zz ee kk aa nn ee yy ii iioo - neurometrika-tech · 2014. 9. 11. · meb bilim ve sanat merkezleri...

ZZeekkaa nneeyyii iiççeerriirr??

Çözüm bilinmeyince doğaçlama yapabilme yeteneğidir (Piaget)

Kaliteli bir sonuca bağlanan hayal kurma yeteneğidir.

Akıl, yaşamın sunduğu seçenekler arasında en doğru olanı

bulabilme yeteneği; zeka ise yaratıcı akıldır

Doğru tahminlerde bulunmaktır: problemin çözümünü bulmak, bir

tartışmanın temelinde yatan mantığı farkletmek, doğru olan yeni

analojiler kurmak, hoş bir armoni yakalamak, bir sonra ne

olacağını doğru olarak tahmin etmektir (H. Barlow)

Çok-aşamalı planlar yapabilme yeteneğidir

Zaman ekseni üzerinde düşünce ve hareketlerin daha rafine hale

getirilmesidir

Zeka düşüncede çeşitliliktir, esnekliktir (Guilford)

Zeka hızdır

Zeka bütün bunların bir toplamıdır.

Üstün Yeteneğe İşaret Eden,Onu Ortaya Çıkarabilen Bazı Özellikler....

• Kişiyle ilgili olanlar

Kendilik algısı

Yeterlik duygusu

Cesaret

Karakter

Sezgi

Karizma

Başarma gereksinimi

Ego gücü

Enerji

Çekici olma

Çevreyle ilgili olanlar

Sosyoekonomik statü

Ebeveynin sorumluluk duygusu

Ebeveynin kişiliği

Ebeveynin eğitimi

İlgilerinin uyarılması

Ailenin statüsü

Rol modelin varlığı

Sağlık

Şans faktörleri

“Zamanın ruhu”

Howard Gardner’ın Çoklu Zeka Kuramı

Üstün yeteneğin Üç Çember Kuramı(Renzulli, 1978)

(

Ortalama-üstüGenel ve Özel

Yetenek Yaratıcılık

Göreve/İşe Bağlılık, Yüksek Güdülenme

Yüksek düzeyde soyut

düşünme, sözel ve sayısal

muhakeme, görsel mekandaki

ilişkileri kavrama, bellek,

sözel akıcılık

Yeni durumlara uyum yapma

Bilgi işlemenin otomatik hale gelmesi

Ortalama-üstüGenel

Yetenek

Üstün Genel Yetenek: Özellikler

Yeteneğin bir veya daha fazla özel bilgi veya beceri alanında kendini göstermesi

İleri bilgi, teknik, lojistik ve strateji kullanma kapasitesi

İlişkili bilgiyi belirleyebilme yeteneği

Ortalama-üstüÖzel

Yetenek

Üstün Özel Yetenek: Özellikler

Yüksek düzeyde ilgi ve istek

Sebatkarlık, dayanıklılık, azim, işe kendini verme ve çok çalışma

Kendine güven, yeteneğe güven, başarılı olmaya güdülenme

Yüksek standartlar oluşturma, eleştiriye açık olma, ürünlerin kalite ve mükemmeliyetin önemli olması

Ortalama-üstüÖzel

Yetenek

Üstün Göreve/İşe Bağlılık, Yüksek Güdü: Özellikler

Göreve/İşe Bağlılık, Yüksek Güdülenme

Akıcı, esnek, düşüncede orijinal

Deneyime açık, yeni ve farklı düşünce, hareket ve ürüne açık

Meraklı, spekülatif, düşünme ve harekette risk alan, kendini geri çekmeyen/durdurmayan

Ayrıntıya, fikir ve nesnelerde estetiğe duyarlı, dış uyarıcılar, düşünce ve duyguları konusunda etkinlik yapmaya, onlara tepkide bulunmaya istekli

Yaratıcılık

Yaratıcılık: Özellikler

Üstün yetenek?

Zeka (Intelligence) : Genel ve/veya özel zeka (IQ): yüksek zihinsel

güç

Yetenek (talent): Genel veya özel zekanın optimal ve üretici kullanımı

(plastisite, nörobiyolojik yatkınlık, kalıtsallık ile yakından ilgili)

Toplumu oluşturan bireylerin;

Yaklaşık %95’i normal zeka

Yaklaşık %3’ü alt zeka

Yaklaşık %2’si üstün yetenek grubuna girmektedir.

Toplumu Oluşturan Bireyler

normal zeka

alt zeka grubu

üstün yetenekli

Osmanlı İmparatorluğu’nda Enderun mektebi

“İdil Biret ve Suna Kan’ın yabancı memleketlere müzik tahsiline

gönderilmesine dair Kanun” (5245 sayılı 07/07/1948 tarihli)

Güzel Sanatlarda Fevkalade İstidat Gösteren Çocukların Devlet

Tarafından Yetiştirilmesi Hakkında Kanun (24.02.1956 tarihli 9242

sayılı Resmi Gazete’de yayınlanmış olan 6660 Sayılı Kanun)

İMPARATORLUK DÖNEMİNDE VE CUMHURİYET

TÜRKİYE’ SİNDE

ÜSTÜN ZEKALILAR İÇİN YAPILMIŞ

OLAN ÇALIŞMALAR

Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar Yönetmeliği* 06/07/1962 tarih ve 11162 sayılı Resmi Gazete

Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği* 31 Mayıs 2006- 26184 Sayılı Resmi Gazete

MEB Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesi* 25 Ocak 2007- 4 Sayılı TTK Kararı

YASAL DÜZENLEMELER

Türk Eğitim Vakfı İnanç Türkeş Özel Lisesi (TEVİTÖL)

* Kuruluş: 2000, mezun sayısı: 391, mevcut öğrenci sayısı: 104

Beyazıt Ford Otosan İlköğretim Okulu

ÜSTÜN ZEKALI ÇOCUKLARLA İLGİLİ

ÖZEL SEKTÖRDEKİ KURUMLAR

İnönü Üniversitesi Üstün Yetenekliler Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi

Karabük Üniversitesi Üstün Yetenekliler Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

Anadolu Üniversitesinde ilköğretim ve ortaöğretim kademelerinde yürütülen

Üstün Yetenekliler Eğitim Programları

İstanbul Üniversitesi Üstün Zekalılar Eğitim Anabilim Dalı’nda üstün zekalı

öğrenciler için sınıf öğretmeni yetiştirme programı

Çocuk üniversiteleri: Ankara Üniversitesi ve İstanbul Üniversitesinde

uygulanmaktadır.

YÜKSEKÖĞRETİM KURUMLARI

Fen Liseleri

1962 yılındaki Milli Eğitim Şurasında alınan karar doğrultusunda üstün yetenekli çocukların yetiştirilmesi amacıyla 1964 yılında kurulmuştur

* 96 Fen Lisesi, 23.203 öğrenci

Anadolu Liseleri

* 991 Anadolu Lisesi, 410.000 öğrenci

Anadolu Güzel Sanatlar Lisesi

* 57 AGSL, 10.134 öğrenci

Spor Liseleri

* 22 Spor Lisesi,3.386 öğrenci

Sosyal Bilimler Liseleri

18 SBL, 3.120 öğrenci

Bilim ve Sanat Merkezleri (BİLSEM)

*61 ilde BİLSEM ve 6942 Öğrenci

ÜSTÜN ZEKALI ÇOCUKLARLA İLGİLİ

KAMUDAKİ KURUMLAR

Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel MüdürüDr. Ruhi Kılıç’ın

Üstün Yetenekliler Eğitimi Sempozyumu (2010 Koç Üniversitesi, İstanbul)’daki konuşmasından alınmıştır.

BİLSEM üstün yetenekli öğrenciler için ülkemizdeki en kapsamlı

eğitim modelidir.

İlk BİLSEM 1994-1995 eğitim-öğretim yılında Ankara’da açılmıştır.

BİLSEM, ilköğretim ve ortaöğretim çağındaki üstün yetenekli

öğrencilerin bireysel yeteneklerinin farkında olmalarını ve yetenek

türlerine uygun eğitim almalarını sağlamak amacıyla açılmaktadır.

BİLİM SANAT MERKEZLERİ (BİLSEM)

Ülkemizdeki 1995-2010 Yılları ArasıBilim ve Sanat Merkezleri

Sayısındaki Artış

0

10

20

30

40

50

60

70

1995

1997

1999

2001

2003

2005

2007

2009

2010

Bilim ve Sanat

Merkezi Sayısı61

Öğrenci sayısı: 6942

BİLSEM’lere Öğretmen Nasıl Seçiliyor?

Başvuru hakkı:

Sicil notu

Akademik Personel ve Lisanüstü Eğitimi Giriş Sınavı (ALES)

Tercih Nedenleri:

Lisans Üstü Eğitim

Yabancı Dil

Hakemli dergilerde yayın, alanında yayınlanmış kitap

Ulusal ve Uluslar-arası proje deneyimi

Lisans bitirme notu

Kendi alanında ders alırken üstün yetenekli çocukların eğitimi

alanında ders almış olmak

Uzman veya başöğretmen unvanına sahip olmak

BİLSEM’lere Öğrenciler Nasıl Seçiliyor?

Sınıf öğretmeni tarafından doldurulan Gözlem Formu

Temel Kabiliyetler Testi (TKT 7-11)

Wechsler Çocuklar için Geliştirilmiş Zeka Testi Düzenlenmiş Formu

(WISC-R)

Zeka Bölümleri, Sözel Tanımlar, Oranlar

Zeka Bölümü Tanımı Oran

%

140 ve üstü Deha

2.20

130-139 Çok üstün zeka

120-129 Üstün zeka 6.7

110-119 İleri zeka/parlak normal zeka 16.1

90-109 Normal zeka50.0

80-89 Donuk normal zeka/tutuk zeka16.1

70-79 Sınır zeka/düşük zeka 6.7

50-69 Hafif derecede zeka geriliği / eğitilebilir

geri zekalılık

2.231-49 Orta derecede zeka geriliği / öğretilebilir

geri zekalılık

20-30 Ağır derecede zeka geriliği

<20 Çok ağır derecede zeka geriliği

Zekanın toplumdaki dağılımı

gizli

görünüyor ve gelişiyor

ortaya çıkıyor

ÜSTÜN YETENEK

BESLENMELİ, BÜYÜTÜLMELİ, KORUNMALIDIR

Çocukta Toplam Zeka Bölümünün Yenidoğandaki Tepki Süresi ile İlişkisi .

Eğitim-öğretim temelinde:

Geçerli yaklaşım ve teknikler kullanarak seçme (TANILAMA)

Eğitim-öğretiminin doğru yapılması (EĞİTİM MODELİ)

Doğru seçilmiş uzman ve in kullanılması (İNSAN KAYNAKLARI)

Kurum temelinde

Yasal düzenlemelemelerle uygun kurum ve kuruluşların ihdası, işleyişlerin

belirlenmesi (SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK)

Bilişsel süreçler:

sinir sisteminin yapı ve süreçleri temelinde ele alınır

bu temele uygun teknik ve yöntemlerle incelenir

bu alanın kavram, model ve kuramları ile anlaşılmaya çalışılır

Kazanılmış Bilgi puanı: Genel Bilgi, Aritmetik ve Sözcük Dağarcığı alttestleri

Kavramsal Beceri puanı: Yargılama, Benzerlikler ve Sözcük Dağarcığı alttestleri

Sıralama Becerisi puanı: Sayı Dizisi, Resim Düzenleme ve Şifre

Uzaysal Beceri puanı: Resim Tamamlama, Parça Birleştirme ve Küplerle Desen alttestleri

Sözel Bilgiyi Anlama: Genel Bilgi, Benzerlikler, Aritmetik,Yargılama

Algısal Organizasyon: Resim Tamamlama, Resim Düzenleme, Küplerle Desen, Parça Birleştirme

Dikkat: Sayı Dizileri, Şifre, Aritmetik

WISC-R

Sözel Bölüm:

Genel Bilgi (GB),

Benzerlikler (B)

Aritmetik (A)

Sözcük Dağarcığı (SZ

DAĞ)

Yargılama (Y)

Sayı Dizileri (SD)

Performans Bölüm:

Resim Tamamlama (RT)

Resim Düzenleme (RD)

Küplerle Desen (KD)

Parça Birleştirme (PB)

Şifre (Ş)

Labirent (L)

BANNATYNE (1974) KATEGORİLERİ

KAUFMAN (1979 )FAKTÖRLERİ

WISC-R Bannatyne

Kategorileri

Kaufman Faktörleri

1.Genel Bilgi/ S Kazanılmış Bilgi Sözel Bilgiyi Anlama

2.Benzerlikler/S Kavramsal Sözel Bilgiyi Anlama

3.Aritmetik/S Kazanılmış Bilgi Dikkat

4.Sözcük Dağarcığı/S Kazanılmış Bilgi

Kavramsal

5.Yargılama/S Kavramsal Sözel Bilgiyi Anlama

6.Sayı Dizileri/S Sıralama Dikkat

7.Resim Tamamlama/P Mekansal Algısal Organizasyon

8. Resim Düzenleme/P Sıralama Algısal Organizasyon

9. Küplerle Desen/P Mekansal Algısal Organizasyon

10.Parça Birleştirme/P Mekansal Algısal Organizasyon

11. Şifre/P Sıralama Dikkat

12. Labirent/P

1. Wechsler D (1949) Manual for the Wechsler Intelligence Scale for Children. New York:

Psychological Corporation.

2. Wechsler D (1974) WISC-R Manual for the Wechsler Intelligence Scale for Children- Revised. New

York. Psychological Corporation.

3. Wechsler D (1991) Manual for the Wechsler Intelligence Scale for Children—Third Edition. San

Antonio, TX: The Psychological Corporation.

4. Wechsler D (2003) Wechsler Intelligence Scale for Children—Fourth Edition. San Antonio, TX:

Psychological Corporation.

Savaşır I, Şahin N (1995).

Wechsler Çocuklar İçin Zeka Ölçeği (WISC-R) El Kitabı.

Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları.

•Hücre (nöron) sayısı: 1010 nöron, 180 milyar hücre

• Her hücrenin diğer hücrelerle kurduğu ilişki sayısı:1.000 – 15.000

İnsan Beyni

TANILAMADA HANGİ YÖNTEMLER KULLANILMALIDIR?

Beyin faaliyetini ortaya koyan veya bu faaliyete duyarlı olanlar kullanılmalıdır.

Yöntemler şunlardır: Nöropsikolojik Testler (NPT), Nöropsikolojik Görevler (NPG)

Beyin elektriksel faaliyeti: elektroensefalografi (EEG), olay-

ilişkili elektrofizyolojik ölçümler (OİP/ERP)

Fonksiyonel Manyetik Rezonans Görüntüleme (FMRG)

Psikometrik değerlendirmede

I. NÖROPSİKOLOJİK TESTLER ve

GÖREVLER

Nöropsikolojik Test nedir?Bilişi, beyne atıfta bulunarak ölçen karmaşık yapıda psikometrikaraçlar.

Türk Çocukları için Araştırma ve

Geliştirme Çalışmaları Tamamlanmış

Olan Nöropsikolojik Testler

Testlerin adları Duyarlı beyin

alanı

Wisconsin Kart Eşleme

Testi

(Orijinal adı: Wisconsin Card

Sorting Test)

Frontal lob

Stroop Testi TBAG Formu

(Orijinal adı:Stroop Test)

Frontal lob

Sayı Dizisi Öğrenme Testi

(Orijinal adı:Serial Digit

Learning Test)

Frontal lob

Temporal lob

Çizgi Yönünü Belirleme

Testi

(Orijinal adı:Judgement of

Line Orientation)

Sağ parietal lob

(Sağ yariküre)

İşaretleme Testi

(Orijinal adı:Cancellation

Test)

Parietal lob

(Sağ yarı küre)

Raven Standart Matrisler

Testi

(Orijinal adı:Raven Standard

Matrices)

Sağ parietal lob

Yaygın beyin

alanları

Testlerin adları Duyarlı beyin alanı

Mangina Test

(Orijinal adı:Mangina

Test)

Frontal lob

Parietal lob

İşitsel Sözel Öğrenme

Testi

(Orijinal adı: Visual Verbal

Learning Test)

Frontal lob

Temporal lob

(Sol yarı küre)

Üst-biliş Testi

(Orijinal adı:Meta-

cognition Test)

Beyne yaygın

sinir ağı

Kelime Kökü

Tamamlama Testi

(Orijinal adı:Word Stem

Completion Test)

Bazal

gangliyonlar

Yönetici İşlev

Davranışlarını

Derecelendrime Ölçeği

(Orijinal adı:Behavioral

Rating Inventory of

Executive Functions)

Frontal lob

Beyne yaygın

sinir ağı

Türk Çocukları için Araştırma ve

Geliştirme Çalışmaları Sürmekte Olan

Nöropsikolojik Testler

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (ADHD) ve alttürlerinde tanı: Bir sosyal soruna multidisipliner ve

multiteknolojik çözüm. Proje No: DPT-HÜAF 2006K120-640-06-08

ÖRNEKLEM

Sağlıklı: 38 çocuk

DEHB: 70 çocuk

Özellikler: ZB< 130, ilk sevk, ilaçsız,

DEHB dışında hastalık yok

YürütücüProf. Dr. Sirel Karakaş

http://tr.wikipedia.org/wiki/Dosya:Dpt.jpg

http://tr.wikipedia.org/wiki/Dosya:Dpt.jpg

Üstün zeka düzeyinden gelen çocuklar Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Rehberlik ve

Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğünce uygun bulunan ön proje kapsamında Ankara ilindeki

Bilim ve Sanat Merkezleri’nden sağlanmıştır.

ÖRNEKLEM

ZB: 130-140 olan grup: 12 çocuk

ZB 90-129: 16 çocuk

Erkek, 6-13 yaş, sağlıklı

YürütücüProf. Dr. Sirel Karakaş

1320

1330

1340

1350

1360

1370

1380

1390

1

STROOP BÖLÜM 5 SÜRE

Series1

Series2

Alt Yetenek Grubu

Üst Yetenek Grubu

mavi sarı kırmızı yeşil

yeşil mavi sarı kırmızı

yeşil kırmızı mavi sarı

kırmızı yeşil sarı mavi

sarı kırmızı yeşil mavi

kırmızı mavi sarı yeşil

3300

3350

3400

3450

3500

3550

3600

3650

3700

1

İŞARETLEME TESTİ TOPLAM İŞARETLENEN HEDEF SAYISI

Series1

Series2

İşaretleme Testi: Dikkati sürdürme yeteneğinin alt ve üst yetenek düzeyinden gelen bireylerdeki durumu.

0

5

10

15

20

25

30

35

40

1

GİSD-B TOPLAM PUAN

Series1

Series2Alt Yetenek Grubu

Üst Yetenek Grubu

GİSD-B: Kısa süreli bellek kapasitesi ve ezber öğrenme yeteneğinin alt ve üst yetenek düzeyinden gelen bireylerdeki durumu.

Zeka Bölümü (ZB) 130'un üstündeki çocukların incelenen tüm bilişsel

süreçler açısından ortalamaları, aynı yaş ve eğitim grubunda olup ZB 90-

130 olan çocuklardan daha yüksektir.

ZB 130’un üstünde olan çocukların üstün olduğu bilişsel alanlar şunlardır:

Görsel mekansal biliş (% 57.77).

Öğrenme yeteneği (%34.25)

Çelişki çözümleme ve tepki ketleme yeteneğini ölçmek üzere geliştirilmiş görevlerdeki tepki hızı %27 dolaylarında daha kısadır.

Sürekli dikkati ölçmek üzere geliştirilmiş görevlerde doğru tepki sayıları %1-

%2 oranında daha yüksek, ancak görevleri tamamlama sürelerindeki %7-16

oranında daha kısadır.

Seçici dikkati ölçmek üzere geliştirilmiş görevleri tamamlama

sürelerindeki üstünlük de, %7-%18 dolaylarındadır.

NÖROPSİKOLOJİK DEĞERLENDRİME

GENEL DEĞERLENDİRME

10.Wisconsin Kart Eşleme Testi

9. Durdurma Görevi

8.Seçici Dikkat Görevi

7. Stroop Testi

6. Senkronize Parmak Tepkisi

Görevi

5. Atlanan Uyarıcı Görevi

Z, H, M, N, L, D, T, C, K, G, S4. Sürekli Performans Görevi

3. Yap-Yapma Ters

Döndürülmüş Formu

2. Bileşik Uyaran Görevi

1. Yap-Yapma Görevi

? 2500 Hz 1000 Hz

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunda Kullanılan Görevler Bataryası (toplam 103 puan)

Yap / Yapma Görevi (A) Tam

Puan

Norm SATU

Puan Yüzde Puan Yüzde

Yap'da doğru tepki sayısı (hit) 64.00 61.00 95.31 64.00 100.00

Yap'da yanlış tepki sayısı (miss) 64.00 3.00 4.69 0.00 0.00

Yapma'da doğru tepki sayısı (correct rejection) 16.00 12.33 77.06 13.00 81.25

Yapma'da yanlış tepki sayısı (false alarm) 16.00 3.66 22.88 3.00 18.75

Yap'da doğru tepki latansı (average RT for hits) 1500.00 254.03 16.94 283.09 18.87

Yapma'da yanlış tepki latansı (average RT for FAs) 1500.00 336.69 22.45 257.33 17.16

Bileşik Uyarıcı Görevi Tam

Puan

Norm SATU






Bileşik uyarıcıda tepki sayısı 40.00 15.00 37.50 2.00 5.00


Yapma'da yanlış tepki latansı (average RT for FAs) 1500.00 127.83 8.52 0.00

Bileşik uyarıcıda tepki latansı 1500.00 267.32 17.82 292.00 19.47

Yap / Yapma Görevi (B) Tam

Puan

Norm SATU








Ters Tepki GöreviTam

Puan

Norm SATU








Senkronize Parmak Tepkisi Görevi Tam

Puan

Norm SATU








Durdurma Görevi Tam

Puan

Norm SATU


Yap'da doğru tepki sayısı (hit-pasif blok-10/sarı) 72.00 65.00 90.28 69.00 95.83

Yap'da yanlış tepki sayısı (miss-pasif blok-10/sarı) 72.00 7.00 9.72 3.00 4.17

Yap'da doğru tepki sayısı (hit-aktif blok-50/sarı) 36.00 34.00 94.44 31.00 86.11

Yap'da yanlış tepki sayısı (miss-aktif blok-50/sarı) 36.00 2.00 5.56 5.00 13.89

Yapma'da doğru tepki sayısı (correct rejection-aktif blok-25/sarı) 36.00 31.33 87.03 36.00 100.00

Yapma'da yanlış tepki sayısı (false alarm-aktif blok-25/sarı) 36.00 4.67 12.97 0.00 0.00

Yapma'da doğru tepki sayısı (correct rejection-aktif blok-40/siyah) 36.00 32.33 89.81 34.00 94.44

Yapma'da yanlış tepki sayısı (false alarm-aktif blok-40/siyah) 36.00 3.67 10.19 2.00 5.56

Yap'da doğru tepki latansı (average RT for hits-pasif-10/sarı) 1000.00 561.27 56.13 582.46 58.25

Yap'da doğru tepki latansı (average RT for hits-aktif-10/sarı) 1000.00 603.06 60.31 716.32 71.63

Yapma'da yanlış tepki latansı (average RT for FAs-aktif-25/sarı) 250.00 345.83 138.33 0.00

Yapma'da yanlış tepki latansı (average RT for FAs-aktif-40/siyah) 300.00 115.89 38.63 126.50 42.17

Atlanan Uyarıcı Görevi Tam

Puan

Norm SATU


5. Daire doğru tepki sayısı (hit) 16.00 16.00 100.00 16.00 100.00

5. Daire yanlış tepki sayısı (miss) 16.00 0.00 0.00 0.00 0.00

İlk 4 daire doğru tepki sayısı (correct rejection) 48.00 47.50 98.96 48.00 100.00

İlk 4 daire yanlış tepki sayısı (false alarm) 48.00 0.50 1.04 0.00 0.00

5. Daire doğru tepki latansı (average RT for hits) 1500.00 -245.00 -16.33 937.06 62.47

İlk 4 daire yanlış tepki latansı (average RT for FAs) 1500.00 337.00 22.47 0.00

Seyrek Uyarıcı Görevi Tam

Puan

Norm SATU


İnce ses (seyrek) doğru tepki sayısı (hit) 16.00 15.00 93.75 15.00 93.75

İnce ses (seyrek) yanlış tepki sayısı (miss) 16.00 1.00 6.25 1.00 6.25

Kalın ses (sık) doğru tepki sayısı (correct rejection) 64.00 64.00 100.00 63.00 98.44

Kalın ses (sık) yanlış tepki sayısı (false alarm) 64.00 0.00 0.00 1.00 1.56

İnce ses (seyrek) doğru tepki latansı (average RT for hits) 1500.00 340.00 22.67 1131.53 75.44

Kalın ses (sık) yanlış tepki latansı (average RT for FAs) 1500.00 0.00 1037.00 69.13

WCST GöreviTam Puan

Norm SATU


Toplam tepki sayısı 60.00 60.00 100.00 59.00 98.33

Doğru tepki sayısı 60.00 24.66 41.10 43.00 71.67

Yanlış tepki sayısı 60.00 35.33 58.88 16.00 26.67

Kavramsal düzey tepki sayısı 60.00 27.33 45.55 34.00 56.67

Tepki verilmeyen uyarıcı sayısı 60.00 0.00 0.00 1.00 1.67

Doğru tepki latansı 1000.00 1420.18 142.02 1863.33 186.33

Yanlış tepki latansı 1000.00 1679.91 167.99 2007.13 200.71

Sürekli Dikkat GöreviTam

Puan

Norm SATU


Z harfi doğru tepki sayısı (hit)12.00

12.00 100.00 12.00 100.00

Z harfi yanlış tepki sayısı (miss) 12.00 0.00 0.00 0.00 0.00

Diğer harfler doğru tepki sayısı (correct rejection)108.00

106.50 98.61 108.00 100.00

Diğer harfler yanlış tepki sayısı (false alarm)108.00

1.50 1.39 0.00 0.00

Z harfi doğru tepki latansı (average RT for hits)1250.00

418.46 33.48 407.42 32.59

Diğer harfler yanlış tepki latansı (average RT for FAs)

1250.00338.67 27.09 0.00

Stroop Görevi Tam

Puan

Norm SATU


Kelimeler

Uyuşan'da doğru tepki sayısı (hit) 30.00 27.33 91.10 29.00 96.67

Uyuşan'da yanlış tepki sayısı (miss) 30.00 2.66 8.87 1.00 3.33

Uyuşmayan'da doğru tepki sayısı (correct rejection) 30.00 27.00 90.00 28.00 93.33

Uyuşmayan'da yanlış tepki sayısı (false alarm) 30.00 3.00 10.00 2.00 6.67

Uyuşan'da doğru tepki latansı (average RT for hits) 2000.00 685.83 34.29 637.69 31.88

Uyuşan'da yanlış tepki latansı (average RT for misses) 2000.00 692.36 34.62 628.00 31.40

Uyuşmayan'da doğru tepki latansı (average RT for CRs) 2000.00 802.06 40.10 672.93 33.65

Uyuşmayan'da yanlış tepki latansı (average RT for FAs) 2000.00 580.83 29.04 609.00 30.45

Daireler

Uyuşan'da doğru tepki sayısı (hit) 30.00 28.00 93.33 29.00 96.67

Uyuşan'da yanlış tepki sayısı (miss) 30.00 2.00 6.67 1.00 3.33

Uyuşmayan'da doğru tepki sayısı (correct rejection) 30.00 28.00 93.33 30.00 100.00

Uyuşmayan'da yanlış tepki sayısı (false alarm) 30.00 2.00 6.67 0.00 0.00

Uyuşan'da doğru tepki latansı (average RT for hits) 2000.00 535.47 26.77 459.66 22.98

Uyuşan'da yanlış tepki latansı (average RT for misses) 2000.00 442.17 22.11 378.00 18.90

Uyuşmayan'da doğru tepki latansı (average RT for CRs) 2000.00 560.17 28.01 544.53 27.23

Uyuşmayan'da yanlış tepki latansı (average RT for FAs) 2000.00 449.85 22.49 0.00

Seçici Dikkat GöreviTam Puan

Norm SATU


Tek Uyarıcı

Kırmızı üçgen'de doğru tepki sayısı (hit) 28.00 27.00 96.43 26.00 92.86

Kırmızı üçgen'de yanlış tepki sayısı (miss) 28.00 1.00 3.57 2.00 7.14

Mavi üçgen'de doğru tepki sayısı (correct rejection)14.00 12.00 85.71 14.00 100.00

Mavi üçgen'de yanlış tepki sayısı (false alarm) 14.00 2.00 14.29 0.00 0.00

Kırmızı yamuk'ta doğru tepki sayısı (correct rejection)14.00 11.33 80.93 14.00 100.00

Kırmızı yamuk'ta yanlış tepki sayısı (false alarm) 14.00 2.66 19.00 0.00 0.00

Kırmızı üçgen'de doğru tepki latansı (average RT for hits)2000.00 559.71 27.99 595.62 29.78

Kırmızı üçgen'de yanlış tepki latansı (average RT for misses)2000.00 497.80 24.89 664.50 33.23

Mavi üçgen'de doğru tepki latansı (average RT for CRs)2000.00 570.10 28.51 569.14 28.46

Mavi üçgen'de yanlış tepki latansı (average RT for FAs) 2000.00 474.00 23.70 0.00

Kırmızı yamuk'ta doğru tepki latansı (average RT for CRs) 2000.00 477.50 23.88 619.21 30.96

Kırmızı yamuk'ta yanlış tepki latansı (average RT for FAs) 2000.00 456.66 22.83 0.00

Dokuz Uyarıcı

Kırmızı üçgen var'da doğru tepki sayısı (hit) 28.00 25.00 89.29 24.00 85.71

Kırmızı üçgen var'da yanlış tepki sayısı (miss) 28.00 3.00 10.71 4.00 14.29

Kırmızı üçgen yok'da doğru tepki sayısı (correct rejection) 28.00 23.00 82.14 27.00 96.43

Kırmızı üçgen yok'da yanlış tepki sayısı (false alarm) 28.00 5.00 17.86 1.00 3.57

Kırmızı üçgen var'da doğru tepki latansı (average RT for hits)2000.00 775.12 38.76 822.33 41.12

Kırmızı üçgen var'da yanlış tepki latansı (average RT for misses)2000.00 792.44 39.62 795.25 39.76

Kırmızı üçgen yok'da doğru tepki latansı (average RT for CRs)2000.00 651.50 32.58 869.07 43.45

Kırmızı üçgen yok'da yanlış tepki latansı (average RT for FAs)2000.00 750.33 37.52 913.00 45.65

RAPOR

Olgu farklı dikkat ve ketleme biçimleri açısından BDB’deki 11 görev aracılığıyla değerlendirilmiştir. Değerlendirmeler BDB’den hesaplanan 99 puan üzerinden yapılmıştır.

1. Olgunun ketleme alanında genelde sorun bulunmamaktadır Bileşik Uyarıcı görevinde olgunun tepkisini ketleme becerisi

norm değerin çok üstünde bulunmuştur.

2. Farklı uyarıcılarla incelenen sinyal belirleme, ayırt etme, odaklanmış dikkat, sürekli dikkat ve denetleyici dikkat

alanlarında sorun bulunmamaktadır.

3. Olgunun seçici dikkat alanındaki sorunu hedef uyarıcılara karşıdır. Bu bulgu olguda dikkat edilmesi gereken uyarıcıların

seçilmesinde sorun bulunduğunu göstermektedir.

4. Olguda bir ketleme görevinin tek bölümünde bağlama-bağımlı (context dependent) dikkat sorunu gözlenmiştir.

5. Olgunun işitsel uyarıcıların ayırt edilmesini içeren görevde sorunu vardır. Bu sorun art alan niteliğindeki kalın seslerde ve

çok uzun tepki süreleri ile kendini göstermektedir. (Buradaki sorunun işitme kaynaklı olup olmadığı ayrıca

incelenmelidir.)

6. Yukarıdaki bulgular olgunun genelde art alan/bağlam analizinden kaynaklanan bir sorunu olduğunu düşündürmektedir.

7. Bu bağlamda olgunun dikkat etme stratejileri açısından yönlendirilmesinde fayda olacağı düşünülmektedir.

Uygulayan Raporlandıran

1. Olguda öğrenme sorunu bulunmamaktadır.

2. Olguda çok yönlü olarak değerlendirilen ketleme becerisi (örn. potansiyel davranışı

ketleme, süregiden davranışı ketleme) açısından sorun bulunmamaktadır.

3. Olgu çok yönlü olarak değerlendirilen dikkat türleri (örn. sinyal belirleme, odaklanmış

dikkat, seçici dikkat, denetleyici dikkat) açısından sorun bulunmamaktadır.

4. Tek olarak gelen uyarıcılara aynı tepkinin vermesi istendiğinde olgunun ortaya koyduğu

çok düşük performans, çok daha karmaşık ve zorlayıcı görevlerdeki performansı ile

uyumsuzdur. Bu durum un, örneğin yeknesaklığın olumsuz etkisi ile açıklanıp

açıklanamayacağı gözlenmelidir.

5. Olguda göze çarpan yeg âne sorun (düşük doğru tepki sayısı, yüksek yanlış tepki sayısı,

normun çok altında veya üstünde tepki süreleri), uyarıcıların ayırt edilmesini içeren

görevde ortaya çıkmıştır. Bu sorunun ayırt etmeyi içeren dikkat sorunu olduğu

düşünülebilir. Ancak diğer dikkat türleri üzerindeki durumu, olguda böyle bir dikkat

sorununu ihtimal dışı bırakabilmektedir. Bu sorunun işitmeye bağlı olup olmadığı

odyoloji uzmanı tarafından çok yönlü olarak değerlendirilmelidir.

6. Başvuruya neden şikayetler sürdüğü takdirde olgunun psikolog tarafından tekrar

değerlendirilmesi önerilmektedir.


RAPOR

RAPOROlgu farklı dikkat ve ketleme biçimleri açısından BDB’deki 11 görev aracılığıyla

değerlendirilmiştir. Değerlendirmeler BDB’den hesaplanan 99 puan üzerinden

yapılmıştır.

1. Olgunun öğrenilmiş yani nispeten otomatik hale geçmiş olan bir tepkiyi

yapmada sorunu bulunmamaktadır.

2. Olgunun tepki ketleme alanında (Yap-Yapma görevler ailesi) sorunu

bulunmamaktadır.

3. Olgunun tepki hızı doğru tepki yaptığında her zaman, yanlış tepki yaptığında ise

çoğunlukla norma göre yavaştır.

4. Bu bulgular hiperaktivite ve/veya dürtüsellik ile uyumlu değildir.

5. Olgunun dikkat alanında yaygın sorunu vardır. Bu sorunlar odaklanmış dikkatin

sadece basit formunu değil, bozucu etki altındaki formunu; seçici dikkatin

özellikle çeldiricilere ilişkin kısmını ve denetleyici dikkati içermiştir. .

6. Basit uyarıcılara kendi hızında veya hızla tepkide bulunma (sırasıyla,

Durdurma/tek uyarıcılı form ve Senkronize Parmak Tepkisi Görevi) ile ayırt

etme (Seyrek Uyarıcı/ seyrek tiz ses) görevlerinde sorunlar dikkat bozukluğunun

yansımaları olarak düşünülmektedir.

7. Yukarıdaki bulgular Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunun Dikkat

Eksikliği Önde Gelen Alt Tipini düşündürmektedir.

8. Olgunun Çocuk ve Ruh Sağlığı Uzmanı tarafından değerlendirilmesinin uygun

olacağı düşünülmektedir.


ms

-500.0 -250.0 0.0 250.0 500.0 750.0 1000.0

µV 0.0

-2.5

-5.0

-7.5

-10.0

-12.5

2.5

5.0

7.5

10.0

12.5

ms

-500.0 -250.0 0.0 250.0 500.0 750.0 1000.0

µV 0.0

-2.5

-5.0

-7.5

-10.0

-12.5

2.5

5.0

7.5

10.0

12.5

ms

-500.0 -250.0 0.0 250.0 500.0 750.0 1000.0

µV 0.0

-2.5

-5.0

-7.5

-10.0

-12.5

2.5

5.0

7.5

10.0

12.5

DEHB

SağlıklıKırmızı uçandairede tuşa basmamak.

Yeşil uçandairede 1’e basmak.

Bileşik uyaranda tuşa basmamak.

YAP YAPMA GÖREVİ Doğru tepkiler için elde edilen OİP’ler.

Sweep: 1936-3216

Sweep: 308-576

Sweep: 753-661

İsabet(hit)

Doğru ret(correct

rejection)

Kırmızı uçandairede tuşa basmak.

Yeşil uçandairede 1’e basmamak.

Bileşik uyaranda tuşa basmak.

YAP YAPMA GÖREVİ Yanlış tepkiler için elde edilen OİP’ler.

ms

-500.0 -250.0 0.0 250.0 500.0 750.0 1000.0

µV 0.0

-2.5

-5.0

-7.5

-10.0

-12.5

2.5

5.0

7.5

10.0

12.5

ms

-500.0 -250.0 0.0 250.0 500.0 750.0 1000.0

µV 0.0

-2.5

-5.0

-7.5

-10.0

-12.5

2.5

5.0

7.5

10.0

12.5

ms

-500.0 -250.0 0.0 250.0 500.0 750.0 1000.0

µV 0.0

-2.5

-5.0

-7.5

-10.0

-12.5

2.5

5.0

7.5

10.0

12.5

Sweep: 167-219

Sweep: 211-252

Sweep: 1134-451

DEHB

Sağlıklı

Iskalamak(miss)

Yanlış alarm(false alarm)

Üstün yetenekli çocuklarda beyin alanları birbirine daha yoğun bir şekilde

bağlanmıştır: Sinapslar üzerinden bağlantısallık Sinir lifleri arasındaki mekansal ve zamansal bağlantılar (binding) daha yoğundur. Bu da beyin yapıları ve işlevsel modaliteler arasında etkileşimi sağlar (Engel et al., 1999).

Yaratatıcılığın temelinde hemisfer- içi ve hemisferler-arası seçici olarak dağılmış sinir ağları bulunmaktadır Yaratıcı etkinlik sırasında korteks alanlarının uzak kısımlarını birbirine bağlayan bu uzun lifler faaliyete geçer (Petsche, 1996).

Gifted çocuklar sol ve sağ yarı kürelerini koşulların gerektirdiği biçimde koordine ederler (O’Boyle, Alexander, Benbow, 1991).

Üstün yetenekli (IQ) çocukların beyin alanları zaman boyutu üzerinde daha koordineli bir biçimde çalışır (Zhang, Shi, Luo, Zhao, Yang, 2006; ; Liu, Shi, Zhang, Yang, 2007).

Bilişsel kaynaklar durumun gereklerini yerine getirecek biçimde optimal biçimde dağıtılır (Jin, Kwon, Jeong, Kwon, Shin, 2006).

Sonuçlar, Kuram ve Modeller

devam........Sinapslar üzerinden bağlantısallık

Ödül sistemi ile ilgili beyin yapılarını (n. accumbens, Bazal gangia ve kortikobazal lifler, örtük bellek) da içeren yoğun bağlantılar; (1) bilişsel ve duygusal süreçler (2) amaca yönelik ve kontrollu davranışlar (3) otomatik (bilinç-öncesi ve/veya dışı, istemsiz) süreçlerle ilgilidir. Yaratıcılık yapılandırılmış ve yapılandırılmamış bu süreçlerin uygun şekilde dengelenmesinden kaynaklanır (Finke, 1996).

Yaratıcılığın kuluçka ve aydınlanma dönemlerindeki yenilik arama ve ayrışık düşünme: (1) yüksek dopamin (2) düşük noprepinefrin (3) düşük genel uyarılmışlık (4) çok hafif bir frontal disfonksiyonun birleşimi altında gerçekleşir (Chakravarty, 2009).

Yaratıcı insanlarda (1) şakak lobunda yoğun şekilde depolanmış bilgi vardır (2) frontal loblar ayrışık düşünmeye uygundur. Bu loblar ayrıca norepinefrinin düşük olmasını sağlar. Bu düzen beyinde sinyalin gürültüye oranını yükseltir, kavram oluşturma yoğunluğu artır, yaratıcı eylemlerin yapılmasını sağlar (Heilman, Nadeau, Beversdorf, 2003).

Karmaşık bir şekilde birbirine yapısal ve işlevsel olarak bağlanmış olan beyinde “düzensizliğin düzeni” aranmalıdır: Kaos Modeli (Chan, Buckley, 1988).

Prefrontal lob işlevselliği Üstün yetenek insan beyninin en büyük alanı olup beynin pek çok yeriyle bağlantılı ve yönetici işlevlerin de gerçekleştiği yerle ilişkilidir.

Davranış kontrolu Üstün yetenekli (IQ) çocuklarda davranış kontrolu (potansiyel bir davranışı, süregelmekte olan bir davranışı, doğal davranış eğilimlerini) daha güçlüdür (Duan, Shi, Mou, Cui, Wang, 2009).

Nöral hız kuramı Üstün yetenekli (IQ) çocuklarda sinir sistemi daha hızlı çalışır, Bilişsel süreçler de daha hızlı gerçekleşir (Liu, Shi, Zhang, Yang, 2007).

MR Traktografi

Dil işlevlerine ait motor ve reseptif alanları

birleştiren beyaz cevher yolakları

FMRG

Üstün Yetenekte

MR Traktografi: Difüzyon tensör görüntüleme (DTI) ile elde edilmiştir.

Bağlantısallık

III. FONKSİYONEL

MANYETİK REZONANS GÖRÜNTÜLEME

FMRG

FMRG nedir? Bu görüntüleme tekniği beynin uyarılması veya bir etkinliğin yapılmasına bağlı olarak gelişen metabolik ve damarsal etkinliği saptar. FMRG söz konusu olayların faaliyete geçirdiği beyin alanlarını gösterir.

BA 10

BA 39

BA 22

BA 29BA 39

BA 45

BA 46BA 32 BA 11

BA 47

BA 22

BA 36 BA 36

BA 29

BA 45

BA 10

MDN

BA 32BA 11

BA 22

GP

BA 36

RN

BA 32

Sağlıklı Ç

ocuk

Dikkat

Eksikliği

Hipera

ktivite

Boz

ukluğu

DEHB’de beyin nasıl çalışıyor (sağlıklı çocuğa göre):

Yaygın etkinliğin bütünlüğü bozulmuş durumda. Etkinlik konuşma alanında (içsel konuşma) ve korteksaltı alanlarda gerçekleşiyor.

Beynin aktivasyon ve deaktivasyon alanlarına örgütlenmesi bozulmuş durumda. Arka kısımda

deaktivasyon yok veya çok zayıf.

Mangina Testi PuanlarıZeka Bölümü

130 90-130 Yüzde

Büyüklük ve Boyut 13.50 9.12 148.03

Yön ve Uzaysal yönlenim 14.88 11.41 130.41

Her ikisi birlikte 5.38 3.41 157.77

Toplam doğru tepki sayısı 39.63 29.89 132.59

Üstün zekalı çocukların görsel malzemeleri anlama ve çözümleme

Yeteneği normal çocukların çok üstündedir.

DEHB

ZB = 90-129

Sağlıklı kontrol

grubu

ZB = 90-129

Sağlıklı kontrol

grubu

ZB > 130

DEHBKONTROL

RUN1

RUN2

RUN3

RUN4

RUN5

Her Grup için Her Run’a ait Çoklu-Denek GLM Sonuçları• Giderek zorlaşan bölümler boyunca her üç grupta aktive olan beyin bölgeleri

giderek azalmaktadır• Son bölümde aktivasyon normal zeka düzeyindeki sağlıklı katılımcılarda

frontal, DEHB grubunda ise aktivasyon alanları hem frontal hem de paryetalbölgelerde gözlenmektedir

FONKSİYONEL MANYETİK REZONANS

GÖRÜNTÜLEME (MR)GENEL DEĞERLENDİRME

Zeka Bölümü (ZB) 130'un üstündeki 12 çocuğun görsel-mekansal bilişi ölçmek

üzere tasarlanmış bir teste tepkide bulunurken faaliyet gösteren beyin alanları,

ZB 90-130 olan 16 çocuğunkiyle karşılaştırlmıştır. Fonksiyonel manyetik

rezeonan görüntülemeye yönelik analiz sonuçları:

Görsel korteks aktivasyonu açısından iki grup arasında fark olmadığı

görülmüştür.

İki grup arasında fark, görsel-mekansal algılama ile ilgili parietal lobda ortaya

çıkmıştır.

ZB 90-130 olan çocuklar söz konusu testi çözmede yüksek zihinsel

süreçlerde aktive olan frontal lobu kullanmıştır.

Üstün zekalı çocuklarda frontal lobdaki aktivasyon alanı nisbeten daha kısıtlı

olmuş; buna karşın çocuklar görsel-mekansal bilişsel doğrudan ilgili olan beyin

bölgesinden (parietal lob) yararlanmışlardır.

Prof. Dr. Sirel Karakaş Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi Psikoloji Bölümü Başkanı

Nörometrika Medikal Tıp Teknolojileri Ltd. Şti Kurucu ve Yönetici

[email protected]@neurometrika-tech.com

Hacettepe Üniversitesi Psikoloji Bölümü Öğretim Üyesi (Em.)

Hacettepe Üniversitesi Teknoloji Geliştirme Merkezi Araştırmacısı

Psikofizyoloji ve Nöropsikoloji Derneği Yönetim Kurulu Başkanı

mailto:[email protected]

Tanımlanması: Still tarafından 1902’de

S. Erdem (2000)

DİKKAT EKSİKLİĞİ

ÖNDE OLAN TİP

AŞIRI HAREKETLİLİK ÖNDE OLAN

TİP

BİRLEŞİK TİP

Tanı Nasıl Konur? DSM- IV (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) ölçütlerine göre ve

K-SADS-PL (Schedule for affective disorders and schizophrenia for school-agechildren-present and lifetime version) kullanılarak DEHB’e eşlik edebilecek psikiyatrik bozuklukların taranması ve dışlama kriterlerinin belirlenmesi suretiyle

Görülme sıklığı: % 5-7

Erkek / kız oranı: 2:1 - 10:1

Kızlarda görünüm sıklığı: % 2 -13

Erkeklerde görünüm sıklığı: %5-% 24

8

14

21

38

88

93

0 20 40 60 80 100

Percentages

Anxiety Disorder

Dysthymic Disorder

Major Depression

Conduct Disorder

ADHD

ODDObsesif kompusif bozukluk

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu

Davranım bozukluğu

Depresyon

Depresyon

Kaygı

DEHB bir çocukluk hastalığı mıdır?

DEHB olan çocukların ileri yaşlarında da bu tanıyı almaya

devam etme oranı:

• Ergenlik: %80

• Erişkinlik: %65

DEHB oranları:

• Çocukta: % 8-10

• Ergende: % 6-8

• Yetişkinde: % 4-5

Ergenlik: %80

Erişkinlik: %65

DEHB olan çocukların ileri yaşlarında bu tanıyı almaya devam etme oranları

Çocukta: % 8-10Ergende: % 6-8Yetişkinde: % 4-5

Erken çalışmalarda DEHB olançocukların yaratıcılık ve sezgisellik Sergiledikleri belirtilmiş,onların üstün yetenekli olduğu öne sürülmüştür.(Goodman ve Poilllion, 1992; Hallowell ve Ratey, 1994)

Ancak daha sonraki kontrollü çalışmalarda DEHB tanısı alançocukların zekâ puanlarının normal dağılım gösterdiği; DEHB grubuiçin elde edilen puanların zekâ geriliğinden üstün zekâya kadar tümdüzeyleri içerdiği bulunmuştur.(Kaplan ve ark. 2000, Barkley 2006)

Normal dağılım göstermekle beraber, DEHB olan çocukların zekâpuanlarının, sağlıklı yaşıtlarınkinden 7-15 arası daha düşük olduğugörülmüştür.(Frazier,Demaree,Youngstom 2004, Faraone et al., 1993; Fischer,Barkley, Fletcher, & Smallish, 1990; McGee Williams, Moffitt, &Anderson,1989; Prior, Leonard, &Wood, 1983; Tarver-Behring,Barkley & Karlsson, 1985; Werry, Elkind, & Reeves, 1987)

Üstün yetenekli DEHB olgularında da sorunun, ağırlıklı olarak dikkatiodaklama ve dikkati sürdürme alanlarında olduğu bulunmuştur .(Leroux ve Perlman 2000, Antzhel ve ark. 2007, Baum, Olenchak veOwen 1998)

Normal zeka düzeyinden DEHB olgularında gözlenen bilişsel, psikiyatrik vedavranışsal özellikler üstün yetenekli çocuklarda da gözlenmekte; yüksekzeka düzeyi DEHB’in bu özelliklerine koruma sağlamamaktadır.(Antshel ve ark, 2007)

Bazı Bilgiler

DEHB’in psikolojik özellikler bakımından değerlendirilmesinde ve tanılamada en sık kullanılan ölçme aracı Wechsler Çocuklar İçin Zeka Ölçeği-Yeniden Gözden Geçirilmiş Formudur (Wechsler Intelligence Scale for Children-Revised: WISC-R).

Normal dağılım göstermekle beraber, DEHB olan çocukların zekâ puanları, sağlıklı yaşıtlarınkinden 7-15 arası daha düşük çıkmaktadır.

WISC-R’daki Zeka Bölümü değerleri ile DEHB için elde edilen profiller birbiriyle çelişmektedir.

DEHB’deki düşük puanlar Aritmetik, Sayı Dizileri, Şifre alt testlerinde yoğunlaşmaktadır

Kaufman’ın (1979) çalışmaları uyarınca bu alt testlerin «Dikkat» (freedom from distractibility) faktörünü ölçtüğü kabul edilmektedir.

Ancak klinik belirtilerinden biri dikkat bozukluğu olan DEHB olgularında sadece ve özelde «Dikkat» testleri etkilenmemektedir.

Üstelik farklı çalışmalarda farklı testler örüntüsü elde edilmektedir.

Dikkat ile Zeka İlişkisi

1. Zeka dikkatle doğrudan ilişkili değildir. İlişki, örneğin bilgi işlemleme hızı üzerinden kurulur.

2. Zeka ile bazı dikkat türleri arasında ilişki vardır. Bunlar odaklanmış dikkatsürdürülen dikkat, bozucu etkiye karşı koyma olarak geçmektedir.

3. Belirtilen dikkat türleri zekadaki toplam varyansın %32’sini açıklamaktadır.

Hipotez

DEHB olgularının WÇZÖ-R alt testlerinde düşük puan alma nedeni dikkat sürecindeki bozukluktur.

Bu hipotez doğrultusunda çalışmada, DEHB grubunda dikkatin WÇZÖ-R puanlarıyla ilişkisi, üç ayrı dikkat grubunun her birini temsil eden bağımsız testler kullanılarak çok yönlü olarak incelenmiştir.

Metnin Yazarları: Prof. Dr. Sirel KarakaşHacettepe Üniversitesi KOSGEB Teknoloji Geliştirme Merkezi, Ankara, Türkiye

Yard. Doç. Dr. Emel Erdoğan BakarUfuk Üniversitesi, Psikoloji Bölümü, Ankara, Türkiye

Doç. Dr. Yasemen Işık TanerGazi Üniversitesi, Çocuk Psikiyatrisi ABD, Ankara, Türkiye

Örneklem

DEHB’de 215 erkek olgu (DE: 72, HD: 41, B: 102)

Sağlıklı Kontrol Grubunda 141 erkek katılımcı

Yaş: 6-12 (72-156 ay)

Sınıf: 1-8

Dahil olma ölçütleri: Normal kategoride zeka düzeyi (Toplam ZB: 90-129), sınıfa tipik yaşta bulunma

Dışlama ölçütleri: herhangi bir psikiyatrik veya nörolojik rahatsızlık öyküsü (DEHB grubunda DEHB dışında), klinik düzeyde kaygı ve depresyon, bilişsel süreçleri etkileyen ilaç kullanımı, görme ve/veya işitme bozukluğu

BİLNOT-Çocuk Bataryasındaki Dikkat Testleri Yer Alan Testlerle İlgili Bilgiler.

TÜRKÇE FORMUN ADI

ORİJİNAL TESTİN ADI ORİJİNAL TESTİ GELİŞTİREN KİŞİ, GELİŞTİRİLDİĞİ TARİH

İLGİLİ OLDUĞU BEYİN ALANI

ÖLÇTÜĞÜ BİLİŞSEL ÖZELLİK / SÜREÇ

STROOP TESTİ TBAG FORMU

Stroop Test Stroop, 1935 Frontal lob * Odaklanmış dikkat* Seçici dikkat* Tepki ketlemesi* Bozucu etkiye direnç * Bilgi işleme hızı

GÖRSEL İŞİTSEL SAYI DİZİLERİ TESTİ B FORMU (GİSD-B)

Visual Aural Digit Span Test Koppitz, 1977 Hippokampus Prefrontal korteks

*Kısıtlı sistemler, yani,*Dikkat*Kısa-süreli bellek

İŞARETLEME TESTİ (İT) Verbal and Nonverbal Cancellation Tests

Weintraub ve Mesulam, 1985

Sağ hemisfer Parietal lob

* Görsel-mekansal algılama * Sürekli dikkat* Görsel tarama * Ataklık* Tepki hızı* Mekansal ihmal

Değişken Faktör 1 Faktör 2 Faktör 3 Faktör 4

ST1 0,92 0.00 0.00 0.00

ST2 0,91 0.00 0.00 0.00

ST3 0,95 0.00 0.00 0.00

ST4 0,88 0.00 0.00 0.00

ST5 0,80 0.00 0,33 0.00

WISCR-GB 0.00 0,63 0.00 0.00

WISCR-A 0.00 0,63 0.00 0.00

WISCR-Söz.D 0.00 0,71 0.00 0.00

WISCR-S 0.00 0,52 0.00 -0,45

IT4 0.00 0.00 -0,53 0.00

IT1 0.00 0.00 0,63 0.00

IT5 0,49 0.00 0,61 0.00

GISDB -0,42 0.00 0.00 0,71

WISCR-SD 0.00 0,45 0.00 0,64

Özdeğer 4.43 1.82 1.46 1.30

Açıklanan varyans (%) 31.62 13.03 10.44 9.28

Birikimli varyans (%) 31.62 44.65 55.09 64.37

Kontrol Grubunda Kazanılmış Bilgi Kategorisine Giren Alt Testler (Genel Bilgi,Aritmetik, Sözcük Dağarcığı), Dikkate İlişkin WISC-R alttestleri (Sayı Dizileri,Şifre) ve Dikkate ilişkin Nöropsikolojik Testlerin (STP, İT, GİSD-B) PuanlarındaTemel Bileşenler Analizi.

.13

WGBY

.09

WZIKO

.29

WDUSD

.62

WTESD

Dikkat

Uzamı

e10

e11

e12

e13

.80

STP1SÜRE

.81

STP2SÜRE

.52

STP3SÜRE

.49

STP4SÜRE

.22

STP5SÜRE

e1

e2

e3

e4

e5

.31

İTDH5

.74

İTDŞ5

.82

İTDZH5

.76

İTDZŞ5

e6

e7

e8

e9

SürdürülenDikkat

.56***

.83***

.91***

.30***

.12

.47***

-.79**

-.54*

-.30

.36

.87***

.66***

.91***

.58***

-.15*

.15

.40***

.20

.32*

.43*

.11

.29***

Odaklanmış

Dikkat

N=83

χ 2= 77.816

df=59

p=.051

GFI=.88

AGFI=.81

CFI=.96

RMSEA=.06

Doğutepe, Karakaş (2006). 13th World Congress of Psychophysioloy

WISC-R ve Nöropsikolojik Test Puanları İçin Elde Edilen MANCOVA Sonuçları ve Post Hoc Analizler. Ortak değişken: Yaş.

Test Puanları Kareler Toplamı s.d. Ortalama Kare F p

Kısmi Eta

Kare

Post Hoc Analiz Sonuçları*

Genel Bilgi226.36 3.00 75.45 15.65 .000 0.12

Kontrol>DEHB-DE

Kontrol>DEHB-HD

Kontrol>DEHB-B

Benzerlikler 33.78 3.00 11.26 2.29 .078 0.02 AD

Aritmetik 92.47 3.00 30.82 6.14 .000 0.05 Kontrol>DEHB-DE

Kontrol>DEHB-B

Sözcük Dağarcığı121.95 3.00 40.65 11.82 .000 0.09 Kontrol>DEHB-DE

Kontrol>DEHB-HD

Kontrol>DEHB-B

Yargılama 103.91 3.00 34.64 10.39 .000 0.08 Kontrol>DEHB-DE

Kontrol>DEHB-HD

Kontrol>DEHB-B

Sayı Dizisi168.99 3.00 56.33 13.18 .000 0.10 Kontrol>DEHB-DE

Kontrol>DEHB-HD

Kontrol>DEHB-B

Resim Tamamlama 25.02 3.00 8.34 1.96 .119 0.02 AD

Resim Düzenleme 103.87 3.00 34.62 7.69 .000 0.06 Kontrol>DEHB-DE

Küplerle Desen 122.09 3.00 40.70 6.77 .000 0.06 Kontrol>DEHB-DE

Kontrol>DEHB-HD

Parça Birleştirme 41.78 3.00 13.93 3.84 .010 0.03 Kontrol>DEHB-DE

Şifre 74.82 3.00 24.94 5.19 .002 0.04 DEHB-HD>DEHB-DE

Labirent 112.35 3.00 37.45 5.45 .001 0.05 Kontrol>DEHB-DE

İT1369.96 3.00 123.32 24.26 .000 0.17 Kontrol>DEHB-DE

Kontrol>DEHB-HD

Kontrol>DEHB-B

İT4469.38 3.00 156.46 27.70 .000 0.19 Kontrol˂DEHB-DE

Kontrol˂DEHB-HD

Kontrol˂DEHB-B

İT557434.09 3.00 19144.70 6.76 .000 0.06 Kontrol˂DEHB-DE

Kontrol˂DEHB-HD

Kontrol˂DEHB-B

ST1 602.85 3.00 200.95 2.44 .064 0.02 Kontrol˂DEHB-DE





GİSDB

357.10 3.00 119.03 14.73 .000 0.11 Kontrol>DEHB-DE

Kontrol>DEHB-HD

Kontrol>DEHB-B

Dört grubun karşılaştırılması nedeniyle yapılan Bonferroni düzeltmesi sonucunda anlamlılık düzeyi

p< 0.008 olarak kabul edilmiştir. AD: Anlamlı değil

Test Puanları

Kareler

Toplamı

s.d

.

Ortalama

Kare F p

Kısmi

Eta Kare

Post Hoc Analiz

Sonuçları*

Genel Bilgi 117.28 3.00 39.09 8.12 .000 0.07 Kontrol>DEHB-DE

Benzerlikler 13.71 3.00 4.57 0.93 .425 0.01 AD

Aritmetik 24.64 3.00 8.21 1.72 .163 0.02 AD

Sözcük Dağarcığı 49.57 3.00 16.52 4.90 .002 0.04 Kontrol>DEHB-DE

Yargılama 34.66 3.00 11.55 3.45 .017 0.03 AD

Sayı Dizisi 25.14 3.00 8.38 2.26 .081 0.02 AD

Resim Tamamlama 10.35 3.00 3.45 0.83 .478 0.01 AD

Resim Düzenleme 40.10 3.00 13.37 3.08 .028 0.03 AD

Küplerle Desen 63.97 3.00 21.32 3.68 .012 0.03 AD

Parça Birleştirme 14.35 3.00 4.78 1.36 .255 0.01 AD

Şifre 36.87 3.00 12.29 2.79 .040 0.02 AD

Labirent 23.21 3.00 7.74 1.22 .304 0.01 AD

WISC-R Puanları İçin Elde Edilen MANCOVA Sonuçları ve Post Hoc Analizler. Ortak değişkenler: Yaş, Dikkat Puanları (STP1-5, İT1, İT4, İT5, GİSD-B).

Dört grubun karşılaştırılması nedeniyle yapılan Bonferroni düzeltmesi sonucunda anlamlılık düzeyi p< 0.008

olarak kabul edilmiştir. AD: Anlamlı değil

A Yordanan Grup

Gözlenen Grup DEHB Kontrol Doğru Sınıflandırma

Oranı

DEHB (n=214) 181 33 84.6

Kontrol (n=141) 24 117 83.0

Toplam 83.1

B Yordanan Grup


Oranı

DEHB (n=213) 176 37 82.6

Kontrol (n=141) 56 141 60.3

Toplam 73.7

C Yordanan Grup


Oranı

DEHB (n=213) 177 38 82.6

Kontrol (n=141) 82 60 42.3

Toplam 66.4

Lojistik Regresyon Analizi Sınıflandırma Çizelgeleri. A: Dikkat (STP1-4, İT1, İT4, İT5, GİSD-B) Puanları İçin Çizelge. B: WISC-R tüm Alt Test Puanları İçin Çizelge. C: WISC-R’ın 3 Dikkat Alt Testi Puanı (Sayı Dizileri, Aritmetik, Şifre) İçin Çizelge.

Dikkat Nedir?

Dikkat sadece “bir diğer bilgi işlemleme süreci” değildir. İstemli ve çaba gerektiren “aktif dikkat” bilgi işlemlemeyi etkiler, kaynakların nasıl dağıtılacağını belirler, zihinsel sürecin şiddet ve etkililik derecesini (seçiciliğini) etkiler .

Bu etki zihinsel süreçleri faaliyete geçiren etkiler ve engelleyen etkiler olmak üzere iki çeşittir.

Dikkat türleri: * Duyumsama ve algılama aşamalarında görülen dikkat

Örnekler: Genel uyarılmışlık hali (arousal), tetikte oluş (alertness), uyanık oluş (vigilance), odaklanmış dikkat, seçici dikkat, mekânsal dikkat, kompleks dikkat (seçme ve odaklama türü dikkatin yanında ketleme/ bozucu etkiye karşı koymayı içeren dikkat.

*Denetleyici dikkat Örnekler: Sürdürülen dikkat, bölünmüş dikkat, çalışma belleğindeki merkezi

yönetici

*Dikkat uzamıÖrnekler: Kısıtlı kapasite sığası (7±2 birim)

Ne Bulduk?

DEHB’de hem PZB hem de SZB’nin hesaplanmasında kullanılan puanları içeren yaygın bir etkilenim vardır.

Ancak bu etkilenim örüntüsünün temelinde belirli dikkat türlerindeki bozukluk yatmaktadır. Zira:

Bu dikkat türleri istatistiksel olarak kontrol edildiğinde DEHB-Kontrol Grubu farkı ortadan kalkmaktadır.

Üç nöropsikolojik test kullanılarak ölçülen dikkat türleri WISC-R’ın «Dikkat» testlerinde ölçülenden farklıdır.

DEHB ve Kontrol Grubu katılımcılarına sınıflandırmadaki doğruluk oranı: Dikkat testleriyle %83’lerde; WISC-R tüm alt testlerinde 73’lerde; WISC-R’ın üç dikkat atlt testinde %66’lardadır.

Üç nöropsikolojik test ile DEHB olgularının doğru sınıflandırma oranı %84’lerdedir.

Sağlıklı katılımcıları doğru sınıflandırma oranı %83’den (nöropsikolojik testler) %66.4’e (WISC-R’ın Dikkat alt testleri) düşmektedir.







1. Kart







2. Kart ve 5. Kart

3. Kart

kadar zayıf ise orta

orta kadar zayıf ise

orta ise kadar zayıf

ise orta zayıf kadar

zayıf ise orta kadar

ise kadar zayıf orta

4. Kart

Stroop Testi TBAG Formu

Stroop Testi TBAG Kayıt Formu

İşaretleme Testi Düzenli ve Düzensiz Şekiller Formları

I - DÜZENLİ HARFLER FORMU

İşaretlenen Hedef Sayısı:

Atlanan Hedef Sayısı:

Yanlış İşaretlenen Harf ve Şekil Sayısı:

Toplam Hata:

Tarama Süresi:

İşaretlenen Hedef Sayısı:

Sol Yarıda: Sağ Yarıda:

Toplam:

Atlanan Hedef Sayısı:


Toplam:

İşaretlenen Yanlış Şekil Sayısı:


Toplam:

Toplam Hata:


Toplam:

Taramanın Süresi:

Taramanın Nereden Başladığı:

Soldan: Sağdan:

Merkezden:

Taramanın Yönü:

Soldan Sağa:

Sağdan Sola:

Diğer:

Yukarıdan Aşağı:

Aşağıdan Yukarı

Taramanın Örgütlenmesi:

Sistematik:

Diğer:

Sistematik Değil:

Temel Puanlar

1. İşitsel Sözel: (İS)

2. Görsel Sözel: (GS)

3. İşitsel Yazılı: (İY)

4. Görsel Yazılı: (GY)

Birleşik Puanlar

1. İşitsel Uyarım: (İS) + (İY)

2. Görsel Uyarım: (GS) + (GY)

3. Sözel Anlatım: (İS) + (GS)

4. Yazılı Anlatım: (İY) + (GY)

5. Duyu-İçi Kaynaşım: (İS) + (GY)

6. Duyular-Arası Kaynaşım: (GS) + (İY)

7. Toplam Puan: (İS) + (GS) + (İY) + (GY)

Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu 2009’daki 19. toplantısında

“Üstün Yetenekli Bireyler Strateji ve Uygulama Planı”nın

hazırlanması kararı alınmıştır.

BTYK strateji planındaki temel başlıklar şunlardır:

Tanılama

Eğitim modelleri

İnsan kaynakları Sürdürülebilirlik

Bu karar uyarında Uygulama Planı çalışmaları başlatılmıştır.

Çalışma grubunda:

Milli Eğitim Bakanlığı (Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma

Hizmetleri) yetkili ve uzmanları

TÜBİTAK Türkiye Sanayi Sevk ve İdare Enstitüsü (TÜSSİDE)

yetkili ve uzmanları

Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) yetkili ve uzmanları

Konuyla ilgili bilim insanları

KAMUNUN GELECEĞE DÖNÜK PROJESİ

HATIRLANMASI GEREKENLER

Doğuştan gelen üstün “zeka” kapsamındaki bilişsel yeteneklerde;

1. Eğitimin çok güçlü etkisi vardır.

2. Üstün zekalı olmak, her bilişsel yetenekte üstün olmak demekdeğildir.

3. Bazı bilişsel özellikler ve bunlara yol açan koşullar, zekayladoğrudan ilişkili yeteneklerin gelişimini olumsuz olarak etkiler.

ÖNERİLER .........

“Üstün yetenek” durumuna sahip bireyler çok erken yaşlardatesbit edilmelidir.

Üstün yetenek durumu korunmalı, söz konusu birey yeteneğininsınırına ulaştırılmalıdır.

Üstün bireyler için eğitim-öğretim ve psiko-sosyo-kültürelkoşullar ülkenin aydınlık yarınlarını gözeten türden bir akılcılık vebilimi esas alarak düzenlenmelidir.

Ve nihayet.... büyük emeklerle oluşturulan planlar mutlakauygulamaya konmalıdır.

zz ee kk aa nn ee yy ii iioo - neurometrika-tech · 2014. 9. 11. · meb bilim ve sanat merkezleri...

Documents