ZYRA E RREGULLATORIT PER ENERGJI REGULATORNI URED ZA ENERGIJU ENERGY REGULATORY OFFICE

Bordi i Zyres se Rregullatorit per Energji,

Bazuar ne :

- Dispozitat e Neneve 14 dhe 25 te Ligjit per Rregullatorin e Energjise,

Prishtine, 23 dhjetor 2013 Kodi i ZRRE-se: V_583_2013

- Dispozitat e Nenit 11 te Licences se Operatorit te Sistemit te Shperndarjes, - Kerkesen e KEDS SH.A te dates 18 dhjetor 2013 per aprovimin e dokumentit "Standardet e Sigurise

dhe Planifikimit te Sistemit te Shperndarjes"

ne seancen e mbajtur me date 23 dhjetor 2013, nxori kete:

VENDIM

Aprovohet dokumenti "Standardet e Sigurise dhe Planifikimit te Sistemit te Shperndarjes"

Arsyetim

Zyra e Rregullatorit per Energji (ZRrE) me date 18.12.2013 ka pranJar kerkesen per aprovim te dokumentit "Standardet e Sigurise dhe Planifikimit te Sistemit te Shperndarjes" te KEDS SH.A., ZRRE ka dhene komentet e veta te cilat : jane perfshire ne dokument, sqaruar apo jane marre pergjigjet ne lidhje me ~eshtjet e ngritura . Pas perfsh irjes se komenteve, ZRrE vlereson se dokumenti permbush kriteret e kerkuara, dhe aprovon "Standardet e Sigurise dhe Planifikimit te Sistemit te Shperndarjes". II Vendimi nxirret ne gjuhen shqipe dhe dote perkthehet ne gjuhen serbe dhe angleze. Ne rast te

mosperputhjes midis versioneve, dote mbizoteroje versioni ne gjuhen shqipe.

Ill Vendimi hyn ne fuqi ne daten e miratimit nga Bordi i Zyres se Rregullatorit dhe do te publikohet ne faqen elektronike zyrtare te ZRRE-se.

Adresa : Rr. Dervish Rozhaja nr. 12, 10000 Prishtine, Kosove Tel : 038 247 615 lok. 101, Fax: 038 247 620, E-mail: info@ero-ks.org, web: www.ero-ks.org

Standardet e Sigurise dhe Planifikimit te Sistemit te Shperndarjes

Keshille juridike: Kunder ketij vendimi, pala e pakenaqur mund t'i drejtohet Gjykates Kompetente brenda tridhjete {30) diteve nga data e pranimit te Vendimit ose data e publikimit te Vendimit ne faqen elektronike te ZRRE-se, cilado qe ndodhe e fundit.

Bordi i ZRRE-se

)

Merita l<ostari, anetare

~·

2

Standardet e Sigurise dhe Planifikimit te Sistemit te Shperndarjes

.(!{EDS Ndertesa e Elektrokosoves Elekfrokoswa Building Bulevardi Bill Klinton nr.3 Bill Clinton Bulevard no.3

Prishtine 10000 Pris!Jtina iO 000 Republika e Kosoves Republic of Kosovo

Standardet e Sigurise dhe Planifikimit te

Sistemit te Shperndarjes

1

(gEDS

Permbajtja

Dhjetor, 2013

Ndertesa e Elektrokosoves E!ektro' o;;o\'-" Building Bulevardi Bill Klin1on nr.3 Bifl Ciintoa Bvlevard no.3

Prishtine 10000 Prishtina 10 000 Repubfika e Kosoves Republic of Kosovo

1.1. Hyrje .................................................................................................................................................................. 3

1.2. Perkufizimet ...................................................................................................................................................... 4

1.3. Planifikimi i Rrjetit te Shperndarjes ...................................................................................................... 5

1.4. Perberja e Sistemit te Shperndarjes .................................................................................................... 6

2.1. Standardet e Planifikimit te Sistemit te Shperndarjes ................................................................. 7

Mbrojt;ja Diferenciale ................................................................................................................................ 11

Mbro;·t;ja e Lidh;·es me Toke .................................................................................................................. 12

Mbrojt;ja nga lidhjet e shkurta dhe mbingarkesa ne TM ................................................. : ....... 12

Mbrojt;ja ne TM/TU dhe TU ................................................................................................................. 14

3.1. Ndikimi i Gjeneratorit ne Ngritjen e Tensionit ............................................................................. 17

3.2. Ndikimi i Gjeneratorit ne Luhatjet e Tensionit ............................................................................. 17

3.3. Harmoniket e krijuar nga Gjeneratoret e Vegjel. ........................................................ · ................. 17

3.4. Mbrojtjet e Rrjetit nga ndikimet e Gjeneratoreve te Vegjel. .................................................. 18

3.5. Standardet e Sigurise se Sistemit te Shperndarjes ..................................................................... 18

3.6. Siguria dhe Kontinuiteti i Furnizimit.. ................................................................................................ 19

S. . F . . . 19 1guna e urn1z1m1t .................................................................................................................................. .

Kontinuiteti i Furnizimit ........................................................................................................................... 20

2

(gEDS

1.1. Hyrje

Ndertesa e Elektrokosoves EiektrokO$OVa Bw1dlng Bulevardi Bill Klinton m.3 Biil Clinton Bwevard no.3

Prishtine 10000 Pris!Jtina IO 000 Republika e Kosoves Republic of Kosovo

Standardet e Sigurise dhe Planifikimit te Sistemit te Shperndarjes jane shkruar ne

pajtim me Nenin 11 te Licences me nr ZRRE/Li_06/12 e leshuar nga ZRRE per

Operatorin e Sistemit te Shperndarjes.

Standardet e Sigurise dhe Planifikimit te Sistemit te Shperndarjes jane ne pajtim me

Standardet e Kualitetit te Furnizimit dhe Sherbimit me Energji Elektrike te aprovuar

nga ZRRE me vendimin V_317_2010, Kodin e Shperndarje dhe Kodin e Matjes se

Shperndarjes te aprovuara nga ZRRE me vendi min V _124_2008.

Standardet e Sigurise dhe Planifikimit te Sistemit te Shperndarjes do te sherbejne

si udhezues per shfrytezuesit e sistemit te shperndarjes duke siguruar informata

te nevojshme per te ushtruar qasje efikase ne sistemin e shperndarjes dhe duke

mundesuar edhe shfrytezimin e tij.

Kriteret dhe metodologjia e zhvilluar do te zbatohet per planifikimin e Sistemit

Shperndares, qe mbulojne periudha kohore prej se paku 3 vite respektivisht 10

vite.

1.2. QEHiimi:

Standardet e Sigurise dhe Planifikimit te Sistemit te Shperndarjes kane per qellim te

siguroje qe sistemi i shperndarjes:

a. te zhvillohet ne menyre te rregullt dhe me kosto efikase.

3

(gEOS Ndertesa e Elektrokosoves Elektroi<osoi'Ji Building Bulevardi Bill Klin!on nr.3 Bill Ciinton Bufevard no.3

Prisht ine 10000 Pris/Jtina 10 000 Republika e Kosoves Repubifc of /(osovo

b. te kete vlera te fuqise se disponueshme per te mbuluar ngarkesat e reja

elektrike dhe te perballoje kerkesat e reja per shkak te rri~es se konsumit,

si dhe

c. te jep detaje te vleresimit per ky<jen e gjeneratoreve te n ne Sistemin e

Shperndarjes

1.3. Perkufizimet

Termat dhe Perkufizimet e perdoruar ne dokument jane te dhena me poshte.

Termat dhe perkufizimet e ~era e qe nuk jane te perkufizuara ne kete dokument

gjinden ne Ligjet perkatese te sektorit te energjetikes dhe ligje te ~era te Kosoves,

Kodin e OSSH-se, Kodin e Ma~es ne OSSH dhe Rregullen per Kushtet e

Pergjithshme te Furnizimit me Energji.

Termi Perkufizimi

Gatishmeria e plote Ne rast te nderprerjes se furnizimit te konsumatorit, si rezultat i

shkeputjes se qarkut elektrik pjese e te cilit eshte konsumatori,

ekziston mundesia e furnizimit nga nje lidhje tjeter alternative me

nivel te njejte tensioni.

Gatishmeria e

pjeserishme

Vazhdueshmeria

apo furnizimi i

panderprere

Lidhja e shkurte

Furnizim i disponueshem nen kushte te prishjeve dhe vetem per

disa llojeve te caktuara te tyre.

Paraqet cilesine e furnizimit ashtu <;fare eshte dhe i referohet

nderprerjeve te shkaktuara nga prishjet apo nderprerjet e

planifikuara.

Eshte prishje e papritur qe paraqitet ne rrjet apo pajisje elektrike,

duke lidhur pikat e qarkut elektrik me potenciale te ndryshme ne

4

~EDS

Ngarkesa

c;rregulluese

Parametrat e

lidhjeve te shkurta

Pikat e kyges

(terminalet) e

nenstacionit

Siguria e kyges

Ndertesa e Elektrokosoves [!ektrokosova Building Bulevardi Bill Klinton nr.3 Biil Clinton BuJevard no.3

Prishtine 10000 Prishtina .10000 Republika e Kosoves Republic or Kosovo

te shkurter, perkatesisht me rezistence te vogel dhe duke

shkaktuar vendosjen e rrymave elektrike te lidhjes se shkurte, me

vlera shume te medha.

Ngarkese elektrike qe per nga natyra e saj, mund te ndikojne ne

cilesine e furnizimit me energji elektrike te konsumatoreve te

tjere. Si shembull jane: saldimet, motoret e medhenj elektrik, etj.

Paraqet parametrat e lidhjes se shkurter te elementit perkates,

pajisjes apo stabilimentit ne teresi.

Paraqesin teresi konstruktive fizike, qe mundesojne lidhjen

elektrike ndermjet rrjetit elektrik shperndares dhe konsumatorit qe

skajet jane ne pronesi te rrjetit elektrike dhe operohen nga OSSH.

Skajet e lidhjes (terminalet) e nenstacioneve, realizohen me vlera

te tensioneve te punes se konsumatorit duke mos pas nevoje

per transformimin shtese te tensioneve.

Perkufizohet si pritshmeri qe lidhja elektrike te jete nen tension te

panderprere.

1.4. Planifikimi i Rrjetit te Shperndarjes

1.4.1 Planifikimi Rrjetit te Shperndarjes realizohet ne baze te kerkesave te

shfrytezuesve (perdoruesve) te lidhur ne rrjetin elektrik dhe ka per qellim sigurine

e furnizimit ne menyre te rregullt dhe me kosto optimale.

Eshte e rendesishme qe sistemi te sigurohet per kapacitetin qe e ka ne

dispozicion, per ngarkesat e reja, si dhe per permbushjen e kerkesave ekzistuese

qe jane ne rritje te vazhdueshme.

Operatori i Sistemit te Shperndarjes gjate planifikimit te rrjetit i harmonizon planet

me planifikimet e Operatorit te Sistemit te Transmisionit.

5

(gEDS Ndertesa e Elektrokosoves E!ektrokcsova Building Bulevardi Bill Klinton nr.3 Biil Ciinton Bulev;wl no.3

Prishtine 10000 Prishtina iO 000 Republika e Kosoves Republic of r:oso'.IQ

1.4.2 OSSH-ja do t'u siguroje lidhje konsumatoreve, te cilet do te dorezojne kerkesen

per kapacitetet e kerkuara per nje standard te pranueshem sic; detajohet ne Kodin

e Shperndarjes dhe do te jene ne perputhje me Kodin e Rrjetit ne te gjitha pikat e

kycjes me Sistemin e Transmisionit.

1.4.3 c;do vit Operatori i Sistemit te Shperndarjes duhet ta rifreskoje planin e saj te

zhvillimit dhe kete plan duhet ta dorezoje ne ZRRE per aprovim.

1.5. Konfiguracioni i Sistemit te Shperndarjes

Konfiguracioni i rrjetit te Shperndarjes, eshte ilustruar ne menyre skematike ne figuren e

me poshtme:

6

. (gEDS

TS J 1'0(220)/35 kV/:1 8 kV

110 kV ( 220 !<V)

Zl3arat

3!5 kV

3"5 kV

T S 35/1 o· kV

Tr

T S ·1 0/0.4 kV

Tr

0.4kV

Z.bar.at 3§·kV

1 1 01<V

'1 0 KV

TS1 O'I<V

Ndertesa e Elektrokosoves Efektrokosova Building Bulevardi Bill Klinton nr_3 Bif! Ciinton Bu!ev,1rd no.3

Prishtine 10000 Prisl1tina 10000 Republika e Kosov~ Repubiic of Kosovo

T S 11 0/1 0 I<V

Tr

T S 1 0/0.4' 1<V

Tr

0.4k\1

SH V (0 :4 kV)

.Zbara't

Zba rat 0:4 I<V

2.1 Standardet e Planifikimit te Sistemit te Shperndarjes

Standardet e planifikimit .te sistemit te shperndarjes u sigurojne shfrytezuesve te

sistemit te shperndarjes informacionin qe u nevojitet per te vendosur pajisjet ne

7

~EDS Ndertesa e Elektrokosoves E!ektroko;ov::; Building Bulevard i Bi ll Kl inton nr_3 Bill Cfjnton Bu!evard no.3

Prishtine 10000 Prishtina 10 000 Republika e Kosoves Republic of Kosovo

piken e tyre te lidhjes me Sistemin e Shperndarjes. Standardet e planifikimit te

sistemit te shperndarjes jane si vijon:

Frekuenca e Furnizimit: ka vleren e saj nominale (Frekuenca Nominale) 50 Hz

±1%, dhe luhatja e saj eshte perkufizuar ne Kodin e Rrjetit dhe Kodin e

Shperndarjes.

Nivelet e Tensionit ne Sistemin e Shperndarjes: Eshte nje numer i tensioneve

standarde ne shfrytezim dhe konsumatoret do te mund te lidhen ne njerin nga

keto nivele te tensionit:

Niveli i Tensionit Tensionit Nominal ( Punues )

230 V (Fazore) Tensioni i Ulet (TU)

400 V (Linjore)

10kV

Tensioni i Mesem (TM) 20kV

35kV

OSSH eshte ne proces te perforcimit te rrjetit te shperndarjes te tensionit te

mesem dhe tensionit te ulet. Gjithashtu planifikohet shnderrimi i linjave te

mbingarkuara 10 kV ne 20 kV ne zonat rurale dhe me furnizimin direkt nga NS

110/TM kV. Sipas kesaj, zhvillimet e ardhshme mund te jene me shume kah NS

110/TM kV se sa 35/TM kV. Kjo do te siguroje permiresim dhe stabilitet me te

larte te tensionit dhe humbje me te vogla teknike.

Derisa konsumatoreve te medhenj mund t'ju ofrohet ky<ja ne nivelin 35 kV

varesisht nga lokacioni dhe faktoret tjere, trendi do te shkoje ne drejtim te ky<jes

ne nivelet e tensionit 10, 20 kV ku ka nje perqendrim te ngarkesave te vogla dhe

te mesme afer nenstacionit 110/TM. Me gjithe ate te lokacionet periferike me

8

. (gEDS Ndertesa e Elektrokosoves Eiektrokosova Building Bulevardi Bill Klinton nr.3 81// Ciinton Bu!evard no.3

Prishtine 10000 Prisfltina iO ()(X)

Republika e Kosoves Republic of Kosovo

distanca mbi 20 km do te vazhdohet qe per ngarkesa te mesme te punohet ende

me tensionet 35/10 kV nga se kalimi ne 110/x kV ende nuk eshte i mundur per

shkak te investimeve te larta. Ne pergjithesi, niveli i tensionit ne te cilin do te ky~et

konsumatori, varet nga shkalla e ngarkeses.

OSSH-ja mundet kohe pas kohe, te specifikoje tension te ndryshem prej atij

standard me qellim qe te shmange pengesat potenciale te shkaktuara nga

aparatet e Perdoruesit te Perdoruesit tjere ne Sistemin e Shperndarjes per shkaqe

teknike.

Kufijte e tensionit gjate operimit:

Nivelet e tensionit dhe diapazoni maksimal i mundshem ne rrjetin e OSSH-se ne

zbarrat e nenstacionit, do te jene si ne vijim:

Tensioni ne Zbarrat e Trafostacionit ( Nenstacionit)

TU 10 kV 20 kV 35 kV

Furnizimi 195.5 deri 253 ( Fazore ) Normal 9 deri 11.1 18 deri 22 29.75 deri 38.5

340 deri 440 { Linjore ) kV kV kV

v

Mbajtja e tensionit punues ne nivelet e percaktuara sipas ketyre standardeve eshte

pergjegjesi e OST-se ne kufirin teknik ne mes te OST-se dhe OSSH-se, me qe

transformatoret me rregullim automatik te tensionit ndodhen ne pronesi dhe

pergjegjesi te OST -se.

Nivelet e tensionit te paraqitura me lart jane pjese e standardeve, sipas te cilave

eshte dizajnuar rrjeti.

Nese niveli i renies se tensionit nuk eshte ne perputhje me standardin atehere:

9

~EDS Ndertesa e Elektrokosoves Eli!kirokosava Building Bulevardi Bill Klinton nr.3 Bill Ciinton Bulew,rcl no.3

Prishtine 10000 Prishtina iO (X)()

Republika e Kosoves Repubtic of 1\osovo

a. mund te kerkohet metode alternative e ky<jes;

b. mund te aplikohet nje tension i injektuar nga nje nenstacion i ri;

c. me rregullator te tensionit mund te kerkohet per te ndryshuar tensionin (

35kV ose 20 kV ne TM ) ne nivele te perzgjedhura ne perioden e pikut,

duke mos kaluar vleren maksimale gjate punes pa-ngarkese;

d. behet programimi i ngarkesave te larta qe shkaktojne renie te tepruara te

tensionit ne nje drejtim te caktuar ne oret e pikut.

Seksioni 4.6.2 i Kodit te Shperndarjes pershkruan pergjegjesite e OSSH-se per

mbajtje te tensionit ne nivelet e tensionit sipas standardit nderkombetar EN 50160

dhe atij Kosovar SKEN 50160 (Un +10% dhe -15%).

Rrymat e Lidhjes se Shkurte:

Planifikimi vlerave (n ivelit) te lidhjes se shkurte per ky<je, te tensioneve te

ndryshme, eshte dhene ne seksionin 5.6.5 te Kodit te Shperndarjes. Parametrat e

lidhjes se shkurte te pajisjeve te Konsumatoreve nuk duhet te jene me te vogla se

vlerat e rrymave te lidhjes se shkurte te dhena ne seksionin 5.6.5 te Kodit te

Shperndarjes.

Devijimi nga keto vlera mund te lejohet vetem me nje analize te posa<;me nga

ndonje institut i akredituar dhe per periode afatshkurter deri ne planifikimin e

perforcimit te pjeses se sistemit ku ekziston ose behet ky<ja.

Gjithashtu gjate zhvillimit te rrjetit ( avancimit ), rindertimit ngritjes se kapacitetit

etj, per pajisjet ekzistuese qe nuk e plotesojne kete kusht ( te sistemit apo

perdoruesit ) duhet te ndermerren masa mbrojtese shtese per zbutjen apo shuarje

10

(gEDS Ndertesa e Elektrokosoves Elektrokosova Building Bulevardi Bill Klinton nr.3 8111 Cfinton Bu!evard no.3

Prishtine 10000 Prishtina 10 OX Republika e Kosovl*> Republic of Kosovo

te kesaj rryme te lidhjes se shkurter, deri ne nderrimin e zevendesimin e ketyre

paJISJeve.

Mbrojtja e Sistemit Shperndares:

Mbroj~a e sistemit dhe pajisjeve behet per sistemin e rrjeteve, stabilimenteve dhe

trafostacioneve te OSSH-se me pajisje mbrojtese. Pajisjet nxisin nderprerjen

(shky<jen) e stabilimentit ne defekt per te mbrojtur pjesen ~eter te sistemit te

OSSH-se, stafin dhe rrethinen ne rast te ndonje defekti ne sistem. Operimi i tyre

varet nga vendndodhja e tyre ne sistem dhe objekti per te cilin jane instaluar

pajisjet per mbroj~e. Planifikimi i zhvillimit te rrjetit te OSSH-se perfshine edhe

mbroj~en ne menyre qe te minimizoje shtrirjen dhe kohezgja~en e c;do defekti,

selektivitetin dhe sigurine e nderprerjeve, demtimet ne stabilimente dhe

kohezgja~en e nivelit te tensionit te ulet ne parametra te arsyeshme.

Perdorimi i disa skemave te mbroj~es eshte pershkruar si me poshte:

Mbrojtja Diferencia/e

a. Kjo mbroj~e operon duke percaktuar ndryshimin rrymore mes dy skajeve te

nje pajisjeje. Ajo eshte e preferuar per tu instaluar ne transformatoret e

fuqise 8 MVA e me larte dhe ne linjat furnizuese paralele kabllovike 35 kV

atehere kur impedanca eshte shume e ulet per mbrojtjen impedante ashtu

qe ajo te jete efektive, kjo nenkupton rrjetet kabllore dhe linjat ajrore

shume te shkurta.

b. Per raste te vec;anta mund te aplikohet mbrojtja diferenciale distante ( ne largesi )

te linjave 35 kV paralele varesisht rendesise se objekteve qe furnizojne.

c. Kjo mbrojtje nuk aplikohet per linjat 20(10) kV radiale.

11

(gEDS

Mbrojtja e Lidhjes me Toke

Ndertesa e Elektrokosoves Eieklrckoso· ::t BuilrJing Bulevardi Bi l l Klinton nr.3 Biil Ciinton BuleviJrd no.J

Prishtine 10000 Prish!ina 10 (JI'JO Republika e Kosoves F?epubiic oi' 1\asovo

Kjo eshte dhene ne shume variacione, varesisht menyres se si eshte trajtuar sistemi

i yllit te transformatorit (neutrit).

a. Kjo forme e mbrojtjes per linjat, stabilimentet 35 kV dhe transformatoret

ana 35 kV eshte aplikuar si diference mbirrymore me ndjeshmeri te larte

(shuma e rrymave te tri fazave - diferenca qe ne kushte normale eshte

zero) me qe sistemi pertokezues i yllit te transformatoreve TL I 35 kV eshte

i tokezuar permes Rezistences ose Reaktances per kufizim te rrymave te

lidhjes me toke deri 300 A. Gjithashtu trafostacionet e nivelit TS 35/10 kV

ne anen primare kane kryesisht mbeshtjellat e lidhura ne trekendesh D(b.).

b. Te linjat 20(10) kV ne drejtimet e NS (110 kV), kur pertokezimi i yllit te

transformatorit eshte me rezistence aplikohen te dy metodat njekohesisht si

te rasti (a) dhe mbrojtja watt metrike e orientuar ku teprica mbirrymore ne

drejtim te defektit do te jete baze per nderprerje te defektit.

c. Te linjat 20(10) kV ne drejtimet e NS (110 kV) dhe 35/10 kV, kur ylli i

transformatorit eshte i izoluar (sistemi i izoluar i TM) shfrytezohen mbrojtjet

watt metrike e orientuar ku teprica mbirrymore ne drejtim te defektit do te

jete baze per nderprerje te defektit, dhe gjithashtu edhe mbrojtja e

tensionit nulare te rastet kur kushti per veprim te kesaj mbrojtjeje eshte i

kufizuar.

d. Shfrytezimi i personelit per eliminim te lidhjeve me toke ne keto raste (c)

eshte si preference dhe gjithashtu edhe hulumtuesit automatik te lidhjes

me toke jane si zgjidhje e rasteve te vec;anta.

Mbrojtja nga lidhjet e shkurta dhe mbingarkesa ne TM

12

. (gEDS Ndertesa e Elektrokosoves EiektrokosOI'a Building Bulevardi Bill Klinton nr.3 B{lf Clinton Bu!evard no.3

Prisht ine 10000 Pris!Jiina 10 [J(X)

Republika e Kosoves Republic of Kosovo

a. Mbroj~a nga lidhjet e shkurta mes fazore realizohet me rele mbirrymor te

shpejte dhe shfrytezohet ne trafostacionet 110/ x dhe 35/10(20) kV per

daljet e TM dhe per transformatoret energjetik e cila mund te akordohet ne

dy shkalle per arri~en e selektivitetit te kerkuar. Keto realizohen ne

bashkeveprim edhe me mbroj~et ~era mbirrymore te realizuara si mbroj~e

multifunksionale elektronike softuerike.

b. Mbroj~a mbirrymore ose e mbingarkeses eshte siguruar ne te gjitha TS

110/ x dhe TS 35/10(20) kV, per te gjitha daljet e TM (35 kV dhe 20 kV),

stabilimentet dhe transformatoret energjetik 35/10(20) kV e realizuar ne se

paku dy shkalle veprimi duke shfrytezuar edhe lakoren inverse te veprimit

per ballin e rrymave goditese.

c. Riky<ja automatike mund te shfrytezohet te linjat e gjata aJrore per te

zvogeluar kohen e humbur pa tension per defektet kalimtare te c;astit.

d. Ekziston edhe nje numer i skemave mbrojtese shtese qe jane ne perdorim

ne te gjithe sistemin e OSSH-se. Keto perfshijne skemat e tolerances se

gabimeve te lejuara, mbroj~et nga mbitensionet punuese, skema e

mbroj~es se zbarres, mbroj~et e rrjedhave inverse, mbrojtjet e frekuences,

skema per deshtimin e nderpreresit te qarkut dhe parametra te

ndryshimeve te shpejta logjike.

e. Gjithashtu te transformatoret energjetik shfrytezohen edhe mbroj~et tjera

te transformatorit si buhollci, termometri, kazani, presioni, pastaj te linjat

dhe transformatoret mbroj~a nga mbitensionet atmosferike permes

shkarkuesve te mbitensionit dhe rrufepritesve te ndryshem me pertokezim

efikas dhe te sigurt te secilit element te pajisjeve, stabilimenteve,

transformatoreve, linjave, TMRR e~. te c;do objekti energjetik.

Per me teper lidhur me mbroj~et duhet te shfrytezohen rregulloret teknike,

standardet IEC, rekomandimet e prodhuesve te pajisjeve e~ .

13

~EDS

Mbrojtja ne TM/TU dhe TU

Ndertesa e Elektrokosoves Eiektrokc:sova Building Bulevardi Bill Kl inton nr.3 Biil Ciinton Bulevnrd no.3

Prishtine 10000 Pris!Jtina 10 000 Republika e Kosoves F?epu!Jiic of Kosovo

a. Te gjitha mbroj~et e aplikuara ne nivelin e mesiperm ( mbirrymore dhe te

lidhjes se shkurte) mund te rekomandohen edhe per trafostacionet e

TM/TU, mirepo vetem per raste te ve<;anta.

b. Te gjitha trafostacionet mbi 400 kVA te pOZICIOnuara ne toke (ndertese,

blinde, betoni e~.) duhet te posedojne ndaresin me mundesi <;'ky<jeje nga

veprimi i mbroj~eve dhe nderpresin ne anen e TU me mbroj~e te

kombinuar termo-dinamike.

c. Transformatoret e medhenj duhet te posedojne mbroj~et termike dhe te

buhollcit apo shtypjes te cilat veprojne ne te dy anet e transformatorit

energjetik.

d. Per te gjitha rastet per transformatore ne TM aplikohet mbroj~a me

siguresa te (TL te FL) tensionit te larte me fuqi te larta ( te fuqishme), si dhe

mbroj~a nga mbitensionet atmosferike me shkarkues mbitensioni adekuate

ne te dy anet e transformatoreve, kjo mbroj~e aplikohet edhe per <;do linje

kabllovike dhe pjese te ve<;anta te sistemit si te pika (e).

e. Mbroj~et e daijeve te TU 0.4 kV behen ne dy forma dhe ate permes

siguresave adekuate me fuqi te larte qe sigurojne karakteristika adekuate te

shky<jes si per rryma te lidhjes se shkurter ashtu edhe per mbroj~e nga

mbi-ngarkesa, si dhe realizimi me nderprese me mbroj~e termo-dinamike

me mundesi rregullimi te veprimit per rryma te ndryshme.

Mbrojtja nga tensioni i prekjes dhe tensioni i hapit,

Elaborimi i pjesshem i kesaj mbroj~eje eshte prezantuar ne Kodin e Shperndarjes,

ndersa detalet dhe rregullat ~era jane te pershkruara ne rregullat teknike te

14

.. (f{EDS Ndertesa e Elektrokosoves FJeklrokosova Building Bulevardi Bill Klinton nr.3 Bill Ciinton Bulevard no.3

Prishtine 10000 Pris/Jtina 10 OCO Republika e Kosoves Republic of Kosovo

sigurise industriale dhe ne standardet adekuate IEC ( si SK EN 500201 504041

61140/ 501641 50164/ 472 51/ 60947-1/ 60947-2 etj ) si per tokezimet punuese/

mbrojtese apo rrufepritese. Sistemi shperndares dhe pajisjet tjera te

konsumatoreve me projekt duhet te elaborojne keto vlera duke specifikuar

rezultatet e pranueshme per to.

Kriteret teknike dhe hapesinore,

Nje nga kriteret per plotesimin e standardeve te planifikimit jane edhe pozita

gjeografike e konsumit dhe analizat tekniko-energjetike te rrjedhave te energjise

duke permbajtur ketu edhe planifikimin hapesinore dhe planifikimin e konsumit te

ri/ ketu nevojitet nje bashkepunim nderinstitucional me ministrite e planifikimit

hapesinore dhe Kuvendet Komunale.

Perzgjedhja e lokacionit te trafostacionit dhe formes se konfigurimit te rrjetit do te

behet sipas nje ekzaminimi paraprak teknik ku do te merren per baze te gjitha

elementet energjetike/ humbjet/ kostot e ndertimit/ rendesia e konsumit/ kerkesat

specifike/ ngarkesat <;rregulluese dhe kjo do te behet sipas nje metodologjie te

pergatitur nga OSSH ne nje dokument tjeter.

Gjate planifikimeve dhe kycjeve te konsumatoreve te ri/ OSSH do te krijoi nje

dokument qe perfshine te gjitha specifikimet teknike detale te <;do pajisjeje qe do

te shfrytezohet/ ndersa si nje udhezues per kushtet per planifikimin e ndertimit te

trafostacioneve te reja sipas kapacitetit dhe nivelit te tensionit do te prezantohet

ne tabelen ne vijim:

Kapaciteti i Ngarkesave­

Gjeneruesve

Deri 250 kVA

Deri 630 kVA

Niveli i Tensionit Operativ ( Punues)

0.4 kV ose 10(20) kV

10(20) kV ose 35 kV

15

(gEDS

1000 deri 2500 kVA

2500 deri 32000 kVA

Ndertesa e Elektrokosoves Elektrokosova Building Bulevardi Bill Klin1on nr.3 B!il Ciinton Bufevard no.3

Prishtine 10000 PrisiJ!ina 10 000 Republika e Kosoves Republic of /(osovo

35 kV ose 10 kV { 20 kV )

35 kV ose 110 kV { 220 kV )

Keto standarde do te jene bazike, ndersa percaktimi definitiv do te behet pas

ekzaminimeve teknike te konfiguracionit te rrjetit dhe gjendjes ne teren.

Kriter i ndarjes sipas llojit te konsumit,

Kriteri per klasifikimin e konsumatoreve perve<; sipas nivelit te tensionit ne vendin

ky<;es/ fuqise se instaluar dhe llojit te ma~es ne kete nivel tensioni jane edhe

karakteristikat e konsumit te energjise elektrike te ndara sipas struktures tarifore te

aprovuar nga ZRRE.

Si nje kufi optimal i nje ngarkese te njekohshme maksimale per konsumatore shtepiak

(amviseri), do te merret ngarkesa prej 15 kW, ndersa ndarja e konsumit shtepiak me ate

grupore banesore do te merret ndertesa me me teper se 5 banesa.

Per objektet komerciale perkufizimi eshte sipas fuqise, tensionit ky<;es dhe kushteve

teknike te ky<jes, ku prape per konsumatoret komercial me fuqi mbi 15 kVA induktive do

te percaktohen te jene me matje multifunksionale te fuqise dhe energjise aktive dhe

reaktive ( grupin tarifore mund ta zgjedh konsumatori ne perioda minimale vjetore).

Faktori i Fugise cosq>,

Nje nder faktoret e rendesishem ne planifikimin e rrjetit eshte edhe faktori i fuqise

coS<p i cili ka ndikim sidomos nga konsumi i lart me fuqi reaktive induktive, dhe

eshte perkufizuar qe vlera e tij te sillet ne kufijte nga 0.95 induktive deri ne 1 dhe

nga 1 deri ne 0.95 kapacitive.

Aplikimi i ma~eve multifunksionale dhe zbatimi i kompensimit te energjise reaktive

induktive zbatohet te te gjithe konsumatoret me fuqi ma te madhe se 15 kVA

16

. {gEDS Ndertesa e Elektrokosoves E!ekirokosova Building Bulevardi Bill Kl inton nr.3 Bm Ciinlon Bulevard no.3

Prisht ine 10000 Pris/Jtina 10 000 Repubfika e Kosoves Repu!J!tc ofl\osovo

induktive. Kompensimi i kesaj energjie mund te zbatohet edhe te konsumi me fuqi

me te vogel e qe eshte ne te mire te konsumatorit dhe vet sistemit shperndares.

3.1 Ndikimi i Gjeneratorit ne Ngritjen e Tensionit

Kur nje gjenerator eshte i kyc;ur ne sistemin e Shperndarjes, tensioni ne piken e

rrjetit te Shperndarjes, do te rritet mbi nivelin e tij. Ne menyre qe te ruhet tensioni

brenda standardit per konsum·atoret tjere te lidhur ne kete rrjet, . eshte e

nevojshme te kufizohet niveli i rritjes se tensionit.

Varesisht nga madhesia e gjeneratorit dhe niveli i lidhjes se shkurte ne rrjet

shpesh kerkohet nje kycje e dedikuar te behet ne nje nenstacion tjeter me

kapacitete ma te larte ku ndikimi i luhatjes se tensionit do te ishte me i vogel.

3.2 Ndikimi i Gjeneratorit ne Luhatjet e Tensionit

Gjersa luhatja ne tension eshte nje ~eshtje e ci la duhet konsiderohet ne vleresimin

e ngarkesave te reja, ajo eshte nje c;eshtje ve~anerisht e rendesishme per

gjeneratoret perderisa prodhimi nga gjeneratoret e caktuar mund te ndryshoje me

shpejtesi.

Ndryshimi i shpejt i prodhimit ne gjeneratore mund te shnderrohet direkt ne

luhatje te tensionit, efekti kryesor i te cilit eshte dridhja e shkelqimit te poc;eve

ndric;uese standarde, i cili mund te verehet edhe me sy.

Ndikimi i nje luhatje te tille do t'i shkaktonte gjeneratorit renien nga Sistemi. Te

gjithe gjeneratoret jane shqyrtuar per te vleresuar gjasat e kesaj, dhe ne varesi te

karakteristikave te pajisjes, mund te ishte e nevojshme qe: Kycja te behet ne nje

pike me te forte ne rrjet.

3.3 Harmoniket e krijuar nga Gjeneratoret e Vegjel

17

(gEOS Ndertesa e Elektrokosoves Eiektroi<oso~a Building Bulevardi Bill Kl inton nr.3 B!il Ciinlon Bulevzwi no.3

Prishtine 10000 Prishiina IOOCO Republika e Kosoves Republic of 1\osovo

Disa gjeneratore prodhojne harmonik te cilat mund te ndryshojne tensionin e

kycjes deri ne ate mase qe pajisjet elektrike mund te mos funksionojne si duhet.

Detajet e limiteve te krijimit te harmonikeve jane treguar ne Kodin e Shperndarjes.

Gjeneratoret gjate prodhimeve standarde jane vleresuar per te percaktuar gjasat

ne lidhje me kete dhe ne raste te caktuara mund te jene te nevojshme metoda

alternative te ky<jes, te cilat i prezanton edhe prodhuesi.

3.4 Mbrojtja e Rrjetit nga ndikimet e Gjeneratoreve te Vegjel

Mbroj~a ne sistemin e shperndarjes eshte projektuar per te izoluar defektet

automatikisht, ne menyre qe nje numer minimal i konsumatoreve te jete i shky~ur

per kohen me te shkurter te mundshme qe kerkohet per te riparuar defektin. Per

operim te duhur te ketyre pajisjeve duhet pasur parasysh gJenenmrn. Per tu

siguruar qe siguria e kycjes se konsumatoreve ekzistues nuk eshte prekur

negativisht nga fu~a ne perdorim e gjenerimit, mund te ishte e nevojshme te

instalohet pajisje mbrojtese shtese ose permiresimi i atyre ekzistuese.

Detajet e limiteve te lejuara te madhesive elektrike dhe kerkesat e mbroj~es jane

te detajuara ne Kodin e Shperndarjes, si dhe ne standardet relevante IEC.

3.5 Standardet e Sigurise se Sistemit te Shperndarjes

Kodi i Shperndarjes specifikon kriteret e menaxhimit te Sistemit te Shperndarjes

nga pikepamja e sigurise qe do te aplikohet nga OSSH -ja per te plotesuar

kerkesat ligjore, kushtet dhe detyrimet e Licences se OSSH-se.

18

· ~EDS Ndertesa e Elektrokosoves Eleklrokosov:J Building Bulevardi Bill Klinton nr.3 Biil Clinton BuJevmd no.3

Prishtine 10000 Prishtina 10000 Republika e Kosoves Republic of Kosovo

3.6 Siguria dhe Vazhdueshmeria e Furnizimit

~eshtjet qe duhet konsideruar gjate planifikimit per te gjithe sistemin jane edhe

faktoret e sigurise se furnizimit dhe vazhdueshmerise per te cilet eshte dhene nje

pershkrim si me poshte:

Siguria e Furnizimit

Siguria e furnizimit eshte nje faktor i rendesishem ne planifikimin e Sistemit te

Shperndarjes. Rrjetet e OSSH-se jane planifikuar per mirembajtje te rregullt te

nivelit te furnizimit te besueshem qe permbushe nevojat e shumices se

konsumatoreve.

Duhet te theksohet se Siguria e Furnizimit nuk varet vetem nga Siguria e Sistemit

te Shperndarjes/ por edhe nga Sistemi i Transmisionit dhe Gjenerimi.

Megjithate/ rrjeti i OSSH-se/ nuk garanton nje furnizim ne gatishmeri te

perhershme ne dispozicion ne te gjitha rrethanat. Rrjedhimisht konsumatoret me

ngarkesa kritike duhet te sigurohen qe furnizimet alternative (p.sh. gjeneratoret/

sistemet UPS) ti kene ne dispozicion ne qofte se procesi i tyre eshte vendimtare.

Masat qe duhet ndermarre ne lidhje me sigurine e furnizimit1 perfshijne:

a. Ne kushte normale te furnizimit1 mbrojtja I rregullimi i nderprerjeve

automatike duhet te jete ne ate menyre te rregulluara qe nje defekt i

vetem te mos rezultoje ne humbje te furnizimit ne gjithe gjatesine e linjes

35kV-she. Qe te mos ndodhe nderprerja e plote/ si produkt i mbingarkeses

se TS-it apo linjes kryesore duhet ruajtur selektiviteti i veprimit me

nderprerje te pjeserishme.

b. Ne kushte normale ne lidhjet unazore te TL gjate furnizimit apo

gatishmerise se furnizimit mbrojtja I rregull imi i nderprerjes automatike do

19

(gEDS Ndertesa e Elektrokosoves E!ekirokosova Buiiding Bulevard i Bill Klinton nr.3 Bill Ciinfon Bulevard no.3

Prisht ine 10000 Prisl!!ina 10 {)()) Republika e Kosoves Repubfic of Kosovo

te jete e tille qe nje defekt i vetem nuk do te izoloje me shume se nje

segment te qarkut unazore te mbyllur, te puna paralele e transformatoreve

duhet te dal nga funksioni vetem transformatori ne defekt etj;

c. Ne rrethana te jashtezakonshme nje trafostacion 35 kV me furnizim radial

te vetem (hapur) me ngarkese normale mbi 5MVA do te jete e nevojshme

qe te krijohen kushtet e lidhjes unazore po qe se gatishmeria e plote ne

dispozicion eshte e domosdoshme. Me Rrethana te jashtezakonshme

nenkuptojme tejkalimin e kufirit te gjatesise se linjes, qe kerkohet per

stacionin unazor dhe veshtiresite fizike dhe financiare qe nuk i mbulojne

rrethanat e zgjedhjes se kushteve teknike me kosto optimale ekonomike.

d. Minimumi standard per ri-energjizim te kycjes se ngarkeses me te madhe

se 15 MVA do te jete e tille qe rikycja mund te energjizohet automatikisht

brenda 10 sekondave per nje defekt te vetem.

e. Pervec; ne rrethana te jashtezakonshme per ngarkese me te madhe ose te

barabarte me 1 MVA, gatishmeria ne dispozicion per piken e vetme, duhet

realizuar me nje kycje unazore.

Vazhdueshmeria e Furnizimit

Vazhdueshmeria e furn izimit matet me indikatoret e performances se rrj etit dhe

eshte percaktuar ne standardet e cilesise se furnizimit te aprovuar nga ZRRE per

OSSH-ne.

Vazhduemeria dhe standardet e performances dallojne te konsumatoret e kyc;ur

ne:

a. Rrjetin e Sistemit te Shperndarjes ne zonat Urbane;

b. Rrjetin e Sistemet te Shperndarjes ne zonat Rurale

20

Ndertesa e Elektrokosoves Efektrokosov;;, Building Bulevardi Bill Klintan nr.3 Bill Cilnton Bu!evard no.3

Prishtine 10000 Pris!Jtirm .10 000 Repubfika e Kosoves HepuiJiic of Kosovo

Gjithashtu si rrjedhoje e nderprerjeve qe ndodhin:

a. per shkak te defekteve;

b. apo nderprerjeve te planifikuara.

Faktoret percaktues per ma~en e Vazhdimesise se Furnizimit te aprovuar nga ZRRE

jane prezantuar ne tabelen ne vijim:

Rrjeti

Ore per konsumatore

(Mesatar.ja e te gjithe

kons.)

Planifikuara

Pa-Planifikuara

Rikthimi i Furnizimit ( h - ore )

Rrjeti

Koha e

Rikthimi Furnizimit ne

Zonat Urbane

SAID I

20

30

10

EPF(ENS)

5 18

8

20 kV 35 kV

15 I 10

21

(gEDS

90% te rasteve

Zonat Rurale

90% te rasteve 14

Ndertesa e Elektrokosoves E!ekirckosov.1 Building Bu!evardi Bill Klinton nr.3 B!fl Ciinton Bu!evard no.3

Prishtine 10000 Prisi1iina JOCOO Repub!ika e Kosoves Hepubffc of 1\osovo

17 I 14

22