11992-йисан январдилай акъатзава

¹ 10 (269) 2013-éè ñàí 29-îêòÿáðü

Динэгьлийризкъайгъударвал

къалурнаАзербайжан Республикадин Президент

Илгьам Алиева са шумуд югъ идалай вилик авурса къайгъударвал вири динэгьлийрин рикIяйхьанва. Президентди талукь идарайризмискIинривайни диндин маса имаратривай газ-дин пул къачумир лагьана буйругъ ганва.

И малуматди Азербайжан РеспубликадинГьукуматдин НафтIадин Ширкетдин сайтина чкакьунва. Уьлкведин регьберди шегьерра ва район -ра кардик квай вири мискIинриз, гьакIни диндинчара-чара конфессийриз талукь идарайриз и буй-ругъдикай менфят къачудай ихтияр ганва.

Партияйриз пул чара ийида

Азербайжанда политикадив машгъул жезвайпартияяр патал гьукуматдин бюджетдай чараийизвай пулунин кьадар виликай къвезмай йисузмадни артухарда.

АПА-ди ганвай и малуматдай аквазвайвал,2014-йисуз партияяр патал 2 592 500 манат пулчара ийирвал я. Алай йисуз и ниятдалди чараавунвай пулунин кьадар лагьайтIа 2 500 000манат тир. И карди чи республикадин гьукуматдипартияйриз вичин къайгъударвал артухарзавай-ди къалурзава.

Сечкийриз гьазурвилер физваПрезидентдин сечкияр лайихлудаказ кьилиз

акъудай Азербайжандин агьалияр мад са сечкий-риз гьазур жезва. И гъилера беледиедин сечкияркьиле тухуда.

И компания виликай къвезмай йисуз тухунпатал гьукуматдин бюджетдай 34 миллионни 286манат пул чара ийида. И рекъем республикадин2014-йисан бюджетдани гьатнава. 2014-йисандекабрдин вацра кьиле фена кIанзавай сечкийризкъедамаз гьазурвилер аквазва.

Халкьариз азадвилер гуда

Туьркиядин гьукуматдин кьил Режеб ТайибЭрдогъана и мукьвара ачухарай демократиядинпакетда къалурнавайвал, и уьлкведин кьадардалгьалтайла тIимил халкьариз ва диндин векилриз сабязи азадвилер гуда. И пакетди сифте яз мектебракуьрд чIалал ва и уьлкведин маса халкьаринчIаларал тарсар гудай мумкинвилер незерда кьунва.

Са гафуналди, хсуси тир юкьван мектебра гилачара-чара халкьарин чIаларал тарсар гуда. Сабязи тарсар лагьайтIа туьрк чIалалди кьиле фида.И пакетди гьакIни гьижаб алукIнавай дишегьлимуаллимриз регьятдиз кIвалахал физ-хкведайихтияр гуда. Пакетди юкьван мектебракIелзавайбур Ататуьркан принциприз вафалувалкъалурзавай кьин кьуникайни азад ийида.

Мигрантрин кьадартIимиларда

Москвадин мэр Сергей Собянина малумарна-вайвал, ина мигрантриз эцигнавай квота къверда-вай тIимиларда. Гьелелиг шегьерда эвелан квота

(яни 200 агъзур мигрант) хвенватIани, геле-жегда и рекъем дегиш жеда. Москвадин мэрияди гила къецепатай къвез-вай инсанрин пешекарвилин дережадиз фикиргурвал я. «Чаз тежрибалу пешекарар герек я,ахьтин инсанриз чи шегьердин ракIарар гьа-миша ачух жервал я» лагьана мэрди

Россиядин NTV каналдиз гайиинтервьюда къейд авуна.

ЦIийивилерwww.samurpress.net

Лезгияр гьар жуьредин майваяр арадал гъиз алакьдай,чIехи алакьунар авай багъманчияр я. Абуру кутунвайичерин, чуьхверрин, ципицIрин, машмашрин, пIинийрин,шурван пIинийрин, гугърийрин, хтун, тутун багълариинсан гьейранарда. Ихьтин багъларал аранрани дуьшуьшжеда, дагъларани.Дагълара багъ кутадайла абуру мел авуна чил къванери-

кай михьда. Икьван зегьмет чIугуна арадал гъайи багъла-риз яд гун патал гьакIни чIехи къаналар эгъуьнда. Тараргьашаратрикай хуьн патал дарманарни абуру чпи гьасил-да. Са гафуналди, и агьалийрихъ дегьзаманайрикай хабаргузвай багъманчивилин меденият ава.

Александр БЕККЕР,академик.1873-йис.

ЧАКАЙ КХЬЕНАЙ...

ï‡Î͸‰Ëı˙ ÏÛ‰ ÍÛÚÛ‰Ë

ÒËÏËÌËÎ‡È Ùˉ‡.

ãÂÁ„Ë ı‡Î͸‰ËÌ ÏËÒ‡Î

ПРЕЗИДЕНТ ХКЯНАÀëàé éèñàí 9-îêòÿáðäèç Àçåð-

áàéæàíда êüèëå ôåéè ñå÷êèéðàõàëêüäè ìàä ãúèëåðà ÈëãüàìÃüåéäàðàí õâà Àëèåâ ïðåçè-äåíòâèëå õêÿíà. МСК-ди ачухарайсескидин нетижайрай аквазвайвал,республикадин аãüàëèéðèí ëàï÷Iåõè ïàþíè (84,54%) президентви-лиз кандидат яз къалурнавай цIудкасдин арадай Илгьам Алиеваз сесгана. Коституциядин Судди ампрезидент тирди тестикьарна. 19-октябрдиз Милли Межлисда цIийипрезидентди кьин кьунин мярекаткьиле фена. Уüëêâå пуд лагьай гъилера àäàë

èõòèáàð àâóí äóüøóüøäèí êàðòóø. Âèðè äóüíüÿäèç ñåéëè сиясат-чи Ãüåéäàð Àëèåâàí êúåíåïàòàí âàêúåöåïàòàí ñèÿñàò ëàéèõëóäàêàçäàâàìàðçàâàé Èëãüàì Àëèåâàðåñïóáëèêàäèç ðåãüáåðâàë ãàéèâèëèêàí éèñàðà ÷Iåõè àãàëêüóíàðêúàçàíìèøíà, Àçåðáàéæàí êIâà÷åëàõêüàëäàðíà, àì ðåãèîíäèí âèðè-äàëàéíè ãóæëó óüëêâåäèç ýëêúóüð-

íà. Республика югъ-къандивай абад жезва, ина кьилетухузвай эцигунри, кардик кутазвай цIийи карханай-ри рикI шадарзава. Абадвилер тек чIехи шегьерраваъ, гьакIни районра, яргъал хуьрерани кьиле физва.Рекьер, муькъвер чIугвазва, мектебар эцигзава, меде-ниятдин дараматар гуьнгуьна твазва. Гьа и крариз лайихлудаказ къимет гайи инсанри

республикадихъ агъвазвай, адан таъсиб чIугвазвайИлгьам Алиеваз мад гъилера ихтибар авуна.Ñå÷êèéðèç ãóüç÷èâàë àâóð ãüàì ÷êàäèí, ãüàìíèêúåöåïàòàí òåøêèëàòðèí âåêèëðè õèâå êüóðâàë,ñå÷êèÿð äåìîêðàòèÿäàë áèíåëó ÿç, àçàääàêàç êüèëå

ôåíà. Уьлкведин гележегдикайникбиндаказ фагьумзавай хàëêü-äè ñå÷êèéðà ãåíàíè ìóêüóâàéèøòèðàêíà, чпи муд кутунвай касхкяна.

Àñëó òóøèð Àçåðáàéæàíäåìîêðàòèÿäèí ðåêüÿé òIóç ìàäíèâèëèê òóõóí ïàòàë ãüàêúèñàãú-âèëåëäè çåãüìåò ÷Ióãâàçâàé,ìàäàðàòäèí õèëÿé óüëêâå êúóä-ðàòëó èéèç, ßðàêüëó Êúóâàòðèíãóæ æåçìàé êüâàí àðòóõàðèç,èëèì, ìåäåíèÿò, ÷èðâèëåð êúà-÷óäàé õèëåð, ìåäèöèíà, òóðèçì,ñïîðò àðà äàòIàíà êIâà÷åëàõêüàëäàðèç àëàõúçàâàé, óüëêâåêüèëÿé-êüèëèç ýöèãóíðèí ìàé-äàíäèç ýëêúóüðíàâàé ÏðåçèäåíòÈëãüàì Àëèåâàõú âèëèêàé êúâåç-ìàé 5 éèñóç ðåñïóáëèêà âèðèäóüíüÿäèç ñåéëè èéèäàé íèÿò àâà.Ада туькIуьрзавай öIèéè Ãüóêó-ìàòäèí хиве гзаф везифаяр гьат-

äà. ÖIèéè çàâîäàð, êàðõàíàÿð àðàäèç ãúàíà, àãüàëèÿðïàòàë ìàäíè àãúçóððàëäè êIâàëàõäàé ÷êàÿð àõúàéäà.ÍàôòIàäèêàé êúà÷óð ãåëèðäèí êóüìåêäàëäèõàëêüäèí äóëàíàæàãú õúñàíàðèç àëàõúäà. РегионаркIвачел ахкьалдарда, хóüðóüí ìàéèøàò éèãèíêàìàðàëäè âèëèê òóõóäà. Àçåðáàéæàí ïàòàë êüèëíèêüèëèí ìåñýëà òèð Êúàðàáàãúäèí êúàë èñëÿãü-âèëåëäè ãüÿëèç àëàõúäà.

È ðåêüÿé õàëêüäè âè÷è öIèéè êüèëåëàé Ïðåçèäåíòõêÿíàâàé Èëãüàì Àëèåâàç àãàëêüóíàð òIàëàáçàâа.

“САМУР”

2 2299..1100..22001133

22 il əvvəl jurnalist kimi Türkiyənin Kayseriyeşəhərində keçirilmiş beynəlxalq folklor festivalında işti-rak etdiyim zaman orada təsadüfən tanış olduğumLəzgiyyə adlı qız mənə o vaxta qədər tanış olmadığım birsıra həqiqətləri anlatdı. On minlərlə həmvətənimin BöyükVətən müharibəsindən sonra doğma yurda dönəbilməyərək qürbətdə vətən həsrəti ilə qovrulduğunu ovaxta qədər belə dərindən anlamamışdım. Ləzgiyə məniailəsi ilə görüşdürənə kimi Türkiyədəki ləzgilərintaleyindən demək olar ki, xəbərsiz idim. Bu ailənin taleyiməni elə sarsıtdı ki, evə qayıdan kimi ləzgi dilində“Soyuq günəş” adlı pyes yazıb nəşr etdirdim. Real fakt-lara əsəslanan həmin əsərin qısa məzmunu belədir:“Sevdiyi Yarqunat adlı qızı zorla başqasına verdiklərinigörən Yarmət baş götürüb kənddən gedir. Bir neçəgündən müharibə başlanır. Yarmət cəbhəyə yola düşür.Müharibənin sonuna yaxın əsir düşür və taleyin acı zər-bələrinə məruz qalır. Bunlardan ən əzablısı Stalinin əsir-lərə qoyduğu vətənə qayıtmaq ğadağası idi. Dünyanın birçox ölkəsinə pənah aparan, fəqət heç yerdə narahat qəl-binə təsəlli tapa bilməyən Yarmət nəhayət, vətəninə ənyaxın olan Türkiyədə lövbər salır. Tütəyində daim qədimləzgi havalarını çalaraq qürbətin acılarını ətrafın-dakılara da daddıran bu adamın övladları böyüdükcə əslvətənlərinin Şah dağının ətəklərində ilahi gözəllikləriolan diyar oldüğünün fərqinə varırlar. Bağlı yollarıLəzgiyə açır və atasını öz yurduna qovuşdurur.

40 illik ayrılıqdan sonra doğma kəndində eşitdikləriYarməti sarsıdır. Sən demə Yarmətin baş götürüb kənd-dən getdiyini eşidən Yarqunatın tələbi ilə toy mərasimidayandırılır. Yalvar-yaxar nəticə vermir, məcbur olub qızıatası evinə qaytarırlar. O, Yarmətin yolunu gözləyə-

gözləyə qocalır. Sevgilisinin bu vəfası Yarmətə ikincimənəvi zərbə olur. O, yenidən doğma yurdu, xəyalları iləyaşadığı Yargunatı tərk edir - bu dəfə həmişəlik olaraq”.

60 illik yubileyimə xarici ölkələrdən gəlmiş qonaqlararasında Abdulla Qubalı və onun həyat yoldaşı Yazgülxanım da var idi. Filarmoniyanin 1-ci cərgəsində əyləşibləzgi ictimaiyyətinin nümayəndələri arasında olmağınhəyəcanını yaşayan Abdulla bəyin qəlbindəki təbəddülat-lardan xəbərdar idim. Onun atası Gülbala qürbət ağrısını,vətən həsrətini öz taleyində yaşamış həmvətənlərimizdənbiri idi və cəkdiyi acılar doğmalarından da yanötüşməmişdi. Dəfələrlə mənə Türkiyədən zəng çalaraqdanışdığı hekayət isə Böyük Vətən Müharibəsindən sonravətənindən didərgin düşmüş bütün qafqazlıların başınagəlmiş müsibətləri daha dərindən dərk etməkdə mənəçox kömək etdi. Onun nəql etdiyi həqiqətlərdə mən gözəlbir povestin rüşeymlərini gördüyümə görə Abdulla bəyəonları qələmə almağı məsləhət gördüm. O, belə də etdi.Yazdıqca da onları mənim elektron ünvanıma göndərdi.Artıq əsərin ilkin variantı hazırdır. Hadisələrin hisslərləqələmə alınması povesti maraqla edib.

Hörmətli oxucular! Gələn sayımızda biz sizə Abdullabəyin “Samur”qəzeti üçün ayrıca olaraq qələmə aldığıhəmin hekayəti azərbaycan dilinə çevirib təqdimedəcəyik. Qəzetimizi izləyin. 70 ildən çox müddətdəgizlədilmiş bir hekayətlə tanış olacaqsınız. QibləsiAzərbaycan Respublikası Quba rayonunun Qrız kəndiolan, “oranın çiçəkləri daha gözəl açar, kəpənəkləri dahazərif uçardı, quzuları ayrı cür mələr, atları bir başqa hey-bətlə kişnərdi,” - deyən Gülbala dayınınnın qəlbinin səsi-ni eşidəcəksiniz.

S.KƏRİMOVA

SUMAĞALLI MƏKTƏBİNİNUĞURLARI

2012-2013-cü dərs ili də İsmayıllı rayonu Sumağallı kəndtam orta məktəbi üçün uğurla başa çatdı. Bu il məktəbi 11nəfər məzun bitirdi. Mərkəzləşmiş qaydada keçirilmişburaxılış imtahanlarını məzunlar müvəffəqiyyətlə verdilər.Xüsusən də riyaziyyat fənnindən göstəricilər yüksək oldu. Bufənndən 4 nəfər “əla”, 6 nəfər “yaxşı”, yalnız bir nəfər “kafi”qiymət aldı.

11 nəfər məzundan 10 nəfəri ali məktəblərə qəbul olunmaqüçün sənəd verdi. Onlardan 9 nəfəri 1-ci ixtisas qrupunu, 1nəfəri isə 3-cü ixtisas qrupunu seçdi. I ixtisas qrupuna sənədverən məzunların hamısı ali məktəblərə qəbul olundu: ArazMirzəyev və Şamil Babayev Azərbaycan Dəniz Akade-miyasına, Tamerlan Abbasov, Ülvi Yaqubov, YelmarSüleymanov, Tərlan Kərimov və Emin Əlizadə AzərbaycanDövlət Texniki Universitetinə, Ləyaqət Davidov SumqayıtDövlət Universitetinə, Dəmir Xancalı Anadolu Universitetinə.Fərqanə Xəlilova Rabitə və Nəqliyyat Kollecinin tələbəsiolub, Əlağa Məmmədov isə onillik təhsil bazasından İnşaatkollecinə qəbul olunub.

Bu uğurların qazanılmasında məktəbimizin müəllimkollektivinin müstəsna xidmətləri var. İsmayıllı rayon təhsilişçilərinin konfransında Sumağallının fədakar müəllimlərininəməyi yüksək qiymətləndirilmişdir. Asif Seyidov, RzaSalahov, Esmira Cahangirova, Arzu Mirzəyeva belə müəllim-lərdəndir. Konfransda Azərbaycan müəllimlərinin XI qurul-tayına nümayəndələr seçilmişdir. Seçilmiş 7 nümayəndədənbiri məktəbin fizika müəllimi Arzu Mirzəyevadır.

Ülkər MİRZƏYEVA, İsmayıllı rayonu Sumağallı kənd tam orta

məktəbinin XI sinif şagirdi

Ватандин къадир къурбатда чир жеда.

Лезгихалкьдин мисал

Эренларда мугьманрин кIвалШалбуздагъдин вири дуьньядиз сейли тир

Эренлар пIирел зияратдиз физвай инсанри ялягъун патал ина эцигнавай мугьманхана ком-плексди алай йисан 19-октябрдиз вичин ракIарар сиф-тегьан мугьманриз ачухарна. Комплексдин эцигунарчи ватанэгьли Сулейман Керимован пулунин такьат-ралди кьилиз акъудна. Зияратчияр патал ина къулайшартIар туькIуьрнава. Гила эвелан йисара хьиз инсан-ри рекьин четинвилерикай, электрикдин линия вахъвадай яд тахьуникай азият чIугвадач. Мугьманханада лагьайтIа гьар жуьредин регьятви-

лер ава. Пуд мертебадин дараматда санлай 150 касди-вай ял ягъиз жеда. Сад лагьай мертеба кьве паюнизчара авунва: са пад дишегьлийриз, муькуь пата итим-

риз. Кьвед лагьай мертебада пуд касдивай ял ягъизжедай 10 утагъ ава. Абур яргъай атай мугьманарпаталди я. Вири утагъар целди таъминарнавайбур вачимибур я. Райондин агьалийри и суваб кардайСулейман Керимоваз разивал къалурзава.

Самурдин тамар михьнаИ мукьвара лезги ватанпересри кьилиз акъудай са

суваб кIвалахдин хъсан суракьар яргъариз чкIана.Хайи чилин таъсиб чIугун, адан къайгъудихъ гел-къуьн виридан буржи тирди чпин краралди субутизалахъай абуру Самурдин тамарин къерехда экIя хьан-вай яшайишдин ва ял ягъидай чкайрай 10 тонндилайгзаф зирзибил кIватIна. И кардик «Дагъустан» къу-рухдин ва «Газпромтрансгаз» ООО-дин кIвалахдаррисанал къуьн кутуна. Хтун, Билбил хуьрерин,Мегьарамдхуьр райондин Приморск поселкадин мек-тебрин аялар ва Самурдин тамариз гуьзчивалзавайинспекторарни яргъал акъвазнач, абуру михьивилинкрара мукьувай иштиракна. И кар «Планета зирзибилдикай михьин!» тIвар

алай виридуьньядин акциядиз жаваб яз кьиле тухва-на. КIвалахар кьилиз акъудайдалай гуьгъуьнизПриморск поселкадин аялри акциядин иштирак-чийриз экология хуьнин важиблувилиз талу-кьарнавай марагълу сегьнеяр къалурна. «Газ-промтрансгаз» ООО-дин кIвалахдарри сувабкар кьилиз акъудайбур са суфрадихъ ацукьар-на, фу тIуьрдалай кьулухъ абуруз савкьватар

пайна.

ЦIийивилерwww.lezgi-yar.ru

ATAMIN CƏNNƏTİ - QRIZ

ANONS!

YETMİŞ İLLİKHƏSRƏT

Abdulla Qubalı

YENİ NƏŞR Bu yaxınlarda

Bakının “Təknur”nəşriyyatında işıqüzü görmüş “Dağıs-tan xalqlarının nağıl-ları” kitabı respub-likamızın məktəb-liləri üçün yeni dərsilinin başlanğıcındayaxşı hədiyyə ol-muşdur. Gözəl tər-tibatı və nəfis nəşriilə seçilən həminkitab nağıl həvəskarıolan geniş oxucukütləsi üçün də ma-raqlıdır. Ləzgi, avar,lak, qumuq xalqla-rının folklorundangötürülmüş nümu-nələri Azərbaycan dilinə tanınmış qələm sahibi, respub-likamızın adlı-sanlı jurnalisti Natiq Səfiyev tərcüməetmişdir.

Qeyd etmək lazımdır ki, “Samur” qəzetinin yaxındostu olan və uzun illərdən bəri onunla sıx əməkdaşlıqedən müəllıf çevirdiyi ləzgi xalq nağıllarını kıtaba daxıletməzdən əvvəl “Samur”un səhifələrində dərcetdirmişdir. Oxucular bir ildən artıqdır ki, NatiqSəfiyevin Azərbaycan dilinə etdiyi bu tərcümələri“Samur”un səhifələrindən oxuyurlar. “Dağıstanxalqlarının nağılları” Natiq Səfiyevin çapdan çıxmışsayca dördüncü toplusudur.

“SAMUR”

(Əvvəli qəzеtin 29 аvqust 2013-cü il tаriхli sаyındа)

Èmpåràtîrà càvàbI Niкоlаyın gеnişmiqyаslı

işğаlçılıq siyаsətinə cаvаb оlаrаqQаfqаzın bаşqа хаlqlаrı кimi, ləzgilərdə dаhа güclü müqаvimət əzmi iləmübаrizəyə qаlхdılаr. 1826-ci ilinyаyındа Hаcı Əli Əsgərin və yаrgun-lu Şiхməhəmmədin dəstələri bir-ləşərəк, ruslаrın Qusаrdакı rоtаlаrınаhücum еtdilər. Çаr əsgərlərinin yахşımüdаfiə оlunmаsınа bахmаyаrаq,ləzgilər iкi gündən sоnrа оnlаrın хеylicаnlı qüvvəsini məhv еdib, çохlusilаh ələ кеçirdilər. Bundаn hid-dətlənən gеnеrаl Yеrmоlоv Qubаləzgilərinin üstünə bir pоlк göndərdi.Lакin üç günlüк döyüşlərdən sоnrаruslаr gеri çəкildilər. Hаcı Əli Əsgərdаhа 2 minədəк аdаmı silаhlаndır-mаq imкаnı əldə еtdi.Аvqust аyındа gеnеrаl

Yеrmоlоvun yеrinə Qаfqаz cаnişinitəyin оlunаn gеnеrаl-аdyutаntP а s к е v i çəvvəlcə Ləzgi- Cаr əyаlə-tinin (Pаsке-viçin və digərgеnе rа l lа r ınm ə l u m а t -lаrındа vərаpоrtlаrındаəyаlətin аdıbеlə göstərilib.Bəzi məlu-mаtlаrdа Cаr -B а l а к ə nyаzılıb. - M.M.) əhаlisini tаbе еtdir-məк, sоnrа Qubа əyаlətini rаm еtməкqərаrınа gəlir. (Bах: Кавказскийсборник. Тифлис, 1887. С. 150).Lакin оnun hücumlаrı uğursuz оlur.Təкcə 1830-cu ilin окtyаbrın 15-dələzgilərlə və аvаrlаrlа döyüşdə ruslаr6 zаbit və 240 əsgər itirirlər.

Həmin ərəfədə Rusiyаnın Irаn vəTürкiyə ilə mühаribələrə bаşınınqаrışmаsındаn istifаdə еdən İmаmQаzı Məhəmməd bir çох кəndlərdə200 və 400 nəfərliк silаhlı dəstələryаrаdır və bundаn sоnrа Кürе vəQubа əyаlətlərinin ləzgilərindənкöməк аlmаq üçün öz аdаmlаrınıQubаyа göndərir. Burаdа оnlаrzuхullu Şеyх Hаcı Əli Əsgərlə, yаr-gunlu Şiхməhəmmədlə, кüsnətliSəlim və qubаlı Оsmаn əfəndi iləgörüşüb imаmın mürаciətini yеrlidəstə bаşçılаrınа çаtdırırlаr. Аmmаgеnеrаl-аdyutаnt Qrаbbеnin хаinlərinкöməyi ilə Şеyх MəhəmmədYаrаğvini tutmаsı хəbəri ləzgilərinimаm Qаzı Məhəmmədə кöməyinibir qədər ləngidir. Оnlаr tələsiк dаhаbir əməliyyаtа bаşlаmаlı оlurlаr.

Hаcı Əli Əsgərin yаnınа gələn birtаbаsаrаnlı bildirir кi, ruslаr ŞеyхMəhəmməd Yаrаğvini Tiflisəgöndərməк istəyirlər. Hаcı Əli Əsgərdərhаl öz аdаmlаrını кəndlərəgöndərib, silаhlı dəstələr tоplаyır.Tеzliкlə həmin кəndlərdən 1000nəfər gənc döyüşçü оnlаrа qоşulur.Ахtıdаn Аsvаrın 200 nəfərliк dəstəsivə yаrgunlu Şiхməhəmmədin 500nəfərliк dəstəsi də şеyхi аzаd еdənlə-rin кöməyinə gəlir. Кürеdən Tiflisəgеdən 300 vеrstliк dаğ yоlunа yахşıbələd оlаn Аsvаrın dəstəsi ilк аndаnruslаrın Yаrаğvini müşаyiət еdən 800süvаrisini аddım-аddım izləməyəbаşlаyır. Rus əsgərləri Zuхuldаn 20-30 vеrst аrаlаnаndа ləzgilər qəfildənоnlаrın qаrşısını кəsir. Yоlu hər iкitərəfdən bаğlаyаn Hаcı Əli Əsgərindöyüşçüləri mеşədə əlvеrişli mövqеtutаrаq, düşməni güclü аtəşləqаrşılаdılаr. Rus süvаriləri sürətləоnlаrın хəttini yаrıb, mühаsirədənqurtulmаq istədilər. Аmmа yаrgunlu

Şiхməhəmmədin hündürlüкdə yеr-ləşən аdаmlаrının yuvаrlаtdıqlаrı аğırdаşlаr yоlu кеçilməz еtdi. Hürкüyədüşmüş аtlаrı cilоvlаyа bilməyənоnlаrcа süvаri dərin uçurumа yuvаr-lаndı. Qızğın döyüşdə yüzlərlə rusəsgəri həlак оldu. Ləzgilər ŞеyхMəhəmməd Yаrаğvini аzаd еdib, sаğqаlаn əsgərləri əsir аldılаr. Hаcı ƏliƏsgər оnlаrın silаhlаrını аlıb, аtlаrınıqаytаrır кi, yаrаlılаrı аpаrsınlаr.Sоnrаlаr bu hərəкətinə görə rusgеnеrаllаrı Hаcı Əli Əsgəri “аlicənаbvə mərhəmətli düşmən” аdlаndırmış-dılаr. (Bах: Потто В. Кавказскаявойна в отдельных очерках, эпи-зодах, легендах и биографиях. Т.I. СПб., 1897. С. 140). Еynizаmаndа bu “mərhəmətli duşmən”iələ кеçirməк üçün əllərindən gələniеdirdilər. Оnlаr Hаcı Əli Əsgərin хаlqаrаsındа nüfuzunun gеtdiкcə аrtmа-sındаn qоrхuyа düşmüşdülər. Istədiyivахt 8-10 minliк qоşun tоplаmаqiqtidаrındа оlаn Hаcı Əli Əsgəri rus-lаr “yеni təhlüкə” аdı ilə аrаdаngötürməyə çаlışırdılаr.

“Yåni tÿhlöêÿ”yÿqàrøû

Rus gеnеrаllаrının ŞеyхMəhəmməd Yаrаğviyə qаrşı tutduğumövqе həm yеrli əhаlinin, həm dəImаm Qаzı Məhəmmədin ciddi еtirа-zınа səbəb оldu. Оnа görə də 1831-ciilin аvqustundа Qаzı Məhəmməd 200döyüşçüsü ilə Tаbаsаrаnа gəldi. HаcıƏli Əsgər Dərbəndi çаr əsgərlərindənаzаd еtməкdə оnа кöməк göstərməyəhаzır оlduğunu bildirdi. Bu, rusgеnеrаllаrını bərк nаrаhаt еtdi. Оnаgörə də Аbşеrоn pоlкunun коmаndiripоlкоvniк Mişеnко təcili sürətdəКürе хаnlığınа əlаvə hərbi hissələryеritdi, Dərbəndin müdаfiəsinigücləndirdi və Hаcı Əli Əsgərinqаrşısını аlmаq üçün Qubаyа əlаvə 6rоtа göndərdi. (Bах: Кавказскийсборник. Тифлис, 1877. С.130).Zuхullu şеyх bundаn хəbər tutаnкimi, silаhdаşlаrını ətrаfınа tоplаyıbdеdi: “Rоtаlаrın döyüş qаbiliyyətiniаzаltmаq üçün оnlаrа Sаmur çаyınıкеçən кimi, qəfil hücum еtməliyiк.”Еlə də оldu. Rus rоtаlаrı Zuхulistiqаmətində Sаmur çаyını кеçəndənsоnrа Hаcı Əli Əsgər əvvəlcədənəlvеrişli mövqе sеçdiyi yеrdə оnlаrıgözləməyə bаşlаdı. Bu mеşə yоlununbir tərəfi dаğ, о biri tərəfi üçurum idi.Bеlə yеrdə ruslаrın yахşı döyüşəbilməyəcəyini nəzərə аlаn Hаcı ƏliƏsgər оnlаrа tələ qurmuşdu.

Rоtаlаr ləzgilərin mövqеyinəçаtаndа qəfil hücumа məruz qаldılаr.Gözlənilməz döyüşün ilк bir nеçəsааtı ərzində ruslаr yüzə yахın əsgəritirdilər. Оnlаr bеlə yеrdədöyüşməyin çох çətin оlduğunu bil-sələr də, ахırа кimi vuruşmаqniyyətində idilər. Аmmа hər tərəfdənHаcı Əli Əsgərin döyüşçülərininоnlаrı ucurumа dоğru sıхışdır-dıqlаrını görüb, Qubа səmtindəmühаsirə хəttini yаrmаğа çаlışdılаr.Bunа müvəffəq оlmаyаndа, gеriyədоğru çəкildilər. Burаdа dа uğur əldə

еdə bilmədilər. Ləzgilər оnlаrı ucu-rumа tərəf bir qədər də sıхışdırаndаöz аdаmlаrını göndərib dеdilər кi,gеcə döyüş sахlаnılsın və оnlаrа təs-lim оlub-оlmаmаq bаrədə qərаr qəbulеtməyə imкаn vеrilsin. Hаcı ƏliƏsgər rаzılаşsа dа, yахşı bilirdi кi,düşmən hiylə işlədir. Оdur кi, həmirəliyə, həm də gеriyə gеdən yоlunmüdаfiəsini gücləndirdi. Döyüşbаşlаsа, dаğ tərəfdəкi döyüşçülərinhаmısı məşəlləri yаndırıb hücumакеçməli, düşməni çаş-bаş sаlmаlıidilər. Ruslаr gеcədən хеyli кеçənəкimi hеç bir hərəкət еtmədilər. Səhərsааt dörd rаdələrində gizlicə irəlilə-yib Qubа səmtində mühаsirə хəttiniyаrmаğа çаlışdılаr. Аmmа döyüşbаşlаyаn кimi, hər yаndа yаnаnməşəllərin işığındа hədəfə çеvrildilər.Vuruşmа vахtı rоtа коmаndirləri rusəsgərlərinin bаsılmаz оlduğunu sübutеtməyə çаlışаrаq, оnlаrı ахırаdəкdöyüşməyə çаğırsаlаr dа, bunun хеyriоlmаdı. Səhər аçılаr-аçılmаz rоtаlаrınhəddindən çох itкi vеrdiкləri məlumоldu. Аltı rоtаnın dеməк оlаr кi,

dördü tаmа-milə sırаdаnçıхmışdı.

Hаcı ƏliƏsgər düş-məni dаhаbir həmlə iləu ç u r u m аtöкməк im-каnı əldə еt-sə də, yеnəəvvəlкi кimim ə r h əm ə tgöstərdi. О,ruslаrа silаh-

lаrını yеrə qоyub gəldiкləri yеrəqаyıtmаq imкаnı vеrdi. Оnun аdаm-lаrı sаğ qаlmış iкi yüzə yахın rusəsgərini Sаmur çаyının sаhilinə кimimüşаyiət еdib, аzаd burахdı. Böyüкqələbə və çохlu silаh qаzаnаn HаcıƏli Əsgərin humаnistliyinə bахmа-yаrаq, pоlкоvniк Mişеnко ləzgilərdənqisаs аlmаq üçün hаzırlığа bаşlаdı.Аmmа qisаs аlmаq аsаn dеyildi. Rusgеnеrаllаrı sоnrаlаr öz rаpоrtlаrındаistər-istəməz еtirаf еtmişdilər кi,ləzgilər nəinкi çаrа tаbе оlmаqniyyətində dеyildilər, əкsinə, imкаndüşən кimi, qüvvələri birləşdiribŞаmilə кöməк еtməyə hаzırlаşırdılаr.(Bах: ЦГВИА. Ф. 400, оп. 253/916“а”. Д. 18. Л. 4).

Pоlкоvniк Mişеnкоnun plаnlаrınıhəmin dövrdə Dаğıstаndакı çаr оrdu-sunun коmаndаnı gеnеrаl bаrоnRоzеndən gizli əmr аlmаsı аlt-üstеtdi. Həmin əmrə əsаsən rus hərbihissələri tutduqlаrı mövqеlərdənuzаqlаşmаyаrаq müdаfiə хəttinimöhкəmləndirməli, ləzgiləri Şаmiləкöməyə gəlməyə qоymаmаlı idilər.Çünкi gеnеrаl Gimri əməliyyаtınаbаşlаyırdı. “1832-ci ilin окtyаbrın 8-dən 9-nа кеçən gеcə о, Каrаnаy yоluilə gеnеrаl-lеytеnаnt Vеlyаminоvunrəhbərliyi аltındа Mоsкvа və Butırpiyаdа pоlкlаrını, 20-ci аrtillеriyаbriqаdаsının üç yüngül tоpunu, dördqədim dаğ tоpunu, dörd qısаlüləlitоpunu, gürcü süvаri pоlкunun süvаrihissəsini Gimriyə göndərdi... Bаşqаyоllа - Еrpеlidən Gimriyə gеdən yоllаокtyаbrın 10-dа pоdpоlкоvniк Кlyuqi- fоn Кlyuqеnаu Аbşеrоn pоlкununbirinci bаtаlyоnu, iкi dаğ tоpu və iкiqısаlüləli tоplа, каzак və qürcü süvаridəstələri ilə Gimriyə yоlа düşdü.Оnun məqsədi düşmənin diqqətini butərəfdən özünə cəlb еtməк və оnunfiкrini əsаs hücum istiqаmətindənyаyındırmаq idi.” (Bах: Богуслав-ский Л. История Апшеронскогополка. СПб., 1892. Т. I. С. 422).

Ìöçÿôôÿð ÌßËÈÊÌßÌÌßÄÎÂ(Àðäû âàð)

2299..1100..22001133 3

Гьахъ гвайдаз дустартIимил жеда.

ãÂÁ„Ë ı‡Î͸‰ËÌ ÏËÒ‡Î

Мегьарамдхуьре шадвилер

Алай йисан 20-октябрдиз Дагъустан Республика-дин виридалайни чIехи лезги районрикай тирМегьарамдхуьр тешкил хьунин 70 йисаз талукьарна-вай суварин мярекатар кьиле фена. Кьиляй-кьилдисуварин гьавада авай райондин меркездиз республи-кадин чара-чара пипIерай ва къецепатан уьлквейрайгзаф мугьманар атанвай. Инсанрин шадвилин гьиссерхалкьдин манийрин авазлувили ва лезги кьуьлериниервили генани артухарзавай. Гьа юкъуз са вакъиадииллаки вири шадарна. Самур хуьруьн мукьув цIийизэцигнавай Самур муьгъ ачухарна, ам инсанрин ихти-ярда вугана. Мярекатда иштирак авур ДагъустанРеспублика-дин Президентди Рамазан Абдулатиповамегьарамдхуьруьнвияр тебрикна, абуруз чIехи агал-кьунар тIалабна.

«Буба» экранраЧи тарихдални медениятдал рикI алай инсанриз са

шад хабар гуз кIанзава чаз. Бакудин виридалайничIехи медениятдин дараматрикай тир «Низами»кинотеатрда лезгийри вичикай гзафни-гзаф маниярнириваятар туькIуьрнавай халкьдин къагьриман КIири

Бубадикай чIугунвай фильм трансляция ийизэгечIнава. Азербайжандин тIвар-ван авай журналиства кхьираг Этибар СтIурвидин «Буба» повестдинбинедаллаз чIугунвай фильмди ХIХ асирда чи чиле-рал кьиле фейи вакъиайрикай ихтилатзава. ИнаКIири Бубадин къагьриманвилин рекьикай, ада гьахъпатал тухвай женгерикай, касдин муьгьуьббатдикайсегьнеяр ава. Фильмдиз гьар юкъуз сятдин 1430-даз ва2130-даз тамашиз жеда.

«Анжидин» агалкьун24-октябрдиз Москвадин Раменск стадионда

Магьачкъаладин «Анжи» ва Норвегиядин «Тромсе»командайрин арада кьиле фейи футболдин матчда«Анжиди» и сезондин сад лагьай къалибвал къазан-мишна. Нетижа «Анжидин» хийирдиз 1:0 хьана.Европадин Лигадин группайрин раунддик акатзавай

и матчда Никита Бурмистрова ягъай тек са голдидагъустанвияр кIвенкIвез акъудна. Лезги спорт-смен Али Гьажибегов лагьайтIа, уюндин 83лагьай декъикъада майдандиз экъечIна.

Гьа икI, «Анжи» 4 хал кIватIна К группа-дин кьвед лагьай чкадиз хкаж хьана. Садлагьай чкадал эвелан хьиз Англиядин

«Тоттенхэм» ала.

ЦIийивилерwww.samurpress.net

ßËßÊÅ×ÌßÇ ØÅÉÕÌÿøùóð ëÿçýèëÿð ùàããûíäà áèëìÿäèêëÿðèìèç

4 22299..1100..22001133

Алай йисан сентябрдиз Бакуда кьилефейи ктабдин ярмаркада сифте язлезги ктабралди иштирак авур

«Самур» газетдин кIвалахдарри гьа мяре-катдиз атай кIелзавайбурувай къачур тек-лифрикай сад редакцияда «Ктабдин югъ»тIвар алаз кьилди мярекатар кьиле тухунтир. Абуру ихьтин мярекатри жегьилрихъруьгь кутазвайди, дидедин чIалаз абурунмуьгьуьббат артухарзавайди малумарнай.Чара-чара вузрин лезги студентри чи тIвар-ван авай къелемэгьлийрихъ галаз мукьувайтаниш хьун, цIийиз басма хьанвай ктабаргъиликна, гьа ктабрикай чузун-качузунавун чпин эрзиман тирди малумарнай.

Ихьтин теклифар чи редакциядиp ра-къурнавай чарарани фад-фад гьалтзава.Агъдаш райондай Сабир Алирзадин хваШагьбазова чаз кхьенва: «Играми «Самур»газетдин коллектив! За «Самур» кIелиз 10йис я. Зун филолог я, арада кхьинарни ийи-зва. Газет зал Бакуда яшамиш жезвай зируша агакьарзава. Ам къачурла зи чандизакьван регьят жеда хьи! Газет са ялце, кашкваз кIелна, ахпа сятралди, йикъаралди анакхьенвайбурукай фикир-хиял ийида за.Гагь-гагь захъ шелни акатда: чна дидедчIалал са гъвечIи чар кхьиз четинвалчIугвада. Бес куьне икьван марагълу,рикIиз эсердай малуматар гьикI жагъурза-ва? Бакудиз атана куь коллективдихъ галазтаниш хьун зи мурад я. Ингье куь вахт къа-чун дуьз туш. Са береда вири редакцияйи«ахъа ракIарар» лагьана кIелдайбурунйикъар кьиле тухудай. И кардихъ«Самурдини» кьил кутуртIа хупI хъсанжедай».

Гьа ихьтин теклифар вири тупIалайавуна 22-октябрдиз редакцияда ктабдин

югъ кьиле тухвана чна. Имярекат чаз лезги чIалалкIелзавайбурун кьадар тайи-нарун, ктабдиз икрамзавайбу-рун фикир-фагьумар чирунпатал герек тир. Авайваллугьун хьи, нетижа са акьван-ни хъсанди хьанач. Чи фикир-далди, редакциядиз гьичтахьайтIа 40-50 кас илифнакIанзавай. И фикирдал чун

редакциядиз зенг авурбур гзаф хьунигъанай. Атайбурун кьадар лагьайтIа, 23хьана. Анжах са карни авай хьи, ибуру-кай 9 касди газет кхьена. Амайбурулезги кхьирагрин ктабар маса къачуна.Виридалайни гзаф маса къачурбурС.Керимовадин «КцIар» ва «ЧIалакайбаллада», М.Меликмамедован «ГьажиДавуд» ва «Касар» ктабар хьана.

Мугьманрихъ кцIарвиярни къебеле-вияр гзаф хьуни «Самур» кIелзавай-бурун кьадар и районра гзаф тирди винелакъудна. Къебеледин Еникенд хуьряй тир,

450 балл кIватIна Азербайжандин Архитек-турадин Университетдихъ экечIнавайНурлан Шагьназарова редакциядиз атанавичиз газет кхьиз кIанзава лагьайла чаз гзафхвеши хьана.

Чи мугьманрихъ пенсионерарни, муал-лимарни, инженерарни галай. Вахт серфнаредакциядиз атай, ктабар къачур ва идалдигазетдиз куьмек къалурай АнаханумГьейдаровадихъ, Раият Агъабеговадихъ,Мезагьир Пашаевахъ, Фераиддин Исмие-вахъ, Самир Бутаевахъ, Эллада Ширинова-дихъ ва масабурухъ галаз танишвили чунгзаф шадарна.

Ктабдин югъ дидед чIалан йикъаз,кIелзавайбурунни редакциядин арада авси-ятдин муькъвез элкъвена. Марагълусуалар, редакциядин кIвалахар вилик тухунпатал хъсан теклифар гайи, верцIи ихтила-тар авур мугьманарни, “Самурдин” журна-листарни мярекатдилай рази амукьна.

Къебеле райондин Еникент хуьряй тир,Азербайжандин Медицинадин Университет-дин студент Зиядхан Абдуллаев ва КцIар ра-йондин Хьил хуьряй тир, АзербайжандинЭкономикадин Уни-верситетдин студентЖемил Рагьмановагазетни кхьена, кта-барни къачуна.

«Самур» газет-дин дуст ДашбалаНасруллаева и гъи-лерани са шумудктаб маса къачуна.

Самир ТЕЙМУРОВ

И мукьвара Азербайжандинкеферпатан иер шегьеррикайсад тир Къубада «Ичерин

сувар» тIвар алаз гуьгьуьлар шадар-дай зурба са мярекат кьиле фена.Гьейдар Алиеван тIварунихъ галайпаркуна хьайи сувара райондинрегьберри, интеллигенциядин векил-ри, Милли Межлисдин депутатри,къецепатан уьлквейра яшамишжезвай къубавийри, 100-далай гзафуьлкведай райондиз илифай мугь-манри иштиракна. АзербайжандакIвалахзавай къецепатан уьлквейринпосолар ва дипломатик корпусринкIвалахдарар иниз чпин хизанарнигалаз атанвай.

Мярекатдиз атайбур Гь.Алиевангуьмбетдин вилик цуькверинкIунчIар эцигайдалай кьулухъбалкIанрал алай жегьилри элкъуьрнакьунвай майдан галайнихъ фена. Гьаинал хьайи легьзеяр рикI ахъайдай-бур тир.

Районда яшамиш жезвай кьадар-дал гьалтайла тIимил тир халкьарин векилар милли пекералаз абурун вилик экъечIна. Ругуд гектардин чилелтуькIуьрнавай чкадин халкьарин милли адетар, абурунацукьун-къарагъун къалурзавай «Къадим Къуба» компози-циядин вилик виридалайни гзаф инсанар кIватI хьанвай.Райондин къадим этносриз талукьарнавай стендри виричпихъ ялзавай. Сувар паталди туькIуьрнавай сегьнедилайазербайжан, лезги, тат ва маса чIаларал лугьузвай маний-рин ванер чкIизвай, кIвачерик звер кутадай кьуьлерисуварин гурлувал артухарзавай.

Ахпа парад хьана. Вири республикадиз сейли тирКъубадин багъларин иер савкьватар - ичерин цIудралди сор-тар авай дамахарнавай машинрин карванри параддиз илла-ки ярашух гаузвай.

Къубада кьвед лагьай гъилера кьиле фейи и сувар вири-дан рикIяй хьана.

АЗИЗРИН Севда

КЪУБАДА ИЧЕРИН СУВАР

КТАБДИЗ ИКРАМНА

КцIара вакъиаярРеспубликадин талукь органри КцIар район-

да хатасузвилин крар тухвана. Алай йисан 16-октябрдиз кцIарви Эдик Рустамова шегьердинвалюта дегишардай пунктунин кIвалахдар СадирМустафаев къуьруь алатдив ягъана адав гвай 600манат пул къакъудна катнай. И кардикай хабаркьур полиция адан геле гьатна. Жинаяткардивичи чуьнуьхарай пул алай чка къалурун паталполисар тамун къерехдиз тухвайла, адахъ галазалакъалу тир Фаикъ Шагьмурадова ва РамизРегьимханова абур гуьлледиз туьшарна.Полициядин майор Къалиб Къулиев гьелекхьана, 3 полисдал хирер хьана. ГуьгъуьнлайФ.Шагьмурадовни Р.Регьимханов терг авуна.

«Урусрин марш» кьиле фида

Вирироссиядин Азербайжандин КонгресдиРоссияда яшамиш жезвай чи ватанэгьлийризхабардарвал авунва. Алай йисан 4-ноябрдиз абу-руз жезмай кьван игьтиятлу хьун меслят акунва.Гьа юкъуз миллетчийри Москва шегьерда«Урусрин марш» тIвар алай парад кьиле тухур-вал я. Гиламаз адан гьазурвилер аквазва.

Россияда чпин ресторанар авай ксариз илла-ки га юкъуз кIвалахал акъат тавуртIа хъсан ялагьанва. Вучиз лагьайтIа миллетчийри ресто-ранриз гьужумун мумкин я. Конгресдин кьилеавайбуру гьакIни «Урусрин маршдихъ» урусринакьуллу инсанарни акатдайдахъ ва абурун куь-мекдалди мярекат хъсан патахъ дегиш жедай-дахъ чпи муд кутунвайдини малумарнава.

Анжелинадизпрезидент жез кIанзава

Голливуддин гъед Анжелина Жолидиз 2016-йисуз АСШ-да кьиле фидай президентдин сеч-кийра вичин кандидатвал къалуриз кIанзава. Ихабарди уьлкве сад-садахъ какадарнава. Гзафсиясатчийриз и кардикай гзаф атанва. АСШ-динпрезидент хьайи Билл Клинтон ва адан паб, иуьлкведин гьукуматдин секретарь хьайиГьиллари Клинтон актриса и фикирдикай яргъа-лариз алахънатIани, Анжелина вичин икьрардалалама. Ада сиясатчийрихъ галаз санал саммитраиштиракзава. Садбуру Садхьанвай Миллетринтешкилатдик кваз ада тухузвай крар президентхьун патал тIимил я лугьуз адакай синихар хку-диз алахъзаватIани, 38 яшинда авай актрисавичин фикирдал мягькем акъвазнава.

Ктабар тесниф тийидай алим бегьер

тагудай тарциз ухшар я.Лезги

халкьдин мисал

Приходилось ли вам ссориться с соседями?Многим из нас приходилось, и не раз. Уживатьсяс людьми непросто. Видимо, именно поэтому в

Исламе особо подчеркивается важность доброго ипочтительного отношения к соседям, особенно если ихсвязывают с нами и иные узы.

Всевышний Аллах сказал: «Делайте добро родите-лям, родственникам, сиротам, беднякам, соседям изчисла ваших родственников и соседям, которые неявляются вашими родственниками» (сура «ан-Ниса», аят36). Пророк( мир ему и благословение Аллаха) сказал:«Джибрил не переставал давать мне наставления относи-тельно хорошего отношения к соседу, так что я дажеподумал, что он включит его в число наследников» Онтакже сказал:«Пусть тот, кто верует в Аллаха и в послед-ний день, не причиняет вреда своему соседу» .

Эти священные тексты указывают на важность соблю-дения прав соседей: доброе отношение к ним являетсяпризнаком превосходного нрава и правильной веры, апричинение им вреда относится к числу тяжких грехов.

Мусульманам следует оказывать соседям посильнуюпомощь и не отказывать им в том, что не доставляет имтруда и не требует от них особых затрат. Пророк ( мирему и благословение Аллаха) сказал: «Не уверовал вменя тот, кто ложится спать сытым, зная о том, что рядомс ним его сосед голодает» . Он также сказал: «Если гото-вишь бульон, то добавь побольше воды и позаботься освоих соседях»

Нередко бывает, что наши соседи нуждаются нестолько в материальной, сколько в духовной пище. Нокак же часто мы забываем об этом? Хотя знаем, что разъ-

яснять истину и призывать кдобру - это долг каждоговерующего. Что стоит наве-стить соседа вечером и поинте-ресоваться его делами вместотого, чтобы улечься передтелевизором? Что стоит поза-ботиться о нуждающихся,живущих по соседству, и поде-литься с ними куском хлеба?Какие-то полвека назад такойпоступок не вызывал удивления. Напротив, он был нор-мой общественного поведения. Но сегодня… Сегоднямы отступили от тех традиций, на которых зиждилосьнаше общество, наша культура, наша вера. Слушайте жеслова вашего пророка( мир ему и благословениеАллаха): «О мусульманки! Делайте подарки своим сосе-дям и не пренебрегайте даже бараньим копытом»Видимо, он обратился именно к женщинам потому, чтобольшую часть дня они проводят дома.

Передают со слов Ибн ‘Умара, что Пророк (мир емуи благословение Аллаха) сказал: «Сколько людей будутсобраны вместе со своими соседями в Судный день!Они скажут: «Господи, этот человек закрыл передомной дверь и отказался проявить ко мне обычную доб-роту!» .

Поступаем ли мы так, как велели Аллах и Егопосланник? Поступаем ли мы так, как велит намсовесть? Вспоминаем ли мы о нуждах наших соседей иблизких? Защищены ли они от нашего вреда? Пусть каж-дый ответит на эти вопросы для себя…

Язык - средство закрепления и переда-чи от поколения к поколению достиже-ний человеческой культуры, науки и

искусства. Возможности языка безграничны.Так, общий язык поддерживает сплочен-ность общества. Mежду людьми говорящи-ми на одном языке, почти автоматически воз-никают взаимопонимание и сочувствие. Вязыке находят отражение общие знаниялюдей о традициях, сложившихся в обще-стве, и текущих событиях. Короче говоря, онспособствует формированию чувства груп-пового единства, групповой идентичности.Наш язык связывает нас. Где бы мы ни

были, как бы далеко ни находились от родинывсегда приятно услышать родную речь. Но напротяжении истории нашязык претерпел множе-ство искажений. С при-нятия религии ислам внашем языке появилисьарабизмы, в эпоху персови тюрков появились (ипрочно вошли в обиход)иранизмы и тюркизмы.Если задаться вопросом,за-чем наши исконныеслова заменились другими, ответ простой:На протяжении долгих лет не было возмож-ности писать и творить на родном языке,печаталось мало книг и учебников.Обучение в школах проходило на государст-венных языках, на родном языке занятий непроводилось (чему причиной многие полити-ческие и экономические факторы).Все это привело к тому, что мы сегодня

сталкиваемся с проблемой «засоренностиязыка». Но, не смотря на это, наш народ всеже смог сохранить и пронести через векародной язык. У нас богатый фольклор -пословицы и поговорки, народные сказки ипесни, которые появились много веков назади в которых сохранилась чистота языка.Однако, я уверен, что если послушать (про-честь) их то многие слова нынешнему поко-лению будут просто не понятны. А ведь про-изведения устного народного творчествасодержат «информацию» рассказывающаю опрошлом: Что претерпел наш народ? С каки-ми трудностями пришлось сталкиваться?Какие бедствия принесли захватчики? Чтопроисходило в жизни наших предков?Какими понятиями они жили? Кто мы и ктонаши герои? Радует то, что в настоящее время у лезгин

есть истинные борцы за очищение и сохране-ние языка. Таковым является коллектив редак-ции газеты «Самур» во главе с С. Керимовой иМ. Меликмамедовым. Эта газета неустаннозанимается проблемами сохранения языка инаглядно доносит результат своего труда донашего общества. Кстати об обществе… Таккак у нас нет официальных лезгинских телека-налов, радио и других средств массовойинформации, сложно довести до народа всеновые достижения в сфере родного языка.Также катастрофически мало специалистовспособных грамотно печатать книги, состав-лять учебники и прочие материалы для школь-

ников и педагогов. Учитывая все эти факторы,становится очевидным, насколько сложнодоводить до народа новшества в родном языке.Несмотря на все трудности редакция«Самур»а не покладая рук продолжает своюработу. А для кого они все это делают? Зачемим такая нагрузка? Не лучше ли потратитьдрагоценное время на написание собственнойкниги? Зачем работать во благо народа?А делают они все это ради нас, особенно

ради молодежи, которая является следующимпоколением носителей лезгинского языка.Они стараются, чтобы молодежь говорила ичитала на родном языке. В газете печатаетсяогромный объем ценной информации, кото-рой не найти в других изданиях. Обидно, чтоиз-за финансовых трудностей она выпускает-ся раз в месяц. Еще одной проблемой являет-ся то, что очень мало молодежи тянетсяпомочь редакции. Ведь даже небольшаяпомощь может привести к хорошим результа-там, ведь все это делается ради нас - молодё-жи, тех, кому предстоит передать роднойязык новому поколению, уже нашим детям. Молодежь каждого народа является основ-

ным хранителем и носителем языка. Поэтомуизучение и сохранение языка молодежьюиграет важную роль для его продвижения.Если учесть, что в средних школах уроки лез-гинского языка преподаются чисто формально,а дети, родившиеся и выросшие в централь-ных городах вообще не имеют представленияо грамматике языка, становится яснымнасколько низок уровень знаний молодежи оязыке. Что у нас есть для заполнения этойпустоты? Газета «Самур» и рубрики подназванием «Самурдин мектеб», «Гафалаг»,«Ша, лезги чIалал рахан!», «Зарият», «Тарих-дин геле аваз» и др. Также в последнее время всоциальных сетях создаются группы и страни-цы, пос-вященные нашему языку. Приведемнебольшой пример: Недавно на странице

«Лезги ч1алан гафар» всети Facebook был прове-ден опрос, который выгля-дел следующим образом(опрос был распространённа другие страницы исайты): 1) Какие новые рубрики выхотели бы видеть на стра-ницах газеты «Самур»?2) Почему многие пред-

ставители лезгинской молодежи не читаютгазету?

3) Было ли у вас желание помочь редакции?Комментарии и ответы были разными, но

общая картина сложилась не самая радуж-ная. Большая часть молодежи не знакома сгазетой «Самур». Каждый день многие из нас расходуют

деньги на всякие мелочи и предметы повсе-дневного употребления, которые в итоге замесяц составляют приличную сумму. Почемуже тогда приобретение в месяц одного экзем-пляра газеты так «сильно бьет по карману»?Ведь каждый проданный экземпляр это под-держание жизни газеты. Не было бы газеты,откуда бы мы получали информацию о нашемязыке, культуре, фольклоре и обо всем про-чем? Многие мои земляки любят повторять,что развиваться и продвигаться нам мешают«некие силы со стороны». Не стоит искатьвину в других. Мы, лезгинская молодежь,должны как минимум быть подписчикамигазеты «Самур», читать газету ради нашегоже блага, ради будущего нашего народа. Если не забить тревогу и не начать «очищение

родного языка от засоренности», то несложнодогадаться, что спустя еще пару лет лезгинский

язык пропадёт, а значит,пропадём и мы и нашеимя, и наш народ.

Давайте вместеберечь и очищать род-ной язык ради нашегоже блага и успеха!

НураддинАЛХАСОВ,

студент АзербайджанскойГосударственной

Нефтяной Академии

С ВЕРОЙ В ДУШЕ

2299..1100..22001133 5

Язык - душа нации. Язык - это есть живаяплоть идеи, чувства,

мысли... А.Толстой

ДВЕРИ ТВОЕГО ДОМА Ведущий раздела Сафарбек Сафарбеков

МОЛОДЫЕ РАССУЖДАЮТ Высказываниявеликих

Как ни говори, а родной язык всегдаостанется родным. Когда хочешь гово-рить по душе, ни одного французскогослова в голову нейдет, а ежели хочешьблеснуть, тогда другое дело.

Л. Толстой

Создать язык невозможно, ибо еготворит народ; филологи только откры-вают его законы и приводят в систему, аписатели только творят на нем сообразнос сими законами.

В. Белинский

Язык не может быть плохим или хоро-шим... Ведь язык - это только зеркало. Тосамое зеркало, на которое глупо пенять.

С. Довлатов

Для изучения языка гораздо важнеесвободная любознательность, чем грознаянеобходимость.

Святой Августин

Знать много языков - значит иметьмного ключей к одному замку.

Вольтер

Язык - одежда мыслей. С. Джонсон

Разница между языками столь велика,что одно и то же выражение кажется грубымв одном языке и возвышенным в другом.

Д. Драйден

Язык и слова - ветка и листья сердца исвидетельствуют о том, сухо или зелено оно.

А. Перес

Язык есть зеркало мыслей народа;умственный склад каждой расы отливает-ся, как стереотип, в ее язык, выбивается нанем, как медаль.

Х. Сехадор

Только сделавшись мертвыми, языкистановятся бессмертными.

А. Ривароль

Язык есть вековой труд целого поко-ления.

В. Даль

Для познания нравов какого ни естьнарода старайся прежде изучить его язык.

Пифагор

Язык народа - это его историче-ская память, воплощенная в слове.Тысяче-летняя духовная культура,жизнь народа своеобразно и непо-вторимо отражаются в языке.Родной язык - душа нации, первосте-пенный и наиболее очевидный еепризнак. В языке и через языквыявляются такие важнейшие осо-бенности и черты, как националь-ная психология, характер народа,склад его мышления, самобытная

неповторимость художественноготворчества, его нравственноесостояние и духовность. Каждоеновое поколение, каждый представи-тель конкретного этноса, осваиваяязык, приобщается через него к кол-лективному опыту, коллективномузнанию окружающей действительно-сти, общепринятым нормам поведе-ния, отвергаемым или принимаемымнародом оценкам, социальным ценно-стям.

КАК БЕРЕЧЬРОДНОЙ ЯЗЫК?

Нет дискриминации!Президент России Владимир Путин подписал феде-

ральный закон, определяющий полномочия и ответствен-ность региональных и муниципальных чиновников всфере межнациональных отношений. Документ, одоб-ренный Советом Федерации 16 октября, а днем ранее -Государственной думой, вступит в силу с момента егоофициального опубликования.

Подписанный закон закрепляет за государственнымислужащими различного уровня обязанность по обеспече-нию гарантий прав и свобод человека вне зависимости отрасы, национальности, языка и вероисповедания.Чиновники также должны предотвращать ограничениеправ и дискриминацию. Отдельно в законе прописанаобязанность по социальной и культурной адаптации миг-рантов.

Включение вышеперечисленных видов деятельности вобязанности госслужащих позволяет отстранять их отзанимаемых должностей при допущении конфликтов нанациональной почве и массового нарушения государст-венных гарантий равенства прав и свобод человека играждан.

(Əvvəli qəzetimizin30.09.2013 tarixli sayında)

Tеymurləng gürcülərə кöməк göstərənləzgilərdən qisаs аlmаq üçün 1395-ciildə Ləzgistаnı tаm işğаl еtməк

qərаrınа gəldi. Mоnqоllаr qаdınlаrı vəuşаqlаrı diri-diri оdа аtır, cаvаnlаrın vəqоcаlаrın bаşlаrını üzürdülər. 1404-cü ildəаrхiyеpisкоp Iоаni dе Qаlоnifоntibusyаzmışdı: «Mоnqоllаrlа döyüşdə ləzgilərçох həlак оlurlаr. Аmmа оnlаr ölümdənqоrхmurlаr. Охu çох sərrаst аtırlаr.Döyüşdə bu əhаlinin tаyı-bərаbəri yохdur».Tеymurləng ləzgilərin dаğlаrını fəth еtməкüçün burаyа 100 min qоşun töкdü. Аmmаləzgilər mоnqоllаrı еlə dаrmаdаğın еtdilərкi, Tеymurləng qоşunlаrı gеri qаytаrıbdаvаdаn əl çəкdi.» Bunа bахmаyаrаq,mоnqоl höкmdаrı əlinə fürsət düşən кimi25 min ləzgini Qırğızıstаnın cənubunа vəƏfqаnıstаnа кöçürdü.

ХVII-ХVIII əsrlərdə İrаn şаhlаrınıntəcаvüzünə məruz qаlаn ləzgilər yеnidənmübаrizəyə qаlхdılаr. 1711-ci ildən оnlаrınmübаrizəsinə müşкürlü ləzgi Hаcı Dаvudbəy rəhbərliк еtməyə bаşlаdı. Bir nеçə illiкmühаribədən sоnrа о, yаdеlliləri dоğmа tоr-pаqlаrdаn qоvub Ləzgistаn dövlətini bərpаеtməyə nаil оldu. Lакin 1728-ci ilin mаyındаоsmаnlı türкləri Gəncədə Hаcı Dаvudа tələqurdulаr. Tоyа dəvət еtməк аdı ilə оnu аilə-si və qаrdаşlаrı ilə birliкdə Gəncəyəçаğırdılаr. Burаdа оnlаrı həbs еdib, HаcıDаvudu Кipr аdаsınа sürgünə göndərdilər.Lакin хаlq mübаrizədən əl çəкmədi. Rustаriхçisi А.А.Nеvеrоvsкi yаzırdı кi,«Zаqаfqаziyаdа böyüк tоrpаqlаrı işğаl еtmişİrаn Dаğıstаnı özünə tаbе еtdirə bilmirdi.Ləzgilərlə döyüşdə fаrslаr həmişə məğlubоlurdulаr. Оnа görə də İrаndа bеlə birmisаl yаrаnmışdı: «Şаh аğılsızdırsа, qоyləzgilərlə döyüşə gеtsin.»

1741-ci ilin yаyındа ləzgilər və аvаr-lаrlа döyüşdə 42 min əsgər, 33 min аt, 79tоp və çохlu hərbi sursаt itirən Nаdir şаhоlduqcа аzğınlаşmışdı. Оnа görə də 1743-cü ilin pаyızındа qiyаm qаldırmış ləzgiləriəzərкən bir nеçə кəndin əhаlisinin diri-dirigözlərini оymuş, 14 bаtmаn (84 кilоqrаm)çıхаrılmış gözü Şirvаnа və Muğаnа göndər-mişdi кi, оrаnın əhаlisi mübаrizəyə qаlх-mаğа cürət еtməsin.

ХVIII əsrin 30-40-cı illərində Irаnişğаlınа sоn qоyulаndаn sоnrа ləzgilərinyаşаdıqlаrı ərаzilərdə müstəqil və yаrımmüstəqil fеоdаl dövlətləri-хаnlıqlаr əmələgəldi. Sоnrа bunlаrı аzаd cəmiyyətlər кimiqurumlаr əvəz еtdi. Gеnеrаl Pаuliççi CənubiDаğıstаndакı аzаd cəmiyyətləri «ləzgilərinrеspubliка cəmiyyətləri» аdlаndırmışdı.

Böyüк İpəк yоlunun кənаrındаyаşаdıqlаrı üçün dаim işğаlçılаrın hücum-lаrınа məruz qаlаn ləzgilər istər İmamŞаmil hərəкаtındаn əvvəl, istər bu hərəкаtzаmаnı, istərsə də sоnrа rus işğаlınа qаrşıillər bоyu mübаrizə аpаrmışlаr. Azərbaycantarixçisi Rəşid bəy İsmayılov bununla əlaqə-dar yazmışdı: “Rusiya Qafqaz torpaqlarınaayaq basan kimi, ləzgilər rus çar hökumətinəqarşı mübarizəyə qalxdılar. Ləzgiləri tabeetdirmək üçün rus hökuməti onların tor-paqlarını işğal edib başqalarına verdi. Bunabaxmayaraq, ləzgilər təxminən 60 il rus çarı-na qarşı müharibə etdilər.”

Böyük sərkərdə İmam Şamil 1848-ci ilinsentyabrın 13-də ləzgilərə müraciətindəyazmışdı: “Siz igid xalqsınız, ləzgilər! Neçəillərdir siz rus işğalçılarının qanını tökür,vətən uğrunda mübarizə aparırsınız. İndiyəkimi siz bu böyük müharibəni heç yandan,heç kimdən kömək almadan təkbaşına apar-mısınız. İndi bilin, mən və bütün dağıstanlılarsizin köməkçinizik”.

Qubа üsyаnı (1837-ci il) və Ахtı üsyаnı(1877-ci il) zаmаnı dаhа кəsкin və gеnişхаrакtеr аlmış milli аzаdlıq mübаrizəsiаmаnsızcаsınа yаtırılmışdır.

Tаriхi sənədlərdən göründüyü кimi,üsyаnçılаrdаn qisаs аlаn çаr gеnеrаllаrıQubа və Кürе ərаzisində ləzgilərin 20-dəккəndini оd vurub yаndırmış, 17 кəndinitаmаmilə dаğıtmış, 600 аdаmı dаr аğаcın-dаn аsmış, 2 min аdаmı həbsхаnаyаsаlmış,12 min ləzgi аiləsini sürgün еtmiş-di. 1837 və 1877-ci illərin üsyаnlаrı vəhəmin dövr аrаsındа bаş vеrmiş iğtişаşlаr

zаmаnı rus çаrizminin işğаlçılıq siyаsətinəqаrşı mübаrizədə 16 mindən çох ləzgi həlакоlmuş, 20 minədəк ləzgi аiləsi Rusiyаnın vəОrtа Аsiyаnın ucqаr vilаyətlərinə sürgünеdilmişdir.

Rus çаrizmi müqаvimət hərəкаtındахüsusilə fərqlənən ləzgiləri dаhа аğırcəzаlаndırdı. İmam Şаmil hərəкаtı yаtırıl-dıqdаn sоnrа Cənubi Dağıstan ləzgilərininimamı Hacı Murtuz ağanın rəhbərliyi iləmübarizənin davam etdiyini görüb 1860-cıildə Dаğıstаn vilаyəti və Bакı qubеrniyаsıyаrаtmаq аdı ilə ilк dəfə Sаmur çаyınısərhədə çеvirib ləzgi хаlqını iкiyə böldü.Siyаsi məhrumiyyətlər хаlqın iqtisаdiyyаtını,mədəniyyətini, dilini əlindən аlmаğа хidmətеdirdi.

Ləzgi хаlqınа qаrşı hаqsızlıq Sоvеthакimiyyəti illərində də dаvаm еtdi. 1918-ci ildə Qubada soyqırımını həyata keçirmiş,misli görünməmiş vəhşiliklər törətmiş ermənidaşnaklarını və bolşevikləri darmadağınetdiyinə, 1928-ci ilədək bolşevik hakimiyyət-inə qarşı mübarizəni davam etdirdiyinə görəötən əsrin 30-cu illərində 17 mindən çохləzgi rеprеssiyа qurbаnı оldu. Həmin dövrdələzgilərin tаriхinə və mədəniyyətinə аidкitаblаr кütləvi şəкildə оd vurulub yаndırıldı.Bеş-оn min nəfərdən ibаrət хаlqlаrа milli

muхtаriyyət vеrən Sоvеt höкuməti ləzgilərimədəni muхtаriyyətdən də məhrum еtdi.

Ləzgi dil qrupunа dахil оlаn хаlqlаrın- sахurlаrın, tаbаsаrаnlаrın, аğullаrın, rutul-lаrın, аrçilərin, хınalıqlılаrın, buduğlаrın,жекlərin, udinlərin, haputların, qrızlаrınləzgilərdən аyrı sаlınmаsı üçün hər cür təd-birlərə əl аtılmış, ləzgilərin sаyı süni оlаrаqDаğıstаndа 1938-ci ildə 32 min, 1953-cüildə 23 min, ümumiyyətlə 1926-1961-ciillərdə 84 min nəfər аzаldılmışdır. 1950-1970-ci illərdə Dаğıstаndа ləzgilərin 30кəndi qеyri-qаnuni оlаrаq аrаnа кöçürülmüş,1966-cı ildə bаş vеrmiş zəlzələdən sоnrа 76кənd bоşаlmış, bir nеçəsi tаmаmilədаğılmışdır.

Еyni müsibətlər Аzərbаycаndа yаşаyаnləzgilərin də bаşınа gəlmişdir. 30-cu illərdəməкtəblərdə аnа dilinin кеçilməsinə bах-mаyаrаq, 1936-cı ildən ləzgi dilində dərslərinкеçilməsi ləğv еdilmişdir. Məкtəblərdə,tехniкumlаrdа və institutlаrdа ləzgi gən-clərindən təhsil hаqqı кimi «ləzgi pulu»аlındığındаn 1936-cı ildən 1956-cı ilədəк,20 il ərzində 600 mindən çох ləzgi pаspоr-tundа bаşqа millət yаzdırmışdır. Bu,ləzgilərin аssimilyаsiyа prоsеsini güclən-dirmiş, qədim tаriхi və mədəniyyəti оlаnхаlqı yоха çıхmаq təhlüкəsi qаrşısındаqоymuşdur. Vаhid хаlq кimi inкişаf еtməк-dən məhrum edilən ləzgilər dоğmа tоr-pаqlаrını tərк еtməyə, çörəк dаlıncа bаşqаölкələrə gеtməyə məcbur оlmuşlаr. Hаzırdаləzgilər Rusiyа Fеdеrаsiyаsının 87vilаyətində, кеçmiş SSRI-nin bütün rеspub-liкаlаrındа, həmçinin 40-dək хаrici ölкələrdə- ən çох Аlmаniyа, Türкiyə, Əfqаnıstаn,Albaniya, İran ərаzisində yаşаyırlаr.

Azərbaycanda ləzgilər respublikanın 20-dən çox rayonunda, həmçinin Bakı,Sumqayıt, Gəncə, Mingəçevir, Göyçay vəbaşqa şəhərlərində yaşayırlar. Quba, Qusar,Xaçmaz, İsmayıllı, Qəbələ, Şəki, Qax vəOğuz ləzgilərin yığcam yaşadıqları rayon-lardır. 1999-cu ilin rəsmi statistika məlumat-

larında sayca azərbaycanlılardan sonra ikincixalq kimi qeyd olunmuş ləzgilərin sayı 178000 nəfər göstərilsə də, əslində bu rəqəm qat-qat çoxdur.

Dağıstanda ləzgilər respublikanın bütünrayon və şəhərlərində yaşayırlar. CənubiDağıstan əhalisinin böyük əksəriyyətiniləzgilər təşkil edir. Onlar Culeyman Stalski,Məhərrəmkənd, Axtı, Qurah, Xiv, Rutul,Doquzpara rayonlarında, Beliji qəsəbəsindəyığcam, Dərbənd, Qızılyurd və Xasavyurd ra-yonlarında qismən yığcam halda yaşayırlar.Bundan əlavə Dərbənd, Mahaçqala,Kaspiysk, Daqestanskiye Oqni və digərşəhərlərdə ləzgilərin sayı yüz minlərlədir.

Bir sıra antik və orta əsr tarixçiləri,həmçinin XVII-XIX əsrlərdə yaşamış bəzialimlər ləzgilərin xarakterindən, onlarınmərd, döyüşkən, istedadlı xalq olmasındançox yazmışlar. 1875-ci ildə məşhur fransızalimi Vilye de Lil -Adam sanki bütün buyazılanları ümumiləşdirərək qeyd etmişdi:“Ləzgilər mərd, mübariz, sədaqətli,sözübütöv, verdikləri vədə əməl edən, elmi vəalimləri çox sevən, yaradıcı, son dərəcə qo-naqpərvər, xarici görkəmləri daxili aləmləriilə uyuşan, ucaboy, sarışın, mehriban, dərindüşüncəli, əliaçıq, ürəyi təmiz, qənaətcilxalqdır. Onlar çox zəhmətkeş, təhsilə, təbiətin

sirlərinə yiyələnməyə can atan insanlardır.Ləzgilər öz dillərinə və adətlərinə çoxsədaqətlidir və onları gələcək nəsillərə çatdır-maq üçün əllərindən gələni edirlər”.

Böyük alimin dediklərinə sübut kimi,təkcə təhsil və elm sahəsinə nəzər yetirməkkifayətdir. Hələ ərəb müəlliflərinin əsər-lərində qeyd edildiyi kimi, X-XV əsrlərdəQafqazla yanaşı Bağdadda, Məkkədə, Şamda,Hələbdə, Buxarada, Qızıl Ordanın nəzarə-tində olan şəhərlərdə və başqa yerlərdə onlar-ca ləzgi alimləri yaşayıb yaradırdılar. X əsrdəİslam aləmində xüsusi şöhrət tapmış Hakimibn Ağa əl-Axtı, XI əsrin böyük ləzgi filosofuƏbubəkr Məhəmməd ben Musa əl-Fərəci, XIəsrin sonlarında Bağdadın məşhur Nizamiyyəmədrəsəsində dərs demiş Hakim ibn İbrahimibn Hakim əl-Ləzgi, XII əsrdə ərəb dilində birneçə qrammatika kitabını yazmış SədrəddinSüleyman əl-Ləzgi və başqalarını göstərməkolar. Şərqin görkəmli alimləri ensiklope-diyasına 80-dən çox ləzgi aliminin adınındüşməsi bu xalqın elmə bağlılığını göstərənparlaq misaldır.

Görkəmli şərqşünas P.K.Uslar 1871-ciildə yazmışdı: ”Əgər təhsilə məktəblərinəhalinin sayına uyğunluğu baxımından nəzərsalsaq, bu sahədə ləzgilər nəinki Qafqazın,hətta Avropanın da əksər millətlərini ötübkeçmişlər”.

Ləzgilər Sovet dövründə də elmə böyüktöhfələr vermişlər. Dağıstanın ilk tibb elmləridoktoru, ilk səhiyyə naziri olmuş Rza Şix-saidov bütün dünyada tanınmışdı. SSRI-ninilk atom gəmisinin konstruktoru, kontr-admi-ral, texnika elmləri doktoru, akademik, SSRIDövlət və Lenin mükafatları laureatı,Sosialist Əməyi Qəhrəmanı, iki dəfə Leninordenli Henrix (İsrafil) Həsənov Stalinintapşırığı ilə sualtı qayıqların hazırlanmasıüçün daha möhkəm metal kəşf etdiyinə görədünyada tanınmışdı.

Başqa bir elm nəhəngi, texnika elmləridoktoru, admiral və yazıçı M.Q.Lezqinsev 70elmi kəşfin müəllifi idi. Həmin kəşflərin bir

neçəsi ABŞ, Kanada,İngiltərə, Yaponiya vəbaşqa dövlətlər tərəfindən patentləşdirilmişdi.SSRİ-nin almazçıxarma sənayesi onun layi-hələri və rəhbərliyi ilə fəaliyyətə başlamışdı.Bolqarıstanda və Vyetnamda da əlvan metal-lurgiyanın əsasını o qoymuşdu.

2006-cı ilədək Hyu-York biologiyamərkəzinə rəhbərlik etmiş, dünyanın 20-dənçox elmlər akademiyasının üzvü olmuşakademik Zakidin Ramazanov, dünya elmkorifeyləri sırasında xüsusi yer tutmuş, kosmikgəmilərdən ötrü günəş yelkənləri hazırlamıştexnika elmləri doktoru, akademik AbdulƏliyev kimi onlarca ləzgi alimi müxtəlifölkələrdə dünya elminə böyük töhfələr verir.

Elmə və təhsilə meyllilik XX əsrdə ləzgixalqı arasında bütün üzvləri alim olan onlarcaailələrin, nəsillərin, kəndlərin əmələ gəlməs-inə səbəb olub. Məsələn, Dağıstan Respub-likasının Suleyman Stalski rayonununAlqadarilər nəsli 5 akademik, 8 elmlər dok-toru, 12 elmlər namizədi yetirib. Axtı ra-yonunun Əfəndiyevlər ailəsindən 2 aka-demik, 5 elmlər doktoru çıxıb. TəkcəDoquzpara rayonunun Quruş kəndi elmə 70-dən çox alim verib. Onlardan 5-i akademik,25-i elmlər doktoru, 43-ü elmlər namizədidir.Qurah şəhərindən dünya şöhrətli 16 akademikçıxıb. Azərbaycan respublikasının Qusar ray-onu təkcə son 50 il ərzində elmə 150-dən çoxelmlər doktoru, 500-ə yaxın elmlər namizədiverib. Buradan çıxmış 20-dən çox alimdünyanın ayrı-ayrı elmlər akademiyalarınınakademikləridir.

Bütün bunlarla yanaşı ləzgi xalqı həm dəhərbçiləri və idmançıları ilə tanınır.

Onların arasında SSRİ-nin ilk hərbimaliyyə naziri olmuş ordu generalıMəhəmməd Hüseynov (Mixail Lezginsev),ikinci dünya müharibəsinin sərkərdələrindəngeneral-mayor Mahmud Əbilov (ABŞ prezi-denti Q.Trumen onu nadir istedada maliksərkərdə adlandırmışdı), Sovet hərbi koman-danlığının “İkinci Baqration” adlandırdığıdiviziya komandiri Xiyirbəy Zamanov,“dəniz qartalı” kimi tanınmış admiralMəhəmməd Lezginsev, adı Böyük Vətənmüharibəsinin ən istedadlı generallarınınsiyahısına düşmüş general-mayor YaqubQuliyev, 1956-cı ildə Suriyada təsis olunmuşən yüksək hərbi rütbəyə - diviziya generalırütbəsinə bu ölkədə birinci olaraq layiqgörülmüş Talib Məhəmməd Dağıstani kimineçə-neçə istedadlı hərbi sərkərdələr vardır.

Ləzgilərin həm də idmançı xalq olduğunuindi dünyanın bir çox ölkələrində etirafedirlər. Peşəkar boks üzrə dünya çempionuCəbrayıl Cəbrayılovun, güləş üzrə beşqatSSRİ və Avropa çempionu RuslanAşurəliyevin, ikiqat Avropa çempionu ArsenAllahverdiyevin, dünya çempionu AlimSəlimovun, cudo üzrə Olimpiya çempionuNazim Hüseynovun, dünya çempionu TimurƏlixanovun, sambo üzrə dünya kubokununsahibi Kamran Məmmədovun, miksfeyt üzrədünya çempionu Zubair Kəlbəliyevin vəonlarca başqalarının adı dünya idman tarixinəqızıl hərflərlə yazılıb. Onlarca ləzgi gənciidmanın müxtəlif sahələri üzrə Rusiya,Almaniya, Qazaxıstan, Belorusiya, Ukrayna,Estoniya və başqa ölkələrin çempionudur.Təkcə Rusiya Federasiyasında son 40 ilərzində 300-dən çox ləzgi gənci SSRİ,Rusiya, Avropa və dünya çempionu adlarınalayiq görülüb.

Azərbaycan müstəqillik qazandıqdansonra, 1992-ci ilin sentyabrın 16-daAzərbaycan Respublikası prezidentinin“Azərbaycan Respublikasında yaşayan milliazlıq, azaylı xalq və etnik qrupların hüquq vəazadlıqlarının qorunması, dil və mədəniyyə-tinin inkişafı üçün dövlət yardımı haqqında”fərmanı imzalanmış, bir sıra tədbirlər həyatakeçirilmişdir. Bu baxımdan ləzgi mədəniyyə-tinin və dilinin inkişafına da qayğı artmışdır.Qusarda Ləzgi Dövlət Dram Teatrı, ləzgi dilimütəxəssisləri hazırlayan texnikum fəaliyyətəbaşlamış, Respublika Dövlət Radio vəTeleviziya Verilişləri Komitəsində milli dil-lərdə, o cümlədən ləzgi dilində radio veri-lişlərinin yayımlanmasının əsası qoyulmuş-dur. Demokratiyanın bəhrəsi olaraq respub-likada ləzgidilli mətbuat fəaliyyət göstərir,kitablar çap edilir, ləzgilərin yıgcamyaşadıqları rayonların bir sıra məktəblərindələzgi dili və ədəbiyyatı tədris olunur.

Sədaqət KƏRİMOVA,Müzəffər MƏLİKMƏMMƏDOV

6 2299..1100..22001133

LßZGÈLßR

“ÑÀÌÓÐÄÈÍ” ÌÅÊÒÅÁ

Садра Касбуба са мискьи къуншидиз мугьманфенай. Нисин хьанвай, амма суфрадал са затlни атан-вачир. Эхирни кlвалин есиди лагьана:

- Югъ няни хьанва, вун вач ксус, пакамахъ за вазхъсан са верч чрада.Касбубади жаваб гана:- Вуна къе са кака чрана гъваш, заз гьам бес я.

Садра мад Касбуба вичин къуншидин кlвализ мугь-ман фенай. Кlвалин есиди адан вилик са къаб ацlайшурва эцигнай. Касбуба шурвадин кьеняй яlкун тикежагъуриз алахъна, амма са затlни жагъун тавурлавичин шалвардин кикер элкъуьриз эгечlна. Кlвалиниесиди мягьтел хьана хабар кьуна:

- Вуна акl вучзава?- Заз хуьрекдикай якlун ни къвезва, амма тикеяр

аквазвач, гьавиляй заз къапунин къенез гьахьиз кlанза-ва, белки абур къапунин кlане аватlа.

Садра къуншиди Касбубадиз куьк са верч чранасуфрадал гъана. Касбубади верч тlуьна куьтягьиз кичlехьайи кlвалин есиди адавай хабар кьуна:

- Лагь кван верч дадлу яни?Гъавурда гьатай Касбубади жаваб гана:- Сифте за нен, ахпа ваз жаваб гуда.

Садра Касбубади кабаб чразвай, са вуч ятlани кlанхьана кlвализ гьахьай адаз хтайла вичин кабаб квахь-наваз акуна. Ада папавай хабар кьуна:

- Ваз зи кабаб акунани?- Эхь, ам вечре чуьнуьхна, ахпа адал маса верчерни

гьалтна ви кабаб тlуьна.- Заз ван хьайиди тир верчери як неда лагьана, амма

шишер неда лагьай ван къе атана, - жаваб гана хъуь-руьн кваз Касбубади.

Садра Касбубадин патав хуьруьн къази атана вичинбурж хкlан хьана. Гьа и чlавуз Касбубадин паб кlваляйкъецел акъатна:

- Чан къази, къе чна Касбубадихъ галаз са ичин тарцана, пака адал ичер хьайила чна абур маса гана вибурж вахкуда.Къазидик хъуьруьн акатна. Им акурла Касбубади

лагьана:- Вун вучиз хъуьрезва, жуван бурж вахчуда лугьуз

хвешизвани?

Садра къуншийриз Касбубади экуьнилай няналдипер ягъиз акуна. Абуру мягьтелвилелди жузуна:

- Я Касбуба, вуна иниз вучиз пер язава?Касбубади жаваб гана:Санал за йифиз къизилар кутунай, гила абур гьатзамач.- Бес вуна лишанар эцигначни?- А чкадал циф алай, - лагьана Касбубади.

Садра кимел ацукьнавай итимрикай садаКасбубадивай хабар кьуна:

- Касбуба, ваз чиз и дуьньяда авай вацIарикай лапчIехиди гьим я?

- Гьелбетта, Самур!Ксари мягьтелвилелди адаз килигиз акурла ада

алава хъувуна:- Гьардаз вичин вацI чIехиз акун лазим я.

КАСБУБАДИНХКЕТАР

2299..1100..22001133 7

óIÂıË‰Ë ‡‚‡˜ÚI‡,˜IÂıË Í˙‚‡ÌˆÂÎ

‡ÎÛ͸‡.

ãÂÁ„Ë ı‡Î͸‰ËÌ ÏËÒ‡Î

ГАФАР ГЬИКI АРАДИЗ КЪВЕДАЛезги чIала цIийи гафар пуд жуьреда арадиз къведа:1. Маналу паярин куьмекдалди (яни префикс, суффикс,

инфикс акал хьана). Мес: надинж: префикс на - + дувулдинж; чирвал: диб чир - + суффикс - вал; эхциг: диб эциг -+инфикс - х-; нагьахъдаказ: префикс на - + диб гьахъ + суф-фикс - даказ.Лезги чIала виридалайни гзаф гафар суффиксрин куьмек-

далди арадиз къведа.2. Дибар эхцигна, яни чара-чара кьве дибдикай. Мес.:

пешапай: диб пеш - + диб - апай; чирхчир: диб чир + диб хчир.3. Гафар тикрар хьана. Мес.: фад-фад, къвез-къвез, лу-

гьуз-лугьуз, хъуьрез-хъуьрез.

ЭХИРАР ДУЬЗ КХЬИНЗун, чун, вун, куьн тIварцIиэвезар асул падежда эхирда н

аваз кхьида.Талукьвилин падежда и тIварцIиэвезрин эхирар икI жеда:

зи, ви, чи, куь.Абур, ибур тIварцIиэвезар вири падежра, прилагатель-

ныяр хьиз, р - дилай вилик у хвена кхьида: абуру, абурун,абуруз, абурувай ва гьакI мад.

ДИДЕЗаз чидачир залан тирди ви парар,Чи дердияр вуна текдиз чIугвадай.Йисар финвай зун йиферихъ цIигел я,Са геренда вун ахварай аквадай.

Вун чирагъ хьиз кудай чахъди датIана,Анжах залай ви гьунарар алакьдач.Вун гьазур тир рикI акъудна вугуз чав,Ви гелерив зун садрани агакьдач.

Заз уьмуьрди басрух гайла арада,Са чIиб чилихъ цIигел жеда къекъведин.Виридакай вил атIайла дуьньядал,Заз руьгьдивай куьмек кIанда дидедин.

Сара ГЬАСАНОВА,КцIар райондин Яргун хуьруьн

юкьван мектебдин муаллим

Дагъларин ценце экIя хьанвайкъалин тама гзафни-гзаф нич-

хирри кьил хуьзвай. Абурун пачагьгьайбатлу са аслан тир. И асландигишин хьайила вичин хурук акатайничхиррикай гъуьрч ийиз недай.Адакай кичIела гьич садавайнивитIни акъудиз жедачир. Гьайванриасландин гьайбатдикай чанда кичIаваз йикъар, варцар рекье твадай.Садра гьайванар вири санал

кIватI хьайила абуру ихьтин меслятавуна:

- И асланди чахъ рикI-дуркIунтунвач. Ада са гъуьрч кьада лугьузчун йифиз-юкъуз зурзаз ава. Ша чнаихьтин са кар ийин. Асландизгишин хьайила чна чи арада чипвегьин, гьидан чип акъатайтIа, гьамнубатдалди асландиз ракъурин.Амайбуруни секинвилелди чпинкесибвал авурай.И меслят виридан рикIяй хьана.

Абуру фена и меслят асландизмалумарайла ам рази хьана:

- Мадни хъсан! Заз кIанзавайдизи хуьрек геж тахьун я, - лагьанапачагьди.

Идалай гуьгъуьниз ничхирричип вегьиз, нупадив асландизгъуьрч ракъуриз хьана.Гьа икI, са кьадар вахтар алат-

на. Къуьрен тIвар алай чип акъа-тайла адан чанди цIай кьуна:

- Я стхаяр, чиди лап усалвал яхьи! Пачагь я лугьуз жува жувасландин сивиз вегьидани? Ша чнаадаз са амал кьан.Къуьре икI лагьайла садбур адал

хъуьрена, муькуьбуру лагьана:- Вун акьван рикI авай кас ятIа,

фена асландин тарс це тIун.Къуьре жаваб гана:- Куьн килиг, за асландиз вуч амал

ийидатIа.Пакад юкъуз ам асландин кьилив

вахтунда фенач. И кардикай гзафхъел акатай асланди са тIимил амайикьрар чIуриз. Амма садлагьана адафикирна хьи, икI тадивилелди вичиикьрар чIурайтIа, маса пачагьризван къведа, абуру аслан айибда.Гьавиляй ада сабур авун кьетIна.Рагъданихъ къуьр асландин

кьилив атана, гъилер хурал эциг-на, адаз салам гана икрам авуна.Ахпа лагьана:

- Пачагь вун сагърай, ничхирри

захъ галаз ваз мадни са къуьр ракъ-урнай, амма къведай рекье чал масаса аслан дуьшуьш хьана. Ада чунгьиниз физватIа жузуна. Чун пач-агьдиз хуьрек яз физва лагьайла,ина залай гъейри маса пачагь авай-ди туш, лагьана къуьр кьуна тухва-на. А асланди ваз акI экъуьгъзавайхьи, завай регъуьла а гафар мецелгъиз жедач.Къуьре икI лагьайла асландин

чанди цIай кьуна: «Вавай ам зазкъалуриз жедани?» Къуьре «Жеда»лагьана. Ахпа вуч фикирнатIа, “Зунвуна хъуьчIуьк кьун тавуртIа,кичIела завай физ жедач”, - лагьана.Асланди ада лагьайвал авуна ва абуррекье гьатна. Фурув агакьайлаасландиз цикай хъуьчIуьк къуьрквай са маса асланди килигизакуна. Къуьре лагьана:

- Заз а ничхирдикай кичIеда. Вуназун чилел эциг, ахпа фена а ягьсуз-дан тарс це.

Къуьр са къерехдиз гадарна,аслан фурув агатна. Хъел акатайада вичи-вич фуруз вегьена. Цикакатай адавай мад анай ахкъатизхьанач.Яргъалай хьиз къуьрни аслан хуь-

звай ничхирриз и кар акурла хвеши-ла абурай гьарай акъатна.Азадвилиз акъатай абуру акьуллукъуьрез алхишарна.

ÐÈÊlÅË ÕÓÜÕ!

КцIар райондин Зинданмуругъхуьруьн аялар

КЪУЬРНИ АСЛАН

«Baltic Talents» тIвар гана гьар йисузЭстониядин кьилин шегьер тир

Таллиннда кьиле тухузвай музыкадинфестиваль и уьлкведин, гьакIни Балтикреспубликайрин агьалийрин рикI алаймярекат я. Ада аяларни, жегьиларни,яшлубурни вичихъ ялда. И уьлквейрининформациядин каналри инай кьилдирепортажар гуда.

Муьжуьд лагьай гъилера кьиле фейива пуд туруникай туькIуьрай и фестивальтIвар-ван авай инсанри идара ийизвай вахалисан талантар винел акъудун паталабуру инсафдив къарарар акъудзавай. ГьаикI тирвиляй Таллинндин лезгийрин«Лезгинка» ансамбль вини дережадизакъатна. Чпин «Къафкъаз-дин руьгь»,«Дагъвийрин кьуьл», «Лез-гинкадинсалам» ва маса кьуьлералди гьам тамаша-

чияр, гьамни жюри рам авур лезги жегь-илри виридалайни гзаф баллар къачуна.Балтикадин пуд республикадин:Эстониядин, Латвиядин ва ЛитвадинцIудралди коллективри иштирак авурфестивалда лезги кьуьлдайбур ГранПридиз лайихлу хьана.

И агалкьунрик чпин чIехи пай кутурЭстониядин «Лира» Милли МедениятдинЖемиятрин КIватIалдин лезги хилен кьилОктай Достиеваз ва ансамблдиз регьбервалгузвай Рамелия Улубеговадиз виридалайнипара хвешизвай. Вучиз лагьайтIа, ансамбльи дережадив агакьурун патал абуру чIуг-вазвай зегьметар гекъигиз тежедайбур я.

Гатун эхирра Бакуда «Самур» газетдинредакцияда мугьманвиле хьайи ОктайДостиева ва адан хизанди чаз авур ихтилат-

рай и лезги чIалал, адан медениятдал рикIалай инсанрин къени къилихар, чIехи мура-дар акуна чаз. Прибалтикада лезги руьгьхуьз алахъзавай, чи адетар, ацукьун-къа-рагъун квахь тавун патал хайибур сад-садавагудзавай и инсанрикай чара жедайла чнаабуруз лезги чIалал ктабар савкьват яз гана.

Мад са мугьман авай чахъ. АмРамелия Улубегова тир. КцIар райондинХьил хуьряй тир ада вичин хизандихъгалаз Таллинда уьмуьр гьализ яргъалйисар я. Инин гьяддин мектебдалезгичIалан тарсар гузвай, гьакIни жегь-илриз кьуьлиз чирзавай адан алахъунарзурбабур я.

АЗИЗРИН Севда

Áàø ðåäàêòîðÑÿäàãÿò Êß ÐÈ ÌÎ ÂÀ

å äàê è : AZ 1073 Áà -ê , Ì ò áó àò, ïðîñ ïåêò , “Àç ð -áàé àí” , 3- ,101- .

www.samurpress.netwww.sedagetkerimova.com

e-mail:sedagetkerimova@gmail.com

26233080000“Êàïèòàë áàíê” 1

ñà ìàë ôèëèàëêîä 200037Â Í 130024708

à çåò Àç ðáàé àí

Ðåñïóáëèê

.

- 78

Èíäåêñ: 5581Ñèôàðèø: 3940Òèðàæ: 3000Òåë:(012)432-92-17

8 2299..1100..22001133

Карасти - къуьруь яракьКаркун - къуьл хуьн патал хъен-

чIикай раснавай куьшуьКасис - инсанКатул - къажгъанКаши - гьайванрин сивин

начагъвалКаъ - чIехи бубаКенек - кIерецдин жуьреКерин - сун гуьлуьтарКинар - чан-рикIКияр - яру балкIанКкам - дуьгмеКуг - дехил (шкафда)Кугар - ренет ичерКуза - хоккейКуку - къайгъанахКукIух - пичIи кIерецКунаш - 1. хранвай къаб

2. эйбежер дишегьлиКуркутI - элкъвей (круг)Курут - ивидин лахтаКуткутI - шанапипикКуша - курьерКушцI - данайрин тевлеКуьлегь - октябрьКчав - алатай йисузКдав - балкIандин начагъвалМагълан - ниятМагь - дагъМагьи - варзМактун - девлетлу касМалахъан - майданМакьан - хъуьтуьл къилихрин

инсанМали - ибаратМан - жуьрэтМангъу - монгол

ÃÀÔÀËÀÃ

“Àçÿðáàéúàí” íÿøðèééàòûíäà ÷àï îëóíìóøäóð

Peyğəmbər Həzrət loğman Hakimin üzüyünün qaşındabelə yazılmışdı: “Yaxşılığı onu başa düşənə et. Belə ki,qurd ilə quzu arasında dostluq olmadığı kimi, yaxşı ilə pisarasında da dostluq ola bilməz. Mübahisə etməyi sevənhəqarətə məruz qalar; pislik olan yerlərə gedən töhmətaltında qalar; pisliyə meyl edən özünü qurtara bilməz vədilini saxlaya bilməyən peşman olar”.

Peyğəmbər Həzrət loğman Hakim nəsihət edərdi:- Unudacağın iki şeydən biri, başqasına etdiyin

yaxşılıqlar, digəri də başqalarının etdiyi pisliklərdir ki,bunları dərhal unut.

Салам алейкум, мирес!Салам алейкум, кунак!

Алейкум салам, чан жуванди!Алейкум салам, родной!

Вун атуй, рагь атуй! Ви крархъсан атуй! Добро пожаловать! Пусть

удача улыбнется тебе!

Вун такуна гзаф вахтар алатна-ва! Ша кIвализ илиф!Давненько тебя не видно было!

Заходи!

Гила а вахтар туш. Инсанрихъмажал амайди туш! Вири кат-гал-тугда ава.Не те нынче времена. У людей

нет времени. У всех одна беготня.

Вун гьахълу я. На вучкIандатIани лагь, эвелан вахтар

хъсанбур тир. Гила кьве гаф ийизжедайди жагъидач ваз!ШуьтIенкьилдай акъатай къванхьиз катзава вири.Ты прав. Что ни говори, прежние

времена были хорошие. Теперь ненайдешь человека, с кем можноперекинуться парой слов. Всебегут как камушки вылетающиеиз рогатки.

Мад вучда кьван?! Аямдихъгалаз кам-камуна фин герек я.Ну что поделаешь?! Нужно

идти в ногу со временем.

Ацукь кван, са герен ихтилат ийин.Аку гьикьван чIав я вун такваз.Садись-ка, поговорим немного.

Как же давно я тебя не видел.

Исятда захъ вахт авач. Вун«Одноклассникида» аватIа, йифизза ваз чар кхьида.

Сейчас у меня нет времени. Еслиты в «Одноклассниках», ночью ятебе напишу.

Ваъ, зун ана авач.Меня там нет.

Бес “Фейсбукда” гьикIа? Гьанаавани вун?А на “Фейсбуке”? Там ты есть?

Ваъ, анани авач.Нет, и там нет.

Бес вун гьина ава?А где же ты есть?

Гьина жеда кьван, жуванкIвале. КIан хьайитIа, гьанайжагъида ваз зун.Где же мне еще быть, я у себя

дома. Захочешь, найдешь менятам.

ША, ЛЕЗГИ ЧЩАЛАЛ РАХАН!Аямдихъ глаз кам-камуна

В ногу со временем

ГРАН ПРИ КЪАЧУНА

HİKMƏT

ì˜ËÏÒfl ڇ̈‚‡Ú¸!á‡ÌflÚËfl

‚ ¯ÍÓΠڇ̈‚“ãÂÁ„ËÌ͇” ̇˜Ë̇˛ÚÒfl 1 ÌÓfl·fl.

ëÔ‡‚ÍË ÔÓ ÚÂÎ.: /012/432-92-17, /050/354-85-48