Ο ΒΕΝΕΤΟΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΗΤΗ (1645-1669)

64 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ

ÌÁÉ. - ÉÏÕÍ. 2006 Ï Âåôåôïôïõñêéêüò Ðüëåìïò ãéá ôçí ÊñÞôç (1645-1669)

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 65

ÅéóáãùãÞÇ ÊñÞôç áðïôåëïýóå ðÜíôïôå ôï êÝ-

íôñï ôïõ âåíåôéêïý áðïéêéáêïý êñÜôïõò,

ç äå óôñáôçãéêÞ óçìáóßá ôçò áõîÞèçêå

ìåôÜ ôçí êáôÜëçøç ôçò Åýâïéáò áðü ôïõò

Ïèùìáíïýò ôï 1470 êáé ëßãï áñãüôåñá ôùí

öñïõñßùí ôçò Ìåèþíçò êáé ôçò Êïñþíçò.

3⁄4óôåñá áðü ôçí êáôÜëçøç ôçò Ìïíåìâá-

óéÜò, ôïõ Íáõðëßïõ êáé ôùí Âüñåéùí Óðï-

ñÜäùí ôï 1540 êáé ìåôÜ ôçí êáôÜêôçóç ôçò

Êýðñïõ áðü ôïõò Ïèùìáíïýò ôï 1571, ç

ÊñÞôç ðáñÝìåéíå ç ìüíç ó÷åäüí êôÞóç ôçò

Âåíåôßáò óå üëç ôçí áíáôïëéêÞ Ìåóüãåéï,

ìå åîáßñåóç ôá ÅðôÜíçóá. ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá

ôïõ Ã´ Âåíåôïôïõñêéêïý ðïëÝìïõ (1537-41)

ç Ìåãáëüíçóïò õðÝóôç âáñéÝò

áðþëåéåò áðü ôï ×áúñåíôßí

Ìðáñìðáñüóá, ï ïðïßïò ëåç-

ëáôïýóå ôçí ýðáéèñü ôçò êáé

êáôåäÜöéóå ðïëëÜ âåíåôéêÜ

öñïýñéá. Ôï 1571, ï Ïèù-

ìáíüò ðåéñáôÞò Ïõëïýôò

Áëß êáôÝëáâå ôï

ÑÝèõìíï

êáé

åðÝöåñå áíõðïëüãéóôåò æçìéÝò. Ùóôüóï,

áðü ôçí ðåñßïäï ôçò äéÜëõóçò ôïõ Éåñïý

Óõíáóðéóìïý, ôï 1573, Ýùò ôçí Ýíáñîç

ôïõ ðÝìðôïõ Âåíåôïôïõñêéêïý ðïëÝìïõ,

ôï 1645, ôï Áéãáßï ãíþñéóå ìéá åéñçíéêÞ

áíÜðáõëá. 1⁄4ìùò, ôçí ðåñßïäï áõôÞ õðÞñ-

÷å ìéá Ýîáñóç ôùí ðåéñáôéêþí åðéäñïìþí,

áðü ôïõò Éððüôåò ôçò ÌÜëôáò, ôïõò Éððüôåò

ôïõ ÔÜãìáôïò ôïõ Áãßïõ ÓôåöÜíïõ, ôïõò

Éóðáíïýò ôçò ÍåÜðïëçò êáé ôçò Óéêåëßáò, êá-

èþò êáé áðü ôïõò ìïõóïõëìÜíïõò ðåéñáôÝò

ôçò âüñåéáò ÁöñéêÞò, ðïõ Þôáí õðïôåëåßò

ôùí Ïèùìáíþí. Ç åéñçíéêÞ áíÜðáõëá ðïõ

ÊÅÉÌÅÍÏ-ÖÙÔÏÃÑÁÖÉÅÓ: Äñ. ÅõÜããåëïò Å. ÔæÜ÷ïò

O Båíåôïôïõñêéêüò ðüëåìïò

ãéá ôçí ÊñÞôç

1645-1669




ôïõ Áõëþíá

ðáñáëßãï íá

óçìÜíåé ôçí

Ýíáñîç íÝùí

ðïëåìéêþí

óõãêñïýóåùí.

ÌåôÜ ôï

èÜíáôï ôïõ

ÌïõñÜô Ä´

ôï 1640, óôï

èñüíï ôùí

Ïèùìáíþí

áíÞëèå ï

óïõëôÜíïò

ÉìðñáÞì Á´.

Ôï 1644, ìéá

ìéêñÞ íáõôéêÞ

äýíáìç ôùí

Éùáííéôþí

Éððïôþí åðé-

ôÝèçêå óôá

áíïéêôÜ ôçò

Ñüäïõ åíáíôßïí ðëïßùí, ðïõ ìåôÝöåñáí

ðñïóêõíçôÝò áðü ôï ÂõæÜíôéï óôç ÌÝêêá.

ÁíÜìåóá óôïõò åðéâÜôåò Þôáí êáé ìéá óïõë-

ôÜíá ìå ôïí ãéï ôçò. Ïé Éððüôåò ìåôÝöåñáí

ôïõò áé÷ìáëþôïõò ðïõ óõíÝëáâáí óôçí

ÌÜëôá, üðïõ ç óïõëôÜíá áðåâßùóå, åíþ

ï ãéïò ôçò ðáñáäüèçêå óå ìïíá÷ïýò. ÌåôÜ

ôï åðåéóüäéï áõôü, ï óïõëôÜíïò ÉìðñáÞì,

åíþ ïñêéæüôáí üôé èá åêôåëïýóå åðßèåóç

êáôÜ ôçò ÌÜëôáò, äåí ðáñÝëåéðå íá áðåéëåß

êáé ôïõò Âåíåôïýò, ðïõ åß÷áí ðñïóöÝñåé êá-

ôáöýãéï óôïõò åðéäñïìåßò.

Ôï åðé÷åßñçìá ôùí Ïèùìáíþí ãéá ôïí

åðáðåéëïýìåíï ðüëåìï Þôáí üôé, åöüóïí ï

óïõëôÜíïò Þôáí êýñéïò ôùí ðáëáéþí êôÞóå-

ùí ôùí Ðáëáéïëüãùí êáé åöüóïí åß÷áí áêõ-

ñùèåß ïé óõìöùíßåò ðïõ åß÷áí õðïãñÜøåé ïé

Âåíåôïß ìå ôïõò Âõæáíôéíïýò, ïé Ïèùìáíïß

åß÷áí êÜèå äéêáßùìá íá åíóùìáôþóïõí

óôçí áõôïêñáôïñßá ôïõò êáé ôçí ÊñÞôç.

Ôçí ßäéá ðåñßïäï, ìéá åðé÷åßñçóç êïõñóÜ-

ñùí áðü ôçí ÊÝñêõñá êáé ôç ÆÜêõíèï åíá-

íôßïí ïèùìáíéêþí ðëïßùí åß÷å åðéäåéíþóåé

ôéò ó÷Ýóåéò Ïèùìáíþí êáé Âåíåôþí.

Ôï íçóÜêé ôçò Ãñáìâïý-óáò ï÷õñþèçêå áðü ôïõò Âåíåôïýò. Áðïôå-ëïýóå êüìâï ìåôáöï-ñÜò ìçíõìÜôùí ìåôáîý ÊõèÞñùí êáé ×áíßùí. Ôï öñïýñéï êôßóôçêå ôï 1584 áðü ôïí ðñïâëå-ðôÞ Á. ÃêñéìÜíé. ×Üñôçò

16ïõ áéþíá.

ðñïáíáöÝñèç-

êå, ïöåéëüôáí

åí ìÝñåé óôïí

Ôñéáêïíôáå-

ôÞ Ðüëåìï

(1618-1648),

ï ïðïßïò åß-

÷å äé÷Üóåé ôç

÷ñéóôéáíéêÞ

Åõñþðç, åíþ

áðü ôïõò ðá-

ñáäïóéáêïýò

å÷èñïýò ôçò

ÏèùìáíéêÞò

Áõôïêñáôïñßáò ìüíï ïé Âåíåôïß, ïé Áøâïýñ-

ãïé êáé ïé Éóðáíïß åß÷áí áîéüëïãåò óôñáôéùôé-

êÝò äõíáôüôçôåò. Ùóôüóï, ç Âåíåôßá, ìåôÜ

ôçí áðþëåéá ôùí åëëçíéêþí êôÞóåþí ôçò,

äåí Þôáí óå èÝóç íá áíáëÜâåé ðñùôïâïõëß-

åò åíáíôßïí ôùí Ïèùìáíþí, åíþ, åðéðëÝïí,

äå÷üôáí ðéÝóåéò áðü ôïõò Éóðáíïýò óôçí

ÁäñéáôéêÞ èÜëáóóá êáé óôï Éüíéï. 1⁄4óïí áöï-

ñÜ ôïõò Áøâïýñãïõò ôçò Áõóôñßáò, áõôïß

åß÷áí áðïêáôáóôÞóåé åéñçíéêÝò ó÷Ýóåéò ìå

ôïõò Ôïýñêïõò ðïõ äéÜñêåóáí Ýùò ôï 1663.

ÅðïìÝíùò, ç ìüíç åõñùðáúêÞ äýíáìç ìå

å÷èñéêÝò äéáèÝóåéò åíáíôßïí ôùí Ïèùìáíþí

Ýìåíå ç Éóðáíßá. Ç å÷èñüôçôá áõôÞ, ôçí

ïðïßá õðÝèáëðáí ÃÜëëïé, ¢ããëïé, Ïëëáíäïß

êáé Âåíåôïß, åêäçëùíüôáí óõíÞèùò ìå áìïé-

âáßåò åðéäñïìÝò óôç èÜëáóóá. Ïé Ïèùìáíïß

êáé ïé ðåéñáôÝò ôçò âüñåéáò ÁöñéêÞò ëåçëá-

ôïýóáí ôá ðáñÜëéá ôçò ÊÜôù Éôáëßáò, åíþ

ôï íáõôéêü ôçò Óéêåëßáò êáé ôçò ÍåÜðïëçò,

óå óõíåñãáóßá ìå ôïõò Éùáííßôåò Éððüôåò,

åêôåëïýóå ðåéñáôéêÝò åðéäñïìÝò óôéò åëëç-

íéêÝò èÜëáóóåò åéò âÜñïò ôùí ïèùìáíéêþí

ðëïßùí êáé áêôþí.

1⁄4ôáí ï óïõëôÜíïò ÏóìÜí Â´ óôñáããáëß-

óôçêå ôï 1623, óôï èñüíï ôçò ÏèùìáíéêÞò

áõôïêñáôïñßáò áíÞëèå ï ÌïõñÜô Ä´, ï ïðïßïò

áöïý áðïêáôÝóôçóå ôçí ðåéèáñ÷ßá óôï óôñá-

ôü, åêóôñÜôåõóå åíáíôßïí ôçò ÂáãäÜôçò, åíþ

ôï 1638 ôçí êáôÝëáâå. Ôïí ßäéï ÷ñüíï, Ýíá

íáõôéêü åðåéóüäéï áíÜìåóá óôïõò Âåíåôïýò

êáé ôïõò ìïõóïõëìÜíïõò ðåéñáôÝò óôï ëéìÜíé




Ïé ÏèùìáíéêÝò ðñïåôïéìáóßåò

êáôÜ ôçò ÊñÞôçòÅí ôù ìåôáîý, ïé ÃÜëëïé, åðéèõìþíôáò

íá åðùöåëçèïýí áðü ôçí êáôÜóôáóç ðïõ

åß÷å äçìéïõñãçèåß åéò âÜñïò ôùí Âåíåôþí,

åîùèïýóáí ôïõò Ïèùìáíïýò íá åðéôåèïýí

óôçí ÊÜôù Éôáëßá êáé ôçí ÊñÞôç. Ôï íçóß ôçò

ÊñÞôçò Þôáí ç ìïíáäéêÞ óçìáíôéêÞ âÜóç ôçò

Åõñþðçò óôçí êåíôñéêÞ Ìåóüãåéï^ êáôåß÷å äå

åîáéñåôéêÞ óôñáôçãéêÞ èÝóç áíÜìåóá óôï Áé-

ãáßï, ôçí áíáôïëéêÞ Ìåóüãåéï êáé ôç âüñåéá

ÁöñéêÞ, åíþ äéÝèåôå, åðßóçò, åîáéñåôéêÜ ëéìÜ-

íéá êáé Þôáí ðïëõÜíèñùðï êáé åýöïñï.

1⁄4ôáí ï âåæßñçò ôïõ óïõëôÜíïõ Éìðñá-

Þì, õðïêéíïýìåíïò êáôáëëÞëùò áðü ôïõò

ÃÜëëïõò, ðñüôåéíå óôïí Ïèùìáíü óïõë-

ôÜíï ôçí êáôÜëçøç ôçò ÊñÞôçò, áõôüò äÝ-

÷èçêå ìå éêáíïðïßçóç ôçí åéóÞãçóÞ ôïõ

êáé äéÝôáîå íá óõãêåíôñùèåß óôñáôüò êáé

óôüëïò áðü ôç Ñïýìåëç, ôç Ì. Áóßá, ôçí

Áßãõðôï êáé ôç Â. ÁöñéêÞ ãéá ôï óêïðü

áõôü. Ùóôüóï, åðßóçìá äéáêÞñõôôå üôé ïé

ðïëåìéêÝò ðñïåôïéìáóßåò óôçí Êùíóôáíôé-

íïýðïëç äåí ó÷åôßæïíôáí ìå ôçí ÊñÞôç

áëëÜ ìå ôç ÌÜëôá. Ç Óýãêëçôïò ôçò

Âåíåôßáò, üíôáò öéëýðïðôç êáé êáèüëïõ

åýðéóôç óôéò åéñçíéêÝò äéáâåâáéþóåéò ôçò

Ðýëçò, åß÷å ðñïâåß óôç óõãêñüôçóç íáõ-

ôéêÞò ìïßñáò óôçí ÊñÞôç, áðïôåëïýìåíçò

áðü 23 ãáëÝñåò. Åêåßíç ôçí ðåñßïäï, ç

Âåíåôßá äéÝèåôå óôçí ÊñÞôç 4.000 ìéóèï-

öüñïõò, áðü ôïõò ïðïßïõò ïé ìéóïß áíÞ-

êáí óôç öñïõñÜ ôïõ ×Üíäáêá. Ùóôüóï,

ïé 14.000 Êñçôéêïß ðïëéôïöýëáêåò, ðïõ

Þôáí åëÜ÷éóôá åêðáéäåõìÝíïé êáé êáêþò

åîïðëéóìÝíïé, äåí åß÷áí êáíÝíá ëüãï íá

ðïëåìÞóïõí åíáíôßïí ôùí Ôïýñêùí ãéá

ëïãáñéáóìü ôùí Âåíåôþí. Ç äõóöïñßá

ôùí Êñçôéêþí êáôÜ ôùí Âåíåôþí ðÞãá-

æå áðü ôçí áðïéêéïêñáôéêÞ ðïëéôéêÞ, ôçí

ïðïßá åöÜñìïæå ç Âåíåôßá óå âÜñïò ôùí

ïñèïäüîùí Êñçôéêþí, áëëÜ êáé êáôÜ ôçò

Ïñèïäïîßáò.

Ôï ÌÜñôéï ôïõ 1645, áöïý ðñïçãïõ-

ìÝíùò ï óïõëôÜíïò åß÷å ôåëåéþóåé ôéò

ðïëåìéêÝò ôïõ ðñïåôïéìáóßåò, Ýóðåõóå

íá êçñýîåé åðßóçìá ôïí ðüëåìï åíáíôßïí

ôùí Éððïôþí ôçò ÌÜëôáò êáé áíÞããåéëå üôé

o ïèùìáíéêüò óôüëïò åß÷å áðïðëåýóåé áðü

ôï ÂõæÜíôéï ìå óêïðü íá êáôáëÜâåé ôç ÌÜë-

ôá êáé ü÷é ôçí ÊñÞôç.

ÁõôÞ ôçí ðåñßïäï, ôá ðåñéóóüôåñá

ï÷õñÜ ôçò ÊñÞôçò Þôáí óå êáêÞ êáôÜ-

óôáóç êáé ï óôüëïò ôçò Âåíåôßáò äåí âñé-

óêüôáí óôçí ÊñÞôç. Ùóôüóï, ïé Âåíåôïß

åß÷áí åãêáßñùò ðñïåéäïðïéçèåß ãéá ôïí

ðñáãìáôéêü óôü÷ï ôùí ôïõñêéêþí ðñï-

åôïéìáóéþí. Äýï ìÞíåò ðñï ôçò åíÜñ-

îåùò ôïõ ðïëÝìïõ, åß÷å öèÜóåé óôçí

ÐÜñãá ï ìçôñïðïëßôçò ¢ñôáò ÉùóÞö, ï

ïðïßïò ìåôÝöåñå óõãêåêñéìÝíá óôïé÷åßá

ãéá ôçí ðïñåßá ôïõ ïèùìáíéêïý óôüëïõ,

äéåõêñéíßæïíôáò üôé ï ðñáãìáôéêüò óêï-

ðüò ôïõ áðüðëïõ Þôáí ç áðüâáóç óôá

×áíéÜ. 1⁄4ìùò, ï âÜéëïò ôçò Âåíåôßáò óôçí

Êùíóôáíôéíïýðïëç, ÉùÜííçò ÓïñÜíôæï,

áìöéôáëáíôåõüôáí áíÜìåóá óôéò ðëçñï-

öïñßåò ãéá ôïí ðñáãìáôéêü áíôéêåéìåíéêü

óêïðü ôùí Ïèùìáíþí êáé ôéò õðïêñéôéêÝò

äéáâåâáéþóåéò ôïõ ìåãÜëïõ âåæßñç ðåñß

ôïõ áíôéèÝôïõ.

Ï Áðüðëïõò ôïõ ÏèùìáíéêïýÓôüëïõ

1⁄4ôáí ç Âåíåôßá ðåßóôçêå åðéôÝëïõò

ãéá ôï óôü÷ï ôùí ðïëåìéêþí ðñïåôïé-

ìáóéþí ôïõ óïõëôÜíïõ, ï ïèùìáíéêüò

óôüëïò, áðïôåëïýìåíïò áðü 100 ðïëå-

ìéêÜ ðëïßá êáé 350 ìåôáãùãéêÜ, åß÷å Þäç

áðïðëåýóåé áðü ôïí ÊåñÜôéï êüëðï ôçò

Êùíóôáíôéíïõðüëåùò. Óôá ðëïßá åðÝâáé-

íáí 50.000 óôñáôéþôåò áíÜìåóá óôïõò

ïðïßïõò Þôáí êáé 7.000 ãåíßôóáñïé. Ï

óôüëïò ðñïóïñìßóôçêå ðñþôá óôç ×ßï

êáé ìåôÜ óôçí ÊÜñõóôï. Óôç óõíÝ÷åéá äå

óêïñðßóôçêå áðü ôï äõíáôü Üíåìï, üìùò

ôåëéêÜ, êáôüñèùóå íá öèÜóåé óôï Íáâá-

ñßíï. Ï óïõëôÜíïò ìå ôçí åíÝñãåéá áõôÞ,

Þèåëå íá äþóåé ôçí åíôýðùóç üôé ï áíôé-

êåéìåíéêüò óêïðüò ôçò åêóôñáôåßáò áõôÞò

Þôáí ç ÌÜëôá. Áêïëïýèùò, ï óôüëïò õðü

ôïí Ãéïõóïýö ÐáóÜ êáôåõèýíèçêå ðñïò




ÑÝèõìíï, áåñïöùôïãñáößá ôçò ÖïñôÝôóáò áðü ôá äõôéêÜ.

ôá Êýèçñá êáé ìåôÜ óôéò äõôéêÝò áêôÝò

ôçò ÊñÞôçò êáé åíþ óôéò 24 Éïõíßïõ áðï-

âßâáóå áãÞìáôá óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ ÊéóóÜ-

ìïõ, üðïõ äåí áíôéìåôþðéóå êÜðïéá áíôß-

óôáóç. ÌåôÜ ôçí åñÞìùóç ôçò ðåñéï÷Þò,

ï óôüëïò ðÝñáóå ôá áêñùôÞñéá Âïýîá êáé

ÓðÜíôá êáé êáôÜðëåõóå óôïí êüëðï ôùí

×áíßùí. Óôéò 13 Éïõëßïõ áðïâéâÜóôçêáí

áãÞìáôá óôïí üñìï ÊïëõìâÜñé, ðëçóßïí

ôïõ Ìïíáóôçñéïý ôçò ÃùíéÜò. Áðü åêåß, ï

å÷èñéêüò óôüëïò êáôåõèýíèçêå ðñïò ôï

íçóÜêé ôùí Áãßùí Èåïäþñùí, ôï ïðïßï

äéÝèåôå äýï ìéêñÜ öñïýñéá.

Ï å÷èñüò ðñþôá êáôÝëáâå ôï åðÜíù

öñïýñéï áìá÷çôß êáé óôç óõíÝ÷åéá ðïëéüñêç-

óå ôï êÜôù öñïýñéï, ôï ïðïßï, üìùò, Þôáí

åöïäéáóìÝíï ìå êáíüíéá. ÌåôÜ áðü Ýíá

óöïäñü êáíïíéïâïëéóìü ôùí ïèùìáíéêþí

ðëïßùí êáôÜ ôïõ öñïõñßïõ, áêïëïýèçóå

åðßèåóç áãçìÜôùí ôïõ å÷èñïý. Ôüôå, ï

öñïýñáñ÷ïò ÔæïõëéÜíé (Giuliani), áøçöþ-

íôáò ôï èÜíáôï, ðñïôßìçóå íá áíáôéíÜîåé

ôï öñïýñéï ðáñÜ íá ðáñáäïèåß. ÌåôÜ ôçí




Óðéíáëüãêá. Ôá ï÷õñùìáôéêÜ Ýñãá Üñ÷éóáí ôï 1579 êáé åíéó÷ýèçêáí áñãüôåñá. ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ Âåíåôïôïõñêéêïý ðïëÝìïõ óôï íçóß êáôÝöõãáí ðñüóöõãåò êáé åðáíá-óôÜôåò. Ôï íçóß ðáñÝìåéíå óôçí êáôï÷Þ ôçò Âåíåôßáò Ýùò ôï 1715.

åðéôõ÷ßá áõôÞ, ïé Ïèùìáíïß êáôÝëáâáí ôï

ëïéìïêáèáñôÞñéï (ËáæáñÝôï) êáé óôç óõíÝ-

÷åéá ðñï÷þñçóáí ðñïò ôá ×áíéÜ ìå óêïðü

íá ðïëéïñêÞóïõí ôçí ðüëç.

Ç êáôÜëçøç ôùí ×áíßùíÅêåßíç ôç ÷ñïíéêÞ ðåñßïäï, ç öñïõñÜ

ôùí ×áíßùí äåí îåðåñíïýóå ôïõò 800

ìéóèïöüñïõò êáé ôïõò 1000 óôñáôéþôåò,

ïé ïðïßïé ðëáéóéþíïíôáí áðü ¸ëëçíåò

êáôïßêïõò. Ïé Âåíåôïß, üôáí äéáðßóôùóáí

ôç ìåãÜëç äýíáìç ðïõ äéÝèåôå ï å÷èñüò,

ðñïóðÜèçóáí íá äçìéïõñãÞóïõí ìÝôùðá

áíôéðåñéóðáóìïý ãéá íá êáèõóôåñÞóïõí

ôçí ðñïÝëáóç ôùí Ïèùìáíþí, üìùò áðÝôõ-

÷áí. Ôá âáñéÜ ðõñïâüëá ôùí Ïèùìáíþí ìå-

ôáöÝñèçêáí óôá ×áíéÜ êáé ôïðïèåôÞèçêáí

óôï ëüöï ôïõ Áãßïõ Êùíóôáíôßíïõ.

Ôï öñïýñéï ôùí ×áíßùí Ý÷åé ôåôñÜãùíï

ó÷Þìá ìå åðôÜ ï÷õñþìáôá, óå êÜèå Ýíá

áðü ôá ïðïßá ïé Âåíåôïß åß÷áí ôïðïèåôÞóåé

20 ìåãÜëá ðõñïâüëá, åíþ óôïõò åííÝá

ðñïìá÷þíåò åß÷áí ôïðïèåôçèåß áíÜ 15 ðõ-

ñïâüëá. Ç ðýëç Êïõìêáðß, ðïõ âñßóêåôáé

ðñïò ôçí ðëåõñÜ ôïõ Ñåèýìíïõ, öñÜ÷ôçêå

êáé ìåôÜ ãÝìéóå ìå ÷þìá, åíþ ôá ôåß÷ç ôçò

ðüëåùò åðéóêåõÜóôçêáí ðñü÷åéñá.

1⁄4ôáí ïé Ïèùìáíïß ôïðïèÝôçóáí ôá ðõ-

ñïâüëá ôïõò êïíôÜ óôïí ¢ãéï Êùíóôáíôßíï,

óôï åâñáúêü íåêñïôáöåßï êáé óôïí ¢ãéï ËÜ-

æáñï (ËáæáñÝôï), Üñ÷éóáí íá âÜëëïõí ìå

áõôÜ êáôÜ ôçò ðüëåùò. ÄåêáåðôÜ çìÝñåò

ìåôÜ ôçí Ýíáñîç ôçò ðïëéïñêßáò, Ýöèáóáí

óôá ×áíéÜ áðü ôçí Áëãåñßá ðåíÞíôá ðëïßá,

ôá ïðïßá ðÝñáóáí åìðñüò áðü ôï öñïýñéï

ôùí ×áíßùí, åíþ óôç óõíÝ÷åéá êéíÞèçêáí

ðñïò ôç Óïýäá.

Ïé Ïèùìáíïß, êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò

ðïëéïñêßáò, êáôáóêåýáóáí Ýíáí õðüíï-

ìï êÜôù áðü ôï ï÷ýñùìá ôïõ Áãßïõ

Äçìçôñßïõ. ÌåôÜ ôçí áíáôßíáîç ôïõ

õðïíüìïõ, ôï ï÷ýñùìá ôïõ Áãßïõ Äçìç-

ôñßïõ õðÝóôç æçìéÝò êáé äçìéïõñãÞèçêå

ñÞãìá óôï ôåß÷ïò. 1⁄4ôáí, üìùò, ïé å÷èñïß

ðñïóðÜèçóáí íá åéóÝëèïõí óôçí ðüëç

ìÝóá áðü ôï ñÞãìá, áðÝôõ÷áí. Åðßóçò, Üë-

ëåò äýï åðéäñïìÝò ôùí Ïèùìáíþí ðïõ

åðé÷åéñÞèçêáí óôéò 6 êáé 17 Áõãïýóôïõ

áðïêñïýóôçêáí áðü ôïõò õðåñáóðéóôÝò.

Ùóôüóï, üôáí ç öñïõñÜ ôùí ×áíßùí, ç

ïðïßá Þôáí áðïäåêáôéóìÝíç êáé äåí äéÝ-

èåôå ðïëåìïöüäéá, äéáðßóôùóå üôé äå

ìðïñïýóå íá áíôåðåîÝëèåé êáé óå ôñßôç

åðßèåóç, ýøùóå ôåëéêÜ ëåõêÞ óçìáßá óôá

ôåß÷ç ôïõ öñïõñßïõ óôéò 22 Áõãïýóôïõ

1645. ÌåôÜ ôçí áíôáëëáãÞ ïìÞñùí êáé

ôçí õðïãñáöÞ êáôÜðáõóçò ôïõ ðõñüò,




óõìöùíÞèçêå ç ðáñÜäïóç ôçò ðüëå-

ùò êáé ç áðñüóêïðôç áðï÷þñçóç ôùí

ðïëéïñêïýìåíùí ìáæß ìå ôá õðÜñ÷ïíôÜ

ôïõò. Åíþ ôá êëåéäéÜ ôçò ðüëåùò ðáñáäß-

äïíôáí áðü ôïí ðñïâëåðôÞ ôùí ×áíßùí,

Áíôüíéï ÍáâáôæéÝñï (Antonio Navagiero),

äéá ôïõ áîéùìáôéêïý Áíôþíéïõ Æáãêáñü-

ëïõ óôïõò Ïèùìáíïýò, ç öñïõñÜ ôùí ×á-

íßùí, ìáæß ìå üóïõò êáôïßêïõò Þèåëáí íá

ôçí áêïëïõèÞóïõí, åãêáôÝëåéøå ôá ×áíéÜ

ðáßñíïíôáò ìáæß êáé ôá üðëá ôçò ãéá íá

êáôáöýãåé óôçí Óïýäá. ÌåôÜ ôçí åßóïäï

ôùí Ïèùìáíþí óôá ×áíéÜ, ï ìçôñïðïëé-

ôéêüò íáüò ôïõ Áãßïõ ÍéêïëÜïõ êáé äýï

Üëëïé íáïß ìåôáôñÜðçêáí óå ôæáìéÜ. Ç

Üëùóç ôùí ×áíßùí ãéïñôÜóôçêå áðü ôïí

óïõëôÜíï ìåãáëïðñåðþò åðß ôñåéò çìÝ-

ñåò, åíþ íéêçôÞñéåò åðéóôïëÝò áðåóôÜëç-

óáí ðñïò ôï ×áí ôùí ÔáôÜñùí êáé ôïõò

ôïðÜñ÷åò ôïõ ïèùìáíéêïý êñÜôïõò.

ÅðåéäÞ ïé óôüëïé ôùí Âåíåôþí, ðïõ ðåñé-

ðïëïýóáí óôç èÜëáóóá, êáé ï êñçôéêüò óôü-

ëïò, ðïõ âñéóêüôáí óôç Óïýäá, åêôåëïýóáí

áðëþò ðåñéðïëßåò äß÷ùò íá ðñïóâÜëëïõí

ôá å÷èñéêÜ ðëïßá, ïé Ïèùìáíïß Üäñáîáí ôçí

åõêáéñßá êáé êáôÜðëåõóáí áíåíü÷ëçôïé óôá

×áíéÜ, áðïâéâÜæïíôáò åíéó÷ýóåéò, ïé ïðïßåò

áíÝñ÷ïíôáí óå 4000 éððåßò, 4000 íÝïõò

ãåíßôóáñïõò, ðõñïâïëçôÝò êáé ôå÷íßôåò, êá-

èþò êáé 4000 öñïõñïýò. Öñïýñáñ÷ïò ôùí

×áíßùí äéïñßóôçêå ï ×áóÜí ðáóÜò.

ÌåôÜ ôçí ðôþóç ôùí ×áíßùí, ç Âåíåôßá

áíÝðôõîå éäéáßôåñç äñáóôçñéüôçôá ãéá íá

åîáóöáëßóåé ôç âïÞèåéá ôùí ÷ñéóôéáíéêþí

äõíÜìåùí êáé íá åíéó÷ýóåé ôï äçìüóéï ôá-

ìåßï ôçò, ðñïêåéìÝíïõ íá êáëýøåé ôéò ðï-

ëåìéêÝò äáðÜíåò. Êáìßá ÷þñá, üìùò, äåí

ðñïèõìïðïéÞèçêå íá ðñïóöÝñåé âïÞèåéá.

Ôüôå ç Âåíåôßá ðñïóðÜèçóå íá óõìâÜëåé

óôç ëÞîç ôïõ Ôñéáêïíôáåôïýò ðïëÝìïõ ìå

íÝåò åíÝñãåéåò.

Ôçí ßäéá ðåñßïäï óõãêåíôñþèçêå óôç

ÆÜêõíèï ìéá íáõôéêÞ ìïßñá ìå ðëïßá ôïõ

ÐÜðá, ôçò ÔïóêÜíçò, ôçò ÍåÜðïëçò êáé

ôçò ÌÜëôáò, áðïôåëïýìåíç áðü 60 ãá-

ëÝñåò, 4 ãáëåÜóåò êáé ôïõëÜ÷éóôïí 20

âïçèçôéêÜ ðëïßá. Ç ìïßñá áõôÞ ìåôÜ ôç

óõãêñüôçóÞ ôçò êáôÝðëåõóå óôá ×áíéÜ^

äåí åðéôÝèçêå, üìùò, êáôÜ ôïõ ïèùìáíé-

êïý óôüëïõ, ï ïðïßïò äéÝèåôå ìüíï 55

ãáëÝñåò. Ç áíáðïöáóéóôéêüôçôá áõôÞ,

Ýóðåéñå äé÷ïãíùìßåò óôï óõììá÷éêü

óôüëï, ìå áðïôÝëåóìá ôá ðëïßá ôçò Íå-

Üðïëçò, ôçò ÌÜëôáò êáé ôçò ÔïóêÜíçò

íá áðïóõñèïýí áðü ôçí ÊñÞôç êáé íá åðé-

óôñÝøïõí óôçí Éôáëßá. Ôüôå, ç Âåíåôßá,

ãéá íá áíôéìåôùðßóåé ôéò õðÝñïãêåò ðïëå-

ìéêÝò äáðÜíåò, áðïöÜóéóå íá ðïõëÞóåé ôß-

ôëïõò åõãåíåßáò óå êÜèå åíäéáöåñüìåíï,

ï ïðïßïò èá åß÷å äéÜèåóç íá êáôáâÜëåé

ôïõëÜ÷éóôïí 100.000 äïõêÜôá.

Áðü ôçí ðëåõñÜ ôïõò ïé Ïèùìáíïß,

åíéó÷õìÝíïé ìå íÝåò áößîåéò óôñáôåõìÜ-

ôùí, ðñï÷ùñïýóáí óôçí åäñáßùóç ôçò

èÝóåþò ôïõò óôç äõôéêÞ ÊñÞôç. Óå óý-

íôïìï ÷ñïíéêü äéÜóôçìá êáôÝëáâáí ôéò

êáóôåëëáíßåò ôçò Êßóóáìïõ, ôïõ Óåëßíïõ

êáé ôïõ Áðïêïñþíïõ, åíþ ïé Âåíåôïß ðå-

ñéïñßóôçêáí óôç Ãñáìâïýóá êáé óå ïñé-

óìÝíá áðüìáêñá ï÷õñÜ, ôá ïðïßá, üìùò,

äåí ìðüñåóáí íá êñáôÞóïõí. Ç ãñÞãïñç

êáôÜêôçóç ôçò äõôéêÞò ÊñÞôçò ïöåéëü-

ôáí åí ìÝñåé êáé óôçí ôáêôéêÞ ôïõ Íôåëß

×ïõóåúí ðáóÜ, ï ïðïßïò áðïêáôÝóôçóå

ôçí ïñèïäïîßá óôçí ÊñÞôç êáé, ìåôÜ áðü

450 ÷ñüíéá, äéüñéóå ôïí ðñþôï ïñèüäï-

îï ìçôñïðïëßôç óôç Ìåãáëüíçóï. ÌÝôñá

õðÝñ ôùí êáôïßêùí ôçò õðáßèñïõ Ýëáâå

êáé ï äéïéêçôÞò ôùí ÷åñóáßùí äõíÜìåùí

Ãéïõóïýö ðáóÜò, ï ïðïßïò ðåñéüñéóå ìå

åéäéêÝò äéáôáãÝò ôéò âéáéïðñáãßåò åéò âÜ-

ñïò ôùí ÅëëÞíùí.

Ùóôüóï, ìåôÜ ôï ðñþôï Ýôïò ôïõ ðï-

ëÝìïõ, ïé äýï áíôßðáëïé äåí ìðïñïýóáí

åýêïëá íá áíáðëçñþóïõí ôéò áðþëåéÝò

ôïõò. ÌåãÜëç Þôáí êáé ç áðñïèõìßá

ôùí Ïèùìáíþí, üôáí Ýãéíáí ãíùóôÝò

ïé êáêïõ÷ßåò ôùí áðïâáôéêþí äõíÜìåùí

óôçí ÊñÞôç. Ïé ãåíßôóáñïé êáé ïé ïðëßôåò

ðñïóðáèïýóáí íá áðïöýãïõí ôç óôñÜ-

ôåõóç ëéðïôáêôþíôáò Þ äùñïäïêþíôáò.

ÁíÜëïãåò äõóêïëßåò óõíáíôïýóáí êáé ïé




Âåíåôïß óôéò êôÞóåéò ôïõò óôçí ÅëëÜäá.

1⁄4ôáí ïé Âåíåôïß Üñ÷éóáí íá ôéìùñïýí ôïõò

áíõðüôáêôïõò, ïé ÷ùñéêïß óå äéÜöïñåò ðå-

ñéï÷Ýò åãêáôÝëåéøáí ôá óðßôéá ôïõò êáé êá-

ôÝöõãáí óôá ïñåéíÜ ÷ùñéÜ. ¢ëëïé ðÜëé,

ãéá íá áðïöýãïõí ôç íáõôïëüãçóÞ ôïõò,

÷åéñïôïíÞèçêáí êëçñéêïß Þ êïõñåýïíôáí

ãéá íá ãßíïõí ìïíá÷ïß. Åäþ áíáöÝñïõìå

ôï ðáñÜäåéãìá ôçò ÊÝñêõñáò, üðïõ ôï 1/3

ôùí áíäñþí ôçò Ýãéíáí êëçñéêïß.

Ç ÊáôÜëçøç ôïõ ÑåèýìíïõÔï êáëïêáßñé ôïõ 1646, ï Íôåëß ×ïõ-

óåúí ðáóÜò ðñáãìáôïðïßçóå áðüâáóç

40.000 áíäñþí ðëçóßïí ôçò Óïýäáò.

1⁄4ìùò, áðÝôõ÷å íá êáôáëÜâåé ôç Óïýäá,

ãé’ áõôü ðñïþèçóå ôéò äõíÜìåéò ôïõ ðñïò

ôï ÑÝèõìíï. Ç ðüëç, ç ïðïßá Þôáí ðåñé-

÷áñáêùìÝíç êáé ï÷õñùìÝíç ìå ìéêñÝò

åðÜëîåéò, åß÷å ùò êýñéï öñïýñéï ôç

ÖïñôÝôóá, ðïõ âñßóêåôáé åðÜíù óå âñá-

÷þäåò Ýîáñìá ôçò áêôÞò. Ç öñïõñÜ ôçò

ðüëåùò Þôáí êáé åäþ ïëéãÜñéèìç, áëëÜ

åß÷å êáé ôç óõìðáñÜóôáóç ôùí ÅëëÞíùí

êáôïßêùí, óôïõò ïðïßïõò ðñïóôÝèçêáí êáé

ïé ÷ùñéêïß ôçò õðáßèñïõ. 1⁄4ôáí ç Üìõíá

ôçò ðüëåùò êáôÝóôç ðñïâëçìáôéêÞ, ëüãù

ôçò óõóóþñåõóçò ðïëëþí áìÜ÷ùí óôçí

ðüëç, ï ãåíéêüò ðñïâëåðôÞò (proveditore)

ôçò ÊñÞôçò, ÁíäñÝáò ÊïñíÝñ (Corner),

áíáãêÜóôçêå íá åêêåíþóåé ôçí ðüëç

áðü ãõíáßêåò, ãÝñïõò êáé ðáéäéÜ, ïé ïðïß-

ïé ðÞñáí ôï äñüìï ðñïò ôïí ×Üíäáêá.

Ïé Âåíåôïß, üìùò, äåí ôïõò äÝ÷èçêáí êáé

áõôïß áãáíáêôéóìÝíïé áíáãêÜóôçêáí íá

êáôáöýãïõí óôï ôïõñêéêü óôñáôüðåäï.

Óôï ìåôáîý ç ãáëëéêÞ ìïßñá, ðïõ

ìåôÝöåñå åíéó÷ýóåéò, äåí êáôüñèùóå

íá áðïâéâÜóåé óôï ÑÝèõìíï óôñáôéþôåò

êáé ðïëåìïöüäéá. ¸ôóé, ïé Ïèùìáíïß,

åðùöåëïýìåíïé áðü ôçí êáôÜóôáóç

êáé áðü ôïí åðåëèüíôá èÜíáôï ôïõ ãå-

íéêïý ðñïâëåðôÞ, êáôÝëáâáí ôçí ðüëç

êáé ôï ëéìÜíé. Ùóôüóï, ïé ðïëéïñêçìÝíïé

êáôüñèùóáí íá âñïõí êáôáöýãéï óôï Êá-

óôÝëëé, äçëáäÞ óôç ÖïñôÝôóá. Óôéò 13

Íïåìâñßïõ 1646, ìåôÜ ôçí êáôÜññåõóç

ôïõ ìåãÜëïõ ðýñãïõ ôçò ÖïñôÝôóáò áðü

áíáôßíáîç ðïõ äéåíåñãÞèçêå áðü ôïõò

Ïèùìáíïýò ìÝóá óå äéáíïéãÝíôá õðüíï-

ìï, ïé ãåíßôóáñïé ðñïóðÜèçóáí íá êá-

ôáëÜâïõí ôï öñïýñéï, áëëÜ áðÝôõ÷áí.

Ôçí åðüìåíç çìÝñá, ïé õðåñáóðéóôÝò

ôïõ öñïõñßïõ ðéóôåýïíôáò üôé äåí ðñü-

êåéôáé íá äéáóùèïýí, ýøùóáí êáé áõôïß

ôç ëåõêÞ óçìáßá êáé ðáñáäüèçêáí õðü

üñïõò. ¸ôóé, ôï ÑÝèõìíï êáôáëÞöèçêå

áðü ôïõò Ïèùìáíïýò óôéò 14.11.1646,

åíþ ïé õðåñáóðéóôÝò ôïõ öñïõñßïõ,

åðùöåëïýìåíïé ôùí åõíïúêþí üñùí ðá-

ñÜäïóçò, áðï÷þñçóáí ïìáäéêÜ ìáæß ìå

ôá õðÜñ÷ïíôÜ ôïõò. Áðü ôïõò áé÷ìáëþ-

ôïõò, ãýñù óôá åêáôü Üôïìá, áíÜìåóá

óôïõò ïðïßïõò õðÞñ÷áí áîéùìáôéêïß êáé

äÝêá êïñßôóéá, åóôÜëçóáí óôï óïõëôÜíï,

ï ïðïßïò ãéüñôáóå åðß ôñåéò çìÝñåò ôçí

êáôÜëçøç ôçò ðüëåùò. Ôüôå, ï êáèåäñé-

êüò íáüò ôïõ Ñåèýìíïõ ìåôáôñÜðçêå

óå ôæáìß, ðïõ áöéåñþèçêå óôï óïõëôÜ-

íï ÉìðñáÞì, åíþ ðÝíôå ÷ùñéÜ ïñßóôçêáí

ãéá ôçí óõíôÞñçóÞ ôïõ.




ÑÝèõìíï-ÖïñôÝôóá. Ç êáôïéêßá ôùí Óõì-âïýëùí óôçí áé÷ìÞ ôçò Áãßáò Éïõóôßíçò.

Ïé Ïèùìáíïß óôçí ÁíáôïëéêÞÊñÞôç

Ç ðôþóç ôïõ Ñåèýìíïõ Üíïéîå ôï äñü-

ìï ãéá ôçí åðéêñÜôçóç ôùí Ïèùìáíþí

óå ïëüêëçñç ôçí ýðáéèñï. Ïé Üíäñåò

ôïõ Íôåëß ×ïõóåúí, áðïäåóìåõìÝíïé

áðü ðïëéïñêßåò êáé åíéó÷õìÝíïé ìå íÝåò

áößîåéò áðü ôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç êáé

ôçí åëëçíéêÞ ÷åñóüíçóï, ôçí Üíïéîç

ôïõ 1647 ðñïÝëáóáí ðñïò ôéò áíáôïëé-

êÝò åðáñ÷ßåò ôïõ íçóéïý êáé ôéò õðÝôáîáí

åýêïëá. Óå ìåñéêÝò èÝóåéò, ïé ¸ëëçíåò

êÜôïéêïé, óõíåñãáæüìåíïé ìå Âåíåôïýò

ìéóèïöüñïõò, ðñïóðÜèçóáí íá áíá÷áé-

ôßóïõí Þ íá åðéâñáäýíïõí ôçí ðñïÝëáóç

ôùí Ôïýñêùí ìå ìéêñÞ, üìùò, åðéôõ÷ßá.

Ùóôüóï, ïé Üíäñåò ôïõ ÂÝëãïõ ÃéëäÜóç

(Gil d’ Has) êáôüñèùóáí ìå áéöíéäéáóôé-

êÝò åðéèÝóåéò íá åîïíôþóïõí äõíÜìåéò

ôïõ å÷èñïý, ðïõ Þôáí áðïêïììÝíåò áðü

ôïí êýñéï üãêï ôïõ ïèùìáíéêïý óôñáôïý,

óôï Ìõëïðüôáìï, óôï ÔÝìåíïò êáé óôï

ÌéñáìðÝëëï. Ïé åðéôõ÷ßåò, üìùò, áõôÝò

äåí óôÜèçêáí éêáíÝò íá áëëÜîïõí ôï ñïõ

ôùí ãåãïíüôùí.

1⁄4ôáí ïé Ôïýñêïé ðñï÷þñçóáí óôç

ÌåóóáñÜ äéáðñÜôôïíôåò âéáéïðñáãßåò,

ïé Âåíåôïß õðü ôï ÌÜñá êáé ôï ÃéëäÜóç

åíÞñãçóáí áíôåðéèÝóåéò êáôÜ ôùí Ïèù-

ìáíþí, ôïõò ïðïßïõò áñ÷éêÜ íßêçóáí, óôç

óõíÝ÷åéá, üìùò, çôôÞèçêáí êáé õðï÷þ-

ñçóáí ãéá íá âñïõí êáôáöýãéï óå áóöá-

ëÝóôåñá ìÝñç. Ôüôå, ðïëëïß áãñüôåò ôçò

ðåñéï÷Þò åãêáôÝëåéøáí ôá óðßôéá ôïõò,

ðñïêåéìÝíïõ íá áðïöýãïõí ôçí áé÷ìáëù-

óßá êáé êáôÝöõãáí óôï ïñïðÝäéï ôïõ Ëáóé-

èßïõ êáé ôç Óðéíáëüãêá, åíþ Üëëïé ðÞñáí

ôï äñüìï ãéá ôï ×Üíäáêá.

Åí ôù ìåôáîý, ïé Ïèùìáíïß ìÝóá

óå ìéêñü ÷ñïíéêü äéÜóôçìá õðÝôáîáí

ôçí åðáñ÷ßá ôçò Óçôåßáò, ìå åîáßñåóç

ôçí ïìþíõìç ðñùôåýïõóá. ºäéá ôý÷ç

ðåñßìåíå êáé ôéò õðüëïéðåò ðåñéï÷Ýò

ôçò áíáôïëéêÞò ÊñÞôçò. ¢ëëùóôå, ïé

Âåíåôïß, Ý÷ïíôáò íá áíôéìåôùðßóïõí

ôï ìüíéìï ðñüâëçìá ôçò ëåéøáíäñßáò,

õðï÷ñåþèçêáí íá ðåñéïñéóôïýí óôçí

Üìõíá ï÷õñùìÝíùí èÝóåùí ìüíï, ïé

ïðïßåò Þôáí äõíáôü íá êñáôçèïýí ìå

ïëéãÜñéèìåò öñïõñÝò. Óýíôïìá, ïé åóôß-

åò áíôéóôÜóåùò ðåñéïñßóôçêáí óôï ×Üí-

äáêá êáé óå ìåñéêÜ áêüìç ï÷õñÜ, üðùò

ç Óïýäá, ç Óðéíáëüãêá, ç Ãñáìâïýóá

êáé ç Óçôåßá. ÌåñéêÝò ðñïóðÜèåéåò ôùí

ÅëëÞíùí êáé ôùí óõììÜ÷ùí ôùí Âåíå-

ôþí íá ìåôáöÝñïõí ôéò óõãêñïýóåéò óå

äéÜöïñá óçìåßá ãéá áíôéðåñéóðáóìü äåí

áðÝäùóáí ðáñÜ åëÜ÷éóôá áðïôåëÝóìá-

ôá. Ïé ðñïóðÜèåéåò áõôÝò, óôéò ïðïßåò

ðñùôïóôÜôçóå ï Ìáôèáßïò ÊáëëÝñãçò,

åß÷áí êõñßùò óôü÷ï ôçí ðåñéï÷Þ ôùí

Óöáêéþí. Ï ÊáëëÝñãçò, ôçí Üíïéîç ôïõ

1648, óõíïäåõüìåíïò áðü ôïõò ïðëáñ-

÷çãïýò Ìá÷áéñéþôç, ÐáóêÞ êáé Üëëïõò

Êñçôéêïýò, ìåôÝâç óôá ÓöáêéÜ êáé îå-

óÞêùóå ôïõò Ëåõêïñßôåò, ôçí ðåñéï÷Þ

Êßóóáìïõ êáé Áãßïõ Âáóéëåßïõ, åíþ óôç




ÑÝèõìíï, ç áðïèÞêç ðõñïâïëéêïý ôçòÖïñôÝôóáò.

óõíÝ÷åéá åðéôÝèçêå êáôÜ ôïõ öñïõñßïõ

ôïõ Áëìõñïý, üðïõ, üìùò, çôôÞèçêå êáé

Ýôóé êéíÞèçêå ðñïò ôç Óïýäá. 1⁄4ôáí äå

ïé Ïèùìáíïß åíÞñãçóáí åðáíåéëçììÝíåò

åðéèÝóåéò, ôüôå ï ÊáëëÝñãçò âñÞêå êáôá-

öýãéï óôï ×Üíäáêá.

Åí ôù ìåôáîý, ¸ëëçíåò êáé Âåíåôïß,

åðéâáßíïíôåò ðëïßùí ôçò ÌÜëôáò, åß-

÷áí êáôáðëåýóåé óôï Ìõëïðüôáìï ãéá

íá ðïëéïñêÞóïõí ôïõò Ôïýñêïõò ðïõ

âñßóêïíôáí ìÝóá óôï öñïýñéï. 1⁄4ôáí

Ýöèáóáí åíéó÷ýóåéò óôïõò Ïèùìáíïýò,

ôá ðëïßá ôçò ÌÜëôáò áðÝðëåõóáí îáöíé-

êÜ, åãêáôáëåßðïíôáò ôïõò ¸ëëçíåò óôç

ìïßñá ôïõò. Ðïëëïß áðü áõôïýò ðïõ

Ýðåóáí óôç èÜëáóóá ãéá íá óùèïýí

êïëõìðþíôáò Ýùò ôá ðëïßá, äåí ôá êá-

ôÜöåñáí êáé ðíßãçêáí.

Ç áíôßóôáóç óôï ×ÜíäáêáÌåôÜ ôçí êáôÜëçøç ôùí ×áíßùí êáé

ôïõ Ñåèýìíïõ, ìéá ìåãÜëç ìåñßäá Âåíå-

ôþí óýãêëéíå õðÝñ ôçò åãêáôÜëåéøçò ôçò

ÊñÞôçò. Ôá óïâáñÜ, üìùò, ãåãïíüôá ðïõ

óõíÝâçóáí ôï 1648 óôçí Êùíóôáíôéíïý-

ðïëç, ôïõò åìðüäéóáí íá åðéâÜëïõí ôéò

áðüøåéò ôïõò. Ç áéôßá ãéá ôçí áëëáãÞ

ôçò óôÜóçò óçìáíôéêïý áñéèìïý Âåíå-

ôþí Þôáí ç åêèñüíéóç ôïõ óïõëôÜíïõ

ÉìðñáÞì êáé ç áíôéêáôÜóôáóÞ ôïõ áðü

ôïí åðôáåôÞ ãéï ôïõ Ìå÷ìÝô Ä´. ¸ôóé,

ïé Âåíåôïß áðïöÜóéóáí ôåëéêÜ íá óõíå-

÷ßóïõí ôïí áãþíá ôïõò óôçí ÊñÞôç êáé

ãéá ôï óêïðü áõôü êáôåäÜöéóáí ðïëëÜ

óðßôéá óôï ×Üíäáêá, ìå ôï ïéêïäïìéêü

õëéêü ôùí ïðïßùí êáôáóêåýáóáí ðñï-

ìá÷þíåò êáé ôÜöñïõò. Óôï ìåôáîý, ïé

îáöíéêÝò åðéèÝóåéò ôùí Âåíåôþí ìå ôï

ÌÜñá êáé ôï ÃéëäÜóç, áíÜãêáóáí ôïõò

Ïèùìáíïýò íá õðï÷ùñÞóïõí óôçí êþìç

ôïõ Ìáëåâéæßïõ ÂåíåñÜôïõ. Ç Þôôá áõôÞ

õðï÷ñÝùóå ôïõò Ïèùìáíïýò íá ìåôáöÝ-

ñïõí ôï âáñý ðõñïâïëéêü ôïõò áðü ôï

ÑÝèõìíï êáé ôá ×áíéÜ, óôï ×Üíäáêá. Ç

ìåôáöïñÜ ôùí ðõñïâüëùí Ýãéíå ïäéêþò

ìå ôçí áããáñåßá ÷éëéÜäùí åñãáôþí, ïé




îáí ôïí ðñïìá÷þíá ôïõ Éçóïý, ôüôå üëïé

ïé êÜôïéêïé, ðëïýóéïé êáé öôù÷ïß, ìéêñïß

êáé ìåãÜëïé, Üíäñåò, ãõíáßêåò êáé ðáéäéÜ,

ðñïâÜëëïíôáò ëõóóáëÝá áíôßóôáóç êáôüñ-

èùóáí êáé ðÜëé íá áðùèÞóïõí ôïõò Ïèù-

ìáíïýò. Óå áõôÞ ôçí Üíéóç ðÜëç Ýðåóáí

êáé ïé ìïíá÷ïß áäåëöïß Êïõúñßíé, ðïõ åß÷áí

Ýëèåé, ðñïöáíþò áðü ôçí ÁóôõðÜëáéá, ãéá

íá âïçèÞóïõí óôçí Üìõíá ôçò ðüëåùò. Ïé

Ïèùìáíïß áäõíáôïýóáí íá êáôáëÜâïõí

ôçí ðüëç ìå åðéèÝóåéò, ãé’ áõôü óõíÝ÷éóáí

íá äéáíïßãïõí õðïíüìïõò êÜôù áðü üëïõò

ôïõò ðñïìá÷þíåò, äß÷ùò, üìùò, ôåëéêÜ íá

åðéôý÷ïõí ñÞãìáôá.

1⁄4ôáí ï Íôåëß ×ïõóåúí ðáóÜò äéáðß-

óôùóå üôé ïé ðïëõÜñéèìåò åðéèÝóåéò

åíáíôßïí ôùí ðñïìá÷þíùí êáé ïé õðüíï-

ìïé ðïõ äéáíïßãïíôáí óôá èåìÝëéÜ ôïõò

äåí áðÝöåñáí èåôéêÜ áðïôåëÝóìáôá,

áðïöÜóéóå íá êáôáóêåõÜóåé Ýíá öñïý-

ñéï óôç èÝóç Ìáñáèßôç, áðÝíáíôé áðü

ôï ×Üíäáêá, ôï ïðïßï ïíïìÜóôçêå ÍÝïò

×Üíäáêáò (Novam Candiam). Ôçí ßäéá ðå-

ñßïäï, Ýëçîå êáé ç èçôåßá ôïõ ÃéëäÜóç

ùò óôñáôçãïý, ï ïðïßïò áðÝðëåõóå ìå

ôï óôüëï ãéá ôç Âåíåôßá. ÊáôÜ ôç äéÜñ-

êåéá ôïõ ôáîéäéïý ï âåíåôéêüò óôüëïò

óõíÜíôçóå ôïí ïèùìáíéêü êïíôÜ óôá

Êýèçñá êáé ôïí êáôáôñüðùóå.

ÍáõôéêÝò óõãêñïýóåéò óôïÁéãáßï

Ïé Âåíåôïß óõíåéäçôïðïßçóáí ôåëéêÜ

üôé ïé Ïèùìáíïß åíéó÷ýïíôáí óõíå÷þò

êáé Ýôóé áðïöÜóéóáí íá åíéó÷ýóïõí êáé

áõôïß ôï óôüëï ôïõò. ¸ôóé, ôçí Üíïéîç

ôïõ 1646 Üñ÷éóáí ôï óôáäéáêü áðïêëåé-

óìü ôùí Äáñäáíåëßùí. Óôéò 20.3.1646,

åßêïóé ôñßá ðïëåìéêÜ âåíåôéêÜ ðëïßá õðü

ôï ÈùìÜ Ìïñïæßíé áðÝðëåõóáí áðü ôç

Óïýäá ìå ðñïïñéóìü ôçí ÔÝíåäï. ÊáôÜ

ôç äéÜñêåéá ôïõ ðëïõ, ï Ìïñïæßíé, áíôß

íá ðëåýóåé ðñïò ôá ÄáñäáíÝëéá äß÷ùò

êáèõóôÝñçóç, åêôÝëåóå áðïâÜóåéò óôç

ÌÞëï, ôç Óßöíï êáé ôçí ÐÜñï, åéóÝðñáîå

öüñïõò õðïôåëåßáò áðü ôïõò íçóéþôåò

ïðïßïé êüðéáóáí ðïëý ãéá íá ôá ìåôáöÝ-

ñïõí. 1⁄4ôáí ïé Ïèùìáíïß ôïðïèÝôçóáí

ôá ìåãÜëá ðõñïâüëá óå êáôÜëëçëåò

èÝóåéò, Üñ÷éóáí íá âÜëëïõí åíáíôßïí

ôùí ôåé÷þí ôïõ ×Üíäáêá êáé íá óöõñïêï-

ðïýí íõ÷èçìåñüí ôïõò ðñïìá÷þíåò ôïõ

ÌáñôéíÝãêïõ, ôïõ Éçóïý, ôïõ Ìïôóåíßãïõ

(Mocenigo), ôïõ Áãßïõ ÁíäñÝïõ êáé ôçò

Êïñþíáò. 1⁄4ìùò êáé ïé Âåíåôïß, áíôáðá-

íôþíôáò, êôõðïýóáí ôïõò å÷èñïýò ìå

ôçëåâüëá êáé üëìïõò ðïõ óêïñðïýóáí

ôïí èÜíáôï. Ôüôå, ï Íôåëß ×ïõóåúí ðá-

óÜò, åêìåôáëëåõüìåíïò ôçí åïñôÞ ôïõ

Êõñéáêïý Óþìáôïò (ôçò Áãßáò ÄùñåÜò),

êáôÜ ôçí ïðïßá ïé ðéóôïß åß÷áí óõãêåíôñù-

èåß óôï íáü ôïõ Áãßïõ Ôßôïõ, Ýâáëå áðü

ïêôþ ôïõñêéêÜ ï÷õñþìáôá åíáíôßïí ôùí

ðïëéïñêïýìåíùí ìå óêïðü íá äçìéïõñãÞ-

óåé ñÞãìá óôá ôåß÷ç. ÁëëÜ ïé õðåñáóðé-

óôÝò ôçò ðüëåùò, óðåýäïíôáò áìÝóùò

óôéò åðÜëîåéò ôùí ðñïìá÷þíùí, Üñ÷éóáí

íá âÜëëïõí åíáíôßïí ôùí å÷èñþí. üóïé

äå áðü ôïõò å÷èñïýò ðñïóðÜèçóáí íá

áíáññé÷çèïýí óôá ôåß÷ç, äÝ÷èçêáí âñï-

÷Þ áðü ðÝôñåò, ðïõ Ýñé÷íáí ïé ãõíáßêåò

êáé ôá ðáéäéÜ. 1⁄4ôáí ïé Ïèùìáíïß ìåôÜ

ôçí õðüäåéîç åíüò ðñïäüôç, êáôÝëáâáí

ôïí ðñïìá÷þíá ôçò Êïñþíáò, ï ãåííáßïò

ÃéëäÜóçò, åêôåëþíôáò Ýîïäï, åîüíôùóå

ðïëëïýò å÷èñïýò áðü áõôïýò ðïõ âñß-

óêïíôáí ìÝóá óôçí ôÜöñï. Ùóôüóï, ïé

Ïèùìáíïß êáôüñèùóáí íá êáôáëÜâïõí

ôïí ðñïìá÷þíá ôçò ÂÜãéáò, üðïõ Ýðåóå

çñùéêÜ ìá÷üìåíïò ï ÌÜñáò.

Óôï ìåôáîý, ïé ÅðôáíÞóéïé êáé ïé

Ãåñìáíïß, ðïõ Ýöèáóáí óôï ×Üíäáêá

ãéá íá åíéó÷ýóïõí ôçí Üìõíá, ðáñÜ ôéò

ðñïóðÜèåéÝò ôïõò, äåí êáôüñèùóáí íá

åìðïäßóïõí ôïõò Ïèùìáíïýò, ïé ïðïßïé

ìå õðüíïìï óôïí ðñïìá÷þíá ôïõ Ìáñ-

ôéíÝãêïõ, äçìéïýñãçóáí ñÞãìá. 1⁄4ìùò,

ç ðñïóðÜèåéá ôïõ å÷èñïý íá äéåéóäý-

óåé óôçí ðüëç, ìÝóá áðü ôï ñÞãìá ðïõ

äçìéïõñãÞèçêå, äåí áðÝäùóå êáé ïé

Ïèùìáíïß áðùèÞèçêáí îáíÜ.

1⁄4ôáí ïé Ïèùìáíïß ìå õðüíïìï áíáôßíá-




êáé ðñïÝâç óå ëåçëáóßåò. Ç ðáñïõóßá

ôïõ âåíåôéêïý óôüëïõ óôéò ÊõêëÜäåò

åîáãñßùóå ôïõò Ïèùìáíïýò, ïé ïðïßïé

ðñïÝâçóáí óå áíôßðïéíá êáôÜ ôùí ÅëëÞ-

íùí íçóéùôþí, åðåéäÞ ðßóôåõáí üôé áõôïß

óõíåñãÜæïíôáí ìáæß ôïõò. Ç êáôÜóôáóç

ðïõ åðéêñáôïýóå óôá íçóéÜ åðéäåéíþèç-

êå áêüìç ðåñéóóüôåñï ìå ôéò åðéäñïìÝò

÷ñéóôéáíþí ðåéñáôþí, ïé ïðïßïé ìåôÝôñå-

øáí ôïõò üñìïõò ôùí íçóéþí óå ïñìçôÞ-

ñéÜ ôïõò, ðñïêåéìÝíïõ íá åðéôåèïýí êáôÜ

ôùí ïèùìáíéêþí íçïðïìðþí Þ êáé åíáíôß-

ïí ôùí áíýðïðôùí ÅëëÞíùí íçóéùôþí,

þóôå íá áðïêïìßóïõí ðëïýóéá ëåßá.

Ç êáèõóôÝñçóç ôïõ ÈùìÜ Ìïñïæßíé

óôéò ÊõêëÜäåò åðÝôñåøå óôïí ïèùìáíéêü

óôüëï íá äéáðëåýóåé ôá ÄáñäáíÝëéá êáé

íá êáôáðëåýóåé áíåíü÷ëçôïò óôï ÑÝèõ-

ìíï, üðïõ êáé áðïâßâáóå ôéò ðñþôåò åíé-

ó÷ýóåéò. 1⁄4ôáí ï Ìïñïæßíé Ýöèáóå óôçí

ÔÝíåäï êáé áðïâßâáóå äõíÜìåéò óôï íçóß

ãéá íá ôï êáôáëÜâåé, ï ðáóÜò ôçò Èåóóá-

ëïíßêçò Ýóôåéëå åíéó÷ýóåéò óôçí ÔÝíåäï

êáé áíÜãêáóå ôï Ìïñïæßíé íá áðïóõñèåß.

Óôéò 26 Ìáßïõ 1646, ìïßñá ôïõ âåíåôéêïý

óôüëïõ óõãêñïýóôçêå ðñï ôùí Äáñäáíå-

ëßùí ìå ôçí ðñïöõëáêÞ ôïõ ïèùìáíéêïý

óôüëïõ, õðü ôç äéïßêçóç ôïõ íÝïõ êáðå-

ôÜí ðáóÜ, Áëß ÌïõóÜ^ ôá áðïôåëÝóìáôá,

üìùò, õðÞñîáí áìößññïðá.

Ïé óõãêñïýóåéò áíÜìåóá óå Âåíåôïýò

êáé Ïèùìáíïýò åðáíáëÞöôçêáí êáé óôá

åðüìåíá ÷ñüíéá. 1⁄4ôáí ïé óõãêñïýóåéò áõ-

ôÝò êáôÝëçãáí óôç íßêç ôùí Âåíåôþí, ïé

Ïèùìáíïß áäõíáôïýóáí íá áðïóôåßëïõí ôá

ðëïßá ôïõò óôçí ÊñÞôç ãéá íá åíéó÷ýóïõí

ôéò äõíÜìåéò ôïõò óôï íçóß.

Ôï 1648 ï ïèùìáíéêüò óôüëïò, ðïõ

Þôáí ðñïóïñìéóìÝíïò óôá ×áíéÜ, åôïéìá-

æüôáí íá åðéóôñÝøåé óôçí Êùíóôáíôéíïýðï-




Óôéò 12 Ìáßïõ 1649, ï Âåíåôüò íáýáñ-

÷ïò ÉÜêùâïò de Riva íáõìÜ÷çóå ìå ôïí

ïèùìáíéêü óôüëï óôï èáëÜóóéï ÷þñï

áíÜìåóá óôç ÍÝá êáé ÐáëáéÜ Öþêáéá êáé

ôïí íßêçóå áðïöáóéóôéêÜ. Óôç óõíÝ÷åéá,

ïé Âåíåôïß áðïöÜóéóáí íá óôåßëïõí ôïí

ðñïâëåðôÞ ôïõ ×Üíäáêïò åíáíôßïí ôùí

×áíßùí. Áõôüò äå, ìå ìéá áéöíéäéáóôéêÞ

åðßèåóç, ðÝôõ÷å íá áíáêáôáëÜâåé ôï íç-

óÜêé ôùí Áãßùí Èåïäþñùí, íá áé÷ìáëùôß-

óåé ðïëëïýò Ïèùìáíïýò ðïõ âñßóêïíôáí

åðÜíù óôï íçóß êáé íá ôïõò äÝóåé óôá

êïõðéÜ ôùí âåíåôéêþí ãáëÝñùí.

Óôï ìåôáîý, ï óôüëïò ôùí Âåíåôþí,

õðü ôçí äéïßêçóç ôïõ íéêçôÞ ôçò íáõìá÷ß-

áò óôïí êüëðï ôçò Óìýñíçò, Éáêþâïõ de

Riva, êéíÞèçêå îáíÜ ðñïò ôá ÄáñäáíÝëéá

ìå óêïðü íá åìðïäßóåé ôçí Ýîïäï ôïõ

ïèùìáíéêïý óôüëïõ.

Ùóôüóï, ôï 1651, ï ïèùìáíéêüò óôü-

ëïò, õðü ôçí äéïßêçóç åíüò áñíçóßèñç-

óêïõ ðïõ Ýëáâå ôï üíïìá Áëß, êáôüñèù-

óå íá åîÝëèåé áðü ôá ÄáñäáíÝëéá êáé íá

êéíçèåß ðñïò íüôï. Ôüôå, Ýíáò íçóéþôçò,

ï êõñ Âáóßëçò, Ýóðåõóå íá åéäïðïéÞóåé

ôï Íáýáñ÷ï ôùí Âåíåôþí Ìïôóåíßãêï

(Mocenigo), ï ïðïßïò âñéóêüôáí óôá

Êýèçñá, üôé o ïèùìáíéêüò óôüëïò åß-

÷å åîÝëèåé áðü ôá ÄáñäáíÝëéá êáé åß÷å

ðñïóïñìéóôåß óôçí ÐÜôìï. Ï âåíåôéêüò

óôüëïò, áöïý ðñþôá óõíáíôÞèçêå ìå

ôç ìïßñá ôïõ de Riva, Ýöèáóå ìåôÜ áðü

ôñåéò çìÝñåò óôçí ÐÜñï êáé óôç óõíÝ÷åéá

êáôÝðëåõóå óôç ÈÞñá. 1⁄4ôáí åìöáíßóôç-

êå ï ïèùìáíéêüò óôüëïò, áêïëïýèçóå

ìïíïìá÷ßá ðõñïâïëéêïý Ýùò ôç íýêôá,

êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò ïðïßáò ïé Ïèùìá-

íïß áðïóýñèçêáí. Ï Âåíåôéêüò óôüëïò

óõíÜíôçóå îáíÜ ôïí ïèùìáíéêü êïíôÜ

óôçí ÐÜñï, üðïõ êáé áêïëïýèçóå íáõ-

ìá÷ßá, ðïõ Ýëçîå ìå íßêç ôùí Âåíåôþí.

Ïé Âåíåôïß, ôüôå, êáôÝëáâáí äýï å÷èñé-

êÜ ðïëåìéêÜ ðëïßá, ôï Ýíá áðü ôï ïðïßá

Þôáí åîïðëéóìÝíï ìå 60 êáíüíéá, åíþ

Ýêáøáí Üëëá ðÝíôå. Ïé áé÷ìÜëùôïé ðïõ

Ýðåóáí óôá ÷Ýñéá ôùí Âåíåôþí áíÞëèáí

ëç ãéá íá ðåñÜóåé åêåß ôï ÷åéìþíá. ÊáôÜ

ôïí áðüðëïõ, ï óôüëïò óõíÜíôçóå ôç

ãáëÝñá ôïõ ÈùìÜ Ìïñïæßíé êáé áìÝóùò

åðéôÝèçêå åíáíôßïí ôçò. ÊáôÜ ôçí Üíéóç

áõôÞ íáõìá÷ßá, ï ÈùìÜò Ìïñïæßíé ðëçãþ-

èçêå êáé õðÝêõøå óôá ôñáýìáôÜ ôïõ, ôï

äå ðëÞñùìá ôçò âåíåôéêÞò ãáëÝñáò áé÷ìá-

ëùôßóôçêå. Óôç óõíÝ÷åéá, üìùò, ôÝóóåñéò

âåíåôéêÝò ãáëÝñåò Ýöèáóáí óôïí ôüðï

ôçò óõìðëïêÞò êáé åðéôÝèçêáí êáôÜ ôïõ

å÷èñïý. ¸ôóé, ïé Âåíåôïß êáôüñèùóáí íá

áíáêáôáëÜâïõí ôç ãáëÝñá ôïõ Ìïñïæßíé

êáé íá áé÷ìáëùôßóïõí ôïõò Ïèùìáíïýò

ðïõ âñßóêïíôáí åðÜíù ôçò. Ôá õðüëïéðá

ðëïßá ôïõ ïèùìáíéêïý óôüëïõ åðÝóôñå-

øáí ðßóù óôï ëéìÜíé ôùí ×áíßùí.

Ôçí ßäéá ðåñßïäï ïé Ïèùìáíïß, åêìå-

ôáëëåõüìåíïé ôçí áðïõóßá ôïõ óôüëïõ

ôïõ Ìïôóåíßãêï (Mocenigo), åéóÝðëåõ-

óáí ìå ôï óôüëï ôïõò óôç Öñáóêßá êáé

ðñïóÝâáëáí ôï ìéêñü öñïýñéï, ôï ïðïßï

ìåôÜ áðü ãåííáßá áíôßóôáóç, Ýðåóå óôá

÷Ýñéá ôïõò. Ï Ïèùìáíéêüò óôüëïò óõíå-

÷ßæïíôáò ôéò åðéèÝóåéò, åóôñÜöç êáôÜ

ôçò Óïýäáò^ äåí ìðüñåóå, üìùò, íá ôçí

êáôáëÜâåé. 1⁄4ôáí äå ôñáõìáôßóôçêå èáíÜ-

óéìá ï Ïèùìáíüò íáýáñ÷ïò, ï ïèùìáíé-

êüò óôüëïò áðåóýñèç óôç Ñüäï. Ôïí ßäéï

÷ñüíï, ðëïßá áðü ôçí Áëãåñßá Ýöèáóáí

óôéò íüôéåò áêôÝò ôçò ÊñÞôçò êáé áðïâß-

âáóáí åíéó÷ýóåéò óôï Êëßìá. Áðü åêåß,

ïé å÷èñïß ðñï÷þñçóáí ðñïò ôï ×Üíäáêá

êáé äéÜíïéîáí õðüíïìï óôïí ðñïìá÷þíá

1⁄4ðåñá Ìïôóåíßãêá. ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá

ôçò äéÜíïéîçò, ïé Âåíåôïß, ìå õðüíïìï

ðïõ êáôáóêåýáóáí êáé áõôïß, Ýöèáóáí

óôïí ôïõñêéêü, Ýäùóáí ìÜ÷ç åíáíôßïí

ôïõ å÷èñïý åêåß ìÝóá êáé íßêçóáí. Óôç

óõíÝ÷åéá, ïé Âåíåôïß äéåíÞñãçóáí Ýîïäï

êáé êáôüñèùóáí íá åêäéþîïõí ôïõò Áëãå-

ñéíïýò, ïé ïðïßïé ðñïêåéìÝíïõ íá óùèïýí

åãêáôÝëåéøáí ôç èñçóêåßá ôïõ ÉóëÜì êáé

ðñïóêýíçóáí ôï ×ñéóôü.

ÑÝèõìíï, ç åîùôåñéêÞ üøç ôçò êýñéáò áíá-ôïëéêÞò ðýëçò ôçò ÖïñôÝôóáò.




óå ôÝóóåñéò Ýùò ðÝíôå ÷éëéÜäåò. Ôá õðü-

ëïéðá ðëïßá ôùí Ïèùìáíþí åîüêåéëáí

óôéò áêôÝò ôçò ÍÜîïõ êáé ïé íáýôåò ðïõ

åðÝâáéíáí óå áõôÜ áðïâéâÜóôçêáí óôç

óôåñéÜ êáé êáôÝöõãáí óå Ýíá ìïíáóôÞ-

ñé. Ïé Âåíåôïß áðÝóôåéëáí ôüôå ôïí êõñ

Âáóßëç íá ôïõò ðåßóåé íá ðáñáäïèïýí.

Ïé å÷èñïß áñ÷éêÜ áñíÞèçêáí, üôáí, üìùò,

äéáðßóôùóáí üôé äåí õðÞñ÷å ôñüðïò äéá-

öõãÞò ôïõò, áðïöÜóéóáí íá ðáñáäï-

èïýí. Ðáñüëá áõôÜ, ïñéóìÝíá ðëïßá ôïõ

å÷èñïý êáôüñèùóáí íá äéáöýãïõí ðñïò

ôá ×áíéÜ êáé íá îåöïñôþóïõí ôá ðïëýôé-

ìá ãéá ôïõò Ïèùìáíïýò åöüäéá.

Åí ôù ìåôáîý, ï Íáýáñ÷ïò, ðïõ ðëçñï-

öïñÞèçêå üôé óôï ëéìÜíé ôïõ Ñåèýìíïõ Þôáí

áãêõñïâïëçìÝíá å÷èñéêÜ ðëïßá ìå öïñôßï

ëáäéïý, êåñéïý êáé ìÝôáîáò, äå äßóôáóå íá

åéóÝëèåé óôï ëéìÜíé, íá êáôáëÜâåé ôá å÷èñéêÜ

ðëïßá êáé ìåôÜ íá êáôáöýãåé óôï íçóß Äßá.

1⁄4ôáí ï äéÜäï÷ïò ôïõ Ìïôóåíßãêï,

ÐÝôñïò Öþóêïëïò, êáôÝðëåõóå óôï

×Üíäáêá, âñÞêå ôïõò ðïëéïñêçìÝíïõò

óå ðïëý êáêÞ êáôÜóôáóç êáé ìå ìåéùìÝ-

íï ôï çèéêü. Óýíôïìá, ï Öþóêïëïò õðï-

÷ñåþèçêå íá áíôéìåôùðßóåé ôçí áíôáñóßá

ôùí Áëâáíþí ìéóèïöüñùí, ïé ïðïßïé ôïí

áðåéëïýóáí üôé, åÜí äåí áõîáíüôáí ï

ìéóèüò ôïõò, èá ðáñÝäéäáí óôïõò Ïèù-

ìáíïýò äýï ï÷õñþìáôá, ôùí ïðïßùí ôç

öñïýñçóç åß÷áí áíáëÜâåé. Ï Âåíåôüò

íáýáñ÷ïò, áöïý ôïõò õðï÷ñÝùóå íá

ðåéèáñ÷Þóïõí, áðÝðëåõóå áìÝóùò áðü

ôï ×Üíäáêá ãéá íá åíôïðßóåé ôï óôüëï

ôïõ å÷èñïý. 1⁄4ìùò, ï Ïèùìáíüò íáýáñ-

÷ïò Áëß, áðïöåýãïíôáò ôç óýãêñïõóç ìå

ôïõò Âåíåôïýò, ðñïôßìçóå íá êáôáöýãåé

óôç Ñüäï. Óôç óõíÝ÷åéá, áöïý ðñþôá óõ-

íåííïÞèçêå ìå ôï Íôåëß ×ïõóåúí ðáóÜ,

áðïöÜóéóå íá êáôáðëåýóåé óôá íüôéá ôçò

ÊñÞôçò ãéá íá ðïëéïñêÞóåé ôï êÜóôñï ôïõ

Óåëßíïõ, üðïõ èá Ýöèáíå ìå ôï ðåæéêü

ôïõ êáé ï ×ïõóåúí. Áðü ôçí ðëåõñÜ ôïõ,

ï Öþóêïëïò ðïõ âñéóêüôáí óôá Êýèç-

ñá êáé ðáñáêïëïõèïýóå ôéò êéíÞóåéò ôïõ

ïèùìáíéêïý óôüëïõ, ìüëéò öÜíçêå ï Áëß

ìå ôï óôüëï ôïõ, åíÞñãçóå åðßèåóç åíá-

íôßïí ôïõ êïíôÜ óôç Ãñáìâïýóá êáé ôïí

äéÝëõóå. 1⁄4ìùò, ï ×ïõóåúí ðáóÜò, åðåé-

äÞ äåí áíôéìåôþðéóå áíôßóôáóç, Ýöèáóå

óôï ÓÝëéíï ìå 4.000 ðåæïýò êáé êáâáëÜ-

ñçäåò êáé ðïëéüñêçóå ôï öñïýñéï, üðïõ

åß÷áí êáôáöýãåé ðïëëïß Üìá÷ïé. Ïé öñïõ-

ñïß ôïõ êÜóôñïõ, Ý÷ïíôáò óôï ðëåõñü

ôïõò êáé ôïõò áìÜ÷ïõò, êáôüñèùóáí íá

áðïêñïýóïõí ôïõò Ïèùìáíïýò ìå ôç

âïÞèåéá êáé ôùí ðõñïâüëùí ðïõ äéÝèå-

ôáí. Óôç óõíÝ÷åéá, åêôåëþíôáò Ýîïäï,

êõíÞãçóáí ôïõò Ïèùìáíïýò, ïé ïðïßïé,

ïðéóèï÷ùñþíôáò Üôáêôá, Üöçóáí ðßóù

ôïõò ãýñù óôïõò ÷ßëéïõò íåêñïýò. Ï ×ïõ-

óåúí ðáóÜò ìå ôïõò õðüëïéðïõò Üíäñåò

ôïõ åðÝóôñåøå óôá ×áíéÜ êáé ìåôÜ ðñï-

ùèÞèçêå óôï ×Üíäáêá ãéá íá óõíå÷ßóåé

ôçí ðïëéïñêßá.

Áðü ôçí ðëåõñÜ ôïõò ïé Âåíåôïß åðéôÝ-

èçêáí êáôÜ ôçò ËÝñïõ êáé ôçí êáôÝëáâáí.

Óôç óõíÝ÷åéá, êéíÞèçêáí åíáíôßïí ôçò Êù,

óôÝëíïíôáò ìðñéãêáíôßíéá (ëçóôñéêÜ) áðü

ôç ÆÜêõíèï êáé ôçí ÊåöáëëïíéÜ õðü ôïí




Ìáôèáßï ÊáëëÝñãç, ôçí ëåçëÜôçóáí êáé

ðÞñáí ðïëëïýò áé÷ìáëþôïõò. ÊáôÜ ôïí

áðüðëïõ, óõíÜíôçóáí ôïí å÷èñéêü óôü-

ëï, ï ïðïßïò, äéáèÝôïíôáò õðåñÜñéèìá

ðëïßá, õðåñßó÷õóå ôùí Âåíåôþí. Óôç

íáõìá÷ßá óêïôþèçêå êáé ï ÊáëëÝñãçò.

Ïé Âåíåôïß åíÞñãçóáí åðéäñïìÝò êáé êáôÜ

ôçò Óêýñïõ, áé÷ìáëþôéóáí äå üëïõò ôïõò

êáôïßêïõò ôçò êáé ôïõò ìåôÝöåñáí óôçí

ÊÝñêõñá. ÁõôÞ ôçí ðåñßïäï, ïëüêëçñï ôï

Áéãáßï âñéóêüôáí ìåôáîý óöýñáò êáé Üê-

ìïíïò, áöïý óôéò óõãêñïýóåéò áíÜìåóá

óå Âåíåôïýò êáé Ïèùìáíïýò ôá èýìáôá

Þôáí ðÜíôïôå ïé ¸ëëçíåò, ïé ïðïßïé, ìüëéò

åìöáíßæïíôáí ïé Ïèùìáíïß, Ýóðåõäáí íá

äçëþóïõí õðïôáãÞ^ Ýðñáôôáí äå ôï ßäéï,

üôáí åìöáíßæïíôáí êáé ïé Âåíåôïß.

Ôá ãåãïíüôá åîåëß÷èçêáí ùò åîÞò:

Ï ÐÝôñïò Öþóêïëïò, ðåñéðëÝïíôáò ôéò

áêôÝò ôïõ Áéãáßïõ, ðñïóÝâáëå ôéò áíá-

ôïëéêÝò áêôÝò ôçò ÐåëïðïííÞóïõ, åíÞñ-

ãçóå åðßèåóç êáôÜ ôçò ÌïíåìâáóéÜò,

ëåçëÜôçóå ôçí ðüëç êáé ôá ðåñß÷ùñá,

åíþ óôç óõíÝ÷åéá åóôñÜöç åíáíôßïí ôïõ

Âüëïõ, üðïõ ïé Ôïýñêïé åãêáôáëåßðïíôáò

ôá óðßôéá ôïõò, Ýöõãáí óôá ïñåéíÜ. Ï

Öþóêïëïò, ìåôÜ ôç ëåçëáóßá ôïõ Âüëïõ,

óõíáíôÞèçêå ìå ôï óôüëï ôïõ ÖñáíôóÝ-

óêï Ìïñïæßíé êáé óôç óõíÝ÷åéá ïé äýï

åíåôéêïß óôüëïé åêôÝëåóáí åðéäñïìÝò óå

äéÜöïñá ëéìÜíéá. Ï Ìïñïæßíé êáôÝðëåõóå

óôï Íáýðëéï êáé íáõìÜ÷çóå ìå ôïí ïèù-

ìáíéêü óôüëï, ôïí ïðïßï íßêçóå. ¸ðåéôá,

ëåçëÜôçóå ôçí Åýâïéá êáé ìåôÜ Ýóðåõóå

óôç ÄÞëï êáé óôç ÌïíåìâáóéÜ. Ìüëéò ï

Âåíåôüò íáýáñ÷ïò ðëçñïöïñÞèçêå üôé ïé

Ôïýñêïé âñßóêïíôáí óôç óôåñéÜ, áðÝíáíôé

áðü ôç ÌïíåìâáóéÜ, êáôÝóôñåøå ìå ôá

êáíüíéá ôùí ðëïßùí ôïõ ôç ãÝöõñá ðïõ

Ýíùíå ôï ÃïõëÜ ìå ôç óôåñéÜ êáé ìåôÜ

êÜëåóå ôïõò êáôïßêïõò ôçò ðüëåùò íá

ðáñáäïèïýí. Áõôïß, üìùò, áñíÞèçêáí

ìå ôï áéôéïëïãéêü üôé ðïëõÜñéèìïé Ôïýñ-

êïé ìáæß ìå ôïí ðáóÜ âñßóêïíôáí óôá

ðåñß÷ùñá êáé êñáôïýóáí ïìÞñïõò áðü

ôïí áãñïôéêü ðëçèõóìü. Ï Ìïñïæßíé,

áðôüçôïò, Ýóðåõóå íá âïìâáñäßóåé ôçí

ðüëç êáé áðïðåéñÜèçêå íá ôçí êáôáëÜ-

âåé. 1⁄4ìùò, åðåéäÞ ç ðüëç Þôáí êáëÜ

åöïäéáóìÝíç, ç ðñïóðÜèåéÜ ôïõ äåí

êáñðïöüñçóå. ÅîÜëëïõ, ïé ¸ëëçíåò êÜ-

ôïéêïé, ãíùñßæïíôáò üôé ç ðáñÜäïóÞ ôïõò

óôï Ìïñïæßíé ìÜëëïí èá ôïõò Ýâëáðôå,

ôïí áãíüçóáí. Áõôüò ôüôå Ýëõóå ôçí ðï-

ëéïñêßá êáé áðÝðëåõóå ðñïò áíáæÞôçóç

åõêïëüôåñçò ëåßáò.

Ðñïò ôï ôÝëïò ôïõ 1653, ç ãåíéêÞ áñ-

÷çãßá ôùí Âåíåôþí ðåñéÞëèå óôï Ìïôóå-

íßãêï. Óôéò 6 Éïõëßïõ 1654, ïêôþ âåíåôéêÜ

ðëïßá, õðü ôïí íáýáñ÷ï ÉùóÞö Äåëößíï,

óõãêñïýóôçêáí ìå ôï óýíïëï ôïõ ïèù-

ìáíéêïý óôüëïõ. Óôç íáõìá÷ßá üëá ôá

âåíåôéêÜ ðëïßá âõèßóôçêáí, åêôüò áðü

ôç âåíåôéêÞ íáõáñ÷ßäá, ç ïðïßá ìïëï-

íüôé äéùêüôáí áðü 14 ïèùìáíéêÜ ðëïßá,

êáôüñèùóå íá äéáöýãåé.

Ç Âåíåôßá, ìåôÜ ôçí Þôôá áõôÞ, ðñï-

×áíéÜ. Ó÷åäéÜãñáììá ôùí ï÷õñþóåùí ôçò ðüëåùò. Ç ðüëç ìåôÜ áðü ðïëéïñêßá äýï ìç-íþí ðáñáäüèçêå óôéò 22 Áõãïýóôïõ 1645.




óðÜèçóå íá ðñïóåëêýóåé ôï åíäéáöÝ-

ñïí ôùí Åõñùðáßùí ãéá ôç óùôçñßá ôçò

ÊñÞôçò. Ïé ðñïóðÜèåéÝò ôçò, üìùò, äåí

åõäïêßìçóáí. Ùóôüóï, ôçí ðåñßïäï 1655-

1657 êáôÞãáãå ôñåéò óðïõäáßåò íßêåò óôá

ÓôåíÜ ôùí Äáñäáíåëßùí. Óôç óõìðëïêÞ

ðïõ Ýãéíå ôïí Éïýíéï ôïõ 1656 óêïôþèç-

êå êáé ï íáýáñ÷ïò ËïñÝíôæïò ÌÜñêåëïò,

åíþ ï ðñïâëåðôÞò Barbaro Badoer êá-

ôÝëáâå ôçí ÔÝíåäï óôéò 6.7.1656 êáé ôç

ËÞìíï óôéò 20.8.1656. ÌåôÜ ôç íáõìá÷ßá

óôá ÓôåíÜ, ï ËÜæáñïò Ìïôóåíßãêï ìåôÝ-

âç óôá ÅðôÜíçóá ãéá íá óôñáôïëïãÞóåé

Üíäñåò. ÐÞãå óôçí ÊÝñêõñá, ôçí Êåöáë-

ëïíéÜ êáé ôç ÆÜêõíèï, åíþ óôç óõíÝ÷åéá

êáôÝðëåõóå óôï Áéãáßï ãéá íá óõíáíôÞ-

óåé ôïí å÷èñéêü óôüëï. Óôç óýãêñïõóÞ

ôïõ ìå ôï óôüëï ôçò Áéãýðôïõ óôç ×ßï,

ôï ÌÜéï ôïõ 1657, âãÞêå íéêçôÞò. Óôç

óõíÝ÷åéá, êáôáíáõìÜ÷çóå ôï óôüëï ôçò

ÌðáñìðáñéÜò êáé óõãêñïýóôçêå ìå ôïí

ïèùìáíéêü óôüëï óôïí ÅëëÞóðïíôï. Êá-

ôÜ ôçí ôåëåõôáßá íáõìá÷ßá ç âåíåôéêÞ

íáõáñ÷ßäá êÜçêå, ï äå ËÜæáñïò Ìïôóåíß-

ãêï óêïôþèçêå. Ôüôå, ïé Ïèùìáíïß êáôüñ-

èùóáí íá êáôáëÜâïõí äß÷ùò áíôßóôáóç

ôç ËÞìíï êáé ôçí ÔÝíåäï.

Ïé Ïèùìáíïß, ðïõ åß÷áí ìåãÜëá äéïé-

êçôéêÜ ðñïâëÞìáôá êáé äåí ìðïñïýóáí

íá óõãêåíôñùèïýí óôçí Üëùóç ôïõ

×Üíäáêá, ôï 1658, áðïöÜóéóáí íá áíá-

êáëÝóïõí óôçí Ðüëç ôïí Íôåëß Xïõóåúí,

ðïõ Þôáí åðß äþäåêá ÷ñüíéá óåñäÜñçò

(áñ÷éóôñÜôçãüò) ôïõò. ÌåôÜ ôçí ÜöéîÞ

ôïõ, ï Íôåëß ×ïõóåúí êëåßóôçêå óôéò öõ-

ëáêÝò ôïõ Ãåíôß ÊïõëÝ (Åðôáðýñãéï) êáé

óýíôïìá áðïêåöáëßóôçêå. Ïé ëüãïé ðïõ

ïäÞãçóáí óôçí åêôÝëåóç ôïõ äåí åßíáé

ãíùóôïß. ÓõíÞèùò, üìùò, ïé ðáóÜäåò êáé

ïé áîéùìáôïý÷ïé åß÷áí ôï ôÝëïò áõôü,

åðåéäÞ ðëïýôéæáí êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò

èçôåßáò ôïõò Þ åðåéäÞ ôïõò õðïðôåýï-

íôáí üôé åðéäßùêáí íá êáôáëÜâïõí ôçí

åîïõóßá. Óôç óõãêåêñéìÝíç ðåñßðôùóç

ùò ðñüó÷çìá ðñïâëÞèçêå ç áíéêáíüôç-

ôá ôïõ Íôåëß ×ïõóåúí íá êáôáëÜâåé ôï

×Üíäáêá, ýóôåñá áðü äþäåêá ÷ñüíéá ðï-

ëéïñêßáò. Ôç èÝóç ôïõ êáñáôïìçèÝíôïò

ðáóÜ óôï ×Üíäáêá êáôÝëáâå ï Ìå÷ìÝô

Êáôéñôæßïãëïõ, ðïõ åß÷å ôç öÞìç ôïõ

áôñüìçôïõ êáé Üîéïõ áñ÷çãïý. Åíþ ôçí

çãåóßá ôùí ïèùìáíéêþí äõíÜìåùí áíÝ-

ëáâå ï Á÷ìÝô Êéïðñïõëïý, ôçò ãíùóôÞò

ïéêïãÝíåéáò ôùí Êéïõðñïõëßäùí.

Óôï ìåôáîý, ï íÝïò Âåíåôüò íáýáñ÷ïò

ÖñáíôóÝóêï Ìïñïæßíé êáôÝðëåõóå óôç

Ìåóóçíßá êáé ìáæß ìå êÜðïéïõò ÌáíéÜôåò

ëåçëÜôçóå ôçí ÊáëáìÜôá. Óôç óõíÝ÷åéá

êáôÝðëåõóå óôï ×Üíäáêá, üðïõ áðïâß-

âáóå ôïí ðñþçí ïéêïõìåíéêü ÐáôñéÜñ÷ç

Éùáíßêéï Â´, åíþ ìåôÜ êéíÞèçêå ðñïò ôçí

ÐÜôìï. Áöïý ëåçëÜôçóå ôï íçóß, óõíÝ-

÷éóå ôéò ëçóôñéêÝò ôïõ åðéäñïìÝò êáôá-

ëáìâÜíïíôáò ôïí ÔóåóìÝ. Ôçí Üíïéîç ôïõ

1659 êáôÝëáâå, åðßóçò, ôï Êáóôåëüñéæï

óôéò 22.9.1659. ÌåôÜ ôç ëåçëáóßá ôïõ

íçóéïý êáé ôçí êáôáóôñïöÞ ôïõ öñïõñßïõ

ôïõ, áé÷ìáëþôéóå ôïõò êáôïßêïõò, Üñðá-

îå ôá õðÜñ÷ïíôÜ ôïõò êáé óôç óõíÝ÷åéá

êáôÝðëåõóå óôç ×ßï, ôçí ïðïßá ùóôüóï

äå ëåçëÜôçóå, åðåéäÞ äùñïäïêÞèçêå. Ï

Ìïñïæßíé êõñßåõóå ôç ÓêéÜèï êáé ôï 1660

åðÝóôñåøå óôçí ÊñÞôç.

Ç âïÞèåéá ðñïò ôç ÂåíåôßáÏé ðñþôåò áðïóôïëÝò âïÞèåéáò ðñïò

ôï íçóß Üñ÷éóáí ôï 1650-51, üôáí ç Éóðá-

íßá åöïäßáóå ìå óéôçñÜ ôç öñïõñÜ ôïõ

×Üíäáêá êáé ðñïóÝöåñå 8 ãáëÝñåò êáé

150 ÷éëéÜäåò ñåÜëéá óôç Âåíåôßá. Ùóôü-

óï, ç ðñþôç ïõóéáóôéêÞ âïÞèåéá óôÜëèç-

êå ôï 1660 áðü ôç Ãáëëßá. Ïé ÃÜëëïé, ðïõ

Þôáí ðåñß ôïõò 4.000, õðü ôç äéïßêçóç

ôïõ íåáñïý ðñßãêéðá d’ Almeras, åóôÜ-

ëçóáí áðü ôï Ëïõäïâßêï ôï ÉÄ´. Áõôïß,

üôáí Ýöèáóáí óôç ÍÜîï, äéÝðñáîáí ôéò

ßäéåò âáñâáñüôçôåò ðïõ åß÷áí äéáðñÜîåé

êáé ïé ðñüãïíïß ôïõò óôáõñïöüñïé, áíá-

ãêÜæïíôáò ôïõò Íáîéþôåò íá êáôáöýãïõí

óôá âïõíÜ ãéá íá ãëõôþóïõí áðü ôéò âá-

íáõóüôçôÝò ôïõò. Óôç óõíÝ÷åéá, áðü ôç

ÍÜîï ïé ÃÜëëïé ìåôáöÝñèçêáí óôç Óïýäá




ãéá íá óõíå÷ßóïõí êáé åêåß ôï ïëÝèñéï

Ýñãï ôïõò åéò âÜñïò ôùí ÅëëÞíùí. Êá-

ôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò ãáëëéêÞò åðé÷åßñçóçò

ãéá ôçí êáôÜëçøç ôùí ×áíßùí, ðåñéï÷Þ

üðïõ åß÷áí êáôáöýãåé ðïëëïß Ôïýñêïé,

ï óåñäÜñçò Êáôéñôæßïãëïõ Ýóðåõóå ìå

4000 ðïëåìéóôÝò óôïí Áëìõñü êáé óôçí

ðáñáëßá ôïõ Áðïêïñþíïõ, ðïõ åß÷áí êõ-

ñéåõôåß áðü ôïõò ÃÜëëïõò, åðéêïõñïýìå-

íïò áðü ôïí ðáóÜ ôçò Ñüäïõ, ï ïðïßïò

åß÷å óôçí äéÜèåóç ôïõ 2.000 Üíäñåò. Ïé

äýï Ïèùìáíïß ðïëÝìáñ÷ïé õðåñßó÷õóáí

ôùí ÃÜëëùí êáé ôïõò õðï÷ñÝùóáí íá ëý-

óïõí ôçí ðïëéïñêßá ôùí ×áíßùí.

Ôçí ßäéá ðåñßïäï ïé Âåíåôïß, åîïñìþ-

íôáò áðü ôï ×Üíäáêá, åðéôÝèçêáí åíá-

íôßïí ôïõ öñïõñßïõ ôïõ ÍÝïõ ×Üíäáêá,

ôï ïðïßï åß÷áí áíåãåßñåé ïé Ïèùìáíïß,

êáé êáôÝëáâáí ôï ôïõñêéêü óôñáôüðåäï.

1⁄4ìùò, êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò ëåçëáóßáò

ôçò ðåñéï÷Þò, ïé Ïèùìáíïß åðÝóôñåøáí

êáé öüíåõóáí ãýñù óôïõò 1500 Üíäñåò,

ïé ðåñéóóüôåñïé áðü ôïõò ïðïßïõò Þôáí

ÃÜëëïé. ÌåôÜ ôçí ðáíùëåèñßá áõôÞ, ïé

ÃÜëëïé ðñïóâëÞèçêáí áðü ðáíþëç êáé

ïé åðéæÞóáíôåò åãêáôÝëåéøáí ôïí ×Üíäá-

êá óå êáêÞ êáôÜóôáóç êáé åðÝóôñåøáí

óôç Ãáëëßá.

Óôá ôÝëç ôïõ 1661, Ýöèáóå óôçí

ÊñÞôç íÝá ãáëëéêÞ äýíáìç áðïôåëïý-

ìåíç áðü 3000 ðåæïýò êáé 300 éððåßò,

åíþ áêïëïýèçóáí êáé Üëëåò åíéó÷ýóåéò

óå Üíäñåò êáé ðïëåìïöüäéá. ÅðéêåöáëÞò

ôùí ÃÜëëùí ôÝèçêå ï óôñáôçãüò Ãêéñüí

ÖñáíóïõÜ (Ghiron Francois), ìáñêÞóéïò

de Ville. Ï ìáñêÞóéïò, áöïý ðñþôá

óôñáôïëüãçóå ¸ëëçíåò áðü ôá ÅðôÜ-

íçóá êáé ôá íçóéÜ ôïõ Áéãáßïõ, áíÝëáâå

ôçí ïñãÜíùóç ôùí ðïëåìéêþí åðé÷åéñÞóå-

ùí. 1⁄4ìùò, ïýôå ï ßäéïò ïýôå ï äéÜäï÷üò

Ç ðïëéïñêßá ôïõ Ñåèýìíïõ




ôïõ, ìáñêÞóéïò Óåí ÁíôñÝ ÌïìðñÝí (Saint

Andre Mombrun), êáôüñèùóáí íá ìåôá-

âÜëëïõí ôçí êáêÞ êáôÜóôáóç óôçí ïðïßá

âñéóêüôáí ç Üìõíá ôïõ ×Üíäáêá.

Ôï 1663, åíþ ç ðïëéïñêßá ôïõ ×Üíäáêá

áðü ôïõò Ôïýñêïõò óõíå÷éæüôáí, ïé Âåíå-

ôïß åðéôÝèçêáí åíáíôßïí ôïõ öñïõñßïõ, ôï

ïðïßï åß÷áí áíåãåßñåé ïé Ôïýñêïé êïíôÜ óôçí

Êíùóü, ãíùóôïý ùò ÖïñôÝôóá êáé ðñïêÜ-

ëåóáí óôïí å÷èñü ìåãÜëç öèïñÜ.

Ç ôåëåõôáßá öÜóç ôïõ ðïëÝìïõÌåôÜ ôïí ðüëåìï áíÜìåóá óôïõò

Áøâïýñãïõò êáé ôçí ÏèùìáíéêÞ Áõôï-

êñáôïñßá, ðïõ Ýëçîå ìå ôç íßêç ôùí

Ïèùìáíþí êáé ôçí Üëùóç ôïõ ï÷õñïý

Íïú÷üéæåë (Neuhaeusel) êáé ìåôÜ ôçí

õðïãñáöÞ ôçò óõíèÞêçò åéñÞíçò óôï

ÂÜéóåíìðïõñãê (Weissenburg), ôïí Áýãïõ-

óôï ôïõ 1664, ïé Ïèùìáíïß ìåôÝöåñáí

ôéò äõíÜìåéò ôïõò, ðïõ áíÝñ÷ïíôáí óå

40.000 Üíäñåò áðü ôçí Åõñþðç óôï ìÝ-

ôùðï ôïõ ×Üíäáêá ôçò ÊñÞôçò. Ï âåæßñçò

Á÷ìÝô Êéïðñïõëïý, ï ïðïßïò äéïñßóôçêå

åðßêåöáëÞò ôùí ïèùìáíéêþí äõíÜìåùí,

áðïâéâÜóôçêå ðñþôá óôá ×áíéÜ êáé áðü

åêåß ìåôÝâç óôï óôñáôüðåäï ôùí Ïèùìá-

íþí óôï ÍÝï ×Üíäáêá. ÌåôÜ áðü ðñïóå-

êôéêÞ åîÝôáóç ôùí ôåé÷þí ôïõ ×Üíäáêá

åðáíÞëèå óôá ×áíéÜ.

Ôïí Áðñßëéï ôïõ 1667 Ýöèáóå óôá ×á-

íéÜ ï ïèùìáíéêüò óôüëïò, ï ïðïßïò áðïôå-

ëåßôï áðü 30 ðëïßá ðëÞñç åöïäßùí, õðü

ôç äéïßêçóç ôïõ ÊáðëÜí ðáóÜ, êáèþò êáé

ï ÊáñÜ ÌïõóôáöÜ ðáóÜò, ðïõ Ýìåëëå

íá ðïëéïñêÞóåé áíåðéôõ÷þò ôç ÂéÝííç ôï

1683. ÌåôÜ ôï ðïëåìéêü óõìâïýëéï ðïõ

óõãêñïôÞèçêå ãéá íá åîåõñåèåß ï ôñüðïò

ðñïóâïëÞò ôçò ðüëçò ôïõ ×Üíäáêá, ï Êá-

ñÜ ÌïõóôáöÜ ðáóÜò, ï Ðå÷ëéâÜí Ìïõóôá-

öÜ ðáóÜò êáé ï óåñäÜñçò øÞöéóáí õðÝñ

ôçò åðßèåóçò êáôÜ ôùí ðñïìá÷þíùí ôçò

Ðáñáäüóåùò Þ ôïõ Áãßïõ ÁíäñÝïõ, ôùí

Éóñáçëéôþí Þ ôçò ÂçèëåÝì êáé ôïõ ×ïé-

ñïäéêôýïõ Þ ÌáñôéíÝãêïõ.

Ï Á÷ìÝô Êéïðñïõëïý, åêôüò áðü ôçí áñ-

÷éêÞ äýíáìç ôùí 40.000 ðåæþí êáé éððÝùí,

åíéó÷ýèçêå êáé ìå íÝåò áößîåéò. ¸ôóé ôï óý-

íïëï ôùí äõíÜìåùí ðïõ åß÷å óôç äéÜèåóÞ

ôïõ Ýöèáóå ôéò 60.000 Üíäñåò. Áðü ôçí

ðëåõñÜ ôùí Âåíåôþí, ïé õðåñáóðéóôÝò ôïõ

×Üíäáêá äåí Þôáí ðåñéóóüôåñïé áðü 9.000

Üíäñåò, åðéêïõñïýìåíïé áðü ôá ðëçñþìá-

ôá ôïõ âåíåôéêïý óôüëïõ, ðïõ áíÝñ÷ïíôáí

óå 3.000 íáýôåò êáé áîéùìáôéêïýò.

Ôï ÌÜéï ôïõ 1667, ï Êéïðñïõëïý Üñ÷é-

óå ôçí ðïëéïñêßá ìå óõíå÷åßò êáíïíéïâï-

ëéóìïýò êáé íÝåò êáôáóêåõÝò õðïíüìùí.

Ðñïò ôï ôÝëïò ôïõ 1667, ïé õðåñáóðéóôÝò

ôïõ ×Üíäáêá, ëüãù ôïõ óõíå÷éæüìåíïõ

ðïëÝìïõ, ìåéþèçêáí êáôÜ 400 áîéùìáôé-

êïýò êáé 3200 ðïëåìéóôÝò, åíþ ïé áðþ-

ëåéåò ôùí Ïèùìáíþí áíÝñ÷ïíôáí óå

20.000 Üíäñåò. Ùóôüóï, ïé Ïèùìáíïß

êáôüñèùóáí íá êáëýøïõí ôéò áðþëåéÝò

ôïõò ìå íÝåò áößîåéò áíäñþí, åíþ ïé

åíéó÷ýóåéò ôùí Âåíåôþí Þôáí åëÜ÷éóôåò.

Ôüôå ïé Âåíåôïß, äéáéóèáíüìåíïé üôé ôï ôÝ-

ëïò ôçò ÊñÞôçò ðëçóßáæå, ðñüôåéíáí óôï

óïõëôÜíï ÷ñÞìáôá êáé åäÜöç óôç Äáëìá-

ôßá, åÜí ïé Ôïýñêïé ðåñéïñßæïíôáí óôçí

ðüëç ôïõ Ñåèýìíïõ. Ç ðñüôáóÞ ôïõò

áðåññßöèç êáé ï ðüëåìïò óõíå÷ßóôçêå

ìå áìåßùôç Ýíôáóç.

Óå ìéá áðü ôéò åðéèÝóåéò ôïõ

âåæßñç Êéïðñïõëïý êáôÜ ôïõ

ðñïìá÷þíá ôïõ Áãßïõ ÁíäñÝá,

ï Âåíåôüò ÁíäñÝáò Âáñüôóç

ôïõ ðáñÝäùóå ôá ó÷Ýäéá

ôïõ ðñïìá÷þíá êáé

ôïí ðëçñïöüñç-

óå ãéá ôçí




êáôÜóôáóç ðïõ åðéêñáôïýóå. 1⁄4ìùò, ç

åðßèåóç ðïõ ïñãáíþèçêå ôüôå, ìå ôç

óõììåôï÷Þ 2.000 áíäñþí êáôÜ ôïõ ðñï-

ìá÷þíá ôïõ Áãßïõ ÁíäñÝá, áðÝôõ÷å Üëëç

ìéá öïñÜ. 1⁄4ôáí äå áíáôéíÜ÷ôçêå ï ðñïìá-

÷þíáò, ðñïò ôï ìÝñïò ôçò Áììüðïñôáò

(Êïõêáðß), ï ÊïñíÜñïò êáôüñèùóå íá

åðéóêåõÜóåé ðñïóùñéíÜ ôï ñÞãìá.

Ôï 1668 Ýöèáóáí óôçí ÊñÞôç ãéá íá

åíéó÷ýóïõí ôïõò ðïëéïñêïýìåíïõò 600

ÃÜëëïé, õðü ôïí äïýêá Íôå ëá ÖïúãÜíô

(de la Feuillade). Áõôïß áñ÷éêÜ êáôüñ-

èùóáí íá åêäéþîïõí áðü ôá ÷áñáêþìáôá

ôïõò Ôïýñêïõò êáé íá ôïõò åîïíôþóïõí.

1⁄4ôáí, üìùò, Ýöèáóáí ïé ïèùìáíéêÝò åíé-

ó÷ýóåéò, ïé ÃÜëëïé õðï÷þñçóáí ãéá íá

ìçí ðåñéêõêëùèïýí. Ç áôõ÷Þò áõôÞ

åðßèåóç áðïãïÞôåõóå ôüóï ðïëý ôïõò

ÃÜëëïõò, ðïõ åðÝóôñåøáí óýíôïìá óôçí

ðáôñßäá ôïõò.

Áðü ôçí ðëåõñÜ ôïõ ï Êéïðñïõëïý

óõíÝ÷éóå ôçí ðïëéïñêßá, äßíïíôáò Ýìöá-

óç óôéò áíáôéíÜîåéò õðïíüìùí, ôïõò ïðïß-

ïõò õðï÷ñåþíïíôáí íá óêÜøïõí, ìÝ÷ñé

ôåëéêÞò ðôþóåùò, ïé íôüðéïé ÷ùñéêïß. Óå

ìéá áðü ôéò áíáôéíÜîåéò ôùí Ïèùìáíþí

óêïôþèçêå ôçí 1ç Ìáßïõ 1669 êáé ï

óôñáôçãüò Êáôåñßíçò ÊïñíÜñïò. 1⁄4ëï

áõôü ôï äéÜóôçìá, ï âåæßñçò æçôïýóå

åðßìïíá óõíèçêïëüãçóç ìå åõíïúêïýò

üñïõò, óýìöùíá ìå ôïõò ïðïßïõò, üëïé

ïé ÷ñéóôéáíïß èá êñáôïýóáí ôá õðÜñ÷ïíôÜ

ôïõò, ïé Âåíåôïß èá ðëÞñùíáí öüñï êáé

ïé ¸ëëçíåò ÷áñÜôóé. ÌåôÜ ôçí áðüññéøç

ôùí üñùí, ïé Ïèùìáíïß Üíïéîáí ôÜöñï

ðñï ôïõ ôåß÷ïõò ôïõ ×Üíäáêá êáé ôçí

ðëçììýñéóáí ìå íåñü èáëÜóóçò.

Ç Âåíåôßá, áíÞìðïñç íá áíôåðåîÝë-

èåé óôéò äáðÜíåò ôïõ ðïëÝìïõ, óõíå÷þò

åîáíôëïýíôáí, ç äå êõâÝñíçóÞ ôçò äåí

Ýâñéóêå áíôáðüêñéóç óôéò óõíå÷åßò åê-

êëÞóåéò ðïõ õðÝâáëå óôéò áõëÝò ôçò

Åõñþðçò. Ùóôüóï, üôáí ï ÖñáíôóÝóêï

Ìïñïæßíé ðÝôõ÷å íá ðñïóåëêýóåé ôï åí-

äéáöÝñïí ôïõ âáóéëéÜ Ëïõäïâßêïõ ÉÄ´,

Ýöèáóáí óôï ×Üíäáêá 10.000 Üíäñåò,

ìå 27 ìåôáãùãéêÜ êáé 15 ðïëåìéêÜ óêÜöç

õðü ôç äéïßêçóç ôïõ íáõÜñ÷ïõ, äïýêá

ôïõ Ìðïöüñ (Beaufort). 1⁄4ôáí ç äýíáìç

áõôÞ Ýöèáóå óôï ×Üíäáêá, ï äïýêáò

Íôå ëá ÖïúãÜíô (de la Feuillade), ðïõ

Þôáí åðßêåöáëÞò ôùí ãáëëéêþí ÷åñóáß-

ùí äõíÜìåùí, ìåôÝâç óôï ìÝãáñï ôïõ

âåíåôïý áñ÷éóôñÜôçãïõ Ìïñïæßíé, ðñïêåé-

ìÝíïõ íá óõãêåíôñþóåé ðëçñïöïñßåò ãéá

ôç äýíáìç êáé ôéò èÝóåéò ôïõ å÷èñïý.

Óôç óõíÝ÷åéá, åéóÞëèå óôçí ðüëç óôéò

21 êáé 22 Éïõíßïõ 1669 ìå ôï óýíïëï

ôçò äýíáìÞò ôïõ.

Ôï ðïëåìéêü óõìâïýëéï óå ìéá óõíå-

äñßá ôïõ áðïöÜóéóå üôé ç ðüëç äåí èá

ìðïñïýóå íá áíôéóôáèåß óå ìéá ãåíéêÞ

Ýöïäï ôùí Ïèùìáíþí êáé ï ìüíïò ôñü-

ðïò ãéá ôçí åêäßùîÞ ôïõò Þôáí ç çñùéêÞ

Ýîïäïò. Ïé ÃÜëëïé, áöïý ðñþôá äéáéñÝèç-

êáí óå ôÝóóåñá óþìáôá õðü ôç ãåíéêÞ




áñ÷çãßá ôïõ äïýêá ôçò ÍáâÜéã (Navaille),

óôéò 25 Éïõíßïõ 1669, ìáæß ìå ïìÜäá åèå-

ëïíôþí åðéôÝèçêáí åíáíôßïí ôùí å÷èñé-

êþí èÝóåùí, åíþ ï ãáëëéêüò óôüëïò äéá-

ôÜ÷ôçêå íá ðñïóåããßóåé ôïí ðñïìá÷þíá

ôïõ Áãßïõ ÁíäñÝá êáé íá âÜëëåé êáôÜ

ôùí Ïèùìáíþí. 1⁄4ôáí áíÝôåéëå ï Þëéïò,

ïé ÃÜëëïé åîÞëèáí áðü ôçí ðüëç áðü

ôçí ðýëç ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ êáé åéóüñ-

ìçóáí óôá ÷áñáêþìáôá ôïõ å÷èñïý, êõ-

ñéåýïíôáò ôï ìéêñü öñïýñéï, óôï ïðïßï

âñéóêüôáí ôï ïèùìáíéêü ðõñïâïëéêü ðïõ

Ýâáëå êáôÜ ôïõ ðñïìá÷þíá ôïõ Áãßïõ

Äçìçôñßïõ. 1⁄4ôáí îçìÝñùóå, ïé Ïèùìá-

íïß åîáðÝëõóáí îáöíéêÞ áíôåðßèåóç ãéá

ôçí áíáêáôÜëçøç ôùí ÷áñáêùìÜôùí, ôá

ïðïßá åß÷áí ÷Üóåé ðñï ïëßãïõ. Ôüôå, ï

äïýêáò ôçò ÍáâÜéã (Navaille) êéíÞèçêå

åíáíôßïí ôïõò ìå äýï óõíôÜãìáôá êáé

äýï ôÜãìáôá ãéá íá áíáêïõößóåé ôïõò

äñáãüíïõò ðïõ ðéÝæïíôáí. Ç îáöíéêÞ

áíáôßíáîç ôùí êéâùôßùí ìå ôá ïðïßá ïé

ÃÜëëïé ìåôÝöåñáí ôï ìðáñïýôé êëüíéóå

ôï Þäç ÷áìçëü çèéêü ôïõò. ÊáôÜ ôçí

áíáôßíáîç óêïôþèçêáí ðïëëïß ÃÜëëïé

óôñáôéþôåò êáé áîéùìáôéêïß, ãåãïíüò

ðïõ óõíÝôåéíå óôïí ðáíéêü ôùí íåï-

óýëëåêôùí, ïé ïðïßïé áðïôåëïýóáí ôçí

ðëåéïøçößá. Ïé ÃÜëëïé, öïâïýìåíïé üôé

óôï Ýäáöïò õðÞñ÷áí êñõöïß õðüíïìïé

ìå åêñçêôéêÜ ðïõ ìðïñïýóáí íá áíáôé-

íá÷èïýí áíÜ ðÜóá óôéãìÞ, Üñ÷éóáí íá

õðï÷ùñïýí Üôáêôá êáé óýíôïìá äéáëý-

èçêáí. Äéùêüìåíïé äå áðü ôïõò Ôïýñêïõò

êáôÝöõãáí óôéò ï÷õñþóåéò ôïõ ×Üíäáêá.

ÊáôÜ ôçí Üêáñðç åðßèåóç ôùí ÃÜëëùí

óêïôþèçêáí ðïëëïß áîéùìáôéêïß êáé ïðëß-

ôåò, áíÜìåóá óôïõò ïðïßïõò Þôáí êáé ï

áñ÷çãüò ôïõ óôüëïõ íáýáñ÷ïò Ìðïöüñ

(Beaufort). 1⁄4ëá ôá ðëïßá ôùí ÃÜëëùí,

ôùí Âåíåôþí êáé ôùí ÌáëôÝæùí, óå üëç

ôç äéÜñêåéá ôçò åðßèåóçò, âïìâÜñäéæáí

áäéÜêïðá ôïõò Ôïýñêïõò, äß÷ùò, üìùò,

íá åðéôý÷ïõí êÜôé ôï ïõóéáóôéêü. ÊáôÜ ôçí

åðßèåóç, ôï ãáëëéêü ðëïßï «Èçñåóßá», ôï

ïðïßï Ýöåñå 70 êáíüíéá, áíáôéíÜ÷ôçêå,

ðáñáóýñïíôáò óôï âõèü ôçò èÜëáóóáò

ôï ðëÞñùìÜ ôïõ, ðïõ áíÞñ÷åôï óå 300

íáýôåò êáé áîéùìáôéêïýò. ÌåôÜ ôçí íßêç

ôïõò áõôÞ, ïé Ôïýñêïé ó÷çìÜôéóáí Ýíá

ôñüðáéï ìå ôá êåöÜëéá ôùí ÃÜëëùí, ðïõ

äåí Þôáí ëéãüôåñá áðü 500. Ïé ÃÜëëïé,

ýóôåñá áðü áõôÞ ôçí áðïôõ÷ßá, áðïöÜóé-

óáí íá åðéóôñÝøïõí óôçí ðáôñßäá ôïõò.

Ç åðéóôñïöÞ ðñáãìáôïðïéÞèçêå óôéò 21

Áõãïýóôïõ 1669, äýï ìÞíåò ìåôÜ ôçí

ÜöéîÞ ôïõò. Ìáæß ìå ôïõò ÃÜëëïõò áðï-

÷þñçóáí êáé ïé Ãåñìáíïß, Åëâåôïß, Ìáë-

ôÝæïé êáé Éôáëïß.

Ç ðáñÜäïóç ôïõ ×ÜíäáêáÌåôÜ ôçí áíá÷þñçóç ôùí ÃÜëëùí,

ïé ôÝóóåñéò ÷éëéÜäåò ðïëßôåò êáé ïé ëßãïé

óôñáôéþôåò ðïõ ðáñÝìåéíáí óôï ×Üíäáêá

äåí ìðïñïýóáí ðëÝïí íá óõíå÷ßóïõí ìü-

íïé ôïõò ôçí Üìõíá ôçò ðüëçò. Áðü ôçí

ðëåõñÜ ôïõ ï Á÷ìÝô Êéïðñïõëïý, áíôß íá

êáôáëÜâåé ôçí ðüëç ìå Ýöïäï, æçôïýóå

åðáíåéëçììÝíá ôçí ðáñÜäïóÞ ôçò. Óôéò

óõíåííïÞóåéò, ç ðëåõñÜ ôùí Âåíåôþí

åêðñïóùðÞèçêå áðü ôï Óêþôï Annant êáé

ôïí ¸ëëçíá Óêïñäßëç, åíþ ïé Ïèùìáíïß

åêðñïóùðÞèçêáí áðü ôï ìåãÜëï äñáãïõ-

ìÜíï Ðáíáãéþôç Íéêïýóéï. Óôéò 16 Óåðôåì-

âñßïõ 1669 õðïãñÜöôçêå ç óõìöùíßá ãéá

ôçí ðáñÜäïóç ôïõ ×Üíäáêá, åíþ äþäåêá

çìÝñåò ìåôÜ, ç ðüëç ðáñáäüèçêå óôïõò

Ïèùìáíïýò. Óýìöùíá ìå ôïõò üñïõò ôçò

óõíèÞêçò, ç ÊñÞôç ðåñéåñ÷üôáí åðßóçìá

óôïõò Ôïýñêïõò, ìå åîáßñåóç ôá ôñßá íç-

óÜêéá Ãñáìâïýóá, Óðéíáëüãêá êáé Óïýäá.

Óôç Âåíåôßá Ýìåéíáí, åðßóçò, ç ÔÞíïò êáé

ïé ðñüóöáôá áðïêôçèåßóåò äáëìáôéêÝò

áêôÝò ìå ôï öñïýñéï Êëßóóá. 1⁄4óïé áðü

ôïõò êáôïßêïõò Þèåëáí íá åãêáôáëåßøïõí

ôçí ðüëç, åß÷áí ôç äõíáôüôçôá íá ôï êÜ-

íïõí, ìåôáöÝñïíôáò ìáæß ôïõò êáé ôçí

êéíçôÞ ôïõò ðåñéïõóßá. Ïé Âåíåôïß åß÷áí

ôçí Üäåéá íá ðÜñïõí ìáæß ôïõò ôá üðëá,

ôá êáíüíéá, ôá êåéìÞëéá, ôá áñ÷åßá êáé ôéò

áðïóêåõÝò ôïõò áíåíü÷ëçôïé. Ïé üñïé áõ-

ôïß ôçñÞèçêáí áðü ôïõò Ïèùìáíïýò ìå




ÂÉÂËÉÏÃÑÁÖÉÁ

ØéëÜêçò Â., Éóôïñßá ôçò ÊñÞôçò, ×áíéÜ, 1909.

ÓðáíÜêçò Ó., Ìíçìåßá ÊñçôéêÞò Éóôïñßáò, Ôüìïò Å´, ÇñÜêëåéï, 1969.

ÌáëôÝæïõ, ×., Ç ÊñÞôç óôç äéÜñêåéá ôçò ðåñéüäïõ ôçò Âåíåôïêñáôßáò, ÊñÞôç, 1990.

Curuni S.A., Donati L., Creta Veneziana, Venezia, 1988.

Gerola G., Monumenti Veneti nell’ Isola di Creta, Venezia, 1905-32.

Óôåñéþôïõ É.È., Ïé ÂåíåôéêÝò ï÷õñþóåéò ôïõ Ñåèýìíïõ (1540-1646), ÁèÞíá, 1992.

ÂÜñöçò Ê., Âåíåôïôïõñêéêïß êáé Ñùóïôïõñêéêïß ðüëåìïé óôéò ÅëëçíéêÝò ÈÜëáóóåò, ÁèÞíá, 1995.

áóõíÞèéóôç åõóõíåéäçóßá. ¸íá ìÝñïò

ôùí êáôïßêùí ìåôáêüìéóå óôá ôñßá íçóÜ-

êéá, ðïõ ðñïáíáöÝñáìå, åíþ 4000 Üôïìá

åðéâéâÜóôçêáí óôá ðëïßá êáé êáôåõèýíèç-

êáí ðñïò ôá äõôéêÜ. Ôïí Ïêôþâñéï ôïõ

1669, ìåãÜëï ìÝñïò ôùí ðëïßùí ðïõ ìå-

ôÝöåñå ôïõò ðñüóöõãåò íáõÜãçóå êáôÜ

ôç äéÜñêåéá ôñéêõìéþí ðïõ åíÝóêçøáí, êáé

ìüíï Ýíá ìéêñü ôìÞìá ôùí ðñïóöýãùí

Ýöèáóå óôçí ÊÝñêõñá.

Ç ëÞîç ôïõ ðïëÝìïõ óçìåßùóå êáé

ôï ôÝëïò ôçò ìåãáëýôåñçò ðïëåìéêÞò

ðñïóðÜèåéáò ôçò Âåíåôßáò. Ïé Âåíåôïß

äáðÜíçóáí óõíïëéêÜ 126 åêáôïììýñéá

äïõêÜôá. Åðßóçò, ïé Âåíåôïß ìáæß ìå

ôïõò ¸ëëçíåò åß÷áí áðþëåéåò óå Ýìøõ-

÷ï õëéêü, ðïõ Ýöèáóå ôéò åêáôü ÷éëéÜäåò

Üôïìá. Óå áõôïýò ðñÝðåé íá ðñïóôåèïýí

êáé ïé áðþëåéåò ôùí ìéóèïöüñùí êáé

ôùí åèåëïíôþí. Áðü ôçí ðëåõñÜ ôïõò,

ïé Ïèùìáíïß óôï ×Üíäáêá åíÞñãçóáí

åîÞíôá åöüäïõò, êáôáóêåýáóáí åêáôï-

íôÜäåò õðïíüìïõò êÜôù áðü ôïõò ðñï-

ìá÷þíåò, åíþ Ý÷áóáí ãýñù óôïõò 120

÷éëéÜäåò óôñáôéþôåò êáé áîéùìáôéêïýò.

Ï ðüëåìïò ãéá ôçí ÊñÞôç Þôáí åðßóçò

êáôáóôñåðôéêüò êáé ãéá ôïí åëëçíéêü êü-

óìï. Åßíáé âÝâáéç ç óõììåôï÷Þ, åèåëïíôé-

êÞ Þ âßáéç, ôùí ÅëëÞíùí óôïí ðüëåìï,

üðùò åßíáé âÝâáéá êáé ôá äåéíÜ ôùí åëëç-

íéêþí ðëçèõóìþí êáôÜ ôéò ìåôáêéíÞóåéò

ôùí áíôéðÜëùí. ÅîÜëëïõ, ïé Ïèùìáíïß

÷ñçóéìïðïßçóáí êáôáíáãêáóôéêÜ ÷éëéÜ-

äåò ÅëëÞíùí óôçí êáôáóêåõÞ ï÷õñùìá-

ôéêþí Ýñãùí, óôç äéÜíïéîç õðïíüìùí,

óôçí êùðçëáóßá ôùí ðëïßùí ôïõò êáé

óôç ìåôáöïñÜ üðëùí êáé åöïäßùí, ìå

áðïôÝëåóìá ôï èÜíáôï ôùí ðåñéóóïôÝ-

ñùí áðü áõôïýò. Ôï âáñýôåñï ôßìçìá

ôïõ ðïëÝìïõ ðëÞñùóå ï ðëçèõóìüò

ôçò ÊñÞôçò, ï ïðïßïò, åíþ áíåñ÷üôáí óå

287 ÷éëéÜäåò ðñï ôïõ ðïëÝìïõ, ìåéþèçêå

óôéò 134 ÷éëéÜäåò ìåôÜ ôï 1669.

Ïé äýï üøåéò ôïõ ìïëõâäüâïõëïõ ôïõ äü-ãç ËåïíÜñäïõ ÄïíÜôï (1605-1612), ðïõ

âñÝèçêå óôï ÖñáãêïêÜóôåëëï.

Ο ΒΕΝΕΤΟΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΗΤΗ (1645-1669)

Documents