zoran b. r. labudovizooloskodrustvosrbije.org.rs/wp-content/uploads/2018/12/...beli. perje počinje...

ZORAN B. R.

LABUDOVI

2015Beograd

Tvoja je reč bila čista poput labuda belog.Tvoje ime Vida je simbol svetlosti i sjaja.Danas ti poklanjamreč i misaoi svu ljubav bez kraja.

Mića i ti bili ste oličenje dobrote i snage,dokaz da treba verovati u ljude.Bili ste tačka u kojoj se prepliće srećai u kojoj se snovi iznova bude.

Odavno znam da ste zaslužili više,zbog toga danas na trenutak stajem.Poklanjam vam ceo svet i čitav beskraj,a ipak osećam da malo dajem.

Monika Sretenović Šimić

knjigu posvećujem svojoj tetkiVidi Matić

5LABUDOVI / SWANSZoran B. R.

UVOD

Labudovi su, po svemu sudeći, ne samo najveće već i najlepše ptice među plovušama. Svojim zanimljivim izgledom i gracioznim ponašanjem, oduvek su privlačili pažnju posmatrača i proučavalaca ptica. U predanjima su im dodeljena bogata simbolična značenja (između ostalog, simbol su ljubavi i plodnosti). O njima govore mnoge legende i umetničke tvorevine, a na severnom nebu postoji čak i sazvežđe Labud.

Postoji sedam vrsta labudova. U našim krajevima se najčešće može videti crvenokljuni labud, poznat i kao – labud grbac. To je, po mišljenju mnogih, najlepši od svih labudova. Svojim prisustvom na rekama i jezerima, ova ptica znatno doprinosi bogatstvu biodiverziteta i prirodnim lepotama naše zemlje.

Budući da populacije labudova u divljini predstavljaju deo prirodnog blaga jedne zemlje, zakonskim aktima su regulisani načini i nivoi njihove zaštite. Ali, u praksi se često dešava da ljudi prekrše zakon koji se tiče zaštite labudova, a da za to ne snose odgovarajuće posledice. Treba imati na umu da odnos prema njima, i prirodi uopšte, mnogo govori o stepenu kulture, svesti i prosvećenosti stanovništva. Stoga apelujem da se stane na put pojedincima koji uništavaju gnezda labudova, kradu njihova jaja ili mladunce, teraju ih ili hvataju, a naročito onima koji ih ubijaju.

Ovu knjigu sam napisao s namerom da približim zainteresovanima život labudova, njihove osobine i navike, a pre svega – želeći da kod čitalaca razvijem ljubav i osećaj odgovornosti prema njima. Mislim da će iskustva sabrana u njoj biti od pomoći onima koji žele da doprinesu zaštiti labudova u divljini, kao i onima koji u okviru svoga imanja ili na nekom drugom pogodnom mestu žele da naprave jezerce i uspešno se bave gajenjem tih velelepnih ptica.

Nadam se da će među čitaocima moje knjige labudovi steći nove prijatelje i zaštitnike. A verujem i da ćete uživati u čitanju.

Autor

DONATORI

Vladimir BjelicaMarina, Branka i Dušan Marković

Vanja, Radmila i Vladimir MitranovićZoran Miljanić

Aleksandar TrailovićZoran V. Marčeta Deni i Sonia Porej

Igor TrailovićRadovan Radoš PaunovHasim MurićDragana i Marko VujićZora StojkovićVladeta VučkovićDragan Todorović

ZOOLOŠKI VRT GRADA BEOGRADABEO ZOO VRT

Mali Kalemegdan 8, Beograd 11000, Srbijawww.beozoovrt.rs

Izvršni direktor Srboljub Aleksić

Nature Resource Network s.r.o.Using our network to support zoos and aquariums in their

efforts to make a difference: conserving nature.www.conservationfocused.com

Director Martin Davey

FAKULTET VETERINARSKE MEDICINEKATEDRA ZA BIOLOGIJU

UNIVERZITET U BEOGRADUBulevar oslobođenja 18, Beograd 11000, Srbija

Šef katedre Zoran Stanimirović

FAKULTET ZA EKOLOGIJU I ZAŠTITU ŽIVOTNE SREDINE

Univerzitet UNION Nikola TeslaCara Dušana 62-64, Beograd 11000, Srbija

Rektor Slavko Božolović

ZOO PARK JAGODINABraće Dirak BB

Jagodina 35000, SrbijaVeterinar parka Vladimir Jovanović

Veterinarska ambulanta Dr VetKumodraška 176, Beograd 11000, SrbijaSpec. vet. hirurgije Srećko Radojičić

Troublemaker productionIbarska 13/13Beograd 11000, Srbijawww.troublemaker.rsMiljana Veličković

Digital Printing Center d.o.o.Kosovska 3Beograd 11000, Srbijahttp://www.dpc.rsSlobodan Petrović

XLECONajbolji način da vam sajt bude uvek aktuelanwww.xleco.comJovan Bogojević

Zlatara Rapaport Bulevar Kralja Aleksandra 438,11000 Beograd, SrbijaIlija Rapaić

6 7LABUDOVI / SWANS LABUDOVI / SWANSZoran B. R. Zoran B. R.

RECENZIJE

Pojava ove knjige o labudovima je značajna za krug stručne i laičke publike koja ima želju da kroz interesovanje za ptice posebno upozna labudove. Ta knjiga, kao i prethodne publikacije Zorana Rajića, predstavlja pokušaj da se koliko je god moguće objedine na jednom mestu biološke odlike vrsta labudova i sva iskustva stečena tokom dvadesetšestogodišnjeg posmatranja u Zoološkom vrtu grada Beograda i da se nesebično predstave zainteresovanoj publici. Bez ikakvih pretenzija, ali sa snažnim, celovitim i stručnim sadržajem, ova knjiga počinje da živi život i sigurno će biti dugovečna, jer će u svim radovima i aktivnostima vezanim za labudove biti referentno štivo. Možda svojom pojavom ova knjiga pokušava nešto i mimo sadržaja da poruči akademskim i neprofesionalnim ornitolozima, nenametljivo i ne baš do kraja artikulisano, ali sigurno dobronamerno. Možda će drugi neprofesionalni, hobisti-ornitolozi i „posmatrači ptica” ovu knjigu doživeti kao primer, putokaz i ohrabrenje da samostalno ili u međusobnoj saradnji ili i u saradnji sa profesionalcima sačine slične publikacije o njima najbolje poznatim pticama. Svaki sledbenik ovakvog gesta pozivanja učinjenog izlaskom knjige o labudovima na svetlost dana objavljivanjem svojih „ptičjih priča” mogao bi bez sumnje samo da obogati sadašnju nacionalnu literaturu o pticama. Zoranu Rajiću bi takav sled događaja i potvrda ispravnosti njegovog pristupa bili najveća satisfakcija.

Prof. dr Predrag SimonovićBiološki fakultet

Univerzitet u Beogradu

Knjiga „Labudovi” autora Zorana Rajića daje jedan sasvim originalan i detaljan prikaz labudova, ptica koje na svim meridijanima izazivaju divljenje kako svojom pojavom, tako i ponašanjem. Zbog toga je autor sa puno entuzijazma rešio da im posveti knjigu i na taj način omogući ljubiteljima labudova da na jednom mestu dobiju mnoštvo informacija o njima.

Prof. dr Zoran Stanimirović iProf. dr Jevrosima Stevanović

Katedra za biologiju, Fakultet veterinarske medicineUniverzitet u Beogradu

Knjiga se odnosi na biološke osobine i život labudova. Autor je sadržinom obuhvatio sve vrste labudova, njihovu rasprostranjenost, staništa, stepen biološke ugroženosti, eksterijerne i kondicione osobine, način života, određene vidove ponašanja, reproduktivni potencijal, ishranu i život u antropogenim faktorom kontrolisanim uslovima. Posebna poglavlja knjige obrađuju značajne probleme koji se odnose na zdravstvenu zaštitu i rehabilitaciju labudova, kao i na trgovinu labudovima. Knjiga predstavlja posebno koristan doprinos zaštiti biodiverziteta ptica, a svojim tekstualnim sadržajem i slikovnim prilozima omogućava oplemenjivanje znanja o labudovima – pticama iz bajki. Knjiga je namenjena širokom i raznolikom krugu čitalaca, a saznanja koja pruža od koristi će biti svima bez obzira na godine starosti, zanimanje i profesiju.

Prof. dr Marijana VučinićFakultet veterinarske medicine

Univerzitet u Beogradu

Prijatelj životinja Zoran Rajić se posle dva kapitalna dela o primatima oglašava knjigom Labudovi. Temeljno, obuhvatno, pregledno i jasno, Rajić nam otkriva stvarni život ovih ptica, koje su nadahnule umetnike i simbolizuju lepotu. Ono što je u Srbiji iz naučnog ugla o labudovima pisano, svodi se na nekoliko desetina radova i članaka objavljenih u zbornicima i prirodnjačkim časopisima. Imajući za cilj da labudovi steknu nove prijatelje i zaštitnike i da se u Srbiji formira rehabilitacioni centar za zbrinjavanje povređenih ptica, Rajić pristupa samozadatoj temi. Rezultat ne izostaje i po prvi put se kod nas pojavljuje knjiga koja je u celini posvećena labudovima. Autor nije žalio ni truda ni vremena i pred nama je delo koje je crveno slovo u ornitološkom i zoološkom kalendaru.

Zoran V. MarčetaPredsednik Sveslovenskog književnog društva

LABUDOVI


CRVENOKLJUNI LABUDCygnus olor

Naučno ime vrsti je dao Gmelin (Gmelin) 1789. godine.

Rasprostranjenost

Nastanjuju prostore Evrope i Azije – od Britanije i Irske, preko severnog dela Evrope i centralnog dela Azije, do istočnog dela Kine.

Zemlje u kojima su primećeni su: Albanija, Austrija, Avganistan, Azerbejdžan, Belgija, Belorusija, Bugarska, Crna Gora, Češka, Danska, Estonija, Finska, Francuska, Grčka, Holandija, Hrvatska, Indija, Irak, Iran, Irska, Italija, Jermenija, Kazahstan, Kipar, Kirgistan, Koreja, Lihtenštajn, Litvanija, Luksemburg, Mađarska, Makedonija, Moldavija, Mongolija, Nemačka, Norveška, Poljska, Rumunija, Slovačka, Slovenija, Srbija, Španija, Švajcarska, Švedska, Turska, Ukrajina i Velika Britanija.


Krajem XIX veka su, prvenstveno za potrebe gradskih parkova i imanja bogataša, naseljeni u SAD, Kanadi, Japanu, Južnoj Africi, Australiji, na Islandu, Novom Zelandu i Farskim Ostrvima. Naseljavaju veliku oblast, čija površina se procenjuje na 100000–1000000 km². Crvenokljuni labudovi su, u zavisnosti od staništa, stanarice (sedentarni), delimične selice (lokalno migratorni ili nomadski) ili potpune selice (migratorni). Labudovi iz jako hladnih područja na severu, u jesen se okupljaju u jata i napuštaju svoja gnezda, odlaze u krajeve sa blažom klimom – migriraju na jug. U područjima gde su blaže zime labudovi su stanarice, ostaju na svojim teritorijama za parenje, ili se skupljaju u jata tokom perioda mitarenja. Evropski labudovi zimu provode u severnom delu Afrike i na Bliskom istoku, a centralnoazijski u zapadnom delu Indije i u Koreji. S proleća, kada počinje sezona parenja, labudovi se vraćaju „kući”.

Stanište

Borave na vodama sa žbunjem, trskom i drugom razvijenom vegetacijom (plovećom, potopljenom i podvodnom). To su plitka jezera, jezerca, bare, slatkovodne i slane močvare, spore reke (naklonjeniji su čistim potocima punim biljaka, nego većim zagađenim rekama), vodotokovi, brzaci, vodopadi, kanali, veštačke akumulacije (rezervoari, šljunkovita udubljenja, ukrasna jezera, jarkovi i kanali), ušća, estuari, marine, obalske uvale i lagune i zaklonjeni morski zalivi. Jata odraslih jedinki i onih koje se ne pare mogu, u periodu mitarenja, naseljavati brakična (mešavina slatke i slane vode) ili slana staništa, uključujući brakične močvare, rukavce, kao i plitke obalske površine (npr. brakične lagune i zalive). Mogu se lako naviknuti na blizinu ljudi i život u urbanim područjima poput gradskih parkova.

Ugroženost

IUCN kategorija – najmanja briga, CITES – nisu na listi. Nisu na listi ugroženih vrsta. Često se dešava da prenasele neka područja i tu potpuno opustoše biljni vodeni svet i rasteraju druge vrste ptica, što može stvoriti poremećaje u ekosistemu. Česti su slučajevi i da labudovi načine veliku štetu poljoprivrednim usevima. U nekim delovima SAD ih smatraju štetočinama i radi se na merama kontrole njihove populacije. Glavna opasnost im preti od lovaca (ljudi ih u nekim krajevima sveta koriste u ishrani), zagađivača životne sredine (zatrovana voda i hrana usled eksploatacije nafte i gasa, miniranja, topioničarske prerade rude bakra...), zatim visokonaponskih kablova i jakih i dugih zima. Pretnja njihovom opstanku u prirodi je i trovanje olovom – jedu zaostalu lovačku sačmu. Odrasli labudovi su uglavnom sposobni da brane mlade od većine predatora, ali iako su roditelji uporni u odbrani, jaja i tek izlegli mladunci su ponekad plen štuka, vrana, lasica,

lisica, rakuna, kojota i pasa. Populacija u prirodi je velika, procenjuje se da broji 600000–620000 jedinki, a njihov areal se sve više širi jer ih ljudi introdukuju. Često se gaje u veštačkim uslovima i broj im se uvećava, jer se lako održavaju i razmnožavaju.

Fizičke karakteristike

Crvenokljuni labudovi su jedna od najvećih i najtežih vrsta ptica koje lete. Polovi se uglavnom razlikuju po tome što je mužjak malo krupniji od ženke i ima izraženiju veliku crnu izraslinu na bazi maksile (kljuna). Imaju dugačak vrat, kratke noge i kljun nalik pačijem. Prsti su, kao i kod drugih plovuša, međusobno spojeni čvrstom opnom i pri plivanju se šire i pretvaraju u neku vrstu vesla. Dugačak vrat je, kada su na vodi, najčešće u položaju graciozne krivine u obliku slova S, sa kljunom okrenutim nadole, za razliku od ostalih vrsta labudova, čiji pripadnici plivaju ispravljenog vrata i uzdignutog kljuna.

Prilikom poletanja labudovi prevale dvadesetak metara trčeći ili šljapkajući po površini vode nogama, uz teške zamahe krilima, da bi razvili brzinu. Pri letu, krila ovih ptica prave glasan šumeći zvuk. Odrasli imaju u potpunosti belo perje. Glava i vrat nekada mogu biti tamniji, ukoliko


te ptice žive u vodama čiji je mulj bogat gvožđem. Labud može imati oko 25000 pera. Narandžastoroze kljun je sa karakterističnom crnom izraslinom na bazi maksile (bazalnom kvrgom), crnim ivicama i crnim terminalnim noktom. Crne boje su i nostralno područje i prostor između kljuna i oka. Oči su tamnobraon. Noge i stopala su uglavnom crni, ali boja može varirati do sivkastoroze (naročito kod leucistične forme). Mladunci crvenokljunih labudova su zagasite sivobraon boje i odrastanjem postaju beli. Perje počinje da dobija belu boju tokom prve zime, ali se neka siva pera zadržavaju skoro i do druge zime. Jesen druge godine života je doba kada su oni u potpunosti dobili boju perja odraslih. Mladi imaju siv kljun, nemaju bazalnu kvrgu, a noge su uglavnom crne ili tamnosive. Oči su im braon boje. Dužina crvenokljunih labudova, od vrha kljuna do kraja repa, iznosi 125–160 cm. Krilo bez perja je dugo 57–62 cm. Raspon krila iznosi 1,8–2,5 m. Kljun je od ivice usta dug 9,8–10,8 cm. Dok stoje na tlu visina može biti do 120 cm. Težina varira od 6,5 do 15 kg (najveća zabeležena je iznosila nešto više od 22 kg). Ženke su u proseku teške 8,9 kg (6,5–12 kg), a mužjaci 12,2 kg (8,4–15 kg). Težina tek izleženih mladih je 210–220 g, a brzina kojom rastu je takva da za 160 dana 34 puta uvećaju svoju težinu sa rođenja. Crvenokljuni labudovi imaju dobar vid i sluh. Pri letenju mogu da dostignu brzinu 80–90 km/h. Labudovi lete ispruženog vrata, ravnomernim i sporim zamasima krila. U prirodnom okruženju prosečan životni vek iznosi 7–11 godina (najduži zabeležen je iznosio 19 godina), a u veštačkim uslovima mogu da žive 20–30 godina, mada postoje podaci i o životinjama koje su doživele 40, pa i više.

Oglašavanje

Zbog toga što obično ne ispuštaju nikakve zvuke, ovi labudovi su na engleskom govornom području dobili naziv „nemi labud” (Mute Swan). Međutim, u određenim trenucima oni se mogu čuti kako sikću i grakću, ili ispuštaju zvuk sličan hrkanju. Zbog građe respiratornog puta, ti zvuci nisu prodorni, uglavnom su duboki i tihi.

Način života

Žive u parovima. Veoma su teritorijalni (teritorije su im površine 1–10 ha), ali u nekim mestima gde su u prošlosti držani kao domaće životinje (poludomestifikovani) žive u kolonijama koje mogu brojati preko sto jedinki (zabeleženi su takvi slučajevi u Britaniji, Poljskoj i Danskoj). Samci i polno nezrele ptice su društveni – žive u jatima tokom cele godine. Parovi koji su neuspešni u reprodukciji te godine, mogu da napuste svoju teritoriju i pridruže se jatima pre perioda mitarenja. Nakon razmnožavanja, odrasle jedinke se takođe okupljaju u veća jata. Ta jata, koja mogu brojati 1000 i više jedinki, formiraju se na velikim otvorenim površinama, koje obezbeđuju zaštitu pticama što zbog mitarenja još uvek ne mogu da lete. Mitarenje se dešava od sredine jula do kraja avgusta, traje 6–8 nedelja i predstavlja godišnji proces obnove perja.

Agresivni su prema drugim krupnijim pticama, naročito u vreme parenja i gnežđenja. Mnogo je zabeleženih slučajeva da je jedan mužjak ubio drugog u borbi za teritoriju. Tolerantniji su prema manjim patkama, ali se nekad dešava da davljenjem ubijaju pačiće i piliće drugih vodenih ptica. Poznati su slučajevi da su napadali ljude i malu decu, ukoliko im priđu blizu. Za odbranu gnezda i mladunaca, od svih pridošlica, koriste svoja snažna krila i kljunove. Lako podnose niske temperature, ali ne mogu živeti ukoliko je vodeno stanište zaleđeno. Labudovi se uglavnom nalaze na vodama dubine 1–5 m. Mogu dugo biti u vodi a da se ne pokvase, jer im je perje zaštićeno masnoćom koju izlučuje trtična žlezda (Glandula uropygialis), smeštena kod repa. Nju labudovi povremeno uzimaju vrhom kljuna i premazuju svoje perje. Iako je veza jaka i trajna, odrasli primerci se ne sparuju za ceo život, nasuprot stereotipu koji postoji o labudovima. Primećeno je, čak, da su neki mužjaci imali po četiri ženke, a da su neke ženke menjale partnere više puta u toku godine. Zabeleženi su čak i slučajevi incesta. Primećeno je i to da parovi koji duže ostaju zajedno, imaju više uspeha u reprodukciji.

Ishrana

Na „jelovniku” crvenokljunih labudova nalazi se: bilje koje raste u vodi (lisnati deo, plodovi, stabljike i korenje) ili u blizini vode (lišće vrbe, pasu travu po obali), poljoprivredne žitarice i razno semenje, vodeni beskičmenjaci, mekušci sa dna (školjke, puževi i vodeni crvi), vodozemci (žabe i punoglavci), vodeni insekti i, ponekad, sitna riba.


Hrane se isključivo preko dana. Hranu uzimaju sa dna, po površini vode i po kopnu. Ne zaranjaju pod vodu, već hranu dohvataju zagnjurujući samo vrat do ramena. Vodenu vegetaciju jedu ukoliko je do jedan metar u dubini. Količina hrane koju dnevno unesu iznosi preko 25 % njihove telesne težine (po nekim beleškama mužjaci unesu 35 %, a ženke 43 % od svoje težine), odnosno – mogu da pojedu dnevno i više od 3–4 kg vodenog bilja. Mladi se hrane biljem koje za njih iščupaju roditelji, a jedu i insekte i vodene beskičmenjake. Dosta vodenog bilja bude uništeno od strane labudova, naročito onog koje raste u vodi dubine do pola metra, jer je tu potreban manji utrošak energije. Gubitak vodenog bilja je veliki ne samo zato što se dosta pojede, nego dosta biljaka bude uništeno tako što ih iščupaju zajedno sa korenom dok ih vuku (cimaju) pri hranjenju. Posmatranja su pokazala da jedna ptica, pored toga što pojede oko 3–4 kg, pri hranjenju svakodnevno iščupa oko devet kilograma vodenog bilja. Takođe, za izgradnju gnezda su im potrebne velike količine vegetacije. Manje plitke vodene površine mogu da unište tako što iskorene biljke, a svojim fekalijama doprinesu bujanju algi i bakterija.

Reprodukcija

Mužjaci su polno zreli sa 3–4, a ženke sa 2–3 godine. Pare se jedanput godišnje, tokom proleća. Gnezda (kupastog oblika) grade na izolovanim mestima unutar dobro branjene teritorije, uvek u blizini vode. Obično ih prave na malim uzvišenjima (ostrvcima ili nasipima), iznad površine vode među trskom i šašem (nekad i plutaju po vodi), često na ostacima prošlogodišnjeg gnezda. Godinama zaredom koriste isto gnezdo ukoliko su tu imali uspešnu reprodukciju, ali svake godine ga popravljaju i dodaju nov materijal. Gnezda grade samo ženke (koristeći okolnu vegetaciju – grančice, trsku i vodeno bilje), dok je uloga mužjaka da obezbeđuje i donosi materijal. Dno gnezda oblažu perjem. Izgradnja traje oko 10 dana. Jaja nose od kraja marta do početka juna (mogu ponovo da snesu jaja ukoliko prvo leglo bude neuspešno). Ženka snese u proseku 4–7 (1–18) bledosivih, bledozelenih ili svetlih plavičastozelenih jaja. Obično ih nosi u razmacima od po 48 časova. Prosečna dimenzija jajeta je 115 x 75 mm, a težina 340 g. Jaja su zatupljena sa oba kraja i prevučena krečnom skramom dok su sveža, a kako period inkubacije odmiče jaja postaju izgrebana (od okretanja) i dobijaju smeđe tufne. Ženka disciplinovano leži u gnezdu dok mužjak čuva stražu pored nje, i ukoliko neko, makar i slučajno, priđe gnezdu, može biti napadnut – kljunom i udarcima krila labudovi će napasti čak i odraslog čoveka. Mužjak leži na jajima u trenucima kada je ženka na hranjenju ili ukoliko ženka nastrada. Inkubacija traje 35–38 (negde i do 42) dana od dana polaganja poslednjeg jajeta. Svi mladi se izlegu u roku od 26 sati. U gnezdu ostaju samo jedan dan. Ponekad mužjak povede u vodu sa sobom prvoizleženu pilad, dok ženka ostaje u gnezdu i čeka da se izlegu preostali mladi. Mladi labudovi, čim dodirnu vodu, pokreću noge i plivaju bez ikakvog prethodnog učenja.


Oba roditelja brinu o mladuncima, koji se uglavnom skrivaju oko i ispod krila ženke. Dok ne navrše prvu nedelju majka ih često nosi na leđima, a nije redak slučaj da to radi i mužjak. Labudići su po izleganju sivkastobraon paperja i postepeno dobijaju sve svetlije perje u narednih 12 meseci. Kljun im je tamno plavosiv i postaje narandžast potpunim sazrevanjem. Noge su im tamno plavosive, jedino kod leucistične forme noge su svetlo sivoružičaste. Počinju da perjaju sa oko 60 dana starosti, a sa 120–150 dana su potpuno operjali i mogu da lete. Stradanje mladih je često u prvih 12 meseci života. Samostalni su kad navrše prvu godinu. Roditelji ih oteraju od sebe u zimu ili proleće, uglavnom pre sledeće sezone parenja. Mladi labudovi, kad budu oterani od strane roditelja, mogu se pridružiti jatu labudova koji nisu u ciklusu parenja. Tada se oni mitare i ne mogu da lete jedno kratko vreme. U naredne dve godine će počinjati da se vezuju za partnere suprotnog pola i da traže teritorije koje su pogodne za reprodukciju. Parenje počinje tek treće godine života. Ukoliko labudovi ostanu bez legla jaja, mogu ubrzo napraviti novo leglo. Ponekad se u gnezdu, među normalno sivkastim labudićima, dešava da se ispili jedno skroz belo pile labuda (leucistična forma), koje često roditelji dožive kao stranca, odmah ga napadnu i oteraju, pa ono prepušteno samo sebi vrlo brzo ugine. Visoke temperature, preko 35 °C, mogu ometati reprodukciju zbog intenzivnog razvoja ektoparazita i izazivaju nelagodnost zbog dobro razvijenog paperja. Stopa preživljavanja mladih zavisi od toga koliko je bila jaka zima i koliko je bilo hrane. Dosta uticaja na to, pored gladi, imaju i razne bolesti pernatih životinja i paraziti.


Život u kontrolisanim uslovima

Labudovi se mogu uspešno držati na velikim vodenim površinama koje se nalaze u gradskim parkovima, zoo-vrtovima ili na privatnim imanjima.

Vrlo su teritorijalni i agresivni, naročito u periodu reprodukcije. Napadaju druge ptice (posebno ako su bele boje), svoje mlade iz prethodne godine, pa i ljude, tako da je poželjno, iz tih razloga, parove držati odvojeno od drugih labudova, gusaka i velikih pataka. Ponekad je moguće držati ih sa manjim patkama jer ih labudovi ignorišu.

Ukoliko se iz nekog razloga desi da se ostane bez ženke iz formiranog para, treba biti krajnje oprezan pri donošenju nove, jer često dolazi do toga da je mužjak napada u samom početku.

Ograde kaveza koje odvajaju labudove od drugih vrsta moraju biti ili od neprozirnog materijala, ili zaštićene vegetacijom, da bi se izbegla mogućnost povređivanja labudova pri tučama sa drugim pticama, iz susednog kaveza – kroz ogradu. Pregradna ograda treba da je najmanje visoka onoliko koliko su visoki labudovi, da se oni ne bi tukli preko nje.

Najbolje je omogućiti im prirodnu vodenu površinu sa vodenim biljem. Idealna minimalna površina, potrebna jednom paru, iznosi 400 m², od čega bi polovina

bila pod vodom, a polovina kopno na kom bi pasli. Obale treba da budu plitke i sa blagim nagibom kako bi labudovi lako ulazili i izlazili

iz vode. Treba im omogućiti prostor za pravljenje gnezda – napraviti zaklonjena (sakrivena) mesta, ostrvca ili uzdignuća, ako je moguće, i obezbediti dovoljno vegetacije za izgradnju.

Na mnogo većem prostoru, gde svaki par može imati svoju teritoriju, može se držati više parova. Treba imati na umu da u prirodi mladunci bivaju oterani u zimu ili proleće – pre sledeće sezone parenja, i zato se moraju skloniti od odraslih.

Trava, detelina, zelena salata i kupus se labudovima mogu davati kao zamena za vodeno bilje. Pored žitarica i granulirane zelene hrane (sitno peletirana detelina), mogu im se davati i manje količine sitno iseckanog hleba. Labudovi jedu relativno sporo i treba paziti, ukoliko se nalaze u prostoru sa drugim životinjama, da li su dobili dovoljno hrane. Ishranu im treba pojačati u periodu dok gaje mlade, a kad se mladi izlegu treba davati i hranu prilagođenu njima (specijalne granulice za mlade labudove ili startni koncentrat za piliće, sitno seckan zeleniš i sitno iseckano tvrdo kuvano jaje). Kada navrše tri nedelje starosti, mladima se može promeniti ishrana – tako što će im se postepeno smanjiti unos proteina.

Labudovi su u stanju da brane svoje mlade od većine grabljivaca, a i njihov život na vodi doprinosi da su mali labudovi manje ugroženi od mladunaca drugih životinja.

Ukoliko se tek izlegli labudovi moraju uzeti od roditelja (ili ostanu bez roditelja, ili su se izlegli u inkubatoru), drže se prve nedelje života ispod sijalice koja im omogućuje temperaturu 33 °C, sa dovoljno prostora u kom bi mlade ptice mogle da izaberu temperaturu koja im najviše odgovara, tako što bi bile bliže ili dalje sijalici. Treba im obezbediti pristup vodi za plivanje, u početku to može biti neka činija srednje veličine. Specijalne granulice za mlade labudove ili startni koncentrat za piliće, sitno seckan zeleniš (zelena salata ili lucerka) i sitno iseckano tvrdo kuvano jaje se mogu davati prvih nekoliko dana. Davanjem grita (sitan zaobljen šljunak) uz hranu, može se potpomoći sitnjenje hrane i proces varenja. Sa starošću od dve-tri nedelje, ukoliko bi to vremenske prilike dozvolile, labudići se mogu


držati napolju, gde je bitno da imaju neograničen pristup zelenoj hrani, da bi počeli sami da je uzimaju. Treba pratiti da li i koliko jedu, jer su poznati slučajevi izgladnjivanja i uginuća. Ukoliko mladi nemaju konstantan pristup vodi mogu imati problema u razvoju nogu. Hibridizacija sa drugim vrstama je česta. Zabeleženi su slučajevi ukrštanja crvenokljunog labuda sa svim drugim vrstama u rodu labudova (Cygnus), pa čak i slučajevi hibridizacije sa kanadskom guskom (Branta canadensis), divljom guskom (Anser anser), labudastom guskom (Anser cygnoides) i snežnom guskom (Anser caerulescens), te se mora voditi računa da do toga ne dođe.

Crvenokljuni labud na našim prostorima

Crvenokljuni labud (na našem govornom području poznat i kao – labud grbac) retka je gnezdarica Srbije. Te ptice su u našim krajevima, u manjem broju, stanarice i delimične selice, a u najvećem broju su ovde na prezimljavanju. Za prezimljavanje crvenokljunog labuda od presudnog značaja su mogućnost ishrane i nezaleđena vodena površina.

Status crvenokljunog labuda u Srbiji

Prema Pravilniku o zaštiti strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva („Službeni glasnik RS“ br. 05/10) crvenokljuni labud je zaštićena divlja vrsta u Srbiji, što podrazumeva mogućnost upravljanja populacijama u kontrolisanim uslovima, to jest samo uz posebne dozvole nadležnog ministarstva. Svaki drugi oblik nekontrolisanog ubijanja, hvatanja ili uznemiravanja je strogo zabranjen. Prema Krivičnom zakoniku Republike Srbije, zlostavljanje zaštićenih životinja je krivično delo za koje je zaprećena kazna zatvora do tri godine.

Značajna područja za crvenokljunog labuda na tlu Srbije

GORNJE PODUNAVLJE – prostrano nizijsko područje uz Dunav na severozapadu Bačke, koje se sastoji od Apatinskog rita, Monoštorskog rita i Karapandže. Prema posmatranjima obavljenim u periodu 2000–2008. godine, na tom lokalitetu se gnezdi 10–13 parova, a zimi se okupi do 330 crvenokljunih labudova. Značaj ovog područja u prezimljavanju crvenokljunog labuda najviše se ispoljava za vreme oštrih zima. Dva velika kanala, Dunav–Tisa–Dunav i Veliki kanal, na ovom delu se ne lede, kako zbog brzog toka, tako i zbog i postojanja mnoštva malih kanala koji usled toplih izvora nisu zaleđeni ni tokom najhladnijih zima. JEGRIČKA – vodotok Jegričke se proteže na južnom delu bačke lesne terase, između Velikog bačkog kanala na severu i Dunava na jugu. Događa se da se zimi na ovom lokalitetu okupi veliki broj crvenokljunih labudova. KARAĐORĐEVO – prostrano nizijsko područje uz Dunav na jugozapadu Bačke, koje se sastoji od Bukinskog rita, Hagela, Šarengradske ade, Mohovske ade, Donjeg rita, Bukinskog hrastika i Tikvare. Prema posmatranjima obavljenim u periodu 2001–2008. godine, na tom lokalitetu se gnezdi 6–8 parova, a zimi se nekad, naročito na Tikvari, okupi do 150 crvenokljunih labudova.


KOVILJSKI RIT – prostrano aluvijalno plavno područje sa obe strane Dunava na jugoistoku Bačke, koje se sastoji od Koviljskog rita, Petrovaradinskog rita, Krčedinske ade, Ločke ade i Velike ade. Prema posmatranjima obavljenim u periodu 2005–2008. godine, na tom lokalitetu se gnezdi 7–10 parova, a zimi se tu okupi do 80 crvenokljunih labudova. CARSKA BARA – nalazi se u srednjem Banatu, u međurečju Tise i Begeja, južno od Zrenjanina. Prema posmatranjima obavljenim u periodu 2000–2008. godine, na tom lokalitetu se gnezdi 6–8 parova, a zimi se okupi do 110 crvenokljunih labudova. LABUDOVO OKNO – prostrano plavno područje uz Dunav, na jugoistoku Panonske nizije i neposredno uz Deliblatsku peščaru i ulaz u Đerdapsku klisuru. Prema posmatranjima obavljenim u periodu 2000–2008. godine, na tom lokalitetu se gnezdi 1–2 para, a zimi se okupi do 20 crvenokljunih labudova. DUNAVSKI LESNI ODSEK – usko područje uz Dunav, jedan deo područja se nalazi u istočnom Sremu, a drugi na jugozapadu Banata. Prema posmatranjima obavljenim u periodu 2000–2008. godine, na tom lokalitetu se gnezdi jedan par, a zimi se okupi do 25 crvenokljunih labudova. ZASAVICA – vodotok Zasavice, od Crne Bare do Mačvanske Mitrovice, gde se u Savu uliva kanalom Modran. Prema posmatranjima obavljenim u periodu 2004–2008. godine, na tom lokalitetu se gnezdi jedan par, a zimi se okupi do osam crvenokljunih labudova. SITNICA – prostrana dolina Sitnice se nalazi u blizini Prištine i pruža se u pravcu jugoistok-severozapad. Prema posmatranjima obavljenim u periodu 1996–2001. godine, na tom lokalitetu se zimi okupi do 10 crvenokljunih labudova. ĐERDAP – nalazi se na severoistoku Srbije, na granici sa Rumunijom – šumovito prostranstvo u južnom delu Karpata, gde se proteže najveća probojnica Evrope, Đerdapska klisura. Prema posmatranjima obavljenim u periodu 2000–2005. godine, na tom lokalitetu se zimi okupi do 95 crvenokljunih labudova. MALA VRBICA – nizijsko područje stepskog karaktera u Negotinskoj Krajini, između Dakijske nizije na istoku i Karpatskog masiva na zapadu. Prema posmatranjima obavljenim u periodu 2005–2008. godine, na tom lokalitetu se gnezdi četiri para, a zimi se okupi i do 1700 crvenokljunih labudova.

*** Ovi labudovi su početkom sedamdesetih godina XX veka, nakon pauze od gotovo sto godina, ponovo počeli da se gnezde u Panonskoj niziji. Sredinom osamdesetih godina prva gnežđenja u Vojvodini zabeležena su na Palićkom jezeru i na Kolutskom ribnjaku. U zimskom periodu se, paralelno sa početkom redovnog gnežđenja, povećao i broj primeraka na prezimljavanju, a trend povećanja brojnosti i učestalosti prezimljavanja nastavio se i devedesetih godina. Crvenokljuni labudovi se od 1984. godine redovno gnezde na Palićkom jezeru. Broj parova koji se gnezde je 2–4, a na jezeru tokom cele godine boravi 2–10 primeraka, koji prate podvodne pašnjake drezge. Prema posmatranjima koja su vršena 1981–1996. ustanovljeno je da prosečan broj pojavljivanja i boravka labudova na jezeru iznosi: 5,5 u septembru, 5 u oktobru, 3,2 u novembru, 3,8 u decembru, 2 u januaru, 4 u februaru, 4,6 u martu i 5,2 u aprilu. Prema posmatranjima vršenim 1977–1992. godine na ribnjaku „Uzdin”, kod

istoimenog mesta, povremeno su se, u prolazu, pojavljivali od polovine novembra do početka maja. Na ribnjaku kod Futoga u periodu 1989–1993. gnezdilo se do pet parova. Najveći broj viđenih primeraka, u ovom periodu, iznosio je 44 labuda. U periodu do 1995. broj gnezdećih labudova se smanjio. Na osnovu rezultata praćenja brojnosti ovih labudova na Futoškom ribnjaku, može se zaključiti da istraživani lokalitet predstavlja gnezdilište, zimovalište i migracionu stanicu. Prvo gnežđenje labudova u Srbiji južno od Save i Dunava zabeleženo je 1998. godine na bari Jezavi kod Smedereva. Već sledeće godine ovaj par je propao i do gnežđenja na ribnjaku “Mala Vrbica” i na Zasavici, 2003. godine, crvenokljuni labudovi se nisu gnezdili južno od Save i Dunava. Od bare Jezave, „Mala Vrbica” je udaljena 145 km, a od Zasavice 250 km, tako da to područje predstavlja najjužniji lokalitet gnežđenja ove vrste u Srbiji. Broj gnezdećih parova na prostoru Srbije, prema podacima iz perioda 2000–2003. godine, procenjen je na 50–60 (od čega samo jedan par van Vojvodine). U odnosu na 1990. godinu, broj jedinki se uvećao za 50–80 %. Populacija se i dalje uvećava i danas je to 70–90 parova (broj gnezdećih labudova ove vrste u Evropi je 86000–120000).

Podaci o crvenokljunim labudovima na osnovu tekstova iz časopisa Ciconia:

1911. 28. 12. 1911. je odstreljen jedan primerak kod Sente.

1971. Prema rezultatima posmatranja na području Donjeg Begeja (Specijalni rezervat prirode „Stari Begej – Carska bara” i ostatak Begeja u neposrednoj okolini), 10. 01. 1971. na lokalitetu Saračica primećena su dva odrasla primerka.

1980. Ribnjak „Kapetanski rit” nalazi se između tri naselja – Kanjiže, Velebita i Male Pijace. Tu je 08. 11. 1980. godine posmatran jedan primerak.

1984. Na Južnoj Moravi, kod ušća reke Vlasine u zimu 1984. godine viđen je jedan mladi (juvenilni) primerak. 17. 12. 1984. jato od 16 primeraka preletelo je Tisu kod Ade prema jugozapadu.

1986. Na Slanom kopovu 21. 12. 1986. godine viđena su dva primerka.

1987. U proleće 1987. godine 15–20 primeraka je na maloj visini preletelo iznad rita na levoj obali Dunava, preko puta Zemuna.


Prema rezultatima posmatranja na području Donjeg Begeja (Specijalni rezervat prirode „Stari Begej – Carska bara” i ostatak Begeja u neposrednoj okolini), 17. 04. 1987. na lokalitetu Carska bara primećeno je šest odraslih primeraka.

1988. 15. 12. 1988. na ribnjaku „Kapetanski rit” viđeno je pet primeraka. Prema rezultatima posmatranja na području Donjeg Begeja, 27. 02. 1988. na lokalitetu Carska bara primećena su četiri odrasla primerka.

1989. Prema rezultatima posmatranja na području Donjeg Begeja, 09. 02. 1989. na lokalitetu Stari Begej – Bajbok primećen je jedan mladi primerak. Na ribnjaku u Svilojevu posmatrana su dva primerka, koja su se na ribnjaku zadržala od 20. 12. 1989. do 18. 02. 1990. godine. Zabeleženo je da se od 1989. godine u Specijalnom rezervatu prirode „Ludaško jezero” gnezde dva para.

1990. 30. 12. 1990. primećen je jedan par na ribnjaku „Kapetanski rit”.

1991. Prema rezultatima posmatranja na području Donjeg Begeja, 27–30. 01. 1991. na lokalitetu Guščara primećen je jedan odrasli primerak. Ribnjak „Dokmir” se nalazi 18 km severoistočno od Valjeva. Po kazivanju čuvara ribnjaka jedan primerak odstreljen je tokom zime 1991/1992. godine.

1992. Na ribnjaku „Bečej” primećena su 31. 05. 1992. godine dva primerka. U zimu 1992/1993. na auto-putu kod Jagodine sleteo je iznemogli mladi primerak, koji je uhvaćen i gajen u Velikoj Drenovi.

1993. Na ribnjaku „Futog”, koji se nalazi na levoj obali Dunava, između naselja Futog i Begeč, prvo gnežđenje je zabeleženo 03. 04. 1993. Dana 18. 04. 1993. pronađena su još četiri gnezda. Najveći broj primeraka je posmatran 02. 09. 1993. godine: 44 jedinke. Prema rezultatima posmatranja na području Donjeg Begeja, 02. 11. 1993. na lokalitetu Novo korito Begeja primećeno je 28 primeraka. Na istom lokalitetu su 04. 12. 1993. primećena dva odrasla i devet mladih, 06. 12. 1993. devet primeraka i 23. 12. 1993. devet primeraka. 01. 12. 1993. su na Tisi kod Sente posmatrana tri primerka. Na prostoru veštačkog jezera (sistema za biološko prečišćavanje otpadnih voda) koje se nalazi na desnoj obali Velike Morave kod Paraćina, na lokalitetu Zmić, crvenokljuni labud retko zimuje. Prema izjavama radnika fabrike za prečišćavanje otpadnih voda, na jezeru su tokom zime 1993/1994. pojedinačno viđeni crvenokljuni labudovi.

1994. Prema rezultatima posmatranja na području Donjeg Begeja, na lokalitetu Carska bara 31. 01. 1994. primećena su tri odrasla i četiri mlada, 02. 03. 1994. dva odrasla, 08. 06. 1994. dva odrasla i četiri paperjasta, a 17. 11. 1994. dva odrasla primerka. 12. 02. 1994. godine na ribnjaku „Živića” (Beograd) primećena su dva mlada primerka. Prethodnih dana bilo ih je tri, ali je jedan smrtno stradao na električnim provodnicima visokog napona. 10. 03. 1994. je posmatran jedan primerak na Terjanskom ritu kod Čoke. 21. 03. 1994. dva primerka sletela su nakratko na Savu, preko puta zgrade Ribarskog gazdinstva na Makišu (Beograd).

1996. 30. 03. 1996. na akumulacionom jezeru kod Velebita registrovana su dva primerka, od kojih je jedan bio mlad. Prema rezultatima posmatranja na području Donjeg Begeja, 22. 08. 1996. na lokalitetu Guščara primećena su četiri odrasla primerka. 1996. godine je u Smederevu, na lokalitetu Jezava reka, odnosno bara Jezava, u neposrednoj blizini Smederevske tvrđave i Dunava, primećen jedan par koji je probao da se gnezdi, ali su ometani i ženka nije uspela da snese jaja.


1997. 01. 01. 1997. jato od 10–15 primeraka proletelo je, uz oglašavanje, iznad Ulice Stanoja Glavaša u Beogradu i odletelo na severoistok, ka Dunavu. 21. 01. 1997. posmatran je jedan primerak na Tisi ispod Adorjana. 23. 01. 1997. je nađen mrtav primerak kod Sente, na obali Tise. Prema rezultatima posmatranja na području Donjeg Begeja, 05. 06. 1997. na lokalitetu Carska bara primećena su dva odrasla i pet paperjastih primeraka. Tokom 1997. jedan par ove vrste se prvi put gnezdio na reci Krivaji kod Srbobrana. Gnezdo se nalazilo uzvodno od lokacije stare vodenice, u pojasu trske koji je na tom mestu širok oko 10 m. Par je izlegao 4-5 mladih, koji su veoma brzo nakon izleganja ukradeni. Odrasle ptice su na tom mestu ostale cele zime. Crvenokljuni labud je redak preko zime u Jagodini. Jedan primerak je posmatran u decembru 1997. na Dragocvetačkom jezeru. Prema rezultatima posmatranja na području Donjeg Begeja, 28. 12. 1997. na lokalitetu Kanal DTD primećena su dva odrasla i pet mladih primeraka. 1997. godine posmatran je par koji je već primećen u Smederevu 1996. godine (na lokalitetu Jezava reka, odnosno bara Jezava, u neposrednoj blizini Smederevske tvrđave i Dunava). Ženka je snela jaja, ali su ona tokom inkubacije pokradena.

1998. 03. 01. 1998. na Jazovačkom ribnjaku posmatran je jedan par. Prema rezultatima posmatranja na području Donjeg Begeja, 02. 05. 1998. na lokalitetu Carska bara primećeno je sedam odraslih primeraka. Prema posmatranjima na delti Dunava, u periodu od 28. 05. 1998. do 02. 06. 1998. godine, na jezerima i ribnjacima su redovno viđana jata od 150–200, pa i više jedinki. 1998. godine, na reci Krivaji kod Srbobrana, par od prošle godine je ponovo počeo da se gnezdi, ali je u toku inkubacije jedan primerak (verovatno mužjak) nestao iz nepoznatog razloga, a ubrzo je stradala i ženka, koju je udavio pas, namerno navođen da to uradi. 1998. godine par koji je primećen u Smederevu 1996. godine (na lokalitetu Jezava reka, odnosno bara Jezava, u neposrednoj blizini Smederevske tvrđave i Dunava) uspešno je prebrodio inkubaciju i izveo čak sedam mladih, ali su dva ubrzo nastradala. Mlade je zatim pohvatao jedan nesavesni građanin, ali su ubrzo bili pušteni na zahtev članova Ekološkog društva. Ovo je, u XX veku, bio prvi uspešan slučaj gnežđenja crvenokljunih labudova u Srbiji južno od Save i Dunava. U bari Jezavi ima otvorenih vodenih površina i trske, što im pogoduje.

1999. Prema podacima iz januara 1999. godine, na potezu od Baje do Apatina, na levoj obali Dunava, viđeno je: dva mlada primerka na lokalitetu Kupusina (na kanalu DTD), 10 primeraka na lokalitetu Kolutski ribnjak (nezaleđen je bio samo kanal širine 3 m) četiri primerka na lokalitetu Bački Monoštor – ribnjak, oko 20 primeraka na lokalitetu Bački Monoštor – kanal DTD i četiri primerka na lokalitetu Bezdan (na Velikom kanalu). U januaru 1999. je na prezimljavanju u severozapadnoj Bačkoj registrovano 120–130

primeraka crvenokljunog labuda. U Gornjem podunavlju je januara 1999. registrovano 120–130 primeraka crvenokljunih labudova na prezimljavanju. 02. 01. 1999. na Zasavici kod Valjeva su viđena dva primerka.

2000. U januaru 2000. godine je na prezimljavanju u severozapadnoj Bačkoj registrovano 160 primeraka crvenokljunog labuda. Tada su temperature bile daleko ispod 0 ºC, a stajaće vode pod ledom. Povoljne uslove su našli na kanalu DTD kod Bačkog Monoštora – tu je bilo oko 80 primeraka. Na slatinskom jezeru Kruševača (tzv. Bela bara) u dolini Severne Mostonge, aprila 2000. je posmatran jedan odrasli primerak.

2001. Krajem decembra 2001. godine labudovi su se pojavili na Zapadnoj Moravi. Tokom te zime je 70 labudova boravilo na Zapadnoj Moravi i Ibru kod Kraljeva i 37 na Zapadnoj Moravi kod Čačka. Na teritoriji Čačka su posmatrana dva jata, od 18 i 19 primeraka. Prvo jato se nakon nekoliko dana razbilo na nekoliko manjih grupa, koje su se rasporedile uzvodno od grada, kroz sam grad i 2 km nizvodno od njega. U ovom jatu je broj odraslih i mladih ptica bio približno jednak. Drugo jato, od 19 primeraka, posmatrano je na Zapadnoj Moravi


u Zablaću i bilo je sačinjeno više od mladih nego odraslih primeraka. Tu su zabeleženi i brojni slučajevi odstrela od strane lovaca. Na Zasavici kod Valjeva je tokom zime 2001/2002. viđeno nekoliko primeraka. 17. 12. 2001. na lokalitetu Bački Monoštor, na kanalu DTD primećeno je oko 80 primeraka. 18. 12. 2001. na lokalitetu Crvenka, na Velikom bačkom kanalu, primećeno je osam primeraka. 23. 12. 2001. na Tisi kod Bečeja, blizu ušća kanala Bogojevo–Bečej, gde se reka nikad ne zaledi, više dana je posmatrano jato od 18 odraslih primeraka i osam mladih. Posle nedelju dana labudovi su napustili ovu deonicu Tise. 24. 12. 2001. na lokalitetu Bezdan, na Velikom bačkom kanalu, primećeno je 56 primeraka. 26. 12. 2001. primećeno je oko 100 primeraka na lokalitetu Bački Monoštor, na kanalu DTD.

2002. 02. 01. 2002. primećen je 131 primerak na lokalitetu Bački Monoštor, na kanalu DTD. 02. 01. 2002. primećeno je 86 primeraka na lokalitetu Bezdan, na Velikom bačkom kanalu. 12. 01. 2002. na lokalitetu Bački Monoštor, na kanalu DTD, primećeno je 113 primeraka, 26. 01. 2002. oko 180 primeraka, a 16. 02. 2002. 124 primerka. 12. 01. 2002. na lokalitetu Bezdan, na Velikom bačkom kanalu, primećeno je 82 primerka, a 26. 01. 2002. oko 50 primeraka. 12. 01. 2002. na lokalitetu Kupusina, na kanalu DTD, primećeno je oko 60 primeraka, a 24. 01. 2002. pet primeraka. 12. 01. 2002. godine na Tisi kod Ade posmatrana su tri primerka. 24. 01. 2002. primećeno je 15 primeraka na lokalitetu Bezdan, na Dunavu. 24. 01. 2002. primećeno je 19 primeraka na lokalitetu Apatin, na Dunavu. 25. 01. 2002. primećeno je pet primeraka na lokalitetu Bogojevo, na Dunavu. U januaru i februaru 2002. godine jato od 11 primeraka boravilo je uzvodno od Bečeja, kod Bačkog Petrovog Sela. Meštani su redovno hranili labudove, pretežno kukuruzom. 17. 02. 2002. primećeno je oko 200 primeraka na lokalitetu Kolutski ribnjak. 21. 12. 2002. na lokalitetu Bački Monoštor, na kanalu DTD, nalazilo se oko 90 primeraka. 28. 12. 2002. na Futoškom ribnjaku primećeno je 14 primeraka. U drugoj polovini decembra 2002. godine na ribnjaku „Zlatica” kod Jazova posmatran je jedan mladi primerak. Ponašao se pitomo i mirno. Od sredine decembra 2002. godine 17 primeraka se zadržavalo na manjem jezeru blizu crpne stanice na Tisi kod mesta Adorjan u opštini Kanjiža. Hranjeni su kukuruzom od strane meštana. Do početka januara 2003. godine broj labudova se smanjio na osam jedinki (par sa šest mladih). Zadržali su se na jezeru do kraja januara. Jata koja su brojala 10–20 primeraka posmatrana su tokom decembra 2002. na Velikoj Moravi, u Bagrdanskom tesnacu, kod Predora, Mijatovca i kod glogovačkog mosta.

Ribnjak „Mala Vrbica” se nalazi u Kladovskoj peščari, 5 km jugoistočno od Kladova. Prisustvo crvenokljunih labudova na ovom lokalitetu prvi put je zabeleženo 2002. godine. Zima 2002/2003. je bila hladna i sa mnogo snega. U takvim uslovima, veliki broj crvenokljunih labudova je zimovao uz Dunav, koji je ostao nezaleđen. U Bačkom podunavlju tokom zime 2002/2003. zimovalo je oko 350 primeraka.

2003. 01. 01. 2003. na lokalitetu Bački Monoštor, na kanalu DTD, bilo je oko 65 primeraka, 13. 01. 2003. oko 80 primeraka, 15. 01. 2003. oko 130 primeraka, 24. 01. 2003. oko 110 primeraka, 10. 02. 2003. oko 20 primeraka. Nakon što je nekoliko primeraka ubijeno, celo jato se preselilo u Bezdan. U prvoj dekadi januara 2003. godine reka Tisa se, usled veoma niskih temperatura, delimično zaledila. Jedan mladi labud se 19. 01. 2003. pojavio kod mosta u Senti. Bio je iznemogao, tako da je morao biti hranjen i negovan više dana. 13. 01. 2003. na lokalitetu Bezdan, na Velikom bačkom kanalu, nalazilo se 12 primeraka, 10. 02. 2003. oko 130 primeraka, 23. 02. 2003. oko 140 primeraka. 26. 01. 2003. na jezeru kod Bogojeva nalazila su se 22 primerka. Ovo jato je stiglo još u decembru 2002. godine i ostalo je do kraja januara 2003. kada se jezero potpuno zamrzlo. 02. 02. 2003. na prirodnom dobru ”Tikvara” kod Bačke Palanke primećeno je oko 80 primeraka, 18. 02. 2003. oko 90 primeraka, 03. 03. 2003. oko 110 primeraka. 18. 02. 2003. na Dunavu kod Futoga viđeno je oko 90 primeraka, a 03. 03. 2003. oko 10 primeraka. 25. 02. 2003. prilikom obilaženja plavnih šuma oko Bačkog Monoštora, na Velikom bačkom kanalu primećeno je veliko jato crvenokljunih labudova, koje je činilo 150–160 jedinki. Tokom proleća 2003. primećeno je gnezdo crvenokljunog labuda smešteno u trsci, desetak metara od otvorene vode, na Zasavici, u okviru lokaliteta Sadžak. U gnezdu je bilo devet jaja. Ovaj par je uspeo da izvede sedam mladih. Jedno jaje nije bilo oplođeno, dok je jedan mladunac nestao ubrzo nakon izleganja. Ptice su na toj teritoriji ostale sve do polovine novembra 2003. Koliko je poznato, ovo je prvo potvrđeno gnežđenje crvenokljunog labuda na Zasavici u poslednjih 100 godina. Na ribnjaku „Mala Vrbica” prvo gnežđenje i reprodukcija su se desili 2003. godine – jedan par se gnezdio i uspeli su da izvedu šest mladih. 12. 10. 2003. na Futoškom ribnjaku je primećeno 55 primeraka, a 09. 11. 2003. dva primerka.

2004. 16. 01. 2004. na području Dunava od Futoga do Suseka, kod Čerevićkog špora, viđeno je jato od 90 primeraka. Ptice su bile raštrkane duž špora. Sa njima je bio i jedan žutokljuni labud, koji je prema crvenokljunim labudovima povremeno pokazivao znake agresivnosti i napadao ih da bi došao do hrane (seckani hleb) koju su dobili od ljudi. 17. 01. 2004. na ribnjaku kod Suseka je boravilo jato od sedam primeraka. 13. 03. 2004. na slatinskom jezeru Kruševača (tzv. Bela bara) u dolini Severne


Mostonge posmatrana su tri mlada primerka. Prema rezultatima posmatranja na području Donjeg Begeja, 10. 06. 2004. na lokalitetu Guščara primećena su dva odrasla i tri paperjasta primerka. 29. 02. 2004. na Futoškom ribnjaku je primećeno 38 primeraka, 21. 03. 2004. 21 primerak, 04. 04. 2004. 14 primeraka, 18. 04. 2004. 28 primeraka, 03. 05. 2004. 42 primerka, 29. 05. 2004. 27 primeraka, 24. 06. 2004. tri primerka, 23. 08. 2004. dva primerka, 02. 09. 2004. dva primerka, 06. 09. 2004. jedan primerak, 14. 09. 2004. 13 primeraka, 16. 10. 2004. 109 primeraka, 19. 11. 2004. 70 primeraka, 08. 12. 2004. 112 primeraka. Tu su se tokom 2004. gnezdila dva para, jedan je imao gnezdo u zapadnom, trskom obraslom delu „Jezera 2” a drugi u plavnoj šumi koja se nalazi između ribnjaka i obale Dunava. Pored gnezdećih parova, na ribnjaku su se zadržavali i negnezdeći primerci. Zanimljiva je velika brojnost ovih labudova u aprilu, maju i oktobru. 2004. godine na ribnjaku „Mala Vrbica” gnezdio se jedan par i uspeli su da izvedu osam mladih. Od 17. 12. 2004. do 23. 02. 2005, na Temerinskom delu Jegričke, istočno od puta Temerin–Bečej, prvi put su posmatrani crvenokljuni labudovi: dva mužjaka, jedna ženka i jedno mlado.

2005. 2005. godine na ribnjaku “Mala Vrbica” gnezdila su se četiri para. Jedan par nije imao uspeha u reprodukciji, drugi je izveo šest mladih, treći devet, a četvrti jedno mlado. 13. 11. 2005. na Futoškom ribnjaku je viđeno 14 primeraka sa kojima je bilo i pet žutokljunih labudova, a 20. 11. 2005. na istoj lokaciji je viđeno sedam primeraka sa istim žutokljunim labudovima.

2006. 03. 02. 2006. na Čibukovcu, kod Kraljeva, viđeno je šest labudova. 06. 02. 2006. na gradskoj plaži u Kraljevu viđena su dva labuda. 11. i 12. 02. 2006. posmatran je jedan labud kod ušća Ibra. 18. 02. 2006. na gradskoj plaži u Kraljevu viđen je jedan labud. 07. 03. 2006. na gradskoj plaži u Kraljevu viđena su dva labuda. 05. 11. 2006. na zaostaloj bari u koritu Futoškog ribnjaka viđen je jedan crvenokljuni labud koji se nalazio u društvu dva žutokljuna labuda.

2007. Prema posmatranjima obavljenim u periodu od polovine novembra 2006. godine do prve dekade februara 2007. godine, brojnost crvenokljunih labudova na Futoškom ribnjaku kretala se od jedne do 74 jedinke.

2008. Na odlagalištu pepela Termoelektrane „Nikola Tesla” B (10 km zapadno od Obrenovca, a 4 km od desne obale Save) postoje pumpe i prskalice za zalivanje aktivnih delova deponije, što omogućava oblikovanje jezeraca, koja se vremenom zabare i obrastu trskom i travom.

Godine 2008. tu je primećen par labudova koji se gnezdio. Na Temerinskom delu Jegričke, istočno od puta Temerin–Bečej, tokom zime 2008/2009. zimovala su, u manjim jatima, 43 primerka.

2009. Na Temerinskom delu Jegričke, istočno od puta Temerin–Bečej, tokom marta i aprila posmatrana su dva para labudova (u aprilu su ženke ležale na jajima). Blizu mosta na putu Temerin–Bečej 14. 06. 2009. posmatran je par sa tri mladunca, a 21. 06. 2009. blizu mosta gde „Rimski šančevi” presecaju Jegričku posmatran je drugi par, sa pet mladih.

01. 07. 2009. na ribnjaku „Mala Vrbica”, na drugom jezeru, posmatrana su 63 labuda.

23. 09. 2009. na pašnjaku „Patrijaršija”, na samom rubu sela Kovilj, posmatran je 21 crvenokljuni labud.


CRNI LABUDCygnus atratus

Naučno je crni labud prvi put opisan 1790. godine, od strane Džona Latama (John Latham), koji je i dao naučno ime vrsti.

Prvi Evropljanin koji je video crnog labuda je danski mornar Antoni Kan (Antonie Caen), koji je opisao vrstu tokom posete Zalivu ajkula 1636. godine. Kasnije je danski istraživač Vilem De Vlaming (Willem de Vlamingh) uhvatio nekoliko ptica na Labudovoj reci u zapadnoj Australiji, 1697. godine, i preneo ih u Evropu. Mnogi ljudi su tada mislili da se radi o prevari.

Rasprostranjenost

Postojbina im je Australija (nema ih jedino na severozapadu kontinenta) i Tasmanija, a naseljeni su na Novi Zeland (kao lovna divljač doneti su na Novi Zeland 1860. godine) i Novu Gvineju. Naseljavani su i u Evropu kao ukrasne ptice, za potrebe parkova, a 1954. godine je prvi put viđena jedna grupa ovih labudova u divljini.

Ova vrsta naseljava široku oblast, površine 1000000–10000000 km².

Stanište

Nastanjuju obale velikih reka, velika jezera sa plitkim obalama i močvarna područja, slanovodne lagune, estuare, nepristupačne zalive sa dosta zaklona, vlažna zemljišta, brzake, potoke i vodopade. Ima ih, dakle, na slanim, slatkim i mešovitim vodama.

Ne migriraju, stanarice su, ali žive nomadskim načinom života i u stalnoj su potrazi za hranom. Kada hrane nestane na jednoj lokaciji, prelaze na drugu.

Ugroženost

IUCN kategorija – najmanja briga, CITES – nisu na listi.Nisu ugroženi. Populacija je procenjena na 300000–500000 jedinki.Mladunci crnog labuda su mogući plen krupnijim životinjama.


Velika crna ptica, dugačkog vrata. I na engleskom govornom području se, zbog boje perja, zove „crni labud” (Black Swan). Perje je crno, često sa braonkastim proredom, ali letna pera su čisto bela i vidljiva dok ptica leti.

Crni labudovi drže vrat uspravljenije nego beli, sa vrhom kljuna spuštenim nadole.Kljun je narandžastocrven sa belom prugom pri vrhu, noge i stopala su tamnosivi. Oči

su crvene boje. Mladi labudovi su sivobraon boje, sa tamnim kljunom. Mužjaci i ženke su slični po veličini i izgledu (ženke su, ipak, za nijansu manje od

mužjaka). Mužjaci se mogu identifikovati i u letu – po tome što imaju duži vrat, a i prilikom plivanja – mužjaci drže vrat uspravljenije.

Dužina tela se kreće u rasponu 114–142 cm. Raspon krila im je oko 1,82 m (1,6–2 m). Mužjak je uglavnom težak 6 kg, a ženka 5 kg. Najmanja zabeležena težina iznosi 3,7 kg, krupniji primerci su težine 8,75 kg, ali zabeležene su i ekstremne težine koje idu i do 13,5 kg.

Životni vek ovih labudova u divljini je oko 10 godina, a u veštačkim uslovima do 30 godina.

Oglašavanje

Ispuštaju veliki broj različitih zvučnih signala koji su visokorezonantni tonovi i piskavi glasovi. Glas se često čuje noću i podseća na trubljenje.

Način života

Prelaze velike razdaljine, u velikim jatima, u potrazi za hranom.Crni labud je veoma graciozan u vodi, ali prilično trapav na kopnu.


Zbog njegove veličine potrebno mu je dosta napora da se vine u vazduh. Za poletanje im je potrebno najmanje 40 m čiste vode. Lete uglavnom u sumrak i noću tokom jake mesečine, a pri letenju perje proizvodi zviždukav zvuk. Danju se uglavnom odmaraju. Jednom godišnje se mitare i u tom periodu nisu u mogućnosti da lete. Tada se okupljaju u velikom broju na otvorenoj vodi. Komuniciraju zvučnim i vizuelnim signalima. Od vizuelne komunikacije koriste izdizanje gornjeg dela tela i lupanje krilima da bi oterali predatore ili druge labudove. Crni labudovi proizvode krilima glasnije zvuke nego crvenokljuni labudovi. Naročito interesantan detalj u ponašanju crnih labudova je „ceremonija trijumfa” koja učvršćuje međusobnu vezu para i veze između roditelja i mladih, a prvenstveno se dešava prilikom sukoba oko ženke ili oko teritorije. Mužjak, oteravši suparnika, ponosno prilazi ženki, krila i bradu ritmično uzdiže i spušta, pri tom je neprestano dozivajući. Ženka tada uzvraća istim zvukom. Oni zatim zaranjaju naizmenično glave, ispružaju vrat i kljun napred, zatim uzdižu vratove, usmeravaju kljunove nadole i plivaju ukrug.

Ishrana

Crni labudovi su biljojedi. Ishrana im se sastoji od trave, lišća i stabljika vodenog bilja. Uglavnom jedu u sumrak (predvečerje). Mladi povremeno jedu semenke okolnog bilja. Hrane se u plićacima ili pasu duž obala. Vrat mogu da zagnjure do metar u dubinu u potrazi za podvodnim biljem.

Reprodukcija Polnu zrelost dostižu sa tri godine (18–36 meseci). Teritorijalni su, ali manje nego ostale vrste labudova. Monogamni su i sparuju se za ceo život. Parovi se često izdvajaju tokom parenja. Ponekad se gnezde i u velikim kolonijama, tada gnezda ne prave u trsci, nego na suvom zemljištu obale ili na manjim ostrvima. Ukoliko ima dovoljno mesta, parovi nastoje da im je gnezdo odvojeno od drugih. Izgradnju gnezda započinje mužjak, a prave ga zajedno, s tim što ženka učestvuje više. Gnezda su velika i neuredna, napravljena od trske, suvog lišća, grančica, vodenog bilja i otpadaka koji plutaju po površini, a obložena su mahovinom i paperjem. Najčešće su gnezda napravljena nad plitkom vodom i 1,8–2 m su u prečniku. Ponekad se ova gnezda odvoje od obale i plutaju po jezeru. Parenja se uglavnom odvijaju u junu ili julu, ali se mogu dešavati sve do decembra. Ženka obično u jesen ili proleće, u zavisnosti od temperature, količine padavina i hrane (u severnom delu Australije se razmnožavaju od februara do maja, a u južnom delu od juna do septembra) snese 5–6 (4–8) krupnih zelenkastih jaja (povremeno se pojavi i neko belo jaje). Jaja nose u razmaku od po jednog dana. Mužjak i ženka na smenu leže na jajima 29–37 dana (po nekim izvorima 35–48 dana), računajući od dana kada se snese poslednje jaje. Oba roditelja učestvuju i u podizanju mladih. Agresivno i žestoko brane svoje gnezdo ili mlade, ukoliko su ugroženi.


Mladi su prekriveni sivim paperjem i sposobni su da plivaju i da se hrane odmah po izleganju. Uglavnom ulaze u vodu 24 sata po izleganju. Prvih dana mladi mogu da se voze na leđima svojih roditelja dok ih oni vode u duboku vodu. Sporo rastu. Prvi put mogu da polete sa 2–3 meseca starosti, a ostaju sa roditeljima 9–12 meseci. Po napuštanju porodice mladi se okupljaju u „jata mladih” gde ostaju do prvog parenja. Tek posle druge godine dobijaju crno perje.


Zbog svoje boje, veoma su interesantni za držanje u veštačkim uslovima. Parovi treba da budu izdvojeni tokom sezone parenja. Svakom paru je potrebno omogućiti prostor koji će imati najmanje 200 m² zemljane površine i 80 m² vodene površine. Tokom ostatka godine ovi labudovi mogu biti držani u većim grupama. Ako se drže u prostorima u kojima se nalaze i druge plovuše, treba izabrati vrste tako da ne dolazi do hibridizacije između njih. Crni labudovi treba da imaju pristup svežoj travi. Dodatna hrana (prihrana) u obliku peletirane hrane može im se dati u zimskim mesecima, kada ima malo trave. Sva hrana mora biti smeštena u suvom prostoru, ako postane vlažna ne treba je koristiti. Važno je da im se hrana daje sveža, a ako im se hrana stavlja u vodu treba im dati samo onoliko koliko mogu odmah da pojedu. Prostor u kojem se drže i posude za hranu treba redovno čistiti. Takođe im treba svakodnevno učiniti dostupnim grit (sitan šoder i pesak), a jedanput godišnje, neposredno pred sezonu gnežđenja, uz to bi im trebalo dodati i krečnjački grit.

CRNOVRATI LABUDCygnus melancoryphus

Naučno ime vrsti je dao Molina (Molina) 1782. godine.

Rasprostranjenost

Nastanjuju prostore Južne Amerike i jezera u Neotropskom regionu – žive u Argentini, Brazilu, Čileu, Paragvaju, Urugvaju, Južnoj Džordžiji, na južnim Havajskim ostrvima, Foklandskim ostrvima, a nekad zalutaju i na Antarktik. Ova vrsta naseljava veliki prostor, od otprilike 2100000 km². U zavisnosti od staništa, crnovrati labudovi su stanarice, delimične selice ili potpune selice. Tokom proleća i leta (kad je na severnoj hemisferi jesen i zima) oni se razmnožavaju u Čileu, Paragvaju, Argentini i Urugvaju. Reprodukuju se i u Patagoniji, Ognjenoj zemlji i na Foklandskim ostrvima. Kako se približava zima, ovi labudovi se sele u severne predele i jako gusto naseljavaju Paragvaj i južne delove Brazila.


Stanište

Najviše naseljavaju plitke obalne regione uz Pacifik – područja koja su bogata podvodnom vegetacijom. To su morski plićaci, slatkovodne močvare, vresišta, jezera, lagune, estuari, obalske marine, uvale i vlažna zemljišta. Mogu se videti do 1200 m nadmorske visine.

Ugroženost

IUCN kategorija – najmanja briga, CITES – apendiks dva. Što se tiče statusa zaštite u prirodi, nemaju nikakav specijalni status. Nisu ugroženi. Populacija je procenjena na 26000–100000 jedinki. Glavna opasnost im preti od lovaca – ljudi ih koriste u ishrani, a love ih i zbog sporta i radi perja. Umiru i od trovanja olovom, jer jedu sačmu. Odrasli labudovi su uglavnom sposobni da brane mlade od većine predatora, ali iako su roditelji uporni u odbrani, jaja i tek izlegli mladunci su ponekad plen galebova i sitnih sisara kao što su lasice i lisice.


Crnovrati labud ima belo telo sa jasno vidljivim dugačkim crnim vratom i glavom, po čemu se razlikuje od svih drugih labudova. I na engleskom govornom području se, zbog boje perja, zove „crnovrati labud” (Black–necked Swan). Na glavi postoji bela linija koja se proteže sa obe strane glave, od kljuna do očiju, nastavljajući se do potiljka. Vrat i glava mogu da imaju takođe i bele tačkice. Plavosivog su kljuna, sa karakterističnom crvenom izraslinom na njegovoj osnovi. Koža lica je takođe crvena. Perje im nije raskošno. Krila idu u špic. Noge su kod odraslih roze boje, veoma su kratke i imaju neobičnu poziciju, što čini da ove ptice jako teško hodaju po tlu. Na prvi pogled, polove je teško razlikovati. Mužjaci su iste boje kao i ženke, uglavnom su veći od ženki (nekad i za trećinu), ali imaju kraće vratove. Crvena kvrga u osnovi (korenu) kljuna obično naraste veća kod mužjaka. Mladunci su svetlo braonsive boje i imaju crne kljunove i noge, a dobijaju karakterističnu boju vrata i belu boju tela u drugoj godini života. Ako ne računamo koskorobu, ovo su najmanji labudovi. Dužina crnovratih labudova, od vrha kljuna do kraja repa, iznosi 102–124 cm. Dužina jednog krila, bez perja, kod ženki je 40–41,5 cm, kod mužjaka 43,5–45 cm, a maksimalna zabeležena je 50 cm. Dužina kljuna kod ženki je 71–73 mm, a kod mužjaka 82–86 mm. Dužina stopala kod ženki je 78–80 mm, a kod mužjaka 85–88 mm. Težina varira od 3,5 kg do 6,7 kg. Ženke su u proseku teške oko 4 kg (3,5–4,4 kg), a mužjaci oko 5,4 kg (4,5–6,7 kg).

Životni vek im je 7–15 godina, ali neki primerci su doživeli i 30 godina. Po mnogim beleškama, ovi labudovi kraće žive u veštačkim uslovima nego u prirodi.

Oglašavanje

Crnovrati labudovi su uglavnom tihi, ne oglašavaju se često. Povremeno ispuštaju jedan slab zvižduk kad su na vodi ili kad lete, koji ne dopire daleko. Uglavnom tako komuniciraju jedni sa drugima unutar jata.

Način života

Veoma su društveni, okupljaju se u velike grupe van sezone parenja. Tokom sezone parenja postaju teritorijalni i izdvajaju se u parove, a posle izleganja mladih skupljaju se ponovo u jata koja broje čak i više hiljada jedinki. Ova jata se pomeraju zavisno od hrane i od klime, ali uglavnom ostaju u južnim zemljama Južne Amerike sve dok ne dođe vreme za migraciju na sever. Mitare se jedanput godišnje, na kraju sezone gnežđenja, a pre polaska na sever. U Argentini, na primer, mitarenje traje od novembra do februara. Teritorija koju par zauzima u vreme reprodukcije je otprilike 324 m², a to je mnogo manje nego što zauzimaju labudovi koji žive na severnoj polulopti. Najveći deo vremena provode na vodi, zato što je pozicija njihovih stopala takva da se jako teško kreću na suvom. Iako teško uzleću, dobri su letači, kad jednom uzlete mogu da prevale velike razdaljine. Među najbržim letačima su među labudovima i mogu da dostignu brzinu od 80 km/h. Unutar jata ove ptice često plivaju jedna oko druge i javljaju se jedne drugima pomeranjem glave gore-dole. Kad mužjak brani svoju teritoriju od drugog labuda ili od predatora, on signalizira svoje agresivno ponašanje tako što spušta vrat i izbacuje glavu napred. Bore se tako što se međusobno udaraju krilima i, ako je pobedio, mužjak se trijumfalno vraća svojoj ženki i pri tom se oglašava, stavljajući ritmično glavu pod vodu i ispravljajući vrat visoko – to je ceremonija trijumfa. Bitna im je vizuelna komunikacija. Oni ostalim članovima jata ili porodične zajednice spuštanjem glave ili mahanjem krila ukazuju na pravac letenja ili početak ceremonije parenja. Koriste i dodir pri komunikaciji, pri kupanju i čišćenju. Ženke čiste mlade da bi ih naučile kako da to sami čine, a kupanje koriste posle kopulacije da bi se učvrstila bračna zajednica. Njihova uloga u ekosistemu je veoma bitna zato što se hrane vodenom vegetacijom i kontrolišu populacije algi, tako da alge ne postaju problem – na taj način labudovi utiču na kvalitet vode. Plaše se ljudi.


Ishrana

Uglavnom se hrane raznom vodenom vegetacijom, sa površine ili sa dna, nekad će pojesti i beskičmenjake i insekte, a ređe sitnu ribu ili žablja jaja. Kljun im je jak, ima nazubljene ivice i izražen terminalni nokat. Pri hvatanju i čupanju biljaka im pomaže to što imaju i hrapav jezik. Nazubljenost kljuna im omogućava da filtriraju sitne komadiće hrane sa površine vode. U njihovoj ishrani su najzastupljenije biljke iz rodova Characeae, Potamogeton, Myriophyllum i Vallisneria.

Reprodukcija

Mužjaci i ženke su polno zreli sa dve godine. Monogamni su i sparuju se za ceo život, ali, ukoliko jedno od njih ugine, druga jedinka će naći novog partnera ili partnerku. Sezona razmnožavanja crnovratih labudova je između jula i septembra, a najkasnije u novembru. Pri udvaranju mužjaci izvode takozvanu ceremoniju trijumfa – mužjak napada rivale i tera ih, a onda se vraća svojoj ženki da bi joj se udvarao, uz interesantno poziranje i oglašavanje. Mužjaci i ženke onda ritmično stavljaju glavu pod vodu i ispravljaju svoje vratove visoko, dok plivaju jedno oko drugog. Od raznih vrsta šaša i vodenih biljaka prave masivno gnezdo u gustoj vegetaciji uz vodu – veliku strukturu koja može ponekad da se nalazi delimično iznad vode ili da pluta. Ženka polaže 3–7 jaja, svetlodrap (krem) boje, čije su prosečne dimenzije 101 x 66 mm (93–109 x 63–69,3 mm), a težina 238 g (173–274 g). Samo ženka leži na jajima, a inkubacija traje 36 dana (34–37). Za to vreme mužjak zaštitnički kruži oko gnezda i brani teritoriju od drugih životinja. Iako su i mužjak i ženka za vreme inkubacije jako zaštitnički nastrojeni, uspaniče se kad vide ljude i često pobegnu sa gnezda a da ne pokriju jaja. Mladunci dan posle izleganja imaju prosečnu težinu od 150 g (129–184 g). Iako je primećeno da oba roditelja mogu da nose mlade na svojim leđima, mužjak uglavnom preuzima ovu odgovornost nakon što se mladi izlegu, tako da ženka može da se koncentriše na ishranu, jer mora da povrati težinu koju je izgubila tokom inkubacije. Oba roditelja se staraju o mladima i štite ih od predatora. Jako su agresivni i koriste svoja krila i kljun u odbrani mladih od drugih životinja. Mladi kompletno operjaju sa 70 dana, a ostaju uz roditelje dok ne navrše 8–14 meseci (neki mladi uz roditelje ostanu i do godinu i po), kada i postaju nezavisni. Iako su već sa dve godine starosti sposobni da se razmnožavaju, ne formiraju par sve do treće godine.


Relativno su mirne prirode i zbog toga veoma pogodni za gajenje. Parovi treba da budu izdvojeni tokom sezone parenja. Svakom paru je potrebno obezbediti prostor od najmanje 200 m² zemljane površine i 80 m² vodene površine. Tokom ostatka godine ovi labudovi mogu biti držani u većim grupama. Ako se drže u prostorima

u kojima se nalaze i druge plovuše, treba izabrati vrste tako da ne dolazi do hibridizacije između njih. Crnovrati labudovi treba da imaju pristup svežoj travi. Dodatna hrana (prihrana) u obliku peletirane hrane može im se dati u zimskim mesecima, kada ima malo trave. Sva hrana mora biti smeštena u suvom prostoru, ako postane vlažna ne treba je koristiti. Važno je da im se hrana daje sveža, a ako im se hrana stavlja u vodu treba im dati samo onoliko koliko mogu odmah da pojedu. Prostor u kojem se drže i posude za hranu treba redovno čistiti. Takođe im treba svakodnevno učiniti dostupnim grit (sitan šoder i pesak), a jedanput godišnje, neposredno pred sezonu gnežđenja, uz to bi im trebalo dodati i krečnjački grit.


CRNOKLJUNI LABUDCygnus buccinator

Naučno ime vrsti je dao Ričardson (Richardson) 1832. godine.

Rasprostranjenost

Nastanjuju prostore Severne Amerike – zapadne delove Kanade i severozapadne delove Sjedinjenih Američkih Država. Ova vrsta naseljava široko područje, površine oko 1400000 km². Ne migriraju daleko, između predela gde se razmnožavaju i mesta za prezimljavanje je mala razdaljina. Jedino oni labudovi koji žive malo severnije, kao što su crnokljuni labudovi na Aljasci, prelaze nešto veće distance, u zavisnosti od vremenskih prilika.

Stanište

Naseljavaju različita slatkovodna staništa – jezera, velike reke, bare, močvare pored reka, vlažna zemljišta, marine, estuare, a najviše preferiraju velike plitke močvare, dubine 30–90 cm i sa mešovitom vegetacijom.

Ugroženost

IUCN kategorija – najmanja briga, CITES – nisu na listi. Između 1820. i 1880. godine samo jedna kompanija je stavila u prodaju 108000 koža ovih labudova. Godine 1930. bili su skoro potpuno istrebljeni. Prema nekim procenama, 1933. godine je preostalo samo 66 crnokljunih labudova. Zahvaljujući naporima i strogim merama zaštite, vrsta je uspela da se oporavi i više nije u opasnosti. Što se tiče zaštite u prirodi, nemaju nikakav specijalni status. Nisu ugroženi. Populacija je procenjena na 18000 jedinki. Mladuncima opasnost preti od kojota, lasica, vidri i surih orlova. Kada odrastu i počnu da lete, stopa smrtnosti usled napada od strane predatora je jako mala. Iako su zaštićeni od lova u celom svom arealu, nekad ih lovci poubijaju, pravdajući se da su ih zamenili za snežne guske. Jasno se, međutim, mogu razlikovati ove dve vrste, zato što je snežna guska mnogo manja, ima raspon krila svega 90 cm i crno perje na vrhovima krila. Moguća pretnja su im i uništavanje životnog staništa i klimatske promene.


Crnokljuni labudovi su najveći labudovi, najveće plovuše na svetu. Potpuno su beli, osim crnog kljuna i stopala koja imaju boju od sive do crne. Labud ove vrste liči na druge labudove, ali njegovo čelo se spušta ravnomerno prema kljunu, koji je potpuno crn. Polovi su slični, s tim što su mužjaci malo krupniji. Težina se kreće između 7,7 kg i 15,8 kg. Dužina je 138–158 cm. Raspon krila je 203–250 cm), a dok stoji na tlu odrasli crnokljuni labud može da bude visine 1,2 m. Labudovi ove vrste prilično liče na tundra labudove. Uočljiva razlika između ove dve vrste je u izgledu glave i kljuna iz profila. Kljun tundra labuda je konkavan i manji je u proporciji sa njegovom zaobljenom glavom, dok kljun crnokljunog labuda izgleda teže i malo krupnije u proporciji sa njegovom glavom, a glava mu nije tako glatko zaobljena, nego je malo „kockasta”. Još jedna karakteristika po kojoj se mogu razlikovati je to što tundra labud ima jasnu žutu tačku na kljunu, ispred oka (skoro 80 % ptica), ali i neki crnokljuni labudovi mogu da imaju tu žutu tačku ispred oka, tako da je najbolji način da se prepozna i definitivno razlikuje jedna od druge vrste – po njihovom oglašavanju. Što se tiče razlike između mladunaca crnokljunih i tundra labudova – obe vrste imaju mlade koji su sivkaste boje, ali su mladi tundra labudovi više srebrni, a crnokljuni mladi labudovi su više tamniji, pogotovo po vratu, na glavi i na gornjem delu grudi. Mladunci


i jedne i druge vrste ne postaju beli sve do prve godine. Prvog leta i crnokljuni labudovi i tundra labudovi imaju roze kljunove sa crnim vrhovima. Tokom odrastanja, kljunovi im postaju crni. Životni vek im je 20–30 godina. Maksimalan zabeležen u prirodi je bio duži od 24 godine, a u veštačkim uslovima jedna jedinka je doživela 32 godine.

Oglašavanje

Crnokljuni labud je na engleskom govornom području dobio naziv „labud trubač” (Trumpeter Swan), po oglašavanju koje liči na zvuk francuske trube. Ovaj dubok i glasan zvuk labudovi koriste da bi međusobno komunicirali na velikim razdaljinama. Tundra labud, za razliku od crnokljunog labuda, ispušta visoki zvuk koji liči na oglašavanje kanadske ili snežne guske. Sa izvesne udaljenosti oglašavanje jata tundra labudova može da zvuči kao lavež pasa. Pažljivim slušanjem se primeti velika razlika u oglašavanju ove dve vrste.

Način života

Crnokljuni labudovi uglavnom žive u malim jatima. Kao i ostali labudovi, lete ispruženog vrata, a pri tom im krila proizvode škripave zvuke. Ovi labudovi su dobro prilagođeni niskim temperaturama na prostorima na kojima žive. Imaju debeo sloj paperja koji im omogućava da podnesu relativno duge periode u kojima je temperatura ispod nule. Roditelji i njihovi mladi iz godine u godinu zimu provode na istom mestu. Mitare se jedanput godišnje i tada ne mogu da lete oko mesec dana. Mužjak počinje da gubi perje u vreme kada ženka počne ponovo da operjava. Ovo omogućava da jedno od roditelja uvek bude sa mladima. Često se mogu videti u poljima žita i kukuruza.

Ishrana

Prvenstveno jedu razne vrste podvodnih i močvarnih biljaka – lišće i stabljike podvodnih biljaka, semenke i rizome. Uglavnom su biljojedi, ali će povremeno pojesti insekte, puževe, školjke, male reptile i male ribe. Glavu i vrat zagnjure pod vodu i kopaju kroz blato tražeći omiljeno bilje. Labudovi koji se hrane u močvarama i potocima u kojim ima puno tanina imaju narandžastocrvene nijanse perja na vratu.

Reprodukcija

Sa 2–3 godine se smatraju polno zrelim i tada formiraju parove za ceo život. U velikoj većini slučajeva, što je veoma interesantno, do prvih parenja dođe tek kad napune 4–5 godina.

Ako jedno od članova para ugine, drugo nađe novog parnjaka. Mužjak uglavnom, ako ugine ženka, pronalazi mlađu ženku, i vraća se na teritoriju na kojoj se gnezdio i ranije. Ako ženka nađe novog mužjaka, ona se takođe vraća na teritoriju na kojoj se već gnezdila. Kao i kod drugih plovuša, ponovno vezivanje, sa drugom jedinkom, i vraćanje na staru teritoriju, češće je ako je prethodni par uspeo uspešno da odgaji bar jedno leglo. Labudovi se uparuju uglavnom tamo gde provode zimu. Ako par provede bar dva leta na istoj lokaciji, on će napraviti skoro neraskidivu vezu sa tim mestom i vraćaće se do kraja života. Tipično za njih je da dolaze na svoja mesta za razmnožavanje čim se led otopi, u rano proleće. Prvih pet nedelja par se bavi udvaranjem, pomerajući glavu gore–dole i trepereći krilima dok gledaju jedno ka drugom. Novoformirani parovi najčešće ne prave gnezdo tokom proleća i leta prve godine. Njihova teritorija za razmnožavanje može da varira između 2,4 ha i 60 ha. Parovi crnokljunih labudova uglavnom se gnezde na istom mestu godinu za godinom i brane svoju teritoriju od drugih labudova. Gradnja gnezda počinje sredinom aprila i može da traje dve nedelje. Gnezda su u obliku platforme i ogromna su, nekad mogu da budu i do dva metra u prečniku. Često koriste ostrvca ili kuće vodenih pacova i brane dabrova kao osnovu za svoje gnezdo. Mužjak čupa vegetaciju i donosi je ženki, koja je slaže i svojim telom pravi udubljenje za jaja. Ista struktura – isto gnezdo se koristi godinu za godinom. Najčešće je gnezdo potpuno okruženo vodom, što otežava predatorima sisarima da dođu do njega. Kvalitet i kvantitet hrane u toku zimskog perioda značajno utiču na to kakva će biti reprodukcija sledeće sezone. Krajem aprila ili početkom maja ženka polaže prvo jaje, prljavo bele boje, 11,5 cm dugačko i 7,5 cm široko. Zatim polaže po jedno jaje svaki drugi dan, sve dok ne položi 4–9 jaja. Ako je ovo prvi put da ženka polaže jaja, može da snese manji broj jaja i ta jaja mogu da budu neoplođena. Kad položi jaja, isključivo ona leži na njima, dok mužjak, za to vreme, prilično agresivno brani gnezdo. Period inkubacije traje 33–37 dana. Ženka ponekad nakratko napušta gnezdo – da se hrani, da se kupa i da očisti svoje perje. Pre nego što napusti gnezdo, ona pokriva jaja materijalom iz gnezda. Kada se mladi izlegu, što se dešava u junu, teže oko 200 g. Nakon dan-dva ulaze u vodu i počinju da se hrane insektima i raznim beskičmenjacima (ovo je dobar izvor proteina za ptice koje brzo rastu) i to čine prvih par nedelja. U ovom ranom stadijumu mladi labudovi mogu da povećaju svoju težinu za 20 % svakog dana. Kad napune 4–6 nedelja prelaze na ishranu vodenim biljkama. Ženka se, uglavnom, prva mitari, dve do tri nedelje nakon što je polegla jaja. Mužjak ulazi u mitarenje tek pošto je ženka dobila nova pera za letenje. Ovaj period traje 30 dana. Za to vreme su čak i odrasle jedinke ugrožene od strane predatora, tako da u tom periodu moraju više da se sakrivaju nego obično. Pošto se ženka i mužjak mitare u različito vreme, jedno od njih je uvek sposobno da leti i da brani mlade.


Mali labudovi rastu jako brzo, počinju da im se pojavljuju stalna pera na repu i na bokovima čim navrše četiri nedelje. Sa šest nedelja već imaju pera na stomaku, na grudima i na obrazima. Kroz sedam nedelja uglavnom se pojave i pera na vratu, a posle osam nedelja već im otpada skoro svo paperje. Znači, sa 8–10 nedelja potpuno su operjali, ali ne mogu još da lete. Nisu sposobni za let dok ne navrše 13–17 nedelja. Sa 15 nedelja već imaju težinu od devet kilograma. Stopa rasta je viša od 0,5 kg nedeljno. Njihovi prvi letovi, krajem septembra, uglavnom su kratki. Mali labudovi se pripremaju da migriraju sa svojim roditeljima samo malo pre nego što se zalede sva jezera. Porodične grupe se tokom migracije drže zajedno. Mladi labudovi ostaju sa svojim roditeljima sve do sledećeg proleća, a osamostaljuju se (bivaju oterani) kada roditelji počnu ponovo da se gnezde. Tada mladunci već imaju godinu dana. Stopa preživljavanja mladih crnokljunih labudova veća je nego kod drugih labudova, upravo zato što im roditelji posvećuju dodatnu pažnju tokom zime. Mladi labudovi iz istog legla će ostati zajedno do svoje druge ili treće godine, i održavaće snažne srodničke veze, a onda počinju da traže svoje parnjake u nekoj močvari.


Zoološki vrtovi drže crnokljune labudove uglavnom iz edukativnih razloga – zato što su najveći od svih labudova, zbog njihove istorije, budući da su zamalo izumrli, a oni su i ambasadori staništa koja naseljavaju (edukacija o močvarama). Parovi treba da budu izdvojeni tokom sezone parenja. Svakom paru je potrebno obezbediti prostor od najmanje 200 m² zemljane površine i 80 m² vodene površine. Tokom ostatka godine ovi labudovi mogu biti držani u većim grupama. Ako se drže u prostorima u kojima se nalaze i druge plovuše, treba izabrati vrste tako da ne dolazi do hibridizacije između njih. Crnokljuni labudovi treba da imaju pristup svežoj travi. Dodatna hrana (prihrana) u obliku peletirane hrane može im se dati u zimskim mesecima, kada ima malo trave. Sva hrana mora biti smeštena u suvom prostoru, ako postane vlažna ne treba je koristiti. Važno je da im se hrana daje sveža, a ako im se hrana stavlja u vodu treba im dati samo onoliko koliko mogu odmah da pojedu. Prostor u kojem se drže i posude za hranu treba redovno čistiti. Takođe im treba svakodnevno učiniti dostupnim grit (sitan šoder i pesak), a jedanput godišnje, neposredno pred sezonu gnežđenja, uz to bi im trebalo dodati i krečnjački grit. Po Americi se crnokljuni labudovi uzgajaju u veštačkim uslovima i vrši se njihova reintrodukcija – pokušavaju da uspostave populacije na određenim lokacijama. U uzga-jivačnicama, kad napune dve godine, ptice koje nisu u srodstvu se sparuju, a zatim ih puštaju u određene močvare. Drže se u zatvorenom prostoru dve godine zato što se veruje da su prve dve godine u životu mladog labuda najrizičnije za preživljavanje. Ptice koje se puste u priro-du nakon dve godine uglavnom se potpuno vežu za močvaru u koju su puštene, što znači da će najverovatnije da se vrate u tu močvaru da se pare kada budu imale četiri godine.

ŽUTOKLJUNI LABUDCygnus cygnus

Naučno ime vrsti je dao Line (Linnaeus) 1758. godine.

Rasprostranjenost

Labudovi ove vrste naseljavaju široko područje, površine preko 10000000 km².Zemlje u kojima su zabeleženi su: Avganistan, Albanija, Austrija, Azerbejdžan,

Belgija, Bugarska, Crna Gora, Češka, Danska, Engleska, Estonija, Farska Ostrva, Finska, Francuska, Grčka, Grenland, Holandija, Hrvatska, Indija, Irak, Iran, Irska, Island, Italija, Japan, Jermenija, Kazahstan, Kina, Kipar, Kirgistan, Koreja, Letonija, Litvanija, Mađarska, Makedonija, Mongolija, Nemačka, Norveška, Poljska, Rumunija, SAD, Slovačka, Slovenija, Srbija, Španija, Švajcarska, Švedska, Turkmenistan, Turska, Ukrajina i Velika Britanija. Migratorna su vrsta. Putuju preko kopna, praveći kratke prekide. Zimu provode u Engleskoj, severozapadnom delu Evrope, centralnom delu Evrope, Maloj Aziji, severnom delu Indije, Kini, Japanu i u Koreji.


Stanište

Naseljavaju slatkovodna staništa – spore reke, jezera, bare, močvare, lokve i kaljuge. Labudovi koji se ne pare najčešće se nalaze u jatima duž zaklonjenih obala rukavaca, laguna i plitkih zaliva. Tokom migracije žutokljuni labudovi često posećuju jezera, rukavce i zaklonjene obale. Prezimljavaju na slatkovodnim jezerima, močvarama, poplavljenom zemljištu, brakičnim (mešavina slatke i slane vode) lagunama i obalskim zalivima. Često koriste i poljoprivredne površine i vlažne pašnjake.

Ugroženost IUCN kategorija – najmanja briga, CITES – nisu na listi. Što se tiče statusa zaštite u prirodi, nemaju nikakav specijalan status. Nisu ugroženi. Populacija je procenjena na oko 180000 jedinki. Najveća pretnja njihovoj brojnosti su klimatske promene i uništavanje životnog staništa – isušivanje močvara radi proširenja naselja i poljoprivrednog zemljišta, povećanje broja stoke (pogotovo ovaca) koja smanjuje vegetaciju, razvijanje puteva, površinski rudarski kopovi, postavljanje brana, zagađenja pri eksploataciji nafte i gasa, poljoprivredne hemikalije... Tu je, zatim, ilegalan lov, kao i trovanje gutanjem olovne sačme zaostale od lovaca. Razaraju im se gnezda, skupljaju se jaja za ljudsku ishranu, a česta su i uznemiravanja od strane turista.


Imaju žut kljun sa crnim vrhom. Stopala su im crna. Za razliku od crvenokljunog labuda, nikad ne dižu krila iznad leđa kada plivaju, a i vrat drže uspravnije. Žutokljuni labudovi su prilično veliki – nešto su manji od crnokljunih. Dužina im je 140–160 cm. Raspon krila je 205–235 cm. Prosečna težina ženki je 8,1 kg, a mužjaka 10,8 kg. Neke podvrste žutokljunih labudova, kao što su kolumbijanus (C. c. columbianus), beviki (C. c. bewickii) i jankovski (C. c. jankowskii) su nešto manji.

Oglašavanje

Ovo su najglasniji labudovi. Oni ispuštaju prodorne zvuke „vup–vup–vup”, koji zvuče kao truba, i zbog toga se ovi labudovi na engleskom govornom području zovu labudovi galamdžije (Whooper Swan). Ispuštaju 6–7 zvukova, uzlaznih ili silaznih. Njihovo pevanje je inspirisalo mnogobrojne kompozitore, koji su često koristili te zvuke u svojim delima i njima označavali odlazak ili dolazak osoba.

Način života

Van sezone parenja ova vrsta je veoma druželjubiva. Jedinke koje se ne razmnožavaju žive u jatima, odvojeno od parova koji se razmnožavaju. Manje su elegantni tokom poletanja i sletanja, treba im veće prostranstvo na vodi, jer duže ateriraju nego drugi labudovi. Poleću tako što počnu da trče po vodi. Krilima proizvode glasne šušteće zvuke kada lete. Odrasli menjaju perje krajem jula i početkom avgusta (nakon perioda razmnožavanja) i tada ne mogu da lete, otprilike oko 30 dana (nekad i do 6 nedelja). Mužjaci počinju da menjaju perje pre ženki. Jedinke koje se ne razmnožavaju menjaju perje u isto vreme kad i one što se razmnožavaju, ali to čine u velikim grupama, dok jedinke koje se pare teže da to obave na teritoriji gde su se razmnožavale. Posle mitarenja počinju da migriraju na jug, najčešće krajem septembra, ili u oktobru (tačno vreme kad se ovo dešava zavisi od vremenskih prilika). Na mesta gde prezimljavaju dolaze u oktobru ili u novembru. Migriraju u malim jatima i porodičnim grupama, a zimi se okupljaju u jata koja broje čak 300–400 jedinki. Tokom migracije često se zaustavljaju na jezerima, estuarima, zaštićenim obalama. Tradicionalno prezimljavaju na jezerima, močvarama, čak i u plovnim područjima velikih reka, lagunama, zalivima... U poslednje vreme, sve više koriste i poljoprivredno zemljište i močvarne livade. Ponovo se vraćaju na mesta za razmnožavanje u martu i aprilu, a nekada čak i tek početkom maja, ako su vremenske prilike takve. Jedinke koje se ne razmnožavaju, okupljene u jata u tom periodu, uglavnom borave uz dobro zaštićenu obalu, u estuarima, lagunama i plitkim zalivima. Spavaju na mestima gde ima dosta otvorene vode, blizu mesta gde se hrane.

Ishrana

Žutokljuni labudovi su uglavnom biljojedi. Ishrana im se sastoji od lišća, stabljika, mladih izdanaka i korenja močvarnih biljaka – npr. algi i biljaka iz rodova Zostera, Ruppia i Potamogeton, zatim trava, rastavića iz roda Equisetum, raznih vrsta trski i šaša... Ponekad u ishrani koriste morske i slatkovodne školjke i druge sitne beskičmenjake. Tokom zime hrane se i semenkama i poljoprivrednim žitaricama, jedu povrće kao što su krompir i repa, a nekad i žir. Mlade ptice u velikom procentu u ishrani koriste odrasle insekte, ili larve hironomida (vodeni dvokrilni insekti).

Reprodukcija

Izdvajaju se u parove koji imaju dobro definisanu teritoriju. Mužjak i ženka se vezuju za ceo život. Gnezda prave na ostrvima ili na obalama plitkih slatkovodnih jezeraca, reka koje sporo teku, bara, močvara, lokvi i kaljuga. Odgovaraju im staništa gde ima dovoljno emergentne vegetacije (koja „viri” iz vode) i trske. Ima ih i u zonama tajgi (četinarskim šumama), pa čak


i u zonama brezovih šuma i žbunovito–šumovitim tundrama (generalno izbegavaju otvorene tundre). Gnezda su velike hrpe trulih biljaka, grančica i lišća. Prave ih na kopnu ili na malim ostrvima, kao i na ivicama jezera, bara ili reka. Koriste ih više godina zaredom, ali svake godine ih popravljaju i dodaju nov materijal. Najveći doprinos izgradnji gnezda daju mužjaci. Ženka u aprilu ili maju polaže 3–7 belih jaja, na kojima isključivo ona leži, u proseku 31–32 dana (negde i do 42 dana), a kod manjih podvrsta 29–32 dana. Mladi labudovi su sivobraon boje i aktivni su jako brzo po izleganju. Ženka ih prvih dana često nosi na leđima, pri čemu ih mužjak agresivno štiti. Počinju da lete sa starošću 87–90 dana. Tokom odrastanja polako dobijaju belo perje.


Parovi treba da budu izdvojeni tokom sezone parenja. Svakom paru je potrebno obezbediti prostor od najmanje 200 m² zemljane površine i 80 m² vodene površine. Tokom ostatka godine ovi labudovi mogu biti držani u većim grupama. Ako se drže u prostorima u kojima se nalaze i druge plovuše, treba izabrati vrste tako da ne dolazi do hibridizacije između njih. Žutokljuni labudovi treba da imaju pristup svežoj travi. Dodatna hrana (prihrana) u obliku peletirane hrane može im se dati u zimskim mesecima, kada ima malo trave. Sva hrana mora biti smeštena u suvom prostoru, ako postane vlažna ne treba je koristiti. Važno je da im se hrana daje sveža, a ako im se hrana stavlja u vodu treba im dati samo onoliko koliko mogu odmah da pojedu. Prostor u kojem se drže i posude za hranu treba redovno čistiti. Takođe im treba svakodnevno učiniti dostupnim grit (sitan šoder i pesak), a jedanput godišnje, neposredno pred sezonu gnežđenja, uz to bi im trebalo dodati i krečnjački grit.

Žutokljuni labud na našim prostorima

Žutokljuni labud je na našem govornom području poznat i kao – veliki labud. Ova vrsta se u Srbiji pojavljuje retko, u prolazu. U poslednjih 25 godina pojavljivanje žutokljunog labuda je u blagom porastu. Većina skandinavske populacije žutokljunog labuda koncentrisana je zimi na obalama zapadnog Baltika i Severnog mora, u Danskoj i oko nje, dok najistočnije, na Crnom i Kaspijskom moru, zimuju žutokljuni labudovi koji se gnezde u istočnom Sibiru. Za njih je karakteristično povlačenje prema istoku i jugu tokom perioda niskih temperatura, pa je to, najverovatnije, razlog za povremeno pojavljivanje pojedinih jedinki ove vrste u Srbiji. Prema nekim starim spisima, do XVIII veka ih je bilo u Specijalnom rezervatu prirode „Ludaško jezero”. U zimu 1932. žutokljuni labud je primećen kod Sente, na Tisi. Na Južnoj Moravi, kod ušća reke Vlasine, negde oko 1971. godine, viđen je jedan primerak. 09. 12. 1987. registrovana su četiri primerka na Tisi kod Sente. Na mestu nekadašnjeg Velikog blata, u Pančevačkom ritu, izgrađen je veliki ribnjak,

koji se sastoji od velikog jezera i desetak manjih zimovnika. Na jezeru su 20. i 21. 02. 1988. godine boravila tri primerka. U poslednjih 25 godina, na području poplavne doline donjeg Begeja u okolini Perleza, zabeležena su tri svedočanstva o zimskom i prolećnom zadržavanju žutokljunog labuda. Na razlivu Begeja su 28. 12. 1984. primećena dva odrasla i dva mlada, na Begeju 07. 03. 1986. dva odrasla i na Carskoj bari 22. 03. 1993. jedan odrasli žutokljuni labud. Tokom posmatranja vršenih od 1977. do 1992. godine na ribnjaku „Uzdin”, kod istoimenog mesta, primećeni su samo 28. 01. 1988. i 17. 02. 1990. godine. 11. 12. 1991. je zabeleženo prisustvo jednog primerka na Tisi kod Sente. Dana 25. 02. 2003, prilikom obilaženja plavnih šuma oko Bačkog Monoštora, na Velikom bačkom kanalu primećena su četiri odrasla i osam mladih primeraka žutokljunog labuda. Posle kraćeg vremena, uz karakteristično oglašavanje, na vodu se spustio još jedan par odraslih, koga je u istom trenutku trubljenjem pozdravilo malo jato sa vode. Na slatinskom jezeru Kruševača (Bela bara) u dolini Severne Mostonge 2003. je posmatran jedan odrasli primerak. Meštani severobanatskog sela Sajan od druge polovine decembra 2003. godine redovno su viđali jednu odraslu i dve mlade jedinke u blizini naselja, kako pasu zeleno žito i detelinu. Početkom februara 2004. labudovi su se još zadržavali u blizini sela. Meštani su im povremeno ostavljali semensku hranu (kukuruz) koju su oni rado jeli. Ovaj labud je na području Dunava od Futoga do Suseka prvi put posmatran 16. 01. 2004. kod Čerevićkog špora, kada je jedna odrasla jedinka boravila u grupi od oko 90 crvenokljunih labudova. Grupa labudova u kojoj se nalazio žutokljuni labud primamljena je hlebom bačenim u vodu. On je tom prilikom pokazivao znake agresivnosti i napadao druge labudove da bi došao do hrane. Drugi put je žutokljuni labud posmatran na ribnjaku kod Suseka 17. 01. 2004. kada je jedan primerak (moguće – onaj isti) plivao na oko 50 m od sedam crvenokljunih labudova i često se glasno oglašavao. Na ribnjaku „Futog” žutokljuni labud je prvi put posmatran 13. 11. 2005. Na bari zaostaloj u koritu istočnog jezera posmatrana je porodica od dva odrasla i tri mlada. Kasnije su odleteli ka zapadnom jezeru i pridružili se grupi od četrnaest crvenokljunih labudova. Dana 20. 11. 2005. ista porodica je posmatrana na bari u koritu zapadnog jezera ribnjaka, gde se hranila zajedno sa sedam crvenokljunih labudova. Tokom zime 2006/2007. žutokljuni labud je prvi put posmatran 05. 11. 2006. kada su dva odrasla boravila zajedno sa jednim crvenokljunim labudom na zaostaloj bari u koritu istočnog jezera ribnjaka „Futog”. Dana 15. 11. 2006. na istom mestu posmatrana su tri odrasla primerka u društvu sa jednim odraslim tundra labudom, i tu su zimovali, ostavši sve do 09. 02. 2007. Žutokljuni labudovi su povremeno pokazivali znake agresivnosti prema tundra labudu i terali ga od sebe. Sva četiri labuda redovno su se hranila u plitkoj bari, a često su posmatrani kako se odmaraju na suvom delu korita jezera. Dana 21. 02. 2008. na ribnjak kod Barande je sletelo jato od šest odraslih žutokljunih labudova. Ubrzo su, uz karakteristično oglašavanje, odleteli u pravcu zapada, prema Čenti.


Stanište

Naseljavaju različita staništa – tundre, travnate površine, vlažna zemljišta, priobalja reka, brzaka i potoka, močvare, povremeno i slana vlažna zemljišta koja su stanište biljaka Ruppia maritima, Scirpus robustus i Eleocharis parvula. Zbog staništa, ovi labudovi su na engleskom govornom području dobili naziv „tundra labud” (Tundra Swan). Razmnožavaju se najčešće uz plitke bare, jezera i sporotekuće široke reke po tundrama, oko kojih postoji značajna vegetacija. Omiljene su im vlažne niske arktičke tundre, gde preovladavaju trska, šaš, mahovina i lišajevi, a retko ih ima u tundrama u kojima ima grmlja i izbegavaju predele u kojima ima šume. U vreme migracije koriste skoro sve otvorene vode, plitka jezera, nizijska i brdska jezera, rezervoare, korita reka, plitke slane lagune, zaklonjene obalske zalive i rukavce. Tokom zime nastanjuju brakične i slatkovodne močvare, reke, jezera, bare, plitke estuare, a čak i potopljene močvarne livade ili potopljena poljoprivredna polja. Mogu se videti na nadmorskim visinama ispod 100 m.

Ugroženost

IUCN kategorija – najmanja briga, CITES – nisu na listi. Što se tiče zaštite u prirodi, nemaju nikakav specijalni status. Nisu ugroženi. Populacija je procenjena na 300000 jedinki. Od svih labudova, tundra labudovi su najizdržljiviji. To su čvrste životinje, izuzetno otporne i prilagođene životu u teškim uslovima, koje opstaju iako imaju jako dugačku migraciju i jako kratku sezonu parenja čiji produktivitet zavisi od vremenskih uslova. Pretnja njihovoj brojnosti je uglavnom uništavanje životnog staništa – isušivanje močvara zbog poljoprivrede, pravljenje brana, zagađenje usled eksploatacije nafte i gasa, promena namene zemljišta, vađenje treseta, sađenje drveća ili grmlja oko močvara, košenje vlažnih močvara. U nekim predelima zbog prosipanja ulja dolazi do povećane smrtnosti mladunaca u periodima pre migracije.

Često dolazi i do trovanja gutanjem lovačke sačme ili olova pecaroša. Stradaju i zbog upetljavanja u ribarske mreže. U severozapadnoj Evropi ova vrsta je prilično ugrožena od strane lovokradica. U Severnoj Americi odobren je lov na njih. Problem je i to što ih, u svim krajevima koje nastanjuju, ljudi jedu. Tundra labudovi, osim ljudi, imaju malo prirodnih neprijatelja. Uglavnom su mladunci plen surih orlova, galebova, vukova, lisica i medveda, ali njihov uticaj na populaciju tundra labuda je jako mali. Kad se uznemire i osete ugroženim, odrasli tundra labudovi uglavnom mogu da oteraju bilo kog predatora od svog gnezda.

S klimatskim promenama se ovi labudovi suočavaju tokom cele godine, ali najveći problem je loše vreme na severu kada se razmnožavaju. Ako kasno dođe proleće nekad se ne razmnožavaju, a ako previše rano dođe zima, ogroman broj mladih se posmrzava. Kao posledica ovoga, njihov broj se značajno menja. U zavisnosti od vremenskih uslova, broj mladih ptica u jatima varira od 10 % (kada je loša godina) pa čak do 30 % (kada je dobra godina).

TUNDRA LABUDCygnus columbianus

Naučno ime vrsti je dao Ord (Ord) 1815. godine.

Rasprostranjenost

Nastanjuju veliku oblast, čija je površina procenjena na 100000–1000000 km². Zemlje u kojima su zabeleženi su: Austrija, Azerbejdžan, Belgija, Bugarska, Češka, Danska, Estonija, Francuska, Grčka, Grenland, Holandija, Irak, Iran, Irska, Kanada, Letonija, Litvanija, Mađarska, Makedonija, Nemačka, Norveška, Poljska, Rumunija, SAD, Slovačka, Španija (povremeno ih ima), Švajcarska, Švedska, Turska, Ukrajina i Velika Britanija. Prema sumnjivim i nepotvrđenim podacima viđeni su i u Crnoj Gori i Srbiji. Ova vrsta labudova je migratorna. Razdaljinu od Arktika, gde se razmnožavaju, do toplijih krajeva, gde provode zimu, proputuju u uskom frontu, po specifičnim rutama, i zaustavljaju se stalno na istim mestima.


Povratno putovanje ka severu, u malim jatima, odvija se od početka marta. Pređašnje ime tundra labuda na engleskom govornom području je bilo „labud zviždač”. Taj naziv se nije odnosio na njegovo oglašavanje, nego na zvuk koji proizvode njegova krila u letu. Taj zvuk, koji pravi kad leti, malo je niži od onog koji proizvodi pištaljka i podseća na zvuk cepanja papira. Kada se hiljade ovih ptica okupe u velika jata pre nego što započnu migraciju, ovaj zvuk može biti veoma jak i bučan, pogotovo noću kada se većina socijalnih interakcija između ptica i dešava. Među labudovima ove vrste česti su sukobi. U većini slučajeva izazivaju ih ptice koje žive same ili u paru, a veoma retko porodične grupe – roditelji sa mladima. Porodice se ređe biju i retko ulaze u konflikte, ali kad uđu u konflikt u 95 % sukoba pobeđuju. Najozbiljniji vid sukoba koji se može videti je kad se porodične grupe međusobno fizički obračunavaju tako što mlataraju krilima i kljucaju se. Sledeći oblik sukoba je kad se jure – jedan labud prati drugog labuda, pri čemu pokazuje znake agresije, ili šišti ili upire napred glavom. Zatim, često se može videti samo jedno kratko i brzo kljucanje. Postoji i četvrti oblik sukoba, koji je u stvari pretnja – jedan labud se okrene ka drugome, ispruži vrat i glavu ka napred i pomera ih ritmički, kao da želi da kljucne, pri čemu ispušta preteće zvuke. Sami sukobi uglavnom počnu pretnjom, pa ukoliko se neko ne povuče prelaze u jurnjavu, a nekad i u pravu tuču. Unutar jata tundra labudova postoji hijerarhijska struktura zasnovana najviše na veličini grupe. Veće porodice po principu dominiraju nad manjim, koje dominiraju nad parovima, nad usamljenim odraslima i nad usamljenim mladima. Ova struktura u značajnoj meri umanjuje količinu agresije između svih socijalnih grupa i pojedinaca različitog uzrasta.

Ishrana

Uglavnom su biljojedi. Prvenstveno se hrane lišćem, korenjem, rizomima, izdancima, gomoljem i stabljikama vodenih biljaka (uglavnom iz rodova Potamogeton, Zostera i Glyceria), zatim travom, šašom i trskom (iz rodova Phragmites i Typha), lisnatom vegetacijom tundre i mahovinastim biljkama, ali i raznim semenjem i voćem. Tokom zime, pre nego što započnu migraciju, dopunjavaju svoju ishranu poljoprivrednim žitaricama (kukuruz i žito koji zaostanu na obradivim površinama), povrćem (npr. krompirom i slatkom repom), zatim školjkama, mekušcima, amfipodama (mali vodeni račići) i polihetama (člankoviti čekinjasti crvi).

Reprodukcija

Najčešće se ne razmnožavaju do četvrte ili pete godine života. Mužjak i ženka se sparuju kasno u zimu i druže se tokom celog proleća. Parovi se formiraju uglavnom jednu godinu pre nego što dođe do reprodukcije. Znači, jednu godinu se „zabavljaju”. Te godine izaberu teritoriju i brane je, ali ne polažu jaja. To je probna godina, da vide da li mogu da žive zajedno, a sledeće godine počinju da prave gnezdo. Pojačavaju


Mužjaci i ženke su slični, s tim što su mužjaci malo krupniji. Perje im je potpuno belo. Nekad im pera glave i vrata poprimaju crvenkastu boju, što je posledica hranjenja na mestima gde ima dosta gvožđa u vodi. Imaju dugačak prav vrat, a crn kljun i lice. Glava je okrugla. Oči su crne. Kljun je blago zaobljen sa gornje strane. U najvećem broju slučajeva, na kljunu ispred očiju se nalaze žute tačke različitih veličina. Noge su crne. Težina se kreće između 3,9 kg i 10,5 kg, prosečna težina ženke je 6,3 kg, a mužjaka 7,5 kg. Dužina, od vrha kljuna do kraja repa, iznosi 120–147 cm. Raspon krila je 168–201 cm. Dok stoji na tlu, odrasli tundra labud može da bude visok do 90 cm. Tundra labudovi prilično liče na crnokljune labudove. Iako su crnokljuni labudovi nešto veći od tundra labudova, jako ih je teško na prvi pogled razlikovati u divljini. Uočljiva razlika između ove dve vrste je u izgledu glave i kljuna iz profila. Kljun tundra labuda je konkavan i manji je u proporciji sa njegovom zaobljenom glavom, dok kljun crnokljunog labuda izgleda teže i malo krupnije u proporciji sa njegovom glavom, a glava mu nije tako glatko zaobljena, nego je malo „kockasta”. Razlika je i u tome što tundra labud najčešće ima jasnu žutu tačku na kljunu, ispred oka (skoro 80 % ptica), ali i neki crnokljuni labudovi mogu da imaju tu žutu tačku ispred oka, tako da je najbolji način da se prepozna i definitivno razlikuje jedna od druge vrste – po njihovom oglašavanju.

Oglašavanje

Crnokljuni labud i tundra labud se različito oglašavaju. Crnokljuni labud ispušta dubok rezonantni zvuk kao truba, a oglašavanje tundra labuda je mnogo mekše i lepše, nekako melodičnije. Neusiljeni zvuci, koji glase otprilike „hu–ho–hu”, najčešće se čuju u jatima tokom seobe.

Način života

Labudovi ove vrste su društveni van sezone parenja. Često obrazuju velika jata, od nekoliko stotina ili, čak, hiljada jedinki, na mestima za prezimljavanje. Hrane se danju, na mestima gde ih niko ne uznemirava. Noću spavaju i odmaraju se na otvorenoj vodi. Na područja gde se pare i razmnožavaju, ovi labudovi dolaze u periodu od početka maja do kraja juna. Nakon razmnožavanja, od kraja juna do početka septembra, prolaze kroz period mitarenja. Tada ne mogu da lete oko 30 dana i to vreme provode okupljeni u jata, na otvorenim vodama. Porodične grupe napuštaju mesta za razmnožavanje od početka septembra do kraja oktobra. Pristižu na područje za prezimljavanje od sredine oktobra pa nadalje. Tokom jesenjih migracija neke grupe mogu zaostati na usputnim stajalištima dok ih odatle ne potera hladno vreme.


počinju polagano da migriraju, kad voda počne da se zaleđava. U slučajevima kada jako rano dođe zima, kod svih labudića, koji još nisu u stanju da lete, smrtnost (mortalitet) je 100 %. Mladi tundra labudovi su veoma slični mladuncima crnokljunih labudova. Obe vrste imaju mlade koji su sivkaste boje, ali su potomci tundra labuda više srebrni, a crnokljuni labudovi su više tamniji (pogotovo po vratu, glavi i gornjem delu grudi). Mladunci i jedne i druge vrste ne postaju beli sve do kraja prve godine. Prvog leta i crnokljuni labudovi i tundra labudovi imaju roze kljunove sa crnim vrhovima. Kljunovi im postaju crni tokom prve godine. Noge i stopala su roze boje. Neke karakteristike odraslih poprimaju tokom prve zime, a treba im bar dve godine da dobiju pera iste boje kao i odrasli.


Parovi treba da budu izdvojeni tokom sezone parenja. Svakom paru je potrebno obezbediti prostor od najmanje 200 m² zemljane površine i 80 m² vodene površine. Tokom ostatka godine ovi labudovi mogu biti držani u većim grupama. Ako se drže u prostorima u kojima se nalaze i druge plovuše, treba izabrati vrste tako da ne dolazi do hibridizacije između njih. Tundra labudovi treba da imaju pristup svežoj travi. Dodatna hrana (prihrana) u obliku peletirane hrane može im se dati u zimskim mesecima, kada ima malo trave. Sva hrana mora biti smeštena u suvom prostoru, ako postane vlažna ne treba je koristiti. Važno je da im se hrana daje sveža, a ako im se hrana stavlja u vodu treba im dati samo onoliko koliko mogu odmah da pojedu. Prostor u kojem se drže i posude za hranu treba redovno čistiti. Takođe im treba svakodnevno učiniti dostupnim grit (sitan šoder i pesak), a jedanput godišnje, neposredno pred sezonu gnežđenja, uz to bi im trebalo dodati i krečnjački grit.

Tundra labud na našim prostorima

Tundra labud je na našem govornom području poznat i kao – mali labud. Ova vrsta se veoma retko pojavljuje u Srbiji. Gnezdi se u arktičkoj tundri u severnom delu ruskog Palearktika. Najvažnije zimovalište populacije koja se gnezdi zapadno od Urala je severozapadna Evropa, odakle sporadično, ali zaista veoma retko, tundra labudovi dolaze i u naše krajeve. Početkom XX veka glavno zimovalište im je bilo u Irskoj, a od pedesetih godina XX veka pomera se prema južnim delovima Engleske i obalama Holandije, Danske i Nemačke. Zabeleženo je da se tundra labud pojavljivao na području Alibunara 27. 10. 1898. i na području Taraša 13. 12. 1961. Jedan odrasli tundra labud primećen je 15. 11. 2006. godine na ribnjaku „Futog”, sa tri odrasla žutokljuna labuda. Tu su zimovali – boravili su na ribnjaku do 09. 02. 2007. godine. Držali su se odvojeno od crvenokljunih labudova kojih je bilo u blizini. Žutokljuni labudovi su povremeno pokazivali znake agresivnosti prema tundra labudu i terali ga od sebe. Sva četiri labuda redovno su se hranila u plitkoj bari, često se odmarajući na suvom delu korita jezera. Dana 24. 12. 2008. na manjoj bari koja se nalazi neposredno pored bazena u kojima se deponuju komunalne otpadne vode Vršca, uočen je jedan odrasli tundra labud. Ubrzo je odleteo u pravcu ribnjaka „Vršački ritovi”.

svoju vezu veoma spektakularno, izvode ritualni ples pri kom mužjak i ženka stanu jedno naspram drugoga, ispruže potpuno krila i polako mašu njima, pomeraju glavu napred–nazad i pri tom u duetu ispuštaju često iste zvuke. Izgrađena veza je toliko jaka da verovatno traje ceo život. Svaki par tundra labuda brani svoju teritoriju, koja može biti površine oko 2 km², i veća. Dolaze na područje za razmnožavanje od početka maja do kraja juna, čak i pre nego što se sneg otopio u tundri i dok su i mnoga jezera još uvek zaleđena. Razmnožavaju se razdvojeni na parove koji su raštrkani po celom predelu, ali ponekad, ako su izuzetno dobri uslovi u staništu, dođe i do polukolonijalnog razmnožavanja. Uglavnom se, u tim slučajevima, dešava da bude 5–16 parova na 10 km². Gnezda, u obliku velike otvorene platforme, obično prave na malim uzvišenjima, grebenima ili brežuljcima, malo dalje od voda na kojima se hrane, da ne bi bila plavljena. Prave ih od grančica, izdanaka i trave, a oblažu sa unutrašnje strane mahovinom i lišajevima. Mogu godinama zaredom da koriste isto gnezdo, naročito ukoliko je na dobroj lokaciji, ali ga svake godine popravljaju i nadograđuju. Ženka polaže u proseku četiri (3–5) jaja, ali kad je baš jako toplo proleće, može da ih snese 5–6. Jaja su krem bele boje, prosečne dužine 107 mm (veličina jaja zavisi od njihovog broja u gnezdu – što ih više ima manja su). Kada je vreme loše, kada se duže zadržava sneg, labudovi nemaju priliku da se hrane žitom i drugim žitaricama kao i semenjem od vodenih biljaka, nego moraju da provode više vremena na rezervoarima i da se hrane podvodnim biljkama i algama. Tada moraju da provedu mnogo više vremena da bi se spremili za parenje i u tim uslovima smanjuje se broj jaja za 35–37 %. U tim nezgodnim uslovima, kada sneg ostaje duže, povećava se opasnost da predatori opljačkaju gnezdo, pa se na taj način gubi i do 25 % jaja, zato što labudovi moraju da provode više vremena tražeći hranu (napuštaju gnezda), dolazeći u sukobe sa drugim parovima, pošto su jako teritorijalni. Ukoliko se desi da se zima otegne i da se dugo u proleće zadrži sneg, mnogi parovi se ni ne razmnožavaju te godine, preskoče celu sezonu. Inkubacija započne kada se položi poslednje jaje i traje u proseku 32 dana. Isključivo ženka leži na jajima, dok mužjak za to vreme agresivno štiti gnezdo i teritoriju. Ako se polog izgubi, sezona je propala, te godine neće ponovo da se gnezde. Stopa uspešnosti u razmnožavanju je oko 70 %. Labudići se izlegu početkom jula i prvi dan su teški od oko 180 g. Rađaju se sa paperjem i otvorenih očiju, a napuštaju gnezdo u roku od 24 sata po izleganju i već tada mogu da plivaju i da se hrane. Oba roditelja brinu o mladima, pomažu im u traženju hrane i oko ulaska u vodu. Na labudićima ženka mora često da sedi, da bi ih grejala i štitila. Naročito im je prvih dana bitna zaštita od hladnoće, kao i od napada komaraca. Rani mortalitet među labudićima je veoma visok, uglavnom zbog hladnoće i gladi. Labudovi ove vrste ostaju na svojoj teritoriji tokom jula i avgusta, kada odrasli prolaze kroz mitarenje. Ne mogu da lete nekoliko nedelja. Ako sve prođe kako treba, stopa rasta labudića je jako brza i već u septembru, posle 70 dana, njihova težina može da bude 28 puta veća od težine kada su se ispilili. Brz rast je neophodan zato što, do početka septembra, labudići moraju da budu sposobni da lete i treba da su dovoljno veliki i jaki da odlete do velikih jezera na jugu, koja se sporije zalede. U septembru počinju da se pomeraju ka velikim jezerima, gde se okupljaju mladi, ptice koje se nisu razmnožavale i oni koji nisu uspeli da odgaje svoje mlade te godine. Okupljaju se na velikim jezerima i sa njih


sve do ostrva u Bigl kanalu. Najveći broj se, ipak, razmnožava u južnom delu Argentine i južnom delu Čilea. U ovom delu godine takođe mogu da budu primećeni i na Foklandskim ostrvima. Međutim, nije dokumentovano da se na tim ostrvima i razmnožavaju.

Najveći deo populacije migrira na sever pre zime. U Čileu idu visoko na sever do Santijaga i istočno do Anda. Grupišu se od Buenos Ajresa, Paragvaja, Urugvaja i južnog dela Brazila do Rio Grandea, a neki su, čak, primećeni i u centralnom delu Brazila. Postoje neke manje grupe u severnom delu Urugvaja, u centralnom delu Čilea, i, verovatno, još u nekim mestima, gde su labudovi stanarice. U ovim područjima parovi naseljavaju teritoriju koju brane cele godine.

Zauzimaju veliku oblast, površine procenjene na 2500000 km2.Uglavnom se nalaze na nižim nadmorskim visinama, iako postoje dokumentovani

podaci da su neki primerci viđeni čak i na visini od 1000 m. Po nekim tvrdnjama, viđeni su i na mnogo većim visinama.

Stanište

Naseljavaju plitka jezerca i jezera, bare, močvare, vresišta, plitke lagune, velike otvorene površine, reke, spore tekuće vode, vlažna zemljišta, nalaze se često i blizu mora u vodi koja je slana, a u Brazilu su primećeni čak i na morskim plažama. U suštini, to su vodene površine sa visokom travom i ostalom vegetacijom koja im pruža zaštitu.

Ugroženost

IUCN – nema kategoriju, CITES – apendiks dva. Što se tiče zaštite u prirodi, nemaju nikakav specijalni status. Nisu ugroženi. Populacija

je procenjena na 10000–25000 jedinki. U zoološkim vrtovima je registrovano oko 200 jedinki.

Glavna opasnost im preti od smanjenja životnog prostora.Imaju slične neprijatelje kao i crnovrati labudovi, s tim što mladi labudovi posebno

stradaju od ptica, pogotovo galebova.


Koskoroba labud je najmanji od svih labudova, ali i najmanje liči na labudove – ima duže noge, a mladunci imaju karakteristične šare (liče na mlade patke zviždare), pa su neki ornitolozi mišljenja da je to prelazni oblik od pataka i gusaka ka labudovima. Generalno liči na labuda, ali guščiji glas i glava koja podseća na gusku, kao i kljun koji izgleda kao pačiji, doprinose njegovom neobičnom izgledu.

Ptice oba pola su kompletno bele. Mužjak i ženka liče jedno na drugo. Prosečna težina mužjaka je veća, ali na prvi pogled praktično je nemoguće razlikovati mužjaka od ženke. U poređenju sa drugim labudovima, njihova krila su kraća i šira. Kljun je jarko roze do crvene boje i spljošten je. Glava im je sva pokrivena perjem, za razliku od drugih labudova, kojima koža između očiju i kljuna nije pokrivena perjem. Boja nogu je između jarko roze i

KOSKOROBA LABUDCoscoroba coscoroba

Naučno ime vrsti je dao Molina (Molina) 1782. godine.

Rasprostranjenost

Nastanjuju prostore Južne Amerike, od južnog Brazila sve do Ognjene zemlje. Rasprostanjeni su u južnom delu Južne Amerike, Argentini, Brazilu, Čileu, Paragvaju, Urugvaju, Južnoj Džordžiji, na Havajskim ostrvima i Foklandskim ostrvima.

Manje migriraju od svih ostalih labudova. Njihovo kretanje je jako slično kretanju crnovratih labudova, ali im je areal nešto manji.

Tokom letnjeg perioda na južnoj hemisferi, u sezoni razmnožavanja, mogu biti primećeni od Čilea do centralnog dela Argentine, pa i do Ognjene zemlje, dok neki idu


Reprodukcija

Sa 2–3 godine koskoroba labudovi se smatraju polno zrelim. Tada formiraju par, tako što prolaze kroz ritualni ples, tokom koga šire krila i dozivaju jedno drugo. Pretpostavlja se da se par vezuje za ceo život. Sezona razmnožavanja koskoroba labudova je tokom proleća (uglavnom kasno proleće) i leta južne hemisfere. Parovi se gnezde zasebno ili u kolonijama u kojima su parovi dosta udaljeni jedni od drugih. Svaki par brani teritoriju na kojoj se gnezdi. Ako izlegu jaja rano, moguće je i drugo leglo. Gnezdo može da bude prilično veliko u odnosu na veličinu same ptice, a prave ga na zemlji ili u visokoj travi i šaši blizu vode. Materijal od koga grade gnezda je trava ili druge biljke. U sredini formirane platforme ili brdašca dodaju svoje perje i paperje, kako bi obložili gnezdo. Ženka polaže u proseku 7 (4–9) kremastobelih jaja, na kojima sve vreme sama leži, bez pomoći mužjaka, koji je zaokupljen branjenjem teritorije. Jaja su prosečne veličine 89 x 61 mm (82–94 mm x 53–67 mm) i prosečne težine 170 g (130–203 g). Inkubacija traje u proseku 35 dana (28–40). Tokom inkubacije ženka obično dva puta dnevno ostavlja jaja i odlazi da se hrani. Pre nego što napusti gnezdo pažljivo pokrije sva jaja. Ptići mogu da plivaju i da se sami hrane jako brzo nakon što se ispile. Prosečna težina mladih dan po izleganju je 110 g (99–119 g). Mali labudovi imaju po paperju tamnosive linije, slično kao mladunci pataka zviždara. Mogu da lete kad navrše 3–4 meseca.


Labudovi ove vrste su odličan izbor za one koji imaju mogućnosti da ih drže u veštačkim uslovima. Dobre su naravi i ponašaju se prijateljski prema drugim vrstama u kolekciji. Nisu otporni na zimu kao „pravi” labudovi i treba im zaštita od snega i lošeg vremena. Zoološki vrtovi drže ovu vrstu jer je zanimljiva za edukaciju, zbog komplikovane taksonomije. U veštačkim uslovima se jako dobro razmnožavaju. Parovi treba da budu izdvojeni tokom sezone parenja. Svakom paru je potrebno obezbediti prostor od najmanje 200 m² zemljane površine i 80 m² vodene površine. Tokom ostatka godine ovi labudovi mogu biti držani u većim grupama. Ako se drže u prostorima u kojima se nalaze i druge plovuše, treba izabrati vrste tako da ne dolazi do hibridizacije između njih. Treba da imaju pristup svežoj travi. Dodatna hrana (prihrana) u obliku peletirane hrane može im se dati u zimskim mesecima, kada ima malo trave. Sva hrana mora biti smeštena u suvom prostoru, ako postane vlažna ne treba je koristiti. Važno je da im se hrana daje sveža, a ako im se hrana stavlja u vodu treba im dati samo onoliko koliko mogu odmah da pojedu. Prostor u kojem se drže i posude za hranu treba redovno čistiti. Takođe im treba svakodnevno učiniti dostupnim grit (sitan šoder i pesak), a jedanput godišnje, neposredno pred sezonu gnežđenja, uz to bi im trebalo dodati i krečnjački grit.

crvenkaste, a vrat je proporcionalno duži nego kod gusaka, ali nije dugačak kao kod drugih labudova. Dakle, u poređenju sa drugim labudovima, imaju kraća i šira krila, kao i kraće vratove. Dužina koskoroba labudova, od vrha kljuna do kraja repa, u proseku iznosi 105 cm (87,5–116,5 cm). Dužina jednog krila, bez perja, kod ženki je 42,7–45,8 cm, a kod mužjaka u proseku 48 cm. Dužina kljuna kod ženki je 63–68 mm. Dužina stopala kod ženki je 92–94 mm. Prosečna težina ženki je 3,8 kg (3,2–4,5 kg), a prosečna težina mužjaka je 4,6 kg, (3,8–5,4 kg). Životni vek koskoroba labudova je do 20 godina. Po mnogim beleškama, ovi labudovi kraće žive u veštačkim uslovima nego u prirodi.

Oglašavanje

Ime koskoroba ovaj labud je dobio po svom oglašavanju – zvuk koji ispušta zvuči otprilike: „kos-ko-ro-oa”.

Način života

Koskoroba labud je relativno socijalna životinja, rado se udružuje sa drugim jedinkama svoje vrste, kao i sa guskama i patkama. Može se primetiti u parovima ili u manjim grupama (do 100 jedinki). Mada su, tokom okupljanja u zimskom periodu, primećene i neke grupacije od preko 200 jedinki. Zabeleženi su slučajevi da su ovi labudovi viđeni kako lete sa grupama flamingosa ili sa parom crnovratih labudova. Nakon parenja i izleganja mladih, ovi labudovi odlaze na jezera da bi se mitarili. Ovo se obično dešava tokom jeseni, ali ima indikacija da se u južnom delu svoga areala mitare i ranije. Labudovi ove vrste se ponašaju isto kao i ostali labudovi kada se nađu pod pretnjom, uključujući podizanje sklopljenih krila da bi izgledali veći i agresivno lupanje krilima. Ali, za razliku od drugih labudova, ovi labudovi ne pokazuju vrstu ponašanja koja se zove ceremonija trijumfa. Ovo ponašanje se primećuje kod ostalih labudova – mužjak napada svoga suparnika, a onda se vraća ženki i izvodi tu ceremoniju – šepuri se i doziva je. Kada lete, što je jako interesantno, koskoroba labudovi ne mogu da jedre kroz vazduh, nego moraju stalno da mašu krilima.

Ishrana

Uglavnom se hrane raznom vodenom vegetacijom, sa površine ili sa dna, nekad će pojesti morske beskičmenjake uz obalu (školjke, dagnje i ostrige, ili ljuskare – račiće i puževe), vodene insekte, riblju ikru, a ređe sitnu ribu. Hrane se tako što ubace glavu i vrat, nekad i dobar deo tela, pod vodu. Ponekad pasu i po kopnu, pri tom se hraneći i semenjem biljaka sa tla, kao što se hrane guske. Filtrirajući vodu kroz kljun, zadržavaju u njemu sitne komade bilja i životinjice, pri čemu proizvode klepetavi zvuk.


je da labuda uhvatite za vrat (pazeći, naravno, posebno ukoliko ima rane po vratu), a onda obgrlite pticu drugom rukom oko trupa, uz koji treba da su skupljena krila. Nemojte nikada podizati pticu držeći je samo za vrat ili za nogu, osim ako je situacija takva da nema drugog rešenja. Svi ljudi koji se bave spasavanjem labudova, pre nego što izađu na teren, treba da prođu praktičnu obuku.

* Uhvaćenog labuda treba automobilom transportovati do centra. Tokom prevoza, treba da mu je ograničena mogućnost kretanja. Ne sme se dopustiti da ustaje ili da maše krilima. Noge mu se mogu podići unazad, iznad tela, tako da se iznad repa ukrste zglobovi, koje treba uvezati trakom ili kanapom koji nije grub (najbolje se pokazala ženska najlon-čarapa). Pticu zatim treba staviti u veliku torbu, ili već nešto slično, tako da leži na stomaku, a glavu mu je važno ostaviti da viri napolje. Torbu je dobro zatvoriti preko njegovih leđa. U tu svrhu može poslužiti i običan platneni džak, na kome je jedan ugao odsečen da bi kroz njega glava i vrat bili provučeni. U vozilu ptica treba da bude postavljena tako da gleda napred ili nazad. Glava nikako ne sme da bude sa strane, jer će je ptica pomerati napred-nazad pri ubrzavanju i usporavanju, balansirajući. Iz istog razloga bi labud trebalo da bude zaštićen jastucima ili umotanim ćebetom sa jedne i druge strane, tako da ne može da se prevrne. Ukoliko je, pak, ozbiljnije povređen ili teško bolestan, ne mora da se vezuje i zatvara u torbu, ali imajte u vidu da možete loše proceniti njegovo stanje i da se može desiti da se taj labud u vašim kolima uznemiri i koristeći svu preostalu snagu počne da se opire i napravi problem, pogotovo ako se nalazi napred, na sedištu suvozača. U mnogim zemljama je zakonski određeno da životinje budu fizički odvojene od vozača tokom prevoza. Ptice koje su u lošem stanju najbolje je prekriti nečim toplim, da se spreči gubitak telesne temperature. Ako je labud u nesvesti, vrat mu treba ispružiti ravno napred, da bi mogao neometano da diše. U vozilu kojim se on transportuje nije dozvoljeno pušiti, puštati glasnu muziku, koristiti jake dezodoranse, niti uporedo s pticom prevoziti psa ili bilo koju drugu životinju. Ne treba dozvoliti ni maloj deci da putuju s labudovima, zato što ona neće uspeti da se drže podalje, a bolesna ptica se ne sme iritirati. U automobilu ne treba da se nalaze nikakve otrovne ili opasne supstance, a ako je to neophodno, one moraju biti obezbeđene na takav način da ne mogu, ni u kom slučaju, doći u kontakt sa labudom.

* Neposredno po dolasku u centar labud mora biti pregledan od strane veterinara. Povrede treba dezinfikovati i hirurški zbrinuti. Ako nađete labuda kome najlon od udice viri iz usta i ako osećate bilo kakav otpor kad blago povučete najlon, onda ptica mora biti odneta na rendgensko snimanje, da se vidi gde je udica zakačena. U ovom slučaju, naravno, potrebna je hirurška intervencija. Nekad se desi da labudovi slete na auto-put misleći da je to reka. Ako nađete labuda koji je malo ošamućen od sudara sa tlom, a ne pokazuje znake nikakvih drugih povreda, treba da ga u centru posmatrate bar 24 sata, da biste se uverili da je sve u redu. Može se desiti i da se labud otruje olovom, ali tu treba biti siguran u dijagnozu, jer terapija nije bezazlena. Labudovima, kada su pod stresom, prija društvo drugih labudova, ili barem da vide i da čuju druge ptice. Prstenovanje ptica se pokazalo kao veoma korisno, ne samo u vezi sa praćenjem migracije ptica i razmnožavanja, već i njihovog zdravstvenog stanja, ali tačno je i to da

CENTRI ZA REHABILITACIJU

U mnogim zemljama postoje centri za spasavanje i rehabilitaciju labudova povređenih u divljini. Slede korisni saveti onima koji bi da se prihvate toga posla.

* Kad se neko od građana javi centru za spasavanje povređenih labudova, najpre treba zabeležiti njegovo ime i prezime, kao i broj telefona, a zatim pažljivo saslušati celu priču o problemu, i proceniti da li je potrebno da se pošalje ekipa za spasavanje. Ako procenite da ekipa ne treba da interveniše, objasnite osobi koja vas je pozvala zašto ste doneli takvu odluku i zamolite je da vam se ponovo javi ako se situacija promeni nagore. Ako je procena da ekipa treba da interveniše, onda morate da zabeležite detalje o vremenu koje je prošlo otkako je poslednji put ptica viđena, o stanju u kom se nalazi i o lokaciji (pitajte za orijentir – najbližu tačku koju možete jasno da prepoznate). Takođe, morate pitati osobu koja vas je pozvala da li se u okolini nalazi nešto što može da predstavlja dodatnu opasnost (duboka voda, zidovi, električni dalekovodi itd.) pošto neke situacije, da bi ptica mogla da se spase, zahtevaju specijalno znanje i opremu. Na kraju, pročitajte još jedanput sve detalje koje ste uzeli od osobe koja se javila, da proverite da li ste ih tačno zapisali, i zamolite sagovornika da vas pozove telefonom ako se situacija u međuvremenu promeni.

* Pri pokušajima spasavanja važno je dobro proceniti situaciju. U najvećem broju slučajeva spasilačku ekipu će sačekati osoba koja je i prijavila incident. Saslušajte ponovo priču o tome šta se desilo i procenite na koji način treba reagovati. Ako spasavate pticu koja se nalazi na vodi, budite veoma oprezni – ta vrsta spasilačke akcije je uvek potencijalno opasna. Ukoliko koristite čamac, morate biti potpuno kompetentni i imati adekvatnu opremu. Ako ne umete da plivate, ni u kom slučaju nemojte ulaziti u vodu. A ako umete da plivate, zapamtite da, ipak, treba nositi pojas za spasavanje. Dalekovodi ili jako prometne saobraćajnice su takođe visoko rizična mesta. Problem može predstavljati i prisustvo čopora napuštenih pasa, kao i mogućnost da se ptica nalazi na privatnom posedu – u mnogim zemljama bez odobrenja nije dozvoljeno zaći u takav prostor. U tim slučajevima treba zatražiti i pomoć policije ili vatrogasaca. Važno je da spasete labuda što brže i da to kod njega prouzrokuje što manji stres. Uglavnom se pokazalo jako štetnim korišćenje grube opreme (kuka i mreža) pri hvatanju labudova. Najbolje je da se ptica oprezno hvata rukama, to je najmanje stresno i pruža najviše mogućnosti da se povređeni labud spase a da se pri tom dodatno ne ozledi. Labudovi se u većini slučajeva mnogo plaše štapova i mreža, pa se može dogoditi da se sami još više povrede pri pokušajima bekstva. Ako ptica može da se kreće, ne treba jurcati za njom, jer to pojačava stres i može da dovede čak i do njene smrti. Polako navodite ili pratite labuda do neke situacije u kojoj može lako da bude uhvaćen. Na primer, na otvorenoj vodi usmeravajte ga ka nekoj trsci, gde mu je prostor za manevar smanjen, i onda ga tu uhvatite. Najbolje


hvatanje labudova radi prstenovanja kod njih izaziva veliki stres, a može i da izazove i druge zdravstvene probleme. U poslednje vreme se sve više radi na prestanku korišćenja velikih plastičnih prstenova koji se stavljaju ptici oko vrata, tako da mogu da se vide izdaleka, jer ti prstenovi vremenom počnu da se cepaju po ivici i tada mogu da povrede vrat ptice. Preporučljivo je, zato, da se pticama donetim na lečenje ti prstenovi trajno skinu, kao deo normalne procedure. Što se tiče prstenova na nogama, povrede nastale od njih nisu ni blizu tako česte ako je taj prsten dobro stavljen na početku i ako se u međuvremenu nije deformisao zakačivši se za neku prepreku.

* Prostor za smeštaj bolesne ptice treba da ima unutrašnju i ograđenu spoljnu jedinicu, koje se koriste u zavisnosti od toga kako je i koliko ptica povređena. Svakako, pticu koja se oseća dovoljno dobro da može biti napolju, u dvorištu, ne treba držati zatvorenu u prostoriji. Površina od otprilike 6 x 9 metara dovoljna je čak i za porodicu koju čine oba roditelja sa 5–6 labudića. Ovaj prostor treba da ima bazen, koji bi trebalo da bude na nižem nivou od poda, ili barem da ne bude izdignut toliko da ne mogu lako da uđu u njega. Bazen treba da bude površine oko 3 x 3 metra, a idealna dubina iznosi jedan metar. Bar jedna strana bazena treba da bude pod takvim uglom da labudovi i ljudi koji se o njima staraju mogu lako da ulaze i izlaze kada se isprazni. Ako bolesni labudovi moraju da se bore i da mašu krilima kako bi izašli iz bazena u kom je opao nivo vode, mogu ozbiljno da se povrede. Kao i sve druge vodene ptice, odnosno plovuše, labudovi se smatraju ne baš urednim pticama, što se tiče prljanja vode. Jako je bitno da bazen ima dobru drenažu i odvod, kao i da čitav kavez može lako da se čisti. U obe jedinice, spoljašnjoj i unutrašnjoj, treba da bude deo u kom labudovi mogu da se sakriju, a u njemu prostirka od čiste i suve slame. Nikako se ne sme stavljati piljevina, niti strugotina, zato što neki labudovi nekad počnu da je jedu, što je jako opasno. Važno je da prostirka ne bude prašnjava, jer može da prouzrokuje probleme u vezi sa disanjem. Što se tiče unutrašnje jedinice, treba paziti da u njoj ne bude klaustrofobično i da nema promaje, a zimi je možda ponekad potrebno i malo je dogrevati. Ako u blizini nema pasa, lisica ili drugih predatora, dovoljna je ograda visine jedan metar – ptice neće moći da izlete iz prostora koji je toliko mali, jer nemaju dovoljan zalet. Za ograđivanje se nikako ne sme koristiti mreža koja ima dovoljno velike otvore da kroz njih mladi labudići mogu da provuku glavu. Nikad nemojte da stavljate na vrh ograde bodljikavu žicu ili bilo kakve slične opasne detalje. Pod kaveza treba da bude betonski. Mnogo je literature u kojoj se preporučuje da se ne koristi beton ili cement, ali ako se u prostoru nalazi travnato ili utabano zemljište, prosto je nemoguće očistiti ga i dezinfikovati. Zato, dok u zoološkim vrtovima to nije slučaj, u “bolnici” se preporučuje upotreba betonske površine, da ne bi dolazilo do raznih infekcija – stafilokoknih i sl. Kavez treba da bude očišćen od izmeta, hrane, te da se pere bar jedanput dnevno, a bazen bar jedanput u dva dana, ukoliko nema vremena i uslova za svakodnevno pranje. Kad završite sa tretmanom jednog „pacijenta”, pre nego što dođe drugi, treba sve detaljno da očistite i da dezinfikujete ceo kavez, obe jedinice. Vezanost labudića unutar porodice postaje sve jača i jača u prvih par meseci života. Praksa je pokazala da ukoliko zbog tretmana držite labudića odvojenog od porodice duže od pet dana, on će morati da bude odgajan u zatočeništvu i trebaće mu duža rehabilitacija.


Kad odraslog labuda vraćate u prirodu, treba ga vratiti na mesto na kom je i pronađen, osim, naravno, u slučajevima u kojima je to opasno učiniti. Ako ovo nije moguće, ostavite pticu nedaleko od najbliže grupe labudova koji se ne razmnožavaju i pratite je par dana da ustanovite da li je sve u redu. Ako im se labud ne pridruži ili napusti to jato, treba da pogledate mesto na kojem je nađen pre lečenja, da biste se uverili, ukoliko se tamo vratio, da mu ne preti opasnost poput one koja mu se već desila i zbog koje ste morali da ga negujete. Kad puštate oporavljenog labuda u prirodu, neka to bude u rano jutro, jer će tada imati dovoljno vremena da se snađe pre nego što padne mrak. Ako je vreme loše, odložite puštanje dok uslovi ne postanu povoljniji. Nikad ne puštajte mladu pticu tako da ostane sama, neka to uvek bude negde blizu jata. Pticu koja je ozbiljan invalid (ako ne može da leti, ako ne može dobro da vidi ili ako joj nedostaje krilo ili noga) ne puštajte u divljinu. Nemojte da puštate oporavljenu pticu na vodu na kojoj ranije nije bilo labudova, pre nego što izvršite opsežne konsultacije da li to treba ili ne treba učiniti. Nikako ne puštajte pticu na privatnu svojinu bez dozvole vlasnika. Nikad nemojte da pustite pticu na mesto gde je uzletanje ili sletanje teško ili nemoguće. Ne ostavljajte je tamo gde nisko lete avioni, ni u blizini dalekovoda i auto-puteva, niti tamo gde nema dovoljno prirodne hrane. Jednostavno – ni slučajno ne puštajte pticu ako niste potpuno sigurni da je to odgovarajuće mesto za nju.

Znači, izolovanost duža od pet dana za labudića može da bude ozbiljan problem. Zato nikad nemojte da držite labudića samog, ako postoji mogućnost stavite ga negde gde ima drugih labudića, pružite mu priliku da kontaktira s njima, jer sve drugo se može podvesti pod okrutno ponašanje prema pticama.

* Ako ptica odbija da jede sama, prvo treba obratiti pažnju na to da li joj se daje odgovarajuća kombinacija hrane, a tek potom razmišljati o intubiranju. Intubiranju se pribegava kada je neophodno dati tačno određenu količinu leka, kada lek mora da dospe direktno u voljku ili u želudac, ako je potrebno da se lek rastvori da bi bio brže apsorbovan, kao i pri davanju tečnosti pticama koje su dehidrirale. Tubiranje nije naročito efikasno kada su ptice suviše dehidrirale ili ozbiljno povređene, nije odgovarajuće ako individua povraća ili ima oštećenje gastrointestinalnog trakta, ili postoji rizik da se ošteti mukoza. Nedovoljna stručnost je pri tome nedopustiva jer se može probušiti jednjak ako se koristi metalna tuba, a postoji i rizik da tuba bude gurnuta u pluća. Ako se daje hladna hrana, u većini slučajeva će labud povratiti sve što mu je dato, a opet, treba paziti da temperatura hrane bude ujednačena – da ne bude delova koji su previše vrući ukoliko je zagrevana. Potrebno je imati odgovarajuće crevo, prečnika 0,5–1 cm, i treba spremiti odgovarajuću hranu, koju je moguće rastvoriti (koncentrat ili granule za piliće, a mogu se koristiti i granule za mačke napravljene od ribe). Uglavnom, šta god od hrane da se koristi, treba da bude dobro natopljeno vodom. Prvo pripremite špric sa formulom i zakačite fleksibilno crevo. Temperatura hrane mora da bude za nijansu toplija od temperature tela, što se može proveriti sipanjem na nadlanicu. Vrat i glavu ptice treba držati uspravno (prema gore) i tad sa spoljne strane izmeriti dužinu od kljuna do voljke, da bi se tačno odredilo koliko da se ugura crevo. Zatim lagano pritisnite prstima na mestu sastavljanja kljuna, da bi ga ptica otvorila. Kada crevom dodirnete vrh jezika, trebalo bi da se refleksno zatvori glotis, tako da crevo ne ode u pluća. Vrh creva mora imati zaobljene ivice da pri uvlačenju ne bi oštetio sluznicu. Hranu treba ubrizgavati sporo, uz povremene zastoje. Kad se isprazni špric, prstima treba pritisnuti ili presaviti crevo i polako ga izvući napolje. Zapremina koja se može dati tokom jednog hranjenja labuda je do 120 mililitara. Neko nepisano pravilo preporučuje da jedno hranjenje podrazumeva najviše do 2 % telesne težine. U principu, podrazumeva se da 1 ml tečnosti ima težinu od 1 g – dakle, daje se 2 ml hrane na 100 g težine. Hranu treba davati tri puta dnevno.

* Labudovi nisu od onih ptica koje, kad ozdrave i budu puštene, odmah odlete u žbunje ili odlete daleko i nikad ih više ne vidite ponovo, već vam se pruža mogućnost da pratite kako se hrane, plivaju, šetaju, da li se normalno čiste i da li se u kontaktu s drugim labudovima ponašaju shodno svom uzrasnom i polnom statusu. Ptica koja je zdrava ima potpuno vodootporno perje. Ne predstavlja problem ako joj nedostaje malo perja po vratu ili na mestima na kojima je izvršena operacija.


da nanesu neke ozbiljne povrede, jer se njihovi napadi svode na udaranje krilima po nogama ljudi, tako da najčešće dolazi samo do stvaranja modrica, ali kod deteta to može dovesti do ozbiljnih trauma. Na cenu utiče i to da li se ptica na tržištu nudi ili traži. Ako prodavac nudi labuda možete lako da mu obarate cenu (naročito ako mora da skloni mlade zbog naredne reprodukcije), ali ukoliko tražite da kupite pticu, znajte da će tražena suma od strane prodavca biti veća nego inače i teško će odustati od nje. Nemojte se iznenaditi ni ukoliko se desi da neki prodavac ne iznese tačne podatke o ptici koju prodaje, jer određenim prikrivanjima se postiže viša zarada. Kao i u svakoj drugoj trgovini.

KUPOVINA LABUDOVA

Labudove zakonski nije dozvoljeno hvatati u prirodi (a inače je to vrlo lako u periodu gnežđenja, jer ne žele da se udalje od jaja ili mladih), tako da ljudi koji bi želeli da ih imaju moraju legalno da ih kupe od uzgajivača ili uvoznika, uz obaveznu potvrdu da su rođeni u kontrolisanim uslovima. Na raznim sajmovima vezanim za poljoprivredu i kućne ljubimce organizuju se i prodajne izložbe ovih ptica, a i preko oglasa je moguće doći do njih. Postoji više uzgajivača kod nas, ali moguće je i dobaviti labudove iz inostranstva. Ljudi koji se bave uvozom, uglavnom dobavljaju ptice iz Nemačke, ali, kao i svuda, treba biti obazriv, jer moguće je da se nekad uvezu „škartovi“ po vrlo niskim cenama, a ovde se traže za njih enormno visoke sume, uz obrazloženje da su to prvoklasne životinje budući da su iz inostranstva. Na našem tržištu cena crvenokljunih labudova kreće se od 100 do 500 evra. Cena crnih labudova je od 150 do 700 evra, a cena crnovratih labudova od 500 do 900 evra. Sve cene se odnose na jednu pticu, a kupovinom para se može ostvariti izvestan popust. Na cenu labudova utiče više faktora. Ptice stare do godinu dana su najjeftinije, jer ukoliko su kupljene zbog reprodukcije, trebaće im 3–4 godine da stasaju, a do tada, ukoliko se prave propusti u uzgoju, mogu lako i da uginu. Crvenokljuni labud do godinu dana star (lako se prepoznaje po boji perja i kljuna) košta oko 100 evra, a nešto starija ptica 150–200. Crni labud do godinu dana star (takođe ga je lako prepoznati po boji perja i kljuna) trenutno košta 150–200 evra. A jako stari primerci, opet, imaju nižu cenu. Fizički izgled je takođe od presudne važnosti za dogovor oko cene. Po izgledu se može proceniti u kakvim je uslovima i koliko kvalitetno ptica držana, a i samo zdravstveno stanje. Treba pticu podići i proceniti težinu, i ukoliko je lagana, sa sigurnošću se može posumnjati u neko ozbiljnije oboljenje, koje kroz par meseci može dovesti do uginuća. Bivalo je dosta slučajeva kupovine labudova zaraženih salmonelom, kod kojih lečenje nije bilo uspešno. Obavezno opipati mišićnu masu na grudima i pogledati ispod krila i grlo. Zatim, pre kupovine labuda treba obratiti pažnju na to kako hoda i pliva. Zbog kratkih nogu oni, prirodno, hodaju malo nespretno, ali ne smeju da hramlju, da imaju otečene zglobove ili otoke po stopalu. Ukoliko se kupuje uparen par, koji je već imao uspeha u reprodukciji, cena je viša. Treba znati da, kad se takav par donese i pusti u nov prostor, može da prođe i dve godine do pravljenja gnezda i reprodukcije. Pol ne utiče na cenu. Normalno je da su labudovi agresivni prema ljudima koji im priđu u vreme gnežđenja i odgajanja mladih. Ali, ima primeraka koji su stalno agresivni i u svakoj prilici napadaju ljude, što nije zgodno ukoliko treba da borave na javnoj površini (naročito tamo gde ima dosta dece). Takvi labudovi se nerado kupuju, pa im je i cena niža. Doduše, oni nisu u stanju


● Potrebno je redovno i detaljno čistiti hranilice. Ne dodavati novu hranu prekojučerašnje, jer hrana koja je na dnu može postati plesniva, a to može dovesti do aspergiloze (naročito su mlade ptice osetljive). U toj hrani se mogu naći mikotoksini odnosno toksini koje prave plesni. Uglavnom se na hrani koja ima visoku količinu vlažnosti u sebi, pogotovo u toplom periodu, razvija plesan. ● Industrijski proizvedene smeše za ishranu piladi domaćih kokošaka se na tržištu lakonalaze, relativno nisu skupe, a pokazale su se kao dobre za odgoj labudova.

Industrijski proizvedene smeše za ishranu ćuraka imaju previše proteina i, ako se koriste, pogotovo ako se daju mladima, može se desiti da dođe do deformiteta na skeletu kao što je, recimo, anđeosko krilo.

Neki ljudi daju mlevene biskvite za pse ili peletiranu hranu za pastrmke, mačke ili pse, i time prave grešku jer ova hrana ima znatno viši nivo proteina. Treba biti oprezan sa ovakvom ishranom jer može doći do otkazivanja bubrega. Naročito se ne sme desiti da je ptice pojedu i da, čak i nakratko, budu bez dostupne vode za piće. ● Tek izležena pilad, koju treba ručno odgajati, mogu ponekad izbegavati hranu. Ovoje verovatno zbog toga što se hrana koja im se ponudi razlikuje u formi, obliku i izgledu od onoga šta bi oni prirodno očekivali. Dodatni problem je ukoliko je jedno pile samo – lakše ih je navesti na uzimanje hrane ako se drži više jedinki u isto vreme.

Da bi se ohrabrila pilad da uzimaju hranu, važno je da se hrana daje u neposrednoj blizini vode – ili da plovi na vodi, ili da je pomešana sa vodom, ili da bar voda bude blizu hrane koja im se daje. Uglavnom će pilad izbegavati da se hrani ili će se teško hraniti ako su hrana i voda razdvojene daleko jedna od druge. Znači, osnovno pravilo je da hranu treba davati zajedno sa vodom.

Kada želimo da stimulišemo uzimanje hrane poželjno je iskoristiti urođene načine ponašanja životinja. Njih instiktivno privlači da kljucaju hranu koja je žute ili zelene boje, koja je u obliku crvića i koja se pokreće (pomera). Ovo su tehnike koje su se pokazale kao korisne:1. Posipanje nekoliko mrvica hrane na leđa piladi može biti korisno jer će oni naći hranu dokse budu čistili, otkriće da im prija, tako da će onda potražiti gde je još unutar kaveza ima.2. Vrh prsta umočiti u vodu, zatim uroniti u mrvice, a zatim držati ispred piladi i pomeratitako da se ohrabre da kljuckaju predmet koji se pomera. Prst onda može biti prebačen u glavnu posudu u kojoj se nalazi hrana, a pilad će ga pratiti i onda će početi da jedu hranu iz te posude.3. Nekoliko mrvica hrane mogu da budu spuštene na površinu vode tako da plove, nanjih će naići pilad dok budu pili vodu – mrvice će se pomerati po površini vode i to će ih ohrabriti da se hrane. 4. Jedno mlado pile iz drugog legla (ne mora čak biti labud) koje je već počelo da se hranimože se staviti u grupu mladunaca koji se još uvek ne hrane dovoljno dobro i oni će uz njega početi.5. Tvrdo kuvano jaje – iseckano ili protisnuto kroz cediljku (da bude u obliku crvića),može se staviti preko peletirane hrane ili mrvica koncentrata (koncentrovane smeše), da bi mladi počeli da se hrane čim vide to tvrdo kuvano jaje koje izgleda u obliku crva, pa onda počnu da jedu.

PROBLEMI U VEZI SA ISHRANOM

● Pravilna ishrana je od izuzetne važnosti za čuvanje i razmnožavanje svih životinjskihvrsta. Deficit i suficit u ishrani može dovesti do posebnih oboljenja. Čak i ako se drže u velikim prostorima, gde je prirodna hrana pristupačna, uglavnom zahtevaju dodatnu ishranu. ● Količina i vrsta hrane treba da variraju na način na koji variraju u prirodi – uzavisnosti od vremena i sezone. U hladnim zimskim mesecima davaće se više hrane bogate energijom (mastima i ugljenim hidratima), a hrana koja ima veći nivo proteina tokom sezone razmnožavanja. ● Kod životinja koje se gaje u kontrolisanim uslovima treba paziti da se ne hranepreviše jer postaju pregojene, a to stanje nepovoljno utiče na reprodukciju i može dovesti do degeneracije jetre i mnogih drugih oboljenja.● U divljini ptice provode značajan deo njihovog dana tražeći hranu, dok se ukontrolisanim uslovima uglavnom daje hrana koja ima visoku kalorijsku vrednost i uglavnom je u monotonoj formi koja može da se pojede za kratak period vremena. Ovo kod nekih ptica može izazvati promene u ponašanju kao što je dosada. Razbacivanje hrane po vodi i po suvom povećava vreme koje ptice provode tražeći hranu i može dovesti do prirodnijeg ponašanja ptica u kavezu. ● Davanjem mešane ishrane, u poređenju sa nekom jednoličnom ali izbalansiranomkompletnom hranom, rizikuje se da neke jedinke neće dobiti pravi balans različitih energenata i vitamina. Ako im se da mogućnost izbora, ptice uglavnom neće imati izbalansiranu ishranu nego će jesti najviše ono što im se sviđa – neće jesti dovoljno od svega da bi imale potpunu ishranu. Ako im se daje industrijski proizvedena krmna smeša, ona je možda jednolična, ali su sastojci pravilno izbalansirani. Problem je što će je uglavnom previše brzo jesti, i možda će doći do promene u ponašanju. ● Navići pticu da jede novu hranu može biti prilično teško. Po pravilu, sve ptice imajuneki stepen nevoljnosti da jedu novu hranu ili hranu koja im je ponuđena na neki novi način. Treba postepeno uvoditi novu vrstu hrane – postepeno je mešajući sa postojećom. U većim grupama ako jedna individua prihvati novu hranu to može biti ključ uspeha za prihvatanje te hrane i od strane ostalih jedinki u grupi. ● Hranu treba skladištiti na hladnom, čistom i suvom mestu, zaštićenom od pacovai insekata. Pacovi i miševi mogu biti vektori širenja raznih bolesti. Preporučljivo je skladištiti hranu (zrnevlje i peletirana hrana) u velikim plastičnim kantama ili posudama od nerđajučeg čelika. Higijenu treba održavati na zavidnom nivou da bi se preveniralo skupljanje pacova. Hranu koja je u skladištu u papirnim vrećama (džakovima) treba držati na hladnom i suvom mestu, a džakovi treba da budu stavljeni na palete, a nikako direktno na zemlju ili na beton. Ako se skladišti peletirana hrana na duži vremenski period, te pelete se mogu i zamrznuti. Rok upotrebe treba kontrolisati, jer posle tog datuma uglavnom nivoi vitamina u peletama opadnu.


ZDRAVSTVENI ASPEKTizvor Fowler & Miller 2003

Najčešće bolesti plovuša u vezi sa ishranom

● Peroza – stanje prouzrokuju nedostatak mangana, biotina, holina... Simptomi su zaostajanje u rastu, deformacije kostiju nogu sa uvećanjem tibiotarzalnih zglobova, luksacija Ahilove tetive zbog čega se ptice teško kreću i dolaze do hrane. Javlja se uglavnom kod mladih. Prevencija je dodavanje mangana u hranu. Lečenje je neizvesno a moguća je i hirurška stabilizacija tetiva.● Anđeosko krilo (drugi nazivi su spalo krilo, okrenuto krilo, karpalni deformitet, rotirajuće krilo, krivo krilo itd.) – bolest prouzrokuje ishrana visokokaloričnom hranom sa viškom proteina, uz istovremeni nedostatak mangana i nekih vitamina, prvenstveno D i E. Simptomi su lateralna rotacija distalnog dela krila usled zaostajanja u razvoju karpalnog zgloba – jedno ili oba krila vire u stranu van tela. To je deformitet koji nastaje tokom rasta mladih i javlja se kako u divljini, tako i u veštačkim uslovima gajenja, a može se korigovati u početnom stadijumu fiksiranjem krila u normalan položaj. Prevenira se ograničavanjem unosa proteina na 8 % tokom prve 3 nedelje života.● Rahitis – bolest koštanog sistema mladih životinja koja se karakteriše nedovoljnom mineralizacijom kostiju. Javlja se kao posledica nedostatka vitamina D, nedovoljne količine ili nepravilnog odnosa kalcijuma i fosfora kao i pri poremećenoj resorpciji u digestivnom traktu. Prvi simptomi se mogu zapaziti već u trećoj nedelji starosti. U početku su nespecifični ali zatim dolazi do zaostajanja u rastu, opšte slabosti i hromosti. Prevenira se adekvatnim balansiranjem obroka. Terapija je moguća samo kod rane dijagnostike oboljenja.● Deficit vitamina A – Vitamin A je neophodan u ishrani zbog učestvovanja u velikom broju procesa kao što su morfogeneza u embrionskom razvoju, zbog održavanja površinskih tkiva, sinteze glukoproteina, očuvanja integriteta mukoznih membrana, rasta kostiju i imuniteta. Takođe, bitan je i za vid. Deficit dovodi do abnormalnog razvijanja embriona tokom inkubacije, rane smrti embriona (uglavnom tokom prve nedelje inkubacije i tada se pomisli da su jaja neoplođena), usporavanja rasta mladih, kaheksije, ataksije, pareze, paralize i smrti, a kod odraslih do slabosti, lezija (beli čvorići) u jednjaku koje liče na dugmad (butoni), inflamacije i bakterijske infekcije vezivnog tkiva stopala (pogotovo onih delova koji dodiruju površine koje su abrazivne – jer se epitel ne razvija dobro), kostobolje ili gihta i sporije apsorpcije pojedinih lekova. Smanjuje se nosivost, a i spermatogeneza je poremećena. Javlja se uglavnom u uslovima veštačkog gajenja ptica koje se tokom zimskog perioda hrane skoro isključivo zrnevljem. Koriguje se balansiranjem obroka. Izvor vitamina A je kukuruz.

6. Sočivo ili fino iseckana zelena salata, mogu se ponuditi tako što se stave na vodu ili, kao i tvrdo kuvano jaje, stave se preko koncentrata ili peletirane hrane, tako da oni počnu da jedu uz njih i tu koncentrovanu smešu. Važno je da budete sigurni da pilad zaista jedu – da ih gledate dok jedu, ili da ih merite. U početku izvestan gubitak težine je normalan zbog utroška hranjivih materija iz žumančetne kese, ali težina bi trebalo da počne da se povećava nakon dva do tri dana. Merenje pre i posle hranjenja je pravi način da se proveri koliko su životinje pojele. Hrana i voda treba da budu malo udaljene od lampe za grejanje, a ne direktno ispod nje. Mladi se hrane samo tokom dana i treba im obezbediti količinu svetlosti i dužinu dana kao što bi životinje imale u svom prirodnom staništu.● Posebno treba obratiti pažnju na ishranu ptica koje se oporavljaju. Ova ishrana će zavisiti od uzrasta i veličine ptice, a posebni su zahtevi u slučaju da ima neku povredu, da ima infekciju ili da vraća težinu koju je izgubila. Stres i trauma uzrokuju pojačano lučenje hormona uključujući kateholamine, kortiosteroide i glukagon i smanjuju lučenje insulina. Rezultat ovoga je ubrzanje metabolizma i povećanje potreba u energiji. Ako ono što ptice pojedu nije dovoljno da bi se zadovoljile povećane potrebe u energiji, organizam reaguje povećanjem glukogenolize i glukoneogeneze – resinteze glukoze na račun razgradnje amino-kiselina, dolazi i do inteziviranja metaboličkih procesa. Što su povreda ili infekcija veće, jače su i ove reakcije. U ovim slučajevima dolazi do inteziviranja procesa oksidacije masti i razgradnje telesnih proteina da bi se zadovoljile potrebe u energiji. U slučajevima većih povreda potrebno je davati više proteina zato što se potreba za proteinima povećava usled zarastanja mišića i drugih tkiva, kao i zbog pravilnog funkcionisanja imunskog sistema. U slučaju kada se leči divlja ptica – ptica koja je nađena povređena ili koja je zamazana katranom itd. treba znati da je, u onom momentu kada je ptica doneta na lečenje, možda prošlo već nekoliko dana od kad se nesreća desila, tako da je ptica već možda potrošila sve svoje rezerve masti koje je imala u momentu kad je početo lečenje. Moguće je da se, u momentu kada je ptica doneta i izmerena njena težina, ne podrazumeva da je to njena normalna težina, nego da je tad ptica već smršala.


● Deficit vitamina B1 – vitamin B1 (tiamin) je esencijalan za metabolizam ugljenih hidrata. Njegova sinteza od strane bakterija digestivnog trakta nije dovoljna te se mora unositi hranom. Do deficita ovog vitamina može doći usled prevelike količine ugljenih hidrata u hrani. Kod mladih simptomi se mogu pojaviti već u drugoj nedelji života dok se kod odraslih simptomi javljaju tek treće nedelje od nastanka deficita. Oboleli mršave, perje je nakostrešeno, a kasnije se mogu primetiti i poremećaji u ravnoteži, slabost nogu, paraliza ekstremiteta, opistotonus tj. zabačenost glave na leđa, zaostajanje u rastu kod mladih. Najčešće se javlja u veštačkim uslovima držanja. Leči se dodavanjem tiamina u pijaću vodu, 100 µg na litar.● Deficit vitamina B6 – mladi plovuša imaju veće potrebe za vitaminom B6 (niacinom) od mladih ostalih vrsta ptica. Javljaju se gubitak apetita, usporen rast, deformiteti nogu, slabost, peroza i nervni simptomi. Najčešće se javlja u veštačkim uslovima držanja. Prevenira se dodavanjem niacina ili pivskog kvasca hrani.● Deficit vitamina E Vitamin E (tokoferol) je neophodan u ishrani zbog normalne reprodukcije i razvijanja embriona, zaštite od mišićne distrofije i sprečavanja peroksidacije lipida. Značajan je protektor vitamina A, njegovih provitamina, vitamina D3, nekih hormona i enzima, a utiče i na sintezu esencijalnih masnih kiselina. Deficit vitamina E se može manifestovati kroz encefalomalaciju, eksudativnu dijatezu,


Bolesti plovuša

Najčešće infektivne bolesti labudova u prirodi su kuga labudova, kolera i aspergiloza. Bolesti koje se još javljaju su mikoplazmoza, boginje i tuberkuloza. Česte bolesti u veštačkim uslovima gajenja su tuberkuloza, aspergiloza, salmoneloza i virusni hepatitis. Manje učestale bolesti su pseudotuberkuloza, erisipeloza, hlamidioza, mikoplazmoza, boginje i avijarna influenca. Tumori su retko dijagnostikuju, a najčešće su u pitanju tumori jetre.

Najčešće zarazne bolesti plovuša

● Aspergiloza (uzročnik Aspergillus fumigatus) – prenosi se sporama kroz vazduh, a širenju bolesti doprinose loša ventilacija i vlažna stopala. Akutni tok karakterišu uglavnom respiratorni simptomi, progresivno mršavljenje i visoka smrtnost. U hroničnom toku uz veoma izražene respiratorne simptome specifičan je i uporni žuto-zeleni proliv kao i nervni simptomi. Pri obdukciji se zapažaju čvorići ispunjeni masom gljivica. Dijagnoza se postavlja na osnovu hematološkog, citološkog i radiološkog nalaza i serologije (indirektna ELISA). Terapiranje je dugotrajno i teško, a mogu se koristiti amfotericin-B, nistatin, ketokonazol i itrakonazol. Preventiva se zasniva na održavanju higijenskih mera na visokom nivou.● Kolera ptica (uzročnik Pasteurella multocida) – uzročnik se nalazi u respiratornom traktu zdravih jedinki i pri delovanju nepovoljnih nespecifičnih faktora dolazi do nastajanja bolesti. Prenosi se preko respiratornih sekreta i ekskremenata. Česti prenosioci su i ptice koje su u oporavku od bolesti. Perakutni tok karakteriše brza smrt, dok akutni tok karakterišu neveselost, gubitak apetita, nakostrešenost perja, žeđ i proliv sa primesama krvi. Od patoloških promena zapažaju se petehijalna krvarenja po brojnim organima. Dijagnoza se postavlja mikroskopskim pregledom krvnog razmaza iz srca, kulturelnim pregledom ili primenom seroloških metoda. Tretiranje se svodi na izolaciju zaraženih ptica i spaljivanje leševa. Preventiva se zasniva na održavanju higijenskih mera na visokom nivou, a novonabavljene jedinke obavezno karantinirati.● Hlamidioza (uzročnik Chlamydia psittaci) je akutna ili hronična infektivna bolest ptica koja se ubraja u zoonoze. Prenosi se najčešće respiratornim sekretom, ređe i izmetom. Prenosioci mogu biti i ptice koje nemaju ispoljene simptome. Simptomi su brza smrt u perakutnom toku, depresija, gubitak apetita, zelenkasti proliv, konjunktivitis, mršavljenje i nervni simptomi u akutnom toku i atrofija muskulature u hroničnom toku. Dijagnoza se uspostavlja izolacijom i identifikacijom uzročnika iz kulture krvi, fecesa, trahealnog brisa, kloakalnog brisa ili serološki. U tretmanu su se dobro pokazali hlortetraciklin ili doksiciklin i izolacija zaraženih ptica. Lečenje se ne preporučuje zbog rizika po zdravlje ljudi. Prilikom rada sa zaraženim pticama koristiti masku i rukavice kako bolest ne bi prešla na ljude. Preventiva se zasniva na održavanju higijenskih mera na visokom nivou i karantiniranju novonabavljenih jedinki.● Kuga pataka i pačiji virusni enteritis (uzročnik Herpes virus) – nosioci mogu imati i asimptomatsku formu bolesti. Infekcija nastaje ingestijom fekalnog materijala zaraženih ptica, a moguće je i preko direktnog kontakta sa inficiranim pticama ili kontaminiranom

enzootsku mišićnu distrofiju ili poremećaje fertiliteta i embrionalnog razvoja. Encefalomalacija se karakteriše sanjivošću, tremorom, kloničnim grčevima, opistotonusom i tortikolisom koje prati smrt. Simptomi koji prate eksudativnu dijatezu jesu neveselost, pad apetita, raskrečenost nogu, edemi na vratu, abdomenu i grudima. Enzootska mišićna distrofija se odlikuje neprirodnim hodom sa prstima savijenim unutra dok je glava oslonjena o podlogu. Deficit vitamina E u ishrani roditelja vodi ka poremećenom embrionalnom razvoju i smrti embriona. Izvor vitamina E su: klice mnogih semenki, žitarice, sušena detelina lucerka, i sveže zeleno lišće. ● Deficit selena Selen je esencijalni mikroelement koji ulazi u sastav enzima oksidoredukcionih procesa. Otrovan je u velikim količinama (depresija, loš apetit, usporen rast, ascit, deformacije embriona), dok je u minimalnim količinama neophodan svakom organizmu. Ima ulogu u sprečavanju oštećenja membrana ćelija (dejstvom slobodnih kiseonikovih radikala) i sastojak je mnogih enzima npr. glutation peroksidaze, tireoidnih hormona i drugih seleno proteina kojih je do danas identifikovano tridesetak. Deficit dovodi do poremećaja u rastu i pravilnom razvoju, lošijeg operjavanja, pada imuniteta, smanjene plodnosti (selen je esecijalan za očuvanje pokretljivosti spermatozoida), neplodnosti, rađanja avitalnih mladunaca, mišićne distrofije, degeneracije mišića kod mladih i odraslih ptica, nekrotičnih promena na jetri, encefalomalacije, edema, progresivne paralize i smrti.


Najčešći paraziti plovuša

● Pijavice (Theromyzon spp.) – odrasli parazitiraju u nazalnoj šupljini, ždrelu i konjunktivama. Dijagnostika se vrši pregledom traheje, nazalne šupljine i očiju. Uočene parazite treba fizički ukloniti, a bazene gde ptice borave treba isušiti i dezinfikovati.● Renalna kokcidioza (Eimeria truncata, Eimeria boschadis, Eimeria somateriae) – parazitiraju u bubrezima. Dijagnostika se vrši flotacijom fecesa ili patohistološkim pregledom renalnih lezija. Obolele jedinke treba tretirati amproliumom ili sulfonamidima, a mlade ptice treba izdvojiti da bi se minimizarala izloženost.● Intestinalna kokcidioza (Eimeria spp., Tyzzeria spp., Isospora spp., Wenyonella spp.) – parazitiraju u sluzokoži creva. Dijagnostika se vrši flotacijom fecesa i patohistološkim pregledom intestinalnih lezija koje sadrže merozoite. Lečenje obolelih jedinki može se vršiti amproliumom i sulfonamidima.● Sarkosporidioza (Sarcocystis rileyi) – odrasli parazitiraju u intestinalnom traktu tvorova i oposuma, dok su nezreli oblici u mišićnom tkivu plovuša. Dijagnoza su karakteristične, makroskopski vidljive, bele ciste na skeletnoj muskulaturi na biopsiji mišića. Ova bolest nije patogena, pa se i ne leči.● Trahealna nematodoza (Cyathostoma bronchialis) – parazitira na sluzokoži traheje. Dijagnoza se postavlja flotacijom fecesa i nalazom odraslih parazita u respiratornom traktu. Lečenje se sprovodi fenbendazolom i ivermektinom.● Miokardijalna nematodoza (Sacronema eurycerca) – odrasli oblici parazitiraju u srcu, dok se nezreli oblici (mikrofilarije) mogu naći u pavašima koje predstavljaju prelazne domaćine i u krvi ptica. Dijagnoza se postavlja nalazom mikrofilarija u krvnom razmazu. Kao prevencija bolesti vrši se suzbijanje pavaši piretrinima, dok specifičan tretman za ovog parazita ne postoji.● Proventrikularna nematodoza (Echinuria uncinata) – parazitira u mukozi proventrikulusa tj. žlezdanog želuca. Nezreli oblici se nalaze u vodenim buvama (Daphnia spp.). Dijagnoza se postavlja nalazom odraslih oblika parazita u lezijama na proventrikulusu. Kao kontrola bolesti radi se povećanje dotoka vode da bi se smanjila populacija vodenih buva. Od lekova koriste se ivermektin i fenbendazol.● Ventrikularna nematodoza (Amidostomum spp. i Epimidostomum spp.) – parazitira u subepitelu ventrikulusa. Razvojni ciklus parazita se odvija preko fecesa i vode. Dijagnoza se postavlja metodom flotacije fecesa. Lečenje se vrši ivermektinom i fenbendazolom.● Cestodoze (brojne vrste pantljičara) – parazitiraju u lumenu creva. Dijagnoza se postavlja koprološkim pregledom. Lečenje prazikvantelom.● Trematodoze (brojne vrste metilja) – parazitiraju u žučnom kanalu i crevima. Vodeni mekušci su prelazni domaćini. Dijagnoza se postavlja koprološkim pregledom. Lečenje levamizolom i prazikvantelom.

Antibiotici preporučeni kod plovuša

● Ampicilin, doza 100 mg/kg, intramuskularno na svaka 4 sata.● Hlortetraciklin, doza 200–400 g na tonu hrane, oralno, dnevno.

okolinom. Perakutni tok karakteriše brza smrt dok su za akutni karakteristični depresija, oralne ulceracije (obično ispod jezika), fotofobija i krvava stolica. Bolest se javlja obično tokom sezone parenja i prolećnih migracija. Dijagnoza se uspostavlja izolovanjem virusa iz jetre i slezine. Terapija ne postoji, a preventiva se zasniva na sprečavanju kontakta sa pticama iz prirode.● Salmoneloza (uzročnik Salmonella spp. – S. typhimurium i S. paratyphi B) – prenosi se preko fekalnog materijala ptica iz prirode, glodara, reptila, kao i izlaganjem kontaminiranim vodama i insektima. Infekcija može nastati i ransovarijalno, sa inficiranih roditelja na potomstvo. Uzročnici produkuju različite endotoksine koji oštećuju tkiva, pa je i klinička slika dosta nespecifična. Mogući simptomi su brza smrt, letargija, dijareja, ataksija i konjunktivitis kod mladunaca. Znaci se ne ispoljavaju kod odraslih plovuša iz prirode. Dijagnoza se uspostavlja izolacijom i identifikacijom uzročnika iz fecesa obolelih ptica ili iz parenhimatoznih organa uginulih jedinki. Terapiranje se može sprovoditi antibioticima, a preventiva uključuje i uklanjanje odraslih nosilaca iz jata.● Tuberkuloza (uzročnik Mycobacterium avium) – Oboljenje je zoonoza. Prenosi se fecesom. Bolest je karakteristična za starije ptice i hroničnog je toka, a manifestuje se mršavljenjem, artritisima, šepanjem, prisustvom tuberkuloznih čvorića (često u predelu glave). Na obdukciji se zapaža kaheksija i čvorići po različitim organima. Konačna dijagnoza se postavlja patohistološkim i bakteriološkim pregledom. Terapija se ne sprovodi. Obolele jedinke se eutanaziraju i neškodljivo uklanjaju, a vrši se kompletna dezinfekcija prostorija i staništa i uklanjanje 10–20 cm površinskog zemljišta.


Najčešća trovanja kod plovuša

● Botulizam izazivaju toksini koje proizvode bakterije Clostridium botulinum tip C. Do trovanja najčešće dolazi u leto ili u ranu jesen i može se javljati nadalje tokom narednih godina jer su spore bakterije otporne i opstaju godinama. Toksini se mogu naći koncentrovani u crvima koji se hrane zaraženim leševima. Simptomi oboljenja su pareza – paraliza koja počinje od nogu i ide ka glavi, što dovodi do savijanja vrata i davljenja. Dijagnoza se postavlja biološkim ogledom – inokulacijom miševima. Tretman se svodi na potpornu negu i antitoksine. Leševe odmah uklanjati da bi se smanjila mogućnost kontaminiranja okoline.● Olovo – izvor su otpad, lovna sačma i tegići za pecanje. Gubici koji nastaju ovim trovanjem su veliki. Zabeleženo je da 1–3 % plovuša tokom godine na taj način strada u prirodi u Severnoj Americi. Trovanja su najčešća tokom zime ili jeseni, za vreme sezone lova. Olovo ugrožava sve plovuše, a naročito one koje rone ili se hrane uzimanjem hrane sa dna. Simptomi su progresivna slabost, iznurenost, bilateralna opuštenost krila dok još mogu da hodaju i skrivanje. Dijagnoza se postavlja na osnovu procena nivoa olova u krvi i radiografije – kojom se zapažaju metalne senke u digestivnom traktu. Tretiranje – parafinsko ulje, buter od kikirikija i gorka so (magnezijum sulfat) koji se daju oralno i terapija helatima i kalcijumom.● Mikotoksini – proizvode ih gljivice iz rodova Aspergillus, Fusarium, Penicillium i Claviceps. Podložne su sve vrste plovuša. Trovanje se javlja i u prirodi i u veštačkim uslovima gajenja i to preko hrane kontaminirane gljivicama koje proizvode mikotoksine. Simptomi su imunosupresija, usporen rast, ataksija i na kraju smrt. Dijagnoza se izuzetno teško postavlja s obzirom na činjenicu da je dokazivanje mikotoksina veoma skupo i teško za izvesti pa se uglavnom postavlja sumnja na osnovu anamneze, kliničke slike i patomorfološkog nalaza. Tretman – potporna terapija za akutne slučajeve, prevencija držanjem hrane na suvim i adekvatnim mestima, hranjenje svežom hranom i korišćenje organskih i neorganskih adsorbenata.● Nafta – moguća opasnost na svim vodenim površinama. Dovodi do toksikacije i uništavanja staništa. Simptomi su iznurenost, disfunkcija jetre, gubitak plovnosti i pad telesne temperature (usled gubitka perja može doći do davljenja ili smrti od hipotermije) i neizleganje jaja. Tretman – uklanjanje nafte sa perja vodom i deterdžentima, potporna terapija i nega.● Cink – izvori su otpad i đubrišta. U zoo vrtovima ili parkovima do trovanja dolazi gutanjem novčića bačenih u bazene. Simptomi su anemija, proliv, ataksija, pareza ili paraliza i smrt. Dijagnoza – određivanjem koncentacije cinka u krvi, radiografskim ispitivanjem metalnih gustina u digestivnom traktu. Tretman – potporna nega, terapija helatima, endoskopsko otklanjanje izvora cinka iz digestivnog trakta, prevencija i edukacija posetilaca zoo vrtova.

● Doksiciklin, 50 mg/kg, oralno, na 12 sati.● Enrofloksacin, 10–15 mg/kg, oralno ili intramuskularno, na 12 sati.● Oksitetraciklin, 200 mg/kg, intramuskularno, na 24 sata tokom 5 do 7 dana.● Sulfametoksazol-trimetoprim, 75 mg/kg, intramuskularno ili oralno, na 12 sati.● Tilozin, 20–30 mg/kg, intramuskularno, na 8 sati tokom 3 do 7 dana.

Antiparazitici preporučeni kod plovuša

● Amprolium, doza 0,5 ml 9,6 % rastvora na litru vode, oralno u vodi za piće tokom 5 dana, protiv kokcidioze.● Fenbendazol, 5–15 mg/kg, oralno, svaka 24 sata tokom 5 dana, protiv nematoda.● Ivermektin, 0,2 mg/kg oralno, subkutano ili intramuskularno, jednokratno, protiv nematoda.● Levamizol, 20–50 mg/kg, jednokratno, oralno, protiv nematoda i trematoda (mali terpijski ineks).● Prazikvantel, 10–20 mg/kg, subkutano ili intramuskularno, ponoviti za 10 dana, protiv cestoda, ili 10 mg/kg oralno, subkutano ili intramuscularno, svaka 24 sata tokom 14 dana, protiv trematoda.● Pirantel pamoat, 7 mg/kg, oralno, ponoviti za 14 dana, protiv nematoda.● Sulfadiazin-trimetoprim, 60 mg/kg, oralno, svakih 12 sati tokom 3 dana, onda prekid 3 dana, pa se ponovo daje 3 dana, protiv kokcidije.

104 LABUDOVI / SWANS Zoran B. R.

Uzimanje uzoraka

Tačna dijagnoza kod labudova se postavlja na osnovu brojnih, pažljivo sprovedenih, kliničkih procedura. Važan, najčešće nezobilazan deo svakog kliničkog pregleda jeste uzorkovanje tkiva za ispitivanja. Tkiva koja se najčešće uzorkuju jesu krv, feces, telesne tečnosti, brisevi, punktati, aspirati, perje i skarifikati. Sam test koji planiramo da sprovedemo uslovljava koji uzorak odabrati, na koji način uzorkovanje izvršiti, koliko tkiva uzorkovati, kako uzorak spakovati, slati i transportovati. Uzorkovanje krvi se kod labudova može izvoditi punkcijom jugularne vene (na vratu), brahijalne vene (preko krila blizu lakta) ili medijalne metatarzalne vene (nalazi se sa unutrašnje strane članka). Pri vađenju krvi obavezno koristiti sterilne špric i iglu, a treba voditi računa da ne dođe do povreda krvnog suda koje mogu dovesti do iskrvarenja ili stvaranja hematoma.

1

3

5

6

2

4

7

10

119

8

13 15

14

17

18 19

16

20

22

24

26

21

23

25

27

30

31

28

29

32

35

33

34

36

37

38

42

43

40

41

44

45

46 47

48 49

50

51

53

55

57

52

54

56

58

59 60

61

70

71

62

64

66

68

63

65

67

69

75

76

77

134 135LABUDOVI LABUDOVIZoran B. R. Zoran B. R.

83

8482

78

80

79

81

88

89

86

87

142 LABUDOVI Zoran B. R.

91

93

95

97

92

94

96

98 99


100 101

102 103

104

105

107

106

108

148 149LABUDOVI LABUDOVIZoran B. R. Zoran B. R.

110 111

112 113

114

116 117

118 119

115


120

121

122

125

127

123

124

126

128

131130

133

134

136

138

140

135

137

139

141

161LABUDOVIZoran B. R.142

POPIS CRNO-BELIH FOTOGRAFIJA

Strana 11 izvor: International Union for Conservation of NatureMapa rasprostranjenosti crvenokljunog labuda (Cygnus olor).

Strana 13 foto Zoran RajićNoge crvenokljunog labuda.

Strana 15 foto Zoran RajićZimska idila. Crvenokljuni labud u jezercetu Beogradskog zoološkog vrta.

Strana 16 foto Svetlana KotelkovaCrvenokljuni labudovi pri hranjenju podvodnom vegetacijom. Snimljeno kod Mosta

Slobode u Novom Sadu.Strana 17 foto Zoran Rajić

Roditelji crvenokljunog labuda nadgledaju mlade pri hranjenju.Strane 19-22 foto Svetlana Kotelkova

Tuča dva mužjaka crvenokljunog labuda oko ženkine naklonosti. Snimci su napravljeni na Dunavu kod Banoštora.Strana 23 foto Katarina Paunović

Mlado odmara na majčinim leđima, dok ostali plivaju. Snimljeno kod Novog Sada.Strane 25-28 foto Zoran Rajić

Kupanje crvenokljunog labuda.Strana 30 foto Svetlana Kotelkova

Uzletanje jata crvenokljunih labudova. Snimljeno na Dunavu kod Beočina.Strana 32 foto Katarina Paunović

Na gornjoj fotografiji, napravljenoj kod Kovilja, vidi se crvenokljuni labud koji sa svoje teritorije tera drugog labuda. Na donjoj fotografiji se vidi let labuda.Strana 33 foto Katarina Paunović

Sletanje crvenokljunog labuda. Snimljeno kod Novog Sada.Strana 34 foto Nenad Spremo

Jato crvenokljunih labudova na Dunavu kod Apatina.Strana 48 izvor: International Union for Conservation of Nature

Mapa rasprostranjenosti crnog labuda (Cygnus atratus).Strana 50 foto Zoran Rajić

Crni labud u jezercetu Beogradskog zoološkog vrta.Strana 53 izvor: International Union for Conservation of Nature

Mapa rasprostranjenosti crnovratog labuda (Cygnus melancoryphus).Strana 58 izvor: International Union for Conservation of Nature

Mapa rasprostranjenosti crnokljunog labuda (Cygnus buccinator).Strana 63 izvor: International Union for Conservation of Nature

Mapa rasprostranjenosti žutokljunog labuda (Cygnus cygnus).Strana 72 izvor: International Union for Conservation of Nature

Mapa rasprostranjenosti tundra labuda (Cygnus columbianus).Strana 78 izvor: International Union for Conservation of Nature

Mapa rasprostranjenosti koskoroba labuda (Coscoroba coscoroba).


Strane 96, 97 foto Zoran RajićAmputacija distalnog krila se vrši između velike i male matakarpalne kosti. Izvodi se

sa 1 – 4 dana starosti (najbolje uraditi prvog dana), a ukoliko su ptice starije ova procedura se izvodi u opštoj anesteziji.

Peanom se, kod tek izleženih, stegne krilo na mestu ispod kog se napravi rez skalpelom, a zatim se termokauterom ili lemilicom rana spali.

Zaustavljanje krvarenja je veci problem kod starijih ptica nego kod mlađih, tako da se kod starijih preporučuje bandažiranje (stavljanje zavoja) rane u trajanju od 12 do 24 časa. Pratiti prvih dana da rana ne prokrvari. Pticama kojima su secena krila kao odraslima ostaje trauma i mnogo godina kasnije dolazi do otvaranja rane, krvarenja i mogućnosti infekcije.

WAZA (Svetska asocijacija zooloških vrtova) je usvojila polisu o zabrani amputiranja vrhova krila, i već su mnoge zemlje uvele zabranu upotrebe hirurških metoda za sprečavanje letenja.

Da se ne bi vršile amputacije, pticama se mogu periodično odsecati letna pera sa jednog krila.

Onemogućavanjem letenja, bilo amputacijom ili sečenjem perja, otklanja se potreba za postavljanjem mreža sa gornje strane kaveza, ali to ima loših strana – ptice iz prirode mogu slobodno da dolete i na taj način prenesu našim pticama mnoge bolesti. Iz tih razloga zatvaranje gornje strane kaveza mrežom postaje sve popularnije, a pticama je time omogućeno i da lete. Uglavnom su to mekane najlonske mreže koje su bezopasne za ptice ukoliko udare u njih.Strana 104 izvor internet

Skelet crvenokljunog labuda.

POPIS KOLOR FOTOGRAFIJA

Fotografije pod brojevima 1 – 99 prikazuju crvenokljunog labuda (Cygnus olor).Fotografije pod brojevima 100 – 124 prikazuju crnog labuda (Cygnus atratus).Fotografije pod brojevima 125 – 133 prikazuju crnovratog labuda (Cygnus melancoryphus).Fotografije pod brojevima 134 – 140 prikazuju žutokljunog (Cygnus cygnus) i tundra labuda (Cygnus columbianus).Fotografija pod brojem 141 prikazuje koskoroba labuda (Coscoroba coscoroba).

*

1 – 9 foto Zoran RajićCrvenokljuni labudovi u Beogradskom zoološkom vrtu. Jedni od prvih stanovnika, još od samog otvaranja, bili su crvenokljuni labudovi.

10, 11 foto Aleksa StankovićHod crvenokljunog labuda po tlu.

12 foto Aleksa StankovićGlava crvenokljunog labuda starog oko dve godine.

Kljun je veoma osetljiv zbog spleta nerava koji se nalaze na vrhu.13 foto Aleksa Stanković

Crvenokljuni labud se proteže i mašući krilima stresa vodu i namešta perje. Često kad dune vetar oni počnu da mašu krilima i tako procenjuju spremnost krila za

poletanje. U našem vrtu do poletanja ne dolazi iz više razloga – ili su preteški, ili nemaju dovoljnu dužinu neometane vodene površine potrebne za uzletanje, ili im je na jednom krilu u središnjem delu odsečeno perje, ili im je na jednom krilu amputiran vrh, ali ima i primeraka koji su upareni i imaju mogućnost da odlete, ali to ne čine jer ne žele da napuste svog partnera, koji iz nekog od gorenavedenih razloga nije u mogućnosti da poleti.14, 15 foto Zoran Rajić

Labudovi u Beogradskom zoološkom vrtu dele životni prostor sa drugim plovušama, kao što su kitajske guske (Anser cignoides domestica), indijske guske (Anser indicus), nilske guske (Alopochen aegyptiacus), domaće bele guske, mutave patke (Cairina moschata domestica), male bele patke, itd.

Pazi se da u bazenu ne bude agresivnih vrsta, kao što je, recimo, utva zlatokrila (Tadorna ferruginea). Zabeležen je jedan slučaj gde je par utvi zlatokrilih u našem vrtu ubio jednog crnog labuda. Uglavnom do sukoba, u periodu gnežđenja, dolazi između parova labudova ili između labudova i domaćih belih gusaka čiji mužjaci često nadjačaju labuda.

Najpovoljnija dubina vodene površine na kojoj se drže labudovi je oko 120 cm, sa postepenim prelaskom od kopna ka dubokoj vodi. Poželjno je da imaju ostrvo za odmaranje (naročito ako su u pitanju velike vodene površine) na kojem bi bilo dobro da imaju hladovinu. Neodržavanje higijene mesta za odmaranje i slab kvalitet vode mogu dovesti do bolesti. Hladna voda je poželjnija od tople, jer topla voda, pa još sa suviše organske materije, pogoduje razvoju botulizma. Zamena vode treba da se vrši potpunim odvođenjem, pranjem bazena, a zatim punjenjem. Tlo gde se odmaraju treba da bude preašovljeno i osušeno na suncu, a zatim zasađeno travom, svakih 6–12 meseci. Tlo bi trebalo biti mekano, da bi se sprečilo stvaranje abrazija, koje po stopalu nastaju ukoliko je podloga tvrda.

Neki vrtovi praktikuju ograđivanje i natkrivanje prostora za labudove mrežom, što smanjuje kontakt sa divljim pticama, koje bi mogle pojesti hranu ili preneti bolesti. 16 foto Zoran Rajić

Hranjenje labudova pšeničnim klicama proizvedenim u uređaju poznatom pod imenom „kućna livada”. Ako su žilice suviše jake i upletene, klice treba razdvojiti na što manje delove da bi se životinje njima lakše hranile.

Što se tiče zelene hrane, kratko sečena trava (sa što više maslačka – Tarxacum officinale), ili sveža detelina (Medicago sativa), odličan su izvor svih potreba. Ali problem sa travom je što je često nema dovoljno tokom cele sezone. Treba dobro paziti da im se nipošto ne daju dugačka trava ili detelina, ili trava koja je stajala u kutijama odnosno u kesama nekoliko sati pa je počela da fermentira. Može im se davati zelena salata (Lactuca sativa) koja ima tamne listove (to je garancija da je puna vitamina), dok ona sa staklastim i prozirnim listovima nema nikakvu hranjivu vrednost. Salata se prvo opere i odvoje se koren i truli listovi, a može im se davati iseckana ili se cele glavice bace u vodu da bi se labudovi malo zabavljali dok je kidaju. Ostale vrste zeleniša koje se daju su kelj (Brassica oleracea) i sočivica (Lemna minor).


Kada su ptice u većem broju hrana se mora ostavljati na više mesta po prostoru gde se drže, tako da bi se povećao broj ptica koje mogu da jedu u isto vreme, a time bi se izbeglo da podređene i plašljive ptice ostanu bez hrane.

Labudovi vole da jedu dok plove, tako da im se hrana može davati u plitkoj vodi (to onemogućava golubove da pojedu hranu), da pluta po površini, ili u posudama na ivici vode. Ako se hrana daje dalje od vode može se desiti da počnu da nose hranu sa suvog u vodu, tamo progutaju, pa se opet vrate do hrane, a to im može usporiti hranjenje.

Što se tiče zooloških vrtova, ishrana od strane posetilaca je uglavnom svuda zabranjena. Nije poželjno da im se ubacuju razne grickalice koje su masne, slane i pune konzervansa i aditiva. Neki posetioci donesu starog hleba da bi ih hranili, međutim, bude li negde na hlebu buđi to može biti vrlo opasno. Ako se želi dozvoliti ishrana od strane posetilaca, najbolje je obezbediti prodajno mesto gde bi se odgovarajuća hrana mogla kupiti. Na ovaj način se osigurava pravilna ishrana, kontrola da se ne hrane previše, a i time se mogu potpuno pokriti troškovi ishrane. Jako je važno da se odredi samo jedno mesto gde se hranjenje može vršiti da bi radnici mogli lakše čistiti i kontrolisati ubacivanje hrane od strane posetilaca, a nedostaci ove prakse su ti što će dominantnije ptice lako dolaziti do veće količine hrane, dok plašljiviji primerci mogu ostajati gladni i mršaviti.

Hranjenje ptica po jezercima po gradskim parkovima može biti dobro zbog nepostojanja prirodnih izvora hrane koja im je potrebna. To hranjenje mora biti kontrolisano zbog toga što tu postoji povećan rizik od prenošenja bolesti, jer se veliki broj ptica skuplja na malim prostorima, pogotovo na mestima gde se daje velika količina hrane. Zatim, ako se tu uz labudove okupljaju i hrane, u velikom broju, golubovi i neke druge vrste, onda dolazi i do prljanja parkova. Na golubove naročito treba obratiti pažnju zbog prenošenja bolesti kao što hlamidijoza, psitakoza, itd. Štetno je za ptice ukoliko je hrana koja se daje skromna po raznovrsnosti i ukoliko se daje u prevelikoj količini. Na primer, komadići hleba, koji preostanu od hranjenja labudova, u manjim vodama kod ptica povećavaju rizik od botulizma i povećavaju mogućnost razmnožavanja plavo-zelenih algi koje mogu dovesti do raznih vrsta problema kasnije.

Hranjenje labudova po velikim vodama – jezerima, barama, rekama i kanalima u zimskom periodu može biti korisno jer im se tako povećava stopa preživljavanja. 17 foto Zoran Rajić

Labudovi vole da jedu listove lokvanja, a takođe zaranjaju glavu pod vodu, hvataju kljunom stabljike i čupaju ih iz zemlje, tako da u manjem prostoru sa labudovima ta biljka ne može da opstane.18 foto Zoran Rajić

Zrnastu hranu je najbolje davati u plitkoj širokoj posudi.U našem vrtu dobijaju mešavinu zrnaste hrane napravljenu od pšenice (42 %), kukuruza

(42 %) i crnog suncokreta (16 %). Mešavina se pravi tako što se na tri merice pšenice dodaju tri merice kukuruza i jedna merica crnog suncokreta. Mešavina se pre davanja drži potopljena u mlakoj vodi 5-6 sati da bi žitarice omekšale i lakše se varile.

Prosečna količina hrane koju kod nas labudovi pojedu u toku dana, po primerku, je po jedna dobro nabijena kofa (zapremine oko 15 litara) zelene salate i po pola kilograma navlažene mešavine. Polovina te količine daje se ujutru, a pola posle podne.

Mogu im se u isto vreme dati i zelena i zrnasta hrana, s tim što oni uglavnom radije prvo pojedu zeleniš.

Što se tiče grita – sitnog šljunka i peska, važno je da bude uvek dostupan, pogotovo kada im se daje zrnasta hrana. Sitan šljunak i pesak koji je rastvorljiv, kao što je stena od krečnjaka ili mlevene ljušture od školjki i ostriga, treba im se davati naročito u sezoni razmnožavanja.19, 20 foto Zoran Rajić

Sočivica (Lemna minor) je omiljena hrana labudova. Ukoliko je sakupljena plavilicom sa površine bare ili kanala, treba je preprati pre davanja labudovima, koji je, filtrirajući vodu kroz kljun, jedu sa površine po kojoj pluta. Naročito je potrebno davati sočivicu dok ima mladunaca.

Što se tiče prirodne hrane – svog vodenog bilja, ono se može naći u jezerima, barama, rekama ili kanalima. Te biljke i male životinjice koje će se na njima naći držaće pažnju labudovima duži broj sati tokom dana. Treba imati u vidu to da se na hrani iz prirode mogu naći i razni paraziti (često jaja ili larve pantljičare), tako da se moraju periodično vršiti kontrole i analize. 21 foto Zoran Rajić

Labudovi zaranjaju glavu i vrat u vodu kako bi dohvatili hranu sa dna.U našem jezercetu, pored bebi-vrta, razmnožava se nekoliko vrsta rečne ribe i

primećeno je da labudovi hvataju i jedu primerke veličine do oko 5 cm.22 foto Zoran Rajić

Sočivica koja je plavilicom pokupljena sa obližnjeg kanala.23 foto Zoran Rajić

U Beogradskom zoološkom vrtu neki labudovi povremeno odšetaju i do 50 m od bazena, do prostora za hranjenje eland antilopa i zebri, gde jedu opale suve listiće deteline (lucerke).24 – 27 foto Zoran Rajić

Labudovi kljunom čiste i uređuju perje.Vodene ptice moraju svoje perje da održavaju u besprekornom stanju, što prirodno

rade čestim čišćenjem perja i kupanjem. Sve vodene ptice na donjem delu leđa, blizu repa, imaju žlezdu koja luči određenu masnoću koju ptice zahvataju kljunom i premazuju po perju. Time se postiže da perje postane masnije, elastičnije i vodonepropusno, i to dovodi do stvaranja vazdušnih džepova u perju ptice, uz pomoć kojih ptica uspešno pluta po vodi.

Kad se dobiju nove životinje bitno je znati u kakvim uslovima su držane – da li su živele uz neku veću vodu (jezerce) gde su mogle komotno da plivaju, ili su se kupale u nekoj plitkoj posudi (npr. malom plastičnom koritu). Ptice koje su imale malu plitku vodu nisu imale potrebu da na opisan način neguju svoje perje, tako da prvih nekoliko dana, ukoliko se puste odmah u veliku vodu, mora se uz njih dežurati i pratiti ponašanje. Takvim pticama se desi da im se perje potpuno pokvasi i skupi i da potonu i u zavisnosti od dubine – udave se, a ukoliko se puštaju u hladnom periodu, može se desiti da se ozbiljno prehlade. Zato je potrebno prvo pticu pustiti da pliva u plićoj vodi, pa tek za dan-dva u nešto dubljoj, jer za to vreme ona može svoje perje da dovede u red.28 – 31 foto Branko Jovanović (Orange studio Nebojše Babića)

Udvaranje i parenje crvenokljunih labudova. Uvek u vodi.


32 foto Zoran RajićPonekad ljudi mogu malo da pomognu u formiranju stabilne osnove za gnezdo.

33 foto Zoran RajićPrimer gnezda na ostrvcetu koje se nalazi na sredini jezera. Ljudi su napravili gnezdo

od slame koja je oivičena balvanima da se ne bi rasipala.34, 35 foto Zoran Rajić

Gnezdo koje su labudovi sami napravili. Napravljeno je na stabljikama trske iznad vode. Ženka se, uz zalet i mahanje krilima, penje iz vode na gnezdo.

Ženke jaja polažu svaki drugi dan, a uglavnom ne legnu na njih dok ne polegnu i poslednje. To može biti problem u hladnom periodu, naročito ako su temperature ispod nule, a labudovi ne leže disciplinovano na njima (to se vrlo retko dešava), pa jaja mogu da zalede i trajno propadnu. U našem vrtu se tada to rešava tako što se svako sneseno jaje odmah krišom zameni guščijim, i tek kad ženka počne da leži na jajima sva jaja se opet krišom vrate, a guščija uklone. Ta zamena se obavlja pri donošenju hrane i dok oni jedu radnik glumi da čisti oko gnezda, malo zakloni kofom, i napravi zamenu. To sve treba da izgleda kao uobičajena aktivnost. Dakle, labudove treba prethodno naviknuti na svakodnevno donošenje hrane i čišćenje oko gnezda. Prilikom uzimanja jaja ptice se ne smeju terati jer postoji opasnost da trajno napuste gnezdo.

Pri uzimanju jaja treba biti pažljiv, jaje ne sme da se mućka i okreće (ni pri uzimanju, ni pri odlaganju, ni pri vraćanju u gnezdo). Treba ga uzeti potpuno čistim rukama i najbolje je obmotati oko njega čist peškir i odmah odneti u topliji prostor. Ukoliko je toplo vreme jaja ne treba dirati, ali treba paziti da ih neko ne ukrade, što se dešavalo u našem vrtu, ili da dok nema labudova u blizini ne dolete vrane i iskljucaju ih.

U našem vrtu, po beleškama poslednjih 20 godina, crvenokljuni labudovi su nosili jaja u sledećim mesecima: januar, mart, april, maj, avgust, septembar, oktobar i novembar. Crni labudovi su nosili jaja u januaru, februaru, martu, aprilu, maju, junu, oktobru i novembru. Na poleganje jaja, a i uspešnost izleganja mladih, utiču klimatski faktori i vreme. Jaja položena u decembru i januaru, ukoliko roditelji ne leže na njima, stavljana su u inkubator.

Neki uzgajivači imaju praksu da jaja stalno izležu u inkubatoru. Neki ih uzmu tek posle 5–7 dana inkubacije pod majkom, ali tada već postoje rizici da će doći do njihove kontaminacije. Ljuska jajeta je porozna i ponekad se desi da sadržaj bude inficiran bakterijama kao što su stafilokoke (Staphylococci spp.), salmonela (Salmonella spp.), ešerihija (Escherichia coli) i druge. Sva sumnjiva, napukla ili deformisana jaja je poželjno odbaciti. Po nekim uzgajivačima ispravna jaja se prvo dezinfikuju umakanjem u 1 % rastvor formalina. Mogu se nekoliko dana (najviše 14) čuvati na temperaturi 15–20 ºC okrenuta tupim krajem nagore, a zatim ih staviti u inkubator (koji je prethodno isparavanjem koncentrovanog formalina dezinfikovan). Tokom inkubacije povremeno treba vršiti lampiranje jaja, što omogućava da se na vreme uklone ona koja su inficirana i neplodna. Uginuće fetusa pre petog dana nastaje najčešće zbog grešaka u temperaturi inkubatora, potresa i urođenih anomalija, a kasnija uginuća nastaju usled grešaka u temperaturi, vlažnosti i okretanju jaja. Uginuća usled bakterijske kontaminacije, koja se mogla desiti tokom nošenja jaja ili tokom inkubacije, mogu se dogoditi u bilo kom stadijumu.

Uslovi u inkubatoru koji se preporučuju su temperatura 37,7 ºC i vlažnost 50 %. U takvoj sredini se jaja drže do početka probijanja ljuske. Zatim se jaja prebacuju u inkubator za izleganje, u kom je temperatura 37,5 ºC, a vlažnost 70 %.

Kada mladi, koji su izvedeni u inkubatoru, izađu iz ljuske i osuše se treba ih prebaciti u takozvano odgajalište. Prostor površine 1x1 m, sa stranicama visokim preko 60 cm, optimalan je za najviše 8 novoizleglih mladih, jer moraju imati prostora za kretanje (odrastanjem im treba obezbediti veći prostor). U odgajalištu moraju imati lampu za zagrevanje (najčešće je to sijalica od 60 vati) i mogućnost da se po želji približe i udalje od lampe i tako sami izaberu odgovarajuću temperaturnu zonu. Lampa mora biti čvrsto prikačena, a temperatura se reguliše njenim podizanjem ili spuštanjem. Posmatranje ponašanja je bitno – ukoliko se mladi zbijaju ispod lampe znači da im je hladno i da toplotu treba povećati, a ukoliko se mnogo sklanjaju od lampe znači da im je pretoplo. Zagrevano područje odgajališta treba da bude u početku 37 ºC, a zatim se u naredne tri nedelje temperatura postepeno spušta na 20 ºC ili na temperaturu spoljašnjosti. Ukoliko je umerena klima mladi mogu da prežive bez zagrevanja još od druge nedelje starosti, ali, ukoliko je hladno mora se obezbediti zagrevanje sve dok ne operjaju.

Higijena je jako bitna u odgajalištu. Različita su iskustva i komentari uzgajivača u vezi sa podlogom. Dobro se pokazao sitan šljunak – takozvani «šljunak dvojka». Podloga poput tepiha, ili od krpa i peškira (frotir) se često mora menjati (čim se natopi) jer je pogodna za razvoj gljivica i bakterija. Korišćenjem sitnog peska može doći do iritacije očiju. Tvrda podloga, poput betona, dovodi do problema sa stopalima. Piljevina može biti opasna jer se može desiti da je neka ptica proguta, dok seno i slamu treba izbegavati jer mogu imati na sebi spore aspergilusa (Aspergillus spp.).

Frotir bele boje se može nakratko staviti preko podloge ukoliko je uzgajivaču potreban pristup fecesu mladunaca i da bi se imao jasan uvid u boju i konzistenciju.

Klasična pojilica za živinu se može koristiti, ili plitak sud ispunjen sa dosta oblutaka koji dozvoljavaju neograničen pristup vodi, a ne dozvoljavaju da se pilići pokvase. Hrana i voda se moraju obezbediti 24 časa po izleganju, iako mnoge ptice neće jesti možda čak i naredna 24 časa. Hrana mora imati manje od 16 % proteina i zeleniš mora biti obezbeđen od prvih dana.

Inkubacija podmetanjem pod druge ptice se ne preporučuje. Ovaj metod najmanje zahteva stručno znanje, ali sa sobom može nositi rizike prenošenja bolesti. Važno je, u tim slučajevima, ukloniti jaja na početku probijanja ljuske da bi se kasnije izbegli problemi oko prepoznavanja i pravilnog izbora partnera. Uzgajivači greše i ukoliko mešaju i podmeću jaja između različitih vrsta labudova, na primer – žutokljunog (Cygnus cygnus) i crvenokljunog (Cygnus olor) labuda, jer oni na različite načine gaje svoje mlade.

Iako mladunci labudova ubrzo posle izleganja napuštaju gnezdo i sa svojim roditeljima jedu i plivaju, treba znati da njihovo perje, kad se izlegu, nije odmah vodonepropusno. Njih vodonepropusnim čine roditelji prenoseći im kljunom na paperje masnoću sa svojih žlezda. Stavljanje u vodu mladih, koji prethodno nisu imali u tom pogledu pomoć roditelja, može biti fatalno jer može doći do hipotermije i davljenja. U odgajalištu se nekoliko dana posle izleganja počinje sa izlaganjem plivanju u mlakoj vodi na minut-dva, a zatim se vrate na suvo pod grejalicu (u odgajalište, gde je temperatura 37 ºC). Ukoliko počnu da drhte dok


su u vodi treba ih odmah izvaditi i vratiti u odgajalište. Ovakvi kratki periodi plivanja će ih podstaći da doteruju perje, što je neophodno za postizanje vodonepropusnosti. Sa 10–12 dana starosti im treba vodu za plivanje učiniti stalno dostupnom jer je tada paperje sigurno poprimilo vodootpornost. Najbolje je mlade ne iznositi na otvorenu vodu dok ne navrše dva meseca starosti ili dok potpuno ne operjaju. Ukoliko su mladi pri uzgoju nepravilno držani – preživljavali stresove, izgladnjivanja, povređivanja i slično, verovatno će kasniti sa razvojem i potreban im je i duži period u odgajalištu. Treba biti uvek oprezan u donošenju odluke o prebacivanju ptice iz odgajališta na otvoren prostor, a promene vremena, uključujući kišu i druge padavine, su važan faktor u donošenju te odluke. Ukoliko se odgaja samo jedno mlado može se u odgajalište postaviti lutka labuda napravljena od bele pamučne krpe i perja sa metlice za brisanje prašine ili bilo kog drugog perja. Ogledalo je, takođe, poželjno staviti jer piletu obezbeđuje osećaj sigurnosti. Sve od tih rekvizita mora biti besprekorno čisto, naročito perje treba sterilisati. Ukoliko je u pitanju kupovna metlica za prašinu, postoji opasnost da su ta pera tretirana određenim hemikalijama, zbog boje ili čvrstine, i onda je rizik upotrebiti ih. Mnogim uzgajivačima problem predstavlja osmišljavanje zaštite labudova od strane predatora. Samu zaštitu treba prilagoditi vrstama predatora koji borave u tim regionima. Prvo i najvažnije pravilo je da se ne privlači pažnja predatora. To se prvenstveno postiže uklanjanjem nepojedene hrane (ukoliko se više dalo), a zatim i postavljanjem ograda od čvrstog materijala, čime će predatorima biti blokiran vizuelni pristup. Okolno drveće je uglavnom teško ukloniti, tako da ono može predstavljati problem jer omogućava letećim predatorima izvidnicu i polaznu platformu za napad, kao i predatorima koji se penju na drveće. Postavljanje humanih zamki za postojeće predatore se preporučuje, jer tada se oni nepovređeni mogu pustiti na nekoj udaljenoj lokaciji. Ukoliko postoji opasnost od predatora koji kopaju (tvorovi i slično) može se ukopati galvanizovana pletena žica sa okcima 1,5x1,5 cm, a postavlja se sa više od 70 cm u dubinu. Električna ograda se pokazala efikasnom kod teranja predatora koji su dobri u penjanju, a to su kune, lasice, licice, u SAD rakuni... Električna ograda, da bi bila adekvatna za većinu predatora, treba da se postavi već na 1 cm od zemlje i da se razvlači na svakih 10–15 cm do visine od 1,5 m. Natkrivanje prostora mrežama onemogućava sletanje letećih predatora. Treba imati u vidu da čim počne nova reproduktivna sezona, mlade od prošle godine bi trebalo skloniti u drugi prostor, jer se može desiti da ih mužjak ubije. 36 foto Zoran Rajić Mužjak preteći patrolira oko gnezda, čuvajući jaja i ženku.37 foto Zoran Rajić Ženka crvenokljunog labuda leži u gnezdu na jajima.38 foto Zoran Rajić Ženka crvenokljunog labuda leži na jajima u fazi izleganja. Na dnu slike vidi se ljuska jajeta iz kojeg je mlado već izašlo.39 foto Zoran Rajić Ženka sa prethodne fotografije se izdigla, tako da se vide jaja i prvo mlado koje se tek ispililo.

Tek izleženim mladuncima hrana treba da bude dostupna u momentu kada počnu da izlaze iz gnezda. Mladunci labudova prvi dan ne izlaze iz gnezda. U plitku posudu sa hranom im treba staviti koncentrat za piliće P1, izdrobljeno tvrdo kuvano jaje i veoma sitno iseckanu zelenu salatu. Koncentrat P1 se daje dok se ne navrši 15 dana starosti, a zatim se prelazi na koncentrat P2. U blizini hrane uvek mora stajati i posuda s vodom. Za crne labudove u centralnom vrtnom bazenu se montira zaštitni kavez (foto broj 113) i par sa mladima je tu bezbedan što se tiče drugih plovuša i napada vrana. Naročito su vrane opasne po mlade. Potrebno je da neko prvih dan-dva, za svaki slučaj, dežura u blizini jer mladi su nespretni. Kad navrše dva meseca mladi se smatraju dovoljno velikim da mogu da se odbrane i pobegnu, tada se zaštitni kavez uklanja i tada je, takođe, potrebno da nekoliko dana radnici dežuraju i prate njihovo snalaženje. Crvenokljuni labudovi, koji se reprodukuju u vrtnom jezercetu, moraju da se paze po ceo dan, jer tamo ne postoji mogućnost takve zaštite montažnim kavezom. Radnici od ranog jutra do mraka moraju da dežuraju u blizini. Dovoljno je da se na trenutak skloni pogled sa mladih i da to vrane iskoriste i kljunom ubiju mlado. Labudovi jesu dobri roditelji i zaštitnici, ali ukoliko ih opkoli više vrana može se desiti da ipak neko mlado strada. U tim trenucima dovoljno je da radnik podvikne, pljesne šakama ili mahne metlom ka vranama i one će odleteti, ali ne daleko i brzo se mogu vratiti. Da bi se mladi sačuvali ova dežurstva su neophodna dok ne navrše dva meseca starosti.40 – 50 foto Zoran Rajić Crvenokljuni labudovi sa labudićima starim nekoliko nedelja. Na slici 40 imaju oko 5-6 dana, 41 i 42 oko 15 dana, a na slikama 43–50 su starosti nešto preko 20 dana. U našem vrtu je bilo nekoliko slučajeva da se izlegu mladi koji su leucistične forme – ispile se sa belim paperjem, umesto sivim. Uglavnom roditelji takvo mlado teraju od sebe i ono, prepusteno samo sebi, ubrzo ugine ukoliko ljudi ne preuzmu brigu o njemu. Kod nas to nije bio slučaj – roditelji ih nisu terali, više je izgledalo kao da ih ignorišu. Na fotografiji sa brojem 50 se vidi jedno mlado, izleženo u našem vrtu, kojem smo dali ime Pahuljica (ja sam predložio u znak sećanja na belog gorilu koji je živeo u zoo-vrtu u Barseloni). Roditelji su ga ignorisali, ali i druga dva mlada, koja su bila sive boje, nisu obraćali pažnju na njega i izbegavali su ga. On je bio nekako uvek u njihovoj blizini, ali nikad uz njih. Ovde u vrtu ne bi uginuo od gladi, a i organizovano je da radnici tokom celog dana dežuraju i paze ih, tako da mu ni vrane nisu mogle ništa. Na fotografijama pod brojevima 52 i 54 je Pahuljica kada je imao oko dva meseca. Na fotografiji 23 se vide Pahuljica i njegova dva brata, kao potpuno odrasli, on se nalazi desno, lako ga je prepoznati po znatno svetlijim nogama. 51 – 54 foto Zoran Rajić Mladunci stari oko mesec i po dana.55, 56 foto Zoran Rajić Labudovi sa mladima starim oko 2-2,5 meseca.57, 58 foto Zoran Rajić Mladunci stari oko pola godine.59 – 61 foto Branko Jovanović (Orange studio Nebojše Babića) Par labudova sa mladima na Zasavici.


62 – 69 foto Aleksandar Loginov Par labudova koji čuva svoje mlade, snimljen na jezeru Bezdonka (40 km od Minska) u Belorusiji. Posebno su zanimljive fotografije na kojima je jedno od roditelja na početku, a drugo na kraju kolone.70 – 74 foto Jaroslav Pap Fotografije su napravljene na Dunavu u okolini Novog Sada.75 foto Dragan Bosnić Labudovi u Beogradskom zoološkom vrtu.76 foto Dragan Bosnić Labudovi na Ohridskom jezeru, naviknuti su na prisustvo ljudi. 77 foto Dragan Bosnić Labudovi preleću preko Dunava, kod Fruške gore.78, 79 foto Dragan Bosnić Labudovi na Tikvari.80 Dragan Jevremović Labudovi snimljeni na Dunavu kod Zemuna.81 foto Stefan Skorić Labudovi na Dunavu kod Bačke Palanke.82 – 85 foto Nenad Spremo Jato labudova na Dunavu kod Apatina. Često se u prirodi mogu videti prstenovani labudovi. Brojevi na prstenovima bi trebalo da budu vidljivi sa većih razdaljina uz pomoć teleskopa. Ako se koristi obeležavanje sa metalnim prstenom na nozi, mladi labudovi se uglavnom hvataju u razdoblju od osme do jedanaeste nedelje, da bi se to uradilo jer još ne mogu da lete. Ptice koje su starije mogu se lako pohvatati u periodu mitarenja. Mogu se na otvorenom hvatati mrežama, zamkama ili korišćenjem hrane pomešane sa hemijskim sredstvima (kao što su alphachloralose ili tribromoethanol) koji dovode do delimične imobilizacije životinje, ali zbog malog terapijskog indeksa treba ih koristiti sa oprezom, predoziranje je opasno, a postoji i opasnost od davljenja ako se ptice ne uhvate pre nego što dospeju do vode. Pri hvatanju treba biti pažljiv, jer podizanje hvatanjem samo za krila može dovesti do oštećenja perifernih nerava.86 foto Jožef Gergelj Labudovi na Dunavu kod Novog Sada.87 – 89 foto Jožef Gergelj Labudovi snimljeni na Palićkom jezeru.90 – 94 foto Borivoj Mirosavljević Fotografije napravljene na Ohridskom jezeru.95 foto Zoran Rajić Labudovi u Beogradskom zoološkom vrtu oko kojih plutaju komadi leda. Ako se površina jezera zaledi, radnici vrta razbijaju led i dosipaju vodu iz vodovoda debelim crevom u jakom mlazu, kako bi se led topio, a ptice mogle da plivaju. Crvenokljuni labudovi podnose jako niske temperature i zimu na otvorenom. Crni labudovi su osetljiviji, oni lako podnose zime na otvorenom kada su temperature do minus 15 ºC. U hladnijem periodu bi bilo dobro preseliti ih u neku zatvorenu prostoriju u koju im se obavezno postavi mali bazen od dasaka presvučen najlonom ili folijom da ne

propušta vodu. Ukoliko bi se voda u tom improvizovanom bazenu ledila, potrebno je lomiti led i vaditi ga napolje. Ako crni labudovi moraju da ostanu napolju, i za vreme mnogo nižih temperatura, treba im napraviti bar bočnu zaštitu od vetra pomoću nekog zida, bar sa severne i severoistočne strane, a najbolje je napraviti im kućicu u koju mogu da uđu. Beogradski zoo vrt je to rešio postavljanjem kućica u obliku indijanskih vigvama, a ukoliko su predviđene baš mnogo niže temperature i surovi klimatski uslovi, onda se crni labudovi pohvataju i prebace u zimsko sklonište.96 foto Branko Jovanović (Orange studio Nebojše Babića) Labud na Ohridskom jezeru.97 foto Dušan Marković Krila labuda, kroz koja dopiru zraci sunca, pružaju zanimljivu sliku.98 foto Zoran Rajić Kada spavaju, labudovi kljun zavuku pod krilo. Mogu spavati i na vodi i na tlu.99 foto Milan Živković Labudovi u sumrak preleću Dunav na lokalitetu Labudovo okno, kod Banatske Palanke.100 – 102 foto Zoran Rajić Crni labudovi u Beogradskom zoološkom vrtu.103 – 108 foto Aleksa Stanković Crni labud u Beogradskom zoološkom vrtu.109 foto Zoran Rajić Crni labudovi u Beogradskom zoološkom vrtu.110 – 112 foto Dragan Bosnić Parenje crnih labudova.113 foto Zoran Rajić Crni labudovi sa labudićima starim nekoliko nedelja. Centralni bazen u Beogradskom zoološkom vrtu ima veliki broj plovuša, tako da je praksa da se mladi prva dva meseca života drže u žičanom zaštitnom kavezu koji se prostire od trščane kućice preko kopna do vode. Sa dva meseca starosti dovoljno su stasali da im grabljivice (npr. vrane) ne mogu ništa, a i da mogu da pobegnu u slucaju napada drugih plovuša.114 foto Zoran Rajić Crni labudovi sa labudićima starim jedan mesec.115 foto Zoran Rajić Crni labud sa labudićima starim 2-3 meseca.116, 117 foto Zoran Rajić Crni labud sa labudićem starim nešto više od pola godine. Po pričama uzgajivača nekad mladi crni labudovi izgledaju prilično vitko. Verovatno se radi o nekvalitetnoj ishrani pri odrastanju. Tada, po njihovim pričama, situaciju popravljaju dodavanjem u hranu mlevenih ribica (rečnih ili morskih) i rendanih jabuka, krušaka i šljiva, a od povrća se daju paradajz i sav zeleniš. Uglavnom se fizički popune tek kad navrše 2 godine starosti.118 foto Zoran Rajić Labudovi zaranjaju glavu i vrat u vodu kako bi dohvatili hranu sa dna.


119 foto Aleksa StankovićCrni labud kljunom filtrira vodu.

120 foto Zoran RajićFiltrirajući vodu kroz kljun jedu sočivicu koja pluta po površini.

121 foto Zoran RajićCrni labudovi jedu pšenične klice.

122 foto Dragan BosnićCrni labud se kupa i rastresa perje.

123 foto Aleksa StankovićCrni labud kljunom čisti i uređuje perje.

124 foto Zoran RajićCrni labud spava.

125 – 128 foto Aleksandra MilivojevićCrnovrati labudovi u mini zoološkom vrtu u Kolutu.Osetljiviji su od crvenokljunih labudova – kao i crni.

129 foto Dragan BosnićCrnovrati labudovi u Beogradskom zoološkom vrtu. Mladi par koji još nije potpuno

belog trupa.130 foto Branko Jovanović (Orange studio Nebojše Babića)

Crnovrati labud u Beogradskom zoološkom vrtu.131 foto Danilo Peternek

Crnovrati labud u Beogradskom zoološkom vrtu.132 foto Branko Jovanović (Orange studio Nebojše Babića)

Crnovrati labud u Beogradskom zoološkom vrtu.133 foto Danilo Peternek

Crnovrati labud u Beogradskom zoološkom vrtu.134 – 140 foto Jožef Gergelj

Tri odrasla primerka žutokljunog labuda u društvu sa jednim odraslim tundra labudom na ribnjaku ”Futog”. Držali su se odvojeno od crvenokljunih labudova kojih je bilo u blizini. Žutokljuni labudovi su povremeno pokazivali znake agresivnosti prema tundra labudu i terali ga od sebe. Sva četiri labuda redovno su se hranila u plitkoj bari, a često su posmatrani kako se odmaraju na suvom delu korita jezera.141 autor fotografije nepoznat

Koskoroba labud pliva po ukrasnom jezercetu u krugu fabrike vina. Fotografija je napravljena u Portugaliji, u Lisabonu.

Koskoroba labud je izazvao izvesnu konfuziju među ornitolozima. Po nekim ornitolozima ova vrsta ne pripada uopšte labudovima nego patkama, dok neki misle da ova vrsta ipak spada u labudove.142 foto Mateja Jovanović

Autor sa crvenokljunim labudom.

SWANS


INTRODUCTION

Swans, apparently, are not only the largest, but the most beautiful birds among the waterfowl. Their extraordinary appearance and graceful behaviour have always attracted the attention of ordinary people and scientists. Traditionally, they have been assigned numerous symbolic meanings (among others, to be symbols of love and fertility). Many legends and works of art have also been dedicated to them, even one of the constellations on the northern sky has been named after them.

There are seven species of swans. The Mute Swan, known also under the name of „Grbac” - is most often seen in our country. Many find it to be the most beautiful one among all the swans. Its presence on rivers and lakes considerably contributes to the biodiversity and natural beauty of our country.

The swan population in the wilderness is part of our natural resources, whose protection is regulated by law. Unfortunately, in practice, many people break that law, without even bearing any consequences for such acts. It should be remembered that the people`s attitude towards swans, and nature in general, speaks a lot about their awareness of the problem, their social and cultural development.

This book is an attempt to try and stop those individuals in their swan abuse, nest devastation, egg and cygnet stealing, their illegal hunting, capture or killing of these beautiful birds.

I wrote this book with the intention to contribute to the preservation of this precious species, and to make people aware of its existence, life, characteristics and habits. More than anything else, my intention was to make them love these animals and start feeling responsible for them.

I hope that the experience gathered in the book will help those interested and willing to make their own contribution to the protection of swans living in the wilderness, as well as those ready to make a small pond on their farm or some other convenient premises, and be successful in breeding these outstanding animals.

I sincerely hope that some of the readers of my book will become great friends and protectors of swans, and that you will enjoy reading the book.

Thank you.

The Author


Adult swans are usually capable of defending their younglings from predators, but eggs and cygnets sometimes fall prey to crows, foxes, weasels, raccoons, coyotes and dogs.

The Mute Swan population is large, estimated up to 600 000 – 620 000 individuals, and its areal is constantly widening, due to man`s intervention.

They are often raised in captivity and their number is increasing, as they are easy to breed.

PHYSICAL PROPERTIES

The Mute Swan is one of the largest and heaviest flying birds. Males are bigger than females, and have a big and distinctive protuberance at the maxilla base.

It has a long neck, short legs and a duck - like bill. Like other waterfowl, it has webbed feet that act like ’paddles’ during swimming. When on water, its long S – shaped neck is curved graciously, with the bill pointed down, unlike other swans swimming with an erect neck and bill.

While taking off, swans run about 20 metres, splashing water with their feet, and waving their wings, producing a loud rustling sound.

Adult swans have a completely white plumage. If they live in the water rich in iron, their neck and head can become darker in colour. One swan can have about 25 000 feathers.

The bill is orange - red and has a distinctive black protuberance at the maxilla base (basal knot) with black edges and with a black terminal nail. The area between the bill and eyes is also black. The eyes are dark brown, and the feet and legs are mostly black, although the colour may vary up to greyish-pink, especially in leucistic forms.

The Mute Swan cygnets are dark grey - brown that changes to white with growing. The plumage becomes white during the first winter, although some feathers stay grey until the second winter. It is in the autumn of their second year of age that their plumage acquires its permanent colour. Young swans have grey bills, without the basal knot, and their legs are mostly black or dark grey. Their eyes are brown.

The Mute Swan is 125 - 160 cm long (from its bill tip to the tail end). A wing, without feathers, is 57 - 62 cm long, the wing span is 1.8 - 2.5 m, while the bill is 9.8 - 10.8 cm long. Their height, while standing, can reach 120 cm.

The weight can vary from 6.5 to 15 kg (the greatest recorded being 22 kg). Females weigh 8.9 kg on the average (6.5 - 12 kg), males 12.2 kg (8.4 - 15 kg). The weight of newly - hatched cygnets is 210 - 220 g, and gets multiplied 34 times during the period of 160 days, as the cygnets grow rapidly.

The Mute Swan has the very good eye - sight, as well as hearing. They can fly at very high speeds, even 80 – 90 km/h. While flying, their neck is stretched out and wings move slowly and evenly. Its life span is 7 - 11 years in natural habitats (the longest recorded being 19 years), whereas in captivity they can live up to 20 - 30 years, or even over 40 years.

VOCALISATION

These swans got their name ’Mute’ due to the fact that they make no sounds at all. Although, sometimes they can be heard hissing or croaking, usually silently, this being caused by the build of their respiratory system.

BEHAVIOUR

Mute Swans live in pairs. They are territorial (1 - 10 ha), or live in colonies of over 100 individuals in the areas where they used to be kept as domestic animals (Great Britain, Poland, and Denmark).

Non - breeders and single birds are sociable, they live in flights all year round. The pairs unsuccessful in reproduction can leave the territory and join other flights prior to the moulting season. After breeding, adult individuals gather in flights of more than 1 000 individuals in open spaces where the birds, unable to fly, can be protected. The moulting season lasts 6 - 8 weeks, from mid - June to the end of August.

These swans are aggressive towards other larger birds, especially during breeding and nesting. They

THE MUTE SWAN

Cygnus olor

The species was identified by Gmelin (Gmelin) in 1789.

DISTRIBUTION

Mute Swans are widespread over Europe and Asia – from Great Britain and Ireland, over Northern Europe and Central Asia, up to eastern China.

The countries in which they have been observed: Afghanistan, Albania, Armenia, Austria, Azerbaijan, Belgium, Belarus, Bulgaria, Croatia, Cyprus, Czech Republic, Denmark, Estonia, Finland, France, Germany, Greece, Holland, Hungary, India, Iran, Iraq, Ireland, Italy, Kazakhstan, Kirghizstan, Korea, Liechtenstein, Lithuania, Luxembourg, Macedonia, Moldavia, Mongolia, Montenegro, Norway, Poland, Romania, Slovakia, Slovenia, Spain, Serbia, Sweden, Switzerland, Turkey, Ukraine and Great Britain.

At the end of the 19th century, these swans were brought to the USA, Canada, Japan, Africa, Australia, Iceland, New Zealand and the Faeroe Islands, primarily as ornamental birds for city parks and rich people’s gardens.

They inhabit an area estimated up to 100 000 – 1,000 000 km².Mute Swans are sedentary (depending on their habitat), partially migratory (local migratory or

nomadic), and fully migratory birds - from the very cold areas in the north, where they flock in autumn, and leave their nests heading for the regions with milder climates, migrating to the South. They are sedentary in the region with mild climate, breeding, and flocking there during the moulting season.

European Mute Swans spend winters in the north of Africa and the Middle East; while those from the Central Asia spend winters in western India and Korea. In spring, when the breeding season begins, swans return to their ’homes’.

HABITAT

Mute Swans inhabit waters rich in reeds and other vegetation (floating, submerged or underwater). They include shallow lakes, pools, swamps, fresh water or salty marshlands, slow - flowing rivers (they prefer clean water streams rich in vegetation to large and polluted rivers), waterfalls, canals, reservoirs, rapids, lakes, ditches, estuaries, marines, coves, lagoons and sheltered coastal bays.

During the moulting season, flights of adult swans and non- breeders can inhabit brackish or salty habitats, including brackish moors and small brackish channels, as well as shallow coastal areas (brackish lagoons and bays).

They easily get used to people and life in urban areas, like city parks.

CONSERVATION STATUS

IUCN category – least concern, CITES – not on the list.Mute Swans are not on the list of endangered species. They often overpopulate some areas and

devastate water vegetation, making other birds leave the area. This may cause biotic changes in the ecosystem. There is also a high incidence of serious crop destruction caused by swans.

In some parts of the USA, these swans are considered pests and some preventive measures in the control of their population are being implemented currently.

Mute Swans are mostly threatened by hunters/poachers (as they are hunted for food in some countries), environmental pollution (polluted water and food due to oil and gas exploiting, mining and copper ore processing), as well as high - voltage cables and long, severe winters. They are also endangered by lead poisoning (ingestion of lead bullets).


them, during winter or spring, before the next breeding season starts.Young swans, driven away by their parents, may join a flight of non-breeding swans, during the

moulting period, when they are unable to fly. They will start pairing and looking for the territory suitable for breeding during the next two years. They start breeding when they are two years old.

If the hatch is ruined, swans are ready to make a new one in a very short time.In the nest, among otherwise greyish cygnets, one white cygnet may appear (leucistic form), and

its parents would treat it as an intruder, attacking it and driving it away. Left to itself, a poor cygnet will soon die.

Temperatures above 35 ˚C may endanger reproduction, due to an abnormal development of ecoparasites, or a feeling of uneasiness caused by their fully developed plumage.

Survival rate of young swans depends on winter severity and food supply, as well as the incidence of various diseases and parasites.

LIFE IN CAPTIVITY

Mute Swans can be kept on large waters in city parks, zoos or private estates.They are territorial and aggressive, especially during breeding season. They attack other birds (of

white colour only), or their one-year old ‘children’, or even people. So, they should be kept apart from other swans, geese and big ducks. Sometimes it is possible to keep them with smaller ducks; swans would ignore them.

If a formed pair loses the female for some reason, the introduction of a new female may prove rather risky; the male will attack ‘her’ from the very beginning.

The borders of cages that keep swans apart from other animals must not be transparent, or they should be protected with some vegetation to avoid fighting with other birds through the fence. The height of the fence should equal the height of the swans at least to prevent fighting over it.

Fresh waters with aquatic plants should be provided for these swans. One pair of swans needs an area of 400 m²; half of which should be water, and the rest of it land.The coastal area should be shallow and slightly angled to enable swans to get into and out of water

easily. They should have a nesting place, too, – small islands, mounted or sheltered premises, and, also, enough vegetation for building of nests.

More than one swan pair may be kept in larger areas, where each pair should have its own territory. One thing should be kept in mind – in natural habitats, young swans are driven away by their parents in winter or spring, before the next breeding season, so they should be kept separate from adult swans.

Swans can be fed grass, clover, lettuce and cabbage, if necessary, instead of aquatic plants. In addition to grains and granulated green feed (pelleted clover), small quantities of fine – cut bread can also be included in their diets. Swans eat slowly, so they should always be checked on whether they have taken enough food, especially if they share the same area with other species. Their diets should be better balanced during hatching. Newly hatched cygnets should be fed adequate diets (special granules for young swans or starter concentrates for younglings, finely – cut greens and hard – boiled eggs. Diets can be changed after three weeks – gradually decreasing protein intake.

Swans are able to defend their territory from most predators. Living on water, they are more easily protected than the young of other animals.

After the separation from their parents, the newly hatched swans should be kept under a light bulb at the temperature of 33 ˚C during the first two weeks. Also, the space should be large enough to enable cygnets free movement – near to or further away from the lamp, thus making it possible for them to choose the appropriate temperature. They should also be given opportunity to swim; a medium – sized bowl will do at the beginning.

After two to three weeks, weather permitting, cygnets could be kept outside, with an unlimited access to greens so that they should start taking care of their food. Their monitoring is necessary during this period, as there have been cases of their early deaths due to undernourishment. Water should be supplied ad libitum.

are tollerant to smaller ducks, but sometimes kill the youngs of other waterfowl. There have been some records of attacking people or children if they happen to be near these swans. They use their strong bills and wings to protect their nests and cygnets.

They can stand low temperatures, but cannot live on frozen waters. That is why swans stay usually on waters 1 - 5 metres deep.

They can spend a long time in water without wetting their plumage due to a gland near the tail excreting fat that protects the plumage from getting wet. Swans occasionally take the fat from the gland with their bill and spread it over their plumage.

Swans do not pair for life. Some males have been seen with even four females, while some females have changed partners several times around a year; even some cases of incest have been recorded.

FEEDING

Mute Swans feed on aquatic plants (leaves, stems and roots) or plants growing near water (willow leaves, grasses), agricultural grains and various seeds, water invertebrates, shells, snails, frogs, water insects and small fish.

They eat only by daylight, getting their food from the bottom (immersing their necks up to the shoulders), or water surfaces, or land. They eat aquatic vegetation not deeper than 1 meter. The daily food intake is over 25 % of their body weight (males 35 %, females 43 %), which equals over 3 - 4 kg of aquatic plants per day. Young swans feed on plants (provided by their parents), and also insects and water invertebrates.

These swans destroy plenty of water plants as they pull them out together with roots. One swan, besides eating 3 - 4 kg, pulls out 9 kg of aquatic plants. Also, they use large quantities of vegetation for building their nests. So, they can completely devastate small shallow waters.

REPRODUCTION

Males are sexually mature at 3 - 4 years of age, females at the age of 2 - 3 years. They mate once a year during spring.

They build their conical nests in isolated places in a well - defended territory, always near some water, on small islands or levees, above some water surface and among reeds (they sometimes float on water) or using the remains of previous nests. They would use the same nest if it was the place of successful reproduction, and will rebuild it each following year. Only females build nests, using nearby vegetation – twigs, reeds and aquatic plants. Males provide the building material. The bottom of the nest is covered with feathers. It takes 10 days to build a nest.

Females lay eggs from the end of March till the beginning of June, and may lay them again if the first hatch is unsuccessful. One female lays on the average 4 - 7 (1 - 18) greyish, greenish or blue-green eggs usually at 48 hours intervals. An average egg measures 115 x 75 mm, and weighs 340 g. Eggs are flat on both sides, and covered with a lime film while fresh, but, with time, become scratched (from turning), and brown spots appear.

A female patiently sits on eggs, while its male keeps guard nearby, ready to defend the nest from any intruder, even a man. A male would lie on eggs either during the time his female is busy eating, or in case she gets killed. The incubation period lasts 35 - 38 days, sometimes 42 days.

All cygnets hatch within 26 hours, and spend only one day in the nest.Young swans are able to swim the moment they first touch the water; no teaching is needed.Both parents look after their cygnets; the female hides them under its wings, or carries them on its

back during the first week post hatching.After hatching, cygnets are greyish - brown and fluffy, and they gradually obtain feathers within

the next 12 months. The bill is dark bluish and greyish, getting orange in mature birds. Their legs are dark blue - grey or light grey - pink only in leucistic forms. They start plumaging when they are 60 days old, and when 120 - 150 days old are fully feathered, ready to fly. When they are one year old, their parents leave


Swans restarted nesting in the Panonia Plain. The first nestings in Voyvodina were recorded at Palich Lake and Kolut fish pond in the mid - eighties. In addition to nesting swans, large groups of swans started spending winters in this area. The number continued increasing in the nineties.

Since 1984, Mute Swans have been nesting at Palich Lake (2 - 4 pairs); whereas, 2 - 10 individuals usually stay there throughout the year. According to the observations done in the period 1981 - 1996, the following average numbers of these swans appeared and stayed at this lake: 5.5 swans in September, 5 in October, 3.2 in November, 3.8 in December, 2 in January, 4 in February, 4.6 in March and 5.2 in April.

Occasional visits to the fish pond Uzdin, from mid - November to early May, were recorded during observations performed from 1977 to 1992.

Up to five pairs nested at the fish pond near Futog in the period 1989 - 1993. Even 44 individuals were seen in this period. Up to 1995 the number of nesting swans decreased. It can be concluded that the location of Futog fish pond is the nesting and wintering place, as well as the migration stop for Mute Swans.

The first swan nesting in Serbia, south of the rivers Sava and Danube, was recorded on the Yezava Swamp near Smederevo in 1998. The same pair failed nesting the following year, and no nesting was recorded south of the Sava and Danube until 2003, when it started again at the fish pond ”Little Vrbica” and Zasavica. “Mala Vrbica” is 145 km away from Yezava swamp, and 250 km from Zasavica, so this area is the most southern nesting area for these swans in Serbia.

According to the records obtained for the period 2000 - 2003, the number of nesting pairs is estimated to 50 - 60 (only one pair outside Voyvodina ). Compared to the year 1990, the number of swans increased by 50 - 80 %. This population is still increasing; currently 70 - 90 pairs. The number of Mute Swans nesting in Europe is 86 000 - 120 000.

***

The records for thee Mute Swan according to the journal “Ciconia“

1911December 28, 1911 – one swan was shot near Senta.

1971According to the observations done in the area of Donji Begey – the Special Natural Reserve “Stari

Begey – Carska bara“ and the surrounding area of the river Begey, two adult swans were noticed in Saracica on January 10, 1971.

1980November 8, 1980 - one Mute Swan was observed at the fish pond “Kapetanski rit” (surrounded by

three towns: Kanjiza, Velebit and Mala Piyaca).

1984In the winter of 1984, one juvenile individual was noticed at the mouth of the river Vlasina and

South Morava.December 17, 1984 – a flight of 16 swans was seen flying south - west across the river Tisa near

Ada.

1986December 21, 1986 – two swans were seen at Slano Kopovo.

1987In the spring of 1987, 15 or 20 swans flew low over the moor on the left bank of the river Danube, opposite

the town of Zemun.The observations in the area of the river Donji Begeyj (the special natural reserve “Stari Begey – Carska

bara”, and the surrounding area of the Begey) reported six adult swans at „Carska bara“ on April 17, 1987.

Hybridization with other species is common. Cases of crossbreeding of the Mute Swan with all other species from the genus of Swans (Cygnus) are well known, even hybridization with the Canadian Goose (Branta canadensis), wild geese (Anser anser); therefore, some precautionary measures are necessary to prevent this.

IMPORTANT AREAS IN SERBIA RELATED TO THE MUTE SWAN

GORNJE PODUNAVLJE (THE UPPER DANUBE) – the vast lowland along the river Danube in north-west Bachka county, consisting of Apatinski rit, Monoshtorski rit and Karapanja. According to observations done during 2000-2008, 10-13 pairs were seen nesting there, and 330 Mute Swans used to gather there during winter.

This area is important for the Mute Swan during severe winters. Two big canals, the Danube–Tisa–Danube Canal and Big Canal do not freeze, due to fast water flow and numerous small canals with thermal springs.

YEGRICHKA – The Yegrichka is in the southern part of Bachka terrace, between the Big Bachka Canal (in the North) and the Danube (in the South). A large number of Mute Swans might gather here during winter.

KARADJORDJEVO – the vast lowland along the Danube in the southwest of Bachka, consisting of Bukinski rit, Hagel, Sharengradska ada, Mohovska ada, Donji rit, Bukinski hrastik and Tikvara. According to the observations during the period 2001 – 2008, 6–8 Mute Swan pairs nested in these areas, and 150 birds sometimes gather there in winter (especially in Tikvara).

KOVILJSKI RIT (KOVILE MARSHLAND) – the large alluvial flooded area on both banks of the River Danube in the south - east of Bachka, consisting of Koviljski rit, Petrovaradinski rit, Krchedinska ada, Lochka ada and Velika ada. According to the observations in the period 2005 – 2008, 7 – 10 Mute Swan pairs nested there, and even 80 swans gathered during winter.

CARSKA BARA (TZAR SWAMP) – situated in Middle Banat, between the rivers Tisa and Begey and south of Zrenanin. The observations done in the period 2000 – 2008 showed that 6 - 8 Mute Swan pairs nested in this area, while around 110 swans gathered there during winter.

LABUDOVO OKNO (SWAN SHAFT) – a vast, flooded area along the Danube, in the south-east of Panonska nizija, and in the near vicinity of Deliblatska peshchara, and the gate to the Djerdapska klisura (Djerdap Gorge). The observations performed in the period 2000 - 2008 showed that 1 - 2 swan pairs nested there, and 20 Mute Swans gathered in winter season.

DUNAVSKI LESNI ODSEK (DANUBE WATTLE SLOPE) – the narrow area along the Danube, one part of which in East Srem, and the other in the south – west of Banat. According to the observations done between 2000 and 2008, one swan pair nested there, and 25 Mute Swans gathered on this location during winter.

ZASAVICA – the river Zasavica, from the Crne Bare (Black Swamp) up to Machvanska Mitrovica, where it flows through the Modran Canal into the river Sava. The observations done in the period 2004 - 2008 showed that one swan pair nested there, and 8 Mute Swans gathered in winter season.

SITNICA – the large plain of the river Sitnica near Prishtina, stretching from the south - east to the north-west. According to the observations done from 1996 to 2001, up to 10 Mute Swans gathered in this area during winter.

DJERDAP – (DJERDAP GORGE) in the north-east of Serbia, the vast woodlands of the South Carpathian Mountains, on the country border with Romania.The observations during the period 2000 - 2005 showed that up to 95 Mute Swans gathered on this location during winter season.

MALA VRBICA – a plain, with features of a steppe, in Negotinska Krayina, between Dakiyska nizija (Dakiya Plain) in the east and the Carpathian Mountains in the west. According to the observations done in the period 2005 - 2008, four swan pairs nested there and up to 1 700 Mute Swans gathered during winter. ***

At the beginning of the 70`s of XX century, after an interval of almost one hundred years, Mute


1997January 1, 1997 – a flight of 10 - 15 birds flew north – east toward the Danube, over Stanoya

Glavasha Street in Belgrade.January 21, 1997 – one individual was observed on the river Tisa, below Adoryan.January 23, 1997 – one dead swan was found near Senta, on the bank of the river Tisa.June 5, 1997 – two adult and five scarcely plumaged young swans were noticed at “Carska bara”,

in the area of Donji Begey.During 1997, one pair nested for the first tim on he river Krivaya near Srbobran, up an old water -

mill and in the reeds. The pair hatched 4 - 5 swans that got stolen soon afterwards. Adult swans stayed there during the whole winter.

The Mute Swan is very rare in Yagodina. One pair was observed on Dragocvetachko Lake in December 1997.

December 28, 1997 – two adult and five young swans were noticed at the DTD Canal.In 1997 one pair was observed at the Yezava Moor, near Smederevska tvrdjava and the Danube.

The female laid eggs, but they were stolen during incubation period.This pair had already been seen in Smederevo in 1996.

1998January 3, 1998 – one pair was observed at the fish pond Yazovachka.May 2, 1998 – seven adult swans were noticed on the Carska bara, in the area of the Lower Begey.According to the observations done at the river Danube delta in the period May 28 – June 2, 1998,

flights of 150 – 200 swans were regularly seen on lakes and fish ponds.1998 – a pair renested on the river Krivaya, near Srbobran. During the incubation period, one

individual (probably a male) disappeared for unknown reasons, and the female got killed by a dog, that was deliberately made do it.

1998 – the pair previously noticed in Smederevo in 1996 went through incubation successfully, and hatched even seven young swans; two of which died soon afterwards. The remaining cygnets were caught by a citizen, but they were released on the demand by the Ecological Society. This was the first successful nesting of Mute Swans in Serbia, south of the Sava and Danube in XX century. It occurr ed in the area of the river Yezava. There are numerous open water surfaces in Yezava bara, with abundant reeds, all this being very convenient for swans.

1999Records from January 1999 proved two young swans seen in the area of Kupusina (DTD Canal),

10 individuals in the area of Kolutski fishpond, 4 swans in the fishpond Bachki Monoshtor, about 20 individuals on the DTD Canal - Bachki Monoshtor, and 4 of them at the Big Canal, in the area of Bezdan.

January, 1999 – some 120 - 130 swans were recorded to be wintering in the north - west of Bachka.January, 1999 – some 120 - 130 Mute Swans, spending winter at the Upper Danube, were reported

there.January 2, 1999 – two Mute Swans were seen at the Zasavica near Valjevo.

2000In the north - west of Bachka, 160 swans were recorded wintering in January 2000. The temperatures

were far below zero, and still waters were frozen. 80 swans found good conditions at the DTD Canal, near Bachki Monoshtor.

April 2000 – one adult swan was observed on Krushevacha Lake.

2001Mute Swans appeared on the river Zapadna Morava late in December. During that winter 70 swans

stayed on the rivers Zapadna Morava and Ibar, near Kraljevo, and 37 individuals on the Zapadna Morava, near Chachak. Two flights, one of 18 and the other one of 19 individuals, were observed in the area of the

1988December 15, 1988 – five swans were seen on the fish pond “Kapetanski rit”.February 27, 1988 – four adult swans were noticed at “Carska bara”.

1989February 9, 1989 – According to the observations in the area of the river Lower Begey, one young

swan was noticed at the Old Begey – Baymok.Two swans were observed on the fish pond in Sviloyevo from December 20, 1989 to February 18,

1990.Two swan pairs have been nesting in the Special Natural Reserve “Ludashko Lake” since 1989.

1990December 30, 1990 – one pair was noticed on the fish pond “Kapetanski rit”.

1991The observations done in the area of the river Lower Begey reported one adult swan staying in

Gushchara from January 27 to 30, 1991. During winter 1991/1992, one swan was reported to be shot on the fish pond “Dokmir”, 18 km north

- east of the town of Valjevo.

1992May 31, 1992 – two swans were noticed on the fish pond “Begey”.In the winter 1992 / 1993, an exhausted young swan landed on the highway near the town of

Yagodina; it was caught and later looked after in Velika Drenova.

1993The first nesting at the fish pond “Futog”, on the left bank of the Danube, between Futog and

Begech, was recorded on April, 3.1993. Another four nests were found on April 18, 1993; whereas, the largest number (44 individuals) was recorded on September, 2, 1993.

According to the observations in the area of Donji Begey, 28 swans were noticed at the new river bed of Begey on November 2, 1993. Two adult and nine young swans were noticed in the same area on December 4, 1993; nine individuals on December, 6 and also December 23, 1993.

December 1, 1993 – three swans were observed on the river Tisa, near Senta.Mute Swans rarely winter at the locality of Zrnich Lake (an artificial lake) on the right bank of the

river Velika Morava, near the town of Parachin. Some of the employees from the nearby factory reported seeing some Mute Swans on the site during the winter 1993/1994.

1994The observations done in the area of the river Lower Begey, at the Tzar Moor, reported three adult

and four young Mute Swans on January 31, two adults on March 2, two adult and four scarcely plumaged young ones on June 8, and two adults on November 17, 1994.

February 12, 1994 – two young individuals were noticed at the fish pond “Zivica” Belgrade. There had been 3 of them previously, but one got killed from electrical wires.

March 10. 1994 – one individual was observed in Teryanski rit (Teryan Swamp), near Choka.March 21, 1994 – two swans landed on the river Sava, near Makish, Belgrade.

1996March 30, 1996 – one young and one adult swans were reported at the storage lake near Velebit.August 22, 1996 – four adult swans were noticed at Gushchara in the area of the river Lower Begey.1996 – Smederevo, in the area of the River Yezava, near the Smederevska tvrdjava (Tower of

Smederevo) and Danube, one pair was noticed trying to nest. Unfortunately, the female failed to lay eggs.


In the first decade of January 2003, the river Tisa partially froze due to very low temperatures. One exhausted young swan appeared near a bridge in Senta on January 19, 2003. It was fed and nursed for some time.

January 13, 2003 at the locality of Bezdan, on the Big Bachka Canal, 12 specimens were noticed; on February 10, 2003 some 130 swans, and on February 23, 2003 around 140 specimens.

January 26, 2003 – 22 swans were recorded on a lake near Bogoyevo. This flight arrived in December 2002 and stayed there until the end of January 2003 when the lake completely froze.

February 2, 2003 – about 80 swans were noticed on ’Tikvara’ near Bachka Palanka. There were about 90 individuals on February 18, 2003; and on March 3, 2003 there were 110 swans.

February 18, 2003 – some 90 specimens were noticed on the Danube, near Futog; whilst on March 3, 2003 about 10 swans.

February 25, 2003 – a large flight of 150/160 Mute Swans was noticed around Bachki Monoshtor, at the Big Bachki Canal.

Spring 2003 – a Mute Swan nest of 9 eggs was observed within the reeds, ten metres away from the open water of Zasavica, the locality of Sajak. This pair managed to hatch seven swans. One egg failed, and one cygnet disappeared immediately after hatching. The swans stayed there up till mid - November 2003. This was the first recorded and confirmed nesting of Mute Swans on Zasavica during the last hundred years.

The first nesting and hatching on the fish pond ’Mala Vrbica’ occurred in 2003 – one pair nested and managed to hatch six cygnets.

October 12, 2003 – some 55 swans were noticed on the fish pond ’Futog’, and two individuals on the same spot on November 9, 2003.

2004January 16, 2004 – a flight of 90 swans was seen at Cherevich Shpor on the Danube; the birds

were scattered from Futog to Susek. There was one Whooper Swan among them, attacking Mute Swans aggressively, trying to steal their feed provided by the citizens.

January 17, 2004 – a flight of 7 swans stayed on the fish pond near Susek.March 13, 2004 – 3 cygnets were observed on Krushevacha Lake (the so called “White Swamp“)

in the North Mostonga valley.According to the observations in the Lower Begey area, two adult swans and three cygnets were

noticed in Gushchara on June 10, 2004.The fish pond ’Futog’ – 38 swans were noticed on February 29, 2004; 21 on March 21, 2004; 14

on April 4, 2004; 28 on April 18, 2004; 42 on May 3, 2004; 27 on May 29, 2004; 3 on June 24, 2004; 2 on August 23, 2004; 2 on September 2, 2004; one swan on September 6, 2004; 13 on September 14, 2004; 109 on October 16, 2004; 70 on November 19, 2004; and 112 swans on December 8, 2004. Two Mute Swan pairs nested on this spot during the year 2004; one pair nested in the western part of ’Lake 2’, while the other one in the flooded forest between the fish pond and the Danube. In addition to the nesting pairs, non-nesting birds stayed there as well. It is interesting that the number of Mute Swans in this area was large in April, May and October.

One pair of Mute Swans nested on the fish pond ’Mala Vrbica’ in 2004. The pair managed to hatch 8 cygnets.

Two males, one female and one cygnet were observed for the first time in Yegrichka, near Temerin, east of the Temerin - Bechey Road, in the period December 17, 2004 – February 23, 2005.

2005Four pairs nested on the fish pond ’Mala Vrbica’. One pair failed, the second one hatched six

younglings, the third pair hatched 9 cygnets, and the fourth only one.November 13, 2005 – 14 swans, in company with 5 Whooper Swans, were seen on the fish pond

’Futog’. Another seven Mute Swans were seen, together with the same Whooper Swans, on the same locality on November 20, 2005.

town of Chachak. After a few days, one flight divided into smaller groups: up the river, around the town and 2 km down the river. The number of adult and young birds in this flight was approximately even. Another flight (19 birds), observed on the Zapadna Morava in Zablach, had more young than adult swans. Some of them got killed by hunters (or poachers).

A few individuals were noticed on the Zasavica near Valjevo during the winter 2001/2002.December 17, 2001 – 80 swans were noticed at the DTD Canal, in the area of Bachki Monoshtor.December 18, 2001 – 8 individuals were seen at the Big Bachka Canal, in the area of Crvenka.December 23, 2001 – a flight of 18 adult and eight young swans was observed on the river Tisa, near

Bechey, and the mouth of the Bogoyevo-Bechey Canal, where the river never freezes. They stayed there for a while, and left.

December 24, 2001 – in the area of Bezdan, 56 swans were noticed at the Big Bachka Canal.December 26, 2001 – about a hundred swans was noticed in the area of Bachki Monoshtor, at the

DTD Canal.

2002January 2, 2002 – in the area of Bachki Monoshtor, 131 swans were seen at the DTD Canal.January 2, 2002 – in the area of Bezdan, 86 individuals were noticed at the Big Backa Canal.January 12, 2002 – in the area of Bachki Monoshtor, 113 individuals were seen at the DTD Canal,

while 180 swans were noticed on January 26, and 124 individuals on February 16, 2002.January 12, 2002 – 82 swans were noticed at the Bachka Canal, in the area of Bezdan, and on

January, 26 – fifty birds.January 12, 2002 – about 60 swans were seen at the DTD Canal in the area of Kupusina, and on

January, 24 – five individuals.January 12, 2002 – three swans were observed on the river Tisa, near Ada.January 24, 2002 – 15 swans were noticed in the area of Bezdan, on the river Danube.January 24, 2002 – 19 swans were noticed in the area of Apatin, on the Danube.January 25, 2002 – 5 swans were seen in the area of Bogoyevo, on the river Danube.January and February, 2002 – a flight of 11 swans stayed upstream of Bechey, at Bachko Petrovo

Selo. The local people regularly fed the swans, mostly with corn (maize).February 17, 2002 – about 200 swans were noticed at the Kolutski fish pond..December 21, 2002 – about 90 swans were seen at the DTD Canal, near Bachki Monoshtor.December 28, 2002 – fourteen individuals were noticed on the fish pond Futog.Late December 2002 – one young swan was observed on the fish pond “Zlatica”, near Yazovo. It

was quiet and friendly.Since mid – December on, 17 swans wintered on a small lake at the pumping station on the river

Tisa, near Adoryan in the county of Kanjiza, and fed with maize by the local people. Till the beginning of January 2003, only 8 individuals survived (one pair with six cygnets) and stayed on the lake up to the end of January.

During December 2002, swan flights of 10 - 20 individuals were observed on the river Velika Morava in Bagrdanski tesnac (Bagrdan Gorge), near Predor, Miyatovac and Glogovac Bridge.

The fish pond ’Mala Vrbica’ is situated Kladovachka sandy desert, 5 km south - east of Kladovo. The presence of Mute Swans in this area was first recorded in the year of 2002.

The winter 2002/2003 was severe and with lots of snow. In these conditions, a great number of Mute Swans wintered along the river Danube, as it was not frozen.

During the winter 2002/2003, about 350 swans wintered in the Danube region of Bachka.

2003January 1, 2003 – about 65 swans wintered at the DTD Canal, in the area of Bachki Monoshtor.

Some 80 swans were recorded on January 13; another 130 swans on January 15; whereas, on January 24 some 110 swans; February 10 around 20 individuals. The whole flight moved to Bezdan, after several swans had been killed.


HABITAT

They live in areas along big rivers, on large lakes with shallow waters near the shores, marshes, brackish lagoons, estuaries, wetlands, streams and waterfalls.

They are sedentary, not migratory birds, but lead a nomadic life, constantly in search for food.

CONSERVATION STATUS

IUCN category - least concern, CITES - not on the list.Not endangered. The current global swan population is estimated to be 3 000 000 - 5 000 000

individuals.Young Black Swans are possible prey to larger animals.

PHYSICAL PROPERTIES

The Black Swan is a black - feathered bird, with a long neck. The plumage is black, often with brownish patches, but flight feathers are white, thus visible while flying.

Black Swans have necks straighter than White Swans, with downward - pointed bill.The bill is bright orange - red, with a white band near the tip, and legs and feet are greyish - black.

The eyes are red. Young swans are greyish - brown with a dark bill.Males (cobs) and females (pens) are similar in length and appearance, although pens are slightly

smaller than cobs. While flying, cobs can be distinguished by their longer necks, and, while swimming, by their erected necks.

The Black Swan measures 114 - 142 cm in length. Its wing span is around 1.82 m (1.6 - 2 m). A male weighs around 6 kg, a female 5kg. The smallest weight recorded is 3.7 kg, the biggest is up to 13.5 kg.

The Black Swan`s life span is about 10 years in the wild, and 30 years in captivity.

VOCALISATION

The Black Swan utters a range of various melodic, far - reaching sounds and hissing tones. The trumpet - like sound can often be heard at night.

BEHAVIOUR

Large flights of Black Swans can cover enormous distances in search for food.The Black Swan is very gracious on water, but rather clumsy on land.Due to its length, the Black Swan has to make an effort to take off; it needs a “run“ of at least 40

metres of water. They fly mostly in the evening and during a full moon, producing whistling sounds; then they rest during the day.

They moult once a year. During that period they are not able to fly, but stay on large open waters.They communicate by sounds or visual contacts; they raise their necks and loudly move wings in

order to chase away predators or other swans.The most interesting behaviour of Black Swans is the so called ’triumph ceremony’ that strengthens

the relationship of a couple, and also the ties between parents and their young ones, and it occurs while fighting for a female or territory. The male, after driving the opponent away, approaches the female proudly, the neck and wings repeatedly bent and raised, and ’calling’ the pen. The female sounds back in the same

2006February 3, 2006 – 6 Mute Swans were noticed at Chibukovac, near Kraljevo.February 6, 2006 – 2 swans were seen on the public beach in Kraljevo.February 11/12, 2006 – one swan was observed at the mouth of the river Ibar.February 18, 2006 – one swan was seen on the public beach in Kraljevo.March 7, 2006 – 2 swans were noticed on the public beach in Kraljevo.November 5, 2006 – one Mute Swan was seen, together with two Whooper Swans, in a small pool

at the bottom of the fish pond “Futog”.

2007According to the observations done in the period from mid - November 2006 until February 10,

2007, the number of Mute Swans on the fish pond “Futog” ranged from one to 74 individuals.

2008At the power plant ’Nikola Tesla B’ dump (10 km west of Obrenovac, and 4 km away from the right

bank of the Sava), there are pumps and sprinklers for watering the dump, that enables the formation of small pools, that after some time are rich in reeds and grasses. One pair was noticed nesting there in 2008.

2008/2009 – 43 swans, grouped in small flights, wintered in Yegrichka (Temerin area), east of Temerin - Bechey Road.

2009During March and April, 2009 – two swan pairs (females incubating eggs in April) were observed

in Yegrichka (Temerin area), east of Temerin - Bechey road.June 14, 2009 – a pair of swans with three cygnets was observed near a bridge on Temerin - Bechey

road; whereas, on June 21, 2009 another pair with five younglings was seen near the bridge where “Rimski shanchevi“ cross Yegrichka.

July 1, 2009 – 63 swans were seen at the fish pond “Mala Vrbica”.September 23, 2009 – 21 Mute Swans were observed on the meadow ’Patriyarshiya’, at the very

edge of the village Kovilj.

THE BLACK SWAN

Cygnus atratus

The Black Swan was first described and identified by English naturalist John Latham in 1790.The first European to see the Black Swan was Danish sailor Antonie Caen during his visit to the

Shark Bay 1636. Later, Danish explorer Williem de Vlamingh caught some of these birds on the Swan River, Western Australia, in 1697, and took them to Europe. Many thought it was a fraud.

DISTRIBUTION

The native habitats of Black Swans are Australia (except for the northwest of the continent) and Tasmania. The birds were brought to New Guinea and New Zealand (as game for hunting in 1860). They were settled in Europe as ornamental birds in parks, while one group of them was observed in the wild in 1954.

The species inhabits a wide range:1,000 000 – 10,000 000 km².


THE BLACK - NECKED SWAN

Cygnus melancoryphus

The species was identified by Molina in 1782.

DISTRIBUTION

The Black - Necked Swan is widespread in South America and on the lakes in Neotropical region - Argentina, Brazil, Chile, Paraguay, Uruguay, South Georgia, the Southern Hawaii Islands and Falkland Islands; and sometimes might go astray to the Antarctic. This species covers a large area - around 2,100 000 km².

Black - Necked Swans can be sedentary, and fully or partially migratory birds, all depending on habitats.

During spring and summer (the Northern hemisphere - autumn and winter), they breed in Chile, Paraguay and Uruguay, also in Patagonia, Tierra del Fuego and the Falkland Islands.

As winter approaches, these swans migrate to the north – to Paraguay and South Brazil.

HABITAT

They usually inhabit shallow waters of the Pacific – the areas rich in aquatic vegetation. Show preference for freshwater lakes, marshes, lagoons, estuaries, bays and wetlands. Can be seen up to 1 200 m above the sea level.

CONSERVATION STATUS

IUCN - least concern, CITES - Appendix 2.No special status. Not endangered. Population estimated to 26 000 – 100 000 individuals.The major threat are hunters/poachers; as they hunt them for meat, feathers and sports. They might

die of lead poisoning.Mature swans are generally capable of protecting their young ones from predators, but eggs and

cygnets may sometimes become prey to sea gulls and smaller mammals, like foxes and weasels.

PHYSICAL PROPERTIES

The Black-Necked Swan has white plumage with a long black neck and head that make them distinctive from other swans. A white line on each side of the head goes from the bill to the eyes, continuing to the back of the head. The head and neck may also have white spots.

The bill is greyish with a red knob near its base. Facial skin is red.Their plumage is not too abundant. The wings are pointed. The feet of mature swans are pink; they

are short, and have an unusual position that makes their walking on land difficult.Males and females are not easy to distinguish at the first sight. They are of the same colour, but

males are bigger (sometimes for a third), and have shorter necks. The red knob near the base of the bill is usually bigger in males.

Cygnets are light brown - grey with a black bill and feet. Their plumage becomes white and the neck black at the age of two.

Except for the Coscoroba Swan, this is the smallest of all swans.The length, from the bill to the tail end, reaches 102 - 124 cm. One wing, feathers not included, is 40 -

41.5 cm long in females, and 43.5 - 45 cm in males (maximum recorded 50 cm). In females, the bill is 71 - 73 mm long; whereas, 82 - 86 mm in males. The tarsus in females is 78 - 80 mm long, and 85 - 88 mm in males.

way. They alternately immerse their heads in water, extend their necks and bills, then raise the necks pointing the bills downward, while swimming in a circle.

FEEDING

Black Swans are vegetarians. Their diets consist mainly of grass, leaves and other aquatic plants. They usually eat in the evening. The young ones occasionally eat plant seeds. They find food near the water or along lake shores. They sometimes eat underwater plants, immersing their necks, even 1m deep into the water.

REPRODUCTION

Sexual maturity is attained at the age of three years (18 - 36 months).They are territorial birds, although less than other swans. They are monogamous, pairing for life.

The couple often isolates during mating. Sometimes they nest in large colonies, making their nests not in the reeds but in dry coastal areas or small islands, and, if possible, isolated from other swans’ nests.

The male starts nesting, the female joins in and they continue together. Nests are large and untidy, made of reeds, dry leaves, branches, aquatic plants and floating waste, covered with moss. They are usually made on some shallow waters, and are 1.8 - 2 m in diameter. Sometimes these nests break off the shore and continue to float on the water.

June and July are mating months, but the mating season may last till December. The female lays 5 - 6 (4 - 8) big greenish eggs (sometimes a white egg can be found), usually in spring or autumn, depending on temperature, weather conditions and food (in Northern Australia they lay eggs from February to May, and in southern parts – from June to September). Eggs are laid every second day.

The male and female take turns lying on their clutch for 29 - 37 days (according to some sources 35 - 48 days) since the last egg is laid. Both parents take care of their cygnets, protecting the nest and younglings; if threatened, become very aggressive.

The cygnets are fluffy, and able to swim and feed already after hatching. About 24 hours later they are taken out to the water to swim. They ride on the backs of their parents during the longer trips to deeper water. They grow up slowly. They can fly at the age of two or three months, and stay with their parents for the period of 9 - 12 months. After leaving the family, the young swans gather in a ’juvenile flight’, where they stay until the first breeding season.

LIFE IN CAPTIVITY

Their colour is what makes Black Swans interesting to be kept in captivity.Swan pairs should be isolated during the mating season. Each pair needs 200 m² of land and 80

m² of water. During the rest of the year these swans can be kept in larger groups. If they live with other waterfowl, the choice of species should prevent hybridization among them.

Black Swans should be provided with fresh grass. Supplementary feed, such as pellets, may be given during winter months. All food should be stored in dry premises; wet food is not recommended. It is a must that their diets consist of fresh ingredients. If mixed with water, they must not be given more than they can take during one meal. The premises and dishes should be kept very clean. Swans should be provided with grit every day, and with limestone once a year, prior to the nesting season.


The breeding season is between July and September; November at the latest. While mating, they perform the so-called triumph ceremony - the male attacks the opponents and drives them away, then returns to its female to court it, posing and sounding in a very interesting way. Then, both of them alternately immerse their heads into water, stretching their necks high, while swimming around each other.

A massive nest is made of cattail and aquatic plants from thick vegetation near the water; sometimes partially above the water or floating.

A female lays 3 - 7 eggs of light beige colour, the average size 101 x 66 mm (93 – 109 x 63 - 69.3 mm), and 238 g (173 - 274 g) of weight. Only females incubate eggs, and it lasts 36 days (34 - 37 days). During that period their males protectively circle around the nests defending the territory from intruders. But, when they see a human, they panic and run away, leaving the nest unattended.

The average weight of cygnets after hatching is 150 g (129 - 184 g). Males take the responsibility of carrying the cygnets on their backs so that females can concentrate on food, as they must regain their weight, lost during incubation. Both parents look after their cygnets and protect them from predators by using their bills and wings in a very aggressive way.

Cygnets obtain their full plumage at the age of 70 days and stay with their parents up to 8 - 14 months of age. It is then that they become independent. Although already sexually mature, they do not pair until the age of three.

LIFE IN CAPTIVITY

Black - Necked Swans are rather calm, that makes them suitable for raising in captivity. Swan pairs should be isolated during the mating season. Each pair needs 200 m² of land, and 80 m²

of water surface. During the rest of the year they can be kept in larger groups. If they share the premises with other waterfowl, the choice of species should prevent hybridization among them.

Black - Necked Swans should be provided with fresh grass. Supplementary feed, like pelleted one, may be given in winter months. All food should be stored in dry premises; wet food is not recommended. It is a must that the given food is fresh. If mixed with water, the portion should equal the swan’s ability to eat it up during that meal. Also, special care should be taken about dishes and premises that have to be kept very clean. As for their living space, it should be provided on a daily basis with grit (sand and gravel), and with limestone grit once a year, prior to the nesting season.

THE TRUMPETER SWAN

Cygnus buccinator

The species was identified by Richardson in 1832.

DISTRIBUTION

Trumpeter Swans are widespread in North America - Western Canada and northern states of the USA, covering the area of 1,400 000 km².

They do not migrate far; the distance between the breeding habitat and wintering areas is small. Only the Trumpeter, living in Alaska, migrates long distances, depending on the weather.

HABITAT

The Trumpeter Swan population is found at lakes, ponds, marshlands by rivers, wetlands, marines, estuaries.The preferred habitat is a large, shallow, 30 - 90 cm deep marshland, with abundant vegetation.

Their weight varies, from 3.5 - 6.7 kg. The average weight of females is around 4 kg (3.5 - 4.4 kg), and of males 5.4 kg (4.5 - 6.7 kg).

The life span of the Black – Necked Swan is 7 - 15 years; although there are some documented cases of individuals living up to thirty years. According to many records, if kept in captivity, their life span is shorter.

VOCALISATION

The Black-Necked Swan is relatively silent. It occasionally utters a weak whistle when on water or in flight. That is the way they communicate among themselves.

BEHAVIOUR

Black-Necked Swans are very sociable animals, gathering in large groups when not breeding. During the breeding season, they become territorial, and they pair. After the breeding season, they congregate in thousands. They move, due to the climate or food, but stay mostly in southern countries of South America till the migration season. Then they migrate northwards.

They moult once a year, at the end of the nesting season and before their migration to the north. In Argentina, the moulting period lasts from November to February.

During reproduction, a swan couple will cover over 324 m², less than the swans in the northern hemisphere.

Most of the time, these swans spend on water, due to the position of their feet that makes it difficult for them to walk on land. In spite of certain difficulties during taking off, they are good at flying; once they have taken off, they are able to fly long distances. Compared to other swans, they fly fastest and can reach 80 km/h.

These birds often swim circling around each other, moving their heads up and down, as a greeting sign.

When a male defends its territory from other swans or predators, he warns them by lowering his neck and moving his head forward. The opponents fight striking each other with their wings. If the male wins, he goes back to his ’spouse’ triumphantly sounding loudly and immersing the head into the water, alternately straightening his neck. That is the so called ’triumph ceremony’.

Visual communication is very important in these swans. By lowering their head and waving the wings, they show other members of the flight (family) the right direction or the start of the mating ceremony. Also, they communicate by touching each other, especially while bathing or cleaning. Females clean the young ones in order to teach them how to do it themselves, and they bathe after the copulation to strengthen their ’marriage’.

The role of these swans in the ecosystem is very important - they feed on aquatic plants, thus controlling algae population. Therefore, swans have a great impact on water quality.

They are afraid of people.

FEEDING

Their diet consists mainly of aquatic vegetation, rarely small invertebrates and insects, fish or frog spawn.

The bill is strong, with cogged edges and a distinctive terminal nail. The cogged bill filters the water separating small food particles, clutching and picking plants with its rough tongue.

The most common plants in this diet are: Characeae, Potamogeton, Myriophyllum and Vallisneria.

REPRODUCTION

Both males and females are sexually mature at the age of two. They are monogamous, pairing for life, but if one dies, the other finds a new partner.


They moult once a year, and this leaves them flightless for about a month. The male swan loses its feathers after the female gets its back. This enables them to be with the young swans all time, making turns.

They can often be seen in wheat and corn fields.

FEEDING

The diet of Trumpeter Swans consists of underwater marshland plants – leaves and stems of aquatic plants, seeds and grain tubers. They are mostly vegetarian, but will also eat insects, snails, shells, small reptiles and fish. They immerse their heads and necks into water, dig in the mud, looking for their favourite feed. The swans fed in the tannin - stained marshes and streams get orange - red staining on their necks.

REPRODUCTION

At 2 - 3 years of age Trumpeter Swans are considered sexually mature, and they form pair bonds for life. Interestingly, they mate for the first time at the age of four or five years.

If one of the pair dies, the other finds a new partner. A male usually finds a younger female, and returns to the territory of its previous nesting. If a female finds a new male, it also returns to the territory of previous nesting. Like other waterfowl, attachment to another individual and return to the old territory are more frequent with the pairs that have managed to raise at least one clutch. Swans pair in their water habitats. If a pair spends at least two summers at the same location, it will make a very strong relation to that place, and will always return to it.

It is typical for them to come to their nesting places after ice thaws in early spring. For the first five weeks, the pairs spend courting, while moving their heads up and down, waving wings and watching each other. Newly formed pairs mostly do not nest during spring and summer of the first year. Their breeding territory may vary between 2.4 ha and 60 ha.

Trumpeter couples usually nest at the same place every year, defending the territory from other swans.

They construct their nests in mid - April for two weeks. The nest is platform - like and huge (sometimes even two meters in diameter), often made on top of a beaver dam, muskrat lodge or on a small island. A male picks plants and brings them to its female that is in charge of building the nest, and with its body makes a hole where to lay eggs. The same nest will be used for several years. It is often surrounded by water that prevents mammal predators from reaching it.

Both the quantity and quality of feed during winter season have a great impact on reproduction in the following season.

In late April or early May, the female lays the first greyish egg 11 - 5 cm long and 7.5 cm wide. Then it lays one egg every consecutive day, until 4 - 9 eggs are laid. If a female lays eggs for the first time, the number of eggs laid may happen to be smaller, and not fertilized. Once the eggs have been laid, only the female will incubate them, while the male will defend the nest aggressively. The incubation period lasts 33 - 37 days. The female occasionally leaves the nest for a short time-to eat, bathe, and clean its feathers, but, prior to this, it covers the nest with some building material.

In June, after hatching, cygnets weigh around 200 g. They go into the water two days later, and within two weeks start eating a diet of aqutic insects and various invertebrates (a good source of protein, needed for their growth). At this early stage, young swans can increase their weight by 20 % per day. When they are 4 - 6 weeks old, they change to a diet of aquatic plants.

The female is the first to start moulting, two or three weeks after egg laying. The male goes through this process when the female has already completed its moulting. This will take 30 days, and in the meantime all members of the flight are in danger of predators then. Therefore, it is obligatory to find a good hiding place. As a male and female moult at different times, one of them is always ready to fly and defend the young.

The Trumpeter Swan cygnets grow rapidly; permanent feathers on the tail and hips start growing 4 weeks after hatching; whereas the feathers on the stomach, breasts and cheeks at the age of six weeks.

CONSERVATION STATUS

IUCN category – least concern; CITES – not on the list.Between 1820 and 1880, only one company sold 108 000 hides of these swans. The Trumpeter

Swan was almost extinct in 1930. In 1933, according to some records, only 66 swans survived. Due to great conservation efforts and strict protection measures, this species has recovered, and is not endangered any more.

As for conservation, they have no special status, as they are not threatened. The population is estimated to number 18 000 individuals.

Coyotes, minks, river otters and golden eagles often prey on young swans. When a Trumpeter reaches adulthood, and is able to fly, it is rarely preyed upon.

Although officially protected, hunters sometimes kill these swans allegedly confusing them with white geese. But, it is more than evident that the two species are so different that confusion is inexcusable as the white geese are smaller, with wingspan of 90 cm, and black feathers on their wing tips.

Possible threats are also habitat destruction and bad weather conditions.

PHYSICAL PROPERTIES

Trumpeter Swans are the largest swans, and at the same time the largest waterfowl species in the world. They are completely white, except for a black bill and feet, that range in colour from grey to black. This swan is similar in appearance to other white swans, but its forehead slopes evenly to the black bill. Males and females are alike; males being a bit larger.

Their weight ranges from 7.7 kg to 15.8 kg, and the length is 138 - 158 cm. The average wingspan is 203 - 250 cm. The adult Trumpeter Swan can be 1.2 m high while standing.

These swans are very similar to Tundra Swans, but a slight difference can be noticed on the head and bill. The Tundra Swan has a concave bill, smaller in proportion to its rounded head; It looks bigger in proportion to its head, that is not rounded but ’square - like’. Besides, the Tundra Swan has a yellow spot on the bill in front of its eyes (almost 80 % of swans), and some Trumpeter Swans may have the same yellow spot. The best way to distinguish these two is by their vocalisation.

Both Trumpeter and Tundra young swans are of greyish colour. Tundra young swans are mostly silver-grey, and Trumpeter ones darker on the neck, head and upper body. The cygnets of both species turn white after they attain one year, and their bills get pink with black top. The bills become black while growing.

The life span of Trumpeter Swans is 20 - 30 years. Maximum age recorded in the wild is more than 24 years, and in captivity one individual has been reported to die at the age of 32 years.

VOCALISATION

The Trumpeter Swan has got its name from French trumpet-like calls it makes. Swans utter these deep, loud sounds to communicate at long distances.

Unlike the Trumpeter Swan, the Tundra Swan makes a high sound, as Canadian or White swans do. The Tundra Swan flights may sound dog - barking from a distance. Distinguishing these two swans vocalisations can be possible only if listening intensively.

BEHAVIOUR

Trumpeter Swans usually live in small flights. Like other swans, they fly with their necks stretched out and wings producing squeaking sounds.

They are well - adapted to low temperatures in their habitats. They have thick feathers, and so can tolerate relatively long periods of subzero temperatures. Parents and their ’children’ spend winters in the same area for years.


HABITAT

The species requires freshwater habitats: slow rivers, lakes, marshlands, swamps, ponds and bogs.Non-breeders may also be found in flights along sheltered coasts at estuaries, lagoons and

shallow bays.During migration, these swans frequent lakes, estuaries and sheltered coasts. They winter on

freshwater lakes, in marshlands, floodlands, brackish lagoons and coastal bays. They can also be found on agricultural land and wet pastures.

CONSERVATION STATUS

IUCN category – least concern, CITES – not on the list.As for the conservation status, Whooper Swans have no special status. They are not an endangered

species. The population is estimated to be around 180 000 individuals.

PHYSICAL PROPERTIES

The Whooper Swan has a yellow bill with a black tip, and black feet. Unlike Trumpeter Swans, they never raise their wings up while swimming, and they hold their necks more upright.

Whooper Swans are rather big, just a little smaller than Trumpeter Swans. They are 140 - 160 cm long; with the wingspan of 205 - 235 cm; the average weight of females is 8.1 kg, and of males 10.8 kg.

Some subspecies of the Whooper Swan, such as C. c. columbians, C. c. bewickii, and C. c.jankowskii, are smaller.

VOCALISATION

These are the loudest swans. The English name is „Whooper Swans“ because they produce a very strong honking, trumpet - like call ’whoop-whoop-whoop’ (6 - 7 rising and falling sounds). Their ’song’ has inspired lots of composers to use the same sounds in their music to denote entrance and exit of characters.

BEHAVIOUR

These swans are sociable when not mating. Non - breeders live in flights, separate from breeders.They are less elegant while taking off and landing; they need more space on water surfaces as their

landing lasts longer than in other swans. They first “run” on the water surface, then take off, making loud, rustling sounds with their wings.

Adults moult at the end of July and beginning of August (after breeding), when they are without their coat for cc. 30 days (even up to 6 weeks); males moulting prior to females. Non - breeders moult at the same time as breeders, but while breeding pairs tend to moult in their breeding territories, non - breeders moult in large congregations.

After moulting, the species begins to migrate south, from late September to October (the precise timing is determined by weather conditions), and arrives to the wintering grounds by October or November. These swans migrate in small flights or family groups, and in winter congregate into groups of some 300 - 400 individuals. On migration, they frequent lakes, estuaries and sheltered coasts. They traditionally winter on freshwater lakes and marshes, lagoons and bays. Now, agricultural land and wet pastures are being used more frequently.

They will return to their breeding premises in March and April; sometimes in early May, the weather conditions permitting.

Non-breeders may also be found in flights along sheltered coasts on estuaries, lagoons and shallow bays during that season.

They sleep in places with lots of freshwater, near some feeding place.

The neck feathers grow at the age of 7 weeks, and, eight weeks post hatching, almost all down disappears. Finally, they are fully feathered within 8 - 10 weeks, but they are unable to fly until 13 - 17 weeks. After 15 weeks, their weight is 9 kg (the weight gain of more than 0.5 kg a week). Their first flights in September are short. They are ready to migrate with their parents before all lakes freeze. Family groups stick together while migrating.

Young swans stay with their parents throughout the first winter. They strike out on their own when their parents start nesting again, and they are one year old. The survival rate in young Trumpeter Swans is higher than in other swans, due to this additional parental attention.

Young swans of the same hatch will stay together until their second or third year of age, forming very strong family bonds. Only then they start looking for its pair in marshlands.

LIFE IN CAPTIVITY

Zoos keep Trumpeter Swans mostly for educational purposes – their interesting history (they were nearly extinct in the past), and the fact that they are the largest of all swans, and are the „ambassadors“ of their habitats (education on marshlands).

Swan pairs should be isolated during the mating season. Each pair needs 200 m² of land and 80 m² of water surface. During the rest of the year, these swans can be kept in larger groups. If they live with other waterfowl, the choice of species should prevent hybridization among them.

Trumpeter Swans should be provided with fresh grass. Supplementary feed, like pellets, may be given in winter months. All food should be stored in dry places; wet food is not recommended. It is a must that the feed is fresh. If mixed with water, the portion should equal the swan’s ability to eat it during that one meal. Also, the dishes should be kept very clean. As for their living premises, grit (sand and gravel) must be provided on a daily basis; whereas, limestone grit once a year, prior to the nesting season.

In the USA, Trumpeter Swans are bred in captivity for the purposes of their population reintroduction into other locations. After two years of age, the swans not tied by family bonds, pair and then are released to certain marshlands, as they are very fond of them. They are likely to come back to their native marshland to pair at the age of four.

THE WHOOPER SWAN

Cygnus cygnus

The swan was identified by Linnaeus in 1758.

DISTRIBUTION

The Whooper Swan has an extremely large population, spreading over 10,000 000 km².The countries they have been recorded in: Afghanistan, Albania, Austria, Azerbaijan, Belgium, Bulgaria,

Montenegro, Croatia, China, Cyprus, Czech Republic, Denmark, England, Estonia, the Faeroe Islands, Finland, France, Germany, Great Britain, Greece, Greenland, Holland, Hungary, India, Iraq, Iran, Ireland, Italia, Japan, Kazakhstan, Kirghizstan, Korea, Latvia, Macedonia, Mongolia, Norway, Poland, Romania, the USA, Slovakia, Slovenia, Serbia, Spain, Switzerland, Sweden, Turkey, Turkmen, and Ukraine.

They are predominantly migratory birds, flying over land, making short breaks.They spend winters in England, north-western Europe, central Europe, Eurasia, Northern India,

China, Japan and Korea.


and ten small winter shelters. During the last 25 year (winters and springs), in the flooded lower valley of the River Begey, around

Perlez town – 3 swans have been observed.December 28, 1984 – 2 adult males and 2 young swans were seen on the river Begey.March 7, 1986 – 2 adult swans were noticed on the river Begey.March 22, 1993 – one adult swan was seen on the Tzar Swamp.1977-1992 – swans were observed only at the fish pond “Uzdin” on January 28, 1988 and February

17, 1990.December 11, 1991 – one individual, at the river Tisa, near Senta.February 25, 2003 – 4 adult and 8 young swans were observed around Bachka Monoshtor, on the

Big Bachka Canal. Shortly afterwards, another pair of adults landed on the water, sounding loudly, and was greeted with the same sounding by another small flight.

2003 – one adult swan, on Slatina Krushevachka Lake (White Swamp), in the valley of North Mostonga.

Late December 2003 – one adult and 2 young swans were seen while eating green wheat and clover, near Sayan, the village in North Banat.

Early February 2004 – the same swans, still near the village Sayan, fed on grains (maize) by the villagers.

January 16, 2004 – Whooper Swans were observed for the first time along the River Danube (between towns Futog and Sushek), at Cherevichki Shpor. One adult individual was in the group of some 90 Mute Swans. The group was attracted by some bread thrown into the water. The Whooper Swan attacked other swans, fighting for food aggressively.

January 17, 2004 – This species was observed for the second time on the fish pond near Sushek. One individual (possibly the same one from the previous story) was swimming about 50 metres away from a group of Mute Swans.

November 13, 2005 – a family of two adult and three young swans was observed for the first time at the fish pond ’Futog’. Later on, they flew away towards the western lake, and joined a group of 14 Mute Swans. The same family was noticed feeding together with 7 Mute Swans on a pool remained in the fish pond on November 20, 2005.

Winter 2006/2007 – November 5, 2006 – the Whooper Swan was seen for the first time when 2 adults were, together with one Mute Swan, noticed in a partially dried bed of the fish pond ’Futog’ lake. On November 15, 2006 – 3 adult specimens were observed on the same locality, together with one adult Tundra Swan, while wintering till February 9, 2007. The Whooper Swans were occasionally aggressive towards the Tundra Swan. All four swans regularly fed in the shallow pool, taking short breaks on dry parts of the lake.

February 21, 2008 – a flight of six adult Whooper Swans landed on a fish pond near Baranda, and, shortly afterwards took off heading for the west, towards Senta, sounding loudly.

THE TUNDRA SWAN

Cygnus columbianus

The species was identified by Ord in 1815.

DISTRIBUTION

Tundra Swans are widespread over an area estimated to 100 000 – 1,000 000 km², in the following countries: Austria, Azerbaijan, Belgium, Bulgaria, Canada, Czech Republic, Denmark, Estonia, France, Germany, Great Britain, Greece, Greenland, Holland, Hungary, Iraq, Iran, Ireland, Latvia, Macedonia,

FEEDING

The Whooper Swan is predominantly herbivorous; its diet consisting of leaves, stems and roots of aquatic plants in swamps (e.g. algae and Zostera, Ruppia and Potamogeton spp.), grasses, sedges and horsetails (Equisetum spp.). During winter the species also feeds on agricultural grain, vegetables (e. g. potatoes and turnips), occasionally acorns. Young birds often take adult insects and larvae of chironomids.

REPRODUCTION

Whooper Swans pair on well defined territories, and they do it for life.The species breeds on islands or along the banks of shallow freshwater pools, lakes, slow - flowing

rivers, marshes, swamps and bogs, showing preference to habitats with abundant floating vegetation and reed beds (natural habitats found in floodplains). They often inhabit taiga (coniferous forest) zones, birch forest zones, and shrub or forest tundras (generally avoiding open tundras).

Nests are large heaps of rotten plants, branches and leaves, built on dry ground or in reed beds on small islands or along the edges of lakes, ponds or rivers. They are usually used for several consecutive years, being repaired each year, by adding some new building material. Males are those that are mostly engaged in the building of nests.

A female lays 3 - 7 white eggs in April. The eggs are incubated for 31 - 32 days, or even 42 days, and by the female only. In some smaller subspecies, this period may last 29 - 32 days. Cygnets have grey/brown plumage, and are very active shortly after hatching. The female carries the cygnets on its back while the male protects them aggressively. Cygnets are able to fly after 87 - 90 days. While growing, their plumage becomes white.

LIFE IN CAPTIVITY

The Whooper Swan pairs should be isolated during the mating season. Each pair needs 200 m² of land and 80 m² of water surface. During the rest of the year, these swans usually stay in larger groups. If they live with other waterfowl, the proper choice of their species should prevent hybridization.

These swans should be provided with fresh grass. Supplementary feed, like pellets, may be given in winter months. All food should be stored within dry premises; wet food is not recommended for use. It is a must that the food is fresh. If mixed with water, the portion should equal the swan’s ability to eat it up on the spot. Also, the dishes should be kept very clean. As for their living space, it should be provided on a daily basis with grit, and with limestone grit once a year, prior to the nesting season.

THE WHOOPER SWAN IN SERBIA

In Serbia, the Whooper Swan is known as “Veliki labud” (“Big Swan”).The species is very rare in our country, although it has often been noticed in the last 25 years. The

reason for this could possibly be their migration to the east and south in the periods of low temperatures. The majority of Scandinavian Whooper Swans spend winters on the Baltic and North Seas, and in Denmark and around; whereas, the eastern populations winter on the Black and Caspaian seas (that nest in Eastern Siberia). It is characteristic of these swans that they retreat towards east and south during the periods of low temperatures, so this might be the reason for their sporadic apperance in Serbia.

According to some old documents, dating till the end of XVIII century, they were common on “Ludashko jezero” (Ludashko Lake).

The records with regard to its appearance in Serbia are as follows:Winter 1932 – one swan, near Senta on the River Tisa.In 1971 – one swan, at the mouth of the rivers Vlasina and South Morava.December 9, 1987 – 4 specimens, near Senta, on the River Tisa. February 20/21, 1988 – 3 swans

were noticed on the lake in Panchevachki Marshland (previously “Veliko Blato”), consisting of one big lake


The weight ranges from 3.9 kg to 10,5 kg; the average female weight is 6.3 kg, and male`s 7.5 kg. The length from the bill to the tail is 120 - 147 cm. The wing span is 168 - 201 cm. Adult Tundra Swans can be 90 cm tall, while standing.

Tundra Swans are pretty much alike Trumpeter Swans, although somewhat smaller than the Trumpeters. Tundra Swans are hard to differentiate from them in the wild.

A distinctive feature is the profile in the two species. The Tundra Swan has a concave bill, proportionally smaller compared to its rounded head; whereas, the Trumpeter Swan’s bill looks heavier and proportionally bigger to its ’square-like’ head. The Tundra swan also has a yellow patch on the bill, in front of the eyes (almost 80 % of swans), although some Trumpeter Swans may also have the same patch. Thus, the best way to distinguish these swans is – by their vocalisation.

VOCALISATION

The Tundra Swan sounds different from the Trumpeter Swan. The Trumpeter Swan utters a deep French horn - like call, while the Tundra Swan makes a honking call, much nicer and more melodic one.

While migrating, the flight call of a Tundra Swan sounds like ’hoo-ho-hoo’.

BEHAVIOUR

Tundra Swans are sociable when not mating. In their wintering areas, they often form large flocks of several hundred, or even a thousand, birds.

They eat during day, and in places where they are not to be disturbed. At night, they sleep or rest on open waters.

These swans come to their breeding areas from early May till late June.After breeding, they moult from late June till early September. Then they are featherless for about

30 days, and spend time in flights on open waters.Family groups leave their breeding premises from early September till the end of October. They

start reaching wintering areas from mid - October on. During autumn migrations, some groups may remain at the resting stops until cold weather makes them continue their journey.

Their return to the north, in small flights, begins in early March. The previous English word for the Tundra swan used to be ’Whistler Swan’ due to the sound made by its wings while flying, rather than by its vocalisation. This wing sound is like that of tearing the paper, and slightly deeper than that of a whistle. When thousands of these birds gather in big flights before migration, this sound is very strong and noisy, especially at night, at the time of the most frequent social interactions among the birds.

Conflicts among swans are more frequent within those birds living alone or in pairs, rarely within family groups (parents and their young). Families rarely fight or start conflicts, but, once in a conflict, they win (95 %).

The most serious conflict is when family groups fight with their wings waving, and pecking each other. Another form of conflict is when they chase one another – one swan follows another, showing aggression, hissing or stretching its head forward. Sometimes, a sudden and quick pecking can be the only form of fight. There is also the fourth form of conflict - which is actually simply a threat: the two birds position themselves face to face, stretching out their necks and heads forward as while pecking, uttering sing threatening sounds.

The conflicts usually start with a threat, and will finish with a fight if one of the swans does not retreat.

There is a strong hierarchy within any flight of Tundra Swans, based on its size. Larger families usually dominate the smaller ones, and those the pairs, as well as the single adult and young birds. This structure significantly diminishes aggression among all social groups, and birds of various age groups.

Norway, Poland, Romania, Slovakia, Spain (sporadically), Switzerland, Sweden, the USA, Turkey and Ukraine. This species has not yet been confirmed either in Serbia or Montenegro.

These swans are migratory. On their way from the Arctic, where they breed, to warmer wintering areas, they fly along a narrow corridor along the known routes, and always stop at the same places.

HABITAT

Tundra Swans inhabit tundras, grasslands, wetlands, areas around rivers and streams, marshlands, and occasionally wet salty areas covered with the following plants: Ruppia maritima, Scirpus robustus and Eleocharis parvula.

They got their English name due to the tundras that are their most common habitats.They breed near shallow pools, lakes and slow - flowing rivers, abundant in vegetation, within

tundras. Their favourites are wet lowlands of the Arctic tundras, with plenty of reeds, cornstalks, mosses and lichen. However, they are rarely found in tundras covered with bushes and woods.

While migrating, they can be found on open waters, lakes, lowland and highland lakes, reservoirs, river beds, shallow salty lagoons, sheltered coastal bays and inlets.

During winter, they live at brackish and freshwater marshlands, rivers, lakes, shallow estuaries, even flooded pastures or farm land.

They can also be seen at altitudes below 100 m.

CONSERVATION STATUS

IUCN category - least concern, CITES - not listed.They have no special protection status as they are not an endangered species. The population has

been estimated to 300 000 individuals. Tundra Swans have the best physical endurance of all swans. In addition to that they easily adapt

to the severest surroundings, and are resistant to harsh climatic conditions. They survive in spite of long migration routes and a very short mating season (weather conditions have a serious impact on their breeding).

The following present the biggest threat to them: habitat destruction – marshland drainage for agriculture purposes, dam building, oil and gas exploitation, peat mining, planting trees and bushes around marshes, or wetlands mowing. In some areas, oil spillages increase the mortality rate of young swans prior to migration.

Hunting is one of frequent causes of mortality (ingestion of lead bullets/shots, in spite of the existing restrictions on the use of lead ammunition), as well as fishing (lead from entangled fishermen’s nets). This species is highly threatened by poachers in north - west Europe and legal hunters in North America. Throughout the world they are in danger being caught for their meat.

Tundra swans, besides humans, have very few natural enemies. Young swans are often prey to eagles, sea gulls, wolves, foxes and bears, but this does not significantly influence their population number. Adult Tundra Swans are able to drive any predators away from their nests.

These swans are faced with the problem of weather changes all around the year, but bad weather is a serious problem during breeding in the north. They fail to breed when spring comes late or winter is early; a large number of young swans may perish. This is the reason why their number significantly oscillates. The number of cygnets in flights may vary from 10 % (during bad year) to even 30 % (during good year) .

PHYSICAL PROPERTIES

Males and females are similar; males being slightly bigger.The plumage is entirely white. In birds living in waters that contain large amounts of iron ions, the

head and neck plumage acquires a golden or rusty hue.They have a long erect neck, black bill and black eyes. The upper bill is slightly rounded. Yellow

patches of various sizes can be seen on the bill in front of the eyes. Their feet are black.


LIFE IN CAPTIVITY

Tundra Swans are rather calm that makes them suitable for raising in captivity. Swan pairs should be isolated during the mating season. Each pair needs 200 m² of land and 80 m²

of water surface. During the rest of the year, the swans can be kept in larger groups. If they share the same premises with other waterfowl, their choice would be such as to prevent hybridization.

Tundra Swans must have an access to green grasses. Supplementary feed, such as pellets, could be given in winter months. All food must be stored in dry premises; wet food is not recommended. If food is mixed with water, the portion should equal the swan’s ability to eat it up during that one meal. Also, the dishes should be kept very clean. As for their living space, it should be provided with grit on a daily basis, and limestone grit once a year, prior to the nesting season.

THE TUNDRA SWAN IN SERBIA

In Serbia the Tundra Swan is known as “Mali labud” (“Little Swan”).The species is rather rare in Serbia.They nest in the Arctic tundras, in the northern part of the Russian Palearctic. The swans nesting

west of the Ural Mountain spend winters in the south-west of Europe, and they very rarely come to our parts. At the beginning of XX century, their main wintering area was Ireland, but since the 50`s they have been moving towards the south of England and the coast of the Netherlands, Denmark and Germany.

The Tundra Swan was recorded in the area of Alibunar on October 27, 1898 and in Tarash area on December 13, 1961.

One adult Tundra Swan, together with three adult Whooper Swans, was noticed at the fish pond “Futog” on November 15, 2006. They were wintering there, staying away from other nearby Mute Swans, up to February 9, 2007. The Mute Swans occasionally behaved aggressively towards the Tundra Swan, chasing it away from them. All the four swans regularly ate in a shallow pool, and often rested in the dry river - bed.

One adult Tundra Swan was noticed in a small pool, near the sewage dump Vrshac on December 24, 2008. It soon flew away towards the fish pond “Vrshachki Ritovi”.

THE COSCOROBA SWAN

Coscoroba coscoroba

The species was identified by Molina in 1782.

DISTRIBUTION

The Coscoroba Swan inhabits South America (from Brazil to Tierra del Fuego, southern parts of South America, Argentina, Brazil, Chile, Paraguay, Uruguay), South Georgia, the Hawaii Islands and the Falkland Islands.

This species is less migratory than other swans; its migrating route is similar to the one of Black-Necked Swans, but within a smaller areal.

In the summer (the southern hemisphere) during their breeding season, these swans can be noticed from Chile and central Argentina south to Tierra del Fuego; sometimes even as far as the islands in the Beagle Canal. However, the majority breed in southern Argentina and southern Chile. At that time of the year they are also present in the Falkland Islands, although no breeding has been documented in this area so far.

Most of the population migrates to the north before winter. In Chile they go as far as Santiago, and east of the Andes. They congregate from Buenos Aires, Paraguay, Uruguay and southern Brazil on the

FEEDING

These swans predominantly feed on plants: leaves, roots, bulbous roots, young shoots and stems of aquatic plants (Potamogeton, Zostera, Glyceria), then grass, cornstalks and reeds (Phragmites, Typha), and also tundra vegetation, mosses, various seeds and fruits.

During winter and before migration, their diet is supplemented with grains and other crops (such as potatoes that remain in the fields after harvest), mollusks, amphipodas and polychaetas.

REPRODUCTION

They usually breed prior to their fourth or fifth year.Male and female mate in late winter, and stay together till the end of the spring season. They pair

one year before reproduction. Thus, they ’date’ for one year. The same year they choose their territory, protect it, but do not lay eggs. That year is a sort of ’trial period’ - they test their feelings. They start nesting the following year. They show their strong relationship by performing a rather spectacular ritual dance: a male and a female face each other, stretch out their wings and slowly wave them, move their heads forward and backward, uttering identical sounds. Their relationship is so strong that it will probably last for life. Each pair defends its territory, that can be 2 km² or more.

These swans come to the breeding area from early May to the end of June, even before snow thaws and while lakes are still covered with ice. They breed in pairs scattered all over the area. When the habitat conditions are very good, almost half of the colony would breed; even 5 - 16 pairs may breed within an area of 10 km².

The nest is a large open platform, usually made on small hills and reefs, away from water to prevent flooding. Nests are made of branches, grass and shoots; mosses and lichen inside. If the location is optimal, they might use the same nest for years, although they repair or rebuild it every year.

A female lays 3 - 5 eggs, or 5 - 6 when the spring is hot. The eggs are white and 107 mm long (the size depends on the number of eggs in one clutch - the more eggs, the smaller they are).

In bad weather, swans cannot feed on grains and water plant seeds, and they have to stay longer on reservoirs feeding on water plants and algae. They spend more time preparing for mating; that results in a smaller number of eggs (by 35 - 37 %). Due to bad weather conditions, swans have to leave their nest and look for food, giving the chance to predators to ’rob’ their nests (egg loss - 25 %). If winter is very long, many pairs do not breed; they would simply skip that breeding season.

The incubation period starts when the last egg is laid, and it lasts on the average 32 days. Only the female incubates the clutch, while the male aggressively protects both the nest and territory. If the clutch is lost, the season is off, and they do not nest again until the next year. The success rate in breeding is 70 %.

Cygnets hatch in early July and weigh 180 g. They have acquired their down, their eyes are open, and they leave the nest within 24 hours post hatching. They are able to swim and feed. Both parents look after their cygnets, help them swim and find food. The female often sits on the cygnets in order to protect them from cold and mosquitoes. The mortality rate of cygnets is rather high, mostly due to cold and hunger.

Tundra Swans stay on their territory during July and August, the period when adults moult. Cygnets grow very fast; 70 days post hatching (in September) they can weigh 28 times more than when hatched. This fast growth and weight gain are indispensable so they could be ready by the beginning of September to fly to large lakes in the south that freeze later. The cygnets will gather there, as well as non-breeders, and begin their migration. If winter comes too early, the mortality rate of cygnets is 100 %.

Young Tundra Swans are very similar to those of Trumpeter Swans. They are all greyish, with more silver in Tundra young swans and darker shades in Trumpeter ones (mostly around the neck, head and upper part of the breast). The cygnets of the two species get white only at the end of their first year. During the first summer all the cygnets have pink bills, with black tips. The bills will turn black at the end of their first year of life. The legs and feet are pink. Some properties characteristic of adult swans they will get during the first winter; but it usually takes at least two years to get the same colour of plumage.


After breeding and hatching they move to lakes to moult. This usually occurs during autumn, although there are some indications that they may moult earlier in the southern part of their areal.

When threatened, the Coscoroba Swan behaves the same as other swans: raises its trunk and waves with its wings so that it looks bigger and aggressive. But, unlike other swans, it does not perform the so called “triumph ceremony”.

While flying, these swans cannot “sail” through the air, but have to wave with their wings all the time.

FEEDING

The Coscoroba Swan feeds mainly on various aquatic vegetation, sometimes mussels and oysters, or even crawfish, snails, water insects, fish spawn, and rarely small fish.

While eating, they immerse their heads and necks (or almost half of their body) under water. They also graze the grasses, and gather seeds from the ground, as geese do it. It also eats terrestrial plant seeds, like geese.

While filtering water through their bills, retaining small plants and animals, they make a clattering sound.

REPRODUCTION

The Coscoroba Swan is considered sexually mature when 2 - 3 years old. Swans at this age pair, performing the “ritual dance”, stretching their wings and “calling” each other. They are presumed to bind for life.

The breeding season is during spring (mostly late spring) and summer in the southern hemisphere. The pairs nest separately, or in colonies where the pairs are a long distance from each other. Each pair defends its own nesting territory. If a pair lays eggs early, there is a probability of one more clutch.

A nest can be rather larger than the bird itself, and it is made on the ground or in tall grass and reed near some water. Grass and other plants serve as building material; adding down at the bottom of a nest.

A female lays on the average 7 (4 - 9) brownish eggs, and it takes care of them while its male stays close by, defending the territory. The average size of eggs is 89 x 61 mm (82 - 94 mm x 53 - 67 mm), and weigh approximately 70 g (130 - 203 g). The average duration of incubation is 35 days (28 - 40), during which time the female takes two daily intervals and leaves the nest in order to feed herself. Prior to leaving its nest, it covers the eggs.

Cygnets are able to swim and feed on their own very soon after hatching.The average weight of one – day old cygnets is 110 g (99 - 119 g). They have dark grey marks on

their down, similar to Whistling Ducks. They start flying at the age of three or four months.

LIFE IN CAPTIVITY

These swans are a good choice for those who can provide adequate conditions for them in captivity. They are friendly towards other species. Bad weather and snow in winter are a big threat to them, so they should be well protected. Zoos keep this species because it is interesting for educational purposes, due to its very complicated taxonomy.

They breed very well in captivity.Pairs should be separated during the mating season. At least 200 m² of land and 80 m² of water

surface should be provided for each pair. These swans can be kept in larger groups during the rest of the year. If they are kept together with other waterfowl, the choice of the species should prevent hybridization.

These swans should have access to fresh grasses. Supplementary feed, such as pellets, may be given in winter months. All food should be stored in dry conditions; wet food is not recommended. It is important that the food is fresh; if mixed with water, one portion should equal the swan’s ability to eat it during that one meal. Also, the dishes should be kept very clean. As for their living premises, it should be provided with grit on a daily basis, and limestone grit once a year, prior to the nesting season.

Rio Grande, while some have been noticed in central Brazil. There are some smaller groups in northern Uruguay, in the center of Chile, and probably in some other places where swans are sedentary birds. Swan pairs inhabit these areas, defending their territory all the year around.

The Coscoroba Swan population inhabits an area estimated to cover 2,500 000 km². Normally they are found at low altitudes, although some swans are recorded at 1 000 meters above the sea level. They are also said to be seen at higher altitudes.

HABITAT

These swans inhabit lakes, small lakes, ponds, marshes, shallow lagoons, large open waters, rivers, slow rivers, wetlands, and even brackish waters (they are reported on the sea beaches in Brazil). Generally, they show preference for waters with tall grasses and other vegetation that offers them protection.

CONSERVATION STATUS

IUCN - no category, CITES - Appendix 2.They have no special status, as they are not an endangered species. Their population is estimated

to 10 000 – 25 000 birds; 200 swans have been registered in zoos.The major threat is considered to be a decrease in their habitats.Coscoroba Swans and Black - Necked Swans have the same predators; young swans are threatened

by birds, especially sea gulls.

PHYSICAL PROPERTIES

The Coscoroba Swan is the smallest among swans, and very different from the remaining swans. It has longer legs, and young swans have a distinctive pattern (pretty much like some ducklings). Some ornithologists consider it as a transitional form from ducks and geese to swans. It looks like a swan, but with a goose - like head and vocalisation, as well as a duck - like bill, all this contributing to its unlike swan appearance.

The Coscoroba Swan has white plumage and both sexes are alike. The average weight of males differs, but at first sight it is practically impossible to tell the sexes apart. The wings are shorter and wider than in other swans. The bill is pink and flattened. The heads are completely covered with feathers, while, in other swans, there is no feathers between the eyes and bill. The legs range from pinkish to reddish colour, and the neck is larger than in geese, but not as long as in other swans. Thus, when compared to other swans, Coscoroba Swans have shorter and wider wings, as well as shorter necks.

The average length from the bill to tail end is 105 cm (87.5 - 116.5 cm). The length of one wing, without feathers, is 42.7 - 45.8 cm in females, and in males 48 cm on the average. The bill in females is 63 - 68 mm long, and the feet are 92 - 94 mm long.

The average weight of females is 3.8 kg (3.2 - 4.5 kg), and of males 4.6 kg (3.8 - 5.4 kg).The Coscoroba Swan`s life span is up to 20 years, while in captivity it is much shorter.

VOCALISATION

This swan is named Coscoroba after the sound it makes - ’cos-co-ro-ba’.

BEHAVIOUR

The Coscoroba Swan is relatively sociable. It usually lives in groups with other swans, as well as with geese and ducks. It can be seen in pairs, in small groups of up to 100 individuals, even over two hundred during the moulting season. This swan has been reported to be seen flying with flamingoes and Black - Necked Swans.


for good from the injured birds brought to the Centre. The injuries from rings on legs are not frequent, if the rings are fixed properly.

***The space allotted to the injured birds should have one inside and one outside secured units,

depending on the cause and severity of injuries. The area of 6 x 9 m is large enough even for a family of 5 - 6 cygnets, and it should have an available pond of 3 x 3 m, one meter deep. At least one of its sides should be under such angle that both swans and employees can easily get in and out. The pool should be provided with a good drainage system, as swans are known to be very untidy.

Both units must be provided with a special hiding space, with its floors covered with clean and dry straw. No sawdust is recommended, because swans might eat it, which can endanger their health, especially breathing. As for the inside unit, it should be spacious, without draft, and occasionally heated during winter, when necessary. The fence outside should be one meter high, if there are no dogs or foxes, or other predators, and it should not have any holes in it, or dangerous wires on the top.

The floor of the cage should be made of concrete (although such recommendations are very rare in the available literature), but is not always the best solution, although it is good from the point of view of hygiene (prevention from infections), and is very easy to clean. The cage should be cleaned at least once a day, and the pond every second day, if not every day. When the treatment of the injured bird is over, the whole area should be cleaned thoroughly to be ready for the next ’patient’.

Family ties between young swans and their parents become stronger in the first months of life. If a young swan is injured and kept separated from its parents for a period longer than five days, it will have to be raised in captivity, and its recovery will last longer. Thus, young swans should not be kept isolated; if necessary, keep them together with other swans. Otherwise, it will be regarded as ’abuse’.

***If a bird rejects food, consider the quality of food first, then perform the intubation which is necessary

when giving the prescribed quantity of medication directly into the stomach, or in case of dehydration. The intubation is not efficient when birds are too dehydrated or severely injured, when vommiting or their intestines injured. This requires highly trained experts; otherwise, the oesophagus or lungs might be damaged. The food should not be cold or some of its parts hot. In either case, the swan will refuse it (might even throw it up).

For forced feeding, a long hose (0,5 - 1 cm in diameter) is needed, as well as some adequate diet, possibly soaked in water (a concentrate or granulated chicken food or granulated cat food, made of fish). First, prepare a syringe with the formula and hang the flexible hose.The food temperature should be slightly higher than the body temperature; this can be checked on the inner wrist. Hold the bird’s head and neck upwards, measure the bill`s length to the crop; it must correspond to the length of the hose to be inserted. Then, press the bill slightly to make the bird open it. When the tip of the tongue is touched, the glottis closes, preventing the hose entering the lungs. The hose end must be round and smooth not to damage the mucous membrane. The food should be given slowly, with occasional stops. When the syringe is empty, press or bend the hose, and take it out slowly and carefully.

The amount of food given per meal is up to 120 ml, or 2 % of body weight (1ml of liquid equals 1 g; so the food to be given is 2 ml per 100 g of weight). There should be three meals per day.

When recovered, swans usually do not fly away straight away; they are prone to remain at the centre for some time, so their monitoring must be continued: how they feed, swim, clean themselves and communicate with other swans. As they have waterproof feathers, a possible lack of some of them in the areas where the operation was performed would not present a problem.

When a grown up swan is brought back to its natural habitat, it should be returned to the same premises where it had been found. If this is not possible, leave the swan near a group of non - breeding swans and watch it for some time. If it does not join the flight, check the place where it was injured; it might be there and in danger again.

RESCUE CENTRES

In many countries there exist special centres for rescue and recovery of injured swans, living in the wilderness. Here are some suggestions for those willing to do this rather tough job.

When a person calls a rescue centre to report on an injured swan, the first thing to do is to put down the personal data and telephone number of the caller, listen carefully to the problem; then decide whether to send a rescue team or not. If you decide not to send any help, you are obliged to explain to the caller your decision, asking him/her to call again in case the situation changes for worse. If your decision is that it is necessary to send a rescue team, you will need some additional data, e.g. the time of the injury, bird’s momentary condition, locality (any details will be welcome). You should also ask the caller about any other possible threats in the vicinity (deep water, walls, electrical wires, etc...) as this might require additional special help. Read the notes over to the caller, and ask the person to call you back if the situation changes.

***The right assessment of the situation is essential before any rescuing is undertaken. In most cases,

the rescue team will be met by the caller himself. Listen to the story again, and assess the situation.If a bird is to be rescued from the water, precautionary measures are indispensable, as this might

be potentially dangerous. If you are in a boat, you must be a competent swimmer, and supplied with the adequate equipment. A swimmer or not, have a life - belt on. Also, very busy roads or long - distance power lines can cause serious problems, as well as stray dogs or private property on which the bird has been spotted (trespassing is not allowed without permission in many countries, and the help of the police and firefighters is needed).

The most important thing is to rescue the swan as soon as possible, and in the least stressful way. The best way to catch a swan is with your hands; hooks and nets have been found harmful, as swans are usually afraid of them and can hurt themselves, while trying to escape. If the bird is able to move, you should not run after it; that might be a big stress for it, and even cause its death. Follow the swan slowly until it is safe to catch (make it swim towards some reeds where it cannot move freely; then it would be easier to catch its neck carefully, if injured). Then, use your other hand to embrace its body, with wings laid closely to it. If possible, do not hold the bird exclusively by its neck or legs.

***The caught bird should be transported to the Rescue Centre by car, in a bag, lying on its stomach,

with its legs raised backwards above the body, crossed and tied with a rope (the best are women tights) while the head should be left free, outside the bag, directed to the back or front of the vehicle. The swan should be surrounded by pillows or blankets to prevent turning over, and covered with a blanket to warm up. If the bird is seriously injured, it is not necessary to tie it or put it in a bag, but be careful - it might start moving and make a problem, especially if transported on the front seat. This is why some countries have laws forbidding injured animals to be put next to the driver’s seat. If unconscious, the swan’s neck should be stretched forward to enable breathing. Smoking in the vehicle, as well as loud music, strong odours, dogs or other animals, or even children are not allowed. Also, no toxic or dangerous materials should be transported together with an injured bird. If unavoidable, no contact should be allowed between the bird and the dangerous material.

***Immediately on the arrival to the Centre, the swan must be examined by a vet, and injuries taken care

of. Sometimes the bird is to be x-rayed (if some fishing line sticks out of its bill) and, if necessary, operated on. The bird found lying on a road and without any visible injuries, should be kept under close observation for at least 24 hours. If lead poisoning is suspected, the swan should not be given any medications until the diagnosis confirmed.

Marking swans with rings has proved very useful, especially for migration and breeding, and also health condition records. However, the act itself can be very stressful for birds themselves, and even cause additional health problems. Lately, there has been a lot of opposition to putting big plastic rings around birds’ necks, as they may, after some time, cause injuries to the birds’ necks. The rings should be taken off


FEEDING OF SWANS

Proper feeding is of the utmost importance in keeping and breeding of all animal species. Both undernourishment and overfeeding can lead to various diseases. Even when kept at vast premises, where the natural food is accessible, animals are in need of supplementary food.

The kind and quantity of food should vary in the same way as in nature - depending on the weather and season. The food rich in energy (fats and carbohydrates) is more often given during cold winter months, and the one rich in proteins during the breeding season.

The animals kept under controlled conditions should not be fed too much, because they can become overweight, that has a bad impact on reproduction and can also cause liver degeneration.

In the wild, birds spend the majority of the day looking for food; whereas, the high calorie food of a monotonous form is usually offered in captivity, and birds eat it up quickly. This can cause some changes (like boredom) in the behaviour of some animals. If the food is scattered over the water or land, birds will spend more time looking for it, and this can make them behave more naturally.

Diets of mixed feed, compared to monotonous, but properly balanced ones, may have as a result that some birds do not get the proper balance of supplements (e. g. vitamins). If allowed to choose what to eat, the birds will pick up their favourite food, and they will be deprived of the adequate food.

A bird can often show reluctance to eat new diets. In a way it is the normal behaviour among the majority of birds. Thus, such food should be introduced gradually, mixed with the already familiar food. In large groups, if one bird accepts new food, other birds may do the same.

Food should be stored properly, in cold, clean and dry places, safe from rats and insects, as they can be carriers of various diseases. It is recommended to store the food (grains and pelleted food) in clean, big, plastic or stainless steel containers. The same is valid for the food stored in paper bags, and they should not be kept directly on concrete or on the ground. If pelleted feed is stored for longer periods there is a danger of freezing. The prescribed hygiene should be maintained. The expiration date must be observed as, e.g. vitamin level will decrease after it.

Regular and thorough cleaning of feeders is necessary. Fresh food should not be added to the one from a previous day, as the remains from the bottom may become moldy and, due to mycotoxins, cause aspergilosis, especially in young birds.

Commercial mixtures for chickens are easy to find on the market, they are not expensive, and have proved good for swan feeding.

Commercial mixtures for turkeys contain enough proteins and, if given to swans, particularly the young ones, can cause skeleton deformations, such as ’angel wings’.

Some people feed swans with ground dog biscuits or pelleted food for trouts, cats or dogs. This is wrong, as such food contains an excessively high protein level that can cause a serious kidney damage, especially if water is not taken after feeding.

Newly hatched young swans may sometimes refuse food, probably because it is different in form and appearance from the food they are used to. Another problem can occur when a young swan is the only hatched one; it is easier to make them take food if there are more swans around.

In order to encourage cygnets to eat food, it is important to ’serve’ it near some water, or on the water (floating food), or just mixed with water.

In order to stimulate food intake, it is useful to rely upon usual bird eating habits. They will instinctively peck the moving food or worm - like one, or the food of yellow or green colour. The following feeding techniques have proven to be useful:1. Throwing some crumbs over the backs of the young birds may prove very useful, as the younglings will find the food while cleaning themselves, and this may induce them to look for some more around. 2. Dip your finger in water, then in food crumbs and move it to and fro in front of the young birds in order to encourage them to peck the moving object. Then, put the finger into the bowl with food so that the birds can see where the food is and start eating it.3. Toss some food crumbs onto the water surface to float; birds will come across them while drinking water

Early morning is the best time to let a bird into its natural habitat; it will have enough time until the night to find its way. If the weather is bad, postpone the whole operation.

Do not leave a young bird alone; near a flight of other swans would be the best solution. Neither leave a disabled bird into the wilderness alone, nor on some water surface previously unvisited by swans, nor at some private property without the owner’s permission. Also, do not leave it at a place where either taking off or landing are impossible. In the same way, the regions where aeroplanes fly low, or those near long - distance power lines or highways are not suitable for the recovered birds, too.

SWAN ACQUISITION

Swan hunting in nature is not allowed, although it is easy to catch them while nesting because they are unlikely to leave their eggs or young unattended. Therefore, those who want to have them are obliged to buy them from importers or breeders, requiring the certificate that will prove that the swans were born under controlled conditions.

The birds can be bought at various agricultural fairs or pets sale exhibitions, as well as via advertising or the Internet. There are many swan breeders in our country, although it is possible to get the birds from abroad, too. They are usually imported from Germany, but one has to be careful as some birds of bad quality are bought there at low prices, but sold here at enormously high prices.

The price of Mute Swans at Serbian market ranges from 100 to 500 Euros per bird. Black Swans are sold at 150 – 700 Euros, and Black - Necked Swans from 500 to 900 Euros. A certain discount can be obtained, if a pair of birds is bought.

The cheapest are cygnets younger than a year, because if they are bought for reproduction, it will take 3 - 4 years until they are fully grown. In the meantime, so much can happen that they may even die. A Mute Swan up to one year of age (easily recognizable by the colour of its feathers and bill) can be bought at 100 Euros, while a little older bird costs 150 – 200 Euros. A Black Swan up to one year of age has the current price of 150 – 200 Euros. The price of very old individuals is significantly lower.

The price can also be influenced by the bird’s physical condition; it is more than evident how healthy it is, and under what conditions it has been raised. Raise the bird to estimate its weight - if the bird is light, it is definitely seriously ill, which can lead to its death within a couple of months. There have been many cases of salmonella - infected swans, when medical treatment was unsuccessful. Also, check the bird’s breast muscles, then examine its throat and the area under the wings. Before buying a swan, watch carefully the way it walks and swims; it should not limp or have swollen joints and feet.

The price is normally higher for a pair of swans already successful in reproduction. Beware, when such a pair is introduced into a new environment, it may take even two years before it makes a nest and mates.

The bird’s sex has no impact on its price.Swans are usually aggressive towards people who approach them while nesting or raising the young.

Unfortunately, there are some swans aggressive in every situation; so they are not good for keeping in open spaces, such as parks (especially where children are usual visitors). Their price is low. However, the injuries they might cause are not serious (they slap people’s legs with their wings that can only make bruises). As for children, this slapping may cause a serious trauma.

The price can also vary, depending on whether a bird is being sold or bought. If sold, it is possible to bargain over the price (especially if the seller has to keep the youngs for the next reproduction cycle). But, if you are buying a bird, the seller will put a high price and will reluctantly reduce its price.

Do not be surprised if a seller tries to hide some facts about the bird to be sold. Is it no true about all selling and buying?


The deficiency causes an abnormal development of the embryo during incubation, early embryo death (mostly during the first week of incubation that might lead to the conclusion that the eggs are not incubated), inhibited growth of the young, cachexia, ataxia, paresis, paralysis and eventually death. In adults it causes weakness, lesions (white knots – button-like) in the oesophagus, inflammatory and bacterial infections of feet connective tissues (especially those parts touching abrasive surfaces), rheumatism or gout, as well as lowered absorption of some drugs.

It occurs in birds in captivity due to their diets being based mostly on grains in winter. It can be corrected by balanced diets. The main source of vitamin A is maize.

Vitamin B1 (thiamin) deficiency – This vitamin is essential for carbohydrate metabolism. It must be supplemented in diets. The condition can be caused by an excess of carbohydrates in diets. In the young, the first symptoms can appear already in the second week; whereas, in adults, they appear in the third week after the vitamin deficiency. The diseased animals start losing their weight, their feathers bristle, they feel weak in their legs, there is the extremities paralysis and opisthotonos (a form of spasm in which the head and tail are bent upward and the abdomen bowed downward). In addition there is growth inhibition in the young. The condition occurs mostly in animals kept in captivity. Can be treated supplementing thiamin in drinking water (100 μg per litre).

Vitamin B6 (niacin) deficiency – This vitamin is essential for normal carbohydrate metabolism. Young waterfowl need it more than other bird species. The symptoms are: loss of appetite, inhibited growth, leg deformities, general weakness, perosis and nervous disturbance. They occur mostly in the birds kept in captivity. Prevention: adding niacin or yeast into regular feeds.

Vitamin E (tocopherol) deficiency – Vitamin E is essential for normal reproduction and embryo development, as well as prevention of muscular dystrophy and lipid peroxidation. This vitamin deficiency causes muscle tissue illness, muscular dystrophy, progressive paralysis and death, also angel wings, irregular leg development (both legs curve outwards), some myopathy (usually the acute disease with muscle inability to bend; and even paralysis, sometimes heart or pulmonary problems and death, which can occur while catching a bird or some other physical stress). In addition it can reduce the number of laid eggs, failure to lay eggs, early embryo death (especially during the first week or the first third of incubation, or even prior to hatching).

The source of vitamin E: various germs (of seeds), grains, fresh green leaves and dry clover.Selenium nutritional deficiency – Selenium is an essential microelement, considered as poisonous

for a long time. Now it is known as useful if fed only in small quantities, and poisonous in large quantities. It has an important role in protecting cell membrane from free oxygen radicals, and it is a component part of various enzymes, such as glutathione peroxidase, thyroid hormones and other selenium proteins (some thirty of them have been identified so far).

Selenium deficiency causes growth disorders, development disturbances, reduced immunity, infertility (selenium is essential for spermatosoide mobility), muscular dystrophy, muscle degeneration in both young and adult birds, liver necrotic changes, encephalomalacia, oedema, progressive paralysis and death.

Waterfowl Diseases

The most frequent infectious diseases of swans in natural habitats are: plague (herpesvirus), cholera of birds (Pasteurella multocida), aspergillosis (Aspergillus fumigatus), mycoplasmosis (Mycoplasma anatis), fowlpox (poxvirus) and tuberculosis (Mycobacterium avium).

Very frequent diseases under artificial breeding conditions are: tuberculosis, aspergillosis, salmonellosis and viral hepatitis. Among less frequent diseases are: psedotuberculosis, erysipelas, chlamydiosis, mycoplasmosis, fowlpox and avian influenza.

Generally, tumours are rare; only liver tumours may often occur.

– the crumbs will encourage them to eat food from the bowl.4. A young bird from another hatch (not necessarily a cygnet), already used to feed itself, can be put in thegroup of newly hatched cygnets to inspire them to start feeding on their own.5. A hard boiled egg (cut or pressed in the form of worms) can be added to pellets or concentrates as it willattract their attention, and make them start eating.6. Lentil or finely cut lettuce can be offered floating on the water, or added to pellets or concentrates.

You must be sure that young swans eat their feed; therefore you must watch them during their meals or control their weight. Some weight loss should be tolerated at the beginning, but after two or three days weight gain is expected. The right way to get an insight in how much feed they consume is to weigh them before and after their meals.

Water and food should be kept at a distance from the heating lamp, not directly below it. As young birds eat only in broad daylight, they should be provided with artificial light, if kept inside.

Recovering birds should be fed with special care and their diets will depend on their size and age; whereas, injured or diseased animals will have special feeding requirements.

Stress and trauma cause an increase in the secretion of some hormones, e.g. of cateholamine, corticosteoride and glucagone, decreasing insuline secretion. The result of this is metabolism acceleration and an increase in energy requirements. Unless the food intake meets the requirements, the body will react by increasing glucogenolise and gluconeogenese (glucose resynthesis on the expense of breaking down of amino acids). The more severe the injuries, the stronger the reactions. The fat oxidation and body protein breaking down are also intensified. Thus, swans with severe injuries should be supplied with more proteins in their diets to stimulate faster healing of damaged muscles or other tissues, as well as to protect the immune system (the production of erythocytes, leucocytes and antibodies).

HEALTH PROBLEMS

Reference: Fowler and Miller, 2003

The most frequent waterfowl diseases related to feeding

Perosis – associated with deficiency of certain dietary factors, such as manganese, biotin, choline. The symptoms are: deformity of leg bones, together with enlargement of the tibiotarsal joints, and dislocation of Achilles tendon, so the birds move with difficulty. It is a very common disease in young birds. The prevention is achieved by adding manganese into their diets. The treatment is uncertain. The surgical stabilization of the tendons is possible.

Angel wings – (also known as lowered wing, turned wing, carpal deformity, rotated wing, etc). Caused by the high-calorie food with too much proteins and too little manganese, some vitamins, especially vitamins D and E. The pull of the scapular muscles causes an outward bowing, hence the name. The symptoms are: lateral rotation of the distal wing due to slow development of the carpal joint. It occurs in the young ones, both in the wild and in captivity, and can be corrected in the early stage with wing fixation in its normal position. The prevention is to limit protein intake to 8% during the first three weeks post hatching.

Rachitis / rickets – a disease of young growing animals, caused by a nutritional deficiency of phosphorus or vitamin D. The first symptoms can be observed already in the third week of their development. In the beginning they are asymptomatic, but then follow an inhibited growth, general weakness and limping. The prevention includes adequate balanced diets. The treatment is possible only if early diagnosed.

Vitamin A deficiency – Vitamin A is essential in nutrition as it participates in numerous essential body processes, such as morphogenesis in embryo development, sustaining skin tissues, glucoprotein synthesis, musosa production, bone development and immunity, as well as the eye – sight.


within the kidneys. The diagnosis is made by feces flotation or pathohistological examination of renal lesions. The diseased animals are treated with amprolium (a widely used coccidiostat) and sulphonamides. In addition, young birds must be isolated to avoid exposure to the infection.

Intestinal coccidiosis (Eimeria spp., Tyzzeria spp., Isospora spp., Wenyonella spp.) – They parasitize within the intestinal mucosae. The diagnosis is made on the basis of feces flotation and intestinal lesions that contain merozoites. Treatment with amprolium and sulphonamides.

Sarcosporidiosis (Sarcocystis Rileyi) – Adult parasites can be found in the intestines of skunks and opossums; immature parasite forms are common in the muscular tissues of waterfowl. The diagnosis is based on characterisitic white cysts in the skeletal muscles that are macroscopically visible during the muscle biopsy. This disease is not pathogenic, and, as such, not treated.

Tracheal nematodiasis (Cyathostoma bronchialis) – found in the tracheal mucosae. The diagnosis is based on feces flotation, and the presence of adult parasites in the respiratory tract. The treatment with fenbendasole and ivermectin.

Myocardial nematodiasis (Sacronema eurycerca) – Adult forms usually parasitize in the heart, while microfilaria can be found in lice (as intermediate hosts) and blood. The diagnosis is based on microfilaria obtained from blood smears. The disease is prevented by lice elimination with pyrethrins. No specific treatment exists.

Proventricular nematodiasis (Echinuria uncinata) – It parasitizes in the mucosa of the proventriculus. Immature forms are found in water fleas (Daphnia spp.).The diagnosis is based on mature forms found in proventricular lesions. One of the effective control measures is an increase in water flow in order to reduce the water flee population. The treatment with ivermectin and fenbendasole.

Ventricular nematodiasis (Amidostomum sp. and Epimidostomum sp.) – It parasitizes in the ventricular subepithelium. The developmental cycle of the parasite occurs in feces and water. The diagnosis is based on feces flotation. The treatment with ivermectin and fenbendasole.

Cestodiasis (various cestodes) – It is an infestation with tapeworms. The cause parasitizes within the lumen of intestines. The diagnosis is based on feces flotation. The treatment with praziquantel (an excellent cestocide).

Trematodiasis (various trematodes) – An infestation with trematodes, that parasitize within the bile duct and intestines. Water mollusks serve as intermediary hosts. The diagnosis is made on the basis of coprological examination. The treatment with levamisole and praziquantel.

Antibiotics recomended for treatments

Ampicillin, dosage 100 mg/kg, intramuscular, every 4 hours.Chlortetracycline, dosage 200 - 400 g per one ton of food, orally, daily.Doxycycline, 50 mg/kg, orally, every 12 hours.Enrofloxacin, 10 - 15 mg/kg, orally or intramuscular, every 12 hours.Oxytetracycline, 200 mg/kg, intramuscular, every 24 hours during 5 - 7 days.Sulphametoxasol-trimethorpim, 75 mg/kg, intramuscular or orally, every 12 hours.Tylosin, 20 - 30 mg/kg, intramuscular, every 8 hours during 3 - 7 days.

Antiparasitics recomended for waterfowl

Amprolium, dosage 0.5 ml of 9.6 % solution per one litre of water, orally in water for birds during 5 days. To cure coccidiosis.

Fenbendasole, 5 - 15 mg/kg orally, every 24 hours during 5 days. To cure nematodes.Ivermectin, 0.2 mg/kg orally, subcutaneous or intramuscular, daily. To cure nematodes.Levamisole, 20 - 50 mg/kg, daily, orally. To cure nematodes and trematodes.

The most frequent infectious diseases in waterfowl

Aspergilosis (caused by Aspergillus fumigatus) – an airborne disease, transferred by spores. Improper ventilation and wet feet contribute to its spreading. Respiratory and neurological symptoms during the acute period with fatal outcome are characteristic for this disease. The diagnosis is based on radiological and serological findings, and the best treatment, although long and difficult, so far has been with amphotericin B, nystatin, ketoconazole, and itrakonazol. Preventive measures include the maintenance of strict hygiene.

Bird cholera (caused by Pasteurella multocida) – transferred via respiratory secretions and excrement. The usual carriers are the birds recovering from this disease. Neurological disorders or fatal outcome are inevitable. The diagnosis is based on blood, marrow and liver cultures, and haemorrhagic spots on the heart or focal liver necrosis. Prevention includes: overall strict hygiene of the premises, and quarantine for newly introduced birds.

Chlamydiosis (caused by Chlamydia psittaci) is an acute and chronic infectious avian disease, a zoonosis. It is usually transmitted by respiratory secretions; less frequently feces. Even the birds with no visible symptoms can be the carriers of this disease. The symptoms are: early conjunctivitis, weight loss and nervous signs (acute form); and muscular atrophy (chronic form). The diagnosis is based on isolation and identification of PCR (polymer chain reaction) in blood and fecal cultures, as well as in tracheal and cloacal swabs. Chlortetracycline and doxycycline, together with the infected bird`s isolation, are the best recommended treatment. On the whole, treatment is not recommended due to the risk of infecting humans. Face masks and gloves should be used while handling the infected birds. The prevention includes: strict hygiene of the premises, and quarantine for infected animals.

Duck plague and duck viral enteritis (caused by Herpes virus) – Carriers could be asymptomatic. Ingestion of the infected birds` feces, direct contact with the infected birds or contaminated environment can cause an outbreak of the disease. The symptoms (acute form) are: depression, oral ulceration (usually under the tongue), photophobia and blood in feces; whereas, in a peracute form death is the only outcome. The disease occurs usually during the mating season, and spring migration seasons. The diagnosis is made on the basis of the virus isolation from the liver and spleen. Contact with other birds must be avoided. Unfortunately, there is no cure for this disease.

Salmonellosis (caused by Salmonella spp. - S. typhimurium and S. paratyphi B) – It is a highly contagious disease of all animal species, and is transmitted via feces of birds from natural habitats, rodents and reptiles, as well as contaminated waters, and insects. It can also be transmitted via the ovary from infected parents to their young ones. The carriers could produce various endotoxins that will damage tissues, so that the clinical picture is rather nonspecific. Possible symptoms are: early death, lethargy, diarrhoea, ataxia and conjunctivitis in young birds. The symptoms are not apparent in adult waterfowl living in nature. The diagnosis is based on the liver, spleen and infected feces cultures. The treatment is with antibiotics; the successful prevention includes the removal of diseased animals from the affected flight.

Mycobacterium avium tuberculosis (caused by Mycobacterium avium) – In birds it is a chronic disease. It is a zoonosis. It is transmitted via feces, and is characteristic of adult birds The disease is characterized by loss of body weight, poor egg production, arthritis, limping, the presence of nodules (often on the head). The postmortem shows cachexia and nodules over various organs. The diagnosis is based on laboratory and pathohistological findings. No therapy possible. As the infected birds are incurable, euthanasia is recommended and the removal of their carcases. A thorough disinfection of all the premises and habitat, and the removal of 10 - 20 cm of surface soil are necessary as this disease can present a serious threat to human health.

The most frequent parasitic diseases in waterfowl

Leeches (Theromyzon spp.) – Adults parasitize in the nasal cavity, pharynx or conjunctivae. They are identified by an examination of the trachea, nasal cavity and eyes. They can be removed by hand. The premises where the diseased birds have stayed must be dried and disinfected.

Renal coccidiosis (Eimeria truncata, Eimeria boschadis, Eimeria somateriae) – They parasitize


THE LIST OF BLACK AND WHITE PHOTOGRAPHS

p. 11 Source: The International Union for Conservation of NatureDistribution map for the Mute Swan (Cygnus olor)

p. 13 (taken by Zoran Rajic)The Mute Swan`s legs.

p. 15 (taken by Zoran Rajic) Winter idyll. A Mute Swan on Belgrade Zoo pond.p. 16 (taken by Svetlana Kotelkova)

Mute Swans eating underwater vegetation. Taken near the bridge “Sloboda” in Novi Sadp. 17 (taken byZoran Rajic) Mute Swan`s parents overseeing their cygnets at feeding time.pp. 19 – 22 (taken by Svetlana Kotelkova) A fight between two Black Swan males for a female`s favour. The photographs are taken on the Danube, near Banoshtor.p. 23 (taken by Katarina Paunovic) A cygnet resting on its mother`s back, while others are swimming. Taken in the vicinity of Novi Sad.pp. 25 – 28 (taken by Zoran Rajic) Mute Swan bathing.p. 30 (taken by Svetlana Kotelkova) Taking off of a flight of Mute Swans. Photographed on the Danube, near Beochin.p. 32 (taken by Katarina Paunovic) The photograph (up), taken near Kovilje, shows a Mute Swan driving off another swan from its territory. The photograph (bottom) shows a swan flying.p. 33 (taken by Katarina Paunovic) Mute Swan landing. Photographed near Novi Sad.p. 34 (taken by Nenad Spremo) A flight of Mute Swans on the Danube, near Apatin.p. 48 Source: The International Union for Conservation of Nature Distribution map for the Black Swan (Cygnus atratus)p. 50 (taken by Zoran Rajic) Black Swan in a pond of Belgrade Zoo.p. 53 Source: The International Union for Conservation of Nature.

Distribution map f or the Black – Necked Swan (Cygnus melancoryphus).p. 58 Source: The International Union for Conservation of Nature Distribution map for the Trumpeter Swan (Cygnus buccinator)p. 63 Source: The International Union fo r Conservaton of Nature Distribution map for the Whooper Swan (Cygnus Cygnus).p. 72 Source: The International Union for Conservation of Nature Distribution map for the Tundra Swan (Cygnus columbianus).p. 78 Source: The International Union for Conservation of Nature Distribution map for the Coscoroba Swan (Coscoroba coscoroba).pp. 96, 97 (taken by Zoran Rajic) The amputation of the distal wing is performed between the large and small metacarpal bones, at the age of 1 – 4 days (the best results are obtained if performed on the first day). In older birds the surgery is performed under general anaesthesia. Péan`s forceps is used to compress the wing in the just hatched youngs at the place below which a cut is to be made with a scalpel. After that the wound is cauterized with a thermocauter or soldering iron. How to stop bleeding in older birds might present a major problem. Bandaging is recommended for

Praziquantel, 10 - 20 mg/kg, subcutaneous or intramuscular. Repeat after 10 days. To cure cestodes, or 10 mg/kg orally, subcutaneous or intramuscular, every 24 hours during 14 days. To cure trematodes.

Pyrantel pamoate, 7 mg/kg orally. Repeat after 14 days. To cure nematodes.Sulphadiazine-trimethorpim, 60 mg/kg orally, every 12 hours during 3 days. Pause for 3 days and

repeat the same during another 3 days. Efficient in coccidiasis treatment.

Poisonings in waterfowl

Botulism is caused by ingestion of the toxin produced by bacteria Clostridium botulinum (type C is the most frequent). It is common in summer or early autumn, although it can survive through the following years as the spores are very resistant. Toxins can be found concentrated in worms fed on infected carcasses. The symptoms are: paresis - paralysis (starting from the legs and up to the head) causing bending of the neck and choking. The diagnosis is made on the basis of bioassay - mice innoculation. The treatment is limited to antitoxins and supportive care. Carcasses must be removed in order to avoid the contamination of the environment.

Lead poisoning – is caused by the lead from wastes, and hunting/shotgun pellets, and fishing lines. The expected losses can be very high. Some 1 - 3 % of waterfowl in North America has been recorded to be lost yearly due to lead poisoning. Poisonings are most frequent during winter and autumn hunting seasons. All waterfowl are threatened by lead poisoning, especially those fed on food from the water bottoms. The symptoms are: progressive weakness, exhaustion, bilaterally drooping wings while still able to walk and hide. The diagnosis is made on lead level in blood tests and radiography. The treatment: with peanut butter, paraffin oil, magnesium sulphate (taken orally), chelates and calcium.

Mycotoxicosis – Poisoning due to a fungal toxin. Mycotoxins are produced by fungi Aspergillus, Fusarium, Penicillium and Claviceps. All species are susceptible. Poisoning occurs both in nature and in captivity due to ingestion of fungi (that produce mycotoxins) from contaminated feeds. The symptoms are: immunosupression, inhibited growth, ataxia and eventually death. The diagnosis (very difficult and expensive to make) is based on anamnesis, clinical signs, and pathomorphological findings. The treatment: supportive therapy in acute cases. The prevention by food storage in dry, adequate places, and feeding on fresh food (the use of organic and inorganic adsorbents).

Oil (i.e. oil spillage) – very frequent on water surfaces, causing toxaemia and habitat destruction. The symptoms are: exhaustion, liver dysfunction, failure in egg laying, inability to swim, and fall in body temperature (due to feather loss - birds can drown and eventually die of hypothermia). The treatment: removal of oil by washing feathers with water and detergent, supportive therapy and good care. Zinc poisoning – Zinc is found in dumps and manure heaps. In zoos or parks, birds swallow coins thrown into ponds. The symptoms are: anaemia, diarrhoea, ataxia, paresis or paralysis and even death. The diagnosis is made on the basis of zinc level in blood, radiographic examination of the digestive tract. The treatment with chelates, zinc removal from the digestive tract endoscopically, supportive care, prevention measures and education of zoo visitors.

Sampling – Vein puncture

A correct diagnosis is made in swans on the basis of numerous , careful clinical procedures. Tissue sampling is an important, usually indispensable, part of every clinical examination. The most frequently sampled tissues are: blood, feces, body liquids, swabs, punctures, aspirates, feathers and scarifications.The test itself determines the type of sample, sampling methods, and mode of sample transportation.

Blood sampling in swans can be done by puncture of the jugular vein (in the neck), brachial vein (along wings near the elbow), or medial metatarsal vein (the inner side of an ankle). While taking blood samples, sterile syringes and needles must be used, and special care has to be taken not to damage a blood vessel, as this can result in bleeding out or haematomas.


The most appropriate depth of the water on which swans are kept should be about 120 cm, becoming gradually less deep. It is desirable to have an island for resting (especially in case of large water surfaces), provided with some shady places. Inappropriate hygiene of such premises and poor water quality might cause disease outbreak. Cold water is preferable to warm water, as the latter, in addition to abundant organic matter that it contains, might stimulate the development of botulism. Complete water replacement should be done regularly, including the cleaning of the pond and then its filling with fresh, clean water. The resting ground should be turned over, dried in the sun, and then planted with grass, every 6 - 12 months. The soil should be kept soft, to prevent the formation of abrasions on animal feet, that is very frequent in case of rough soil.

Some zoos practice putting up fences and covering the premises with nets in order to prevent any contacts with wild birds that might eat their food or transmit some diseases.16 (taken by Zoran Rajic)

Swans fed wheat germs. If too entangled, the sprouts should be separated into smaller pieces in order to make eating easier.

In case of green food, short cut grass (with as many dandelions as possible – Tarxacum officinale), or fresh clover (Medicago sativa) - they all represent an excellent source of proteins. But the problem is that fresh grasses and other vegetation is scarce, not available throughout the year. Animals should never be fed long grass leaves or clover stalks, or the grass kept in boxes or bags for several hours prior to feeding, as they have already begun to ferment. Swans could be given lettuce (Lactuca sativa) with dark leaves only (this guarantees that it is rich in vitamins), while those with lighter leaves have no nutritional value. The lettuce should be first thoroughly washed, roots and damaged leaves removed, and only then given to swans, either chopped or its whole heads, the latter being more entertaining to swans. Kale (Brassica oleracea) and duckweed (Lemna minor) can also be given to swans.

In case of larger populations, the food should be left at several places in order to allow more birds to reach it at the same time, thus preventing timid and less aggressive birds to be deprived of their rations.

Swans like to eat while swimming, so that food can be provided in shallow water or could be let floating on the water, or put in containers at the edge of the water. If the food is given outside the water, swans may start taking it to the water, and after swallowing it go back for some more. This may slow down the feeding.

As for zoos, feeding by visitors is strongly prohibited almost everywhere.It is not desirable to feed animals with foodstuffs that are crispy, salty, rich in fat, or full of

preservatives and additives. Some visitors might offer the animals some mouldy bread. However, mould that grows on old bread could be very dangerous. If visitors are to be allowed to feed swans, the best thing to do is to provide a place where adequate food can be bought. This ensures proper nutrition, and prevents overfeeding. It is also important to specify only one place where feeding can be done so that zoo workers could more easily clean the premises and control swan feeding by visitors. The disadvantages of this practice are that dominant birds come easily to larger amounts of food, while leaving the others hungry, that might lead to some weight loss.

The organized feeding of birds on ponds in city parks may be good in case of the lack of natural sources of food they need. The feeding must be controlled, as there is a great risk of disease transmission, because large numbers of birds gather in small spaces, especially where large amounts of food are provided. If, except swans, some other species, like pigeons and other birds, gather there, the maintenance of good hygiene of the premises might become a serious problem. Special attention should be paid to pigeons, because they can transmit diseases such as chlamidiosis, psittacosis, etc. It could be bad for birds if the supplied feed is not miscellaneous and given in excessive amounts. For example, pieces of bread that remained on smaller water surfaces after the swan feeding increase the risk of botulism fostering the growth of blue - green algae that can lead to all sorts of problems later.

The organized feeding of swans on larger water surfaces, such as lakes,ponds, rivers and canals, during winter time, can be useful because it increases the species survival rate.17 (taken by Zoran Rajic)

Swans like to eat the leaves of water lilies, and also dive their heads under water, pulling out plant

older birds for the duration of 12 up to 24 hrs. Monitoring of the wound healing during the first few days is obligatory to prevent potential bleeding. The birds that have undergone such a surgical procedure at an older age might experience serious long lasting trauma, and even many years later the wounds may reopen, with a possibility of bleeding and infection.

The WAZA (The World Association of Zoological Gardens) has adopted the policy of banning any wing clipping, and many countries have forbidden the use of any form of surgical method in order to prevent birds from flying.

Instead of performing amputation, birds` primary feather can be removed from one wing with the same result.

The prevention of flying either by amputation or feather clipping makes unnecessary the putting up of nets over the upper sides of cages. Its bad side is that other birds from the environment can come and transmit many diseases. For such reasons the closing of cages from the upper side has become popular; enabling swans to fly. Such nets are soft, made of nylon, with no danger to swans getting injured.p. 104 Source: The Internet

The skeleton of the Mute Swan.

THE LIST OF COLOUR PHOTOGRAPHS

No s 1– 99 show the Mute Swan (Sygnus olor).No s 100 – 124 show the Black Swan (Cygnus atratus).N0 s 125 – 133 show the Black - Necked Swan (Cygnus melancoryphus). No s 134 – 140 show the Whooper Swan (Cygnus Cygnus), and Tundra Swan (Cygnus columbianus).No 141 shows the Coscoroba Swan (Coscoroba Coscoroba).

1 – 9 (taken by Zoran Rajic)Mute Swans in Belgrade Zoo.Some of the first inhabitants of Belgrade Zoo Garden, since its public opening.

10, 11 (taken by Aleksa Stankovic)Mute Swan walking on the ground.

12 (taken by Aleksa Stankovic)The head of a Mute Swan, aged about two years.The bill is very sensitive because of the nerves plexus located at its tip.

13 (taken by Aleksa Stankovic)Mute Swan stretching out and waving its wings, shakes off water and arranges its feathers.Often when the wind starts to blow, they begin flapping with their wings in order to assess their

readiness for take - off. In Belgrade Zoo swans do not fly for various reasons – either are overweight, or do not have a sufficient length of smooth water surface necessary for take - off, or the feathers in the middle of one wing are clipped, or the tip of one wing is cut off. However, there are some paired swans that can fly. But do not do it because they do not want to leave their partners behind, that, for some of the above - mentioned reasons, are not able to fly away.14, 15 (taken by Zoran Rajic)

The swans in Belgrade Zoo share the same premises with other waterfowl, such as the Chinese geese (Anser cignoides domestica), Indian geese (Anser indicus), Egyptian geese (Alopochen aegyptiacus), domestic white geese, Muscovy ducks (Cairina moschata domestica), small white ducks, etc.

Special care should be taken not to have some aggressive species within the same pond, such as Ruddy Shell duck (Tadorna ferruginea). A case was recorded when a couple of Ruddy Shell ducks in our Zoo killed a Black Swan. The majority of conflicts occur during the nesting seasons between swan couples, or between swans and domestic white geese, whose males often come out as winners.


32 (taken by Zoran Rajic) Sometimes people can help in the construction of a stable nest bottom.33 (taken by Zoran Rajic) An example of a nest on a small island located in the middle of a lake. People made the nest of straw, fixed with logs to prevent its destruction. 34, 35 (taken by Zoran Rajic)

The nest made by swans. It was constructed on some reeds, above the water. A female rushes forward, flapping its wings, and climbs out of the water to the nest.

Females lay their eggs every two days, and generally do not lie on them until they have laid the last one. This may be a problem in the cold season, especially if the temperatures get below zero, and swans do not stay on their eggs all the time (this is very rare), so the eggs can freeze and get spoiled. In Belgrade Zoo this problem is solved by immediately, furtively replacing each laid egg with a goose egg, and only when the female starts to lie on the eggs, all the eggs will be furtively returned, and the goose eggs taken away. This replacement should be done during the feeding time, a zoo worker pretending to clean around the nest, a little protected with a bucket, and make the replacement. It must look as if he is doing his everyday work. Thus, the swans must first get used to the daily feeding protocol and cleaning activities around their nests. During the replacement, the birds must not be pushed, as there is a possibility they might leave their nests for good.

Special care should be taken while handling the eggs not to shake or turn them (during taking, replacing or returning them). Hands must be washed before handling the eggs, and it is best to wrap the egg with a clean towel and immediately take it to a warm place. In the warm weather, eggs should not be touched, but precautions should be taken against stealing, as it has happened several times in Belgrade Zoo, or if there are no swans around, some crows could come and peck the eggs.

The records kept for Belgrade Zoo show that during the last 20 years Mute Swans have laid eggs in the following months: January, March, April, May, August, September, October and November. Black Swans have laid them in January, February, March, April, May, June, October and November. Climatic factors and weather conditions influence the laying of eggs and successful hatching. The eggs laid in December and January, if the parents did not lie on them, were placed in an incubator.

Some breeders practice to keep eggs in incubators. Some let them remain under females only for 5 - 7 days, and then move them to incubators, but there is always a risk of contamination. Eggshell is porous and the inside content can easily be infected with bacteria, such as staphylococci (Staphylococcus spp.), Salmonella (Salmonella spp.), Escherichia (Escherichia coli) and others. It is recommended to discard all suspicious - looking, cracked or deformed eggs. According to some breeders good eggs should be first disinfected by dipping into 1 % formalin solution. The eggs can be kept for several days (maximum 14 days) at a temperature of 15 - 20 °C with their flat ends up, and only then put in an incubator (that must have already been disinfected by evaporation of concentrated formalin). During the incubation period candling of eggs should be periodically done, allowing the removal of the infected or bad eggs. The death of the fetus before the fifth day usually occurs due to an inadequate temperature in the incubator, shaking of eggs, or some congenital anomaly. Subsequent deaths may be caused by turning of eggs, inadequate temperature or high humidity. Deaths caused by bacterial contamination can occur at any time during laying or incubation.

The recommended conditions for an incubator are a temperature of 37.7 °C and humidity of 50 %. Eggs are to be kept under such conditions until the beginning of eggshell perforation, and then removed to a special incubator with a temperature of 37.5 °C and humidity of 70 %.

The young hatched swans are dried and then removed from the hatchery to the so called “nursery”. The space of 1 m2, with high sides. Higher than 60 cm is optimal for a maximum of 8 newly hatched chicks, because they must have plenty of space to move around (by growing they will naturally need more space). The nursery must have a heat lamp (usually with a bulb of 60 watts) and a possibility to get near it or to get away from it, as the young ones wish. They are free to choose for themselves the appropriate temperature zone. The lamp must be firmly fixed, and its temperature regulated by its lifting or lowering. Monitoring of the animals behavior is obligatory. If they start huddling under the lamp, this means that they are cold and the temperature should be increased. Whereas, if they are getting away from the lamp it means that they

stems from the bottom with their bills, so in a smaller space with swans present, there is no possibility for this plant to survive.18 (taken by Zoran Rajic)

Grains should be given in large, wide, shallow bowls.In Belgrade Zoo swans are fed a mixture of grains, made of wheat (42 %), maize (42 %), and black

sunflower (16 %). The mixture is made in the following way: three measuring cups of wheat are added to three measuring cups of maize and one measuring cup of black sunflower. Prior to giving it to animals it must kept in lukewarm water for 5 - 6 hours in order to make it softer and easier to digest.

The average amount of food that swans are fed (per swan) during the day is one full bucket (15 l) of lettuce and half a kilo of moistened mixture. Half of this amount is given in the morning, and the other half in the afternoon.

At the same time green and grain feed can be supplied, although swans usually prefer to eat green food first.

As for grit – small pieces of pebbles and sand - it is important that it is always available, especially when animals are fed grain feed. Soluble small pebbles and sand, such as limestone rocks or ground mussel and oyster shells, should be given especially during the mating season.19, 20 (taken by Zoran Rajic)

Duckweed (Lemna minor) is swans` favourite diet. If the free floating plants are collected from the surfaces of ponds or canals, they must be washed thoroughly prior to being fed to swans. Otherwise, swans get it directly from the surface on which it floats, filtering water through their bills. Duckweed should be fed especially at the time swans are having the young ones.

As for the natural diet – all water plants - it can be found in lakes, ponds, rivers or canals. These plants and small animals that could be found on them will keep the swans attention for several hours during the day. It must not be forgotten that such diets could contain various parasites (often tapeworm eggs or larvae), so that periodical analyses and controls should be carried out.21 (taken by Zoran Rajic)

Swans diving with their heads and necks under the water trying to get some food from the bottom.In the small pond, next to the Baby - Zoo, several species of freshwater fish are bred. Swans have

been seen catching and eating the specimens up to 5 cm long.22 (taken by Zoran Rajic)

Duckweed collected from a nearby canal.23 (taken by Zoran Rajic)

In Belgrade Zoo some of the swans occasionally walk away up to 50 meters from the pond area to the feeding area for Eland antelopes and zebras, eating there the fallen dry alfalfa leaves.24 – 27 (taken by Zoran Rajic)

Swans cleaning and arranging their feathers with the help of their bills.Water birds must keep their plumage in a perfect order, and they achieve it by frequent cleaning of

feathers and swimming. In the lower part of their backs, near their tails, they all have a gland that secretes some fat that birds spread over their feathers. In this way their feathers become oily, more elastic and waterproof, and it leads to the formation of air bags within their feathers, that helps them to float more easily on the water.

When new animals are introduced, it is important to know under what conditions they were kept - whether they lived near some large water surfaces (e.g. lakes) where they could swim comfortably, or they bathed in a shallow container (e.g. a small plastic trough). Those living in shallow waters have no need to dress their feathers. Therefore, during the first few days, after being introduced into deeper and larger waters, they must be watched, and their behavior supervised. Not so rarely, their feathers get wet and shrink and they might sink or even drown, depending on the water depth. If introduced during the cold season, they might get seriously ill. Therefore, it is necessary to let birds swim in shallow water, and only after a day or two in the deeper water, as in the meantime they will get their feathers in order.28 -31 (taken by Branko Jovanovic, Nebojsa Babic’s “Orange Studio”)

Mute Swans courting and mating (always in the water).


unharmed later on. If there is a danger of digging predators (e.g. such as skunks etc.), a galvanized net with 1.5 x 1.5 cm squares could be dug in the ground (more than 70 cm deep). An electric fence has proved very effective in driving away predators good at climbing, such as martens, weasels, foxes, and raccoons in the United States. An electric fence, in order to be effective against the majority of predators, should be put up 1 cm above the ground, at a distance of 10 - 15 cm, and be 1.5 m high. The covering of the premises with a net prevents access to flying predators.

As soon as the next breeding season starts, the younglings from the previous one should be moved to the new premises, as males might kill them.36 (taken by Zoran Rajic) A male, with a threatening look, is on patrol, guarding the eggs and female.37 (taken by Zoran Rajic) A Mute Swan female lying on eggs in a nest.38 (taken by Zoran Rajic) A female Mute Swan lying on its eggs, during incubation. At the bottom of the photograph could be seen the egg shell from which a cygnet has just come out.39 (taken by Zoran Rajic)

The female (from the previous photograph) has risen up a little, in order to be able to see the eggs and first hatched cygnet.

Food should be available to newly hatched cygnets at the time they are ready to come out of the nest.Cygnets do not leave their nests during the first day. In a shallow bowl, filled with the required diet,

P1 concentrate for chickens should be added, as well as a cracked hard - boiled egg and finely chopped lettuce. The younglings are fed the P1 concentrate until the age of 15 days, and then switched to the concentrate P2. Water must be available (in the vicinity of food) ad libitum.

In the central Zoo pond a special cage is assembled for Black Swans (photograph N0 113), and a couple with their cygnets is safe there from other waterfowl and crows. Crows present special threat to cygnets. Therefore, it is necessary to organize the constant monitoring of the younglings during the first or two days, just in case, because they are very clumsy at that age. When they are two months old, they are large enough to be able to protect themselves and run away, so the cage can be removed, but monitoring should be continued during the next few days.

Mute Swans, raised in a Zoo pond, have to be watched throughout the day, as there is no possibility of protection with a removable cage. From the early morning till the evening, Zoo workers must maintain a watch over them. A moment of inattention is enough, and crows will take advantage and kill some young swan with their bills. Swans are good parents and protectors, but if surrounded by several crows, it may happen that some young swan perishes. In such situations, it is enough if a zoo worker shouts out, claps with his hands or waves with a broom, and the crows will fly away. Unfortunately, not enough away, and they will be back very soon. In order to protect the young swans, it is necessary to watch them until they are two months old.40 – 50 (taken by Zoran Rajic)

Mute Swans with their young ones, only a few weeks old. In the photograph N0 40 they are about 5 - 6 days old, about 15 days in N0 s 41 and 42; whereas, in the photographs N0 43 - 45 they are slightly over 20 days.

Belgrade Zoo have had several cases of leucistic cygnets – with white (instead of grey) down. The majority of parents would push away such younglings, so they are left alone, and will soon perish unless taken care of. Such has not been the case in Belgrade Zoo - the parents never rejected their young ones; rather ignored them.

The photograph N0 50 shows a cygnet, hatched in this Zoo, which was named Snowflake (I suggested the name in memory of a white gorilla that lived in Barcelona Zoo). Its parents ignored it, as well as the remaining two cygnets, that were grey. The cygnet stayed, somehow, always in their vicinity, but never with them. In this Zoo it would never be left to die of hunger. Moreover, Zoo workers are organized to keep watch throughout the day, so no crows could do it any harm. The photographs N0 s 52 and 54 show Snowflake when he was about two months. N0 23 shows Snowflake and his two brothers, as fully grown up, (Snowflake is on the right, easily recognizable with his much lighter legs).

are too warm. The temperature should be initially 37 °C, and then during the next three weeks gradually lowered to 20 °C, or to the outside temperature.

Under the conditions of a moderate climate, the cygnets can survive without an additional heating already after the second week of their life. If it is cold, additional heating must be provided until they are all fully feathered.

The maintenance of the nursery strict hygiene is very important. Breeders` experiences and comments with regard to the floor space vary. Grit has proved good. Those resembling carpets, or made of rags and bath towels have to be changed very often (as soon as they get wet), as they are suitable for the development of fungi and bacteria. The use of fine sand can lead to eyes irritation. Rough floor coverings, such as concrete, might cause some feet injuries. Sawdust, also, can be dangerous, as some birds might ingest it. Hay and straw should be avoided as bedding because they may contain aspergillus spores (Aspergillus spp.).

A white toweling may be spread over the floor space for a limited period in case a farmer needs access to the faeces, and needs a better insight into its colour and consistency.

Classic poultry drinkers may be used, or some shallow bowls filled with plenty of pebbles that allow unlimited access to water, but prevent cygnets to get wet. Food and water must be provided 24 hours after hatching, although many birds might stay away from food even during the next 24 hours. Their diet must contain less than 16 % protein, and greens must be provided from the very beginning.

The incubation by placing eggs under other birds is not recommended, due to a great risk of disease transmission. In such cases it is important to remove the eggs at the beginning of breaking of eggshell to avoid later problems of recognition and identification of true partners. Breeders also make mistakes if they mix and plant eggs under different swan species, e.g. the Whooper Swan (Cygnus cygnus) and Mute Swan (Cygnus olor), as they treat their cygnets in a different way.

Although cygnets, very soon after hatching, leave the nests and join their parents in eating and swimming, it should be kept in mind that their soft feathers are not waterproof immediately after hatching. The parents help make their feathers waterproof by spreading the fat from their glands over the cygnets` down. Getting young swans into the water without any previous such experience with their parents may prove fatal, as it can cause hypothermia and drowning. In a nursery, a few days after hatching,the young swans begin to be exposed to swimming in lukewarm water for a minute or two, and then are returned to dry under the heater (in the nursery where the temperature is 37 °C). In case they start shivering while in the water, they should instantly be taken out of the water and returned to the nursery. These short periods of swimming will encourage them to start dressing up their feathers, which is indispensable in order to get them waterproof. Cygnets aged 10 to 12 days must have at their disposal some swimming premises, as their down has, in the meantime, become waterproof.

It is best not to allow the young ones to some open water surfaces until they are two months old or until fully feathered. If the young swans, during their breeding, are inadequately kept, or experience some stress or trauma, starvation, or some injuries, their growth will probably be inhibited and they will remain longer in the nursery. The decision about the birds transfer from the nursery to an open area must be carefully made. Weather conditions, such as rains, storms etc. will also play an important part in the decision-making.

If only one cygnet is bred, a swan puppet, made of some white cotton cloth and feathers from a feather duster, or any other feathers, may be placed within the nursery. It is also desirable to put a mirror to ensure that the cygnet feels safe. They must all be immaculately clean, especially their feathers, that need to be sterilized. If the feather duster is purchased, there is a possibility that it was treated with some chemicals in order to attain certain colour and firmness, and as such it may present a serious health risk.

For many breeders a major problem is how to protect their swans from predators. The methods used should be adapted to the types of predators that stay in that particular region. The first and most important rule is not to attract their attention. This may be achieved by removing food leftovers (if more than necessary food was given to the birds), then by putting up fences made of some solid material, in this way blocking visually the predators. The removal of the nearby trees is usually difficult, so this might present a problem, as the flying predators, as well as those that climb trees, can use them as a sort of platform from which to launch attacks. Setting humane traps is recommended, because the captured predators could be freed


Mute Swans tolerate well low temperatures and harsh winters outdoors.Black Swans are more sensitive. They tolerate well the winter outdoor temperatures up to -15 °C.

During cold periods they better be moved to some closed units provided with a small pond, made of boards, coated with nylon, or foil to prevent leakage. If the water in the improvised pond gets frozen, it is necessary to break the ice and get it out. If Black Swans have to stay outside at lower temperatures, some form of protection from wind should be provided, putting up a wall, at least from the north and northeast sides. The best solution is to build them a small house where they can retreat. Belgrade Zoo solved the problem putting up scattered small houses in the form of Native American wigwams. If much lower temperatures and bad weather conditions are predicted, then Black Swans should be taken to the winter shelter.96 (taken by Branko Jovanovic, Nebojsa Babic’s “Orange Studio”)

Swan on Ohrid Lake.97 (taken by Dusan Markovic)

Swan wings through which sun rays pass, providing an interesting image.98 (taken by Zoran Rajic)

While asleep, swans put their bills under their wings. They can sleep both on water or land.99 (taken by Milan Zivkovic)

Swans flying across the Danube at dusk in the region of Labudovo okno, near Bachka Palanka.100 – 102 (taken by Zoran Rajic)

Black Swans in Belgrade Zoo.103 – 108 (taken by Aleksa Stankovic)

A Black Swan in Belgrade Zoo.109 (taken by Zoran Rajic)

Black Swans in Belgrade Zoo.110 – 112 (taken by Dragan Bosnic)

Black Swans mating.113 (taken by Zoran Rajic)

Black Swans with their (a few weeks old) cygnets.In the central pond in Belgrade Zoo, there is plenty of waterfowl, so the practice is to keep the young

swans during the first two months of their life within a protective wire cage that extends from the reed house to the water. At the age of two months, cygnets are grown enough to protect themselves from predators (e.g, crows), and able to escape, if attacked by other waterfowl.114 (taken by Zoran Rajic)

Black Swans with their younglings, one month old.115 (taken by Zoran Rajic)

Black Swan with its younglings, 2 - 3 months old.116, 117 (taken by Zoran Rajic)

Black Swan with its younglings, more than half a year old.According to some breeders’ stories young Black Swans sometimes look pretty slim. It is probably

due to a poor quality diet during the growing period. Later on, according to their stories, the situation is improving as their diets are supplemented with minced fish (freshwater or saltwater), grated apples, pears, plums and vegetables (tomatoes and any greens). On the whole, they are of the proper weight at the age of 2 years.

51 – 54 (taken by Zoran Rajic)Younglings about a month and a half old.

55, 56 (taken by Zoran Rajic)Swans with their younglings, about 2 - 2. 5 months old.

57, 58 (taken by Zoran Rajic)Young swans about half a year old.

59 – 61 (taken by Branko Jovanovic, Nebojsa Babic’s “Orange Studio”)A pair of swans with their cygnets at Zasavica.

62 – 69 (taken by Aleksandar Loginov) A pair of swans looking after their cygnets (shot at Lake Bezdonka, 40 km from Minsk, Belorus).

Especially interesting photographs are those with the parents, one at the beginning and the other at the end of the line.70 – 74 (taken by Jaroslav Pap)

The photographs are taken on the Danube, near Novi Sad.75 (taken by Dragan Bosnic) Swans in Belgrade Zoo.76 (taken by Dragan Bosnic)

Swans on Ohrid Lake, accustomed to human presence.77 (taken by Dragan Bosnic)

Swans flying across the Danube, near the Fruska gora.78,79 (taken by Dragan Bosnic)

Swans on Tikvara.80 (taken by Dragan Jevremovic)

Swans photographed on the Danube, near Zemun.81 (taken by Stefan Skoric)

Swans on the Danube, near Bachka Palanka.82 – 85 (taken by Nenad Spremo)

A flight of swans on the Danube, near Apatin.Swans marked with rings can often be seen in nature. The numbers on the rings must be visible

from afar, with the aid of a telescope. If the marking with metal rings on their legs is used, the young swans should be caught during the period from the eighth to the eleventh weeks, as they are unable to fly then. The older birds can be easily caught during the moulting period in the open by using nets, traps or food mixed with chemical agents (such as alphachloralose or tribromoethanol) that cause partial paralysis of the animals. Caution is recommended because of the low therapeutic index; overdosing is dangerous, and there is a risk of drowning if birds do not get caught before they reach the water. The catching should be done with care, as if during the procedure only wings are used this might result in an injury of the peripheral nerves.86 (taken by Jozef Gergelj)

Swans on the Danube, near Novi Sad.87 – 89 (taken by Jozef Gergelj)

Swans photographed on Palic Lake.90 – 94 (taken by Borivoj Mirosavljevic)

Photographs taken on Ohrid Lake.95 (taken by Zoran Rajic)

Swans in Belgrade Zoo, pieces of ice floating around.If the lake surface gets frozen, zoo workers must break the ice and add some more water using a

thick hose (with a strong stream of water) to help thaw the ice more quickly, so birds can swim.


Taxonomy (taksonomska pripadnost)

Regnum Animalia (carstvo životinja)

Phylum Chordata (razdeo hordata)

Subphylum Vertebrata (podrazdeo kičmenjaka)

Classis Aves (klasa ptica)

Ordo Anseriformes (red plovuša)

Familia Anatidae (familija gusaka, pataka i labudova)

Subfamilia Anserinae (podfamilija gusaka i labudova)

Genus Coscoroba (rod koskoroba labudova)

Species Coscoroba coscoroba (vrsta koskoroba labud)

Genus Cygnus (rod labudova)

Species Cygnus atratus (vrsta crni labud)

Species Cygnus buccinator (vrsta crnokljuni labud)

Species Cygnus columbianus (vrsta tundra labud)

Species Cygnus cygnus (vrsta žutokljuni labud)

Species Cygnus melancoryphus (vrsta crnovrati labud)

Species Cygnus olor (vrsta crvenokljuni labud)

118 (taken by Zoran Rajic)Swans immersing their heads and necks in water to get some food from the bottom.

119 (taken by Aleksa Stankovic)Black Swan filtering water through its bill.

120 (taken by Zoran Rajic)By filtering water through their bills they swallow duckweed floating on the surface.

121 (taken by Zoran Rajic)Black Swans eating wheat germs.

122 (taken by Dragan Bosnic)Black Swan bathing and shaking its feathers.

123 (taken by Aleksa Stankovic)Black Swan cleaning up and arranging its feathers by its bill.

124 (taken by Zoran Rajic)Black Swan asleep.

125 – 128 (taken by Aleksandra Milivojevic)Black-Necked Swans in a mini zoo at Kolut.They are tenderer than White Swans, as well as Black Swans.

129 (taken by Dragan Bosnic)Black-Necked Swans in Belgrade Zoo – a young pair not yet fully white.

130 (taken by Branko Jovanovic, Nebojsa Babic’s “Orange Studio”)Black-Necked Swan in Belgrade Zoo.

131 (taken by Danilo Peternek)Black-Necked Swan in Belgrade Zoo.

132 (taken by Branko Jovanovic, Nebojsa Babic’s “Orange Studio”)Black-Necked Swan in Belgrade Zoo.

133 (taken by Danilo Peternek) Black-Necked Swan in Belgrade Zoo.

134 – 140 (taken by Jozef Gergelj)Three adult specimens of the Whooper Swan, in company with an adult Tundra Swan, at the fish

pond “Futog.” They kept away from the Mute Swans nearby. The Whooper Swans, occasionally showed signs of aggression towards the Tundra Swan trying to drive it away. The four swans were regularly fed in a shallow pond, and were often seen resting on the dry part of the lake bed.141 (Author unknown)

Coscoroba Swan floating on a decorative pond nearby a wine factory. The photograph was taken in Lisbon, Portugal.The Coscoroba Swan has caused some disagreements among ornithologists. According to some of

them, this species does not belong to swans, but rather to ducks; whereas, others are of the opinion that it belongs to the family of swans.142 (taken by Mateja Jovanovic)

Zoran B. Rajic photographed with a Mute Swan.


Grubač B., Grubač S. 2001. Bogatstvo diverziteta faune ptica centralnog Pomoravlja na primeru jezera i ribnjaka kod Paraćina, Ciconia 10, Novi SadHorvat F. 2003. Jato žutokljunog labuda Cygnus cygnus i crvenokljunog labuda Cygnus olor u blizini Bačkog Monoštora, Ciconia 12, Novi SadHulo I. 1997. Migracija predstavnika porodica Gaviidae, Podicipitidae i Anatidae na Palićkom jezeru u periodu 1981-1996. godine, Ciconia 6, Novi SadHulo I., Gergelj J. 2001. Spisak ptica Specijalnog rezervata prirode “Ludaško jezero”, Ciconia 10, Novi SadHuxleya J. 1989. Veliki atlas životinja, Mladinska knjiga, Ljubljana Ilin B. 2005. Podaci o pojavljivanju i gnežđenju labuda grpca Cygnus olor na području Donjeg Begeja, Ciconia 14, Novi SadIlin B. 2008. Podaci o pojavljivanju velikog labuda Cygnus cygnus i gavke Somateria mollissima na području donjeg Begeja, Ciconia 17, Novi SadIUCN - International Union for Conservation of Nature, http://www.iucn.orgKovač J. 1998. Prilog za poznavanje ptica Herceg Novog i okoline, Ciconia7, Novi SadLakatoš J. 1992. Ornitofauna ribnjaka u Svilojevu, Ciconia 4, Novi SadLikoff L. E. 2007. The Encyclopedia of Birds, An imprint of Infobase Publishing, New YorkLukač Š., Lukač A. 1992. Ornitofauna ribnjaka “Bečej”, Ciconia 4, Novi SadLukač Ž., Gubik D., Kovač S. 1995. Građa za ornitofaunu ribnjaka “Futog”, Ciconia 5, Novi SadManasijević Z. 2007. Veliki labudovi Cygnus cygnus na ribnjaku kod Barande, Ciconia 16, Novi Sad Marcon E., Mongini M. 1986. Sve životinje sveta, IRO “Vuk Karadžić”, BeogradMineyev Yu. N., Mineyev O. Yu. 2000. Habitat Selection and Breeding Biology of Bewick’s Swan (Cygnus columbianus bewickii) On the Russkij Zavorot Peninsula (The North-Eastern Part of the Malozemalskaya Tundra), Acta Zoologica Lituanica, Vol. 10Mirić M., Szinai P., Žuljević A. 1999. Zimovanje crvenokljunog labuda (Cygnus olor) u Gornjem Podunavlju, Ciconia 8, Novi SadNikolić N. 1999. Gnežđenje crvenokljunog labuda (Cygnus olor) u Smederevu, Ciconia 8, Novi SadNovčić I., Barjaktarov D. 2002. Izveštaj Centra za markiranje životinja, Ciconia 11, Novi SadNovčić I., Barjaktarov D. 2003. Četvrti izveštaj Centra za markiranje životinja, Ciconia 12, Novi Sad Novčić I., Barjaktarov D. 2004. Peti izveštaj Centra za markiranje životinja, Ciconia 13, Novi SadNovčić I., Barjaktarov D. 2005. Šesti izveštaj Centra za markiranje životinja, Ciconia 14, Novi SadNovčić I., Barjaktarov D. 2006. Sedmi izveštaj Centra za markiranje životinja, Ciconia 15, Novi SadNovčić I., Barjaktarov D. 2007. Osmi izveštaj Centra za markiranje životinja, Ciconia 16, Novi SadParker S. 1994. Animal Babies, Quatro Publishing PLC, LondonPaunović M. 1989. Ornitološka zapažanja iz Pančevačkog rita, Ciconia 1, Novi SadPersson B., Paunović K. 2009. Beloglavi sup Gyps fulvus kod Kovilja, Ciconia 18, Novi SadPopov B. 2004. Brojnost parova i gnezdilišni uspeh ćubastog gnjurca Podiceps cristatus i liske Fulica atra na kopovima gline kod Kikinde, Ciconia 13, Novi SadPopović Z., Cecić Ž. 1995. Spisak faune ptica reda Anseriformes u okolini Vlasotinca i Leskovca, Ciconia 5, Novi SadPravilnik o proglašenju i zaštiti strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva Srbije (05/2010)Puzović S., Simić D., Saveljić D., Gergelj J., Tucakov M., Stojnić N., Hulo I., Ham I., Vizi O., Šćiban M., Ružić M., Vučanović M., Jovanović T. 2003. Ptice Srbije i Crne Gore - veličine gnezdilišnih populacija i trendovi 1990-2002, Ciconia 12, Novi SadPuzović S., Sekulić G., Stojnić N. 2008. Preliminarni rezultati istraživanja ptica na odlagalištima pepela termoelektrana “Nikola Tesla” kod Obrenovca, Ciconia 17, Novi SadPuzović S. 2009. Značajna područja za ptice u Srbiji, Republika Srbija, Ministarstvo životne sredine i prostornog planiranja, Zavod za zaštitu prirode Srbije, Autonomna pokrajina Vojvodina, Pokrajinski

LITERATURA / BIBLIOGRAPHY

ADW - Animal Diversity Web - University of Michigan - Museum of Zoology, http://animaldiversity.ummz.umich.eduAll About Birds, http://www.allaboutbirds.orgAZA - Association of Zoos Aquariuma, http://www.aza.orgBadzinski S. S. 2003. Dominance relations and agonistic behaviour of Tundra Swans (Cygnus columbianus columbianus) during fall and spring migration, Can. J. Zool. 81, NRC CanadaBalog I. 2009. Labud grbac Cygnus olor gnezdi se na Jegrički kod Temerina i na Žabaljskom ribnjaku, Ciconia 18, Novi SadBarjaktarov D., Novčić I. 2001. Izveštaj Centra za markiranje životinja, Ciconia 10, Novi SadBejček V., Štastny K. 2006. Birds, Rebo Publishers, Netherlands Bird Life International, http://www.birdlife.orgBirds of Britain, http://www.birdsofbritain.co.ukBoiko D. 2008. Territorial and temporal distribution of Whooper Swan Cygnus cygnus marked with neck collars in Latvia in 2003-2005, Acta Universitatis Latviensis, Vol. 745Brehm A. E. 1989. Život Životinja, Cankarjeva založba, Prosvjeta, Ljubljana, ZagrebBurnie D. 2001. Animal - The Definitive Visual Guide to the World’s Wildlife, Dorling Kindersley Limited, LondonChinery M. 2001, Velika enciklopedija životinja, ITP “Zmaj”, Novi Sad CITES - Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora, http://www.cites.orgDajović M. 1998. Rezultati posmatranja ptica šireg područja Beograda u periodu 1990-1997, Ciconia 7, Novi SadDelin H., Svensson L. 1996. Photographic Guide to the Birds of Britain & Europe, Chancellor Press, LondonDepartment of Natural Resources, http://www.michigan.govDević M. 1995. Ornitofauna ribnjaka “Uzdin”, Ciconia 5, Novi SadĐapić D., Rajković D. 2004. Posmatranja ptica vodenih staništa tokom migracije na slatinskom jezeru Kruševača u dolini Severne Mostonge, Ciconia 13, Novi SadЕАRAZA- Евроазиатская региональная ассоциация зоопаркови аквариумов http://www.earaza.ruEAZA - the European Association of Zoos and Aquaria, http://www.eaza.netElphick J., Green J., Taylor B., Walker R. 2000. Animal Encyclopedia, Dorling Kindersley, London Everett M. 2003. Garden Birds, Quatro Publishing PLC, London Fowler M. E. 1986. Zoo & Wild Animal Medicine, W. B. Saunders Company, Philadelphia Fowler M. E., Miller R. E. 2003. Zoo & Wild Animal Medicine, Saunders, St. Louis, Missouri Frank Z. 2001. Sastav faune ptica veštački stvorenih staništa: primer deponije otpadnih voda stočne farme kod Ade, Ciconia 10, Novi Sad Gage L. J., Duerr R. S. 2007. Hand-Rearing Birds, Blackwell Publishing, Iowa, USAGergelj J., Šoti J. 1990. Ornitofauna ribnjaka “Kapetanski rit”, Ciconia 2, Novi SadGergelj J. 1997. Kratak osvrt na “Katalog ptica Bačke”, Ciconia 6, Novi SadGergelj J. 1997. Oološka zbirka Lasla Tota iz Ade, Ciconia 6, Novi SadGergelj J. 1998.Ornitološka posmatranja u delti Dunava, Ciconia 7, Novi SadGergelj J., Hulo I. 2000. Procena štete na fauni ptica od zagađenja Tise cijanidom, Ciconia 9, Novi SadGergelj J., Tot L., Frank Z. 2000. Ptice Potisja od Kanjiže do Novog Bečeja, Ciconia 9, Novi SadGergelj J. 2002. Zimsko posmatranje crvenokljunog labuda Cygnus olor u Potisju 2001. i 2002. Ciconia 11, Novi SadGergelj J. 2003. Zimovanje žutokljunih labudova Cygnus cygnus u Banatu kod Sajana, Ciconia 12, Novi SadGooders J. 2001. Birds of the British Isles & Europe, Silverdale Books, London


sekretarijat za zaštitu životne sredine i održivi razvoj, Beograd Radaković M. 2009. Podaci o seobi i zimovanju ptica u dolini Zapadne Morave i Ibra kod Kraljeva, Ciconia 18, Novi SadRadišić D. 2004. Novi podaci o brojnosti i gnežđenju labuda grpca Cygnus olor na futoškom ribnjaku, Ciconia 13, Novi SadRadišić D., Šćiban M., Ružić M. 2007. Zimovanje velikog labuda Cygnus cygnus i malog labuda Cygnus columbianus na Dunavu od Futoga do Suseka, Ciconia 16, Novi SadRadišić D., Aranđelović A., Mišković M. 2009. Gnežđenje vlastelice Himantopus himantopus na ribnjaku kod Male Vrbice, Ciconia 18, Novi SadRaković M., Novaković B. 2003. Fauna ptica ribnjaka “Dokmir”, Ciconia 12, Novi SadRužić M. 2002. Zimska posmatranja crvenokljunog labuda Cygnus olor u okolini Čačka 2001/2002, Ciconia 11, Novi Sad Ružić M., Radaković M., Šćiban M. 2004. Zimska distribucija i brojnost ptica vodenih staništa na Zapadnoj Moravi od Čačka do Adrana, Ciconia 13, Novi SadSimić D., Puzović S. 2008, Ptice Srbije i područja od međunarodnog značaja, LOA – Liga za ornitološku akciju Srbije, BeogradSkorić S., Marinković S. 2005. Gnežđenje labuda grpca Cygnus olor na ribnjaku “Mala Vrbica”, Ciconia 14, Novi Sad Spremo N. 2007. Drugi nalaz velikog crnoglavog galeba Larus ichthyaetus u Srbiji, Ciconia 16, Novi SadStanković B. 2000. Pregled faune ptica šire okoline Jagodine u srednjem Pomoravlju, Ciconia 9, Novi SadStanković B. 2003. Rezultati novih ornitoloških istraživanja iz okoline Jagodine, Ciconia 12, Novi Sad Stanković D., Raković M. 2008. Deveti izveštaj Centra za markiranje životinja, Ciconia 17, Novi SadŠćiban M. 2000. Podaci o nekim zanimljivim vrstama ptica uz Veliki Bački kanal od Kule do Čuruga, Ciconia 9, Novi Sad Šćiban M. 2008. Hibrid riđoglave patke Aythya ferina i patke njorke A. nyroca posmatran na Dunavu kod Ćerevića, Ciconia 17, Novi Sad Ternovac T., Lukač Š. 1989. Beleške o ornitofauni Slanog kopova iz 1986. godine, Ciconia 1, Novi SadThompson J. A. 2003. Mute Swan (Cygnus olor) in the Chesapeake Bay: A Draft Bay-Wide Management Plan, United States Fish and Wildlife Service, Chesapeake Bay Field OfficeTully T. N. Jnr., Dorrestein G. M., Jones A. K. 2000. Avian Medicine, W. B. Saunders CompanyVerhoef-Verhallen E. 2006. Wild Animals, Rebo Publishers, NetherlandsVučanović M. 2001. Zanimljiva ornitofaunistička posmatranja na Zasavici, Ciconia 10, Novi SadVučanović M. 2003. Gnežđenje crvenokljunog labuda Cygnus olor na Zasavici, Ciconia 12, Novi SadVučanović M., Đorđević I. 2008. Mali labud Cygnus columbianus kod Vršca, Ciconia 17, Novi SadVuilleumier F. 1997. A large autumn concentration of swans (Cygnus melancoryphus and Coscoroba coscoroba) and other waterbirds at Puerto Natales, Magallanes, Chilean Patagonia, and its significance for swan and waterfowl conservation, Ornitowgia Neotropical 8, Department of Ornithology, American Museum of Natural History, New YorkWAZA - World Association of Zoos and Aquariums, http://www.waza.orgWells J. V. 2007. Birder’s Conservation Handbook - 100 North American Birds at Risk, Princeton University Press, New Jersey ZAA - Zoological Association of America, http://www.zaa.orgŽuljević A., Mirić M. 2002. Zimski status crvenokljunog labuda Cygnus olor u severozapadnoj Bačkoj, Ciconia 11, Novi SadŽuljević A. 2003. Brojnost i poreklo jata crvenokljunog labuda Cygnus olor u Podunavlju u Bačkoj tokom zime 2002/2003, Ciconia 12, Novi Sad

Aleksa Stanković

Aleksandar Loginov

Aleksandra Milivojević

Borivoj Mirosavljević

Branko Jovanović

Danilo Peternek

Dragan Bosnić

Dragan Jevremović

Dušan Marković

Jaroslav Pap

Jožef Gergelj

Katarina Paunović

Mateja Jovanović

Milan Živković

Nenad Spremo

Stefan Škorić

Svetlana Kotelkova

Zoran Rajić

Dragana Gavrilović Sepe

Ištvan Odri

Luka Jendrišek

Marija Bojović

Predrag Todorović

Valentina Nikolić

pod brojevima: 10-13, 103-108, 119, 123

pod brojevima: 62-69



pod brojevima: 28-31, 59-61, 96, 130, 132

pod brojevima: 131, 133

pod brojevima: 75-79, 110-112, 122, 129

pod brojem: 80

pod brojem: 97


pod brojevima: 86-89, 134-140

na stranama: 23, 32, 33

pod brojem: 142

pod brojem: 99

na strani: 34 i pod brojevima: 82-85

pod brojem: 81

na stranama: 16, 19-22, 30

na stranama: 13, 15, 17, 25-28, 50, 96, 97

i pod brojevima: 1-9, 14-27, 32-58, 95, 98, 100-102, 109,

113-118, 120, 121, 124

na stranama: 91, 94, 102

na strani: 5

na strani: 44

na stranama: 57, 64, 68, 80

na stranama: 38, 41, 47, 52, 86, 98

na stranama: 89, 100

AUTORI FOTOGRAFIJA

AUTORI CRTEŽA


Pionirski rukovodilac je bila sve do 1966. godine. Rukovodila je pionirskom organizacijom u svim mestima gde je živela – Pančevu, Vršcu, a od 1959. u Zrenjaninu, gde je kontinuirano nastavila rad sa pionirima i gde je takođe bila predsednik Saveta pionira sreza-grada i aktivno radila u Odboru Jugoslovenskih pionirskih igara. Na području Opštine Zrenjanin više od tri godine je rukovodila odborom Dečijih radosti.

Pored rukovođenja u pionirskoj, a zatim i omladinskoj organizaciji, aktivno je radila u Organizaciji za staranje i brigu o deci, Organizaciji saveza sindikata, SSRN, Savezu za socijalističko vaspitanje i brigu o deci. Bila je delegat u rukovodstvima i pri konferencijama u navedenim organizacijama. Bila je dva mandata delegat Zajednice predškolskih ustanova u Skupštini SAP Vojvodine i u Izvršnom odboru, a zatim delegat u Klubu samoupravljača u Zrenjaninu. Dva mandata je bila delegat u Opštinskom savezu organizacija za socijalističko vaspitanje i brigu o deci, gde je bila i član sekcije za predškolsko vaspitanje i predsednik komisije za kredite i dodelu stanova. Od strane Predsedništva OK SKV Zrenjanin bila je imenovana u SK na poziciju člana Aktiva za usmeravanje aktivnosti OOSK.

Učestvovala je sedam puta na Omladinskim radnim akcijama – i republičkim i saveznim, gde je uvek bila član štaba omladinskih radnih brigada, a 1979. na izgradnji Novog Beograda bila je i član aparata – odseka za informacije u Glavnom štabu omladinskih radnih brigada na izgradnji Novog Beograda.

Sve vreme je za svoj rad i zalaganje dobijala najviše ocene od društveno-političkih organizacija. Nemarom jednog dela familije izgubljeni su mnogi podaci o njenoj aktivnosti i brojnim priznanjima i zahvalnicama koje je dobila, tako da navodim samo ono što je ostalo poznato. To su sledeća priznanja: 1949. diploma, dodelio Glavni štab omladinskih radnih brigada na izgradnji Beograda; 1956. nagrada, dodelio Narodni odbor sreza Vršac, Sekretarijat za prosvetu i kulturu; 1961. diploma, dodelio Savez društava za staranje o deci N. R. Srbije; 1977. Zlatna plaketa, dodelila Zajednica predškolskih ustanova SAP Vojvodine; 1980. Povelja sa srebrnom značkom, dodelio Savez sindikata Srbije; 1982. Zlatna značka SSRN Vojvodine, dodelila Pokrajinska konferencija SSRN; 1984. plaketa “Kurir Jovica”, dodelio Savet Saveza pionira Jugoslavije; 1985. Nagrada oslobođenja Zrenjanina, dodelila Skupština opštine Zrenjanin; 1986. zlatna medalja, dodelio Organizacioni odbor 18. pokrajinske saobraćajne smotre mladih SAP Vojvodine i Auto-moto savez Vojvodine.

Priznanja za nesebičan rad, plemenitost i humanost, shvatala je kao obavezu da rad na svim poljima nastavi još bolje i požrtvovanije, što je do smrti i činila punim srcem.

Ostali smo bez njene topline i ljubavi 12. 03. 2012. godine.

Zoran B. R.

KRATKA BIOGRAFIJA VIDE MATIĆ

Vidosava Vida Matić, moja tetka sa očeve strane, rođena je 23. 06. 1930. godine u Omoljici, Opština Pančevo. Roditelji, Vasa i Smilja Rajić, bili su napredni intelektualci i brižni prema svojoj deci, tako da je, odrastajući u velikoj ljubavi i slozi, mogla da se formira u poštenu, vrednu, humanu i plemenitu osobu. Uvek je bila naklonjena razmišljanju i trendovima u narodu, tako da je, recimo, sa drugaricama najviše volela da uz pesmu svira harmoniku, za razliku od mog oca koji je išao na časove violončela. Udala se 26. 06. 1960. godine za Mileta Matića, sina čuvenog solunskog borca Ilije Matića.

Poziv vaspitačice izabrala je prvenstveno zbog neizmerne ljubavi prema deci i od svoje dvadesete godine započela je da radi kao vaspitač, sa decom predškolskog uzrasta, a ubrzo je postala direktor svih predškolskih ustanova u Opštini Zrenjanin.

Godine 1944. Vida Rajić, sa samo četrnaest godina, postaje skojevka. Po oslobađanju zemlje, 1945. godine, kao veliki aktivista biva izabrana za pionirskog rukovodioca. Godine 1948, sa sedamnaest godina, postaje član SKJ (nekada je to bio uslov za bilo kakav aktivan rad ili napredovanje).


BEOGRADSKE ŠIMPANZE je druga knjiga Zorana Rajića. To je obimna monografija koja čitalačkoj publici predstavlja život šimpanza Beogradskog zoološkog vrta – njihov dolazak u Beograd, bekstva, reprodukciju, odrastanja, povrede, lečenja...Za razliku od prethodne knjige, gde je u celini razmatrao izgled, osobenosti, navike i, uopšte, način života velikih čovekolikih majmuna (kako u prirodi tako i u kontrolisanim uslovima), ovoga puta se autor posvetio isključivo šimpanzama, i to onim s kojima je lično bio u kontaktu, tokom svog redovnog profesionalnog angažmana, tako da se radi o neposrednim informacijama i autentičnim opservacijama, dakle – svedočenju „iz prve ruke“.Oko dve decenije iskustva u radu sa ovim, po svemu sudeći – posetiocima zooloških vrtova najinteresantnijim životinjama, Zoran Rajić nastoji da prenese čitaocima prvenstveno putem fotografija, jer poznato je da „jedna slika vredi više od hiljadu reči“.Obilju kolor i crno-belih fotografija nesumnjive vrednosti pridodati su i odabrani umetnički crteži, a sve to je propraćeno i dodatno obrazloženo zanimljivim dnevničkim i stručnim tekstovima.Ovo delo je namenjeno veoma širokoj čitalačkoj publici, budući da se njegova sadržina može sagledavati, analizirati i koristiti iz različitih pobuda i na veoma različitim nivoima. Otvoreno je i razumljivo svima – od najstručnije javnosti pa do pukih radoznalaca, ljubitelja životinja.

Knjiga je odštampana oktobra 2007. godine- Format knjige je A4- Povez tvrd, šiveni- Ukupan broj strana: 272- Na 200 strana je tekst sa 38 umetničkih crteža i 30 crno-belih fotografija- Na 72 strane je 219 kolor fotografija

BIBLIOGRAFIJA AUTORA

SVET VELIKIH ČOVEKOLIKIH MAJMUNA je prva knjiga Zorana Rajića.Pongidi – veliki čovekoliki majmuni, životinje su koje raspolažu inteligencijom predškolskog deteta, i vrhunski su predstavnici životinjskog carstva.Godine 1994. autor je pristupio pisanju ove knjige, koja treba da predstavlja neku vrstu udžbenika za zainteresovane i da prikaže ove životinje onakvim kakve stvarno jesu. Uz korišćenje obilja strane literature napravljena je knjiga u kojoj su svi aspekti života ovih životinja osvetljeni i u kojoj se na skoro svako pitanje može naći odgovor, a i savet.Sadržina knjige predstavlja kombinaciju otkrića poznatih svetskih primatologa, koji su do svojih saznanja došli posmatranjem u prirodi, i radova mnogih naučnika koji su te životinje proučavali u zarobljeništvu. Sve ovo je uokvireno iskustvima hranilaca majmuna iz poznatih svetskih vrtova i autorovim iskustvom.Knjiga je podeljena na sedam celina. Prvi deo je uvodni i obuhvata tekstove o izgledu i građi velikih čovekolikih majmuna i o eksperimentima rađenim sa njima. U drugom, trećem, četvrtom i petom delu opisan je život šimpanza, bonoboa, gorila i orangutana, u prirodi i zarobljenistvu. Šesti deo posvećen je medicinskim razmatranjima, s tim što su pored velikih čovekolikih majmuna u kratkim crtama obrađene i primitivnije vrste. U sedmom delu knjige prikazani su neki segmenti autorovog praktičnog rada sa šimpanzama, iskustva koja je teško naći igde u literaturi.

Knjiga je odštampana septembra 2001. godine.- Format knjige je A4- Povez tvrd, šiveni- Ukupan broj strana: 370- Na 350 strana je tekst sa 32 naučna i 51 umetničkim crtežom- Na 20 strana su 54 kolor fotografije


DONATORI

Posebno zahvaljujem firmama i ljudima dobre volje koji su podržali ovaj projekat tako što su materijalno pomogli njegovu realizaciju. To su:

Vladimir BjelicaMarina, Branka i Dušan Marković

Vanja, Radmila i Vladimir MitranovićZoran Miljanić

Aleksandar TrailovićZoran V. Marčeta Deni i Sonia Porej

Igor TrailovićRadovan Radoš PaunovHasim MurićDragana i Marko VujićZora StojkovićVladeta VučkovićDragan Todorović

ZOOLOŠKI VRT GRADA BEOGRADABEO ZOO VRTMali Kalemegdan 8Beograd 11000, Srbijawww.beozoovrt.rsIzvršni direktor Srboljub Aleksić

Nature Resource Network s.r.o.Using our network to support zoos and aquariums in their efforts to make a difference: conserving nature.www.conservationfocused.comDirector Martin Davey

FAKULTET VETERINARSKE MEDICINEKATEDRA ZA BIOLOGIJUUNIVERZITET U BEOGRADUBulevar oslobođenja 18, Beograd 11000, SrbijaŠef katedre Zoran Stanimirović

FAKULTET ZA EKOLOGIJU I ZAŠTITU ŽIVOTNE SREDINEUniverzitet UNION Nikola TaslaCara Dušana 62-64, Beograd 11000, SrbijaRektor Slavko Božolović

ZOO PARK JAGODINABraće Dirak BBJagodina 35000, SrbijaVeterinar parka Vladimir Jovanović

Veterinarska ambulanta Dr VetKumodraška 176, Beograd 11000, SrbijaSpec. vet. hirurgije Srećko Radojičić

Troublemaker productionIbarska 13/13Beograd 11000, Srbijawww.troublemaker.rsMiljana Veličković

Digital Printing Center d.o.o.Kosovska 3Beograd 11000, Srbijahttp://www.dpc.rsSlobodan Petrović

XLECONajbolji način da vam sajt bude uvek aktuelanwww.xleco.comJovan Bogojević

Zlatara Rapaport Bulevar Kralja Aleksandra 438,11000 Beograd, SrbijaIlija Rapaić


ZAHVALNICA

Mnogi moji prijatelji pružili su mi dragocenu pomoć u radu na ovoj knjizi. Uložili su svoje vreme i trud, ne tražeći pri tom nikakvu nadoknadu, na čemu im veoma zahvaljujem. To su:

Posebno zahvaljujem Draganu Todoroviću na vremenu i trudu uloženom u obradu fotografija i pripremu knjige za štampu.

Zahvaljujem i Vuku Bojoviću, višedecenijskom direktoru Beogradskog zoološkog vrta. Na žalost, on više nije sa nama. Njegovo razumevanje, poverenje i podrška su mi uvek mnogo značili. Bez njegovog pozitivnog uticaja ne bi bilo ni mojih knjiga.

Svi autori fotografija:

Aleksa StankovićAleksandar LoginovAleksandra MilivojevićBorivoj MirosavljevićBranko JovanovićDanilo PeternekDragan BosnićDragan JevremovićDušan MarkovićJaroslav PapJožef GergeljKatarina PaunovićMateja JovanovićMilan ŽivkovićNenad SpremoStefan ŠkorićSvetlana Kotelkova

Svi autori crteža:

Dragana Gavrilović SepeIštvan OdriLuka JendrišekMarija BojovićPredrag TodorovićValentina Nikolić

Svi recenzenti:

Jevrosima StevanovićMarijana VučinićPredrag SimonovićZoran MarčetaZoran Stanimirović

Svi lektori i prevodioci:

Borivoje BaltezarevićBranka MijovićBranko StevanovićMilan Z. RužićNevenka BjelicaZoran Marčeta

Razni saradnici i konsultanti:

Ana VanoliBojana Bobić Gavrilović Boris BajićDeni PorejGoran SekulićJoška TotLaslo TotMilica DajovićMilica EkmečićMilinko StefanovićMiloš VučićevićSanja PavlovićSrđan IlićTanja Bošković

SADRŽAJ / CONTENTS

UVOD 5RECENZIJE 6

LABUDOVI

CRVENOKLJUNI LABUD Cygnus olor 11Rasprostranjenost 11

Stanište 12Ugroženost 12Fizičke karakteristike 13Oglašavanje 14Način života 14

Ishrana 15Reprodukcija 18Život u kontrolisanim uslovima 24Crvenokljuni labud na našim prostorima 29Status crvenokljunog labuda u Srbiji 29Značajna područja za crvenokljunog labuda na tlu Srbije 29Podaci iz časopisa Ciconia 37

CRNI LABUD Cygnus atratus 48Rasprostranjenost 48


Ishrana 51Reprodukcija 51Život u kontrolisanim uslovima 52

CRNOVRATI LABUD Cygnus melancoryphus 53Rasprostranjenost 53




CRNOKLJUNI LABUD Cygnus buccinator 58Rasprostranjenost 58



ŽUTOKLJUNI LABUD Cygnus cygnus 63Rasprostranjenost 63


Ishrana 67Reprodukcija 67Život u kontrolisanim uslovima 70Žutokljuni labud na našim prostorima 70

TUNDRA LABUD Cygnus columbianus 72Rasprostranjenost 72


Ishrana 75Reprodukcija 75Život u kontrolisanim uslovima 77Tundra labud na našim prostorima 77

KOSKOROBA LABUD Coscoroba coscoroba 78Rasprostranjenost 78


Ishrana 82

Reprodukcija 83Život u kontrolisanim uslovima 83

CENTRI ZA REHABILITACIJU 84KUPOVINA LABUDOVA 90PROBLEMI U VEZI SA ISHRANOM 92

ZDRAVSTVENI ASPEKT 95Najčešće bolesti plovuša u vezi sa ishranom 95Bolesti plovuša 99Najčešće zarazne bolesti plovuša 99Najčešći paraziti plovuša 101Antibiotici preporučeni kod plovuša 101Antiparazitici preporučeni kod plovuša 102Najčešća trovanja kod plovuša 103Uzimanje uzoraka 104

POPIS CRNO-BELIH FOTOGRAFIJA 161 POPIS KOLOR FOTOGRAFIJA 162

SWANS

INTRODUCTION 175

THE MUTE SWAN Cygnus olor 176DISTRIBUTION 176

HABITAT 176CONSERVATION STATUS 176PHYSICAL PROPERTIES 177VOCALISATION 177BEHAVIOUR 177

FEEDING 178REPRODUCTION 178LIFE IN CAPTIVITY 179IMPORTANT AREAS IN SERBIA RELATED TO THE MUTE SWAN 180

THE BLACK SWAN Cygnus atratus 186DISTRIBUTION 186



FEEDING 188REPRODUCTION 188LIFE IN CAPTIVITY 188

THE BLACK - NECKED SWAN Cygnus melancoryphus 189DISTRIBUTION 189



THE TRUMPETER SWAN Cygnus buccinator 191DISTRIBUTION 191



THE WHOOPER SWAN Cygnus cygnus 194DISTRIBUTION 194


FEEDING 196REPRODUCTION 196LIFE IN CAPTIVITY 196THE WHOOPER SWAN IN SERBIA 196

THE TUNDRA SWAN Cygnus columbianus 197DISTRIBUTION 197

HABITAT 198CONSERVATION STATUS 198PHYSICAL PROPERTIES 198


VOCALISATION 199BEHAVIOUR 199

FEEDING 200REPRODUCTION 200LIFE IN CAPTIVITY 201THE TUNDRA SWAN IN SERBIA 201

THE COSCOROBA SWAN Coscoroba coscoroba 201DISTRIBUTION 201



RESCUE CENTRES 204SWAN ACQUISITION 206FEEDING OF SWANS 207HEALTH PROBLEMS 208

The most frequent waterfowl diseases related to feeding 208Waterfowl Diseases 209 The most frequent infectious diseases in waterfowl 210The most frequent parasitic diseases in waterfowl 210Antibiotics recomended for treatments 211Antiparasitics recomended for waterfowl 211Poisonings in waterfowl 212Sampling – Vein puncture 212

THE LIST OF BLACK AND WHITE PHOTOGRAPHS 213THE LIST OF COLOUR PHOTOGRAPHS 214

TAKSONOMIJA / TAXONOMY 223 LITERATURA / BIBLIOGRAPHY 224AUTORI FOTOGRAFIJA / AUTHORS OF THE PHOTOGRAPHS 227AUTORI CRTEŽA / AUTHORS OF THE DRAWINGS 227KRATKA BIOGRAFIJA VIDE MATIĆ 228 BIBLIOGRAFIJA AUTORA / BIBLIOGRAPHY OF THE AUTHOR 230DONATORI / DONORS 232ZAHVALNICA / ACKNOWLEDGMENTS 234SADRŽAJ / CONTENTS 235

Autor i izdavačZoran B. Rajić

[email protected]

RecenzentiPredrag SimonovićZoran Stanimirović

Jevrosima StevanovićMarijana Vučinić

Zoran Marčeta

LekturaBranko Stevanović

Milan Z. RužićZoran Marčeta

Prevod i lektura engleskogBranka MijovićNevenka Bjelica

Borivoje Baltezarević

Obrada fotografija i pripremaDragan Todorović

ŠtampaDragić štamparijaĐorđa Joanovića 2023000 Zrenjanin, Srbija

Obim240 strana

Tiraž500

I izdanjeBeogradNovembar 2015. godine

© 2015 Zoran B. RajićSva prava zadržava autor.Ova knjiga ne sme biti reprodukovana u celini ili u delovima bez pisane saglasnosti autora.

LABUDOVI / SWANS

CIP - Каталогизација у публикацији - Народна библиотека Србије, Београд

598.252.3

РАЈИЋ, Зоран, 1970- Labudovi = Swans / Zoran B. R.[Rajić] ; [prevod Branka Mijović, Nevenka Bjelica, Borivoje Baltezarević]. - 1. izd. - Beograd : Z. Rajić, 2015 (Beograd : Dragić štamparija). - 239 str. : ilustr. ; 30 cm

Delimično uporedo srp. tekst i engl. prevod. - Tiraž 500. - Bibliografija: str. 224-226.

ISBN 978-86-902397-2-6

a) ЛабудовиCOBISS.SR-ID 218793228

zoran b. r. labudovizooloskodrustvosrbije.org.rs/wp-content/uploads/2018/12/...beli. perje počinje...

Documents