بيماري گموز مركبات و بهترين روش كنترل آن

در استان كهگيلويه و بويراحمد

دكتر عباس صالحي اردكاني و دكتر كاووس كشاورز :نگارش

ت علمي مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي كهگيلويه و بويراحمدئهي ايعضا

1393سال

٢

و بهترين روش كنترل آن در استان كهگيلويه و بويراحمدبيماري گموز مركبات : عنوان

دكتر كاووس كشاورزو دكتر عباس صالحي اردكاني :شنگار

مهندس محمدعلي سيفي: طراحي و صفحه آرايي

مهندس محمد اميري اردكاني :ويرايش

مديريت هماهنگي ترويج كشاورزي استان كهگيلويه و بويراحمد :ناشر

1393/ اول :نوبت چاپ

1000 :مارگانش

طالعـات و مـدارك علمـي در مركـز ا 19/5/93در تاريخ 45649به شماره نشريهاين

.كشاورزي به ثبت رسيده است

سازمان جهاد كشاورزي استان كهگيلويه و -بلوار شهيد مطهري -ياسوج: نشاني

مديريت هماهنگي ترويج كشاورزي - بويراحمد

٣

فهرست مطالب

عنوان صفحه

4 ......................................................................................................................مقدمه

4 ...................................................................................هاي بيماري گموز مركبات نشانه

5 .................................و سرخشكيدگي كمبود مواد غذايي ،ضعف عمومي، ظهور عاليم

5 ..........عوامل مؤثر روي آلودگي، اسپوردهي و پراكندگي عامل بيماري گموز مركبات

7 ...............................در استان كهگيلويه و بويراحمدبه بيماري گموز مركبات گيآلود

8 ز مركبات در استان كهگيلويه و بويراحمدپيشنهادات الزم جهت كنترل بيماري گمو

13 ..........................................................................................................مبارزه بيولوژيك

14 ......................................................................................................مورد استفاده منابع

٤

مقدمه

هرچند كه بيماري گموز مركبات سابقه تاريخي طوالني دارد، اما اولين نوشته

. اسـت توسط دانشمندي بنـام فـراري 1646 در مورد اين بيماري مربوط به سال

اولين در ايران. است بيماري گموز مركبات تا كنون از اكثر نقاط دنيا گزارش شده

بيمـاري ايـن . مطرح شـد بيماري گموز مركبات ارشاد توسط 1349 سال بار در

هـاي جنـوبي يكي از عوامل مهم محدودكننده كشت مركبات خصوصاً در استان

هاي مختلفي از جمله انگومك اين بيماري به نام. باشد كشور و استان فارس مي

هـاي نـام همدتاً دو گونه قارچ بعامل اين بيماري ع. شوند و اوزوئي نيز شناخته مي

Phytophthora citrophthora وP. nicotaina است.

هاي بيماري گموز مركبات نشانه

هاي پاييني تنه درخت پوسيدگي طوقه و قسمت

هاي كوچـك آب سـوخته و هاي اين بيماري بصورت لكه در ابتدا نشانه

افزايش . آيد ت بوجود مياي رنگي است كه روي پوست در ناحيه طوقه درخ قهوه

اي شـدن هاي بااليي و پائيني گيـاه، باعـث قهـوه ها بطرف قسمت تدريجي لكه

. گـردد هاي عمودي در پوسـت و خـروج صـمغ مـي پوست درخت، ايجاد شكاف

هاي بارز بيماري گموز بـوده و ميـزان آن در ارقـام مختلـف خروج صمغ از نشانه

هاي زير خـاك باشـد، صـمغ قسمت چنانچه آلودگي در. مركبات، متفاوت است

شـده از صمغ خارج . .شده جذب خاك شده و از بيرون قابل مشاهده نيست ترشح

بتـدريج هاي باالي طوقه گياه كه به رنگ نارنجي مايل به قرمـز اسـت، قسمت

.ماند شده و روي پوست گياه باقي مي سفت پوسيدگي ريشه

اران نبـوده و بـرخالف پوسـيدگي اين نوع پوسيدگي در معرض ديد باغـد

زوال عاليـم در پوسيدگي طوقـه، .شود طوقه، نوعاً باعث زوال و مرگ درخت مي

٥

آلودگي ريشه گياهان بـه ايـن بيمـاري، . شود بصورت تدريجي در گياه ظاهر مي

بـه ريشـه حملـه ،موجود در خاك هاي ثانويه و گندروي شود كه قارچ باعث مي

.شه شوندشدن ري كرده و باعث سياه اي پوسيدگي قهوه

هـاي بارنـدگي . استاين نوع پوسيدگي مربوط به ميوه و برگ مركبات

شـدن قـارچ عامـل باعـث پراكنـده شديد و برخورد قطرات باران با سطح خـاك،

هاي پاييني گيـاه هاي موجود در قسمت ها با ميوه و برگ بيماري و برخورد آن

اين نوع آلودگي ممكن . شود و ميوه ميشده و به اين صورت باعث آلودگي برگ

.است در ساقه و گل نيز مشاهده شود كمبود مواد غذايي و سرخشكيدگي ،عاليمضعف عمومي، ظهور

و آلـودگي ،آلودگي ريشه باعث كاهش قدرت جذب آب و مواد غـذايي

طوقه و ساقه باعث تخريب سيستم آوند آبكشي و كـاهش ميـزان انتقـال شـيره

غالباً پوسيدگي طوقه باعث ضعف عمومي، بـروز . شود هان آلوده ميپرورده در گيا

كمبود مواد غذايي و سرخشكيدگي شاخه و پوسـيدگي ريشـه باعـث زوال عاليم

شوند كه گيـاه پوسيدگي طوقه و ريشه همچنين باعث مي. گردد ناگهاني گياه مي

م ياين عالظاهراً بروز . دينها ريزش نما در فصل غيرمعمول گلدهي داشته و برگ

.بدليل ايجاد اختالالت هورموني در گياهان آلوده است

عوامل مؤثر روي آلودگي، اسپوردهي و پراكندگي عامل بيماري گموز مركبات

حرارت و رطوبت

هـاي مختلـف قـارچ فيتـوفترا درجه حرارت مناسب جهت فعاليت گونـه

ـ درجه حرارت مناسب براي آلوده. باشد متفاوت مي ات و توسـعه شدن ميـوه مركب

تـر از گراد بوده و در پـائين درجه سانتي 30تا 27اي، بين بيماري پوسيدگي قهوه

قطرات باران نقش بسـيار . كند گراد اين بيماري توسعه پيدا نمي درجه سانتي 22

٦

در منـاطق P. citrophthoraقارچ. مهمي در پراكنش عامل بيماري دارندباشـد امـا ل كه هوا خنك است فعال مـي نيمه گرمسيري و در فصل هايي از سا

.باشد در نواحي گرم مي P. nicotianaeبهترين فعاليت قارچ

عوامل ايجاد بيماري گموز مركبـات بـه رطوبـت موجـود در خـاك بسـيار

.Pو P. cryptogeaهـاي آزادسـازي زئوسـپور قـارچ . باشـد حساس مـي megasperma ،اشباع در خاك وابسته به كمي پايين تراز حد ازاسپورانجيوم

.است فشردگي و بافت خاك

هاي رسي و سنگين بسـيار بيشـتر از هاي فيتوفترا در خاك فعاليت قارچ

اي رسي مقدار و مدت زمان بيشـتري ه كاي شني و سبك است، زيرا خاه كخا

منفي در فشردگي خاك باعث بروز اثرات . رطوبت را در خود نگهداري مي نمايند

ها ريشكريشه، رشد و يا توقف كاهش رشد توان به آن جمله مي شده كه از گياه

هـاي ريشـك حذف ها و تعداد ريشهكاهش خروج آن ها از خاك،طرف باال و ه ب

ها از شرايط هوازي به شرايط غيرهـوازي و در نتيجـه تنفس ريشهتبديل ،مويين

ي سرعت جذب آب و مواد غـذاي كاهش ، باعث تجمع مواد سمي در منطقه ريشه

بودن خاك علت غرقابيه گياهاني كه بهمچنين . اشاره نمود گياه و سرعت تعريق

ممكن اسـت در ،يابد هاي آنان در عمق كم گسترش مي در دوره اول رشد، ريشه

از كم آبـي ،نبودن سطح آب زيرزميني هاي اول خشك بعدي با وجود عميق دوره

خصوصـاً ،گردنـد مـي اثرات فوق كه به علت فشردگي خـاك حاصـل .رنج ببرند

از عوامل مهم در توسـعه بيمـاري گمـوز در مركبـات تجمع آب در ناحيه ريشه،

.هستند

٧

در استان كهگيلويه و بويراحمدبه بيماري گموز مركبات گيآلود

برفي، بيدستان، پشت كـوه باشـت، تـل مـويزي بيماري در مناطق ملهاين

عليا، چشمه بلقيس چرام، ده برجـي باشت، بيد زرد، چهار بيشه سفلي،چهار بيشه

. بيماري مشاهده نگرديد عاليمدر ساير مناطق . دهدشت، اسپرو مارين وجود دارد

بيماري در مناطق چهار بيشه گچساران و مارين مشاهده گرديد و عاليمبيشترين

. بيمـاري گمـوز بودنـد عاليـم درختان مركبات داراي % 25در اين مناطق حدود

روي ليموترش و در درجات بعد در استان كهگيلويه و بويراحمد، بيشترين آلودگي

نـارنج . به ترتيب اهميـت روي ليموشـيرين، ليمـو خـاركي و پرتقـال وجـود دارد

از تمام درختان آلوده فقـط .به اين بيماري را از خود نشان داد كمترين حساسيت

ـ دراكثر بـاغ .جداسازي و شناسايي شد P. nicotianaeقارچ وده در هـاي آلبيماري گموز در قسمت طوقه و باالي سطح عاليماستان كهگيلويه و بويراحمد،

شد پوسيدگي ريشه مشاهده عاليمخاك مشاهده گرديد و تنها در موارد معدودي

).1شكل (

ج الف ب

٨

د ه و ، )ج(، ترشح صمغ )ب(، زردي و ريزش برگ ها )الف( شانكر: عاليم بيماري گموز مركبات: 1شكل

)و(، خشك شدن كامل گياه )ه( سرخشكيدگي )د(زير پوست و روي چوب قهوه اي شدن

پيشنهادات الزم جهت كنترل بيماري گموز مركبات در استان كهگيلويه و بويراحمد

مقدار و نحوه آبياري

آمـده در اسـتان كهگيلويـه و بويراحمـد، اكثـر عمـل ه براساس مشاهدات ب

شوند، آبياري مي اي هاي مركبات با سيستم آبياري تحت فشار و بصورت قطره باغ

ها و مقدار آب اطراف طوقه درختان مركبات، در اكثر چكان محل نصب قطرهاما

ـ صورتي بود كه رطوبت به ميزان بسـيار ه مناطق ب مـدت طـوالني در ه زيـاد و ب

گردد كه نسبت به تغيير محل لذا پيشنهاد مي. داشت نزديكي طوقه درخت وجود

راف طوقـه درخـت داراي نحوي كـه اطـ ه ها و تنظيم دوره آبياري ب چكان قطره

وجـود يـك دوره خشـكي در اطـراف . تناوب خشكي و رطوبت باشد، اقدام گردد

شود كه فعاليت قارچ عامل بيماري بشدت كاهش طوقه و ريشه درخت باعث مي

ها از جمله در منطقه چهار بيشه از توابع شهرستان همچنين در بعضي از باغ. يابد

بلكه مقـدار ها، در نزديكي طوقه بود، انچك گچساران، نه فقط محل نصب قطره

نزديكـي خـاك و تمـاس آن بـا . وجود داشتزيادي خاك در اطراف طوقه جمع

ضمن اينكـه تمـاس و طوقه و از طرف ديگر وجود رطوبت فراوان در اين خاك،

٩

لذا . گردد نمايد، باعث فعاليت شديد قارچ نيز مي ارتباط قارچ با طوقه را تسهيل مي

گردد از تجمع خاك در اطراف طوقه جداً جلوگيري و يك حالت جوي يپيشنهاد م

ايـن . سانتيمتري طوقه و بوسيله خاك ايجاد گردد 20اي در فاصله حدود و پشته

ـ ه عمل از تماس خاك و آب با طوقه جلوگيري و از پيشرفت بيمـاري ممانعـت ب

.بود رديدههرچند كه اين عمل در بعضي از باغات استان اجرا گ. آورد عمل مي

هاي هرز هرس درختان مركبات و كنترل علف

هاي مركبات در استان كهگيلويه و بويراحمد جوان بوده و اكثر اغلب باغ

هـاي هـرز در پـاي طوقـه درخـت اقـدام باغداران نسبت به هرس و حذف علف

انـدازي اطـراف طوقـه گيـاه اين عمل باعث تجمـع رطوبـت و سـايه . نمايند نمي

دراين خصـوص . شرايط براي توسعه بيماري گموز مناسب است خواهدشد و اين

سانتيمتر از سطح خـاك 70الزم است نسبت به هرس مركبات به ارتفاع حداقل

گردد كه نور خورشيد مستقيماً به طوقـه و خـاك اين عمل باعث مي. اقدام گردد

سـعه اطراف آن برخوردكرده و با ايجاد خشكي از فعاليت قارچ عامل بيماري و تو

.)2شكل(بيماري گموز جلوگيري نمايد

الف ب ها و عدم وجود خاك چكان روش صحيح نصب قطره، )الف( تجمع خاك در اطراف طوقه گياه و وجود رطوبت فراوان: 2شكل

) ب( ه مركباتاطراف طوق

١٠

نوع پايه و پيوندك

نوع پايه و پيوندك از عوامل بسيار مهم در توسعه يا عدم توسعه بيماري

واكنش متفاوتي نسبت به بيماري گمـوز از ارقام مختلف مركبات،. باشد گموز مي

شـده در اسـتان كهگيلويـه و هاي مركبات كاشته اكثر نهال. دهند خود نشان مي

تحقيقات نشان داده كه پايه نارنج سه برگ نسـبت . ي هستندبويراحمد غيرپيوند

به بيماري گموز مركبات بسيار مقاوم است، هرچند كه اين پايه نسبت به بيماري

گردد كه در هنگام احداث باغات جديد لذا پيشنهاد مي .باشد تريسيتزا حساس مي

.اند يوند شدهشود كه روي پايه مقاوم به بيماري گموز پ هايي استفاده از نهال

نهال سالم

از عوامــل مــؤثر در جلــوگيري از بــروز و انتقــال بيمــاري گمــوز

باشدجهت جلوگيري از بودن خزانه و تهيه نهال سالم مي اطمينان از سالم مركبات،

از گردد كه در هنگام تهيـه نهـال، پيشنهاد مي ورود بيماري و غرس نهال آلوده،

هاي فاقد گـواهي حاصل نمود و از كاشت نهالها اطمينان بودن نهالستان سالم

هـاي مركبـات در باتوجه به توسعه سريع احـداث بـاغ . بهداشتي خودداري گردد

گردد كه نسبت به تهيه نهالستان در نقاط مـورد نيـاز اسـتان پيشنهاد مي استان،

هـا بطـور مـداوم تحـت نظـارت و كنتـرل متخصصـين اقدام و ايـن نهالسـتان

همچنين به منظور اطمينان بيشتر در جلوگيري از انتقال . باشد گياهپزشكي استان

هـا در هنگـام هاي آلوده، بهتر اسـت كـه ريشـه نهـال بيماري گموز توسط نهال

.در هزار ضدعفوني گردد 3كاشت، در محلول بردو

كاشت نهال

كـوه، برفـي و پشـت در بعضي از مناطق استان، از جمله در مناطق ملـه

در هنگام كاشت نهال، طوقه و قسمتي از ساقه در زيـر خـاك مشاهده گرديد كه

دهد، زيرا ناحيه اين عمل سرعت بروز بيماري گموز را افزايش مي. گرفت قرار مي

١١

بنابراين ضـروري . گيرد حساس گياه در تماس مستقيم با خاك و رطوبت قرار مي

.است كه در هنگام غرس نهال موارد ذيل رعايت گردد

.متر باالتر از سطح خاك باشد سانتي 30تا 15حل پيوندك حدود ارتفاع م) الف

.از تجع خاك، كود و ساير مواد در اطراف طوقه درخت خودداري شود) ب

.ها كمي باالتر از زمين و روي پشته كاشته شود بهتر است نهال) ج

.از زخمي كردن طوقه و ريشه اصلي خودداري شود) د

ماس مستقيم آب با طوقـه خـودداري و طوقـه را تـا از ت پس از غرس نهال،) ه

.پوشانيدببوسيله خمير بردو متر از سطح خاك، سانتي 30ارتفاع

معالجه

هاي قديم مرسـوم بـوده و بـراي ايـن معالجه بيماري گموز مركبات از زمان

درصـورتيكه . اسـت گرديـده هاي فيزيكي اسـتفاده عمل از مواد شيميايي و روش

شـود، الزم اسـت عمليـات زيـر انجـام اري گموز روي درخت مشاهدهبيم عاليم

.بگيرد

زده و از نفـوذ آب بـه هاي اصلي را بايد كنار خاك دور طوقه و روي ريشه -الف

.اين قسمت جلوگيري كرد تا فعاليت عامل بيماري كاهش يابد

درخت بيمار را بصورت جداگانه آبياري نمود تـا آبـي كـه بـه درخـت بيمـار -ب

.رخورد كرده به درخت سالم برخورد ننمايدب

است، هاي زيادي از تنه درخت به بيماري مبتال گرديده كه قسمت درصورتي -ج

سانتيمتر از قسمت سالم درخـت 2هاي آلوده به همراه الزم است پوست قسمت

شده را با محلول يك درصد پرمنگنات پتاسيم يا مخلوط برداشته و محل تراشيده

.عفوني سطحي نمود بردو ضد

الزم است آن را از خاك باشد، كه درختي در اثر بيماري از بين رفته درصورتي -د

5/1خاك اطراف اين درختان را بايد بـه شـعاع . شود خارج و بطور كامل سوزانده

.متر با سمومي مانند متيل برومايد، واپام و سموم مناسب ديگر ضدعفوني نمود

١٢

:طرز تهيه مخلوط بردو

و آهك است كـه بـا ) كات كبود(مخلوط بردو مركب از آب، سولفات مس

ولي در هرصورت معمـوالً ميـزان سـولفات . شود هاي متفاوتي ساخته مي غلظت

براي تهيه مخلوط يك درصد بـردو، مـواد زيـر مـورد . مس وآهك مساوي است

:احتياج است

گرم 200 )كات كبود(سولفات مس

گرم 200 آهك زنده

ليتر 20 آب

ابتدا كات كبود تازه كه رنگ آبي خوش رنگـي دارد در يـك پارچـه نـازك

مدت (ليتر آب آويزان كنيد تا كامالً حل شود 5تا 4رداده و در ظرفي محتوي قرا

سـپس آهـك زنـده را در ظـرف ). سـاعت اسـت 15تـا 12انحالل در آب سرد

پـس از آن، . شود اي ريخته و مقداري آب روي آن بپاشيد تا آهك شكفته جداگانه

. بصورت دوغاب درآيدشده اضافه نمائيد تا ليتر آب به آهك شكفته 5تا 4حدود

شـده را اي صاف نموده و سپس محلول آب آهك صـاف آنگاه دوغاب را با پارچه

بتدريج روي محلول سولفات مس ريخته و مخلوط را خوب بهم بزنيد و بعد حجم

شود جهت تهيه مخلـوط توصيه مي. ليتر برسانيد 20نمودن آب به كل را با اضافه

زيرا اين مخلوط موجب خـوردگي ،شود استفادهبردو از ظروف پالستيكي يا چوبي

حـدود نـيم (باشد به اين مخلوط مقـداري اگر امكان داشته. شود ظروف فلزي مي

كـرده اضـافه كنيـد تـا خاصـيت چسـبندگي چـرخ مالس چغندرقند يا شير) كيلو

ايد اسـتفاده بايستي هميشه از مخلوطي كه همانروز تهيه كرده. بيشتري پيدا كند

وسيله ايـن مخلـوط توسـط ه توان ب هاي آلوده طوقه درخت را مي متقس. نمائيد

١٣

كه بخواهيد از اين سـم جهـت خيسـاندن در مواقعي. يك برس ضدعفوني نمود

سـوم تقليـل توانيد غلظت سم را بـه يـك ها قبل از كشت استفاده كنيد مي ريشه

سمي مخلوط بردو ماده ). ليتر آب 20گرم آهك و 70گرم كات كبود، 70(دهيد

.است كه بايد از مواد غذايي و از دسترس اطفال دور نگاهداشته شود

يكژمبارزه بيولو

هــاي نــام هتركيبــي از دو گونــه قــارچ بــنتــايج تحقيقــات نشــان داده كــه

Trichoderma harzianum وT. Koningi ــيوني از و سوسپانس

,Pseudomonas Putidae , Bacillus subtilisريزوباكترها شـامل

fluorescentes P., fluorescens P. توانست هـردو گونـه قـارچP.

nicotianae وP. citrophthora ــد ــرل نماي ــايج .را كنت ــين نت همچن

ــارچ ــه ق ــان داده ك ــات نش ــاي تحقيق ,Aspergillus ocharceusه

Fusarium solani, Penicillum fungiculosum انـد هتتوانسـ

.وبي كنترل نمايندخه هاي عامل گموز مركبات را ب قارچ

١٤

:منابع مورد استفادههاي مركبات در استان خوزستان، مجله بيماري) گموز(پوسيدگي طوقه . 1348. ارشاد، ج -1

.80- 87، صفحات 5گياهي ايران جلد

تحقيقات سازمان انتشارات، اول چاپ ايران، در فيتوفترا هاي گونه . 1371 .ج ارشاد، -2

.صفحه 217 كشاورزي، مديريت روش و و بويراحمد كهگيلويه استان در مركبات گموز بيماري. 1391. حي اردكاني، عصال -3

.21-30صفحات . 2 دجل. نشريه دانش بيماري شناسي گياهي. آن

١٥

يادداشت.....................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................. ....

......................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................... ............

......................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................

................................................................................................................................................................................. ....

......................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................... ............

......................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................

١٦

.....................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................... ..................

......................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................

................................................................................................................................................................................. ....

......................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................... ............

......................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................... ..................

......................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................

................................................................................................................................................................................. ....

......................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................... ............

......................................................................................................................................................................................