieplazmatyczne
wymienia komórki
zawierające wakuolę
wymienia funkcje wakuoli
wymienia komórki
zawierające ścianę
komórkową
wymienia funkcje ściany
komórkowej
będące głównymi
składnikami budulcowym
ściany komórkowej
wyjaśnia, na czym
polegają wtórne zmiany o
charakterze inkrustacji i
adkrustacji
nazywa rodzaje
połączeń
międzykomórkowych w
komórkach roślinnych i
zwierzęcych
wyjaśnia różnice między
wodniczkami u protistów
charakteryzuje budowę
ściany komórkowej
omawia umiejscowienie,
budowę i funkcje połączeń
między komórkami u roślin
i zwierząt
komórkową pierwotną ze
ścianą komórkową wtórną
u roślin
porównuje procesy
inkrustacji i adkrustacji
wyjaśnia, w jaki sposób
inkrustacja i adkrustacji
zmieniają właściwości
ściany komórkowej
7 Podziały komórkowe wymienia rodzaje
podziałów komórki
rozpoznaje etapy mitozy
i mejozy
charakteryzuje przebieg
poszczególnych etapów
mitozy i mejozy
porównuje przebieg oraz
znaczenie mitozy i mejozy
wyjaśnia znaczenie
zjawiska crossing-over
definiuje pojęcia:
kariokineza i cytokineza
ilustruje poszczególne
etapy mitozy i mejozy
wyjaśnia rolę interfazy
w cyklu życiowym
komórki
określa skutki zaburzeń
cyklu komórkowego
wymienia czynniki
wywołujące transformację
nowotworową
analizuje schemat
przedstawiający ilość DNA
i chromosomów
w poszczególnych etapach
cyklu komórkowego
charakteryzuje
poszczególne etapy
interfazy
określa znaczenie
wrzeciona
kariokinetycznego
wyjaśnia, na czym polega
programowana śmierć
komórki
wyjaśnia mechanizm
transformacji
nowotworowej
wyjaśnia i porównuje
przebieg cytokinezy
w komórkach roślinnej
i zwierzęcej
charakteryzuje sposób
formowania wrzeciona
kariokinetycznego
w komórce roślinnej i
zwierzęcej
omawia znaczenie
amitozy i endomitozy
Różnorodno
ść wirusów,
bakterii,
protistów i
grzybów
1 Klasyfikowanie organizmów wymienia zadania
systematyki
wymienia główne rangi
taksonów
wymienia kryteria
klasyfikowania organizmów
według metod opartych na
podobieństwie i
pokrewieństwie
organizmów
wymienia nazwy pięciu
królestw świata organizmów
wymienia
charakterystyczne cechy
definiuje pojęcia:
takson, narządy
homologiczne, gatunek
ocenia znaczenie
systematyki
wyjaśnia, na czym
polega nazewnictwo
binominalne gatunków i
podaje nazwisko jego
twórcy
wyjaśnia zasady
konstruowania klucza
dwudzielnego do
oznaczania gatunków
wyjaśnia, na czym polega
hierarchiczny układ rang
jednostek taksonomicznych
określa stanowisko
systematyczne wybranego
gatunku rośliny i zwierzęcia
wskazuje w nazwie
gatunku nazwę rodzajową i
epitet gatunkowy
wyjaśnia różnicę między
naturalnym a sztucznym
systemem klasyfikacji
definiuje pojęcia: takson
monofiletyczny,
porównuje i ocenia
sposoby klasyfikowania
organizmów oparte na
metodach fenetycznych i
filogenetycznych
oznacza gatunki,
wykorzystując klucz w
postaci graficznej lub
numerycznej
konstruuje klucz służący
do oznaczania
przykładowych gatunków
organizmów
ocenia stopień
49
organizmów należących do
każdego z pięciu królestw
parafiletyczny i
polifiletyczny
porównuje królestwa
świata żywego
pokrewieństwa
organizmów na podstawie
analizy drzewa rodowego
organizmów
2 Wirusy – bezkomórkowe
formy materii
wymienia cechy wirusów
wymienia sposoby
rozprzestrzeniania się
wirusowych chorób roślin,
zwierząt i człowieka
omawia znaczenie
wirusów
wymienia choroby
wirusowe człowieka
charakteryzuje budowę
wirionu
omawia przebieg cyklu
lizogenicznego
bakteriofaga i cyklu
wirusa zwierzęcego
wyjaśnia, jakie
znaczenie w zwalczaniu
wirusów mają szczepienia
ochronne
uzasadnia, że wirusy
znajdują się na pograniczu
materii nieożywionej i
żywej
wyjaśnia różnicę między
cyklem litycznym a
lizogenicznym
klasyfikuje wirusy na
podstawie rodzaju kwasu
nukleinowego, morfologii,
rodzaju gospodarza i
sposobu infekcji oraz podaje
ich przykłady
charakteryzuje wybrane
choroby wirusowe
człowieka
charakteryzuje formy
wirusów pod względem
kształtu
porównuje przebieg
cyklu lizogenicznego
bakteriofaga i cykl wirusa
zwierzęcego
omawia teorie
pochodzenia wirusów
wyjaśnia różnicę między
wirusem a wiroidem
określa znaczenie
prionów
3 Bakterie – organizmy
bezjądrowe
charakteryzuje budowę
komórki bakteryjnej
wymienia czynności
życiowe bakterii
klasyfikuje bakterie w
zależności od sposobu
odżywiania i oddychania
wymienia sposoby
rozmnażania bezpłciowego
bakterii
podaje przykłady
pozytywnego i negatywnego
znaczenia bakterii
wymienia choroby
bakteryjne człowieka i drogi
zakażenia
wymienia funkcje
poszczególnych
elementów komórki
identyfikuje różne formy
komórek bakterii i rodzaje
ich skupisk
określa wielkość
komórek bakteryjnych
określa znaczenie form
przetrwalnikowych w
cyklu życiowym bakterii
wyjaśnia znaczenie
procesów płciowych
zachodzących u bakterii
definiuje pojęcia:
anabioza, taksja,
koniugacja
wyjaśnia, na czym polega
różnica w budowie komórki
bakterii samo- i
cudzożywnej
charakteryzuje
poszczególne grupy bakterii
w zależności od sposobu
odżywiania i oddychania
oraz podaje ich przykłady
omawia etapy koniugacji
charakteryzuje grupy
systematyczne bakterii
omawia objawy
wybranych chorób
bakteryjnych człowieka
proponuje działania
profilaktyczne
omawia różnice w
budowie ściany
komórkowej bakterii
Gram-dodatnich i Gram-
ujemnych
wyjaśnia znaczenie
heterocyst
omawia rodzaje taksji
4 Protisty – proste organizmy
eukariotyczne
wymienia czynności
życiowe protistów
omawia budowę komórki
protistów zwierzęcych
omawia sposób
rozróżnia rodzaje
ruchów u protistów
zwierzęcych
wyjaśnia rolę wodniczek
w odżywianiu i wydalaniu
określa kryterium
klasyfikacji protistów
wymienia i charakteryzuje
sposób funkcjonowania
organelli ruchu u protistów
wyjaśnia, dlaczego
osmoregulacja i wydalanie
mają szczególne znaczenie
dla protistów
słodkowodnych
50
odżywiania się protistów
zwierzęcych
charakteryzuje przebieg
rozmnażania się
bezpłciowego i płciowego
protistów
wymienia
charakterystyczne cechy
budowy protistów
roślinopodobnych
omawia sposób
odżywiania się protistów
roślinopodobnych
wymienia cechy
charakterystyczne dla
protistów grzybopodobnych
podaje przykłady
pozytywnego i negatywnego
znaczenia protistów
wymienia choroby
wywoływane przez protisty
i drogi ich zarażenia
protistów
wyróżnia główne
rodzaje plech u protistów
roślinopodobnych
wymienia typy
zapłodnienia występujące
u protistów
porównuje poszczególne
typy protistów
wymienia
przedstawicieli
poszczególnych typów
protistów
podaje przykłady
protistów, których
organizm jest: pojedynczą
komórką, kolonią, plechą
wyjaśnia, na czym polega
różnica między pinocytozą a
fagocytozą
omawia proces wydalania
i osmoregulacji zachodzący
u protistów zwierzęcych
omawia kolejne etapy
przebiegu koniugacji u
pantofelka
omawia kolejne etapy
cyklu rozwojowego
zarodźca malarii
charakteryzuje budowę
form jednokomórkowych i
wielokomórkowych
protistów roślinopodobnych
wymienia cechy
charakterystyczne plech
protistów roślinopodobnych
porównuje typy
zapłodnienia u protistów
proponuje działania
profilaktyczne w celu
uniknięcia zarażenia się
protistami
chorobotwórczymi
uzasadnia różnicę między
cyklem rozwojowym z
mejozą pregamiczną a
cyklem rozwojowym z
mejozą postgamiczną
wymienia rodzaje
materiałów zapasowych
występujących u protistów
roślinopodobnych
wymienia barwinki
fotosyntetyczne u
protistów
roślinopodobnych
wymienia cechy budowy
charakterystyczne dla
poszczególnych typów
protistów zwierzęcych,
roślinopodobnych i
grzybopodobnych
omawia choroby
wywoływane przez
protisty
omawia przemianę
pokoleń z dominującym
sporofitem na przykładzie
listownicy
5 Grzyby – cudzożywne
beztkankowce. Porosty
wymienia cechy
charakterystyczne grzybów
omawia budowę grzybów,
używając pojęć: grzybnia,
strzępki, owocnik
charakteryzuje sposoby
rozmnażania bezpłciowego i
płciowego grzybów
wymienia przedstawicieli
poszczególnych typów
grzybów
omawia znaczenie
grzybów i porostów
wyjaśnia, dlaczego
grzyby są plechowcami
omawia sposoby
oddychania grzybów
rozróżnia poszczególne
typy grzybów
przedstawia budowę,
środowisko i sposób życia
porostów
określa wpływ grzybów
na zdrowie i życie
człowieka
rozróżnia rodzaje strzępek
porównuje sposoby
rozmnażania się grzybów
omawia kolejne etapy
cyklu rozwojowego
sprzężniowców,
workowców i
podstawczaków
rozróżnia typy
hymenoforów u
podstawczaków
porównuje cechy
poszczególnych typów
grzybów
wymienia gatunki
grzybów
saprobiontycznych,
pasożytniczych i
określa kryterium
klasyfikacji grzybów
porównuje typy mikoryz
porównuje rodzaje
zarodników
wskazuje fazę
dominującą w cyklu
rozwojowym
sprzężniowców,
workowców i
podstawczaków
określa rolę rozmnóżek w
rozmnażaniu porostów
51
symbiotycznych
przedstawia zasady
profilaktyki chorób
człowieka wywoływanych
przez grzyby
charakteryzuje rodzaje
plech porostów
Różnorodno
ść roślin 1 Rośliny pierwotnie wodne wymienia cechy właściwe
wyłącznie roślinom
wymienia cechy
charakterystyczne dla roślin
pierwotnie wodnych
omawia znaczenie
krasnorostów i zielenic
wymienia formy
organizacji roślin
pierwotnie wodnych
wymienia sposoby
rozmnażania
krasnorostów i zielenic
charakteryzuje formy
organizacji roślin pierwotnie
wodnych
omawia przemianę
pokoleń na przykładzie
ulwy sałatowej
omawia kolejne etapy
koniugacji u skrętnicy
wyjaśnia trudności w
klasyfikacji
systematycznej
krasnorostów i zielenic
charakteryzuje
krasnorosty i zielenice pod
względem budowy i
środowiska występowania
2 Główne kierunki rozwoju
roślin lądowych
wymienia cechy
środowiska wodnego
wymienia przykłady
adaptacji roślin do życia na
lądzie
rozróżnia grupy
morfologiczno-rozwojowe
roślin lądowych
omawia jedną z hipotez
o pochodzeniu roślin
lądowych, wymieniając
cechy świadczące o
bliskim pokrewieństwie
roślin i współczesnych
zielenic
definiuje pojęcie telom
charakteryzuje ryniofity
omawia główne założenia
teorii telomowej
porównuje warunki
panujące w wodzie i na
lądzie
wykazuje znaczenie cech
adaptacyjnych roślin do
życia na lądzie
3 Tkanki roślinne określa rolę tkanek
twórczych
wymienia
charakterystyczne cechy
tkanek stałych
omawia budowę epidermy
określa funkcje tkanek
okrywających
omawia budowę i funkcję
poszczególnych rodzajów
miękiszu
omawia budowę i funkcje
tkanek wzmacniających
omawia tkanki
przewodzące, wskazując
cechy budowy drewna i
łyka, które umożliwiają tym
tkankom przewodzenie
substancji
klasyfikuje i
identyfikuje tkanki
roślinne
wymienia
charakterystyczne cechy
tkanek twórczych
wymienia wytwory
epidermy i omawia ich
znaczenie
wymienia merystemy
pierwotne i wtórne oraz
określa ich funkcje
określa lokalizację
merystemów w roślinie
omawia efekt działania
kambium i fellogenu
wyjaśnia, na czym polega
mechanizm zamykania i
otwierania aparatów
szparkowych
wyjaśnia znaczenie
kutykuli
omawia znaczenie
utworów wydzielniczych
uzasadnia różnicę
pomiędzy tkankami
twórczymi a tkankami
stałymi
porównuje budowę
epidermy i ryzodermy
charakteryzuje sposób
powstawania, budowę oraz
znaczenie korkowicy
wymienia przykłady
wewnętrznych i
powierzchniowych
utworów wydzielniczych
52
4 Budowa i funkcje korzenia wymienia główne funkcje
korzenia
charakteryzuje budowę
strefową korzenia
omawia budowę pierwotną
i wtórną korzenia
porównuje budowę
palowego i wiązkowego
systemu korzeniowego
oraz uzasadnia, że
systemy te stanowią
adaptację do warunków
środowiska
wymienia modyfikacje
budowy korzeni
przedstawia sposób
powstawania wtórnych
tkanek merystematycznych
w korzeniu oraz
charakteryzuje efekty ich
działalności
charakteryzuje
modyfikacje budowy
korzeni
porównuje budowę
pierwotną korzenia z
budową wtórną
5 Budowa i funkcje łodygi wymienia funkcje łodygi
omawia budowę pierwotną
i wtórną łodygi
wymienia modyfikacje
budowy łodygi
omawia etapy przyrostu na
grubość łodygi
przedstawia sposób
powstawania wtórnych
tkanek merystematycznych
w łodydze oraz
charakteryzuje efekty ich
działalności
charakteryzuje modyfikacje
budowy łodygi
porównuje budowę
pierwotną łodygi z budową
wtórną
rozróżnia łodygi w
zależności od stopnia
trwałości
6 Budowa i funkcje liści wymienia funkcje liści
omawia budowę
anatomiczną liścia
definiuje pojęcie
ulistnienie
wymienia rodzaje
ulistnienia, unerwienia
liści i rodzaje nerwacji
podaje przykłady liści
pojedynczych i złożonych
wymienia modyfikacje
budowy liści
omawia budowę
morfologiczną liścia
określa rolę
poszczególnych elementów
budowy liścia
porównuje miękisz
palisadowy z miękiszem
gąbczastym
określa znaczenie
modyfikacji liści
rozróżnia typy
ulistnienia, nerwacji i
rodzaje liści
porównuje budowę
anatomiczną liścia rośliny
iglastej i liścia rośliny
dwuliściennej oraz
uzasadnia przyczyny
istniejących różnic
7 Mszaki – rośliny o
dominującym gametoficie
wymienia środowiska, w
których występują mszaki
wymienia wspólne cechy
mszaków
omawia budowę
gametofitu i sporofitu
mszaków
omawia znaczenie
mszaków
wymienia cechy
plechowców i
organowców
omawia cykl rozwojowy
mszaków
rozróżnia mchy,
wątrobowce i glewiki
podaje przykłady cech
łączących mszaki z
plechowcami i
organowcami
określa rolę
poszczególnych elementów
gametofitu i sporofitu
mszaków
określa znaczenie wody w
cyklu rozwojowym
mszaków
wskazuje pokolenie
diploidalne i haploidalne w
uzasadnia, że u mszaków
występuje heteromorficzna
przemiana pokoleń
wskazuje cechy
charakterystyczne mchów,
wątrobowców i glewików
porównuje budowę
gametofitu i sporofitu u
mchów, wątrobowców i
glewików
wskazuje cechy
charakterystyczne
poszczególnych grup
53
cyklu rozwojowym
określa miejsce
zachodzenia i znaczenie
mejozy w cyklu
rozwojowym
wymienia przedstawicieli
mchów, wątrobowców i
glewików
mchów
omawia budowę liścia
wątrobowców na
przykładzie porostnicy
8 Paprotniki – zarodnikowe
rośliny naczyniowe
wymienia cechy
morfologiczno-rozwojowe
paprotników
omawia budowę
gametofitu i sporofitu
paprotników
wskazuje cechy
charakterystyczne
paprociowych,
widłakowych i skrzypowych
omawia znaczenie
paprotników
wymienia cechy
charakterystyczne w
cyklu rozwojowym
paprotników
wymienia
przedstawicieli
paprociowych,
widłakowych i
skrzypowych
omawia budowę
morfologiczną i
anatomiczną paprociowych
wskazuje i nazywa
elementy budowy sporofitu
paprociowych,
widłakowych i skrzypowych
omawia cykl rozwojowy
paprotników
jednakozarodnikowych na
przykładzie narecznicy
samczej
omawia cykl rozwojowy
paprotników
różnozarodnikowych na
przykładzie widliczki
ostrozębnej
charakteryzuje
przedstawicieli
paprociowych,
widłakowych i skrzypowych
wskazuje cechy
paprociowych, które
zdecydowały o
opanowaniu środowiska
lądowego i osiągnięciu
większych rozmiarów niż
mszaki
porównuje budowę i
znaczenie współczesnych
oraz dawnych
widłakowych i
skrzypowych
podaje przykłady
żyjących w Polsce
gatunków widłakowych,
skrzypowych i
paprociowych objętych
ochroną prawną
9 Nagozalążkowe – rośliny
kwiatowe z nieosłoniętym
zalążkiem
wymienia cechy
charakterystyczne dla roślin
nagozalążkowych
omawia budowę sporofitu
roślin nagozalążkowych
omawia znaczenie roślin
nagozalążkowych
wymienia cechy
nasiennych występujące u
nagozalążkowych
wyjaśnia genezę nazwy
nagozalążkowe
(nagonasienne)
wymienia i krótko
charakteryzuje głównych
przedstawicieli roślin
szpilkowych w Polsce
wyjaśnia znaczenie
kwiatu, nasion, zalążka i
łagiewki pyłkowej u
nagozalążkowych
przedstawia budowę
kwiatu rośliny
nagozalążkowej i wskazuje
elementy homologiczne do
struktur poznanych u
paprotników
przedstawia budowę i
rozwój gametofitu męskiego
i żeńskiego u roślin
nagozalążkowych
przedstawia przebieg
omawia budowę nasienia
sosny zwyczajnej
wymienia wspólne cechy
roślin nagozalążkowych
wielkolistnych oraz ich
przedstawicieli
wymienia wspólne cechy
roślin nagozalążkowych
drobnolistnych oraz ich
przedstawicieli
wymienia gatunki roślin
nagozalążkowych objętych
w Polsce ścisłą ochroną
gatunkową
54
cyklu rozwojowego u roślin
nagozalążkowych na
przykładzie sosny
zwyczajnej
10 Okrytozalążkowe – rośliny
wytwarzające owoce
wymienia cechy roślin
okrytozalążkowych
odróżniające je od
nagozalążkowych
charakteryzuje sporofit
roślin okrytozalążkowych
przedstawia budowę
obupłciowego kwiatu
rośliny okrytozalążkowej
ocenia możliwości
adaptacyjne roślin
okrytozalążkowych
omawia znaczenie roślin
okrytozalążkowych
wyjaśnia genezę nazwy
rośliny okrytozalążkowe
(okrytonasienne)
wymienia rodzaje
kwiatów
omawia przebieg cyklu
rozwojowego u roślin
okrytozalążkowych
ocenia znaczenie
wykształcenia się nasion
dla opanowania
środowiska lądowego
przez rośliny
omawia sposób
rozprzestrzeniania się
nasion i owoców
omawia funkcje
elementów kwiatu
obupłciowego u rośliny
okrytozalążkowej
omawia budowę i rozwój
gametofitu męskiego i
żeńskiego u rośliny
okrytozalążkowej
wyjaśnia związek między
zapyleniem a zapłodnieniem
wyjaśnia na przykładach
związek między budową
kwiatu u rośliny
okrytozalążkowej a
sposobem jego zapylania
charakteryzuje
mechanizmy zapobiegające
samozapyleniu
omawia przebieg i efekty
podwójnego zapłodnienia
omawia budowę nasienia
wymienia przykłady
owoców pojedynczych
(suchych i mięsistych),
zbiorowych i owocostanów
porównuje cechy budowy
morfologicznej i
anatomicznej u roślin
jednoliściennych i
dwuliściennych
rozróżnia rodzaje
kwiatów
definiuje pojęcia:
pręcikowie, słupkowie,
kwiatostan
schematycznie
przedstawia różne rodzaje
kwiatostanów
uzasadnia, dlaczego
rośliny unikają
samozapylenia
podaje kryterium
podziału nasion na
bielmowe, bezbielmowe i
obielmowe oraz wskazuje
między nimi podobieństwa
i różnice
definiuje pojęcie
partenokarpia
porównuje sposoby
powstawania różnych
owoców
charakteryzuje wybrane
rodziny dwuliściennych i
jednoliściennych
wymienia przykłady
roślin jednoliściennych i
dwuliściennych
Funkcjono
wanie roślin 1 Transport wody, soli
mineralnych i substancji
odżywczych
wymienia funkcje wody w
życiu roślin
omawia bilans wodny w
organizmie rośliny
omawia bierny i czynny
mechanizm pobierania
wody, posługując się
pojęciami: transpiracja,
parcie korzeniowe,
gutacja, wiosenny płacz
roślin
charakteryzuje etapy
transportu wody i soli
określa skutki niedoboru
wody w roślinie
definiuje pojęcia:
potencjał wody, ciśnienie
hydrostatyczne, ciśnienie
osmotyczne
omawia mechanizm
zamykania i otwierania się
aparatów szparkowych
omawia sposób
pobierania soli
mineralnych przez rośliny
przedstawia sposób
określenia potencjału wody
w roślinie
wyjaśnia rolę sił kohezji i
adhezji w przewodzeniu
wody
55
mineralnych w roślinie
charakteryzuje rodzaje
transpiracji
wyjaśnia, w jaki sposób
odbywa się transport
asymilatów w roślinie
omawia czynniki
wpływające na
intensywność transpiracji
planuje doświadczenie
mające na celu zbadanie
wpływu natężenia światła
na intensywność
transpiracji
2 Wzrost i rozwój roślin
okrytonasiennych
definiuje pojęcia: wzrost
rośliny i rozwój rośliny
omawia etapy ontogenezy
rośliny
charakteryzuje sposoby
wegetatywnego
rozmnażania się roślin
wskazuje, które etapy
cyklu życiowego rośliny
składają się na stadium
wegetatywne, a które na
generatywne
omawia kiełkowanie
nasion, uwzględniając
charakterystyczne dla
tego procesu zmiany
fizjologiczne i
morfologiczne
charakteryzuje procesy
wzrostu i rozwoju
embrionalnego
okrytonasiennej rośliny
dwuliściennej od momentu
zapłodnienia do powstania
nasienia
wymienia warunki
względnego i
bezwzględnego spoczynku
nasion
charakteryzuje procesy,
które zachodzą w okresie
wzrostu wegetatywnego
siewki
omawia wpływ
temperatury i długości dnia i
nocy na zakwitanie roślin
definiuje pojęcia:
wernalizacja i
fotoperiodyzm
charakteryzuje rośliny
krótkiego dnia (RKD),
rośliny długiego dnia
(RDD) i rośliny neutralne
(RN)
planuje doświadczenie,
którego celem jest
zbadanie biegunowości
pędów rośliny
porównuje kiełkowanie
nadziemne (epigeiczne) i
podziemne (hipogeiczne
definiuje pojęcia: rośliny
monokarpiczne i rośliny
polikarpiczne
wymienia przykłady
roślin monokarpicznych i
polikarpicznych
3 Regulatory wzrostu i rozwoju
roślin
wymienia
charakterystyczne cechy
fitohormonów
wymienia pięć głównych
grup fitohormonów
wymienia najważniejsze
funkcje auksyn, giberelin,
cytokinin, inhibitorów
wzrostu i etylenu
definiuje pojęcie
fitohormony
podaje przykłady
wykorzystania
fitohormonów rolnictwie i
ogrodnictwie
charakteryzuje miejsce
syntetyzowania auksyn oraz
wpływ auksyn na procesy
wzrostu i rozwoju roślin
charakteryzuje wpływ
giberelin i cytokinin na
procesy wzrostu i rozwoju
roślin
wyjaśnia wpływ
analizuje wykres
przedstawiający wpływ
stężenia auksyn na wzrost
korzeni i łodygi
porównuje wpływ auksyn
i giberelin na rośliny
porównuje wpływ
stężenia auksyn i cytokinin
na wzrost i rozwój tkanek
56
inhibitorów wzrostu na
kiełkowanie nasion i reakcje
obronne roślin
wyjaśnia wpływ etylenu
na dojrzewanie owoców i
zrzucanie liści
roślinnych
określa rolę
fitohormonów mających
znaczenie w uruchamianiu
reakcji obronnych roślin
poddanych działaniu
czynników stresowych
4 Reakcje roślin na bodźce wyróżnia typy ruchów
roślin oraz podaje ich
przykłady
wyjaśnia różnicę między
tropizmami a nastiami
wyjaśnia mechanizm
powstawania ruchów
wzrostowych i
turgorowych
wyróżnia rodzaje
tropizmów i nastii w
zależności od rodzaju
bodźca zewnętrznego
omawia rodzaje
tropizmów
wyjaśnia przyczynę
odmiennej reakcji korzenia i
łodygi na działanie siły
grawitacyjnej
omawia przykłady nastii
uzasadnia różnicę między
tropizmem dodatnim a
tropizmem ujemnym
wyjaśnia znaczenie
auksyn w reakcjach
ruchowych roślin
planuje doświadczenie,
którego celem jest
zbadanie geotropizmu
korzenia i pędu
uzasadnia, że nastie mogą
mieć charakter ruchów
turgorowych i
wzrostowych
Różnorodn
ość
bezkręgow
ców
1 Kryteria klasyfikacji zwierząt klasyfikuje i podaje
przykłady zwierząt na
podstawie następujących
kryteriów: wykształcenie
tkanek, rodzaj symetrii,
liczba listków zarodkowych,
występowanie lub brak
wtórnej jamy ciała,
przekształcenie się pragęby,
sposób bruzdkowania i
powstawanie mezodermy
wymienia etapy rozwoju
zarodkowego u zwierząt
definiuje pojęcia:
zwierzęta dwuwarstwowe
i zwierzęta
trójwarstwowe, zwierzęta
pierwouste i zwierzęta
wtórouste
uzasadnia związek między
symetrią ciała a budową
zwierzęcia i trybem życia
charakteryzuje przebieg i
efekty bruzdkowania
wyjaśnia, w jaki sposób
powstaje otwór gębowy,
odbytowy i mezoderma u
zwierząt pierwoustych i
wtóroustych
charakteryzuje zwierzęta
acelomatyczne,
pseudocelomatyczne i
celomatyczne
klasyfikuje zwierzęta
celomatyczne ze względu
na rodzaj segmentacji i
obecność lub brak struny
grzbietowej
2 Gąbki – zwierzęta
beztkankowe
omawia środowisko i tryb
życia gąbek
charakteryzuje
podstawowe czynności
życiowe gąbek
omawia znaczenie gąbek
omawia bezpłciowy i
płciowy sposób
rozmnażania się gąbek
przedstawia ogólny plan
budowy gąbki
wyjaśnia, na czym
polegają totipotencjalne
właściwości komórek i
określa ich znaczenie w
życiu gąbek
wymienia gromady
zaliczane do typu gąbek
wraz z przykładami ich
przedstawicieli
porównuje typy budowy
ciała gąbek
określa rolę komórek
kołnierzykowatych
omawia budowę ściany
ciała gąbek
charakteryzuje
poszczególne gromady
gąbek
57
3 Tkanki zwierzęce – budowa i
funkcja
klasyfikuje tkanki
zwierzęce
omawia budowę i rolę
tkanki nabłonkowej
omawia budowę i funkcje
tkanki łącznej
omawia budowę tkanki
chrzęstnej i kostnej
charakteryzuje budowę i
funkcje osocza oraz
elementów morfotycznych
krwi
omawia ogólne cechy
budowy tkanki mięśniowej
omawia budowę i rolę
elementów tkanki nerwowej
nazywa poziomy organizacji
budowy ciała zwierząt
wymienia układy
narządów budujących ciała
zwierząt
rozpoznaje
poszczególne rodzaje
tkanek zwierzęcych
dzieli tkanki
nabłonkowe na podstawie
liczby warstw komórek,
kształtu komórek i
pełnionych funkcji
wymienia funkcje
gruczołów
wyjaśnia kryteria
podziału tkanki łącznej
wymienia przykłady
tkanek łącznych
właściwych,
podporowych i płynnych
definiuje pojęcia:
narząd, układ narządów
rysuje tkanki zwierzęce
charakteryzuje nabłonki
pod względem budowy, roli
i miejsca występowania
charakteryzuje pod
względem budowy, roli i
występowania tkanki łączne
właściwe
porównuje rodzaje tkanek
chrzęstnych i kostnych pod
względem budowy i miejsca
występowania
porównuje pod względem
budowy i sposobu
funkcjonowania tkankę
mięśniową gładką,
poprzecznie prążkowaną
serca oraz poprzecznie
prążkowaną szkieletową
określa pochodzenie
poszczególnych rodzajów
tkanek
klasyfikuje gruczoły
wymienia cechy
charakterystyczne i funkcje
limfy i hemolimfy
omawia sposób
przekazywania impulsu
nerwowego
wymienia funkcje
komórek glejowych
4 Parzydełkowce – tkankowe
zwierzęta dwuwarstwowe
charakteryzuje środowisko
i tryb życia
parzydełkowców
charakteryzuje ogólną
budowę ciała
parzydełkowców
omawia sposób
odżywiania się
parzydełkowców
omawia znaczenie
parzydełkowców
nazywa typ układu
nerwowego
parzydełkowców i
omawia jego budowę
omawia sposób
wykonywania ruchów i
przemieszczania się
parzydełkowców
charakteryzuje sposoby
rozmnażania się
parzydełkowców
porównuje budowę polipa
z budową meduzy
wymienia funkcje i
miejsca występowania
poszczególnych rodzajów
komórek ciała
parzydełkowców
charakteryzuje budowę
ściany ciała parzydełkowca
omawia przemianę
pokoleń u parzydełkowców
na przykładzie chełbi
modrej
wymienia przykładowych
przedstawicieli gromad
wskazuje podobieństwa i
różnice między
wewnętrzną a zewnętrzną
ścianą ciała u
parzydełkowca
omawia budowę i
znaczenie parzydełek
definiuje pojęcie ciałka
brzeżne (ropalia)
charakteryzuje gromady
parzydełkowców
wyjaśnia rolę
koralowców w tworzeniu
raf koralowych
5 Płazińce – zwierzęta
spłaszczone grzbieto-
-brzusznie
wymienia wspólne cechy
wszystkich przedstawicieli
płazińców
omawia budowę
wewnętrzną płazińców
omawia sposoby
odżywiania się płazińców
wyjaśnia, w jaki sposób u
definiuje pojęcia:
żywiciel pośredni,
żywiciel ostateczny,
obojnak, zapłodnienie
krzyżowe
wymienia gatunki
pasożytnicze płazińców,
które mogą stanowić
omawia budowę wora
powłokowo-mięśniowego
omawia budowę
morfologiczną płazińców
omawia budowę układu
pokarmowego płazińców
nazywa typ układu
nerwowego płazińców i
definiuje pojęcia: rabdity,
statocysty
wymienia gromady
płazińców
charakteryzuje gromady
płazińców
58
płazińców zachodzi
wymiana gazowa i transport
substancji
wymienia przykłady
adaptacji płazińców do
pasożytniczego trybu życia
omawia znaczenie
płazińców
zagrożenie dla zdrowia
lub życia człowieka
proponuje działania
profilaktyczne mające na
celu zmniejszenie
prawdopodobieństwa
zarażenia człowieka
płazińcami
pasożytniczymi
omawia jego budowę
omawia budowę i funkcje
układu wydalniczego
płazińców
omawia budowę układu
rozrodczego płazińców
charakteryzuje cykl
rozwojowy tasiemca
nieuzbrojonego,
bruzdogłowca szerokiego i
motylicy wątrobowej
6 Nicienie – zwierzęta o obłym,
nieczłonowanym ciele
omawia ogólny plan
budowy ciała nicieni
charakteryzuje tryb życia
nicieni
wymienia cechy
charakterystyczne budowy
nicieni
charakteryzuje
podstawowe czynności
życiowe nicieni
omawia znaczenie nicieni
proponuje działania
profilaktyczne mające na
celu zmniejszenie
prawdopodobieństwa
zarażenia człowieka
nicieniami
pasożytniczymi
omawia pokrycie ciała u
nicieni
omawia budowę układu
pokarmowego i sposób
trawienia nicieni
wyjaśnia, w jaki sposób
zachodzi wymiana gazowa i
transport substancji u
nicieni
omawia budowę układu
wydalniczego i nerwowego
nicieni
omawia sposób
rozmnażania się i rozwoju
nicieni
charakteryzuje cykl
rozwojowy glisty ludzkiej i
włośnia krętego
definiuje pojęcie:
linienie, oskórek
wymienia i
charakteryzuje nicienie
pasożytnicze roślin,
zwierząt i człowieka oraz
nicienie niepasożytnicze
wskazuje przystosowania
nicieni do pasożytnictwa
7 Pierścienice – bezkręgowce o
wyraźnej metamerii
charakteryzuje tryb życia
pierścienic
wymienia cechy budowy
anatomicznej wspólne dla
wszystkich pierścienic
przedstawia ogólną
budowę ciała pierścienic
omawia wewnętrzną
budowę ciała pierścienic na
przykładzie dżdżownicy
wymienia cechy budowy
pijawek o znaczeniu
adaptacyjnym do
pasożytniczego trybu życia
omawia budowę układu
pokarmowego pierścienic
wyjaśnia, w jaki sposób
u pierścienic zachodzi
wymian gazowa
omawia budowę układu
krwionośnego i
nerwowego u pierścienic
charakteryzuje budowę i
funkcje układu
wydalniczego pierścienic
omawia sposób
rozmnażania się
pierścienic
wyjaśnia różnicę między
metamerią homonomiczną a
heteronomiczną
wymienia funkcje
parapodiów
omawia pokrycie ciała u
pierścienic
wskazuje podobieństwa i
różnice w rozmnażaniu się
wieloszczetów,
skąposzczetów i pijawek
wyjaśnia znaczenie
siodełka u skąposzczetów i
pijawek
omawia budowę
morfologiczną odcinka
głowowego ciała nereidy
omawia budowę
morfologiczną parapodium
nereidy
wymienia barwniki
oddechowe pierścienic i
barwy, jakie nadają krwi
wyjaśnia rolę komórek
chloragogenowych
charakteryzuje gromady
należące do pierścienic
59
omawia znaczenie
pierścienic
wymienia przedstawicieli
wieloszczetów,
skąposzczetów i pijawek
8 Stawonogi – zwierzęta o
członowanych odnóżach
wymienia i charakteryzuje
środowiska, w których żyją
stawonogi
wymienia wspólne cechy
budowy morfologicznej i
anatomicznej stawonogów
charakteryzuje narządy
wymiany gazowej
stawonogów
wymienia typy gruczołów
wydalniczych
omawia przebieg rozwoju
złożonego z przeobrażeniem
niezupełnym i zupełnym
omawia znaczenie
stawonogów
wymienia typy aparatów
gębowych owadów i
podaje przykłady
owadów, u których one
występują
wymienia typy odnóży
owadów i podaje
przykłady owadów, u
których one występują
definiuje pojęcia:
przeobrażenie zupełne,
przeobrażenie niezupełne,
imago, poczwarka
porównuje budowę
morfologiczną i
anatomiczną skorupiaków,
pajęczaków i owadów
omawia budowę układu
pokarmowego stawonogów
porównuje budowę
narządów oddechowych
stawonogów żyjących w
wodzie i na lądzie
omawia sposób działania
otwartego układu
krwionośnego
porównuje stawonogi
wodne i lądowe pod
względem budowy
narządów wydalniczych
oraz usuwanych produktów
przemiany materii
przedstawia budowę
łańcuszkowego układu
nerwowego typowego dla
większości stawonogów
wyjaśnia, na czym polega
partenogeneza
charakteryzuje skorupiaki,
szczękoczułkowce oraz
tchawkowe i podaje ich
przedstawicieli
definiuje pojęcia:
miksocel, hemolimfa
omawia różnorodność
budowy skrzydeł owadów
uzasadnia, że stawonogi
przystosowały się do
pobierania różnorodnego
pokarmu
wyjaśnia rolę ostii w
sercu
omawia budowę oka
złożonego
wyjaśnia rolę narządów
tympanalnych
wyjaśnia rolę pokładełka
porównuje skorupiaki,
szczękoczułkowce i
tchawkowce
wymienia
przystosowania
stawonogów do życia w
różnorodnych typach
środowisk
9 Mięczaki – zwierzęta o
miękkim niesegmentowanym
ciele
charakteryzuje środowisko
życia mięczaków
przedstawia ogólną
budowę ciała mięczaków na
przykładzie ślimaka
wymienia cechy budowy
charakterystyczne dla
wszystkich przedstawicieli
mięczaków
omawia znaczenie
mięczaków
omawia budowę układu
pokarmowego mięczaków
i sposoby pobierania
przez nie pokarmu
charakteryzuje budowę i
sposób funkcjonowania
narządów oddechowych u
mięczaków
zasiedlających
środowiska wodne i
lądowe
wyjaśnia budowę i funkcje
muszli u mięczaków
wyjaśnia, w jaki sposób
zachodzi przepływ krwi w
układzie krwionośnym
mięczaków
omawia budowę układu
krwionośnego głowonogów
omawia budowę układu
nerwowego
omawia wydalanie i
porównuje budowę
zewnętrzną i budowę
muszli u poszczególnych
gromad mięczaków
charakteryzuje gromady
mięczaków oraz wskazuje
charakterystyczne cechy
budowy morfologicznej
umożliwiające ich
identyfikację
wymienia przykłady
60
charakteryzuje
rozmnażanie się
mięczaków
osmoregulację u mięczaków
uzasadnia twierdzenie, że
głowonogi są mięczakami o
najwyższym stopieniu
złożoności budowy
gatunków należących do
poszczególnych gromad
10 Szkarłupnie – bezkręgowe
zwierzęta wtórouste
charakteryzuje środowisko
i tryb życia szkarłupni
omawia znaczenie
szkarłupni w przyrodzie i
życiu człowieka
wymienia funkcje
układu wodnego
(ambulakralnego)
przedstawia ogólną
budowę ciała szkarłupni
omawia czynności
życiowe szkarłupni
omawia budowę
wewnętrzną szkarłupni na
przykładzie rozgwiazdy
omawia sposób
odżywiania się i budowę
układu pokarmowego
szkarłupni
wyjaśnia, w jaki sposób
zachodzi wymiana gazowa,
transport substancji oraz
wydalanie i osmoregulacja u
szkarłupni
omawia budowę układu
wodnego (ambulakralnego)
uzasadnia, iż szkarłupnie
są nietypowymi
bezkręgowcami
charakteryzuje budowę
układu nerwowego
szkarłupni
omawia sposób
rozmnażania się
szkarłupni
wymienia gromady
szkarłupni i
przykładowych
przedstawicieli
porównuje budowę
morfologiczną liliowców,
rozgwiazd, wężowideł,
jeżowców i strzykw
Różnorodno
ść
strunowców
1 Charakterystyka strunowców.
Strunowce niższe
wymienia pięć
najważniejszych cech
strunowców
wymienia podtypy
strunowców
przedstawia drzewo
rodowe strunowców
porównuje plan budowy
bezkręgowców i
strunowców
charakteryzuje
środowisko i tryb życia
przedstawicieli
strunowców niższych na
przykładzie lancetnika
wskazuje w budowie
lancetnika
charakterystyczne cechy
strunowców
omawia zewnętrzną i
wewnętrzną budowę ciała
oraz funkcje życiowe
bezczaszkowców na
przykładzie lancetnika
omawia zewnętrzną i
wewnętrzną budowę ciała
oraz funkcje życiowe
osłonic na przykładzie
żachwy
analizuje drzewo rodowe
strunowców
definiuje pojęcie
strunowce niższe
2 Cechy charakterystyczne
kręgowców
wymienia wspólne cechy
wszystkich kręgowców
charakteryzuje pokrycie
ciała kręgowców,
uwzględniając budowę oraz
funkcje, jakie pełni
naskórek i skóra właściwa
przedstawia plan budowy
szkieletu osiowego i
szkieletu kończyn u
kręgowców
wymienia grupy
biologiczne kręgowców
wymienia cechy
charakterystyczne dla
wszystkich krągłoustych
porównuje budowę
przednercza, pranercza i
zanercza
porównuje sposoby
rozmnażania się i rozwoju
kręgowców
omawia budowę
wewnętrzną i charakteryzuje
podstawowe czynności
życiowe krągłoustych na
przykładzie minoga
omawia etapy ewolucji
łuków skrzelowych u
kręgowców
wymienia cechy
krągłoustych świadczące o
tym, że są
najprymitywniejszymi
kręgowcami
61
wymienia odcinki układu
pokarmowego kręgowców
charakteryzuje rodzaje
narządów wymiany gazowej
u kręgowców
omawia budowę
ośrodkowego i
obwodowego układu
nerwowego kręgowców
wyjaśnia znaczenie
narządów zmysłów
kręgowców
charakteryzuje budowę
układu wydalniczego,
krwionośnego i rozrodczego
kręgowców
3 Ryby – żuchwowce
pierwotnie wodne
wymienia cechy
charakterystyczne dla ryb
omawia ogólną budowę
ciała ryby
charakteryzuje pokrycie
ciała ryb, wskazując te
cechy, które stanowią
przystosowanie do życia w
wodzie
przedstawia budowę
układu krwionośnego ryb
charakteryzuje sposób
rozmnażania się ryb
wymienia przystosowania
ryb do życia w środowisku
wodnym
omawia znaczenie ryb
wymienia płetwy
parzyste i nieparzyste
oraz ich funkcje
wyjaśnia mechanizm
wymiany gazowej u ryb
definiuje pojęcia: tarło,
ikra
podaje przykłady
potwierdzające, że pokrój
ciała ryby odbiegający od
typowego dla nich wzorca
wynika z adaptacji do
życia w różnych
warunkach środowiska
wodnego
omawia budowę układu
szkieletowego ryb
omawia elementy budowy
układu pokarmowego ryb
wyjaśnia znaczenie i
działanie pęcherza
pławnego
omawia budowę skrzeli
ryby
omawia budowę układu
nerwowego ryb
charakteryzuje narządy
zmysłów u ryb
wyjaśnia znaczenie linii
nabocznej
wyjaśnia, na jakiej
zasadzie u ryb
chrzęstnoszkieletowych, ryb
kostnoszkieletowych
słonowodnych i
kostnoszkieletowych
słodkowodnych odbywa się
wydalanie i osmoregulacja
omawia przystosowania
ryb w budowie do życia w
wodzie
charakteryzuje rodzaje
łusek
definiuje pojęcie serce
żylne
przedstawia budowę
mózgowia u ryby
kostnoszkieletowej
charakteryzuje
podgromady ryb
wymienia przedstawicieli
poszczególnych
podgromad
wskazuje zagrożenia ze
strony działalności
człowieka dla
bioróżnorodności ryb
proponuje działania
mające na celu ochronę
zróżnicowania
gatunkowego ryb
62
4 Płazy – kręgowce
dwuśrodowiskowe
charakteryzuje środowisko
życia płazów
przedstawia budowę i
funkcje skóry płazów
omawia budowę układu
krwionośnego płazów
charakteryzuje
rozmnażanie się płazów
wymienia przystosowania
płazów do życia w
środowisku wodno-
lądowym
omawia znaczenie płazów
charakteryzuje
funkcjonowanie narządów
wymiany gazowej u
dorosłych płazów i ich
larw
charakteryzuje rozwój
płazów bezogonowych na
przykładzie żaby
definiuje pojęcia: skrzek,
kijanka
omawia cechy budowy i
funkcje szkieletu płazów na
przykładzie szkieletu żaby
charakteryzuje budowę
układu pokarmowego i
sposób odżywiania się
płazów
omawia budowę układu
oddechowego płazów
charakteryzuje budowę
układu nerwowego płazów
wyjaśnia znaczenie
poszczególnych narządów
zmysłów
omawia proces wydalania
u płazów
wymienia
charakterystyczne cechy
budowy i trybu życia
kijanek
wskazuje zagrożenia dla
różnorodności i liczebności
płazów
proponuje działania
mające na celu ochronę
płazów
wyjaśnia mechanizm
wentylacji płuc u żaby
wyjaśnia związek między
pojawieniem się narządu
wymiany gazowej w
postaci płuc a modyfikacją
budowy układu
krwionośnego u płazów
analizuje modyfikacje
budowy i czynności
wybranych narządów
zmysłów u płazów
związane z ich
funkcjonowaniem w
warunkach środowiska
lądowego
porównuje rozwój
płazów bezogonowych,
ogoniastych i beznogich
uzasadnia znaczenie
budowy poszczególnych
narządów i układów
narządów w
przystosowaniu do życia w
środowisku wodno-
lądowym
charakteryzuje rzędy
płazów
wymienia przedstawicieli
poszczególnych rzędów
płazów
5 Gady – pierwsze owodniowce charakteryzuje środowisko
życia gadów
charakteryzuje sposób
odżywiania się gadów
przedstawia budowę
układu krwionośnego
gadów
omawia sposób
rozmnażania się i rozwoju
gadów
wymienia przystosowania
w budowie gadów będące
adaptacją do życia na lądzie
wymienia cechy
pokrycia ciała gadów,
które stanowią adaptacje
do życia w środowisku
lądowym
przedstawia cechy
budowy oraz funkcje
szkieletu gadów na
przykładzie jaszczurki
charakteryzuje budowę i
czynności mózgowia i
narządów zmysłów
gadów
wskazuje kryterium, na
podstawie którego została
utworzona systematyka
gadów
wskazuje zagrożenia dla
różnorodności i liczebności
gadów
proponuje działania
mające na celu ochronę
gadów
wyjaśnia rolę częściowej
przegrody występującej w
komorze serca u
większości gadów
omawia proces
wentylacji płuc u gadów
porównuje proces
wydalania u gadów
żyjących na lądzie i w
wodzie
uzasadnia, że sposób
rozmnażania i rozwoju
gadów stanowi adaptację
63
omawia znaczenie gadów omawia budowę układu
wydalniczego gadów
do życia na lądzie
wymienia funkcje
poszczególnych błon
płodowych u gadów
uzasadnia znaczenie
budowy poszczególnych
narządów i układów
narządów w
przystosowaniu do życia
gadów na lądzie
charakteryzuje
podgromady gadów
wymienia przykładowych
przedstawicieli podgromad
6 Ptaki – latające zwierzęta
pokryte piórami
charakteryzuje środowisko
życia ptaków
omawia ogólną budowę
ciała ptaków
charakteryzuje pokrycie
ciała ptaków
charakteryzuje budowę
układu pokarmowego i
sposoby odżywiania się
ptaków
omawia budowę układów:
krwionośnego,
oddechowego i rozrodczego
ptaków
charakteryzuje
rozmnażanie się ptaków
wymienia cechy budowy
morfologicznej,
anatomicznej i cechy
fizjologiczne będące
przystosowaniami ptaków
do lotu
omawia znaczenie ptaków
omawia budowę pióra
konturowego
charakteryzuje narządy
zmysłów ptaków
omawia budowę jaja
ptaków i podaje funkcje
elementów budowy
porównuje gniazdowniki
z zagniazdownikami
omawia budowę szkieletu
ptaka na przykładzie gęsi
przedstawia budowę
skrzydła ptaka
wyjaśnia mechanizm
podwójnego oddychania
występujący u ptaków
omawia schemat budowy
mózgowia ptaków
charakteryzuje budowę i
funkcjonowanie układu
wydalniczego ptaków
analizuje cechy budowy
morfologicznej,
anatomicznej i cechy
fizjologiczne będące
adaptacją ptaków do lotu
wskazuje zagrożenia dla
różnorodności i liczebności
ptaków
proponuje działania
mające na celu ochronę
ptaków
wyjaśnia rolę gruczołu
kuprowego
wymienia typy piór
ptaków oraz ich funkcje
wyjaśnia, na czym polega
pierzenie się ptaków
omawia rozmieszczenie i
funkcje worków
powietrznych u ptaków
wyjaśnia znaczenie
układów oddechowego i
krwionośnego w
utrzymaniu stałocieplności
u ptaków
omawia zjawisko
wędrówek ptaków
charakteryzuje
podgromady i nadrzędy
ptaków
wymienia przykładowe
gatunki wybranych grup
systematycznych
7 Ssaki – kręgowce
wszechstronne i ekspansywne
charakteryzuje środowisko
życia ssaków
wymienia cechy
charakterystyczne dla
ssaków
charakteryzuje pokrycie
ciała ssaków
wymienia rodzaje i
funkcje wytworów
naskórka ssaków
charakteryzuje
mechanizmy służące
utrzymaniu stałej
temperatury ciała u
omawia budowę szkieletu
ssaków
omawia schemat budowy
mózgowia ssaków
charakteryzuje narządy
zmysłów ssaków
porównuje sposoby
wyjaśnia, na czym polega
specjalizacja uzębienia
ssaków
porównuje budowę
przewodu pokarmowego
ssaków mięsożernych i
roślinożernych
64
omawia budowę układu
pokarmowego ssaków i rolę
poszczególnych narządów
charakteryzuje budowę
układu oddechowego
ssaków i rolę
poszczególnych narządów
przedstawia budowę
układu krwionośnego
ssaków i sposób przepływu
krwi
omawia budowę układu
wydalniczego oraz sposób
wydalania i osmoregulacji u
ssaków
omawia sposób rozrodu
ssaków
omawia znaczenie ssaków
ssaków
wyjaśnia znaczenie
łożyska i pępowiny
rozmnażania się stekowców,
torbaczy i łożyskowców
wskazuje zagrożenia dla
różnorodności i liczebności
ssaków
proponuje działania
mające na celu ochronę
ssaków
wyjaśnia, na czym polega
echolokacja
charakteryzuje
poszczególne podgromady
ssaków
wymienia przedstawicieli
poszczególnych
podgromad ssaków
Funkcjono
wanie
zwierząt
1 Ochrona ciała zwierząt.
Symetria ciała
definiuje pojęcie powłoka
ciała
wymienia funkcje powłoki
ciała u zwierząt
charakteryzuje budowę
powłoki ciała u
bezkręgowców
charakteryzuje budowę
powłoki ciała strunowców
wyjaśnia, dlaczego
zwierzęta osiadłe lub mało
ruchliwe mają promienistą
symetrią ciała
wymienia korzyści
posiadania dwubocznej
symetrii ciała
wyjaśnia znaczenie
nabłonka syncytialnego u
płazińców pasożytniczych
wyjaśnia znaczenie
szkieletu zewnętrznego u
stawonogów
wyjaśnia znaczenie
muszli u mięczaków
omawia budowę skóry
kręgowców
wskazuje różnice w
budowie powłoki ciała u
bezkręgowców
wskazuje różnice w
budowie powłoki ciała u
kręgowców
wymienia wytwory
naskórka i skóry właściwej
u kręgowców
uzasadnia związek między
symetrią ciała zwierząt a ich
trybem życia
wymienia płaszczyzny
przekroju ciała zwierząt o
dwubocznej symetrii ciała
uzasadnia związek
między funkcją powłoki
ciała a środowiskiem życia
zwierząt
analizuje związek
budowy powłoki ciała
zwierząt z pełnioną
funkcją
2 Ruch zwierząt wyjaśnia różnicę między
ruchem rzęskowym a
ruchem mięśniowym
wymienia zwierzęta
poruszające się ruchem
rzęskowym i mięśniowym
wymienia przykłady ruchu
bez przemieszczania się i
ruchu lokomotorycznego u
wybranych zwierząt
wyjaśnia zasadę skurczu
mięśnia
wyjaśnia znaczenie
mięśni poprzecznie-
prążkowanych
określa znaczenie
szkieletu zewnętrznego i
wewnętrznego
omawia przystosowania
anatomiczne,
porównuje ruch bez
przemieszczania się z
ruchem lokomotorycznym
omawia budowę układu
wodnego (ambulakralnego)
szkarłupni
porównuje szkielet
zewnętrzny ze szkieletem
wewnętrznym
uzasadnia związek między
wymienia białka
motoryczne
wyjaśnia rolę białek
motorycznych
omawia budowę rzęsek i
komórek kołnierzykowych
wyjaśnia rolę filamentów
aktynowych i
miozynowych
definiuje pojęcie szkielet
65
wymienia narządy
lokomotoryczne u
wybranych grup zwierząt
wymienia rodzaje ruchu u
wybranych grup zwierząt w
środowisku wodnym i
lądowym
morfologiczne i
fizjologiczne zwierząt do
życia w środowisku
wodnym i lądowym
sposobem poruszania się
zwierząt a środowiskiem
życia
wyjaśnia różnicę między
lotem biernym a lotem
czynnym
hydrauliczny
omawia etapy ruchu
lokomotorycznego na
przykładzie dżdżownicy
porównuje warunki życia
w wodzie, powietrzu i na
lądzie
3 Odżywianie się zwierząt definiuje pojęcia:
organizmy cudzożywne
(heterotroficzne), trawienie
wyjaśnia, na czym polega
trawienie
wewnątrzkomórkowe i
zewnątrzkomórkowe
omawia plan budowy
układu pokarmowego
heterotrofów
porównuje przewód
pokarmowy roślinożercy i
drapieżnika
wyjaśnia znaczenie
endosymbiontów w
trawieniu pokarmu
klasyfikuje zwierzęta ze
względu na wielkość
pobieranego pokarmu,
zróżnicowanie pokarmu,
rodzaj pożywienia i
sposób jego zdobywania
oraz podaje przykłady
zwierząt do każdej
klasyfikacji
wyjaśnia, na czym
polega modyfikacja
układu pokarmowego w
rozwoju ewolucyjnym
zwierząt
omawia etapy trawienia
pokarmu
omawia różnice między
trawieniem
wewnątrzkomórkowym a
trawieniem
zewnątrzkomórkowym
uzasadnia związek między
budową układu
pokarmowego a trybem
życia zwierzęcia i stopniem
rozwoju ewolucyjnego
wyjaśnia rolę
poszczególnych narządów
układu pokarmowego
heterotrofów
omawia budowę żołądka
przeżuwaczy
uzasadnia różnice w
budowie przewodu
pokarmowego roślinożercy
i drapieżnika
omawia modyfikacje
układu pokarmowego w
rozwoju ewolucyjnym u
zwierząt
4 Wymiana gazowa zwierząt definiuje pojęcia:
oddychanie komórkowe,
wymiana gazowa, dyfuzja,
ciśnienie cząsteczkowe
omawia etapy wymiany
gazowej
wymienia narządy
wymiany gazowej u
zwierząt wodnych i
lądowych oraz podaje
przykłady organizmów
omawia warunki
zachodzenia dyfuzji
wyjaśnia, na czym
polega związek między
wymianą gazową a
dyfuzją
porównuje budowę płuc
kręgowców
porównuje warunki
wymiany gazowej w wodzie
i powietrzu, uwzględniając
wady i zalety tych
środowisk
porównuje wymianę
gazową zewnętrzną z
wymianą gazową
wewnętrzną
omawia sposoby wymiany
gazowej
charakteryzuje budowę i
funkcjonowanie narządów
wymiany gazowej u
zwierząt wodnych i
lądowych
porównuje ciśnienie
parcjalne tlenu i dwutlenku
węgla w ośrodkach
biorących udział w
wymienia gazowej
uzasadnia związek
między sposobem
wymiany gazowej a
wielkością i trybem życia
zwierząt
wyjaśnia, na czym polega
zasada przeciwprądów u
ryb
omawia działanie
wieczek skrzelowych u ryb
wyjaśnia różnicę między
płucami dyfuzyjnymi a
płucami wentylowanymi
5 Transport u zwierząt wymienia rodzaje płynów
ciała będących nośnikami
substancji w organizmach
rozróżnia transport
wewnątrzkomórkowy i
zewnątrzkomórkowy
charakteryzuje płyny ciała
będące nośnikami substancji
w organizmach zwierząt
uzasadnia związek
między rozmiarami ciała
zwierząt i tempem
66
zwierząt
omawia ogólną budowę
układu krwionośnego
wymienia funkcje układu
krwionośnego
wymienia rodzaje naczyń
krwionośnych i ich funkcje
omawia budowę serca
kręgowców
wymienia rodzaje
barwników oddechowych
i przykłady grup,
zwierząt, u których
występują
porównuje układ
krwionośny otwarty z
układem krwionośnym
zamkniętym
wymienia grupy
zwierząt, u których
występuje otwarty lub
zamknięty układ
krwionośny
charakteryzuje barwniki
oddechowe
omawia transport
substancji u bezkręgowców
i kręgowców
porównuje budowę
układów krwionośnych
kręgowców
porównuje budowę serca
kręgowców
metabolizmu a sposobem
transportu substancji
porównuje budowę
układów krwionośnych
bezkręgowców
6 Reagowanie zwierząt na
bodźce
definiuje pojęcia: receptor,
odruch, neuron, hormon
klasyfikuje receptory ze
względu na rodzaj
docierającego bodźca
wymienia pięć rodzajów
zmysłów u zwierząt
omawia budowę i funkcje
poszczególnych elementów
mózgowia kręgowców
omawia znaczenie układu
hormonalnego zwierząt
charakteryzuje narządy
zmysłów zwierząt pod
względem budowy i
funkcji
nazywa układy nerwowe
bezkręgowców i
wymienia ich cechy
porównuje odruchy
bezwarunkowe i
warunkowe
charakteryzuje budowę
układu nerwowego
strunowców
rozróżnia ośrodkowy i
obwodowy układ
nerwowy u kręgowców
klasyfikuje receptory ze
względu na pochodzenie
bodźców oraz budowę
receptora
omawia kolejne etapy
ewolucji oka
porównuje układy
nerwowe bezkręgowców
wyjaśnia, na czym polega
proces cefalizacji
porównuje budowę
mózgowia kręgowców
omawia regulację
hormonalną zwierząt na
przykładzie linienia
owadów
omawia budowę oka
złożonego stawonogów
wyjaśnia, dlaczego
większość narządów
zmysłów znajduje się w
przedniej części ciała
zwierząt
wymienia czynniki
mające wpływ na budowę i
stopień zaawansowania
układu nerwowego
analizuje kolejne etapy
ewolucji układu
nerwowego bezkręgowców
7 Osmoregulacja i wydalanie definiuje pojęcia:
osmoregulacja, wydalanie
wymienia produkty
przemiany materii
definiuje pojęcia:
zwierzęta amonioteliczne,
ureoteliczne, urykoteliczne
wymienia narządy
wydalnicze u
bezkręgowców i
strunowców
omawia mechanizm
osmoregulacji u zwierząt
lądowych i wodnych
wymienia drogi
usuwania produktów
przemiany materii
wyjaśnia, w jaki sposób
zachodzi osmoregulacja u
zwierząt izoosmotycznych,
hiperosmotycznych i
hipoosmotycznych
wymienia grupy zwierząt i
rodzaje produktów przemian
azotowych
porównuje produkty
przemian oraz warunki
środowiskowe, w jakich
żyją zwierzęta
porównuje warunki życia
na lądzie i w wodzie pod
kątem utrzymania
równowagi wodno-
mineralnej
uzasadnia związek
między rodzajem
wydalanych produktów, a
trybem życia zwierząt
67
amonioteliczne, ureoteliczne
i urykoteliczne
charakteryzuje budowę
narządów wydalniczych
bezkręgowców i
strunowców
8 Rozmnażanie i rozwój
zwierząt
wyjaśnia, na czym polega
rozmnażanie bezpłciowe i
płciowe zwierząt
wymienia sposoby
rozmnażania bezpłciowego i
podaje przykłady grup
zwierząt, u których one
występują
definiuje pojęcia:
rozdzielnopłciowość,
obojnactwo
(hermafrodytyzm),
dymorfizm płciowy
wyjaśnia różnicę między
zaplemnieniem a
zapłodnieniem
wymienia kolejne etapy
rozwoju zarodkowego
organizmu
określa wady i zalety
rozmnażania
bezpłciowego
porównuje zapłodnienie
zewnętrzne z
zapłodnieniem
wewnętrznym
definiuje pojęcie
ontogeneza
charakteryzuje okresy
rozwoju
pozazarodkowego
wymienia przykłady
zwierząt o rozwoju
prostym i złożonym
charakteryzuje zwierzęta
jajorodne, jajożyworodne
i żyworodne oraz podaje
ich przykłady
charakteryzuje sposoby
rozmnażania bezpłciowego
wyjaśnia, dlaczego u
pasożytów wewnętrznych i
zwierząt mało ruchliwych
występuje obojnactwo
wyjaśnia, na czym polega
zapłodnienie krzyżowe i
samozapłodnienie oraz
podaje przykłady zwierząt,
u których zachodzą te
procesy
wyjaśnia, na czym polega
partenogeneza
(dzieworództwo) i
heterogonia
charakteryzuje kolejne
etapy rozwoju zarodkowego
organizmu
charakteryzuje przebieg
bruzdkowania w zależności
od rodzaju jaja i podaje
przykłady ich występowania
omawia sposób powstania
wtórnej jamy ciała u
pierwoustych i wtóroustych
porównuje przebieg
rozwoju prostego i
złożonego
porównuje rozmnażanie
bezpłciowe i płciowe
wymienia przykłady
zwierząt będących
hermafrodytami
uzasadnia, że rodzaj
zaplemnienia i
zapłodnienia związany jest
ze środowiskiem życia
określa wady
zapłodnienia zewnętrznego
klasyfikuje jaja ze
względu na ilość i
rozmieszczenie żółtka
wymienia listki
zarodkowe i powstające z
nich struktury u człowieka
określa kryterium
podziału zwierząt na
pierwouste i wtórouste
68
WYMAGANIA EDUKACYJNE
Dział
programu
Lp. Temat Poziom wymagań
konieczny (K) podstawowy (P) rozszerzający (R) dopełniający (D)
Metabolizm 1 Kierunki przemian
metabolicznych
Uczeń:
definiuje pojęcie
metabolizm
charakteryzuje
podstawowe rodzaje
przemian metabolicznych:
anabolizm i katabolizm
wymienia nośniki energii
w komórce
wymienia rodzaje
fosforylacji
Uczeń:
podaje poziom
energetyczny substratów i
produktów reakcji
endoergicznych i
egzoergicznych
wymienia cechy ATP
przedstawia sumaryczny
zapis procesu fosforylacji
wymienia nośniki
elektronów
Uczeń:
charakteryzuje budowę
ATP
omawia przebieg
fosforylacji substratowej,
fotosyntetycznej i
oksydacyjnej
Uczeń:
porównuje rodzaje
fosforylacji
analizuje przebieg reakcji
redoks z udziałem NADP
2 Enzymy wyjaśnia rolę enzymów
w komórce
wymienia cechy enzymów
wymienia czynniki
wpływające na szybkość
reakcji enzymatycznych
definiuje pojęcie szlak
metaboliczny
wyjaśnia mechanizm
działania enzymów
zapisuje równanie
reakcji enzymatycznej
charakteryzuje szlak
metaboliczny liniowy
i cykliczny
wyjaśnia, na czym
polega model regulacji
aktywności enzymów
zwany ujemnym
sprzężeniem zwrotnym
omawia budowę enzymów
wyjaśnia mechanizm
tworzenia kompleksu
enzym–substrat
wyjaśnia, w jaki sposób
na szybkość reakcji
enzymatycznych wpływają:
stężenie substratu,
temperatura, pH, stężenie
soli, stężenie enzymu,
aktywatory i inhibitory
porównuje mechanizm
inhibicji kompetycyjnej i
niekompetycyjnej
omawia sposoby regulacji
przebiegu szlaków
metabolicznych
omawia przebieg
ubikwitynozależnej
degradacji białek
porównuje modele
powstawania kompleksu
enzym–substrat
porównuje mechanizm
działania inhibitorów
hamujących enzymy
nieodwracalnie i
odwracalnie
omawia zasady
nazewnictwa i klasyfikacji
enzymów
wyjaśnia mechanizm
aktywacji proenzymu na
przykładzie pepsyny
planuje doświadczenie
mające na celu wykazanie
wpływu temperatury na
aktywność dehydrogenazy
w bulwach ziemniaka
3 Autotroficzne odżywianie
się organizmów –
fotosynteza
porównuje wykorzystanie
energii przez autotrofy i
heterotrofy
wyjaśnia ogólny przebieg
fotosyntezy
wymienia produkty i
substraty fotosyntezy
wymienia etapy
fotosyntezy i określa ich
porównuje fotosyntezę
zachodzącą w komórkach
roślin z fotosyntezą
zachodzącą w komórkach
bakterii zielonych i
purpurowych
wyjaśnia rolę chlorofilu
i dodatkowych
barwinków
omawia budowę
cząsteczki chlorofilu
uzasadnia stosowanie
wobec niektórych grup
roślin następującego
nazewnictwa: rośliny typu
C3, rośliny typu C4, rośliny
typu CAM
omawia przebieg
porównuje barwniki
roślinne
omawia budowę i funkcje
fotosystemów I i II
określa warunki, przebieg
oraz efekty fosforylacji
fotosyntetycznej cyklicznej
i niecyklicznej
omawia budowę i
69
dokładną lokalizację
w komórce
charakteryzuje etapy
fotosyntezy
wymienia etapy cyklu
Calvina
wyjaśnia znaczenie
fotosyntezy dla organizmów
żyjących na Ziemi
fotosyntetycznych w
przebiegu fotosyntezy
wymienia substraty i
produkty fazy fotosyntezy
zależnej i niezależnej od
światła
wyjaśnia związek
między fazą fotosyntezy
zależną od światła a fazą
fotosyntezy niezależną od
światła
poszczególnych etapów
cyklu Calvina
omawia przebieg
fotosyntezy u roślin typu C4
porównuje przebieg
fotosyntezy u roślin typu C3
i C4
omawia przebieg
fotosyntezy u roślin typu
CAM
działanie syntazy ATP
porównuje budowę
anatomiczną liścia rośliny
typu C3 i typu C4
określa przyczyny i
skutki fotooddychania
4 Czynniki wpływające na
intensywność fotosyntezy
wymienia czynniki
zewnętrzne i wewnętrzne
wpływające na
intensywność procesu
fotosyntezy
wyjaśnia różnice między
roślinami światłolubnymi
a cieniolubnymi
analizuje
rozmieszczenie
chloroplastów
w komórkach miękiszu
w zależności od
warunków świetlnych
omawia wpływ czynników
zewnętrznych na
intensywność procesu
fotosyntezy
analizuje na wykresach
wpływ natężenia światła,
stężenia dwutlenku węgla i
wysokości temperatury na
intensywność fotosyntezy
planuje doświadczenie
mające na celu wykazanie
wpływu natężenia światła,
stężenia dwutlenku węgla i
wysokości temperatury na
intensywność fotosyntezy
5 Przebieg chemosyntezy definiuje pojęcie
chemosynteza
wymienia przykłady
organizmów, u których
zachodzi chemosynteza
wyjaśnia, na czym
polega chemosynteza
omawia znaczenie
chemosyntezy
omawia przebieg
pierwszego i drugiego etapu
chemosyntezy
porównuje fotosyntezę z
chemosyntezą
6 Oddychanie tlenowe definiuje pojęcie
oddychanie komórkowe
zapisuje reakcję
oddychania komórkowego
określa znaczenie
oddychania komórkowego
dla funkcjonowania
organizmu
wymienia etapy
oddychania tlenowego
wymienia czynniki
wpływające na
intensywność oddychania
tlenowego
uzasadnia, że
oddychanie komórkowe
ma charakter kataboliczny
wymienia organizmy
oddychające tlenowo
omawia czynniki
wpływające na
intensywność tlenowego
oddychania
komórkowego
lokalizuje etapy
oddychania tlenowego w
mitochondrium
określa produkty i
substraty etapów
oddychania tlenowego
omawia przebieg
poszczególnych etapów
oddychania tlenowego
przedstawia bilans
energetyczny oddychania
tlenowego
porównuje zysk
energetyczny etapów
oddychania tlenowego
planuje doświadczenie,
którego celem jest
wykazanie wydzielania
dwutlenku węgla przez
kiełkujące nasiona
planuje doświadczenie,
którego celem jest
wykazanie wydzielania
ciepła przez nasiona
7 Procesy beztlenowego
uzyskiwania energii
definiuje pojęcia:
oddychanie beztlenowe,
fermentacja
wymienia organizmy
przeprowadzające
wyjaśnia różnicę między
oddychanie beztlenowym
a fermentacją
określa lokalizację
fermentacji w komórce
omawia przebieg
poszczególnych etapów
fermentacji
określa zysk energetyczny
procesów beztlenowych
analizuje przebieg
fermentacji alkoholowej
i mlekowej
porównuje oddychanie
tlenowe, beztlenowe i
70
oddychanie beztlenowe
i fermentację
i ciele człowieka
nazywa etapy
fermentacji
omawia wykorzystanie
fermentacji w życiu
człowieka
określa warunki, w
których zachodzi
fermentacja
fermentację
planuje doświadczenie
mające na celu wykazanie
wydzielania dwutlenku
węgla podczas fermentacji
alkoholowej
8 Inne ważne procesy
metaboliczne
wymienia substraty
energetyczne oddychania
komórkowego inne niż
glukoza
wymienia zbędne
produkty katabolicznych
przemian węglowodanów,
tłuszczów i białek oraz
drogi ich usuwania z
organizmu
definiuje pojęcia:
glukoneogeneza,
glikogenoliza, deaminacja
wyjaśnia, na czym
polega cykl mocznikowy
określa lokalizację cyklu
mocznikowego
i glukoneogenezy
w organizmie człowieka
omawia przebieg
glukoneogenezy
omawia przebieg β-
oksydacji
omawia przebieg przemian
białek
charakteryzuje cykl
mocznikowy
omawia przebieg
rozkładu białek, cukrów i
tłuszczów
określa znaczenie
acetylokoenzymu A w
przebiegu różnych szlaków
metabolicznych
wyjaśnia, dlaczego jony
NH4+ muszą być
transportowane z
pominięciem płynów
ustrojowych
Organizm
człowieka.
Skóra –
powłoka ciała
9 Organizm człowieka jako
funkcjonalna całość
definiuje pojęcia:
komórka, tkanka, narząd,
układ narządów, organizm
wymienia układy
narządów
definiuje pojęcia:
homeostaza, sprzężenie
zwrotne
wymienia główne
funkcje układów
narządów
wymienia parametry
istotne w utrzymaniu
homeostazy
rozróżnia mechanizmy
obronne organizmu przed
wychłodzeniem i
przegrzaniem
dowodzi, że ciało
człowieka stanowi
wielopoziomową strukturę
uzasadnia, że człowiek jest
organizmem stałocieplnym
omawia mechanizm
regulacji temperatury ciała
człowieka
omawia mechanizm
regulacji ciśnienia krwi
wyjaśnia zależności
pomiędzy poszczególnymi
układami narządów
wykazuje współdziałanie
narządów człowieka
w utrzymaniu homeostazy
10 Budowa i funkcje skóry wymienia warstwy skóry
wymienia funkcje skóry
wymienia wytwory
naskórka
nazywa poszczególne
elementy skóry
wyjaśnia, jakie
znaczenie ma skóra w
termoregulacji
charakteryzuje gruczoły
skóry
uzasadnia zależność
między budową skóry a jej
funkcjami
opisuje funkcje
poszczególnych wytworów
naskórka
porównuje poszczególne
warstwy skóry pod
względem budowy
i funkcji
planuje doświadczenia
mające na celu ocenę
wrażliwości dotykowej
różnych okolic ciała i
odczuwania temperatury
11 Choroby i higiena skóry wymienia choroby skóry
wymienia czynniki
chorobotwórcze będące
przyczynami chorób skóry
wyjaśnia konieczność
dbania o skórę
wymienia zasady
higieny skóry
wyjaśnia, czym są alergie,
grzybice i oparzenia
omawia zaburzenia
funkcjonowania gruczołów
ocenia wpływ
promieniowania
słonecznego na skórę
uzasadnia, że czerniak
71
wyjaśnia, na czym polega
profilaktyka chorób skóry
klasyfikuje i
charakteryzuje choroby
skóry
omawia przyczyny
zachorowania na czerniaka
złośliwego, diagnostykę,
sposób leczenia i
profilaktykę tej choroby
złośliwy jest chorobą
współczesnego świata
Aparat ruchu 12 Ogólna budowa i funkcje
szkieletu
rozróżnia część czynną
i bierną aparatu ruchu
wymienia funkcje
szkieletu
podaje nazwy głównych
kości tworzących szkielet
człowieka
rozpoznaje elementy
szkieletu osiowego,
szkieletu obręczy i
kończyn
opisuje strukturę kości
długiej
rozróżnia kości ze
względu na ich kształt
wyjaśnia związek między
budową kości a jej
właściwościami
mechanicznymi
omawia zmiany
zachodzące w szkielecie
podczas wzrostu i rozwoju
człowieka
porównuje tkankę kostną z
tkanką chrzęstną
porównuje budowę
szkieletu noworodka
z budową szkieletu osoby
dorosłej
wymienia czynniki
wpływające na
przebudowę kości
określa, jakie
właściwości kości
wynikają z budowy
tkankowej
13 Rodzaje połączeń kości wymienia rodzaje
połączeń ścisłych
i ruchomych kości
identyfikuje typy
połączeń kości na
szkielecie i podaje ich
przykłady
omawia budowę stawu
charakteryzuje połączenia
kości
rozpoznaje rodzaje stawów
omawia funkcje
poszczególnych elementów
budowy stawu
porównuje różne rodzaje
stawów ze względu na
zakres wykonywanych
ruchów i kształt
powierzchni stawowych
14 Elementy szkieletu wymienia elementy
szkieletu osiowego i ich
funkcje
wymienia kości budujące
klatkę piersiową
nazywa odcinki
kręgosłupa
wymienia kości obręczy
barkowej i obręczy
miedniczej
wymienia kości kończyny
górnej i kończyny dolnej
rozpoznaje kości
trzewioczaszki
i mózgoczaszki
rozpoznaje kości klatki
piersiowej
rozróżnia odcinki
kręgosłupa
rozpoznaje kości
obręczy barkowej i
obręczy miedniczej
rozpoznaje kości
kończyny górnej i
kończyny dolnej
charakteryzuje funkcje
szkieletu osiowego
wyjaśnia związek między
budową czaszki
a pełnionymi przez czaszkę
funkcjami
porównuje budowę
kończyny górnej z budową
kończyny dolnej
wyjaśnia znaczenie zatok
przynosowych
nazywa krzywizny
kręgosłupa i określa ich
znaczenie
wykazuje związek budowy
odcinków kręgosłupa
z pełnioną funkcją
wykazuje związek budowy
kończyn z pełnioną przez
nie funkcją
omawia rolę chrząstek
w budowie klatki
piersiowej
wskazuje różnice między
budową czaszki
noworodka a budową
czaszki dorosłego
człowieka
rozpoznaje kręgi
pochodzące z różnych
odcinków kręgosłupa
wskazuje elementy kręgu
klasyfikuje żebra
porównuje miednicę
kobiety z miednicą
mężczyzny
15 Budowa i funkcjonowanie
układu mięśniowego
wyjaśnia, na czym polega
praca mięśni
rozpoznaje rodzaje
tkanek mięśniowych
omawia budowę
makroskopową
wyróżnia rodzaje mięśni
ze względu na
72
wymienia elementy
budowy tkanki mięśniowej
wymienia rodzaje tkanek
mięśniowych
omawia budowę tkanek
mięśniowych
wyjaśnia, na czym polega
antagonistyczne działanie
mięśni
wymienia źródła energii
potrzebnej do skurczu
mięśnia
porównuje rodzaje
tkanek mięśniowych pod
względem budowy
i funkcji
rozpoznaje
najważniejsze mięśnie
szkieletowe
określa funkcje mięśni
szkieletowych wynikające
z ich położenia
omawia budowę
sarkomeru
wyjaśnia, na czym
polega mechanizm
powstawania skurczu
mięśnia szkieletowego
określa, w jakich
warunkach w mięśniach
powstaje deficyt tlenowy
i mikroskopową mięśnia
szkieletowego
wykazuje związek budowy
tkanki mięśniowej z funkcją
pełnioną przez tę tkankę
analizuje kolejne etapy
skurczu mięśnia
omawia warunki
prawidłowej pracy mięśni
omawia przemiany
biochemiczne zachodzące
podczas długotrwałej pracy
mięśnia
analizuje przemiany kwasu
mlekowego
porównuje rodzaje
skurczów mięśni
wykonywane czynności
wyjaśnia, na czym polega
synergistyczne działanie
mięśni
uzasadnia, że mięśnie
szkieletowe mają budowę
hierarchiczną
określa rolę mioglobiny
porównuje mięśnie
czerwone z mięśniami
białymi
16 Choroby i higiena aparatu
ruchu
określa prawidłową
postawę ciała
rozpoznaje wady postawy
wymienia przyczyny
powstawania wad postawy
nazywa wady kręgosłupa
i stóp
wymienia choroby aparatu
ruchu
uzasadnia korzystne
znaczenie ćwiczeń
fizycznych dla zdrowia
rozróżnia urazy
mechaniczne
wymienia cechy
prawidłowej postawy
ciała
wskazuje metody
zapobiegania wadom
kręgosłupa
charakteryzuje choroby
aparatu ruchu
wymienia środki
dopingujące
charakteryzuje urazy
mechaniczne aparatu ruchu i
omawia ich skutki
omawia skutki i przyczyny
wad kręgosłupa
omawia przyczyny i skutki
płaskostopia
omawia przyczyny, sposób
diagnozowania i leczenia
osteoporozy
omawia skutki
przetrenowania
przewiduje skutki
stosowania dopingu
w sporcie
omawia sposoby
zapobiegania osteoporozie
wskazuje przyczyny
zmian w układzie ruchu na
skutek osteoporozy
przewiduje skutki
niewłaściwego
wykonywania ćwiczeń
fizycznych
omawia działanie
wybranych grup środków
dopingujących
omawia techniki
i substancje
przyspieszające naturalne
procesy fizjologiczne
podczas transfuzji krwi i
EPO
Układ
pokarmowy
17 Budulcowe
i energetyczne składniki
pokarmowe
wymienia składniki
pokarmowe
wymienia produkty
spożywcze bogate
w poszczególne składniki
pokarmowe
wymienia funkcje
rozróżnia składniki
budulcowych
i energetycznych
omawia rolę składników
pokarmowych
w organizmie
definiuje pojęcia:
porównuje pokarmy pełno-
i niepełnowartościowe
wskazuje czynniki
decydujące o wartości
odżywczej pokarmów
podaje przykłady
aminokwasów endo-
przewiduje skutki diety
wegańskiej
porównuje wartość
energetyczną białek,
węglowodanów
i tłuszczów
porównuje zawartość
73
poszczególnych składników
pokarmowych
aminokwasy egzogenne,
NNKT
wymienia kryteria
podziału węglowodanów
wyjaśnia znaczenie
błonnika pokarmowego
w diecie
i egzogennych
klasyfikuje węglowodany
charakteryzuje dobowe
zapotrzebowanie osoby
dorosłej na składniki
odżywcze
białek w poszczególnych
produktach
przewiduje skutki
niedoboru i nadmiaru
poszczególnych
składników odżywczych
18 Rola witamin w diecie definiuje pojęcia:
witamina, prowitamina,
hiperwitaminoza,
hipowitaminoza i
awitaminoza
wymienia witaminy
rozpuszczalne w tłuszczach
i witaminy rozpuszczalne
w wodzie
wymienia główne źródła
witamin
wyjaśnia zasady
klasyfikacji
i nazewnictwa witamin
wymienia źródła
witamin rozpuszczalnych
w tłuszczach i w wodzie
omawia funkcje witamin
rozpuszczalnych
w wodzie i w tłuszczach
wymienia przyczyny
awitaminozy
i hipowitaminozy
wymienia przyczyny
niedoboru i nadmiaru
wybranych witamin
w organizmie człowieka
wymienia skutki
niedoboru i nadmiaru
wybranych witamin
w organizmie człowieka
wyjaśnia, jakie znaczenie
mają antywitaminy i
składnikiantyodżywcze
podaje przykłady
antywitamin i składników
antyodżywczych
19 Rola wody i soli
mineralnych w
organizmie
wymienia funkcje wody
omawia istotę bilansu
wodnego organizmu
wskazuje źródła
składników mineralnych
organizmu
omawia znaczenie
składników mineralnych
charakteryzuje funkcje
składników mineralnych
występujących w
organizmie
ocenia znaczenie wody
dla organizmu
klasyfikuje pierwiastki
na makro-
i mikroelementy
uzasadnia związek między
właściwościami wody
a pełnionymi funkcjami
wyjaśnia, na czym polega
mechanizm regulacji bilansu
wodnego człowieka
omawia znaczenie
wybranych makro-
i mikroelementów
omawia objawy niedoboru
wybranych makro-
i mikroelementów
analizuje zależności
między uwodnieniem
organizmu a tempem
metabolizmu
20 Budowa i funkcje układu
pokarmowego
dzieli układ pokarmowy
na przewód pokarmowy
i gruczoły trawienne
wymienia odcinki
przewodu pokarmowego
i podaje nazwy gruczołów
trawiennych
omawia podstawowe
funkcje jamy ustnej, gardła,
przełyku i żołądka
wyjaśnia, na czym
polegają funkcje języka i
gardła w procesie połykania
wyjaśnia, na czym
polega trawienie
pokarmów
porównuje uzębienie
mleczne z uzębieniem
stałym
omawia proces trawienia
zachodzący w jamie
ustnej
wyjaśnia, jaką rolę
odgrywa ślina
omawia proces trawienia
w żołądku
omawia budowę zęba
omawia funkcję nagłośni
w procesie połykania
pokarmu
charakteryzuje funkcje
gruczołów błony śluzowej
żołądka
wyjaśnia rolę żółci
charakteryzuje układ
wrotny wątroby
omawia działanie
enzymów trzustkowych
i jelitowych
porównuje przekroje
ścian odcinków przewodu
pokarmowego
omawia sposób regulacji
funkcjonowania układu
pokarmowego
charakteryzuje przemiany
składników odżywczych
w układzie pokarmowym
wyjaśnia znaczenie
gastryny i enterogastronu
74
pokarmu
omawia funkcje
dwunastnicy
omawia funkcje wątroby i
trzustki
omawia funkcje jelita
cienkiego i jelita grubego
wskazuje miejsca
wchłaniania pokarmu
wymienia odcinki jelita
cienkiego
omawia budowę
wątroby
wymienia składniki soku
trzustkowego oraz
jelitowego
wyjaśnia, jakie
znaczenie mają kosmki
jelitowe
omawia budowę kosmków
jelitowych
analizuje mechanizm
wchłaniania składników
pokarmowych
uzasadnia, że
występowanie bakterii w
jelicie grubym ma duże
znaczenie dla organizmu
21 Higiena i choroby układu
pokarmowego
wymienia najczęstsze
choroby układu
pokarmowego
podaje sposoby
zapobiegania chorobom
układu pokarmowego
wymienia przyczyny
otyłości i zaburzeń łaknienia
wymienia główne choroby
pasożytnicze układu
pokarmowego
wskazuje sposoby
unikania chorób
pasożytniczych układu
pokarmowego
wyjaśnia, na czym
polega dieta
pełnowartościowa
wymienia czynniki
decydujące
o zapotrzebowaniu
energetycznym
organizmu
wyjaśnia, w jaki sposób
oblicza się BMI
przedstawia sposoby
uniknięcia otyłości
wymienia przyczyny
i objawy chorób
pasożytniczych układu
pokarmowego
omawia sposoby leczenia
otyłości
podaje objawy choroby
wrzodowej, kamicy
żółciowej i celiakii
charakteryzuje najczęstsze
choroby układu
pokarmowego
wymienia zagrożenia
wynikające z otyłości
i zaburzeń odżywiania
(anoreksji i bulimii)
podaje nazwy organizmów
wywołujących choroby
pasożytnicze układu
pokarmowego
rozpoznaje choroby
układu pokarmowego
na podstawie
charakterystycznych
objawów
omawia metody
diagnostyki chorób układu
pokarmowego
Układ
oddechowy
22 Budowa i funkcjonowanie
układu oddechowego
wymienia elementy układu
oddechowego człowieka
dzieli elementy układu
oddechowego człowieka na
drogi oddechowe i płuca
charakteryzuje funkcje
poszczególnych elementów
układu oddechowego
człowieka
omawia funkcje głośni
i nagłośni
omawia związek
między budową a funkcją
płuc
wyjaśnia zależności
między budową
poszczególnych odcinków
układu oddechowego a
funkcjami tych odcinków
omawia powstawanie
głosu
wyjaśnia funkcję zatok
przynosowych
wymienia czynniki
decydujące o wysokości
i natężeniu głosu
wyjaśnia, na czym polega
różnica w budowie krtani
kobiety i budowie krtani
mężczyzny
23 Wentylacja i wymiana
gazowa
charakteryzuje istotę
procesu oddychania
rozróżnia wymianę
gazową i oddychanie
komórkowe
wyjaśnia, na czym polega
wymiana gazowa
wyjaśnia znaczenie mięśni
porównuje mechanizm
wdechu z mechanizmem
wydechu
wskazuje lokalizację
ośrodka oddechowego
omawia mechanizm
wymiany gazowej
zewnętrznej
charakteryzuje rolę
opłucnej
porównuje składy
powietrza:
atmosferycznego,
pęcherzykowego
i wydychanego
oblicza pojemność
uzasadnia związek
między budową a rolą
hemoglobiny w transporcie
gazów
porównuje wiązanie tlenu
przez hemoglobinę
i mioglobinę
omawia mechanizm
75
w wentylacji płuc
wymienia czynniki
wpływające na liczbę
oddechów
i wewnętrznej
omawia rolę krwi
w transporcie gazów
oddechowych
wyjaśnia przyczyny
dużego zapotrzebowania
mięśni na tlen
życiową płuc
wskazuje czynniki
decydujące o stopniu
wysycenia hemoglobiny
tlenem
wymienia postacie w
jakich transportowany jest
dwutlenek węgla
wyjaśnia znaczenie
mioglobiny w mięśniach
regulacji częstości
oddechów
omawia związek między
ciśnieniem
atmosferycznym
a wymianą gazową
przewiduje skutki
wpływu zbyt niskiego
i zbyt wysokiego ciśnienia
na prawidłowe
funkcjonowanie organizmu
24 Zaburzenia
funkcjonowania układu
oddechowego
wymienia czynniki
wpływające na jakość
wdychanego powietrza
wymienia główne
przyczyny chorób układu
oddechowego
wymienia choroby układu
oddechowego
klasyfikuje rodzaje
zanieczyszczeń powietrza
charakteryzuje choroby
układu oddechowego
wskazuje sposoby
zapobiegania chorobom
układu oddechowego
omawia skutki palenia
tytoniu
wyjaśnia zależność między
występowaniem chorób
dróg oddechowych a stanem
wdychanego powietrza
omawia sposoby na
uniknięcie chorób układu
oddechowego
przewiduje skutki chorób
układu oddechowego
omawia sposoby
diagnozowania i leczenia
astmy
Układ krążenia 25 Skład i funkcje krwi wymienia składniki krwi
omawia podstawowe
funkcje krwi
wyjaśnia, na jakiej
podstawie określa się grupę
krwi
wskazuje cechy krwi
warunkujące zapewnienie
homeostazy
rozpoznaje elementy
morfotyczne krwi
porównuje elementy
komórkowe krwi pod
względem budowy
wymienia składniki
osocza i ich funkcje
definiuje pojęcie
aglutynacja
rozróżnia grupy krwi
wyjaśnia zasady
transfuzji krwi
definiuje pojęcie
hematokryt
klasyfikuje składniki krwi
porównuje składniki krwi
pod względem pełnionych
przez nie funkcji
podaje zasady podziału
leukocytów
analizuje proces
krzepnięcia krwi
charakteryzuje grupy krwi
wyjaśnia, w jaki sposób
dochodzi do konfliktu
serologicznego w zakresie
Rh
interpretuje wyniki
badania krwi
uzasadnia związek
między cechami
elementów morfotycznych
krwi a funkcjami
pełnionymi przez te
elementy
przewiduje skutki
krzepnięcia krwi wewnątrz
naczyń
przewiduje skutki utraty
zbyt dużej ilości krwi
wyjaśnia, na czym polega
próba krzyżowa
26 Budowa i funkcje układu
krwionośnego
nazywa elementy układu
krążenia
porównuje tętnice z żyłami
pod względem budowy
i pełnionych funkcji
rozróżnia krwiobieg duży i
krwiobieg mały
wyjaśnia, jaką rolę
pełnią zastawki w żyłach
rozróżnia typy sieci
naczyń krwionośnych
rozróżnia rodzaje
naczyń krwionośnych
omawia przepływ krwi
w krwiobiegu dużym i
wyjaśnia związek między
budową naczyń
krwionośnych a ich
funkcjami
porównuje krwiobieg duży
z krwiobiegiem małym pod
względem pełnionych
funkcji
charakteryzuje typy sieci
naczyń krwionośnych
analizuje, w jaki sposób
przepływa krew w żyłach
76
krwiobiegu małym
27 Serce wymienia cechy
charakterystyczne serca
człowieka
określa położenie serca
wymienia główne części
serca
rozpoznaje główne części
serca
wyjaśnia znaczenie naczyń
wieńcowych dla pracy serca
wyjaśnia rolę zastawek
w funkcjonowaniu serca
wyjaśnia, czym jest
tętno
wykonuje pomiar tętna
wykonuje pomiar
ciśnienia krwi
ocenia znaczenie badań
diagnostycznych pracy
serca
wymienia czynniki
wpływające na
przyspieszenie pracy
serca
rozróżnia zastawki w sercu
charakteryzuje mechanizm
automatyzmu serca
określa rolę, jaką w pracy
serca odgrywa worek
osierdziowy
omawia cykl pracy serca
interpretuje wyniki
pomiarów tętna
interpretuje wyniki
pomiaru ciśnienia krwi
omawia budowę układu
przewodzącego serca
omawia różnicę
w wartości ciśnienia
skurczowego
i rozkurczowego
charakteryzuje
mechanizm regulacji pracy
serca
omawia sposób regulacji
ciśnienia krwi w
naczyniach
28 Układ limfatyczny wymienia elementy układu
limfatycznego
wymienia funkcje układu
limfatycznego
określa funkcje limfy
określa funkcje
narządów wchodzących
w skład układu
limfatycznego
wymienia cechy naczyń
limfatycznych
wyjaśnia, jakie
znaczenie ma układ
krążenia w utrzymaniu
homeostazy
charakteryzuje narządy
układu limfatycznego
porównuje naczynia
limfatyczne i żyły pod
względem budowy
omawia skład i rolę limfy
porównuje układ
krwionośny z układem
limfatycznym
ocenia znaczenie
prawidłowego
funkcjonowania narządów
tworzących układ
limfatyczny
omawia sposób
powstawania limfy
uzasadnia, że układ
krwionośny i układ
limfatyczny stanowią
integralną całość
29 Choroby układu krążenia wymienia choroby układu
krążenia
wymienia sposoby
zapobiegania chorobom
układu krążenia
wymienia przyczyny
chorób układu krążenia
wyjaśnia, na czym
polega niewydolność
układu krążenia
charakteryzuje choroby
układu krążenia
omawia wady nabyte
i wady wrodzone serca
rozróżnia objawy chorób
układu krążenia
omawia sposoby leczenia
chorób układu krążenia
Obrona
immuno-
logiczna
organizmu
30 Budowa i funkcjonowanie
układu odpornościowego
definiuje pojęcie antygen
wymienia elementy układu
odpornościowego
nazywa komórki biorące
udział w reakcjach
odpornościowych
wymienia podstawowe
reakcje obronne organizmu
omawia rolę przeciwciał
definiuje pojęcie pamięć
immunologiczna
wyjaśnia znaczenie
szczepień ochronnych
wymienia naturalne
bariery ochronne
porównuje odporność
nieswoistą z odpornością
swoistą
definiuje pojęcie główny
układ zgodności
tkankowej (MHC)
omawia znaczenie
antygenów zgodności
tkankowej w
transplantacjach
podaje przyczyny
charakteryzuje komórki,
tkanki i narządy układu
odpornościowego
wyjaśnia znaczenie
mediatorów układu
odpornościowego
definiuje pojęcie
autoantygen
charakteryzuje specyfikę
działania limfocytów T i
limfocytów B
omawia kolejne etapy
odpowiedzi
charakteryzuje
poszczególne klasy
immunoglobulin
omawia znaczenie
antygenów zgodności
tkankowej w prawidłowym
funkcjonowaniu układu
odpornościowego
omawia budowę
przeciwciała
uzasadnia, że reakcja
zapalna jest odpowiedzią
organizmu na infekcję lub
77
omawia rodzaje
odporności swoistej
konfliktu serologicznego
wymienia etapy
odpowiedzi
immunologicznej
wyjaśnia, na czym
polega humoralna i
komórkowa odpowiedź
immunologiczna
rozróżnia rodzaje
odporności swoistej
immunologicznej
wyjaśnia znaczenie
pamięci immunologicznej
porównuje humoralną
odpowiedź immunologiczną
z komórkową odpowiedzią
immunologiczną
porównuje pierwotną
odpowiedź immunologiczną
z wtórną odpowiedzią
immunologiczną
uraz
31 Zaburzenia
funkcjonowania układu
odpornościowego
wymienia choroby
autoimmunizacyjne
wymienia sposoby
zakażenia wirusem HIV
wyjaśnia, że alergia jest
stanem nadwrażliwości
organizmu
charakteryzuje choroby
autoimmunizacyjne
charakteryzuje przebieg
zakażenia wirusem HIV
omawia profilaktykę
AIDS
podaje przyczyny
alergii
wymienia podstawowe
zasady, których należy
przestrzegać przy
przeszczepach
wymienia przyczyny
nieprawidłowych reakcji
odpornościowych
charakteryzuje budowę
wirusa HIV
omawia metody
diagnostyki AIDS
omawia mechanizm
powstawania reakcji
alergicznej
charakteryzuje zasady
przeszczepiania tkanek i
narządów
dowodzi, że AIDS jest
chorobą układu
odpornościowego
omawia sposoby leczenia
AIDS
omawia działanie
histaminy
Układ
wydalniczy
32 Budowa i funkcjonowanie
układu wydalniczego
definiuje pojęcia:
wydalanie, defekacja
wymienia funkcje układu
wydalniczego
wymienia zbędne produkty
metabolizmu
wskazuje na planszy lub
modelu elementy układu
wydalniczego i nazywa te
elementy
nazywa etapy
powstawania moczu
wymienia składniki moczu
ostatecznego
charakteryzuje narządy
układu wydalniczego
omawia budowę
anatomiczną nerki
wymienia drogi
wydalania zbędnych
produktów przemiany
materii
podaje miejsca
powstawania moczu
pierwotnego i moczu
ostatecznego
wymienia czynniki
wpływająca na objętość
wydalanego moczu
omawia rolę układu
wydalniczego w utrzymaniu
homeostazy
omawia budowę i funkcje
nefronu
charakteryzuje etapy
powstawania moczu
porównuje mocz
pierwotny z moczem
ostatecznym pod względem
ilości i składu
omawia mechanizm
wydalania moczu
analizuje regulację
objętości wydalanego
moczu
analizuje wpływ
hormonów na
funkcjonowanie nerek
charakteryzuje
wewnątrzwydzielniczą
funkcję nerek
33 Choroby układu
wydalniczego
wymienia najczęstsze
choroby układu
wydalniczego
wymienia przyczyny
wymienia cechy moczu
zdrowego człowieka
wymienia składniki
zawarte w moczu, które
charakteryzuje najczęstsze
choroby układu
wydalniczego
ocenia znaczenie dializy
dowodzi znaczenia badań
moczu w diagnostyce
chorób nerek
rozpoznaje objawy
78
chorób układu
wydalniczego
mogą wskazywać na
chorobę lub uszkodzenie
nerek
omawia zasady higieny
układu wydalniczego
charakteryzuje
niewydolność nerek jako
chorobę współczesnego
świata
chorób układu
wydalniczego
wyjaśnia, na czym
polegają hemodializa i
dializa otrzewnowa
Układ nerwowy 34 Budowa i funkcje układu
nerwowego
wymienia elementy
układu nerwowego
wymienia funkcje układu
nerwowego
definiuje pojęcia: neuron,
potencjał spoczynkowy,
potencjał czynnościowy,
bodziec progowy
rozróżnia podstawowe
elementy neuronu
opisuje działanie synapsy
chemicznej
omawia ogólną budowę
układu nerwowego
porównuje dendryty z
aksonami
rozróżnia neurony pod
względem funkcjonalnym
wyjaśnia znaczenie
pojęcia pobudliwość
nerwowa
rozróżnia potencjał
spoczynkowy i potencjał
czynnościowy
charakteryzuje budowę
synapsy
omawia rolę
neuroprzekaźników
wymienia czynniki
wpływające na szybkość
przewodzenia impulsu
charakteryzuje elementy
neuronu
wymienia rodzaje i
funkcje komórek glejowych
wyjaśnia, na czym
polegają pobudliwość i
przewodnictwo komórek
nerwowych
wyjaśnia znaczenie
pompy sodowo-potasowej
wyjaśnia, na czym
polegają: polaryzacja,
depolaryzacja i
repolaryzacja
omawia proces
przekazywania impulsów
między komórkami
porównuje budowę
neuronu z budową innych
komórek
wyjaśnia, na czym polega
okres refrakcji
porównuje
funkcjonowanie synapsy
chemicznej z
funkcjonowaniem synapsy
elektrycznej
klasyfikuje
neuroprzekaźniki
35 Ośrodkowy układ
nerwowy
wymienia elementy
ośrodkowego układu
nerwowego
określa położenie
elementów ośrodkowego
układu nerwowego
wymienia elementy
chroniące struktury
ośrodkowego układu
nerwowego
omawia rozwojowy i
kliniczny podział
mózgowia
omawia rolę
poszczególnych części
mózgowia
rozróżnia płaty i ośrodki
w korze mózgowej
omawia budowę rdzenia
kręgowego
porównuje położenie
istoty szarej i istoty białej
w mózgowiu i rdzeniu
kręgowym
charakteryzuje
poszczególne części
mózgowia
omawia funkcje układu
limbicznego
podaje skład płynu
mózgowo-rdzeniowego
charakteryzuje funkcje
płynu mózgowo-
rdzeniowego
omawia budowę i role
opon mózgowia i opon
rdzenia
porównuje funkcje półkul
mózgu
porównuje mózg i rdzeń
kręgowy pod względem
budowy i pełnionych
funkcji
omawia budowę układu
limbicznego
wyjaśnia znaczenie
bariery krew–mózg
36 Obwodowy układ
nerwowy
charakteryzuje elementy
obwodowego układu
nerwowego
definiuje pojęcia: łuk
odruchowy, odruch
wymienia elementy łuku
omawia budowę nerwu
rozróżnia nerwy
czaszkowe i nerwy
rdzeniowe
charakteryzuje elementy
łuku odruchowego
analizuje przekazywanie
impulsu w łuku
odruchowym
porównuje odruchy
warunkowe z odruchami
bezwarunkowymi
omawia doświadczenia
Iwana Pawłowa
wyjaśnia, w jaki sposób
powstaje instrumentalny
odruch warunkowy
dowodzi znaczenia
79
odruchowego wymienia przykłady
odruchów warunkowych i
bezwarunkowych
klasyfikuje rodzaje
odruchów
wyjaśnia, na czym polega
klasyczny odruch
warunkowy
charakteryzuje rodzaje
pamięci
odruchów warunkowych w
uczeniu się
omawia sposób, w jaki
przebiegają informacje
przez różne rodzaje
pamięci
37 Autonomiczny układ
nerwowy
klasyfikuje części układu
nerwowego pod względem
funkcjonalnym
wymienia cechy budowy
poszczególnych części
układu autonomicznego
rozróżnia somatyczny i
autonomiczny układ
nerwowy
charakteryzuje funkcje
układu autonomicznego
porównuje część
współczulną
autonomicznego układu
nerwowego z częścią
przywspółczulną tego
układu pod względem
budowy i funkcji
uzasadnia, że obie części
układu autonomicznego
wykazują antagonizm
czynnościowy
38 Higiena i choroby układu
nerwowego
definiuje pojęcia: stres,
stresor
wymienia przykłady
sytuacji wywołujących
reakcję stresową
wymienia następstwa
długotrwałego stresu
wymienia przyczyny
depresji
proponuje działania
profilaktyczne
zmniejszające ryzyko
wystąpienia depresji
podaje przykłady chorób
neurologicznych
wymienia przykłady
rytmów biologicznych
człowieka
wyjaśnia, czym są
emocje
wymieniaobjawy stresu
określa wpływ stresu na
funkcjonowanie narządów
dowodzi, że depresja
jest chorobą
współczesnego świata
podaje sposoby
zmniejszania ryzyka
powstawania uzależnień
wymienia fazy snu
ocenia znaczenie snu dla
prawidłowego
funkcjonowania
organizmu
wyjaśnia, czym są rytmy
biologiczne
omawia przebieg reakcji
stresowej
omawia neurologiczne
podłoże depresji
omawia sposoby
diagnostyki i leczenia
depresji
wyjaśnia, na czym polega
mechanizm powstawania
uzależnienia
dowodzi, że uzależnienie
to choroba układu
nerwowego
charakteryzuje wybrane
choroby neurologiczne
omawia dobowy rytm snu
i czuwania
dowodzi, że długotrwały
stres stanowi zagrożenie
dla homeostazy
dowodzi, że nerwice są
chorobami
cywilizacyjnymi
rozróżnia rodzaje nerwic
analizuje fazy stresu
wyjaśnia, że uzależnienie
jest chorobą układu kary i
układu nagrody
porównuje fazy snu
NREM i REM
Narządy
zmysłów
39 Budowa i działanie
narządu wzroku
wymienia elementy
narządu wzroku
określa funkcje
elementów narządu wzroku
opisuje drogę światła i
impulsu nerwowego
prowadzącą do powstania
wrażeń wzrokowych
wymienia przykłady
chorób i wad wzroku
wskazuje podstawowe
zasady higieny wzroku
wymienia funkcje
aparatu ochronnego i
aparatu ruchowego oka
omawia budowę
anatomiczną gałki ocznej
wymienia cechy obrazu
powstającego na
siatkówce
wyjaśnia, na czym
polega akomodacja oka
wymienia przyczyny
wad wzroku
określa funkcje elementów
gałki ocznej
porównuje pręciki z
czopkami
omawia mechanizm
widzenia
uzasadnia, że jaskra jest
chorobą współczesnego
świata
uzasadnia znaczenie
widzenia dwuocznego
analizuje przemiany
rodopsyny
analizuje przetwarzanie
informacji wzrokowej
charakteryzuje wybrane
choroby wzroku
omawia przyczyny,
diagnostykę, leczenie i
profilaktykę jaskry
80
omawia sposoby
korygowania wad wzroku
40 Ucho – narząd słuchu i
równowagi
wymienia elementy
narządu słuchu i równowagi
określa podstawowe
funkcje elementów narządu
słuchu i równowagi
dowodzi szkodliwości
hałasu
rozróżnia ucho
zewnętrzne, środkowe i
wewnętrzne
opisuje drogę fal
dźwiękowych i impulsu
nerwowego prowadzącą
do powstania wrażeń
słuchowych
omawia budowę
błędnika
charakteryzuje elementy
narządu słuchu i równowagi
pod względem budowy i
pełnionych funkcji
omawia powstawanie
wrażeń słuchowych i
funkcjonowanie ślimaka
wyjaśnia zasadę działania
narządu równowagi
wykazuje, że receptory
słuchu i równowagi to
mechanoreceptory
wyjaśnia, od czego
zależy wysokość i
natężenie dźwięku
określa zakres
częstotliwości dźwięku, na
który reaguje ludzie ucho
41 Narządy smaku oraz
węchu
wymienia
chemoreceptory
wymienia funkcje
narządów smaku i węchu
wyjaśnia biologiczne
znaczenie zmysłów
smaku i węchu
wymienia pięć
podstawowych smaków
odczuwanych przez
człowieka
omawia budowę narządów
smaku i węchu
wykazuje związek
między budową a funkcją
narządów smaku i węchu
Układ
hormonalny
42 Budowa i funkcje układu
hormonalnego
definiuje pojęcia: hormon,
gruczoł dokrewny
wymienia przykłady
hormonów tkankowych i
hormonów miejscowych
wymienia gruczoły
dokrewne
określa położenie
gruczołów dokrewnych
wymienia nazwy
hormonów przysadki
wymienia choroby
wynikające z niedoboru i
nadmiaru wybranych
hormonów
charakteryzuje funkcje
hormonów nadnerczy,
trzustki i gonad
rozróżnia hormony
tkankowe i hormony
miejscowe
charakteryzuje funkcje
hormonów przysadki,
tarczycy, przytarczyc i
grasicy
porównuje skutki
nadmiaru hormonu
wzrostu ze skutkami jego
niedoboru w różnych
okresach życia
wymienia skutki
cukrzycy
wyjaśnia, na czym
polega antagonistyczne
działania hormonów
podaje przykłady
hormonów działających
antagonistycznie
klasyfikuje hormony ze
względu na ich działanie
wyjaśnia, na czym polega
działanie autokrynne,
parakrynne, endokrynne i
neurokrynne hormonów
omawia działanie
wybranych hormonów
tkankowych i hormonów
miejscowych
omawia funkcje szyszynki
określa, jakie działania
profilaktyczne należy
podejmować w celu
uniknięcia zachorowania na
cukrzycę
charakteryzuje choroby
wynikające z zaburzeń
funkcjonowania nadnerczy
i trzustki
porównuje typy cukrzycy
omawia diagnostykę i
sposób leczenia cukrzycy
porównuje działanie
insuliny i glukagonu oraz
kalcytoniny i
parathormonu
43 Regulacja wydzielania
hormonów
wyjaśnia znaczenie pojęcia
ujemne sprzężenie zwrotne
wyjaśnia, jakie znaczenie
omawia mechanizm
ujemnego sprzężenia
zwrotnego na przykładzie
omawia działanie
hormonów podwzgórza
klasyfikuje hormony ze
dowodzi związku między
układem dokrewnym a
układem nerwowym w
81
mają hormony tropowe
regulacji pracy tarczycy
wyjaśnia, na czym
polega regulacyjna rola
hormonów podwzgórza i
przysadki
porównuje układ
hormonalny z układem
nerwowym
względu na ich budowę
chemiczną
porównuje mechanizm
działania hormonów
białkowych z mechanizmem
działania hormonów
steroidowych
utrzymaniu homeostazy
wykazuje, że podwzgórze
i przysadka odgrywają
nadrzędną rolę regulacji
hormonalnej
Rozmnażanie i
rozwój
człowieka
44 Budowa i funkcjonowanie
męskich narządów
rozrodczych
wymienia elementy
męskiego układu
rozrodczego
wymienia funkcje męskich
narządów płciowych
wymienia męskie cechy
płciowe
definiuje pojęcie
spermatogeneza
rozróżnia narządy
zewnętrzne i wewnętrzne
męskiego układu
rozrodczego
rozpoznaje elementy
męskiego układu
rozrodczego
wymienia fazy
spermatogenezy
omawia budowę
plemnika
wyjaśnia znaczenie
testosteronu
klasyfikuje męskie cechy
płciowe na
pierwszorzędowe,
drugorzędowe i
trzeciorzędowe
omawia budowę
poszczególnych elementów
męskiego układu
rozrodczego
omawia przebieg
spermatogenezy
określa funkcję
poszczególnych elementów
plemnika
uzasadnia związek
między budową a funkcją
męskich narządów
płciowych
omawia skład nasienia
45 Budowa i funkcjonowanie
żeńskich narządów
rozrodczych
wymienia elementy
żeńskiego układu
rozrodczego
wymienia funkcje
elementów żeńskiego
układu rozrodczego
definiuje pojęcia:
oogeneza, cykl
miesiączkowy
wymienia fazy cyklu
miesiączkowego
rozróżnia narządy
zewnętrzne i wewnętrzne
żeńskiego układu
rozrodczego
rozpoznaje elementy
żeńskiego układu
rozrodczego
wymienia fazy oogenezy
wyjaśnia znaczenie
żeńskich hormonów
płciowych
omawia budowę
poszczególnych elementów
układu rozrodczego
charakteryzuje przebieg
oogenezy
omawia zmiany
zachodzące w błonie
śluzowej macicy w czasie
cyklu miesiączkowego
określa zmiany w jajniku
w czasie cyklu
miesiączkowego
omawia budowę oocytu II
rzędu
uzasadnia związek
między budową a funkcją
żeńskich narządów
płciowych
wyjaśnia, na czym polega
hormonalna regulacja
cyklu miesiączkowego
porównuje oogenezę ze
spermatogenezą
46 Rozwój człowieka definiuje pojęcia:
zapłodnienie, implantacja
wymienia etapy rozwoju
zarodkowego
wymienia rodzaje błon
płodowych
wymienia funkcje łożyska
określa funkcje błon
płodowych
omawia powstawanie
łożyska
wyjaśnia znaczenie
łożyska
wymienia przyczyny
omawia przebieg
zapłodnienia
charakteryzuje etapy
rozwoju zarodkowego
charakteryzuje rozwój
płodowy
omawia przebieg
omawia wędrówkę
plemników w
poszczególnych częściach
żeńskiego układu
rozrodczego
określa rolę struktur
zarodkowych i narządów
82
wymienia fazy porodu
wymienia czynniki
wpływające na przebieg
rozwoju prenatalnego i
postnatalnego
wymienia etapy rozwoju
postnatalnego
powstawania wad
wrodzonych
ocenia znaczenie
diagnostyki prenatalnej
charakteryzuje etapy
rozwoju postnatalnego
implantacji
charakteryzuje budowę
łożyska
ocenia znaczenie bariery
łożyskowej
omawia fazy porodu
płodowych w życiu
prenatalnym
omawia rolę hormonów
wytwarzanych przez
łożysko
omawia metody badań
prenatalnych
omawia zasady oceny
stanu zdrowia noworodka
47 Planowanie rodziny.
Choroby i higiena układu
rozrodczego
wyjaśnia znaczenie pojęcia
antykoncepcja
wymienia metody
wykorzystywane w
planowaniu rodziny
wymienia choroby układu
rozrodczego i choroby
przenoszone drogą płciową
wymienia zasady
zapobiegania
rozprzestrzenianiu się
chorób przenoszonych
drogą płciową
charakteryzuje wybrane
naturalne i sztuczne
metody regulacji poczęć
ocenia zagrożenia
wynikające z zakażenia
chorobami
przenoszonymi drogą
płciową
przyporządkowuje
chorobom źródła
zakażenia
wskazuje raka szyjki
macicy jako chorobę
współczesnego świata
wyjaśnia, na czym polega
zapłodnienie in vitro
omawia przyczyny
niepłodności
klasyfikuje metody
regulacji poczęć
omawia zasady działania
poszczególnych metod
antykoncepcji
charakteryzuje wybrane
choroby układu rozrodczego
wskazuje wady i zalety
metod antykoncepcji
omawia sposób
diagnozowania, leczenia i
profilaktyki raka szyjki
macicy
ocenia znaczenie
regularnych wizyt u
ginekologa
Choroby a
zdrowie
człowieka
48 Uwarunkowania zdrowia.
Choroby zakaźne i
pasożytnicze
definiuje pojęcia: zdrowie,
choroba
wymienia główne czynniki
warunkujące zdrowie
wymienia czynniki
chorobotwórcze
wymienia źródła zakażenia
wymienia bezpośrednie i
pośrednie drogi
rozprzestrzeniania się
patogenów biologicznych
proponuje sposoby na
uniknięcie zarażenia się
wybranymi chorobami
zakaźnymi i pasożytniczymi
rozróżnia zdrowie
fizyczne, psychiczne,
społeczne i duchowe
klasyfikuje czynniki
chorobotwórcze
rozróżnia choroby
cywilizacyjne i społeczne
wymienia główne wrota
zakażenia się patogenami
definiuje pojęcia:
etiologia, patogeneza
proponuje działania
profilaktyczne, metody
zwalczania i leczenia
chorób zakaźnych
przyporządkowuje
czynniki chorobotwórcze
do wybranych chorób
zakaźnych i
pasożytniczych
omawia główne czynniki
wpływające na zdrowie
wyjaśnia znaczenie
znajomości etiologii i
patogenezy we właściwym
leczeniu chorób
omawia czynniki
chorobotwórcze
charakteryzuje drogi
rozprzestrzeniania się
patogenów biologicznych
omawia główne wrota
zakażenia się patogenami
określa drogi
rozprzestrzeniania się
wybranych chorób
zakaźnych i pasożytniczych
wyróżnia kryteria
klasyfikacji chorób
klasyfikuje choroby pod
względem dróg
rozprzestrzeniania się
patogenów
określa wrota zakażenia
dla patogenów
wywołujących wybrane
choroby
określa sposób
nabywania odporności na
wybrane choroby zakaźne
49 Choroby nowotworowe wyjaśnia różnicę między klasyfikuje czynniki klasyfikuje nowotwory na porównuje nowotwory
83
nowotworami łagodnymi a
nowotworami złośliwymi
wymienia przyczyny
powstawania nowotworów
wyjaśnia, w jaki sposób
powstają przerzuty
wymienia czynniki
zewnętrzne będące
najczęstszą przyczyną
powstawania nowotworów
wyjaśnia, dlaczego
wczesne wykrycie zmian
nowotworowych jest
ważnym elementem walki z
nowotworem
kancerogenne
definiuje pojęcia
karcinogeneza, onkogeny
nazywa etapy
powstawania nowotworu
wskazuje cechy
komórek nowotworu
proponuje działania
profilaktyczne
zmniejszające ryzyko
powstania nowotworu
uzasadnia, że palenie
tytoniu ma negatywne
skutki dla zdrowia
człowieka
łagodne i złośliwe
charakteryzuje grupy
genów odpowiedzialnych za
powstawanie nowotworów
wyjaśnia różnicę między
mutagenami a
kancerogenami
omawia etapy
powstawania nowotworu
łagodne z nowotworami
złośliwymi
omawia metody leczenia
nowotworów
50 Uzależnienia definiuje pojęcia:
uzależnienie, zespół
abstynencyjny, substancja
psychoaktywna, alkoholizm,
narkomania, lekomania
wyjaśnia, w jakiej sytuacji
stwierdza się uzależnienie
dowodzi negatywnego
wpływu alkoholu i palenia
tytoniu na zdrowie
człowieka
podaje przykłady
substancji
psychoaktywnych
wyjaśnia, czym są
uzależnienia fizyczne i
psychiczne
wymienia czynniki
sprzyjające rozwojowi
uzależnienia od alkoholu
wyjaśnia, na czym
polega profilaktyka
uzależnień
określa znaczenie
tolerancji w powstawaniu
uzależnień
uzasadnia negatywny
wpływ kofeiny i dopalaczy
na zdrowie człowieka
określa skutki spożywania
alkoholu i palenia tytoniu na
poszczególne narządy
uzasadnia konieczność
zdrowego trybu życia u
kobiet będących w ciąży
omawia sposoby leczenia
uzależnień
określa skutki uzależnień
fizycznych i psychicznych
analizuje fazy
uzależnienia od substancji
psychoaktywnej
przewiduje skutki
uzależnienia od leków dla
zdrowia człowieka
84
WYMAGANIA EDUKACYJNE
Biologia na czasie 3 – zakres rozszerzony
Dział
programu
Lp. Temat Poziom wymagań
konieczny (K) podstawowy (P) rozszerzający (R) dopełniający (D)
Mechanizmy
dziedziczenia
1. Budowa i rola kwasów
nukleinowych
Uczeń:
charakteryzuje budowę
pojedynczego nukleotydu
DNA i RNA
określa rolę DNA jako
nośnika informacji
genetycznej
wymienia rodzaje RNA
określa rolę podstawowych
rodzajów RNA
charakteryzuje budowę
przestrzenną cząsteczki
DNA
wyjaśnia pojęcie podwójna
helisa
Uczeń:
charakteryzuje sposób
łączenia się nukleotydów
w pojedynczym łańcuchu
DNA
wyjaśnia, z czego wynika
komplementarność zasad
uzupełnia schemat jednego
łańcucha
polinukleotydowego DNA
o łańcuch komplementarny
charakteryzuje budowę
chemiczną i przestrzenną
RNA
określa lokalizację RNA
w komórkach
prokariotycznej
i eukariotycznej
Uczeń:
wyjaśnia, na czym polega
różna orientacja
łańcuchów
polinukleotydowych DNA
rozpoznaje poszczególne
wiązania w cząsteczce
DNA
wyjaśnia, na czym polega
reguła Chargaffa
porównuje budowę
i funkcje DNA z budową
i funkcjami RNA
Uczeń:
wyjaśnia zasadę
tworzenia nazw
nukleotydów
planuje doświadczenie,
którego celem jest
wykazanie roli DNA jako
nośnika informacji
genetycznej
rozróżnia DNA od RNA
za pomocą reguły
Chargaffa
2. Replikacja DNA wyjaśnia pojęcie replikacja
wyjaśnia znaczenie
replikacji DNA
wymienia etapy replikacji
DNA
uzasadnia konieczność
zachodzenia replikacji przed
podziałem komórki
wyjaśnia pojęcia: widełki
replikacyjne, oczko
replikacyjne
omawia przebieg replikacji
wyjaśnia, na czym polega
semikonserwatywny
charakter replikacji DNA
określa rolę polimerazy DNA
podczas replikacji
porównuje przebieg
replikacji w komórkach
prokariotycznych
charakteryzuje
poszczególne etapy
replikacji
wyjaśnia, skąd pochodzi
energia potrzebna do
syntezy nowego łańcucha
DNA
wykazuje różnice
w syntezie obu nowych
łańcuchów DNA
wyjaśnia rolę sekwencji
telomerowych
rozróżnia poszczególne
modele replikacji
planuje doświadczenie
mające na celu
wykazanie, że replikacja
DNA jest
semikonserwatywna
wykazuje naprawczą rolę
polimerazy DNA
w replikacji
omawia mechanizmy
regulacji replikacji DNA
85
i eukariotycznych określa rolę
poszczególnych enzymów
w replikacji DNA
3. Geny i genomy
wyjaśnia pojęcia: gen,
genom, pozagenowy DNA,
chromosom, chromatyna,
nukleosom
rozróżnia eksony i introny
określa lokalizację DNA
w komórkach
prokariotycznej
i eukariotycznej
omawia budowę genu
rozróżnia geny ciągłe
i nieciągłe
wymienia rodzaje sekwencji
wchodzących w skład
genomu
wyjaśnia pojęcia: sekwencje
powtarzalne, pseudogeny
omawia skład chemiczny
chromatyny
przedstawia budowę
chromosomu
określa informacje
zawarte w genie
charakteryzuje genom
wirusa
porównuje strukturę
genomów
prokariotycznego
i eukariotycznego
wymienia i charakteryzuje
etapy upakowania DNA
w jądrze komórkowym
porównuje
heterochromatynę
z euchromatyną
różnicuje genom
wirusowy ze względu
na wybrane kryteria
omawia genom
mitochondrialny
człowieka
4. Związek między genem a
cechą
wyjaśnia pojęcia: kod
genetyczny, ekspresja genu,
translacja, transkrypcja
wymienia i charakteryzuje
cechy kodu genetycznego
ilustruje schematycznie
etapy odczytywania
informacji genetycznej
nazywa etapy translacji
omawia przebieg
transkrypcji i translacji
analizuje tabelę kodu
genetycznego
wyjaśnia zasadę kodowania
informacji genetycznej
organizmu przez kolejne
trójki nukleotydów w DNA
i mRNA
określa rolę polimerazy RNA
w procesie transkrypcji
określa rolę aminoacylo-
tRNA i rybosomów
w translacji
omawia przebieg
odwrotnej transkrypcji
wirusowego RNA
zapisuje sekwencję
aminokwasów łańcucha
peptydowego na
podstawie sekwencji
nukleotydów mRNA
porównuje ekspresję
genów w komórkach
prokariotycznych
i eukariotycznych
określa rolę i sposoby
modyfikacji
potranskrypcyjnej RNA
określa rolę i sposoby
modyfikacji
potranslacyjnej białek
wymienia przykłady
wirusów, u których
występuje odwrotna
transkrypcja
wyjaśnia, w jaki sposób
dochodzi do tworzenia
się polirybosomów
wyjaśnia biologiczne
znaczenie
polirybosomów
porównuje przebieg
ekspresji genów w jądrze
i organellach komórki
eukariotycznej
5. Regulacja ekspresji genów wyjaśnia pojęcie operon
wskazuje na schemacie
sekwencje regulatorowe
operonu oraz geny struktury
wymienia poziomy kontroli
wyjaśnia, na czym polega
regulacja ekspresji genów
w komórce prokariotycznej
na podstawie modelu
operonu laktozowego
rozróżnia regulację
negatywną od pozytywnej
w przypadku działania
operonu laktozowego
porównuje sposób
wyjaśnia, na czym polega
regulacja dostępu do
genu w komórce
eukariotycznej
wyjaśnia, w jaki sposób
86
ekspresji genów w komórce
eukariotycznej
i tryptofanowego
wyjaśnia, jakie znaczenie
w regulacji ekspresji genów
operonu laktozowego mają:
gen kodujący represor,
operator i promotor
omawia regulację inicjacji
transkrypcji w komórce
eukariotycznej
regulacji ekspresji genów
struktury operonu
laktozowego
i operonu tryptofanowego
wyjaśnia, na czym polega
alternatywne składanie
RNA
porównuje regulację
ekspresji genów
w komórkach
prokariotycznej
i eukariotycznej
powstają różne formy
białek podczas ekspresji
jednego genu
omawia rolę
niekodującego RNA
w regulacji ekspresji
genów w komórce
eukariotycznej
wyjaśnia, w jaki sposób
regulacja ekspresji genów
u organizmów
wielokomórkowych
powoduje zróżnicowanie
komórek na poszczególne
typy
6. Dziedziczenie cech.
I prawo Mendla wyjaśnia pojęcia: allel,
genotyp, fenotyp,
homozygota, heterozygota,
allel dominujący, allel
recesywny
zapisuje przebieg i wyniki
doświadczeń Gregora
Mendla za pomocą kwadratu
Punnetta
podaje treść I prawa Mendla
omawia prace G. Mendla, na
podstawie których
sformułował on reguły
dziedziczenia
wymienia przykłady cech
człowieka dziedziczonych
zgodnie z I prawem Mendla
wykonuje przykładowe
krzyżówki jednogenowe
wyjaśnia pojęcie linia
czysta
wyjaśnia, jakie znaczenie
w doświadczeniach
G. Mendla miało
wyhodowanie przez niego
osobników grochu
zwyczajnego należących
do linii czystych
analizuje wyniki
krzyżówek
jednogenowych na
przykładzie grochu
zwyczajnego
określa
prawdopodobieństwo
wystąpienia genotypów
i fenotypów u potomstwa
w wypadku dziedziczenia
jednej cechy
określa sposób
wykonania i znaczenie
krzyżówki testowej
jednogenowej
7. II prawo Mendla podaje treść II prawa Mendla wykonuje przykładowe
krzyżówki dwugenowe
analizuje wyniki
krzyżówek dwugenowych
na przykładzie grochu
określa sposób
wykonania i znaczenie
krzyżówki testowej
87
zwyczajnego
określa
prawdopodobieństwo
wystąpienia genotypów
i fenotypów u potomstwa
w wypadku dziedziczenia
dwóch cech
niesprzężonych
dwugenowej
ocenia znaczenie badań
G. Mendla dla rozwoju
genetyki
8. Chromosomowa teoria
dziedziczenia wyjaśnia pojęcia: locus, geny
sprzężone, crossing-over
wymienia główne założenia
chromosomowej teorii
dziedziczenia
wyjaśnia, na czym polega
zjawisko sprzężenia genów
wyjaśnia zależność między
częstością zachodzenia
crossing-over a odległością
między dwoma genami
w chromosomie
wyjaśnia, na czym polega
mapowanie genów
wykonuje przykładowe
krzyżówki dotyczące
dziedziczenia genów
sprzężonych
oblicza częstość crossing-
-over między dwoma
genami sprzężonymi
określa
prawdopodobieństwo
wystąpienia genotypów
i fenotypów u potomstwa
w wypadku dziedziczenia
dwóch cech sprzężonych
analizuje wyniki
krzyżówek dotyczących
dziedziczenia genów
sprzężonych
oblicza odległość między
genami
wykazuje różnice między
genami niesprzężonymi
a sprzężonymi
9. Determinacja płci. Cechy
sprzężone z płcią wyjaśnia pojęcia: kariotyp,
chromosomy płci
wskazuje podobieństwa
i różnice między kariotypem
kobiety a kariotypem
mężczyzny
wyjaśnia sposób
determinacji płci
u człowieka
charakteryzuje kariotyp
człowieka
określa płeć różnych osób na
podstawie analizy ich
kariotypu
wymienia przykłady cech
wymienia nazwy oraz
objawy chorób
uwarunkowanych mutacjami
genów sprzężonych z płcią
wykonuje krzyżówki
dotyczące dziedziczenia cech
sprzężonych z płcią
określa prawdopodobieństwo
wystąpienia choroby
sprzężonej z płcią
wyjaśnia przyczyny oraz
podaje ogólne objawy
hemofilii i daltonizmu
rozróżnia cechy sprzężone
z płcią i cechy związane
wyjaśnia, jaką rolę
w determinacji płci
odgrywają gen SRY
i hormony wytwarzane
przez rozwijające się jądra
omawia mechanizm
inaktywacji
chromosomu X
charakteryzuje dwa
podstawowe typy
genetycznej determinacji
płci i podaje przykłady
organizmów, u których
one występują
wyjaśnia powody, dla
wyjaśnia, jakie znaczenie
ma proces inaktywacji
jednego z chromosomów
X w większości komórek
organizmu kobiety
omawia przykłady
środowiskowego
mechanizmu
determinowania płci
planuje doświadczenie
mające na celu
wykazanie związku
dziedziczenia koloru oczu
muszki owocowej
z dziedziczeniem płci
88
sprzężonych z płcią z płcią których daltonizm
i hemofilia występują
niemal wyłącznie
u mężczyzn
10. Inne sposoby dziedziczenia
cech wyjaśnia pojęcie allele
wielokrotne na przykładzie
dziedziczenia grup krwi
u człowieka
wykonuje krzyżówki
dotyczące dziedziczenia
grup krwi i czynnika Rh
określa
prawdopodobieństwo
wystąpienia określonego
fenotypu u potomstwa
w wypadku dziedziczenia
alleli wielokrotnych
wyjaśnia pojęcia: dominacja
niezupełna, kodominacja,
geny kumulatywne, geny
plejotropowe
charakteryzuje relacje
między allelami jednego
genu oparte na dominacji
niezupełnej i kodominacji
określa prawdopodobieństwo
wystąpienia genotypów
i fenotypów u potomstwa
w wypadku kodominacji
podaje przykład cechy
uwarunkowanej obecnością
genów kumulatywnych
wyjasnia pojęcia: geny
komplementarne, geny
dopełniające się, geny
epistatyczne, geny
hipostatyczne
wyjaśnia, z jakiego
powodu geny
determinujące barwę
kwiatów groszku
pachnącego zostały
nazwane genami
komplementarnymi
określa
prawdopodobieństwo
wystąpienia genotypów
i fenotypów u potomstwa
w wypadku dziedziczenia
genów dopełniających się
wyjaśnia, na czym polega
działanie genów
epistatycznych
i hipostatycznych
w wypadku dziedziczenia
barwy sierści u gryzoni
wyjaśnia, co to znaczy, że
choroba genetyczna jest
uwarunkowana przez gen
plejotropowy
określa
prawdopodobieństwo
wystąpienia genotypów
i fenotypów u potomstwa
w wypadku dziedziczenia
genów epistatycznych
11. Zmienność organizmów wyjaśnia pojęcia: zmienność
genetyczna, zmienność
środowiskowa
wymienia rodzaje
zmienności i wskazuje
zależności między nimi
wymienia przykłady
potwierdzające
występowanie zmienności
środowiskowej
wyjaśnia pojęcia: zmienność
ciągła, zmienność nieciągła
wymienia przykłady
zmienności ciągłej
i nieciągłej
omawia przyczyny
zmienności genetycznej
określa znaczenie
zmienności genetycznej
i środowiskowej
wyjaśnia, w jaki sposób
niezależna segregacja
chromosomów, crossing-
-over oraz losowe łączenie
się gamet wpływają na
zmienność osobniczą
wymienia cechy mutacji,
które stanowią jedno
z głównych źródeł
zmienności genetycznej
wyjaśnia znaczenie
pojęcia transpozony
i określa znaczenie
transpozonów w rozwoju
zmienności osobniczej
wyjaśnia znaczenie
pojęcia norma reakcji
genotypu
wyjaśnia przyczyny
zmienności
89
porównuje zmienność
genetyczną ze zmiennością
środowiskową
porównuje zmienność
genetyczną
rekombinacyjną
ze zmiennością mutacyjną
określa fenotypy zależne
od genotypu oraz od
wpływu środowiska
obserwowanej
w wypadku organizmów
o identycznych
genotypach
12. Zmiany w informacji
genetycznej wyjaśnia pojęcia: mutacja,
mutacja genowa, mutacja
chromosomowa
strukturalna, mutacja
chromosomowa liczbowa,
czynnik mutagenny
wymienia przykłady
fizycznych, chemicznych
i biologicznych czynników
mutagennych
wymienia przykłady mutacji
genowych i mutacji
chromosomowych
wymienia pozytywne
i negatywne skutki mutacji
wyjaśnia pojęcia: mutacja
somatyczna, mutacja
generatywna, mutacja
spontaniczna, mutacja
indukowana
klasyfikuje mutacje według
różnych kryteriów
określa ryzyko przekazania
mutacji potomstwu
wskazuje przyczyny mutacji
spontanicznych i mutacji
indukowanych
uzasadnia konieczność
ograniczenia w codziennym
życiu stosowania substancji
mutagennych
wyjaśnia pojęcia: mutacje
letalne, mutacje
subletalne, mutacje
neutralne, mutacje
korzystne, protoonkogeny,
onkogeny, geny
supresorowe
wyjaśnia charakter zmian
w DNA typowych dla
różnych mutacji
określa skutki mutacji
genowych dla
kodowanego przez dany
gen łańcucha
polipeptydowego
omawia przyczyny
powstawania mutacji
chromosomowych
liczbowych
rozpoznaje na schematach
różne rodzaje mutacji
chromosomowych
wskazuje na zależności
między występowaniem
mutacji a transformacją
nowotworową komórki
przewiduje i ilustruje
zmiany kariotypu
dowolnego organizmu
powstałe w wyniku
mutacji
chromosomowych
liczbowych
wyjaśnia znaczenie
mutacji w przebiegu
ewolucji
wskazuje różnicę między
kariotypami organizmu
aneuploidalnego
i organizmu
poliploidalnego
wymienia przykłady
protoonkogenów i genów
supresorowych oraz
chorób nowotworowych
związanych z ich
mutacjami
13. Choroby jednogenowe wymienia przykłady chorób
genetycznych
uwarunkowanych
obecnością w autosomach
zmutowanych alleli
klasyfikuje choroby
genetyczne w zależności od
sposobu ich dziedziczenia
wyjaśnia przyczyny oraz
podaje ogólne objawy
wyjaśnia przyczyny oraz
podaje ogólne objawy
albinizmu, alkaptonurii,
choroby Parkinsona,
dystrofii mięśniowej
porównuje strukturę
i właściwości
hemoglobiny
prawidłowej oraz
hemoglobiny sierpowatej
90
dominujących i recesywnych
wyjaśnia pojęcie choroby
bloku metabolicznego
wyjaśnia, na czym polegają
choroby bloku
metabolicznego
wymienia przykłady chorób
bloku metabolicznego
wskazuje choroby bloku
metabolicznego, których
leczenie polega na
stosowaniu odpowiedniej
diety eliminacyjnej
mukowiscydozy,
fenyloketonurii, choroby
Huntingtona, anemii
sierpowatej
rozpoznaje na rycinie
prawidłowe oraz sierpowate
erytrocyty krwi
Duchenne’a, krzywicy
opornej na witaminę D
wymienia przykłady
stosowanych obecnie
metod leczenia wybranych
chorób genetycznych oraz
ocenia ich skuteczność
wymienia przykłady
chorób człowieka
wynikających z mutacji
mitochondrialnego DNA
ustala typy dziedziczenia
chorób genetycznych na
podstawie analizy
rodowodów
charakteryzuje choroby
człowieka wynikające
z mutacji DNA
mitochondrialnego
uzasadnia znaczenie
analizy rodowodów jako
metody diagnozowania
chorób genetycznych
14. Choroby chromosomalne
i wieloczynnikowe
wymienia przykłady oraz
objawy chorób genetycznych
człowieka wynikających
z nieprawidłowej struktury
chromosomów
wymienia przykłady chorób
genetycznych człowieka
wynikających ze zmiany
liczby autosomów
i chromosomów płci
określa rodzaj zmian
kariotypu u chorych
z zespołem Downa,
zespołem Klinefeltera
i zespołem Turnera
wymienia objawy zespołu
Downa, zespołu Klinefeltera
i zespołu Turnera
wyjaśnia zależność między
wiekiem rodziców
a prawdopodobieństwem
urodzenia się dziecka
z zespołem Downa
omawia choroby
spowodowane mutacjami
strukturalnymi na
przykładzie przewlekłej
białaczki szpikowej
określa rodzaj zmian
kariotypu u chorych
z zespołem Edwardsa
i zespołem Patau
wymienia objawy zespołu
Edwardsa i zespołu Patau
analizuje fotografie
kariotypów człowieka
omawia choroby
wieloczynnikowe
Biotechnologia
molekularna
1. Biotechnologia.
Podstawowe techniki
inżynierii genetycznej
wyjaśnia pojęcia:
biotechnologia molekularna,
inżynieria genetyczna,
elektroforeza DNA, PCR,
klonowanie DNA,
transformacja genetyczna
wymienia przykłady
dziedzin życia, w których
można zastosować
biotechnologię molekularną
wyjaśnia pojęcia: sonda
molekularna, wektor,
sekwencjonowanie DNA,
hybrydyzacja DNA
wyjaśnia, czym się zajmuje
inżynieria genetyczna
omawia wykorzystanie
enzymów restrykcyjnych,
ligaz i polimeraz DNA
wyjaśnia, na czym polega:
porównuje biotechnologię
klasyczną z
biotechnologią
molekularną
charakteryzuje enzymy
stosowane
w biotechnologii
molekularnej
omawia poszczególne
etapy analizy restrykcyjnej
sprawdza, jakie produkty
powstaną na skutek cięcia
DNA przez enzymy
restrykcyjne
określa zalety i wady
łańcuchowej reakcji
polimerazy
omawia metody
pośredniego
i bezpośredniego
91
wymienia enzymy
stosowane w biotechnologii
molekularnej
wymienia techniki inżynierii
genetycznej
wymienia etapy modyfikacji
genomu
hybrydyzacja DNA
z wykorzystaniem sondy
molekularnej, analiza
restrykcyjna, elektroforeza
DNA, PCR,
sekwencjonowanie DNA,
klonowanie DNA,
transformacja genetyczna
wymienia po jednym
przykładzie praktycznego
wykorzystania technik
inżynierii genetycznej
wymienia sposoby
wprowadzenia obcego genu
do komórki
DNA, przebiegu PCR,
klonowania DNA
określa cel tworzenia
bibliotek genomowych
i bibliotek cDNA
charakteryzuje wektory
stosowane do
transformacji genetycznej
wprowadzenia DNA do
komórek roślin i zwierząt
analizuje przebieg
klonowania DNA na
przykładzie genu myszy
omawia etapy tworzenia
bibliotek genomowych
i bibliotek cDNA
2. Organizmy
zmodyfikowane
genetycznie
wyjaśnia pojęcia: organizm
zmodyfikowany genetycznie,
organizm transgeniczny,
produkt GMO
wskazuje podobieństwa
i różnice między
organizmami
zmodyfikowanymi
genetycznie oraz
transgenicznymi
wymienia metody
otrzymywania organizmów
zmodyfikowanych
genetycznie
wymienia przykłady
praktycznego wykorzystania
mikroorganizmów, roślin
i zwierząt zmodyfikowanych
genetycznie
podaje przykłady
zmodyfikowanych
genetycznie roślin i zwierząt
omawia perspektywy
praktycznego wykorzystania
organizmów
zmodyfikowanych
genetycznie w rolnictwie,
przemyśle, medycynie
i nauce
omawia sposób oznakowania
produktów GMO
wskazuje na zagrożenia ze
strony GMO
charakteryzuje metody
otrzymywania bakterii
i roślin transgenicznych
omawia etapy modyfikacji
komórek zarodkowych
zwierząt
wymienia przykłady
produktów GMO
podaje przykłady badań
stosowanych w wypadku
organizmów
zmodyfikowanych
genetycznie
omawia wybrane
modyfikacje genetyczne
mikroorganizmów, roślin
i zwierząt
wyjaśnia, w jaki sposób
kontroluje się
mikroorganizmy
zmodyfikowane
genetycznie uwolnione
do środowiska
charakteryzuje sposoby
zapobiegania
zagrożeniom ze strony
GMO
analizuje argumenty
przemawiające za
genetyczną modyfikacją
organizmów oraz przeciw
niej
omawia regulacje prawne
dotyczące GMO w Unii
Europejskiej
92
3. Klonowanie – korzyści
i zagrożenia wyjaśnia pojęcia: klon,
klonowanie
wymienia przykłady
organizmów będących
naturalnymi klonami
określa cele klonowania
mikroorganizmów, komórek,
roślin i zwierząt
wyjaśnia, w jaki sposób
otrzymuje się klony
mikroorganizmów, komórek,
roślin i zwierząt
wymienia sposoby
wykorzystania klonów
mikroorganizmów, komórek,
roślin i zwierząt w różnych
dziedzinach życia człowieka
wskazuje na obawy etyczne
dotyczące klonowania
zwierząt
uzasadnia swoje stanowisko
w sprawie klonowania
człowieka
omawia rodzaje
rozmnażania
bezpłciowego jako
przykłady naturalnego
klonowania
omawia sposoby
klonowania roślin
i zwierząt
formułuje argumenty
przemawiające za
klonowaniem zwierząt
oraz przeciw niemu
porównuje klonowanie
terapeutyczne
i klonowanie
reprodukcyjne
analizuje kolejne etapy
klonowania zwierząt
metodą transplantacji
jąder i rozdzielania
komórek zarodka
planuje doświadczenie,
którego celem będzie
udowodnienie, że jądro
zróżnicowanej komórki
może pokierować
rozwojem organizmu
wymienia przykłady
osiągnięć w klonowaniu
zwierząt
4. Biotechnologia
molekularna w medycynie wyjaśnia pojęcia:
diagnostyka molekularna,
biofarmaceutyki, terapia
genowa, komórki
macierzyste
wymienia korzyści
wynikające z poznania
genomu człowieka
wyjaśnia, czym zajmuje się
diagnostyka molekularna
wymienia przykłady technik
inżynierii genetycznej
wykorzystywanych
w diagnozowaniu chorób
genetycznych
wymienia argumenty
przemawiające za
stosowaniem szczepionek
wytwarzanych metodami
inżynierii genetycznej
omawia wykorzystanie
diagnostyki molekularnej
w wykrywaniu chorób
genetycznych, zakaźnych,
nowotworowych oraz
wieloczynnikowych
wymienia przykłady leków
otrzymanych metodami
inżynierii genetycznej
wyjaśnia, na czym polega
terapia genowa
omawia zastosowanie
komórek macierzystych
w leczeniu chorób człowieka
wyjaśnia, czym się zajmuje
medycyna molekularna
omawia korzyści
i zagrożenia wynikające
z ustalenia sekwencji
genomu człowieka
wyjaśnia, w jaki sposób
otrzymuje się nowoczesne
szczepionki
porównuje szczepionki
rekombinowane ze
szczepionkami DNA
charakteryzuje techniki
inżynierii genetycznej
wykorzystywane
w diagnostyce
molekularnej
omawia sposoby
wytwarzania
biofarmaceutyków
wyjaśnia pojęcie
przeciwciała
monoklonalne
podaje przykłady
omawia wykorzystanie
mikromacierzy
w diagnostyce
molekularnej
określa znaczenie
wykorzystania komórek
macierzystych w leczeniu
chorób
planuje doświadczenie
mające na celu
udowodnienie, że
zróżnicowane komórki
można przekształcić
w komórki macierzyste
93
wykorzystania przeciwciał
monoklonalnych
w medycynie
wyjaśnia, w jaki sposób
biotechnologia może się
przyczynić do postępu
w transplantologii
omawia korzyści
i zagrożenia wynikające
z terapii genowej
5. Inne zastosowania
biotechnologii
molekularnej
wyjaśnia pojęcie profil
genetyczny
wymienia przykłady
praktycznego zastosowania
badań DNA
w medycynie sądowej,
ewolucjonizmie
i systematyce
przedstawia sposoby
zastosowania metod
genetycznych w medycynie
sądowej, ewolucjonizmie
i systematyce
wyjaśnia sposób
wykorzystania analizy DNA
do określenia pokrewieństwa
(np. ustalania lub
wykluczania ojcostwa)
wyjaśnia pojęcie
sekwencje
mikrosatelitarne
uzasadnia znaczenie
analizy sekwencji DNA
w badaniach
ewolucyjnych
i taksonomicznych
analizuje kolejne etapy
ustalania profilu
genetycznego
omawia wykorzystanie
DNA mitochondrialnego
w badaniach
ewolucyjnych
wyjaśnia pojęcie
filogenetyka molekularna
analizuje drzewo
filogenetyczne
przedstawia sposoby
wykorzystania informacji
zawartych w DNA
Ekologia 1. Czym się zajmuje
ekologia?
wyjaśnia pojęcia: ekologia,
ochrona środowiska,
ochrona przyrody, siedlisko,
nisza ekologiczna
określa zakres badań
ekologicznych
klasyfikuje czynniki
środowiska na biotyczne
i abiotyczne
wyjaśnia pojęcia: zasoby
środowiska, warunki
środowiska, podaje
odpowiednie przykłady
wyjaśnia pojęcia: nisza
określa, czym się zajmują
ekologia, ochrona
środowiska i ochrona
przyrody
określa niszę ekologiczną
wybranych gatunków
wyjaśnia relacje między
siedliskiem a niszą
ekologiczną organizmu
omawia prawo minimum
i prawo tolerancji
ekologicznej
wyjaśnia, na czym polega
zasada współdziałania
wyjaśnia różnicę między
zasobami środowiska a
warunkami środowiska
podaje przykłady
ilustrujące prawo
minimum, prawo
tolerancji ekologicznej,
zasadę współdziałania
czynników
wymienia podobieństwa
i różnice między prawem
minimum a prawem
tolerancji ekologicznej
uzasadnia, że istnieje
wyjaśnia pojęcie gatunek
kosmopolityczny
wykazuje, że pojęcie
niszy ekologicznej
dotyczy zarówno
osobnika, jak
i gatunku
omawia zakres tolerancji
ekologicznej organizmów
wobec konkretnego
czynnika środowiska
wskazuje różnice między
gatunkami
kosmopolitycznymi
94
ekologiczna, gatunki
wskaźnikowe
wymienia przykłady
praktycznego zastosowania
gatunków wskaźnikowych
czynników środowiska
wyjaśnia, dlaczego porosty
wykorzystuje się do oceny
stanu czystości powietrza
związek między zakresem
tolerancji organizmów a
ich rozmieszczeniem na
Ziemi
charakteryzuje zasady
wyodrębniania form
ekologicznych
organizmów
wyjaśnia pojęcia:
eurybionty, stenobionty
interpretuje wykres
ilustrujący zakres
tolerancji różnych
gatunków wobec
wybranego czynnika
środowiska
a wskaźnikowymi
charakteryzuje formy
ekologiczne roślin
wyodrębnione ze
względu na wymagania
dotyczące ilości wody
planuje doświadczenie
mające na celu zbadanie
zakresu tolerancji
wybranego gatunku
rośliny na działanie
określonego czynnika
środowiska
2. Ekologia populacji wyjaśnia pojęcie populacja
lokalna gatunku
wymienia dwa podstawowe
typy oddziaływania między
osobnikami w populacji
wymienia cechy
charakteryzujące populację
omawia znaczenie
liczebności i zagęszczenia
jako parametrów
opisujących populację
wymienia czynniki
wpływające na liczebność
populacji
wyjaśnia pojęcia:
rozrodczość, śmiertelność,
migracja, struktura wiekowa
populacji, struktura płciowa
populacji, zasięg
przestrzenny, rozmieszczenie,
emigracja, imigracja
charakteryzuje podstawowe
typy rozmieszczenia
populacji i podaje przykłady
gatunków, które reprezentują
każdy z nich
przedstawia trzy podstawowe
typy krzywej przeżywania,
podaje przykłady gatunków,
dla których są one
charakterystyczne
charakteryzuje niezależne od
zagęszczenia czynniki
ograniczające liczebność
populacji
wyjaśnia pojęcia: opór
środowiska, tempo
wzrostu populacji
charakteryzuje
oddziaływania między
członkami populacji
omawia regułę Alleego
i podaje przykłady jej
działania
wymienia czynniki
wpływające na przebieg
krzywej przeżywania
organizmów
analizuje piramidę
obrazującą strukturę
wiekową i strukturę
płciową populacji
określa możliwości
rozwoju danej populacji
przedstawia w sposób
graficzny wzrost
wykładniczy i wzrost
wskazuje różnice między
rozrodczością
fizjologiczną
i ekologiczną oraz
śmiertelnością
fizjologiczną
i ekologiczną
porównuje strategie
rozrodu typu
r oraz typu K
charakteryzuje czynniki
wpływające na liczebność
populacji
porównuje podstawowe
modele wzrostu populacji
i podaje przykłady
gatunków, które
reprezentują każdy z nich
omawia formy
rozmieszczenia
skupiskowego populacji
omawia trzy podstawowe
95
logistyczny populacji
wymienia zalety i wady
życia w grupie
okresy w życiu każdego
osobnika
3. Oddziaływania
antagonistyczne między
organizmami
klasyfikuje oddziaływania
międzygatunkowe na
antagoniczne
i nieantagonistyczne
wymienia przykłady
oddziaływań
anatagonistycznych
wymienia skutki konkurencji
wewnątrzgatunkowej
wymienia przykłady
oddziaływań
międzygatunkowych
ograniczających liczebność
populacji
wymienia główne przyczyny
i skutki konkurencji
międzygatunkowej
charakteryzuje
oddziaływania
międzygatunkowe
w relacjach: ofiara –
drapieżnik, roślina –
roślinożerca, żywiciel –
pasożyt
charakteryzuje mechanizmy
adaptacyjne: ofiar
i drapieżników, roślin
i roślinożerców, pasożytów
i żywicieli
klasyfikuje pasożyty według
wskazanych kryteriów
wyjaśnia, na czym polega
zasada konkurencyjnego
wypierania
omawia skutki
konkurencji blisko
spokrewnionych
gatunków na podstawie
eksperymentu
przeprowadzonego przez
Gieorgija Gausego
wymienia konsekwencje
zawężenia nisz
ekologicznych
konkurujących gatunków
analizuje cykliczne
zmiany liczebności
populacji zjadającego
i populacji zjadanego
porównuje drapieżnictwo,
roślinożerność
i pasożytnictwo
planuje doświadczenie
mające na celu
wykazanie istnienia
konkurencyjnego
wypierania
charakteryzuje skutki
konkurencji
wewnątrzgatunkowej
określa skutki działania
substancji
allelopatycznych
wyjaśnia, jakie znaczenie
dla funkcjonowania
biocenozy mają pasożyty,
drapieżniki i roślinożercy
przewiduje skutki
masowych pojawów
organizmów
w środowisku
wyjaśnia znaczenie
wektorów
w rozprzestrzenianiu się
pasożytów
4. Oddziaływania
nieantagonistyczne między
organizmami
wymienia
nieantagonistyczne
interakcje międzygatunkowe
wyjaśnia pojęcia: mutualizm,
komensalizm
charakteryzuje mechanizmy
adaptacyjne organizmów
pozostających w związku
mutualistycznym
wymienia przykłady
zachowań mutualistycznych
i komensalistycznych
porównuje mutualizm
obligatoryjny
i mutualizm fakultatywny
omawia przykłady
mutualizmu
i komensalizmu
5. Struktura ekosystemu wyjaśnia pojęcia: ekosystem,
biocenoza, biotop, struktura
troficzna ekosystemu,
struktura przestrzenna
ekosystemu, sukcesja
klasyfikuje rodzaje
ekosystemów
klasyfikuje elementy
ekosystemu na biotyczne
i abiotyczne
określa kryteria podziału
ekosystemów
charakteryzuje rodzaje
ekosystemów
wyjaśnia, na czym polega
określa kryteria podziału
sukcesji ekologicznej
omawia rolę organizmów
w procesach
glebotwórczych
96
ekologiczna
wymienia biotyczne
i abiotyczne elementy
ekosystemu
wyjaśnia, jaką rolę
w biocenozie odgrywają
producenci, konsumenci
i destruenci
charakteryzuje strukturę
przestrzenną i troficzną
ekosystemu
wyjaśnia, na czym polega
sukcesja
wyjaśnia, na czym polega
eutrofizacja jezior
rola biocenozy
w kształtowaniu biotopu
wyjaśnia, od czego zależy
struktura przestrzenna
ekosystemu
charakteryzuje procesy
glebotwórcze
omawia przebieg sukcesji
pierwotnej i wtórnej
charakteryzuje poziomy
glebowe
omawia wpływ
biocenozy na
mikroklimat
omawia etapy eutrofizacji
jezior
6. Przepływ energii i krążenie
materii w ekosystemie wyjaśnia pojęcia: łańcuch
troficzny, poziom troficzny,
sieć troficzna
wskazuje zależności między
poziomami troficznymi
wymienia czynniki, które
mogą ograniczać
produktywność
ekosystemów
konstruuje łańcuchy
troficzne i sieci troficzne
nazywa poziomy troficzne
w łańcuchu troficznym i sieci
troficznej
wyjaśnia zjawisko krążenia
materii i przepływu energii
w ekosystemie
porównuje produkcję
pierwotną różnych
ekosystemów
wyjaśnia, czym jest
równowaga w ekosystemie
wyróżnia i porównuje dwa
typy łańcuchów
troficznych
wyjaśnia pojęcia:
produkcja pierwotna
(brutto, netto), produkcja
wtórna (brutto, netto)
wyjaśnia, dlaczego
ekosystem autotroficzny
jest samowystarczalny
omawia przyczyny
zaburzenia równowagi
w ekosystemach
analizuje produkcję
pierwotną i wtórną
wybranego ekosystemu
rysuje i porównuje trzy
typy piramid troficznych:
piramidę energii,
piramidę liczebności,
piramidę biomasy
wyjaśnia, dlaczego lasy
równikowe i rafy
koralowe są
ekosystemami
o najwyższej
produktywności
7. Obieg węgla i azotu
w przyrodzie wyjaśnia pojęcie cykle
biogeochemiczne
wyjaśnia, na czym polegają
obieg węgla i obieg azotu
w przyrodzie
wymienia źródła węgla
w przyrodzie
wyjaśnia, jaki wpływ na
obieg pierwiastków
chemicznych w przyrodzie
ma działalność gospodarcza
człowieka
omawia schematy obiegu
węgla i obiegu azotu
w przyrodzie
wyjaśnia, na czym polega
nitryfikacja, amonifikacja
oraz denitryfikacja
określa rolę organizmów
w obiegu pierwiastków
omawia przebieg reakcji
nitryfikacji
8. Różnorodność biologiczna wyjaśnia pojęcia: biom,
różnorodność biologiczna
omawia poziomy
różnorodności biologicznej
wymienia główne biomy
lądowe i podaje nazwy stref
klimatycznych, w których
się one znajdują
omawia kryteria, na
podstawie których
wyróżniono biomy
charakteryzuje biomy lądowe
oraz obszary gór wysokich,
uwzględniając takie
czynniki, jak warunki
klimatyczne, warunki
omawia różnice
w rozmieszczeniu
gatunków na Ziemi
wyjaśnia pojęcie ogniska
różnorodności
biologicznej
określa warunki życia
w porównywalnych
dowodzi trudności
w określaniu
różnorodności
gatunkowej na Ziemi
ocenia stopień poznania
różnorodności
gatunkowej Ziemi
porównuje różnorodność
97
wymienia główne biomy
wodne
glebowe, przeważającą
roślinność i towarzyszące jej
zwierzęta
charakteryzuje warstwy lasu
występujące w biomach
leśnych
omawia strefowość biomów
wodnych na przykładzie
jeziora i oceanu
charakteryzuje biomy wodne,
uwzględniając takie
czynniki, jak warunki
tlenowe, świetlne, głębokość,
przeważającą roślinność oraz
towarzyszące jej zwierzęta
strefach jeziora i morza
lub oceanu
gatunkową
poszczególnych biomów
9. Czynniki kształtujące
różnorodność biologiczną
wymienia czynniki
geograficzne wpływające na
bioróżnorodność
omawia przykłady
negatywnego wpływu
człowieka na
bioróżnorodność
wymienia powody ochrony
przyrody
wymienia przykłady działań
podejmowanych w celu
ochrony gatunków
i ekosystemów
klasyfikuje czynniki
kształtujące różnorodność
biologiczną
omawia wpływ czynników
geograficznych
i antropogenicznych na
różnorodność biologiczną
wyjaśnia, na czym polega
ochrona przyrody czynna
i bierna
podaje przykłady działań
z zakresu ochrony czynnej
i biernej
uzasadnia konieczność
stosowania ochrony czynnej
dla zachowania wybranych
gatunków i ekosystemów
wyjaśnia, na czym polega
introdukcja i reintrodukcja
gatunku
wymienia przykłady
gatunków, których
introdukcja w niektórych
regionach Polski
spowodowała
zmniejszenie
różnorodności gatunkowej
określa wpływ
zlodowaceń
i ukształtowania
powierzchni na
różnorodność biologiczną
wyjaśnia pojęcia: relikt,
ostoja, endemit
uzasadnia konieczność
ochrony dawnych odmian
roślin i ras zwierząt
wskazuje konsekwencje
zmniejszenia
różnorodności
biologicznej
wymienia przykłady
gatunków, których
populacje zostały
odtworzone
określa wpływ gatunków
inwazyjnych na gatunki
rodzime
określa znaczenie
korytarzy ekologicznych
10. Elementy ochrony
środowiska
klasyfikuje zasoby przyrody
wymienia skutki eksploatacji
zasobów nieodnawialnych
wymienia skutki eksploatacji
zasobów odnawialnych
wymienia przyczyny
wyjaśnia pojęcie
rekultywacja
omawia skutki
przedstawia założenia
koncepcji rozwoju
zrównoważonego
98
wyjaśnia pojęcia: efekt
cieplarniany, kwaśne opady,
smog, dziura ozonowa,
alternatywne źródła energii,
recykling
podaje przykłady
racjonalnego
gospodarowania zasobami
przyrody
globalnego ocieplenia
klimatu, powstawania
kwaśnych opadów, smogu
i dziury ozonowej
wyjaśnia, w jaki sposób
niewłaściwa eksploatacja
zasobów przyrody wpływa
na środowisko
omawia skutki kwaśnych
opadów dla środowiska
i zdrowia człowieka
wymienia skutki
powstawania dziury
ozonowej
wymienia sposoby utylizacji
odpadów
eksploatacji zasobów
odnawialnych
wyjaśnia, w jaki sposób
dochodzi do powstania
efektu cieplarnianego
uzasadnia konieczność
racjonalnego
gospodarowania zasobami
przyrody
omawia proces
powstawania kwaśnych
opadów
ocenia wpływ różnych
metod utylizacji odpadów
na środowisko
odróżnia rodzaje smogu
wyjaśnia zależność
między dziurą ozonową
a powstawaniem
nowotworów
uzasadnia konieczność
gospodarowania
odpadami
Ewolucja
organizmów
1. Rozwój myśli ewolucyjnej wyjaśnia pojęcia: ewolucja
biologiczna, ewolucjonizm,
dobór naturalny, dobór
sztuczny
omawia główne założenia
teorii doboru naturalnego
Karola Darwina
przedstawia główne
założenia teorii
Jeana Baptiste’a Lamarcka
i kreacjonistów
wyjaśnia, dlaczego teoria
J.B. Lamarcka odegrała
ważną rolę w rozwoju myśli
ewolucyjnej
wyjaśnia relacje między
teorią doboru naturalnego
K. Darwina a syntetyczną
teorią ewolucji
wyjaśnia pojęcie walka o byt
porównuje dobór
naturalny i dobór sztuczny
omawia główne założenia
syntetycznej teorii
ewolucji
charakteryzuje teorie
dotyczące życia na Ziemi
głoszone do XIX w.
omawia założenia teorii
Georges’a Cuviera
ocenia wpływ podróży
K. Darwina na rozwój
jego teorii ewolucji
2. Dowody ewolucji wymienia bezpośrednie
i pośrednie dowody ewolucji
oraz podaje ich przykłady
wyjaśnia pojęcia:
skamieniałości przewodnie,
anatomia porównawcza
wymienia cechy
anatomiczne organizmów
potwierdzające jedność ich
wyjaśnia, jakie warunki
środowiska sprzyjały
przetrwaniu skamieniałości
do czasów współczesnych
wyjaśnia przyczyny
podobieństw i różnic
w budowie narządów
homologicznych
wyjaśnia powody, dla
wymienia przykłady
zwierząt zaliczanych do
form przejściowych
oraz podaje cechy tych
zwierząt
podaje przykład metody
pozwalającej na ocenę
bezwzględnego wieku skał
osadowych
wyjaśnia pojęcie formy
przejściowe
wyjaśnia, na czym
opierają się
radioizotopowe
i biostratygraficzne
metody datowania
analizuje budowę
przednich kończyn
99
planu budowy których pewne grupy
organizmów nazywa się
żywymi skamieniałościami
wymienia przykład metody
pozwalającej na ocenę
względnego wieku skał
osadowych
wyjaśnia różnicę między
atawizmem a narządem
szczątkowym
wymienia przykłady
atawizmów i narządów
szczątkowych
wyjaśnia, czym się zajmuje
paleontologia
wyjaśnia pojęcia:
dywergencja,
konwergencja
wymienia przykłady
dywergencji
i konwergencji
wymienia przykłady
dowodów ewolucji
z zakresu embriologii,
biogeografii oraz
biochemii
wymienia techniki
badawcze z zakresu
biochemii i biologii
molekularnej,
umożliwiające
skonstruowanie drzewa
filogenetycznego
organizmów
przedstawicieli różnych
gatunków ssaków
i wskazuje cechy
świadczące o ich
wspólnym pochodzeniu
oraz środowisku ich życia
wyjaśnia znaczenie
budowy cytochromu c
u wybranych gatunków
w ustalaniu stopnia
pokrewieństwa między
nimi
3. Dobór naturalny – główny
mechanizm ewolucji wyjaśnia pojęcia: dymorfizm
płciowy, dobór płciowy,
dobór krewniaczy, dobór
stabilizujący, dobór
kierunkowy, dobór
rozrywający
wymienia przykłady
dymorfizmu płciowego
charakteryzuje sposób
i przewiduje efekty działania
doboru stabilizującego,
kierunkowego oraz
rozrywającego
wyjaśnia, na czym polega
zmienność
wewnątrzgatunkowa
wyjaśnia, który z rodzajów
zmienności organizmów ma
znaczenie ewolucyjne
omawia rolę mutacji
w kształtowaniu zmienności
genetycznej populacji
wyjaśnia pojęcie preferencje
w krzyżowaniu
wymienia przykłady
występowania preferencji
w krzyżowaniu w przyrodzie
podaje przykłady
utrzymywania się
w populacji człowieka alleli
warunkujących choroby
genetyczne
wymienia przykłady
działania różnych form
doboru naturalnego
w przyrodzie
wyjaśnia znaczenie
zachowań altruistycznych
w przyrodzie
omawia występowanie
genu anemii sierpowatej
w populacjach ludzi
żyjących na obszarach
dotkniętych malarią
omawia dymorfizm
płciowy jako wynik
istnienia preferencji
w krzyżowaniu
wyjaśnia, dlaczego mimo
działania doboru
naturalnego w populacji
człowieka utrzymują się
allele warunkujące
choroby genetyczne
100
4. Ewolucja na poziomie
populacji wyjaśnia pojęcia: genetyka
populacyjna, pula genowa
populacji
wyjaśnia, dlaczego
populacja jest podstawową
jednostką ewolucji
wymienia czynniki ewolucji
wyjaśnia, na czym polega
zjawisko dryfu genetycznego
i wymienia skutki jego
działania w przyrodzie
wymienia warunki, które
spełnia populacja
znajdująca się w stanie
równowagi genetycznej
omawia regułę
Hardy’ego–Weinberga
oblicza częstość
występowania genotypów
i fenotypów w populacji
wyjaśnia rolę dryfu
genetycznego
w kształtowaniu puli
genetycznej populacji na
przykładach efektu
założyciela oraz efektu
wąskiego gardła
sprawdza, czy populacja
znajduje się w stanie
równowagi genetycznej
5. Powstawanie gatunków –
specjacja przedstawia biologiczną
koncepcję gatunku
wyjaśnia pojęcia:
mechanizmy izolacji
rozrodczej, specjacja
omawia znaczenie
mechanizmów izolacji
rozrodczej w przyrodzie
klasyfikuje mechanizmy
izolacji rozrodczej
wymienia rodzaje specjacji
wyjaśnia, dlaczego
biologicznej koncepcji
gatunku nie można
stosować wobec gatunków
rozmnażających się
bezpłciowo
charakteryzuje rodzaje
specjacji, biorąc pod
uwagę typ pierwotnej
bariery izolacyjnej
charakteryzuje
prezygotyczne
i postzygotyczne
mechanizmy izolacji
rozrodczej oraz podaje
przykłady ich działania
omawia powstawanie
gatunków na drodze
poliploidyzacji
6. Prawidłowości ewolucji.
Koewolucja wyjaśnia pojęcie
prawidłowości ewolucji
wymienia prawidłowości
ewolucji
wyjaśnia pojęcia:
mikroewolucja,
makroewolucja,
kierunkowość ewolucji,
nieodwracalność ewolucji,
koewolucja
wymienia prawdopodobne
przyczyny nieodwracalności
ewolucji
wymienia czynniki, które
wpływają na tempo
ewolucji
charakteryzuje sposoby
określania tempa ewolucji
wymienia przykłady
koewolucji
omawia skutki doboru
naturalnego w postaci
powstawania różnych
strategii życiowych
organizmów
wymienia przykłady
przemian w skali mikro-
i makroewolucji
wyjaśnia wpływ doboru
naturalnego na kierunek
ewolucji
omawia zjawisko radiacji
adaptacyjnej
7. Historia życia na Ziemi wymienia etapy rozwoju
życia na Ziemi
wymienia warunki
środowiska, które
umożliwiły samorzutną
syntezę pierwszych
charakteryzuje warunki
klimatyczne
i fizykochemiczne panujące
na Ziemi ok. 4 mld lat temu
wyjaśnia pojęcie
makrocząsteczka
wyjaśnia, na czym polega
teoria samorzutnej syntezy
związków organicznych
przedstawia przebieg
i wyniki doświadczenia
Stanley’a Millera
ocenia znaczenie
doświadczenia S. Millera
i H. Ureya w postępie
badań nad powstaniem
życia na Ziemi
wyjaśnia, dlaczego
101
związków organicznych
charakteryzuje środowisko
oraz tryb życia pierwszych
organizmów
jednokomórkowych
wymienia główne założenia
teorii endosymbiozy
charakteryzuje zmiany
prowadzące do powstania
organizmów
wielokomórkowych
nazywa erę i okres,
w których pojawiły się
pierwsze rośliny lądowe
nazywa grupy zwierząt,
które jako pierwsze pojawiły
się w środowisku lądowym
charakteryzuje warunki
sprzyjające powstawaniu
pierwszych makrocząsteczek
na Ziemi
wyjaśnia, jak się zmieniał
sposób odżywiania
pierwszych organizmów
jednokomórkowych
wyjaśnia, na czym polegają
sposoby odżywiania
chemoautotrofów
i fotoautotrofów
wyjaśnia, w jaki sposób
wędrówka kontynentów
wpłynęła na rozmieszczenie
organizmów na Ziemi
wyjaśnia, jakie dane można
uzyskać dzięki analizie tabeli
stratygraficznej
i Harolda Ureya
wyjaśnia pojęcia: bulion
pierwotny, pizza
pierwotna w nawiązaniu
do etapów ewolucji
chemicznej
wyjaśnia rolę kwasów
nukleinowych
w powstaniu życia na
Ziemi
wymienia argumenty
przemawiające za
słusznością teorii
endosymbiozy
wskazuje bezpośrednią
przyczynę stopniowych
i nieodwracalnych zmian
warunków panujących na
Ziemi
odkrycie rybozymów
miało duże znaczenie
w rozwoju teorii
powstania życia na Ziemi
wyjaśnia, w jaki sposób
pierwsze fotoautotrofy
zmieniły warunki na
Ziemi
wyjaśnia, jakie korzyści
adaptacyjne miało
wykształcenie się form
wielokomórkowych
wymienia okresy,
w których nastąpiły
masowe wymierania
organizmów
określa prawdopodobne
przyczyny wielkich
wymierań organizmów
w historii Ziemi
8. Antropogeneza wyjaśnia pojęcia:
antropogeneza, antropologia
określa stanowisko
systematyczne człowieka
wymienia kilka cech
wspólnych naczelnych
wymienia główne cechy
budowy ciała
charakterystyczne dla
człowieka
określa chronologię
występowania
przedstawicieli rodzaju
Homo
wymienia korzyści
wynikające z pionizacji ciała,
redukcji owłosienia oraz
zwiększania masy i objętości
mózgu
omawia warunki, w których
doszło do powstania
bezpośrednich przodków
człowieka
omawia zmiany, które zaszły
podczas ewolucji rodzaju
Homo
uzasadnia przynależność
człowieka do królestwa:
zwierzęta, typu:
strunowce, podtypu:
kręgowce, gromady: ssaki,
rzędu: naczelne
wymienia rodzaje
człekokształtnych
wymienia zmiany
w budowie szkieletu
wynikające z pionizacji
ciała oraz stopniowego
zwiększania masy
i objętości mózgowia
charakteryzuje budowę
oraz tryb życia
bezpośrednich przodków
człowieka
analizuje cechy z zakresu
anatomii, immunologii,
genetyki i zachowania
świadczące o powiązaniu
człowieka z innymi
człekokształtnymi
wymienia drobne cechy
morfologiczne właściwe
tylko człowiekowi
omawia drogi
rozprzestrzeniania się
rodzaju Homo z Afryki
na pozostałe kontynenty
omawia negatywne skutki
pionizacji ciała
102
Wymagania edukacyjne z geografii
Wymagania edukacyjne: Oblicza geografii, zakres podstawowy
Poziom wymagań na oceny
Nr lekcji
Temat lekcji dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry celujący
MAPA ŚWIATA
1. Lekcja organizacyjna. Przedstawienie przedmiotowego systemu oceniania oraz wstępna diagnoza wiedzy i umiejętności uczniów – test diagnozujący.
2. Zmiany na mapie politycznej świata
Uczeń poprawnie:
wyjaśnia znaczenie terminów: państwo, integracja, dezintegracja
wskazuje na mapie politycznej świata wybrane państwa i ich stolice
wymienia przykłady największych i najmniejszych państw pod względem powierzchni i liczby ludności
wymienia nazwy państw powstałych w Europie po 1989 r.
wymienia nazwy państw sąsiadujących z Polską
wymienia nazwy województw Polski
Uczeń poprawnie:
wymienia elementy państwa
wyjaśnia różnicę między enklawą a eksklawą
wskazuje na mapie politycznej świata przykłady enklaw i eksklaw
porównuje powierzchnię państw na podstawie danych statystycznych
wymienia nazwy kontynentów objętych procesem dekolonizacji
podaje przyczyny dekolonizacji
wymienia przykłady terytoriów zależnych
podaje przyczyny procesów integracji i dezintegracji państw
wymienia regiony świata, w których zachodzą procesy integracji i dezintegracji
opisuje położenie i granice Polski
opisuje podział administracyjny Polski
Uczeń poprawnie:
opisuje zmiany na mapie politycznej świata w różnych okresach historycznych
opisuje skutki dekolonizacji
analizuje mapę polityczną świata
opisuje zmiany na mapie politycznej świata po 1989 r. oraz następstwa tych zmian
opisuje na podstawie mapy Polski i danych statystycznych zmiany granic Polski po 1945 r.
Uczeń poprawnie:
wyjaśnia kształtowanie się aktualnego podziału politycznego od okresu wielkich odkryć geograficznych przez kolonializm po proces dekolonizacji
opisuje ustroje polityczne na świecie
wyjaśnia gospodarcze, społeczne oraz polityczne skutki integracji i dezintegracji w skali lokalnej, regionalnej i globalnej
wykazuje korzyści wynikające z położenia geograficznego Polski
Uczeń poprawnie:
analizuje przyczyny integracji i dezintegracji państw
uzasadnia, dlaczego niektóre kraje ulegają rozpadowi politycznemu
ocenia znaczenie położenia geopolitycznego Polski w Europie i na świecie
LUDNOŚĆ I URBANIZACJA
103
3. Liczba ludności świata i jej zmiany
Uczeń poprawnie:
wyjaśnia znaczenie terminów: demografia, przyrost naturalny, eksplozja demograficzna
wymienia czynniki wzrostu liczby ludności na świecie
wymienia nazwy najludniejszych kontynentów i wskazuje te kontynenty na mapie świata
wymienia nazwy krajów o wysokim i niskim przyroście naturalnym
odczytuje z wykresu wartość współczynników: urodzeń, zgonów i przyrostu naturalnego w Polsce
Uczeń poprawnie:
opisuje na podstawie danych statystycznych zmiany liczby ludności na poszczególnych kontynentach
opisuje czynniki wpływające na zmiany liczby ludności na świecie
odczytuje z mapy tematycznej zróżnicowanie współczynnika przyrostu naturalnego na świecie
wymienia czynniki wpływające na eksplozję demograficzną
analizuje wykres przedstawiający model przejścia demograficznego
opisuje na podstawie wykresu i danych statystycznych zmiany liczby ludności w Polsce po 1946 r.
Uczeń poprawnie:
oblicza współczynnik przyrostu naturalnego
wykazuje przyczyny zmian współczynnika przyrostu naturalnego na świecie
porównuje na podstawie danych statystycznych wartość współczynnika przyrostu naturalnego w krajach słabo i wysoko rozwiniętych
charakteryzuje fazy przejścia demograficznego i epidemiologicznego na przykładach z całego świata
wymienia czynniki wpływające na niską wartość przyrostu naturalnego w Polsce
Uczeń poprawnie:
wyjaśnia przyczyny dysproporcji między wartością współczynnika przyrostu naturalnego w krajach wysoko i słabo rozwiniętych gospodarczo
analizuje skutki eksplozji demograficznej
analizuje skutki ujemnego przyrostu naturalnego w krajach wysoko rozwiniętych
opisuje cechy społeczeństw w różnych fazach przejścia demograficznego na wybranych przykładach
analizuje model przejścia epidemiologicznego na wybranych przykładach
ukazuje zmiany liczby ludności w Polsce
Uczeń poprawnie:
prognozuje zmiany liczby ludności na świecie
przewiduje skutki wzrostu liczby ludności na świecie
formułuje wnioski na podstawie analizy diagramu ilustrującego zmiany współczynnika przyrostu naturalnego w Polsce w wybranych latach
104
4. Zróżnicowanie demograficzne społeczeństw
wyjaśnia znaczenie terminów: struktura demograficzna, struktura zatrudnienia
wymienia cechy struktury demograficznej
wymienia państwa o różnej średniej długości trwania życia na świecie oraz wskazuje je na mapie
odczytuje dane z piramidy wieku i płci
definiuje bezrobocie
opisuje strukturę wieku i płci na podstawie danych statystycznych oraz piramidy wieku i płci na wybranych przykładach
odczytuje z mapy średnią długość trwania życia na świecie
omawia przyczyny wzrostu średniej długości trwania życia w Europie
omawia przyczyny starzenia się społeczeństw
charakteryzuje na podstawie piramidy wieku cechy społeczeństwa młodego i starego
charakteryzuje strukturę zatrudnienia ludności w wybranych krajach
omawia przyczyny bezrobocia na wybranych przykładach
wymienia skutki starzenia się społeczeństw
wyjaśnia przyczyny zróżnicowania współczynnika feminizacji i maskulinizacji w krajach słabo i wysoko rozwiniętych gospodarczo
analizuje piramidę wieku i płci ludności Polsku
porównuje strukturę zatrudnienia w wybranych krajach świata na podstawie danych statystycznych i wykresu
wyjaśnia przyczyny różnych rodzajów bezrobocia
interpretuje piramidę wieku i płci społeczeństwa młodego (rozwojowego), zastojowego i starego (regresywnego)
wykazuje zależność pomiędzy strukturą płci a wiekiem społeczeństwa
porównuje strukturę demograficzną Polski ze strukturą demograficzną wybranych krajów świata
wykazuje zależność struktury zatrudnienia od poziomu gospodarczego państw
wymienia społeczne i ekonomiczne skutki bezrobocia na świecie
wyjaśnia, na czym polegają zmiany zachodzące na rynku pracy w skali globalnej i regionalnej, wynikające z rozwoju nowoczesnych technologii informacyjno-komunikacyjnych
analizuje konsekwencje struktury wieku w społeczeństwach odznaczających się wysokim i niskim odsetkiem dzieci
i młodzieży
wymienia sposoby przeciwdziałania bezrobociu na świecie
uzasadnia konieczność dostosowania kwalifikacji zawodowych do zmieniających się potrzeb gospodarki w Europie i w Polsce
5. Rozmieszczenie ludności na świecie
wyjaśnia znaczenie terminu gęstość zaludnienia
wymienia nazwy obszarów o największej i najmniejszej gęstości zaludnienia na świecie i wskazuje te obszary na mapie
wymienia na podstawie mapy bariery osadnicze na świecie
odczytuje z danych statystycznych gęstość zaludnienia na kontynentach
omawia czynniki wpływające na rozmieszczenie ludności na wybranych przykładach
omawia na podstawie mapy gęstości zaludnienia zróżnicowanie rozmieszczenia ludności na świecie
wyróżnia i charakteryzuje obszary o optymalnych i trudnych warunkach do zamieszkania w skali globalnej i regionalnej
opisuje na podstawie mapy rozmieszczenie ludności w Polsce
porównuje gęstość zaludnienia w krajach słabo i wysoko rozwiniętych gospodarczo
oblicza wskaźnik gęstości zaludnienia
porównuje wartość gęstości zaludnienia w wybranych krajach
opisuje geograficzne czynniki wpływające na rozmieszczenie ludności w Polsce
wykazuje wpływ barier osadniczych na rozmieszczenie ludności na świecie
wykazuje zależność pomiędzy liczbą ludności a poziomem rozwoju gospodarczego na danym obszarze
formułuje prawidłowości rządzące rozmieszczeniem ludności na świecie
analizuje skutki dużej lub małej gęstości zaludnienia w krajach słabo i wysoko rozwiniętych gospodarczo
105
6. Migracje na świecie
wyjaśnia znaczenie terminów: migracja, emigracja, imigracja, reemigracja, saldo migracji
wymienia czynniki migracji na świecie
wymienia przyczyny migracji zagranicznych Polaków
wymienia nazwy krajów, do których migrują Polacy, i wskazuje te kraje na mapie
klasyfikuje migracje i podaje ich przyczyny
odczytuje z wykresu saldo migracji w wybranych krajach świata
wyjaśnia przyczyny ujemnego salda migracji ludności
w wybranych krajach
opisuje główne kierunki migracji na świecie
porównuje saldo migracji w wybranych krajach
oblicza współczynnik przyrostu rzeczywistego
opisuje wpływ ruchów migracyjnych na zmiany liczby ludności na świecie
charakteryzuje współczesne kierunki emigracji Polaków
charakteryzuje czynniki wpływające na atrakcyjność niektórych państw dla imigrantów
opisuje pozytywne i negatywne skutki migracji zagranicznych
analizuje główne kierunki migracji we współczesnym świecie
ocenia skutki migracji zagranicznych
7. Zróżnicowanie ludności świata. Kręgi kulturowe
wymienia główne i mieszane odmiany ludzkie i wskazuje rozmieszczenie ich przedstawicieli na mapie
wymienia główne rodziny i grupy językowe na świecie
wymienia główne religie na świecie
wyjaśnia znaczenie terminu mniejszość narodowa
wymienia mniejszości narodowe żyjące w Polsce
wyjaśnia przyczyny kulturowego zróżnicowania ludności na świecie
opisuje na podstawie danych statystycznych strukturę wyznaniową na świecie
opisuje na podstawie mapy zróżnicowanie językowe ludności świata
opisuje na podstawie mapy kręgi cywilizacyjne na świecie
wymienia nazwy regionów zamieszkiwanych przez mniejszości narodowe w Polsce i wskazuje te regiony na mapie
charakteryzuje na podstawie mapy zróżnicowanie odmian ludzkich
charakteryzuje różnice między poszczególnymi kręgami kulturowymi na świecie
analizuje zróżnicowanie kulturowe ludności Polski
podaje konsekwencje występowania wielu odmian ludzkich oraz dużego zróżnicowania etnicznego na świecie
wyjaśnia znaczenie kultury i tradycji regionalnych w procesie różnicowania się regionów pod względem rozwoju społeczno- -gospodarczego
wyjaśnia rolę tradycji w rozwoju przedsiębiorczości w państwach Azji Południowo-Wschodniej
podaje przykłady działań, które mogłyby ograniczyć negatywne przejawy zróżnicowania rasowego, językowego i religijnego na świecie
8. Osadnictwo wymienia rodzaje jednostek osadniczych
wyjaśnia znaczenie terminów: miasto, wieś
wymienia funkcje miast na świecie
wskazuje na mapie świata i Polski największe miasta
wymienia kryteria wyróżniania miast w Polsce
wyjaśnia różnicę między miastem a wsią
podaje przykłady typowych form osadnictwa wiejskiego
opisuje czynniki miastotwórcze i funkcje miast
opisuje na podstawie fotografii typy fizjonomiczne przykładowych miast świata
wymienia na podstawie mapy miasta w Polsce liczące powyżej 200 tysięcy mieszkańców
opisuje typy form osadnictwa wiejskiego
opisuje zmiany w funkcji obszarów wiejskich na wybranych przykładach (np. w Unii Europejskiej, w regionach turystycznych, w państwach rozwijających się)
porównuje miasta typowe dla poszczególnych regionów świata
wymienia przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia miast w Polsce
ocenia pozytywne i negatywne skutki życia w mieście
podaje przykłady typów miast odznaczających się podobnymi elementami architektonicznym i układem przestrzennym
opisuje kryteria wyróżniania miast w Polsce
wyjaśnia szanse i zagrożenia dla środowiska przyrodniczego i mieszkańców poszczególnych regionów wynikające z procesów przemian zachodzących na terenach wiejskich
106
9. Urbanizacja na świecie
wyjaśnia znaczenie terminów: urbanizacja, wskaźnik urbanizacji, zespoły miejskie
wymienia płaszczyzny urbanizacji
wymienia czynniki mające wpływ na intensywność urbanizacji
odczytuje na podstawie danych statystycznych wskaźniki urbanizacji w wybranych krajach świata
wymienia nazwy najlepiej i najsłabiej zurbanizowanych województw w Polsce
opisuje przyczyny urbanizacji na świecie
wymienia typy aglomeracji miejskich
wyjaśnia zróżnicowanie procesów urbanizacji na świecie
wyjaśnia proces dezurbanizacji
wskazuje na mapie świata obszary najsilniej i najsłabiej zurbanizowane oraz największe zespoły miejskie
wymienia fazy urbanizacji
opisuje fazy urbanizacji
porównuje i opisuje wskaźniki urbanizacji na świecie
i w wybranych regionach
opisuje procesy tworzenia się aglomeracji miejskich oraz ich formy
wykazuje różnice między aglomeracją monocentryczną a policentryczną
opisuje przyczyny powstawania dzielnic nędzy w krajach słabo rozwiniętych gospodarczo
wykazuje przyczyny i skutki ekspansji przestrzennej wielkich metropolii świata
charakteryzuje proces suburbanizacji i reurbanizacji w Polsce
wyjaśnia przyczyny powstawania dzielnic nędzy, wzrostu przestępczości, degradacji środowiska przyrodniczego i problemów komunikacyjnych w dużych miastach
identyfikuje i wyjaśnia procesy wzrostu liczby ludności oraz ekspansji przestrzennej wielkich metropolii świata
proponuje działania, które mogą poprawić jakość życia mieszkańców w dzielnicach nędzy (slumsach, fawelach)
10. Lekcja powtórzeniowa
11. Sprawdzenie wiadomości z rozdziału Mapa świata oraz Ludność i urbanizacja
GLOBALNA GOSPODARKA
12. Czynniki rozwoju rolnictwa
Uczeń poprawnie:
wymienia nazwy obszarów o korzystnych czynnikach rozwoju rolnictwa i wskazuje te obszary na mapie świata
wymienia czynniki ograniczające rozwój rolnictwa
wyjaśnia znaczenie terminów: struktura użytkowania ziemi, monokultura, rolnictwo towarowe, rolnictwo samozaopatrzeniowe
Uczeń poprawnie:
wyjaśnia znaczenie rolnictwa
opisuje na podstawie map warunki przyrodnicze rozwoju rolnictwa na świecie
wymienia pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa
wyróżnia na podstawie danych statystycznych i wykresu główne cechy struktury użytkowania ziemi
opisuje na podstawie danych statystycznych poziom mechanizacji rolnictwa w wybranych krajach świata
wymienia cechy rolnictwa ekstensywnego i intensywnego
Uczeń poprawnie:
wyjaśnia przyczyny przestrzennego zróżnicowania rolnictwa na świecie
porównuje cechy rolnictwa intensywnego i ekstensywnego na wybranych przykładach
oblicza wielkość plonów na wybranych przykładach
Uczeń poprawnie:
ocenia wpływ wybranych czynników przyrodniczych i społeczno-gospodarczych na zmiany struktury użytkowania ziemi
wykazuje pozytywne i negatywne skutki rolnictwa uprzemysłowionego
analizuje przestrzenne rozmieszczenie sposobów gospodarowania na świecie i w wybranych regionach
Uczeń poprawnie:
wykazuje na wybranych przykładach zależność poziomu produkcji rolnej od warunków pozaprzyrodniczych
porównuje warunki rozwoju rolnictwa w Polsce z warunkami rozwoju rolnictwa w krajach Unii Europejskiej i formułuje wnioski
13. Główne obszary upraw
wymienia nazwy głównych roślin uprawnych na świecie
wymienia czynniki warunkujące rozmieszczenie upraw na świecie
klasyfikuje rośliny uprawne
podaje przyczyny zróżnicowania w rozmieszczeniu obszarów upraw wybranych roślin
wymienia nazwy obszarów
opisuje główne obszary upraw na świecie
wyjaśnia przyczyny zróżnicowania rozmieszczenia obszarów wybranych upraw na
uzasadnia przyczyny zróżnicowania upraw roślin w wybranych regionach
ocenia zmiany w strukturze zasiewów w Polsce
porównuje na podstawie danych statystycznych plony i zbiory roślin uprawnych w wybranych krajach świata i w Polsce oraz formułuje
107
wymienia główne uprawy w Polsce
upraw wybranych roślin i wskazuje te obszary na mapie świata
wymienia największych producentów wybranych roślin
wyjaśnia znaczenie roślin zbożowych i przemysłowych w Polsce
świecie
porównuje wielkość produkcji rolniczej w wybranych krajach świata i w Polsce
wnioski
14. Chów zwierząt na świecie
wymienia cele hodowli zwierząt
wymienia główne gatunki zwierząt hodowlanych w różnych regionach świata
wymienia przeznaczenie wybranych zwierząt hodowlanych
przedstawia czynniki wpływające na hodowlę zwierząt na świecie
omawia na podstawie wykresów pogłowie zwierząt hodowlanych na wybranych przykładach
wymienia nazwy regionów hodowli zwierząt i wskazuje te regiony na mapie świata
opisuje główne kierunki produkcji zwierzęcej w Polsce
opisuje główne obszary chowu zwierząt na świecie
wymienia przyczyny zróżnicowania rozmieszczenia chowu na świecie
porównuje intensywny i ekstensywny chów zwierząt
omawia czynniki wpływające na zróżnicowanie rozmieszczenia hodowli bydła w różnych regionach
wyjaśnia przyczyny spadku pogłowia zwierząt hodowlanych w Polsce
ocenia strukturę hodowli zwierząt na świecie
ocenia znaczenie chowu zwierząt dla polskiej gospodarki
wykazuje zależność w rozmieszczeniu chowu niektórych gatunków zwierząt hodowlanych od warunków produkcji rolnej (przyrodniczych i pozaprzyrodniczych)
15. Leśnictwo i gospodarka morska
wyjaśnia znaczenie terminów: monokultura leśna, lesistość, rybołówstwo, rybactwo, akwakultura, marikultura
wymienia największe kompleksy leśne na Ziemi
wymienia funkcje lasów
wymienia na podstawie mapy województwa o największym i najmniejszym zalesieniu w Polsce
wymienia na podstawie danych statystycznych nazwy państw o największych połowach morskich
wymienia nazwy portów rybackich w Polsce
przedstawia gospodarcze wykorzystanie lasów
wymienia różnice między rabunkową a racjonalną gospodarką leśną
wymienia kraje na świecie o zróżnicowanej lesistości
opisuje na podstawie mapy rozmieszczenie głównych kompleksów leśnych w Polsce
przedstawia podział obszarów morskich na świecie
wymienia przykłady wykorzystania oceanu światowego
opisuje na podstawie mapy obszary połowów morskich
porównuje na podstawie danych statystycznych wielkość połowów morskich w Polsce z innymi krajami
charakteryzuje racjonalną gospodarkę leśną na wybranych przykładach
charakteryzuje kierunki zmian w powierzchni lasów na świecie (w wyniku wylesiania i zalesiania)
omawia problemy gospodarki leśnej w Polsce
charakteryzuje cechy gospodarki morskiej
porównuje udział oceanów
w światowych połowach
omawia problemy gospodarki morskiej w Polsce
analizuje skutki nieracjonalnej gospodarki leśnej na świecie i w Polsce
podaje przykłady pozytywnego i negatywnego gospodarowania zasobami leśnymi
wykazuje przyczyny rabunkowej gospodarki leśnej na wybranych przykładach
analizuje zagrożenia wynikające ze zbyt intensywnej eksploatacji zasobów morskich
uzasadnia potrzebę ochrony zasobów leśnych oraz formułuje wnioski
uzasadnia potrzebę współdziałania państw w zakresie ochrony zasobów morskich
108
16. Rozwój i znaczenie przemysłu
wymienia sekcje i działy przemysłu
wymienia funkcje przemysłu
wymienia przyrodnicze i pozaprzyrodnicze czynniki lokalizacji przemysłu
wymienia najlepiej rozwijające się działy produkcji przemysłowej w Polsce
wyjaśnia znaczenie terminów: okręg przemysłowy, ośrodek przemysłowy
wymienia na podstawie mapy nazwy okręgów przemysłowych na świecie
przedstawia znaczenie przemysłu
omawia na wybranych przykładach czynniki lokalizacji przemysłu
wymienia na podstawie danych statystycznych i wskazuje na mapie świata kraje o największej produkcji przemysłowej w wybranych dziedzinach
charakteryzuje na podstawie wykresu udział przemysłu w tworzeniu PKB w wybranych krajach
przedstawia na podstawie danych statystycznych i wykresu strukturę produkcji przemysłowej w Polsce
omawia różnice między przymusową, związaną i swobodną lokalizacją przemysłu
podaje przykłady lokalizacji przymusowej, związanej i swobodnej
charakteryzuje rewolucje przemysłowe
wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w polskim przemyśle w ostatnim 30-leciu
wyjaśnia związki między lokalizacją przemysłu a warunkami naturalnymi, rynkiem zbytu, szlakami komunikacyjnymi i potencjałem ludzkim
analizuje przyczyny prywatyzacji i restrukturyzacji przemysłu w Polsce
wyjaśnia udział i znaczenie inwestycji zagranicznych w Polsce
wymienia pozytywne
i negatywne skutki
koncentracji przemysłu
ocenia skutki procesu restrukturyzacji i modernizacji przemysłu na świecie i w Polsce
ocenia politykę państw wysoko rozwiniętych gospodarczo dotyczącą restrukturyzacji okręgów przemysłowych
17. Okręgi przemysłowe na świecie.
wyjaśnia znaczenie terminów: restrukturyzacja przemysłu, modernizacja przemysłu, deglomeracja przemysłu
wymienia branże przemysłu high-tech
wymienia na podstawie mapy regiony, w których rozwija się przemysł high-tech
wymienia cechy restrukturyzacji i modernizacji przemysłu
przedstawia cechy przemysłu wysokiej technologii
wymienia czynniki lokalizacji przemysłu high-tech
opisuje rozmieszczenie ośrodków high-tech na świecie
charakteryzuje cechy okręgu przemysłowego
wymienia rodzaje okręgów przemysłowych na świecie i lokalizuje je na mapie
charakteryzuje formy przestrzenne przemysłu high- -tech (technopolie, klastry, dystrykty przemysłowe)
charakteryzuje wybrany ośrodek high-tech
wymienia przykłady najszybciej rozwijających się gałęzi nowoczesnego przemysłu
charakteryzuje na podstawie mapy czynniki lokalizacji wybranych okręgów przemysłowych
omawia strukturę gałęziową przemysłu w wybranych okręgach
analizuje na podstawie mapy udział produktów wysokiej technologii w eksporcie artykułów przemysłowych w wybranych krajach
opisuje wpływ przemysłu wysokich technologii na rozwój gospodarczy państw
uzasadnia korzyści wynikające z rozwijania nowoczesnych gałęzi przemysłu
109
18. Energetyka na świecie
wymienia źródła energii na świecie
wymienia surowce energetyczne
wymienia największych producentów surowców energetycznych
wymienia główne surowce energetyczne w Polsce
wymienia typy elektrowni
wymienia odnawialne źródła energii
wymienia nazwy różnych typów elektrowni w Polsce
przedstawia na podstawie mapy rozmieszczenie surowców energetycznych na świecie
opisuje znaczenie surowców energetycznych
wymienia nazwę organizacji skupiającej największych eksporterów ropy naftowej
odczytuje z wykresu zmiany w bilansie energetycznym świata
odczytuje na podstawie wykresów udział wybranych krajów w światowej produkcji energii elektrycznej
lokalizuje na mapie surowce energetyczne w Polsce
wymienia zalety i wady różnych rodzajów elektrowni
wymienia i lokalizuje na mapie obszary występowania różnych typów elektrowni
wyjaśnia znaczenie odnawialnych źródeł energii elektrycznej dla gospodarki
lokalizuje na mapie Polski elektrownie cieplne i wodne
wymienia czynniki wpływające na strukturę energii w danym kraju
analizuje bilans energetyczny świata
wyjaśnia twierdzenie, że ropa naftowa rządzi światem
analizuje strukturę produkcji energii elektrycznej w Polsce
wykazuje korzyści z wykorzystywania niekonwencjonalnych źródeł energii
wymienia skutki eksploatacji i wykorzystywania tradycyjnych surowców energetycznych
charakteryzuje i ocenia zróżnicowanie i zmiany struktury wykorzystania surowców energetycznych na świecie
ocenia zjawisko uzależnienia produkcji energii na świecie od źródeł zaopatrzenia surowców nieodnawialnych
ocenia pozytywne i negatywne skutki rozwoju energetyki atomowej
przedstawia problemy przemysłu energetycznego w Polsce
prognozuje zmiany w bilansie energetycznym świata do 2050 r.
uzasadnia konieczność racjonalnej gospodarki surowcami energetycznymi i energią
ocenia możliwości wykorzystania w Polsce źródeł energii odnawialnej
110
19. Komunikacja wyjaśnia znaczenie usług
wymienia rodzaje usług
wymienia działy komunikacji
klasyfikuje rodzaje transportu
wyjaśnia znaczenie terminu infrastruktura transportowa
wymienia czynniki rozwoju transportu
wymienia na podstawie mapy nazwy głównych portów morskich oraz wskazuje główne szlaki transportu morskiego
wymienia na podstawie mapy nazwy regionów o największej gęstości dróg kołowych na świecie
wyjaśnia znaczenie usług we współczesnej gospodarce
wykazuje znaczenie transportu
opisuje zróżnicowanie sieci transportowej na świecie
opisuje działy łączności
opisuje znaczenie poszczególnych rodzajów transportu lądowego na świecie
opisuje na podstawie mapy przestrzenne zróżnicowanie gęstości sieci dróg kołowych i sieci kolejowej na świecie
opisuje znaczenie transportu wodnego i lotniczego
ocenia rolę nowoczesnych usług komunikacyjnych w funkcjonowaniu gospodarki i w życiu codziennym
opisuje na podstawie wykresu dostęp do internetu w wybranych krajach świata
wyjaśnia przyczyny, które zadecydowały o stanie sieci transportowej w poszczególnych państwach,
charakteryzuje wady i zalety różnych rodzajów transportu
omawia znaczenie nowoczesnych terminali w rozwoju regionów
wyjaśnia przyczyny zróżnicowania udziału sektora usług w tworzeniu dochodu narodowego na świecie
omawia zmiany zachodzące w kierunkach i natężeniu ruchu osób i towarów na świecie i w wybranych regionach
uzasadnia, że zatrudnienie w usługach jest jednym z mierników poziomu rozwoju gospodarczego
wyjaśnia znaczenie łączności w funkcjonowaniu polskiej gospodarki
charakteryzuje główne problemy transportu w Polsce
20. Rozwój turystyki na świecie
wyjaśnia znaczenie terminów: turystyka, walory turystyczne infrastruktura turystyczna
wymienia rodzaje turystyki
wymienia przyczyny rozwoju turystyki
wyjaśnia znaczenie turystyki w gospodarce państw świata
klasyfikuje turystykę wg różnych kryteriów
charakteryzuje rodzaje turystyki
wymienia nazwy regionów o wysokich walorach turystycznych i wskazuje te regiony na mapie
charakteryzuje wybrane obszary intensywnie zagospodarowane turystycznie
identyfikuje pozytywne i negatywne skutki rozwoju turystyki dla gospodarki i środowiska przyrodniczego
opisuje atrakcje turystyczne wybranych regionów świata
wyjaśnia przyczyny zmian kierunków wyjazdów turystycznych Polaków
ocenia atrakcyjność turystyczną Polski
wykazuje potrzebę ochrony walorów turystycznych
opisuje turystykę jako źródło dochodu ludności
21. Lekcja powtórzeniowa
22. Sprawdzenie wiadomości z rozdziału Globalna gospodarka
GLOBALNE PROBLEMY
111
23. Dysproporcje w rozwoju ekonomicznym państw
Uczeń poprawnie:
wyjaśnia znaczenie terminu produkt krajowy brutto (PKB)
wymienia przyczyny dysproporcji w rozwoju społeczno-gospodarczym świata
odczytuje z tabeli wybrane wskaźniki społeczno- -gospodarcze na danym obszarze
wymienia i wskazuje na mapie politycznej świata przykłady państw wysoko, średnio i słabo rozwiniętych gospodarczo
wyróżnia na podstawie mapy regiony bogate i biedne
Uczeń poprawnie:
opisuje wskaźniki społeczno- -gospodarcze na danym obszarze
porównuje na podstawie mapy i danych statystycznych produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca w wybranych krajach
charakteryzuje wskaźnik rozwoju społecznego (HDI)
odczytuje z mapy zróżnicowanie wskaźnika HDI w wybranych krajach
opisuje cechy krajów o różnym poziomie rozwoju na wybranych przykładach
określa na podstawie mapy i danych statystycznych, które regiony zalicza się do bogatej Północy, a które – do biednego Południa
Uczeń poprawnie:
klasyfikuje państwa na podstawie analizy wskaźników społeczno-gospodarczych
opisuje skutki nierównomiernego rozwoju państw
Uczeń poprawnie:
porównuje wybrane kraje świata pod względem wartości PKB na 1 mieszkańca (tys. USD) oraz wskaźnika HDI
dostrzega zależności między wartością wskaźnika PKB i HDI
analizuje działania bogatych państw i organizacji międzynarodowych mające na celu zniwelowanie różnic pomiędzy najbogatszymi i najbiedniejszymi krajami
Uczeń poprawnie:
wyjaśnia przyczyny dysproporcji w poziomie rozwoju społeczno- -gospodarczego regionów świata
proponuje sposoby zmniejszenia nierówności w rozwoju społeczno- -gospodarczym świata
24. Wyżywienie na świecie
wymienia czynniki wpływające na nierównomierny dostęp do żywności
wymienia na podstawie mapy kraje o niedoborze i nadprodukcji żywności
opisuje przyczyny głodu i niedożywienia
odczytuje z wykresu strukturę niedożywienia w wybranych regionach świata
wskazuje na mapie regiony głodu i niedożywienia na świecie
wymienia nazwy organizacji międzynarodowych zajmujących się pomocą dla regionów, w których występuje zjawisko głodu
opisuje poziomy wyżywienia na świecie
wyjaśnia, z czego wynikają różnice w wielkości i strukturze spożycia żywności na świecie
wyjaśnia przyczyny otyłości na świecie
wyjaśnia, na czym polegała zielona rewolucja
wykazuje zależność poziomu wyżywienia ludności od warunków produkcji rolnej
analizuje skutki głodu i niedożywienia na świecie
wyjaśnia skutki zielonej rewolucji
wyjaśnia skutki otyłości jako choroby cywilizacyjnej
ocenia i projektuje różne formy pomocy krajów i organizacji pozarządowych państwom oraz regionom dotkniętym głodem
ocenia skuteczność działań organizacji międzynarodowych zajmujących się pomocą dla regionów dotkniętych głodem
25. Globalizacja. Przyczyny i skutki
wyjaśnia znaczenie terminu globalizacja
wymienia przyczyny globalizacji
wymienia płaszczyzny globalizacji
wymienia przykłady procesów globalizacji
wymienia korzyści wynikające z rozwoju procesu globalizacji
wymienia nazwy największych korporacji na świecie
opisuje procesy globalizacji na świecie i ich wpływ na rozwój regionalny i lokalny
charakteryzuje wielkie korporacje i ich rolę w procesie globalizacji
omawia pozytywne i negatywne skutki procesu globalizacji
podaje i analizuje przyczyny sprzeciwu wobec globalizacji
analizuje korzyści, jakie osiągają kraje średnio i słabo rozwinięte gospodarczo z lokalizacji filii międzynarodowych koncernów na ich terenie
uzasadnia na dowolnych przykładach, że Polska jest
112
objęta procesem globalizacji
26. Współpraca międzynarodowa. Organizacje międzynarodowe
wyjaśnia znaczenie terminów: integracja międzynarodowa, handel zagraniczny, import, eksport, bilans handlu zagranicznego
wymienia płaszczyzny integracji międzynarodowej
wymienia na podstawie mapy nazwy organizacji międzynarodowych
opisuje cele integracji w skali globalnej i regionalnej
wyjaśnia znaczenie handlu międzynarodowego
wyjaśnia, co składa się na bilans handlu zagranicznego
wymienia na podstawie diagramów głównych światowych eksporterów i importerów
wymienia na podstawie mapy nazwy euroregionów na obszarach przygranicznych Polski
przedstawia korzyści wynikające ze współpracy międzynarodowej
analizuje znaczenie ONZ
charakteryzuje organizacje międzynarodowe, których członkiem jest Polska
wymienia nazwy euroregionów na obszarach przygranicznych Polski
wyjaśnia znaczenie współpracy międzynarodowej na szczeblu krajowym i regionalnym
wyjaśnia na wybranych przykładach przyczyny procesów integracyjnych i ich skutki gospodarcze, społeczne i polityczne
analizuje pozytywne i negatywne skutki integracji europejskiej
uzasadnia, że integracja polityczna i gospodarcza jest korzystna dla krajów zrzeszonych w poszczególnych organizacjach
27. Konflikty zbrojne. Terroryzm
wyjaśnia znaczenie terminu terroryzm
wymienia źródła konfliktów na świecie
podaje przykłady wybranych konfliktów zbrojnych
opisuje przyczyny konfliktów zbrojnych
wskazuje na mapie świata najważniejsze obszary konfliktów zbrojnych i zamachów terrorystycznych
opisuje miejsce i charakter wybranych zamachów terrorystycznych w XXI w.
wyjaśnia skutki terroryzmu
wymienia skutki konfliktów zbrojnych
opisuje wybrany konflikt zbrojny, podając strony konfliktu, jego przebieg i przyczyny
wyjaśnia, w jaki sposób społeczność międzynarodowa może zapobiec istniejącym lub potencjalnym konfliktom zbrojnym
Uczeń poprawnie:
ocenia i projektuje różne formy pomocy państwa i organizacji pozarządowych państwom i regionom dotkniętym konfliktami zbrojnymi
28. Lekcja powtórzeniowa
29. Sprawdzenie wiadomości z rozdziału Globalne problemy
RELACJE CZŁOWIEK – ŚRODOWISKO
30. Oddziaływanie człowieka na środowisko
Uczeń poprawnie:
wyjaśnia znaczenie terminów: środowisko przyrodnicze, środowisko geograficzne, antropopresja
wymienia przyczyny antropopresji
wymienia nazwy obszarów o dużej antropopresji
Uczeń poprawnie:
wymienia przejawy antropopresji związanej z rozwojem rolnictwa
opisuje wpływ przemysłu i transportu na środowisko przyrodnicze
wymienia czynniki wpływające na niedobór wody na świecie
Uczeń poprawnie:
opisuje efekt cieplarniany i mechanizm powstawania dziury ozonowej
opisuje przyczyny zachodzących współcześnie globalnych zmian klimatu (globalnego ocieplenia)
charakteryzuje obszary niedoboru i nadmiaru wody na
Uczeń poprawnie:
wymienia skutki wpływu człowieka na środowisko przyrodnicze
ocenia rozwiązania podejmowane w skali globalnej i regionalnej zapobiegające ocieplaniu się klimatu
projektuje działania stosowane
Uczeń poprawnie:
formułuje problemy wynikające z eksploatowania zasobów odnawialnych i nieodnawialnych
wykazuje na przykładach, że zbyt intensywne wykorzystanie rolnicze gleb oraz nieumiejętne zabiegi agrotechniczne powodują w wielu częściach
113
świecie i określa przyczyny tego zróżnicowania
wymienia działania człowieka przyczyniające się do deficytu zasobów wody na świecie
w sytuacjach braku lub niedoborów wody w różnych strefach klimatycznych
świata degradację gleb, co w konsekwencji prowadzi do spadku produkcji żywności, a w niektórych regionach świata – do głodu i ubóstwa
31. Działania na rzecz odbudowania równowagi ekologicznej
wyjaśnia znaczenie terminów: ekorozwój, recykling, rekultywacja
rozróżnia formy ochrony przyrody w Polsce
wymienia nazwy parków narodowych w Polsce
przedstawia koncepcję zrównoważonego rozwoju
charakteryzuje filary zrównoważonego rozwoju
omawia na podstawie wykresu działania związane z recyklingiem
opisuje działania podejmowane na rzecz odbudowania równowagi ekologicznej
wymienia nazwy międzynarodowych form ochrony przyrody
analizuje etapy relacji człowiek – środowisko
proponuje sposoby ochrony przyrody
przewiduje globalne przyrodnicze i pozaprzyrodnicze skutki zakłóceń równowagi ekologicznej
proponuje sposoby działań na rzecz zachowania równowagi w środowisku przyrodniczym
wykazuje na przykładach pozaprzyrodnicze czynniki zmieniające relacje człowiek – środowisko przyrodnicze (rozszerzanie udziału technologii energooszczędnych, zmiany modelu konsumpcji, zmiany poglądów dotyczących ochrony środowiska)
114
Wymagania edukacyjne: Oblicza geografii 1 – zakres rozszerzony
Poziom wymagań
Nr lekcji
Temat Lekcji dopuszczajacy dostateczny dobry Bardzo dobry celujacy
I. OBRAZ ZIEMI
1. Lekcja organizacyjna
2. Geografia jako nauka
Uczeń poprawnie:
wyjaśnia znaczenie terminów: geografia, środowisko geograficzne, epigeosfera
wymienia cele badań geograficznych
wymienia źródła informacji geograficznej
Uczeń poprawnie:
określa przedmiot badań geografii oraz innych nauk o Ziemi
klasyfikuje nauki geograficzne
wymienia sfery Ziemi oraz określa ich wzajemne oddziaływanie
wymienia i klasyfikuje pośrednie i bezpośrednie źródła informacji geograficznej
Uczeń poprawnie:
wykazuje interdyscyplinarny charakter nauk geograficznych
odróżnia przedmiot badań geografii fizycznej i społeczno- -ekonomicznej oraz ogólnej i regionalnej
podaje przykłady związków geografii z innymi naukami
wymienia sposoby pozyskiwania i przetwarzania informacji geograficznej
Uczeń poprawnie:
podaje przykłady praktycznego zastosowania wiedzy geograficznej
ocenia wiarygodność i przydatność źródeł wiedzy geograficznej
Uczeń poprawnie:
omawia rolę systemu informacji geograficznej (GIS) w gromadzeniu, przetwarzaniu i analizowaniu danych
3. Kształt i rozmiary Ziemi
przedstawia poglądy na kształt Ziemi w starożytnej Grecji i Babilonii
podaje ważniejsze wymiary Ziemi
posługuje się definicjami szerokości geograficznej i długości geograficznej
wymienia dowody na kulistość Ziemi
wyjaśnia znaczenie terminu elipsoida obrotowa
wyjaśnia różnicę między długością promienia równikowego a długością promienia biegunowego
odczytuje współrzędne geograficzne wybranych punktów
opisuje dawne i współczesne metody pomiarowe stosowane do określania wymiarów Ziemi
odróżnia elipsoidę od geoidy
oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową obiektów w stopniach i kilometrach
oblicza obwód Ziemi metodą Eratostenesa
wymienia przykłady zastosowań współrzędnych geograficznych praktyce
wyjaśnia i opisuje metody pomiarów geodezyjnych
4. Mapa jako obraz Ziemi
wyjaśnia znaczenie terminów: kartografia, mapa, skala mapy
wymienia rodzaje skal
podaje różnice między mapą a planem
wymienia funkcje mapy
klasyfikuje mapy ze względu na różne kryteria
przelicza skalę liczbową na mianowaną
oblicza odległość rzeczywistą na podstawie skali mapy
wyjaśnia zasady generalizacji mapy
rozpoznaje poszczególne rodzaje map
porównuje i szereguje różne rodzaje skal
oblicza skalę mapy, znając wymiary obiektów geograficznych na mapie i w rzeczywistości
posługuje się skalą polową do obliczania powierzchni
wymienia przykłady zastosowania map o różnej treści, szczegółowości i skali
analizuje mapy w różnej skali pod kątem stopnia generalizacji
wykorzystuje skalę do rozwiązywania zadań matematyczno-geograficznych
kreśli plan najbliższej okolicy
115
5. Odwzorowania kartograficzne
wyjaśnia różnicę między siatką geograficzną a kartograficzną
wymienia rodzaje odwzorowań klasycznych
wymienia zalety i wady globusa z punktu widzenia jego zastosowania
wymienia na podstawie mapy i schematów rodzaje siatek kartograficznych
wymienia rodzaje zniekształceń
opisuje różne rodzaje siatek kartograficznych i zna kryteria ich podziału
rozpoznaje najczęściej stosowane siatki kartograficzne na podstawie układu równoleżników i południków
wymienia różne typy rzutów kartograficznych
wymienia zastosowanie poszczególnych siatek kartograficznych w praktyce
wyjaśnia sposób tworzenia różnych odwzorowań kartograficznych
wyjaśnia, dlaczego na siatkach kartograficznych występują zniekształcenia
wyjaśnia, w jakim celu stosuje się różne odwzorowania kartograficzne
6. Przedstawianie zjawisk na mapach
wymienia metody przedstawienia rzeźby terenu na mapach
wyjaśnia znaczenie terminów: poziomica, izolinia, sygnatura
dokonuje podziału metod prezentacji zjawisk na mapach na jakościowe i ilościowe
opisuje ilościowe i jakościowe metody prezentacji zjawisk na mapach
wyszukuje w atlasie przykłady różnych graficznych metod prezentacji zjawisk geograficznych na mapach
podaje przykłady zastosowania ilościowych i jakościowych metod prezentacji na mapach
dobiera właściwą metodę do zaprezentowania zjawiska na mapie
wyjaśnia różnicę między kartogramem a kartodiagramem
porównuje ilościowe i jakościowe metody prezentacji zjawisk na mapach
wyjaśnia, na czym polega metoda interpolacji polowej
wykonuje prostą interpolację
podaje przykłady praktycznego zastosowania cyfrowej metody prezentacji zjawisk GIS
7. Inne sposoby prezentacji danych o przestrzeni geograficznej
wymienia sposoby prezentacji geograficznej
odczytuje informacje ze szkicu terenu
wymienia różnice między wykresem a diagramem
wymienia rodzaje diagramów słupkowych
odczytuje dane statystyczne z wykresów słupkowych, liniowych oraz diagramów kołowych
odczytuje dane z tabel
statystycznych
wyjaśnia specyfikę diagramu złożonego
interpretuje zjawiska geograficzne przedstawione na wykresach i diagramach
podaje przykłady wykorzystania diagramów strukturalnych
dobiera typ wykresu do prezentacji elementów środowiska przyrodniczego i pozaprzyrodniczego
formułuje prawidłowości dotyczące rożnych zjawisk i procesów na podstawie danych z tabeli statystycznej
analizuje dane statystyczne przedstawione w tabelach,
na wykresach i diagramach
przedstawia dane liczbowe za pomocą różnych rodzajów wykresów i diagramów
8. Interpretacja mapy samochodowej
wymienia cechy mapy samochodowej
czyta legendę mapy samochodowej
posługuje się kierunkami na mapie samochodowej
posługuje się numerami dróg na mapie samochodowej
oblicza czas przejazdu między wybranymi obiektami na podstawie mapy samochodowej
wyznacza i opisuje trasę przejazdu między wybranymi miejscowościami na podstawie mapy samochodowej
oblicza odległość wzdłuż dróg na podstawie kilometrażu
omawia sposób funkcjonowania systemu nawigacji satelitarnej GPS
odczytuje i interpretuje informacje o infrastrukturze drogowej
odczytuje i interpretuje treść mapy samochodowej
116
9. Odczytywanie treści mapy turystyczno- -topograficznej
potrafi wyznaczyć kierunki na mapie topograficznej
wymienia cechy mapy topograficznej
czyta legendę mapy topograficznej
posługuje się numerami dróg na mapie topograficznej
rozpoznaje na mapie topograficznej obiekty na podstawie legendy i opisu
odczytuje rzeźbę terenu na podstawie mapy topograficznej
oblicza wysokość względną
odczytuje wysokość bezwzględną
oblicza odległość na podstawie skali mapy
kreśli profil hipsometryczny
oblicza średnie nachylenie terenu
charakteryzuje układ sieci hydrograficznej na podstawie mapy
wykorzystuje w praktyce znajomość metod prezentacji informacji geograficznej
oblicza powierzchnię na podstawie skali mapy topograficznej
przygotowuje projekt zagospodarowania obszaru
podaje przykłady wykorzystania mapy topograficznej
10. Interpretacja treści i wykorzystanie map turystyczno- -topograficznych
wymienia informacje prezentowane na mapach turystycznych
wymienia cechy mapy turystycznej
czyta legendę mapy turystycznej
przedstawia różnice pomiędzy mapą topograficzną a turystyczną
wyjaśnia, że mapa turystyczna jest ważnym źródłem wiedzy o danym regionie
odczytuje rzeźbę terenu
na podstawie mapy
turystycznej
oblicza odległość na podstawie skali mapy
oblicza czas pieszej wędrówki między wybranymi obiektami na podstawie mapy turystyczno-topograficznej
potrafi orientować mapę w terenie
wykorzystuje system nawigacji satelitarnej GPS do określania położenia
ocenia trudność szlaków turystycznych, uwzględniając rzeźbę powierzchni
planuje trasę wycieczki na podstawie mapy turystycznej
wyciąga wnioski na podstawie analizy treści mapy turystycznej
11./12. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Obraz Ziemi
II. ZIEMIA WE WSZECHŚWIECIE
13. Wszechświat Uczeń poprawnie:
wyjaśnia znaczenie terminów: wszechświat, kosmos, galaktyka, ciało niebieskie, gwiazda, planeta
wymienia jednostki odległości: jednostkę astronomiczną, rok świetlny, parsek
omawia założenia teorii geocentrycznej i heliocentrycznej
Uczeń poprawnie:
przedstawia teorie powstania wszechświata
porównuje odległości we wszechświecie
wymienia typy galaktyk
we wszechświecie
Uczeń poprawnie:
opisuje na podstawie schematu położenie Ziemi
we wszechświecie
opisuje budowę Drogi Mlecznej
wyjaśnia etapy ewolucji gwiazd
Uczeń poprawnie:
opisuje cechy budowy wszechświata oraz określa położenie różnych ciał niebieskich we wszechświecie
Uczeń poprawnie:
określa wpływ badań kosmosu na kształtowanie się poglądów dotyczących Ziemi i innych ciał niebieskich
14. Układ Słoneczny wymienia ciała niebieskie tworzące Układ Słoneczny
podaje różnice między planetą a gwiazdą
wymienia planety wg kolejności w Układzie Słonecznym
wymienia nazwy planet grupy ziemskiej i planet olbrzymów
opisuje budowę Układu Słonecznego
charakteryzuje ciała niebieskie tworzące Układ Słoneczny
porównuje planety grupy ziemskiej z planetami olbrzymami
charakteryzuje mniejsze ciała niebieskie Układu Słonecznego
porównuje na podstawie danych cechy planet Układu Słonecznego
wskazuje zależność między oddaleniem planet od Słońca a ich prędkością na orbicie
opisuje cechy Ziemi na tle innych planet Układu Słonecznego
prezentuje współczesne poglądy na rozwój Układu Słonecznego
opisuje etapy powstawania Ziemi
formułuje zależności zachodzące między Słońcem a planetami Układu Słonecznego
117
15. Ruch obiegowy Ziemi
wymienia podstawowe cechy ruchu obiegowego Ziemi
wyjaśnia znaczenie terminów: ekliptyka, peryhelium, aphelium, górowanie Słońca
omawia na podstawie schematu układ horyzontalny
omawia na podstawie schematu obieg Ziemi dookoła Słońca
podaje czas obiegu Ziemi wokół Słońca
wymienia różnice między rokiem przestępnym a zwykłym
podaje, w jakich dniach Słońce góruje w zenicie na równiku, zwrotniku Raka i zwrotniku Koziorożca
opisuje na podstawie schematu zróżnicowanie oświetlenia Ziemi w różnych porach roku
wyjaśnia przyczyny występowania dnia polarnego i nocy polarnej
podaje czas trwania dnia i nocy na różnych szerokościach geograficznych w dniach równonocny i przesileń
omawia na podstawie schematu zaćmienie Słońca i zaćmienie Księżyca
wymienia przyczyny występowania pór roku na Ziemi
wskazuje konsekwencje ruchu obiegowego Ziemi
wyjaśnia przyczynę zaćmienia Słońca i zaćmienia Księżyca
wykazuje zależność między widomym ruchem Słońca na tle gwiazdozbiorów a ruchem obiegowym Ziemi
opisuje zjawisko precesji osi Ziemi
16. Strefy oświetlenia Ziemi
wymienia nazwy astronomicznych pór roku na półkuli północnej i południowej oraz dni,
w których się rozpoczynają
wymienia granice stref oświetlenia Ziemi
wymienia strefy oświetlenia Ziemi i wskazuje na mapie
wyjaśnia kryteria wydzielania stref oświetlenia Ziemi
wymienia konsekwencje przyrodnicze występowania stref oświetlenia Ziemi
opisuje różnice między astronomicznymi, kalendarzowymi i klimatycznymi porami roku
wykazuje zależność między ilością energii docierającej do powierzchni Ziemi a wysokością Słońca nad horyzontem
porównuje pozorną wędrówkę Słońca nad widnokręgiem w ciągu doby w różnych porach roku
oblicza wysokość górowania Słońca nad widnokręgiem w różnych szerokościach geograficznych
oblicza szerokość geograficzną dowolnego punktu na powierzchni Ziemi na podstawie wysokości górowania Słońca w dniach równonocny i przesileń
opisuje przykłady wpływu zmian oświetlenia Ziemi w ciągu roku na życie i działalność człowieka
17. Ruch obrotowy Ziemi
wyjaśnia znaczenie terminów: ruch obrotowy, doba
podaje kierunek i czas obrotu Ziemi wokół własnej osi
przedstawia cechy ruchu obrotowego Ziemi
omawia różnicę między dobą gwiazdową a dobą słoneczną
rozróżnia prędkość kątową i liniową
objaśnia zjawisko wschodu i zachodu Słońca
wymienia konsekwencje ruchu obrotowego Ziemi
wymienia dowody ruchu obrotowego
opisuje działanie siły odśrodkowej i siły Coriolisa
wyjaśnia zjawisko faz Księżyca
wskazuje skutki występowania siły Coriolisa dla środowiska przyrodniczego
18. Rachuba czasu na Ziemi – czas słoneczny
wyjaśnia znaczenie terminu czas słoneczny
omawia dawny i współczesny podział jednostek czasu
wyjaśnia przyczyny zróżnicowania czasu na Ziemi
oblicza czas słoneczny
wyjaśnia zależność czasu słonecznego od długości geograficznej
oblicza długość geograficzną
wyjaśnia zależność pomiędzy kierunkiem obrotu Ziemi w ruchu dookoła własnej osi a zmianą czasu
opisuje przykłady wpływu różnic czasu słonecznego
na życie i działalność człowieka
118
danego miejsca na podstawie czasu słonecznego
19. Czas strefowy i urzędowy
wyjaśnia znaczenie terminów: czas uniwersalny, czas strefowy, czas urzędowy
wskazuje na mapie międzynarodową linię zmiany daty
omawia czas strefowy
określa znaczenie czasu uniwersalnego (UTC)
podaje nazwy europejskich stref czasu
wymienia różnicę między kalendarzem juliańskim a gregoriańskim
określa czas lokalny za pomocą mapy stref czasowych
wyjaśnia przyczyny wprowadzenia stref czasowych i czasu urzędowego na Ziemi oraz granicy zmiany daty
posługuje się mapą stref czasowych do określenia różnicy czasu strefowego
przelicza czas słoneczny na czas uniwersalny i strefowy
wyjaśnia różnicę między czasem letnim a zimowym
wyjaśnia skutki wprowadzenia czasu strefowego i urzędowego na Ziemi
opisuje przykłady wpływu różnic czasu strefowego na życie i działalność człowieka
20./21. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Ziemia we wszechświecie
III. ATMOSFERA
22. Skład i budowa atmosfery
Uczeń poprawnie:
wyjaśnia znaczenie terminów: atmosfera, aerozole atmosferyczne, magnetosfera
określa skład chemiczny atmosfery
odróżnia składniki stałe od składników zmiennych atmosfery
wymienia nazwy poszczególnych warstw atmosfery
Uczeń poprawnie:
wyjaśnia pochodzenie aerozoli atmosferycznych
podaje najważniejsze cechy poszczególnych warstw atmosfery
Uczeń poprawnie:
wyjaśnia pochodzenie atmosfery Ziemi
porównuje cechy poszczególnych warstw atmosfery
omawia zmiany temperatury powietrza w profilu pionowym atmosfery
omawia cechy pola magnetycznego Ziemi
Uczeń poprawnie:
ocenia ochronne znaczenie atmosfery dla życia na Ziemi
wyjaśnia znaczenie magnetosfery
wyjaśnia przyczyny powstawania zorzy polarnej
Uczeń poprawnie:
opisuje i podaje przykłady oddziaływania promieniowania kosmicznego na środowisko geograficzne Ziemi
23. Obieg ciepła wymienia rodzaje promieniowania
wymienia źródła ciepła na Ziemi
wyjaśnia znaczenie promieniowania całkowitego
omawia bilans promieniowania na podstawie schematu
wymienia i wskazuje na mapie obszary o dodatnim i ujemnym saldzie bilansu promieniowania
wyjaśnia znaczenie terminów: albedo, turbulencja, konwekcja, radiacja, adwekcja
wymienia sposoby wymiany ciepła w atmosferze
wykazuje zależność między ilością energii docierającej do powierzchni Ziemi a wysokością Słońca nad horyzontem
omawia bilans promieniowania Ziemi
omawia wpływ zachmurzenia na temperaturę powietrza
omawia zmiany wartości ciśnienia i zawartości ozonu w profilu pionowym atmosfery
wyjaśnia, w jaki sposób aerozole znajdujące się w atmosferze wpływają na wielkość promieniowania bezpośredniego i rozproszonego
24. Czynniki kształtujące rozkład temperatury
wyjaśnia znaczenie terminów: temperatura powietrza, izoterma
wymienia rodzaje skal, w których dokonuje się pomiarów temperatury
opisuje na podstawie wykresów i map zróżnicowanie temperatury powietrza w troposferze
opisuje czynniki wpływające na rozkład temperatury powietrza
porównuje rozkład temperatury powietrza w poszczególnych porach roku na półkuli północnej i południowej
wyjaśnia wpływ rzeźby terenu na nasłonecznienie
wykazuje związek między strefami termicznymi a strefami oświetlenia Ziemi
wskazuje na podstawie mapy przyczyny nierównomiernego rozkładu temperatury
wyjaśnia zjawisko inwersji termicznej
opisuje przykłady wpływu temperatury powietrza na życie i działalność człowieka
119
powietrza
porównuje temperaturę powietrza w różnych skalach
wymienia czynniki wpływające na rozkład temperatury powietrza
oblicza średnią dobową temperaturę powietrza
i temperaturę powietrza
charakteryzuje na podstawie mapy roczne amplitudy temperatury powietrza na Ziemi
oblicza średnią roczną i roczną amplitudę temperatury powietrza
wykazuje przyczyny zróżnicowania średniej rocznej temperatury powietrza na Ziemi
powietrza na Ziemi
oblicza temperaturę powietrza na różnych wysokościach na podstawie gradientu termicznego
25. Ruchy powietrza atmosferycznego
wymienia jednostki ciśnienia atmosferycznego i przyrządy do jego pomiaru
wyróżnia podstawowe układy baryczne
odczytuje z mapy izobar wartość ciśnienia atmosferycznego
wyjaśnia na podstawie schematu przyczyny powstawania ośrodków barycznych
wskazuje strefy podwyższonego i obniżonego ciśnienia na kuli ziemskiej
wykazuje zależność ciśnienia atmosferycznego od temperatury powietrza
omawia krążenie powietrza w ośrodkach barycznych na półkuli północnej i południowej
omawia przyczyny ruchu powietrza atmosferycznego
omawia na podstawie mapy rozmieszczenie stałych oraz sezonowych wyżów i niżów atmosferycznych na Ziemi
dostrzega znaczenie ruchu powietrza atmosferycznego dla działalności gospodarczej człowieka
26. Globalna cyrkulacja atmosfery. Pasaty i monsuny
wyjaśnia znaczenie terminów: pasat, antypasat, monsun
wymienia obszary występowania pasatów i monsunów oraz wskazuje je na mapie
wyjaśnia rozmieszczenie stałych ośrodków ciśnienia
omawia na podstawie schematu cyrkulację powietrza w strefie międzyzwrotnikowej
wyjaśnia mechanizm powstawania pasatów
wyjaśnia mechanizm powstawania monsunów
opisuje cyrkulację powietrza w strefie międzyzwrotnikowej, umiarkowanej i okołobiegunowej
wymienia cechy pasatów
podaje przyczyny cykliczności zmian cyrkulacji monsunowej
wyjaśnia na podstawie schematu globalną cyrkulację powietrza w troposferze
wymienia nazwy komórek cyrkulacyjnych, w których obrębie odbywa się ruch mas powietrza
wyjaśnia mechanizm powstawania pasatów jako skutek cyrkulacji powietrza w strefie międzyzwrotnikowej
wyjaśnia na przykładach znaczenie pasatów i monsunów dla przebiegu pogody i działalności gospodarczej człowieka
27. Rodzaje wiatrów lokalnych
wyjaśnia znaczenie terminów: bryza, fen, wiatr górski, dolinny, bora
wymienia wiatry lokalne
wyjaśnia mechanizm powstawania bryzy
wskazuje na mapie obszary występowania wiatrów lokalnych
wymienia cechy wiatrów lokalnych
wyjaśnia mechanizm powstawania wiatru fenowego, górskiego, dolinnego i bory
podaje lokalne nazwy wiatru fenowego
wyjaśnia genezę wiatrów lokalnych: bryzy, fenu, bory, wiatru górskiego i dolinnego
wyjaśnia wpływ wiatrów lokalnych na środowisko geograficzne
28. Wilgotność powietrza i opady atmosferyczne
wyjaśnia znaczenie terminów: wilgotność względna, wilgotność bezwzględna
wymienia rodzaje opadów
przedstawia miary wilgotności powietrza
opisuje proces kondensacji pary wodnej
wyjaśnia mechanizm powstawania chmur oraz opadów i osadów atmosferycznych
wyjaśnia etapy powstawania opadu atmosferycznego
podaje i omawia różnice między poszczególnymi typami
wyjaśnia powstawanie cienia opadowego i podaje przykłady jego występowania
120
i osadów atmosferycznych
odczytuje z mapy roczne sumy opadów atmosferycznych
wyjaśnia proces resublimacji
opisuje typy genetyczne opadów atmosferycznych
wymienia obszary o najmniejszych i największych rocznych sumach opadów i wskazuje je na mapie
wyjaśnia różnicę między mgłą radiacyjną a mgłą adwekcyjną
rozróżnia typy genetyczne chmur
wyjaśnia przyczyny nierównomiernego rozkładu opadów atmosferycznych
na Ziemi
genetycznymi opadów
29. Masy powietrza i fronty atmosferyczne
wyjaśnia znaczenie terminów: masy powietrza, front atmosferyczny, front zokludowany, strefa frontalna
wymienia rodzaje mas powietrza i rodzaje frontów atmosferycznych
wymienia kryteria podziału i podaje cechy mas powietrza
omawia rozmieszczenie mas powietrza i frontów atmosferycznych na kuli ziemskiej oraz wskazuje je na mapie
odróżnia na podstawie schematu front chłodny od ciepłego
analizuje przebieg zjawisk atmosferycznych w strefie frontu ciepłego i zimnego
opisuje zjawisko okluzji
przewiduje skutki przemieszczania się różnych frontów atmosferycznych
przewiduje nadejście frontu atmosferycznego na podstawie obserwacji zjawisk meteorologicznych
30. Prognozowanie pogody
wymienia elementy meteorologiczne pogody
wymienia metody badań meteorologicznych
odczytuje informacje z mapy synoptycznej
uzasadnia konieczność prognozowania pogody
dostrzega potrzebę
dokonywania pomiarów
i obserwacji elementów
meteorologicznych
z wykorzystaniem
nowoczesnych technik
do prognozowania pogody
wyjaśnia przyczyny regionalnego zróżnicowania zjawisk pogodowych na Ziemi
przewiduje pogodę na podstawie danych synoptycznych
przygotowuje krótkoterminową prognozę pogody na podstawie mapy synoptycznej oraz obserwacji i pomiarów meteorologicznych
wykazuje na przykładach wpływ pogody na życie i działalność gospodarczą człowieka
31./32.
Klimaty kuli ziemskiej
odróżnia klimat od pogody
wymienia składniki klimatu
wymienia czynniki klimatotwórcze
wymienia strefy klimatyczne
charakteryzuje czynniki klimatyczne
wskazuje na mapie główne strefy klimatyczne świata
odczytuje z klimatogramów wartość temperatury powietrza i opadów
wykazuje różnice między klimatem morskim a klimatem kontynentalnym
analizuje wpływ czynników na procesy klimatotwórcze
rozpoznaje typ klimatu na podstawie jego opisu
wyjaśnia strefowość klimatyczną na Ziemi
wyróżnia klimaty astrefowe i podaje ich przykłady
opisuje cechy klimatów lokalnych (miejska wyspa ciepła)
opisuje typy klimatów na podstawie klimatogramów i mapy klimatycznej
uzasadnia zasięg występowania stref klimatycznych i typów klimatu na Ziemi
opisuje piętrowość klimatyczną w górach
porównuje klimatogramy charakterystyczne dla różnych typów klimatu
wykazuje związek między działalnością człowieka a klimatem lokalnym (miejscowym)
121
33. Zmiany atmosfery i klimatu
wymienia efekty zmian zachodzących w atmosferze
wymienia nazwy gazów przyczyniających się do powstawania efektu cieplarnianego
omawia na podstawie schematu mechanizm efektu cieplarnianego
analizuje na podstawie wykresu zmiany średniej rocznej temperatury powietrza na świecie
wyjaśnia znaczenie gazów cieplarnianych
wyjaśnia przyczyny zmian klimatu na Ziemi
wymienia skutki powstawania dziury ozonowej
wyjaśnia znaczenie ozonosfery dla życia ludzi na Ziemi
opisuje skutki globalnych zmian klimatu
proponuje działania ograniczające wpływ człowieka na zmiany atmosfery i klimatu
34. Ekstremalne zjawiska atmosferyczne i ich skutki
wymienia niebezpieczne zjawiska meteorologiczne
wskazuje na mapie obszary występowania ekstremalnych zjawisk atmosferycznych
klasyfikuje na podstawie tabeli tornada ze względu na poziom ich intensywności
podaje przyczyny występowania susz
wymienia obszary zagrożone pustynnieniem
wyjaśnia przyczyny powstawania ekstremalnych zjawisk i anomalii pogodowych na Ziemi
omawia budowę cyklonu tropikalnego
wymienia lokalne nazwy cyklonów tropikalnych
podaje przykłady skutków ekstremalnych zjawisk atmosferycznych
podaje skutki występowania susz
podaje działania podejmowane przez człowieka w celu zmniejszenia ekstremalnych zjawisk i anomalii pogodowych
35./36. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Atmosfera
IV. HYDROSFERA
37. Cykl hydrologiczny
Uczeń poprawnie:
wyjaśnia znaczenie terminów: hydrosfera, mały obieg wody, duży obieg wody, retencja
analizuje dane liczbowe dotyczące zasobów wodnych kuli ziemskiej
wymienia składniki bilansu wodnego
Uczeń poprawnie:
analizuje zasoby wodne w przyrodzie na podstawie wykresu
wymienia elementy składowe cyklu hydrologicznego
omawia fizyczne i chemiczne właściwości wody
opisuje na podstawie mapy regionalne zróżnicowanie bilansu wodnego
Uczeń poprawnie:
omawia teorię powstania hydrosfery
wyjaśnia wpływ energii słonecznej i siły ciężkości na obieg wody w przyrodzie
analizuje schemat cyklu hydrologicznego
Uczeń poprawnie:
omawia cechy cyklu hydrologicznego w różnych warunkach klimatycznych
omawia rolę retencji w cyklu hydrologicznym
przedstawia bilans wodny i jego zróżnicowanie w poszczególnych strefach klimatycznych
Uczeń poprawnie:
analizuje przyczyny zróżnicowania elementów bilansu wodnego w poszczególnych strefach klimatycznych
wykazuje znaczenie wody dla funkcjonowania systemu przyrodniczego Ziemi
38. Oceany i morza wyjaśnia znaczenie terminów: morze, zlewisko mórz, zatoka, cieśnina
wymienia zasoby wodne wszechoceanu
przedstawia podział wszechoceanu na mapie świata
wymienia typy mórz i wskazuje ich przykłady na mapie
opisuje na podstawie schematu skład chemiczny wody morskiej
omawia na podstawie mapy zasolenie powierzchniowej warstwy wód oceanicznych
wyjaśnia przyczyny zróżnicowania zasolenia wody morskiej
opisuje zróżnicowanie termiki przypowierzchniowych wód oceanicznych
porównuje pionowy rozkład temperatury i zasolenia wybranych mórz
wyjaśnia przyczyny zróżnicowania gęstości wody morskiej
uzasadnia konieczność ochrony wód morskich
ocenia wpływ człowieka na ekosystemy mórz i oceanów
39. Dynamika oceanów – prądy morskie, falowanie
wymienia rodzaje ruchów wody morskiej
wymienia rodzaje prądów morskich i podaje ich przykłady
wymienia źródła energii powodujące ruch wód morskich
wyjaśnia przyczyny powstawania prądów morskich
objaśnia wpływ prądów morskich na warunki klimatyczne
objaśnia mechanizm
objaśnia mechanizm powstawania i układu powierzchniowych prądów morskich
wskazuje możliwości gospodarczego wykorzystania oceanów
charakteryzuje wpływ
122
wskazuje na mapie obszary występowania tsunami
opisuje na podstawie mapy rozkład prądów morskich na świecie
omawia przyczyny falowania wód morskich
powstawania falowania wiatrowego
omawia mechanizm powstania i skutki tsunami
podaje przykłady niszczącej działalności fal morskich – sztormowych i tsunami
poszczególnych ruchów wody morskiej na warunki klimatyczne i gospodarkę
podaje przyczyny i skutki zjawiska EL Niño
40 Dynamika oceanów – pływy morskie, sejsze, upwelling
wymienia rodzaje pływów morskich
wymienia obszary o największych pływach
podaje rozmiary przypływów w otwartych oceanach i zatokach morskich
wymienia przyczyny i skutki pływów morskich
wymienia przyczyny powstawania sejszy
omawia na podstawie schematu mechanizm powstawania sejszy
objaśnia mechanizm powstawania upwellingu i downwellingu
przedstawia wpływ upwellingu i downwellingu na środowisko życia wybrzeży
41. Zróżnicowanie sieci rzecznej na Ziemi
wyjaśnia znaczenie terminów: system rzeczny, dorzecze, dział wodny
wymienia rodzaje rzek
wskazuje na mapie wybrane rzeki świata
wskazuje na mapie świata obszary bezodpływowe oraz pozbawione rzek
charakteryzuje na podstawie schematu system rzeczny wraz z dorzeczem
odróżnia rzekę stałą od rzeki okresowej i epizodycznej
wymienia czynniki wpływające na poziom wody w rzece
wyjaśnia różnicę między wezbraniem a powodzią
analizuje związki między warunkami klimatycznymi a występowaniem rzek na Ziemi
opisuje na podstawie mapy rozmieszczenie wód powierzchniowych na Ziemi
wyjaśnia przyczyny i skutki powodzi
wyjaśnia krajobrazowe i gospodarcze funkcje rzek
opisuje na przykładach następstwa nieracjonalnej gospodarki wodnej w wybranych regionach
42. Ustroje rzeczne wyjaśnia znaczenie terminu ustrój rzeczny (reżim)
wymienia rodzaje ustrojów rzecznych
wymienia rodzaje zasilania rzek
opisuje ustroje złożone i podaje przykłady rzek o tych ustrojach
opisuje cechy ustrojów rzecznych
rozpoznaje cechy ustrojów rzecznych
klasyfikuje rzeki do odpowiedniego typu ustroju na podstawie wielkości przepływów
analizuje wykresy stanów wód i przepływów wybranych rzek
podaje przyczyny najwyższych przepływów wybranych rzek
analizuje związki między warunkami klimatycznymi a typami ustrojów rzecznych
ocenia wpływ różnych czynników na reżim rzeczny
43. Jeziora wyjaśnia znaczenie terminów: jezioro, misa jeziorna
wymienia kryteria klasyfikacji jezior
wymienia najgłębsze i największe jeziora na świecie oraz wskazuje je na mapie
wskazuje na mapie główne typy jezior
wymienia czynniki warunkujące powstawanie jezior
klasyfikuje jeziora wg pochodzenia misy jeziornej i żyzności oraz wskazuje je na mapie
wymienia funkcje sztucznych zbiorników
charakteryzuje typy genetyczne jezior oraz wskazuje ich przykłady na mapie
opisuje etapy zarastania jezior (sukcesji)
opisuje warunki powstawania i występowania bagien i torfowisk
analizuje związki między warunkami klimatycznymi
a występowaniem jezior
na Ziemi
czyta plany batymetryczne wybranych jezior
wyjaśnia krajobrazowe i gospodarcze funkcje jezior
44. Lodowce górskie wyjaśnia znaczenie terminów: lodowiec górski, firn, pole firnowe, granica wiecznego śniegu, jęzor lodowcowy,
wymienia czynniki warunkujące powstawanie lodowców górskich
omawia na podstawie
wyjaśnia przyczyny występowania granicy wiecznego śniegu na różnej wysokości
klasyfikuje typy lodowców górskich ze względu na wielkość i warunki orograficzne ich powstawania
ocenia wpływ zmian klimatycznych na zmiany zasięgu obszarów współcześnie zlodzonych
123
wieloletnia zmarzlina
wymienia typy lodowców górskich
wskazuje na mapie przykłady obszarów występowania lodowców górskich
schematu przebieg granicy wiecznego śniegu na kuli ziemskiej na różnych szerokościach geograficznych
omawia na podstawie schematu budowę lodowca górskiego
charakteryzuje wybrane typy lodowców górskich
opisuje ruch lodu lodowcowego
45. Lądolody i wieloletnia zmarzlina
wyjaśnia znaczenie terminów: lądolód, wieloletnia zmarzlina, pak lodowy, soliflukcja
wskazuje na mapie świata obszary występowania lądolodów
omawia warunki powstawania lądolodów
wymienia obszary występowania wieloletniej zmarzliny
opisuje powstawanie barier lodowych
wyjaśnia zjawisko cielenia się lodowca
analizuje uwarunkowania rozwoju pokryw lodowych na Ziemi
opisuje cechy lądolodu antarktycznego i lądolodu grenlandzkiego
omawia warunki powstawania wieloletniej zmarzliny
wskazuje na mapach zasięg obszarów współcześnie zlodzonych i ocenia wpływ zmian klimatycznych na zmiany zasięgu tych obszarów
omawia proces powstawania bariery lodowej i góry lodowej
analizuje przekrój przez strefę wieloletniej zmarzliny
wskazuje na mapie świata obszary występowania wieloletniej zmarzliny
wyjaśnia wpływ występowania wieloletniej zmarzliny na działalność człowieka i zagospodarowanie obszarów
46. Wody podziemne
wyjaśnia znaczenie terminów: warstwa wodonośna, zwierciadło wód podziemnych, strefa aeracji, strefa saturacji, infiltracja
klasyfikuje wody podziemne według różnych kryteriów
wymienia na podstawie schematu poszczególne poziomy wód podziemnych
wymienia kryteria podziału źródeł
opisuje poszczególne poziomy wód podziemnych
wyjaśnia na podstawie schematu powstawanie wód artezyjskich i subartezyjskich
wskazuje na mapie obszary występowania wód artezyjskich i subartezyjskich, wód termalnych i gejzerów
wymienia rodzaje źródeł
wyjaśnia pochodzenie wód podziemnych
wykazuje zależność cech wód podziemnych od budowy geologicznej
omawia warunki powstawania gejzerów
wyjaśnia warunki powstania
wybranych typów źródeł
omawia zastosowanie wód artezyjskich w gospodarce
wymienia przykłady zastosowań źródeł mineralnych (cieplic) w lecznictwie
wykazuje znaczenie wód podziemnych w życiu i gospodarce człowieka
47./48. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Hydrosfera
V. WNĘTRZE ZIEMI. PROCESY ENDOGENICZNE
49. Budowa wnętrza Ziemi
Uczeń poprawnie:
wyjaśnia znaczenie terminów: litosfera, astenosfera
wymienia główne pierwiastki
i minerały budujące skorupę
ziemską
wymienia na podstawie
Uczeń poprawnie:
opisuje zmiany temperatury, ciśnienia i gęstości wraz ze wzrostem głębokości
opisuje na podstawie
schematu budowę wnętrza
Ziemi
Uczeń poprawnie:
opisuje wybrane metody badań wnętrza Ziemi
wymienia przykłady zróżnicowania wielkości stopnia geotermicznego na Ziemi
wskazuje różnicę między
Uczeń poprawnie:
oblicza temperaturę wnętrza Ziemi, znając stopień geotermiczny
opisuje właściwości fizyczne
wnętrza Ziemi
opisuje skład mineralogiczny
Uczeń poprawnie:
opisuje współczesny rozwój poglądów na budowę wnętrza Ziemi
124
schematu warstwy wnętrza Ziemi
wyróżnia powierzchnie nieciągłości
budową skorupy kontynentalnej a budową skorupy oceanicznej
skorupy ziemskiej
50. Minerały i skały wyjaśnia znaczenie terminów: minerał, skała, magma, metamorfizm, konkrecja
wymienia główne minerały skałotwórcze
podaje różnice między minerałem a skałą
rozpoznaje najpospolitsze skały występujące na Ziemi
wymienia cechy różniące minerały
opisuje skały o różnej genezie
i podaje ich przykłady
wymienia przykłady minerałów i skał będących surowcami mineralnymi
wymienia na podstawie schematu formy skupienia złóż mineralnych
wymienia obszary występowania skał magmowych, osadowych i metamorficznych
opisuje warunki powstawania minerałów
opisuje właściwości wybranych skał
charakteryzuje typy złóż
charakteryzuje rodzaje surowców mineralnych ze względu na pochodzenie
przedstawia gospodarcze wykorzystanie skał i minerałów na konkretnych przykładach
ocenia zmiany środowiska przyrodniczego związane z eksploatacją surowców mineralnych
51. Odtwarzanie i datowanie dziejów Ziemi
wyjaśnia znaczenie terminów: geologia historyczna, skamieniałość przewodnia, wiek względny, wiek bezwzględny
wymienia nauki geologii historycznej
wymienia przykłady skamieniałości przewodnich
wymienia cele badań geologii historycznej
odróżnia wiek względny od wieku bezwzględnego
wymienia główne jednostki podziału dziejów Ziemi
opisuje metody określania wieku względnego i bezwzględnego
opisuje tabelę stratygraficzną
wymienia eony, ery, okresy i epoki w dziejach Ziemi
porównuje długość trwania poszczególnych er
wyjaśnia na podstawie schematu powstawanie skamieniałości
wyjaśnia zasady odtwarzania i określania chronologii dziejów Ziemi
wyjaśnia, na czym polega zasada aktualizmu geologicznego
przedstawia na podstawie profilu geologicznego historię geologiczną regionu
wyjaśnia, dlaczego metodę radiowęglową stosuje się do datowania młodych utworów
analizuje przekrój geologiczny
52. Kronika dziejów Ziemi
odczytuje z tabeli stratygraficznej najważniejsze wydarzenia w dziejach Ziemi
rozpoznaje okres geologiczny na podstawie opisu
opisuje zmiany klimatu w dziejach Ziemi na podstawie tabeli
omawia rozwój fauny i flory
w dziejach Ziemi
rozpoznaje okres geologiczny na podstawie skamieniałości przewodnich
omawia najważniejsze wydarzenia z przeszłości geologicznej Ziemi
opisuje zmiany położenia kontynentów w dziejach Ziemi
opisuje na podstawie mapy maksymalne zasięgi plejstoceńskich pokryw lodowych na Ziemi
opisuje hipotezy tłumaczące przyczyny wielkiego wymierania świata organicznego pod koniec mezozoiku
53. Tektonika płyt litosfery
wyjaśnia znaczenie terminów: tektonika, strefa spredingu strefa subdukcji, prądy konwekcyjne
rozróżnia na schemacie strefy spredingu i subdukcji
wskazuje na mapie świata
wymienia założenia teorii dryfu kontynentów A. Wegenera
przedstawia założenia teorii tektoniki płyt litosfery
wymienia i wskazuje na mapie tektonicznej płyty litosfery i grzbiety śródoceaniczne
wyjaśnia przyczyny wzajemnego przemieszczania się płyt litosfery i określa kierunek ich ruchu
omawia budowę strefy spredingu i strefy subdukcji oraz wymienia procesy w nich
wymienia dowody dryfu kontynentów
wyjaśnia mechanizm działania prądów konwekcyjnych
omawia na podstawie schematu etapy rozwoju ryftu
wykazuje zależność między ruchami płyt litosfery a rozmieszczeniem pasm górskich oraz grzbietów śródoceanicznych
125
przebieg granic płyt litosfery zachodzące
wskazuje na mapie strefy ryftowe oraz strefy subdukcji i kolizji płyt litosfery
wymienia przykłady zbieżnych i
rozbieżnych granic płyt litosfery
54. Ruchy górotwórcze
wyjaśnia znaczenie terminu procesy endogeniczne
wymienia przejawy procesów endogenicznych
wymienia nazwy najważniejszych orogenez w dziejach Ziemi
wymienia obszary fałdowań kaledońskich, hercyńskich i alpejskich oraz wskazuje je na mapie
porównuje na podstawie fotografii cechy gór powstałych w orogenezie kaledońskiej i alpejskiej
analizuje na podstawie mapy tematycznej budowę podstawowych struktur tektonicznych
wyjaśnia proces powstawania gór
omawia zależność między wiekiem orogenezy a wysokością gór
wykazuje różnicę w procesach powstawania gór, np. Himalajów i Andów
55. Deformacje tektoniczne i typy genetyczne gór
wyjaśnia znaczenie terminów: deformacja tektoniczna, uskok, zrąb
wymienia typy genetyczne gór
wymienia elementy fałdu i uskoku
charakteryzuje na podstawie schematu typy genetyczne gór
podaje przykłady gór fałdowych, zrębowych i wulkanicznych
podaje różnice między górami fałdowymi a górami zrębowymi
wskazuje na mapie obszary występowania różnych typów gór
opisuje na podstawie schematu powstawanie podstawowych struktur tektonicznych (intruzji, deformacji ciągłych i nieciągłych)
opisuje etapy powstawania gór fałdowych i zrębowych
56. Plutonizm i wulkanizm
wyjaśnia znaczenie terminów: plutonizm, wulkanizm
wymienia na podstawie schematu typy intruzji magmatycznych
wskazuje na mapie największe wulkany na świecie
charakteryzuje przebieg i występowanie zjawisk plutonicznych
wyjaśnia przyczyny zjawisk wulkanicznych
wymienia na podstawie schematu elementy wulkanu
wymienia produkty erupcji wulkanicznych
podaje przykłady obszarów wulkanicznych na świecie
podaje skutki procesów plutonicznych
charakteryzuje przebieg zjawisk wulkanicznych
klasyfikuje typy wulkanów według różnych kryteriów
wykazuje zależność między budową wulkanu a przebiegiem jego erupcji
opisuje negatywne i pozytywne skutki zjawisk wulkanicznych
opisuje katastrofy wywołane wybuchami wulkanów
wykazuje związek występowania zjawisk wulkanicznych z przebiegiem granic płyt litosfery
podaje przykłady wykorzystania energii wnętrza Ziemi w gospodarce
57. Trzęsienia ziemi wyjaśnia znaczenie terminów: trzęsienie ziemi, sejsmograf
wymienia rodzaje trzęsień ziemi
wymienia skale opisujące trzęsienia ziemi
wskazuje na mapie obszary występowania trzęsień ziemi
omawia schemat rozchodzenia się fal sejsmicznych
odróżnia hipocentrum od epicentrum
dokonuje podziału trzęsień ziemi ze względu na genezę
wskazuje na mapie obszary sejsmiczne, pensejsmiczne i asejsmiczne
wyjaśnia przyczyny trzęsień ziemi
wyjaśnia przyczyny rozmieszczenia stref sejsmicznych na Ziemi
wskazuje na mapie obszary występowania podstawowych typów trzęsień ziemi
wykazuje zależność między ruchami płyt litosfery i trzęsieniami Ziemi
opisuje katastrofy wywołane trzęsieniami ziemi
wymienia sposoby ochrony przed skutkami trzęsień ziemi
ocenia warunki życia i działalności człowieka na obszarach aktywnych sejsmicznie
126
58. Ruchy epejrogeniczne oraz izostatyczne
wyjaśnia znaczenie terminów: transgresja morza, regresja morza, ruchy talasogeniczne
wskazuje na mapie przykłady obszarów objętych ruchami obniżającymi i ruchami wznoszącymi
podaje podobieństwa i różnice między ruchami epejrogenicznymi a izostatycznymi
wymienia i wskazuje na mapie świata obszary poddawane współcześnie ruchom epejrogenicznym i izostatycznym
opisuje przyczyny procesów epejrogenicznych i izostatycznych
podaje dowody na istnienie ruchów epejrogenicznych
omawia na podstawie mapy ruchy izostatyczne na Półwyspie Skandynawskim
opisuje skutki procesów epejrogenicznych i izostatycznych
omawia znaczenie gospodarcze ruchów epejrogenicznych i izostatycznych
59. Wielkie formy ukształtowania lądów
rozróżnia formy ukształtowania pionowego i poziomego lądów
wyjaśnia znaczenie terminów: depresja, kryptodepresja
wskazuje na mapie hipsometrycznej niziny, wyżyny i wybrane pasma górskie oraz depresje
charakteryzuje i podaje przykłady wielkich form ukształtowania powierzchni Ziemi
porównuje na podstawie danych statystycznych ukształtowanie powierzchni kontynentów
opisuje ukształtowanie powierzchni Ziemi jako efekt oddziaływania procesów endogenicznych
kreśli krzywą hipsograficzną wybranego obszaru
wykazuje na przykładach zależność wielkich form rzeźby od budowy skorupy ziemskiej
omawia wpływ procesów endogenicznych na budowę geologiczną i ukształtowanie powierzchni Ziemi
60. Wielkie formy ukształtowania oceanów
wyróżnia formy dna oceanicznego
odróżnia szelfy od stoków kontynentalnych
charakteryzuje wielkie formy dna oceanicznego
porównuje na podstawie danych statystycznych ukształtowanie głębokościowe oceanów
wskazuje na mapie wielkie formy ukształtowania den morskich i oceanicznych
wskazuje na mapie rowy oceaniczne
wyjaśnia przyczyny powstawania rowów oceanicznych
oblicza największą deniwelację na Ziemi
kreśli krzywą batymetryczną
61./62. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Wnętrze Ziemi. Procesy endogeniczne
VI. PROCESY EGZOGENICZNE
63. Wietrzenie skał Uczeń poprawnie:
wyjaśnia znaczenie terminów: wietrzenie, zwietrzelina
wymienia i rozróżnia rodzaje wietrzenia
wymienia produkty wietrzenia
wymienia rodzaje wietrzenia fizycznego
Uczeń poprawnie:
klasyfikuje procesy egzogeniczne kształtujące powierzchnię Ziemi
opisuje typy wietrzenia
opisuje etapy wietrzenia mrozowego
podaje przykłady skał podlegających intensywnemu wietrzeniu chemicznemu
wskazuje na mapie obszary, na których zachodzą intensywne procesy wietrzenia
Uczeń poprawnie:
opisuje czynniki odpowiedzialne za przebieg wietrzenia chemicznego i biologicznego
omawia przebieg procesu wietrzenia
charakteryzuje produkty i formy powstałe w wyniku wietrzenia fizycznego
wskazuje dominujący typ wietrzenia w określonej strefie klimatycznej
Uczeń poprawnie:
wykazuje zależność między klimatem a typem wietrzenia
podaje przykłady form powstałych wskutek wietrzenia
opisuje skutki procesów wietrzenia
Uczeń poprawnie:
wyjaśnia znaczenie wietrzenia jako procesu przygotowującego do przekształcenia rzeźby powierzchni Ziemi
64. Ruchy masowe wyjaśnia znaczenie terminów: denudacja, ruchy masowe, erozja
wymienia przyczyny powstawania ruchów masowych
wykazuje wpływ budowy geologicznej danego obszaru na grawitacyjne ruchy masowe
podaje konsekwencje ruchów masowych
wykazuje na przykładach
wykazuje wpływ działalności człowieka na intensywność ruchów masowych
127
wymienia podstawowe rodzaje ruchów masowych
podaje różnicę między odpadaniem a obrywaniem, osuwaniem a spełzywaniem
omawia na podstawie schematów rodzaje ruchów masowych
wyjaśnia przyczyny powstawania spływów błotnych i ziemnych
zależność ruchów masowych od rzeźby terenu, klimatu i warunków wodnych
65. Procesy krasowe wymienia skały rozpuszczalne przez wodę
wyjaśnia znaczenie terminu krasowienie
wymienia formy krasu powierzchniowego i podziemnego
odróżnia formy krasu powierzchniowego i podziemnego
wymienia i rozpoznaje formy szaty naciekowej w jaskini
wskazuje na mapie świata i Europy obszary krasowe
opisuje czynniki, które wpływają na przebieg zjawisk krasowych
wymienia etapy rozwoju form krasu powierzchniowego
odróżnia wywierzysko od ponoru
wyjaśnia proces powstawania jaskiń
charakteryzuje wpływ procesów krasowych na rzeźbę obszarów zbudowanych ze skał węglanowych
opisuje zagrożenia występujące w jaskiniach wywołane działalnością człowieka
66. Rzeźbotwórcza działalność rzek
wyjaśnia znaczenie terminów: erozja wgłębna, erozja wsteczna, erozja boczna, akumulacja
wymienia czynniki wpływające na tempo erozji rzecznej
wymienia rodzaje erozji rzecznej
wymienia elementy doliny rzecznej
podaje przykłady rzek o różnych typach ujść
porównuje cechy rzeki w biegu górnym, środkowym i dolnym
wymienia przykłady form powstałych w wyniku erozji i akumulacji
opisuje na podstawie schematu elementy doliny rzecznej
odróżnia terasę zalewową
od nadzalewowej
wymienia rodzaje ujść rzecznych i wskazuje ich przykłady na mapie
wyjaśnia przyczyny zróżnicowania procesów rzeźbotwórczych na poszczególnych odcinkach rzeki
wyjaśnia na podstawie schematu proces erozji wstecznej
omawia na podstawie schematów fazy rozwoju meandrów i starorzeczy
wyjaśnia proces powstawania delty
wyjaśnia, w jakich warunkach zachodzi erozja wąwozowa
opisuje przebieg oraz efekty erozyjnej i akumulacyjnej działalności wód płynących
oblicza przeciętny spadek rzeki
opisuje na podstawie schematu powstawanie teras rzecznych
opisuje rzeźbotwórczą działalność wód opadowych (erozja wąwozowa)
wskazuje możliwości zagospodarowania teras zalewowych i nadzalewowych
67. Rzeźbotwórcza działalność lodowców górskich
wymienia podstawowe formy powstałe w wyniku działalności lodowca górskiego
wyjaśnia znaczenie terminów: egzaracja, muton, dolina U-kształtna, cyrk lodowcowy, detrakcja, detersja, dolina zawieszona, wygłady lodowcowe, kem, oz, drumlin
wymienia rodzaje moren
podaje przykłady lodowców górskich na świecie
wyróżnia rodzaje rzeźbotwórczej działalności lodowców
dokonuje podziału form rzeźby polodowcowej na formy erozyjne i akumulacyjne
rozróżnia formy powstałe w wyniku działalności lodowców górskich
wyjaśnia powstawanie różnych typów moren
opisuje przebieg niszczącej działalności lodowca górskiego
opisuje na podstawie schematu powstawanie doliny U-kształtnej
opisuje skutki działalności lodowców górskich
opisuje przebieg erozyjnej i akumulacyjnej działalności lodowców i wymienia formy powstałe w jej wyniku
68. Rzeźbotwórcza działalność lądolodów i wód
wymienia podstawowe formy powstałe w wyniku działalności lądolodu
rozróżnia formy powstałe w wyniku działalności lądolodów
wymienia formy fluwioglacjalne
odróżnia rzeźbę staroglacjalną od młodoglacjalnej
wyjaśnia na podstawie
opisuje skutki działalności lądolodów
odróżnia skutki działalności
omawia wpływ zlodowaceń na rzeźbę powierzchni Ziemi
128
polodowcowych wskazuje na mapie przykładowe obszary o rzeźbie młodoglacjalnej
wymienia przykłady niszczącej i budującej działalności wód polodowcowych
schematu powstawanie sandrów i pradolin
opisuje na podstawie schematu
proces powstawania kemów
lądolodów od skutków działalności lodowców górskich
69. Rzeźbotwórcza działalność wiatru
wyjaśnia, na czym polega erozja eoliczna
wymienia formy powstałe w wyniku niszczącej i budującej działalności wiatru
wymienia rodzaje pustyń i wskazuje ich przykłady na mapie
wymienia czynniki wpływające na siłę transportową wiatru
charakteryzuje niszczącą
i budującą działalność wiatru
omawia budowę wydmy parabolicznej i barchanu
charakteryzuje typy pustyń i wskazuje ich rozmieszczenie
opisuje warunki sprzyjające rzeźbotwórczej działalności wiatru
wykazuje zależność kształtu wydm od klimatu
opisuje proces powstawania grzybów skalnych
opisuje powstawanie pokryw lessowych i wymienia nazwy obszarów, na których one występują
opisuje przebieg oraz efekty erozji i akumulacji eolicznej
wymienia zagrożenia dla działalności człowieka spowodowane deflacją oraz niszczeniem skał przez piasek niesiony wiatrem
wyjaśnia związek między lessami występującymi w Europie a plejstoceńskimi lądolodami
70. Rzeźbotwórcza działalność morza
wyjaśnia znaczenie terminów: abrazja, platforma abrazyjna, nisza abrazyjna
wymienia czynniki wpływające na intensywność niszczącej działalności morza
wymienia przykłady niszczącej i budującej działalności fal i prądów morskich
wymienia elementy klifu
wyjaśnia na podstawie schematu proces powstawania klifu
wyjaśnia proces powstawania mierzei
opisuje przebieg oraz efekty niszczącej i budującej działalności morza
porównuje rzeźbotwórczą działalność morza na wybrzeżu wysokim i płaskim
podaje przykłady skutków oddziaływania wody morskiej w strefie wybrzeża
71. Typy wybrzeży morskich
wymienia na podstawie mapy podstawowe typy wybrzeży
rozpoznaje podstawowe typy wybrzeży na mapie i fotografii
opisuje typy genetyczne
wybrzeży
opisuje powstawanie atolu
porównuje typy wybrzeży
charakteryzuje wybrzeża powstałe przy udziale organizmów żywych
podaje przykłady zagrożeń dla rozwoju raf koralowych na świecie
opisuje rolę wybrzeży w gospodarczej działalności człowieka
72./73. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Procesy egzogeniczne
VII. GLEBY. BIOSFERA
74. Powstawanie gleb
Uczeń poprawnie:
wyjaśnia znaczenie terminów: gleba, proces glebotwórczy, poziom glebowy, profil glebowy
wymienia czynniki rozwoju gleb
wymienia na podstawie schematu poziomy glebowe
Uczeń poprawnie:
charakteryzuje procesy glebotwórcze
charakteryzuje na podstawie schematów profili glebowych najważniejsze poziomy glebowe
podaje różnice między żyznością a urodzajnością
wymienia przykłady gleb o różnym odczynie pH
Uczeń poprawnie:
omawia czynniki glebotwórcze z uwzględnieniem czynników abiotycznych i biotycznych
rozróżnia główne procesy glebotwórcze
opisuje cechy poszczególnych poziomów profilu glebowego
opisuje kompleksy rolniczej przydatności gleb
Uczeń poprawnie:
wyjaśnia wpływ procesu glebotwórczego na żyzność gleb
podaje przykłady negatywnego oddziaływania człowieka na urodzajność gleb
Uczeń poprawnie:
wykazuje ciąg zależności występujących między procesami glebotwórczymi, poziomem glebowym, profilem glebowym a typem gleb
129
75. Typy genetyczne gleb
wymienia podstawowe typy gleb
rozróżnia gleby strefowe i astrefowe
omawia cechy gleb strefowych, astrefowych i pozastrefowych
opisuje rozmieszczenie głównych typów gleb na podstawie mapy
analizuje wybrane profile glebowe
omawia genezę wybranych typów gleb strefowych, astrefowych i pozastrefowych
przyporządkowuje gleby strefowe do stref klimatycznych i roślinnych
przyporządkowuje gleby strefowe do skał podłoża i warunków wodnych
ocenia przydatność rolniczą gleb strefowych, astrefowych i pozastrefowych
rozpoznaje typy gleb na podstawie opisu i schematu profilu glebowego
wykazuje wpływ czynników antropogenicznych na degradację gleb
76. Świat roślin podaje nazwy formacji roślinnych na świecie
wymienia czynniki wpływające na zróżnicowanie szaty roślinnej na Ziemi
wymienia dominujące gatunki roślin w każdej ze stref roślinnych
charakteryzuje poszczególne formacje roślinne na Ziemi
wskazuje na mapie zasięg występowania głównych stref roślinnych
wyjaśnia związek między strefami klimatu a formacjami roślinnymi
opisuje przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia stref roślinnych na Ziemi
charakteryzuje piętrowość roślinną obszarów górskich na Ziemi
podaje przykłady przystosowania się roślin do warunków środowiska przyrodniczego
omawia piętra klimatyczno- -roślinne na przykładach wybranych gór położonych na różnych szerokościach geograficznych
wyjaśnia zróżnicowanie zbiorowisk roślinnych na świecie
porównuje i opisuje formacje roślinne na różnych kontynentach oraz w określonej części świata
wykazuje związek pomiędzy cechami roślinności a warunkami danego środowiska
77. Świat zwierząt wyjaśnia znaczenie terminów: fauna, endemit
wymienia i wskazuje na mapie krainy i królestwa zoogeograficzne
wymienia charakterystyczne zwierzęta żyjące w poszczególnych krainach zoogeograficznych
wyróżnia krainy i królestwa zoogeograficzne
charakteryzuje wybrane krainy zoogeograficzne
wymienia strefy życia w wodach oraz charakteryzuje jedną z nich
wyjaśnia geograficzne przyczyny zróżnicowania świata zwierzęcego
wymienia bariery ograniczające rozprzestrzenianie się zwierząt na Ziemi
przyporządkowuje typowe gatunki fauny do poszczególnych krain zoogeograficznych
podaje przykłady przystosowania się zwierząt do warunków środowiska przyrodniczego
opisuje i ocenia warunki życia w poszczególnych strefach mórz i oceanów
charakteryzuje faunę w strefach mórz i oceanów
wykazuje na przykładach zależność świata zwierzęcego od budowy geologicznej, klimatu, warunków wodnych i gleby
wyjaśnia przyczyny występowania endemitów na Ziemi
78. Strefy krajobrazowe na Ziemi
wymienia czynniki przyrodnicze i antropogeniczne wpływające na kształtowanie się krajobrazu na Ziemi
wymienia strefy krajobrazowe na Ziemi i wskazuje je na mapie
opisuje komponenty środowiska przyrodniczego w strefie krajobrazowej
wymienia wybrane parki narodowe w poszczególnych strefach krajobrazowych i wskazuje je na mapie
porównuje cechy środowiska przyrodniczego i formy gospodarowania w poszczególnych strefach krajobrazowych na Ziemi
podaje przykłady oddziaływania komponentów środowiska przyrodniczego na człowieka w poszczególnych strefach krajobrazowych
wykazuje na podstawie map tematycznych strefowe i astrefowe zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Ziemi
wyjaśnia zależność między środowiskiem przyrodniczym a życiem człowieka
charakteryzuje wybrane środowisko strefowe lub astrefowe
130
79. Interakcje między poszczególnymi sferami Ziemi
wymienia sfery Ziemi i wskazuje po jednym przykładzie oddziaływań pomiędzy wybranymi sferami
podaje przykłady sfer Ziemi kształtowanych przez procesy endogeniczne
wymienia przykłady oddziaływania i wpływu ruchów Ziemi na hydrosferę
wyjaśnia powstawanie wiatrołomów w wyniku czynników atmosferycznymi
omawia wpływ organizmów żywych na hydrosferę
omawia i podaje przykłady wpływu obszarów leśnych na klimat lokalny
opisuje na przykładach wpływ litosfery na procesy glebotwórcze
podaje przykłady wpływu rodzaju podłoża na rzeźbę terenu
omawia efekty działania siły odśrodkowej Ziemi i jej wpływ na litosferę
wyjaśnia wpływ ruchów endogenicznych na zmiany linii brzegowej mórz i jezior oraz zmiany biegu rzeki
omawia czynniki warunkujące strefowość klimatyczno- -roślinno-glebową
omawia wpływ biosfery i pedosfery na rozwój procesów stokowych
wykazuje wpływ oddziaływania ciał niebieskich na poszczególne sfery Ziemi
ocenia skutki działania atmosfery na rzeźbę terenu
wyjaśnia zależność występowania lodowców od warunków klimatycznych i ukształtowania powierzchni
podaje przykłady wpływu wielkości opadów atmosferycznych na reżim rzek oraz tempo denudacji
ocenia na przykładach wpływ różnych typów klimatu na litosferę
wykazuje związek sieci hydrograficznej danego obszaru z budową geologiczną
analizuje związki między litosferą a czynnikami klimatotwórczymi
80./81. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Gleby. Biosfera
WARSZTATY TERENOWE
82./84.
Warsztaty terenowe – pomiar przepływu cieku wodnego
Uczeń poprawnie:
przygotowuje materiał niezbędny do pomiarów przepływu cieku wodnego
ustala miejsce startu i mety odcinka pomiarowego
powtarza pomiar czasu, np. pięciokrotnie
Uczeń poprawnie:
zapisuje dane pomiarowe w tabeli
oblicza średni czas pokonania odcinka pomiarowego przez pływak
Uczeń poprawnie:
dokonuje pomiarów szerokości potoku, a następnie głębokości cieku z wykorzystaniem taśmy mierniczej
Uczeń poprawnie:
rysuje przekrój mokry potoku w skali 1:10 na papierze milimetrowym
rysuje profil dna potoku
oblicza prędkość wody w nurcie w m/s, uwzględniając długość odcinka i czas przepływu pływaka
Uczeń poprawnie:
oblicza powierzchnię przekroju mokrego
oblicza przepływ cieku wodnego w m3/s, uwzględniając prędkość wody w nurcie i powierzchni przekroju mokrego
85./87.
Warsztaty terenowe – analiza profilu glebowego
opisuje miejsce odkrywki pod względem użytkowania terenu
opisuje miejsce odkrywki z wykorzystaniem GPS, podając współrzędne geograficzne, wysokość n.p.m, a także ekspozycję odsłonięcia
opisuje profil glebowy z uwzględnieniem liczby poziomów glebowych
nazywa poziomy glebowe (np. 0, A ,B), podaje barwę, określa miąższość poszczególnych warstw oraz głębokość występowania
wykonuje zadania z kart pracy
wykonuje za pomocą kwasomierza glebowego pomiary pH gleby i ustala jej odczyn
określa rodzaj gleby na podstawie obserwacji i pomocy dydaktycznych
przeprowadza obserwację i analizę więcej niż jednego typu gleby
porównuje profile glebowe i ustala poprawność przygotowanych opisów
88./90.
Warsztaty terenowe – krajobraz najbliższej
wyznacza kierunki świata w terenie
posługuje się busolą lub kompasem
wyznacza azymut w terenie
dokonuje pomiaru wysokości Słońca nad horyzontem, wykorzystując gnomon
wykonuje dokumentację fotograficzną
posługuje się mapą topograficzną
opisuje elementy ukształtowania powierzchni, roślinność, obiekty hydrologiczne
przygotowuje na podstawie zebranych materiałów prezentacje multimedialną dotyczącą wpływu działalności
131
okolicy posługuje się tablicami matematyczno-fizycznymi
i antropogeniczne człowieka na krajobraz najbliższej okolicy
132
Wymagania edukacyjne: Oblicza geografii 2, zakres rozszerzony cz.II
poziom wymagań na oceny
Nr lekcji
Temat lekcji dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry celujący
I. PRZEMIANY POLITYCZNE I GOSPODARCZE ŚWIATA
32. Lekcja organizacyjna
33. Klasyfikacja państw świata
Uczeń poprawnie:
wyjaśnia znaczenie terminów: morskie wody wewnętrzne, wody terytorialne, wyłączna strefa ekonomiczna
wymienia najczęstsze kryteria przyjmowane podczas formułowania definicji państwa
wymienia kryteria podziału ustrojów politycznych państw świata
wymienia państwa mające dwie stolice i wskazuje je na mapie
Uczeń poprawnie:
wymienia czynniki wpływające na zmianę liczby państw na świecie
wskazuje na mapie świata przykłady krajów, których granice nawiązują do warunków przyrodniczych lub zostały wyznaczone w sposób sztuczny
Uczeń poprawnie:
analizuje zmiany liczby państw w Europie i na świecie
przedstawia podział terytorialny mórz i oceanów
analizuje podział wpływów na Antarktydzie
Uczeń poprawnie:
wyjaśnia, dlaczego Antarktyda zgodnie z postanowieniami międzynarodowymi stanowi obszar międzynarodowy, objęty całkowitym zakazem eksploatacji surowców mineralnych
Uczeń poprawnie:
prognozuje zmiany liczby państw na podstawie wiedzy o problemach współczesnego świata
34. Zmiany na mapie politycznej świata
wymienia okresy w historii powszechnej, które wpłynęły na obecny układ państw na mapie politycznej świata
wymienia państwa powstałe w Europie po 1989 r.
wymienia czynniki wpływające na współczesny podział polityczny świata
odczytuje na mapach aktualny podział polityczny świata
wskazuje przykłady państw będących niegdyś kolonią
podaje przykłady nowo utworzonych państw na świecie
analizuje kształtowanie się mapy politycznej świata do 1989 r.
analizuje następstwa przemian społeczno-ustrojowych po 1989 r.
ukazuje na przykładach procesy integracji i dezintegracji w Europie po 1989 r.
opisuje wybrane ustroje polityczne na świecie
wyjaśnia na wybranych przykładach procesy, w których wyniku powstały nowe państwa pozaeuropejskie
wyjaśnia wpływ kształtowania się podziału politycznego świata na inne elementy przestrzeni geograficznej
133
35. Mierniki poziomu rozwoju krajów
wymienia główne mierniki i wskaźniki rozwoju społeczno- -gospodarczego
wymienia przykłady państw o różnym poziomie rozwoju gospodarczego
definiuje wybrane ekonomiczne mierniki wzrostu gospodarczego
porównuje strukturę PKB państw znajdujących się na różnych poziomach rozwoju gospodarczego
charakteryzuje HDI
porównuje składowe HDI w wybranych państwach
opisuje przestrzenne zróżnicowanie wartości PKB i HDI na świecie
omawia podstawowe cechy gospodarcze, demograficzne i społeczne państw o różnym poziomie rozwoju gospodarczego
wyjaśnia wpływ rozwoju społeczno-gospodarczego świata na inne elementy przestrzeni geograficznej (Interakcje)
uzasadnia potrzebę konstruowania syntetycznych mierników rozwoju społeczno- -gospodarczego, np. HDI
36. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Przemiany polityczne i gospodarcze świata
II. LUDNOŚĆ I URBANIZACJA
37. Liczba ludności świata i jej zmiany
Uczeń poprawnie:
wymienia i wskazuje na mapie świata najludniejsze państwa
podaje różnice w zaludnieniu wg kontynentów
wymienia przykłady państw o wysokim i niskim współczynniku przyrostu naturalnego
Uczeń poprawnie:
omawia etapy zaludniania Ziemi
podaje czynniki wpływające na zróżnicowanie przyrostu naturalnego na świecie
oblicza współczynnik przyrostu naturalnego
Uczeń poprawnie:
analizuje liczbę ludności świata i jej zmiany
oblicza tempo zmian liczby ludności na danym obszarze za pomocą wskaźnika dynamiki
analizuje zróżnicowanie przyrostu naturalnego na świecie
Uczeń poprawnie:
wyjaśnia przyczyny oraz skutki tempa wzrostu liczby ludności w skali globalnej i regionalnej
ukazuje na przykładach konsekwencje wysokiego współczynnika przyrostu naturalnego
wyjaśnia wpływ zmian ludnościowych na środowisko przyrodnicze i inne elementy przestrzeni społeczno-gospodarczej i kulturowej (Interakcje)
Uczeń poprawnie:
prognozuje zmiany liczby ludności świata i poszczególnych kontynentów
38. Teoria rozwoju demograficznego
wymienia teorie rozwoju społeczeństw
wymienia fazy przejścia demograficznego
wymienia przykłady państw znajdujących się w poszczególnych fazach przejścia demograficznego
wyjaśnia znaczenie terminów: eksplozja demograficzna, implozja demograficzna
charakteryzuje etapy rozwoju demograficznego ludności na postawie wykresu
wymienia fazy przejścia demograficznego, w których następuje eksplozja demograficzna
wymienia przyczyny eksplozji demograficznej oraz implozji demograficznej
analizuje model przejścia demograficznego na wybranych przykładach
analizuje fazy przejścia epidemiologicznego na wybranych przykładach
opisuje etapy rozwoju demograficznego ludności na przykładach wybranych państw świata
opisuje przestrzenne zróżnicowanie eksplozji demograficznej i implozji demograficznej
analizuje przyczyny i skutki eksplozji demograficznej i implozji demograficznego
ukazuje przyczyny zmian demograficznych i epidemiologicznych w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo
134
39. Zróżnicowanie demograficzne społeczeństw
podaje przykłady społeczeństwa młodego i starego
odczytuje z wykresów średnią długość trwania życia w wybranych krajach świata
wyjaśnia znaczenie terminów: współczynnik feminizacji, współczynnik maskulinizacji
wskazuje czynniki kształtujące strukturę wieku ludności
wymienia typy demograficzne społeczeństw
charakteryzuje społeczeństwa młode, zastojowe i stare na przykładach wybranych państw świata
analizuje strukturę wieku i płci ludności na przykładach wybranych państw świata (na podstawie danych statystycznych)
wyjaśnia konsekwencje starzenia się społeczeństwa
oblicza współczynnik feminizacji i współczynnik maskulinizacji
omawia problemy społeczno- -gospodarcze związane ze starzeniem się społeczeństw wybranych krajów Europy Zachodniej
analizuje i ocenia zróżnicowanie ludności pod względem przeciętnej długości trwania życia, dzietności oraz umieralności niemowląt
prognozuje zmiany udziału głównych grup wiekowych ludności Unii Europejskiej na podstawie różnorodnych źródeł
40. Rozmieszczenie ludności na świecie
wymienia typy obszarów wg podziału ze względu na aktualny stopień zaludnienia
podaje główne cechy rozmieszczenia ludności na świecie
wymienia obszary o dużej i małej gęstości zaludnienia na świecie
określa gęstość zaludnienia na poszczególnych kontynentach
omawia czynniki przyrodnicze i pozaprzyrodnicze rozmieszczenia ludności na świecie
wskazuje obszary największej i najmniejszej koncentracji ludności na świecie na podstawie mapy tematycznej
przedstawia przyczyny dużej koncentracji ludności na wybranym obszarze
oblicza wskaźnik gęstości zaludnienia dla wybranych państw
analizuje rozmieszczenie ludności na świecie na podstawie mapy tematycznej
wykazuje wpływ barier osadniczych na rozmieszczenie ludności na świecie
porównuje czynniki wpływające na rozmieszczenie ludności w krajach wysoko i słabo rozwiniętych gospodarczo
analizuje wpływ czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych na rozmieszczenie ludności na świecie
ukazuje przyrodnicze i społeczno-gospodarcze skutki nierównomiernego rozmieszczenia ludności na świecie
analizuje wskaźniki gęstości zaludnienia w wybranych państwach
wyjaśnia, dlaczego w analizach demograficznych stosuje się wskaźnik gęstości zaludnienia i wskaźnik fizjologicznej gęstości zaludnienia
41. Przyczyny i konsekwencje migracji ludności
wyjaśnia znaczenie terminów: migracja, imigracja, emigracja, reemigracja, saldo migracji, przyrost rzeczywisty
podaje przykłady państw o dodatnim i ujemnym saldzie migracji zagranicznych na podstawie mapy tematycznej
klasyfikuje migracje
wyjaśnia przyczyny migracji
podaje kierunki współczesnych migracji zagranicznych na świecie
oblicza współczynnik przyrostu rzeczywistego ludności
charakteryzuje przyczyny i konsekwencje migracji ludności w różnych państwach
analizuje kierunki współczesnych migracji zewnętrznych i wewnętrznych
podaje pozytywne i negatywne skutki ruchów migracyjnych
wymienia rodzaje i przyczyny uchodźstwa oraz podaje przykłady tego rodzaju migracji
opisuje problem uchodźstwa na wybranych przykładach
42. Zróżnicowanie rasowe i narodowościowe ludności
wymienia główne i mieszane odmiany ludzkie
wyjaśnia znaczenie terminu rasizm
wymienia przykłady krajów jednolitych oraz zróżnicowanych pod względem narodowościowym
opisuje rozmieszczenie odmian ludzkich na świecie na podstawie mapy tematycznej
klasyfikuje języki świata ze szczególnym uwzględnieniem grup językowych rodziny indoeuropejskiej
wymienia najbardziej rozpowszechnione języki świata na podstawie danych
charakteryzuje strukturę etniczną i narodowościową ludności świata
wskazuje przyczyny upowszechniania się wybranych języków na świecie
przedstawia skutki zróżnicowania narodowościowego i etnicznego ludności na przykładach
wskazuje konsekwencje upowszechniania się wybranych języków na świecie
uzasadnia konieczność walki z rasizmem
omawia wpływ podbojów kolonialnych na zróżnicowanie językowe świata
135
statystycznych
43. Zróżnicowanie religijne i kulturowe ludności
wyjaśnia znaczenie terminu religia
wymienia nazwy religii uniwersalnych
wymienia przykłady krajów jednolitych oraz zróżnicowanych pod względem religijnym i kulturowym
charakteryzuje zróżnicowanie religijne i kulturowe świata
przedstawia strukturę wyznaniową na świecie na podstawie danych statystycznych
charakteryzuje kręgi kulturowe (cywilizacyjne) na świecie oraz wskazuje ich zasięg na mapie
przedstawia konsekwencje zróżnicowania religijnego i kulturowego ludności
omawia znaczenie czynników społeczno-kulturowych w rozwoju gospodarczym wybranych regionów świata
ocenia wpływ religii na postawy społeczne i gospodarkę państw
44. Struktura zawodowa ludności świata
wymienia kategorie ludności na rynku pracy
wymienia czynniki decydujące o poziomie aktywności zawodowej ludności
charakteryzuje czynniki decydujące o poziomie aktywności zawodowej ludności
opisuje współczynnik aktywności zawodowej wg płci w wybranych państwach na podstawie danych statystycznych
omawia strukturę zatrudnienia w poszczególnych fazach rozwoju gospodarczego
analizuje strukturę zawodową ludności wybranych państw
oblicza współczynnik aktywności zawodowej
wyjaśnia zróżnicowanie struktury zatrudnienia w wybranych państwach i jej związek z poziomem rozwoju państwa
omawia przyczyny zmian zachodzących na rynku pracy w krajach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego
omawia zmiany w strukturze zatrudnienia wraz z rozwojem gospodarczym, a także ich konsekwencje na świecie oraz w wybranych krajach
charakteryzuje współczesne formy zatrudnienia
45. Bezrobocie na świecie
wyjaśnia znaczenie terminów: stopa bezrobocia, bezrobocie ukryte
wymienia rodzaje bezrobocia
wskazuje przyczyny bezrobocia na świecie
oblicza współczynnik (stopę) bezrobocia
porównuje zróżnicowanie stopy bezrobocia w wybranych państwach na podstawie danych statystycznych
charakteryzuje rodzaje bezrobocia
analizuje pozytywne i negatywne skutki bezrobocia
opisuje problem pracy dzieci – przyczyny, konsekwencje i obszary występowania
omawia działania państw podejmowane w celu ograniczenia bezrobocia
przedstawia psychospołeczne skutki bezrobocia na podstawie materiałów źródłowych
46. Geograficzne uwarunkowania stanu zdrowia ludności
omawia czynniki wpływające na stan zdrowia ludzi na świecie
wyjaśnia przyczyny i skutki występowania chorób na świecie
wymienia typowe choroby w krajach wysoko i słabo rozwiniętych gospodarczo
charakteryzuje choroby cywilizacyjne, w tym otyłość
wymienia przyczyny zgonów w najbogatszych państwach i krajach słabo rozwiniętych
analizuje społeczne i gospodarcze skutki występowania chorób na świecie
analizuje geograficzne uwarunkowania stanu zdrowia ludności świata
omawia zróżnicowanie dostępu do usług medycznych w różnych krajach świata na podstawie mapy tematycznej
wyjaśnia, na czym polega profilaktyka chorób
proponuje globalne i regionalne działania, które można podjąć w celu zwalczania chorób cywilizacyjnych i zakaźnych
47. Osadnictwo wiejskie i miejskie
wymienia rodzaje jednostek osadniczych
podaje charakterystyczne cechy wsi
wymienia funkcje miast
podaje przykłady miast o różnych funkcjach
charakteryzuje czynniki lokalizacji i rozwoju jednostek osadniczych
charakteryzuje nowe funkcje wsi
opisuje wybrane funkcje miast
rozpoznaje typy genetyczne kształtów wsi
opisuje wpływ czynników przyrodniczych i antropogenicznych na kształtowanie się sieci osadniczej
rozpoznaje typy miast i zespołów miejskich na świecie
wyjaśnia przyczyny przemian zachodzących współcześnie w osadnictwie wiejskim
określa strukturę funkcjonalno- -przestrzenną różnych miast
ocenia zmiany struktury funkcjonalno-przestrzennej miast wraz z rozwojem państw
przedstawia cechy fizjonomiczne miast typowe dla różnych regionów świata oraz ich zmiany wraz z rozwojem gospodarczym
136
48. Urbanizacja na świecie
wyjaśnia znaczenie terminów: urbanizacja, wskaźnik urbanizacji
wymienia płaszczyzny i fazy urbanizacji
wskazuje na mapie najludniejsze zespoły miejskie świata
charakteryzuje płaszczyzny urbanizacji
opisuje fazy urbanizacji
opisuje typy zespołów miejskich i wskazuje je na mapie
wymienia przykłady megalopolis na świecie
przedstawia procesy urbanizacyjne na świecie
analizuje przyczyny urbanizacji w wybranych regionach
porównuje zmiany liczby ludności w wybranych miastach świata na podstawie danych statystycznych
opisuje zmiany w krajobrazie wielkich miast w różnych regionach świata
wyjaśnia przyczyny zróżnicowania poziomu urbanizacji w różnych częściach świata
analizuje skutki urbanizacji w wybranych regionach świata
porównuje układ przestrzenny głównych typów zespołów miejskich
opisuje zróżnicowanie poziomu życia ludzi w miastach różnych typów i o różnej wielkości
porównuje problemy mieszkańców wielkich miast w państwach słabo i wysoko rozwiniętych gospodarczo
18./19. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Ludność i urbanizacja
III. ROLNICTWO
20. Czynniki rozwoju rolnictwa
Uczeń poprawnie:
wymienia przyrodnicze i pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa
określa funkcje rolnictwa
Uczeń poprawnie:
charakteryzuje warunki klimatyczno-glebowe do produkcji rolnej na świecie na podstawie mapy tematycznej
ocenia poziom mechanizacji i chemizacji rolnictwa w wybranych krajach świata na podstawie danych statystycznych
Uczeń poprawnie:
wyjaśnia wpływ czynników społeczno-ekonomicznych na rozwój rolnictwa na wybranych przykładach
analizuje mierniki wielkości gospodarstw rolnych w wybranych państwach
Uczeń poprawnie:
ocenia środowisko przyrodnicze ze względu na możliwości rozwoju rolnictwa na wybranych przykładach
ocenia poziom kultury rolnej oraz strukturę wielkościową i własnościową gospodarstw rolnych w wybranych krajach świata
Uczeń poprawnie:
przedstawia korzyści dla rolnictwa wynikające ze zwiększenia mechanizacji i chemizacji rolnictwa
21. Użytkowanie ziemi na świecie
wymienia formy użytkowania ziemi
wymienia państwa o największym udziale gruntów ornych w strukturze użytkowania ziemi
charakteryzuje elementy struktury użytkowania ziemi na podstawie wykresu
wskazuje przyczyny dużego zróżnicowania udziału gruntów ornych w strukturze użytkowania ziemi w wybranych państwach
przedstawia wpływ czynników społeczno-gospodarczych na strukturę użytkowania ziemi
przedstawia zróżnicowanie struktury użytkowania ziemi na świecie na podstawie danych statystycznych
analizuje przyczyny i skutki zmian wielkości powierzchni gruntów ornych, użytków zielonych, nieużytków oraz lasów na przykładach państw leżących na różnych kontynentach
proponuje sposoby wykorzystania nieużytków do celów rolniczych
22. Rolnictwo uprzemysłowione i rolnictwo ekologiczne
wymienia cechy rolnictwa uprzemysłowionego i rolnictwa ekologicznego
wskazuje na mapie regiony, w których przeważa rolnictwo uprzemysłowione
wyjaśnia znaczenie GMO
wyjaśnia przyczyny rozwoju rolnictwa uprzemysłowionego i rolnictwa ekologicznego
wskazuje rejony upraw roślin zmodyfikowanych genetycznie na mapie świata
analizuje wybrane wskaźniki rolnictwa uprzemysłowionego
analizuje skutki rozwoju rolnictwa uprzemysłowionego i rolnictwa ekologicznego
wskazuje problemy związane z upowszechnianiem się roślin uprawnych zmodyfikowanych genetycznie
137
23. Typy rolnictwa i główne regiony rolnicze na świecie
wymienia kryteria podziału rolnictwa
wskazuje na mapie obszary występowania rolnictwa intensywnego i rolnictwa ekstensywnego
wymienia typy rolnictwa i omawia ich rozmieszczenie na świecie
omawia różnice między rolnictwem intensywnym a ekstensywnym
charakteryzuje główne regiony rolnicze na świecie na podstawie mapy tematycznej
opisuje cechy rolnictwa pierwotnego, tradycyjnego i rynkowego
porównuje gospodarkę rolną w wybranych regionach rolniczych
wykazuje różnice w intensywności rolnictwa w wybranych krajach świata
przedstawia argumenty za i przeciw wybranym sposobom intensyfikacji produkcji rolnej
24. Produkcja roślinna na świecie
przedstawia podział roślin uprawnych ze względu na cechy biologiczne i produkcyjne
wymienia rośliny należące do poszczególnych grup
wymienia czołowych producentów wybranych roślin uprawnych
przedstawia zastosowanie roślin uprawnych
opisuje rozmieszczenie upraw głównych ziemiopłodów na podstawie map tematycznych
analizuje rozmieszczenie i wielkość produkcji roślinnej w wybranych regionach świata
omawia czynniki wpływające na zróżnicowanie wysokości plonów zbóż w wybranych krajach
oblicza wielkość plonów
wyjaśnia znaczenie uprawy zbóż, roślin przemysłowych oraz używek na świecie
wyjaśnia wpływ czynników przyrodniczych i społeczno- -ekonomicznych rozwoju rolnictwa na wielkość, rozmieszczenie i specjalizację produkcji rolnej w różnych regionach świata
25. Produkcja zwierzęca na świecie
wymienia czynniki wpływające na produkcję zwierzęcą
wymienia produkty pochodzenia zwierzęcego
przedstawia państwa o największym pogłowiu wybranych zwierząt gospodarskich
wskazuje kierunki chowu zwierząt
przedstawia typy chowu zwierząt gospodarskich
charakteryzuje rozmieszczenie i wielkość pogłowia wybranych zwierząt gospodarskich na podstawie map tematycznych i danych statystycznych
wymienia czołowych importerów i eksporterów wołowiny i wieprzowiny na podstawie danych statystycznych
omawia zróżnicowanie hodowli na świece
wyjaśnia różnicę miedzy chowem intensywnym a chowem ekstensywnym
analizuje produkcję zwierzęcą w wybranych regionach świata
wyjaśnia zależność chowu wybranych zwierząt gospodarskich na świecie od czynników przyrodniczych i społeczno-ekonomicznych
wykazuje zależność pomiędzy pogłowiem wybranych gatunków zwierząt gospodarskich a wielkością produkcji mięsa, mleka i innych produktów
26. Rybactwo wyjaśnia znaczenie terminów: rybactwo, rybołówstwo, akwakultura, marikultura
przedstawia główne łowiska na świecie na podstawie mapy tematycznej
wymienia kraje o najniższym spożyciu ryb w przeliczeniu na 1 mieszkańca na podstawie danych statystycznych
wskazuje na mapie kraje o największych światowych połowach morskich
omawia gospodarcze wykorzystanie wybranych gatunków ryb
wskazuje przyczyny nadmiernego odławiania organizmów morskich
podaje różnice między akwakulturą a rybołówstwem
wyjaśnia przyczyny zróżnicowania wielkości połowów ryb w wybranych państwach świata
analizuje zagrożenia produktywności mórz i oceanów
analizuje przestrzenne zróżnicowanie wielkości spożycia ryb na świecie
podaje przykłady zagrożeń wywołanych nadmierną eksploatacją mórz i oceanów wskazuje możliwości rozwoju
wykorzystania zasobów oceanów i mórz
przedstawia sposoby zapobiegania wyczerpywaniu się zasobów wód morskich i śródlądowych
138
27. Wyżywienie ludności świata
wyjaśnia znaczenie terminów: głód, niedożywienie, głód utajony
podaje normy żywieniowe na świecie wg FAO
wskazuje liczbę głodujących na świecie na podstawie danych statystycznych
wyjaśnia przyczyny oraz skutki głodu i niedożywienia ludności na świecie analizuje rozmieszczenie
obszarów niedoboru i nadwyżek żywności na podstawie mapy tematycznej
wskazuje największych eksporterów żywności na świecie na podstawie danych statystycznych
opisuje problemy wyżywienia ludności świata na podstawie różnych źródeł
wyjaśnia, dlaczego w niektórych krajach świata o sprzyjających warunkach rozwoju rolnictwa występuje problem niedożywienia ludności
porównuje i uzasadnia strukturę spożycia żywności w państwach wysoko i słabo rozwiniętych gospodarczo
wyjaśnia wpływ działalności rolniczej na inne elementy przestrzeni społeczno- -gospodarczej i kulturowej
proponuje działania, które można podjąć w celu zwiększenia produkcji rolnej na świecie, zmiany struktury produkcji oraz dystrybucji żywności
proponuje sposoby walki z głodem
28. Leśnictwo wymienia funkcje lasów
wskazuje kraje o największej lesistości
wymienia kraje o największym udziale w światowej produkcji drewna
wyjaśnia znaczenie terminu deforestacja
przedstawia rozmieszczenie największych kompleksów leśnych na Ziemi
przedstawia zróżnicowanie lesistości na świecie na podstawie mapy tematycznej
wymienia sposoby prowadzenia racjonalnej gospodarki leśnej w różnych regionach
opisuje zasoby leśne świata na podstawie mapy tematycznej i danych statystycznych
wskazuje przyczyny oraz skutki wycinania i niszczenia lasów równikowych
wykazuje skutki nieracjonalnej gospodarki leśnej w wybranych regionach świata
uzasadnia konieczność racjonalnego gospodarowania zasobami leśnymi na świecie
podaje przykłady działań zapobiegających zmniejszaniu się powierzchni lasów na świecie
29./30. Lekcja powtórzeniowa i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Rolnictwo
IV. PRZEMYSŁ
31. Zmieniająca się rola przemysłu we współczesnym świecie
Uczeń poprawnie:
wymienia funkcje przemysłu
wymienia etapy procesu industrializacji wskazuje na mapie kraje nowo
uprzemysłowione przedstawia kryteria podziału
przemysłu i funkcje przemysłu
Uczeń poprawnie:
omawia udział przemysłu w tworzeniu PKB w wybranych krajach na podstawie wykresu
charakteryzuje kraje nowo uprzemysłowione
opisuje rozwój przemysłu i zmiany w strukturze produkcji przemysłowej
Uczeń poprawnie: charakteryzuje strukturę i rolę
przemysłu w krajach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego
omawia rolę przemysłu w gospodarce państw przedstawia zróżnicowanie
poziomu rozwoju przemysłu na świecie
Uczeń poprawnie: uzasadnia różnice ilościowe
i jakościowe produkcji przemysłowej państw o różnym poziomie rozwoju
omawia wpływ przemysłu na wzrost gospodarczy i jakość życia ludności świata
Uczeń poprawnie:
wyjaśnia przyczyny i skutki wzrastającej roli krajów nowo uprzemysłowionych w światowej gospodarce na podstawie dostępnych źródeł
32. Czynniki lokalizacji przemysłu
wymienia przyrodnicze i pozaprzyrodnicze czynniki lokalizacji przemysłu
wymienia przykłady zakładów przemysłowych uzależnionych od czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych
przedstawia przyrodnicze i pozaprzyrodnicze czynniki lokalizacji przemysłu na wybranych przykładach
omawia przymusową, związaną oraz swobodną lokalizację przemysłu
wskazuje wpływ czynników lokalizacji przemysłu na rozmieszczenie i rozwój wybranych branż
wyjaśnia znaczenie behawioralnych czynników lokalizacji przemysłu
porównuje zróżnicowanie zasobów pracy w przemyśle tradycyjnym i przemyśle zaawansowanej technologii
omawia zmianę roli czynników lokalizacji przemysłu w czasie
139
33. Zasoby naturalne Ziemi. Podział i rola surowców mineralnych
przedstawia podział zasobów naturalnych
podaje przykłady zastosowania wybranych surowców
wyjaśnia znaczenie terminu recykling
charakteryzuje surowce metaliczne, chemiczne i skalne
przedstawia znaczenie poszczególnych zasobów naturalnych
opisuje rozmieszczenie wybranych surowców mineralnych na podstawie mapy tematycznej
omawia recykling jako nowe źródło surowców
wyjaśnia rolę surowców mineralnych w rozwoju przemysłu
przedstawia głównych producentów surowców mineralnych
uzasadnia potrzebę racjonalnego gospodarowania surowcami mineralnymi
charakteryzuje światowe zasoby i wydobycie wybranych surowców mineralnych na podstawie danych statystycznych
wyjaśnia przyczyny wzrostu roli metali ziem rzadkich w gospodarce światowej na podstawie dostępnych źródeł
34. Bilans energetyczny świata
przedstawia podział źródeł energii
podaje przykłady zastosowań surowców energetycznych
wymienia największych producentów wybranych surowców energetycznych
opisuje wykorzystanie odnawialnych i nieodnawialnych źródeł energii
charakteryzuje zmiany w bilansie energetycznym świata
wskazuje ośrodki wydobycia surowców energetycznych na świecie na podstawie mapy tematycznej
opisuje rozmieszczenie i wielkość wydobycia wybranych surowców energetycznych na świecie na podstawie mapy tematycznej i danych statystycznych
charakteryzuje kierunki eksportu i importu surowców energetycznych na podstawie danych statystycznych
wyjaśnia znaczenie ropy naftowej dla gospodarki energetycznej państw oraz dla handlu międzynarodowego
wykazuje dysproporcje w rozmieszczeniu rejonów produkcji i konsumpcji surowców energetycznych oraz konsekwencje tych dysproporcji
35. Produkcja energii elektrycznej
wskazuje głównych producentów energii elektrycznej na świecie na podstawie danych statystycznych
opisuje znaczenie energii elektrycznej dla gospodarki i życia codziennego
charakteryzuje zmiany w strukturze zużycia energii następujące wraz z rozwojem gospodarczym państw świata
wyjaśnia przyczyny zróżnicowania źródeł produkcji energii elektrycznej
omawia zmiany wielkości produkcji energii elektrycznej na świecie
wykazuje związek pomiędzy warunkami przyrodniczymi a strukturą produkcji energii elektrycznej w danym państwie
opisuje aktualne tendencje i kierunki w energetyce światowej
ocenia skutki rosnącego zużycia energii elektrycznej oraz uzasadnia konieczność pozyskiwania jej nowych źródeł
36. Typy elektrowni wymienia typy elektrowni
wskazuje największe hydroelektrownie oraz elektrownie atomowe na mapie świata
charakteryzuje różne typy elektrowni
przedstawia udział energii elektrycznej pochodzącej z różnych elektrowni w wybranych krajach na podstawie danych statystycznych
przedstawia wady i zalety różnych typów elektrowni
wyjaśnia rolę i znaczenie energetyki alternatywnej
wyjaśnia, dlaczego energetyka alternatywna rozwija się w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo
wykazuje związek pomiędzy warunkami przyrodniczymi a lokalizacją różnych typów elektrowni
podaje przyczyny i skutki rozwoju energetyki atomowej
opisuje możliwości wykorzystywania wykorzystania alternatywnych źródeł energii w wybranych krajach świata
37. Obszary koncentracji przemysłu i procesy jego restrukturyzacji
wymienia rodzaje okręgów przemysłowych
wskazuje na mapie przykłady okręgów przemysłowych na świecie
wyjaśnia czynniki przestrzennej koncentracji przemysłu
charakteryzuje rozmieszczenie i rozwój obszarów koncentracji przemysłu na wybranych przykładach
charakteryzuje etapy rozwoju okręgu przemysłowego
wykazuje skutki restrukturyzacji przemysłu
wyjaśnia zależność między restrukturyzacją przemysłu a rozwojem okręgów przemysłowych
wyjaśnia tendencje zmian w rozwoju i rozmieszczeniu okręgów przemysłowych na świecie
140
38. Przemysł zaawansowanej technologii
wymienia czynniki lokalizacji przemysłu high-tech
wskazuje największe ośrodki przemysłu high-tech na podstawie mapy
opisuje czynniki lokalizacji zakładów przemysłu zaawansowanej technologii
przedstawia znaczenie przemysłu high-tech
omawia rozmieszczenie wybranych technopolii na świecie
charakteryzuje wybrane technopolie
opisuje cechy przemysłu zaawansowanej technologii
omawia formy organizacji przestrzennej przemysłu high-tech
podaje korzyści związane z tworzeniem i funkcjonowaniem parków technologicznych analizuje znaczenie przemysłu
high-tech
ocenia wpływ przemysłu zaawansowanej technologii na rozwój gospodarczy i jakość życia
39./40. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Przemysł
V. USŁUGI
41. Znaczenie usług we współczesnym świecie
Uczeń poprawnie:
klasyfikuje usługi
podaje przykłady usług podstawowych i wyspecjalizowanych
Uczeń poprawnie:
charakteryzuje znaczenie usług materialnych i niematerialnych
wymienia sekcje usługowe wg PKD
Uczeń poprawnie:
opisuje etapy rozwoju usług
wykazuje znaczenie usług dla gospodarki państw
Uczeń poprawnie:
analizuje udział usług w strukturze zatrudnienia w wybranych krajach świata na podstawie danych statystycznych
Uczeń poprawnie:
wykazuje znaczenie usług wyspecjalizowanych dla rozwoju społeczno-gospodarczego państw
42. Podział i rola komunikacji
przedstawia podział komunikacji
wyjaśnia znaczenie terminów: transport, łączność, terminal
przedstawia uwarunkowania rozwoju komunikacji przedstawia rolę komunikacji
w gospodarce
analizuje dynamikę wzrostu zapotrzebowania na usługi transportowe i łącznościowe na poszczególnych etapach rozwoju
omawia wpływ postępu cywilizacyjnego na wzrost popytu na usługi komunikacyjne na podstawie dostępnych źródeł
ocenia rolę nowoczesnych usług komunikacyjnych w działalności gospodarczej państw
43. Transport lądowy na świecie
przedstawia kryteria podziału transportu
wymienia czynniki przyrodnicze i społeczno-ekonomiczne warunkujące rozwój sieci transportowej
wskazuje na mapie kraje o dużej gęstości sieci drogowej i kolejowej
opisuje czynniki warunkujące rozwój sieci transportowej
omawia gęstość sieci dróg na świecie na podstawie mapy tematycznej
charakteryzuje gęstość sieci kolejowej na świecie na podstawie mapy tematycznej
wymienia najdłuższe rurociągi i gazociągi na świecie
analizuje wielkość i rodzaje ładunków przewożonych różnymi rodzajami transportu lądowego w wybranych krajach
określa rolę transportu przesyłowego
omawia wady i zalety transportu samochodowego kolejowego i przesyłowego
omawia zmiany znaczenia transportu kolejowego na świecie
44. Żegluga i transport lotniczy na świecie
wskazuje na mapie największe porty morskie na świecie
wyjaśnia znaczenie terminów: tania bandera, żegluga kabotażowa
wymienia największe porty lotnicze pod względem liczby odprawianych pasażerów na świecie i wskazuje je na mapie
podaje przyczyny, dla których armatorzy rejestrują statki w krajach taniej bandery
wskazuje na mapie najważniejsze szlaki żeglugi śródlądowej na poszczególnych kontynentach
charakteryzuje uwarunkowania rozwoju transportu lotniczego
opisuje wielkość przeładunku i strukturę towarów przeładowywanych w największych portach świata na podstawie mapy tematycznej i danych statystycznych
opisuje sieć transportu śródlądowego na świecie na podstawie mapy tematycznej
omawia znaczenie transportu
omawia wady i zalety transportu wodnego i lotniczego
przedstawia rolę kanałów w skracaniu dróg morskich
wyjaśnia, dlaczego rola żeglugi śródlądowej w wielu krajach jest coraz mniejsza
wyjaśnia zmiany znaczenia poszczególnych rodzajów transportu wraz z rozwojem społeczno-gospodarczym
określa wpływ światowego kryzysu ekonomicznego na natężenie oraz kierunki ruchu pasażerów i towarów na podstawie dostępnych źródeł
141
lotniczego
45. Rola i znaczenie łączności na świecie
podaje przykłady wykorzystania nowoczesnych usług telekomunikacyjnych w życiu codziennym
wymienia przyczyny spadku znaczenia usług pocztowych
podaje przykłady dużego wpływu łączności na współczesną gospodarkę
opisuje rozwój wybranych współczesnych środków łączności
wykazuje spadek znaczenia usług pocztowych na podstawie danych statystycznych
opisuje rolę telekomunikacji komputerowej w światowej gospodarce
omawia rolę postępu technologicznego w rozwoju telekomunikacji
wykazuje zróżnicowanie dostępu do telefonii komórkowej oraz internetu w państwach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego na podstawie danych statystycznych
wykazuje zagrożenia związane z nowoczesną technologią informacyjną
46. Rozwój turystyki na świecie
klasyfikuje turystykę wg różnych kryteriów
wyjaśnia, co składa się na atrakcyjność turystyczną
przedstawia przyczyny rozwoju turystyki na świecie
omawia zróżnicowanie ruchu turystycznego na świecie wg regionów na podstawie danych statystycznych
wskazuje korzyści wynikające z rozwoju turystyki
analizuje cele ruchu turystycznego we współczesnym świecie
opisuje cechy i uwarunkowania ruchu turystycznego na świecie
wyjaśnia, czym jest monokultura turystyczna
przedstawia ekonomiczne, społeczne i przyrodnicze skutki rozwoju turystyki na wybranych przykładach
wykazuje znaczenie turystyki dla rozwoju społeczno- -gospodarczego wybranych krajów i regionów świata
47. Regiony turystyczne świata
wymienia regiony atrakcyjne turystycznie
wskazuje kraje najczęściej odwiedzane przez turystów
wymienia nowe siedem cudów świata
charakteryzuje najważniejsze regiony turystyczne świata na podstawie różnych źródeł
opisuje atrakcje turystyczne wybranych regionów Europy
opisuje walory turystyczne wybranych ośrodków i regionów turystycznych na świecie na podstawie różnych źródeł
wyjaśnia przyczyny dużego udziału Europy w międzynarodowym rozwoju turystycznym
porównuje regiony o różnym stopniu zagospodarowania turystycznego
wskazuje korzyści wynikające z rozwoju turystyki
analizuje niekorzystne zmiany w środowisku przyrodniczym związane z rozwojem różnych form turystyki
48. Nowoczesne usługi
wymienia nowoczesne usługi
podaje nazwy największych banków na świecie pod względem przychodów
podaje przyczyny rozwoju nowoczesnych usług bankowych, ubezpieczeniowych oraz inwestycyjnych
wykazuje dysproporcje w dostępie do nowoczesnych usług finansowych, edukacyjnych i zdrowotnych
uzasadnia duży wpływ banków i giełd na funkcjonowanie gospodarki i życie człowieka przedstawia na podstawie danych statystycznych poziom zaspokojenia potrzeb na usługi podstawowe i wyspecjalizowane w państwach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego
analizuje przestrzenne zróżnicowanie dostępu do usług bankowych na świecie
omawia współzależność procesu rozwoju społeczno-gospodarczego oraz poziomu edukacji i nauki
omawia wpływ nowoczesnych usług na życie i działalność człowieka (Interakcje)
wyjaśnia znaczenie nowoczesnych usług dla rozwoju społeczno-gospodarczego wybranych krajów świata ze szczególnym uwzględnieniem usług finansowych
49./50. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Usługi
VI. PROBLEMY WSPÓŁCZESNEGO ŚWIATA
51. Dysproporcje w Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie:
142
rozwoju krajów świata
wymienia czynniki wpływające na dysproporcje w rozwoju społeczno-gospodarczym krajów świata
wskazuje na mapie kraje bogatej Północy i biednego Południa
wskazuje przyczyny dysproporcji w rozwoju społeczno- -gospodarczym państw i regionów świata
wymienia państwa należące do grupy BRICS
analizuje wybrane mierniki poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego i jakości życia mieszkańców na podstawie danych statystycznych
wskazuje cechy demograficzne, społeczne i gospodarcze państw bogatej Północy i biednego Południa
wyjaśnia przyczyny i konsekwencje podziału świata na bogatą Północ i biedne Południe
proponuje działania mające na celu zmniejszenie dysproporcji rozwoju w społeczno- -gospodarczym krajów oraz regionów
52. Proces globalizacji na świecie
wskazuje płaszczyzny globalizacji
wymienia największe korporacje na świecie na podstawie danych statystycznych
wskazuje przyczyny globalizacji na świecie
definiuje indeks globalizacji i wskazuje kraje o najwyższym indeksie globalizacji
wskazuje przyczyny wzrostu znaczenia korporacji międzynarodowych dla gospodarki światowej przedstawia przejawy
globalizacji na płaszczyznach: politycznej, gospodarczej, społecznej i kulturowej
wskazuje i uzasadnia pozytywne i negatywne skutki globalizacji
wyjaśnia, dlaczego globalizacja na płaszczyźnie ekonomicznej ma największy wpływ na rozwój społeczno-gospodarczy świata
53. Współpraca międzynarodowa
wskazuje płaszczyzny integracji międzynarodowej
wymienia główne organy ONZ
podaje przykłady krajów członkowskich Unii Europejskiej
przedstawia formy współpracy międzynarodowej
omawia rozmieszczenie wybranych organizacji międzynarodowych na świecie na podstawie mapy tematycznej
omawia działalność wybranych organizacji międzynarodowych o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym i militarnym
podaje przykłady krajów członkowskich wybranych organizacji międzynarodowych
wskazuje przyczyny i skutki integracji europejskiej
omawia rolę i znaczenie organizacji naukowych, sportowych oraz kulturalnych na świecie na podstawie dostępnych źródeł
54. Znaczenie handlu międzynarodowego
przedstawia przedmioty obrotu międzynarodowego
wyjaśnia znaczenie terminów: eksport, import, reeksport, bilans handlowy
podaje przykłady państw o dodatnim lub ujemnym bilansie handlowym na podstawie danych statystycznych
przedstawia czynniki rozwoju handlu międzynarodowego
przedstawia rodzaje obrotów w handlu międzynarodowym
opisuje bilans handlowy i bilans płatniczy
analizuje współczesne problemy międzynarodowej wymiany handlowej
analizuje strukturę towarową i geograficzną obrotów handlu światowego
ocenia uwarunkowania rozwoju handlu międzynarodowego
wyjaśnia wpływ międzynarodowej wymiany handlowej na rozwój społeczno- -gospodarczy państw
55. Konflikty międzynarodowe
wymienia źródła konfliktów na świecie
wyjaśnia, czym różni się terroryzm od konfliktu zbrojnego
przedstawia przyczyny konfliktów na świecie
przedstawia zagrożenia związane z terroryzmem
omawia przyczyny wybranych zamachów terrorystycznych na świecie
przedstawia skutki konfliktów zbrojnych i terroryzmu
omawia działania organizacji międzynarodowych i rządów państw podejmowane w celu ograniczenia terroryzmu i konfliktów zbrojnych
56. Rejony konfliktów międzynarodowych. Izolacjonizm
podaje przykłady państw, w których toczą się konflikty etniczne
wskazuje na mapie państwa
przedstawia przyczyny rozprzestrzeniania się konfliktów w wybranym regionie świata
przedstawia przebieg wybranego
omawia przebieg konfliktów w Europie, Azji i w Afryce oraz wskazuje na mapie świata obszary objęte tymi konfliktami
omawia konsekwencje izolacjonizmu państw na płaszczyznach: politycznej, społecznej i gospodarczej
ocenia wpływ konfliktów zbrojnych na pogłębienie się różnic między bogatymi a biednymi krajami świata
143
objęte arabską wiosną konfliktu zbrojnego na podstawie dostępnych źródeł podaje przykłady izolacji
państwowej na świecie
omawia przyczyny izolacji państwowej na świecie
omawia rolę ONZ w rozwiązywaniu konfliktów zbrojnych
omawia konflikty toczące się aktualnie na świecie na podstawie źródeł
57./58. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Problemy współczesnego świata
VII. CZŁOWIEK W PRZESTRZENI PRZYRODNICZEJ
59. Relacje człowiek – środowisko
Uczeń poprawnie:
wyjaśnia znaczenie terminów: środowisko przyrodnicze, środowisko geograficzne, antropopresja
wymienia poglądy na temat relacji człowiek – środowisko
Uczeń poprawnie:
przedstawia przykłady racjonalnego gospodarowania zasobami środowiska przyrodniczego
omawia podstawowe zasady zrównoważonego rozwoju
Uczeń poprawnie:
przedstawia poglądy filozoficzne dotyczące relacji człowiek – środowisko przyrodnicze
Uczeń poprawnie:
analizuje relację człowiek – środowisko przyrodnicze na różnych etapach rozwoju społeczno-gospodarczego
ocenia możliwości realizacji podstawowych zasad zrównoważonego rozwoju w skali lokalnej, regionalnej i globalnej
Uczeń poprawnie:
ocenia skutki zmian środowiska w holocenie związane z działalnością człowieka
60. Wpływ działalności człowieka na atmosferę
wymienia przyczyny globalnego ocieplenia klimatu
podaje przyczyny powstawania smogu i kwaśnych opadów
analizuje przestrzenne zróżnicowanie zanieczyszczeń powietrza na świecie na podstawie mapy tematycznej
wymienia skutki nadmiernej emisji zanieczyszczeń do atmosfery
omawia przykłady wpływu działalności gospodarczej człowieka na zmniejszanie się warstwy ozonowej opisuje wpływ działalności
gospodarczej człowieka na atmosferę ze szczególnym uwzględnieniem zmian klimatycznych
wyjaśnia, dlaczego wzrost efektu cieplarnianego jest uważany za problem globalny
ocenia skutki zmian w środowisku wywołanych kwaśnymi opadami
przedstawia przykłady działań organizacji międzynarodowych i rządów państw podejmowanych w celu redukcji zanieczyszczeń atmosfery
61. Wpływ działalności człowieka na hydrosferę i litosferę
wymienia źródła zanieczyszczeń hydrosfery
wskazuje obszary niedoboru wody na świecie na podstawie mapy tematycznej
wyjaśnia znaczenie terminów: lej depresyjny, recykling
omawia gospodarowanie zasobami wodnymi
podaje przykłady katastrof ekologicznych
omawia przykłady wpływu działalności gospodarczej człowieka na litosferę
wyjaśnia przyczyny niedoboru wody w wybranych regionach świata
wyjaśnia sposoby walki z odpadami przemysłowymi i komunalnymi
proponuje działania człowieka wspomagające racjonalne gospodarowanie wodą
przedstawia skutki nadmiernego poboru wody w wyniku działalności gospodarczej człowieka
opisuje kierunki oddziaływania człowieka na litosferę
wymienia sposoby ograniczania ilości odpadów przemysłowych i komunalnych
proponuje działania zapobiegające morskim katastrofom ekologicznym
62. Wpływ działalności człowieka na pedosferę i biosferę
wyjaśnia znaczenie terminów: erozja, degradacja gleb
podaje cechy gleb zdegradowanych
podaje przyczyny pustynnienia
wskazuje na mapie obszary zagrożone pustynnieniem
podaje przyczyny degradacji gleb
wskazuje przykłady wpływu działalności człowieka na degradację i dewastację gleb
podaje sposoby ograniczenia erozji gleb
analizuje przyczyny i skutki wylesiania
omawia wpływ człowieka na biosferę
dowodzi na przykładach, że naruszenie stabilności ekosystemów może powodować nieodwracalne zmiany w środowisku naturalnym
uzasadnia konieczność ochrony gleb przed degradacją i przedstawia sposoby zapobiegania niszczeniu gleby
144
63. Działania na rzecz ochrony środowiska
wymienia strategie ochrony środowiska
podaje nazwy organizacji zajmujących się ochroną środowiska
wskazuje sposoby ratowania środowiska geograficznego
podaje przykłady działań wybranych organizacji międzynarodowych zajmujących się ochroną środowiska
podaje przykłady rezerwatów biosfery
omawia międzynarodowe inicjatywy w zakresie ochrony środowiska
wyróżnia i charakteryzuje siedem kategorii obszarów chronionych
przedstawia przykłady działań podejmowanych przez rządy krajów, organizacje międzynarodowe i regionalne w celu rozwiązywania problemów globalnych i lokalnych w zakresie racjonalnego gospodarowania zasobami przyrody
64. Sprawdzenie wiadomości z rozdziału Człowiek w przestrzeni przyrodniczej
65. Warsztaty terenowe – badanie dostępności do usług w najbliższej okolicy
wybiera obszar badań
zaznacza na mapie najbliższej okolicy wybrane przedsiębiorstwa usługowe
zbiera informacje o podmiotach gospodarczych świadczących usługi na badanym terenie
określa znaczenie wybranych przedsiębiorstw usługowych dla społeczności lokalnej
dobiera narzędzia badawcze w celu określenia dostępności usług w najbliższej okolicy
prowadzi dokumentację badawczą analizuje informacje uzyskane w czasie badania i wyciąga wnioski
prezentuje wyniki badań
ocenia wpływ usług na poziom życia ludności w najbliższej okolicy
prognozuje zmiany w dostępności do usług w najbliższej okolicy w czasie
66. Warsztaty terenowe – wpływ funkcjonowania przedsiębiorstwa przemysłowego na otoczenie lokalne
zbiera ogólne dane na temat lokalnego przedsiębiorstwa produkcyjnego (nazwa, adres, profil działalności, położenie, rok założenia, ważniejsze etapy rozwoju, wielkość i struktura zatrudnienia)
przeprowadza badania w przedsiębiorstwie przemysłowym w zakresie profilu i wielkości produkcji, a także rynków zaopatrzenia i zbytu
dobiera pytania badawcze w celu uzyskania informacji na temat przedsiębiorstwa przemysłowego
dokumentuje wyniki badań
omawia funkcjonowanie przedsiębiorstwa przemysłowego w środowisku lokalnym
prezentuje wyniki badań
ocenia wpływ przedsiębiorstwa przemysłowego na przyrodnicze i społeczno-ekonomiczne elementy przestrzeni geograficznej
ukazuje perspektywy rozwoju przedsiębiorstwa z uwzględnieniem zmian w wielkości produkcji i zatrudnienia
Wymagania edukacyjne: Oblicza geografii 3, zakres rozszerzony cz. III
Nr Temat lekcji
Poziom wymagań na oceny
dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry celujący
I. Położenie oraz środowisko przyrodnicze Polski
1. Lekcja organizacyjna
2. Położenie i granice Polski
Uczeń poprawnie:
wymienia i wskazuje na mapie sąsiadów Polski
podaje długość granic Polski z poszczególnymi krajami
podaje długość linii brzegowej
podaje całkowitą długość granic oraz powierzchnię kraju
Uczeń poprawnie:
przedstawia charakterystyczne cechy położenia matematycznego, fizycznogeograficznego i geopolitycznego Polski na podstawie mapy ogólnogeograficznej
Uczeń poprawnie:
opisuje główne cechy terytorium i granic Polski na podstawie map: tematycznej i ogólnogeograficznej
Uczeń poprawnie:
ocenia konsekwencje położenia matematycznego, fizycznogeograficznego i geopolitycznego Polski
Uczeń poprawnie:
analizuje zmiany terytorium oraz granic państwa polskiego na przestrzeni dziejów
145
3. Dzieje geologiczne obszaru Polski
wymienia jednostki tektoniczne Europy
wskazuje jednostki tektoniczne Polski na mapie tematycznej
podaje przykłady surowców mineralnych występujących w Polsce
przedstawia budowę geologiczną Polski na tle struktur geologicznych Europy na podstawie mapy geologicznej Europy
przedstawia jednostki tektoniczne Polski na podstawie mapy tematycznej
omawia występowanie surowców mineralnych na podstawie mapy tematycznej
omawia najważniejsze wydarzenia z przeszłości geologicznej obszaru Polski
omawia budowę geologiczną Karpat Zewnętrznych i Karpat Wewnętrznych na podstawie przekroju geologicznego umieszczonego w podręczniku
analizuje tabelę stratygraficzną
porządkuje chronologicznie wydarzenia z przeszłości geologicznej Polski
wyjaśnia, w jakich warunkach geologicznych powstały wybrane surowce mineralne
wykazuje, że położenie geologiczne Polski na kontynencie europejskim jest szczególne
4. Zlodowacenia w Polsce. Formy i utwory czwartorzędowe
wymienia nazwy zlodowaceń, które wystąpiły na obszarze Polski
wskazuje krainy geograficzne objęte zlodowaceniami na mapie ogólnogeograficznej Polski
omawia przebieg i zasięg zlodowaceń w Polsce na podstawie mapy tematycznej
opisuje formy rzeźby młodoglacjalnej
podaje przykłady górskich form polodowcowych
omawia zlodowacenia, które wystąpiły na obszarze Polski
przedstawia wpływ zlodowaceń na rzeźbę powierzchni Polski na podstawie mapy w podręczniku
wyjaśnia różnicę między krajobrazem staroglacjalnym a młodoglacjalnym
charakteryzuje działalność rzeźbotwórczą lądolodu i lodowców górskich na obszarze Polski na przykładzie Tatr
wykazuje wpływ klimatu peryglacjalnego na rzeźbę Polski
wyjaśnia, na czym polega strefowość form polodowcowych w północnej i środkowej Polsce
5. Cechy rzeźby powierzchni Polski
wymienia pasy rzeźby terenu charakterystyczne dla powierzchni Polski
wymienia czynniki kształtujące rzeźbę terenu Polski
przedstawia czynniki kształtujące rzeźbę powierzchni Polski
charakteryzuje pasy rzeźby terenu
przedstawia charakterystyczne cechy ukształtowania powierzchni Polski i ich wpływ na inne komponenty środowiska przyrodniczego na podstawie mapy ogólnogeograficznej
analizuje ukształtowanie pionowe powierzchni kraju na podstawie krzywej hipsograficznej
wykazuje wpływ głównych orogenez i zlodowaceń na ukształtowanie powierzchni kraju
porównuje ukształtowanie powierzchni Polski z ukształtowaniem innych krajów europejskich
6. Klimat Polski wyróżnia astronomiczne, kalendarzowe i termiczne pory roku
wymienia czynniki kształtujące klimat Polski
odczytuje dane z klimatogramów
podaje cechy klimatu Polski na podstawie map tematycznych
wyróżnia masy kształtujące pogodę w Polsce
wykazuje regionalne zróżnicowanie temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w Polsce na podstawie danych liczbowych i map klimatycznych
charakteryzuje klimat Polski na podstawie danych liczbowych i map klimatycznych
wykazuje wpływ poszczególnych geograficznych czynników klimatotwórczych na klimat w Polsce
charakteryzuje rodzaje wiatrów występujących w Polsce
wykazuje gospodarcze skutki ekstremalnych zjawisk atmosferycznych
podaje przyczyny regionalnego zróżnicowania klimatu w Polsce
ocenia gospodarcze konsekwencje zróżnicowania długości okresu wegetacyjnego w Polsce
7.
Bilans wodny Polski. Sieć rzeczna
wymienia elementy bilansu wodnego na podstawie schematu
wymienia najważniejsze elementy systemu rzecznego Polski
przedstawia cechy sieci rzecznej Polski i wyjaśnia jej zróżnicowanie na podstawie map tematycznych
charakteryzuje największe rzeki Polski na podstawie dostępnych
charakteryzuje składowe bilansu wodnego Polski w roku hydrologicznym
opisuje rozmieszczenie zlewisk i dorzeczy na obszarze Polski na podstawie mapy
wyjaśnia przyczyny niedoboru wody w wybranych regionach i gospodarcze skutki tego zjawiska
wyjaśnia zmiany stanów wody oraz analizuje przyczyny i typy
uzasadnia relacje pomiędzy siecią hydrograficzną a innymi elementami systemu przyrodniczego Ziemi
146
wymienia regiony narażone na częste powodzie
wskazuje największe rzeki Polski na mapie ogólnogeograficznej
źródeł
omawia znaczenie gospodarcze polskich rzek
ogólnogeograficznej
omawia cechy reżimu polskich rzek
powodzi w Polsce
8.
Jeziora. Wody podziemne
wymienia obszary o największej koncentracji jezior na podstawie mapy ogólnogeograficznej
wymienia typy genetyczne jezior i podaje przykłady
wymienia rodzaje wód podziemnych (w tym mineralnych)
wskazuje miejsca występowania wód mineralnych na mapie tematycznej
przedstawia znaczenie przyrodnicze i gospodarcze jezior
wymienia sztuczne zbiorniki znajdujące się w Polsce
i wskazuje na mapie
charakteryzuje wody podziemne w Polsce
charakteryzuje główne typy genetyczne jezior Polski na wybranych przykładach
porównuje batymetrię jezior różnego typu
przedstawia znaczenie sztucznych zbiorników wodnych
omawia rozmieszczenie wód mineralnych i termalnych na podstawie map tematycznych Polski
analizuje rozmieszczenie i zasoby jezior w Polsce na podstawie map tematycznych i danych statystycznych
analizuje przekrój przez basen artezyjski na przykładzie niecki warszawskiej
ocenia stopień wykorzystania wód termalnych w gospodarce kraju
9. Morze Bałtyckie wymienia największe wyspy Bałtyku i podaje ich przynależność państwową
wymienia nazwy państw leżących nad Bałtykiem i wskazuje je na mapie
wymienia przykłady flory i fauny Bałtyku
przedstawia cechy fizycznogeograficzne Morza Bałtyckiego
podaje przyczyny niskiego zasolenia wód Bałtyku
charakteryzuje florę i faunę Morza Bałtyckiego
przedstawia genezę Morza Bałtyckiego
charakteryzuje typy wybrzeży Morza Bałtyckiego
analizuje bilans wodny Morza Bałtyckiego
analizuje zasolenie wód Morza Bałtyckiego
ocenia stan czystości wód Bałtyku oraz wyjaśnia przyczyny ich zanieczyszczenia
10. Gleby w Polsce wymienia główne typy genetyczne gleb występujących w Polsce
wskazuje na mapie rozmieszczenie głównych typów genetycznych gleb
rozróżnia główne typy genetyczne gleb występujących w Polsce
analizuje rozmieszczenie głównych typów genetycznych gleb
wymienia gleby strefowe i niestrefowe występujące w Polsce
wyjaśnia uwarunkowania powstawania gleb w Polsce
charakteryzuje wybrane profile glebowe
wyjaśnia występowanie gleb strefowych i niestrefowych w Polsce
omawia strukturę bonitacyjną gleb w Polsce
wyjaśnia wpływ czynników przyrodniczych na proces powstawania gleb na obszarze Polski
porównuje wartość użytkową gleb w różnych regionach Polski
przedstawia stopień degradacji gleb w Polsce i sposoby ich ochrony
ocenia przydatność rolniczą gleb w Polsce
wskazuje sposoby zapobiegania erozji gleb w Polsce
11. Świat roślin i zwierząt w Polsce
wymienia typy lasów w Polsce
charakteryzuje rozmieszczenie lasów w Polsce
wymienia przykłady gatunków roślin i zwierząt chronionych w Polsce
przedstawia granice zasięgów występowania wybranych gatunków drzew na podstawie mapy tematycznej
podaje skład gatunkowy lasów w Polsce na podstawie wykresu
charakteryzuje cechy świata roślinnego i zwierzęcego w Polsce
charakteryzuje główne zbiorowiska roślinne na obszarze Polski i wyjaśnia uwarunkowania ich występowania
opisuje funkcje i znaczenie lasów w Polsce
wyjaśnia przyczyny regionalnego zróżnicowania lesistości w Polsce
przedstawia wpływ przejściowości klimatycznej na zasięg występowania wybranych gatunków drzew oraz strukturę gatunkową lasów w Polsce
wyjaśnia zależności pomiędzy rozmieszczeniem określonych typów lasów a warunkami naturalnymi i działalnością człowieka
12./13. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Środowisko przyrodnicze Polski
147
II. Ludność. Urbanizacja
14.
Podział administracyjny Polski
Uczeń poprawnie:
wskazuje na mapie województwa i podaje ich nazwy
wymienia stolice poszczególnych województw
Uczeń poprawnie:
charakteryzuje podział administracyjny własnego województwa
Uczeń poprawnie:
przedstawia cechy podziału administracyjnego Polski na podstawie mapy administracyjnej
Uczeń poprawnie:
omawia zmiany podziału administracyjnego Polski po II wojnie światowej
Uczeń poprawnie:
omawia podział i kompetencje władz administracyjnych
15. Liczba i rozmieszczenie ludności Polski
podaje czynniki wpływające na zmiany liczby ludności po zakończeniu II wojny światowej
wymienia województwa o największym przyroście i największym spadku liczby ludności w ostatnich latach na podstawie mapy tematycznej
charakteryzuje czynniki decydujące o rozmieszczeniu ludności Polski
przedstawia zmiany liczby ludności Polski po II wojnie światowej
oblicza wskaźnik dynamiki zmian liczby ludności Polski
oblicza wskaźnik gęstości zaludnienia wybranego województwa
omawia zmiany tempa wzrostu liczby ludności Polski
wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w rozmieszczeniu ludności Polski
omawia regionalne zróżnicowanie zmian liczby ludności
omawia przyczyny i konsekwencje zmian liczby ludności na podstawie danych statystycznych
prognozuje rozwój liczby ludności Polski na podstawie wskaźników demograficznych
określa przyrodnicze i społeczno--gospodarcze skutki nierównomiernego rozmieszczenia ludności
16. Struktura demograficzna ludności Polski
wymienia województwa charakteryzujące się najwyższym i najniższym współczynnikiem przyrostu naturalnego oraz najwyższym i najniższym współczynnikiem feminizacji na podstawie danych statystycznych
wymienia przyczyny starzenia się polskiego społeczeństwa
omawia przestrzenne zróżnicowanie przyrostu naturalnego na podstawie kartogramu
wyjaśnia przyczyny niskiego współczynnika przyrostu naturalnego w miastach
charakteryzuje strukturę ludności Polski wg wieku i płci na podstawie danych statystycznych
analizuje wartość przyrostu naturalnego w Polsce w wybranych okresach na podstawie danych statystycznych
omawia przyczyny zmian przyrostu naturalnego w Polsce w ostatnich latach
oblicza wartość współczynnika przyrostu naturalnego i współczynnika feminizacji
wyjaśnia przyczyny wyżu demograficznego w Polsce w latach 50. XX w. i jego skutki
wyjaśnia zmiany kształtu piramidy wieku i płci ludności Polski następujące wraz z rozwojem gospodarczym
porównuje piramidę wieku i płci ludności Polski w danym roku z piramidami wieku i płci ludności innych państw
przewiduje społeczno-gospodarcze skutki starzenia się polskiego społeczeństwa
17. Migracje wewnętrzne i zagraniczne Polaków
podaje przyczyny migracji wewnętrznych i zagranicznych Polaków
wymienia kraje, do których emigruje obecnie największa liczba Polaków
podaje przykłady obszarów o dodatnim i ujemnym saldzie migracji wewnętrznych na podstawie map zamieszczonych w podręczniku
charakteryzuje regionalne zróżnicowanie salda migracji wewnętrznych w ostatnich latach na podstawie mapy
określa kierunki współczesnych migracji wewnętrznych i zagranicznych Polaków
charakteryzuje cechy i kierunki współczesnych migracji wewnętrznych Polaków
oblicza współczynnik przyrostu rzeczywistego
opisuje rozmieszczenie i liczebność Polonii na świecie na podstawie danych statystycznych
przedstawia uwarunkowania oraz konsekwencje wewnętrznych i zagranicznych migracji Polaków
analizuje okresowe zmiany salda migracji zagranicznych i wewnętrznych
wyjaśnia przyczyny zmian salda migracji wewnętrznych i zagranicznych
formułuje prognozy dotyczące zmian migracji Polaków (wielkości i kierunków)
ocenia zagrożenia związane z ruchami migracyjnymi
ocenia falę migracji zagranicznych Polaków po wejściu do UE
18. Struktura narodowościowa i wyznaniowa w Polsce. Grupy
wymienia mniejszości narodowe i etniczne w Polsce
wskazuje rozmieszczenie mniejszości narodowych
dostrzega różnice między mniejszością narodową, mniejszością etniczną i grupą etniczną
charakteryzuje strukturę narodowościową i wyznaniową ludności Polski na podstawie danych statystycznych
wyjaśnia kulturowe aspekty zróżnicowania religijnego
przewiduje korzyści lub problemy wynikające z zamieszkania kraju jednolitego narodowościowo
148
etniczne i etnicznych na mapie
wymienia religie wyznawane w Polsce
charakteryzuje wybraną grupę etniczną w Polsce na podstawie dostępnych źródeł
omawia rozmieszczenie grup etnicznych w Polsce na podstawie mapy tematycznej
omawia przyczyny zróżnicowania rozmieszczenia przedstawicieli poszczególnych wyznań na terenie Polski
omawia najważniejsze cechy kulturowe grup etnicznych w Polsce na podstawie dostępnych źródeł
opisuje główne grupy wyznaniowe w Polsce
19. Struktura zatrudnienia i problem bezrobocia w Polsce
wymienia czynniki wpływające na aktywność zawodową ludności w Polsce
wymienia grupy ekonomiczne ludności w Polsce
omawia aktywność zawodową ludności Polski na podstawie danych statystycznych
charakteryzuje strukturę bezrobocia w Polsce
wyjaśnia zmiany w strukturze zatrudnienia ludności Polski od 1990 r.
oblicza współczynnik aktywności zawodowej i współczynnik bezrobocia w Polsce
wykazuje regionalne zróżnicowanie rynku pracy w Polsce
przedstawia uwarunkowania i konsekwencje zróżnicowania struktury zatrudnienia w Polsce
przedstawia przyczyny i konsekwencje bezrobocia w Polsce
wykazuje zależność struktury zatrudnienia Polski lub wybranych państw UE od poziomu rozwoju gospodarczego
20. Stan zdrowia ludności Polski
wymienia najczęstsze schorzenia przewlekłe dotykające Polaków
wymienia czynniki wpływające na stan zdrowia ludności Polski
przedstawia przyczyny zróżnicowania stanu zdrowia ludności Polski
przedstawia główne przyczyny zgonów w Polsce
omawia czynniki różnicujące długość życia kobiet i mężczyzn w Polsce
przedstawia najczęstsze schorzenia przewlekłe i wykazuje ich zróżnicowanie regionalne
ocenia skutki zróżnicowania stanu zdrowia ludności Polski
ocenia dostępność i poziom usług medycznych w Polsce
21. Sieć osadnicza w Polsce
wymienia elementy sieci osadniczej
wymienia funkcje miast
wskazuje największe miasta Polski na mapie
wymienia główne typy genetyczne kształtów wsi
charakteryzuje największe miasta w Polsce i ich rozmieszczenie
charakteryzuje strukturę funkcjonalną miast
omawia czynniki wpływające na rozwój osadnictwa wiejskiego w Polsce
określa cechy sieci osadniczej i jej rozwój w Polsce
omawia układy przestrzenne polskich miast na podstawie fotografii
omawia główne typy genetyczne kształtów wsi w Polsce
omawia tendencje zmian układu sieci osadniczej w Polsce
omawia hierarchię jednostek osadniczych w Polsce
wyjaśnia związki zachodzące pomiędzy elementami środowiska przyrodniczego a strukturą osadniczą
22. Urbanizacja w Polsce
przedstawia zmiany liczby ludności miast wg województw na podstawie mapy tematycznej
przedstawia typy aglomeracji w Polsce i podaje ich przykłady
charakteryzuje przebieg procesów urbanizacyjnych w Polsce
wyjaśnia przyczyny deglomeracji
wyjaśnia przestrzenne zróżnicowanie wskaźnika urbanizacji w Polsce i jego przyczyny
wyjaśnia uwarunkowania współczesnych procesów urbanizacyjnych w Polsce
ocenia wpływ procesów urbanizacyjnych na zmiany sieci osadniczej
wyjaśnia, na czym polega proces reurbanizacji i podaje jego przykłady w Polsce
ocenia skutki procesów urbanizacyjnych w Polsce
wyjaśnia przyczyny zmian procesów urbanizacyjnych
prognozuje kierunek zmian związanych z urbanizacją
interpretuje wskaźniki urbanizacji w Polsce i krajach UE
149
23. Preferencje wyborcze Polaków. Organizacje pozarządowe
wymienia główne opcje polityczne w kraju
wymienia organizacje pozarządowe w Polsce
podaje przykłady obszarów o najwyższym poparciu dla głównych opcji politycznych w Polsce na podstawie mapy
podaje cechy organizacji pozarządowych w Polsce
przedstawia zróżnicowanie frekwencji wyborczej w Polsce
omawia zasady działalności organizacji pozarządowych w Polsce
omawia czynniki wpływające na preferencje wyborcze Polaków
analizuje regionalne zróżnicowanie preferencji wyborczych w Polsce
ocenia stałe i zmienne czynniki wpływające na preferencje wyborcze Polaków oraz regionalne zróżnicowanie tych preferencji
24. Bogactwo kulturowe Polski
wymienia obiekty kultury materialnej oraz obiekty z Listy światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UNESCO w Polsce
charakteryzuje pomniki historii Polski
opisuje polskie obiekty znajdujące się na Liście światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UNESCO
omawia znaczenie obiektów kultury materialnej w przeszłości i w czasach współczesnych w wybranym województwie
omawia najciekawsze obiekty kultury materialnej w swoim województwie
omawia dziedzictwo kulturowe różnych grup narodowościowych, etnicznych i religijnych w Polsce
przedstawia potencjał kulturowy i naukowy Polski
ocenia wkład Polaków w rozwój cywilizacyjny świata
25./26. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Ludność. Urbanizacja
III. Rolnictwo
27.
Czynniki rozwoju rolnictwa w Polsce
Uczeń poprawnie:
wymienia czynniki rozwoju rolnictwa
wymienia typy rolnictwa
wymienia regiony rolnicze w Polsce i wskazuje je na mapie
Uczeń poprawnie:
charakteryzuje uwarunkowania rozwoju rolnictwa w wybranych regionach kraju
charakteryzuje główne regiony rolnicze w Polsce na podstawie map tematycznych i danych statystycznych
Uczeń poprawnie:
wyjaśnia przyczyny zróżnicowania poziomu rolnictwa w Polsce i jego konsekwencje
Uczeń poprawnie:
ocenia wpływ wybranych czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych na rozwój rolnictwa w Polsce na podstawie map tematycznych
Uczeń poprawnie:
ocenia politykę rolną państwa polskiego
ocenia wybrane obszary w Polsce pod względem ich przydatności do produkcji rolnej
28. Produkcja roślinna w Polsce
wymienia główne obszary uprawy roślin w Polsce na podstawie map tematycznych
przedstawia produkcję zbóż w Polsce na podstawie wykresu
charakteryzuje strukturę upraw w Polsce
charakteryzuje rozmieszczenie upraw oraz wielkość produkcji głównych ziemiopłodów w Polsce na podstawie map tematycznych i danych statystycznych
przedstawia wielkość produkcji rolnej Polski na tle wybranych krajów świata na podstawie danych statystycznych
analizuje przestrzenną strukturę upraw w Polsce i jej zmiany na podstawie map tematycznych i danych statystycznych
określa tendencje zmian w produkcji roślinnej w Polsce
29. Chów zwierząt w Polsce
wymienia główne zwierzęta gospodarskie w Polsce i określa kierunki ich chowu
wymienia czynniki lokalizacji chowu wybranych zwierząt gospodarskich
omawia rozmieszczenie i wielkość pogłowia głównych zwierząt gospodarskich w kraju na podstawie map tematycznych
przedstawia uwarunkowania chowu zwierząt w Polsce
przedstawia przyczyny zmian w pogłowiu wybranych zwierząt gospodarskich w Polsce w ostatnich latach
porównuje wielkość produkcji zwierzęcej w Polsce na tle innych krajów świata na podstawie danych statystycznych
określa tendencje zmian w pogłowiu zwierząt gospodarskich w Polsce
określa zależność między pogłowiem wybranych gatunków zwierząt gospodarskich a wielkością produkcji mięsa, mleka i innych produktów
30. Integracja wymienia główne problemy omawia bariery ograniczające przedstawia zmiany strukturalne ocenia stan polskiego rolnictwa formułuje wnioski dotyczące
150
polskiego rolnictwa z rolnictwem UE
polskiego rolnictwa rozwój polskiego rolnictwa
wymienia korzyści, które daje polskiemu rolnictwu członkostwo naszego kraju w UE
w polskim rolnictwie, które zaszły po wstąpieniu naszego kraju do UE
na tle pozostałych krajów UE korzyści, które może przynieść polskiemu rolnictwu uczestnictwo we wspólnej polityce rolnej UE
31. Rybactwo wymienia akweny będące łowiskami dla polskiego rybactwa morskiego
wymienia porty morskie i rybackie polskiego wybrzeża na podstawie mapy tematycznej
przedstawia stan floty rybackiej w Polsce
opisuje zmiany w wielkości połowów w Polsce w ostatnich latach na podstawie wykresu
przedstawia stan i perspektywy rozwoju polskiego rybactwa omawia znaczenie rybactwa śródlądowego dla gospodarki wybranego regionu
analizuje wielkość i strukturę połowów w Polsce w ostatnich latach na podstawie danych statystycznych
prognozuje zmiany w polskim rybactwie związane z uczestnictwem we wspólnej polityce rolnej UE
32./33. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Rolnictwo
IV. Przemysł
34. Sytuacja polskiego przemysłu
Uczeń poprawnie:
dokonuje podziału polskiego przemysłu
wymienia przyczyny restrukturyzacji polskiego przemysłu
wymienia przykłady specjalnych stref ekonomicznych w Polsce na podstawie mapy
Uczeń poprawnie:
przedstawia rozwój i znaczenie przemysłu na obszarze Polski
omawia znaczenie specjalnych stref ekonomicznych dla gospodarki kraju
Uczeń poprawnie:
prezentuje przykłady przekształceń własnościowych w polskim przemyśle mających wpływ na zmiany struktury produkcji i stopień zaspokojenia potrzeb materialnych
Uczeń poprawnie:
określa zmiany w gospodarce Polski spowodowane jej restrukturyzacją i modernizacją po 1990 r.
określa miejsce Polski w światowej produkcji przemysłowej
Uczeń poprawnie:
ukazuje perspektywy rozwoju przemysłu w Polsce
35. Górnictwo w Polsce
wskazuje rozmieszczenie najważniejszych złóż surowców mineralnych w Polsce na podstawie mapy tematycznej
wymienia surowce energetyczne eksploatowane w kraju i wskazuje ich rozmieszczenie na mapie
wskazuje na mapie Polski obszary występowania podstawowych zasobów naturalnych
analizuje zmiany wielkości wydobycia wybranych surowców mineralnych w Polsce na podstawie danych statystycznych
ocenia wielkość wydobycia surowców w Polsce na tle światowej produkcji na podstawie danych statystycznych
ocenia stan i perspektywy rozwoju polskiego przemysłu wydobywczego
omawia warunki występowania niekonwencjonalnych złóż gazu ziemnego
36. Przemysł energetyczny w Polsce
charakteryzuje rodzaje elektrowni funkcjonujących w Polsce
wymienia alternatywne źródła energii wykorzystywane w polskiej energetyce
dokonuje podziału elektrowni funkcjonujących w Polsce
przedstawia rozmieszczenie największych elektrowni cieplnych, wodnych i innych niekonwencjonalnych na podstawie map tematycznych
omawia współczesne przemiany w polskiej energetyce
porównuje wielkość i strukturę produkcji energii elektrycznej w Polsce i w innych państwach świata na podstawie danych statystycznych
wyjaśnia przyczyny i konsekwencje zmian w gospodarowaniu różnymi źródłami energii w Polsce
wskazuje możliwość wykorzystania alternatywnych źródeł energii w Polsce
uzasadnia aktualną lokalizację różnego typu elektrowni w Polsce
formułuje problemy energetyki na przykładach wybranych regionów Polski
37. Przemysł przetwórczy w Polsce
wymienia najważniejsze działy przetwórstwa przemysłowego w Polsce
wskazuje obszary rozmieszczenia przemysłu spożywczego,
wskazuje dynamicznie rozwijające się dziedziny produkcji przemysłowej w Polsce
wskazuje na mapie Polski siedziby najbardziej
omawia rolę poszczególnych działów przetwórstwa przemysłowego w gospodarce Polski
porównuje strukturę przemysłu
opisuje uwarunkowania rozmieszczenia przemysłu przetwórczego w Polsce na podstawie map tematycznych
ocenia perspektywy rozwoju przemysłu zaawansowanej technologii w Polsce
151
samochodowego, elektronicznego i meblarskiego
dochodowych firm przetwórstwa przemysłowego
przetwórczego Polski z krajami UE
38. Obszary koncentracji przemysłu w Polsce
wyjaśnia różnicę między ośrodkiem przemysłowym a okręgiem przemysłowym
wskazuje na mapie nieistniejące już i współczesne okręgi przemysłowe w Polsce
omawia rozmieszczenie okręgów przemysłowych w Polsce w latach 80. i 90. XX w. oraz współczesnych na podstawie map tematycznych
omawia czynniki lokalizacji wybranych okręgów przemysłowych w Polsce
określa rozmieszczenie i znaczenie okręgów przemysłowych w Polsce
opisuje przyczyny restrukturyzacji w wybranych okręgach przemysłowych w Polsce
opisuje zmiany zachodzące w wybranych okręgach przemysłowych w Polsce
porównuje procesy restrukturyzacyjne zachodzące w wybranych okręgach przemysłowych w Polsce, biorąc pod uwagę dawną i obecną strukturę gałęziową przemysłu
39./40. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Przemysł
V. Usługi
41. Transport w Polsce
Uczeń poprawnie:
wymienia przykłady działalności usługowej w Polsce
wymienia przykłady firm usługowych mających siedziby w wybranym powiecie
wskazuje na mapie najważniejsze szlaki transportowe w Polsce
charakteryzuje sieć transportową wybranego regionu kraju
wymienia elementy infrastruktury transportu przesyłowego
Uczeń poprawnie:
omawia rolę i znaczenie usług w Polsce
wymienia problemy transportu kolejowego i samochodowego w Polsce
przedstawia znaczenie transportu intermodalnego, jego wady i zalety
wymienia przyczyny budowy autostrad i dróg ekspresowych w Polsce
Uczeń poprawnie:
przedstawia zróżnicowanie sektora usług w Polsce i innych państwach UE
przedstawia uwarunkowania rozwoju i strukturę transportu w Polsce
określa stopień rozwoju sieci transportowej w Polsce na tle krajów UE
określa zmiany w zakresie środków transportu w Polsce
określa skutki budowy autostrad i dróg ekspresowych w Polsce
Uczeń poprawnie:
wymienia przykłady przekształceń własnościowych w polskiej gospodarce mających wpływ na zmiany struktury usług
analizuje sieć transportu w Polsce i jej zmiany na podstawie danych statystycznych i map tematycznych
wyjaśnia zróżnicowanie udziału poszczególnych rodzajów transportu w przewozach i pracy przewozowej w Polsce na podstawie danych statystycznych
Uczeń poprawnie:
uzasadnia konieczność inwestowania w rozwijanie sieci transportowej we własnym regionie i w Polsce
42.
Łączność w Polsce
wymienia rodzaje usług, które obejmuje łączność
omawia rolę łączności w gospodarce Polski
opisuje rozwój łączności w Polsce po II wojnie światowej
przedstawia charakterystykę poszczególnych działów łączności
podaje przyczyny nierówno-miernego dostępu do środków łączności na terenie kraju
określa poziom rozwoju łączności w Polsce na tle krajów UE
wyjaśnia przyczyny niższego poziomu rozwoju łączności w Polsce w stosunku do wysoko rozwiniętych krajów UE
ocenia uwarunkowania oraz współczesne tendencje rozwoju różnych środków łączności w Polsce
43. Atrakcyjność turystyczna Polski
wyjaśnia znaczenie terminu atrakcyjność turystyczna
wymienia walory krajoznawcze Polski
odróżnia walory przyrodnicze od antropogenicznych
wymienia regiony turystyczne w Polsce i wskazuje je na mapie
przedstawia atrakcje turystyczne wybranych regionów Polski na podstawie dostępnych źródeł
analizuje czynniki warunkujące rozwój turystyki w Polsce
porównuje i walory turystyczne wybranych regionów w Polsce
ocenia walory przyrodnicze i pozaprzyrodnicze Polski
ocenia regionalne zróżnicowanie infrastruktury turystycznej w Polsce
dowodzi atrakcyjności turystycznej Polski
44. Turystyka krajowa
wymienia czynniki warunkujące rozwój turystyki
omawia rolę turystyki w gospodarce krajowej
przedstawia współczesne tendencje rozwoju różnych
analizuje cechy ruchu turystycznego w Polsce
ocenia wpływ turystyki na środowisko przyrodnicze
152
i zagraniczna podaje kierunki wyjazdów zagranicznych polskich turystów
charakteryzuje turystykę krajową i zagraniczną w Polsce na podstawie danych statystycznych i map tematycznych
rodzajów turystyki w Polsce
porównuje strukturę wykorzystania środków transportu w turystyce krajowej i zagranicznej
na podstawie danych statystycznych
przedstawia konsekwencje rozwoju turystyki w Polsce
i gospodarkę Polski
45. Handel zagraniczny Polski
podaje przyczyny ujemnego salda bilansu handlowego Polski
wskazuje głównych partnerów handlowych Polski
omawia znaczenie handlu zagranicznego dla gospodarki Polski
przedstawia bilans handlu zagranicznego Polski i wyjaśnia jego zmiany
porównuje strukturę towarową handlu zagranicznego Polski i wybranych państw Europy
wykazuje zmiany znaczenia handlu zagranicznego dla gospodarki Polski
wskazuje kierunki geograficzne i strukturę handlu zagranicznego na podstawie danych statystycznych
wyjaśnia przyczyny zmian kierunków eksportu i importu Polski po 1990 r.
określa miejsce Polski w światowym handlu międzynarodowym
przewiduje, w jakich kierunkach będzie rozwijał się handel zagraniczny naszego kraju
VI. Polska w świecie
46. Polska w organizacjach między-narodowych
Uczeń poprawnie:
wymienia organizacje międzynarodowe, których członkiem jest Polska
wymienia euroregiony funkcjonujące przy polskich granicach i wskazuje je na mapie
Uczeń poprawnie:
podaje przykłady działań podejmowanych przez Polskę w ramach organizacji międzynarodowych na podstawie dostępnych źródeł
charakteryzuje międzynarodową współpracę w ramach euroregionów oraz miast i gmin bliźniaczych
Uczeń poprawnie:
przedstawia udział Polski w procesach integracyjnych i głównych organizacjach międzynarodowych
wskazuje korzyści wynikające z funkcjonowania euroregionów w Polsce
Uczeń poprawnie:
omawia działalność Polski w organizacjach, które zapobiegają zagrożeniom społeczno-ekonomicznym oraz konfliktom zbrojnym lub je niwelują
Uczeń poprawnie:
ocenia społeczne i gospodarcze konsekwencje przystąpienia Polski do UE
47. Inwestycje zagraniczne w Polsce
wymienia czynniki wpływające na atrakcyjność inwestycyjną Polski
wskazuje polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i podaje ich wartość na podstawie danych statystycznych
podaje przykłady bezpośrednich inwestycji zagranicznych prowadzonych w wybranym województwie na podstawie dostępnych źródeł
omawia strukturę przestrzenną BIZ w Polsce na podstawie danych statystycznych
analizuje wartość BIZ napływających do poszczególnych regionów naszego kraju na podstawie mapy
przedstawia bariery w napływie BIZ do Polski
ocenia znaczenie BIZ dla rozwoju społeczno-gospodarczego kraju
wskazuje przykłady bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce
48./49. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziałów Usługi i Polska w świecie
VII. Zróżnicowanie regionalne Polski
50. Regiony fizycznogeograficzne Polski
Uczeń poprawnie:
wymienia kryteria podziału Polski na regiony
Uczeń poprawnie:
przedstawia regionalizację fizycznogeograficzną Polski
Uczeń poprawnie:
wyjaśnia uwarunkowania zróżnicowania środowiska
Uczeń poprawnie:
określa cechy środowiska decydujące o krajobrazie
Uczeń poprawnie:
porównuje podział Polski na pasy ukształtowania
153
fizycznogeograficzne
wskazuje na mapie prowincje i podprowincje Polski
wskazuje na mapie makroregiony Polski
przyrodniczego w Polsce wybranych krain geograficznych Polski na podstawie dostępnych źródeł
powierzchni z podziałem na regiony fizycznogeograficzne
51. Cechy środowiska przyrodniczego wybranego regionu Polski
wymienia walory środowiska przyrodniczego wybranej krainy geograficznej
charakteryzuje elementy środowiska przyrodniczego wybranej krainy geograficznej na podstawie map, danych statystycznych i innych źródeł
wyjaśnia uwarunkowania zróżnicowania środowiska przyrodniczego wybranego regionu
przestawia dominanty środowiska wybranej krainy geograficznej Polski na postawie map tematycznych, danych statystycznych i obserwacji bezpośrednich
wykazuje związki i zależności zachodzące między poszczególnymi elementami środowiska przyrodniczego w wybranym makroregionie
52. Regionalne zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno- -gospodarczego Polski
wymienia regiony o najwyższym i najniższym stopniu rozwoju społeczno-gospodarczego
wskazuje na mapie regiony różniące się poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego
przedstawia przyczyny dysproporcji w rozwoju społeczno-gospodarczym Polski
przedstawia czynniki wpływające na rozwój społeczno-gospodarczy wybranych regionów Polski
ocenia poziom rozwoju społeczno-gospodarczego wybranych regionów Polski
przedstawia przykłady działań zmniejszających dysproporcje w rozwoju poszczególnych regionów Polski
ocenia skutki dysproporcji w rozwoju społeczno- -gospodarczym Polski
53. Potencjał gospodarczy wybranego regionu Polski
wymienia mierniki rozwoju społeczno-gospodarczego danego regionu
omawia wartości mierników rozwoju społeczno- -gospodarczego wybranego regionu na podstawie danych statystycznych
przedstawia rolę i zadania samorządu terytorialnego w regionie na podstawie dostępnych źródeł
omawia zmiany zachodzące w środowisku geograficznym w wybranym regionie Polski
ocenia potencjał gospodarczy regionu na podstawie danych statystycznych i dostępnych źródeł
omawia inicjatywy podejmowane w regionie na rzecz jego rozwoju na podstawie dostępnych źródeł
VIII. Degradacja i ochrona środowiska
54. Zanieczyszczenie środowiska przyrodniczego w Polsce
Uczeń poprawnie:
wymienia źródła zanieczyszczeń atmosfery, hydrosfery i biosfery
wymienia regiony w Polsce o największym zanieczyszczeniu środowiska
Uczeń poprawnie:
charakteryzuje źródła zanieczyszczeń atmosfery, hydrosfery i biosfery,
wymienia nazwy obszarów ekologicznego zagrożenia oraz klęski ekologicznej i wskazuje te obszary na mapie
Uczeń poprawnie:
omawia wybrane wskaźniki zanieczyszczenia powietrza
omawia skutki nadmiernej emisji zanieczyszczeń atmosferycznych
Uczeń poprawnie: charakteryzuje wpływ
poszczególnych sektorów gospodarki na stan środowiska w Polsce
Uczeń poprawnie:
ocenia stan poszczególnych komponentów środowiska przyrodniczego w Polsce
wskazuje przykłady zachowań człowieka wobec klęsk ekologicznych
55.
Ochrona środowiska przyrodniczego Polski
podaje różnice między parkiem narodowym a rezerwatem biosfery
wymienia gatunki roślin i zwierząt objętych ochroną w Polsce
przedstawia formy ochrony przyrody i krajobrazu w Polsce
omawia uwarunkowania rozmieszczenia obszarów chronionych w Polsce
wyjaśnia, na czym polega restytucja gatunków
podaje przykłady restytucji gatunków zwierząt w Polsce
przedstawia działania polskich i międzynarodowych organizacji na rzecz ochrony przyrody prowadzone na terytorium naszego kraju
ocenia kierunki i skuteczność działań na rzecz ochrony środowiska podejmowanych w Polsce
uzasadnia konieczność prowadzenia działań na rzecz restytucji i zachowania naturalnych elementów środowiska w Polsce
56. Walory parków narodowych
wymienia parki narodowe w Polsce
opisuje przykłady form ochrony przyrody i krajobrazu we własnym
przedstawia charakterystyczne walory przyrodnicze podlegające
opisuje unikalne obiekty przyrodnicze objęte ochroną
projektuje utworzenie nowego obszaru chronionego we własnym
154
w Polsce wskazuje parki narodowe na mapie ogólnogeograficznej Polski
regionie charakteryzuje walory przyrodnicze parku narodowego we własnym regionie
szczególnej ochronie w parkach narodowych w Polsce na podstawie dostępnych źródeł, np. map i danych statystycznych
na terenie polskich parków narodowych
regionie
57. Sprawdzenie wiadomości z rozdziałów Zróżnicowanie regionalne Polski i Degradacja i ochrona środowiska
Powtórzenie materiału przed egzaminem maturalnym (15 godz.)
58.–60. Środowisko przyrodnicze Polski Mapa jako obraz Ziemi Sfery Ziemi Procesy endogeniczne i egzogeniczne
wymienia cechy położenia geograficznego Polski
zaznacza na mapie sąsiadów Polski
zaznacza na mapie główne obszary występowania surowców mineralnych w Polsce i na świecie
wymienia czynniki kształtujące rzeźbę terenu
odczytuje dane z klimatogramów
wymienia elementy bilansu wodnego na podstawie schematu
rozpoznaje typy jezior
wymienia państwa nadbałtyckie
wymienia typy gleb i lasów występujących w Polsce i na świecie
wymienia elementy mapy
wymienia metody przedstawiania rzeźby terenu na mapie
czyta legendę mapy topograficznej
wymienia źródła ciepła na Ziemi
wymienia czynniki wpływające na rozkład temperatury powietrza na Ziemi
odczytuje z mapy symbole synoptyczne
zaznacza na mapie miejsca, w których odnotowano ekstremalne zjawiska atmosferyczne
podaje cechy położenia Polski na podstawie mapy
przedstawia jednostki tektoniczne Polski na podstawie mapy
zaznacza na mapie zasięg zlodowaceń w Polsce
opisuje pasy rzeźby terenu Polski
podaje cechy klimatu Polski na podstawie map tematycznych
opisuje znaczenie przyrodnicze i gospodarcze rzek i jezior Polski
podaje przyczyny niewielkiego zasolenia wód Bałtyku
przedstawia granice zasięgów wybranych gatunków drzew w Polsce
klasyfikuje mapy ze względu na różne kryteria
charakteryzuje metody prezentacji zjawisk ilościowych i jakościowych na mapie
przedstawia mechanizm powstawania monsunów
opisuje właściwości chemiczne wód morskich
opisuje typy ustrojów rzecznych
wskazuje na mapie obszary głównych fałdowań górskich
wymienia przykłady form erozyjnych i akumulacyjnych powstałych w wyniku działalności rzek i lądolodów
podaje cechy gór zrębowych i fałdowych
opisuje charakterystyczne cechy granic Polski
porównuje budowę geologiczną Karpat Zewnętrznych i Karpat Wewnętrznych na podstawie przekroju geologicznego
podaje różnice między działalnością rzeźbotwórczą lądolodu i lodowca górskiego
wyjaśnia różnice między krajobrazem staroglacjalnym a młodoglacjalnym
charakteryzuje klimat Polski na podstawie map klimatycznych i danych statystycznych
omawia cechy reżimu polskich rzek
porównuje batymetrię jezior różnego typu
charakteryzuje typy wybrzeży Morza Bałtyckiego
odróżnia gleby strefowe od niestrefowych
charakteryzuje profile glebowe
opisuje wykorzystanie gospodarcze lasów
porównuje i szereguje różne rodzaje skał
porównuje rozkład temperatury powietrza w poszczególnych porach roku
klasyfikuje jeziora wg typów genetycznych
wyjaśnia przyczyny ruchu płyt
ocenia konsekwencje położenia geopolitycznego Polski
analizuje tabelę stratygraficzną
analizuje ukształtowanie pionowe powierzchni kraju na podstawie krzywej hipsograficznej
wykazuje skutki gospodarcze ekstremalnych zjawisk atmosferycznych w Polsce i na świecie
wyjaśnia przyczyny niedoboru wody oraz przyczyny powodzi w Polsce i na świecie
analizuje przekrój przez basen artezyjski
porównuje wartość użytkową gleb w różnych regionach Polski
wyjaśnia przyczyny regionalnego zróżnicowania lesistości w Polsce
posługuje się skalą polową do obliczenia powierzchni
wyjaśnia skutki globalnych zmian klimatu
omawia genezę oraz skutki tsunami
czyta plany batymetryczne jezior
wykazuje zależność między ruchami płyt skorupy ziemskiej a trzęsieniami ziemi
podaje konsekwencje ruchów masowych
analizuje zmiany terytorium oraz granic państwa polskiego na przestrzeni dziejów
porównuje cechy ukształtowania powierzchni Polski z ukształtowaniem powierzchni innych krajów
wykazuje związek między siecią hydrograficzną a innymi elementami systemu przyrodniczego Ziemi
ocenia stan czystości wód Bałtyku
wskazuje sposoby zapobiegania erozji gleb w Polsce
odczytuje i interpretuje treść mapy topograficznej i samochodowej
porównuje klimatogramy charakterystyczne dla różnych typów klimatu
analizuje przyczyny zróżnicowania elementów bilansu wodnego w różnych strefach klimatycznych
ocenia wpływ zmian klimatycznych na zmiany zasięgu obszarów współczesnych zlodzeń
wykazuje związek występowania zjawisk wulkanicznych z przebiegiem granic płyt litosfery
wyjaśnia znaczenie wietrzenia jako procesu rzeźbotwórczego powierzchni Ziemi
155
rozpoznaje podstawowe (najpospolitsze) rodzaje skał występujących na Ziemi
wymienia procesy endogeniczne i egzogeniczne
omawia rozmieszczenie wulkanów i trzęsień ziemi na świecie na podstawie mapy tematycznej
tektonicznych
wymienia różnicę między ruchami epejrogenicznymi a ruchami izostatycznymi
opisuje czynniki wpływające na przebieg procesów krasowych
61.–63. Przemiany polityczne i gospodarcze świata Ludność i urbanizacja
odczytuje na mapach aktualny podział polityczny świata
zaznacza na mapie aktualny podział administracyjny Polski
wymienia czynniki wpływające na zmianę liczby ludności w Polsce i na świecie
wymienia fazy przejścia demograficznego
wymienia czynniki wpływające na rozmieszczenie ludności w Polsce i na świecie
wymienia kraje o wysokim i niskim przyroście naturalnym
wymienia grupy ekonomiczne ludności na podstawie piramidy wieku i płci
wymienia przyczyny migracji zewnętrznych i wewnętrznych w Polsce i na świecie
wymienia mniejszości narodowe i etniczne w Polsce
wymienia główne odmiany ludzkie na świecie
wymienia czynniki wpływające na aktywność zawodową ludności w Polsce i na świecie
wymienia główne choroby w krajach wysoko i słabo rozwiniętych
wymienia funkcje miast i typy aglomeracji w Polsce i na świecie
wymienia główne opcje polityczne i organizacje pozarządowe w Polsce
charakteryzuje wybrane ustroje polityczne na świecie
opisuje czynniki decydujące o rozmieszczeniu ludności w Polsce i na świecie
omawia przestrzenne zróżnicowanie przyrostu naturalnego w Polsce i na świecie
przedstawia zmiany liczby ludności w Polsce po II wojnie światowej
porównuje piramidę wieku i płci Polski z piramidami wieku i płci innych państw
podaje przyczyny starzenia się społeczeństwa
określa kierunki migracji zewnętrznych Polaków na podstawie mapy
wyjaśnia rozmieszczenie przedstawicieli poszczególnych wyznań na świecie
charakteryzuje strukturę bezrobocia w Polsce
podaje najczęstsze przyczyny zgonów w Polsce i na świecie
charakteryzuje największe miasta w Polsce i na świecie oraz omawia ich rozmieszczenie
charakteryzuje funkcje wybranych miast na świecie
charakteryzuje przebieg procesów urbanizacyjnych w Polsce i na świecie
charakteryzuje wybrane pomniki historii Polski oraz polskie
podaje kryteria podziału państw wg PKB na 1 mieszkańca oraz HDI
oblicza: wskaźniki dynamiki zmian liczby ludności, współczynnik przyrostu naturalnego i współczynnik feminizacji, współczynnik przyrostu rzeczywistego, współczynnik aktywności zawodowej i wskaźnik bezrobocia
opisuje cechy społeczeństwa w różnych fazach przejścia demograficznego
opisuje wpływ barier osadniczych na rozmieszczenie ludności na świecie
wyjaśnia przestrzenne zróżnicowanie wskaźnika urbanizacji w Polsce
rozróżnia fazy urbanizacji
omawia znaczenie obiektów kultury materialnej w przeszłości i w czasach współczesnych w wybranym województwie w Polsce
omawia na przykładach procesy integracji i dezintegracji w Europie po 1989 r.
przedstawia zmiany podziału administracyjnego Polski po II wojnie światowej
porównuje kształt piramidy wieku i płci ludności Polski w danym roku z piramidami wieku i płci innych państw wyjaśnia kulturowe aspekty zróżnicowania religijnego
omawia przyczyny i konsekwencje bezrobocia w Polsce i na świecie
ocenia wpływ procesów urbanizacyjnych na zmiany sieci osadniczej w Polsce i na świecie
przedstawia uwarunkowania preferencji wyborczych Polaków
opisuje zmiany na mapie politycznej Europy i świata po 1989 r. oraz jego następstwa
prognozuje rozwój liczby ludności Polski na podstawie wskaźników demograficznych
przewiduje społeczno- -gospodarcze skutki starzenia się społeczeństwa
ocenia najnowszą falę migracji Polaków po wejściu do UE
ocenia skutki zróżnicowania stanu zdrowia ludności Polski i innych krajów świata
interpretuje wskaźniki urbanizacji w Polsce i Europie
ocenia wkład Polaków w rozwój cywilizacyjny świata
156
wymienia obiekty kultury materialnej oraz obiekty z Listy światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UNESCO w Polsce
obiekty z Listy światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UNESCO
64./65. Rolnictwo wymienia czynniki rozwoju rolnictwa w Polsce i na świecie
wymienia regiony rolnicze w Polsce i na świecie
wymienia główne obszary upraw roślin i chowu zwierząt w Polsce i na świecie
charakteryzuje uwarunkowania rozwoju rolnictwa wybranego regionu Polski oraz wybranych państw na świecie
charakteryzuje rozmieszczenie upraw i wielkość produkcji głównych ziemiopłodów oraz zwierząt gospodarskich w Polsce i na świecie na podstawie danych statystycznych
charakteryzuje stan floty rybackiej oraz wielkość połowów w Polsce i na świecie na podstawie danych statystycznych
omawia zróżnicowanie poziomu rolnictwa w Polsce i na świecie oraz podaje jego konsekwencje
porównuje produkcję rolniczą Polski z produkcją rolniczą wybranych krajów świata
przestawia zmiany w polskim rolnictwie po wstąpieniu do UE
przestawia stan i perspektywy rozwoju światowego oraz polskiego rybactwa
ocenia wpływ poszczególnych czynników na rozwój rolnictwa Polsce i na świecie
analizuje strukturę przestrzenną upraw w Polsce i na świecie oraz jej zmiany na podstawie danych statystycznych
porównuje wielkość produkcji zwierzęcej w Polsce na tle innych krajów świata na podstawie danych statystycznych
porównuje chów ekstensywny i intensywny
analizuje wielkość i strukturę połowów w Polsce i na świecie na podstawie danych statystycznych
ocenia politykę rolną państwa polskiego i wybranych państw świata
określa tendencje zmian w pogłowiu zwierząt gospodarskich w Polsce i na świecie
prognozuje zmiany w polskim rybactwie związane z uczestnictwem we wspólnej polityce rolnej UE
66./67. Przemysł dokonuje podziału przemysłu wg wybranych kryteriów
wymienia funkcje przemysłu
wymienia czynniki lokalizacji przemysłu
wskazuje lokalizację najważniejszych złóż surowców mineralnych w Polsce i na świecie na podstawie mapy tematycznej i danych statystycznych
wymienia rodzaje elektrowni w Polsce i na świecie
wymienia alternatywne źródła energii
wymienia najważniejsze działy przetwórstwa przemysłowego w Polsce i na świecie
wskazuje na mapie największe okręgi przemysłowe świata
wskazuje na mapie obszary występowania zasobów naturalnych w Polsce i na świecie
przedstawia rozmieszczenie elektrowni cieplnych, wodnych i innych niekonwencjonalnych w Polsce i na świecie
wskazuje dynamicznie rozwijające się dziedziny produkcji przemysłowej w Polsce i na świecie
charakteryzuje i wskazuje na mapie specjalne strefy ekonomiczne w Polsce
analizuje rozmieszczenie ośrodków high-tech na świecie
omawia czynniki lokalizacji wybranych okręgów przemysłowych
analizuje zmiany wielkości wydobycia wybranych surowców mineralnych w Polsce i na świecie na podstawie danych statystycznych
porównuje wielkość i strukturę produkcji energii elektrycznej w Polsce i innych państwach świata na podstawie danych statystycznych
porównuje strukturę przemysłu przetwórczego Polski ze strukturą innych krajów świata
opisuje zmiany zachodzące w okręgach przemysłowych Polski i świata
określa miejsce Polski w światowej produkcji przemysłowej
ocenia wielkość wydobycia surowców w Polsce i na świecie
wyjaśnia przyczyny i konsekwencje zmian w gospodarowaniu różnymi źródłami energii w Polsce i na świecie
omawia procesy modernizacji i restrukturyzacji zachodzące w okręgach przemysłowych
ocenia stan i perspektywy rozwoju polskiego i światowego przemysłu wydobywczego
formułuje problemy energetyki w Polsce i na świecie
ocenia perspektywy rozwoju przemysłu zaawansowanej technologii w Polsce i na świecie
157
i Polski
68./69. Usługi dokonuje podziału usług
omawia sieć transportową wybranego państwa oraz Polski
wyjaśnia znaczenie terminu atrakcyjność turystyczna
wymienia walory krajoznawcze Polski i wybranych państw świata
wymienia czynniki warunkujące rozwój turystyki
wskazuje głównych partnerów handlowych Polski
omawia rolę usług w gospodarce Polski i innych państw świata
omawia wady i zalety różnych rodzajów transportu
omawia rolę łączności w gospodarce Polski i świata
przedstawia atrakcje turystyczne w wybranym państwie świata i w Polsce
omawia rolę turystyki w polskiej i światowej gospodarce
omawia bilans handlu zagranicznego wybranych państw świata i Polski
przedstawia zróżnicowanie sektora usług w Polsce i innych państwach UE
przedstawia uwarunkowania rozwoju i strukturę transportu w Polsce i na świecie
podaje przyczyny nierównomiernego dostępu do środków łączności w Polsce i na świecie
porównuje walory turystyczne wybranych państw i Polski
przedstawia współczesne tendencje rozwoju różnych rodzajów turystyki w Polsce i na świecie
porównuje strukturę towarową handlu zagranicznego Polski i wybranych państw świata
wyjaśnia zróżnicowanie udziału poszczególnych rodzajów transportu w przewozach i pracy przewozowej w Polsce i na świecie na podstawie danych statystycznych
ocenia zróżnicowanie infrastruktury turystycznej w Polsce i na świecie
przedstawia konsekwencje rozwoju turystyki w Polsce i na świecie
wyjaśnia przyczyny zmian kierunków eksportu i importu Polski po 1990 r.
ocenia uwarunkowania oraz współczesne tendencje rozwoju różnych środków transportu oraz łączności w Polsce i na świecie
ocenia wpływ turystyki na środowisko przyrodnicze Polski i innych państw świata
ocenia miejsce Polski w światowym handlu międzynarodowym i przewiduje kierunki jego rozwoju
70./71. Polska w świecie Zróżnicowanie regionalne Polski Problemy współczesnego świata
wymienia organizacje międzynarodowe, m.in. te, do których należy Polska
wymienia euroregiony na podstawie mapy
wymienia czynniki wpływające na atrakcyjność inwestycyjną Polski
wymienia kryteria podziału Polski na regiony fizycznogeograficzne
wymienia walory środowiska wybranej krainy geograficznej w Polsce
wymienia mierniki poziomu rozwoju społeczno- -gospodarczego regionu
charakteryzuje międzynarodową współpracę w ramach euroregionów oraz miast i gmin bliźniaczych
omawia polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i podaje ich wartość na podstawie danych statystycznych
charakteryzuje elementy środowiska przyrodniczego wybranej krainy geograficznej na podstawie mapy
przedstawia przyczyny dysproporcji w rozwoju społeczno-gospodarczym Polski i świata
podaje przyczyny konfliktów zbrojnych na świecie
wskazuje korzyści wynikające z funkcjonowania euroregionów w Polsce
przedstawia nierównomierny napływ inwestycji zagranicznych w różnych regionach kraju na podstawie mapy
wyjaśnia uwarunkowania rozwoju społeczno- -gospodarczego regionów Polski
omawia przyczyny i skutki globalizacji
podaje przykłady form współpracy międzynarodowej na różnych płaszczyznach
omawia działalność Polski w organizacjach międzynarodowych
przedstawia bariery w napływie BIZ do Polski
przedstawia przykłady działań zmniejszających dysproporcje w poziomie rozwoju wybranych regionów Polski
przedstawia ekonomiczne skutki konfliktów na świecie
ocenia społeczne i gospodarcze konsekwencje przystąpienia Polski do UE
ocenia znaczenie inwestycji zagranicznych w Polsce
omawia inicjatywy podejmowane w regionie na rzecz jego rozwoju na podstawie dostępnych źródeł
stosuje różne mierniki do oceny poziomu rozwoju społeczno- -gospodarczego państw
72. Degradacja i ochrona środowiska przyrodniczego w Polsce
wymienia źródła zanieczyszczeń w różnych sferach Ziemi
wymienia obszary na świecie i w Polsce o największym zanieczyszczeniu środowiska
charakteryzuje źródła zanieczyszczeń różnych sfer Ziemi
wymienia nazwy obszarów ekologicznego zagrożenia
omawia przyczyny przestrzennego zróżnicowania emisji głównych zanieczyszczeń powietrza na świecie
omawia skutki nadmiernej emisji
charakteryzuje wpływ poszczególnych sektorów gospodarki na stan środowiska w Polsce i na świecie
przedstawia działania
ocenia stan poszczególnych komponentów środowiska przyrodniczego w Polsce i na świecie
wskazuje przykłady zachowań
158
i na świecie na podstawie map
podaje różnice między parkiem narodowym a rezerwatem biosfery
rozpoznaje parki narodowe w Polsce i na świecie na podstawie mapy
oraz klęski ekologicznej w Polsce i na świecie oraz wskazuje te obszary na mapie
przedstawia formy ochrony przyrody i krajobrazu w Polsce i na świecie
charakteryzuje walory przyrodnicze parków narodowych w Polsce i na świecie
wymienia obszary o różnym stopniu zależności człowieka od środowiska przyrodniczego
zanieczyszczeń atmosferycznych
podaje przykłady restytucji różnych gatunków zwierząt
wyjaśnia zasady zrównoważonego rozwoju
przedstawia charakterystyczne walory przyrodnicze podlegające szczególnej ochronie w parkach narodowych w Polsce i na świecie na podstawie danych statystycznych i dostępnych źródeł
międzynarodowych organizacji na rzecz ochrony przyrody w Polsce i na świecie
opisuje unikalne na skalę światową obiekty przyrodnicze objęte ochroną na terenie parków narodowych
człowieka wobec klęsk ekologicznych
ocenia kierunki i skuteczność działań państw na rzecz ochrony środowiska
73.–80. (8 godz.)
Zajęcia terenowe Uczeń poprawnie:
określa współrzędne geograficzne miejsca obserwacji na pomocą GPS
Uczeń poprawnie:
dokonuje pomiaru azymutu za pomocą busoli
wyznacza kierunki świata za pomocą busoli
określa wysokość bezwzględną za pomocą GPS
Uczeń poprawnie:
wymienia elementy środowiska przyrodniczego w okolicach szkoły
opisuje typy skał występujących w okolicach szkoły na podstawie mapy geologicznej i obserwacji bezpośredniej
Uczeń poprawnie:
opisuje elementy środowiska przyrodniczego w otoczeniu szkoły
określa sposoby użytkowania ziemi w pobliżu miejsca obserwacji
Uczeń poprawnie:
wyjaśnia związki zachodzące pomiędzy elementami środowiska przyrodniczego a użytkowaniem ziemi na badanym obszarze
159
Wymagania edukacyjne z historii, historii i społeczeństwa
I Zasady ogólne:
1. Nauczyciel na początku każdego roku szkolnego informuje uczniów o wymaganiach
edukacyjnych wynikających z realizowanego przez siebie programu nauczania oraz przedstawia
uczniom zasady przedmiotowego systemu oceniania. 2. Nauczyciel informuje uczniów o sposobach sprawdzania osiągnięć edukacyjnych uczniów. 3. Oceny są jawne – zarówno dla uczniów, jak i rodziców. 4. Sprawdzone i ocenione prace kontrolne uczeń (jak i jego rodzice – w razie życzenia) otrzymuje
do wglądu na zasadach określonych przez nauczyciela. 5. Oceny klasyfikacyjne ustala się w terminach i skali określonej w Wewnątrzszkolnym Systemie
Oceniania. 6. Na ocenę śródroczną i roczną z historii składa się: wiedza merytoryczna, posługiwanie się
terminologią właściwą przedmiotowi, umiejętność uzasadniania i argumentowania, sposób
rozwiązywania problemów, kreatywność, umiejętność komunikowania się, jasność i precyzyjność
wypowiedzi, wykorzystywanie wiedzy w
nowych sytuacjach poznawczych. II Zasady oceniania bieżącego:
1. Prace pisemne
- zadania domowe w formie dłuższej wypowiedzi – referatu, opisu, notatki, wypracowania – łącznie
do 6 prac w roku szkolnym;
- brak zgłoszenia nieodrobionej pracy domowej odkryty przez nauczyciela w czasie lekcji skutkuje
oceną niedostateczną wpisaną do dziennika;
- przy ocenie pisemnej pracy domowej uwzględnia się: zgodność z tematem pracy, poprawność
merytoryczną, zawartość rzeczową, wkład pracy ucznia, kreatywność, spójność językową oraz
poprawność ortograficzną. 2. Kartkówki
- 5 – 15 minutowe kartkówki (testy sprawdzające) z ostatnich trzech lekcji bieżących – łącznie do
trzech w semestrze;
- kartkówki nie są przez nauczyciela zapowiadane wcześniej i mają rangę odpowiedzi ustnych
uczniów;
- zgłoszenie nieprzygotowania do lekcji zgodnie z punktem nr 7 zwalnia ucznia z pisania
kartkówki;
- ocena uzyskana z kartkówki nie podlega poprawie. 3. Sprawdziany
- sprawdziany przeprowadza się po zrealizowaniu każdego działu programowego i obejmują one
większą partię materiału składającą się na cały zakres danego działu programowego;
- sprawdzian powinien być zapowiedziany co najmniej jeden tydzień przed terminem jego
przeprowadzenia i poprzedzony lekcją powtórzeniową;
- w przypadku nie uczestniczenia w pisemnym sprawdzianie, bez względu na przyczyny, uczeń ma
obowiązek poddać się tej formie sprawdzania osiągnięć w określonym przez nauczyciela terminie;
nie poddanie się tej formie sprawdzania osiągnięć jest równoznaczne z wystawieniem oceny
niedostatecznej;
160
- w przypadku nieobecności nauczyciela w dniu zapowiedzianego sprawdzianu lub uzasadnionej
nieobecności klasy, termin zostanie uzgodniony ponownie, ale nie obowiązuje wtedy konieczność
tygodniowego wyprzedzenia;
- na koniec semestru / roku szkolnego nie przewiduje się końcowego sprawdzianu zaliczeniowego;
- prace pisemne (w tym kartkówki i sprawdziany) są punktowane zgodnie z WSO.
- uczeń, który otrzymał ze sprawdzianu ocenę niedostateczną ma prawo do jej poprawy w ciągu
pierwszego tygodnia od oddania przez nauczyciela ocenionych prac.
W uzasadnionych przypadkach (np. choroba lub badania lekarskie) należy poprawić ocenę
niedostateczną w terminie nie przekraczającym dwóch tygodni od momentu oddania prac uczniom.
Pierwsza ocena, tj. niedostateczna, jest odnotowana w dzienniku obok poprawionej i obydwie są
brane pod uwagę przy ustalaniu oceny śródrocznej i rocznej. Poprawa sprawdzianu odbywa się
tylko raz, w formie pisemnej.
4. Wypowiedź ustna
- uczeń powinien przynajmniej raz w semestrze uczestniczyć w tej formie sprawdzania wiadomości
i umiejętności;
- w odpowiedzi ustnej ocenie podlega: zawartość merytoryczna wypowiedzi, w tym posługiwanie
się terminologią przedmiotową, kompozycja logiczna i spójność wypowiedzi, umiejętność
uzasadniania i argumentowania, formułowania myśli, wyrażania sądów i opinii, jasność i
precyzyjność wypowiedzi, poprawność językowa;
- wypowiedź ustna ucznia dotyczy zawsze materiału programowego z trzech ostatnich lekcji
bieżących;
- wystawiona ocena powinna być krótko uzasadniona przez nauczyciela;
- ocena z odpowiedzi ustnej nie podlega poprawie. 5. Aktywność ucznia na lekcji
- uczeń ma obowiązek aktywnie uczestniczyć w lekcjach i angażować się we wszelkie czynności
edukacyjne podejmowane na zajęciach przedmiotowych;
- za aktywne uczestnictwo w lekcji uczeń może otrzymać plusa (+). Otrzymanie pięciu plusów
skutkuje wpisaniem do dziennika oceny bardzo dobrej za aktywność;
- brak jakiejkolwiek pracy ucznia na lekcji, pomimo kontroli i zwracania uwagi przez nauczyciela
oraz niewykonanie żadnego ćwiczenia i zadania może skutkować oceną niedostateczny wpisaną na
danej lekcji do dziennika.
6. Prezentacje multimedialne
- prezentacja może być przygotowana przez ucznia wskazanego przez nauczyciela lub przez
ochotnika; samodzielnie lub w grupie dwu, trzyosobowej;
-przy ocenie prezentacji bierze się pod uwagę: poprawność merytoryczną, zawartość rzeczową,
wkład pracy ucznia, kreatywność, umiejętność atrakcyjnego przedstawienia prezentacji.
7. Nieprzygotowanie do lekcji
- uczeń ma prawo do zgłoszenia nieprzygotowania jeden raz w semestrze jeśli zajęcia obejmują
jedną lub dwie godziny w tygodniu, lub dwa razy w semestrze jeśli zajęcia odbywają się w
wymiarze większym niż dwie godziny w tygodniu;
- nieprzygotowanie do lekcji należy zgłaszać na początku lekcji, tuż po przerwie i przywitaniu się
nauczyciela z klasą. Nie jest wtedy wymagane podanie przyczyny nieprzygotowania.
- w przypadku, kiedy uczeń nie jest przygotowany do zajęć, a nie zgłosił tego faktu, otrzymuje
ocenę niedostateczny wpisaną do dziennika.
- nieusprawiedliwione niczym nieprzygotowanie się do lekcji, w sytuacji, gdy uczeń wykorzystał
limit , skutkuje oceną niedostateczny;
- w przypadkach uzasadnionych, np. długiej choroby, potwierdzonej zaświadczeniem lekarskim na
piśmie, uczeń zgłasza brak przygotowania do lekcji i wówczas nie odnotowuje się tego
nieprzygotowania jako kolejnego. W takich przypadkach uczeń ma jednak obowiązek uzupełnić
braki wiedzy i notatki w możliwie krótkim czasie.
161
8. Przeliczanie punktów za sprawdziany i kartkówki na stopnie szkolne odbywa się według
następującej skali procentowej w stosunku do ilości wszystkich, możliwych do uzyskania punktów: niedostateczny (ndst) 0 – 39%
dopuszczający (dop) 40 – 49%
dostateczny (dst) 50 – 74%
dobry (db) 75 – 89%
bardzo dobry (bdb) 90 – 100%
celujący (cel) powyżej 100%
III Wymagania na poszczególne oceny:
Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca):
Uczeń:
-ma niepełna wiedzę określoną w podstawie programowej,
-sytuuje najważniejsze wydarzenia w czasie i przestrzeni,
-rozpoznaje związki przyczynowo-skutkowe,
-przedstawia przy pomocy nauczyciela wyniki swojej pracy w formie ustnej i pisemnej,
-określa rodzaj źródła historycznego, odszukuje najważniejsze informacje w źródle pisanym.
Wymagania podstawowe (ocena dostateczna):
Uczeń:
- ma niepełna wiedzę określoną w podstawie programowej,
-selekcjonuje podstawowe fakty,
-wiąże fakty w łańcuchy przyczynowo-skutkowe,
-odnajduje najważniejsze informacje zawarte w kilku źródłach pisanych, dokonuje ich wspólnej
analizy,
-odróżnia fakty od opinii,
-przeprowadza podstawowe rekonstrukcje genezy, mechanizmów przebiegu oraz konsekwencji
wybranego zjawiska z jednej płaszczyzny procesu historycznego,
-samodzielnie przedstawia wyniki swojej pracy w formie ustnej i pisemnej.
Wymagania rozszerzające (ocena dobra):
Uczeń:
-ma wiedzę i umiejętności historyczne określone w podstawie programowej, potrafi się nimi
posłużyć w typowych sytuacjach,
-analizuje i porównuje informacje zawarte w różnych źródłach,
-przeprowadza krytyczną analizę źródeł informacji,
-dokonuje wszechstronnej analizy genezy, mechanizmów przebiegu oraz konsekwencji wybranego
zjawiska historycznego.
Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra):
Uczeń:
-ma wiedzę i umiejętności historyczne określone w podstawie programowej, potrafi się nimi
posłużyć w różnych sytuacjach problemowych,
-analizuje i porównuje dane zawarte w różnych źródłach historycznych, potrafi je samodzielnie
zinterpretować,
-zauważa rozmaite interpretacje wydarzeń i procesów historycznych,
-samodzielnie ocenia postacie, wydarzenia oraz procesy,
-aktywnie wykorzystuje swoją wiedzę na lekcji i w trakcie zajęć pozalekcyjnych,
-formułuje problemy historyczne.
Wymagania wykraczające (ocena celująca):
Uczeń:
162
-ma wiedzę i umiejętności wykraczające poza podstawę programową; zna literaturę historyczną,
umie zastosować wiedzę w sytuacjach problemowych,
-samodzielnie rozwija swoje zainteresowania,
-startuje z sukcesami w konkursach i olimpiadach historycznych (zgodnie z Rozporządzeniem
Ministra Edukacji Narodowej z 20 sierpnia 2010 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie
warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz
przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych [DzU nr 156, poz. 1046]
finalistom lub laureatom olimpiad albo konkursów przysługują oceny celujące; jednak ze względu
na ograniczony zasięg tematyczny programu pierwszej klasy szkoły ponadgimnazjalnej osiągnięcie
sukcesu w olimpiadzie lub konkursie nie powinno decydować o ocenie celującej),
-samodzielnie formułuje i rozwiązuje problemy historyczne z wykorzystaniem
popularnonaukowych i naukowych źródeł informacji.
IV Zasady informowania o wymaganiach edukacyjnych i postępach uczniów w nauce
przedmiotu: 1. Wszystkie oceny są jawne i podawane na bieżąco.
2. Prace pisemne otrzymuje uczeń do wglądu na lekcji.
3. Sprawdziany są przechowywane przez nauczyciela do czasu wystawienia oceny rocznej.
4. Ocena jest wyrażona stopniem szkolnym od 1(ndst) do 6 (cel).
5. Uczeń mający kłopoty z opanowaniem materiału nauczania może zwrócić się o pomoc do
nauczyciela i, jeżeli jest to pożądane, wspólnie z nim ustala program wspomagający.
6. Sprawy, które nie zostały ujęte w niniejszym Przedmiotowym Systemie Oceniania reguluje
Wewnątrzszkolny System Oceniania.
Wymagania edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie
I Zasady ogólne: 1. Nauczyciel na początku każdego roku szkolnego informuje uczniów o wymaganiach
edukacyjnych wynikających z realizowanego przez siebie programu nauczania oraz przedstawia
uczniom zasady przedmiotowego systemu oceniania. 2. Nauczyciel informuje uczniów o sposobach sprawdzania osiągnięć edukacyjnych uczniów. 3. Oceny są jawne – zarówno dla uczniów, jak i rodziców. 4. Sprawdzone i ocenione prace kontrolne uczeń (jak i jego rodzice – w razie życzenia) otrzymuje
do wglądu na zasadach określonych przez nauczyciela. 5. Oceny klasyfikacyjne ustala się w terminach i skali określonej w Wewnątrzszkolnym Systemie
Oceniania. 6. Na ocenę śródroczną i roczną z wiedzy o społeczeństwie składa się: wiedza merytoryczna,
posługiwanie się terminologią właściwą przedmiotowi, umiejętność uzasadniania i
argumentowania, sposób rozwiązywania problemów, kreatywność, umiejętność komunikowania
się, jasność i precyzyjność wypowiedzi, wykorzystywanie wiedzy w
nowych sytuacjach poznawczych. II Zasady oceniania bieżącego: 1. Prace pisemne
- zadania domowe w formie dłuższej wypowiedzi – referatu, opisu, notatki, wypracowania – łącznie
do 6 prac w roku szkolnym;
163
- brak zgłoszenia nieodrobionej pracy domowej odkryty przez nauczyciela w czasie lekcji skutkuje
oceną niedostateczną wpisaną do dziennika;
- przy ocenie pisemnej pracy domowej uwzględnia się: zgodność z tematem pracy, poprawność
merytoryczną, zawartość rzeczową, wkład pracy ucznia, kreatywność, spójność językową oraz
poprawność ortograficzną. 2. Kartkówki
- 5 – 15 minutowe kartkówki (testy sprawdzające) z ostatnich trzech lekcji bieżących – łącznie do
trzech w semestrze;
- kartkówki nie są przez nauczyciela zapowiadane wcześniej i mają rangę odpowiedzi ustnych
uczniów;
- zgłoszenie nieprzygotowania do lekcji zgodnie z punktem nr 8 zwalnia ucznia z pisania
kartkówki;
- ocena uzyskana z kartkówki nie podlega poprawie. 3. Sprawdziany
- sprawdziany przeprowadza się po zrealizowaniu każdego działu programowego i obejmują one
większą partię materiału składającą się na cały zakres danego działu programowego;
- sprawdzian powinien być zapowiedziany co najmniej jeden tydzień przed terminem jego
przeprowadzenia i poprzedzony lekcją powtórzeniową;
- w przypadku nie uczestniczenia w pisemnym sprawdzianie, bez względu na przyczyny, uczeń ma
obowiązek poddać się tej formie sprawdzania osiągnięć w określonym przez nauczyciela terminie;
nie poddanie się tej formie sprawdzania osiągnięć jest równoznaczne z wystawieniem oceny
niedostatecznej;
- w przypadku nieobecności nauczyciela w dniu zapowiedzianego sprawdzianu lub uzasadnionej
nieobecności klasy, termin zostanie uzgodniony ponownie, ale nie obowiązuje wtedy konieczność
tygodniowego wyprzedzenia;
- na koniec semestru / roku szkolnego nie przewiduje się końcowego sprawdzianu zaliczeniowego;
- prace pisemne (w tym kartkówki i sprawdziany) są punktowane zgodnie z WSO.
- uczeń, który otrzymał ze sprawdzianu ocenę niedostateczną ma prawo do jej poprawy w ciągu
pierwszego tygodnia od oddania przez nauczyciela ocenionych prac.
W uzasadnionych przypadkach (np. choroba lub badania lekarskie) należy poprawić ocenę
niedostateczną w terminie nie przekraczającym dwóch tygodni od momentu oddania prac uczniom.
Pierwsza ocena, tj. niedostateczna, jest odnotowana w dzienniku obok poprawionej i obydwie są
brane pod uwagę przy ustalaniu oceny śródrocznej i rocznej. Poprawa sprawdzianu odbywa się
tylko raz, w formie pisemnej. 4. Wypowiedź ustna
- uczeń powinien przynajmniej raz w semestrze uczestniczyć w tej formie sprawdzania wiadomości
i umiejętności;
- w odpowiedzi ustnej ocenie podlega: zawartość merytoryczna wypowiedzi, w tym posługiwanie
się terminologią przedmiotową, kompozycja logiczna i spójność wypowiedzi, umiejętność
uzasadniania i argumentowania, formułowania myśli, wyrażania sądów i opinii, jasność i
precyzyjność wypowiedzi, poprawność językowa;
- wypowiedź ustna ucznia dotyczy zawsze materiału programowego z trzech ostatnich lekcji
bieżących;
- wystawiona ocena powinna być krótko uzasadniona przez nauczyciela;
- ocena z odpowiedzi ustnej nie podlega poprawie. 5. Aktywność ucznia na lekcji
- uczeń ma obowiązek aktywnie uczestniczyć w lekcjach i angażować się we wszelkie czynności
edukacyjne podejmowane na zajęciach przedmiotowych;
- za aktywne uczestnictwo w lekcji uczeń może otrzymać plusa (+). Otrzymanie pięciu plusów
skutkuje wpisaniem do dziennika oceny bardzo dobrej za aktywność;
164
- brak jakiejkolwiek pracy ucznia na lekcji, pomimo kontroli i zwracania uwagi przez nauczyciela
oraz niewykonanie żadnego ćwiczenia i zadania może skutkować oceną niedostateczny wpisaną na
danej lekcji do dziennika.
6. Ćwiczenia wykonywane na lekcji
- uczeń ma obowiązek rozwiązywać wszelkie ćwiczenia (karty pracy, zadania, testy, pytania do
tekstów źródłowych) zlecone przez nauczyciela w czasie lekcji;
- ćwiczenia wykonywane na lekcji podlegają ocenie;
- niewykonywanie ćwiczeń zleconych przez nauczyciela może skutkować oceną niedostateczny
wpisaną na danej lekcji do dziennika
7. Projekt edukacyjny
- uczeń powinien przynajmniej raz w roku szkolnym uczestniczyć w przygotowaniu projektu;
- przy ocenie projektu bierze się pod uwagę: zawartość merytoryczną, umiejętność zaplanowania
własnej pracy oraz skutecznego rozwiązania problemu, umiejętność pracy zespołowej, stopień
realizacji zamierzonego celu, sposób prezentacji wyników pracy własnej i zespołu. 8. Nieprzygotowanie do lekcji
- uczeń ma prawo do zgłoszenia nieprzygotowania jeden raz w semestrze jeśli zajęcia obejmują
jedną lub dwie godziny w tygodniu, lub dwa razy w semestrze jeśli zajęcia odbywają się w
wymiarze większym niż dwie godziny w tygodniu;
- nieprzygotowanie do lekcji należy zgłaszać na początku lekcji, tuż po przerwie i przywitaniu się
nauczyciela z klasą. Nie jest wtedy wymagane podanie przyczyny nieprzygotowania.
- w przypadku, kiedy uczeń nie jest przygotowany do zajęć, a nie zgłosił tego faktu, otrzymuje
ocenę niedostateczny wpisaną do dziennika.
- nieusprawiedliwione niczym nieprzygotowanie się do lekcji, w sytuacji, gdy uczeń wykorzystał
limit , skutkuje oceną niedostateczny;
- w przypadkach uzasadnionych, np. długiej choroby, potwierdzonej zaświadczeniem lekarskim na
piśmie, uczeń zgłasza brak przygotowania do lekcji i wówczas nie odnotowuje się tego
nieprzygotowania jako kolejnego. W takich przypadkach uczeń ma jednak obowiązek uzupełnić
braki wiedzy i notatki w możliwie krótkim czasie. 9. Przeliczanie punktów za sprawdziany i kartkówki na stopnie szkolne odbywa się według
następującej skali procentowej w stosunku do ilości wszystkich, możliwych do uzyskania punktów: niedostateczny (ndst) 0 – 39%
dopuszczający (dop) 40 – 49%
dostateczny (dst) 50 – 74%
dobry (db) 75 – 89%
bardzo dobry (bdb) 90 – 100%
celujący (cel) powyżej 100%
III Wymagania na poszczególne oceny:
Ocena dopuszczająca:
Wiedza:
Uczeń spełnia wymagania konieczne.
Umiejętności:
Uczeń potrafi wykonać większość zadań praktycznych (np. wyszukać potrzebną informację,
przygotować prostą prezentację); nie sprawia mu kłopotu stosowanie posiadanej wiedzy do opisu
rzeczywistości.
Postawy:
Uczeń sam nie przejawia nadmiernej aktywności, ale wykonuje większość zadań zleconych mu
przez nauczyciela.
165
Ocena dostateczna:
Wiedza:
Uczeń spełnia wymagania konieczne, a ponadto selekcjonuje i porównuje poznane zjawiska.
Umiejętności:
Uczeń nie tylko potrafi opisowo przedstawiać posiadaną wiedzę, ale stosuje bardziej
skomplikowane operacje umysłowe, takie jak: porównywanie i rozpoznawanie faktów, wyciąganie
prostych wniosków. Wypełnia według wzorów druki urzędowe.
Postawy:
Uczeń wykazuje się przeciętną aktywnością, bierze jednak udział w projektach klasowych i
sumiennie wykonuje przydzielone mu zadania.
Ocena dobra:
Wiedza:
Uczeń spełnia wymagania podstawowe, a ponadto wykazuje zainteresowanie problematyką
omawianą na zajęciach.
Umiejętności:
Uczeń potrafi przygotować pisma o charakterze oficjalnym wychodzące poza schematyczne wzory;
umie analitycznie i syntetycznie wykorzystywać posiadaną wiedzę.
Postawy:
Uczeń przejawia dużą aktywność, często inicjuje różne przedsięwzięcia, a ponadto podejmuje się
działań wykraczających poza zaangażowanie swojej klasy.
Ocena bardzo dobra:
Wiedza:
Uczeń spełnia wymagania rozszerzające, a ponadto umie ocenić otaczającą go rzeczywistość
społeczno-polityczną zgodnie z przyjętymi kryteriami.
Umiejętności:
Uczeń nie tylko poprawnie wykorzystuje zdobytą wiedzę do przeprowadzania pogłębionych analiz i
syntez, ale także potrafi formułować dojrzałe oceny, dobrze argumentować swoje racje i celnie
ripostować podczas dyskusji lub debaty.
Postawy:
Uczeń prezentuje dojrzałą postawę obywatelską, jest bardzo aktywny na różnych polach aktywności
społecznej, przy czym jego aktywność wykracza poza ramy szkoły, do której uczęszcza.
Ocena celująca:
Wiedza:
Uczeń spełnia wymagania rozszerzające, a ponadto wykazuje szczególne zainteresowanie
przedmiotem.
Umiejętności:
Uczeń osiągnął bardzo wysoki poziom rozwoju intelektualnego, co przejawia się m.in. w próbach
samodzielnej interpretacji skomplikowanych problemów społecznych, politycznych lub prawnych.
Postawy:
Uczeń jest ponadprzeciętnie aktywny, zaangażowany w akcje społeczne i proobywatelskie, często
przyjmuje rolę lidera społecznego.
IV Zasady informowania o wymaganiach edukacyjnych i postępach uczniów w nauce
przedmiotu: 1. Wszystkie oceny są jawne i podawane na bieżąco.
2. Prace pisemne otrzymuje uczeń do wglądu na lekcji.
3. Sprawdziany są przechowywane przez nauczyciela do czasu wystawienia oceny rocznej.
4. Ocena jest wyrażona stopniem szkolnym od 1(ndst) do 6 (cel).
166
5. Uczeń mający kłopoty z opanowaniem materiału nauczania może zwrócić się o pomoc do
nauczyciela i, jeżeli jest to pożądane, wspólnie z nim ustala program wspomagający.
6. Sprawy, które nie zostały ujęte w niniejszym Przedmiotowym Systemie Oceniania reguluje
Wewnątrzszkolny System Oceniania.
167
Wymagania edukacyjne z wiedzy o kulturze
Cele kształcenia – wymagania ogólne
I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.
Uczeń odbiera teksty kultury i wykorzystuje informacje w nich zawarte, z uwzględnieniem
specyfiki medium, w którym są przekazywane.
II. Tworzenie wypowiedzi.
Uczeń tworzy wypowiedzi, celowo posługując się różnymi mediami (słowo mówione i pisane,
obraz malarski, fotograficzny, filmowy, dźwięk, widowisko, środki multimedialne); aktywnie
współtworzy kulturę lokalną (szkoły, dzielnicy, miejscowości).
III. Analiza i interpretacja tekstów kultury.
Uczeń posługuje się pojęciem kultury rozumianej jako całokształt ludzkiej działalności; analizuje i
interpretuje teksty kultury – potoczne praktyki kultury, a także dzieła sztuki.
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:
1) zna dwudziestowieczne dzieła reprezentujące różne dziedziny sztuki (literaturę, architekturę,
plastykę, muzykę, teatr, fotografię, film, sztukę nowych mediów) i dostrzega związki pomiędzy
nimi;
2) wskazuje różne funkcje dzieła sztuki (np. estetyczną, komunikacyjną, społeczną, użytkową,
kultową, poznawczą, ludyczną);
3) analizuje temat dzieła oraz treści i formę w kontekście jego różnych funkcji, wykorzystując
podstawowe wiadomości o stylach i epokach z różnych dziedzin sztuki;
4) analizuje film lub analizuje spektakl teatralny, posługując się podstawowymi pojęciami z zakresu
właściwej dziedziny sztuki;
5) charakteryzuje podstawowe media kultury (słowo, obraz, dźwięk, widowisko);
6) wymienia różne formy mediów kultury (słowo mówione, pismo, książka, obraz
malarski, fotografia, film, program telewizyjny, spektakl teatralny) oraz użycia (nowe media, media
masowe, media interaktywne, multimedia);
7) wyjaśnia, na czym polegają różne formy kontaktu z kulturą (odbiór bierny, aktywny,
konsumpcja, produkcja, twórczość, użytkowanie, uczestnictwo, animacja);
8) lokuje wytwory kultury (zachowania, zwyczaje, normy moralne, wytwory materialne, dzieła
sztuki) w kontekście grup społecznych, w których są tworzone i odbierane (rodzina, rówieśnicy,
społeczność lokalna, naród);
9) samodzielnie wyszukuje informacje na temat kultury w różnych mediach, bibliotekach.
2. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:
1) wypowiada się – w mowie i w piśmie – na temat wytworów kultury i ludzkich praktyk
w kulturze (zachowań, obyczajów, przedmiotów materialnych, dzieł sztuki);
2) wypowiada się na temat dzieła sztuki, używając pojęć zarówno swoistych dla poszczególnych
sztuk, jak i wspólnych (forma, kompozycja, funkcja, nadawca, odbiorca, użytkownik, znaczenie,
kontekst, medium);
3) przygotowuje prezentację lub inną formę wypowiedzi multimedialnej – blog, forum, strona
WWW – na tematy związane z kulturą lokalną i regionu lub z szeroko pojętymi problemami kultury
współczesnej;
4) bierze aktywny udział w szkolnych przedsięwzięciach artystycznych, animacyjnych, społecznych
i innych (wystawa, happening, przedstawienie szkolne, gazetka szkolna, kulturalna akcja
charytatywna);
5) organizuje proste działania o charakterze kulturalnym (spotkanie z twórcą kultury,
przedsięwzięcie artystyczne, prezentacja własnych zainteresowań, tradycji lokalnej lub regionalnej);
168
6) określa swoje zainteresowania, potrzeby i preferencje kulturalne oraz uzasadnia je
w dyskusji;
7) dba o ład i estetykę otoczenia, otacza opieką elementy dziedzictwa kulturowego.
3. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:
1) odróżnia pojęcie kultury rozumianej jako dorobek artystyczny od kultury
rozumianej jako całokształt dorobku ludzkości, ze zrozumieniem używa określeń:
kulturowy i kulturalny;
2) rozróżnienie, o którym mowa w pkt 1, stosuje w interpretacji wytworów kultury;
3) odnosi elementy kultury (zachowania, zwyczaje, praktyki, przedmioty materialne, dzieła sztuki)
do kategorii: czas, przestrzeń, ciało, grupa społeczna (rodzina, rówieśnicy, społeczność lokalna,
naród);
4) interpretuje praktyki kultury z najbliższego otoczenia (klasa, szkoła, dom, osiedle, podwórko,
miasto, kościół, stadion piłkarski);
5) dostrzega i nazywa związek między dziełem a sytuacją społeczno-historyczną i obyczajami
epoki, w której powstało;
6) posługuje się pojęciami: kultura popularna, ludowa, masowa, wysoka, narodowa,
zglobalizowana, subkultura w ich właściwym znaczeniu i używa ich w kontekście interpretowanych
dzieł sztuki oraz praktyk kulturowych;
7) wskazuje relacje między kulturami: lokalną, regionalną, narodową i europejską, ujawniające się
w konkretnych dziełach sztuki i praktykach kultury.
Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z wiedzy o kulturze
Ocena pracy ucznia i jego postępów w nauce w przypadku przedmiotu wiedza o kulturze
powinna odzwierciedlać zarówno zaangażowanie i inicjatywę podczas zajęć, wkład pracy,
sumienność oraz rzetelność przy wykonywaniu różnego rodzaju zadań, a także opanowanie wiedzy.
Ze względu na charakter przedmiotu uczeń ma możliwość uzyskania dodatkowej oceny za
aktywność na zajęciach lekcyjnych, jak i uczestnictwo w działaniach artystycznym na rzecz szkoły.
Na zajęciach obowiązuje sześciostopniowa skala ocen.
Stopień niedostateczny (1)
Uczeń:
Stopień dopuszczający (2)
Uczeń:
dstawie programowej ze znacznymi brakami;
-skutkowe pomiędzy zjawiskami w kulturze;
j, poglądy na temat tekstów
kultury;
Stopień dostateczny (3)
Uczeń:
-skutkowe;
169
Stopień dobry (4)
Uczeń:
eślone w podstawie programowej, potrafi się nimi posłużyć w
typowych sytuacjach;
nterpretacji tekstu kultury;
Stopień bardzo dobry (5)
Uczeń:
sytuacjach problemowych;
wykorzystuje swoją wiedzę na lekcji.
Stopień celujący (6)
Uczeń spełnia wszystkie wymagania niezbędne do uzyskania stopnia bardzo dobrego, a ponadto:
sytuacjach problemowych;
Ocena pełni funkcję zarówno dydaktyczną, jak i wychowawczą, zatem powinna być
zindywidualizowana, konsekwentna, systematyczna, obiektywna, rzetelna jawna. Jej celem jest
mobilizowanie uczniów do poszerzania już zdobytej wiedzy, a także do opanowywania nowych
umiejętności.
Ocenie mogą podlegać następujące formy pracy i dokonania ucznia:
i pozaszkolnych;
dział w projektach;
sprawdzian;
Przy wystawianiu oceny końcowej nauczyciel powinien uwzględnić następujące elementy:
170
Wymagania edukacyjne z podstaw przedsiębiorczości
I. Wymagania programowe
Poziom wymagań koniecznych (K) obejmuje wiadomości i umiejętności, które umożliwiają uczniowi świadomy udział lekcji, a także wykonywanie przez ucznia prostych zadań związanych z życiem codziennym. Powinny być opanowane przez każdego ucznia.
Poziom wymagań podstawowych (P) określa wiadomości i umiejętności ważne i najbardziej uniwersalne, stosunkowo łatwe do opanowania i użyteczne w życiu codziennym oraz niezbędne do kontynuowania na wyższych poziomach.
Poziom wymagań rozszerzających (R) dotyczy wiadomości i umiejętności trudniejszych, wspierających tematy podstawowe. Pośrednio mogą być użyteczne w pozaszkolnej działalności ucznia. Poziom wymagań dopełniających (D) zakłada opanowanie pełnego zakresu treści kształcenia. Określa wiadomości i umiejętności trudne do przyswojenia, złożone oraz o charakterze problemowym. Wymagania te są zaliczane najczęściej do wyższych kategorii celów kształcenia.
Poziom wymagań wykraczających (W) obejmuje wiadomości i umiejętności wykraczające ponad treści zawarte w podręczniku. Dotyczy zagadnień szczególnie złożonych i twórczych naukowo. Oceniając wiedzę i umiejętności ucznia, będą brane pod uwagę jego indywidualne możliwości oraz zaangażowanie w
pracę na lekcji.
II. Oceny szkolne:
Ocena dopuszczająca - wymagania na poziomie (K)
Ocena dostateczna - wymagania na poziomie (K) i (P)
Ocena dobra - wymagania na poziomie (K), (P) oraz (R)
Ocena bardzo dobra - wymagania na poziomie (K), (P), (R) i (D)
Ocena celująca - wymagania na poziomie (K), (P), (R), (D) oraz (W)
Stopień dopuszczający
Otrzymuje uczeń, który przyswoił treści konieczne. Z pomocą nauczyciela jest w stanie nadrobić braki w
podstawowych umiejętnościach.
Stopień dostateczny
Może otrzymać uczeń, który opanował wiadomości podstawowe i z niewielką pomocą nauczyciela potrafi rozwiązać
podstawowe problemy. Analizuje również proste zależności, a także próbuje porównywać, wnioskować i zajmować
określone stanowisko.
Stopień dobry
Otrzymuje uczeń, który przyswoił treści rozszerzające, właściwie stosuje terminologię przedmiotową, aktywnie
uczestniczy w zajęciach oraz stosuje wiadomości w sytuacjach typowych wg wzorów z lekcji i podręcznika, a także
rozwiązuje typowe problemy z wykorzystaniem poznanych metod. Ponadto samodzielnie pracuje z podręcznikiem i
materiałami źródłowymi.
Stopień bardzo dobry
171
Uczeń może otrzymać ocenę bardzo dobrą, jeżeli opanował treści dopełniające. Potrafi samodzielnie interpretować
zjawiska oraz bronić swoich poglądów.
Stopień celujący
Otrzymuje uczeń, który opanował treści wykraczające poza informacje zawarte w podręczniku. Potrafi hierarchizować i
selekcjonować wiadomości oraz z powodzeniem bierze udział w konkursach przedmiotowych. Pod okiem nauczyciela
prowadzi własne prace badawcze.
Propozycja skali ocen do prac pisemnych z podstaw przedsiębiorczości
Ocena Punktacja
Niedostateczny 0 - 29
dopuszczający 30 - 50
dostateczny 51 - 74
dobry 75 - 89
Bardzo dobry 90 - 100
Celujący Powyżej 100
III. Wymagania edukacyjne do podręcznika Krok w przedsiębiorczość
Dział programu
Lp. Temat lekcji
Poziom wymagań
konieczny Uczeń:
podstawowy Uczeń:
rozszerzający Uczeń:
dopełniający Uczeń:
wykraczający Uczeń:
KO
MU
NIK
AC
JA
IN
TE
RP
ER
SO
NA
LN
A
1.
Kim jest osoba przedsiębiorcza? Typy osobowości
wyjaśnia, czym jest
przedsiębiorczość
definiuje osobowość
wymienia cechy osoby
przedsiębiorczej
analizuje mocne i słabe strony
własnej
osobowości, odnosi je do cech
osoby
przedsiębiorczej
rozróżnia i charakteryzuje typy
osobowości
2. Role społeczne i rodzaje zachowań
definiuje pojęcie „rola społeczna”
definiuje pojęcie „rola
organizacyjna”
rozpoznaje
podstawowe
rodzaje zachowań, w tym
zachowania
asertywne, podaje przyczyny
i konsekwencje
poszczególnych rodzajów
zachowań
rozróżnia i charakteryzuje
role przypisane i osiągane
wyjaśnia, czym są napięcie ról
oraz konflikt ról i
podaje przykłady wystąpienia tych
sytuacji
omawia poszczególne
rodzaje
zachowań w kontekście
osoby
przedsiębiorczej
rozróżnia i charakteryzuje
własne role społeczne
i typowe dla nich
zachowania
wykazuje potrzebę przyjmowania
postawy asertywnej w
określonych
sytuacjach
rozróżnia i charakteryzuje
typowe role organizacyjne
wskazuje przykłady postawy
konformistycznej i
nonkonformistycznej
3. Komunikacja społeczna
wyjaśnia
znaczenie terminów:
„komunikacja
społeczna”, „komunikacja
interpersonalna”,
„komunikacja werbalna”,
„komunikacja
niewerbalna”
wyjaśnia, czym
jest komunikowanie
się, i omawia
przebieg tego procesu,
charakteryzując
poszczególne jego elementy
wyjaśnia
znaczenie komunikacji
niewerbalnej w życiu
codziennym
rozróżnia i
charakteryzuje wybrane
elementy mowy
ciała
wyjaśnia, czym
są bariery
komunikacyjne, i podaje ich
przykłady
wymienia i
charakteryzuje elementy
skutecznej
komunikacji
definiuje pojęcie
„empatia”
stosuje różne formy komunikacji
werbalnej i niewerbalnej w
celu autoprezentacji
oraz prezentacji własnego
stanowiska
wymienia i
rozróżnia poziomy komunikowania
4. Podejmowanie decyzji wyjaśnia
znaczenie
terminów: „decyzja”,
„decydent”,
„problem decyzyjny”
rozróżnia
i charakteryzuje
fazy procesu decyzyjnego
wymienia i charakteryzuje
bariery w
podejmowaniu decyzji
omawia wady
wymienia i
omawia zasady
podejmowania racjonalnych
decyzji
wyjaśnia, czym jest racjonalność
decyzji
charakteryzuje
rodzaje decyzji
wykazuje wpływ
luki informacyjnej
na jakość podjętej decyzji
charakteryzuje decyzje racjonalne
metodologicznie
oraz rzeczowo
172
oraz zalety decyzji
indywidualnych
i zbiorowych
5. Konflikty i ich rozwiązywanie. Negocjacje
wyjaśnia
znaczenie terminów:
„konflikt”,
„negocjacje”, „mediacje”,
„arbitraż”
wymienia cechy i umiejętności
przydatne w czasie negocjacji
wymienia
i charakteryzuje wybrane metody
rozwiązywania
konfliktów
wymienia zalety
mediacji i arbitrażu
wskazuje różnice
między poszczególnymi
rodzajami
negocjacji
rozróżnia i
charakteryzuje rodzaje konfliktów
ze względu na
podmiot i przedmiot
konfliktu
identyfikuje i analizuje konflikty
w zespole i proponuje metody
ich rozwiązania,
szczególnie w drodze negocjacji
podaje różnicę
między technikami manipulacyjnymi
a technikami
negocjacyjnymi
podaje przykłady
technik manipulacyjnych
stosowanych
podczas negocjacji
wymienia i
omawia zasady prowadzenia
skutecznych
negocjacji
IST
OT
A F
UN
KC
JO
NO
WA
NIA
GO
SP
OD
AR
KI R
YN
KO
WE
J
6. Gospodarka rynkowa. Podmioty gospodarki
definiuje pojęcia:
„gospodarka rynkowa”,
„mechanizm
rynkowy”, „popyt”, „podaż”,
„plan
Balcerowicza”
wymienia filary
gospodarki centralnie
sterowanej i
gospodarki rynkowej
podaje
najważniejsze różnice między
gospodarką
centralnie sterowaną a
gospodarką
rynkową
wymienia
główne podmioty gospodarki
rynkowej
omawia proces
transformacji polskiej
gospodarki
wyjaśnia, na czym polegał
plan Balcerowicza
przedstawia
argumenty świadczące
o nieefektywności
gospodarki centralnie
sterowanej
charakteryzuje
działania składające się na
proces
transformacji gospodarczej
w Polsce
7. Rynek w gospodarce wyjaśnia
znaczenie terminu „rynek”
wymienia funkcje rynku
klasyfikuje rynek
wg przedmiotu wymiany
podaje różnice
między rynkiem producenta
a rynkiem
konsumenta
wymienia i
charakteryzuje główne modele
struktur
rynkowych (monopol,
oligopol,
konkurencję monopolistyczną
, konkurencję
doskonałą)
określa rodzaje
rynków występujących
w najbliższym
otoczeniu
wykazuje potrzebę
wspierania konkurencji i walki
z monopolem
8. Popyt, podaż i cena wyjaśnia
znaczenie
terminów: „popyt”, „podaż”,
„cena”, „dobra
komplementarne”, „dobra
substytucyjne”,
„cena równowagi rynkowej”, „punkt
równowagi
rynkowej”
definiuje prawo
popytu
definiuje prawo
podaży
wymienia
i charakteryzuje
pozacenowe czynniki
kształtujące
popyt
wymienia
i charakteryzuje pozacenowe
czynniki
kształtujące podaż
wskazuje
zależność
między cenami dóbr
komplementarny
ch i dóbr substytucyjnych
a wielkością
popytu
analizuje na
przykładzie przebieg krzywej
podaży i krzywej
popytu
wyjaśnia zjawiska
nadwyżki rynkowej
i niedoboru rynkowego
wyznacza na prostych
przykładach punkt
równowagi rynkowej
wyjaśnia zjawisko
elastyczności
cenowej popytu
9. Gospodarstwa domowe
definiuje pojęcia: „gospodarstwo
domowe”, „budżet
domowy”,
„deficyt budżetowy”
wymienia i charakteryzuje
główne źródła dochodów
gospodarstw
domowych
wymienia i charakteryzuje
główne rodzaje wydatków
gospodarstw
domowych: konsumpcyjne
i inwestycyjne
(z podziałem na stałe i zmienne)
ocenia strukturę wydatków
własnej rodziny
tworzy budżet domowy swojej
rodziny, a następnie zarządza nim
proponuje działania mające
na celu zniwelowanie
deficytu w
budżecie domowym
10. Konsument, czyli „król rynku”
wyjaśnia znaczenie
terminów:
„konsument”, „gwarancja”,
wymienia i charakteryzuje
podstawowe
prawa konsumenta
wyróżnia prawa przysługujące
konsumentom w
wypadku zakupów na
przedstawia zasady składania
reklamacji
w wypadku niezgodności
wymienia akty prawne dotyczące
ochrony praw
konsumenta
wyjaśnia, na czym
173
„reklamacja”, „zakupy na
odległość”,
„rękojmia”
wymienia instytucje
zajmujące się
ochroną praw konsumentów
oraz określa ich cele i zadania
podaje różnice
między reklamacją a
gwarancją
odległość
przedstawia
prawa
konsumenta z tytułu
niezgodności towaru z umową
towaru z umową
przedstawia drogę
egzekwowania
własnych praw przez konsumenta
polega zjawisko zmowy cenowej
11. Rola państwa w gospodarce
wyjaśnia
znaczenie
terminów: „interwencjonizm
państwowy”, „dobra publiczne”
wyjaśnia i
rozróżnia pojęcia: „polityka
makroekonomiczn
a” i „polityka mikroekonomiczn
a”
wymienia,
rozróżnia
i charakteryzuje funkcje
ekonomiczne państwa
wymienia i
charakteryzuje
narzędzia oddziaływania
państwa na gospodarkę
określa
przyczyny ingerencji
państwa
w gospodarkę
określa cele
polityki
gospodarczej, a w jej ramach –
polityki fiskalnej i polityki monetarnej
przedstawia
argumenty za
i przeciw ingerencji państwa
w gospodarkę
12. Wzrost i rozwój gospodarczy państwa
wyjaśnia znaczenie
terminów: „wzrost
gospodarczy”,
„rozwój gospodarczy”,
„siła nabywcza
waluty”, „cykl koniunkturalny”
rozróżnia i opisuje wybrane
wskaźniki wzrostu
gospodarczego
i rozwoju gospodarczego
wymienia fazy
cyklu koniunkturalnego
wyjaśnia przyczyny różnic
między nominalnym
a realnym PKB
charakteryzuje zjawiska recesji i
dobrej
koniunktury w gospodarce
omawia przebieg klasycznego
cyklu
koniunkturalnego
porównuje wartości wybranych
wskaźników wzrostu i rozwoju
gospodarczego dla
Polski z wartościami tych
wskaźników dla
innych państw
formułuje wnioski
o poziomie rozwoju
gospodarczego państwa
na podstawie
analizy odpowiednich
wskaźników
ekonomicznych
interpretuje
wysokość i przyrost PKB
klasyfikuje państwa na
podstawie wartości wskaźnika rozwoju
społecznego (HDI)
wyjaśnia, dlaczego wskaźnik PKB ma
ograniczone
znaczenie przy porównywaniu
jakości życia
obywateli różnych państw
określa, na podstawie analizy
wskaźników
aktywności gospodarczej, fazę
cyklu
koniunkturalnego, w której znajduje
się polska
gospodarka
13. Budżet państwa wyjaśnia
znaczenie
terminów: „budżet państwa”,
„podatek”, „dług
publiczny”
wymienia
główne źródła
dochodów państwa
wymienia główne wydatki
budżetu państwa
wymienia,
rozróżnia
i charakteryzuje funkcje budżetu
państwa
wymienia, rozróżnia
i charakteryzuje podstawowe
zasady
budżetowe
ocenia wpływ
deficytu
budżetowego i długu publicznego
na gospodarkę
formułuje wnioski
na podstawie
analizy danych statystycznych
dotyczących
wartości deficytu budżetowego
i długu
publicznego państwa w relacji
do PKB
PIE
NIĄ
DZ
I B
AN
KO
WO
ŚĆ
14. Pieniądz wyjaśnia
znaczenie terminów:
„pieniądz”, „siła
nabywcza”, „inflacja”, „stopa
inflacji”
omawia
ewaluację pieniądza
wymienia, rozróżnia
i charakteryzuje
formy pieniądza
wymienia
i charakteryzuje właściwości
pieniądza
identyfikuje rodzaje inflacji w
zależności od przyczyn jej
powstania oraz
stopy inflacji
wymienia i
charakteryzuje funkcje
pieniądza
wymienia i charakteryzuje
właściwości pieniądza
omawia skutki inflacji
przedstawia sposoby
przeciwdziałania
inflacji
objaśnia obieg
pieniądza w gospodarce
omawia przyczyny
zmian wartości pieniądza (siły
nabywczej)
omawia poziom inflacji w Polsce
w latach 1989–2010 oraz podaje
jej przyczyny
i działania, w których wyniku
nastąpiło
osłabienie dynamiki
procesów
inflacyjnych
15. Banki wyjaśnia
znaczenie
wymienia
i charakteryzuje
wyjaśnia rolę
banku
wyjaśnia, na czym
polega polityka
podaje
podstawowe
174
terminów: „bank”, „system
bankowy”
wymienia elementy systemu
bankowego w Polsce
funkcje banku centralnego
rozróżnia rodzaje
banków ze względu
na dominującą działalność
wyjaśnia różnice
między bankami komercyjnymi
a bankami
spółdzielczymi
centralnego w gospodarce
wymienia i
charakteryzuje podstawowe
narzędzia polityki
pieniężnej NBP
określa znaczenie Rady
Polityki
Pieniężnej w kształtowaniu
polityki
pieniężnej NBP
pieniężna banku centralnego
identyfikuje rodzaje
polityki pieniężnej prowadzonej przez
NBP
wykazuje zależność
między zmianą stóp
procentowych wprowadzoną przez
NBP
a oprocentowaniem kredytów
udzielanych przez
banki osobom fizycznym
i przedsiębiorcom
wyjaśnia rolę banków
w gospodarce
różnice między bankami
komercyjnymi
a SKOK-ami
16. Rachunki bankowe wymienia
podstawowe
rodzaje usług bankowych
rozróżnia rodzaje
kont osobistych
wyjaśnia znaczenie
terminów: „limit
debetowy”, „kapitalizacja
odsetek”, „karta
płatnicza”
wyjaśnia zasady
funkcjonowania
lokat bankowych,
wymienia
i charakteryzuje ich rodzaje
identyfikuje rodzaje kart
płatniczych
omawia zasady
rozsądnego
korzystania z karty kredytowej
wyjaśnia zasady
wyboru
najlepszej lokaty
bankowej
wyjaśnia różnice
między stałym a
zmiennym oprocentowaniem
lokat bankowych
oblicza należne odsetki od lokat
bankowych z uwzględnieniem
różnego
oprocentowania i kapitalizacji
porównuje oferty wybranych usług
bankowych
wykazuje
zależność między
częstotliwością kapitalizacji
odsetek a
wielkością należnych odsetek
od lokaty
bankowej
17. Kredyty wyjaśnia znaczenie
terminów:
„kredyt”, „kredyt konsumencki”,
„rzeczywista
roczna stopa oprocentowania”,
„pożyczka”,
„zastaw hipoteczny”,
„spread
walutowy”, „zdolność
kredytowa”
podaje różnice między kredytem
a pożyczką
identyfikuje rodzaje kredytów
wg różnych
kryteriów (okresu
kredytowania,
waluty kredytu, przeznaczenia
kredytu)
omawia podstawowe
prawa przysługujące
kredytobiorcy w
wypadku umowy kredytu
konsumenckiego
wymienia i omawia kryteria
wyboru
najlepszego kredytu
wymienia najważniejsze
kryteria oceny
zdolności kredytowej
stosowane przez
banki
oblicza należne odsetki
od zaciągniętego
kredytu
ocenia możliwość
spłaty zaciągniętego kredytu
przy określonym
dochodzie
wskazuje rolę Biura Informacji
Kredytowej (BIK)
w procesie przyznawania
kredytów
18. Pozabankowe formy inwestowania
wyjaśnia
znaczenie terminów:
„inwestowanie”,
„instrument finansowy”,
„papiery
wartościowe”, „obligacje”,
„bony skarbowe”,
„weksle”, „akcje”, „fundusz
inwestycyjny”
identyfikuje rodzaje inwestycji
wg różnych kryteriów
(przedmiotu
inwestycji, podmiotu
inwestowania)
rozróżnia i charakteryzuje
inwestycje rzeczowe
i finansowe
wskazuje różnice
między poszczególnymi
rodzajami
papierów wartościowych
rozróżnia formy inwestowania
kapitału
wymienia i charakteryzuje
kryteria wyboru
formy inwestycji
wymienia
rodzaje obligacji ze względu na
emitenta
wyjaśnia, czym są fundusze
inwestycyjne
wyjaśnia pojęcie
„emisja akcji” i zna zasady
emisji
określa rodzaje
akcji ze względu na sposób
przenoszenia
własności oraz wg uprawnień
właścicieli akcji
wymienia i charakteryzuje
rodzaje funduszy inwestycyjnych,
uwzględniając
potencjalne zyski roczne oraz ryzyko
wystąpienia strat
oblicza przewidywany zysk
z przykładowej inwestycji
kapitałowej
w krótkim i długim okresie
dostrzega
zróżnicowanie stopnia ryzyka
w zależności od
wymienia typy
obligacji skarbowych
w Polsce
rozróżnia ceny akcji (nominalną,
emisyjną oraz rynkową)
wyjaśnia pojęcia: „jednostka
uczestnictwa”,
„certyfikat
inwestycyjny”
wyjaśnia rolę, jaką
w gospodarce odgrywają
fundusze
inwestycyjne
175
rodzaju inwestycji oraz okresu
inwestowania
19. Giełda definiuje pojęcie
„giełda” oraz
charakteryzuje jej rodzaje
wyjaśnia znaczenie
terminów:
„makler”, „indeks giełdowy”,
„ceduła
giełdowa”, „hossa”, „bessa”
wymienia
i charakteryzuje
instytucje rynku kapitałowego w
Polsce
wymienia i omawia rynki
giełdowe na GPW
wymienia
podstawowe indeksy na GPW
określa miejsce
GPW w systemie
rynku kapitałowego
wyjaśnia mechanizm
funkcjonowania
GPW
omawia systemy
notowań na
GPW
wyjaśnia
znaczenie podstawowych
wskaźników
giełdowych w podejmowaniu
decyzji
dotyczących inwestowania na
giełdzie
analizuje tabele
z informacjami
giełdowymi
omawia działania
podejmowane przed rozpoczęciem
inwestowania na
giełdzie
omawia rolę giełdy
w gospodarce
przedstawia rys
historyczny GPW
określa miejsce GPW na
europejskim rynku kapitałowym
PO
DA
TK
I I
UB
EZ
PIE
CZ
EN
IA
20. Podatki definiuje pojęcie
„podatek”
wyjaśnia
znaczenie terminów:
„zdolność
prawna”, „osobowość
prawna”,
„podatnik”, „obowiązek
podatkowy”,
„przedmiot opodatkowania”,
„stawka
podatkowa”, „podstawa
opodatkowania”
argumentuje
konieczność płacenia
podatków
wymienia i charakteryzuje
funkcje podatków
identyfikuje rodzaje
podatków wg
różnych kryteriów
wymienia i
omawia rodzaje podatków
charakteryzuje podatki
progresywne,
proporcjonalne i regresywne
omawia klasyczne
zasady podatkowe A. Smitha
omawia rolę podatku VAT w
polskim systemie
podatkowym
ocenia system
podatkowy w Polsce
przedstawia
argumenty za i przeciw
wprowadzeniu
podatku liniowego
wyjaśnia znaczenie
terminu „Dzień Wolności
Podatkowej”
porównuje stopień obciążenia
podatkami obywatela w
różnych krajach
21. Roczne rozliczenie podatku dochodowego
wyjaśnia
znaczenie
terminów: „obowiązek
podatkowy”,
„dochód”, „przychód”,
„koszty uzyskania
przychodu”, „kwota wolna od
podatku”, „ulga
podatkowa”, „zaliczka
na podatek dochodowy”,
„płatnik podatku”
wymienia ulgi
podatkowe
obowiązujące w Polsce
wymienia rodzaje
formularzy
podatkowych
omawia sposoby
obliczania
podatku wg różnych stawek
podatkowych
omawia zasady wspólnego
opodatkowania
dobiera odpowiedni
formularz
podatkowy do źródeł
przychodu oraz
sposobu jego opodatkowania
analizuje strukturę
dochodów
podatników PIT w Polsce i jej
zmiany w
określonych latach
22. Jak wypełnić roczne zeznanie podatkowe?
wymienia sposoby złożenia
zeznania
podatkowego
wyjaśnia znaczenie
terminu
„Urzędowe Poświadczenie
Odbioru” (UPO)
omawia zasady wspólnego
opodatkowania
wypełnia roczne zeznanie
podatkowe na
podstawie przykładowych
danych
176
23. Ubezpieczenia wyjaśnia, czym jest ubezpieczenie
wyjaśnia znaczenie
terminów:
„ubezpieczyciel”, „ubezpieczający”,
„ubezpieczony”,
„system zabezpieczenia
społecznego”,
„ubezpieczenia publiczne”,
„ubezpieczenia
prywatne”, „polisa
ubezpieczeniowa”
, „karencja”
wymienia podstawowe
obowiązki
ubezpieczonego i ubezpieczyciela
wymienia filary systemu
emerytalnego w
Polsce
wymienia i charakteryzuje
rodzaje
ubezpieczeń wg różnych
kryteriów (przedmiotu
ubezpieczenia,
stopnia swobody w zakresie
nawiązania
stosunku ubezpieczenia)
charakteryzuje
poszczególne filary systemu
emerytalnego
w Polsce
wskazuje związek pomiędzy swoją
przyszłą
aktywnością zawodową
a wysokością emerytury
wyjaśnia, jaką rolę
w gospodarce odgrywają
fundusze
emerytalne
omawia rolę
Ubezpieczeniowego Funduszu
Gwarancyjnego w
polskim systemie ubezpieczeń
podaje różnice między
redystrybutywnym
a kapitałowym modelem
ubezpieczeń społecznych
PR
ZE
DS
IĘB
IOR
ST
WO
24. Cele i rodzaje działalności gospodarczej
wymienia
i charakteryzuje ekonomiczne cele
gospodarowania
wymienia i charakteryzuje
społeczne cele gospodarowania
wymienia i
omawia czynniki produkcji
wymienia i charakteryzuje
rodzaje
działalności gospodarczej
podaje przykłady
działań zgodnych z koncepcją
społecznej
odpowiedzialności biznesu
określa rodzaj
działalności gospodarczej wg
PKD 2007
25. Klasyfikacja przedsiębiorstw
wyjaśnia, kim jest przedsiębiorca
wyjaśnia znaczenie
terminów: „zdolność
prawna”,
„osobowość prawna”
omawia klasyfikację
wielkościową przedsiębiorstw
wymienia i charakteryzuje
formy własności
przedsiębiorstw
wymienia i charakteryzuje
formy organizacyjno-
-prawne
przedsiębiorstw
klasyfikuje rodzaje spółek
omawia znaczenie mikroprzedsiębiorst
w w polskim systemie
gospodarki
określa rolę przedsiębiorstw
z sektora MŚP w funkcjonowaniu
polskiej
gospodarki
wymienia
i charakteryzuje formy związków
spółek (korporacje,
monopole, holdingi,
koncerny)
26. Zakładanie firmy definiuje pojęcia „makrootoczenie
przedsiębiorstwa”, „mikrootoczenie
przedsiębiorstwa”
wymienia i charakteryzuje
etapy zakładania własnej
działalności
gospodarczej
wskazuje
najczęstsze przyczyny
niepowodzeń
przedsiębiorstwa
wymienia i omawia czynniki
warunkujące sprawne
funkcjonowanie
przedsiębiorstwa
dostosowuje formę organizacyjno-
prawną do profilu działalności
przedsiębiorstwa
wypełnia zintegrowany
wniosek CEIDG-1
27. Biznesplan wyjaśnia, czym jest biznesplan
wymienia i omawia zasady
sporządzania biznesplanu
wyjaśnia pojęcia:
„analiza rynku”, „rynek
potencjalny”
wymienia i charakteryzuje
elementy biznesplanu
uzasadnia przydatność
sporządzania biznesplanu
niezależnie od
etapów rozwoju przedsiębiorstwa
wyjaśnia, na czym polega
analiza
strategiczna SWOT
sporządza projekt własnego
przedsiębiorstwa oparty na
biznesplanie
28. Zarządzanie przedsiębiorstwem
definiuje terminy: „styl kierowania”,
„motywowanie”,
„efekt synergii”
wymienia i
wymienia i omawia zasady
organizacji pracy
w firmie
wymienia cechy
wymienia i charakteryzuje
elementy procesu
zarządzania oraz jego przebieg
dowodzi skuteczności
łączenia różnych
sposobów motywowania
ocenia zastosowanie
różnych stylów
kierowania w zależności
177
omawia zasady pracy zespołowej
dobrego kierownika
(lidera zespołu)
wymienia różne style zarządzania
i wyjaśnia,
na czym one polegają
wymienia i omawia cechy
dobrego
wykonawcy
podwładnych
od rodzaju przedsiębiorstwa
i przedmiotu
działalności
29. Sprawozdania finansowe przedsiębiorstwa
definiuje pojęcia:
„majątek trwały”,
„majątek obrotowy”,
„aktywa
przedsiębiorstwa”, „pasywa
przedsiębiorstwa”, „bilans”,
„amortyzacja”,
„rachunek zysków i strat”, „próg
rentowności”,
„koszt całkowity”, „całkowity koszt
jednostkowy”
wymienia
i charakteryzuje
podstawowe składniki bilansu
podaje przykłady
kosztów stałych
oraz zmiennych przedsiębiorstwa
analizuje
przykładowy wynik
finansowy przedsiębiorstwa
wyznacza na
prostych
przykładach próg rentowności
omawia procedurę likwidacji
działalności
gospodarczej
30. Księgowość przedsiębiorstwa
definiuje pojęcie „rachunkowość
firmy”
wymienia podstawowe
zasady księgowości
klasyfikuje i
opisuje dowody księgowe
wymienia i omawia funkcje
rachunkowości
wymienia podstawowe
dokumenty księgowe firmy
uzasadnia konieczność
prowadzenia
rachunkowości w firmie
podaje różnice między
księgowością
pełną a księgowością
uproszczoną
wymienia i omawia wady oraz zalety
poszczególnych
form opodatkowania
przedsiębiorstwa
podatkiem dochodowym
uzupełnia fakturę VAT na podstawie
dostarczonych
danych
wyjaśnia znaczenie terminu
„kreatywna
księgowość” oraz omawia przyczyny
i konsekwencje
tego zjawiska
31. Marketing wyjaśnia, czym
jest marketing, oraz wymienia
jego cele
wymienia rodzaje mediów
reklamowych
wyjaśnia, czym
jest promocja, oraz
charakteryzuje
jej narzędzia
wyjaśnia, czym
jest reklama, oraz omawia cele
działań
reklamowych
wyjaśnia
znaczenie
terminu „marketing mix”
oraz
charakteryzuje jego elementy
wskazuje
pozytywne i negatywne
przykłady
wpływu reklamy na konsumentów
odczytuje
informacje zawarte w reklamach,
odróżniając je od
elementów perswazyjnych
omawia zjawisko
kreowania marki firmy,
uwzględniając
znaczenie barw firmowych
32. Etyka w pracy i w biznesie
wyjaśnia znaczenie terminu
„etyka zawodowa”
definiuje pojęcie
„mobbing”
wyjaśnia pojęcie
„korupcja”
rozróżnia zachowania
etyczne i nieetyczne
w wypadku
pracodawcy i pracownika
wymienia
działania etyczne i nieetyczne
w biznesie
wymienia
przejawy
mobbingu, jego skutki oraz
sposoby
przeciwdziałania mobbingowi
identyfikuje rodzaje korupcji
charakteryzuje reguły moralne i
normy prawne jako elementy
etycznego
postępowania
wymienia zasady
etycznego
pracownika – kodeks etyczny
wymienia przyczyny
i skutki oraz
sposoby przeciwdziałania
korupcji
wymienia, rozróżnia oraz
charakteryzuje podstawowe
wartości etyczne w
biznesie
analizuje przebieg
kariery zawodowej
osoby, która – działając zgodnie z
zasadami etyki – odniosła w życiu
zawodowym sukces
dowodzi negatywnego
wpływu szarej
strefy na gospodarkę
analizuje przykładowy
kodeks etyki zawodowej danej
profesji
(np. nauczyciela)
PR
AC A
33. Rynek pracy definiuje pojęcia: „praca”,
„humanizacja
przedstawia pracę jako
wartość
omawia skutki nadmiernego
popytu na rynku
analizuje popyt na pracę i podaż pracy,
uwzględniając
oblicza na prostych przykładach
współczynnik
178
pracy”, „aktywność
zawodowa”,
„współczynnik aktywności
zawodowej”,
„bezrobocie”
wyjaśnia, czym
jest rynek pracy, i wymienia jego
uczestników
wymienia i omawia bodźce
skłaniające
człowieka do podejmowani
a pracy
wyjaśnia
motywy
aktywności zawodowej
człowieka
pracy
wymienia i
charakteryzuje
przyczyny oraz konsekwencje
zjawiska nierównowagi na
rynku pracy
czynniki wpływające na
wielkość popytu i
podaży pracy
aktywności zawodowej
34. Poszukiwanie pracy wyjaśnia, czym
jest aktywne poszukiwanie
pracy
wyjaśnia, jak
rozpoznać własne
predyspozycje i możliwości
zawodowe
wymienia i
omawia sposoby poszukiwania
pracy
wymienia zasady
pisania CV i listu
motywacyjnego
wymienia
najczęstsze błędy w CV i listach
motywacyjnych
wyjaśnia, na
czym polega rozpoznanie
rynku pracy (uwzględniające
zawody
deficytowe i nadwyżkowe
oraz najczęstsze
oczekiwania pracodawców)
wymienia
kompetencje miękkie, na które
najczęściej
zwracają uwagę pracodawcy
uzasadnia konieczność
jednoczesnego
korzystania z kilku metod
szukania pracy
odróżnia wiarygodne
oferty pracy
wymienia i omawia
elementy dokumentów
aplikacyjnych (uwzględniając
Europass)
analizuje własne możliwości
znalezienia pracy
na rynku lokalnym, regionalnym,
krajowym
i europejskim
wyszukuje oferty
pracy, uwzględniając
własne możliwości
i predyspozycje
tworzy dokumenty
aplikacyjne dotyczące
konkretnej oferty
pracy
wypełnia
formularz Europass CV
w języku polskim
35. Rozmowa kwalifikacyjna
wymienia etapy
procesu rekrutacji pracowników
wyjaśnia znaczenie terminu
„rozmowa
kwalifikacyjna”
wyjaśnia
znaczenie rozmowy
kwalifikacyjnej
w procesie rekrutacji
wymienia zasady przygotowania
się do rozmowy
kwalifikacyjnej
wymienia zasady
dobrego zaprezentowania
się na rozmowie
kwalifikacyjnej
analizuje
najczęściej zadawane
pytania podczas
rozmowy kwalifikacyjnej
stosuje różne formy
komunikacji werbalnej
i niewerbalnej w
celu autoprezentacji oraz prezentacji
własnego
stanowiska
uczestniczy w
rozmowie kwalifikacyjnej
w warunkach
symulowanych
36. Zatrudnienie wyjaśnia znaczenie
terminów: „kodeks pracy”,
„stosunek pracy”,
„świadectwo pracy”, „płaca”
wymienia rodzaje umów o pracę
wymienia umowy cywilnoprawne
(umowę-
-zlecenie i umowę
o dzieło)
wymienia i
omawia funkcje płacy
wymienia instytucje w
Polsce stojące na
straży praw pracowniczych
wyjaśnia znaczenie
Kodeksu pracy jako
podstawowego
aktu prawnego regulującego
prawa i
obowiązki pracowników
oraz
pracodawców
wymienia formy
rozwiązania umowy o pracę
wymienia podstawowe
prawa i
obowiązki pracownika (w
tym pracownika
młodocianego) oraz pracodawcy
wymienia
i charakteryzuje rodzaje płacy
(minimalna,
wymienia i omawia
podstawowe zasady prawa
pracy
analizuje formy wynagrodzenia
wynikające z systemu płac, a
następnie
wskazuje wady i zalety każdej z
nich z punktu
widzenia pracownika oraz
pracodawcy
analizuje i interpretuje
szczegółowe zapisy prawa pracy
analizuje formy zatrudnienia na
podstawie umów
cywilnoprawnych, a następnie
wskazuje
podstawowe cechy odróżniające je od
umowy o pracę
analizuje poszczególne
rodzaje umów o pracę, a następnie
wskazuje ich wady
i zalety z punktu widzenia
pracownika oraz
pracodawcy
oblicza płacę netto
stosuje odpowiednie
przepisy Kodeksu pracy w zależności
od sytuacji
problemowej
179
netto, brutto)
wymienia
i charakteryzuje
rodzaje systemów płac
37. Bezrobocie wyjaśnia pojęcia: „bezrobocie”,
„stopa
bezrobocia”, „osoba
bezrobotna”,
„BAEL”
wymienia warunki, które
trzeba spełnić,
aby otrzymać status
bezrobotnego
charakteryzuje rodzaje
bezrobocia
identyfikuje rodzaje
bezrobocia ze
względu na przyczynę i
formę
występowania
wymienia
negatywne
i pozytywne skutki
bezrobocia
wymienia i
omawia sposoby
walki z bezrobociem
(pasywne
i aktywne)
uzasadnia potrzebę aktywnej i
efektywnej walki z
bezrobociem
oblicza stopę
bezrobocia
analizuje dane statystyczne
dotyczące wielkości
i struktury
bezrobocia w Polsce
formułuje wnioski na temat bezrobocia
w województwie,
w którym mieszka
proponuje działania mające
na celu
ograniczenie bezrobocia
w miejscu
zamieszkania
38. Sytuacja na rynku pracy w UE
wymienia
swobody wspólnego rynku
i charakteryzuje swobodę
przepływu osób
analizuje stopę
bezrobocia wg BAEL w krajach
UE i wyciąga wnioski
podaje nazwy
krajów UE o najwyższym
poziomie
bezrobocia
wymienia
przyczyny
migracji
zarobkowych
Polaków
podaje nazwy państw będących
głównym celem emigracji
zarobkowej
Polaków
omawia
zróżnicowanie warunków pracy i
życia w UE (uwzględniając
stopę bezrobocia
i przeciętne roczne dochody)
omawia znaczenie
gwarancji jednakowych praw
w krajach UE
analizuje
możliwości zatrudnienia
w krajach UE
WS
PÓ
ŁP
RA
CA
MIĘ
DZ
YN
AR
OD
OW
A
39. Handel zagraniczny. Współpraca gospodarcza Polski z zagranicą
wyjaśnia znaczenie
terminów: „handel
zagraniczny”,
„eksport”, „import”, „bilans
handlu
zagranicznego”
wymienia bariery
ograniczające
handel zagraniczny
określa zakres współpracy
międzynarodowej
wymienia nazwy
państw o największym
udziale w handlu
zagranicznym (eksporcie i
imporcie)
omawia znaczenie handlu
zagranicznego w gospodarce
oraz wymienia
korzyści wynikające z
wymiany
handlowej
podaje przykłady
polskich „hitów
eksportowych”
wymienia głównych
partnerów handlowych Polski
oraz omawia
strukturę handlu zagranicznego i
jego znaczenie dla
naszego kraju
analizuje wpływ
kursu walut na
handel zagraniczny i gospodarkę
wyjaśnia zjawisko protekcjonizmu
państwowego
40. Procesy globalizacji wyjaśnia pojęcie „globalizacja”
wyjaśnia
znaczenie terminu „antyglobalista”
wymienia i charakteryzuje
płaszczyzny
globalizacji
wymienia
główne centra
gospodarcze i finansowe świata
omawia rolę globalnych
korporacji w
rozwoju globalizacji
wymienia i
omawia korzyści i zagrożenia
wynikające z
globalizacji
wymienia i
charakteryzuje pozytywne i
negatywne skutki
globalizacji na poszczególny
ch jej
płaszczyznach
wyjaśnia pojęcia:
„bezpośrednia inwestycja
zagraniczna”,
„inwestycje green-field”
ocenia wpływ globalizacji na
gospodarkę Polski
podaje przykłady oddziaływania
globalizacji na
poziom życia i model konsumpcji
wyszukuje informacje
o aktualnych
tendencjach i zmianach w
gospodarce świata i
Polski
podaje różnicę między
antyglobalistami
a alterglobalistami
180
IV. Zasady oceniania
1.
a) Uczeń jest oceniany za realizację zadań edukacyjnych określonych i podanych przez nauczyciela na początku
roku szkolnego
b) Ocenie podlegają wiadomości, umiejętności oraz następujące postawy: aktywność, kreatywność, umiejętność
pracy w grupie
c) W pierwszym lub drugim semestrze uczeń wykonuje na ocenę indywidualnie lub w dwu-, trzyosobowej grupie
projekt biznesplanu własnego przedsięwzięcia, w formie wydruku
d) Informacje o terminie, formie i zakresie planowanych sprawdzianów podawane są z tygodniowym
wyprzedzeniem (z wyj. kartkówek z ostatnich lekcji)
e) Nauczyciel oddaje sprawdzone prace w terminie 2 tygodni.
f) Uczeń ma prawo poprawy oceny ze sprawdzianu po wcześniejszym zgłoszeniu tego zamiaru nauczycielowi i
po uzgodnieniu terminu, jednak nie dłuższego niż dwa tygodnie od oddania prac. Do oceny śródrocznej i
końcowej liczone są obie oceny.
g) Jeżeli uczeń z przyczyn losowych nie może napisać zapowiedzianego sprawdzianu, ma obowiązek uczynić to
na najbliższych zajęciach lub w terminie uzgodnionym z nauczycielem (do tygodnia od powrotu do szkoły).
h) W przypadku nieusprawiedliwionej nieobecności ucznia na zapowiedzianym sprawdzianie możliwe jest
przeprowadzenie go na pierwszej lekcji, na której jest obecny uczeń (formy i termin ustala nauczyciel)
i) Kartkówki oraz odpowiedzi ustne obejmują zakres materiału z trzech ostatnich lekcji.
j) Uczeń ma prawo być nieprzygotowanym do lekcji, kartkówek i odpowiedzi ustnych raz w semestrze, ale tylko
z przyczyn obiektywnych.
k) Ocena semestralna śródroczna wystawiana jest w oparciu o średnia ważoną ocen, przy czym waga ocen ze
sprawdzianu wynosi 2, z pozostałych form 1. Ocena końcowa wystawiana jest w oparciu o ocenę w I jak i II
semestrze. Sposób ustalania oceny zawarty jest w WSO.
l) W przypadku nieobecności na ponad 50% zajęć uczeń może nie być klasyfikowany.
Obszary podlegające ocenianiu:
Wiedza przyswojona
a) Umiejętności kluczowe
b) Ćwiczenia
c) Aktywność na lekcjach, praca w grupach
d) Prezentacja wyników pracy indywidualnej jak i grupy
e) Wkład pracy i zaangażowanie
f) Wykonanie i prezentacja projektu
g) Wykonanie innych prac zleconych takich jak: obowiązkowe i nieobowiązkowe prace domowe w formie
referatów, sprawozdań lub też innych form prezentacji
h) Udział w konkursach
Formy sprawdzania i oceny wiedzy oraz umiejętności:
Odpowiedzi ustne
m) Formy pisemne: kartkówki, sprawdziany pisemne (pytania otwarte), testy (pytania zamknięte i otwarte), prace
domowe, projekt (wydruk)
n) Ćwiczenia
181
Wymagania edukacyjne z wychowania fizycznego
Wymagania edukacyjne wynikające z podstawy programowej
Cele kształcenia — wymagania ogólne:
Przygotowanie do aktywności fizycznej przez całe życie oraz ochrona i doskonalenie zdrowia
własnego oraz innych, w szczególności:
1) uświadomienie potrzeby aktywności fizycznej przez całe życie;
2) stosowanie w życiu codziennym zasad prozdrowotnego stylu życia;
3) działanie jako krytyczny konsument (odbiorca) sportu;
4) umiejętności sprzyjające zapobieganiu chorobom i doskonaleniu zdrowia fizycznego,
psychicznego i społecznego.
Treści nauczania — wymagania szczegółowe
1. Diagnoza sprawności i aktywności fizycznej oraz rozwoju fizycznego.
Uczeń:
- rozumie potrzebę aktywności fizycznej
- wskazuje mocne i słabe strony swojej sprawności fizycznej;
- umie zastosować wybrany przez siebie test w celu oceny własnej sprawności fizycznej
- opracowuje i realizuje program aktywności fizycznej dostosowany do własnych
potrzeb;
- omawia zalecenia dotyczące aktywności fizycznej w zależności od płci, okresu życia
i rodzaju pracy zawodowej;
- wie jak wysiłek fizyczny wpływa na rozwój i funkcjonowanie organizmu.
- wymienia czynniki wpływające na podejmowanie aktywności fizycznej zależne od
rodziny, kolegów, mediów i społeczności lokalnej.
2. Trening zdrowotny.
Uczeń:
- dba o rozwój własnej sprawności fizycznej i ruchowej
- ocenia reakcje własnego organizmu na wysiłek fizyczny o różnej intensywności;
- wyjaśnia, na czym polega prozdrowotny styl życia;
- wyjaśnia związek między aktywnością fizyczną i żywieniem a zdrowiem i dobrym
samopoczuciem oraz omawia sposoby utrzymania odpowiedniej masy ciała we wszystkich
okresach życia;
- wykonuje proste ćwiczenia relaksacyjne;
- potrafi samodzielnie przygotować i przeprowadzić rozgrzewkę
- potrafi opracować i zademonstrować zestaw ćwiczeń ogólnorozwojowych oraz ćwiczeń na
siłowni.
- potrafi wykorzystać warunki naturalne do uprawiania sportu.
- wie jakie są zasady zdrowego stylu życia
3. Sporty całego życia i wypoczynek.
Uczeń:
- przejawia potrzebę uczestniczenia w różnych formach rekreacji ruchowej.
- ma opanowane podstawowe elementy wybranych dyscyplin sportowych w stopniu
umożliwiającym wykorzystanie ich w rekreacji
- uczeń stosuje poznane elementy techniki i taktyki w wybranych indywidualnych i zespołowych
formach aktywności fizycznej.
- zna różne formy indywidualnej i zespołowej aktywności ruchowej.
4. Bezpieczna aktywność fizyczna i higiena osobista.
Uczeń:
- prowadzi higieniczny i zdrowy tryb życia
- przejawia chęć do rozwijania własnej sprawności fizycznej
- potrafi wykonać elementy gimnastyki podstawowej
182
- wykonuje ćwiczenia kształtujące i kompensacyjne w celu przeciwdziałania
negatywnym dla zdrowia skutkom pracy, w tym pracy w pozycji siedzącej i przy komputerze;
- zna zasady bezpiecznego organizowania wszelkich zajęć ruchowych;
- zna pozycje wyjściowe do ćwiczeń;
- wie jak dobrać ćwiczenia kształtujące i doskonalące określone zdolności ruchowe;
- wyjaśnia, na czym polega umiejętność oceny stopnia ryzyka związanego z niektórymi
sportami lub wysiłkami fizycznymi.
5. Sport.
Uczeń:
- przestrzega zasady fair play;
- wykazuje się umiejętnością współpracy w zespole;
- potrafi poprawnie wykonać podstawowe elementy techniki i zastosować w działaniu zasady
taktyki w wybranych dyscyplinach sportowych;
- potrafi się podporządkować przepisom i regułom działania;
- wyjaśnia relacje między sportem profesjonalnym i sportem dla wszystkich
a zdrowiem;
- omawia etyczne i zdrowotne konsekwencje stosowania środków dopingujących;
- wymienia i interpretuje przykłady konstruktywnego i destrukcyjnego zachowania się
kibiców sportowych;
6. Edukacja zdrowotna
Uczeń:
- wyjaśnia, dlaczego zdrowie jest wartością dla człowieka i zasobem dla społeczeństwa
oraz na czym polega dbałość o zdrowie w okresie młodości i wczesnej dorosłości;
- wyjaśnia, co oznacza odpowiedzialność za zdrowie własne i innych ludzi;
- omawia konstruktywne, optymistyczne sposoby wyjaśniania trudnych zdarzeń
i przeformułowania myśli negatywnych na pozytywne;
- wyjaśnia na czym polega praca nad sobą dla zwiększenia wiary w siebie, poczucia
własnej wartości i umiejętności podejmowania decyzji;
- wyjaśnia, na czym polega konstruktywne przekazywanie i odbieranie pozytywnych
i negatywnych informacji zwrotnych oraz radzenie sobie z krytyką;
- omawia zasady racjonalnego gospodarowania czasem;
- wyjaśnia, na czym polega samobadanie i samokontrola zdrowia oraz dlaczego należy
poddawać się badaniom profilaktycznym w okresie całego życia;
- wyjaśnia, co to znaczy być aktywnym pacjentem i jakie są podstawowe prawa
pacjenta;
- omawia, na czym polega współuczestnictwo i współpraca ludzi, organizacji
i instytucji w działaniach na rzecz zdrowia;
- wyjaśnia, jaki jest związek między zdrowiem i środowiskiem oraz co sam może
zrobić, aby tworzyć środowisko sprzyjające zdrowiu.
Wymagania edukacyjne niezbędne do uzyskania poszczególnych śródrocznych
i rocznych ocen z WF
183
ZASADY OCENIANIA
Podstawą oceny jest wysiłek włożony przez ucznia w wywiązywanie się z obowiązków
wynikających ze specyfiki zajęć, systematyczność udziału ucznia w zajęciach oraz aktywność
ucznia w działaniach podejmowanych przez szkołę na rzecz kultury fizycznej.
Oceniane będą:
1. Systematyczność udziału w lekcjach.
2. Wysiłek włożony w wywiązywanie się z obowiązków.
3. Zaangażowanie w przebieg lekcji i przygotowanie się do zajęć.
4. Stosunek do partnera i przeciwnika.
5. Aktywność fizyczna.
6. Postęp w opanowaniu umiejętności i wiadomości przewidzianych dla poszczególnych klas
zgodnie z indywidualnymi możliwościami i predyspozycjami
7. Osiągnięte wyniki w sportach wymiernych, dokładność wykonania zadania oraz poziom zdobytej
wiedzy i umiejętność jej wykorzystania w praktycznym działaniu.
8. Udział w zawodach sportowych i zajęciach nadobowiązkowych.
9. Pozaszkolna aktywność sportowa.
ZASADY WYSTAWIANIA OCENY SEMESTRALNEJ
I ROCZNEJ
1. Wystawiana ocena jest ściśle związana z treściami nauczania i wynika z realizacji
planu pracy nauczyciela.
2. Nauczyciel wystawiając ocenę semestralną i końcową bierze pod uwagę wszystkie
obszary oceniania ze szczególnym uwzględnieniem systematycznego udziału w lekcjach
oraz wysiłku wkładanego przez ucznia w usprawnianie s ię i wywiązywanie s ię z
podejmowanych przez niego czynności i powierzanych przez nauczyciela zadań.
3. Wszystkie oceny są na bieżąco podawane do wiadomości uczniów i rodziców.
4. W uzasadnionych przypadkach uczeń może być zwolniony na czas określony z wychowania
fizycznego.
5. Decyzje o całkowitym lub częściowym zwolnieniu ucznia z zajęć WF podejmuje
dyrektor szkoły na podstawie opinii o ograniczonych możliwościach uczestniczenia w tych
zajęciach, wydanej przez lekarza.
6. W przypadku całkowitego zwolnienia ucznia z WF, w dokumentacji przebiegu nauczania, zamiast
oceny klasyfikacyjnej wpisuje się „zwolniony".
7. Uczeń, którego frekwencja na lekcji wychowania fizycznego jest mniejsza niż 50 % ( mowa
o aktywnym uczestnictwie w lekcji w danym semestrze ) jest niesklasyfikowany.
8. Uczeń może być sklasyfikowany w drugim semestrze i uzyskać ocenę końcową pomimo
częściowego zwolnienia lekarskiego obejmującego pierwszy semestr. Zobowiązany jest jednak (w
uzgodnieniu z nauczycielem ) do zaliczenia wybranych zadań kontrolno - oceniających z
pierwszego semestru. Jeżeli uczeń pos iada zwolnienie z drugiego semes t ru na
świadectwie wpisu je się „zwolniony".
9. W przypadku nieobecności ucznia podczas bieżącego oceniania, uczeń jest zobowiązany
przystąpić do Sprawdzianu ( test, zadania ...) najpóźniej na dwa tygodnie przed wystawieniem
oceny semestralnej lub rocznej, w terminie ustalonym przez nauczyciela i ucznia. Jeśli uczeń nie
przystąpi wystawiana jest ocena niedostateczna.
10. Uczeń ma obowiązek zaliczania poszczególnych elementów obejmujących program
nauczania. Nauczyciele różnicują wymagania wobec uczniów dobierają odpowiednie
metody pracy i stosują wymagania zgodne ze standardami uwzględniającymi ich
możliwości. W przypadku wystąpienia stałych lub czasowych dysfunkcji, nauczyciel jest
zobowiązany wskazać zamienną formę sprawdzianu lub inną formę zadań do realizacji.
184
Kryteria ocen:
OCENA CELUJĄCA - 6
- uczeń spełnia wszystkie wymagania na ocenę bardzo dobrą (5)
- aktywnie uczestniczy w życiu sportowym szkoły bądź też w innych formach działalności
związanych z kulturą fizyczną
- zajmuje punktowane miejsca w zawodach miejskich, powiatowych, wojewódzkich, ogólnopolskich;
posiada klasę sportową
- wykonuje elementy nauczane na ocenę bardzo dobrą i celującą OCENA BARDZO DOBRA - 5 - systematycznie uczestniczy w obowiązkowych zajęciach wychowania fizycznego oraz jest
zawsze przygotowany do lekcji (posiada wymagany strój sportowy)
- jest aktywny na lekcji i robi systematyczne postępy - uczeń całkowicie opanował materiał programowy, wykonuje elementy nauczane na ocenę dobrą i bardzo dobrą
- ćwiczenia wykonuje z właściwą techniką, pewnie, w odpowiednim tempie
i dokładnie, zna założenia taktyczne i przepisy dyscyplin sportowych zawartych
w programie
- posiada duże wiadomości w zakresie kultury fizycznej i umiejętnie wykorzystuje je w
praktycznym działaniu
- doskonali swoją sprawność motoryczną i wykazuje duże zaangażowanie
w osobistym usprawnianiu
- jego postawa koleżeńska i sportowa (pomoc słabszym i mniej sprawnym) jest godna naśladowania
- dokładnie wykonuje ćwiczenia i zalecenia przekazywane przez nauczyciela,
dba o bezpieczeństwo własne i kolegów
- bierze aktywny udział w zajęciach SKS i zawodach sportowych, nie jest to jednak działalność
systematyczna OCENA DOBRA - 4 - systematycznie uczestniczy w obowiązkowych zajęciach wychowania fizycznego oraz jest
zawsze przygotowany do lekcji (posiada wymagany strój sportowy)
- jest aktywny i nie potrzebuje większych bodźców do pracy nad osobistym usprawnieniem,
wykazuje stałe i dość dobre postępy na miarę swoich możliwości - jego postawa społeczna i
stosunek do kultury fizycznej nie budzi większych zastrzeżeń
- uczeń w zasadzie opanował materiał programowy
- dysponuje dobrą sprawnością motoryczną
- ćwiczenia wykonuje prawidłowo, lecz nie dość dokładnie z małymi błędami technicznymi
- posiadane wiadomości potrafi wykorzystać w praktyce przy pomocy nauczyciela
- wykazuje zdyscyplinowanie w czasie trwania zajęć z wychowania fizycznego oraz przed i po ich
zakończeniu
- nie bierze udziału w zajęciach pozalekcyjnych
OCENA DOSTATECZNA - 3
- niesystematycznie uczestniczy w obowiązkowych zajęciach z wychowania fizycznego
oraz nie zawsze jest przygotowany do lekcji
- jest mało aktywny na lekcji
- uczeń opanował materiał programowy na przeciętnym poziomie ze znacznymi lukami
- dysponuje przeciętną sprawnością motoryczną
- ćwiczenia wykonuje niepewnie, w nieodpowiednim tempie i z większymi błędami technicznymi
- wykazuje małe postępy w usprawnieniu motorycznym
- w jego wiadomościach z zakresu kultury fizycznej są znaczne luki, a tych, które ma nie potrafi
wykorzystać w praktyce
- przejawia pewne braki w zakresie wychowania społecznego, w postawie i stosunku do kultury
fizycznej
OCENA DOPUSZCZAJĄCA - 2 - często z własnej winy opuszcza obowiązkowe zajęcia z wychowania fizycznego oraz nie jest
2
3
185
przygotowany do lekcji
- nie jest aktywny i wykazuje bardzo małe postępy w usprawnieniu
- uczeń nie opanował materiału programowego w stopniu dostatecznym i ma poważne luki
- jest mało sprawny fizycznie
- ćwiczenia wykonuje niechętnie i z dużymi błędami technicznymi
- posiada małe wiadomości z zakresu kultury fizycznej, nie potrafi wykonywać prostych
zadań związanych z samooceną
- na zajęciach wychowania fizycznego przejawia poważne braki w zakresie wychowania
społecznego, ma niechętny stosunek do ćwiczeń
OCENA NIEDOSTATECZNA - 1 - ma lekceważący stosunek do przedmiotu, wykazuje brak aktywności na lekcji
- rażąco narusza zasady dyscypliny w czasie zajęć oraz przed i po ich zakończeniu, nie dba o
bezpieczeństwo własne i kolegów, nie wykonuje ćwiczeń i zaleceń przekazywanych przez
nauczyciela
- uczeń jest daleki od spełniania wymagań stawianych przez program - posiada bardzo niska sprawność motoryczną - wykonuje jedynie najprostsze ćwiczenia z błędami lub całkowicie odmawia ich
wykonania
- charakteryzuje się niewiedzą w zakresie kultury fizycznej
- na zajęciach wychowania fizycznego wykazuje duże i rażące braki w zakresie wychowania
społecznego
Formy i metody kontroli
• Obserwacja ucznia w trakcie zajęć — premiowanie aktywności.
• Zadania kontrolno — oceniające dla poszczególnych poziomów nauczania,
pozwalające określić stopień opanowania umiejętności ruchowych.
• Testy standardowe pozwalające ustalić poziom i rozwój sprawności fizycznej ( biorąc
pod uwagę wysiłek wkładany przez ucznia).
• W obszarze kontroli wiadomości - testy i wypowiedzi ustne oraz: sędziowanie,
prowadzenie rozgrzewki, referaty ( w zależności od potrzeb). • Samoocena.
Częstotliwość oceniania
• Minimalna ilość ocen w semestrze: 4
• Aktywność na każdej lekcji ( udział w zajęciach pozalekcyjnych na koniec semestru
lub roku ).
• Frekwencja sprawdzana na każdej lekcji ( ocena na koniec semestru lub
roku ).
• Postęp sprawności fizycznej (2 razy w roku ).
• Umiejętności, nie mniej niż jeden raz w miesiącu.
• Wiadomości na bieżąco.
Skala ocen
1. niedostateczny - 1
2. dopuszczający - 2
3. dostateczny - 3
4. dobry - 4
5. bardzo dobry - 5
6. celujący - 6
Sposób informowania o ocenach
w formie ustnej, bezpośrednio po realizacji zadań
186
w formie pisemnej (wpis do dziennika elektronicznego)
tryb informowania rodziców o ocenach cząstkowych, ocenie semestralnej oraz przewidywanej
ocenie końcowej zgodnie ze statutem szkoły.
OBOWIĄZUJĄCE USTALENIA
1.Uczeń i rodzice są zobowiązani do zgłaszania nauczycielowi wsze lkich przeciwwskazań do
wykonywania ćwiczeń ( Przebyte choroby, urazy).
2. W uzasadnionych przypadkach nauczyciel może zwolnić ucznia z czynnego uczestnictwa w lekcji,
natomiast uczeń zobowiązany jest zgłosić każdą niedyspozycję, która nastąpi przed, w trakcie lub po
zakończeniu lekcji.
3. Uczeń ma obowiązek posiadać na lekcji wychowania fizycznego strój sportowy, zmienne obuwie sportowe
(dostosowane do ćwiczeń na sali gimnastycznej), powinien mieć krótko obcięte paznokcie i związane długie
włosy. Zabronione jest posiadanie biżuterii oraz innych rzeczy zbędnych na lekcji wychowania fizycznego.
4. Uczeń wychodzący jako ostatni z szatni ma obowiązek ją zamknąć, a klucz zdeponować w gabinecie WF.
Przechowywanie rzeczy wartościowych uczniowie wspólnie uzgadniają z uczącym ich nauczycielem. Nauczyciele
nie ponoszą odpowiedzialności za rzeczy zaginione.
5. Uczeń może być 2 razy nieprzygotowany do lekcji bez konieczności przedstawienia usprawiedliwienia, w 'razie
trzeciego i następnych przypadków otrzymuje ocenę niedostateczną.
6. Uczniowie niećwiczący mają obowiązek przebywać na sali i pomagać w razie potrzeby nauczycielowi w
organizacji lekcji.
7. Uczeń jest zobowiązany do przestrzegania ustaleń zawartych w regulaminie sali gimnastycznej i obiektów
sportowych. Nieprzestrzeganie ustalonych reguł powoduje uzyskanie „-". Trzykrotne uzyskanie minusa skutkuje
wpisaniem oceny niedostatecznej.
8. Duża aktywność ucznia w czasie zajęć lekcyjnych lub poza nimi może zostać nagrodzona oceną bardzo
dobrą lub „+". Trzykrotne wpisanie plusa powoduje uzyskanie oceny bardzo dobrej.
9. Udział w zawodach sportowych, reprezentowanie szkoły , treningi w klubie, udokumentowane osiągnięcia
w dyscyplinach sportowo-rekreacyjnych, uczestnictwo w sportowych zajęciach pozalekcyjnych — daje
możliwość uzyskania dodatkowej (cząstkowej) oceny celującej.
10. Uczeń ma prawo poprawić ocenę cząstkową w formie i terminie uzgodnionym z nauczycielem.
11. Zwolnienie z całego roku szkolnego powinno być przedstawione do końca września, a z II semestru
do końca lutego. Zwolnienie z ćwiczeń na lekcji wychowania fizycznego nie zwalnia ucznia z obecności na tej
lekcji.
12. Uczeń, który ma dłuższe zwolnienie lekarskie może być zwolniony z lekcji, jeżeli jest to jego pierwsza lub
ostatnia lekcja, po uprzednim przeds tawieniu nauczycielowi i dyrekcji oświadczenia rodziców, że w tym
czasie biorą za niego odpowiedzialność.
13. W przypadku pojedynczego (uzasadnionego) zwolnienia z ćwiczeń na zajęciach od rodziców uczeń ma obowiązek
być przygotowany do lekcji (strój sportowy) oraz pomagać przy jej organizacji lub w porządkowaniu sprzętu
sportowego boisk lub pomieszczeń.
Wymagania edukacyjne z języka angielskiego
Zespół nauczycieli języka angielskiego.
IV etap edukacyjny na podbudowie III etapu edukacyjnego ( kontynuacja po gimnazjum)
I. Cele nauczania
Cele ogólne i edukacyjne
Celem nadrzędnym nauczania jest wszechstronny rozwój ucznia. Cele ogólne nauczania j. angielskiego zakładają wspomaganie rozwoju wszechstronnego i
harmonijnego uczniów.
Cele kształcenia – wymagania ogólne
ZAKRES PODSTAWOWY -
na podbudowie wymagań poziomu III.O dla III etapu
edukacyjnego
I. Znajomość środków językowych.
Uczeń posługuje się w miarę rozwiniętym zasobem środków
językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz
fonetycznych) umożliwiającym realizację pozostałych wymagań
ogólnych w zakresie tematów wskazanych w wymaganiach
szczegółowych.
II. Rozumienie wypowiedzi.
Uczeń rozumie proste, typowe wypowiedzi ustne, artykułowane
wyraźnie, w standardowej odmianie języka, a także proste
wypowiedzi pisemne, w zakresie opisanym w wymaganiach
szczegółowych.
III. Tworzenie wypowiedzi.
Uczeń samodzielnie formułuje krótkie, proste, zrozumiałe
wypowiedzi ustne i pisemne, w zakresie opisanym w wymaganiach
szczegółowych.
IV. Reagowanie na wypowiedzi.
ZAKRES ROZSZERZONY -
na podbudowie wymagań poziomu III. 1 dla III etapu
edukacyjnego
Uczeń posługuje się bogatym zasobem środków językowych
(leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych)
umożliwiającym realizację pozostałych wymagań ogólnych w
zakresie tematów wskazanych w wymaganiach szczegółowych.
Uczeń rozumie wypowiedzi ustne i pisemne o różnorodnej formie i
długości, w różnych warunkach odbioru, w zakresie opisanym w
wymaganiach szczegółowych.
Uczeń tworzy płynne i zrozumiałe, dłuższe wypowiedzi ustne
oraz dłuższe wypowiedzi pisemne, bogate i spójne pod względem
treści, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.
Uczeń reaguje płynnie, w formie ustnej i pisemnej, w
189
Uczeń uczestniczy w rozmowie i w typowych sytuacjach reaguje
w sposób zrozumiały, adekwatnie do sytuacji komunikacyjnej,
ustnie lub pisemnie, w zakresie opisanym w wymaganiach
szczegółowych.
V. Przetwarzanie wypowiedzi.
Uczeń zmienia formę przekazu ustnego lub pisemnego w zakresie
opisanym w wymaganiach szczegółowych
różnorodnych, bardziej złożonych sytuacjach, w zakresie opisanym w
wymaganiach szczegółowych.
Uczeń zmienia formę przekazu ustnego lub pisemnego w zakresie
opisanym w wymaganiach szczegółowych.
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
ZAKRES PODSTAWOWY -
Na podbudowie wymagań poziomu III.O dla III etapu edukacyjnego
ZAKRES ROZSZERZONY -
na podbudowie wymagań poziomu III. 1 dla III etapu edukacyjnego
1. Uczeń posługuje się w miarę rozwiniętym zasobem środków
językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz
fonetycznych), umożliwiającym realizację pozostałych wymagań
ogólnych
1. Uczeń posługuje się bogatym zasobem środków językowych
(leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz
fonetycznych), umożliwiającym realizację pozostałych
wymagań ogólnych
w zakresie następujących tematów:
1) człowiek (np. dane personalne, wygląd zewnętrzny, cechy charakteru, uczucia i emocje, zainteresowania, problemy etyczne);
2) dom (np. miejsce zamieszkania, opis domu, pomieszczeń domu i ich wyposażenia, wynajmowanie, kupno i sprzedaż mieszkania);
3) szkoła (np. przedmioty nauczania, oceny i wymagania, życie szkoły, kształcenie pozaszkolne, system oświaty);
4) praca (np. zawody i związane z nimi czynności, warunki pracy i zatrudnienia, praca dorywcza, rynek pracy);
5) życie rodzinne i towarzyskie (np. okresy życia, członkowie rodziny, koledzy, przyjaciele, czynności życia codziennego, formy spędzania czasu wolnego, święta i uroczystości, styl życia,
konflikty i problemy);
6) żywienie (np. artykuły spożywcze, posiłki i ich przygotowanie, lokale gastronomiczne, diety);
7) zakupy i usługi (np. rodzaje sklepów, towary, sprzedawanie i kupowanie, reklama, korzystanie z usług, środki płatnicze, banki, ubezpieczenia);
8) podróżowanie i turystyka (np. środki transportu, informacja turystyczna, baza noclegowa, wycieczki, zwiedzanie, wypadki);
9) kultura (np. dziedziny kultury, twórcy i ich dzieła, uczestnictwo w kulturze, media);
190
10) sport (np. dyscypliny sportu, sprzęt sportowy, imprezy sportowe, sport wyczynowy);
11) zdrowie (np. samopoczucie, choroby, ich objawy i leczenie, higieniczny tryb życia, niepełnosprawni, uzależnienia, ochrona zdrowia);
12) nauka i technika (np. odkrycia naukowe, wynalazki, obsługa i korzystanie z podstawowych urządzeń technicznych, awarie, technologie informacyjno-komunikacyjne);
13) świat przyrody (np. klimat, świat roślin i zwierząt, krajobraz, zagrożenia i ochrona środowiska, naturalnego, klęski żywiołowe, katastrofy, przestrzeń kosmiczna);
14) państwo i społeczeństwo (np. struktura państwa, urzędy, organizacje społeczne
i międzynarodowe, konflikty wewnętrzne i międzynarodowe, przestępczość, polityka społeczna, gospodarka);
15) elementy wiedzy o krajach obszaru nauczanego języka oraz o kraju ojczystym,
z uwzględnieniem kontekstu międzykulturowego oraz tematyki integracji europejskiej, w tym znajomość problemów pojawiających się na styku różnych kultur i społeczności.
2. Uczeń rozumie ze słuchu proste, typowe wypowiedzi (np.
instrukcje, komunikaty, ogłoszenia, rozmowy) artykułowane
wyraźnie, w standardowej odmianie języka:
1) określa główną myśl tekstu;
2) określa główną myśl poszczególnych
części tekstu;
3) znajduje w tekście określone informacje;
4) określa intencje nadawcy/autora tekstu;
5) określa kontekst wypowiedzi (np. czas,
miejsce, sytuację, uczestników);
6) rozróżnia formalny i nieformalny styl
wypowiedzi.
2. Uczeń rozumie ze słuchu teksty o różnorodnej
formie i długości (np. rozmowy, dyskusje, wywiady,
wykłady, komunikaty, instrukcje, wiadomości, audycje radiowe i
telewizyjne) w różnych warunkach odbioru:
wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) oddziela fakty od opinii.
3. Uczeń rozumie proste wypowiedzi pisemne (np. napisy
informacyjne, listy, broszury, ulotki reklamowe, jadłospisy,
ogłoszenia, rozkłady jazdy, instrukcje obsługi, proste artykuły
prasowe i teksty narracyjne):
1) określa główną myśl tekstu;
2) określa główną myśl poszczególnych części tekstu;
3) znajduje w tekście określone informacje;
4) określa intencje nadawcy/autora tekstu;
5) określa kontekst wypowiedzi (np. nadawcę, odbiorcę, formę
tekstu);
6) rozpoznaje związki pomiędzy poszczególnymi częściami
tekstu;
7) rozróżnia formalny i nieformalny styl wypowiedzi.
3. Uczeń rozumie wypowiedzi pisemne o różnorodnej formie i
długości, (np. artykuły prasowe, recenzje, wywiady, teksty
literackie):
wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) oddziela fakty od opinii.
191
4. Uczeń tworzy krótkie, proste, zrozumiałe, wypowiedzi ustne:
1) opisuje ludzi, przedmioty, miejsca, zjawiska i czynności;
2) opowiada o wydarzeniach życia codziennego i komentuje je;
3) przedstawia fakty z przeszłości i teraźniejszości;
4) relacjonuje wydarzenia z przeszłości;
5) wyraża i uzasadnia swoje opinie, poglądy i uczucia;
6) przedstawia opinie innych osób;
7) przedstawia zalety i wady różnych rozwiązań i poglądów;
8) opisuje intencje, marzenia, nadzieje i plany na przyszłość;
9) opisuje doświadczenia swoje i innych osób;
10) wyraża pewność, przypuszczenie, wątpliwości dotyczące zdarzeń
z przeszłości, teraźniejszości i przyszłości;
11) wyjaśnia sposób obsługi prostych urządzeń (np. automatu do
napojów, bankomatu);
12) stosuje formalny lub nieformalny styl wypowiedzi w zależności
od sytuacji.
4. Uczeń tworzy płynne i zrozumiałe, dłuższe wypowiedzi ustne:
wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) wyjaśnia sposób obsługi bardziej skomplikowanych urządzeń
oraz procedury postępowania (np. załatwianie spraw w
instytucjach);
2) przedstawia w logicznym porządku argumenty
za i przeciw danej tezie lub rozwiązaniu.
5. Uczeń tworzy krótkie, proste, zrozumiałe wypowiedzi pisemne
(np. wiadomość, opis, notatka, ogłoszenie, zaproszenie,
ankieta, pocztówka, e-mail, list prywatny, prosty list
formalny):
1) opisuje ludzi, przedmioty, miejsca, zjawiska i czynności;
2) opisuje wydarzenia życia codziennego i komentuje je;
3) przedstawia fakty z przeszłości i teraźniejszości;
4) relacjonuje wydarzenia z przeszłości;
5) wyraża i uzasadnia swoje opinie, poglądy i uczucia;
6) przedstawia opinie innych osób;
7) przedstawia zalety i wady różnych rozwiązań i poglądów;
8) opisuje intencje, marzenia, nadzieje , i plany na przyszłość;
9) opisuje doświadczenia swoje i innych osób;
10) wyraża pewność, przypuszczenie, wątpliwości dotyczące zdarzeń
z przeszłości, teraźniejszości i przyszłości;
11) wyjaśnia sposób obsługi prostych urządzeń (np. automatu do
napojów, automatu telefonicznego);
12) stosuje zasady konstruowania tekstów o różnym charakterze;
13) stosuje formalny lub nieformalny styl wypowiedzi w zależności
5. Uczeń tworzy dłuższe wypowiedzi pisemne (np. list formalny,
rozprawka, opis, opowiadanie, sprawozdanie, recenzja), bogate i
spójne pod względem treści:
wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) wyjaśnia sposób obsługi bardziej skomplikowanych
urządzeń oraz procedury postępowania (np. załatwianie spraw w
instytucjach);
2) przedstawia w logicznym porządku argumenty
za i przeciw danej tezie lub rozwiązaniu.
192
od sytuacji.
6. Uczeń reaguje ustnie w sposób zrozumiały, w typowych
sytuacjach:
1) nawiązuje kontakty towarzyskie (np. przedstawia siebie i inne
osoby, udziela podstawowych informacji na swój temat i pyta o
dane rozmówcy i innych osób);
2) rozpoczyna, prowadzi i kończy rozmowę;
3) stosuje formy grzecznościowe;
4) uzyskuje i przekazuje informacje i wyjaśnienia;
5) prowadzi proste negocjacje w typowych sytuacjach życia
codziennego (np. wymiana zakupionego towaru);
6) proponuje, przyjmuje i odrzuca propozycje i sugestie;
7) prosi o pozwolenie, udziela i odmawia pozwolenia;
8) wyraża swoje opinie, intencje, preferencje i życzenia, pyta o
opinie, preferencje i życzenia innych;
9) wyraża emocje (np. radość, niezadowolenie, zdziwienie);
10) prosi o radę i udziela rady;
11) wyraża prośby i podziękowania oraz zgodę lub odmowę
wykonania prośby;
12) wyraża skargę, przeprasza, przyjmuje przeprosiny;
13) prosi o powtórzenie bądź wyjaśnienie tego, co powiedział
rozmówca.
6. Uczeń reaguje ustnie w sposób płynny w różnorodnych,
bardziej złożonych sytuacjach:
wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) prowadzi negocjacje w trudnych sytuacjach
życia codziennego (np. niezasłużone oskarżenie, spowodowanie
szkody);
2) aktywnie uczestniczy w rozmowie i dyskusji
(przedstawia opinie i argumenty, odpiera argumenty przeciwne);
3) komentuje, zgadza się lub kwestionuje zdanie
innych uczestników dyskusji;
4) spekuluje na temat przyczyn i konsekwencji
zdarzeń przeszłych i przyszłych;
5) wysuwa i rozważa hipotezy.
7. Uczeń reaguje w formie prostego tekstu pisanego (np. e-mail,
wiadomość, list prywatny i prosty list formalny) w typowych
sytuacjach:
7. Uczeń reaguje w formie dłuższego, złożonego tekstu pisanego
(np. list prywatny lub formalny, sprawozdanie) w sytuacjach
formalnych i nieformalnych:
193
1) nawiązuje kontakty towarzyskie (np. przedstawia siebie i inne
osoby, udziela podstawowych informacji na swój temat i pyta o dane
rozmówcy i innych osób);
2) uzyskuje i przekazuje informacje i wyjaśnienia;
3) prowadzi proste negocjacje (np. uzgadnianie formy spędzania
czasu);
4) proponuje, przyjmuje i odrzuca propozycje i sugestie;
5) prosi o pozwolenie, udziela i odmawia pozwolenia;
6) wyraża swoje opinie, intencje, preferencje i życzenia, pyta o opinie,
preferencje i życzenia innych, zgadza się i sprzeciwia;
7) wyraża emocje (np. radość, niezadowolenie, zdziwienie);
8) prosi o radę i udziela rady;
9) wyraża prośby i podziękowania oraz zgodę lub odmowę wykonania
prośby;
10) wyraża skargę, przeprasza, przyjmuje przeprosiny.
8. Uczeń przetwarza tekst ustnie lub pisemnie:
1) przekazuje w języku obcym informacje zawarte w materiałach
wizualnych (np. wykresach, mapach, symbolach, piktogramach),
audiowizualnych (np. filmach, reklamach) oraz tekstach
obcojęzycznych;
2) przekazuje w języku polskim główne myśli lub wybrane informacje
z tekstu w języku obcym;
3) przekazuje w języku obcym informacje sformułowane w języku
polskim.
wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) prowadzi negocjacje w trudnych sytuacjach życia codziennego
(np. niezasłużone oskarżenie, spowodowanie szkody);
2) ustosunkowuje się do opinii innych osób;
3) przedstawia opinie i argumenty, odpiera argumenty przeciwne;
4) komentuje, akceptuje lub kwestionuje zdanie innych;
5) spekuluje na temat przyczyn i konsekwencji zdarzeń przeszłych
i przyszłych;
6) wysuwa i rozważa hipotezy.
8. Uczeń przetwarza tekst ustnie lub pisemnie:
wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) streszcza usłyszany lub przeczytany tekst;
2) rozwija notatkę, ogłoszenie, nagłówki
prasowe;
3) stosuje zmiany stylu lub formy tekstu
9. Uczeń dokonuje samooceny (np. przy użyciu portfolio językowego) i wykorzystuje techniki
samodzielnej pracy nad językiem (np. korzystanie ze słownika, poprawianie błędów, prowadzenie
notatek, zapamiętywanie nowych wyrazów, korzystanie z tekstów kultury w języku obcym).
10. Uczeń współdziała w grupie, np. w lekcyjnych i pozalekcyjnych językowych pracach projektowych.
11. Uczeń korzysta ze źródeł informacji w języku obcym (np. z encyklopedii, mediów, instrukcji
obsługi) również za pomocą technologii informacyjno-komunikacyjnych.
12. Uczeń stosuje strategie komunikacyjne (np. domyślanie się znaczenia wyrazów z kontekstu,
rozumienie tekstu zawierającego nieznane słowa i zwroty) oraz strategie kompensacyjne (np.
parafraza, definicja) w przypadku, gdy nie zna lub nie pamięta jakiegoś wyrazu.
13. Uczeń posiada świadomość językową (np. podobieństw i różnic między językami).
II. Sprawdzanie postępów uczniów; kryteria i zasady oceniania.
194
1. Sprawdzanie stopnia opanowania czterech sprawności językowych, gramatyki i leksyki przeprowadza się za pomocą
testów obiektywnych składających się z zadań zamkniętych typu: wielokrotny wybór, przyporządkowanie, prawda-fałsz
testów subiektywnych składających się z zadań otwartych
Nauczyciele stosują odpowiednie typy zadań / techniki do testowania poszczególnych sprawności w zależności od poziomu grupy uczniów.
2. Częstotliwość i formy sprawdzania postępów uczniów ustala nauczyciel uczący daną grupę uczniów zgodnie z obowiązującym SSO.
3. Kryteria oceny sprawności mówienia i pisania odpowiednio do przyjętego programu nauczania i celów edukacyjnych podanych powyżej.
Program IV.1.P. - zakres podstawowy
KRYTERIA OCENY SPRAWNOŚCI MÓWIENIA
5
Uczeń:
Potrafi z powodzeniem zachować się w szerokim repertuarze sytuacji życia codziennego;
Potrafi sformułować krótką wypowiedź dotyczącą życia codziennego, która jest w całości
spójna i logiczna;
Potrafi wziąć udział w rozmowie;
Wypowiada się komunikatywnie, choć w jego wypowiedzi pojawiają sporadyczne błędy
gramatyczne i leksykalne, które jednak nie zakłócają komunikacji;
Posługuje się szerokim zakresem struktur leksykalnych i gramatycznych na poziomie
średnio zaawansowanym .
Wymowa i intonacja nie sprawiają żadnych trudności w zrozumieniu.
4
Uczeń:
Przeważnie potrafi z powodzeniem zachować się w szerokim repertuarze sytuacji życia
codziennego;
Potrafi sformułować krótką wypowiedź dotyczącą życia codziennego, która jest spójna i
logiczna;
Zazwyczaj potrafi wziąć udział w dyskusji;
Wypowiada się komunikatywnie, choć w jego wypowiedzi pojawiają nieliczne błędy
gramatyczne i leksykalne, które jednak nie zakłócają komunikacji;
Posługuje się dość szerokim zakresem struktur leksykalnych i gramatycznych na
poziomie średnio zaawansowanym.
Wymowa i intonacja sprawiają drobne trudności w zrozumieniu.
195
3
Uczeń:
Czasem potrafi z powodzeniem zachować się w podstawowych sytuacjach życia
codziennego;
Próbuje sformułować krótką wypowiedź , ale bywa ona niespójną lub nie logiczna;
Próbuje czasem wziąć udział w rozmowie;
Próbuje wypowiadać się, ale w jego wypowiedzi pojawiają liczne błędy gramatyczne i
leksykalne, które częściowo zakłócają komunikację;
Posługuje się dość wąskim zakresem struktur leksykalnych i gramatycznych na poziomie
średnio zaawansowanym.
Wymowa i intonacja czasami sprawiają trudności w zrozumieniu.
2
Uczeń:
Z trudem potrafi zachować się w podstawowych sytuacjach życia codziennego;
Próbuje sformułować krótką wypowiedź , ale przeważnie jest ona niespójna i nie-
logiczna;
Rzadko próbuje wziąć udział w rozmowie;
Próbuje wypowiadać się, ale popełnia bardzo liczne błędy gramatyczne i leksykalne,
które znacznie zakłócają komunikację;
Posługuje się bardzo wąskim zakresem struktur leksykalnych i gramatycznych na
poziomie średnio zaawansowanym.
Wymowa i intonacja ucznia często sprawiają trudności w zrozumieniu.
1
Uczeń jest niezrozumiały albo odpowiada całkowicie nie na temat.
KRYTERIA OCENY SPRAWNOŚCI PISANIA
5
Uczeń:
Potrafi napisać spójny, w pełni zrozumiały, zgodny z tematem tekst użytkowy z
całkowitym zachowanie wymogów danej formy;
Stosuje szeroki zakres struktur gramatycznych i leksykalnych na poziomie średnio
zaawansowanym;
Wypowiada się komunikatywnie, choć w jego wypowiedzi pojawiają się sporadyczne
błędy gramatyczno-leksykalne, ortograficzne i interpunkcyjne, które jednak nie zakłócają
komunikacji;
Potrafi dostosować styl i rejestr do założonej formy;
196
Zachowuje właściwą formę graficzną;
Pisze teksty mieszczące się w granicach określonych w poleceniu.
4
Uczeń:
Potrafi napisać spójny, zrozumiały, zgodny z tematem tekst użytkowy z zachowaniem
wymogów danej formy;
Stosuje dość szeroki zakres struktur gramatycznych i leksykalnych na poziomie średnio
zaawansowanym;
Wypowiada się komunikatywnie, choć w jego wypowiedzi pojawiają się nieliczne błędy
gramatyczno-leksykalne i dość liczne błędy interpunkcyjne i ortograficzne;
Przeważnie potrafi dostosować styl i rejestr do założonej formy;
Przeważnie zachowuje właściwą formę graficzną;
Pisze teksty przekraczające granice określone w poleceniu do +/- 10%.
3
Uczeń:
Potrafi napisać w większości zrozumiały tekst użytkowy, lecz czasem brak w nim
logicznej ciągłości i nie zachowuje on założonej formy; może nieznacznie odbiegać od
tematu;
Stosuje dość wąski zakres struktur gramatycznych i leksykalnych na poziomie średnio
zaawansowanym;
Próbuje wypowiadać się, ale w jego wypowiedzi pojawiają się liczne błędy gramatyczno-
leksykalne, ortograficzne i interpunkcyjne, które częściowo zakłócają komunikację;
Czasem potrafi dostosować styl i rejestr do założonej formy;
Czasem nie zachowuje właściwej formy graficznej;
Pisze teksty przekraczające granice określone w poleceniu do +/- 20%.
2
Uczeń:
Potrafi napisać tekst użytkowy, lecz najczęściej brak w nim logicznej spójności i nie
zachowuje on założonej formy, znacznie odbiegać od tematu i jest trudny do zrozumienia;
Stosuje bardzo wąski zakres struktur gramatycznych i leksykalnych na poziomie średnio
zaawansowanym;
Próbuje wypowiadać się, ale w jego wypowiedzi pojawiają się bardzo liczne błędy , które
znacznie zakłócają komunikację;
Rzadko udaje mu się dostosować styl i rejestr do założonej formy;
Rzadko udaje mu się zachować właściwą formę graficzną;
Pisze teksty przekraczające granice określone w poleceniu o ponad +/- 20%.
197
1
Tekst jest nie na temat albo błędy uniemożliwiają komunikację.
Program IV.1.R – zakres rozszerzony
KRYTERIA OCENY SPRAWNOŚCI MÓWIENIA
5
Uczeń:
Potrafi z powodzeniem zachować się w szerokim repertuarze sytuacji życia codziennego;
Potrafi sformułować dłuższą wypowiedź w całości spójną i logiczną;
Potrafi wziąć udział w dyskusji;
Wypowiada się komunikatywnie, choć w jego wypowiedzi pojawiają sporadyczne błędy
gramatyczne i leksykalne, które jednak nie zakłócają komunikacji;
Posługuje się szerokim zakresem struktur leksykalnych i gramatycznych.
Wymowa i intonacja nie sprawiają żadnych trudności w zrozumieniu.
4
Uczeń:
Przeważnie potrafi z powodzeniem zachować się w szerokim repertuarze sytuacji życia
codziennego;
Potrafi sformułować dłuższą wypowiedź spójną i logiczną;
Potrafi wziąć udział w dyskusji;
Wypowiada się komunikatywnie, choć w jego wypowiedzi pojawiają nieliczne błędy
gramatyczne i leksykalne, które jednak nie zakłócają komunikacji;
Posługuje się dość szerokim zakresem struktur leksykalnych i gramatycznych.
Wymowa i intonacja sprawiają drobne trudności w zrozumieniu.
3
Uczeń:
Czasem potrafi z powodzeniem zachować się w podstawowych sytuacjach życia
codziennego;
Próbuje sformułować dłuższą wypowiedź , ale bywa ona niespójną lub nie logiczna;
Próbuje czasem wziąć udział w dyskusji;
Próbuje wypowiadać się, ale w jego wypowiedzi pojawiają liczne błędy gramatyczne i
leksykalne, które częściowo zakłócają komunikację;
Posługuje się dość wąskim zakresem struktur leksykalnych i gramatycznych.
Wymowa i intonacja czasami sprawiają trudności w zrozumieniu.
198
2
Uczeń:
Z trudem potrafi zachować się w podstawowych sytuacjach życia codziennego;
Próbuje sformułować dłuższą wypowiedź , ale przeważnie jest ona niespójna i nie-
logiczna;
Rzadko próbuje wziąć udział w dyskusji;
Próbuje wypowiadać się, ale popełnia liczne błędy gramatyczne i leksykalne, które
znacznie zakłócają komunikację;
Posługuje się bardzo wąskim zakresem struktur leksykalnych i gramatycznych.
Wymowa i intonacja ucznia często sprawiają trudności w zrozumieniu.
1
Uczeń jest niezrozumiały albo odpowiada całkowicie nie na temat.
KRYTERIA OCENY SPRAWNOŚCI PISANIA
5
Uczeń:
Potrafi napisać spójny, w pełni zrozumiały, zgodny z tematem tekst w odpowiednio
dobranej formie;
Stosuje szeroki zakres struktur gramatycznych i leksykalnych;
Wypowiada się komunikatywnie, choć w jego wypowiedzi pojawiają się sporadyczne
błędy gramatyczno-leksykalne, ortograficzne i interpunkcyjne, które jednak nie zakłócają
komunikacji;
Potrafi dostosować styl i rejestr do założonej formy;
Zachowuje właściwą formę graficzną;
Pisze teksty mieszczące się w granicach określonych w poleceniu.
199
4
Uczeń:
Potrafi napisać spójny, zrozumiały, zgodny z tematem tekst w odpowiednio dobranej
formie;
Stosuje dość szeroki zakres struktur gramatycznych i leksykalnych;
Wypowiada się komunikatywnie, choć w jego wypowiedzi pojawiają się nieliczne błędy
gramatyczno-leksykalne, ortograficzne i interpunkcyjne, które nie zakłócają komunikacji;
Przeważnie potrafi dostosować styl i rejestr do założonej formy;
Przeważnie zachowuje właściwą formę graficzną;
Pisze teksty przekraczające granice określone w poleceniu do +/- 10%.
3
Uczeń:
Potrafi napisać w większości zrozumiały tekst, lecz czasem brak w nim logicznej
ciągłości i nie zachowuje on założonej formy; może nieznacznie odbiegać od tematu;
Stosuje dość wąski zakres struktur gramatycznych i leksykalnych;
Próbuje wypowiadać się, ale w jego wypowiedzi pojawiają się liczne błędy gramatyczno-
leksykalne, ortograficzne i interpunkcyjne, które częściowo zakłócają komunikację;
Czasem potrafi dostosować styl i rejestr do założonej formy;
Czasem nie zachowuje właściwej formy graficznej;
Pisze teksty przekraczające granice określone w poleceniu do +/- 20%.
2
Uczeń:
Potrafi napisać w większości tekst, lecz najczęściej brak w nim logicznej ciągłości i nie
zachowuje on założonej formy; znacznie odbiegać od tematu i jest trudny do zrozumienia;
Stosuje bardzo wąski zakres struktur gramatycznych i leksykalnych;
Próbuje wypowiadać się, ale w jego wypowiedzi pojawiają się bardzo liczne błędy
gramatyczno-leksykalne, ortograficzne i interpunkcyjne, które znacznie zakłócają
komunikację;
Rzadko udaje mu się dostosować styl i rejestr do założonej formy;
Rzadko udaje mu się zachować właściwą formę graficzną;
Pisze teksty przekraczające granice określone w poleceniu o ponad +/- 20%.
1
Tekst jest nie na temat albo błędy uniemożliwiają komunikację.
200
Ocenę celującą otrzymuje uczeń, którego wypowiedź ustna czy pisemna wyróżnia się pod względem treści, formy, bogactwa
językowego (leksyki i struktur gramatycznych) oraz poprawności językowej.
ZASADY OCENIANIA
Dla pozostałych form sprawdzania wiedzy przyjmuje się następującą skalę procentową ocen:
0-44% niedostateczny
45-59% dopuszczający
60-74% dostateczny
75-89% dobry
90-98% bardzo dobry
99- 100% celujący
Ocenie podlegają formy
Waga oceny
Sprawdzian umiejętności (mix zadań
różnych, w tym zadania otwarte)
2
Testy(zadania zamknięte)
2
Kartkówki zapowiedziane
2
Kartkówki niezapowiedziane
( z 2 ostatnich jednostek lekcyjnych)
1
Odpowiedź ustna
1
Prezentacja tematu- dłuższa wypowiedź
2
Praca pisemna w klasie-długa forma
2
201
Praca pisemna w klasie- krótka forma 1
Praca w parach i grupach typu rozmowy
sterowane
1
Zadania domowe
1
Aktywność –podsumowana na koniec
semestru/ roku szkolnego
1
Średnia ważona jest kryterium wyjściowym do wystawienia oceny na semestr/ koniec roku szkolnego, przy czym ocena na I
semestr jest brana pod uwagę przy wystawianiu oceny końcowej.
1. Uczeń ma prawo poprawić oceny niekorzystne, przy czym jeśli uczeń uzyska ocenę niedostateczną z poprawy, to jest ona również wpisywana. Ocena powinna
być poprawiana tylko jeden raz w terminie wyznaczonym przez nauczyciela.
2. Brak zaliczenia jakiejś formy sprawdzenia wiadomości jest równoznaczny z uzyskaniem oceny niedostatecznej, ponieważ uczeń jest zobowiązany do
zaliczenia wszystkich form, które zostały przeprowadzone w danej grupie uczniów.
3. Nieobecność nieusprawiedliwiona na sprawdzianie może skutkować oceną niedostateczną z tego sprawdzianu bez możliwości jej poprawy.
4. Uczeń, który korzysta w czasie sprawdzianu z niedozwolonych pomocy otrzymuje z tego sprawdzianu ocenę niedostateczną bez możliwości jej
poprawy.
5. Przy ocenianiu uczniów ze stwierdzoną dysleksją nauczyciel ma obowiązek wziąć pod uwagę zalecenia ujęte w opinii z poradni pedagogiczno-psychologicznej.
6. Za osiągnięcia w ogólnopolskich konkursach języka angielskiego uczeń otrzymuje oceny cząstkowe „bardzo dobry” lub „celujący” .
IV. Sposoby informowania rodziców/ opiekunów prawnych o postępach uczniów
Nauczyciel zapisuje oceny w dzienniku internetowym, gdzie również może przekazać uwagi nt. postępów ucznia.
Nauczyciel informuje rodziców o trudnościach w nauce i przekazuje wskazówki mogące pomóc uczniowi w trakcie spotkań z rodzicami
lub indywidualnych konsultacji.
Nauczyciel informuje wychowawcę na bieżąco o aktualnych osiągnięciach uczniów i ich frekwencji na zajęciach oraz zachowaniu na lekcjach
j. angielskiego, a wychowawca jest zobowiązany przekazać te informacje rodzicom/ opiekunom prawnym ucznia.
V. Ustalenia końcowe
Uczeń jest zobowiązany do systematycznego i aktywnego udziału w lekcjach j. angielskiego, do prowadzenia zeszytu do j. angielskiego, posiadania
wymaganych podręczników w czasie lekcji.
Uczeń jest zobowiązany do przestrzegania obowiązków ucznia zapisanych w Statucie I LO.
Uczeń nieobecny na sprawdzianie (inna praca pisemna) pisze sprawdzian w wyznaczonym przez nauczyciela terminie.
Nauczyciel prowadzący ma prawo zawrzeć z grupą swoich uczniów kontrakt określający jeszcze inne punkty, które nie zostały ujęte powyżej.
202
Wymagania edukacyjne z języka obcego II (FRANCUSKI, HISZPAŃSKI, ROSYJSKI, WŁOSKI)
POZIOM IV.0 - DLA POCZĄTKUJĄCYCH I. Zasady ogólne.
1. Wymagania edukacyjne są zgodne ze Statutem Szkoły.
2. Ocenianiu podlegają osiągnięcia edukacyjne ucznia, tj. stan wiedzy i umiejętności uczniów oraz i jego postępy.
3. O zakresie wymagań edukacyjnych, kryteriach i sposobach oceniania oraz trybie poprawiania oceny nauczyciel informuje uczniów na lekcji organizacyjnej.
4. Wymagania edukacyjne są dostosowane do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia (m.in. na
podstawie orzeczeń, opinii ppp oraz w wyniku rozpoznania indywidualnych potrzeb przez pracowników placówki).
5. Ocenę śródroczną i roczną wyraża się w sześciostopniowej skali - od 1 do 6.
6. Główną funkcją oceniania bieżącego jest monitorowanie pracy ucznia i przekazywanie mu informacji o jego osiągnięciach edukacyjnych poprzez wskazanie,
co uczeń robi dobrze, co i jak wymaga poprawy oraz jak powinien dalej się uczyć.
7. Ocenianie bieżące ma za zadanie umożliwić:
a) informowanie ucznia, rodzica i nauczyciela o poziomie osiągnięć edukacyjnych oraz postępach ucznia, b) udzielanie uczniowi pomocy w nauce poprzez przekazanie mu informacji o tym, co zrobił dobrze i jak powinien się dalej uczyć; c) wskazywanie uczniowi mocnych (uzdolnień) i słabych stron, a przede wszystkim sposobów pracy nad nimi, d) planowanie rozwoju ucznia, rozwijania jego uzdolnień, pokonywania ewentualnych trudności, e) motywowanie ucznia do dalszych postępów w nauce.
8. Jeśli wynik klasyfikacji śródrocznej ucznia wskazuje na to, że poziom osiągnięć edukacyjnych ucznia uniemożliwi bądź utrudni mu kontynuowanie nauki w
klasie programowo wyższej, szkoła umożliwia uczniowi uzupełnienie braków w następujący sposób:
a) szczegółowe przedstawienie przez nauczyciela przedmiotu braków, pisemne wskazanie treści, które są niezbędne do opanowania przez ucznia, b) oferta dodatkowych kart pracy, zadań i ćwiczeń pozwalających na przezwyciężenie trudności, c) konsultacje indywidualne z nauczycielem przedmiotu.
9. Wszystkie oceny są dla ucznia i jego rodziców jawne, dostępne w dzienniku elektronicznym po zalogowaniu się. Sprawdzone i ocenione prace pisemne są
udostępniane na zasadach określonych w Statucie Szkoły.
10. Oceny podlegają uzasadnieniu przez nauczyciela (w sposób określony w Statucie szkoły).
II. Cele kształcenia – wymagania ogólne.
1. Znajomość środków językowych. Uczeń posługuje się podstawowym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz
fonetycznych), umożliwiającym realizację pozostałych wymagań ogólnych w zakresie tematów wskazanych w wymaganiach szczegółowych.
203
2. Rozumienie wypowiedzi. Uczeń rozumie bardzo proste, krótkie wypowiedzi ustne artykułowane wyraźnie i powoli, w standardowej odmianie języka, a także
proste i krótkie wypowiedzi pisemne w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.
3. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń samodzielnie formułuje bardzo krótkie, proste i zrozumiałe wypowiedzi ustne i pisemne, w zakresie opisanym w wymaganiach
szczegółowych.
4. Reagowanie na wypowiedzi. Uczeń uczestniczy w prostej rozmowie i w typowych sytuacjach, reaguje w sposób zrozumiały, adekwatnie do sytuacji
komunikacyjnej ustnie lub pisemnie, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.
5. Przetwarzanie wypowiedzi. Uczeń zmienia formę przekazu ustnego lub pisemnego w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.
III. Wymagania na poszczególne oceny
Kryteria oceniania ogólne POZIOM PODSTAWOWY
OCENA NIEDOSTATECZNA
OCENA DOPUSZCZAJĄCA
OCENA DOSTATECZNA
OCENA DOBRA
OCENA BARDZO DOBRA
OCENA CELUJĄCA
Znajomość środków językowych
Uczeń nie spełnia kryteriów na ocenę dopuszczającą.
- zna niewiele podstawowych słów i wyrażeń - popełnia liczne błędy w ich zapisie i wymowie - zna część wprowadzonych struktur gramatycznych - popełnia liczne błędy leksykalno-gramatyczne we wszystkich typach zadań
- zna część wprowadzonych słów i wyrażeń - popełnia sporo błędów w ich zapisie i wymowie - zna większość wprowadzonych struktur gramatycznych - popełnia sporo błędów leksykalno-gramatycznych w trudniejszych zadaniach
- zna większość wprowadzonych słów i wyrażeń - zwykle poprawnie je zapisuje i wymawia - zna wszystkie wprowadzone struktury gramatyczne - popełnia nieliczne błędy leksykalno-gramatyczne
- zna wszystkie wprowadzone słowa i wyrażenia - poprawnie je zapisuje i wymawia - zna wszystkie wprowadzone struktury gramatyczne - popełnia sporadyczne błędy leksykalno-gramatyczne, które zwykle potrafi samodzielnie poprawić
Uczeń spełnia
kryteria na ocenę
bardzo dobrą oraz
wykazuje się wiedzą
wykraczającą poza
te kryteria.
Rozumienie wypowiedzi
Uczeń nie spełnia kryteriów na ocenę
- rozumie polecenia nauczyciela, ale w
- rozumie polecenia nauczyciela
- rozumie polecenia nauczyciela
- rozumie polecenia
Uczeń spełnia
kryteria na ocenę
204
dopuszczającą. niewielkim stopniu rozwiązuje zadania na słuchanie - rozumie ogólny sens przeczytanych tekstów, ale w niewielkim stopniu rozwiązuje zadania na czytanie
- częściowo poprawnie rozwiązuje zadania na czytanie i słuchanie
- poprawnie rozwiązuje zadania na czytanie i słuchanie
nauczyciela - poprawnie rozwiązuje zadania na czytanie i słuchanie - zwykle potrafi uzasadnić swoje odpowiedzi
bardzo dobrą oraz
wykazuje się
umiejętnościami
wykraczającymi
poza te kryteria.
Tworzenie wypowiedzi
Uczeń nie spełnia kryteriów na ocenę dopuszczającą.
- przekazuje niewielką część istotnych informacji - wypowiedzi nie są płynne i są bardzo krótkie - wypowiedzi są w dużym stopniu nielogiczne i niespójne - stosuje wąski zakres słownictwa i struktur - liczne błędy czasami zakłócają komunikację
- przekazuje część istotnych informacji - wypowiedzi nie są zbyt płynne i są dość krótkie - wypowiedzi są częściowo nielogiczne i niespójne - stosuje słownictwo i struktury odpowiednie do formy wypowiedzi - popełnia sporo błędów, które nie zakłócają komunikacji
- przekazuje wszystkie istotne informacje - wypowiedzi są zwykle płynne i mają odpowiednią długość - wypowiedzi są logiczne i zwykle spójne - stosuje bogate słownictwo i struktury - popełnia nieliczne błędy
- przekazuje wszystkie informacje - wypowiedzi są płynne i mają odpowiednią długość - wypowiedzi są logiczne i spójne -stosuje bogate słownictwo i struktury - popełnia sporadyczne błędy
Uczeń spełnia
kryteria na ocenę
bardzo dobrą oraz
wykazuje się
umiejętnościami
wykraczającymi
poza te kryteria.
Reagowanie na wypowiedzi
Uczeń nie spełnia kryteriów na ocenę dopuszczającą.
- czasami reaguje na wypowiedzi w prostych i typowych sytuacjach życia codziennego - zadaje najprostsze pytania, które wprowadzono w podręczniku i czasami odpowiada na nie
- zwykle reaguje na wypowiedzi w prostych i typowych sytuacjach życia codziennego - odpowiada na większość pytań oraz zadaje niektóre z nich
- zwykle poprawnie reaguje na wypowiedzi w prostych sytuacjach życia codziennego - zadaje pytania i odpowiada na nie
- poprawnie reaguje na pytania i wypowiedzi w prostych sytuacjach życia codziennego - samodzielnie zadaje pytania i wyczerpująco odpowiada na nie
Uczeń spełnia
kryteria na ocenę
bardzo dobrą oraz
wykazuje się
umiejętnościami
wykraczającymi
poza te kryteria.
205
Przetwarzanie wypowiedzi
Uczeń nie spełnia kryteriów na ocenę dopuszczającą.
- zapisuje niewielką część informacji z tekstu słuchanego lub czytanego
- zapisuje część informacji z tekstu słuchanego lub czytanego
- zapisuje lub przekazuje ustnie większość informacji z tekstu słuchanego lub czytanego
- zapisuje lub przekazuje ustnie informacje z tekstu słuchanego lub czytanego
Uczeń spełnia
kryteria na ocenę
bardzo dobrą oraz
wykazuje się
umiejętnościami
wykraczającymi
poza te kryteria.
Inne kryteria - zwykle nie okazuje zainteresowania przedmiotem - zwykle nie jest aktywny na lekcji - zwykle nie jest przygotowany do zajęć - zwykle nie odrabia pracy domowej
- okazuje zainteresowanie przedmiotem - rzadko jest aktywny na lekcji - często nie jest przygotowany do zajęć - często nie odrabia pracy domowej
- czasami okazuje zainteresowanie przedmiotem - czasami jest aktywny na lekcji - zwykle jest przygotowany do zajęć - zwykle odrabia pracę domową
- okazuje zainteresowanie przedmiotem - jest aktywny na lekcji - zwykle jest przygotowany do zajęć - regularnie odrabia pracę domową
- okazuje duże zainteresowanie przedmiotem - jest bardzo aktywny na lekcji - jest przygotowany do zajęć - regularnie odrabia pracę domową
Uczeń spełnia kryteria na ocenę bardzo dobrą oraz wykazuje się umiejętnościami wykraczającymi poza te kryteria, tj.: - wykonuje zadania dodatkowe - samodzielnie doskonali swoje umiejętności językowe - samodzielnie szuka innych informacji - pomaga innym
IV. Treści nauczania i wymagania szczegółowe
Uczeń posługuje się podstawowym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych), umożliwiającym realizację pozostałych wymagań ogólnych w zakresie następujących tematów:
1. Człowiek 1. dane personalne 2. wygląd zewnętrzny 3. cechy charakteru 4. uczucia i emocje
1. przedstawić siebie i inną osobę 2. opisać wygląd zewnętrzny oraz ubiór swój i innych osób 3. opisać charakter swój i innych osób 4. wyrazić podstawowe uczucia i emocje 5. opisać zainteresowania swoje i innych
206
5. zainteresowania 6. problemy etyczne
6. wypowiedzieć się na temat współczesnych problemów etycznych np. dyskryminacja, eksperymenty genetyczne
2. Dom - miejsce zamieszkania, opis domu, pomieszczeń domu i ich wyposażenia, wynajmowanie mieszkania, kupno i sprzedaż mieszkania
1.podać adres, opisać zewnętrznie dom, 2.wymienić poszczególne pomieszczenia domu/mieszkania wraz z meblami i wyposażeniem, 3.zrozumieć i sformułować ogłoszenie, 4.wynająć mieszkanie w agencji nieruchomości oraz bezpośrednio w rozmowie z właścicielem
3. Szkoła 1. przedmioty nauczania, oceny i wymagania, życie szkoły, system oświaty 2. kształcenie pozaszkolne
1. wymienić poziomy i typy szkół, przedmioty nauczane w szkole i oceny oraz scharakteryzować życie szkoły (życie klasy, uroczystości szkolne, kalendarz szkolny) 2. opowiedzieć o alternatywnych sposobach zdobywania wiedzy
4. Praca 1. zawody i związane z nimi czynności 2. warunki pracy i zatrudnienia, praca dorywcza, rynek pracy
1. wymienić podstawowe zawody i opisać je 2. odpowiedzieć na ogłoszenie o pracę, napisać CV i list motywacyjny, prowadzić rozmowę o pracę, opisać kompetencje i obowiązki pracownika
5. Życie rodzinne i towarzyskie 1. okresy życia 2. członkowie rodziny 3. koledzy, przyjaciele 4. czynności życia codziennego 5. formy spędzania czasu wolnego 6. święta i uroczystości 7. styl życia, konflikty i problemy
1. opisać charakterystyczne etapy życia człowieka 2. wymienić i opisać członków rodziny 3. opowiedzieć o przyjaciołach 4. opisać typowy dzień 5. scharakteryzować typowe sposoby spędzania czasu wolnego 6. wymienić i opisać wybrane święta francuskie 7. scharakteryzować zasady życia społecznego (w szkole, w domu, w bloku…) 8.opisać typowe problemy (w relacji z nauczycielami, rodzicami…)
6. Żywienie 1. artykuły spożywcze 2. posiłki i ich przygotowanie 3. diety 4. lokale gastronomiczne
1. wymienić podstawowe produkty spożywcze 2. wymienić i opisać wybrane dania kuchni francuskiej i posiłki oraz podać przepis kulinarny 3. wybrać lokal, zarezerwować stolik, zamówić posiłek w barze, kawiarni, restauracji
7. Zakupy i usługi 1. rodzaje sklepów, towary 2. sprzedawanie i kupowanie 3. reklama
1. wymienić nazwy sklepów i kupowanych w nich towarów 2. kupić i sprzedać wybrane towary 3. opisać i zinterpretować reklamę 4. skorzystać z wybranych usług, w tym usług internetowych
207
4. korzystanie z usług 5. środki płatnicze 6. banki 7. ubezpieczenia
5. opisać sposoby płacenia za zakupy i usługi
8. Podróżowanie i turystyka 1. środki transportu, informacja turystyczna, baza noclegowa, wycieczki, zwiedzanie 2. wypadki
1. wymienić środki transportu, uzyskać informacje na temat komunikacji publicznej, dokonać rezerwacji, kupić bilet 2. wymienić miejsca noclegowe, zarezerwować pokój 3. zaplanować i opisać wycieczkę oraz wakacje
9. Kultura 1. dziedziny kultury, twórcy i ich dzieła, uczestnictwo w kulturze 2. media
1. wymienić dziedziny kultury, wybranych twórców, ich dzieła, opowiedzieć o swoim uczestnictwie w kulturze 2. wymienić wybrane media i opisać je
11. Zdrowie 1. samopoczucie, choroby, ich objawy i leczenie 2. higieniczny tryb życia 3. uzależnienia 4. ochrona zdrowia 5. niepełnosprawni
1. wymienić wybrane dyscypliny sportu i używany w nich sprzęt sportowy 2. opisać wydarzenie sportowe 3. opowiedzieć o wybranych dyscyplinach sportu wyczynowego
12. Nauka i technika 1. odkrycia naukowe, wynalazki 2. obsługa i korzystanie z podstawowych urządzeń technicznych 3. technologie informacyjno-komunikacyjne 4. awarie
1. opisać wybrane dokonania naukowe 2. opisać jak działa prosty sprzęt np. telefon komórkowy 3. wymienić nowe technologie informacyjne i opisać je np. Internet
13. Świat przyrody 1. klimat 2. rośliny i zwierzęta 3. krajobraz 4. zagrożenia i ochrona środowiska naturalnego, klęski żywiołowe 5. katastrofy 6. przestrzeń kosmiczna
1. opisać pogodę 2. wymienić nazwy wybranych zwierząt i roślin 3. opisać krajobraz (morze, góry, wieś) 4. wypowiedzieć się na temat zagrożeń środowiska, zanieczyszczenia i ekologii 5. wymienić i opisać wybrane katastrofy naturalne 6. wypowiedzieć się na temat wybranych kwestii dotyczących kosmosu np. badań kosmicznych
14. Państwo i społeczeństwo 1. wypowiedzieć się na tematy społeczne i polityczne
208
1. konflikty wewnętrzne i międzynarodowe, przestępczość, polityka społeczna, 2. gospodarka 3. struktura państwa, urzędy 4. organizacje społeczne i międzynarodowe
2. wypowiedzieć się na tematy gospodarcze np. handel, usługi 3. opisać strukturę państwa i wymienić urzędy państwowe 4. wymienić i opisać wybrane organizacje społeczne i międzynarodowe
15. Elementy wiedzy o krajach obszaru nauczanego języka oraz o kraju ojczystym z uwzględnieniem kontekstu międzykulturowego oraz tematyki integracji europejskiej, w tym znajomość problemów pojawiających się na styku różnych kultur i społeczności.
Wypowiedzieć się na wybrane tematy z zakresu kultury i cywilizacji krajów obszaru języka nauczanego oraz odnieść je do kontekstu polskiego
Obszary podlegające ocenianiu: 1. Testy ( po każdym rozdziale) 2. Kartkówka ze słówek 3. Kartkówka z gramatyki (obejmująca jedno lub więcej struktur gramatycznych) 4. Kartkówka z czytania ze zrozumieniem (obejmująca szerszy zakres umiejętności) 5. Kartkówka ze słuchanie ze zrozumieniem (obejmująca szerszy zakres umiejętności) 6. Kartkówka z wypowiedzi pisemnej (obejmująca znajomość leksyki, gramatyki, ortografii i interpunkcji) 7. Odpowiedź ustna – (obejmująca od 1 do 3 godzin lekcyjnych) 8. Czytanie na głos 9. Aktywność ucznia na lekcji 10.Zadanie domowe 11. Inna aktywność ucznia (gazetka, plakat, mini-projekt, prezentacja multimedialna) Procentowy przelicznik ocen: (testy, kartkówki, sprawdziany): 1. Ocena dopuszczająca: 45% 2. Ocena dostateczna: 60 % 3. Ocena dobra: 75% 4. Ocena bardzo dobra: 90% 5. Ocena celująca: ponad program
209
210
WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA OBCEGO II (FRANCUSKI, NIEMIECKI)
POZIOM IV.1 DLA UCZNIÓW KONTYNUUJĄCYCH NAUKĘ
I. Zasady ogólne.
11. Wymagania edukacyjne są zgodne ze Statutem Szkoły.
12. W ramach oceniania przedmiotowego nauczyciel rozpoznaje poziom i postępy w opanowaniu przez ucznia wiadomości i umiejętności w stosunku do
wymagań edukacyjnych wynikających z podstawy programowej danego etapu edukacyjnego i realizowanego programu nauczania. W tym celu na początku
klasy pierwszej jest przeprowadzony test diagnostyczny, którego wyniki podlegają porównaniu z kolejnymi testami diagnostycznymi przeprowadzanymi w
trakcie cyklu kształcenia.
13. Ocenianiu podlegają osiągnięcia edukacyjne ucznia, tj. stan wiedzy i umiejętności uczniów oraz i jego postępy.
14. O zakresie wymagań edukacyjnych, kryteriach i sposobach oceniania oraz trybie poprawiania oceny nauczyciel informuje uczniów na lekcji organizacyjnej.
15. Wymagania edukacyjne są dostosowane do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia (m.in. na
podstawie orzeczeń, opinii ppp oraz w wyniku rozpoznania indywidualnych potrzeb przez pracowników placówki).
16. Ocenę śródroczną i roczną wyraża się w sześciostopniowej skali - od 1 do 6.
17. Główną funkcją oceniania bieżącego jest monitorowanie pracy ucznia i przekazywanie mu informacji o jego osiągnięciach edukacyjnych poprzez wskazanie,
co uczeń robi dobrze, co i jak wymaga poprawy oraz jak powinien dalej się uczyć.
18. Ocenianie bieżące ma za zadanie umożliwić:
a) informowanie ucznia, rodzica i nauczyciela o poziomie osiągnięć edukacyjnych oraz postępach ucznia, b) udzielanie uczniowi pomocy w nauce poprzez przekazanie mu informacji o tym, co zrobił dobrze i jak powinien się dalej uczyć; c) wskazywanie uczniowi mocnych (uzdolnień) i słabych stron, a przede wszystkim sposobów pracy nad nimi, d) planowanie rozwoju ucznia, rozwijania jego uzdolnień, pokonywania ewentualnych trudności, e) motywowanie ucznia do dalszych postępów w nauce.
19. Jeśli wynik klasyfikacji śródrocznej ucznia wskazuje na to, że poziom osiągnięć edukacyjnych ucznia uniemożliwi bądź utrudni mu kontynuowanie nauki w
klasie programowo wyższej, szkoła umożliwia uczniowi uzupełnienie braków w następujący sposób:
a) szczegółowe przedstawienie przez nauczyciela przedmiotu braków, pisemne wskazanie treści, które są niezbędne do opanowania przez ucznia, b) oferta dodatkowych kart pracy, zadań i ćwiczeń pozwalających na przezwyciężenie trudności, c) konsultacje indywidualne z nauczycielem przedmiotu.
20. Wszystkie oceny są dla ucznia i jego rodziców jawne, dostępne w dzienniku elektronicznym po zalogowaniu się. Sprawdzone i ocenione prace pisemne są
udostępniane na zasadach określonych w Statucie Szkoły.
21. Oceny podlegają uzasadnieniu przez nauczyciela (w sposób określony w Statucie szkoły).
211
II. Cele kształcenia – wymagania ogólne.
6. Znajomość środków językowych. Uczeń posługuje się w miarę rozwiniętym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz
fonetycznych), umożliwiającym realizację pozostałych wymagań ogólnych w zakresie tematów wskazanych w wymaganiach szczegółowych.
7. Rozumienie wypowiedzi. Uczeń rozumie proste, typowe wypowiedzi ustne artykułowane wyraźnie, w standardowej odmianie języka, a także proste
wypowiedzi pisemne w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.
8. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń samodzielnie formułuje krótkie, proste i zrozumiałe wypowiedzi ustne i pisemne, w zakresie opisanym w wymaganiach
szczegółowych.
9. Reagowanie na wypowiedzi. Uczeń uczestniczy w rozmowie i w typowych sytuacjach, reaguje w sposób zrozumiały, adekwatnie do sytuacji komunikacyjnej
ustnie lub w formie prostego tekstu, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.
10. Przetwarzanie wypowiedzi. Uczeń zmienia formę przekazu ustnego lub pisemnego w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.
III. Wymagania na poszczególne oceny
Kryteria oceniania ogólne
POZIOM PODSTAWOWY
OCENA NIEDOSTATECZNA
OCENA DOPUSZCZAJĄCA
OCENA DOSTATECZNA
OCENA DOBRA
OCENA BARDZO DOBRA
OCENA CELUJĄCA
Znajomość środków językowych
Uczeń nie spełnia kryteriów na ocenę dopuszczającą.
- zna niewiele podstawowych słów i wyrażeń - popełnia liczne błędy w ich zapisie i wymowie - zna część wprowadzonych struktur gramatycznych - popełnia liczne błędy leksykalno-gramatyczne we wszystkich typach zadań
- zna część wprowadzonych słów i wyrażeń - popełnia sporo błędów w ich zapisie i wymowie - zna większość wprowadzonych struktur gramatycznych - popełnia sporo błędów leksykalno-gramatycznych w trudniejszych zadaniach
- zna większość wprowadzonych słów i wyrażeń - zwykle poprawnie je zapisuje i wymawia - zna wszystkie wprowadzone struktury gramatyczne - popełnia nieliczne błędy leksykalno-gramatyczne
- zna wszystkie wprowadzone słowa i wyrażenia - poprawnie je zapisuje i wymawia - zna wszystkie wprowadzone struktury gramatyczne - popełnia sporadyczne błędy leksykalno-gramatyczne, które zwykle potrafi samodzielnie poprawić
Uczeń spełnia kryteria
na ocenę bardzo
dobrą oraz wykazuje
się wiedzą
wykraczającą poza te
kryteria.
Rozumienie Uczeń nie spełnia - rozumie polecenia - rozumie polecenia - rozumie polecenia - rozumie polecenia Uczeń spełnia kryteria
212
wypowiedzi kryteriów na ocenę dopuszczającą.
nauczyciela, ale w niewielkim stopniu rozwiązuje zadania na słuchanie - rozumie ogólny sens przeczytanych tekstów, ale w niewielkim stopniu rozwiązuje zadania na czytanie
nauczyciela - częściowo poprawnie rozwiązuje zadania na czytanie i słuchanie
nauczyciela - poprawnie rozwiązuje zadania na czytanie i słuchanie
nauczyciela - poprawnie rozwiązuje zadania na czytanie i słuchanie - zwykle potrafi uzasadnić swoje odpowiedzi
na ocenę bardzo
dobrą oraz wykazuje
się umiejętnościami
wykraczającymi poza
te kryteria.
Tworzenie wypowiedzi
Uczeń nie spełnia kryteriów na ocenę dopuszczającą.
- przekazuje niewielką część istotnych informacji - wypowiedzi nie są płynne i są bardzo krótkie - wypowiedzi są w dużym stopniu nielogiczne i niespójne - stosuje wąski zakres słownictwa i struktur - liczne błędy czasami zakłócają komunikację
- przekazuje część istotnych informacji - wypowiedzi nie są zbyt płynne i są dość krótkie - wypowiedzi są częściowo nielogiczne i niespójne - stosuje słownictwo i struktury odpowiednie do formy wypowiedzi - popełnia sporo błędów, które nie zakłócają komunikacji
- przekazuje wszystkie istotne informacje - wypowiedzi są zwykle płynne i mają odpowiednią długość - wypowiedzi są logiczne i zwykle spójne - stosuje bogate słownictwo i struktury - popełnia nieliczne błędy
- przekazuje wszystkie informacje - wypowiedzi są płynne i mają odpowiednią długość - wypowiedzi są logiczne i spójne -stosuje bogate słownictwo i struktury - popełnia sporadyczne błędy
Uczeń spełnia kryteria
na ocenę bardzo
dobrą oraz wykazuje
się umiejętnościami
wykraczającymi poza
te kryteria.
Reagowanie na wypowiedzi
Uczeń nie spełnia kryteriów na ocenę dopuszczającą.
- czasami reaguje na wypowiedzi w prostych i typowych sytuacjach życia codziennego - zadaje najprostsze pytania, które wprowadzono w podręczniku i czasami odpowiada na nie
- zwykle reaguje na wypowiedzi w prostych i typowych sytuacjach życia codziennego - odpowiada na większość pytań oraz zadaje niektóre z nich
- zwykle poprawnie reaguje na wypowiedzi w prostych sytuacjach życia codziennego - zadaje pytania i odpowiada na nie
- poprawnie reaguje na pytania i wypowiedzi w prostych sytuacjach życia codziennego - samodzielnie zadaje pytania i wyczerpująco odpowiada na nie
Uczeń spełnia kryteria
na ocenę bardzo
dobrą oraz wykazuje
się umiejętnościami
wykraczającymi poza
te kryteria.
Przetwarzanie wypowiedzi
Uczeń nie spełnia kryteriów na ocenę dopuszczającą.
- zapisuje niewielką część informacji z tekstu słuchanego lub czytanego
- zapisuje część informacji z tekstu słuchanego lub czytanego
- zapisuje lub przekazuje ustnie większość informacji z tekstu słuchanego lub czytanego
- zapisuje lub przekazuje ustnie informacje z tekstu słuchanego lub czytanego
Uczeń spełnia kryteria
na ocenę bardzo
dobrą oraz wykazuje
się umiejętnościami
wykraczającymi poza
te kryteria.
213
Inne kryteria - zwykle nie okazuje zainteresowania przedmiotem - zwykle nie jest aktywny na lekcji - zwykle nie jest przygotowany do zajęć - zwykle nie odrabia pracy domowej
- okazuje zainteresowanie przedmiotem - rzadko jest aktywny na lekcji - często nie jest przygotowany do zajęć - często nie odrabia pracy domowej
- czasami okazuje zainteresowanie przedmiotem - czasami jest aktywny na lekcji - zwykle jest przygotowany do zajęć - zwykle odrabia pracę domową
- okazuje zainteresowanie przedmiotem - jest aktywny na lekcji - zwykle jest przygotowany do zajęć - regularnie odrabia pracę domową
- okazuje duże zainteresowanie przedmiotem - jest bardzo aktywny na lekcji - jest przygotowany do zajęć - regularnie odrabia pracę domową
Uczeń spełnia kryteria na ocenę bardzo dobrą oraz wykazuje się umiejętnościami wykraczającymi poza te kryteria, tj.: - wykonuje zadania dodatkowe - samodzielnie doskonali swoje umiejętności językowe - samodzielnie szuka innych informacji - pomaga innym
IV. Treści nauczania i wymagania szczegółowe
Uczeń posługuje się podstawowym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych), umożliwiającym realizację pozostałych wymagań ogólnych w zakresie następujących tematów:
1. Człowiek 1. dane personalne 2. wygląd zewnętrzny 3. cechy charakteru 4. uczucia i emocje 5. zainteresowania 6. problemy etyczne
1. przedstawić siebie i inną osobę 2. opisać wygląd zewnętrzny oraz ubiór swój i innych osób 3. opisać charakter swój i innych osób 4. wyrazić podstawowe uczucia i emocje 5. opisać zainteresowania swoje i innych 6. wypowiedzieć się na temat współczesnych problemów etycznych np. dyskryminacja, eksperymenty genetyczne
2. Dom - miejsce zamieszkania, opis domu, pomieszczeń domu i ich wyposażenia, wynajmowanie mieszkania, kupno i sprzedaż mieszkania
1.podać adres, opisać zewnętrznie dom, 2.wymienić poszczególne pomieszczenia domu/mieszkania wraz z meblami i wyposażeniem, 3.zrozumieć i sformułować ogłoszenie, 4.wynająć mieszkanie w agencji nieruchomości oraz bezpośrednio w rozmowie z właścicielem
3. Szkoła 1. wymienić poziomy i typy szkół, przedmioty nauczane w szkole i oceny oraz
214
1. przedmioty nauczania, oceny i wymagania, życie szkoły, system oświaty 2. kształcenie pozaszkolne
scharakteryzować życie szkoły (życie klasy, uroczystości szkolne, kalendarz szkolny) 2. opowiedzieć o alternatywnych sposobach zdobywania wiedzy
4. Praca 1. zawody i związane z nimi czynności 2. warunki pracy i zatrudnienia, praca dorywcza, rynek pracy
1. wymienić podstawowe zawody i opisać je 2. odpowiedzieć na ogłoszenie o pracę, napisać CV i list motywacyjny, prowadzić rozmowę o pracę, opisać kompetencje i obowiązki pracownika
5. Życie rodzinne i towarzyskie 1. okresy życia 2. członkowie rodziny 3. koledzy, przyjaciele 4. czynności życia codziennego 5. formy spędzania czasu wolnego 6. święta i uroczystości 7. styl życia, konflikty i problemy
1. opisać charakterystyczne etapy życia człowieka 2. wymienić i opisać członków rodziny 3. opowiedzieć o przyjaciołach 4. opisać typowy dzień 5. scharakteryzować typowe sposoby spędzania czasu wolnego 6. wymienić i opisać wybrane święta francuskie 7. scharakteryzować zasady życia społecznego (w szkole, w domu, w bloku…) 8.opisać typowe problemy (w relacji z nauczycielami, rodzicami…)
6. Żywienie 1. artykuły spożywcze 2. posiłki i ich przygotowanie 3. diety 4. lokale gastronomiczne
1. wymienić podstawowe produkty spożywcze 2. wymienić i opisać wybrane dania kuchni francuskiej i posiłki oraz podać przepis kulinarny 3. wybrać lokal, zarezerwować stolik, zamówić posiłek w barze, kawiarni, restauracji
7. Zakupy i usługi 1. rodzaje sklepów, towary 2. sprzedawanie i kupowanie 3. reklama 4. korzystanie z usług 5. środki płatnicze 6. banki 7. ubezpieczenia
1. wymienić nazwy sklepów i kupowanych w nich towarów 2. kupić i sprzedać wybrane towary 3. opisać i zinterpretować reklamę 4. skorzystać z wybranych usług, w tym usług internetowych 5. opisać sposoby płacenia za zakupy i usługi
8. Podróżowanie i turystyka 1. środki transportu, informacja turystyczna, baza noclegowa, wycieczki, zwiedzanie 2. wypadki
1. wymienić środki transportu, uzyskać informacje na temat komunikacji publicznej, dokonać rezerwacji, kupić bilet 2. wymienić miejsca noclegowe, zarezerwować pokój 3. zaplanować i opisać wycieczkę oraz wakacje
9. Kultura 1. dziedziny kultury, twórcy i ich dzieła, uczestnictwo w
1. wymienić dziedziny kultury, wybranych twórców, ich dzieła, opowiedzieć o swoim uczestnictwie w kulturze
215
kulturze 2. media
2. wymienić wybrane media i opisać je
11. Zdrowie 1. samopoczucie, choroby, ich objawy i leczenie 2. higieniczny tryb życia 3. uzależnienia 4. ochrona zdrowia 5. niepełnosprawni
1. wymienić wybrane dyscypliny sportu i używany w nich sprzęt sportowy 2. opisać wydarzenie sportowe 3. opowiedzieć o wybranych dyscyplinach sportu wyczynowego
12. Nauka i technika 1. odkrycia naukowe, wynalazki 2. obsługa i korzystanie z podstawowych urządzeń technicznych 3. technologie informacyjno-komunikacyjne 4. awarie
1. opisać wybrane dokonania naukowe 2. opisać jak działa prosty sprzęt np. telefon komórkowy 3. wymienić nowe technologie informacyjne i opisać je np. Internet
13. Świat przyrody 1. klimat 2. rośliny i zwierzęta 3. krajobraz 4. zagrożenia i ochrona środowiska naturalnego, klęski żywiołowe 5. katastrofy 6. przestrzeń kosmiczna
1. opisać pogodę 2. wymienić nazwy wybranych zwierząt i roślin 3. opisać krajobraz (morze, góry, wieś) 4. wypowiedzieć się na temat zagrożeń środowiska, zanieczyszczenia i ekologii 5. wymienić i opisać wybrane katastrofy naturalne 6. wypowiedzieć się na temat wybranych kwestii dotyczących kosmosu np. badań kosmicznych
14. Państwo i społeczeństwo 1. konflikty wewnętrzne i międzynarodowe, przestępczość, polityka społeczna, 2. gospodarka 3. struktura państwa, urzędy 4. organizacje społeczne i międzynarodowe
1. wypowiedzieć się na tematy społeczne i polityczne 2. wypowiedzieć się na tematy gospodarcze np. handel, usługi 3. opisać strukturę państwa i wymienić urzędy państwowe 4. wymienić i opisać wybrane organizacje społeczne i międzynarodowe
15. Elementy wiedzy o krajach obszaru nauczanego języka oraz o kraju ojczystym z uwzględnieniem kontekstu międzykulturowego oraz tematyki integracji europejskiej, w tym znajomość problemów pojawiających się na styku różnych kultur i społeczności.
Wypowiedzieć się na wybrane tematy z zakresu kultury i cywilizacji krajów obszaru języka nauczanego oraz odnieść je do kontekstu polskiego
216
Obszary podlegające ocenianiu: 1. Testy ( po każdym rozdziale) 2. Kartkówka ze słówek 3. Kartkówka z gramatyki (obejmująca jedno lub więcej struktur gramatycznych) 4. Kartkówka z czytania ze zrozumieniem (obejmująca szerszy zakres umiejętności) 5. Kartkówka ze słuchanie ze zrozumieniem (obejmująca szerszy zakres umiejętności) 6. Kartkówka z wypowiedzi pisemnej (obejmująca znajomość leksyki, gramatyki, ortografii i interpunkcji) 7. Odpowiedź ustna – (obejmująca od 1 do 3 godzin lekcyjnych) 8. Czytanie na głos 9. Aktywność ucznia na lekcji 10.Zadanie domowe 11. Inna aktywność ucznia (gazetka, plakat, mini-projekt, prezentacja multimedialna) Procentowy przelicznik ocen: (testy, kartkówki, sprawdziany): 1. Ocena dopuszczająca: 45% 2. Ocena dostateczna: 60 % 3. Ocena dobra: 75% 4. Ocena bardzo dobra: 90% 5. Ocena celująca: ponad program
217
WYMAGANIA EDUKACYJNE Z EDUKACJI DLA BEZPIECZEŃSTWA
I Zasady ogólne: 1. Nauczyciel na początku każdego roku szkolnego informuje uczniów o wymaganiach edukacyjnych wynikających z realizowanego przez siebie programu
nauczania oraz przedstawia uczniom zasady przedmiotowego systemu oceniania. 2. Nauczyciel informuje uczniów o sposobach sprawdzania osiągnięć edukacyjnych uczniów. 3. Oceny są jawne – zarówno dla uczniów, jak i rodziców. 4. Sprawdzone i ocenione prace kontrolne uczeń (jak i jego rodzice – w razie życzenia) otrzymuje do wglądu na zasadach określonych przez nauczyciela. 5. Oceny klasyfikacyjne ustala się w terminach i skali określonej w Wewnątrzszkolnym Systemie Oceniania. 6. Na ocenę śródroczną i roczną z edukacji dla bezpieczeństwa składa się: wiedza merytoryczna, posługiwanie się terminologią właściwą przedmiotowi,
umiejętność uzasadniania i argumentowania, sposób rozwiązywania problemów, kreatywność, umiejętność komunikowania się, jasność i precyzyjność wypowiedzi,
wykorzystywanie wiedzy w nowych sytuacjach poznawczych oraz wykonywanie ćwiczeń praktycznych z pierwszej pomocy ujętych w podstawie programowej. II Zasady oceniania bieżącego: 1. Prace pisemne
- zadania domowe w formie dłuższej wypowiedzi – referatu, opisu, notatki, wypracowania – łącznie do 3 prac w roku szkolnym;
- brak zgłoszenia nieodrobionej pracy domowej odkryty przez nauczyciela w czasie lekcji skutkuje oceną niedostateczną wpisaną do dziennika;
- przy ocenie pisemnej pracy domowej uwzględnia się: zgodność z tematem pracy, poprawność merytoryczną, zawartość rzeczową, wkład pracy ucznia,
kreatywność, spójność językową oraz poprawność ortograficzną. 2. Kartkówki
- 15 minutowe kartkówki (testy sprawdzające) z ostatnich trzech lekcji bieżących – łącznie do dwóch w semestrze;
- kartkówki nie są przez nauczyciela zapowiadane wcześniej i mają rangę odpowiedzi ustnych uczniów;
- zgłoszenie nieprzygotowania do lekcji zgodnie z punktem nr 8 zwalnia ucznia z pisania kartkówki;
- ocena uzyskana z kartkówki nie podlega poprawie. 3. Sprawdziany
- sprawdziany przeprowadza się po zrealizowaniu każdego działu programowego i obejmują one większą partię materiału składającą się na cały zakres danego
działu programowego;
- sprawdzian powinien być zapowiedziany co najmniej jeden tydzień przed terminem jego przeprowadzenia i poprzedzony lekcją powtórzeniową;
- w przypadku nie uczestniczenia w pisemnym sprawdzianie, bez względu na przyczyny, uczeń ma obowiązek poddać się tej formie sprawdzania osiągnięć w
określonym przez nauczyciela terminie;
nie poddanie się tej formie sprawdzania osiągnięć jest równoznaczne z wystawieniem oceny niedostatecznej;
218
- w przypadku nieobecności nauczyciela w dniu zapowiedzianego sprawdzianu lub uzasadnionej nieobecności klasy, termin zostanie uzgodniony ponownie, ale nie
obowiązuje wtedy konieczność tygodniowego wyprzedzenia;
- na koniec semestru / roku szkolnego nie przewiduje się końcowego sprawdzianu zaliczeniowego;
- prace pisemne (w tym kartkówki i sprawdziany) są punktowane zgodnie z WSO.
- uczeń, który otrzymał ze sprawdzianu ocenę niedostateczną ma prawo do jej poprawy w ciągu dwóch tygodni od oddania przez nauczyciela ocenionych prac.
W uzasadnionych przypadkach (np. choroba lub badania lekarskie) należy poprawić ocenę niedostateczną w terminie nie przekraczającym dwóch tygodni od
momentu powrotu ucznia do szkoły.
Pierwsza ocena, tj. niedostateczna, jest odnotowana w dzienniku obok poprawionej i obydwie są brane pod uwagę przy ustalaniu oceny śródrocznej i rocznej.
Poprawa sprawdzianu odbywa się tylko raz, w formie pisemnej. 4. Wypowiedź ustna
- uczeń powinien przynajmniej raz w semestrze uczestniczyć w tej formie sprawdzania wiadomości i umiejętności;
- w odpowiedzi ustnej ocenie podlega: zawartość merytoryczna wypowiedzi, w tym posługiwanie się terminologią przedmiotową, kompozycja logiczna i spójność
wypowiedzi, umiejętność uzasadniania i argumentowania, formułowania myśli, wyrażania sądów i opinii, jasność i precyzyjność wypowiedzi, poprawność
językowa;
- wypowiedź ustna ucznia dotyczy zawsze materiału programowego z trzech ostatnich lekcji bieżących;
- wystawiona ocena powinna być krótko uzasadniona przez nauczyciela;
- ocena z odpowiedzi ustnej nie podlega poprawie. 5. Aktywność ucznia na lekcji
- uczeń ma obowiązek aktywnie uczestniczyć w lekcjach i angażować się we wszelkie czynności edukacyjne podejmowane na zajęciach przedmiotowych;
- za aktywne uczestnictwo w lekcji uczeń może otrzymać plusa (+). Otrzymanie pięciu plusów skutkuje wpisaniem do dziennika oceny bardzo dobrej za aktywność;
- brak jakiejkolwiek pracy ucznia na lekcji, pomimo kontroli i zwracania uwagi przez nauczyciela oraz niewykonanie żadnego ćwiczenia i zadania może skutkować
oceną niedostateczny wpisaną na danej lekcji do dziennika.
6. Ćwiczenia wykonywane na lekcji
- uczeń ma obowiązek wykonywać ćwiczenia zlecone przez nauczyciela w czasie lekcji;
- ćwiczenia wykonywane na lekcji podlegają ocenie;
- niewykonywanie ćwiczeń zleconych przez nauczyciela może skutkować oceną niedostateczny wpisaną na danej lekcji do dziennika
- ćwiczenia z I pomocy są dostosowane do sprawności motorycznej uczniów
7. Projekt edukacyjny
- uczeń powinien przynajmniej raz w roku szkolnym uczestniczyć w przygotowaniu projektu;
- przy ocenie projektu bierze się pod uwagę: zawartość merytoryczną, umiejętność zaplanowania własnej pracy oraz skutecznego rozwiązania problemu,
umiejętność pracy zespołowej, stopień realizacji zamierzonego celu, sposób prezentacji wyników pracy własnej i zespołu.
8. Uczeń ma obowiązek prowadzić zeszyt przedmiotowy, który podlega ocenie jeden raz w roku. 9. Nieprzygotowanie do lekcji
219
- uczeń ma prawo do zgłoszenia nieprzygotowania jeden raz w semestrze jeśli zajęcia obejmują jedną lub dwie godziny w tygodniu, lub dwa razy w semestrze jeśli
zajęcia odbywają się w wymiarze większym niż dwie godziny w tygodniu;
- nieprzygotowanie do lekcji należy zgłaszać na początku lekcji, tuż po przerwie i przywitaniu się nauczyciela z klasą. Nie jest wtedy wymagane podanie przyczyny
nieprzygotowania.
- w przypadku, kiedy uczeń nie jest przygotowany do zajęć, a nie zgłosił tego faktu, otrzymuje ocenę niedostateczny wpisaną do dziennika.
- nieusprawiedliwione niczym nieprzygotowanie się do lekcji, w sytuacji, gdy uczeń wykorzystał limit , skutkuje oceną niedostateczny;
- w przypadkach uzasadnionych, np. długiej choroby, potwierdzonej zaświadczeniem lekarskim na piśmie, uczeń zgłasza brak przygotowania do lekcji i wówczas
nie odnotowuje się tego nieprzygotowania jako kolejnego. W takich przypadkach uczeń ma jednak obowiązek uzupełnić braki wiedzy i notatki w możliwie krótkim
czasie. 10. Przeliczanie punktów za sprawdziany i kartkówki na stopnie szkolne odbywa się według następującej skali procentowej w stosunku do ilości wszystkich,
możliwych do uzyskania punktów: niedostateczny (ndst) 0 – 39%
dopuszczający (dop) 40 – 49%
dostateczny (dst) 50 – 74%
dobry (db) 75 – 89%
bardzo dobry (bdb) 90 – 99%
celujący (cel) od 100%
III Wymagania na poszczególne oceny:
Ocena dopuszczająca:
Wiedza:
Uczeń spełnia wymagania konieczne.
Umiejętności:
Uczeń potrafi wykonać większość zadań praktycznych (np. wyszukać potrzebną informację, przygotować prostą prezentację); nie sprawia mu kłopotu stosowanie
posiadanej wiedzy do opisu rzeczywistości.
Postawy:
Uczeń sam nie przejawia nadmiernej aktywności, ale wykonuje większość zadań zleconych mu przez nauczyciela.
Ocena dostateczna:
Wiedza:
Uczeń spełnia wymagania konieczne, a ponadto selekcjonuje i porównuje poznane zjawiska.
Umiejętności:
Uczeń nie tylko potrafi opisowo przedstawiać posiadaną wiedzę, ale stosuje bardziej skomplikowane operacje umysłowe, takie jak: porównywanie i rozpoznawanie
faktów, wyciąganie prostych wniosków. Wykonuje z pomocą nauczyciela ćwiczenia z I pomocy.
Postawy:
Uczeń wykazuje się przeciętną aktywnością, bierze jednak udział w projektach klasowych i sumiennie wykonuje przydzielone mu zadania.
220
Ocena dobra:
Wiedza:
Uczeń spełnia wymagania podstawowe, a ponadto wykazuje zainteresowanie problematyką omawianą na zajęciach.
Umiejętności:
Uczeń potrafi: wykonać z niewielką pomocą nauczyciela ćwiczenia z I pomocy; umie analitycznie i syntetycznie wykorzystywać posiadaną wiedzę.
Postawy:
Uczeń przejawia dużą aktywność, często inicjuje różne przedsięwzięcia, a ponadto podejmuje się działań wykraczających poza zaangażowanie swojej klasy.
Ocena bardzo dobra:
Wiedza:
Uczeń spełnia wymagania rozszerzające, a ponadto umie ocenić otaczającą go rzeczywistość społeczno-polityczną zgodnie z przyjętymi kryteriami.
Umiejętności:
Uczeń nie tylko poprawnie wykorzystuje zdobytą wiedzę do przeprowadzania pogłębionych analiz i syntez, ale także potrafi formułować dojrzałe oceny, dobrze
argumentować swoje racje i celnie ripostować podczas dyskusji lub debaty. Wykonuje samodzielnie ćwiczenia z I pomocy.
Postawy:
Uczeń prezentuje dojrzałą postawę obywatelską, jest bardzo aktywny na różnych polach aktywności społecznej, przy czym jego aktywność wykracza poza ramy
szkoły, do której uczęszcza.
Ocena celująca:
Wiedza:
Uczeń spełnia wymagania rozszerzające, a ponadto wykazuje szczególne zainteresowanie przedmiotem.
Umiejętności:
Uczeń osiągnął bardzo wysoki poziom rozwoju intelektualnego, co przejawia się m.in. w próbach samodzielnej interpretacji skomplikowanych problemów
społecznych, politycznych lub prawnych. Wykonuje pokazy, prezentacje dla klasy wykraczające poza program nauczania.
Postawy:
Uczeń jest ponadprzeciętnie aktywny, zaangażowany w akcje społeczne i proobywatelskie, często przyjmuje rolę lidera społecznego. Uczeń jest aktywnym
uczestnikiem organizacji "Strzelec", OSP, ratownikiem medycznym lub wodnym co potwierdza stosowny certyfikat.
IV Zasady informowania o wymaganiach edukacyjnych i postępach uczniów w nauce przedmiotu: 1. Wszystkie oceny są jawne i podawane na bieżąco.
2. Prace pisemne otrzymuje uczeń do wglądu na lekcji.
3. Sprawdziany są przechowywane przez nauczyciela do czasu wystawienia oceny rocznej.
4. Ocena jest wyrażona stopniem szkolnym od 1(ndst) do 6 (cel).
5. Uczeń mający kłopoty z opanowaniem materiału nauczania może zwrócić się o pomoc do nauczyciela i, jeżeli jest to pożądane, wspólnie z nim ustala program
wspomagający.
6. Sprawy, które nie zostały ujęte w niniejszych wymaganiach edukacyjnych regulują Wewnątrzszkolne Zasady Oceniania.
221
WYMAGANIA EDUKACYJNE Z RELIGII
Podstawa prawna
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 30 IV 2007 roku w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz
przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 83, poz. 562, Dz. U. Nr 130, poz. 906, z 2008 r. Nr 3 poz. 9); Dyrektorium
Kościoła katolickiego w Polsce z 20 VI 2001 roku.
Ocenianie osiągnięć edukacyjnych ucznia z religii polega na rozpoznawaniu przez nauczyciela poziomu
i postępów w opanowaniu przez ucznia wiadomości i umiejętności w stosunku do wymagań edukacyjnych wynikających z Podstawy programowej katechezy
Kościoła katolickiego w Polsce oraz realizowanego przez nauczyciela programu nauczania, uwzględniającego tę Podstawę.
Ocenianiu nie podlegają praktyki religijne: „Podstawą wystawienia oceny szkolnej w nauczaniu religii jest wiedza ucznia, jego umiejętności, a także aktywność,
pilność i sumienność. Nie powinno się natomiast oceniać za udział w praktykach religijnych. Należy bowiem przyjąć zasadę (...), że życie religijne jest
przedmiotem osądu sumienia dokonywanego wobec Boga”. (Dyrektorium Katechetyczne Kościoła Katolickiego w Polsce, 83)
Wymagania Programowe
Zasady organizacyjne oceniania z religii są zgodne ze Statutem Szkoły i WO. Oceny bieżące i oceny śródroczne z religii ustala się według skali określonej
w statucie szkoły. Nauczyciel dostosowuje wymagania do indywidualnych możliwości ucznia, uwzględniając opinie i orzeczenia wydane prze Poradnie
Psychologiczno-Pedagogiczne. Przy stwierdzonych rodzajach dysfunkcji: 1. W przypadku dysortografii:
– Błędy ortograficzne nie mają wpływu na ocenę pracy pisemnej.
2. W przypadku dysgrafii:
– Nie ocenia się estetyki pisma w zeszycie przedmiotowym oraz na testach i kartkówkach.
– Uczeń ma prawo przeczytać nauczycielowi treść pracy pisemnej, gdy ten ma trudności z jej odczytaniem.
– Uczeń z głęboką dysgrafią może zaliczyć sprawdzian w formie odpowiedzi ustnej.
3. W przypadku dysleksji:
– Zachęcanie uczniów do czytania krótkich tekstów.
– Wydłużanie czasu pracy.
– Ograniczenie ilości wykonywanych w czasie zajęć ćwiczeń.
222
Treści Programowe
W zakres treści programowych stanowiących podstawę wymagań edukacyjnych dla każdej z klas, uwzględniających Podstawę programową katechezy Kościoła
Katolickiego w Polsce, wchodzą następujące grupy zagadnień:
Dla kl. I:
podstawowe wiadomości dotyczące Biblii
istota i podstawowe prawdy wiary
wybrane zagadnienia eschatologii
chrześcijaństwo wobec wielkich religii świata
Dla kl. II:
objawienie i drogi poznania Boga,
prawda o początkach świata i człowieka,
zagadnienia związane ze wspólnotą Kościoła i sakramentami
elementy nauki społecznej Kościoła,
Dla kl. III:
problematyka powołania życiowego i chrześcijańskiego,
chrześcijańska wartość małżeństwa i rodziny,
elementy liturgii Kościoła domowego
prawda o godności człowieka oraz świętości ludzkiego życia,
Obszary aktywności ucznia podlegające ocenie
Wiedza: znajomość pojęć, zagadnień i terminów religijnych przewidzianych w programie nauczania.
Umiejętności: posługiwanie się zdobyta wiedzą, interpretacja i samodzielne rozwiązywanie problemów związanych z przedmiotem , wnioskowanie i dostrzeganie
związków między teorią, a praktyką, poprawne korzystanie z pomocy dydaktycznych.
Postawy: aktywność, pilność i sumienność; pozytywne nastawienie i zainteresowanie przedmiotem; praca w zespole; przygotowanie do lekcji.
223
Ocenie podlegają
Pisemne prace kontrolne (także testy sprawdzające) przynajmniej raz w ciągu semestru, obejmujące więcej niż trzy jednostki lekcyjne, zapowiedziane co
najmniej z tygodniowym wyprzedzeniem, sprawdzane przez nauczyciela do dwóch tygodni. Ponadto kartkówki: zakres ich materiału powinien obejmować
nie więcej niż trzy jednostki lekcyjne lub tzw. „Mały Katechizm”. Prace pisemne kontrolne są do wglądu uczniów i rodziców
Odpowiedzi ustne objęte zakresem materiału z zakresu trzech ostatnich lekcji
Praca domowa: z lekcji na lekcję i długoterminowa
Prace dodatkowe – np. referaty, prace plastyczne, udział w konkursach wiedzy religijnej i olimpiadzie teologicznej
Zeszyt: sprawdzany przynajmniej jeden raz w semestrze
Korzystanie z Pisma Świętego i dokumentów Kościoła
Do podwyższenia oceny śródrocznej lub rocznej ma prawo uczeń, który wykazuje aktywność pozalekcyjną poprzez:
Zaangażowanie w szkolną działalność charytatywną
Aktywne uczestnictwo w wydarzeniach, przedsięwzięciach i projektach szkolnych o charakterze religijnym
Pogłębianie wiedzy religijnej dotyczącej problematyki małżeństwa i rodziny poprzez udział w realizacji programu Przygotowanie bliższe do małżeństwa
Ocenianie na lekcji religii połączone jest z możliwością poprawiania
Uczeń ma prawo do poprawy oceny niedostatecznej w terminie i formie uzgodnionej z nauczycielem Uczniowie nieobecni na pracy kontrolnej mają obowiązek
uzgodnić z nauczycielem dodatkowy termin napisania pracy kontrolnej. Uczeń ma prawo poprawić każdą ocenę w uzgodnieniu z nauczycielem prowadzącym
zajęcia.
Kryteria oceniania
W procesie oceniania obowiązuje stosowanie zasady kumulowania wymagań (ocenę wyższą otrzymać może uczeń, który spełnia wszystkie wymagania przypisane
ocenom niższym).
Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który:
Nie spełnia wymagań na ocenę dopuszczającą
Odmawia wszelkiej współpracy
Ma lekceważący stosunek do przedmiotu
Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który:
Opanował konieczne pojęcia religijne określone programem nauczania
Wykazuje brak rozumienia podstawowych uogólnień
224
Nie potrafi stosować wiedzy, nawet przy pomocy nauczyciela
Podczas przekazywania wiadomości popełnia liczne błędy, wykazuje niepoprawny styl wypowiedzi
Posiada problemy ze znajomością podstawowych prawd katechizmowych
Prowadzi zeszyt
Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który:
Opanował podstawowe treści materiału programowego
Potrafi stosować wiadomości dla celów praktycznych i teoretycznych przy pomocy nauczyciela
Komunikuje wiedzę wybiórczo
Wykazuje się znajomością podstawowych prawd katechizmowych
W zeszycie ucznia sporadyczne braki notatek, prac domowych
Prezentuje przeciętną pilność, systematyczność i zainteresowanie przedmiotem
Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który:
Spełnia wymagania określone w zakresie oceny dostatecznej
Opanował materiał programowy z religii
Prezentuje wiadomości powiązane związkami logicznymi
Stosuje wiedzę w sytuacjach teoretycznych i praktycznych inspirowanych przez nauczyciela
Podczas wypowiedzi nie popełnia rażących błędów stylistycznych
Wykazuje sie dobra znajomością podstawowych prawd katechizmowych
W zeszycie posiada wszystkie notatki i prace domowe
Systematycznie uczestniczy w lekcjach religii
Jest zainteresowany przedmiotem
Stara się być aktywnym podczas lekcji
Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który:
Spełnia wymagania określone w zakresie oceny dobrej
Opanował pełny zakres wiedzy, postaw i umiejętności określony poziomem nauczania religii
Właściwie rozumie uogólnienia i związki między nimi oraz wyjaśnia zjawiska bez ingerencji nauczyciela
Umiejętnie wykorzystuje wiadomości w teorii i praktyce bez ingerencji nauczyciela
Wykazuje sie właściwym stylem wypowiedzi
Posiada pełną znajomość prawd katechizmowych
Wzorowo prowadzi zeszyt i odrabia prace domowe
Aktywnie uczestniczy w lekcjach
Jest pilny, systematyczny, zainteresowany przedmiotem
225
Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który:
Spełnia wymagania określone w zakresie oceny bardzo dobrej
Posiada wiedzę i umiejętności znacznie wykraczające poza program nauczania przedmiotu w danej klasie, samodzielnie i twórczo rozwija własne
uzdolnienia oraz zainteresowania
Biegle posługuje się zdobytymi wiadomościami w rozwiązywaniu problemów teoretycznych lub praktycznych z programu nauczania danej klasy, proponuje
rozwiązania nietypowe, wykraczające poza program nauczania danej klasy, współpracuje z nauczycielem w organizowaniu form pozalekcyjnych
Wykazuje się swobodą w posługiwaniu się terminologią przedmiotową
Osiąga sukcesy w konkursach i olimpiadach kwalifikując się do finałów na szczeblu rejonowym, wojewódzkim albo krajowym lub posiada inne
porównywalne osiągnięcia
Procentowe kryteria oceniania prac pisemnych
Ocena Odsetek punktów możliwych do zdobycia
niedostateczny poniżej 40%
dopuszczający co najmniej 40%
dostateczny powyżej 50%
dobry powyżej 75%
bardzo dobry powyżej 90%
celujący powyżej 90% i zadanie dodatkowe
Uczeń, który nie uzyskał oceny rocznej z religii lub uzyskał roczną ocenę niedostateczną powinien uzupełnić braki w następnym roku szkolnym, w
formach i terminie ustalonych przez nauczyciela religii. Oceną końcową z religii, wpisywaną na świadectwie ukończenia szkoły, jest ocena roczna
uzyskana przez ucznia w klasie programowo najwyższej.
226
Wymagania edukacyjne szczegółowe:
klasa I
Na ocenę celującą uczeń:
Opanował materiał przewidziany programem w stopniu bardzo dobrym.
Biegle posługuje się zdobytą wiedzą.
Uzupełnia zdobytą na lekcjach wiedzę przez lekturę literatury religijno-filozoficzną.
Uczestniczy w organizowanych olimpiadach i konkursach religijnych
Na ocenę bardzo dobrą uczeń:
Potrafi wyjaśnić, dlaczego Biblia jest Księgą natchnioną i potrafi się nią biegle posługiwać.
Umie scharakteryzować poszczególne kościoły chrześcijańskie.
Przedstawia, co doprowadziło do podziałów wśród chrześcijan.
Zna pojęcie oraz zasady ekumenizmu i dialogu międzyreligijnego.
Potrafi scharakteryzować wielkie religie świata: chrześcijaństwo, judaizm, islam, buddyzm, hinduizm.
Rozumie, jakie zagrożenia dla wolności człowieka stanowią sekty.
Potrafi scharakteryzować Osoby Trójcy Świętej.
Umie wymienić i omówić sakramenty sprawowane w Kościele katolickim.
Wie, co to jest Kościół i potrafi go scharakteryzować.
Zna strukturę organizacyjną i hierarchiczną kościoła.
Zna podstawowe wydarzenia z historii Kościoła.
Wyjaśnia, że Jezus Chrystus jest postacią historyczną.
Umie wyjaśnić różnice między soborem i synodem (podać przykłady w oparciu o historię Kościoła).
Zna biografię św. Jana Pawła II.
Potrafi wyjaśnić symbolikę obrzędów Triduum Pachalnego.
Zna poszczególne okresy roku liturgicznego.
Stara się o świadome przeżywanie gestów, słów i postaw religijnych.
Troszczy się o osobistą dojrzałość religijną.
Zna podstawowe zagadnienia z Małego Katechizmu (m.in. Dekalog, Credo, 6 prawd wiary).
Posiada uzupełniony zeszyt.
Na ocenę dobrą uczeń:
Zna sakramenty i potrafi je scharakteryzować.
Potrafi wyjaśnić, na czym polega istota wiary.
227
Wie, co to jest Pismo Święte i potrafi się nim posługiwać.
Potrafi uzasadnić, dlaczego Jezus Chrystus jest głową Kościoła.
Wyjaśnia, że Jezus Chrystus jest postacią historyczną.
Wie, co to jest Kościół i potrafi krótko scharakteryzować pojęcia m.in.: sobór, synod, diecezja, dekanat, parafia, episkopat.
Zna nauczanie Kościoła na temat innych religii.
Potrafi zdefiniować pojęcie "eschatologia".
Rozumie istotę, konieczność modlitwy.
Zna główne okresy roku liturgicznego.
Potrafi wyjaśnić symbolikę obrzędów Triduum Pachalnego.
Stara się o świadome przeżywanie gestów, słów i postaw religijnych.
Zna podstawowe zagadnienia z Małego Katechizmu (m.in. Dekalog, Credo, 6 prawd wiary).
Posiada uzupełniony zeszyt.
Na ocenę dostateczną uczeń:
Zna sakramenty, potrafi je krótko omówić.
Wie, co to jest Kościół.
Umie posługiwać się Pismem Świętym.
Z pomocą katechety wyjaśnia, że Jezus Chrystus jest postacią historyczną.
Rozumie istotę i konieczność modlitwy.
Wie, co to jest Adwent, Boże Narodzenie, Wielki Post, Wielkanoc, Triduum Paschalne.
Definiuje pojęcie "ekumenizm".
Stara się świadomie przeżywać gesty, słowa i postawy religijne.
Zna podstawowe zagadnienia z Małego Katechizmu (m.in. Dekalog, Credo, 6 prawd wiary).
Posiada uzupełniony zeszyt.
Na ocenę dopuszczającą uczeń:
Potrafi wymienić sakramenty.
Z pomocą katechety potrafi korzystać z Pisma Świętego.
Wie, co to jest Kościół.
Rozumie istotę, konieczność modlitwy.
Wie co to jest Adwent, Boże Narodzenie, Wielki Post, Wielkanoc.
Stara się o świadome przeżywanie gestów, słów i postaw religijnych.
Zna Dekalog i Credo.
Posiada uzupełniony zeszyt.
228
Na ocenę niedostateczną uczeń:
Nie spełnia wymagań na ocenę dopuszczającą.
Wymagania edukacyjne szczegółowe:
klasa II
Na ocenę celującą uczeń:
Opanował materiał przewidziany programem w stopniu bardzo dobrym
Biegle posługuje się zdobytą wiedzą
Uzupełnia zdobytą na lekcjach wiedzę przez lekturę literatury religijnej oraz udział w Przygotowaniu bliższym do małżeństwa.
Uczestniczy w organizowanych olimpiadach i konkursach religijnych.
Na ocenę bardzo dobrą uczeń:
Potrafi wyjaśnić, na czym polega istota wiary
Potrafi wyjaśnić istotę modlitwy i uzasadnić jej konieczność w życiu człowieka wierzącego
Charakteryzuje pojęcia: zło, dobro, cnota, grzech
Wyjaśnia, czym jest sumienie oraz jak należy je kształtować
Przedstawia naukę Kościoła o aniołach i szatanie
Zna nauczanie Kościoła na temat teorii ewolucji
Wyjaśnia relacje pomiędzy nauką a wiarą.
Wie, kim był św. Tomasz z Akwinu.
Potrafi wyjaśnić pojęcia "Praprzyczyna" i "Nieporuszony Poruszyciel".
Charakteryzuje naukę Kościoła na temat polityki i zaangażowania w nią ludzi wierzących
Zna stanowisko Kościoła wobec wojny i terroryzmu
Zna genezę i historię inkwizycji oraz wypraw krzyżowych
Potrafi wyjaśnić, co oznacza patriotyzm, naród, ojczyzna, nacjonalizm, tożsamość narodowa
Potrafi wymienić najważniejsze wydarzenie z życia św. Jana Pawła II oraz wyjaśnia, jaką rolę odegrał w historii Polski.
Potrafi wyjaśnić, na czym polega istota kultu maryjnego.
Zna i rozumie dogmaty maryjne.
Stara się o świadome przeżywanie gestów, słów i postaw religijnych
Zna podstawowe zagadnienia z „Małego Katechizmu”
Posiada uzupełniony zeszyt
229
Na ocenę dobrą uczeń:
Potrafi wyjaśnić, na czym polega istota wiary
Zna nauczanie Kościoła na temat teorii ewolucji
Charakteryzuje pojęcia: zło, dobro, cnota, grzech, sumienie
Przedstawia naukę Kościoła o aniołach i szatanie
Charakteryzuje naukę Kościoła na temat polityki i zaangażowania w nią ludzi wierzących
Umie wymienić i wyjaśnić warunki „uprawnionej obrony”
Zna genezę i historię inkwizycji oraz wypraw krzyżowych
Potrafi wyjaśnić, czym jest patriotyzm, naród, ojczyzna, nacjonalizm, tożsamość narodowa
Wyjaśnia rolę krzyża jako znaku zbawienia
Potrafi wymienić, najważniejsze święta maryjne i dogmaty maryjne.
Stara się o świadome przeżywanie gestów, słów i postaw religijnych
Zna podstawowe zagadnienia z „Małego Katechizmu”
Posiada uzupełniony zeszyt.
Na ocenę dostateczną uczeń:
Krótko charakteryzuje pojęcia: zło, dobro, cnota, grzech, sumienie
Wyjaśnia, czym jest KNS
Umie wymienić warunki „uprawnionej obrony”
Potrafi wyjaśnić, czym jest patriotyzm,
Wie, że krzyż jest znakiem zbawienia
Potrafi wymienić najważniejsze wydarzenia z życia Maryi.
Stara się o świadome przeżywanie gestów, słów i postaw religijnych
Zna podstawowe zagadnienia z „Małego Katechizmu”
Posiada uzupełniony zeszyt.
Na ocenę dopuszczającą uczeń:
Z pomocą nauczyciela charakteryzuje pojęcia: zło, dobro, cnota, grzech, sumienie
Wie, co to jest Adwent, Boże Narodzenie, Wielki Post, Wielkanoc
Stara się o świadome przeżywanie gestów, słów i postaw religijnych
Zna Dekalog i Credo
230
Posiada uzupełniony zeszyt
Na ocenę niedostateczną uczeń:
Nie spełnia wymagań na ocenę dopuszczającą
Wymagania edukacyjne szczegółowe:
klasa III Na ocenę celującą uczeń:
Opanował materiał przewidziany programem w stopniu bardzo dobrym;
Biegle posługuje się zdobytą wiedzą;
Uzupełnia zdobytą na lekcjach wiedzę przez lekturę literatury religijnej;
Jest wzorem i przykładem dla innych uczniów;
W życiu codziennym kieruje się dobrem własnym i drugiego człowieka.
Na ocenę bardzo dobrą uczeń:
Charakteryzuje i porównuje poszczególne rodzaje powołania na przykładach z Pisma Świętego i codziennego życia;
Omawia i porównuje rolę i zadania kapłana oraz zakonnika w Kościele;
Wyjaśnia na czym polega rozwój człowieka na płaszczyznach: duchowej, intelektualnej, fizycznej;
Na podstawie Kodeksu Prawa Kanonicznego oraz fragmentów Pisma Świętego omawia cechy, cele i sens sakramentu małżeństwa;
Opisuje przeszkody do zawarcia związku małżeńskiego oraz wady zgody małżeńskiej;
Opisuje różnice między NPR a antykoncepcją;
Przedstawia stanowisko Kościoła wobec metody in vitro, naprotechnologii, antykoncepcji;
Definiuje pojęcie "miłość".
Definiuje pojęcie "czystość" i uzasadnia jej wartość
Wskazuje na zagrożenia dla współczesnej rodziny;
Wyjaśnia, dlaczego uzależnienia stanowią zagrożenie dla wolności człowieka oraz jak im przeciwdziałać;
Opisuje dlaczego aborcja, eutanazja i eksperymenty genetyczne są wykroczeniem przeciw przykazaniu „Nie zabijaj”;
Przedstawia stanowisko Kościoła oraz wyjaśnia, czym jest: klonowanie, eksperymenty genetyczne, eutanazja, eugenika, kara śmierci, uprawniona
obrona;
Wyjaśnia znaczenie pojęcia "teologia ciała" na podstawie nauczania św. Jana Pawła II;
Rozumie, co oznacza określenie „Rodzina domowym Kościołem” oraz konieczność szacunku należnego ludziom starszym;
Potrafi wymienić najważniejsze wydarzenie z życia świętej Gianny Beretta Molla.
Stara się o świadome przeżywanie gestów, słów i postaw religijnych wynikających z obchodów roku liturgicznego;
231
Zna podstawowe zagadnienia z „Małego Katechizmu”;
Posiada uzupełniony zeszyt.
Na ocenę dobrą uczeń:
Omawia rodzaje powołań: powołanie do życia rodzinnego, kapłańskiego, w samotności;
Potrafi wyjaśnić istotę ślubu: posłuszeństwa, czystości, ubóstwa;
Charakteryzuje terminy: narzeczeństwo, konkubinat, związek małżeński cywilny, związek małżeński sakramentalny, małżeństwo konkordatowe,
Umie wyjaśnić pojęcia: węzeł małżeński, separacja, rozwód, orzeczenie nieważności małżeństwa, przeszkody do zawarcia związku małżeńskiego
oraz wady zgody małżeńskiej ;
Przedstawia, jakie są zadania rodziny chrześcijańskiej.
Wyjaśnia znaczenie pojęcia "teologia ciała" na podstawie nauczania św. Jana Pawła II
Definiuje pojęcie "czystość".
Zna i charakteryzuje wykroczenia przeciw czystości.
Zna stanowisko Kościoła na temat: klonowanie, eksperymenty genetyczne, eutanazja, eugenika, kara śmierci, uprawniona obrona;
Stara się o świadome przeżywanie gestów, słów i postaw religijnych wynikających z obchodów roku liturgicznego;
Zna podstawowe zagadnienia z „Małego Katechizmu”;
Posiada uzupełniony zeszyt
Na ocenę dostateczną uczeń:
Omawia rodzaje powołań: powołanie do życia rodzinnego, kapłańskiego, w samotności;
Potrafi wyjaśnić istotę czystości.
Charakteryzuje terminy: narzeczeństwo, konkubinat, związek małżeński cywilny, związek małżeński sakramentalny, małżeństwo konkordatowe,
Zna pojęcia: węzeł małżeński, separacja, rozwód, orzeczenie nieważności małżeństwa.
Przedstawia, jakie są zadania rodziny chrześcijańskiej.
Zna i z pomocą nauczyciela charakteryzuje wykroczenia przeciw czystości.
Zna stanowisko Kościoła na temat: klonowanie, eksperymenty genetyczne, eutanazja, eugenika, kara śmierci, uprawniona obrona;
Stara się o świadome przeżywanie gestów, słów i postaw religijnych wynikających z obchodów roku liturgicznego;
Zna podstawowe zagadnienia z „Małego Katechizmu”;
Posiada uzupełniony zeszyt
Na ocenę dopuszczającą uczeń:
Wie, że są różne powołania: do życia rodzinnego, kapłańskiego, w samotności;
Z pomocą nauczyciel potrafi wyjaśnić istotę czystości.
232
Zna pojęcia: węzeł małżeński, separacja, rozwód, orzeczenie nieważności małżeństwa, konkubinat
Potrafi wymienić podstawowe zadania rodziny chrześcijańskiej.
Zna stanowisko Kościoła na temat aborcji, eutanazji, uprawnionej obrony.
Zna Dekalog, Credo i Główne Prawdy wiary”;
Posiada uzupełniony zeszyt
Na ocenę niedostateczną uczeń:
Nie spełnia wymagań na ocenę dopuszczającą.