лекц 2
TRANSCRIPT
ЛЕКЦ №2
УДИРДЛАГЫН БҮРТГЭЛИЙН
ЗОРИУЛАЛТААР ЗАРДЛЫГ
АНГИЛАХ
Хичээлийн индекс: ВА308
Ноогдох кредит: 3
Судлах мэргэжил: СМ – 4, НББ-4
СЭДВИЙН АГУУЛГА
1. Эдийн засгийн шинжлэх ухаанд ашиглагддаг
түгээмэл ангиллаар зардлыг ангилах
2. Санхүүгийн бүртгэлийн зориулалтаар
зардлыг ангилах
3. Төлөвлөлт, хяналт, шийдвэр гаргах
зориулалтаар зардлыг ангилах
4. Дэвшүүлж байгаа шийдвэр үйл явдал болон
өөрчлөлттэй уялдуулан зардлыг ангилах
Зардал гэдэг нь ирээдүйд олох ашгийн төлөө
өнөөдөр зарж буй хөрөнгө болон хөдөлмөрийн
зарцуулалт юм.
Удирдлагын бүртгэлд зардал гэсэн нэр томъѐо
нь төлөвлөлт, хяналт, шийдвэр гаргах
асуудалтай холбогдон янз бүрийн агуулгатай
байдаг. Учир нь нэг төрлийн зардал шийдвэр
гаргах, төлөвлөх зэрэг зориулалтаасаа
хамаарч удирдлагын хэрэгцээнд төрөл бүрийн
ангиллаар ангилагдахтай холбоотой.
Зардлыг удирдлагын бүртгэлд дараах ерөнхий
ангиллаар ангилна. Үүнд:
Эдийн засгийн шинжлэх ухаанд ашиглагддаг
түгээмэл ангиллаар зардлыг ангилах
Санхүүгийн бүртгэлийн зориулалтаар зардлыг
ангилах
Төлөвлөлт, хяналт, шийдвэр гаргах
зориулалтаар зардлыг ангилах
Дэвшүүлж байгаа шийдвэр үйл явдал болон
өөрчлөлттэй уялдуулан зардлыг ангилах зэрэг
болно.
ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ØÈÍÆËÝÕ ÓÕÀÀÍÄ ÀØÈÃËÀÃÄÄÀÃ
Ò¿ÃÝÝÌÝË ÀÍÃÈËËÀÀÐ ÇÀÐÄËÛÃ ÀÍÃÈËÀÕ
ÇÀÐÄÀË
Áèçíåñèéí
áàéãóóëëàãûí çàðäàë
Áèçíåñèéí áóñ
áàéãóóëëàãûí çàðäàë
He
;
¯é
ëä
âýð
ëýë
èé
í
áà
éã
óó
ëë
àã
ûí
çà
ðä
àë
Õó
äà
ëä
àà
íû
áà
éã
óó
ëë
àã
ûí
çà
ðä
àë
¯éë
èë
ãýýíè
é
áà
éã
óó
ëë
àã
ûí
çà
ðä
àë
Òºñ
âè
éí
áà
éã
óó
ëë
àã
ûí
çà
ðä
àë
Òºð
èé
íáóñ
áà
éã
óó
ëë
àã
ûí
çà
ðä
àë
ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ØÈÍÆËÝÕ ÓÕÀÀÍÄ ÀØÈÃËÀÃÄÄÀÃ
Ò¿ÃÝÝÌÝË ÀÍÃÈËËÀÀÐ ÇÀÐÄËÛÃ ÀÍÃÈËÀÕ
Үйлдвэрлэл эрхэлсэн аж ахуйн нэгжийн зардлыг
1. Үйлдвэрлэлийн зардал
2.Үйл ажиллагааны зардал гэж 2 ангилах бөгөөд
эдгээрийн нийлбэр нь нийт үйл ажиллагааны
зардал болно.
Үйлдвэрлэлийн зардал нь худалдааны
байгууллагад худалдан авсан барааны өртгөөр,
үйлдвэрлэл эрхэлсэн байгууллагад бүтээгдэхүүн
үйлдвэрлэхтэй холбогдон гарсан шууд ба шууд
бус зардлаас бүрдэнэ.
ЭДИЙН ЗАСГИЙН ШИНЖЛЭХ УХААНД АШИГЛАГДДАГ
ТҮГЭЭМЭЛ АНГИЛЛААР ЗАРДЛЫГ АНГИЛАХ
Үйл ажиллагааны зардал нь маркетингийн буюуборлуулалт, хуваарилалтын зардал, удирдлагабуюу ерөнхий зардлын нийлбэр байдаг.
Үйлдвэрлэл худалдаа эрхэлсэн байгууллагынүйлдвэрлэлийн болон үйлдвэрлэлийн бус зардлыгбүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн болон цаг үеийнзардал гэж ангилна.
Тодорхой хугацаанд буюу тухайлбал тайлангийнхугацаанд орлого олохтой холбогдсон зардлыг цагүеийн зардал гэнэ. Энэ зардал нь орлого олоходчиглэгдсэн байдаг учраас орлогын тайлан дээр үйлажиллагааны зардал болж тусгагдана.
Санхүүгийн бүртгэлийн зориулалтаар
зардлыг ангилах нь
Санхүүгийн жилтэй холбогдох байдлаар нь
зардлыг хөрөнгөжүүлэх, орлого олох зардал гэж
2 хуваадаг.
Хөрөнгөжүүлэх буюу капиталжуулах зардал нь
урт хугацаанд орж ирэх хөрөнгийг бэлтгэхтэй
холбоотой зардал бөгөөд түүнийг балансад
хөрөнгөөр бүртгэнэ.
Орлого олох зардал нь тухайн тайлангийн
хугацаанд ашиг олоход чиглэгдсэн орлогын
тйалан дээр тусгагддаг зардлууд юм.
Төлөвлөлт, хяналт, шийдвэр гаргах зориулалтаар
зардлыг ангилах
Бүтээгдэхүүний өртгийг тодорхойлоход
ашигладаг зардлын ангилалт нь хяналтын үйл
ажиллагаа болон шийдвэр гаргах ирээдүйн үйл
ажиллагааг төлөвлөхөд ашиглагддаг ангиллаас
ялгаатай.
Удирдлагын бүртгэлийн зорилгоор зардлыг
ангилахдаа гол төлөв түүний төлөв байдлаар
ангилдаг.
Төлөв байдлаар ангилах гэдэг нь бизнесийн үйл
ажиллагааны өөрчлөлттэй холбож ангилах
ангилал юм.
Хяналтын болон шийдвэр гаргах зориулалтаарзардлыг тогтмол болон хувьсах шууд ба шууд бусхянагдах үл хянагдах зардал гэж ангилдаг.
Хувьсах зардал гэдэг нь үйлдвэрлэсэнбүтээгдэхүүний хэмжээ өөрчлөгдөхөд нийт хэмжээ ньөөрчлөгддөг зардлыг хэлнэ. Энэ зардал нь дараахшинжүүдийг өөртөө агуулсан байдаг. Үүнд:
Үйлдвэрлэлийн хэмжээтэй шууд хамааралтайгаарнийт дүн нь өөрчлөгдөнө.
Холбогдлын хүрээний дотор үйлдвэрлэлийн хэмжээөөрчлөгдөхөд нэгжид ногдох хэмжээ нь харьцангуйтогтмол байна.
Хэрэглэхэд чөлөөтэй үнэн зөв байх нөхцөлтэй буюунормативын шинжтэйгээр үйлдвэрлэсэнбүтээгдэхүүний нэгжид ногдох зардал байна.
Үйл ажиллагааны анхан шатны удирдлагад хянажболохуйц зардал байна.
Төлөвлөлт, хяналт, шийдвэр гаргах
зориулалтаар зардлыг ангилах
Òºëºâëºëò, õÿíàëò, øèéäâýð ãàðãàõ çîðèóëàëòààð
çàðäëûã àíãèëàõ
Үйлдвэрлэл үйлчилгээний хэмжээ өсөж буурсан чхарьцангуй тогтмол байдаг зардлыг тогтмол зардалгэх бөгөөд дараах шинжүүдтэй байна. Үүнд:
Холбогдлын хүрээний дотор бүтээгдэхүүний хэмжээөөрчлөгдөвч нийт дүн тогтмол байна.
Холбогдлын хүрээний дотор бүтээгдэхүүний хэмжээөсөх ба буурахад нэгжид ногдох хэмжээ урвуупропорцианалаар өөрчлөгдөнө.
Тохиолдлын чанартай удирдлагын шийдвэр буюузардал хуваарилах аргаар бүтээгдэхүүний нэгжидхуваарилагддаг.
Хяналтын хариуцлага нь үйл ажиллагааныудирдлагад байхаасаа илүү гүйцэтгэх удирдлагадбайдаг зардлыг хэлнэ
Òºëºâëºëò, õÿíàëò, øèéäâýð ãàðãàõ çîðèóëàëòààð
çàðäëûã àíãèëàõ
Õÿíàãäàõ áà ¿ë õÿíàãäàõ çàðäàë – òóõàéí
çàðäëûí òºâèéí ìåíåæåðò õÿíàãäàæ, ò¿¿íèé
ç¿ãýýñ èãëýñýí çîðèëãîòîé íºëººëæ, çàëæ
èãë¿¿ëæ áîëäîã çàðäëóóäûã õÿíàãäàõóéö
çàðäàë, ýñðýãýýð íü ¿ë õÿíàãäàõ çàðäàë ãýäýã.
Õàìààðàõ áà ¿ë õàìààðàõ çàðäàë – áîëîìæèò
õóâèëáàðóóäûã ¿íýëæ, óäèðäëàãûí øèéäâýð
ãàðãàõàä çàéëøã¿é íºëººòýé çàðäëóóäûã
øèéäâýð ãàðãàëòàä õàìààðàõ çàðäàë, õàðèí
øèéäâýð ãàðãàõàä íºëººëºë ¿ç¿¿ëýõã¿é
çàðäëóóäûã øèéäâýð ãàðãàëòàä ¿ë õàìààðàõ
çàðäàë ãýäýã.
ÄÝÂØ¿¿ËÆ ÁÀÉÃÀÀ ØÈÉÄÂÝÐ ¿ÉË ЯÂÄÀË ÁÎËÎÍ
ӨӨÐ ËӨËÒÒÝÉ ÓЯËÄÓÓËÀÍ ÇÀÐÄËÛÃ ÀÍÃÈËÀÕ
¯éë àæèëëàãààíû 2 ò¿âøíèé õîîðîíäûí çàðäëûíÿëãàâðààð òîäîðõîéëîãäñîí õóâèëáàðûí áîëîìæèòçàðäëûã ÿëãàâàðò çàðäàë ãýíý. ¯éë ÿâцûíèðýýä¿éí ýõ ñóðâàëæèéã øèíæëýõýäàøèãëàãäàõã¿é çàðäëûã õºâºõ áóþó ºíãºðñºíçàðäàë ãýæ íýðëýäýã. Ýíý íü àëü ýðò ãàðñàíáîëîâ îäîî áîëîí èðýýä¿éí ÿìàðâàà íýãýí øèéäâýðãàðãàõàä ººð ëºãääºãã¿é çàðäàë þì.
Àëäàãäñàí áîëîìæèéí ºðòºã ãýäýã íü öàã õóãàöààýñâýë õ¿ èí ç¿éëèéã õýðýãëýõ õóâèëáàðóóääîòðîîñ ñîíãîîã¿é þìóó àøèãëàõààñ òàòãàëçñàíûóëìààñ àëäñàí îðëîãûã õýëíý.
ÀØÈÃËÀÕ ÌÀÒÅÐÈÀË
1. Ö. Áàÿíìºíõ “Çàðäàë, óäèðäëàãûí íÿãòëàí áîäîõ
á¿ðòãýë” (II äýâòýð) ÓÁ õîò 2009 îí
2. Ä. Ìîëîìæàìö “Óäèðäëàãûí á¿ðòãýë” ÓÁ õîò 1999
îí
3. Õóäàëäàà ¿éëäâýðëýëèéí äýýä ñóðãóóëü
“Óäèðäëàãûí á¿ðòãýë” ÓÁ õîò 2005 îí