ZWYCZAJEZWYCZAJE I I TRADYCJE TRADYCJE

BOŻONARODZENIOWBOŻONARODZENIOWEE

Boże NarodzenieBoże Narodzenie

Boże Narodzenie to najważniejsze, zaraz po Wielkanocy, Boże Narodzenie to najważniejsze, zaraz po Wielkanocy, święto w roku. Jednak przez kilkaset lat po narodzeniu święto w roku. Jednak przez kilkaset lat po narodzeniu Jezusa święta Bożego Narodzenia nie były znane. Jezusa święta Bożego Narodzenia nie były znane. Chrześcijanie świętowali najpierw fakt, że Jezus Chrześcijanie świętowali najpierw fakt, że Jezus zmartwychwstał i żyje, a dopiero od IV w. zaczęli świętować zmartwychwstał i żyje, a dopiero od IV w. zaczęli świętować także Boże Narodzenie. Wtedy też z polecenia cesarzowej także Boże Narodzenie. Wtedy też z polecenia cesarzowej Heleny wzniesiono w Betlejem, w miejscu gdzie narodził się Heleny wzniesiono w Betlejem, w miejscu gdzie narodził się Jezus bazylikę Narodzenia Pańskiego. Z czasem powstał Jezus bazylikę Narodzenia Pańskiego. Z czasem powstał zwyczaj budowania stajenki, by upamiętnić fakt, że Jezus zwyczaj budowania stajenki, by upamiętnić fakt, że Jezus narodził się w stajni, powstała msza zwana pasterką by narodził się w stajni, powstała msza zwana pasterką by upamiętnić nocną wizytę pasterzy w noc Bożego upamiętnić nocną wizytę pasterzy w noc Bożego Narodzenia i wiele innych świątecznych zwyczajów. Narodzenia i wiele innych świątecznych zwyczajów.

Przygotowania do Przygotowania do świątświąt

Przed świętami Przed świętami robimy w domach robimy w domach wielkie porządki, wielkie porządki, aby z godnością aby z godnością przyjąć w nim przyjąć w nim Dzieciątko Jezus. Dzieciątko Jezus.

W przygotowaniach W przygotowaniach do świąt uczestniczą do świąt uczestniczą też dzieci, też dzieci, pomagając pomagając szykować potrawy, szykować potrawy, robiąc drobne robiąc drobne zakupy i wykonując zakupy i wykonując ozdoby choinkowe.ozdoby choinkowe.

KARTKI KARTKI ŚWIĄTECZNEŚWIĄTECZNE

Swoistym prezentem pamięci Swoistym prezentem pamięci związanym z Bożym związanym z Bożym Narodzeniem jest popularny na Narodzeniem jest popularny na całym świecie zwyczaj całym świecie zwyczaj wysyłania do krewnych i wysyłania do krewnych i znajomych kartek z życzeniami znajomych kartek z życzeniami świątecznymi. świątecznymi.

Sir Henry Cole , pierwszy Sir Henry Cole , pierwszy dyrektor Muzeum Wiktorii i dyrektor Muzeum Wiktorii i Alberta w Londynie, miał bardzo Alberta w Londynie, miał bardzo wielu znajomych. Wypisywanie wielu znajomych. Wypisywanie listów ze świątecznymi listów ze świątecznymi życzeniami zajmowało mu życzeniami zajmowało mu mnóstwo czasu. W 1843 roku, mnóstwo czasu. W 1843 roku, przed Bożym Narodzeniem, przed Bożym Narodzeniem, wpadł na świetny pomysł. wpadł na świetny pomysł. Zamówił u znajomego malarza Zamówił u znajomego malarza rysunek z wypisanymi rysunek z wypisanymi życzeniami, a następnie życzeniami, a następnie powielił go w drukarni i rozesłał powielił go w drukarni i rozesłał do znajomych. do znajomych.

Rysunek, przedstawiający Rysunek, przedstawiający rodzinę wznoszącą toast, rodzinę wznoszącą toast, wykonał artysta z Londynu, wykonał artysta z Londynu, John Calcott Horsley. Cole kazał John Calcott Horsley. Cole kazał wydrukować 1000 egzemplarzy, wydrukować 1000 egzemplarzy, zapewniając sobie zapas na zapewniając sobie zapas na następne lata.następne lata.

WIGILIAWIGILIA

Wigilia jest dniem poprzedzającym Boże Narodzenie. Słowo wigilia Wigilia jest dniem poprzedzającym Boże Narodzenie. Słowo wigilia pochodzi od łacińskiego pochodzi od łacińskiego vigilarevigilare, co znaczy: czuwać, być czujnym. W , co znaczy: czuwać, być czujnym. W Kościele od starożytności obchodzono wigilie, czyli czuwano, aby o Kościele od starożytności obchodzono wigilie, czyli czuwano, aby o północy godnie powitać nadejście dnia świątecznego. W wigilię północy godnie powitać nadejście dnia świątecznego. W wigilię Bożego Narodzenia gromadzimy się w gronie najbliższych, by Bożego Narodzenia gromadzimy się w gronie najbliższych, by oczekiwać przyjścia Jezusa. Polska tradycja nakazuje zasiąść do oczekiwać przyjścia Jezusa. Polska tradycja nakazuje zasiąść do wieczerzy, gdy zabłyśnie pierwsza gwiazdka na niebie. Gwiazdka ta wieczerzy, gdy zabłyśnie pierwsza gwiazdka na niebie. Gwiazdka ta jest symbolem Gwiazdy Betlejemskiej. jest symbolem Gwiazdy Betlejemskiej.

Przyjęło się pozostawienie wolnego nakrycia przy stole dla Przyjęło się pozostawienie wolnego nakrycia przy stole dla ewentualnego gościa lub też symbolicznie dla Chrystusa. ewentualnego gościa lub też symbolicznie dla Chrystusa.

WIECZERZA WIECZERZA WIGILIJNAWIGILIJNA

Na początku wieczerzy Na początku wieczerzy wigilijnej odczytuje się wigilijnej odczytuje się fragment Ewangelii mówiący fragment Ewangelii mówiący o narodzeniu Jezusa. o narodzeniu Jezusa. Następnie wszyscy dzielą się Następnie wszyscy dzielą się opłatkiem i składają sobie opłatkiem i składają sobie wzajemnie życzenia. wzajemnie życzenia.

Symbolem wigilii są potrawy z Symbolem wigilii są potrawy z ryby, zwłaszcza karpia. ryby, zwłaszcza karpia. Podaje się także barszcz z Podaje się także barszcz z uszkami, grzyby z kapustą, uszkami, grzyby z kapustą, kluski z makiem, kompot z kluski z makiem, kompot z suszonych owoców, itd. Na suszonych owoców, itd. Na ogół przygotowuje się 7, 9 ogół przygotowuje się 7, 9 względnie 12 potraw. względnie 12 potraw.

Pod obrus wkłada się sianko. Jest Pod obrus wkłada się sianko. Jest to nawiązanie do żłóbka, w to nawiązanie do żłóbka, w którym według tradycji narodził którym według tradycji narodził się Pan Jezus.się Pan Jezus.

OPŁATEKOPŁATEK Tradycyjnie spożywanie wieczerzy wigilijnej poprzedza dzielenie się białym Tradycyjnie spożywanie wieczerzy wigilijnej poprzedza dzielenie się białym

opłatkiem, czyli bardzo cienkim, niekwaszonym chlebem. Dzieląc się opłatkiem, czyli bardzo cienkim, niekwaszonym chlebem. Dzieląc się opłatkiem składamy sobie życzenia. Przełamany, biały opłatek to piękny opłatkiem składamy sobie życzenia. Przełamany, biały opłatek to piękny znak, wyrażający miłość i jedność uczestników Wigilii . Sam opłatek znak, wyrażający miłość i jedność uczestników Wigilii . Sam opłatek przypomina nam o chlebie - darze Boga. Współcześnie praktykuje się też przypomina nam o chlebie - darze Boga. Współcześnie praktykuje się też przesyłanie przełamanego opłatka w liście do najbliższych, z którymi nie przesyłanie przełamanego opłatka w liście do najbliższych, z którymi nie możemy się spotkać. możemy się spotkać.

Nie wiadomo dokładnie, kiedy i w jakich okolicznościach ta tradycja Nie wiadomo dokładnie, kiedy i w jakich okolicznościach ta tradycja zakorzeniła się w Polsce. Najstarsza wzmianka o tej praktyce w polskich zakorzeniła się w Polsce. Najstarsza wzmianka o tej praktyce w polskich rodzinach pochodzi z końca XVIII wieku. Dzisiaj jest to już wyłącznie polski rodzinach pochodzi z końca XVIII wieku. Dzisiaj jest to już wyłącznie polski zwyczaj.zwyczaj.

CHOINKACHOINKA Jednym ze zwyczajów Jednym ze zwyczajów

najbardziej kojarzących się najbardziej kojarzących się nam ze świętami są choinki. nam ze świętami są choinki. Stawiamy je w domu i Stawiamy je w domu i przystrajamy, a zapach przystrajamy, a zapach sosny lub jodły nieodłącznie sosny lub jodły nieodłącznie kojarzy się nam ze świętami. kojarzy się nam ze świętami.

Zwyczaj strojenia na święta Zwyczaj strojenia na święta choinki sięga XVI w. W XIX choinki sięga XVI w. W XIX wieku zaczęto na szczycie wieku zaczęto na szczycie jodły umieszczać gwiazdę, jodły umieszczać gwiazdę, która przypominała o która przypominała o gwieździe betlejemskiej. gwieździe betlejemskiej.

Choinki ubiera się dopiero w Choinki ubiera się dopiero w wieczór wigilijny. Aby jednak wieczór wigilijny. Aby jednak zapalić lampki, trzeba zapalić lampki, trzeba poczekać na pojawienie się poczekać na pojawienie się na niebie pierwszej gwiazdy. na niebie pierwszej gwiazdy.

PREZENTYPREZENTY Zwyczaj wzajemnego Zwyczaj wzajemnego

obdarowywania się obdarowywania się prezentami (zwłaszcza dzieci) prezentami (zwłaszcza dzieci) związany był z życiem św. związany był z życiem św. Mikołaja, biskupa diecezji Bari Mikołaja, biskupa diecezji Bari (Włochy), wielkiego jałmużnika (Włochy), wielkiego jałmużnika żyjącego w IV wieku. Jego żyjącego w IV wieku. Jego niezwykła hojność, troska o niezwykła hojność, troska o biednych, stały się symbolem biednych, stały się symbolem miłości każdego bliźniego. miłości każdego bliźniego.

Ślad dawnej tradycji biskupa - Ślad dawnej tradycji biskupa - św. Mikołaja nadal św. Mikołaja nadal rozpoznajemy w postaci tzw. rozpoznajemy w postaci tzw. gwiazdora ubranego w szaty gwiazdora ubranego w szaty biskupie, z mitrą i pastorałem, biskupie, z mitrą i pastorałem, względnie nazywanego wprost względnie nazywanego wprost Santa Claus (kraje Santa Claus (kraje anglosaskie) czy Sinterklaas anglosaskie) czy Sinterklaas (Holandia). (Holandia).

ŚWIĘTY ŚWIĘTY MIKOŁAJMIKOŁAJ

Niewiele osób wie, że oprócz Niewiele osób wie, że oprócz rozdawania prezentów małym rozdawania prezentów małym dzieciom święty Mikołaj jest także dzieciom święty Mikołaj jest także patronem uczonych, żeglarzy, patronem uczonych, żeglarzy, piekarzy, złodziei, podróżnych piekarzy, złodziei, podróżnych oraz pasterzy. Ponadto, jak oraz pasterzy. Ponadto, jak podają polskie wierzenia ludowe, podają polskie wierzenia ludowe, sprawował władzę nad wilkami. sprawował władzę nad wilkami. Podania mówią, że św. Mikołaj Podania mówią, że św. Mikołaj rozdawał prezenty także rozdawał prezenty także zwierzętom. zwierzętom.

W legendach ludowych W legendach ludowych odnajdziemy informacje odnajdziemy informacje wyjaśniające skąd wziął się polski wyjaśniające skąd wziął się polski Mikołaj. Otóż według podań był Mikołaj. Otóż według podań był nim bogaty kupiec Mikołaj, nim bogaty kupiec Mikołaj, którego zaatakowało w lesie którego zaatakowało w lesie stado wilków. Przed opresją stado wilków. Przed opresją uratowały go dzieci, które w uratowały go dzieci, które w okolicy robiły sobie kulig. Maluchy okolicy robiły sobie kulig. Maluchy przegoniły krzykiem rozdrażnione przegoniły krzykiem rozdrażnione wilki . Kupiec był im wdzięczny, wilki . Kupiec był im wdzięczny, ża uratowanie życie, dlatego co ża uratowanie życie, dlatego co roku w rocznicę tego zdarzenia 6 roku w rocznicę tego zdarzenia 6 grudnia Mikołaj przyjeżdżał do grudnia Mikołaj przyjeżdżał do dzieci i obdarowywał je dzieci i obdarowywał je prezentami. Zwyczaj ten przejęli prezentami. Zwyczaj ten przejęli później inni i tak trwa do dzisiaj.później inni i tak trwa do dzisiaj.

PASTERKAPASTERKA

Pasterka to Msza św. Pasterka to Msza św. która jest odprawiana która jest odprawiana o północy w noc o północy w noc Bożego Narodzenia. Bożego Narodzenia. Udział w tej Udział w tej szczególnej Eucharystii szczególnej Eucharystii całych rodzin jest całych rodzin jest najważniejszym najważniejszym elementem elementem świętowania dnia świętowania dnia przyjścia Jezusa na przyjścia Jezusa na świat. świat.

KOLĘDYKOLĘDY

Nazwa "kolęda" jest pochodzenia i tradycji rzymskiej. Wyraz kolęda Nazwa "kolęda" jest pochodzenia i tradycji rzymskiej. Wyraz kolęda pochodzi od łacińskiego słowa "calendae" oznaczające pierwszy dzień pochodzi od łacińskiego słowa "calendae" oznaczające pierwszy dzień miesiąca. Kolęda w Polsce oznacza przede wszystkim pieśń religijną, miesiąca. Kolęda w Polsce oznacza przede wszystkim pieśń religijną, związaną tematycznie z narodzinami Chrystusa.związaną tematycznie z narodzinami Chrystusa.

Najstarsza polska kolęda "Zdrów bądź królu anielski" pochodzi z 1424 Najstarsza polska kolęda "Zdrów bądź królu anielski" pochodzi z 1424

roku, choć sam termin kolęda utrwalił się dopiero w XVII w.roku, choć sam termin kolęda utrwalił się dopiero w XVII w. Najbardziej tradycyjną polską kolędą jest „Bóg się rodzi” do tekstu Najbardziej tradycyjną polską kolędą jest „Bóg się rodzi” do tekstu

Franciszka Karpińskiego. Natomiast najbardziej znaną na świecie jest Franciszka Karpińskiego. Natomiast najbardziej znaną na świecie jest

„Cicha Noc”„Cicha Noc” . .

SZOPKISZOPKI Polskie szopki wywodzą się z Polskie szopki wywodzą się z

Włoch, a przywędrowały do nas Włoch, a przywędrowały do nas wraz z zakonem franciszkanów. wraz z zakonem franciszkanów. Szopkę, poza postaciami św. Szopkę, poza postaciami św. Rodziny wypełniają zwierzęta, Rodziny wypełniają zwierzęta, pasterze, aniołowie, królowie , pasterze, aniołowie, królowie , słudzy Heroda i jego dworzanie.słudzy Heroda i jego dworzanie.

Wśród wielu tradycji polskich Wśród wielu tradycji polskich szopek, najbardziej znane są szopek, najbardziej znane są tzw. szopki krakowskie, cenione tzw. szopki krakowskie, cenione i znane już od XIX wieku. Od i znane już od XIX wieku. Od roku 1927 istnieje nawet roku 1927 istnieje nawet tradycja konkursu na tradycja konkursu na najpiękniejszy jej egzemplarz. najpiękniejszy jej egzemplarz. Doroczna wystawa tych szopek Doroczna wystawa tych szopek odbywa się w pobliżu pomnika odbywa się w pobliżu pomnika Adama Mickiewicza na Rynku Adama Mickiewicza na Rynku Krakowskim. Krakowskim.

JASEŁKAJASEŁKA Jasełka po staropolsku to po prostu żłób, rodzaj drabinek, jeszcze dziś stosowanych, Jasełka po staropolsku to po prostu żłób, rodzaj drabinek, jeszcze dziś stosowanych,

które służą do podawania bydłu czy koniom siana. Stawia się je także w lasach, by które służą do podawania bydłu czy koniom siana. Stawia się je także w lasach, by podkarmiać zwierzynę łowną. W żłóbku został złożony Chrystus po swoim podkarmiać zwierzynę łowną. W żłóbku został złożony Chrystus po swoim narodzeniu. Zatem "jasełka" prezentują, sceny na temat przyjścia Chrystusa Pana na narodzeniu. Zatem "jasełka" prezentują, sceny na temat przyjścia Chrystusa Pana na świat.świat.

Początków jasełek poszukują historycy u św. Franciszka z Asyżu, który w 1223 roku Początków jasełek poszukują historycy u św. Franciszka z Asyżu, który w 1223 roku zainscenizował pierwszą "żywą" szopkę. Tej nocy niewielka grota w pobliżu Greccio zainscenizował pierwszą "żywą" szopkę. Tej nocy niewielka grota w pobliżu Greccio była miejscem, gdzie na oczach okolicznych wieśniaków po raz pierwszy rozegrała była miejscem, gdzie na oczach okolicznych wieśniaków po raz pierwszy rozegrała się scena narodzin Jezusa. Pomysł ten został szybko rozpowszechniony przez się scena narodzin Jezusa. Pomysł ten został szybko rozpowszechniony przez współbraci św. Franciszka - zakonników franciszkanów, którzy w krótkim czasie współbraci św. Franciszka - zakonników franciszkanów, którzy w krótkim czasie rozpowszechnili się po całej Europie niosąc ze sobą zwyczaj budowania żłobka i rozpowszechnili się po całej Europie niosąc ze sobą zwyczaj budowania żłobka i wystawiania jasełek. wystawiania jasełek.

KONIECKONIEC

Opracowała mgr Danuta SiewierskaOpracowała mgr Danuta Siewierska