rmebrk.kzrmebrk.kz/journals/2637/71634.pdf · СТАТИСТИКА, ЕСЕП ЖӘНЕ АУДИТ 3...
TRANSCRIPT
СТАТИСТИКА,ЕСЕП ЖӘНЕ АУДИТ 3 (46) 2012Тоқсан сайын шығатын журнал 1999 жылдан бастап шыга бастады Құрылтайшысы: «Алматы экономика жэне статистика академиясы» мекемесі
Бас редакторы:Сатыбалдин С.С. - э.ғ.д., профессор, ҚР ҮҒА академии Бас редактордын орынбасарлары: Корвяков В.А. - п.г.д., профессор, АЭС А ректорыСейдахметова Ф.С. - э.г.д., АЭСА ғылым және халықаралық байланыс- тар жөніндегі проректоры
Редакциялық алқа:Раимов С.Р. - академик, АЭСА пре- зидентінің кеңесшісі Әйтімбетов Н .Ш .-т.г.д., профессор, АЭСА Оңтүстік Қазақстандағы АККОдиректорыКаюмов Н.К. - э.г.д., профессор, Тәжікстан Республикасы Ұлттықака- демиясының академигі, Экономикалық зерттеулер институтының директоры (Душанбе қ., Тәжікстан ) Құрманбеков O.K. - э.ғ.д., профессор, Коммерция және кәсіпкерлік уни- верситетінің кафедра меңгерушісі (Бишкек к., Кыргызстан)Мәдиев У.К.- т.ғ.д., профессор, ҰҒА академигі, АЭСА Тараз қаласындағы АККО директорыТулаходжаева МлМ. - э.ғ.д., профессор, ӨзР бухгалтерлер, аудиторлар қауымдастығының президенті (Ташкент қ., Өзбекстан)Ш еремет А.Д. - э.ғ.д., профессор, МЭАЕ академигі (Мэсксу қ., Ресей)
Таратылымы:ТОО «Издательский дом «Апельсин» баспаханасыАлматы қаласы Нурмаков көшссі, 26/195Таралымы: 3000 дана
Тіркелу куәлігі №9099-Ж25.03.08ж. ҚР мэдениет жоне акпарат министрлігімен, Ақпарат жэне мұра- ғат комитетімен берілген ҚР ҒБМ Комитеті алқасының 22.11.07 ж. № 9 шешіміне сэйкес, «Статистика. есеп жэне аудит» журналы экономика ғылымы бойынша диссертация- лардың негізгі корытындылары жари- яланатын ғылыми басылымдар қата- рына енген.Редакцияның мекен-жайы: 050035 Алматы қ., Жандосов көшесі, 59 Алматы экономика жэне статистика академиясы Телефон: 3095820
3095850 Факс(727) 3093000 E-mail: [email protected]
j urna 1. aesa@ma i 1. ru Баспига берілген күні: 05.10.12 ж. Баспаға қойылған күні: 12.10.12 ж. Қалыбы: 70x108x16
Мазмүны Есеп жэне аудит
Түрысбекова Р.К., ХҚЕС бойынша қаржы есептілігін дайындау ерек-шеліктері ......................................................................................................4Полатов С^М.,¥йымдағы бухгалтерлік және салық есеб і.............. оАширова Н., Қаржылық есептіліктің жіктемелік сипаттамасы —• fJ yЖунисалиева С.К., Ұйымның басқару есебін ұйымдастыру........... Л і /<?Тлепов М., Өнімнің (жұмыстардың, қызметтердің) ондірістік өзіндікқұнына кіретін шығындар---------------------------------------------------------------Нүрмагамбетова Д.М.,Негізгі құралдардың, амортизациясының және .тозуыныңесебі *--------------------------------------------------------------------------------счТокагаева Ж.Н.^Халықаралык бухгалтерлік есеп стандарттарының даму „ ,негіздері— ----------------------------------------------------------------------- — — -Н үрбаева А., Мұнай-газ секторындагы бухгалтерлік есептің қолданы-лу ерекшеліктері------------------------------------------------------------------------------ Э£>
Экономика жэне менеджмент Умерова Ж.А., Бизнес - ұйымдардың тиімділігі нарттыруды қамтама- ?рсыз ететін корпоративтік мәдениет ---------------------------------- —— --------------Барм анбекова Г.С., Қазақстан Республикасыныңэкономикалықжүйе- j j усіндегіеңбек нарығыныңдамуы — *--------------Жылқайдарова Г.У., Қазақстандағы шағын жэне орта бизнесті қар- ц ~ж ы лы қреттеу------------------------------------------------------------------------------------* 0Бейсекенов Д.А., Нарықты экономикада кэсіпорындағы жоспарлау- __ .дыңнегіздері ••------------------------------------------------------------------------------------- O fБайсалбаева А.А., Сатып алуларды басқару косіпорынның шығын- jtjTдарын басқарудың негізгі қүрамдас бөлігі есебінде-----------------------------------Күмісбек Б.Х., Кәсіпкорлық кызметінде шығындарды басқару жүйесі_________ £>2?Ш амшиев Е.А., Қазақстан туризмінің даму мэселелерін жэне болаша- ~ ^ғынтапдаужәнебағалау - ....... — — -------------- , — - . — .Жантикеева С., Иманбердиева А., Қазақстан Республикасыныңтұрғын үй құрылысының қазіргі жагдайын тапдау және багалау ——„ — Ь 6Сатаева Н.А., Кэсіпорында өнім сапасын баскару жүйесі,Бекирова Д.О., Қырғыз Республик асы нда жайылымдарды басқару- ^дың кейбір мэселелері---------------------------- .-------------------- — т ОИсраилов Э.М., Ауылдық консультация қызметінің топтастыру әдісінің уартықшылықтары *----------------------------.---------------------------------------------- — т*т
Қаржы *Айдарбек А.С., Банк өтімділігінбасқарудың шешу жолдары —■ ■ 0<л/Атымтаева Ш .Т., Жылжымайтын мүлікке салық салу жүйесін қалып-тастыру механизмі ------- — ■ ■ ■ о ОЖуаебаеваС.,Несиетэуекелдерінбағалау және басқару>________________ _Жүмаділова A. Н., Әлеуметтік-экономикалық қатынас жүйесіндегі ^ ^өмірдісақтандыру<-------------------------------------------------------------------------------------- о с ?Қабылбаев А., Қаржы менеджментінің басты стратегиясы зҚүсаинова М.А., Әлемдік қаржы дағдарысының Қазақстан Республи-касындағы зейнетақы жүйесініңдамуына әсері - -_____________________ * 'Нүржанова Н., Ақша ағымыи жоспарлау------------- - --------------- '11 ү ркасьа Ж.Б., Кәсіпорындагы қаржылық жоспарлау < 0 9Нүрлыбекова А. Р., Ислам қаржы жүйесінің құрылымы №Нүеіпбаева А., Несиелеудегі банктердіц зиян шегуіне экелетш фактор- .лар жэне дамыған елдерде кеңінен қолданылатын үлгілер-----------------------------------' чЗСраилов С.А., Қазақстан Республикасындағы несие жүйесінің дамуы- 9 9ның теориял ық аспектілері -----------------------------------------Үкешева А.Н., Бағалы қағаздардың инвестициялық қасиеттерін рей- J л) Отингтік бағалау жэне багамдық бағасын қалыптастыру ісй оҚыдыркожаева М.К., Депозиттерді сақтандыру жүйесі: теориясы, * > ,тәжірибесі жэне шетелдік тәжірибесі„---------- (Джетылова А., Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі салық- jтықбақылау-------------------------------------------------------------------------------------------Оспан А.Т., Екінші деңгейдегі банктер: қазіргі жағдайы жэне дамуы----------------Алимахунов Ғ.Т., Комерциялық банктің өтімділігі мен тәуекелдерін »басқаружолдарындамыту--------------------------—---- ------------------ ---------------------- ■Жакибаева Н.И., Бүгінгі таңдағы ұлттық валютаның қүндылығы .Қал иева Ж., Қазақстандағы банктердің несиеліксаясаты жэне олардың і JTJқазіргі жагдайын талдау--------------------------------------------------------------------------------- 7 ^
Педагогика жэне Информатика М ахамбе гова М.Ж., Білім беруді акпараттандыру жагдайында элект- .рондық кітаптарды пайдалану гиімділігі--------------------------------------------------------[
Багалау жэне статистика Скакова А.Е., Инвестициялықжобалардыңтиімділігінбагалаудыңке- лелімэселелері---------------------------------------------------------------------------.----------- / о f
2 Статистика, учет и аудит 3 (46) 2 01 2
СТАТИСТИКА,УЧЕТ И АУДИТ
3(46) 2012Ежеквартальный научно-практический журналУчредитель: Учреждение «Алматинская академия экономики и статистики»
Главный редактор:Сатубалдин С.С. -д. э.и., профессор, академик НАН РК Заместители главного редактора: Корвяков В.А. - д.п.н., профессор, ректор ААЭССейдахметова Ф.С. -д .э.н ., проректор по науке и международным связям ААЭС
Редакционная коллегия:Раимов С.Р. - академик, советник президента ААЭСАйтымбетов Н.Ш. - д.т.н., профессор, директор ЦИКУ ААЭС г.Шымкент К а ю лю в Н.К. - д.э.н., профессор, академик национальной академии Республики Таджикистан, директор института экономический^ исследований (г. Душанбе, Таджикистан) Қурманбеков O.K. - д.т.н., профессор, завкафедрой Университета Коммерции и нредпринимагельства (г.Биш- кек, Киргизия)Мадиев У.К.- д.т.н., профессор, академик НАН, директор ЦИКУ ААЭС г. ТаразТулаходжаева М.М. - д.э.н., профессор, президент Ассоциации бухгалтеров, аудиторов (г.Ташкент, Узбекистан) Ш еремет А.Д. - д.э.н., профессор, академик МЭАЕ (г.Москва, Россия)
Тиражирование:Типография «ТОО Издательский дом «Апельсин»»г. Алматы, ул. Нурмакова 26/95, оф. 56 Тираж: 3000
Регистрационное свидетельство №9099-ЖОт 25.03.08 года выдано министерством культуры и информации Республики Казахстан, Комитетом информации и архивов
Решением коллегии комитета №9 от 22.11.2007 г. журнал «Статистика, учет и аудит» включен в перечень научных изданий, рекомендуемых для публикации основных результатов диссертации по экономическим наукам.
Адрес редакции: 050035 г. Алматы, Жандосова, 59 Алматинская академия экономики и статистикиТелефон: 3095820
3095850 Факс: (727) 3093000 E-mail: [email protected]
[email protected] Сдано в набор: 05.10.12 г.Подписано в печать: 12.10.12г. Формат: 70x108x16
Содержание Учет и аудит
Турысбекова Р.К., Особенности представления финансовой отчетности по МСФО........................................................................................... 4Пула 1 ов С.М., Бухгалтерский и налоговый учет в организации тһ-Аширова Н., Классификационная характеристика финансовой отчетности....................................................................................................Жунисалиева С.К., Организация управленческого учета организации.. 12 * Тлепов М., Затраты, входящие в себестоимость продукции (работ,услуг)»------------------------------------------------------------------------- — -------Нурмагамбетова Д.М., Учет основных средств, амортизациии износа — ——-----------------------------------------------------------------------Тока гаева Ж.Н., Основы развития международных стандартов бухгалтерского учета --------------------Нурбаева А., Особенности применения бухгалтерского учета в нефтяно-газовом секторе ----------------------------------------------- -------------------
Экономика и менеджмент Умерова Ж.А., Корпоративная культура, обеспечивающая повышение эффективности бизнес-организаций --------------------- -------------------Барманбекова Г. С., Развитие рынка труда в экономической системев Республике Казахстана-----------------------------------------------------------Жылкайдарова Г.У., Финансовое регулирование малого и среднегобизнеса в Казахстане ------------------------------------------ ----------------------Бейсекенов Д.А., Основы планирования на предприятии в условияхрыночной экономики----------------------------------------------------------------Байеалбаева А.А., Управление закупками как основная составляющая управления затратами предприятия/--. ■- _ — ■Күмісбек Б.Х., Система управления затратами в предпринимательскойдеятельности — ------------------------------------------------------------ ----------Ш амшиев Е.А., Анализ и оценка проблем и перспектив развития туризма Казахстана ---------------------------------------------------------------------Жантикеева С., Иманбердиева А., Анализ и оценка современногосостояния жилищного строительства в Республике Казахстан-----------Сатаева Н.А., Система управления качеством продукциина предприятии---------------------------------------------------—------------------Бекирова Д.О., Некоторые проблемы управления пастбищами вКыргызской Республике-------------------------------------------------------------Иераилов Э. М., Преимущества группового метода работы сельскойконсул ьтациошюй службы----------------------------------- ----------------------
ФинансыАйдарбек А.С., Пути решения управления ликвидности банков ------Атымтаева Ш.Т., Механизм формирования системы налогообложения недвижимости*- - - ---------------- --------------------------- ------Жуасбаева С., Оценка и управление кредитными рискам»*-----------------Жумадилова А. Н., Страхование жизни в системе социально-экономических отношений.------------------------------------------- -----------------------Қабылбасв А., Основная стратегия финансового менеджмента--------КусаииоваМ.А., Влияние мирового финансового кризиса на развитиепенсионной системы в Республике Казахстан----------------------------------Нуржанова Н., Планирование денежных потоков ___Нуркаева Ж.Б., Финансовое планирование на предприятии--------------Нурл ыбекова А. Р., Структура исламской финансовой системы--------Нуеупбаева А., Факторы несения убытков банками при кредитованиии широко пременяемые модели в развитых странах--------------------------Сраилов С.А., Теоретические аспекты развития кредитной системы вРеспублике Казахстан —-------------------------------------------------------------Укешева А. Н., Рейтинговая оценка инвестиционных качеств ценныхбумаг и формирование курсовой цепы---------------------------------------—Кыдыркожаева М.К., Система страхования депозитов:теория, практика и зарубежная практика .....Джетылова А., Налоговый контроль в налоговой системе РеспубликиКазахстан.— — —----------------------------------------------------------------------Оспан А.Т., Банки второго уровня: современное состояние и развитие * Али.махунов Ғ.Т., Развитие путей управления окупаемостью и рисками коммерческих банков — --------------------------------------------Жакибаева Н.И., Ценность национальной валютына современном этапе —Каляева Ж., Кредитная политика банков Казахстана и анализ их современного состояния •" — -— ---------------- -----
Педагогика жэне Информатика Махам остова М.Ж., Эффективность применения электронных книг вусловиях информатизации образования------------------ ----------------------
Оценка и статистика Скакова А.Е., Актуальные вопросы оценки эффективности инвести- ционных проектов — ................ -----——
$Mr
- 4 «
- X- Ы_ һ £
Ъ2MX).не-57
- f t-63-££>
-%9-3&-< м
- Ш
,П\
НО. тJH t_jsiм
- ЩСтатистика, учет и аудит 3 (46) 2 0 1 2 3
ОСОБЕННОСТИ ПРЕДСТАВЛЕНИЯ ФИНАНСОВОЙ ОТЧЕТНОСТИ ПО МСФО
Турысбекова Р.К., магистр экономики
ст. преподаватель кафедры учета и аудита Ж ГУ им. И.Жансугурова
Экономические преимущества перехода на международные стандарты финансовой отчетности заключаются в том, что они направлены на обеспечение прозрачности финансовых данных и отражение реальной экономической ситуации, что позволяет пользователям отчетности предприятий принимать правильные, обоснованные экономические решения. Улучшение качества бухгалтерской информации необходимо не только предприятиям, имеющим или желающим привлечь сторонних инвесторов. Качественная и полная информация необходима прежде всего для руководителей предприятий, которые должны иметь всю необходимую информацию, представляющую достоверно и реально экономические условия хозяйствования, для принятия более эффективных решений по управлению предприятием.
Переход на МСФО для субъектов, впервые применяющих МСФО. Согласноразработанных нормативов, настоящий раздел применяется к субъектам, впервые применяющим Национальный Стандарт, независимо от того, использовал ли он ранее в качестве основы учета МСФО или иные общепринятые принципы бухгалтерского учета. Субъект, впервые применяющий Национальный Стандарт, использует настоящий раздел для финансовых отчетов, впервые подготовленных в соответствии со Стандартом.
Финансовые отчеты субъекта,
впервые подготовленные в соответствии с Национальным Стандартом - первые годовые финансовые отчеты субъекта, в которых субъект делает явное и безоговорочное заявление об их соответствии Национальному Стандарту. Финансовые отчеты, подготовленные в соответствии с этим, являются первыми годовыми финансовыми отчетами субъекта.
Пункты Национальных Стандартов требуют представления полного набора финансовых отчетов для раскрытия сравнительной информации в отношении предыдущего сопоставимого периода по всем денежным суммам, отраженным в финансовых отчетах, наряду с определенной сравнительной информацией описательного характера. Субъект может представлять сравнительную информацию по более чем одному предыдущему периоду. Поэтому датой перехода субъекта на Национальный Стандарт является начало самого раннего периода, для которого субъект представляет полную сравнительную информацию в соответствии со Стандартом в своих первых финансовых отчетах, отвечающих международным требованиям.
Целью международного стандарта финансовой отчетности (1А8)1 «Предоставление финансовой отчетности» является определение основы представления финансовой отчетности общего назначения. Стандарт предназначен для достижения со
4 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
поставимости с собственной финансовой отчетностью организации за предшествующие периоды и с финансовой отчетностью других организаций. Стандарт, наряду с Принципами составления финансовой отчетности, определяет минимальные требования к содержанию финансовой отчетности, которая готовится и представляется в соответствии с Международными стандартами финансовой отчетности.
Финансовая отчетность общего назначения - это отчетность, предназначенная для пользователей, не имеющих возможности истребовать представление отчетов, отвечающих их конкретным информационным потребностям. Финансовая отчетность общего назначения включает документы, представляемые отдельно или в составе другого официально публикуемого документа (например, годового отчета или проспекта ценных бумаг).
Стандарт в обязательном порядке должен применяться ко всей финансовой отчетности общего назначения, которая готовится и представляется в соответствии с Международными стандартами финансовой отчетности. Применение стандарта в равной степени распространяется на все организации и не зависит от необходимости готовить консолидированную финансовую отчетность или отдельную финансовую отчетность.
Составление финансовой отчетности должно сопровождаться оценкой способности организации продолжать свою деятельность. При этом финансовая отчетность обязательно должна составляться на основе допущения о непрерывности деятельности. Если руководство намерено ликвидировать организацию или прекратить ее деятельность или существует неопределенность в дальнейшем
осуществлении деятельности, эти обстоятельства обязательно должны быть раскрыты в финансовой отчетности.
Представление и классификация статей финансовой отчетности обязательно должны сохраняться от одного периода к следующему периоду. Исключение составляют такие случаи, когда более приемлемым выглядит другое представление информации или иная классификация либо какой-либо стандарт или толкование требуют изменения в представлении.
Существенные классы сходных статей обязательно должны представляться в финансовой отчетности отдельно. Финансовая отчетность является результатом обработки значительного числа операций и событий, структурного объединения их в классы с учетом их характера и назначения. Если какая-либо статья не является существенной, она объединяется с другими статьями в финансовой отчетности или в примечаниях. Если информация не является существенной, то она может не раскрываться.
Финансовая отчетность должна представляться, по меньшей мере, ежегодно. В исключительных случаях дата представления изменяется, а период, за который она составляется, становится более или менее одного года. В таких случаях организация в примечаниях должна раскрыть причину применения периода, отличного от годового периода, а также отразить факт несопоставимости отчетности отчетного периода с отчетностью предыдущего периода.
Отчет является отдельной формой финансовой отчетности, отражающий изменения и сверку начального и конечного сальдо по статьям капитала.
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 5
МСФО одобряет представление информации о результатах деятельности, финансового положения и основных неопределенностей, с которыми организация сталкивается в своей деятельности. Инвесторы заинтересованы в получении аналитических пояснений к хозяйственной деятельности организации (финансовый обзор). Этот обзор должен быть легко понятен пользователям финансовой отчетности и содержать информацию, интересную для пользователей. В обзоре должны быть раскрыты вопросы финансирования, ликвидности, финансового менеджмента и управления рисками.
Как известно, базовой основой МСФО является англо-американская модель бухгалтерского учета, ориентированная на инвесторов. Основным принципом этой модели, который в наибольшей степени отвечает потребностям инвесторов, является принцип достоверного и справедливого представления отчетности.
Система МСФО разрабатывается независимыми профессиональными организациями и утверждается законодательно каждой страной, принимающей эту систему учета и отчетности. Поэтому в ней преобладает профессиональное регулирование, а не государственное управление. Считается, что сложные правила ведения учета и составления отчетности, значительное количество стандартизированных требований по отражению в отчетности тех или иных показателей, детальное раскрытие обязательной информации в Учетной политике и Пояснительной записке являются определенной гарантией защиты отчетности от искажений и мошенничества.
Начиная с 1.01.2008г. Республика Казахстан приняла модель учета
по МСФО в полном объеме для публичных организаций, АО и компаний крупного предпринимательства, а остальные компании должны формировать учет и отчетность согласно Национальным стандартам финансовой отчетности - НСФО №1 и НСФО №2, которые практически полностью соответствуют всем требованиям МСФО. В связи с этим рекомендуется использование данной учетной политики в качестве базовой при разработке УП для всех субъектов хозяйственной деятельности, применяющих МСФО или НСФО№ 2. С 2013 года государственные учреждения Казахстана перейдут на международные стандарты финансовой отчетности (МСФО). Переход госуч - реждений с 1 января 2013 года на МСФО предусмотрен в Бюджетном кодексе, и министерством с 2009 года начата работа по подготовке методологической базы в области бухучета и финансовой отчетности государственных учреждений в соответствии с МСФО. Оценивать эффективность финансирования деятельности государственного сектора и его реальную потребность в денежных средствах для выполнения своих функций невозможно без перевода бухгалтерского учета и финансовой отчетности государственных учреждений на МСФО. Для перехода на международные стандарты финансовой отчетности планируется создать единый программный продукт по управлению финансами госучреждений, интегрированный с информационной системой казначейства.
Задачей всех членов рабочей группы также является изучение всех государственных программ, чтобы их реализация обходилась дешевле для бюджета государства.
6 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
В Казахстане переход на МСФО бюджетных организаций предусмотрен с 1 января 2013 года. Примерно
к этому же времени Россия также намерена перевести все госорганы на международные стандарты.
Список использованной литературы:1.Шакибаев М.К. Бухгалтерский и налоговый учет в Казахстане.-Ал
маты, 2007г.2.www.buhgalter.kz/.../index.php... Рекомендации к МСФО3 .kazprom.net/tags/МСФОМСФО в Казахстане — KAZProm.net4.www.kpmg.kz/index.../index.html Внедрение МСФО в Казахстане5.Дюсембаев К.Ш., Егембердиева С.К., Дюсембаева З.К. Аудит и ана
лиз финансовой отчетности. - Алматы: 2000 г.
ТүйінҚаржы есеп беруінің халъщаралъщ стандарттарына өтудің экономикалыц
артыцшылыцтары, олар царжы мәліметтерінің ашъіцтъізын цамтамасыз етуге және кәсіпорътнъщ есеп беруінің цолданушъіларъта дұрыс, цисътдъі экономикалыц шешімдерді цабътдауза мүмкіндік берген нацты экономикалыц ахуалды көрсетуге багытталгандыгътда.
SummaryЕсопотіс advantages o f transition to the InternaU onal Ғ іпапсіаі Reporting
Standard are that they are directed on ensuring transparency o f financial data and reflection o f a real economic situation that allows users o f the reporting o f the enterprises to make the correct, reasonable economic decisions.
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 7
ҰИЫМДАҒЫ БУХГАЛТЕРЛІК ЖӘНЕ САЛЫҚ ЕСЕБІ
Пулатов С.М.,АЭСА магистранты
Қазіргі заман талабына сай на- рықтық экономиканың дамуы мен басқарудың жетілдірілуі, кәсіпорын- ның дамуы бойынша жаңа стратеги- яның өңделуі барысында бухгалтерлік есептің мәні мен орны күшейе түседі. Қазіргі таңда барлық ұйым меншік формасынан тәуелсіз және ықпалын- сыз шаруашылық операциялар мен мүліктерде бухгалтерлік есеп жүргізіледі.
Бүгінде ұйымның экономикалық механизмдерінің қиындықтарын сенімді экономикалық реттелген есеп жүйесінің берілген ақпараттарынсыз басқару мүмкін емес.
Бухгалтерлік есептің ұйымдасты- рылу жүйесінің ғылыми қаланғаны барлық ресурстардың тиімді пайдала- нуына әсерін тигізеді. Ұйымның қар- жылық және мүліктік жағдайын тал- дау бейнесінде жақсартылуына көмегін тигізеді.
Қазіргі таңда бухгалтерлік есеп жүйесіне халықаралық және ұлттық есеп стандарттары мен есептілікті енгізулеріне байланысты, бухгалтерлік ақпараттарды өңдеудеуде түрлі есеп- тейтін техника құралдарымен және бағдарламамен қамтамасыздандыру- ын қолдануына жоғары талап қойы- лады.
Бухгалтерлік есеп теориясы есеп жүйесінің ұйымдастырылуының жал- пы негізі. Заң актілері мен экономика- лық дисциплинаға негізделіп, бухгал- терлік есептің принципін қазіргі зама- нға дағдыланған экономика және ба- сқаруға жауап беретіндей етіп, есептің
теориялық категориясына негізделген.Бухгалтерлік есеп теориясы ана-
литикалық және синтетикалық есеп жүйесінің бухгалтерлік есептілігінің мәліметтері бойынша және ұйымның қаржылық-мүліктік жағдайымен мең- геруіне жол беріледі. Қажетті басқа- рушылық шешімдер қабылдауымен және олардың негізделуіне, ұйымды басқаруында стратегиялық және тәсілдің анықталуында бухгалтерлік ақпараттардың қалай қолдануы мен қалыптасуын түсінуүшін қажет.
Есептік мәліметтер ұйымның және кұрылымдық бөлімдерін шұғыл басқаруында қолданылады, экономи- калық болжамдарды және ағымдағы жоспарларды кұрумен қатар, респуб- ликаның жалпы даму заңдылығын зер- ттеу мен анықтау үшін қажет.
Бүгінгі таңда республикада шару- ашылық есеп жүйесі қолданысқа ие. Бір-бірімен байланысқан есеп түрле- ріне: оперативті, статистикалық және бухгалтерлік есеп түрлері жатады.
Бухгалтерлік есеп - бұл сатып алу, тіркеу және ұйымның мүлігін, міндеттемелерін ақшалай түрдегі жал- пыланған мәліметтердің реттелген жүйесі және олардың қозғалысын жаппай, үздіксіз және кұжаттау жолы- мен барлық шаруашылық операция- ларды есепке алу.
Бухгалтерлік есептің стандартта- рының міндетті күшіне ие, түсінікті, бірыңғай жүйені әзірлеу және осының аркасында сапалы акпараттарды ашу және негізделген шешімдер қабылдау мәселенің шешімі болып табылады.
8 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
Осыдан барып, бухгалтерлік есептердің Ұлттық қаржылық есеп стандартта- рының Халықаралық стандарттарына мейлінше жақындатуцы қамтамасыз ету (конвергенция) бухгалтерлік есеп пен есептіліктің мәселелерінің тиімді шешімі болып табылатындығы түсінікті болады. ХҚЕС есептің ұлттық стандарттарына мейлінше жа- қындату мақсаты бұрын қойылған мақсат - үйлестіруден ерекшеленеді. Конвергенция ХҚЕС тікелей көшуді болжамайды, ол тек ХҚЕС ұлттық стандарттарымен жақындасуының іс жүзіндегі аспектілерімен шектеледі, бұл есеп пен есептіліктің мәселелерін ұлттық деңгейде шешуде бірыңғай әдістерге қол жеткізуге әкеледі.
Қазақстанда осы мақсатта
Қазақстан Республикасының Қаржы Министірінің 21 маусым 2007 жылғы № 217 бұйрығымен Қаржылық есептіліктің №2 2 Ұлттық стандартта- ры бекітілді.
Бұл құжат ҚР Әділет мини- стрлігіңце 17 шілде 2007 жылы N° 4816 тіркелді. Осы стандарт 2008 жылдың 1 қаңтарынан бастап әрекетке енді.
Еліміздің экономикасының дамуы арқасында бухгалтерлік есептің құрамдас бөлігі салық, қаржылық, басқару есебі пайда болды. Бухгал- терлік есеп төмендегі сызба № 1 ақпа- раттармен қамтамасыз етеді:
Басқару есебі Салық есебі Қаржылық есеп
Қаржы.тык есеп
Бекітілген формадағыкаржылык есептікалыптастырумақсатында. мүліктікжағдайды. міндеттерді.меншікгік капиталдыжэне қызметнэтажесін. екіжактыжазу принципібойынша акшаіайтүрде көрсетеді
Салық есеоі
Бухгалтерлік есептің мәліметтері бойынша. салық заңыньщталапгарьша сай. үйымның саіыксалынатын базасын. салық төлеуміндеттерін топтастырып. анықтайды
Баска] >у есеоі
Бизнес жоспарға өзгеріс енгізу максатында. шаруашылык үрдістері мен операцияларды басқарып. бақылап. талдап отыру үшін әр түрлі өлшемдегі акпараттарды көрсетеді
Жоғарьщағы сызба № 1 қарай оты- рып, ұйымды басқару меншік иесімен ұйымдастырылады. Басқару құрылы- мын субъект жарғыға сәйкес аньщтай- ды. Қызметкерлерінің міндеттерін және еңбек ақы төлеу жүйесін штат- пен бекітеді. Ұйым қызметшде меншік иесімен қызметкерлершің еңбек қаты- насын реттейтін еңбек ұжымының түрлі жалдау формасында қатысады (шарт, контракт және т.б.) .
Ал қаржылық есебіне тоқталатын
болсақ, қаржылық жағдай туралы ақпараттық қажеттілік пайдаланушы- лардың едәуір кең шеңберіде туын- дауы мүмкін, олардың ақпараттық қажеттілігінің ерекшеліктерін көрсе- тетін қаржылық есептілікті талап ету- ге мүмкіндіктері жоқ.
Қаржылық есептілікте осы мақ- саттарға қол жеткізу үшін сапалық сипаттамалар қолдан^ілады. Негізгі сапалық сипаттамаларға түсініктілік, маңыздылық, реттілік, сенімділік, пен
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 9
салыстырмалық жатады. Сапалық сипаттамалар қаржылық есептілікте ұсыналатын ақпараттарды пайдалану- шы үшін пайдалы ететін атрибут бо- лып табылады.
Салық есебінің бөлінуі кәсіпорын- ның салық есептілігінің жеке есептілік түрі ретінде мойындау теориялық тұрғыдан жеткілікті. Бұл жерде айта кететін жайт, салық есебінің бухгал- терлік есептен жеке-дара жүйесі ретін- де бөлінуі ешбір қосымша, арнайы про- цедураларды қажет етпейді. Бухгал- терлік есеп жүйесінде салық салық есебінің бөліну орнына кәсіпорында қол- данатын салық салу мақсатында жүргізілетін арнайы субшоттар жүйесін құру жолымен шешімін табады [1,9б.].
Салық есептілігінің бухгалтерлік есеп жүйесінің бір бөлігі болып бөлінуі оның қорытынды сипаттамаға ие дер- бес есептілік түрі ретінде қызмет етуі- не мүмкіндік береді. Кәсіпорынның есептілігін зерттей отырып оларды негізгі екі топқа бөлуге болады. Бірінші топқа қорытындылаушы сипат- тамасы жоқ оперативті және басқару есептілігі кіреді. Кейбір авторлар бух- галтерлік есептілікті бөліп қарастыра- ды, бірақ ол қаржы есептілігінің басқа көрінісі болып табылады; қаржы есептілігінің халықаралық стандартта- рын енгізу «бухгалтерлік есептілік» түсінігін пайдалану біздің пікірімізше мардымсыз. Жариялы есептілікті дер- бес экономикалық есептіліктің түрі ре- тінде бөлінуі тіпті дұрыс емес, себебі ол қоғамның назарына қойылады, ал мұндай есептілік қазіргі кезде қаржы есептілігі болып табылады [2,12б. ].
Салық есебі - бұл өз объектілері, өзіне тән әдістері бар және жедел есеп, статистикалық есеп, бухгалтерлік есеп- терге қосымша шаруашылық есептің жеке төртінші түрі болып табылады.
«Салықтар және де бюджетке басқа да міндетті төлемдер туралы»
ҚР Президентінің Жарлығына дейін таза пайдаға (корпоративтік табысқа) салынатын салық бухгалтерлік есеп деректерінің негізінде жүргізіледі.
Кейіннен есептің екі түрін (бухгал- терлік, салықтық) толық бөлу қажеттігі пайда болды.
Экономикалық есептіліктердің мағыналас атаулардың дербес есептілік ретінде бөлінуі мардымсыз. Қорытындылаушы сипаттамаға ие қаржылық, статистикалық және салық есептілік түрлерін екінші топқа жатқ- ызуға болады. Салық есептілігінің дербес есептілік түрі ретінде және салық есебінің қорытынды кезеңі, сондай-ақ бухгалтерлік есеп жүйесінің бір бөлігі (жүйешік) екенін анықтай келе біз оның бөлінуіне негіз болған заңдық тәртібін анықтаймыз. Басқа сөзбен айтқанда салық есебі бухгалтерлік есеп жүйесінің бір бөлігі болып табы- лады, ал салық есептілігі салық есебінің логикалық қорытындысы екенін біле отыра ұйымның салық есептілігінің орнын және басқа да есептілік түрлерімен байланысын анықтау қиын емес.
Салық есебінің заңдық деңгейде дербес есептілік ретінде бөлінуі оның ұйымның салық және бухгалтерлік есебі мақсатында бөлек есеп ретінде жүргізуге мүмкіндік береді. Мұндай есепті бөлу есептіліктің мәліметтерін арнайы бағытқа салу, оларды қолда- нуға және де қаржы есептілігін және салық есептілігін құру мәселесін же- ңілдетуге мүмкіндік береді. Салық есептілігінің дербес есептілік түрі ре- тінде бөлінуі біздің пікірімізше тек өмірлік қажеттілік емес, сондай-ақ нақты фактіге негізделген [3,15 б. ].
Біріншіден, салық есебінің бухгал- терлік есеп жүйесінің бір бөлігі ретін- де танылуы және де сәйкесінше салық есептілігінің салық есебінің қорытын- ды кезеңі болып табылуы салық
10 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
есептілігінің дербес есептілік ретінде аныкталуына мүмкіндік береді.
Екіншіден, мұндай бөлінудің мем- лекеттік қажеттілігі бюджетке түсетін салык түсімдеріне байланысты. Бізге белгілі болғандай бюджетке түсетін салык түсімдерінің үлесі мемлекеттік жалпы табыстың 90% кұрайды, бұл салықтың фискалдық қызметін шешу- ге мүмкіндік береді.
Үшіншіден, салық есептілігі ұйымның табыстылығын түсіндіреді және тиянақтайды, осылайша оның потенциалды инвесторлардың жалпы қызығушылығын арттыру акциясы- ның кұнын анықтайды.
Салык есебі салык салымы үшін кажетті салык кезеңі ішінде өткізілетін, шаруашылык операцияла- рының есебінің тәртібі туралы толык және накты акпараттарды калыптас- тыру максатында, сондай-ак бюджет- ке салык төлемінің дұрыс, толык және уакытында есептелуін бакылау үшін ішкі және сырткы пайдаланушыларды акпараттармен камтамасыз ету мак- сатында жүргізіледі.
Салык есебінің міндеті — толык салык салу максаты үшін және есеп беру (салыктык) кезеңінде жүргізілген шаруашылык операцияларын есептеу
тәртібі туралы дәл акпараттарды калыптастыру, сондай-ак, бюджетке салык пен баска да төлемдер мен алым- дарды уакытында есептеу мен толык төленуінің дұрыстығын бакылау үшін, сырткы және ішкі пайдаланушыларды акпараттармен камтамасыз ету.
Сонымен, біздің пайымдауымыз- ша салык есебінің негізгі міндеттерін келесі топтар бойынша бөліп карас- тыру орынды:
салык төлеушінің міндеттеме- лерін дұрыс аньщтауға кажетті алға- шкы акпараттарды жинау, тіркеу;
алғашкы салыктык акпараттар- ды бухгалтерлік және салык тіркелі- мдерінде, бухгалтерлік есеп шотта- рында уакытылы айкындау;
салык төлеушінің салыктык міндет- темесі мөлшерін дұрыс есептеу;
шынайы салык есептілігін калып- тастыру;
салыктык акрараттардың калып- тасуын бакылау.
Кең мағынадағы салык есебі бюджетке енгізілуге кажетті салыкты аныктау максатында, салык төле- ушінің мүлігін, олармен жүргізілетін шаруашылык операцияларын және оның нәтижелерін аныктау үдерісі түрінде көрінеді.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:1.Шарипов А. К Салык есебі. Оку кұралы.-Алматы: Экономика -2009ж2. «Салыктар және бюджетке төленетін баска міндетті төлемдер» тура
лы кодексі (Салык кодексі) Алматы, 2011ж3.Сұлтанова Б.Б.:Салык есебі ?. ??Алматы: «Экономика»,2008. - 240б.
РезюмеН алоговы й учет по данным бухгалт ерского учет а в соот вет ст вии с
требованиями налогового законодательства группирует и определяет налоговую базу и налоговые обязательства организации
SummaryTax registration form fo r tax purposes according to book keeping the tax base and
tax liabilities.
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 11
ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕПТІЛІКТІҢ ЖІКТЕМЕЛІК СИПАТТАМАСЫ
Аширова Н.,АЭСА магистранты
Қазіргі кездегі Қазақстандағы есеп көрсеткіштер жүйесі мен олар- дың қалыптасуы мерзімдерге, басқ- ару иерархиясына, есептілік сипатта- масына және т.с.с. тәуелді. Басқару персоналының практикалық қарекеті есеп көрсеткіш тері жүйесінің қажеттілігін анықтап сәйкесінше түзетулер кіргізеді.
Шетелдік есептіліктің құрылымы мен рәсімделуін салыстыра отырып, көп елдерде мына бөлімдер кезде- сетіндігін байқаймыз:
оны тиімді жағынан көрсететін қызметі, қызметінің географиялық өрісі және басқа да сипаттаушы көрсеткіштерін қамтитын кәсіпорын қаракетінің қысқаша сипаттамасы;
кәсіпорын басшысының үндеуі (президенттің, директордың);
әкімшілік есеп беру (өндірістік, коммерциялық, инвестициялық қаре- кетінің сипаттамасы, қаржылық жағ- дайды бағалау, ғылыми-техникалық деңгейінің сипаттамасы, табиғат қорғау қарекеті және т.б.);
бухгалтерлік есептілік; бухгалтерлік есептілікке түсін-
дірме (есеп саясатына сипаттама,
негізгі құралдар және материалдық емес активтердің түрлері мен құры- лымы, өндіріс және айналым шығы- стары, қаржылық тұрақтылығы, өтімділігі және т.б.);
аудиторлық қорытынды; кәсіпорын бағалы қағаздарының
баға кесілуі туралы мәліметтер;басқа да ақпарат (жоғары сайла-
малы деңгейінің құрамы, әкімшілік құрамы, маңызды инвесторлар туралы ақпарат және т.б.);
Бұдан есептілік көрсеткіштерінің динамикалық мінезі көрінеді. Есептіліктің әр түрлілігі оның сынып- талу мәселесін тудырады. 1 кестеде қазіргі кездегі есептіліктің түрлері және оның сыныпталуының негізгі белгілері көрсетілген. [ 1,256б]
1 Кесте есептілікті бухгалтерлік есептің ажырамас бөлігі екенін дәлел- дейді және есеп беру есеп процесінің әдістемелік және ұйымдастыру жа- ғынан аяқтаушы кезеңі болып табы- латынын айғақтайды. Бұл есептілік- те қалыптасатын бастапқы құжат- тардағы көрсеткіштер мен есептеу регистрлардың органикалық бірлігін көрсетеді.
12 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
1- Кесте Есептіліктің жіктемелік сипаттамасы
Жіктеу Есептілік түрлері
Белгілері
Эюжомикалық мазмұны бойынша бухгалтерлік, қаржылық, статистикалық, салықтық, бұқаралық
Қамтылатьш кезеңдердің ұзақтығы бойынша
• ағымдық (күнделікті, апталық, он күндік, ай сайынғы, тоқсанд^іқ, жартыжылдық);
• жедел қысқа уақыт аралығывдағы (ауысым, бір күн, апта, он күн, жарты ай)
• жылдық - жылда ^сынылатын;• кезеңдік - белгілі мерзімге өсу
^рытъш дысымен құралатын
Мамандану деңгейі бойынша • жалпы - шаруашылық субъект қызметшің жалпы қорытындысын сипаттайтын;
• мамаңдаңдырылғаң - субъект қызметішң жеке жақтарын ашатын
^р ы ты н д ы деңгейі бойынша • жеке - жеке ұйымдардың есептілігі;
• жинақтаушы - тиісті саланың немесе өңірдің бірнеше ^йы м дары тщ қызметін қорыту;
• шоғырланған - бірыңғай қаржылықты құрайтын ұйымдард^ің бірігуі
Қолдану дәрежесі бойынша • ішкі- шаруашылық субъектілердің ішінде ақпараттық және басқарушылық міндеттерін орындайтын және оның қалауы бойынша түрлеңдірілеңетің;
• сыртқы- әртүрлі колданушылар мүдделеріңің кеңейтілген спектрын қанағаттандыруға арналған
Ескерту: Сейдахметова Ф.С. «Қазіргі заманғы бухгалтерлік есеп» Алматы, Экономика -2009-347б;
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 13
Бухгалтерлік терминологияда олар «шаруашылык кызметтің шар- тты фактілері» деп аталады. Осын- дай фактілерге мысалы:
шешімдері келесі есеп беру мер- зімдерде кабылдануы мүмкін есеп беру күніне аякталмаған сотта кара- лып жаткан істер;
бюджетке төленетін салыктар жөнінде салык органдарымен есеп беру күніне шешілмеген даулар;
орындау мерзімі жетпеген түрлі кепілдемелер мен міндеттемелер жатуы мүшкін.
Есептілікті күру барысында сак- тык талабына сай шартты фактінің салдарын аныктау керек. Шартты фактінің салдарын аныктау - есепті мерзімнен кейінгі окиғаларды када- ғалап акшалай күнын бағалауды кара- стырады. Қажетті жағдайда тәуелсіз эксперттердің корытындысын алу керек.
Ұйымда пайда болған кез келген шаруашылык карекетінің шартты фактілері «Түсіндірме жазбада»-да көрсетілу кажет. [ 1,259б]
Есептілік күру кезеңдерінің ма- ңызды этаптарының бірі - есеп беру кезеңінің аяғында барлык операция- лык: калькуляциялык, жинактап - та- ратушы, салыстырмалы, каржылык- нәтижелік шоттардың жабылуы. Бүл жүмыстың басталуына дейін барлык бухгалтерлік жазбалар синтетикалык және аналитикалык шоттарда (инвентаризация нәтижелерін коса алғанда) жүзеге асырылуы, бүл жазбалардың дүрыстығы тексерілуі тиіс.
Көптеген казіргі үйымдар есептің және өнімнің өзіндік күнын калькуля- циялаудың күрделі нысаны болып табылады, өйткені ол әртүрлі бағыт- тар бойынша пайдаланылады. Сон- дыктан шоттарды тізбекті жабуды негіздеудің күнды маңызы бар. Олар максималды тарату шығындары бар
өндірістік шоттардан басталып, ми- нималды тарату шығындары бар шоттармен аякталуы кажет.
Мүнда колданыстағы есепбе- рушілік нысандарының ортак бір кемшілігі бар екенін атап өту керек. Ол берілген мәліметтердің ескірген сипатында, яғни есептілік жетекшінің, аудитордың колдарымен расталғаны- на карамастан, істің накты жағдайы жөніндегі көрініс бермейтіндігінде. Бүл есеп көрсеткіштерінің бүрынғы мәліметтерге негізделуімен байла- нысты, олар кейде жалған немесе бүрмалануы (яғни шындыкка сай емес) мүмкін.
Сондыктан есеппен танысу ба- рысында, яғни үйымның каржылык жағдайымен акпараттык танысу ке- зінде, біріншіден, есептіліктің әртүрлі нысандарының көрсеткіштерін және олардың өзара байланысын және өзара негізделуін карастыру маңыз- ды. Мысалы, активтердегі өзгерістер кызметтің көлемімен және сонымен катысты барлык ілеспелі күжаттар- мен байланыстырылады. Осылайша баска есеп беру нысандарының мәліметтері салыстырылады. Екінш- іден, есептілік мазмүнымен таныса отырып, ең алдымен жеке тексеру немесе инвентаризация жүргізу жо- лымен іс жүзінде бар екендігіне назар аудару керек. [ 2,57б]
Бүдан баска, есеп беру жүйесін жетілдіру үшін, әртүрлі дерек көзден калыптасатын акпартардың бірлігін және толыктығын камтамасыз ету кажет. Бүл максатка жету үшін есеп түрлеріндегі бір есеп беру кезеңінде немесе бір мерзімде күрастырылған натуралдык және күндык көреткіш- тердің өзара байланысын әртүрлі кызметтердің бакылау жасап отыруы пайдалы болар еді. Аталған әдісте- мелік тәсілді нарыктык катынас жағ- дайында барлык есептілік нысанда-
14 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
ры бойынша олардың арасындағы үлкен ішкі байланыс үшін қабылдау керек.
Осылайша, есептілік басқару субъектісіне байланысты «фильтр- ленген және конденсацияланған» ақпараттың экран - интеграторы рөлін ойнауы тиіс.
Ішкі есептілікте «келіспеушілік белгісі» деп аталатын басқару жүйесі нақты жағдайының жоспарланған деңгейінен ауытқуына ерекше мән берілуі керек. Бұл басқару субъектісінің назарын белгіленген тапсырмалардағы нақты ауытқула- рға, олардың нәтижесінде болуы мүмкін салдарларды өз уақытында бағалауға және оларды тез жою жол - дарын табуға мүмкіндік береді. Ауытқуларды бухгалтерлік есеп шот- тар жүйесінде көрсету қажет.
Әртүрлі мәліметтерді сақтайтын соның ішінде жоспарланған мәліметті және нақты деректермен салыстыр- ғандағы ауытқуларды қоса есепте- гендегі, әр шотта белгілі бір анықта- лған тарауларды бөліп көрсетілуі дұрыс. Осы тараулар ішкі баланста- лған жүйені құрайды. Бұл жүйеде әрбір екі тараудың мәліметі бойын- ша үшіншінің көрсеткішін анықтауға болады.
Сондықтан, қаржылық есептіліктің мақсаты пайдаланушы- ларға мынадай ақпаратты ұсыну керек:
инвесторлар мен т.б. пайдалану- шылар компанияға қаражаттар салу мен несиелер беру шешімін қабыл- дау үшін пайдалы;
қызығушылығы бар тұлғаларға түсімдердің мүмкіндігі мен уақытын бағалау үшін, сонымен қатар про- центтік төлемдер, дивиденттер мен кәсіпорын қызметінен алынатын ба- сқа да табыстарының көлемін анық- тау үшін мүмкіндік беретін;
келісім-шарттар бойынша компа- нияның ресурстарының көлеміне әсер тигізе алатын жүзеге асырылып жа- тқан міндеттемелер, компанияның қарыздық міндеттемелері бар үшінші тұлғалардың ресурстарға қоятын та- лаптары және тағы басқа сыртқы жағдайларды ескере отырып, компа- нияның экономикалық ресурстары- ның жағдайын дұрыс көрсету үшін.
Бухгалтерлік ақпараттың құнды- лығы пайдаланушылардың әр сана- ты үшін компанияның жұмысының болашақтағы перспективаларын ба- ғалау тұрғысынан анықталады, сон- дықтан есептілік құндылықтарының әр түрлі факторлары бар, оның ішінде:
уақыттылығы - ақпарат ескірме- ген және сенімді болу керек, яғни есеп объектісінің қызметінің экономикалық жағдайын дұрыс көрсету;
болжамдық құндылық - компания жұмысының болашағын сенімді болжау үшін ақпараттың негіз болып қызмет ету қабілеттілігі;
есептілікті құрастырушылардың біліктілігі мен шынайылығы, ол ұсы- нылған ақпараттың дұрыстылығы, тексерілетіндігі, яғни аудиттің жүргізілуін қамтамасыз ету;
қасақана еместігінде және ала- лықсыздықтасенімділік, белгілі бірбағалауларда және оларды құру әдістемесін білу.
Шетелдік тәжірибеде назар ауда- ратын жәйт - мерзімдік тұрақты зер- ттеулер жүргізу. Бұл үрдіс 1500-2000 корпорацияларды (фирмаларды) және бухгалтерлік есептіліктің басқа да пайдаланушыларын қамтиды. Олар пайдаланушылардың әр топтарының мүдделері сәйкес келетінін көрсетіп, өз ішіне экономикалық объектінің шаруашылық қызметін бағалау, бас- қарушылық қызметін бағалау, қара- жаттардың өтімділігін бағалау тәрізді мәліметтерді қосады. [ 2,58б]
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 15
Шетелде аналитикалық жазба- хат есептілікке жасалған ашылым- дардан және ескертулерден тұруы мүмкін. Ол терең бөлшектенген және 19 бөлімнен тұрады. Есептіліктің стандартты нысандары баланстағы
Кесте 2- Әр түрлі типтегі ш терінің нысандары
есептегі мерзімге 100-ге жақын көрсеткіштерден және табыстар мен шығыстар туралы есептілікте 70-ке жақын баптардан тұрады.
Меншікті капиталға тәуелді есептілік нысандарының әр түрлігі 2- кестесінде берілген. іелдік компаниялардың есептілік-
Жекеменшіккәсіпорын
Капитал бөлі - мі«Иеленушшщ капиталы» бір жолымен көрсетілген
«Табыс салығы» жолы қол - данылмай - ды
Қолданыл - майды
Құрастырыла-ды
Құрастыр -мауғаболады
Серіктестік Капитал бөлі - мі«Серіктес-
теркапиталы»жолдарындакөрсетілген
Табыс салығы» жолы қол - данылмай - ды
Қолданыл - майды
Серіктестік туралы келісім шарттарына сәйкес құрас - тырылады
Құрастыр -мауғаболады
Корпорация Екі бөлімше: «Инвестиция ланған капитал» және «Бөлшбеген пайда»
Табысқа салық салу көрсетіледі
Құрасты - рылады
Құрастырмауғаболады
Құрастыры - лады
Ескерту: Соловьева О.В. Зарубежные стандарты учета и отчетности. - М.: Аналитика - Пресс, 1998 - 59б;
Есеп саясаты компания қабыл- даған нақты қағидалар, негізделген шарттар және тәжірибелік ережелер жиынтығын жалпылай келе, мәнді көрсеткіштер мен келісім-шарттар- дың барлығын есептілікке енгізуді қамтамасыз ету керек. Халықаралық стандарттардың кейбір жағдайлары ерекшеленген жазумен, басқалары жай жазумен басылғанын айта кет- кен жөн. [ 3,455 б] ХҚЕС басқа да ресми басылымдарында осындай жағдайлар қолданылады. Ерекше-
ленген және жай жазуды қолдану стандарттардың мәтінін ұсыну нысандары өзгергеннен кейін тоқсан^ін- шы жылдардың басында тәжірибе- ге енген. Ерекше жазу жалпы қағида- лар мінезіндегі жағдайлар үшін қол- данылады, ал жай жазу белгілі бір сұрақтың мәнін ашатын жағдайлар үшін қолданылады. Эр жазумен көрсетілген барлық жағдайлар стан- дарттардың құрамдық бөлігі болып табылады, олардың арасында қара- ма-қайшылықтар жоқ. [ 3,556б]
16 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
Қолданылған әдебиеттер тізімі:1. Сейдахметова Ф.С. «Қазіргі заманғы бухгалтерлік есеп» Алматы,
Экономика -2009-347б;2. Соловьева О.В. Зарубежные стандарты учета и отчетности. - М.:
Аналитика - Пресс, 1998 - 59б;3. «Қаржылык есептіліктің халыкаралык стандарттары» оку күралы не-
гізінде көрсетілген. Автор Палий В.Ф.-М.: ИНФРА, 2002 - 456б.
РезюмеВ статье рассматриваютсяпоказатели различных объектов отчетности при
информационном ознакомлении с финансовым состоянием организации, а также их взаимосвязь и взаимное обоснование.
SummaryWhen getting information about the financial situation o f the organization, it is
important to consider indicators o f various subjects o f accounting and their interrelation and mutual justification.
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 17
ҰЙЫМНЫҢ БАСҚАРУ ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
Жунисалиева С.К.,АЭСА магистранты
Басқарушылық есеп ұйымның ақпараттық жүйесінің негізгі бөлігі бола отырып, бір жағынан ұйымның өндірістік-шаруашылық қызметтерін, өндірістік шығындар мен өндіріс көлемін болжауға, жоспарлауға, сон- дай-ақ тиімді басқару шешімдерін қабылдау мақсатында қажетті ақпа- раттармен қамтамасыз ету, жедел басқару мен бақылауға, оңтайлы ба- сқару шешімдерін қабылдауға, соны- мен бірге алға қойған мақсат-міндет- тердің орындалуын бағалауға арнал- ған ішкі есеп жүйесі деп түсінеміз.
Біздің ойымызша, басқарушы- лық есептің негізгі объектілері ұйым- ның шығындары (шығыстары, ысы- раптары) мен табыстары, сонымен бірге оның қызметінің нәтижелері (шығындар мен табыстарды салыс- тыру) болып табылады. Содан басқа басқарушылық есепте ұйымның мүліктері, материалдық, қаржылық және еңбек ресурстары сияқты объектілері міндетті түрде бөлек- телініп көрсетіледі.
Басқарушылық есептің басқару- шыларға тиімді басқару шешімдерін қабылдауға көмектесу мақсаты, төмендегі атап көрсетілген міндет- тері арқылы жүзеге асырылады:
- ішкі шаруашылық процестер, қызмет нәтижелері туралы нақты және толық ақпараттарды қалыпта- стыру және осы ақпараттарды ішкі басқарушылық есептеме жасау арқ- ылы әртүрлі деңгейдегі менеджер- лерге беру;
- ұйым және оның жауапкершілік
орталығының қызметінің экономика- лық тиімділігін жоспарлау және бақы- лау;
- өнімнің (жұмыстар мен қызмет- тердің) нақты өзіндік құнын есептеу және оның қабылданған нормалар, стандарттар және сметалардан ауыт- қуын анықтау;
- жоспарланған нәтижелерден болған ауытқуларды талдау және ауытқу себептері мен жауаптыларды анықтау;
- материалдық, ақша және еңбек ресурстарын және олардың пайдала- нуын бақылауды қамтамасыз ету;
- ұйым қызметінің тиімділігін ар- ттыру резервтерін анықтау. [1]
Енді ұйымды басқару жүйесін- дегі басқарушылық есептің орнын кеңірек қарастыратын болсақ, онда ұйымды кез келген басқа басқару жүйесі сияқты басқару субъектісінің, басқару объектісінің жиынтығы түрінде, олардың өзара байланысы ретінде көрсетуге болады.
Осымен қатар басқарушылық есеп мамандарының біліктілігіне олардың лауазымды міндеттеріне жоғары талап қойылады.
Әдетте, басқарушылық есеп ма- мандарының қызметтері төмендегі- дей болады:
- ұйым бөлімшелері мен жалпы ұйымның мақсаттарын және жоспар- ларын үйлестіру;
- басқарушылық есептеме жүйесін құру бойынша жұмыстарды ұйым-дастыру;
- ұйым қызметінің экономикалық
18 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
нәтижелерін жоспарлау және бақылау үрдістерін үздіксіз іске асыру;
- ұйымның пайдалылығы мен өтімділігін басқару үшін әдістемелік және ақпараттық базаны құру:
- басқарушылық шешімді қабыл- дау үшін тиісті материалдар дайын- дау және оларды ұйым басшылығы- на ұсыну;
- басшыларға қызмет жасаудың ең тиімді басқару баламаларын таң- дауда кеңес беру;
- шығындар мен нәтижелерді басқаруда көмек көрсету. [2]
Басқарушылар қызметін талдай отырып, басқарушылық шешім қабылдауда басқарушылық есеп ма- мандарының қандай маңызды рөл атқаратыны көрінеді.
Егер басқарушылық есептің мақ- саты атқаратын қызметтері, жауап- кершілік орталықтары бойынша шы- ғындарды есепке алу және жұмыс- тар мен қызметтердің өзіндік құнын калькуляциялау болса, онда қаржы есебі кәсіпорынның жалпы қаржылық жағдайы мен тиімділігі туралы мәлімет беруге арналған.
Басқарушылық есептің экономи- калық мазмұны оған тән мінездеме- лер арқылы ашылады, олар: икемділік, соңғы нәтижеге нақты ба- ғыттылық, өзіндік құнның әр түрлі категориясымен қызмет, шарттылық, автономдық
Біздің пікірімізше, бұл мінездеме- лер кәсіпорында басқарушылық есепті ұйымдастыру қағидаларын анықтауда ғылыми мәнге ие болады.
Басқарушылық есеп бухгал- терлік есептің біріңғай жүйесінің құрамдас бөлігі бола отырып, қаржы және басқарушылық есеп бірдей белгілерге ие, өйткені кәсіпорын қыз- метінің нәтижелерін анықтауға арна- лған және кірістермен, шығындар, активтермен, міндеттемелер және
ақшалай қаражаттардың қозғалысы- мен байланысты, біріңғай бастапқы құжаттарды пайдаланады және шешім қабылдауға арналған . Бірақ, біздіңше есептің осы екі түрі әртүрлі. Біріншіден, олар мәліметтерді әртүрлі пайдалшушылар үшін құрады. Екін- шіден, қаржы есебінде шығындар жалпы сомада қарастырылады, ал басқарушылық есеп шығындар әре- кеті (шығындардың қызметтің көле- міне байланысты өзгеруін) мен қабылданатын шешімдерге байланы- сты шығындардың өзгеру тенденци- ясын бақылайды, шығындарды ар- найы бағдарлама бойынша бақылау- ды жүзеге асырады. Басқарушылық есептің міндеттері, қызметі және шекарасы кәсіпорын типіне, қызмет түрі мен басқару мақсатына тәуелді болады. [3].
Жүргізілген зерттеу жұмысының нәтижесінде біз басқарушылық есеп - бұл басқару қызметін тиімді атқа- руға, яғни, шешім қабылдау, жоспар- лау, талдау, бағалау, бақылау мен рет- теуге қажетті ақпаратпен қамтама- сыз ететін, басқарудың жалпы жүйе- сіне жекеленгенбухгалтерлік есептің бір бөлігі деп түсіндіреміз. Бұл процесс фирма ішшде өздерінің қызметін атқару үшін басқарушылық аппара- тқа қажетті мәліметтерді теңдесті- руді, өлшеуді, жинауды, жүйелеуді, талдауды, дайындауды, беру мен қабылдауды қамтиды.
Басқарушылық есеп маманына жауапты рөл оған белгілі бір ерекше құқықтарды беру керектігін көрсе- теді, мысалы, ұйымның барлық бөлімшелері, бөлімдері мен қызмет- терімен қызметтік өзара қарым қатынаста болу; барлық ақпаратты, оның ішінде құпия деректерді алу; маманданған дәлелді өз пікірін дай- ындау құқығына ие болу; кәсіби дай- ындау мақсатында шешімді кейінге
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 19
калдыра білу құқығына ие болу [4].Баскарушылык есеп жүйесінде
баскару максатына кажетті үйым к^ізметінің шығындарының, табыста- ры мен нәтижелерінің түрлері туралы акпарат калыптастырылады. Бүл жағдайда үйым басшылығы баска- ру объектісін калай жіктеу, оларды калай есепке алу керектігін дербес өздері шешеді. Баскарушылык есеп акпараттары коммерциялык күпия болып саналып, оларды тек тиісті үйым басшылығы мен менеджер- лердің ғана пайдалануына болады. Баскарушылык есепті үйымдастыру мәселелері іс жүзінде заңмен реттел- мейді.
Зерттеу жүмыстары көрсеткен- дей, баскарушылык есеп жүйесін аныктау бірнеше жыл бойы пікірта- лас тудырып жүрген мәселе болып отыр. Осы салада барлык мамандар- ды канағаттандыратын ешбір мінсіз аныктама жок. Авторлар пікірлері баскарушылык есепті, осы сөздің тар мағынасы бойынша, акпаратты жи- нау, тіркеу және жинактауды камти- тын бухгалтерлік есептің ішкі жүйесі ретінде түсінуден, кең мағынасында, баскарудың барлык кызметтері - ұйымдастыру, есепке алудың өзі, ба- кылау, талдау, шешім кабылдауды камтитын кәсіпорынды баскару кыз- меті ретінде карастыруға дейін ерек- шеленеді. «Баскарушылык есеп» сөз тіркесінде бір авторлар екпінді есеп- ке койса, баскалары баскарушылык сөзіне кояды.
Баскарушылык есептің принципи- алды ерекшелігі шығындар мен та- быстарды тек жалпы кәсіпорын бойынша ғана емес, сонымен катар олар- ды үйым ішінде калыптастыру орын- дары және жауапкершілік орталыкта- ры бойынша аныктау болып табыла- ды.
Жауапкершілік орталығы бойын-
ша жүмсалған шығындармен катар өнім өндірісі, кәсіпорынның жабдык- таушы, өндірістік және коммерция- лык кызметінің нәтижелері бакыла- нады. Жауапкершілік орталағының басшысы өз сегменті кызметінің нәтижесінде жауап береді.
Жауапкершілік орталыктарын бөлектеп көрсету олардың кызмет- терін есепке алу, бакылау және баск- ару тиімділігін елеулі арттыруға мүмкіндік береді. Басшылары міндет- терінің өктеттітгінің көлемі бойынша - бүл шығындар, сату, пайда және инвестициялар орталыктары. [4]
Зерттеудің нәтижесінде кызмет көрсетуші үйымдарда жауапкершілік орталыктары болып өндірістік цехтар, үйымдастыру кызметі мен бөлімдер, яғни басшыларының өздері жүмсаған шығындары немесе алынған нәтиже- лердің дүрыстығына жауап беретін кәсіпорынның күрылымдық элемен- ттері екенін аныктап отырмыз.
Шығындар орталығы басшысы шығындардың бөлінген бюджеті шең- берінде алға койылған міндеттердің орындалуына жауап беретін, өнімдер мен кызметтерін шығаратын кәсіпо- рындардың баскарушылык жүйесінің бөлігі болады. Шығындар орталығы мысалы ретінде етті боршалау және сіңірден тазалау цехтарын, шұжык цехын, учаскілерді, аткарушылык бөлімдерді алуға болады.
Баскару есебінде шығындардың пайда болу орындарының маңызы зор. Себебі, кәсіпорындарда бүлар - өндірістік ресурстарды бастапкы түтынатын және шығындарды бакы- лау және баскару максатында сол бойынша өндіріс шығындарын жос- парлау, нормалау және есепке алуды үйымдастыратын күрылымдык бірліктер мен бөлімшелерге (жүмыс орындарына, учаскілерге, цехтар мен тағы баска да бөлімдерге) бөлінеді.
20 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
Басқарушылық есепті шығын- дардың пайда болу орындары және жауапкершілік орталықтары бойынша ұйымдастыру шығындарды басқару- ды орталықтандырмай басқарудың барлық деңгейлерінде олардың қалыптасуын жекешелеп бақылауға, әр бөлімше қызметінің ерекшелігін ескере отырып, шығындарды бақы- лаудың ерекше әдістерін пайдалануға, өнімсіз шығындарға кінәлілерді анық- тауға, ең соңында, шаруашылықты жүргізущң экономикалық тиімділігін елеулі арттыруға мүмкіндік береді.
Жауапкершілік орталықтары бойынша есепті ұйымдастыру кезінде әр орталықтың басшылары мен жауап- ты адамдарының өкілеттіліктері, құқықтары мен міндеттері саласын
нақты анықтап, олардың көпшілігінде шығындарды ғана емес, соымен қаатр олардың қызметі көлемін өлшеу, анықтауға мүмкіндігі болуы- на ұмтылу керек [5].
Біздің пiкiрiмiзше басқарушылық есептің мақсаты фирманың ішкі пай- даланушыларына, жедел және ағым- ды, сонымен қатар кәсіпорынның бо- лашақ дамуы сипатында оптималды шешімдерді қабылдау үшін, ақпарат- ты дайындау және уақытылы беру болып табылады. Басқарушылық есептің мiндеттерiн анықтаудың әр - түрлі тәсілдерін салыстырмалы талдауға келсек, онда барлық автор- лар үшін уақыт өткен сайын басқа- рушылық есеп мiндеттерi шеңберінің кеңейгені дау туғызбайды.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:1. Друри К. Введение в управленческий и производственный учет: Уче
б. пособие для вузов /Пер с англ. Под ред. Н.Дэриашвили. - М.: Аудит, ЮНИ- ТИ, 1998.-783 с.
2. Тасмағанбетов Т. А. Басқарушы есеп, стратегиялық жоспарлау жэне талдау (кәсіпорында басқарушы есепті құрудың методологиялық және прак- тикалық қағидасы). - Алматы.: Дәуір, 2002. - 416 б.
3. Управленческий учет: Учебное пособие /Под ред. А. Д. Шеремета.- М.:ИД ФБК-ПРЕС, 2000.-512 с.
4. Карпова Т.П. Управленческий учет. - М.: Аудит, ЮНИТИ, 1998. - 350 с.
5. Тайғашинова К.Т. Организация учета в производственной бухгалтерии // Методическое пособие. - Алматы: Полиграф сервис, 2000. - 34 с.
РезюмеВ данной статье рассмотрено понятие и организация управленческого учета
посредством раскрытия затрат, центров ответственности и т.д. Основными объектами управленческого учета являются затраты и доходы, а также результаты деятельности предприятия и учитываемые детализированно его имущество, материальные, финансовые и трудовые ресурсы.
SummaryThis article d iscussesthe conceptand organiza tion o fm anagem ent
accounting throughthe u se o f accounts andcost elem ents.The m ain objects ofthe administrative accountare the costsand revenues, as well as the resultsof the company andaccountedDetailedtheir property, material, financial and human resources.
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 21
ӨНІМНІҢ (ЖҰМЫСТАРДЫҢ, ҚЫЗМЕТТЕРДІҢ) ӨНДІРІСТІК ӨЗІНДІК
ҚҰНЫНА КІРЕТІН ШЫҒЫНДАР
Өнімнің (жүмыстардың, қызмет- тердің) өзіндік қүнына мыналар кіреді:
- өндіріс технологиясы мен оны үйымдастыруға сәйкес өнім (жүмыс, қызмет) өндірумен тікелей байланы- сты шығыстар;
- жаңа өнім түрлері мен жаңа техшлогиялық процестерді дайындау мен игеру шығыстары. Оларға үлгі ретінде пайдаланылатын жаңа бүйымды жобалау мен конструкция- лауға, сондай-ақ жасаудың техноло- гиялық процесін әзірлеуге жүмсала- тын шығын жатады. Осы шығыстар- дың қүрамына бүйымның конструк - циясын ішінара өзгертумен, жекеле- ген бөлшектер мен тораптарды жаң- ғыртумен және технологиялық про- цесті ішінара қайта қараумен байла- нысты шығындар кірмейді.
Жаңа өнім түрлерін игерумен бай- ланысты шығындар болашақтағы ке- зеңдердің шығысына жатады және өнімнің сериясы немесе ол жаппай шығарыла бастаған сәттен бастап бел- гіленген мерзім бойы бөліктер бойын- ша оның өзшдік кунына кіреді. [1.29 б.]
Өндірісті игеру кезеңі үзақ емес және өндірістік шығыстары біршама көп емес, өнім өндірісі көп номенкла- туралы (мысалы, қүралдар, шарикті подшипниктер, радиобөлшектер және т. б.) үйымдар осы шығыстарды өнімнің өзіндік қүнына үстеме шығы- стардың қүрамына кіргізе алады:
- табиғи шикізатты пайдалану- мен байланысты шығыстар: жер өңдеу шығыны, ағаштың төлемі,
Тлепов М.,АЭСА магистранты
үйымдар су шаруашылығы жүйеле- рінен алатын судың төлемі;
- өндіру салаларындағы дайын- дық жұмыстарының шығыңцары: кен орындарын барлауға дейінгі жүмыс- тар, ашық тау-кен жүмыстары айма- ғындағы аумақтарды тазарту, уақыт- ша кіретін жолдар мен өндірілетін шикізатты әкетуге арналған жолдар- ды жайғастыру және жүмыстардың басқа түрлері;
- жаңа өндірістерді, цехтарды (іске қосу жүмыстары) игеруге жүмсалатын шығындар;
- технология мен өндірісті ұйым- дастырумен, өнімнің сапасын жақ- сартумен, өндірістік процесс бары- сында жүзеге асырылатын оның сенімділігін, үзақ пайдалануды және басқа да қасиеттерін арттырумен байланысты шығындар;
- өнертабыспен және өндіріске жаңалық енгізумен байланысты шы- ғындар;
- өндірістік процеске қызмет көрсетумен байланысты шығындар: өндірісті шикізатпен, материалдармен, отынмен, энергиямен, қүралдармен және басқа да еңбек қүралдарымен және заттарымен қамтамасыз ету; негізгі өндірістік қорларды жүмыс істейтін қалыпта үстау: санитарлық- гигиеналық талаптарды орындауды қамтамасыз ету жөніндегі шығындар;
- өндірістік цехтарда қалыпты еңбек жағдайлары мен қауіпсіздік техникасын қамтамасыз ету жөніндегі шығындар;
- табиғат қорғау жөніндегі қор-
22 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
ларды үстаумен және оларды пайда- ланумен байланысты ағымдағы шы- ғындар, экологиялык кауіпті калдык- тарды көму жөніндегі шығыстар және ағымдағы табиғат корғау шы- ғындарының түрлері;
- кызметкерлерді үйым орнала- скан жерден жұмыс орнына және кері және вахта кентінде түратын жерден жүмыс орнына және кері жеткізуді коса алғанда, жүмысты вахта әдісімен жүзеге асырумен байланы- сты шығындар;
- өндірісте жүмыс істемеген уакыт үшін еңбек туралы заңнама- да карастырылған төлем; демалыс- ты төлеу. Пайдаланылмаған демалы- стың өтемакысы және баска косым- ша төлем түрлері;
- өндірістік жүмысшылар мен цех кызметкерлерінің жалакысына әлеуметтік және баска да корларға аударылатын аударым;
-жүмысшыларды және өндіріс мүлкін сактандыру шығындары;
акаудан болатын ысырап;кепілді кызмет көрсету мерзімі
белгіленген бүйымдарды кепілді жөндеу мен оларға кепілді кызмет көрсету;
өндіріс ішіндегі есептер бойынша бос түрған уакыттан болатын ысы- рап;
- іссапар және өндірістік кызмет- пен байланысты баска да шығыстар.
Өндірістік өзіндік күнға әкімшілік шығыстар, өнім сату мен кызмет көрсету жөніндегі шығыстар мен сый- лыкакы жөніндегі шығыстар кірмейді. Осы шығыстар өздері жүмсалған есепті кезеңнің шығысы ретінде таны- лады және айдың соңында «Жиын- тык пайда (жиынтык залал)» шоты- ның дебетіне жазылады. [1.27 б.]
Шығыны есептелетін объектілер және калькуляцияланатын объектілер
Өндіріс шығындарын толык анык-
тау және жекелеген өнім (жұмыс, кыз- мет) түрлерінің өзіндік күнын ұйым- ның және өндіріс технологиясының ерекшеліктерін ескере отырып дүрыс аныктау үшін шығыны есептелетін объектілер мен калькуляцияланатын объектілерді дүрыс аныктау кажет.
Шығыны есептелетін объекті- лерге шығын пайда болатын жер- лер, шығын орталыктары, жауап- кершілік орталыктары жатуы мүмкін.
Шығын пайда болатын жерлер - бүл өндірістік шығыстарды бакылау мен баскару үшін үйымның өндіріс шығындарын жоспарлау нормалау мен есебі мен олардың к^ізметінің нәтиже- лері аныктау үйымдастырылатын күрылымдык бөлімшелері.Өнеркәсіптік кәсіпорындарында шы- ғындар пайда болатын жерге өндірістер, цехтар, учаскелер, бөлімдер, бригадалар, баска бөлімшелер жата- ды. Шығын пайда болатын жер оларды өнім түрлеріне бөліп өзіндік күн бап- тары бойынша талдамалы есеп жүргізетін объект болып табылады.
Шығын орталыктары - бүл фун- кциялары мен өндірістік операцияла- ры, техникалык жарактандыру, еңбекті үйымдастыру мен шығын- дардың бағытының деңгейінің бірдейлігімен ерекшеленетін баста- пкы өндірістік және кызмет көрсе- тетін бірліктер. Оларға функцияла- ры азды-көпті бірдей, механикалан- дыру мен автоматтандыру, өндіріс пен еңбекті үйымдастыру деңгейі бірдей учаскелер, бригадалар, топ- тар, жабдыктар жатады. Көптеген шығын орталыктарын күру жабдык- тарды үстау мен пайдалану шығыс- тары, өндіріс акауы, өндірісті және жаңа өнім түрлерін дайындау мен игеру шығыстарын осы орталыктар- дың талдамалы шоттарына тікелей жолмен жаткызуға және осы орта- лыктардың шығындарын неғүрлым
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 23
нақты анықтап, өнімнің өзіндік құнын дұрыс есептеуге мүмкіндік береді. [2.34 б.]
Жауапкершілік орталығы - бұл өндіріс шығындарын шаруашылық есеп- тегі бөлімшелер мен жоспарлы және нор- мативтік шығындарды бакылау, өнімнің (жұмыстың, қызметтің) мөлшері мен оны төмендетуге мүдделілік үшін ұжымдық және жеке жауапкершілікті қамтамасыз ететін жауапты тұлғалар бойынша топтастыру
Егер менеджер құрылымдық бөлімшенің (цехтың, учаскенің) жұмысын басшылықты ұйымдасты- рып, оның жұмысының нәтижелері үшін жауап берсе, онда шығын пай- да болатын жер жауапкершілік ор- нын да білдіреді.
Калькуляциялау объектісі шы- ғын тасымалдаушысы болып табы- лады. Шығарылатын өнімнің техно- логиясы мен оның сипатына сәйкес шығын иесі - калькуляцияланау объектісіне толық немесе ішінара даяр өнімнің жеке түрлері немесе кешендері, жартылай фабрикаттар, біркелкі бұйымдар топтары, аттас бұйымдардың сериялары немесе жеке жасалатын бұйымдар (тапсы- рыстар), құрылыс объектілері, құры- лыстың аяқталған сатылары, жұмыс пен қызмет түрлері жатуы мүмкін.
Әрбір объект үшін калькуляция- лық бірлікті таңдау қажет. Калькуля- циялық бірлік ретінде негізінен табиғи (тонналар, метрлер, текше метрлер, дана және т.б.) және коэффициент- тердің көмегімен есептелген шартты табиғи бірліктер (мың шартты банка консерві және т.б.) пайдаланылады. Орындалатын жұмыстар мен қыз- меттердің көлемі калькуляциялық бірлік болуы мүмкін. [2.34 б.]
Өндірістік шығындардың есебінің жалпы схемасы
Өндірістік шығындарды есептеу
және өнімнің өзіндік құнын анықтау үшін келесі екі калькуляциялық шот: негізгі өндіріс шоты мен қосалқы өндіріс шоты қолданылады.
Өндірістің калькуляциялық шот- тарының ішіндегі талдамалы есеп осы шығындар пайда болған жерлер, шығын орталықтары, жауапкершілік орталықтары, калькуляция баптары бойынша шығындарды шығын шегу- шілерге бөліп топтастыруды қамта- масыз етуге тиіс.
Өндіріс шығындарын көрсетілген бағыттардағы талдамалы есебін егжей- тегжейлеу дәрежесі өндіріс технология- сы мен оны ұй^імдаст^іру^ің ерекшел- іктеріне, сондай-ақ есеп саясатында кабылданған өнмнің өзіндік құнын есеп- теу әдістерімен аньшталады.
Негізгі өндіріс шотының дебеті бойынша тиісті шоттардың кредитінен барлық тікелей шығыстар көрсетіледі. Атап айтқанда: өнім жасауға жұмсал- ған материалдащ шығьщдар, өндірістік жұмысшылардың жалақысы, есептел- ген еңбекақы сомасынан бюджеттен тыс қорларға а^ар^ілған аударымдар.
Жанама шығыстар үстеме шы- ғыстардың шотында алдын-ала есеп- теледі. Ү стеме шығыстардың шоты машиналар мен жабдықтарды ұстау мен пайдалану шығыстарын; амор- тизациялық аударым мен өндірісте пайдаланылатын негізгі құралдарды жөндеу шығындарын; жылыту, жа- рықтандыру мен өндірістік үй-жай- ларды ұстау шығыстарын; өндірістік үй-жайлар мен басқа да жалға алын- ған мүліктің жалгерлік төлемін; өндіріске қызмет көрсетумен байла- нысты өндірістік қызметкерлердің жалақысын; ақаудан болатын ысы- рапты есептеу үшін пайдаланылады.
Ү стеме шығыстардың құрамын- да жаңа бұйым өндірісін игерумен және дайындаумен, тау-кен дайындау жұмыстарымен байланысты шы-
24 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
ғындар және осындай басқа шығыс- тар көрсетіледі. Осы шығыстар бо- лашақтағы кезеңдердің шотында есептеледі, содан кейін бірте-бірте өндіріс шығынына жатқызылады.
Әкімшілік шығыстар, өнім сату мен қызмет көрсету жөніндегі шығы- стар мен сыйлықақы шығыстары өнімнің өзіндік қүнына кірмейді. Есепті кезеңнің соңында олар есепті жылдың пайдасының (залалының) есебіне жатқызылады.
Ай ішіндегі қосалқы өндірістік шығындары аттас шоттарда есепте- леді және айдың соңында негізгі өндіріске, қосалқы шығыстарға, әкімшілік шығыстарға, өнім сату мен қызмет көрсету шығыстарына жат- қызылады. Содан кейін үстеме шы-
ғыстар аяқталмаған өндіріс пен тау- арлық шығарудың (жүмыс, қызмет) арасындағы, осыдан кейін - біркелкі өнім, жүмыс, қызмет түрлері немесе топтары арасында бөлінеді. [3.176 б.]
Шығарылған өнімнің өзіндік қүнын анықтау үшін ең алдымен түгендеудің немесе жедел есептің деректері бойынша аяқталмаған өндірістің есепті кезеңнің соңындағы қалдықтары анықталып, бағаланады. Содан кейін есепті кезеңнің басын- дағы қалдығына есепті кезеңде жа- салған шығындар қосылады (одан ақауға жатқызылған өнімнің, қайта- рылатын қалдықтың қүны және т.б. шегеріледі). Есеп біркелкі өнім (жүмыс, қызмет) түрлері немесе топ- тары бойынша жасалады.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:1. Кеулимжаев К.К., Джумагазина А.К. Вопросы совершенствования
учета затрат на производства // бухгалтерский учет и аудит, 1999.- .№6. - С. 29-27
2. Тайгашинова К.Т. Организация учета в производственной бухгалтерии // Методическое пособие. - Алматы: Полиграф сервис, 2000. - 34 с.
3. Даулетбеков Ә.Д., Тайғашинова К.Т. және т.б. Басқарушы-өндірістік есеп (оқу қүралы). Алматы.: ТОО «Принт», 2000.- 180 б.
РезюмеПостроение учет а затрат на производство и способы калькулирования
себестоимости продукции в значительной степени зависят от особенности технологического процесса, организации, типа и характера производства.
Под организацией производства следует понимать такую систему работы, которая обеспечивает слаженность, взаимную согласованность всех составных элементов процесса производства с целью экономного расходования денежных, т рудовых и мат ериальны х ресурсов и обеспечения своевременного выпуска продукции (работ, услуг) в заданном количестве и качестве.
SummaryConstruction accounting o f production and methods o f calculation o f cost o f
production in significant depend on the particular process and organizations such as the character o f production. Under the organization o f production should understand mean a system o f work which ensures the consistency o f all the conference part o f the process o f production to economical spending o f labor and materials and ensure timely production o f goods (works , services) in a given quality and quality.
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 25
УЧЕТ ОСНОВНЫХ СРЕДСТВ, АМОРТИЗАЦИИ И ИЗНОСА
Нурмагамбетова Д.М.,магистрант ААЭС
В условиях рыночной экономики, когда отдельные предприятия имущественно обособлены, важное значение приобретает оценка имущества предприятия. Она производится по бухгалтерскому балансу.
Имущество предприятия составляют основные средства и прочие внеоборотные активы, оборотные средства и финансовые активы.
Фиксированные активы (основные средства и нематериальные активы) часто составляют главную роль активов компаний, действующих во многих сферах предпринимательской деятельности. Информация о них имеет большое значение для характеристики финансового положения и результатов деятельности компаний.
Признание объектов основных средств и нематериальных активов означает принятие их к учету для включения в бухгалтерский баланс. В отношении основных средств и нематериальных активов применяются общие условия признания активов. Они предусматривают выполнение одновременно двух условий:
- наличие высокой степени уверенности в том, что компания сможет получить в будущем связанные с активом экономические выгоды;
- надежность оценки фактической стоимости активов.
Любое производство возможно только с привлечением средств производства, которые подразделяются на предметы труда (сырье, материа
лы, покупные полуфабрикаты) и средства труда (станки, машины). Включение того или иного предмета труда в состав средств труда определяется не внешними признаками, а той ролью, которую он выполняет в процессе производства.
Учет основных средств на предприятии организуется в соответствии с МСФО/IAS №» 16 «Основные средства». Этот стандарт определяет методику учета основных средств, принадлежащих субъекту на праве собственности, хозяйственного ведения или оперативного управления [ 1].
Единицей учета основных средств является инвентарный объект, то есть законченное устройство, предмет или комплекс предметов со всеми принадлежностями и приспособлениями. Инвентарные объекты делятся на простые (единичные) и сложные, состоящие из нескольких предметов. Признаком обособления одного вида инвентарных объектов от другого служит выполнение ими самостоятельных функций.
Основные средства промышленности занимают важное место в национальном богатстве. Удельный вес промышленности в основных производственных средствах составляет более 48%.
Темпы роста основных средств промышленности превосходят темпы роста основных производственных средств в целом по экономическому сектору.
26 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
В практике учета и планирования воспроизводства основных средств в промышленности используются как денежные, так и натуральные показатели, поскольку основные средства в производственном процессе выступают не только как носители стоимости, но и как совокупность определенных средств труда.
Денежная оценка основных средств необходима для учета их динамики, планирования расширенного воспроизводства, установления изнашиваемости, начисления амортизации, определения себестоимости продукции и рентабельности предприятий, а также для осуществления хозяйственного расчета.
Также, амортизация - это объективный процесс перенесения амортизационной стоимости основных средств по мере износа на производимый с их помощью продукт (работы, услуги). Амортизационные отчисления - один из основных элементов, составляющих себестоимость продукции (работ, услуг). Завышение или занижение суммы амортизационных отчислений приводит к искажению затрат на производство.
Основные средства - это материальные активы, действующие в течение длительного времени (более одного года), как в сфере материального производства, так и в непроизводственной (социальной) сфере. К ним относятся: земельные участки, здания, сооружения, многолетние насаждения и другие объекты, прочно связанные с землей, перемещение которых невозможно без ущерба их назначению, транспортные средства, оборудование, орудия лова, производственный и хозяйственный инвентарь, взрослый рабочий и продуктивный скот, специальные инструменты и прочие основные средства.
Амортизируемая стоимость- разность между первоначальной стоимостью и прогнозируемой ликвидационной стоимостью, которая систематически распределяется в виде амортизационных отчислений на расходы субъекта в течение всего срока полезной или нормативной службы, при этом:
- срок полезной службы - это период, в течение которого предприятие предполагает получение экономической выгоды от использования основных средств;
- срок нормативной службы - это период, в течение которого предприятие начисляет износ на основные средства в соответствии с установленными нормами.
Основные средства, участвуя в процессе производства, под влиянием времени, воздействием сил природы, физических сил, технических и экономических факторов, т.е. в процессе эксплуатации они постепенно изнашиваются, они утрачивают свои свойства и приходят в негодность. То есть износ - это процесс потери физических и моральных характеристик объектов основных средств. Различают два вида износа: физический и моральный.
Физический износ основных средств является результатом их использования и воздействия внешних факторов, то есть такой износ происходит в результате участия основных средств в процессе производства в связи с механическим изнашиванием частей и деталей оборудования, конструктивных элементов зданий и сооружений (эксплуатационная форма физического износа), а также под воздействием различных внешних факторов: влажности, атмосферных осадков, ржавления, старения металла и др. (естественная форма физи-
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 27
ческого износа). В результате физического износа утрачивается часть первоначальной стоимости основных средств.
Моральный износ основных средств представляет собой процесс, в результате которого активы не соответствуют современным требованиям развития науки и техники, то есть связан с техническим прогрессом, совершенствованием и обновлением методов производства. Совершенствование техники и технологий способствует удешевлению производства аналогичных действующих основных средств. В связи с этим основные средства, находящиеся в эксплуатации, как бы обесцениваются, теряя часть своей стоимости. С созданием и внедрением в производство принципиально новых, более совершенных и экономичных видов машин, оборудования, зданий и сооружений, новых или улучшенных более продуктивных пород животных, видов и сортов многолетних насаждений становится экономически нецелесообразным дальнейшее использование действующих основных средств.
Моральный износ основных средств определяют следующие факторы: новшества в производстве или обновлении оборудования (замена старых машин на новые, более производительными); совершенствование технологического процесса - при новой технологии невозможно использовать действующие машины и оборудование; обновление и изменение номенклатуры выпускаемой продукции (при этом старые машины и оборудование не пригодны для выпуска новой продукции); сокращение спроса на отдельные товары, требующее от субъекта сокращения количества машин и оборудования для производства этих товаров; измене
ния в занятости рабочей силы, квалификации персонала, географии размещения производства, которые могут потребовать уменьшения производства и количества используемых машин и оборудования.
В результате действия морального износа до наступления срока физического износа объекты основных средств заменяют новыми, более экономичными. С целью устранения морального износа проводят реконструкцию и модернизацию объектов основных средств. Воздействию морального износа подвержены все основные средства, кроме музейных и художественных ценностей, книг фундаментальных библиотек, фильмо- фондов, зданий и сооружений, являющихся памятниками архитектуры и искусства.
Амортизация (лат.Ашоі^аІіо - «погашение») - стоимостное выражение износа. Амортизация - объективный процесс перенесения амортизируемой стоимости основных средств по мере износа на производимый с их помощью продукт, работы и услуги; использование специальных денежных средств - амортизационных отчислений, включаемых в издержки производства или обращения для простого и расширенного производства основных средств (основного капитала). Амортизируемая стоимость представляет собой разницу между первоначальной стоимостью и ликвидационной, которая определяется при поступлении основных средств как предполагаемая стоимость запасных частей, лома, отходов, образующихся в конце срока полезной службы [2]. Для начисления амортизации используют следующие счета:
2421 «Износ зданий сооружений»2422 «Износ машин, оборудова-
28 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
ния, передаточных устройств»2423 «Износ транспортных
средств»2424 «Износ прочих основных
средств»К каждому из указанных выше
счетов могут быть открыты субсчета:1 - «Износ собственных основ
ных средств»2 - «Износ долгосрочно аренду
емых основных средств».В соответствии с принципами
бухгалтерского учета стоимость основных средств должна равномерно распределяться в течение предполагаемого срока из эксплуатации путем распределения (списания) на отчетные периоды, в течение которых эти объекты способны выполнять функции, приносящие доход их владельцу. Задача процесса амортизации - распределить стоимость материальных активов длительного пользования на себестоимость продукции (работ, услуг) или расходы компании в течение предполагаемого срока эксплуатации.
Все материальные активы длительного пользования, кроме земли, имеют ограниченный срок эксплуатации. Из-за ограниченного срока службы стоимость этих активов необходимо распределять в течение всех лет эксплуатации. Основными причинами ограниченности срока службы активов являются физический и моральный износ. Периодический ремонт и тщательный уход могут сохранить объекты в хорошем состоянии и продлить срок их службы, но, в конечном итоге каждый объект основных средств должен придти в негодность. Регулярный ремонт не исключает необходимости амортизации.
Амортизационные отчисления - один из основных элементов, составляющих себестоимость продукции,
работ, услуг. Завышение или занижение суммы амортизационных отчислений приводит к искажению затрат на производство.
Амортизация - это процесс распределения амортизированной стоимости актива в течение срока службы.
Амортизационные отчисления признаются за каждый отчетный период как расход.
Амортизационные отчисления производятся по нормам амортизации.
Норма амортизации - отношение годовой суммы амортизационных отчислений к среднегодовой стоимости основных средств.
Согласно статье 120 пункт 1 Кодекса Республики Казахстан «О налогах и других обязательных платежах в бюджет» (Налоговый кодекс), подлежащие амортизации фиксированные активы распределяются по группам и подгруппам/
Начисление амортизации на основные средства, вновь введенным в эксплуатацию, начинается с момента, как только актив будет годен к использованию. По выбывшим основным средствам начисление амортизации прекращается с первого числа месяца, следующего за месяцем выбытия. Амортизация по всем видам основных средств начисляется в целых тенге.
По полностью самортизированным основным средствам начисление амортизации прекращается с первого числа месяца, следующего за последним месяцем, в котором амортизируемая стоимость этих средств была полностью перенесена на себестоимость продукции (работ, услуг), а объект подлежит списанию с баланса. Если объект основных средств полностью амортизирован, но может
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 29
выполнять свои функции, то предприятию необходимо определить его рыночную (текущую) стоимость экспертным путем и пересмотреть срок полезного использования.
Начисление амортизации по арендованным основным средствам производится арендодателем или арендатором в соответствии с формой и условиями договора аренды.
Начисление амортизации не производится во время проведения реконструкции и технического перевооружения при условии их полной остановки. Кроме того, амортизация не начисляется по следующим видам основных средств: земле, продуктивному скоту, библиотечным фондам, музейным ценностям, памятникам архитектуры и искусства, автомобильным дорогам общего пользования.
Износ по объектам основных средств, не законченных строительством (не оформленных актами приемки), но фактически эксплуатируе - мым, начисляется в общем порядке. Основанием для начисления износа является справка о стоимости этих объектов (их частей) по данным учета капитальных вложений. При оформлении актами о вводе в действие этих объектов и зачислении их в со
став основных средств раннее начисленную сумму уточняют.
Амортизационные отчисления по арендуемым основным средствам на условиях финансовой аренды начисляет арендатор. Начисление амортизации отражается по дебету издержек производства и других счетов (счета 8415, 7110, 7210, 2930 и др.) и кредиту счетов подраздела 2420 (счета 2421, 2422, 2423, 2423, субсчет «Амортизация арендуемых основных средств»).
После оплаты выкупной стоимости арендуемые на условиях финансовой аренды основные средства переходят в состав собственных. При этом дебетуют счета подраздела 2410 «Основные средства» (счета 2412- 2415, субсчет «Собственные основные средства») и кредитуют счета подраздела 2410 «Основные средства» (2412 -2415, субсчет «Арендуемые основные средства»). Одновременно износ этих арендуемых основных средств записывают по дебету счетов подраздела 2420, субсчет «Амортизация арендуемых основных средств» и кредиту счетов подраздела 2420, субсчет «Амортизация собственных основных средств».
Список использованной литературы:1. МСФО/IAS №» 16 «Основные средства» ИД «БИКО», 20082. Назарова В. Л. Бухгалтерский учет./Учебное пособие. Алматыкітап
баспасы, 2011. -623 с.
ТүйінАмортизациялық аударымза активтердің құнының жүйелі түрде пайдалы
қолдану мерзімінде бөлінуі және ол өзіндік құнның маңызды бөліктерінің бірі болып табылады
SummaryIn given article kinds, main principles and planning stages in market economy are
considered economic essence of system of planning at the enterprise.
30 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП СТАНДАРТТАРЫНЫҢ ДАМУ НЕГІЗДЕРІ
Токатаева Ж.Н.,АЭСА магистранты
Компаниялардың халықаралық нарықта бірігіп жұмыс жасауы үшін ХҚЕС маңызы зор. Бөлек елдердің бір-бірімен қарым-қатынас жасауы үшін, бір-бірінен несиелер алу үшін, шетелдік инвесторлармен, жабдық- таушылармен, сатып алушылармен жұмыс жасау үшін осы халықаралық қаржылық есептілік стандарттары құрылған болатын.
Халықаралық қаржы есептілігінің стандарты (ХҚЕС) - бұл бүкіл әлем- де ұйымдардың қаржы есептерін жасау үшін қаржы-шаруашылық опе- рацияларын тануға, бағалау мен ашып көрсетуге талаптар қоятын ере- желер.
Қазіргі уақытта қалыптасқан әлемдік үрдіс барлық елдердің қаржы есептілігін оның халықаралық стандарттарына сәйкес жасауға көшуін қажет етеді. Қаржы нарығы- ның етек жайып келе жатқан ғалам- дану процесі ауқымында барлық ірі иңцустриялық елдер өздерінің ұлттық стандарттарынан бас тартып бірың- ғай халықаралық стандартқа көшу- де. Мәселен Еуропа одағы елдері 2005 жылдан бастап ХҚЕС форма- сында біріктірілген қаржы есептілігін міндетті түрде жасайды. АҚШ ма- мандары ХҚЕС пен жалпы қабылда- нған бухгалтерлік есеп қағидаларын жақындастыру жөнінде жан-жақты жұмыс жүргізуде.
Халықаралық стандарттардың жалпы мақсаты - сенімділікті қам- тамасыз ету, олар барлық қажетті сипаттамаларға ие болады. Оған
өнім мен қызметтің сапасы, экологи- ялық тазалығы, қауіпсіздігі, сенімділігі, үйлесімділігі және тиімділігі жатады. Сол сияқты халы- қаралық стандарттар экономикалық шығындарды азайтуды қамтамасыз етуге көмектеседі
Халықаралық қаржылық есептілік стандарттары әлемдегі аса дамыған және алдыңғы қатарлы бух- галтерлік есепке алу стандарттары болып есептелінеді. Сондықтан да, көптеген елдерде, Австралияда, Гер- манияда, Ұлыбританияда өздерінің есептілігін осы елдердің ұлттық стан- дарттарына емес, халықаралық стан- дарттарға сәйкес ұсына алады. Ба- сқа мемлекеттерде, мысалы Канада- да, Жапония мен АҚШ-та бұған да жол беріледі, алайда ХҚЕС бойынша есептілік дайындайтын компаниялар оның осы елдердің ұлттық стандарттарына сәйкес дайындалатын есеп- тіліктен айырмашылығының тізімін қосымша ұсынуы тиіс.
Біздің мемлекетіміз де осы про- цестен тысқары қалмады. Тәу- елсіздік алған сәттен бастап еліміз халықаралық тәжірибені зерттеу нәтижесінде өзінің бухгалтерлік жүйесін реформалауға дереу кірісті.
Стандарт терминін ресми түрде ең бірінші рет халықаралық бухгал- терлік есеп стандарттары жөніндегі комитет қолдана бастады [1, 254б].
1973 жылғы 29 маусымда Авст- ралияның, Канаданың, Францияның, Германияның, Жапонияның, Мекси- каның, Нидерландының, Ұлыбрита-
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 31
ния мен Ирландияның және Америка Қүрама Штаттарының кәсіби бух- галтерлері арасындағы келісім нәти- жесінде негізі қаланған ХБЕС жөніндегі Комитеті қүрылған бола- тын.
Бүл халықаралық стандарт жөніндегі комитеттің 1973-1989 жыл- дардағы негізгі атқаратын қызмет- тері экономикасы дамыған елдерде тәжірибиелік есеп жүргізілуін жинақ- тау, қаржылық есеп бойынша ақпа- ратты үсыну және ашып көрсету, со- ңында бүл атқарылғш қызметтердің негізінде жинақталғш ережелер мен түсініктерді беру туралы қүжат қалыптасады. Және бүл қүжаттың аталуы «халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттары» болып қалыпта- сты.
1989 - 1995 жылдар аралығында ХҚЕС жүйесін стандарт жүйесінде бастапқы қалыптастыру мен жалпы барлығына бірдей концепция негізінде негіздеу қабылдшған болатын.
Ал 1989 жылы халықаралық стандарт жөніндегі комитет қаржы- лық есептіліктің концепциялық не- гіздерін әзірлеу мен үсынуын жетіл- діру жолдарын дайындауды қолға алған болатын.
Әзірленіп, 1997 жылғы 1 қаңтар- дан бастап қолданысқа енгізілген Қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттары ХҚЕС-ке барынша жақындастырылды, соған негізделіп, елімізде нарықтық қатынастардың қалыптасуында ерекше рөл атқарды.
2001 жылы IASC Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттары Ба- сқармасы (ХБЕСБ) болып қайта қүрылған болатын. 2001 жылдың сәуірінде қабылданған бүрынғы Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттарын қабылдап, ары қарай Халықаралық қаржылық есеп стан- дарттары атауымен стандарттарын
шығара отырып жүмысты жалғас- тырды.
Мақсаты демекші, ХБЕСБ өз мақсаттарына негізінен ХҚЕС-ын әзірлеу және жариялау, сол стандар- ттардың жалпы мақсаттағы қаржы есептілігінде және басқа қаржы қүжаттарында қолданылуына жәрдемдесу жолымен жетеді. Өзге қаржы қүжаттары қаржы есептілігі- нен тыс берілген, қаржы есептілігінің толық жиынтығын түсіндіру кезінде көмектесетін немесе пайдаланушы- лардың тиімді экономикалық шешім- дер қабылдау қабілетін арттыратын ақпаратты қамтиды.
«Бухгалтерлік есеп пен қаржы есептілігі туралы» 2007 жылғы 28 ақпандағы №«234-Ш ҚРЗ Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес «қаржы үйымдары, акционерлік қоғамдар, жер қойнауын пайдалана- тын үйымдар және жарғылық капи- талында мемлекеттің қатысу үлесі бар, сондай-ақ шаруашылық жүргізу қүқығына негізделген мемлекеттік кәсіпорындар» жататын ірі кәсіпкерлік субьектілері мен көптттілік мүдделі үйымдар жасауға тиіс.
Осы үйымдар өзінің қаржы есептілігін мерзімді баспасөзде жа- риялауға міндетті. Бухгалтерлік есеп жүргізуден және қаржы есептілігін жасаудан босатылмаған жеке кәсіпкерлер, сондай-ақ шағын және орта бизнес субьектілері ХҚЕС-қа көшуде бағдарламасының ке- шенділігі мен әдістемелік қиыңцығы- на байланысты қаржы есептілігін үлттық стандартқа сәйкес жасайды. Алайда орта кәсіпкерлік субьектілері, сондай-ақ жедел басқару қүқығына негізделген мемлекеттік кәсіпорын- дар (қазынашылық кәсіпорындар) есеп саясатын бекіткен олардың бас- шы органдарының шешімі бойынша қаржы есептілігін халықаралық стан-
32 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
дарттарға сәйкес жасауға кұкылы.Жоғарыда айтып кеткендей
Қазакстанда 2003 жылдан бастап барлык каржы ұйымдары, 2005 жыл- дан бастап акционерлік коғамдар, ал 2006 жылдан бастап өзге де ұйым- дар, мемлекеттік мекемелерден баска есептілікті ХҚЕС бойынша дай- ындауы тиіс. Ал шағын кәсіпкерлік- терге ерікті түрде ХКЕС кез келген уакытта колдануына берілді.
Ал мемлекеттік мекемелерге келетін болсак 2013 жылдың 1 каңта- рынан бастап барлык мемлекеттік мекемелердегі каржылык есептер толығымен Қоғамдык сектор үшін халыкаралык каржылык есептілік стандарттарына (ҚСХҚЕС-ке) өтеді.
Қаржы есептілігінің стандарты - бұл «бухгалтерлік есеп жүргізу мен каржы есептілігін жасаудың кағида- лары мен әдістері белгіленетін кұжат» [2, 1 бап, 3 б ].
Стандарттар ұлттъщ және халы- каралык болады.
Қаржы есептілігінің ұлтт^ік стан- дарттары - бұл уәкілетті орган, яғни бухгалтерлік есеп пен каржы есептілігі саласындағы кызметті реттеуді жүзе- ге асыратын орталык мемлекеттік орган бекіткен стандарт. Халыкара- лык бухгалтерлік есеп стандартын дайындау (кұру) барысында әрбір ел- дердегі тәжірибеде кездескен мәсе- лелер жан-жакты талданып, оны шешу жолдары іздестірілетін болса, әрбір ел өзінің ұлттык бухгалтерлік есеп стандартын жасауы (кұруы) ба- рысында халыкаралык бухгалтерлік есеп стандарттарын негізге алады.
Бүгінгі күнге ҚР ҚМ ұлттык каржылык есептілік № 1,2 стандарт- тары жасалып бекітілген.
№1 ҰҚЕС жеңілдетілген декла- рацияның негізінде шаруа немесе фермерлік қожалықтарға, ауыл шару- ашылығы өнімдерін өндіретін заңды
тұлғаларға арналған арнайы салык режимдерін колданатын шағын кәсіпкерлік субъектілерінің (бұдан әрі - субъект) бухгалтерлік есепті жүргізу және каржылык есептілікті жасау тәртібін аныктау максатында «Бухгалтерлік есеп пен каржылык есептілік туралы» Қазакстан Респуб- ликасының Заңына сәйкес әзірленді.
№ 2 ҰҚЕС шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің бухгал- терлік есепті жүргізу және каржылык есептілігті жасау тәртібін аныктау максатында карастырылған. Қаржы- лык есептілік бүгінгі күнге - негізгі акпараттау кұжат, бұл кұжаттың мәліметтері бизнесті баскару барысында тиімді шешімдер кабылдау үшін кажет.
ХҚЕС-та кез келген ұйым үшін міндетті көптеген операцияларды есептілікте ашып көрсетудің ереже- лері бар. Бұл нарыкка катысушылар- дың есептілікті түсінуін жеңілдетеді, сонымен бірге акпараттык біріктірілген есептілік жасауға мүмкіндік береді. Сондыктан ХҚЕС бүкіл әлемде шаруашылык жүргізуші субьектілердің кызметі туралы ашык әрі түсінікті акпарат табыс етуге ар- налған ең тиімді кұралдар жиынтығы ретінде танылған. Қазакстандык ұйымдардың Қазакстан Республика- сында ғана емес, сонымен бірге шет елдерде сенімге ие болған каржы есептілігіне көшуі елімізде жүргізіліп жаткан бухгалтерлік есеп жүйесі ре- формасының өте маңызды элементі болып табылады.
Қазакстан бухгалтерлік есеп пен аудит жүйесін дамыту ісінде көшбас- шы болып танылуына байланысты Кеңестің орталығы Қазакстанда кұрылған.
ЕССБА СІРА сертификаттауды ХҚЕС негізінде жүргізеді. СІРА сер- тификаттауға: САР - сертификатта-
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 33
лған бухгалтер-практик және СІРА - сертификатталған халықаралық кәсіби бухгалтер деп аталатын 2 дең- гей кіреді. Оқу бағдарламасы Халы- қаралық бухгалтерлер федерациясы- ның қазіргі заманғы талаптарына, стандарттарына сәйкес әзірленген. Қазіргі уақытта САР бағдарламасы бойынша 7853 адам сертификаттал- ды, оның 3015-і Қазақстанның өкілдері [3, 11 б].
Айтылғанды қорытындылай келе еліміздің ХҚЕС-қа көшу қара бастың қамы немесе орынсыз тілек емес обьективтік қажеттілік екенін атап өтеміз. Қазақстан Республикасы тең құқ^іқты әріптес ретінде әлемдік эко- номикалық қауымдастыққа кіру және өзінің стратегиялық мақсаты - әлемнің бәсекеге неғұрлым қабілетті
50 елінің қатарына кіру үшін қазіргі заманғы бухгалтерлік есеп пен қаржы есептілігі жүйесін тиісінше ұйымдастыруы тиіс.
Осыған байланысты мемлекетті дамыту процесінде бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру жүйесін бара-бар дамыту ерекше өзектілікке айналады, өйткені бухгал- терлік есепке алудың, қаржылық есеп берудің және аудиттің мақсаты бас- қару шешімдерін қабылдау үшін мүдделі пайдаланушыларды эконо- микалық ақпаратпен қамтамасыз ету болып табылады.
Барлық ірі компаниялардың бар- лығы халықаралық нарыққа шығуда. Компаниялардың халықаралық на- рықта бірігіп жұмыс жасауы үшін ХҚЕС маңызы зор.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:1. КЕХС колдану бойынша әдістемелік ұсынылымдар, Алматы, 2007ж.-
266 бет;2. Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық
есептілік туралы» 2007 жылғы 28 ақпандағы №°234-Ш Заңы, 26 бап-26 бет;3. Дүйсембаев К.Ш. Қаржы есептілігін талдау:Окулық.-Алматы:Эконо-
мика,2011ж .-348 бет.
РезюмеМ еж дународны е ст андарт ы ф инансовой от чет ност и - это правила,
устанавливающие требования к признанию, оценке и раскрытию финансовохозяйственных операций для составления финансовых отчетов организаций во всем мире.
SummaryInternational Financial Reporting Standards are the rules establishing requirements
to recognition, an assessment and disclosure o f financial and economic activities fo r drawing up financial reports o f the organizations around the world.
34 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
МҰНАЙ-ГАЗ СЕКТОРЫНДАҒЫ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІҢ ҚОЛДАНЫЛУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Нурбаева А.Е.АЭСА магистранты
Мақаланы калькуляция баптарына ереше тоқталудан бастағанды жөн қөрдік. Бухгалтерлік есеп стандартта- рында ш^іғ^індард^і есептеуцің 3 әдісі көрсетілген: нсрмативтік, бөлістік, тапсы- рыстық. Мүнай және мүнай-газдарын есептеуце бөлістік әдіс қолцаңылады. Бүл әдіс көбінесе шикізаттар мен мате- риалдарды өңдеумен айналысатын шекті өндіріс салаларында қолданылады. Бөлістік деп аяқталмаған жартылай фаб- рикаттар одан әрі өзге кәсіпорындарға өткізу немесе басқа да бөлістіке бағыт- талған технологиялық процестің бөлігін айтамыз. Тізбектелген бөліс нәтижесш- де ақ^ірғы өнім алынады. Осылайша бір бөлістен жартылай фабрикатемес дай- ын өнім де алынуы мүмкш.
Өнеркәсіп қызметін басқару жүйесін қайта үйымдастыру отандыщ өндірістік есеп үшін «өндіріске жүмсалған шығындар есебі» және «өнімнің өзіндік құңын калькуляция- лау» үғымдарын бағалауда жаңа мүмкіндіктер ашады.
Калькуляция баптарының тізімін және олардың қүрамын, бөлу әдістерін өнім түрлері, жүмыс және қызмет көрсету бойынша салалық әдістемелік нүсқамасының есептік жоспарлау сүрақтары және өнімнің өзіндік қүнының калькуляциясы өндірістің қүрылымы мен есептік си- патына байланысты анықталады. Калькуляциялаудың бөлістік әдісін өндіріске қолдану мынадай қажетті- ліктерде туындайды: технологиялық бөлістің жалпылама өндірісі бар жағ- дайда, яғни материалдың бір түрінен
немесе кезекті өңдеулер кезінде ішкі материалдар қоспасынан бір немесе бірнеше әртүрлі сүрыптағы өнімдер алғаннан; шикізаттар мен материал- дардың көп көлемінің өңдеуге тек бірінші бөлікте ғана жіберіліп, ал қал- ған бөлігінің келесі жартылай фабрика бөлігінің өңдеуге түсуінен. Әрбір бөлістің жартылай фабрикаты аяқтал- маған сипатқа ие болып дайын өнім ретінде өткізілуі мүмкін [1, 241 б.].
Жалпылама өндіріске мүнай өнімдерің жатқызуға кезекті өндірістік сатылардың пластқа (мүнай бар жер қыртысы) әсер ету, мүнайды газынан бөліп алу, дайындау және мүнайды тасымалдау, тікелей шығындарды бірден мүнай және мүнайлы газға апару мүмкіндігінің болмауы кальку- ляциялауға бөлістік әдістің қолданы- луына әлі де негіз болмайды.
Мүнай өнімдерінің өзіндік құңын калькуляциялауца процестік әдістің қол - данылуы керектігін ПС.Безруких айт- қан. Бүл әдіс «қарапайым» деген ат- пен белгілі. Бүл әдіс жеңіл түсіндіріледі және келесідей шарттарды бөліп көрсетуге болады: өнімнің деректілігі және жалпылама шығындарды тікелей және жанама деп бөлуге болады, аяқталмаған өндіріс қалдықтарының болмауы себепті барлық шығындар- дың шығарылатын өнімге жіберілуі.
Бүл әдістердің келесідей 3 нүсқа- сы анықталады:
1. дайын өнім мен аяқталмаған өндіріс қалдықтарының арасында шығындарды бөлу қажеттілігі туын- дағаннан;
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 35
2. бір мезгілде өңделетін бір түрдегі өніммен бірнеше өнім өңде- луде шығындарды бөлу қажеттілігі туындағанда;
3. осы процестер мен бөлістер өнімнің өзшдік құн^ін калькуляциялау мүмкіндігі болмағанда, (сатылар не- месе бөлістер) бөлек процестер бой- ынша шығындар есебін ұйымдасты- руда [2, 47бет].
Алдында айт^ілған нұсқалард^ің ішінен мұнай өнімдерінің өзшщк құн^ін калькуляциялауда екінші нұсқа қолданы- лады. Себебі мұнда бір мезгілде екі өнім (мұнай және мұнай-газ) өңделеді де, ал аяқталмаған өндіріс қалдығы мен ара- лық өнімдер болмайды. Сонымен про- цестік әдіс жаппай өнімнің бір немесе бірнеше өнмнң бірнеше техңологиялық сатылардан өткен кезде қолцанылуға ар- налған. Бірақ бұл әдіс бухгалтерлік есеп стандарттарында көрсетілмеген.
Мұнай және мұнай-газ өнімінің өзшщк құн і̂н калькуляциялаудыщ анали- тикал^іқ есебшің жүйесі өңдеуші өнерк- әсіпте қолайсыз болып табылады. Мұнай өңдеуші кәсіпорындардың шы- ғыңцарыңың калькуляцияльщ статья но- менкалатурасы өңцірістік стадия бойын- ша ш^іғ^індарға негізделеді: жер қ і̂рт і̂- сынан мұнай және газды өвдіру, мұнай- ды технологиялық дайындау және оның өндіріс ішіңце тасымалдануы.
«Мұнайды өңдеу қызметінің есебі мен есеп беруі» деген бухгал- терлік есеп стандартында өңдеу шы- ғындары технологиялық сатылар бойынша былайша топталған: мұнай- ды жер бетіне шығаруға байланыс- ты өндірістік шығындар, эксплуата- циялық скважиналардың жұмыс жағ- дайын және мұнайды жинау, тасы- малдау және дайындау, қорлардың амортизациялық құны, разведкалық және эксплутациялық скважиналар, қосалқы өндірістік құрылғылары мен өзге де негізгі құралдар.
Осындай принциппен топталған шығындар мынадай калькуляциялық статьяларды қалыптастырады.
1. Мұнай бөлудегі энергиялық шығындар;
2. Жер қыртысына жасанды эсер ету шығындары;
3. Өндіріс жұмысшыларының еңбекақысы;
4. Әлеуметтік салық;5. Негізгі қорлар амортизацияла-
ры;6. М^найды технологиялық дай-
ындау шығындары;7. Мұнай және газды жинау және
тасымалдау бойынша шығындар;8. Өндірісті ұстап түру және иге-
ру шығындары;9. Қондырғылардыұстау және
қолдану шығындары;10. Өзге де өндірістік шығындар.Мұнай және газ өнімдерінің
өзіндік құңын калькуляциялауда мы- надай тәртіпті сақтау керектігін ре- сей авторлары ұсынған:
• бөліс шығындары калькуляция- ның бөлек баптарында көрсетілмей-ақ «Өнім» статьясында көрсетілуі тиіс;
• өндіріс обьектілері мен өндірістік жұмыс түрлеріне сәйкес кешенді статья ретінде қондырылғыларды ұстап тұру мен қолданысқа енгізу бойынша шығындар сәйкес салалар құрамын- да жатқызылуы тиіс;
• кешенді статья ретіндегі сәйкес цехтар бойынша цех шығындары бөлек көрсетілуі тиіс;
• жалпы өндірістік шығындар бөліс бойынша калькуляциялаудың бөлек статьясы ретінде өнімнің өзшдік құның құрамында қосылуы тиіс.
Г аз мұнай өңдеуші кәсіпорынның қосымша өнімі болып табыла оты- рып, материалдық және еңбек ресур- старының шығыстарына негіз бол- майды. Оған тек қана газды тасы- малдау шығындары жатқызылады.
36 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
Мұнайды барлау және өндіру есебінің тәртібі «Мұнай-газ өндіру кызметіндегі есеп және есептілік» бухгалтерлік есеп стандарттарымен реттеледі. Бұл стандарттың макса- ты мұнай және газды барлау және өңдірумен байланысты. Бухгалтерлік есеп және каржылык есептілік кызы- метінің ерекшеліктерін аныктау болып табылады. Өндірістің жалпы көлемі- нде мұнай және газ өндіруде ерекше үлес салмағы жок заңды тұлғалар бұл стандартты колданбайды. Бұл стандарт максатында заңды тұлғалар ең болмағанда олардың көрсеткіштері төмендегі талаптын беруіне жауап берсе мұнай-газ өңдірудің айтарлык- тай көлемі бар ретінде каралады. Мұнай-газ өндіру кызметшщ ерек- шелігі мынадай түрде ерекше актив- терді кұрумен шарттастырады. ҚР заңдарына карсы келмейтін лицензи- ялар мен шарттарға кол кою және баска жолдармен алынған пайдалы казбаларды барлау және өңдіруді жүзеге асыру к^кыгеы бар.
Қорыта келе өз пікіріме токтал- сам, кез-келген ашык экономикалы ел үшін басылымдылыкты кандайда
салаларда бәсекелік артыкшылыкка ие. Қазакстан үшін мұндай бәсекелі артыкшылыкты болып мұнай өндіру және ауыл шаруашылығы болып табылады. Бұл салалар біздің еліміз үшін экспорттык табыстардың 99 пайызын камтамасыз етеді. Осылай- ша Қазакстанн^ің сырткы экономика- лык кызметіндегі әлемдік нарыкка бағдарланған және жоғарғы валюта- лык түсімге ие салалар басылым- дыкты болып саналады. Қазакстан- да шетел инвестициясын тартымды ететін маңызды салалардың бірі мұнай индустриясы. Бүгінде мұнай өнеркәсібі республикаға валюталык түсімнің 3 0 пайызын береді. Қазакстанн^ің әлемдік мұнай нарығына шығуы мұнай нары- ғын дамытудың негізгі тендецияларын, мұнай экспорттаушы мемлекеттермен алдыщы катарлы мұнай кәсіпорынның негізгі заңдылыктарын, халыкаралык мұнай-газ жобаларын жүзеге асыру- дың негізгі шарттары, мұнай саласын каржыландыру және инвестициялау мәселелерін және халыкаралык мұнай бизнесіне елдің катынасуыныщ саяси және экономикалык салаларын зерттеу кажеттілігі мен өзектілігін тудырады.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:1. Бухгалтерский учет хозяйствующих субъектов: Учебник/ Под ред.-
Ректора КазЭУ им. Д.э.н. профессора Н.К. Мамырова, 2005г.-315с.2. Бухгалтерский учет: Учебник / Под ред. П.С. Безруких. М.: Бухгал
терский учет, 1996..Резюме
Анализ проблем в области учета затрат на производство и калькулирования себестоимости продукции в нефтегазодобыче позволяет сделать вывод о том, что назрела потребность в исследовании данной области, учитывающем специфику неф т егазодобы ваю щ ей промы ш ленност и и пот ребност и пользоват елей финансово-управленческой информации.
SummaryThe article suggests that "analysis of the problems in the area of ??production
costs and the calculation of the cost of production in oil and gas can be concluded that there is a need to study the art tailored to the oil and gas industry and the needs o f users o f financial and management information."
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 37
ЭКОНОМИКА И МЕНЕДЖМЕНТ
КОРПОРАТИВНАЯ КУЛЬТУРА, ОБЕСПЕЧИВАЮЩАЯ ПОВЫШЕНИЕ
ЭФФЕКТИВНОСТИБИЗНЕС-ОРГАНИЗАЦИЙ
Умерова Ж.А.,магстрант МВА, МБШ КазЭУ им. Т.Рыскулова
Актуальность темы исследования определяется ролью корпоративной культуры в повышении эффективности деятельности организации. Тема значимости корпоративной культуры особенно актуальна сейчас, когда большинство компаний столкнулись с негативным влиянием кризисной ситуации и ищут рецепты сиюминутного решения возникших проблем.
Согласно правилам менеджмента, для того, чтобы компания стала успешной, она должна в максимальной степени использовать свои преимущества, ключевые компетенции. Выделяются две группы факторов успеха: soft factors (так называемые «мягкие» факторы) и hard factors («жесткие» факторы). Исследования показывают, что успех компании в большей степени зависит от «мягких» факторов, таких как лидерство, знания и приверженность сотрудников, чем от «жестких», таких как организационная структура, совершенная система управления и т.д. «Мягкие» факторы в каждой компании уникальны, поэтому они являются источником устойчивого конкурентного преимущества, в то время как «жесткие» легко могут быть скопированы другими компаниями.
Основной предпосылкой к выполнению данного исследования является следующая проблема. С одной стороны, согласно Р. Дафту, «внутренняя среда управленческой деятельности включает корпоративную культуру, организационную структуру, тех
нологию производства и все принадлежащие компании здания и сооружения, машины и оборудование. При этом наиболее значимым с точки зрения конкурентных преимуществ компании фактором внутренней среды является корпоративная культура. Внутренняя культура должна соответствовать требованиям, как внешней среды, так и стратегии фирмы. И в случае достижения такого соответствия всецело заинтересованные в своем труце работники формируют эффективно работающую организа- цию»[1 ]. Таким образом, именно корпоративная культура является одним из важнейших факторов эффективности и результативности бизнес-организации. Но, с другой стороны, современные типы организационных культур, разработанные К. Камероном and Р. Куинном, Ч. Хэнди, Р. Коффи и Г. Джонс, Д. Диллом и А. Кеннеди, Г. Хофстедом, а также другими исследователями исходят из того, что классифицируют и характеризуют культуры, но фактически не изучают характеристики культуры, ориентированной на повышенную эффективность. Хотя в конечном итоге бизнес организации нужна не культура типа «клан» или типа «иерархия», а нужна культура, ориентирующая персонал и менеджмент на такие «коллективные представления», которые бы обеспечивали повышенную эффективность бизнес-организации. В тоже время, в трудах практиков бизнеса, например,
38 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
таких как Дж. Уелч, Дж. Дак, А. Гроф и других отмечаются «ценности», которые приводят к росту результативности и эффективности персонала, а следовательно и бизнес- организаций (компаний) в целом.
Корпоративная культура, которая ориентирована на повышенную результативность и эффективность представляется в виде некоторых формализмов.
Основным формализмом культуры (ее единицей) выступают ценности. Согласно Р. Стюарт-Котце ценности - это то, что люди и организации считают важным (ценным)[2]. При этом, как утверждает этот автор (стремящийся выявить черты корпоративной культуры, обеспечивающей повышенную производительность), «с ценностями связываются именно конкретное поведение, которое можно наблюдать и измерять. Заявленные ценности определяют ожидания именно от конкретного поведения (правил поведения). Они создают как предсказуемость, так и прозрачность поведения. Корпоративные и индивидуальные ценности - это не то, что люди говорят, а то, что они делают».
Как отмечает Джек Уелч, эффек- тивностькомпании связана, прежде всего, с тремя организационными компонентами: вдохновляющей миссией, четким комплексом ценностей и системой тщательной оценки. Миссия разъяснит общую цель деятельности организации, а также вызовет у подчиненных энтузиазм и осознание важности и неотложности выполняемой работы. Комплекс ценностей описывает, как люди должны действовать, чтобы осуществить эту миссию[3].
Чем прочнее ценности, тем более сильное влияние они оказывают
на поведение. Это не зависит от того, сформулированы они или нет. Подразумеваемые ценности, которые глубоко укоренились в культуре данной организации и закрепляются поведением руководства, могут очень серьезно влиять на людей, в то время как провозглашенные ценности, которые остаются идеальными и не находят воплощения в поведении менеджеров, могут иметь очень слабое влияние или вообще его не оказывать.
Некоторые наиболее типичные сферы, в которых ценности могут прямо или косвенно отражаться, это:
- показатели работы;- компетентность;- конкурентоспособность;- инновации;- качество;- обслуживание заказчика;- работа в команде;- забота о людях.Ценности воплощаются в реаль
ность через нормы и артефакты. Они могут быть также выражены средствами языка («организационный жаргон») в ритуалах, преданиях и мифах.
Ценности являются связующим или, наоборот, разъединяющим звеном между стратегией компании и ее корпоративной культурой. Ценности объединяют только тогда, когда совпадают с бизнес-ценностями, задекларированными компанией (например, инновационность, результативность, свобода, гибкость), и фактическими, реальными ценностями, вокруг которых объединяются лидеры, подразделения, сотрудники ком - пании, то есть вокруг которых сформировалась корпоративная культура (контроль, стабильность, порядок, эффективность). А разъединяющим звеном ценности будут тогда, когда провозглашенные топ-менеджмен-
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 39
том бизнес-ценности явно оторваны от реальной действительности, т.е. от жизни персонала, отношений внутри компании, коммуникаций, способов влияния и механизмов принятия решений.
Согласно А. Томпсону и А. Стрикленду Ш, ценности и высокие этические стандарты положительно влияют на корпоративную культуру. Формулировка корпоративных ценностей необходима для построения культуры, а кодекс этики - для развития корпоративного сознания.
Долан С. и Г арсия С. [4] выделяют три категории ценностей, одна из которых непосредственно связана с изучаемым вопросом: «ценностями, обеспечивающими эффективность и результативность». В этом подходе выделяются:
1. Экономико-прагматические ценности, которые необходимы для поддержания и объединения и объединения различных организационных систем. Они включают ценности, касающиеся эффективности, производственных стандартов, дисциплины, планирования, обеспечения качества и отчетность.
2. Этико-социальные ценности. Это ценности индивидов, которые управляют их поведением в группе - в обществе, на работе, в отношениях между людьми. Эти ценности согласуются с социальными ценностями, такими, как честность, уважение и лояльность.
3. Эмоционально-развивающие ценности, которые необходимы для создания новых возможностей для деятельности. Такими ценностями являются: креатив/воображение; са- мосовершенство/самопознание; уверенность в себе/целеустремленность; приспособляемость/гибкость.
Изменение культуры проводится в следующих направлениях:
изменение поведения так называемых ролевых моделей - руководителей предприятий, формальных и неформальных лидеров в организации;
пропаганда внутриорганизацион- ных ценностей при поддержке менеджмента высшего звена;
изменение критериев раздачи «пряников» - вознаграждений и статусов;
обучение сотрудников новому, к примеру, таким навыкам, как делегирование или коучинг, если таковыми они не обладали - это также будет способствовать изменению корпоративной культуры.
разработать и провести тщательно спланированные внутренние PR- акции;
внести изменения в требования к соискателям, выставляемые при принятии на работу, критерии продвижения по карьерной лестнице и увольнения;
активно использовать организационные символы и обряды, способствующие внесению изменений в корпоративную культуру.
Изменение корпоративной культуры можно достичь с помощью следующих внутрикорпоративных мероприятий и средств коммуникации: teambuilding (мероприятия по командо- образованию);конференции, общие собрания;корпоративные праздники;- печатные издания (корпоративная газета либо брошюры);корпоративный сайт;виртуальное общение (дистанционный менеджмент);поздравления сотрудникам по итогам деятельности за период;поздравления с личными и национальными праздниками;конкур- сы; церемонии награждения.
40 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
Список использованной литературы:
1. Дафт Р Менеджмент. 8-ое изд. СПб.: Питер, 2001 стр.1152. Стюарт-Котце Р. Результативность. Секреты эффективного поведе
ния. Днепропетровск: Баланс Бизнес Букс. 20083. Уелч Дж., Уелч С. Победитель. М.: АСТ, 20074. Долан С., Г арсия С. «управление на основе ценностей. Корпоративное
руководство по выживанию, успешной жизнедеятельности и умению зарабатывать деньги в XXI веке». Издательство «Протекст», 2008
ТүйінЗаманауи ж аздайда корпоративтік мәдениет, компанияның нарықтазы
ұзақмерзімді табысын қамтамасыз етуде маңызды құрал болып табылады. ¥йым үшін корпоративтік мәдениет даздарыс жаздайында, басқа да қиын жаздайларда, үміт өзегі болып қала береді.
SummaryIn modern conditions the corporate culture becomes the most important factor o f
long-term success o f the company in the market. The corporate culture o f the organization is capable to become a reliable basis o f stability in hard times.
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 41
РАЗВИТИЕ РЫНКА ТРУДА В ЭКОНОМИЧЕСКОЙ СИСТЕМЕ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
Барманбекова Г. С., слушатель МВА
Относительно ускоренное проведение экономических реформ в Казахстане, в целях перехода к рыночным отношениям привело к значительным переменам в сфере трудовых отношений. Фактически в условиях жестко регламентированной советской экономики не было свободного рынка труда, что определялось не прямыми запретами, а косвенными причинами: уравнительностью оплаты труда, единообразием в условиях труда и оплате на различных предприятиях. [1]
Привычные ценности - нормативные стереотипы в сфере занятости ориентировали на её стабильность, неизменность и гарантированность. Движение кадров вне специально организованных потоков рассматривалось в планово-распределительной экономике как негативное явление, нарушающее стройный ход производ - ства по плановым показателям.
Вся система материальных и моральных поощрений традиционно была ориентирована на закрепление профессионального и квалификационного положения работника в сфере занятости. Значительная часть социальных благ (жилье, услуги образования, здравоохранения, отдыха и др.) распределялась бесплатно или льготно непосредственно из предусмотренных фондов. Реальный доступ к дефицитным товарам и услугам (например, приобретение автомобиля, ряда товаров длительного пользования, получение садового участка
т.п.) во многом зависел от места и стажа работы. Такое полупроизвод- ственное регулирование индивидуального потребления частично компенсировало низкую оплату и обеспечивало работников некоторыми допол - нительными материальными и культурными благами. Дефицит кадров и политика уравнительного распределения делали подобный социальный «контракт» не только возможным, но и неизбежным. За десятилетия социалистического хозяйствования были выработаны многочисленные способы минимизации трудовых усилий и увиливания от интенсивного и качественного труда. Неполная самоотдача была естественной защитной реакцией на плохие условия, низкую и уравнительную оплату, неквалифицированное руководство, периодическую и всеобщую дезорганизацию. Таким образом, при той общественно-экономической системе работник имел довольно твердые гарантии стабильности своего положения в трудовой организации. При этом, безусловно, возникали сложности в поиске работы и в ходе трудовой адаптации, но они, как правило, определялись частными причинами, а не общей ситуацией. В целом для работников при этой системе хозяйствования была характерна низкая социальная и трудовая мобильность. [2]
Социальная мобильность обычно определяется как процесс изменения социального статуса, а трудовая мобильность - как изменение трудо
42 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
вого статуса. Вхождение нашей республики в рыночную экономику обус - ловило формирование принципиально новых общественных и социальнотрудовых отношений, основой которых являются экономические отношения. Социально-ориентированная рыночная экономика выдвигает объективную необходимость решения многих проблем, включая вопросы развития и регулирования трудовых отношений. Причем отношения эти должны целенаправленно регулироваться в интересах человека и в интересах общества в целом. [3]
Все возрастающий разрыв между реальной жизнью людей и трудовым правом потребовал скорейшего пересмотра законодательства. Разработка новых и внесение изменений в действующее законодательство о труде явились крайне важной и неотложной задачей, которые регламентировали гарантии и нормы по условиям труда, порядка заключения индивидуальных и коллективных договоров с определением основных прав и ответственности сторон трудовых правоотношений. Такой подход должен был обеспечивать большую гибкость системы развития трудовых отношений и позволять, при необходимости, корректировать ее с учетом складывающейся экономической ситуации.
Трудовой Кодекс РК(в дальней- шем-ТК РК) за счет включения в него норм утративших силу законодательных актов стал более значительным по объему, содержит 40 глав, включающих в себя 341 статью (в старом Законе о труде было всего 12 глав из 109 статей), и содержит значительное количество новаций, из которых в специальных главах и статьях получили довольно четкую регламентацию следующие:
- принципы трудового законода
тельства;- компетенция всех государствен
ных органов в области регулирования трудовых отношений;
- основания возникновения труцо- вых отношений;
- основные права и обязанности работника и работодателя;
- порядок заключения, прекращения и расторжения трудового договора (ранее он именовался индивидуальным трудовым договором);
- защита персональных данных работника;
- режим рабочего времени и нормирование труда;
- оплата труда;-профессиональная подготовка,
переподготовка и повышение квалификации;
- гарантии и компенсационные выплаты;
- рассмотрение индивидуальных трудовых споров;
-особенности регулирования труда женщин и иных лиц с семейными обязанностями;
-особенности регулирования труда работников, работающих по совместительству, надомных работников, инвалидов и гражданских служащих;
-особенности регулирования труда работников субъектов малого предпринимательства (со среднегодовой численностью работников не более 25 человек), руководителей и членов коллегиальных исполнительных органов юридических лиц, а также иных категорий работников;
- социальное партнерство и кол - лективные отношения в сфере труда;
- порядок рассмотрения индивидуальных и коллективных трудовых споров;
- вопросы безопасности и охраны труда;
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 43
- расследование и учет несчастных случаев и иных повреждений здоровья работников, связанных с трудовой деятельностью;
- государственный и общественный контроль за соблюдением трудового законодательства;
- внутренний контроль по безопасности и охране труда.
Раскроем содержание некоторых из этих новаций конкретнее.
Прежде всего, примечательно что в число основных принципов трудового законодательства, наряду с общеизвестными, включены такие, как приоритет жизни и здоровья работника по отношению к результатам производственной деятельности и обеспечение права представителей работников осуществлять общественный контроль за соблюдением трудового законодательства. [4]
ТК РК, в отличие от ранее действовавшего Закона о труде, регулирует не только трудовые и связанные с ними отношения, но также отношения социального партнерства и отношения по безопасности и охране труда.
В ТК РК четко прописано разграничение полномочий в области регулирования трудовых отношений между Правительством, уполномоченным государственным органом по труду (министерством труда и социальной защиты населения) и его территориальными подразделениями, а также местными исполнительными органами.
Законодательное закрепление новой модели регулирования трудовых отношений способствует: устойчивому функционированию рынка труда, созданию необходимого правового поля для достижения баланса интересов сторон трудовых отношений, реальной защиты трудовых и социальных прав работников с учетом
интересов работодателей, созданию нового типа трудовых отношений, который должен включать мотивацию работников к труду, а работодателя - к выпуску конкурентоспособной продукции и оказанию качественных услуг (работ), унификации трудового законодательства с международными стандартами труда и т.д. [5,6]
То есть характер этих отношений, основываясь на выше рассмотренной правовой базе и отражая «действие» рыночных механизмов хозяйствования, меняется в русле сочетания интересов обладателей рабочей силы, работодателей и государства.
Необходимо также отметить, что опережающий рост производства, особенно в частном секторе экономики и высокие темпы институциональных изменений, вызванных превалированием частной собственности в производственных и инфраструктурных отраслях, послужили основой повышения производительности труда. Хотя последнее время этому показателю не уделяется должного внимания, приходится констатировать, что учет закономерностей соотношения в темпах роста производительности и оплаты труда является объективным процессом. Именно поэтому изменения в уровне первого из этих показателей должны вызвать научно-практический интерес не только на уровне государства, но и на уровне отраслевых и региональных органов управления народным хозяйством.
В общем объеме ВВП превалирующее значение имеет производство платных услуг, что соответствует периоду постиндустриального развития и условиям применения рыночных механизмов хозяйствования.
Таким образом, можно сделать вполне определенный вывод о том, что научная характеристика развития
44 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
трудовых отношений и рассмотрение их практической значимости требуют комплексного подхода к вопросам формирования рынка труда, занятос
ти экономически активного населения, определения соотношений в темпах роста производительности и оплаты труда.
Список использованной литературы:1. Акбутаев М. (2005). Обеспечение взаимосвязи оплаты и результатов
труда работников. Труд в Казахстане, №5, стр.12.2. Армстронг М. (2008). Практика управления человеческими ресурса
ми. 8-е изд. Спб.: Питер3. Ахметов Н. (2004). Эффективное использование трудовых ресурсов в
экономической системе. Транзитная экономика, №1.4. Долгосрочная стратегия развития Казахстана «Казахстан - 2030».5. Нургалиева Е.Н. (1997). Механизм правового регулирования труда
. Алматы: Экономика.6. Конвенция МОТ № 111 «О дискриминации в области труда и занятий».
ТүйінЕңбек қатынастарын реттеудің экономикалық -ұйымдастыру механизмін
жетілдіру формалды емес еңбек қатынастарын бірте-бірте айқындауза және еңбекпен қамтуды тіркеу аясының кеңеюіне, сонымен қатар жұмыс берушілердің мүдделерін ескере отырып қызметкерлердің еңбек құқызын шынайы қорзауды күшейтуге базытталуы керек. Бұл жерде акцент еңбек нарызындазы өзін-өзі басқару механизмдерінің қалыптасуы мен дамуына, сонымен қатар еңбек ету аясына мемлекеттің незұрлым пәрменді араласуына қарай жасалуы керек.
SummaryPerfection o f the organizational-economic mechanism o f regulation o f labour
attitudes should be directed on gradual replacement o f informal labour attitudes and expansion o f sphere o f registered employment, and also on strengthening o f real protection o f the labour rights o f the worker at the account o f interests o f employers. Here the accent should be made on creation and development o f mechanisms o f self-regulation o f a labour market, and also on more vigorous intervention o f the state in labour sphere.
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 45
ФИНАНСОВОЕ РЕГУЛИРОВАНИЕ МАЛОГО И СРЕДНЕГО БИЗНЕСА В КАЗАХСТАНЕ
Жылкайдарова Г. У., магистрант
КазЭУ им.Т.Рыскулова
Одним из действенных мер воздействия на развитие экономики является финансовое регулирование со стороны государства. Таким образом , финансовое регулирование предпринимательства призвано играть важную роль в реализации политики государства, в области поддержки малого бизнеса.
Экономический мир на современном этапе - это мир смешанных экономик. Данное положение является аксиомой и не может быть оспорено даже самими рьяными приверженцами «классического» либерализма. Ни в одном государстве уже нет «абсолютной монархии» рынка над обществом. Теория регулируемой экономики получила свое обоснование в трудах классиков рыночной экономики А. Смита, Д. Рикардо, М. Фридмена, Дж. М. Кейнса и их последователей.
Механизм воздействия государства на социально-экономические процессы осуществляется с целью:
- обеспечения общих условий жизнедеятельности и правовой основы реализации экономических решений (государству необходимо обеспечивать безопасность всего общества, устанавливать и поддерживать правовой режим, направленный на защиту прав собственности, развития и поддержания конкуренции).
- проведения стабилизационных мероприятий (государство должно регулировать темпы экономического развития, уровень инфляции, занятости, проводить реструктурирование
экономики, укреплять национальную валюту, и т д.).
- осуществлять социально ориентированное перераспределение ресурсов (государство должно организовать производство нужных обществу благ, которыми не занимается частный сектор, гарантировать минимальный уровень заработной платы, пенсий, социальных пособий, осуществлять индексацию фиксированных доходов).
С целью правильного понимания сущности финансового регулирования государством предпринимательской деятельности необходимо определить причины побуждающие государство в лице его законодательных и исполнительных органов императивно регулировать порядок формирования финансовых результатов, обязательных платежей в бюджет, регламентация введения хозяйственных операций, бухгалтерской и финансовой отчетности. Как показывает обзор экономической литературы, мотивы публичного отношения государства к финансовому регулированию лежат в первую очередь в необходимости формировать государственные доходы за счет перераспределения валовых доходов общества. Именно фискальные интересы государства определяют его вмешательство в механизм формирования финансовых отношений предпринимательства и принятие нормативных правовых актов регулирования данного процесса. Объектом государственного регули-
46 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
рования являются формирование, распределение денежных фондов, доходов. Действительно, лишь опираясь на то, что предприятие правильно в соответствии с нормативными актами, определяет полученную прибыль и затраты на производство, производит соответствующие отчисления, государство в лице компетентных органов будет иметь возможность формировать доходную часть своего бюджета.
Интерес государства к правильности формирования финансовых отношений с субъектами предпринимательской деятельности определяется и тем, что оно, исполняя возложенные на него функции косвенно регулирует затраты предпринимателя в целях оптимизации политики ценообразования, спроса и предложения на рынке. Обоснованное определение затрат на производство и реализацию товаров и услуг влияет на рентабельность товаропроизводителя, а их соответствие общественно-необходимым затратам на эффективность производства, экономики в целом. Рентабельность как экономическая категория комплексно отражает использование материальных, трудовых и денежных ресурсов. Знание процессов, происходящих в экономи- кенеобходимо государству для определения стратегии его развития, прогнозирования социальных и политических программ.
В условиях рыночной экономики система финансового регулирования воздействует на развитие производства не только через управление интересами предприятий и их трудовых коллективов, но и через прямое регулирование пропорций между денежными фондами, участвующими в воспроизводственном процессе [1, стр 450.].
К примеру В. Д. Мельников, считает, что государственное финансовое регулирование экономики - это процесс целенаправленного и последовательного применения государством форм и методов финансового воздействия на субъектов хозяйствования для оказания влияния на макроэкономическое равновесие и поступательное развитие экономики на каждом конкретном этапе ее функционирования [2, стр 560].
Финансовыми регуляторами рыночной экономики являются:
налоги и неналоговые платежи в бюджет;
финансовые льготы и санкции;общее и целевое финансирование
бюджетных средств, в том числе предназначенных для госуцарствен- ного заказа.
Предпосылками осуществления госуцарственного финансового регулирования являются следующие исходные основания:
1) Учет действия объективных экономических законов развития общества.
2) Разработка научно-обоснованной стратегической программы развития общества, выражающей коренные интересы всех его членов.
3) Наличие демократической системы выражения взглядов.
4) Наличие в стране отлаженной законодательной системы, четко и оперативно реагирующей на отступление от норм и правил поведения в хозяйственной деятельности [2, стр 560.].
Наиболее многочисленными элементами классификации являются методы регулирования, которые могут быть также как специфичными для отдельных форм. Методы разграничиваются на самостоятельные способы, приемы и являются
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 47
наиболее подвижными, изменяющимися элементами системы регулирования. Например, в налогообложении применяются методы санкций, декларирования доходов, имущества, активов, льготирование, авансовые платежи и др. [2, стр 560].
Выражая согласие с приведенными высказываниями трактовки финансового регулирования, вместе с тем считаем возможным, высказаться об узком значении данного понятия. По нашему мнению данное понимание финансового регулирования основано на роли государства в управление экономикой и отражает содержание государственных финансов, т.е. денежных отношений возникающих вне производственной сферы в силу наличия государства как органа управления.
Финансы являются важнейшим звеном управления экономикой не только государством, но и отдельными звеньями экономического процесса. Финансы возникают в результате развития денежных отношений в определенных социально-экономических условиях. К числу этих условий относится:
образование и признание права собственности отдельных лиц, определенных групп на производимые и покупаемые ими товары, услуги:
сложившаяся система правовых норм имущественных отношений в действующем законодательстве;
возникновение и укрепления государства как выразителя интересов всего общества и как собственника имущественных прав.
Социально-экономической средой эффективности использования финансов как объективной экономической категорией является высокий уровень денежных отношений, потребность общества в наличии механизма распределения и перераспределе
ния денежных доходов. Именно процесс формирования, распределения и использования денежных доходов порождает потребность в финансах [3, стр 55] .
Понятие дохода заключает в себе экономические и юридические признаки. Экономические - поскольку доход обеспечивает реализацию любого вида потребностей всех субъектов экономической и общественной жизни. Юридические - поскольку доход всегда кому-то принадлежит. Формирование, распределение и использование дохода затрагивает имущественные права и порождает отношения между участниками этих отношений. Субъект экономических отношений в процессе движения финансов либо приобретает право на доход, либо заменяет его на иные имущественные права. Денежный доход позволяет принимать определенные и самостоятельные решения, что весьма важно при осуществлении предпринимательской деятельности.
Финансовое регулирование охватывает всех участников общественных отношений по формированию, распределению, перераспределению и использованию денежных доходов. Основная цель финансового регулирования связана с установлением пропорций распределения денежных доходов, формирование и использование на их основе денежных фондов для удовлетворения потребностей общества. Интерес к необходимости данного экономического регулятора есть не только государственный, но и общества в целом.
Так как финансы обусловлены денежными доходами, то закономерности движения доходов сказываются на финансах. Доходы обычно квалифицируются по трем стадиям своего движения: первичное распределе-
48 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
ние (первичные доходы), перераспределение (вторичные, производные доходы), конечное использование (конечные доходы).
Первичные доходы образуются в результате распределения выручки от реализации товаров и услуг. Каждый субъект предпринимательской деятельности, продав свою продукцию, распределяет ее в соответствии с затратами производства, реализации. Для обеспечения воспроизводства предпринимательской деятельности необходимо выделение денежных доходов на замещение материальных затрат, амортизации основных фондов, оплаты денежных обязательств в том числе налогов и обязательных платежей в бюджет. После указанных выплат субъект предпринимательской деятельности получает финансовый результат в форме чистого дохода (прибыль) либо убыток. Распределение прибыли характеризует корпоративные финансовые отношения, т.е. отношения учредителей, акционеров по поводу распределения дивидендов на вложенный капитал.
К объектам финансового регулирования на данной стадии относятся:
имущество, включая движимое и недвижимое
капитал, его структура затраты на производство и реа
лизацию продукции, услуг;финансовые результаты предпри
нимательской деятельности.Проблема управления имуще
ством, является одной из наиболее сложных проблем, возникающих у субъектов предпринимательской деятельности, поскольку оно определяет не только права собственности, но и является материальной базой получения дохода. В экономической литературе в понимание имущество акцент делается на вещественное со
держание. Под имуществом понимается совокупность вещей, материальных ценностей, в том числе деньги и ценные бумаги. С позиции бухгалтерского учета имущество учитывается как активы субъекта предпринимательской деятельности, и представляют собой форму размещения капитала. Состав и структура активов во многом взаимоувязана с отраслевой спецификой, сезонностью производства, сбыта продукции, услуг, а также финансовой политикой предприятия. В соответствии с нормами гражданского законодательства, политику формирования и использования активов (имущества) предприятие определяет самостоятельно. По состоянию активов, их увеличению, или уменьшению судят о материальности бизнеса, его техническом обеспечении. Для субъектов малого или среднего предпринимательства на данном этапе развития экономике это является весьма актуальным в силу того, что значительную часть капитала необходимо единовременно авансировать в развитие и укрепление материальной базы. Вместе с тем государство посредством регламентации бухгалтерского учета, обязательности налогового учета оказывает косвенное воздействие на систему управления активами.
В результате можно сделать следующие выводы:
- для правильного понимания сущности финансового регулирования государством предпринимательской деятельности необходимо определить причины побуждающие государство регулировать порядок формирования финансовых результатов, обязательных платежей в бюджет, регламентацию ведения хозяйственных операций, бухгалтерской и финансовой отчетности;
- фискальные интересы государ
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 49
ства определяют его вмешательство в механизм формирования финансовых отношений предпринимательства и принятие нормативных правовых актов регулирования данного процесса. Опираясь на то, что предприятие правильно в соответствии с нормативными актами, определяет полученную прибыль и затраты на производство, производит соответствующие отчисления, государство в лице компетентных органов будет иметь возможность формировать доходную часть своего бюджета;
- правильность формирования финансовых отношений с субъектами предпринимательской деятельности определяется и тем, что государство,
исполняя возложенные на него функции косвенно регулирует затраты предпринимателя в целях оптимизации политики ценообразования, спроса и предложения на рынке. Обоснованное определение затрат на производство и реализацию товаров и услуг влияет на рентабельность товаропроизводителя, а их соответствие общественно-необходимым затратам на эффективность производства, экономики в целом.
Также если учитывать возникновение непредвиденных кризисных явлений в сфере экономики и предпринимательства, то объективное вмешательство и государственное регулирование становится обязательным и необходимым.
Список использованной литературы:1.Сахариев С.С. Финансы: Учебник. - Алматы: Юридическая литерату
ра, 2004. - С. 450.2.Мельников В. Д. Основы финансов: учебник. - Алматы: ТОО «Изда
тельство ЬЕМ», 2005. - С. 560.3.Финансы: учебник / под ред. Проф. С.И. Лушина, проф. В.А. Слепова.
- М.: Изд-во Рос.экон. акад. - С. 55.
ТүйінМақала мемлекеттің қаржылық нәтижелердіц құрылу тәртібін реттеу,
бюдж етке м індет т і т өлем дер т өлеу т әрт іпт ерін рет т еу, шаруашылық операцияларды ж үргізуді регламент т еу секілді мемлекетте түрлі себептер тудыратын мемлекеттің кәсіпкерлік қызметті қаржылъщ реттеудің мәнін ашуза арналады. Сондай-ақ, мемлекеттің фискальды мүддесінің орны мен мацызд^ілызы, оның кәсіпкерліктіц қаржылық қатынастарды құру механизміне араласуы және үрдісті реттеу үшін нормативті-құқыцтық акттерді қабыілдау жөнінде айтыглады.
SummaryThe article is devoted to correct understanding o f the content o f state financial
regulation o f entrepreneurship which determines reasons fo r government to regulate rules offormation offinancial results, mandatory payment to the budget, regulation o f conducting o f business activities. Also the article shows the role and the place o f fiscal interests o f the government, government interfering into mechanism in formation o f financial relations o f entrepreneurship and passing o f regulatory legal acts o f process regulation.
50 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
НАРЫҚТЫ ЭКОНОМИКАДА КӘСІПОРЫНДАҒЫ ЖОСПАРЛАУДЫҢ НЕГІЗДЕРІ
Бейсекенов Д.А.,АЭСА магистранты
Қазакстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазакстан халкына арналған «Қазак- стан халк;ының әл-аукатын арттыру - мемлекеттік саясаттың басты макса- ты» атты жолдауының үшінші бөлімінде «30 корпоративті көшбас- шы» бағдарламасын іске асыру эко- номиканың шиюзаттык емес секторын іс жүзінде дамытуға ыкпал етеді.
Нарык жағдайында көптеген фир- малар ресми түрде бекітілмеген жос- парсыз жұмыс жасайды. Дегенмен өзгермелі динамика және фирманы кор- шаған ортаның күрделілігі, басшыларға жүйелі жоспарлаудың кажеттілігін көрсетеді. Жоспар кез келген кызметт бастамас бұрын жасалуы тиіс.
Жүйелі жоспарлаудың фирмаға тигізер пайдасы мол:
жоспарлау фирманың жетекші- лерін келешекті ойлауды жүйеленді- реді;
жоспарлау фирманың барлык бөлімшелерінің кызынутылыктарын неғұрлым дәл шоғырландыруға ыкрал етеді;
фирма өзінің максаттары мен міндеттерін неғұрлым дәл аныктайды;
өз кызметш жоспарлаушы фирма, нарыктык конъюнктуралардың өзгеру- леріне барынша дайын болып шығады;
маркетингті жоспарлау кәсіпорын к^ізметінің баска салаларын - жабдык- тау, өндіріс, каржы және кадрларды жоспарлау үшін негіз болып саналады.
Заманауи отандык нарык және өндіріс үшін максаттарды келесідей тұжырымдауға болады:
1) Кәсіпорынның өндіріс көлемін кеңейтіп, сапалы тауарлар шығару мен кызмет көрсетуге ынтасын білдіретін экономикалык өсім, демек адамдардың өмір сүруінің жоғары деңгейі.
2) Толык жұмысбастылык - еңбек етуге калауы және кабілеті бар барлык жұмыскерлерге сәйкесінше жұмыс орындарын камтамасыз ету мүмкіндігі.
3) Экономикалык тиімділік - шығындарды үнемді жұмсай оты- рып, колда бар барлык шектеулі өндірістік ресурстардың кайтарым- дылығын арттыру.
4) Бағаның тұракты деңгейі, ба- ғаның жалпы деңгейінің едәуір өзге- руіне, яғни инфляция мен дефляцияға жол бермеу.
5) Экономикалык еркіндік барлык мамандар мен аткарушыларға өздерінщ кызмет ету сферасында жоғары дәре- жедегі дербестік пен шыгармашылык- ты меңгеруге мүмкіндік береді.
6) Табыстардың әділ бөлінуі - бар- лык санаттағы еңбек ресурстарына сәйкесінше акы төленуін карастырады.
Нарык экономикасында кәсіпо- рын басшысы кәсіпорын кызметінің икемді болуы үшін кәсіпорынның кызметін жоспарлай отырып, өзінің мүмкіндіктері мен бәсекелестердің мүмкіндіктерін және нарыктык жағ- дайын талдайды [1,411 б ].
Қазіргі уакытта кәсіпорын басшысы материалдык, еңбек, интеллек- туалды және каржы ресурстарына өзінің кажеттіліктерін накты жоспар-
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 51
лауы керек. Жоспарлау бизнестің бар- лық кешеніне талдау жасауға мүмкіндік береді. Осылайша кәсіпо- рынның болашақ дамуын жоспарлау кезінде өндірісті басқарудағы икемділікті сақтауға, ішкі және сыр- тқы тәуекелдіктерді төмендетуге мүмкіндіктер туады.
Бизнес-жоспар жасау кез-келген кәсіпорын қызметінде маңызды орын алады. Кез-келген кәсіпорын қүруца, жаңа өнім шығаруда, жаңа техника- лар мен технологияларды енгізгенде немесе жүмыс істеп отырған кәсіпо- рынның қызметін әртараптшдыруца жаңа «экономикалық ойлар» туындай- ды. Туындаған ойды жүзеге асырған жағдайда болашақ болжамды табыс көлемдерін есептеу негізге алынады. Қызмет барысында кәсіпорынның қолда бар ресурстары анықталып, шықталғш ресурс көмегімен қандай да бір істі жүзеге асыру шаралары қолға алынады. Осы көрсеткіштер негізінде алдағы уақытта туындай- тын міндеттер, мақсаттар және про- блемалар қарастырылып, алдын алу шаралары жүзеге асырылады.
Нарықтық экономикада жоспарлау бүл - әртүрлі экономикалық, үйымдастырушылық, басқарушы- лық, әлеуметтік және қазіргі заманғы өндірістің даму дәрежесін сипаттай- тын көптеген қызметтерді жүзеге асыру негізі болып саналады. Олар- дың өзара әрекет ету механизмі бір кешенді жоспар немесе оған жетуге сәйкес мақсаттар мен қүралдардың біртүтас жоспарлы жүйесін талап етеді. Кәсіпорынның келешектегі қызмет етуінің әртүрлі экономикалық көрсеткіштерін жоспарлауца прогрес- сивті нормативтер, стандарттар, ғылы- ми ережелер және экономикалық мақ- саттар жүйесін толық пайдалану қажет.
Фирмішілік қызметті жоспарлау - өндірісті басқарудың маңызды қыз-
меті. Кәсіпорын қызметіндегі жос- пар - ресурстарды тиімді пайдалану немесе адамдардың материалдық қажеттіліктерін жоғары қанағаттан- дыруға жету мақсатымен оларды басқаруцы зерттейтін қазіргі заманғы экономикалық ғылымдардың маңыз- ды қүраушы бөлігі.
Кәсіпорын қызметш жоспарлау - фирмалар мен кәсіпорының жоспарлы қызметіне тікелей қатысты үйымда- стырушылық басқарушылық қызмет- тер. Ол қызметтерге: мақсатты не- гіздеу, стратегия қүру, жүмыстарды жоспарлау, белгілі операцияларды жо- балау, процесті үйымдастыру, жүмы- стармен қызметтерді үйлестіру, олар- дың атқаруын бақылау, нәтижелерді бағалау, мақсатқа түзету енгізу, жос- парларды өзгерту Кәсіпорын қызметш жоспарлау адамдардың өзара байла- нысты ғылыми тәжірибелік қызметі, оны зерттеу пәні болып - материал- дық және рухани қүндылықтарды өндіру, бөлу және түтыну кезіндегі еңбек пен капитал арасындағы еркін нарықтық қарым қатынастар жүйесі болып табылады [2,699 б].
Жоспарлау мақсаты жоспарлау- дың негізгі міндеттеріне, сондай-ақ кәсіпорын қызметінің ерекшелігіне байланысты болады. Мақсат қоя білу - жоспарлау мүмкіншілігін таңцауға тәуелді. Кәсіпорынның уақытша таң- дап алған мүмкіншілігіне байланыс- ты стратегиялық мақсаттар анықта- лады немесе таңдап алынған даму стратегиясына сәйкес оларды бөлшектейді. Кәсіпорындағы жос- парлау әдістері - бүл жоспарлы көрсеткіштері есептеуцің және анық- таудың нақты тәсілдері мен әдістері. Кәсіпорында қолдаңылатын жоспар- лаудың келесідей әдістерін бөліп көрсетуге болады:
1) Нормативті әдіс бойынша нор- малар мен техникалық-экономикалық
52 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
нормативтер негізінде шаруашылық субъектінің ресурстарға қажеттілік- тері есептелінеді.
2) Есептік-сараптамалық әдіс - база ретінде қабылданған көрсеткі- штердің шамаларын және жоспарлы кезендегі өзгерістерінің индексін тал- дау негізінде осы көрсеткіштердің жоспарлы шамалары есептелінеді.
3) Баланстық әдіс балансты құру жолымен қолда бар қаржылық ресур- стар және оған нақты қажеттіліктер арасындағы байланыстың қамтама- сыз етуін білдіреді.
4) Жоспарлы шешімдерді ұтым- ды үйлестіру әдісі шешімдердің ішінен тиімдісін таңдау үшін жоспарлы есептеулердің бірнеше нұсқасын құруды білдіреді.
5) Экономикалық-математика- лық модельдеу - экономикалық үдерісті дәл математикалық сипат- тау, яғни математикалық символдар мен амалдар (теңдеу, теңсіздік) көме- гімен берілген экономикалық құбы- лыстардың өзгерістерін, заңдылықта- ры мен құрылымын сипаттайтын факторларды бағалау.
6) Жоспарлаудыщ жүйелілік әдісі - бұл өзара байланысқан жұмыстар кешенін жүргізуді жоспарлау.
7) Бағдарламалық-мақсаттық әдіс - бұл бағдарламаны жоспарлау мен басқару әдістерінің жиыны.
Жоспарлаудың 4 кезеңін бөліп қарастыруға болады:
- жалпы мақсат құру;- нақты міндеттерді анықтау;- оған жетудің негізгі жолдары
және құралдарын таңдау;- орындалуына бақылау жасау.Жоспарлау үдерісі әрдайым
қазіргі және өткен кезеңдегі нақты және нормативті мәліметтерге сүйе- неді, кәсіпорынның келешектегі, қазіргі уақыттағы даму үдерісін анықтауға және бақылауға әрекет етеді. Нарық-
тық жоспарлаудың күрделілігі макро және микроэкономикалық үдерістер- ге болады. Бұл негізінен жоспардың орындалуына қатаң бақылаудың қажеттілігін және көрсеткіштерін түзету мүмкіндігін білдіреді.
Стратегиялық жоспарлау не- гізінен болашаққа бағдарланған, бірақ оны ұзақ мерзімдік жоспарлау- мен араластыруға болмайды. Өзге- шелігі: стратегиялық жоспарлау не- гізіне уақытша критерийлер емес, жоспарлаудың мазмұны алынады.
Стратегиялық жоспарлау шеңбе- рінде келесі мәселелер шешіледі:
нарыққа қандай өнім, қандай ас- сортиментте және қандай көлемде шығарады;
өндірістік бағдарлама (ассорти- ментке) қандай сегментке есептел- ген және ол болашақта қандай әлеу- етті клиенттерді тартуы мүмкін;
фирманың нарықтағы үлесі мен бет-бейнесінің сандық және сапалық мақсаттары бекітіледі;
жоспарланған деңгейде өнімдерді сату үшін қажетті жағдай- лар анықталады;
тауар қозғалысының қандай ар- налары арқылы нарық тауарлар мен жабдықталады;
өткізуді ынталандыру үшін қан- дай құралдар пайдаланылады;
ресурстар қалай бөлінетін бола- ды (стратегиялық жоспарға сәйкес материалдық, қаржылық, еңбек ре- сурстары);
фирма қандай экономикалық нәтижелерді күтеді және алға қойы- лған мақсаттарды жүзеге асыру ке- зінде қандай шығындар жұмсалады.
Оперативті жоспарлау қысқа мерзімді кезеңде ағымдық жоспар- лы-экономикалық қызметін жүзеге асырумен түсіндіріледі, мысалы жыл- дық өндірістік бағдарламаны құру, кәсіпорынның тоқсандық бюджетін
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 53
әзірлеу, алынған нәтижелерді бакылау және түзету, енгізу т.с.с.
Оперативті жоспарлау кәсіпорын- ның әлеуметтік-экономикалык даму жоспарында карастырылған жылдык тапсырмалардың өз уакытылы және сапалы орындалуын камтамасыз етеді.
Оперативті жоспарлау бір жылға немесе өте кыска мерзімге кұрыла- тын бюджет жүйесі немесе каржы жоспары аркылы жүзеге асырылады.
Өнеркәсіптік кәсіпорындарда оперативті жоспарлаудың 2 түрі бар:
- күнтізбелік;- ағымдык.Күнтізбелік жоспарлау жылдык
жоспарлы тапсырмаларды өндірістік бөлімшелер мен оларды орындау мерзімдері бойынша бөлу, сонымен катар накты жұмысты аткарушыла- рға бекітілген көрсеткіштерді ұсыну. Күнтізбелік жоспарды кұру үшін ал- ғашкы мәліметтер ретінде өнімді шығару көлемі, орындалатын жұмы- стардың еңбек сыйымдылығы, на-
рыкка тауарларды жеткізу мерзім- дері және кәсіпорынның әлеуметтік- экономикалык жоспарының баска көрсеткіштері колданылады.
Кәсіпорындағы ағымдык жоспарлау алға койылған стратегиялык максаттарға жету үшін өндірістік ре- сурстарды ұтымды бөлуге бағытта- лған оперативті-баскарушылык ше- шімдермен тығыз байланысты. Ағымдык жоспарлау кәсіпорынның өндірістік-шаруашылык кызметінің кыска-, ортамерзімді кезеңдерін кам- тиды [3, 336 б].
Сонымен, кәсіпорындардың дағда- рысты жағдайына эсер ететін жалпы- салалык және өзге де факторлардан баска ішкі себептердщ, мысалы кәсіпо- рын каржыларын ұтымсыз пайдалану, шығындарды баскару жүйесінің бол- мауы, жеткілікті деңгейде өңделмеген маркетингтік бағдарламалар мен бас- карудағы кателіктердің алдын алу не- месе болдырмауды жоспарлау жүйесінің маңызы ерекше.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:1. Бухалков М.И. Планирование на предприятии : учебное пособие / М.
И. Бухалков. - 4-е изд., испр. и доп. - М. : ИНФРА-М, 2010. - 411 с.2. Горемыкин В. А. Планирование на предприятии : учебник / В. А. Горе
мыкин. - 6-е изд., перераб. и доп. - М. : Юрайт, 2010. - 699 с.3. Котляров И. Д. Планирование на предприятии : учебное пособие / И.
Д. Котляров. - М. : Эксмо, 2010. - 336 с.
РезюмеВ данной статье рассмат риваю т ся экономическая сущность системы
планирования на предприятии, виды, основные принципы и этапы планирования в рыночной экономике.
SummaryIn given article kinds, main principles and planning stages in market economy are
considered economic essence o f system o f planning at the enterprise.
54 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
УПРАВЛЕНИЕ ЗАКУПКАМИ КАК ОСНОВНАЯ СОСТАВЛЯЮЩАЯ
УПРАВЛЕНИЯ ЗАТРАТАМИ ПРЕДПРИЯТИЯ
Байсалбаева А.А., магистрант АЭСА
В рыночной экономике «менеджмент» имеет два значения: во-первых, совокупность средств и форм управления основными сферами бизнеса внутри компании, а также взаимоотношений с внешними партнерами по бизнесу и потребителями продукции (услуг) для достижения ее стратегических и оперативных целей и задач; во-вторых - управляющий персонал компании.
Назначение логистического менеджмента - поддержание корпоративной стратегии фирмы с оптимальными затратами ресурсов, а также обеспечение системной устойчивости фирмы на рынке за счет сглаживания внутрифирменных противоречий между подразделениями закупок, производства, маркетинга, финансов и продаж и оптимизация межоргани- зационных взаимоотношений с поставщиками, потребителями и логистическими посредниками. [1].
Логистическому менеджменту фирмы следует уделять внимание сокращению общих затрат, связанных с процессом закупки, поскольку затраты на управление закупками по различным отраслям составляют от 40 до 60% в структуре себестоимости производства готовой продукции развитых стран. [2].
Для того, чтобы понять пути снижения затрат, связанных с закупочной деятельностью предприятия, следует остановиться подробнее на определении понятия «закупка» и «управление закупками».
Работа любого предприятия зависит от наличия сырья, материалов, товаров и услуг, которые поставляют
ему другие организации. Даже самому небольшому офису для выполнения своих функций необходимы помещения, тепло, свет, средства связи и офисное оборудование, мебель и различные другие предметы. Как правило, ни одна организация, предприятие, учреждение не являются самодостаточными.
Деятельность по организации и управлению закупками направлена на то, чтобы компания получала необходимое по качеству и количеству сырье, материалы, товары и услуги в нужное время, в нужном месте, от надежного поставщика, своевременно выполняющего свои обязательства, с хорошим сервисом (как до осуществления продажи, так и после нее) и по выгодной цене.
Осуществление закупок (снабжения) - одна из важнейших функций в каждой компании. Ее значение можно рассматривать в двух аспектах - тактическом и стратегическом.
Снабжение (закупки) в тактическом, оперативном плане - ежедневные операции, традиционно связанные с закупками и направленные на избежание дефицита или отсутствия необходимого продукта (МР - материальных ресурсов или ГП - готовой продукции). Работники компании испытывают различные неудобства, когда снабжение не отвечает их минимальным ожиданиям. Отсутствие товара - необходимого количества и качества, его несвоевременная доставка могут создать проблему у конечного потребителя продукции или услуги. Эта мысль столь очевидна, что отсутствие претензий, вероятно, может служить показателем хорошего снабжения. [3].
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 55
Стратегическая сторона снабжения - собственно сам процесс уп - равления закупками, связи взаимодействия с другими отделами компании, с внешними поставщиками, потребностями и запросами конечного потребителя, планирование и разработка новых закупочных схем и методов и т.п. Потенциал стратегической сферы закупок очень велик. Его развитие и использование зависит как от знаний о таком потенциале у руководства компании, так и от способности эффективно распределять корпоративные ресурсы. Обязанность тех, кто уполномочен управлять функцией снабжения, - повсюду находить стратегические возможности и привлекать к ним внимание высшего руководства.
За рубежом сфера деятельности по обеспечению предприятия необходимыми видами МР или ГП традиционно называется Purchasing/ Procurement - закупки /управление закупками. Эта же область производственной деятельности в отечественной практике до сих пор на называется материально-техническим снабжением. В частности, профессора Д. Дж. Бауэрсокс и Д. Дж. Клосс указывают, что «снабжение» включает закупки и организацию внешних поставок материалов, производственных компонентов или готовых продуктов от поставщика на производственные предприятия, склады торговых предприятий или в розничные магазины. В зависимости от ситуации приобретение материальных ресурсов обозначают разными наименованиями. В производственной деятельности такой процесс приобретения обычно называют «закупками». В государственном секторе традиционно применяется термин «снабжение». В розничной торговле и складском хозяйстве широко используется термин «покупки» [4].
Наибольший удельный вес в затратах, связанных с закупками, занимают: собственно цена МР (материальных ресурсов), затраты на транспортировку и управление запасами МР (складирование, грузопереработка, хранение и пр.)
Выигрыш от рациональной организации закупок может быть весьма значительным. Учитывая, что издержки в этом случае составляют 40-60% вырученных от продажи товаров средств, удачные решения в этой области превосходят эффект прибыльности компании как за счет маркетинга, так и за счет усовершенствований производства. По оценкам американских специалистов [5], для увеличения прибыли компании на 100% необходимо соблюдение следующих условий:
- объем продаж должен возрасти на 15%;
- цена товаров - возрасти на 15%;- заработная плата и расходы -
снизиться на 25%;- накладные расходы (расходы,
сопутствующие производству, но не входящие в стоимость труда и материалов) - снизиться на 33%;
- затраты на закупки - снизиться на 8%.
Таким образом, на каждый процент снижения затрат на закупки приходятся 12% роста прибыли - лучший результат.
Для сокращения числа составляющих компонентов затрат на закупки необходима целенаправленная политика фирменного логистического менеджмента, включающая комплекс мероприятий, среди которых можно указать:
• совершенствование планирования потребности и нормирования расхода МР для производственных подразделений фирмы;
• устранение потерь от брака (политика «ноль дефектов») в производстве и потерь МР при доставке от поставщиков;
56 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
• максимальное сокращение отходов производства и эффективное использование вторичных МР;
• исключение, по возможности, промежуточного складирования МР при доставке от поставщиков;
• доставка МР от поставщиков как можно большими отправками с максимальным использованием грузовместимости транспортных средств и минимальными тарифами;
• минимизация уровней запасов МР во всех звеньях складской системы.
Стратегия закупок МР в производственной компании должна ставить перед собой следующие приоритеты:
- Конкурентоспособность поставщиков;
- Ценовые скидки;- Снижение затрат на доставку и
управление запасами;- Высокая оборачиваемость за
пасов МР;
- Стратегическое партнерство.Стратегия закупок МР базирует
ся на перечисленных выше критериях, анализе рынка поставщиков, и установленных временных приоритетах. К числу важнейших задач относятся: изучение конкурентоспособности поставщиков на рынке конкретных МР, возможность предоставления ими ценовых скидок при долгосрочных отношениях, максимальное снижение затрат на доставку и хранение МР (близость к производственным подразделениям компании, отсутствие промежуточного складирования), изучение возможности долгосрочного партнерства.
Соблюдение в оперативной деятельности предприятия вышеперечисленных критериев позволит достигать постоянного снижения затрат на закупки, что положительно скажется на общем управлении затратами предприятия.
Список использованной литературы:1. «Корпоративная логистика» под общ.и научн. редакцией проф. В.И.-
Сергеева. - М.: Инфра-М, 2006, С.672. Линдерс Майкл Р., Фирон Харольд Е. Управление снабжением и за
пасами. Логистика/Пер. с англ. СПб.: Полигон, 1999, C.233. Линдерс Майкл Р., Фирон Харольд Е. Управление снабжением и за
пасами. Логистика/Пер. с англ. СПб.: Полигон, 1999. С.494. Бауэрсокс Д.Дж., Клосс Д.Дж. Логистика. Интегрированная цепь по
ставок. М.: ЗАО «Олимп-Бизнес», 2001. С.575. Stock R.James, Lambert M.Douglas. Strategic Logistic Management.
McGraw-Hill - Irwin, 2001. P. 502.
ТүйінБұл мақалада «сатып алу» және «сатып алуды басқару» түсініктеріне
шет елдік ж әне өзім іздің экономика мамандарының берген анықтамалары зерттелінеді. Сатып алу шызындарын және жалпы кәсіпорынның шызындарын қысқартатын шаралар талдалынады.
SummaryIn the article defines the specification “purchase” and “purchasing management”
in domestic and foreign scientists. Analyzed a set o f actions, allowing reduce the costs fo r purchasing, and in general reduce company costs.
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 57
СИСТЕМА УПРАВЛЕНИЯ ЗАТРАТАМИ В ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ
Кумысбек Б. Х., магистрант МБШ КазЭУим.Т.Рыскулова
В современной, быстро меняющейся обстановке необходимо постоянно проводить анализ деятельности фирмы для принятия управленческих решений.
Эффективность деятельности предприятия во многом зависит от правильно выбранной стратегии управления, от экономического потенциала, которым обладает предприятие, от конкурентоспособности выпускаемой продукции, включая уро- веньзатрат. Рациональное управление предприятием предполагает регулирующее, целенаправленное воздействие на процесс «затраты - выпуск».
Для успешной деятельности предприятия необходимо создать эффективную систему управления затратами. В рамках данной системы информация о затратах используется для разработки стратегии развития, направленной на достижение устойчивого преимущества перед конкурентами. Именно с этих позиций следует подходить к значению создания на предприятии системы управления затратами. Информация о затратах является основой для принятия большого числа управленческих решений, например, какую продукцию производить, от выпуска какой продукции отказаться, какую цену установить на продукцию, производить или покупать комплектующие изделия.
Таким образом управление затратами - это динамичный процесс, включающий широкий круг управлен
ческих действий, направленных на оптимизацию затрат с целью повышения эффективности работы предприятия и получения преимуществ перед конкурентами.
Одной из предпосылок создания эффективной системы планирования и контроля затрат на предприятии является четкое понимание классификации затрат и процесса формирования себестоимости продукции. Для анализа и принятия решений необходима исходная информация, такую информацию получают из ряда технико-экономических показателей, одним из которых является себестоимость.
Можно с уверенностью заявить, что этот показатель является одним из наиболееважных. Главными задачами развития экономики на современном этапе являетсявсемерное повышение эффективности производства, а также занятие устойчивыхпо- зиций предприятий на внутреннем и международном рынках. Чтобы вы- держатьострую конкуренцию и завоевать доверие покупателей предприятие должно выгодновыделяться на фоне предприятий того же типа. Хо - рошо известно, что покупателя впер- вую очередь интересует качество продукции и ее цена. Чем выше пер- выйпоказатель и ниже второй, тем лучше и выгоднее для покупателя и предприятия. [1, 33 c]
Резервы улучшения этих показателей как раз и заключены в себестоимости продукции. В обобщенном виде себестоимость продукции отра-
58 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
жает все стороны хозяйственной деятельности предприятий, их достижения и недостатки. Уровень себестоимости связан с объемом и качеством продукции, использованием рабочего времени, сырья, материалов, оборудования, расходованием фонда оплаты труда и др.
Себестоимость, в свою очередь, является основой определения цен напродукцию. Систематическое снижение себестоимости промышленной продукции - одно из основных условий повышения эффективности промышленного производства.
Она оказывает непосредственное влияние на величину прибыли, уровень- рентабельности, а также на общегосударственный денежный фонд - бюджет. Поэтому формирование издержек производства и обращения, их учет имеет важное значение для предпринимательской деятельности организаций.
Управление затратами- это средство высокого экономического результата предприятия. Отметим, что управление затратами это не только их снижение. Оно включает также элементы управления.
Предметом управления затратами являются затраты предприятия- во всем их многообразии.
Особенности затрат как предмета управления:
- динамизм. Они находятся в постоянном движении, изменении; их рассмотрение в статике весьма условно и не отражает реальной жизни;
- многообразие, которое обусловливает многообразие способов, приемов и методов управления затратами;
- трудность измерения, учета и оценки - абсолютно точных методов измерения и учета затрат не существует;
- сложность и противоречивость влияния на экономический результат.
Основные задачи управления затратами предпринимательской деятельности:
- выявление роли управления затратами как фактора повышения экономических результатов деятельности;
- определение основных методов управления затратами;
- определение экономических и технических способов и средств измерения, учета и контроля затрат на предприятии. [1.40c]
Предприятие как объект управления - это сложная, динамичная, производственная, социально-экономическая, техническая и организационная система, открытая воздействию внешней среды. В производственном процессе организации объединяются различные вещественные элементы и людские ресурсы, между которыми существует множество связей. Предприятие является многоэлементным образованием и делится, в зависимости от применяемого основания (признака) деления, на различные множества элементов (подсистемы).
В зависимости от объектов управления можно выделить подсистемы управления: производственными процессами, материально-техническими ресурсами, персоналом и др. К таким подсистемам можно отнести управление затратами организации, которое включает объект и субъект управления.
Объектом управления затрата- миявляются собственно затраты организации, процесс их формирования и снижения.
Субъектом управления затратами выступают руководители и специалисты организации и производственных подразделений, т. е. управляющая система.
Таким образом, система управ-
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 59
ления затратами это целевая, многоуровневая система, где объект управления - затраты организации, а субъект управления затратами - управляющая система.
Цели системы управления затратами рассматриваются в системе целей организации, которые могут различаться:
- по содержанию: производственные, социальные, экономические, научно-технические;
- по времени реализации: долгосрочные, среднесрочные и краткосрочные;
- по виду управления: стратегические, тактические, оперативные;
- по значению: цели функционирования, развития организации и т. п. (могут быть выражены через одну глобальную цель, ибо предприятие является многоцелевой системой).
В условиях административного управления цели предприятия во многом задавались вышестоящими уровнями управления, например, по управлению затратами: в виде заданий по снижению себестоимости сравнимой товарной продукции; по снижению затрат на 1 тенге товарной продукции, по предельному уровню затрат и др.
В условиях переходной экономики у предпринимателей появилась возможность выбора целей. Выбор и формулирование целей определяются стратегией предприятия и конкретными условиями их реализации на ближайший период.
В современных условиях целями предпринимателей могут быть как экономические показатели, так и имиджевые:
- рост прибыли и рентабельности;
- поддержание уровня прибыли;- повышение производительнос
ти труда;
- увеличение выпуска конкурентоспособной продукции;
- удовлетворение запросов потребителей;
- повышение качества продукции;- готовность и способность вы
полнять новые задачи;- надежность системы.В части затрат на производство
могут быть поставлены цели:- минимизации затрат;- поддержания себестоимости на
нормативном уровне;- снижения себестоимости и ее
составляющих (материальных, трудовых и др. затрат).
Основными функциями системы управления затратами следует считать прогнозирование и планирование, учет, контроль (мониторинг), координацию и регулирование, а также анализ затрат. [2, 26c]
Планирование затрат может быть перспективным - на стадии долгосрочного планирования и текущим - на стадии краткосрочного планирования. Если точность долгосрочного планирования затрат невелика и подвержена влиянию инвестиционного процесса, поведения конкурентов, политики государства в области экономического управления организациями, а иногда и форс-мажорных обстоятельств, то краткосрочные планы затрат отражают нужды ближайшего будущего и более точно определяются годовыми и квартальными расчетами.
Организация - важнейший элемент эффективного управления затратами. Она устанавливает, кто, в какие сроки, с использованием какой информации и документов, какими способами управляет затратами в предпринимательской структуре. Определяются центры возникновения затрат и центры ответственности.
60 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
Разрабатывается иерархическая система линейных и функциональных связей менеджеров и специалистов, связанных с управлением затратами. Эта схема должна быть совместима с организационно-производственной структурой предприятия.
Координация, взаимозаменяемость и регулирование затрат (нормативный метод) - это сравнение фактических затрат с запланированным уровнем, определение отклонений и принятие оперативных мер по ликвидации расхождений. Своевременная координация и регулирование затрат позволяют предприятия избежать серьезного срыва в выполнении запланированного экономического результата деятельности.
Учет как элемент управления затратами необходим для подготовки информации при принятии правильных решений. В рыночной экономике принято разделение учета на два вида: производственный и финансовый.
Производственный учет, как правило, отождествляется с учетом затрат на производство и калькулированием себестоимости продукции. В своем развитии производственный учет трансформировался в управленческий учет, который является активным инструментом управления предприятием.
Производственный учет ориентируется на методику отражения затрат на производство, а управленческий - на анализ ситуации, принятие решений, изучение запросов потребителей информации, анализ отклонений от стандартных затрат. В системе управления учета подготавливается информация для менеджеров внутри организации с целью помочь им принять правильное решение.
Финансовый учет призван предоставлять информацию пользователям вне предприятия и предполагает срав
нение затрат с доходами для определения прибыли. [2, 3 0c]
Функция контроля (мониторинга) в системе управления затратами обеспечивает обратную связь для сравнения запланированных и фактических затрат. Эффективность контроля связана с корректирующими управленческими действиями, направленными на приведение фактических затрат в соответствие с запланированными или уточнение планов, если они не могут быть выполнены из-за объективно изменившихся производственных условий.
Анализ затрат является элементом функции контроля в системе уп - равления затратами. Он предшествует управленческим хозяйственным решениям и действиям, обосновывает и подготавливает их. Анализ позволяет оценить эффективность использования всех ресурсов предприятием, выявить резервы снижения затрат на производство, подготовить материалы для принятия рациональных управленческих решений.
Активизация и стимулирование - это воздействие на участников производства, побуждающее их соблюдать установленные планом затраты и находить возможности их снижения. Для мотивации таких действий используются как материальные, так и моральные стимулы. Нельзя прибегать к наказанию при увеличении затрат. В этом случае работники будут оспаривать величину планируемых затрат, стремясь к установлению их более высокого уровня. Достижение основной цели предприятия - получение максимально возможной прибыли за счет снижения затрат - станет труцновыполнимой задачей.
Таким образом, управление затратами - это динамичный процесс, включающий управленческие действия прямой и обратной связи, це-
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 61
лью которых является достижение высокого экономического результата деятельности предприятия.[3, 10c]
Основными принципамиуправления затратами на предприятии являются:
- методическое единство на разных уровнях управления затратами;
- управление затратами на всех стадиях жизненного цикла изделия - от создания до утилизации;
- органичное сочетание снижения затрат с высоким качеством продукции (работ, услуг);
- направленность на недопущение
излишних затрат;- взаимозаменяемость ресурсов;- широкое внедрение эффектив
ных методов снижения затрат;- совершенствование информаци
онного обеспечения о величине затрат;- повышение заинтересованнос
ти производственных подразделений предприятия в снижении затрат.
Соблюдение всех принципов системы управления затратами создает базу для экономической конкурентоспособности предприятия в условиях рыночной экономики.
Список использованной литературы:1. «Управление затратами на предприятии»/под ред. В.Г. Лебедева,
Т.Г. Дроздова, В.П.Кустарёва: С.-П., издательский дом «Бизнес-пресса», 2007, 265с.
2. С. А. Котляров «Управление затратами»: С.-П., «Питер», 2001, 160с.3. К.В.Измайлова «Финансовый анализ»: Киев, 2009, 230с.
ТүйінШызындарды басқару жүйесі кәсіпорын тиімділігін жогарылату мақсатында
ж оспарлаудың т иімді ж үйесін құрудың негізі болып табылады. Кәсіпорын шызътдарът басқарудыц қазидаларымен жіктемесі жүйелендірілген, олар нарық жагдайында кәсіпорынныц бәсекеқабілеттілігініц құралы болып табылады.
SummaryCost management system is the foundation fo r an effective planning system to improve
the efficiency o f the enterprise. System atized classification and principles o f cost managem ent companies which are tools to the company's com petitiveness in the marketplace.
62 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
АНАЛИЗ И ОЦЕНКА ПРОБЛЕМ И ПЕРСПЕКТИВ РАЗВИТИЯ ТУРИЗМА КАЗАХСТАНА
Шамшиев Е.А.,магистрант ААЭС
Согласно прогнозам Всемирной туристкой оргнизации при ООН, в 2012 году количество туристов, несмотря на нестабильность в глобальной экономике и перспективы второй волны кризиса, перешагнул рубеж в 1 млрд долларов, общий объем поступлении от туризма в мире превысил 1 триллион.
Индустрия туризма в Республике Казахстан на государственном уровне признана одной из приоритетных отраслей экономики. В своем Послании народу Казахстана 2012 Президент страны поставил перед правительством задачу разработать системный план развития горнолыжных курортов мирового уровня близ Алматы. [1]. Если посмотреть на экономику туризма, то это как раз тот сектор, развивать который для Казахстана крайне актуально - в отличие от нефтянки он создает значительное количество рабочих мест и имеет мощный мультипликативный эффект. К примеру, 1 доллар потраченный на подъемник, приносить 5 долларов прямого дохода непосредственно курорту и 15 долларов экономике региона в целом. Также, 1 доллар потраченный туристом, создает 6 долларов в сопутствующих отраслях городаРазвитие только этого направления туризма позволить выйти на уровень в 6-10 млн туристов в год. Тогда, через 20 лет можно добиться повышения доли туризма в ВВП страны до 10%, вместо нынешней, примерно, 0,5% и планируемой к2020 году увеличения до 2,5%. Перспективность данного направления развития подтверждаются опытом Австрии, где 80% туристов, более 21 млн человек, приезжа
ют на горнолыжные курорты, и Турции - более 25 млн. Поступления от туристов в Австрии составляют более 30 млрд, а вТурции - более 27 млрд долла- ров.По расчетам специалистов, в среднем, для получения доходов, эквивалентных тем, которые дает один иностранный турист, надо вывозить на мировой рынок примерно 9 тонн каменного угля, или 15 тонн нефти, или 2 тонны высокосортной пшеницы. При этом продажа сырья истощает энергоносители страны, а туристская индустрия работает на возобновляемых ресурсах. По подсчетам зарубежных экономистов 100 тысяч туристов, проведя в среднем два часа в городе, расходуют не менее 350 тысяч долларов, или 17,5 долларов на человека каждый час[2].
По статистике Комитета по туризму МИНТ РК, с января по сентябрь 2011 года по въездному туризму было обслужено более 20 тысяч нерезидентов, а средняя заполняемость гостиниц по стране в среднем за последние три года не превышает 24%. Впрочем, не только за счет иностранцев должен развиваться туристический сектор экономики. Во многих развитых странах мира, в ряд которых и стремится встать современный Казахстан, почти половина доходов туристической отрасли приходится на внутренний туризм. Согласно официальным данным Агентства Республики Казахстан по статистике, за 2011 год по внутреннему туризму в стране было обслужено всего 189502 человека, что ненамного превышает численность за аналогичный период в 2010 году (разница в
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 63
14562 человека). Заполняемость гостиниц по республике на конец 2011 года составила всего 25,8%. При этом динамика по сравнению с 2008-2009 годами практически отсутствует[3]. Тенденции роста есть, но они незначительны, учитывая потенциал внутренних природных ресурсов страны. Представленные количественные показатели говорят о том, что туристическая отрасль не претерпела за последние годы принципиальных структурных и содержательных изменений.
Казахстан, обладая уникальными природными ресурсами и самобытной культурой кочевого народа, имеет огромный нереализованный потенциал для развития туризма на международном и региональном рынках. Туристический потенциал рекреационных ресурсов и историко-культурного наследия позволяет республике гармонично интегрироваться в международный рынок туризма и достичь интенсивного развития туризма в стране, что обеспечит устойчивый рост занятости и доходов населения, стимулирование развития смежных с туризмом отраслей и увеличение притока инвестиций в национальную экономику. Современные тенденции в развитии этой отрасли таковы, что туристы, которые хорошо изучившие известнейшие курорты мира, стремятся в те страны, где туристический сектор только начинает развиваться. С этой позиции привлекательности Казах- станимеет огромный потенциал.
Анализ и оценка туристского потенциала показывает, чторациональ- ное и бережное использование природных ресурсов способствует развитию в республике практически всех видов туризма. На сегодня перспективными направлениями в Казахстане представляются горнолыжный, курортнорекреационный, оздоровительно-лечебный, экологический туризм [4].
При этом в стране практически не остается экологически безопасных мест не только для отдыха, но и для проживания, так как зачастую люди сами доводят экологическую среду до критического состояния.В сфере давно назрели серьезные системные проблемы, которые необходимо решать на всех уровнях власти. К ключевым недостаткам, тормозящим развитие въездного и внутреннего туризма в Казахстане можно отнести завышенные цены на все виды транспортных, гостиничных и ресторанных услуг, слабый государственный контроль туристической сферы,низкий уровень развития транспортной и гостиничной инфраструктуры, слабая научно-исследовательская база для изучения туризма, недостаток профессиональных кадров в сфере туризма, несовершенство законодательного и экономического стимулирования въездного и внутреннего туризма на государственном и местному- ровне, недостаточно квалифицированная организация обслуживания туристов, что создает отрицательный имидж, как конкретному туристскому центру, так и стране в целом, недостатки в политике государства и местных властей по созданию положительного имиджа как страны привлекательной для туризма, бедность ассортимента предлагаемых услуг, а также отсутствие комплексной маркетинговой стратегии по пропаганде внутреннего и въездного туризма.
Казахстан, несомненно, привлекателен для иностранных туристов и местного населения, имеет огромный нереализованный туристский потенциал, но сдерживающие факторы мешают полноценному развитию туризма в стране. Учитывая состояние и тенденции туристической отрасли в Казахстане, для решения вышеуказанных проблем необходимо усилить практическую значимость применяе-
64 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
мых действий профильных научных структур, которые занимались бы вопросами комплексного прогнозирования развития и территориальной организации туризма, вели работы по оценке туристическо-рекреационных ресурсов, разрабатывали научные принципы организации туризма, включая отдельные его виды, и управления ими;создать условия для отдыха и как следствие, подъема экономики за счет рентабельности туристических объектов. Это обеспечит устойчивый рост занятости и доходов населения, стимулирование развития смежных с туризмом отрас- лей;развивать систему государственного регулирования и поддержки туристической деятельности посредством совершенствования законодательства по вопросам развития въездного и внутреннего туризма, упрощения регистрационных процедур; наладить взаимодействие различных министерств в области развития внутреннего туризма, так как ре
шение данной задачи требует комплексного подхода с точки зрения науки, культуры, образования, зцравоохранения;по- высить качество транспортных и гостиничных услуг в соответствии с требованиями, установленными системой технического регулирования;повышать уровень культуры и ответственности населения за нанесение ущерба окружающей среде и в целях широкой пропаганды и популяризации туризма широко освещать информацию о туристических фирмах на телевидении, в интернете, СМИ; создать единый интернет-журнал с полной информацией о туристических услугах каждого региона.
Все эти мероприятия будут способствовать дальнейшему развитию как внутреннего, так и въездного туризма, что в конечном итоге, приведет к значительному повышению привлекательности национального туристического продукта и интеграции Казахстана в систему мирового туристического рынка.
Список использованной литературы:1. Послание Президента Республики Казахстан Н.А. Назарбаева наро
ду Казахстана (27.01.2012 г)2. Туризм Казахстана, информация, официальные документы, статисти
ка, анализ, Государственное агентство по туризму и спорту при Правительстве РК, 2012 годтотаё^и/?а=3-201203190025
3. ИА "Казинформ" 3 ноября 2012 Туризм в Казахстане: проблемы иперспективы
4. Журнал ForbesKAZAKHSTAN, №°8 (12), август 2012
ТүйінБұл мақала Қазақстанныц туризм саласындазы даму перспективалары мен
қазіргі жаздайын қарастыруза арналзан. Сыртқы және ішкі туризмніц дамуын тежейтін мәселелерге және оны шешу механизміне, сонымен қатар қазіргі заман жаздайындазы туризм дамуыныц жаца формаларын анықтауза назар аударыілзан.
SummaryArticle focuses on the current state and prospects o f the tourism industry in
Kazakhstan. Special attention is p a id to problems hindering domestic and inbound tourism and to mechanisms o f their solutions, as well as the development o f new forms o f tourism in the modern world.
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 65
АНАЛИЗ И ОЦЕНКА СОВРЕМЕННОГО СОСТОЯНИЯ ЖИЛИЩНОГО СТРОИТЕЛЬСТВА
В РЕСПУБЛИКЕ КАЗАХСТАН
Согласно исследованию «Глобальный индекс цен на жилую недвижимость», проведенной международной консалтинговой компанией KnightFrank^ течение первогокварта- ла 2012 года цены оставались стабильными, но впервыес четвертого квартала 2009 года среднегодовые темпы роста оказались ниже 1%. Наиболее существенный рост зафиксирован в Бразилии (+23,5%). Ирландия продемонстрировала сильнейшее снижение среди исследуемых стран (-16,3%). Цены на жилье в целом порынку быстрее всего падают в Африке (-0,8%). Динамика роста средних цен на жилье в странах Азиатско-Тихоокеанского региона снизилась до 2,1 %.Глобальный индекс цен на жилье продемонстрировал рекордно низкие темпы роста с пика кризиса в 2009 году: всего 0,9% в течение 12 месяцев (по итогам марта 2012). Сомненияо тносительно будущего Еврозоны наряду с неизменны- миусилиями правительств азиатских стран снизить ажиотаж на перегретых рынках и ограничить спекулятивные инвестиции, нанесли ощутимый урон. Впервые с 4 квартала 2010 года российский рынок демонстрирует положительную динамику: изменение относительно 1 квартала 2011 года составило 8,2%, что также является самым высоким показателем для России в посткризисный период (с конца 2009 года). Последующие три- шесть месяцев будут переломными/ решающими для глобального рынка
Жантикеева C., Иманбердиева А.,
магистранты ААЭСжилья. Если разочарование экономиками Испании и Греции уменьшится, а Франция и Германия согласятся на неизменную линию укрепляющих мер, влияние кризиса снизится. В противном случае, индекс глобальных цен на жилье начнет укрепляться не раньше 2013 года.[1]
Анализ и оценка современного состояния жилищного строительства в Республике Казахстан показывает, что основная задача Правительства заключается встимулировании развития и дальнейшей реализации мер государственной поддержки жилищного строительства: сохранить объемы ввода государственного жилья, шире использовать потенциал системы жилищных строительных сбережений, продолжить строительство инженерно- коммуникационной инфраструктуры, а также стимулировать привлечение частных инвестиций в жилищное строительство. В рамках реализации Программы на строительство арендного жилья в 2012 году планируется выделить 9,6 млрд. тенге из республиканского бюджета.[2]. По состоянию на 1 апреля 2012 года, перечислено 1894 млн. тенге. План ввода арендного жилья на 2012 год составляет 136,4 тысяч кв. метров. За январь-март 2012 года введено в эксплуатацию 15,9 тысяч кв. метров общей площади жилых домов, 12,2 тысяч кв. метров площади квартир, 226 квартир.
На строительство и реализацию жилья через систему жилстройсбе-
66 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
режений за счет кредитных средств из республиканского бюджета в 2012 году местным исполнительным органам предусмотрено выделение42413.4 млн. тенге. Предусмотренный ввод кредитного жилья в текущем году составляет 313 тысяч кв. метров. За январь-март 2012 года введено в эксплуатацию 8,9 тысяч кв. метров общей площади жилых домов, 6,3 тысяч кв. метров площади квартир, 107квартир. По состоянию на 1 апреля 2012 года, с начала деятельности АО «Жилищный строительный сберегательный банк Казахстана» около 230 тысячи участников заключили договора о жилищных строительных сбережениях с общей- суммой накопления более 87,7 млрд. тенге. Наибольшая доля заключенных договоров о жилищных строительных сбережениях приходится на города Астана (16,1%) и Алматы (13,4%), Актюбинскую (8,2%) и Восточно-Казахстанскую (9,8%)области. В январе-марте 2012 года выдано жилищных, промежуточных и предварительных жилищных займов 1672 заемщикам на общую сумму около5.4 млрд. тенге, из них в рамках программы - 788 заемщикам на общую сумму более 2,5 млрд. тенге. В 2012 году на развитие и обустройство инженерно-коммуникационной инфраструктуры в районах жилищной застройки из республиканского бюджета предусмотрено выделение целевых трансфертов в сумме 46004,4 млн. тенге, в том числе Акмолинской области на проведение предварительных работ по развитию села Кощи, как города-спутника города Астаны - 1939,6 млн. тенге и Алматинской области на проведение предварительных работ по строительству четырех городов-спутников города Алматы - 4064,8 млн. тенге. По со
стоянию на 1 апреля 2012 года, перечислено 5966,4 млн. тенге, из них освоено 4198,5 млн. тенге. Построено 13,03 км линий электроснабжения, 1,51 км сетей водоснабжения, 0,32 км сетей канализации, 3,27 кмгазифика- ции. Наряду с указанными мерами в соотвествии с Постановлением Правительства от 13 декабря 2011 года были внесены изменения и дополнения в постановление Правительства Республики Казахстан от 31 марта 2011 года№329 «Об утверждении Программы жилищного строительства на 2011-2014 годы», согласно которым финансирование пилотных проектов по строительству жилых объектов в городах Астана и Шым- кент будет осуществляться через Фонднедвижимости. Общая сумма инвестиций Фонда недвижимости в пилотные проекты на строительство жилых объектов составит 17,1 млрд. тенге. Реализация пилотных проектов Фондом недвижимости позволит ввести в эксплуатацию в 2012-2013 гг. 146 тыс.кв.м. жилья, в том числе в 2012 году - 91 тыс. кв. метров, в 2013 году - 55 тыс. кв. м.
В Послании Президента Республики Казахстан народу Казахстана от 27 января 2012г. в качестве основных приоритетов определено строительство доступного жилья для молодых семей. Правительству РК дано поручение не позднее 1 июля 2012г. разработать программу «Доступное жилье - 2020». Согласно стандартам доступность жилья оценивается с использованием специального индекса, который вычисляется как средняя цена 1 кв. м, умноженная на18 (норма обеспеченности жильём согласно СНиП РК) и делённая назначение заработной платы за 1 год (среднемесячная заработная плата- ,умноженная на 12 (количество меся-
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 67
цев)) и умноженная на коэффициент3/ 2 (3 человека в семье: 2 взрослых и 1 ребенок;2 заработные платы).Преде- лы колебания данного коэффициента характеризуют доступноежилье (до 3), умеренно недоступное жилье (3,14), серьезно недоступноежилье (4,15), значительно недоступное жилье (выше 5,1). Данный коэффициент оценивает, сколько лет должна работать семья из 3 человек, чтобы заработать на квартиру площадью в 54 кв.м, при условиичто весь доход идет на уплату стоимости квартиры.
Анализ доступности жилья по республике показывает, что начиная с 2007 года, в целом по Казахстану прослеживается тенденция повышения доступности жилья. Если в конце 2007 г. показатель доступности жилья составлял около 7 лет, то к концу 2011г. он понизился до 4 лет, что отражает переход из категории «значительно недоступное жилье» в «умеренно недоступное жилье». Коэффициент доступности жилья в Алматы по-прежнему остается высоким, хотя наблюдается значительное улучшение по сравнению с2007 г. Для повышения уровня доступности жилья в 1 квартале 2012 года на строительство жилья было направлено 77,0 млрд. тенге, что на 1,9% больше, чем в январе-марте предыдущего года. В региональном разрезе за январь- март текущего года - в г. Алматы и в г. Астане было направлено 11,3 млрд. тенге и 7,9 млрд. тенге соответственно.- При этом, основными источниками инвестиций в жилищное строительство остаются собственные средства застройщиков и населения, несмотря на сокращение их доли с 71% в 2004г. до 51% в 2011г. В 1 квартале 2012г. их доля составила 60%. Вместе с тем, по Алматы преобладающую часть составляют собственные и за
емные средства, доля которых в 2006-2007гг. составляет 16% и 78%, в 2011г. - 32% и 40%, в 1 квартале 2012г. - 50% и 45% соответственно. В Астане до 2007г. жилищное строительство осуществлялось в основном за счет собственных средств (70%- 90%), в 2008- 2011гг. их доля существенно снизилась - до 13%, тогда как доля инвестиций за счет бюджетных и заемных средств увеличилась до 37% и 50% в 2011г. соответственно, в 1 квартале 2012г. - 29% и 56% соответственно.В 1 квартале 2012 года доходность инвестиций в недвижимость по Казахстану составила 9,3%, в г.Астана - 13,8% иг.Алматы - 11,3% соответственно. В связи с тем, что впервом квартале 2012 года арендные ставки и средние цены на- рынке вторичного жилья показывают снижение, наблюдаетсяуменьшение доходности инвестиций.В общем объеме инвестиций на жилищное строительство на долю средств республиканского бюджета приходилось 19,8% (82 693,0 млн. тенге), местного бюджета - 5,7% (23 807,4 млн. тенге), собственных - 50,9% (212 579,3 млн. тенге, из них, средств населения - 184 701,8 млн. тенге), иностранных инвестиций - 2,1% (8 668,8 млн. тенге), заемных - 21,5% (89 393,1 млн. тенге). Среди регионов наибольший удельный вес в общереспубликанском объеме инвестиций, направленных в жилищное строительство, занимают г. Алматы (19,4 % - 80 863,3 млн. тенге), г.Астана (17,9% -74 675,2 млн. тенге) и Алматинская (19,7% - 82 032,5 млн. тенге), Актюбинская (5,7% - 23 644,8 млн. тенге), Атыра- уская (5,5% -23 137,0 млн. тенге), Мангистауская (5,5% - 23 133,7 млн. тенге), Карагандинская (4,9% - 20591,8 млн. тенге) области.
Таким образом, анализируя со-
68 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
временное состояние жилищного строительства Казахстана можно наблюдать, что ипотечное кредитование достигнув пика (418 млрд тенге) в 2007 году, оно снизилось до 68 млрд в 2009-м. С той поры ипотека медленно растет - до 126 млрд в 2011 году, но это меньше, чем было даже в докризисном 2005-м. Очевидно, протрезвевшие потребители начинают осознавать свои более чем скромные возможности в плане покупки недвижимости. В таких условиях начинает возрастать роль государства в решении жилищной проблемы: если в том же 2005-м государственные инвестиции в строительство жилья не превышали 15% (а в кризисные годы падали ниже 9-10%), то в 20102011 годах они уже составили 27% и 26% соответственно. Действуя в -
рамках программы «Доступное жилье-2020», АО «Фонд недвижимости “Самрук-Казына” пытается содействовать в обеспечении населения доступным жильем. [3] Как объяснил на дискуссии в Институте политических решений председатель правления фонда, они действуют сразу по девяти направлениям, каждое из - которых призвано решать проблемы определенной целевой категории нуждающихся в жилье: очередников, обманутых дольщиков, “аварийщиков”, молодых семей и так далее. Потому что, 29% наших соотечественников вообще не имеют никакого жилья, еще у 37% населения страны собственная крыша над головой есть, однако она их не удовлетворяет, пишет Экспресс-К, выходит каждый третий казахстанецп очти «бомж».
Список использованной литературы1. Сайт казахстанской недвижимости - www.kn.kz.2. Деловой портал -kapital.kz3. Ежеквартальный макроэкономический анализ показателей, влияющих
на деятельность АО «Фонд недвижимости «Самрук-Қазына» за 2-квартал 2012 года. fnsk. kz/rus/index.php?id=4413
ТүйінБұл мақала Қазақстан Республикасындазы тұрзын үй құрылысын мемлекеттік
қолдау шараларын әрі қарай жүзеге асыру мен дамуын ынталандыру қазидаларын және экономиканың тұрзын үй секторыныц қазіргі жаздайын базалау мен талдауза арналзан.
SummaryThe article focuses on analysis and evaluation o f the current state o f the housing
sector and the principles o f prom oting development and further implementation o f measures o f state support housing in Kazakhstan.
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 69
КӘСІПОРЫНДА ӨНІМ САПАСЫН БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІ
Сатаева Н.А.АЭСА магистранты
Сапа мен басқаруға эсер ететін жалпы мемлекеттік қызметтерде заңдық базаны құру мен жетілдіру негізі жатыр. Қазақстан Республика- сында сапа мәселесін шешу «Стан- дарттау мен сертификаттау туралы», «Тауардың пайда болу орнының атауы мен қызмет көрсету белгілері, тауардың белгілері туралы» заңдарға тікелей байланысты. Мұнда өнім шығару барысында тауар өндіруші- лердің экономикалық қызығушылы- ғын қамтамасыз ететін шарттарды құруға бағытталған мемлекеттік са- ясат жатыр. ҚР экономика және сау- да министірлігі мемстандарт бойын- ша экономикадағы сапа мәнін жаңар- ту және сапа менеджментінің қазіргі әдістерін ендру бойынша ұйымдасты- рушылық-әдістемелік жұмыстар жүргізуде. Сонымен бірге республика- да сапа жүйесін сертификаттау тура- лы халықаралық және ұлттық орган- дар жұмыс істеуде (Интерсертификата, Ренисанс, ТЮФ, БМ Трайд және т.б). Дегенмен осы бағыттағы жұмы- стар мемстандарттың көмегінсіз жүргізіледі. Айта кету керек, сапа жүйесін сертификаттауда мемлекет үйлестіруші рөлге ие, ең алдымен на- рықта осы қызметтердің ұлттық қызы- ғушылығын қорғау керек[ 1,15-32б].
Одан басқа стандарттау үрдіс- теу мен қызметтердің жұмысының қасиетімен сипаттау бірлігі, өнім са- пасы экономикалық және сенімділік техникалардың тораптары, типтік, үйлестіру, өзара алмасу, бірлестіруді қамтамасыз ететін құрал. Сондық-
тан стандарт пен сапа бір-бірімен өзара байланысқан түсінік. Өткізу нарығындағы маңызды құрал өнім сапасы және өткізу көлемі әрбір кәсіпорынның танымдылығы мен өмірлік қабілетілігіне тәуелді болады.
“Стандарттау және сертификаттау туралы” алғашқы Заң қабылдан- ғаннан бері, нормативті құжаттарды халықаралық талаптарға көтеруге бір қатар қадамдар жасалды. Ұлттық стандартты халықаралық деңгейге көтерудің негізгі факторы- ның бірі - стандарттаудың міндетті талаптарының бөлінуі т.б.
Сапаны басқару жүйесі сапа та- лаптарына сай қажетті өнімдерді өндіруді, қызмет көрсетуді қамтама- сыз ететін басқарушы органдар мен басқарылатын объект жиынтығынан құралған кәсіпорынды тұтастай бас- қарудың бір бөлімі болып табылады. Сапаны басқару жүйесі тауардың өмірлік циклшдегі өсу кезеңін, сапаны бақ^іла^ы жетілдіру әдістерін қолда- ну, жұмысшылардың кәсіби ше- берлігін арттыру, өнімнің сапалық көрсеткіштерін арттыруда қосқан үле- стері үшін жұмысшыларды ынталан- дыру және сапаны бағалау өлшем- дерін ощайландыру шараларын жүзе- ге асырып отыруы тиіс[2,4-36б].
Жоғары сапалы тұтынушыға қажетті өнімді өндіруде, қызмет көрсетуде тұтынушы талаптарынан шығу үшін, әуелі сапа талаптары орындалуы тиіс. Сапаны жақсарту үшін басқару жүйесі өнімнің өмірлік цикліндегі барлық кезеңдерді ойлас-
70 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
тырып қамтуы тиіс, статистикалық әдістерді қолдана отырып, сапа ба- қылау әдістерін жүзеге асыруы, жүмысшыларды ынталандыра отырып, сапаны жақсарту үшін кәсіби шеберлігін арттыруы тиіс.
Бәсекелестік күресті күшейту жағдайында кәсіпорын сапа пробле- маларына көп көңіл бөледі. Өндірілген өнімнің тұт^інуш^ілар^ін^ің талаптары күшейіп, төменгі баға бойынша сапа деңгейінің жоғары болуын талап етеді. Сонымен бірге түтынушыларды өнім өндірудегіөнім сапасы туралы мәлімдемелер қанағаттанд^ірмайды. Оларға сапаның ескерілгені туралы растау мен кепілдеме керек. Кепілде- менің осы түріне сертификат жатады. Ол кәсіпорындағы енгізілген сапа жүйесінің бар екендігін растайды.
ИСО халықаралық стандартта- рында қарастырылатын сапа жүйесі сапаға эсер ететін қызметтің бүкіл түрлерін, яғни қажеттіліктен шығару- дан түтынушы қажетін қаңағаттаңды- руға дейінгі «сапа түзағының» өмірлік циклінің барлық кезеңдерін қамтиды. Кәсіпорында «сапа түзағының» әрбір кезеңдеріндегі әсері шаруашылықта- нудың негізгі үш бағытында көрсеті- леді: сапамен басқару, сапаны қамту, сапаны бақылау[3.5-78б].
Сапа жүйесін қүру бойынша жүмыстың түпкі қорытындысы, 3 дең- гейлі қүжаттардан түратын қүжатта- малар жиынтығы болып табылады. Сапа жүйесінің басты қүжаты - сапа бойынша нүсқаулық болады, оның қүрамында сапа бағытындағы саясат, қолдану шекаралары, сонымен бірге жауапкершілік пен өкілеттілік көрсет- ілген кәсіпорындық қүрылымдық үйымдасуының сипаттамасы бар.
Стандарт - бүл белгіленген эре- кет ету сферасы, пайдалану аумағы мен шарттары шегіндегі міндетті қүжат. Стандарттау - орындау үшін
міндетті және үсынылатын талаптар- ды, ережелерді, сипаттамалар жасау және бекіту бойынша іс. Стандарттау - жеке кәсіпорын деңгейінде де, жалпы экономика масштабында да, сапаны жоғарылату және ғылыми- техникалық прогрестің үдемелі қар- қынды болуы үшін керекті қүрал бо- лып табылады. Стандарттаудың қүқықтық негізін «Стандарттау туралы» ҚР-ның заңы қарайды.
Қазақстан Республикасындағы стандарттау бойынша нормативтік актілер, стандарттау объектілері мен қабылдау оргавдарыныщ түріне қарай келесі категорияларға бөлmеді:KР-ңың мемлекеттік стандарттары (МСт, ҚРМСт); Халықаралық стандарттар, стандарттау бойынша ережелер, норма- лар мен үсыныстар; салалық стандар- ттар (ССт); кәсіпорын стандарттары (КСт); техникалық жағдайлар; стандар- ттау бойынша ережелер (ПР); сертифи- каттау бойынша үсыныстар (Р).
Нарық өндірілетін өнімнің дең- гейін жоғарылату немесе төмендет- пеуді талап ету жағдайында жалпы сапаны басқару (Total quality management TQM) стратегиясының жобасы жасалды. Бүл стратегияға жету үшін кәсіпорын бойынша сапаны басқару процесіне және сапа сая- саты мақсаттарына жалпы бағытты- лығының нәтижесіне тарту керек.
Сапаны түтастай басқару - түты- нушылардың керектілігін қанағаттан- дыру бойынша фирманың барлық қыз- меткерлерінің күш салуын қарастыра- тын, өндірістік процестің барлық саты- ларында өңцірілетің тауардың сапасын қамтамасыз ету және жоғарылатуцы төменгі деңгейлі шығындар мен өз уа^пында өндірілуіне кепілдік беретін үйымды басқаруға бағытталған біріктірілген үзақ уақытты іс-шара TQM жүйесі болып табылады.
Өнім сапасын басқару жүйесінің
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 71
басты максаттары:сапа жөніндегі бар- лык бөлімшелер к;ызметтерінің үйлес- тірілуі;өнімнін жекелеген түрлерінщ са- пасын баскару және камтамасыз ету әдістерін өндеу;сапаны баскару бойынша оку бағдарламаларын дайындау;к- әсіпорынның сапа жөніндегі к;ызметінщ нәтижелерін талдау;сапа жүйесін және оны жетілдіру жұмыстарын ұйымдас- тыруды кезеңдік тексеру[45-58,].
Сертификату - өнімнщ стандарт- тауға сай немесе аныкталған талапта- рға сәйкес екендігін тұтынуmыға дәлел- дейтін кепілдеме болып табылады. Сертификаттау жүйесі мемлекеттік деңгей- де кұрылады және әр елде өз ерекшел- іктері болуы мүмкін. Қазакстан Респуб- ликасындағы сертификаттаудың к^кыщтык негізін «Өнім мен кызметп сертификаттау» туралы заң кұрайды.
Қазіргі кезеңде, өндірістің техни- калык, экономикалык және техноло- гиялык деңгейін жоғарылату аркылы өнімнің сапасын арттыруға және ин-
вестиция тартуға мүмкіндік беретін бұл бағыт бәсекелік кабілеттің ма- ңызды бөлігіне айналған.Ғылыми- техникалык потенциал кез-келген мемлекеттің ұлттык байлығының негізгі саласы. Барлык дамыған ел- дер тәжірибесі көрсеткеніндей, эко- номикалык даму, көркейтудің негізгі жолы - ғылыми-техникалык және инновациялык салада лидер болу Сонымен, өнімнің бәсекелік кабілетін арттыруда сапалык тетікті ғылыми- техникалык және инновациялык сая- сат аркылы жетілдіру, төмендегі міндеттерді шешуі тиіс:өндірістің мүмкіндігіне сай ғылыми-техникалык және инновациялык даму жоспарын әзірлеу;өнімнің сапалык касиеттерін жаксартуға немесе жаңа өнім түрін шығаруға бағытталған жобаны не- гіздеу;жобаны іске асыруды каржы- ландыру көздерін айкындау;өндірі- летін өнімнің нарыктағы сұранысын камтамасыз ету жолдарын іздестіру.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:1. О. Сәбден. Бәсекелестік экономика, Алматы, 20072. Маслов Д. В.. Малый бизнес: Стратегии на основе управления каче
ством / Д. В. Маслов, Э. А. Белокоровин. - М.: ДМК Пресс, 2008.3. Горбашко Е. А. Управление качеством: учеб.пособие / Е. А. Горбаш-
ко. - СПб. [и др.]: Питер, 2008.4. Аристов О. В. Управление качеством: учеб. / О. В. Аристов. - М.:
ИНФРА-М, 2009.
РезюмеСистема управления качеством как совокупность управляющих органов и
управляем ы х объектов, обеспечиваю щ ая производст во в соот вет ст вие с требованиями качества необходимых продуктов, оказания услуг является одной из части системы всеобщего управления предприятием.
SummaryThe control system o f quality as set o f managing directors o f bodies and operated
objects providing production in compliance with requirements o f quality o f necessary products, rendering services is one o f part o f system o f general business management.
72 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
НЕКОТОРЫЕ ПРОБЛЕМЫ УПРАВЛЕНИЯ ПАСТБИЩАМИ В КЫРГЫЗСКОЙ РЕСПУБЛИКЕ
Бекирова Д. О.,аспирантка кафедры «Экономика»,
Нарынский государственный университет, Кыргызская Республика
Одним из ключевых вопросов в развитии экономики Кыргызстана являются проблемы повышения эффективности использования земли, в т.ч. пастбищ.Владельцами земли должны быть те, которые в ней работают, используя ее по целевому назначению, и не стремиться к неограниченным размерам земельных наделов (д. э. н., профессор Абдыма- ликов К.А.). Один из самых вдохновенных сторонников крестьянской частной собственности М. А. Вольский говорил о специфических объективных мотивах деятельности крес- тьянина-собственника следующее: «эта страстная любовь и привязанность к земле заставляет собственника напрягать все усилия, преодолевать самые тяжкие труды, решаться на самые великие пожертвования для улучшения и украшения ее.
Он трудится не только для настоящего поколения, не только для удовлетворения насущных нужд, но и для будущего; в стране, где землевладелец в то же время собственник и где произведенная продукция безраздельно принадлежит тем самым лицам, которые совершают труд, на каждом шагу мы видим заботы, порождаемые любовью к дому и земле, к собственности.
По нашему мнению земля является источником вдохновения сельских жителей, она обеспечивает продуктами питания животного происхождения почти 80 % сельского населения, к тому же зависимость от
земли, а именно от пастбищных угодий - дает позитив на само обеспечение и само выживания сельских жителей относительно привлечение прибыли именно от пастбищ, приносящий доход. Эффективность животноводства во многом зависит от состояния пастбищ, конечным результатом которого состоит в привлечении прибыли для сельской семьи.
В республике пастбищами занято 86% сельскохозяйственных угодий, их общая площадь составляет9,2 млн.га, включая зимние 2,4 млн.га, летние 4,1 млн.га и весенние-осен- ние пастбища 3,0 млн.га. Из всех категорий пастбищ республики 30% составляют высокогорные, 40% - при- сельные, 30%- интенсивные.
Естественные пастбища Кыргызской Республики обеспечивают до 65-70% общей потребности в кормах, а в высокогорных овцеводческих зонах Нарынской, Иссык-Кульс- кой областей и юго-западной части Ошской области до 70-80%. Естественные кормовые угодья расположены на высоте от 600 до 4000 м над уровнем моря. Высокогорные пастбища (2600-4000 м над уровнем моря) занимают почти 4,1 млн. га. Среди высокогорных пастбищ 1,9 млн. га расположены на высоте 30004000 метров над уровнем моря.
По характеру растительности естественные пастбища и сенокосы делятся на пустынные, полупустынные, степенные, лугостепные и луговые. Наибольшую площадь занима
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 73
ют степенные пастбища -3,1 млн. га. Немного меньшую-лугостепные 2,4 луговые -1,3 пустынные -1,8 и сравнительно небольшую-высокотравные -0,15 млн га. Почти 2/3 степных пастбищ представлено мелкодерновен- ными типчаковыми степями с преобладанием в травостое типчака (овсяницы бороздчатой) бетеге.
Проведение аграрно-земельной реформы в стране привела к сокращению численности сельскохозяйственных животных, и следовательно сократилась нагрузка на отдаленные, отгонные пастбища. Однако присель- ные пастбища испытывают нагрузку гораздо большую, чем наблюдалась раннее, что привело к увеличению сорной растительности (непоеда- емых трав). Нагрузка на 1 га пастбищ составляла в 2010 году 1,94 условных овцеголов, в 2005 году - 1,07, в 2003 г. - 1,18 овцеголов.
Состояние пастбищ непосредственно связано с водной и ветровой эрозией, дефляцией и техногенными факторами. Основная часть более 66% пастбищ и сенокосов находится в собственности государства, одна треть (33%) в пользовании государственных хозяйств, в аильных округах и всего лишь около 1% во владении фермерских хозяйств (на одно фермерское хозяйство приходится 0,23 га пастбищ).
Для создания благоприятных возможностей эффективного использования пастбищ в январе 2009 года был принят Закон КР «О пастбищах». Со стороны государства внедрены совершенно иные подходы к управлению и использованию пастбищ: отменено прежняя классификация пастбищ, упразднено трехступенчатое управление. Управление пастбищами передано в ведение аильные округа. Уже несколько лет в республике организованы Жайыт комитеты.
По данным Жайыт комитетов за 2010 год на пастбищах республики выпасались 956 254 голов КРС, 3 953 826 МРС и 348 617 голов лошадей. В целом по республике за 2010 год жай- ыт комитетом собрано - 33026565 сомов, перечислено в бюджет в качестве земельного налога 10036049 сом и на улучшение инфраструктуры пастбищ было направлено 318 341 сом.
В 2011 году от пастбищепользова- телей на счета жайыт комитетов поступило 66 миллионов 152 тысячи 296 сомов, из них сумма земельного налога составила 14 миллионов 47 тысяч 446 сомов. На улучшение инфраструктуры сёл было выделено 28 миллионов 799 тысяч 547 сомов, что составляет43,8 % от собранных средств.
В Ошской области жайыт комитетами в качестве земельного налога перечислено 2 миллиона 981 тысяча сомов. По Чуйской области - 2 миллиона 221 тысяча 850 сомов. В Нарынской области в счет земельного налога перечислили 3 миллиона 160 тысяч 314 сомов.
В последние годы наблюдается усиление процессов деградации земель. Проблема земельной деградации в Кыргызстане получила широкое распространение и глубоко укоренилась. Отдельные крестьяне не имеют финансовой или физической возможности для перегона скота на дальние расстояния, а также для содержания ключевой инфраструктуры, необходимой для выпаса скота на отдаленных пастбищах, и покрытия расходов на ветеринарные и другие нужды.
Одним из факторов приводящей к деградации является чрезмерный выпас скота на пастбищах. А стихийные бедствия и катаклизмы, такие как оползни и лавины, сокращают площади полезных участков земли.
74 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
Свыше 40% из10,7 миллионов гектаров сельскохозяйственных земель, включая почти 9 миллионов гектаров пастбищ, деградированы, 85% территории Кыргызстана подвержено эрозии почвы.Наиболее эродированные земли находятся в На- рынской, Иссык-Кульской и Чуйс- кой областях (85%), где снижается урожайность сельскохозяйственных культур на 20-60 %.
Применяемые в настоящее время способы использования пастбищ не могут обеспечить увеличения или хотя бы сохранения их урожайности. Отсутствие эффективной системы регулирования, мониторинга или консультаций для фермеров способствует отсутствию эффективного управления и приводит как к деградации пастбищ на отдельных участках в настоящее время, так и возникновению потенциальной угрозы неустойчивого использования пастбищ, ввиду отсутствия эффективных инструментов для управления.
Более того, неправильное использование и отсутствие ухода за пастбищами ведет к их ухудшению: снижается урожайность, в травостое увеличивается количество непоедаемых и ядовитых растений и, соответственно уменьшается процент кормовых трав. Уже сейчас остро ощущается недостаток в пастбищных кормах, что тормозит развитие общественного животноводства.
Сегодня со стороны Правительства пастбищепользование серьёзно не рассматривается, не уделяется должного внимания производителям сельскохозяйственной продукции. Перед государством стоит большая задача по дальнейшему развитию сельского хозяйства, а его эффективное развитие зависит от правильного использования природных ресурсов, в
том числе пастбищных угодий. Необходимо принять меры по повышению эффективности работы существую - щих жайыт комитетов, также принять меры по улучшению эффективности использования земли, в т.ч. пастбищ.
Главный путь повышения экономической эффективности использования земли в сельском хозяйстве на современном этапе - последовательная интенсификация.
Основные меры по улучшению использования земли, в т.ч. пастбищ условно можно сгруппировать в следующие три направления:
сокращение размеров площадей, по разным причинам выпадающих из хозяйственного оборота, одновременное вовлечение в сельскохозяйственное производство площадей малопродуктивных и неиспользуемых;
повышение продуктивности уже имеющихся сельхозугодий;
более полное использование существующего плодородия земли.
Каждое из этих направлений включает целую систему взаимосвязанных мер:
- разработка и внедрение научно-обоснованных систем земледелия. Эффект от освоения системы земледелия характеризуется ростом урожайности и валового сбора сельскохозяйственных культур, изменением в структуре производства высокобелковых культур, устойчивостью земледелия по годам, ростом производительности труца;
- проектирование и освоение севооборотов (пастбищеоборотов). Это дает возможность наиболее рационально использовать землю, равномерно распределять полевые работы, успешно бороться с сорняками, вредителями и болезнями сельскохозяйственных культур, более продуктивно использовать влагу и удобрения;
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 75
- проектирование и осуществление противоэрозионных мероприятий. Это предусматривает наиболее рациональное использование и защиту от эрозий и дефляции пашни, пастбищ и всех других земель, то есть обеспечивает условия для создания управляемых агроэкологических систем.
- особое место в деле повышения урожайности и эффективности использования земли занимает мелиорация, которая включает в себя систему разнообразных приемов, направленных на повышение плодородия почвы, создания в ней благоприятного водного режима, изменения в лучшую сторону физических и химических свойств. Проведение ме
лиорации дает высокий эффект лишь в том случае, когда сопровождается общимподъемом культуры земледелия.
- определенным резервом для расширения продуктивных угодий является рекультивация нарушенных земель. Увеличение площадей сельхозугодий, а возможно также за счет распашки пустырей, других неиспользуемых участков, полевых и проселочных дорог, утративших свое значение.
- главный путь повышения продуктивности земледелия-интенсификация. Она предопределяет не только дополнительные вложения, но и совершенствование технологии и организации производства.
Список использованной литературы:1. Абдымаликов К. А. Интенсификация и эффективность горного отгон
ного животноводства. - Фрунзе, 1981. - С. 13-16.2.Концепция развития животноводства в Кыргызской республики на 2011
2015 годы.3.Сельское хозяйство КР. Бишкек,2010. - С. 45-46.4.www.camp.kg.5. Государственный проектный институт «Кыргызгипрозем». - Бишкек,
2009. - 10 с.6.Нуралиева Н. Современное состояние пастбищного животноводства в
Кыргызстане // Вестник КНУ - .№4. - 2012. - С. 301-302.
ТүйінМақала жайылымдардыц тиімділігін көтеру мәселесіне арналзан
SummaryThe one o f the key problems o f pasture effectiveness.
76 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
ПРЕИМУЩЕСТВА ГРУППОВОГО МЕТОДА РАБОТЫ СЕЛЬСКОЙ
КОНСУЛЬТАЦИОННОЙ СЛУЖБЫ
Исраилов Э. М., аспирант кафедры «Экономика»
Нарынский государственный университет, Кыргызская Республика
Деформация вертикали органов власти в аграрном секторе привела к разрыву связи сельских товаропроизводителей с наукой, выстроенной годами научно-внедренческими службами министерства сельского хозяйства советского периода. Сельский товаропроизводитель оказался не приспособлен к рыночным условиям. Поэтому формирование системы информационно-консультационного обеспечения в аграрной отрасли Кыргызстана является одним из актуальных проблем в современных условиях.
Сельская консультационная служба (СКС)позволяет обеспечить доступ к информации руководителей и специалистов, повышает степень обоснованности принимаемых управленческих решений, оказывает консультационную помощь в производственно-экономической деятельности.
Вследствие этого, значение сельской консультационной службы в системе управления аграрной отрасли определено как содействие сельхозтоваропроизводителям в принятии продуктивныхи научно обоснован- ныхрешений для эффективности производства.
В своей деятельности сельской консультационной службы применяют различные методы. На наш взгляд, наиболее эффективным в условиях исследуемого региона является групповые методы работы. Главное преимущество групповых методов со
стоит в том, что при их использовании устанавливаются деловые рабочие контакты сотрудника СКСс коллективами товаропроизводителей, развиваются различные формы взаимодействия между членами групп.- Опыт показывает, что товаропроизводители являются очень восприимчивыми к групповым методам, так как при их использовании они имеют возможность слушать, принимать участие в обсуждении тех или иных проблем, обмениваться полезным опытом, принимать совместные решения. Для решения ряда задач в работе СКС они являются очень действенными, поскольку обеспечивают прямую и непосредственную связь с товаропроизводителями, что в конечном итоге обеспечивает высокую эффективностьих применения.
При использовании групповых методов формируются целевые группы товаропроизводителей, осуществляется развитие этих групп исовер- шенствование их деятельности, организуются групповые встречи на регулярной основе и т.п. Наиболее целесообразным считается размер группы от 20 до 40 человек.В отдельных случаях оптимальный размер группы может составлять до 10-12 человек,например, при проведении групповой дискуссии и меньше - 710 человек при использовании активных методов обучения. Если группа слишком велика, она становится ра-
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 77
зобщенной, теряет чувство коллективизма, сельские товаропроизводители в этом случае могут чувствовать себя неуютно.В небольших по численности группах появляются возможности установления более тесных контактов между ее участниками.
По скорости усвоения информационного и учебного материала, темпам реагирования на инновации в производстве и т.п. выделяют следующие категории людей, которые можно использовать в качестве целевых групп:
Новаторы; рано усваивающие; раннее большинство; позднее большинство; отстающие.• Новаторы (около 2,5% населе
ния) - это люди, любящие риск. Они могут достаточно легко справляться с неопределенностью и, как правило, имеют широкую сеть связей за пределами местности, где проживают,- Многие из них имеют средства для того, чтобы быть новаторами. Этих людей считают необычными по мыш- лению.В большинстве случаев их не считают лидерами в данной местности.
• Рано усваивающие (более 13,5% населения). Люди с высоким уровнем образования, не догматичны, предпочитают в своей деятельности опиратьсяна науку, имеют абстрактное мышление, отличаются деловым подходомк принятию решений, пользуются большим уважением в обществе.
• Раннее большинство (около 34% населения). Хорошо интегрируются в системе. Усваивают материал и принимают решениео применении новаций раньше среднего уровня. Они хорошо просчитывают воз
можные последствия. Не являются лидерами.
• Позднее большинство (около 34% населения). Как правило, скептики, им надо, чтобы убрали все возможные риски при применении новаций и неопределенность. Чаще всего занимаются применением новаций по экономической необходимости.
• Отстающие (около 16% населения). Как правило, это товаропроизводители, у которых отсутствуют ресурсы. Любят ссылаться на множество традиций и историю для того, чтобы не заниматься применением новых разработок или новых методов хозяйствования на производстве. Большинство из них обладают узким кругозором.[2]
Групповые методы в деятельности СКС являются более эффективными, если они предусматривают работу с товаропроизводителями, имеющими схожие проблемы. Немаловажно и то, чтобы состав членов группы имел примерно одинаковый уровень образования и профессиональных навыков, а также уровень хозяйствования. В противном случае более образованные и высококвалифицированные члены группы будут подавлять остальных ее участников.
Формируя группу, работая с ней, работник СКС не должен занимать в ней роль лидера, а оставаться в роли советника, консультанта, наблюдателя. Групповые методы работы с товаропроизводителями включают: деловые дискуссии, полевые дни, семинары, собрания, демонстрации, лекции, небольшие выставки и т.п. [3 ]Рас- смотрим вышеперечисленные методы более подробно.
Групповая дискуссия.Из всех групповых методов работы СКС с товаропроизводителями дискуссия является самым многоцелевым и
78 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
решает многие задачи. Ее используют для обмена идеями и знаниями, для решения проблем членов группы, для обсуждения мнений и разногласий, для нахождения приемлемых решений по спорным вопросам. Однако не всегда задачи, стоящие перед участниками дискуссии выполняются, т.к. проведение дискуссии требует определенных навыков не только от ведущего, но и от всех ее участ- ников.[3]
Дискуссия - это обмен мыслями, идеями и мнениями между различными людьми. Однако не всякий обмен мнениями является дискуссией. Если говорящий ставит своей целью доказать, что он прав, а остальные не правы, то это спор, а не дискуссия. Настоящая дискуссия отличается тем, что ее участник в ходе обсуждения получает для себя новую информацию. Он должен быть готов к тому, что правота может быть не на его стороне, и что обмен мнениями и получение новых знаний важнее личного авторитета.
Полевой день. Полевой день ис- пользуетсяСКС, как правило, для передачи информации, распространения новых технологий.По сравнению с другими методами работы полевой день имеет несколько особенностей:
• Это эффективный метод изменения отношения сельского товаропроизводителя к достижениям науки и инновационному процессу.
• В отличие от заранее подготовленной лекции или выставки, обучение на производственном объекте дает прямой доступ сельскому товаропроизводителю к имеющейся информации по определенной проблеме и позволяет на месте наблюдать за процессом.
• Полевой день предоставляет товаропроизводителю возможность
более широкого знакомства и общения с людьми за пределами его хозяйства, улучшения взаимоотношений с другими товаропроизводителями, позволяет службе ненавязчиво влиять на мотивацию товаропроизводителя.
Хотя полевой день является одним из самых универсальных методов, такие практические занятия требуют существенных затрат времени, человеческих сил, оборудования и материалов. Поэтому, проведение полевого дня должно быть хорошо продумано, и не должно проводиться просто для заполнения времени.[4]- Для достижения наибольшей эффективности полевой день должен быть хорошо спланирован и организован. До проведения полевого дня необходимо провести с участниками индивидуальные и групповые дискуссии, выяснить их потребности в решении тех или иных вопросов, которые предполагается рассмотреть в период полевого дня. Принимая во внимание количество участников, необходимо заказывать транспорт с соответствующим числом мест, где участники могли бы удобно разместиться.Через определенный период времени после проведения полевого дня полезно организовать повторную групповую встречу для того, чтобы оценить полезность его проведения.
Семинар. Подготовка семинара связана с выполнением взаимосвязанных друг с другом задач, которые должны быть выполнены в определенной последовательности. Подготовительная стадия начинается с объявления цели семинара, разработки его задач, определения целевой аудитории, на которую будет рассчитан данный семинар и которая должна получить от семинара наибольшую пользу Принятие решения об органи-
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 79
зации и проведении семинара должно исходить из потребности в обучении определенной группы товаропроизводителей или сотрудников СКС, согласованности идеи о проведении семинара с задачами района или региона и уверенности, что такая задача является очень важной. На их основе и формулируется цель и задачи семинара, осуществляется выбор целевой группы. [3]3адачи семинара должны быть ясными и последовательно связанными друг с другом, представлять собой практический ответ на существующие потребности в обучении.
Небольшие выставки.Неболь- шие районные выставки или выставки в хозяйствах будут относиться к групповым методам, так как их посетят отдельные группы товаропроизводителей, заинтересованные в получении соответствующей информации. При наличии в каком-либо хозяйстве или в районе достижений в применении новых технологий, сортов, пород, средств защиты растений, медикаментов для животных и т. п. ИКС может организовать там небольшую выставку, с экспонатами которой могут ознакомиться все заинтересованные лица (руководители, специалисты, работники хозяйств района, соседних районов и т.п.).
Конечно же групповой метод более дорогостоящий с учетом затрат на одного обучающегося по сравнению с массовыми методами. И
несмотря на это, он является более предпочтительным для СКС, т.к. обеспечивает прямую и непосредственную связь с первичными товаропроизводителями, оказывает положительное влияние на их производственную деятельность, что в конечном итоге обеспечивает его высокую экономическую эффективность. [4]
Особенности групповых методов:
1. Основной целью группового метода является непосредственная работа с товаропроизводителями.
2. Размер группы при групповом методе обучения не должен превышать 20-40 человек.
3. Состав группы должен быть однородным.
4. Взаимоотношения консультанта с товаропроизводителями.
Таким образом, врезультатеприме- нения групповых методов устанавливаются тесные деловые рабочие контакты работника СКС с обучающимися, развиваются различные формы взаимодействия между членами групп.- Наряду с этим, групповой метод помогает индивидуальному товаропроизводителю принимать самостоятельные решения относительно совершенствования своей производственной деятельности, опираясь на опыт своих более преуспевающих коллег. Также способствуют успешной реализации образовательных программ СКС, повышению эффективности труда сельских товаропроизводителей.
Список использованной литературы:1. Абдымаликов К. Экономика Кыргызстана на переходном этапе.- Биш
кек, 2010.- 40с.2. Денисова Е. Н., Кувшинов А. И. Организация информационно-консуль
тационной службы в АПК. - Оренбург, 2005. - 188с.3. Ториков В.Е., Мальцев В.Ф., Квитко Б. И. Информационно-консульта-
80 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
ционная служба в сельском хозяйстве. - Брянск, 2004. - 138с.4. Кошелева В.М. Основы организации и функционирования информаци
онно-консультационной службы в АПК/ Учеб.пособие / - М., 1999. - 272с.
ТүйінМақалада ауылдық консультация қызметініц ауыл шаруашылызы тауар
өндіруш ілерім ен т опт ау әд ісім ен ж ұмысыныц ж іне осы әдіст іц қолдану ерекшіліктері айтылады.
SummaryThis article is about works o f village consulting service on group methods with
agricultural goods producers and peculiarities o f usage o f this method.
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 81
ФИНАНСЫ
БАНК ӨТІМДІЛІГІН БАСҚАРУДЫҢ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ
Айдарбек А.С.,АЭСА магистранты
Әлемдік банктік тәжірибеде өтімділікті басқару бірқатар әдістер арқылы жүзеге асырылады. Ондай әдістерге мыналар жатады:
«Қаражаттардың ортақ қоры» әдісі негізінде банк ресурстарының жалпы сомасын ресурстардың қүралу көздер- іне қарамастан, активтердің әр түрлі түрлеріне бөлу жатыр. Осы әдісте қара- жат өтімділігіңің адекватты деңгейшің, яғни «табыстылық - өтімділік» арасын- дағы тепе - тендіктщ сақталуышарт. Ең біріншіден, активтердің алғашкы резер- втер тобында орналасатын қаражаттар- дың үлесі анықталады. Содан кейн банк қаражаттары активтердің екінші ретті резервтер тобына орналастырылады. Екінші ретті резервтер көлемі несиеге сұраныс пен салымдардың мөлшерімен
Қаражаттардың көздері Талап ету салымдары банкі Мерзімді салымдар банкі
Негізгі капитал банкі
«Банктегі банктер» әдісі Осы әдіске сәйкес әр түрлі көздер-
ден тартылған қаражаттарды орнала- стыру үшін пайдаланатын «табысты- лық - өтімділік» орталары анықтала- ды. Мүндай орталар «банктегі банк- тер» деп аталады, яғни банкте «талап ету салымдар банкі», «мерзімді салым- дар банкі» және «негізгі капитал банкі» болады. Талап ету салымда- ры өтімді активтермен жоғары дең-
аныкталады, демек, олар неғүрлым көп болса, соғүрлым салымдар көлемі бойынша көп резервтер талап етіледі. Активтердің үшінші тобына, яғни кли- енттерге қарызға орналастырылатын қаражаттардың үлкен үлесі келеді. Ең соңғы активтердің тобына салыстыр- малы түрде өтелу мерзімі үзақ жоғары дәрежелі бағалы қағаздар жатады.
Өтімділікті басқарудың келесі әдісіне - «банктегі банктер» әдісі жатады. Бүл әдіс активтердің қалыптасуы жалпы сомаға және тарт^ілған ресур - стардың қүрамына байланысты бола- тынын сипаттайды. Мүнда әрбір қалып- тасу көзінің қаражаттары айналымды- лығына байланысты әр түрлі қамтама- сыз етуі және сәйкесінше міндетті резервтер нормасын талап етеді.
Қаражаттардың орналасуы Алғаш резервтер
Екінші ретті резервтер Займдар
Бағалы қағаздар Ғимараттар мен жабдықтар
гейде қамтамасыз етілуді талап етеді, сондықтан «талап ету салым- дар банкісі» қаражаттардың үлкен бөлігін алғашқы резервтерде орнала- стырады. Ал, талап ету салымдары- ның қалған бөлігі екінші ретті резер- втерге бағытталады және аз бөлігі ғана қысқа мерзімді ссуцаларға бері- леді. «Мерзімді салымдар банкі» мерзімді салымдардың басым бөлігін екінші ретті резервтерді қалыптасты-
82 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
руға, орта және ұзақ мерзімді ссуда- ларға, сондай - ақ ұзақ мерзімді ба- ғалы қағаздарға бағыттайды.
«Банктегі банктер» әдісінің «қара- жаттардың ортақ қоры» әдісінен ар- тықшылығы есептеудің арқасында жоғары өтімді активтердің үлесін дәлірек анықтауға және олардың азаю есебінен қосымша ресурстарды жо- ғары өтімді активтерге, яғни кәсіпо- рындар мен ұйымдардың қарыздары- на салуға мүмкіндік береді.
Активтерді басқарудың «ғылыми басқару» әдісі. Ол ғылыми әдістер мен операцияларды зерттеу көмегімен банк баланысындағы және табыстар мен шығыстар туралы есебіндегі әр түрлі баптар арасында күрделі бай- ланысты талдау үшін қазіргі матема- тикалық аппарат пен өте күрделі мо- дельдерді пайдалануды ұйғарады.
Ғылыми басқару әдісі мынадай үш сұрақтарға жауап беруге тыры- сады: Мәселенің мәні неде? Оны шешудің қандай варианттары бар? Варианттардың ең жақсысы қандай?
Басқару бойынша мамандар өндірістік мәселесін шешу үшін сы- зықтық бағдарламалау деп аталатын ғылыми әдістерінің бірін қолданацы. Бұл әдіс операциялардың табысты- лық пен өтімділік жағынан шектеу- лерді ескеріп, пассивтерді басқару- дағы проблемалы активтерді басқа- ру мәселесімен байланыстырады. Сызықтық бағдарламалау бір ғана ықшамды шешімге әкелетін детер- миндеу моделін ұйғарды, шектеу- лердің сипаты дәл анықталуы тиіс. Мақсатты қызметі үздіксіз және на- қты анықталу қажет, яғни шешімді анықтайтын әр айнымалы мақсатты қызметке және шектеулерді көрсе- тетін теңдеуге өз үлесін қосуы керек. Сонда бағдарламаны бірнеше рет қосқанда да, ол бір ғана шешімді беруі тиіс, яғни іс жүзінде басшылар кейбір шектеулердің немесе бағала-
натын әрекеттестіктердің өзгеруінің тиімділігін тексеру үшін бағдарлама- ны бірнеше рет жіберуі мүмкін.
Ғылыми әдістердщ негізгі кемшілігі - олар банктерде ұзақколцанылмайды, себебі оған сәйкес дайинданы бар ке- ңесшілер немесе қызметшілер және ірі модельдерді есептеуге қуаттылығы жететін есептеуіш жабдықтар болуы керек, ал мұның барл і̂ғ і̂ үлкен ш і̂ғ і̂н- дармен байланысты.
Шетел тәжірибесінде коммерци- ялық банктің өтімділігі мынадай екі әдіспен есептеледі:
- баланстъщ өтімділігіңкөрсететің және баланстар бойынша есептелшетш қарж і̂л і̂қ коэффиценттер негізіңде;
- сәйкес кезеңдердегі банк ба- лансының активтері мен пассивтері бойынша айналымдардыңталдануын ескеріп, өтімді қаражаттарға потенци- алды қажеттілігін анықтау негізінде.
Коэффициенттік әдіс баланс бапта- ры арасында белгілі бір саңцық қат^і- настарды бекһущ білдіреді. Бұл әдіс әр түрлі көрсеткіштерді паңцалаңац^I.
Алғашқы тобының екі көрсеткіші өтімді активтер мен депозиттер ара- сындағы қатынасты көрсетеді:
1. Алғашқы резервтер (касса + Орталық банктегі корреспонденттік шот) / Депозиттер;
2. (Алғашқы резервтер - Екінші реттегі (мемлекеттік бағалы қағаз- дар) резервтер) / Депозиттер
Бірінші көрсеткіш деңгейі банктің өтмділігш қамтамасыз ету үшш 5 -10%- дан төмен болмау керек, ал екіншінің деңгейі 15 - 25%-дан, Жапонияда 3 0%- дан төмен емес болуы міндетті.
АҚШ-та өтімділікті бағалау үшін бірнеше көрсеткіштер қолданылады. Оның бірі - берілген несиелер мен де- позиттер сомаларының қатынасы. Олардың арасында мынадай тәу- елділік бар: бұл қатынастың мәні не- ғұрлым 1 -ден көп болса, банк өтімділігі соғұрлым төмен болады. Сонымен
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 83
катар, несиелердің жалпы активтер сомасындағы үлесі есептелінеді, ол активтердщ диверсификациясын көрсе- теді. Бұл көрсеткіш 65-70% аралығын- да болуы керек. Және активтің колма - кол каражаттарға тез алмастыру каб- ілетін бейнелейтін көрсеткіш: өтімді активтердің жалпы активтер сомасы- на катынасы аркылы табылады.
Банктің ресурс базасының сапа- сын сипаттайтын көрсеткіштер тобы да карастырылды.
Депозиттер тұрактылык дәре- жесін сипаттайтын көрсеткіш негізгі депозиттер (талап ету депозиттер + жинак шоттар) сомасының жалпы депозиттер мөлшеріне катынасы немесе тұраксыз депозиттердің (мерзімді және жинак салымдары) таратылған ресурстар сомасындағы үлесі түрінде есептелінеді. Егер негізгі депозиттердщ үлесі 75 пайыздан жоғары болса, онда банк өтімді болып есептелінеді.
Көптеген елдерде, мысалы Фран- цияда, Ұлыбританияда, Германияда коммерциялык банктің өтімділік көрсеткіштері мерзім бойынша топта- стырылған баланстың активті және пассивті баптардың катынасы не- гізінде есептелінеді. Мысалы, 3 ай мерзімге салынған активтер осы мер- зімге тартылған талап ету депозиттер-
ге, мерзімді депозиттерге және баска да ресурстарға катынасы аркылы өтімділік коэффициенті шығарылады.
Банк өтімділігі динамизм жағдай- ында болатындығын ескеріп, шетел сарапшыларының пікірлері бойынша, өтімділік деңгейі баланстык катынас- тар негізінде есептелген каржылык коф- фициенттерімен толык бағаланбайды. Сондыктан банктің бар активтері мен пассивтері бойынша колма - кол кара- жаттарының ағыны негізіңде өтімділікті бағалау тәжірибесі біртіндеп енгізілді.
Осы әдістің киыншылығы - кейбір каржылык кұралдары бойынша төлем мерзімдері талап етілгенге дейінгі депозиттер карастырылмаған, ал екінші киыншылығы - бөлек карыз- дарды өтеу перспективасын дұрыс бағалауда жатыр. Сол себептен осы әдістің колданылуы мынаны білдіреді:
- Активтер мен пассивтер бойынша төлем мерзімдері туралы акпа- раттың жоғары сапалылғы мен уактысында алынуы.
- Банктің карыздар мен депозиттер жағдайының өткен және бо- лашактағы тенденцияларын талдау- дың жоғары сапалылығы.
Осы әдіс Жапония, АҚШ және баска Еуропа елдерінде кеңінен пай- даланылады.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:1 .Макыш С.Б. Коммерциялык банктер операциялары. Оку кұралы. 2-ші
басылымы, кайта өңделген және толык;тырылған. - Алматы: ИздатМаркет, 2004.2.Макыш С.Б. Акша айналысы және несие. Оку кұралы/ Жалпы редак-
циясын баскарған ҚР ҰҒА-ның академигі Сейіткасымов Ғ.С., 2-ші басы- лым, кайта өңделген және толыктырылған. - Алматы: ИздатМаркет, 2004.
3.Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы: Окулык. І бөлім. - Алматы: 2002.
РезюмеВ научной статье рассмотрены пути решения ликвидности коммерческих
банков Республикии Казахстан.Summary
In this article considered ways the solution o f liquidity o f commercial banks Respubliyky Kazakhstan.
84 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
ЖЫЛЖЫМАИТЫН МҮЛІККЕ САЛЫҚ САЛУ ЖҮЙЕСІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ МЕХАНИЗМІ
Атымтаева Ш.Т.,АЭСА магистранты
Еліміздің егемендік алуымен бірге туындаған қоғамдық қатынастар жүйесінің өзгеруі, азаматтық- қүқықтық ортаның өзгеруі ел экономи- касына өз салқынын тигізбей кеткен жоқ. Бүл жағдай ел экономикасы не- гіздерінің бірі болып табылатын салық жүйесінің дамуына да өз әсерін тигізді.
Алайда, үлттық экономиканың өркендеуімен бірге, бүгінде жылжы- майтын мүлік нарығының жедел қар- қынмен дамуы салық жүйесінде мүлікке салық салу жүйесін қайта қарап, оны жетілдіруці талап етеді.
Соңғы уақытта елімізде қүрылы- стың қарқынды дамуы, жылжымай- тын мүлікке, оның ішінде жерге деген сүраныстың өсуі, оның нарықтық қүнын шарықтау шегіне жеткізді, әйтсе де салық жүйесінде олардан түсетін түсімдердің өзгеріссіз қалуы бүл салықтарды жетілдірудің қажеттігін білдіреді [1].
Біздің ойымызша, қолданыстағы мүлікке салынатын салықтар жүйесін жергілікті жылжымайтын мүлікке са- лынатын салықпен алмастырудың бірқатар артықшылықтары бар. Біріншіден, бүл салық барынша икемділігі төмен салық базасы бар және жергілікті бюджеттерді айтарлық- тай салықтық түсіммен қамтамасыз ете алады. Екіншіден, бүл салықтан түскен түсімнің толығымен жергілікті бюджетте қалуы алынған пайда қағидасына жауап береді. Үшіншіден, бүл салықты әкімшілдендіру мәлімет- терді жинау, өңцеу және саралауцы қам- тиды. Бүл ақпараттардың барлығын-
да жергілікті өзін-өзі басқару орган- дары әрқашан ала алады.
Сонымен бірге жылжымайтын мүлікке салық салуға көшу бүл са- лықты барынша тиімді жинауға қажетті бірқатар алғышарттарды қалыптастыруды қажет етеді.
Жылжымайтын мүлікке салына- тын салық - келешегі зор салықтар- дың бірі. Оған басқа салыктардан ерек- ше механизм, соның ішінде салықтың басқадай дара айқындалған объектісі тән. Бірыңғай жылжымайтын мүлікке салық салу жүйесі деп нарықтық қүны бойынша бағаланған жер, ғимараттар мен құрылыстардаң құралатын жинақ- талған салық салу объектілерінен түратын салық түсіндіріледі.
Жылжымайтын мүлікке салына- тын салыққа көшудің негізгі идеясы - салық ауыртпалығын негізгі қор- лардың белсенді бөлігінен, ең алды- мен, машиналар мен жабдықтардан, пассивті бөлігіне - ғимараттарға, қүрылыстарға, қүрылғылар мен жер- ге аудару. Нақты алғанда, бүл салық ауыртпалығын ағымдағы инвестици- ялардан жинақталған инвестицияла- рға, яғни жиі-жиі жаңартып түруды қажет ететін жабдықтардан, не- ғүрлым үзағырақ кезеңде жаңарты- латын ғимараттар мен жерге ауыс- тыруды білдіреді. Мүндай қадам жаңа жабдықтарға салық салуға мүмкіндік береді және инвестиция- лық процестің дамуын тежейтін ке- дергілерді жояды. Инвесторлардың көбеюі жылжымайтын мүлікке сүра- нысты молайтады, шектеулі үсыныс
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 85
жағдайында ол жылжымайтын мүліктің нарықтық құнының өсуіне әкеледі, бұл сәйкесінше бюджеттің кірісін көбейтеді. Қосымша кірістер инфрақұрылымды жақсартуға бағыт- талуы мүмкін, бұл өз кезегінде жетіл- дірілген инфрақұрылымдыауцаңцарда орналасқан жылжымайтын мүліктің нарықтық құнын көтеруге мүмкіндік береді, және ол тағы да бюджеттің кірісшің өсуіне әкеледі. Сонымен, жыл- жымайтын мүлікке салынатын салық- ты енгізу жергілікті өзін-өзі басқаруды қарж^іланд^іру^ың тиімді механизмін жасауға мүмкіндік береді [2].
Инвестициялық белсенділікті көтерудің маңызды факторларының бірі жылжымайтын мүлікке салына- тын салықтың енгізілуімен пайда бо- латын болашақ салық төлемдерін барынша нақты болжаудың мүмкіндігі болып табылады, себебі жылжымайтын мүлікке салынатын салық нарықтық құннан пайыз ретін- де есептелінеді және оның өзгеруі де республикалық деңгейде қабылдана- тын жер салығының ставкасына қол- данылатын коэффициенттерге қара- ғанда барынша айқын.
Сонымен қатар, нарықтық құн негізінде салық салу жер ресурста- рын барынша тиімді пайдалануға ынталандырады. Жер учаскесін пай- далануға салық ауыртпалығының өсуі оны барынша оңтайлы пайдалануға итермелейді. Нәтижесінде көптеген қалалардың орталығында сақталған ірі өндірістік алаңдар, біртіндеп ығысып коммерциялық жылжымай- тын мүліктер (дүкендер, кеңселік орталықтар, қонақ үйлер және т.б.) мен беделді (престижным) тұрғын үй аудандарына орнын береді.
Жылжымайтын мүлікті жасыру- дың қиын екенін ескерер болсақ, жылжымайтын мүлікке салынатын салыққа көшуді салық жинауды көте-
ру әдісі ретінде қарастыруға болады, бұл бәрімізге белгілі, қазіргі уақытта мемлекет алдында тұрған негізгі міндеттердің бірі болып табылады.
Жылжымайтын мүлікке салына- тын салық жергілікті билік оның енг- ізілуіне мүдделі болған кезде ғана, жергілікті бюджеттің тұрақты кіріс көзі бола алады. Муниципалдық құрылымдар мен олардың бөлімше- лері (поселкелік және ауылдық округ- тер, қалалардың аудандары) белсенді түрде атсалысқан жағдайда ғана салық салу базасы мен салықтың жиналуын толық деңгейде қамтама- сыз ету мүмкін болады.
Әйтсе де, әлемде жылжымайтын мүлікке салық салудың түрлі тәсілдері бар және осы тәсілдердің біреуін таң- дауға сәйкес салықтың салық салы- натын базасын, салық ставкасын, са- раланған коэффициенттерді анықтау әдістемесі айқындалады.
Сондай-ақ Қазақстан аумаганда бұл салықты жаппай енгізбес бұрын бірнеше қалаларда пилоттық жобаны жүзеге асырған жөн және таңдалған елді мекендерде қолцаңыстағы мүлік және жер салықтары уақытша тоқтатылуы қажет. Пилоттық жобаның аталған аумақтарда, Ресей Федерациясыңцағы Тверь және Новгород қалаларында жүргізілген тәжірибе (сынақ) секілді бір жыл ғана жүзеге асырылмай, бірнеше жыл тәжірибе жүргізіліп, алыетан нәти- жеге тағы да бірнеше қалаларда апробация жасалған жағдайда ғана, нәтиже барынша тиімді болар еді.
Әйтсе де, жылжымайтын мүлік- ке салынатын салықты салық жүйе- сіне енгізу ұзақ уақытты қажет етеді. Сондықтан, біздің ойымызша, Қазақ- станда жылжымайтын мүлікке салы- натын салықты енгізуді бірнеше ке- зеңдерге бөлу қажет.
Бұл салықты салық жүйесінде енгізу бірқатар алғышарттарды
86 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
калыптастыруды кажет етеді. Олар- дың бірі нарык талаптарына сай мем- лекеттік жер кадастрын калыптасты- ру болып табылады.
Нарыктык экономика меншік күкығына к^к^1кт^1к кепілдік және жыл- жымайтын мүлікке салык салу меха- низмі болған кезде ғана ойдағыдай кыз- мететеді.Мүндайәмбебап механизм- жер кадастры болып табылады [3].
Жердің бөлек телшдерінщ сапасы- ның түрлілігі, олардың шектеулілігі, ал- мастырылмайтындығы, түрлі максатка арналуы жер телімдері жөнінде кажетті және сенімді мәліметтердің болуын талап етеді. Мүндай акпараттарды жер кадастры бере алады, яғни заңға сәйкес рәсімделген және жүйеленген жер туралы мәліметтердщ жиынтығы.
Бүгінде мемлекеттік жер кадастры - бүл сырткы белгілері бойын- ша жіктелетін жер телімдері мен оны- мен байланысты жылжымайтын объектілер тізімін белгілейтін тізімде- ме. Онда жерлердің к¥к^1кт^1к режимі жөнінде мәліметтер, оларды жер иелері, жерді пайдаланушылар және жалға алушылар бойынша бөлу, кала- лык жерлер күрамы туралы, сондай- ак жердің сандык және сапалык си- паттамасы мен күндылығы туралы мәліметтер берілген.
Казіргі халыкаралык тәжірибе, сон- дай-ак Қазакстанның өз тәжірибесі көрсеткендей, жерді коса алғанда, жылжымайтын мүлік иелерінің кұкығын корғау механизмі мемле- кеттік жер кадастры жүйесіне, атап айтканда, мемлекет жүргізетін және корғайт^ін, оның негізгі күрамдас бөлігі - жер және онымен тығыз байланыс- ты жылжымайтын мүлікке к^кыщты тіркеу жүйесіне негізделуі керек.
Бүдан баска, мемлекеттік жер кадастры акпараттык жүйенщ негізгі эле- менті ретінде жер мен жылжымайтын мүлікке салынатын салыктар мен
төлемдердің жиналуын камтамасыз етеді, сөйтіп елдің бүкіл экономикасы үшін көп максатты мәнге ие болады [4].
Сондай-ак, мүлік салығынан түскен түсімді пайдалану мәселесі әлі де өзектілігін жойған жок.
Осыған байланысты біз жылжы- майтын мүлікке салынатын салыкты енгізуге жүмсалатын шығындарды жабу максатында бүл салыктан жергілікті бюджетке түскен каражат- тардың нысаналы максатта пайдала- нылуын заңдык деңгейде бекітуді үсынамыз. Жылжымайтын мүлік жағ- дайын жаксартуға салым салуды ын- таландыру үшін жеңілдікті жағдайда мүлік иелеріне максатты несиеленді- руді карастыру кажет. Пайдаланыл- маған каражаттарды жергілікті баск- ару органдары білім беру, денсаулык сактау, баска да мәдениет аясындағы аймактың әлеуметтік мәселелерін шешуге бағыттауына болады.
Елді мекендердің экологиялык жағдайын нашарлаткан меншік иелері мен жалгерлерді экономикалык жаза- лаудың әрекетті шараларының бірі айыппүл санкциялары болып табылады. Меншік катынастарын реттеуде айыппұлдардың ролі әрекетті болуы үшін олардың сыныптамасы айыппүл көлемімен байланысты болуы кажет.
Мүлікті мүраға не сыйға беру кезінде салык салу жалпы азаматтык заңдылыктармен реттелуі кажет және жылжымайтын мүліктің нарык- тык күнына байланысты болуы керек.
Жылжымайтын мүлікті сату-са- тып алу кезінде салык салу оны сату кезінде сатып алынған бағасы мен сатылған бағасы арасындағы айыр- ма есебінен меншік иесі алатын рен- таның бір бөлігін мемлекеттің алу нысаны болып табылады. Аталған салык, сондай-ак алып-сатуды шек- теуге мүмкіндік береді.
Казакстанда мүлікке салык салу
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 87
жүйесін жетілдіру жолдарын зерде- лей келе, келесідей қорытынды жа- сауға болады:
- қолданыстағы мүлікке салына- тын салықтар жүйесін жергілікті жыл- жымайтын мүлікке салынатын са- лықпен алмастырудың бірқатар ар- тықшылықтары бар. Біріншіден, бүл салық барынша төмен мобильді салық базасы бар және жергілікті бюджеттерді айтарлықтай салықтық түсіммен қамтамасыз ете алады. Екіншіден, бүл салықтан түскен түсімнің толығымен жергілікті бюд- жетте қалуы алынған пайда қағида- сына жауап береді. Үшіншіден, бүл салықты әкімшілдендіру мәлімет- терді жинау, өңдеу және саралауды қамтиды. Бүл ақпараттардың барлы- ғын жергілікті өзін-өзі басқару орган- дары әруақытта ала алады;
- Мемлекеттік бірыңғай жылжы-
майтын мүлік кадастрын қалыптас- тыру қажет. Қазақстанда бүл кадастр енгізілген жағдайда, жер, жер телімі және жылжымайтын мүлік жөніндегі ақпараттарды енгізу және жаңартып отыру, жылжымайтын меншік телімдерінің тіркеу картасын жасау, сату-сатып алу мәмілелерін тіркеу барлық жергілікті басқару органдарын базистік ақпаратпен қам- тамасыз етіп отырған болар еді және бөлек аудандарда, сол сияқты жал- пы елде барлық халық шаруашы- лығы кешенін дамыту бойынша шешім қабылдауға жағдай жасайды.
- жылжымайтын мүлікке салы- натын салықты енгізуге жүмсалатын шығындарды жабу мақсатында бүл салықтан жергілікті бюджетке түскен қаражаттардың нысаналы мақсатта пайдаланылуын заңдық деңгейде бе- кітуді үсынамыз [5].
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:1 Елисеев В. Фискальный кадастр и методы определния налогооблогае-
мой стоимости недвижимости в Республике Казахстан //Вопросы оценки. - 1997. - № 2. - С. 18-20.
2 Беляев А. А. Эволюционная модель реформирования рос. экономики. - М: ОМПРТ РАГС, - 1995. - С .89.
3 Кошкин В.И., Шупырь В.М. Управление государственной собственностью. - М.: ИНФРА, - 1997. зіміС.27.
4 Краснов В.М. Регистрация прав на недвижимое имущество и сделок с ним: правовые и налоговые аспекты. - М.: Статус -Кво 97: Налог-Инфо, 2005. -С.43-46.
5 Дорофеева А.В. Стоимостная оценка как составляющая кадастра недвижимости // Информ. бюлл. - 1997. -№ 5(12).-С.12.
РезюмеВ научной статье рассмотрены проблемы налогообложения имущества в
Республике Казахстан.Summary
In a scientific paper considers the problem o f property taxation in the Republic o f Kazakhstan.
88 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
НЕСИЕ ТӘУЕКЕЛДЕРІН БАҒАЛАУ ЖӘНЕ БАСҚАРУ
Жуасбаева С.,АЭСА магистранты
Банкпен жасалатын мәмілелер арасында несиелік операциялардың тәуекелі ең жоғары, өйткені ол пайда табу көздерінің ең маңыздыларының бірі болып саналады. Несиелік тәуе- келділікті барынша азайту - несиелік мекеме қызметін басқаруда негізгі міндет болып табылады.
Несиелік тәуекел - міндеттеме- лер бойынша төлем қабілетсіздігімен байланысты тәуекелділік және ол банктік тәуекелділіктердің ішінде ең маңыздысы және негізгісі. Тәуе- келділіктің бұл түрі толық немесе бөлек қайтармау түрінде (есептелген пайыздарды және комиссиондық төлемдерді жүргізген кезде жиі кез- деседі) немесе несиені жабу мерзімін ұзарту кезінде байқалады.
Несие тәуекелі - кредитордың қарыз алушы несиелік келісім шарт- тары мен мерзіміне сәйкес өз міндет- терін орындауға ниетті және жағдайы барына сенімсіздігімен анықталады.
Несиелік тәуекел құратын себеп- терге, криминалды құрылымдар жа- ғынан қарыз алушыларға немесе бан- кке деген қысымды жатқызуға бо- лады.
Өтелмеген төлемдермен күрес- те басты құрал - ол банктік ссуда- лар портфелінің диверсификациясы.
Несиелік тәуекелділік ұсыныла- тын несиенің түріне және жеделдігі- не байланысты; қамтамасыз етілуі - қамтамасыз етілген және қамтама- сыз етілмеген; несие берушілердің түрлері - мемлекеттік, банктік, ком- мерциялық, сақтандыру компанияла-
рының және жеке тұлғалардың неси- елері; дебиторлық қарыздардың түрлері - ауылшаруашылық және коммерциялық, персоналды, өнеркә- сіптік; қолдану бағыттары - тұтыну- шылық, өнеркәсіптік, меншікті айнал- малы қаражаттарын қалыптасты- руға, инвестициялық, маусымдық, уақытша қаржылық қиындықтарды жоюға, аралық, құнды қағаздармен операцияларға, импорттық және экс- порттық; беру әдістері - векселдік, ашық шоттар көмегімен, ипотекалы- қ,маусымдық, овердрафт және т.б. Несиелерді беру мерзімдері бойын- ша қысқа және ұзақ мерзімді болады. [1,109 б.]
Несиелік тәуекелділік қарыз алу- шылардың түріне байланысты болады. Мөлшеріне байланысты банк клиент- тері 3 топқа бөлінеді: ұсақ, орта және ірі. Ұсақ және орта қарыз алушылар аса икемді болады, өйткені олар нарық қажеттілігіне тез жауап қайтарады. Алайда, мұндай қарыз алушының кемшілігі олардың әдетте меншікті ка- питалының аз болуында, ал бұрын өзі қатаң бәсекелес жағдайында және са- яси сипаттағы күтпеген өзгерістер се- бебіне банкроттыққа әкеледі.
Ірі қарыз алушылар, керісінше, аса инертті. Олар нарық қажеттілік- теріндегі және нақты тұтынушыдағы өзгерістерге тез жауабын қайтармай- ды, өзінің қ^ізмет бағытын жиі ау^іс- тырмайды, бірақ жеткілікті меншікті капиталы бар болғандықтан, сыртқы қаржыдағы жағдайларға тұрақт^ілы- ғын сақтап қалады.
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 89
Банкирлер басқа несие беруші- лерге қарағанда, несие тәуекелдігінен қашуға үмтылуы қажет, өйткені олар өздерінің ақшаларын несиелендір- мейді, яғни олардың өздерінің қара- жаттарымен қамтамасыз еткен ба- сқа жақтар өздерінің салымшылары- ның ақшаларын несиеге береді.
Банктер кәсіпорындардың неси- елендіруімен айналысатын қызмет- керлердің өндіріс саласындағы кәсіпорындар туралы қажетті білімдері және нарықпен таныстығы жетпеген жағдайда банктер кәсіпо- рынға несие бермеуі керек.
Банк табысының үлкен бөлігі несиелендірумен байланысты екені, Әлемдік банктік жүйе қызметін тал- даудан белгілі. Сондықтан, несиелік тәуекелдік бірінші орындардыщ ішінде болғандықтан, банктің даму страте- гиясы несиелік тәуекелділікті беру- мен байланысты болуы қажет.
Ссудалар бойынша мүмкін бола- тын шығындар резерві (СМБШ) - банктердің қызметінде несиелік тәу- екелдермен шартталған қалыптасу қажеттілігінің арнайы резерві. Ссуца- лар бойынша мүмкін болатын шы- ғындарға резерв банктердің шығын- дарына жатқызылатын өткізулер есе- бінде қалыптасады. Ссуцалар бойын- ша мүмкін болатын шығындар негізгі қарыз бойынша клиенттермен (бан- ктермен) өтелмеген ссуцалық қарыз- ды жабу үшін қолданылады. Айтыл- ған резерв есебінде банктердің нақты емес ссудаларын алу үшін шығын- дарды алып тастау жүргізіледі.
Несиелік тәуекелділікті талдау процесі несиелік тәуекелділіктердің шоғырлануына талдау арқылы жүзеге асырылады. Бүл кезде аудитор Ұлттық банк бекіткен бір қарыз алушыға деген несиелік тәу- екелділіктің ең жоғарғы мөлшерінінің және несиелік операция бойынша
бас банктің бекіткен шектеулерінің банк филиалдарымен сақталуына басты назар аударуы тиіс. [2,255б]
Сонымен қатар, белгілі бір кли- енттер және аффилирленген компа- ниялар алдындағы тікелей және жанама міндеттемелердің барлығы көрсетілгендігін қарастырады. Бір қарыз алушыға деген несиелік тәу- екелділіктің ең жоғарғы мөлшерін есептеген кезде міндеттелер қүра- мына барлық несиелер, овердраф- тар, гарантиялар инвестициялар, ба- ғалы қағаздар, дебиторлық қарыз- дар, лизингтр, аккредитивтер, акцеп- ттер, векселдер және тағы басқалар кіргізілуі тиісті.
Кейбір керек жағдайларда не- сиелердің экономика секторлары, қызмет, кепіл түрлері бойынша шоғырланулары да көрсетілуі тиіс.
Айта кету керек, бүл коэффи- циенттер екінші деңгейдегі банк- тердің қызметінде кездесетін неси- елік тәуекелдерді макро деңгейде реттеудің немесе басқарудың инст- рументтері болып табылады.
Несиелік процесске қатысатын Қазақстандағы коммерциялық банктер әртүрлі ішкі және сыртқы жағдайларға байланысты жүмыс жасайды. Сондықтан, егерде банк- те несиелік саясат өте жақсы жа- салып, жүзеге асырылатын болса да берілген несиелер бойынша зи- яндардан толықтай арыла алмай- ды. Негізінде банк алдын ала біле отыра жаман немесе нашар несие бермеуге тиіс, бірақта алынған не- сие әртүрлі себептерге байланыс- ты алдынғы уақыттарда сондай болады.
Сапасы нашар несиелер пайда болуы, олардың саны өсуі банктің репутациясы төмендеуіне немесе түсуіне әсерін тигізеді. Бүның өзі
90 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
банктің несиелік нарыктағы пози- циясына ыкрал етеді.
Айта кету керек, соңғы кезде тәуекелдердің коммерциялык банк- тер кызметтерше әсері анык айк- ындала бастады. Сондыктан несиелік тәуекелділікті баскару банк жүмы- сындағы киындыктар тудыратын ма- ңызды мәселелердің біріне айналды.
Банктік кызметтердің жүзеге асырылу және ары карай даму барысында олардың алдында жа- ңадан әртүрлі мәселелер пайда болады.
Қазіргі кезде Қазакстан Респуб- ликасында барлык кызмет салала- рында экономикалык кайта күру үрдісі жүруде. Шаруашылыкты жүргізудің халыкаралык стандартта- рға өтуіне байланысты барлык сала- ларда: елдік, республикалык, аймак- тык, жергілікті жерлерде реттеу мен кайта бағалау әдістерін жаңадан же- тілдіруді талап етеді. [3,187 б.]
Бүл мәселені шешуде басты рөл банк жүйесіне де тиісті болады.
Банктік тәжірибедегі тәуе- келділік - бүл аныкталған жағдайлар- дың туындауына байланысты банктің жоғалту кауіпі.
Тәуекелділік, сондай-ак кез-кел- ген өндірушінің соның ішінде банктщ кызметінің жағдайлы мінездемесі. Тәуекелділік мынандай жағымсыз нәтижелер беруі мүмкін: ұсынылған несиелер бойынша төлемсіздік кезі- нде, пайданы жоғалту, зиянға шығу, ресурстык базаны кыскарту, балан- стан тыс операциялар бойынша төлемдерді жүзеге асыру және т.б.
Банктің 60-70% негізгі табыс көзін күрайтын активтік операциялар, соның ішінде банктік несие. [4,112 б.]
Статистикалык талдау кортынды- сы бойынша мемлекеттік нысанмен салыстырғанда жеке меншік және акционерлік кәсіпорындар неғүрлым
икемді және тиімді болып келеді, бірак жиі күйзеліске үшырайды
Карызшыларды несиелендіру тәуекелділігі үсынылатын несие түріне де байланысты болады. Не- сие үсыну мерзіміне; камту түріне - камтылған және камтылмаған; дер- бес және банктік; несие специфика- сына байланысты - банктік, мемле- кеттік, коммерциялык, сактандыру компанияларының және жеке түлға несиелері, синдикатталған және т.б.; дебиторлар түрлері бойынша ауыл- шаруашылык, өндірістік, коммунал- дык, айналым каржыларын күруға, мерзімдік, инвестициялык, импорт- тык және экспорттык және т.б.; мөлшері бойынша - шағын, ірі; ұсыну әдісі бойынша - вексельдік, ашылғ- ан шот көмегімен, мерзімдік және консигнациялар болып бөлінеді.
Тәуекелділікті баскару жүйесі, стратегиялык баскару деңгейінде, үйымдастыру күрылымы деңгейінде бір немесе баска күрделі операция- ны жүзеге асыруды бакылау үшін күрылым кызметінің шегінде накты шаралар аркылы жүзеге асырылады.
Несиелік тәуекелді төмендету немесе шеттету несиені сактандыру көмегімен жүргізіледі.
Несиелік тәуекелді баскару прин- циптері:
Несиелік тәуекелдерді баскару процессі кезінде келесі мәселелерді аныктау керек:
- тәуекелдің пайда болу се- бебін аныктау;
- зиян шегу болжамының көлемін бағалау;
- алдын - алу әдісін табу немесе зиянды кайтарып алу көздерін табу.
Тәуекелді төмендету жолдары:- Диверсификация - бүл эконо-
миканың тек бір саласына ғана емес, баска да саласын несиелеу (бөлу)
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 91
арқылы несиелдік тәуекелі төменде- ту;
- Берілген несиелер үшін провизия (резерв) құру;
- Несиелік қаблеттілігін дұрыс
анықтау, яғни төлем қаблеттілігін анықтау;
- Алынған несие үшін берілген кепілдікті дұрыс анықтап, баға- лау. [5,299 б.]
Қолданылған әдебиеттер тізімі:1. Ілиясов Н.Қ., Құлпыбаев С. «Қаржы»- Алматы: 2005, 208-211 бб.2. «Қазақстанның нарықтық экономикасының қаржы-несиелік пробле-
малары»,- Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті, Алматы: 2002, 248-303 бб.
3. Сейткасимов Г.С. «Банковское дело»-Алматы: 1998.4. Давлетова М.Т. «Кредитная деятельность банков в Казахстане».
Учебное пособие. - Алматы: Экономика, 2001.5. Долан Д., Кэмпбелл Д. Деньги, банковское дело и денежно-кредит
ная политика. М.: Финансы и статистика, 2000 г.
РезюмеВ статье рассмотрены пути оценки и управления кредитными рисками в
коммерческих банках.Summary
In article are considered the ways o f an assessment and management o f credit risks in commercial banks
92 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
СТРАХОВАНИЕ ЖИЗНИ В СИСТЕМЕ СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИЧЕСКИХ ОТНОШЕНИЙ
Жумадилова А.Н.,магистрантКазЭУ им.Т.Рыскулова
В Казахстане имеется большой потенциал для развития страхования жизни. Системный кризис, в котором оказался Казахстан и из которого он только начинает выбираться, показал, что государство не использует многие факторы для подъема экономики и обеспечения социальной защиты граждан. Среди этих факторов значительное место занимает страхование и страхование жизни в частности, но ни в одном документе Правительства РК не рассматриваются возможности национальной системы страхования жизни с точки зрения усиления социальной защиты населения.
В то же время рынок страхования жизни в экономически развитых странах является одним из значимых элементов национальной социальноэкономической системы и по мере ее развития и усложнения роль страхового рынка существенно повышается. В целом, под системой понимается совокупность элементов, находящихся в отношениях и связях друг с другом, образующих определенную целостность, то есть структурно-функциональное единство. Социальноэкономическая система имеет сложную внутреннюю структуру и представляет собой функционально упорядоченное единство составляющих ее подсистем, в которых происходят два рода взаимообусловленных процессов. Экономические процессы совершаются между человеком и природой с помощью располагаемых им
средств труда в целях создания материальных (вещественных) или интеллектуальных продуктов. Социальные процессы характеризуют взаимоотношения между людьми по поводу обеспечения производства или приобретения продуктов и их потребления.[1,с.25]
Для социально-экономической системы рынок страхования жизни выступает в качестве одной из подсистем, являясь в свою очередь системой меньшего порядка. Вследствие этого развитие страхового рынка находится в подавляющей зависимости от состояния социально-экономической системы. Состояние страхового рынка очень точно отражает то, что происходит в казахстанской экономике. Динамика поступления страховых премий, инвестиционных результатов может служить определенным индикатором состояния экономики страны, и именно страхование жизни является наиболее чувствительным к воздействию социально-экономических факторов.
Данный вид страхования начинает развиваться только после достижения социально-экономической системой определенного этапа развития. При этом основным необходимым условием является достижение обществом такого уровня дохода, при котором становится возможным осуществлять сбережения, имеющие целью либо возмещение вероятных буцущих потерь, либо получение дополнительного дохода при наступле
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 93
нии определенных событий, носящих вероятностный характер.
Страхование жизни является необходимым элементом воспроизводства человека в социально-экономической системе, выполняя по отношению к ней две основные функции:
1. возмещение ущерба и личное материальное обеспечение граждан вследствие наступления страховых событий, обусловленных договором;
2. формирование специализированных страховых резервов денежных средств для потенциальных страховых выплат.
Первая функция страхования жизни состоит в распределении убытков во времени и пространстве и, таким образом, в предотвращении временных финансовых трудностей, возникающих вследствие неблагоприятных событий в жизни людей: смерти, инвалидности, старости, а также в обеспечении дополнительного дохода лица или домохозяйства. Именно в наличии данной функции состоит преимущество страхования жизни по сравнению с банковскими депозитами, которым в настоящее время страховые продукты проигрывают по уровню процентной ставки по причинам неразвитости института инвестиций, а также нестабильной и высокорисковой экономики.
При неразвитости классического страхования жизни при реализации данной функции на макроуровне могут возникнуть такие косвенные негативные социальные последствия, как рост иждивенчества, снижение доходов на душу населения, а также сокращение доходов бюджета, поступающих в виде налогов. В психологическом аспекте может возрасти беспокойство и увеличиться чувство неуверенности в завтрашнем дне и, в некоторой степени, чувство финансо
вой незащищенности человека.Посредством этой функции стра
хование жизни способствует финансовой стабильности домохозяйства и обеспечивает психологическую и социальную защищенность индивидов. Тем самым получает реализацию объективный характер экономической и социальной необходимости страховой защиты.
Право на материальное обеспечение имеют только физические лица, которые являются участниками формирования страховых резервов. В частности, порядок материального обеспечения определяется страховыми компаниями,исходя из условий договоров страхования жизни и регулируется государством в процессе лицензирования страховой деятельности через проверку правил страхования на соответствие действующему законодательству.
Вторая функция страхования жизни выражается в формировании системы резервов денежных средств как платы за риски, которые берут на свою ответственность страховые компании, что позволяет обеспечивать стабильность страхования и гарантию выплат. Если в коммерческих банках аккумулирование средств населения с целью, например, денежных накоплений, имеет место только сберегательное начало, то страхование жизни через реализацию данной функции несет сберегательно-рисковое начало.
Реализацией данной функции является то, что долгосрочное страхование жизни является уникальным финансовым инструментом для привлечения долгосрочных кредитных ресурсов, а проблема изыскания средств для решения общегосударственных проблем имеет в настоящее время первостепенную важ
94 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
ность. Страховые компании являются главным источником капитала для зарубежной промышленности в разнообразных финансовых программах, включая долгосрочные финансовые кредиты, кредитование коммерческих ипотек, финансирование организации нового производства и кредитование сельскохозяйственных построек. К примеру, доля взносов по долгосрочному страхованию жизни достигает в западных странах 6-13% ВВП, а страховые резервы по долгосрочному страхованию жизни европейских страховщиков превышают1,3 триллиона евро.[2,с.8] Удельная доля страхования жизни в совокупном национальном сборе страховой премии на большинстве западных страховых рынков составляет от 35% до 70% общего объема страховых платежей по всем видам страхования и на протяжении последних десяти лет наблюдается тенденция к ее увели- чению.[3, с.45]
Страхование жизни— это достаточно длительные финансовые отношения между страхователем и страховщиком. Долгосрочный характер таким программам придают не только намерения страхователя, но, прежде всего, малый объем его прав на сбережения в первые годы действия договора (выкупная сумма при расторжении договора долгосрочного страхования жизни в первые годы действия договора, как правило, незначительна). Таким образом, страховые институты, привлекающие средства под финансовые обязательства, для которых характерной является малая ликвидность в начальный период действия договора, являются идеальным поставщиком долгосрочных инвестиционных ресурсов как для государства и муниципальных органов, так и для промышленного
сектора. Некоторые инвестиционные проекты достаточно велики и требуют, соответственно, большого объема финансирования. Особенно это актуально для стран с развивающейся рыночной экономикой, для рынков которых характерен дефицит капитала. Собирая большие суммы из тысяч маленьких платежей по страховым премиям (взносам), страховщики обычно могут удовлетворить финансовые требования такого рода проектов и, следовательно, способствуют мобилизации ресурсов и увеличивают возможность осуществления крупных высокоприбыльных инвестиционных проектов. При этом доход получают не только сами страховые компании и страхователи, но и вся экономика в целом, что является одним из ключевых факторов, способствующих экономическому росту и повышению эффективности финансовой системы.
С развитием отечественной экономики будет совершенствоваться, и расширяться механизм использования временно свободных средств страховщика и значение функции страхования как формирования специальных страховых резервов будет возрастать.
Реализации указанных функций в некотором роде также свойственна и системе социальной защиты населения. Первая функция - возмещение ущерба и личное материальное обеспечение граждан в случае некоторых неблагоприятных событий в их жизни - выполняется, прежде всего, за счет механизмов системы социальной защиты. В соответствии с международно-правовыми актами Международной организации труда, социальная защита должна предоставляться в случаях болезни, инвалидности, старости, потери кормильца,
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 95
безработицы, материнства, а также в случае наличия семьи, обеспечение которой по минимальным нормам не может быть осуществлено ее трудоспособными членами. Принципиальное различие в реализации данной функции у двух рассматриваемых институтов состоит в том, что система социальной защиты должна обеспечивать минимальный прожиточный уровень гражданам, а страхование жизни - дополнительный уровень защиты путем сохранения привычного дохода лица или домохозяйства в случае наступления определенных в договоре событий.
Вторая функция - аккумулирование средств и перевод их в инвестиции в социальной защите выражается следующим образом. Страховая защита, осуществляемая в форме социального страхования, может финансироваться как путем текущего перераспределения взносов, поступающих в фонды социального страхования (распределительный метод), так и путем предварительного накопления этих взносов и их последующего распределения между застрахованными при наступлении некоторого события (накопительный метод). Предварительное накопление фондов имеет место в страховании по безработице и в пенсионном страховании, то есть где имеется достаточно продолжительный квалификационный период для получения предусмотренных пособий. Долго
срочное формирование фондов социального страхования также, как и в долгосрочном страховании жизни позволяет значительно усилить внутренний инвестиционный потенциал.
Таким образом, в силу сходства выполняемых функций и большой социальной значимости справедливым было бы выделить третью функцию страхования жизни в системе социально-экономических отношений современного государства - социальную. Именно эта функция в экономически развитых странах позволяет данному виду страхования способствовать снижению нагрузки с расходной части бюджета и выступать важным элементом многоуровневой системы социальной защиты, которая обеспечивает сохранение и рост уровня жизни населения.
Таким образом, очевидно, что в развитых странах страхование в силу своей специфики и выполняемых функций в обществе является стратегическим сектором экономики, обеспечивающим социальную стабильность в обществе, а также важнейшим инструментом социальноэкономической защиты имущественных интересов граждан, связанных с потребностью в получении дополнительных средств в связи с такими вероятными событиями в их жизни, как повреждение или утрата здоровья, потеря кормильца, дожитие до нетрудоспособного возраста и другими.
Список использованной литературы:1.Слезингер Г.Э. Управление социально-трудовыми системами: Учеб
ное пособие/ГУУ М., 1999. 139с.2.Власова Е. В поисках надежных гарантий / Независимая газета .№92,
25.05.01 г. 8с.3. Личное страхование в России. Опыт. Проблемы. Перспективы [ Текст]
: [материалы междунар. конф. «Личное страхование в России: опыт, пробле-
96 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
мы, перспективы», г. Москва, 22-23 мая 2001 г.] / Всерос. союз страховщиков, 2001. - 218 с.Хуторев А.Г. Регулирование налогообложения страховых операций по страхованию жизни. Личное страхование в России. - M., Дайджест, 2001с.41-49
ТүйінБ ерілген м ақалада өмірді сақт анды руды ң м ем лекет т ің әлеумет т ік-
экономикалық қатынастар ж үйесіндегі рөлі суреттелген. Бұзан қоса өмірді сақт анды ру инcт ит ут т ары м ен халықт ы әлеум ет т ік сақт андырудың орындалатын функциялар жазынан өзара байланысы царастырытзан.
SummaryThis article describes the role o f life insurance in the socio-economic relations o f
the state. It also examines the relationship o f institutions life insurance and social welfare in terms o f functionality.
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 97
ҚАРЖЫ МЕНЕДЖМЕНТІНІҢ БАСТЫ СТРАТЕГИЯСЫ
Қабылбаев А.,Т.Рысцүлов атындазы ҚазЭУ магистранты
Кәсіпорынның бәсекеге қабі- леттілігі және төлем қабілеттілігі ең алдымен қаржылардың оңай ұйым- дастырылуымен анықталады. Кәсіпорынның негізгі міндеті оның иелерінің әл-ауқатының максималды көбеюі болып табылады.
Қаржылық менеджмент - бұл кәсіпорынның қаржылық ресурста- рының құрылуымен, бөлінуімен, оларды қолданумен және кәсіпорын- ның ақшалай жүйе айналымының ұйымдастырылуымен байланысты болатын басқару нәтижелерінің әзірленуі және жеткізуінің принциптері мен әдіс-тәсілдерінің жүйесі болып табылады [1, 11-бет].
қаржылық менеджмент келесі бөлімдерден тұрады :
Қаржылық талдау және шешім қабылдау жүйесі;
- қысқа мерзімді қаржы ресур - старын қолдануды жоспарлау: (ком- мерциялық несие) қамсыздандырыл- маған қысқа мерзімді қаржыланды- ру, қамтамасыз етілмеген қысқа мерзімді қаржыландыру, қысқа мерзімді жалды қаржыландыру;
- ұзақ мерзімді қаржы ресур- старын қолдан^ы жоспарлау: капи- талды бюджеттендіру, лизинг неме- се ұзақ мерзімді несие, қарапайым және артықшылығы бар акциялар шығару, инвестициялық жобаларды бағалау және инвестициялық қор- жынды басқару, алдағы кезеңдегі кірістерді ескере отырып, ақшаның- құнын бағалау (дисконттау);
- мүмкін болатын тәуекелді
талдап, бағалау;- шешімнің нұсқамасы және
орындалуы;- шешімнің орындалуын бақы-
лау;- шешімнің жүзеге асырылуы
барысын талдау және оның орында- луы туралы есеп беру [2, 288-бет].
Кәсіпорынның нарықтық құнын барынша көбейту үрдісі оның пайда- сын барынша көбейту арқылы жүзе- ге асырылады. Сөйтіп дәрежесі және жиынтығы жағынан жоғары пайда ағымдағы тұтыну мақсаттарына жұмсалуы мүмкін, соның нәтижесін- де кәсіпорын ары қарай дамуға қажетті, өзініңқаржы ресурстарын құратын негізгі көзден айырылады (ал дамымайтын кәсіпорын өзінің нар^іқ- тағы бәсекелік жайғасымын жоғалта- ды, ішкі көздер есебінен өзініңқаржы ресурстарын құру әлеуетін азайтады, осының барлығы нәтижесінде кәсіпо- рынның нарықтық құнының төменде- уіне әкеп соғады) [3, 405-бет].
Сонымен қатар жоғары дәреже- дегі пайда қаржы-қаражаттық тәуе- келдің және болашақта банкрот- тыққа түсу қаупі есебінен болуы мүмкін, бұл жағдай да кәсіпорынның нарықтық құнының төмендеуіне әке- леді. Сондықтан, нарықтық жағдай- да пайданы барынша көбейту қаржы менеджменттің басты міндеті болғ- анымен, оның ең басты мақсаты емес. Қаржылық менеджмент өзінің басты мақсатын жүзеге асыру үрдісінде төмендегі негізгі тапсырма- ларды шешуге бағытталады (кесте).
98 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
Қаржылық менеджменттінің негізгі тапсырмалар жүйесі
Каржылык менеджменттің басты максаты
Қаржылык менеджменттің өзінің басты максатын жүзеге асыруға бағытталған негізгі тапсырмалары
Қазіргі кезде жэне болашакта кәсіпорын иелерінін эл- аукатын барынша көбейтуді камтамасыз ету
- алдағы уакытта кәсіпорынның даму тапсырмаларына сәйкес каржы ресурстарының жеткілікті көлемін күрауды камтамасыз ету;- кәсіпорынның негізгі бағыт аясында каржы ресурстарының күрылған көлемін тиімді пайдалануды камтамасыз ету;- кәсіпорынның негізгі бағыт аясында каржы ресурстарының күрылған көлемін тиімді пайдалануды камтамасыз ету;- көзделген пайда дәрежесінде каржы тәуекелі дәрежесін барынша азайту;- кәсіпорынның даму барысында, оның каржы тепе-теңдігін үнемі камтамасыз ету.
Жоғарыда караст^ір^ілғанкарж^і менеджментінің барлык тапсырмала- ры әр түрлі бағытта сипат алғаны- мен, бір-бірімен өте тығыз байланы- сты (мысалы: каржы тәуекелі дәре- жесін барынша азайту барысында пайда жиынтығын барынша көбейтуді камтамасыз ету; кәсіпорынның даму үрдісінде, оныңүнемі каржы тепе- теңдігін және каржы ресурстарының жеткілікті көлемін күруды камтама- сыз ету және т.б.). Сондыктан каржы менеджменті үрдісінде жеке тапсыр- малар өзара оңтайландырылуы кажет, бүл оның басты максатын тиімді жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Нарыктык экономикада каржы- лык жағдайдың беталысын аныктау кажеттілігі туындайды. Кәсіпорынға өзіндік каржы стратагиясын күру кажет. Қаржы стратегиясы - бүл кәсіпорынның жалпы стратегиясыны- ңкүрауmы бөлігі болып саналады. Ол кәсіпорынды каржы ресурстарымен камтамасыз ету жөніндегі іс-амал- дардың бас жоспарын жасау мен оны іске асыру әрекетінен көрінеді. Қар- жылык стратегия теориясы іс жүргізудің нарыктык зацдылыктарын зерттейді, кәсіпорынның жаңа орта- да тіршілік ету, даму үлгісін жасай- ды. Каржылык стратегияға мыналар
кіреді: каржылык жағдайды талдау; кәсіпорын мүлкін оңтайландыру; та- бысты бөлу, колма-кол және колма- кол акшасыз есеп айырысуды ұйым- дастыру, салык және баға үстану са- ясатКаржды трвтедарлйыпбйсты және оралымды, басты стратегиялык максат және жекелеген стратегия- лык міндеттерді орындау стратегия- сы деп бөлінеді. Басты каржы стратегиясы деп кәсіпорынныңүзак мерзімді кезеңге арналған каржылык іс-әрекетін айтады. Егер кәсіпорын өз тәжірибесінде үзак мерзімді, кыска мерзімді және ағымдыққаржылық жоспарлау жүйесін колданатын бол - са, онда жоспарлау көлемі де тиісін- ше бөлшектелінеді. Оралымды кар- жылык стратегияның басты ерек- шелігі - мүнда жоспарланған кезең ішінде барлык жалпы табыс пен шығын каражаттары камтылады. Табыстар мен шығындарды осылай мүкият есептеп жоспарлаған жағ- дайда ғана акша ағынын дүрыс үйлестіріп, пайданың шығыннан ба- сым түсуіне кол жеткізуге болады. Каржының басты стратегиялык кызметі - кәсіпорынды оның мак- сатын орындауға каж етті әрі жеткілікті каржы ресурстарымен камтамасыз ету.
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 99
Кәсішрынның қаржылық стратегиясын құрастыру процесі
Қолданылған әдебиеттер тізімі:1. Мадиярова Э.С., Сүйеубаева С.Н. Қаржылық менеджмент: Оқу
құралы. - Алматы: Экономика, 2009. - 262 бет.2. Үмбеталиев А.Д. Кәсіпорын экономикасы және кәсіпкерлік. Оқулық.
- Алматы: экономика, 2009. - 462 бет.3. Бердалиев К.Б., Тұрсынбаева А.А., Сатқалиева Т.С., Өмірзақов С.Ы.,
Есенғазиев Б.К. Менеджмент теориясы мен тәжірибесі, Алматы: Экономика, 2002. - 615 бет.
РезюмеФинансовый менеджмент направлен на управление движением финансовых
ресурсов и финансовых отношений, возникающих между хозяйствующими субъектами в процессе движения финансовых ресурсов. Вопрос, как искусно руководить этими движением и отношениями, составляет содержание финансового менеджмента. Финансовый менеджмент представляет собой процесс выработки цели управления финансами и осуществление воздействия на финансы с помощью методов и рычагов финансового механизма для достижения поставленной цели.
SummaryA financial management is directed on control traffic o f financial resources and
financial relations, arising up between managing subjects in the process o f motion o f financial resources. A question, how skilfully to manage these by motion and relations, makes maintenance o f financial management. A financial management is a process o f making o f purpose o f financial management and realization o f affecting finances by methods and levers o f financial mechanism fo r achievement o f the put purpose.
100 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
ВЛИЯНИЕ МИРОВОГО ФИНАНСОВОГО КРИЗИСА НА РАЗВИТИЕ ПЕНСИОННОЙ СИСТЕМЫ
В РЕСПУБЛИКЕ КАЗАХСТАН
В настоящий момент в нашей стране выстроена эффективная пенсионная система (в июне 1997 г. был принят Закон «О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан», а с 1 января 1998 г. новая система пенсионного обеспечения уже начала функционировать и набирать силу). Она считается одной из лучшей в СНГ, и ее опыт перенимают соседи. Не останавливаясь на достигнутых результатах, наше государство постоянно развивает систему обеспечения пенсионеров и прилагает все усилия, чтобы каждый гражданин был уверен, что его пенсии будет достаточно для достойной жизни. Сегодня стоит задача - максимально эффективно использовать ресурсы накопительных пенсионных фондов для роста экономики и повышения доходов вкладчиков.
Решение о реформировании пенсионной сферы, принятое правительством несколько лет назад, имело историческое значение для всей страны. Казахстан первым среди стран СНГ начал преобразование старой солидарной системы пенсионного обеспечения гражданина с планомерным переходом к накопительной пенсионной системе. Эта реформа была задумана и реализована, чтобы снять бюджетную нагрузку и создать более справедливую систему пенсионного обеспечения.
Основной целью проведения пенсионной реформы стало построение финансово устойчивой системы, учи-
Кусаинова М. А.,магистрант КазЭУ им.Т.Рыскулова
тывающей экономический рост, соразмеряющей трудовой вклад с пенсией через персонифицированы учет пенсионных взносов. В результате пенсионной реформы будущие пенсии должны были сохраниться и приумножиться, а экономика получить еще одного институционального инвестора - пенсионные фонды.
На сегодняшний день, в результате реформы в Казахстане действуют три пенсионные системы, а именно:
• полная солидарная система, для состоявшихся на 1 января 1998 г. пенсионеров;
• смешанная система, для пенсионеров, которым пенсии были назначены, после вышеуказанной даты и назначаются в настоящее время;
• накопительная система для тех, кто не имел (или имел меньше чем полугодовой) стаж работы на 1 января 1998 г.[1. 556-560с]
По состоянию на 1 февраля 2012 года в республике функционируют 11 накопительных пенсионных фондов (далее - фонды). Лицензии на деятельность по привлечению пенсионных взносов и осуществлению пенсионных выплат в январе месяце юридическим лицам не выдавались.
Лицензии на инвестиционное управление пенсионными активами фондов имеют 11 юридических лиц, из них 11 фондов имеют лицензию на самостоятельное управление пенсионными активами.
На отчетную дату 10 банков
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 101
второго уровня осуществляли кастодиальную деятельность. Вместе с тем, кастодиальное обслуживание фондов осуществляли 6 банков второго уровня: Дочерний банк АО «HSBC Банк Казахстан», АО «Банк ЦентрКредит», АО «Народный Сберегательный Банк Казахстана», АО «Евразийский банк», АО «АТФБанк», АО «Ситибанк Казахстан».
В соответствии с Законом РК «О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан», с 1 января текущего года накопительные пенсионные фонды формируют за счет пенсионных активов следующие виды инвестиционных портфелей: консервативный и умеренный.
По состоянию на 1 февраля 2012 года количество счетов вкладчиков (получателей) по обязательным пенсионным взносам составило 8 175 920 (из них по умеренному инвестиционному портфелю 7 944 158, по консервативному инвестиционному портфелю 231 762) с общей суммой пенсионных накоплений 2 690,5 млрд. тенге (из них по умеренному инвестиционному портфелю - 2 656,1 млрд.тенге, по консервативному инвестиционному портфелю - 34,4 млрд.тенге). За январь количество счетов вкладчиков, перечисляющих обязательные пенсионные взносы, увеличилось на 38 525 (0,47%), а пенсионные накопления увеличились на44,9 млрд. тенге (1,7%).
На 1 февраля 2012 года наибольшее количество счетов вкладчиков (получателей) по обязательным пенсионным взносам сосредоточено в 3 фондах: «Народного Банка Казахстана» -27,71%, «ГНПФ» - 22,18% и «Ұлар Ү міт» - 19,38% от общего количества вкладчиков всех фондов.
Количество счетов вкладчиков (получателей) по добровольным пенсионным взносам составило на 1 фев
раля 2012 года 38 329 с общей суммой пенсионных накоплений 1,2 млрд. тенге. За январь 2012 года количество счетов вкладчиков (получателей), перечисляющих добровольные пенсионные взносы, уменьшилось на 1 79 единиц (0,21%).
Количество счетов вкладчиков по добровольным профессиональным пенсионным взносам по состоянию на 1 февраля 2012 года составило 4 104 с общей суммой пенсионных накоплений 116,7 млн. тенге.
По состоянию на 01 февраля 2012 года средневзвешенные коэффициенты номинального дохода по пенсионным активам накопительных пенсионных фондов составили:
-по умеренному инвестиционному портфелю:
• за 5 летний период (январь 2007 года - январь 2012 года) - 25,98% (накопленный уровень инфляции за аналогичный период - 58,49%). Скорректированный средневзвешенный коэффициент номинального дохода - 24,61%;
• за 3-х летний период (январь 2009 года - январь 2012 года) - 22,00% % (накопленный уровень инфляции за аналогичный период - 22,83%);
• за 12 месяцев (январь 2011 года - январь 2012 года) - 2,06%(на- копленный уровень инфляции за аналогичный период - 5,9%).
-по консервативному инвестиционному портфелю:
• за 5 летний период (январь 2007 года - январь 2012 года) - 25,98%;
• за 3-х летний период (январь 2009 года - январь 2012 года) - 21,51;
• за 12 месяцев (январь 2011 года - январь 2012 года) - 1,65%.
На 01 февраля 2012 года доля ценных бумаг, эмитенты которых до-
102 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
пустили дефолт по выпускам ценных бумаг, составила 0,6% от общего объема пенсионных активов, что в абсолютном выражении составило 16,6 млрд. тенге. [4]
Негативные тенденции развития в национальной экономике, наблюдаемые с августа 2011 года, коснулись практически всех сегментов финансового рынка, в том числе и накопительной пенсионной системы. Увеличивающийся уровень инфляции, недостаток инвестиционно-привлекательных инструментов и недоработки в законодательном регулировании инвестирования пенсионных активов привели к накоплению отрицательных тенденций в механизме инвестирования пенсионных активов.
Экономисты, пенсионных фондов объясняют, что потери по доходности связаны с обвалом рынка ценных бумаг, который происходил трижды в этом году. И многие акции и облигации, приобретенные на деньги вкладчиков, обесценились. Потери уже ощутят на себе те казахстанцы, которые собираются в ближайшее время на пенсию. [2]
А то, что происходит с пенсионной системой якобы явление временное, которое обусловлено влиянием мирового кризиса. Как известно, основной причиной отрицательной доходности пенсионных фондов названо падение ценных бумаг, в которые были вложены активы. Это не убытки, а процесс их переоценки, обусловленный колебаниями рынка. И сейчас это колебание наиболее заметно. Вкладчикам просто надо подождать, пока ценные бумаги вновь поднимутся в цене. Кроме этого, в правительстве уверяют, что на данный момент принимаются все возможные меры для сохранения пенсионных денег и увеличения доходности пенсионных
инвестиций. Основную меру, направленную на снижение риска потери вложений вкладчиков и стабилизацию их доходов, в правительстве уже озвучили. Средства казахстанских накопительных пенсионных фондов планируется привлечь на поддержание экономики Казахстана в период кризиса. На эти цели правительство собирается занять у накопительных пенсионных фондов 6 миллиардов долларов. При этом казахстанцам пока не объясняют, в какие конкретные проекты будут привлечены деньги и на каких условиях, а главное, какую норму доходности должны обеспечивать эти проекты. Что касается механизма привлечения, скорее всего это будет выпуск долговых ценных бумаг. Таким образом, снижение размера дохода объясняется снижением цен на ценные бумаги казахстанских и иностранных эмитентов, таких как ГазПром, Сбербанк России, ЛУКОЙЛ, Kazakhmys Plc , «КазМунай- Г аз», Народного банка и других, торгуемых на казахстанских и иностранных фондовых биржах. [3 ]
На международных рынках происходит переоценка рисков и нехватка капитала, и инвесторы вынуждены продавать активы для получения живых денег, что приводит к снижению цен на акции и облигации. Это также сказалось на финансовых инструментах, выпущенных за границей казахстанскими эмитентами, так как иностранные инвесторы, озабоченные проблемами у себя дома, не очень разборчивы в том, что продают.
Резкое замедление и даже снижение показателей обусловлено не только влиянием мирового финансового кризиса, но и падением мировых цен на сырьевые товары. Глобальный финансовый кризис перерос в экономический. Началось обвальное паде
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 103
ние цен на товарных рынках. Ухудшение ситуации в реальном секторе экономики с определенным временным
лагом аналогичным образом отразилось и на показателях рынка финансовых услуг.
Список использованной литературы:1. Бригхем Ю., Гапенский Л. Финансовый менеджмент: Учебник.-
Санкт-Петербург: Экономическая школа,- 2004.-870с.2. Иванов М. «Стагнация финансовых рынков коснулась и пенсионной
системы» // Капитал. kz», 28.08.2011 г №31. e-mail: [email protected] www. gazetakapital. kz
3. Фролова Л. «Правительство пытается спасти наши пенсионные накопления» // «Вечерняя газета» от 24 декабря 2011 г № 52.http:// www.temirtau.org/news/1254-pravitelstvo-pytaetsja-spasti-nashi.html
4. www.afn.kz
ТүйінБерілген мақалада әлемдік нарық пен Қазақстанның базалы қазаздар нарызы
арасындазы байланыс кескінделген. Соныімен қатар, әлемдік даздарыстың еліміздің зейнетақы нарызына әсері, нақтырақ айтатын болсақ зейнетақы сал^імшыларыныц пайызақы мөлшерлемесіне әсері көрсетілген.
SummaryThis article describes connection between international market and Kazakhstani
market o f funds. Also influence o f the crisis on the pension funds o f our government, especially the profitability o f the funds.
104 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
ПЛАНИРОВАНИЕ ДЕНЕЖНЫХ ПОТОКОВ
Нуржанова Н.,магистрант M B A ^ u КазЭУ им. Т.Рыскулова
Основу механизма управления денежными потоками предприятия составляет их планирование. Планирование денежных потоков предприятия составляет неотъемлемую часть его внутрифирменного финансового планирования и базируется на использовании трех основных систем:
1) прогнозирование целевых параметров развития денежных потоков;
2) текущее планирование денежных потоков;
3) оперативное планирование денежных потоков [1, с. 112].
Все системы планирования находятся во взаимосвязи и реализуются в определенной последовательности. Прогнозирование целевых параметров развития денежных потоков осуществляется для установления минимального уровня рентабельности операционной деятельности предприятия: уровня затрат на продукцию и минимального уровня текущей платежеспособности.
Текущее планирование заключается в разработке конкретных видов текущих финансовых планов на предстоящий период. Наиболее полно отражает состав активов и пассивов балансовый план. Показатели балансового плана позволяют вместе с другими видами планов определить конечные результаты формирования денежных потоков предприятия.
Оперативное планирование заключается в разработке комплекса краткосрочных плановых задач. Глав
ная форма такого планирования - бюджет.
Прогноз денежного потока сводится к построению бюджетов денежных средств в планируемом периоде: объемов реализации, доли выручки за наличный расчет, прогнозу дебиторской и кредиторской задолженности. Прогноз осуществляется на определенный период: год, квартал, месяц.
В любом случае методика прогноза строится в следующей последовательности: прогноз денежных средств по периодам, отток денежных средств по периодам, расчет чистого денежного потока по периодам, определение совокупной потребности в краткосрочном финансировании в подпериодах.
Для расчета возможных денежных поступлений важно знать, как оплачивается реализация товара: за наличный расчет, в кредит; для оплаты счетов требуется время, и можно рассчитать, какая часть выручки за реализованную продукцию поступит в том или ином периоде. Отток денежных средств связан с погашением кредиторской задолженности, выплатой заработной платы, административными и другими постоянными расходами, налоговыми платежами, выплатой дивидендов, а также сопоставлением притока и оттока и выявлением недостатка денежных средств или их излишка.
Бюджет денежных средств раз
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 105
рабатывается на основе будущих наличных поступлений и выплат предприятия за различные промежутки времени. Имея эту информацию, финансовый директор может лучше определить будущие потребности в денежных средствах, спланировать их для финансирования и осуществить контроль.
Бюджет денежных средств можно составить на любой период, и чем они менее предсказуемы, тем период должен быть короче. При прогнозировании объема продаж используется как внутренняя, так и внешняя информация по отделу маркетинга. Денежные поступления могут увеличиваться за счет реализации основных фондов, товарно-материальных ценностей, получения процентов и дивидендов [2, с. 119].
Следующий шаг - прогноз наличных выплат. Издержки производства должны быть нацелены либо на реализацию, либо держаться на относительно постоянном уровне, при этом варианте производственные запасы ниже.
После следуют выплаты дивидендов, пени, краткосрочных кредитов. Такая информация позволяет определить источники денежных поступлений: собственные и заемные, а при наличии избытка денежных средств - отток на рынок ценных бумаг.
Основная цель планирования доходов и затрат - установление суммы притока денежных средств в планируемом периоде.
Основная форма планирования доходов и затрат предприятия - их бюджетирование. Для составления бюджета используется целый ряд экономических показателей. Основой разработки плановых бюджетов служат расчеты доходной и расходной
частей. Расходная часть бюджета включает оттоки производственных расходов, погашение кредиторской задолженности, уплату налогов и другие расходы.
Основные планируемые показатели и суммы по составу производственных затрат включаются в разрабатываемый текущий план доходов и расходов бюджета по основной деятельности.
Высокая роль эффективного управления денежными потоками предприятия определяется следующими основными положениями.
1. Денежные потоки обслуживают осуществление хозяйственной деятельности предприятия практически во всех ее аспектах. Образно денежный поток можно представить как систему «финансового кровообращения хозяйственного организма предприятия. Эффективно организованные денежные потоки предприятия выступают важнейшим симптомом его «финансового здоровья», предпосылкой достижения высоких конечных результатов его хозяйственной деятельности в целом.
2.Эффективное управление денежными потоками обеспечивает финансовое равновесие предприятия в процессе его стратегического развития. Темпы этого развития, финансовая устойчивость предприятия в значительной мере определяются тем, насколько различные виды потоков денежных средств синхронизированы между собой по объемам и во времени. Высокий уровень такой синхронизации обеспечивает существенное ускорение реализации стратегических целей развития предприятия.
3. Рациональное формирование денежных потоков способствует повышению ритмичности осуществле
106 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
ния операционного процесса предприятия. Любой сбой в осуществлении платежей отрицательно сказывается на формировании производственных запасов сырья и материалов, уровне производительности труда, реализации готовой продукции и т.п.
4.Эффективное управление денежными потоками позволяет сократить потребность предприятия в заемном капитале. Активно управляя денежными потоками, можно обеспечить более рациональное и экономное использование собственных финансовых ресурсов, формируемых из внутренних источников, снизить зависимость темпов развития предприятия от привлекаемых кредитов. Особую актуальность этот аспект управления денежными потоками приобретает для предприятий, находящихся на ранних стадиях своего жизненного цикла, доступ которых к внешним источникам финансирования довольно ограничен.
5. Управление денежными потоками является важным финансовым рычагом обеспечения ускорения оборота капитала предприятия. Этому способствует сокращение продолжительности производственного и финансового циклов, достигаемое в процессе результативности управления денежными потоками, а также снижение потребности в капитале, обслуживающем хозяйственную дея
тельность предприятия. Ускоряя за счет эффективного управления денежными потоками оборот капитала, предприятие обеспечивает рост суммы генерируемой во времени прибыли.
6.Эффективное управление денежными потоками обеспечивает снижение риска неплатежеспособности предприятия. Даже у предприятий, успешно осуществляющих хозяйственную деятельность и генерирующих достаточную сумму прибыли, неплатежеспособность может возникать как следствие несбалансированности различных видов денежных потоков во времени. Синхронизация поступления и выплат денежных средств, достигаемая в процессе управления денежными потоками и предприятия, позволяет устранить этот фактор возникновения его неплатежеспособности.
7. Активные формы управления денежными потоками позволяют предприятию получать дополнительную прибыль, генерируемую непосредственно его денежными активами. Речь идет, в первую очередь, об эффективном использовании временно свободных остатков денежных средств в составе оборотных активов, а также накапливаемых инвестиционных ресурсов в осуществлении финансовых инвестиций [3, с. 362].
Список использованной литературы1. Ефимова О.В. Анализ финансовой отчетности. М.: Омега- Л, 2009. -
289 с.2. Мельник М.В., Бердников В.В. Финансовый анализ: система показа
телей и методика проведения. Учеб. пособие / Под ред. М.В. Мельник. М.: Экономистъ, 2006. - 597 с.
3. Ковалев В.В. Финансовый учет и анализ: концептуальные основы. Учеб.пособие. М.: Финансы и статистика, 2011. - 465 с.
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 107
ТүйінКәсіпорынның ақша қаражаттарының бюджеті әртүрлі уақыт шегінде
қолма-қол ақшаның түсуі және төлемдерді өтеу негізінде құрастырылады. Ақша қаражаттарының қоззалысы туралы ақпарат негізінде қаржы директорына болаш ақт а қаж ет ақша қараж атының қаж ет т ілігін ж оспарлауза және бақы лауза м үм кінш ілік береді. Ақш а қараж атының бюдж етін басқа есеп ны сандары на қаразанда кез-келген м ерзім ге құраст ы руза болады. Ақш а қаражаттарының көлемін жоспарлау ішкі және сыртқы мәліметтер мен ақпарат негізінде жүзеге асырылады. Ақша қаражаттарының түсімі негізгі қорды және материалдық құндылықтарды сату, проценттер және дивидендтердің түсуіне байланысты болады.
SummaryThe budget o f money is developed on the basis offuture cash receipts and enterprise
payments fo r various periods. Having this information, the finance director can define better future needs fo r money, plan them fo r financing and carry out control. The budget o f money can be made fo r any period, and than they are less predictable, that the period should be shorter. When forecasting sales volume it is used both internal, and external information on marketing department. Monetary receipts can increase at the expense o f realization o f fixed assets, inventory items, receiving percent and dividends.
108 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
ФИНАНСОВОЕ ПЛАНИРОВАНИЕ НА ПРЕДПРИЯТИИ
Нуркаева Ж.Б.,магистрант
КазЭУ им. Т.Рыскулова
Планирование является одним из методов управления экономикой, который весьма активно и успешно разрабатывался советскими учеными, а потому в нашей стране в этой области накоплен весьма немалый положительный опыт. Планирование представляет собой процесс разработки и принятия целевых установок и определения путей наиболее эффективного их достижения.
В любой компании разрабатывается множество планов, однако основными являются стратегический, производственный и финансовый. Стратегический план подразумевает формулирование цели, задач, масштабов, сфер и направлений развития компании, исходя из её потенциальных ресурсных возможностей. Производственные планы составляются на основе стратегического плана и предусматривают определение производственной, маркетинговой, научно-исследовательской и инвестиционной политики. В основе финансового планирования лежат стратегический и производственный планы.
Финансовое планирование— это сознательная организация финансового развития на основе гармоничной и по возможности оптимальной структуры целей и соответствующих им средств достижения [1; глава 5].
Финансовое планирование представляет собой процесс разработки системы предприятий по обеспечению развития предприятия необходимыми финансовыми ресурсами, сба
лансированности их источников и повышению эффективности финансовой деятельности в предстоящем периоде.
Финансовое планирование - это планирование всех доходов и направлений
расходования денежных средств для обеспечения развития предприятия. Финансовое планирование осуществляется посредством составления финансовых планов разного содержания и назначения в зависимости от задач и объектов планирования [2; стр. 187].
Финансовый план представляет документ, характеризующий способ достижения финансовых целей ком - пании и увязывающий её доходы и расходы. В процессе финансового планирования:
1) идентифицируются финансовые цели и ориентиры фирмы;
2) устанавливается степень соответствия этих целей текущему финансовому состоянию фирмы;
3) формулируется последовательность действий по достижению поставленных целей.
Авторы Лихачева О.Н. и Щуров С. А. достаточно лаконично обозначили: финансовое планирование формулирует пути и способы достижения финансовых целей предприятия.
Цели финансового планирования зависят от выбранных критериев принятия финансовых решений, таких как максимизация продаж, максимизация
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 109
прибыли, максимизация собственности владельцев компании и другие [3; стр. 64-65].
Для хозяйствующего субъекта финансовое планирование связано, с одной стороны, с предотвращением ошибочных действий в области финансов, с другой - с уменьшением числа неиспользованных возможностей.
Основными задачами финансового планирования являются: обеспечение необходимыми финансовыми ресурсами производственной, инвестиционной и финансовой деятельности; определение путей эффективного вложения капитала, оценка степени рационального его использования; выявление внутрихозяйственных резервов прибыли; установление рациональных финансовых отношений с бюджетом, банками и контрагентами; контроль за финансовым состоянием, платежеспособностью и кредитоспособностью предприятия и т.д.
Таким образом, финансовое планирование оказывает воздействие на все стороны деятельности хозяйствующего субъекта посредством выбора объектов финансирования, направления финансовых средств и способствует рациональному использованию трудовых, материальных и денежных ресурсов.
Процесс составления финансового плана предприятия заключается в расчете его показателей. Для этого используются различные методы расчета. Методы планирования - это конкретные способы и приёмы расчётов показателей.
В практике финансового планирования применяются следующие методы:
• Метод экономико-математического моделирования применяют при необходимости количественно
выразить взаимосвязь между финансовыми показателями и основными факторами, которые их определяют;
• Нормативный метод - заключается в планировании финансов на основе определенных норм: как внешних (налоги, инвестиции, амортизационные отчисления), так и внутренних (фонд заработной платы, закупки и т.д.);
• Балансовый метод - основывается на расчете поступления ожидаемых средств и затрат по основным статьям баланса на определенную дату в перспективе.
Кроме этого, известны также: метод коэффициентов, метод экстраполяции, метод экономического анализа и т. д.
В ходе рассмотрения основных методов финансового планирования отметим, что в дополнение к данным методам и совместно с ними необходимо использовать методы прогнозирования. В рыночных условиях планирование без прогнозирования неэффективно, поэтому процесс прогнозирования обычно предшествует процессу планирования.
Основная цель прогнозирования - снижение риска при принятии решений. В бизнесе прогнозирование используют при планировании маркетинга, капитальных вложений, производства и финансов. В отличие от планирования финансовое прогнозирование не осуществляет на практике разработанные прогнозы. Прогнозирование имеет специфические методологические основы, отличные от методологии планирования.
Стратегическое планирование включает разработку финансовой стратегии предприятия и прогнозирование финансовой деятельности [3; стр.71].
Слабость распространения стра-
110 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
тегического планирования в казахстанских фирмах, несмотря на его существенные преимущества, обусловлена многими причинами: высокая нестабильность внешней среды; низкий уровень общей финансовой культуры фирм; дефицит времени, приоритеты текущих дел; недостаточная квалификация управляющих и другие.
Текущее планирование финансовой деятельности (бюджетирование) состоит в разработке системы финансовых планов по отдельным аспектам финансовой деятельности предприятия. Цель формирования тактики - определение сумм инвестиций в оборотные активы и источники их финансирования.
Текущее планирование является наиболее значимым этапом процесса планирования финансов [2; стр.190-191].
С помощью оперативных финансовых планов предприятие определяет объем финансовых ресурсов для обеспечения текущей производственно-финансовой деятельности, устанавливает последовательность и сроки осуществления отдельных финансовых операций с учетом наиболее эффективного маневрирования собственными и заемными средствами, осуществляет оперативный контроль за выполнением планов и обяза
тельств по объему производства и реализации продукции, прибыли, платежам в бюджет, отчислениям довольствующим органам, расчетам с учреждением банка.
В заключение стоит отметить, что в рыночной среде финансовое планирование осуществляется на более высоком качественном уровне и обогащается новыми формами, методами, позволяющими проводить этот процесс, используя научные методы, современные технические средства и надежную информационную базу.
Финансовое планирование является одним из основных элементов плановой работы на предприятии. Так финансовое планирование способствует более рациональному формированию, распределению и использованию финансовых ресурсов; служит инструментом получения финансовой поддержки от внешних инвесторов; позволяет осуществлять контроль за финансовым состоянием организации; улучшает координацию действий.
Таким образом, финансовое планирование на предприятии является наиважнейшим процессом, без которого немыслима работа ни одной организации. Именно поэтому его внедрение является наиважнейшим пунктом в процессе осуществления управления.
Список использованной литературы:1. Ушаков В.Я. Краткосрочная финансовая политика. Учебный курс
(учебно-методический комплекс). - http://www.e-college.ru/xbooks/xbook131/ book/index/index.html?go=part-023 *page.htm. - 211с.
2. Карасева И.М., Ревякина М. А. Финансовый менеджмент : Учеб. Пособие по специализации «Менеджмент орг.» / Под ред. Ю.П. Анискина - Москва : Омега-Л, 2006. - 335 с.
3. Лихачева О.Н., Щуров С. А. Долгосрочная и краткосрочная финансовая политика предприятия: Учеб. Пособие / Под ред. И.Я. Лукасевича. - М.: Вузовский учебник, 2007. - 288 с.
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 111
ТүйінМ ақалада эконом иканы басқару әдіст ерінің бірі рет інде қарж ыны
ж оспарлаудың мәні мен маңызы ашылады, қарж ылық ж оспарлаудың негізгі түрлері, мақсаттары м ен міндет т ері берілді, сондай-ақ қаржы ж оспарын құрастыру үрдісіне көңіл бөлінді. Берілген мәліметтерден басқа мақалада шешім қабылдау кезіндегі басты мақсат тәуекелдікті төмендету болып табылатын болжаудың мәні қаржылъщ жоспардың негізгі әдістері ретінде царастырылзан.
SummaryThis article reveals the essence and importance o f financial planning as a method o f
managing the economy, gives the main types o f financial plans, lists goals and objectives o f financial planning, and focuses on the process o f drawing up a financial plan. In addition to the given basic methods o f financial planning in the article examines the role o f the forecasting, whose main purpose is to reduce risk by making decisions.
112 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
Нурлыбекова А. Р.,Халықаралық бизнес мектебінің
2-курс магистранты Т.Рысқұлов атындазы ҚазЭУ
Соңғы кездерде қазақстандық ақпарат көздерінде, банктік, академи- ялық және тіпті үкіметтік дөңгелек үстелдерде белсенді түрде ислам банкингі тақырыбы талдануда. Ислам қаржылық жүйесінің басты ере- жесі: «Қаржыны алыпсатарлыққа емес, нақты өндіріске жұмса», - деген басты талап қашанда басшы- лыққа алынады. Содан кейін стан- дартты банктік талаптар қойылады. Қазақстанда исламдық қаржыланды- руды дамыту заңнамасының жобасы мақұлданғаны бәрімізге аян. Қазіргі кездің өзінде елімізде осы бағытта қызметін жүргізу мақсатында бірқа- тар отандық банк лицензия алуға дай- ын. Мұндағы жалғыз ғана кілтипат исламдық құралдардың қалай жұмыс істейтіні туралы білімнің саяздығы болып отыр. Бұған қоса, адамдарға бұл жай ғана діни акция емес, қар- жыландырудың баламалы тетігі екендігін түсіндіру міндеті тұр. [1, 2б.]
Енді осы Ислам қаржы жүйесінің құрылымына тоқталайық. Ислам қаржы жүйесіне келесідей институт- тар кіреді:
1. Исламдық банктер - депозит- терді қабылдайтын және жинақталғ- ан қаражаттардың инвестициялануын жүзеге асыратын қаржылық инсти- туттар.
Бұл топқа бүтін исламдық банк- тер, сондай-ақ көмекші банктік бөлімшелер немесе кәдімгі банк- тердің исламдық «терезелері» де жататынын атап өтейік.
2. Банк болып табылмайтын ис- ламдық қаржылық институттар. Ола- рғаисламдық лизингтік және факто- рингтік компаниялар, қаржылық ком- паниялар, тұрғын үй-құрылыс коопе- ративтері, микроқаржылық институт- тар, жеке инвестициялық және вен- чурлы қорлар, сондай-ақ діни әдет- ғұрыпты жүзеге асырумен және қай- ырымдылық жасаумен байланысты институттар жатады.
3. Исламдық сақтандыру (така- фул).
4. Исламдық нарық капиталы және оның қатысушылары: брокерлік кеңселер, инвестициялық банктер және т.б.
5. Исламдық қаржылық инфра- құрылымға төмендегілер кіреді:
- төлем жүйесі;- скринингтік жүйелер, сауда және
клирингтік жүйелер, интернет-бизнес инфрақұрылымы;
- экономикалық қауіпсіздік пен өтімділікті қамтамасыз ететін ұйым- дар;
- реттеушілік органдар;- қаржылық есептілік стандарт-
тарының сақталуын бақылайтын ұйымдар;
- рейтингтік агенттіктер;- статистикалық ақпаратты ұсы-
натын ұйымдар;- білім мекемелері;- ғылыми - зерттеушілік ұйым-
дар [2, 141 б.].Ислам банк жүйесіндегі басқа
кең таралған үлгі екі-секциялы үлгі (двух- секционанная модель) болып
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 113
табылады. Берілген үлгіні пайдалан- ғанда банк пассивтері екі бөлікке бөлінеді: бір бөлігіне талап етуге дейінгі депозиттер (олар бойынша пайда кепілдендірілген), ал екінішісі- не - инвестициялық депозиттер кіреді. Талап етуге дейінгі депозит- тер келісімшарт мерзімінің соңына дейін салымшыларға тиесілі деп са- налады. Сәйкесінше, банктер мұндай депозиттер бойынша мүмкін болатын жоғалтуларға (бухгалтерлік мағына- дағы) резервтер құруы қажет. Сонымен бірге инвестициялық депозиттер салымшылардың қатысуымен болатын тәуекелді жобаларды қаржылан- дыруға жұмсалады. Олар банкпен қамтамасыз етілмейді және оларға резервтік талаптар қолданылмайды.
Ешқандай үстемақысыз несие беру, тұтынушы мен банктің екеуі үшін де бірдей тиімді шарттар. Бұл - бүгінде бүкіл әлемнің бас ауруына айналған қаржы дағдарысының ауыр соққысына ерекше жағдайда төтеп берген ислам банктері ұстанған қағида. Ұлыбритания, АҚШ, Франция сынды батыстың алпауыт ел- дерінің өзін ауыз аштырған бұл ис- ламдық институттар жақын арада Қазақстанның да қаржы жүйесіне енбек. Қазіргі таңда бұл мәселе жөнінде осы уақытқа дейін шариғат талаптарына сай қаржылық операци- ялар жүргізуге қол байлау болып кел- ген заңнамалық құжаттар қайта жа- салып, жекелеген банктер стратеги- ялық жоспарларын осы жүйеге бейі- мдеуде.
Мамандардың айтуынша, бұл мәселеге екі жақ та қызығушылық танытып отырған көрінеді. Негізінен Таяу Шығыс елдерінде жұмыс жа- сайтын исламдық банктер үшін қазақ еліндегі тұрақты саяси-экономикалық ахуал тиімді факторлардың бірі бол- са, Қазақстан жағы инвесторлар қата-
рының артуына мүдделі. Ел парла- ментінде бұл ислам банктері отандық қаржы саласына кіре қалған жағдай- да оларды қосымша құн салығынан босату жайы да сөз болғаны белгілі. Қазақстан қаржы секторын дамыту- дың 2001-2007 жылдарға арналған тұжырымдамасына отандық қор на- рығын исламдық қаржы өнімдері ар- қылы жетілдіру жөнінде де ұсыныс- тар енгізілген еді. [3, 279б.]
Тарихқа үңілсек, осыдан қырық жылдай уақыт бұрын ислам мемле- кеттерінің бірде-біреуінде несие бе- румен айналысатын банктер болған жоқ. Бұл әрине, шариғат талаптары- ның өсіммен ақша беру, алу әрекет- терін харам деп тануына байланыс- ты еді. Алайда, орта ғасырлардың өзінде-ақ ірі сауда-саттықтың орта- лығына айналған араб елдерінің тео- логтары мен іскер азаматтарын 1973 жылдан басталған мұнай бағасы мен экономикаға ағылған қаржы тасқы- нының өсуі өздерінің қаржы ұйымда- рының қызметіне жаңа көзқараспен қарауға итермеледі. Сөйтіп, отыз жылдан артық уақыт бұрын жұмыс ережелері шариғат талаптарына толық жауап беретін ислам банкі пай- да болды. Алғашында тек мұсылман елдерінде ғана әрекет еткен бұл қар- жылық құрылымдар уақыт өте келе дүниенің төрт бұрышына етек жай- ып, тіпті кейбір елдерде әдеттегі бан- ктердің жанынан да олардың бөлімшелері ашыла бастады. ТМД мемлекеттерінің ішінде Ресей аста- насы Мәскеуде 1991 жылы «Бадр- Форте Банк» деген қаржы ұйымы ашылып, күні кешеге дейін қызмет көрсетіп келді.
Енді осы қызмет тәртібі мен мақ- саттары өзгелерден ерекше көрінетін ислам банктерінің өзіндік ерекшелік- теріне аз-маз тоқталсақ. Біріншіден, ислам банктері риба, яғни өсім алмай-
114 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
ды, құмар ойындарына қатысты қыз- мет түрлеріне араласпайды, кездей- соқ жағдайда түсетін пайдадан бас тартады. Сонымен бірге, ислам дінінде харам деп танылған өнімдер (темекі, арақ, есірткі, доңыз еті тағы басқа) өндірісі мен саудасын қаржы- ландырмайды. Исламдық банктер өз тұтынушысының пайдасы мен шы- ғынына бірдей жауапты. Әрі олардың қызметі түрлі діни тиымдармен рет- теліп отырады. Бірақ, бұданбұлбан- ктер банктік қызметтің негізгі түрлері менайн алыса алмймадеге- нойтумаукерек. Оларбанксаласына- қатыстыәдеттегітөлемдерқабылдау, елішінде, шетелдергеақшааудару, делдалдықсындықызметтүрлерінжү- зегеасыруданбастартпайды. Алайда, исламдық банктіңқаржылықделдал- ретіндегіқызметібасқақаржыұй- ымдарынанқаттыерекшеленеді. Еге- рәдеттегібанктерөзсалымшыларына- налғанақшаныбасқаклиенттергебе- реотырыполақmағассудалықпроцент- белгілесе, исламбанктеріөсімалуды- ңорнынакредитордыңтүсіргенпайда- сыныңбірбөлігінеиеболадыжәнеолтү- с к е н п а й д а н ы с а л ы м - шыларыменбөліседі. Ал, кредитор- дыңкәсіпорындарышығынғаұmырай- қалғанжағдайдаолдабанк, кредитор- жәнесалымшылартарапынанөтеледі. Нәтижесіндеисламбанкініңнемесеса- лымшыныңтабысышариғатбойынша- тиымсалынғанпроценттікөсімгеемес, кәсіпкерлікқызметкенегізделгенпай- даболыпшығады. Бұданисламбанк- терітолықтайинвестициялыққызмет- көрсететінінбайқауға болады. [4, 38б.]
ЕңалғашҚазақстандаТұранӘ- лембанкіисламнесиелерінқабылда- ды. Екіжылуақытөткенсоңаталғанқ- аржыұйымы 50 млн. Долларкөлемін- дегікелісімгежариятүрдеқолқойды. 2006 жылытағы 200 млн. Көлемінде-
несиеқабылдады. Соныменқатар, БТАмен Emirates Islamic Bank 2007 жылыәріптестіктуралымеморандум- ғақолқойып, жақынарадақазақелінде- а л ғаш қ ы и с л ам б а н к ін қ ұ р у м - үмкіндіктерінталқылады. Бұлмақ- сатжүзегеасақалғанжағдайдаис- ламнесиелерітекҚазақстанемес, бас- қаТМДелдерінедееркінтарарыанық. Дәлосындайкелісімге 2007жылдыңна- урызындаҚазақстанныңАлянсбанкі Calyon Corporate and Investment Bank SA және Abu Dhabi Islamic Bankпенотырды. Келісімқұны 150 млн. Доллардықұрап, оғанТаяуШығы- селдерінің 19 кредитор-банкіқатысты.
Б ұ л а й т ы л ғ а - ндартаяууақыттардадүниежүзіэко- номикасыныңозықүлгісісанала- т ы н и с л а м д ы қ н е с - иелерібіздіңелгедекеңтарайды- дегендібілдіреріанық. Қазірдіңөзінде- жоғарыдаайтылғанисламдықбанк- тердіңпринциптерінеұқсасбағдарла- маларотандықбанктерменсаудажелі- леріндекеңіненқолданылыпжүр- генінкөріпжүрміз. Тұрмыстықтехни- каменбасқадақажетқұралдардыал- дыналатөлемсіз, артықөсімсізнесие- геберіпж атқандүкендеролиде- яныкөктеналмағаныанық.
Алайда, ҚР-сы ИДБ-нің ресур- стық базасының ерекшеліктері, сон- дай-ақ сапалы жобалардың болмауы осы мәселені шешуге мүмкіндік бер- мей отыр.
ҚР-сы ИДБ -нің ресурстық ба- засының қазіргі жағдайын сипаттай келе, банктерде «қысқа мерзімді ақшалар» жинақталып қалғанын атап өту керек. Ал, экономиканың нақты секторына 3 жыл және одан да ұзақ мерзімге несие қажет. Сонымен қатар, ҚР-ның коммерциялық банк- тері беретін несиелерінің валюталық құрылымы мен мұнай бағалары ара- сындағы байланыстылықты көруге
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 115
болады. Мұнай бағасы төмендеген- де шетел валютасындағы несие- лердің үлес салмағы өседі.
Осылайша, нақты секторды ұзақ мерзімді несиелеу перспективасы коммерциялық банктерде ұзақ мерзімді несиелік ресурстардың болу- ына тікелей тәуелді. Сондықтан, орта және ұзақ мерзімді несиелердің үлес салмағының тұрақты өсуіне қарама- стан, ҚР-сы ИДБ - нің ресурстық ба- засы экономиканың нақты секторы- ның сұранысын толық қанағатанды- ра алмайтынын атап өту керек.
Банктердің нақты секторды неси- елеудегі қаупін түсіндіруге болады. Әрине,макроэкономикалық тұрақты- лық, экономикалық өсудщ жоғары қар- қыны банктерде ұзақ мерзімді ресур- стардың қалыптасуына эсер етті.
Алайда, бұл ресурстар әлі де жеткіліксіз болып отыр. Себебі, бан- ктердің меншікті капиталының үлесі дамыған нарықтық экономикада жұмыс істейтін банктердің меншікті капиталының мөлшеріне жетпейді.
Әлемнің көптеген елдерінде несие берушілер несиелік бюролар ар- қылы тұрақты негізде қарыз алушы- лардың төлем қабілеттілігі жайлы хабар алысып тұрады. Мұның қажеттілігі көптеген экономистермен қаржылық-делдалдық қызмет аясын- дағы ақпараттардың ассиметриясы мәселесін зерттегенде дәлелденген болатын. Экономикалық әдебиеттер- де ақпараттың ассиметриясы ретін- де несиелік ресурстарды бөлуде тиі- мсіздікке әкелетін мәміле жасалған кезде серіктесі жайлы мәліметтердің жеткіліксіздігі танылады. Бұл жағ- дайда несие беруші қарыз алушы ссуда алған инвестициялық жобамен байланысты алдағы табыс пен тәуе- келді болжай алмайды.
Сонымен қатар, несие берушілер ссуда алғаннан кейін қарыз алушы-
лардың іс-әрекеттерін бақылай ал- мауы мүмкін. Қарыз алушы төлем қабілетсіздік тәуекелін арттыратын қызмет түрлерімен айналысуы мүмкін немесе қарыздары бойынша төлемеу үшін өзінің инвестициялары- нан алатын табысын жасыруы мүмкін. Осының нәтижесінде несие- лердің көлемі азайып, жоғары пайыз- дық мөлшерлемелер қойылады. Бұл құбылыс ғ^ілыми әдебиеттерде «жа- ман қылық» атауын алды.
Қаржылық емес секторда жал- пы жағдайдың төмендеуі кезінде тәу- екелді бағалау және қарыз алушылар- ды таңдау қиынға түседі, пайыздық мөлшерлемелер көтеріледі, бұл сенімді қарыз алушыларды нарықтан кетуге мәжбүр етеді. Сонымен қатар, қаржылық жағдайына байланысты сенімсіз қарыз алушылар жоғары пай- ыз мөлшерін төлеуге келіседі, себебі ссуданы қайтара алмауы мүмкін екенш біледі. Мұның нәтижесшде тәу- екелдің несиелік саясат жүргізе оты- р^ш, несие берушінің өзінің қарж^іл^іқ жағдай^іна қауіп төнеді немесе нарық- та сенімді қарыз алушылар бар екен- дігіне қарамастан, берілетін несиелер көлемі шектеледі. Бұл қаржы нары- ғының да, нақты сектордың да жағ- дайына кері әсерін тигізеді.
Әлемдік тәжірибенің көрсетуі бойынша бұл мәселені тек несие бе- рушілер арасында қарыз алушылар туралы ақпарат алмасу үшін құрыл- ған несиелік бюролар көмегімен ше- шуге болады. Бұл жағдайда үш түрлі нәтиже байқалады.
Біршшіден, несиелік бюролар бан- ктердің нарықтағы қарыз алушылар жайлы мәліметтердің деңгейін жоға- рылатып, сс^алардың қайтарылуын нақты болжауға мүмкіндік береді. Бұл несие берушілерге ссуданың мақсаты мен бағасын тиімді анық- тауға мүмкіндік береді.
116 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
Екіншіден, несиелік бюролар бан- ктерге өздерінің клиенттері туралы ақпаратты іздеу бағасын төмендету- ге мүмкіндік береді. Бұл несиелік нарық ішіндегі ақпараттарды теңесті- руге және осы арқылы несие беруші- лермен несиелік ресурстар үшін бәсе- келік бағаларды қоюға әкеледі. Төмен пайыздық мөлшерлемелер қарыз алу- шылардың таза табысын арттырып, олардың қызметін ынталандырады.
Үшіншіден, несиелік бюролар қарыз алушылар үшін тәртіптілік ме- ханизмін құрады. Қарыз алушылар өздерінің мщдеттемесін нақты орында- маса, оның несие берушілер алдын-
дағы беделі түсіп, несиелік ресурста- рға жолын жабатындығын және неси- елік ресурстар ол үшін қымбаттайтын- дығын біледі. Сонымен қатар, бұл механизм қарыз алушыны несиені уақытында қайтаруға ынталандырады.
Алайда, осының бәрі үлкен қиын- дыққа тірелді: кәсіпорындар мен ұйым- дар - коммерциялық банк клиенттері өздері туралы мәлімет бергісі келмейді. Батыста мұндай ақпаратты беруден бас тарту берілген компанияны теріс жағынан көрсететін маңызды көрсеткіш болып табылады. Яғни, Қазақстанда жалпы ақпараттық желі болмайынша, несиелік тәуекелдер әлі жоғары болып табылады [5_ 47б].
Қолданылған әдебиеттер тізімі:1. http://www. wfin. kz/ «Исламский банкинг излечит процентоманию»,
Ураз Баймуратов, академик НАН РК, директор НИИ финансово- банковского менеджмента, 28 май 2012 года.
2. Динамика и перспективы развития зарубежного рынка «исламских облигаций» // Сборник материалов Международной научно-практической конференции «Финансовый механизм повышения инновационной активности в экономике Республики Казахстан», посвященной 60-летию высшего экономического образования в Казахстане. - Алматы: КазНУ им. Аль-Фараби, 2009. - С.262.
3. Перспективы развития валютной зоны «золотого динара» // Сборник материалов Международной научно-практической конференции «Проблемы и пути развития человеческого капитала в сфере образования». - Алматы: Центрально-Азиатский университет, 2009. - С.316.
4. М. Кабир Хассан, Мэрвин К. Льюис «Настольная книга по исламским финансам», Астана-2010-С. 448
5. Проблемы и перспективы развития исламского банкинга в Казахстане // Вестник Казахского Национального Университета им. Аль-Фараби. Серия экономическая. - 2009. - №26 (76). - С.128.
РезюмеВ данной статье рассмотрены основные характеристики структуры системы
исламских финансов и рассм от рены опыт сист емы ислам ских финансов в Казахстане.
SummaryIn this article the main characteristics o f structure o f system o f Islamic finance are
considered and considered experience o f system o f Islamic finance in Kazakhstan.С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 117
НЕСИЕЛЕУДЕГІ БАНКТЕРДІҢ ЗИЯН ШЕГУІНЕ ӘКЕЛЕТІН ФАКТОРЛАР ЖӘНЕ ДАМЫҒАН
ЕЛДЕРДЕ КЕҢІНЕН ҚОЛДАНЫЛАТЫН ҮЛГІЛЕР
Нусупбаева А. Т.,І.Жансүгіров ат.ЖМУ магистранты
Бүгінгі күні Қазақстанның неси- е нарығы қаржы жүйесінің ең үлке- н және тез дамып келе жатқан бөлігі болып табылады. Экономиканың не- сие жүйесінің дамуы кез келген мем- лекеттің басым міндеттерінің бірі. Не- сие нарығы арқылы өндіріс пен тау- ар айналымының өсуі, ел ішіндегі капитал қозғалысы, капитал салымын- дағы жинақтың түрленуі, ғылыми- техникалық революцияның жүзеге асуы, негізгі капиталдың жаңғырты- луы жүзеге асырылады.
Шет елде клиенттердің несиелік қабілеті туралы ақпараттар жинауға маманданған және олар туралы анық- тамалар беретін арнайы фирмалар немесе агенттіктер жұмыс жасайды.
Бұл тәуелсіз ұйымдар банктерге ке- лісімшарт негізінде қызмет көрсе- теді. Мысалға,«Дан энд Брэд форд» фирмасы 3 млн.-ға жуық АҚШ-тың, Канаданың, Данияның фирмалары туралы ақпараттар жинақтап, жалпы ұлттық және аймақтық анықтама- ларды жариялайды.
Несиелер бойынша банктердің зиянға ұшырауының өсуіне біршама- әсер ететін факторларға жасалған
талдау, батыстың банкирлеріне мына- дай қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Дүниежүзілік банктердің мәліметтеріне сәйкес, несиелер бой- ынша банктердің зиян шегуінің басты себебіне 67% - ішкі факторлар, ал 33%- ы сыртқы факторлар үлесі тиеді.
Кесте 1 - Несиелеу барысындагы банктің зиян шегуіне әкелетін факторлар
Ішкі факторлар 67% Сыртқы факторлар 33%Қамтамасыз етудің жетіспеушілігі 22% Компанияның банкроттығы 12%Несиеге деген өтінішті оқып үйрену барысында ақпаратты дұрыс бағалау
21% Кредиторлық қарызды қайтаруын талап етуі
11%
Алдын ала ескерту белгісіне кеш көңіл бөлу және операциялық бағалаудың әлсіздігі
18% Жұмыссыздық/ Отбасы мәселелері 6%
Қамтамасыз етілудің сапасының нашарлығы
5% Ұрлық/Алдау 4%
Несие бойынша банктердің зиян шегуіне себепкер болатын сыртқы факторлар қатарына бірінші орында компаниялардың банкроттығының тұруы тегін емес. Банктің кез келген қарыз алушысы мұндай факторлар- ды басынан кешуі мүмкін. Сондық- тан да қарыз алушының несиелік қаб-
ілетін талдай отырып, банк қызмет- керлері міндетті түрде оның қаржы- лық жағдайын толық анықтап білуге тиіс. Банкроттықтың басты себепте- ріне басқарудағы жетіспеушілік, тиімді басқаратын ақпараттар жүйесінің болмауы, нарық жағдайла- рындағы өзгерістер мен бәсекеге
118 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
төселе алмауы, өз мүмкіндіктерінің шамадан тыс көбейіп кетуі, яғни ре- сурстардың жоқтығына қарамастан компанияның жылдам кеңеюі, акцио- нерлік капиталдың жетіспеушілігі және заемдік қаражаттардың үлесінің жоғарылығы жатады.
Кез келген банктің қызметінің табыстылығы банктің берген несие- лерінің сапасына,яғни оның қайта- рымдылық дәрежесіне тікелей бай- ланысты. Несиенің уақтылы қайта- рылмауы банктің зиян шегуіне итер- мелейді. Сондықтан да банктер не- сиелік тәуекелді басқару шаралары- мен уақтылы айналысып отыруға тиіс. Несиелік тәуекелдің төменде- тудің ең басты тәсіліне - потенциал- ды қарыз алушыларды таңдау жата- ды. Қарыз алушының қаржылық жағ- дайын талдау және оның алған қарызды банкке уақытылы қайтару- ына байланысты сенімділігін бағала- уда көптеген әдістер қолданылуда.
Шетелдік банктердің тәжірибес- інде қарыз алушының несиелік қаб- ілетін жете бағалау несиелік тәуе - келді төмендетудегі басты шара бо- лып табылады.
Қарыз алушыға кандидатты ба- ғалау жүйесінде ағылшынның кли- рингтік банктерде кеңінен пайдала- нып келетін әдістердің бірі- не PARSER немесе CAMPARI әдістерін жатқызуға болады.
PARSER:P - Person - потенциалды қарыз
алушы туралы ақпарат, оның беделі.А - Amount - сұрайтын несие
сомасының негіздемесі;S - Security - несиенің қайтары-
лу дәрежесіE - Expediency - несиенің мақ-
саттылығы;R - Remuneration - несиені беру
тәуекелі үшін банктің пайыз мөлшер- лемесі;
CAMPARI:C - ̂ a ra d e r - қарыз алушының
беделі;A - Ability - қарыз алушының
бизнесін бағалау;M - Means - несиеге деген
қажеттілігін талдау;P - Purpous - несиенің мақсаты;A - Amount - несие сомасының
негізделуіR - Repayment - несиені қайтару
мүмкіндігі;I - Insurance - несиелік тәуекел-
ден сақтандыру әдісі;Сонымен қатар американдық -
банктер тәжірибесінде потенциалды қарыз алушыларды дұрыс таңдай - білуде «алты си ережесі» қолданы- лады:
• Character (қарыз алушының сипаты);
• Capacity (қаржылық мүмкіндігі)
• Cash (ақшалай қаражаты)• Collateral (қамтамасыз етуі)• Conditions (жалпы экономика-
лық жағдай)• Control (бақылау)Нарықтық экономикада несиенің
рөлі аса маңызды. Ақша капиталы- ның жинақталу ауқымының ұлғаюы — несие нарығының дамуына себеп- кер болады. Ссудалық капитал қозғ- алысының мәні төмендегідей: ақша қаражаттары түрінде жинақталған капитал ссудалық капиталға тікелей айналады. Несие нарығы экономика- лық санат ретінде, түпкі есебінде оның мәнін қалыптастыратын күн қозғалысымен байланысты әлеу- меттік-экономикалық қатынасты білдіреді.
Қазақстандағы ипотеканы пайда- ланудың кең таралған түрі - несиеге пәтер алу болып табылады. Ипотекалық несиелеущ ұйымдастыру жүйесінің шетел тәжірибелершде әре-
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 119
кет етіп отырған негізгі үлгілері бар.Ипотекалық несиелеуцің біршама
қарапайым және біршама жетілген үлгісі шартты түрде айтсақ, «қарапай- ым-ашық үлгі». Бұл үлгінің бастапқы принциптік сипатына токталсак, ипоте- калық ссудаларға деген барлық клиен- ттердің жалпы өтініші банктің меншікті және сырттан тартылған қаражаттары: депозиттерде жатқан клиенттердің қаражаттары; банкаралық несиелер және т.с.с. есебінен қамтамасыз етіледі.
Қарапайым-ашық үлгінің екінші бір принциптік сипаты ипотекалық ссу- далар бойынша белгіленетін пайыз мөлшерлері елдегі несие-қаржы нары- ғындағы жалпы жағдайға тікелей тәу- елді болып табылады. Бұл тәуелділік банктердің ипотекалық несиелеуге байланысты олардың активтеріне және ауқымына мәнді эсер етеді.
Бұл үлгі негізінде ипотекалық не- сиелеуді ұйымдастыру, әсіресе қаржы нарығы мен бағалы қағаздар нарығы толық қалыптасып болмаған көптеген елдерде іс жүзінде кеңінен таралған.
Бұл қарастырылған үлгіден ажы- ратылатын келесі үлгі «кеңейтілген ашық үлгі» деп аталады. Бұл үлгі бойынша банктердегі ипотекалық несиелеу жүйесі үшін несиелік ресур- стардың қалыптасуы арнайы ұйым- дастырылатын, жылжымайтын мүліктермен қамтамасыз етілген екінші реттегі бағалы қағаздар на- рығы арқылы жүзеге асырылады.
Кеңейтілген ашық үлгісі тек ке- ңейтілген ипотекалық нарық құрылы- мының құрылған жағдайында, екінші нарықта айналыста жүретін бағалы қағаздардың эмиссиясына мемлекет тарапынан көмек көрсетілетін және жиі бақылауға алу жағдайында ғана іске асырылады. Бұл үлгі іс жүзінде тұрақты экономикасы бар елдерде кеңінен таралған. Әсіресе, бұл үлгінің дамуы АҚШ-та қанат жайды. Осын-
дай себептерге байланысты бұл үлгіні көбіне «ипотеканың американ- дық үлгісі» деп атап кеткен.
Американдық үлгінің қағидасы бойынша әр жылда белгілі бір табы- сы бар адам тұрғын үйдің құнын жартылай нақты ақшамен, ал қалған бөлігін клиенттің иелігінде бар неме- се сатып алғалы отырған жылжымай- тын мүлікті кепілге ала отырып, берген арнайы ипотекалық банктің ссу- дасы есебінен төлеп,бірден тұрғын үй ала алады. Мұндай несиенің қайта- рылуы ипотеканың типіне және қарыз алушының әр жылдық табысына бай- ланысты 15— 30 жылдың ішінде жүзеге асырылады.
Бұл тұрғын үйді қаржыландыру- ды ұйымдастыру үлгісінің дамуы еліміздің кейбір банктерінде жол тау- ып келеді. Американдық үлгі ипоте- калық эмиссиондық компаниялар үшін ұзақ мерзімді қаржы тәуекелі мәсе- лесін шешетін колайлы тәсіл ретінде көптеген банктерді өзіне тартады.
Қарапайым-ашық және кеңейті- лген-ашык үлгілердің сипатты белгісі олар таза нарықтык ипотекалық не- сиелеу тетігін білдіреді.
Ипотекалық несиелеудің келесі бір үшінші үлгісі — бұл «баланста- лзан автономды үлгі». Бұл үлгінің ең басты белгісі оның, қызметінің жинақ-ссуда қағидатына негізделуі- нен көрінеді. Мұндай прицип бары- сында банктердің жиынтық несиелік портфелі капиталдардың ашық нары- ғынан қарызға алу арқылы емес, оның орнына өзара кассалық көмек қағидаты бойынша болашак қарыз алушының каражаттарын тарту есе- бінен құралады. Бірақ,бұл баланста- лған автономиялық үлгінің өзіндік артықшылығы да бар, яғни бұл үлгі өзінін автономиялылық күшіне байла- ныстыжалпы қаржы-несие нарығы- ның жағдайына тәуелсіз. Баланстал-
120 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
ған автономиялы үлгінің іске асыры- луы барысында ипотекалық банк үшін қай жерден және қандай бағада несиелік ресурс табу сұрағы мазала- майды, банкке тек өзінің көрсететін қызметі үшін акыл-ойға сыйымды маржаны белгілеуі ғана қажет.
Құрылыс қаражаттары салымы бойынша табыс мөлшері және неси- ені пайдаланғаны үшін төленетін пай- ыз мөлшері еркін жағдайда белгіле- неді. Банк мақсаты жинақтарға табыс төлемей-ақ сол төленетін табыс мөлшерінде несиенің бағасын қысқар- та белгілеуіне болады. Демек, бұл үлгі қарызға алатын ақшалардың нарық- тык бағасына да, сол сияқты бұл ба- ғанын, жалпы деңгейіне тәуелсіз болып табылады. Балансталған автономия- лық үлгінің бұл сапасы экономикасы тұрақсыз елдерде ипотекалық несие- леудін, дамуы үшін аса маңызды.
Қазіргі кезде Германияда бұл үлгі іс жүзінде кеңінен қолданылуда. Мұнда қорлану тетіктерімен нақты азаматтарды несиелеу тетігіндегі сондай-ақ тұрғын үй жағдайын жақ-
сартуға мақсатты қаражат жинақтау және пайдаланумен байланысты бо- латын азаматтардың бастамасына қаржылық қолдау көрсетуге байла- нысты мемлекеттік тетіктердегі сәйкестіктерді ескеретін, барлық елді қамтыған «құрылыс жинақтарының жүйесі» құрылған.
Бірінші кезенде мақсатты салым- дар есебінен жинақталған қаржылық ресурстарды банк бұл осы жүйемен ертерек қатынас орнатып, несие алу кезеңіне өткендерге, яғни ссуда сұрап отырған клиенттер үшін пайдалана- ды. Басқаша айтқанда, Германияның құрылыс қаражаттарын жинақтау үлгісі жылжымайтын мүліктердің са- лынған мүлік туралы актілермен қам- тамасыз етіліп шығарылатын бағалы қағаздардың екінші нарығымен бай- ланыспайды және оған тәуелді емес.
Міне,осындай жүйелерді пайда- ланатын банктер мақсатты салым- дар бойынша нарықтан төменгі жағ- дайда, пайыз төлеумен қатар, нарық- тан төменгі жағдайда несиелер беру мүмкіндігі артады.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:1. Ақша, несие, банктер теориясы: Оқулык. — Алматы: Жеті жарғы,
2011.2. Мақыш. С.Б. “Коммерциялық банктер операциялары” Алматы: 2004ж.3. Я. А. Дободиной “ Денежное обращение” финансы. ЮНИТИ, 1999
РезюмеВ этой статье рассматривается роль кредитования в рыночной экономике.
Также говорится об образцах ипотечного кредитования в цивилизованных странах и о том,как оценить кредитоспособность клиента на основе практики зарубежных банков.
SummaryIn this articleis considered the crediting role in market economy. Also it is told
about models o f mortgage lending in civilized countries and how to estimate solvency o f the client on the basis o f practice o f foreign banks.
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 121
ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ РАЗВИТИЯ КРЕДИТНОЙ СИСТЕМЫ В РЕСПУБЛИКЕ
КАЗАХСТАН
Сраилов С.А.,магистрант КБТУ
Одна из главных проблем в нынешних условиях - обеспечение стабильного функционирования денежной системы, составной частью которой является денежно-кредитная политика. В настоящее время ситуация в кредитной сфере в республике определяется двумя факторами. Во-первых, кризисными процессами в экономике, во-вторых, недостаточной отработанностью самих кредитных отношений, переживающих новый этап своего функционирования в рыночной среде.
В рыночной экономике деньги должны находиться в постоянном обороте, совершать непрерывное обращение. Временно свободные денежные средства должны незамедлительно поступать на рынок ссудных капиталов, аккумулировать в кредитно-финансовых учреждениях, а затем эффективно пускаться в дело, размещаться в тех отраслях экономики, где есть потребность в дополнительных капиталовложениях. Кредит представляет собой движение ссудного капитала, осуществляемое на началах срочности, возвратности и платности.
Кредитная система как совокупность кредитно-финансовых институтов аккумулирует свободные денежные капиталы, доходы и сбережения различных слоев населения и предоставляет их в ссуду фирмам, правительству и частным лицам.
Кредитная система регулирует денежное обращение в стране. Пре
доставляет различные услуги юридическим и физическим лицам, при этом возникают кредитные экономические отношения.
При рассмотрении кредитной системы нужно учитывать, что она базируется на реализации сложных экономических отношений, прошедших длительный исторический путь развития и играющих консолидирующую роль в структуре всех экономических взаимосвязей.
Различают два понятия кредитной системы:
- совокупность кредитных отношений, форм и методов кредитования (функциональная форма);
- совокупность кредитно- финансовых учреждений, аккумулирующих свободные денежные средства и предоставляющих их в ссуду (институциональная форма).
В первом аспекте кредитная система представлена банковским, коммерческим, потребительским, государственным, международным кредитом. Всем этим видам кредита свойственны специфические формы отношений и методы кредитования. Реализуют и организуют эти отношения специализированные учреждения, образующие кредитную систему во втором (институциональном) понимании. Ведущим звеном институциональной структуры кредитной системы являются банки.
Однако кредитная система - более широкое и ёмкое понятие, чем банковская система, включающая
122 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
лишь совокупность банков, действующих в стране [1 ].
Современная кредитная система включает два основных понятия: совокупность кредитно- расчетных и платежных отношений, которые базируются на определенных, конкретных формах и методах кредитования; совокупность функционирующих кре- дитно- финансовых институтов (банков, страховых компаний и др.). Первое понятие, как правило, связанно с движением ссудного капитала в виде различных форм кредита. Второе означает, что кредитная система через свои многочисленные институты аккумулирует свободные денежные средства и направляет их предприятиям, населению, правительству.
В Казахстане в настоящее время идет построение трехуровневой кредитной системы, которая включает в себя следующие структурные звенья:
1 уровень - коммерческие банки;2 уровень - специализированные
финансово-кредитные учреждения;3 уровень - микрокредитные
организации [2].Коммерческие банки - это основ
ной сегмент кредитной системы. Через банки осуществляется мобилизация и аккумуляция временно свободных денежных средств и их размещение в виде инвестиционных и кредитных ресурсов. Принимая от населения и юридических лиц денежные средства, банки осуществляют их вложение в наиболее перспективные отрасли экономики или на развитие отдельных предприятий, способствуя, тем самым, развитию как отрасли в отдельности, так и всей экономики страны в целом.
Специализированные финансовокредитные институты или небанковские учреждения осуществляют от
дельные виды банковских операций, согласно полученной лицензии Национального банка. К ним относятся кредитные союзы, кооперативы, сберегательные кассы, ломбарды и так далее. По объемам проводимых операций данные институты существенно отличаются от коммерческих банков. Тем не менее, данный сегмент системы так же способствует развитию экономики. Небанковские учреждения аккумулируют денежные средства и кредитуют клиентов на условиях, более мягких, нежели коммерческие банки. В основном клиентами данного сегмента выступают физические лица, которые испытывают временные затруднения со свободными денежными средствами. Под залог движимого имущества, или под гарантии, под залог заработной платы, ценных вещей клиент может получить определенную небольшую сумму на короткий срок (до 2-3 месяцев) под низкий процент. Тогда как коммерческие банки в основном занимаются более долгосрочным кредитованием (от 1 года и выше) и процент по банковским кредитам, как правило, гораздо выше.
И еще один сегмент кредитной системы, небольшой по объему, но имеющий немаловажное значение для экономики, это микрокредитные организации.
Таким образом, современный этап развития финансово-кредитной системы Республики Казахстан характеризуется интенсивным стратегически ориентированным направлением совершенствование имеющиеся структуры, внедрением новых механизмов регулирования финансового рынка и оптимизации общеэкономической ситуации [5].
Необходимо отметить, что на сегодняшний день существует и мно-
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 123
жество проблем в формировании и развитии финансово-кредитной системы Республики Казахстан.
Главные риски для казахстанской финансово-кредитной системы кроются в том, что банковская система Казахстана слишком велика для страны с населением в 16 миллионов человек. Кроме того, уровень кредитоспособностей банков Казахстана по прежнему сдерживается слабой прозрачностью структуры собственности, ограниченной диверсификацией деятельности, относительной нерес- труктурированным корпоративным сектором, высокой степенью концентрации ссуд по отраслям и отдельным заемщиком и значительной долей кредитования в иностранной валюте. Кроме того, в то время как банковская система Казахстана является в целом действующей, существует значительная разница в функционировании банков, разница между тенге и ликвидностью иностранной валюты, которая имеет важное значение. Небольшие банки зачастую сталкиваются с трудностями при привлечении депозитов. Они не имеют доступа к международным банкам, а так же им не предоставляются необеспеченные ограничения от более крупных банков на межбанковском рынке.
Так же в качестве основных проблем кредитной системы РК можно выделить:
- неоптимальную стратегию уп - равления рисками в банковском секторе;
- присутствие теневых капиталов в банках;
- несовершенное правовое регулирование деятельности организации, осуществляющих отдельные виды банковских операций;
- отсутствие механизмов государственной поддержки в развитии
организаций, осуществляющих отдельные виды банковских операций, и микрокредитных организаций.
Таким образом, выделенные недостатки требуют особого внимания в области разработки стратегии развития финансово-кредитной системы Казахстана в ближайшей перспективе [3].
В рыночной экономике без создания специальных небанковских институтов кредитная система любой страны останется незавершенной. Интерес полного привлечения вкладов населения и полное удовлетворение зап - росов меняющейся рыночной экономики диктуют создание этих институтов, они органически дополняют кредитную систему, обогащают её, делают более гибкой и чувствительной к изменениям в экономике.
Основным моментом относительной независимости Национального банка Республики Казахстан от Правительства является решение вопроса в отношении бюджета. Принципиальное значение имеет законодательное разграничение государственных финансов и банковской системы, т.е. ограничение возможности Правительства пользоваться средствами Нацбанка.
Современная мировая кредитная система в последние годы претерпела значительные изменения. Модифицируются все компоненты банковской системы в зависимости от изменений, происходящих в структур - ной перестройке мировой экономики в целом. Концентрация производства ,обусловленная развитием НТР, потребовала концентрации и централизации капитала, соответственно, банки стали модифицировать свои операции в сторону укрепления кредитных ресурсов, т.е. происходит приспособление современной банковской
124 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
системы к изменяющимся условиям развития экономики; налицо структурная перестройка банковской системы; концентрация и универсализация деятельности банков с сохранением определенной специализации; отмечается динамизм небанковских кредитных учреждений. Быстрое стирание различий или ломка барьеров между отдельными типами банков, между банками и небанковскими учреждениями- одна из важнейших тенденций структурной перестройки кредитной системы последних лет [4].
Универсализация кредитных учреждений прослеживается по двум направлениям. Первое - через расширение нетрадиционных банковских операций, коммерческие банки пытаются вторгнутся в страховой бизнес, факторинг, информационно- консультационный бизнес и др. Они идут на прямую конфронтацию с другими группами кредитных учреждений, внедряясь в такие сферы финансового обслуживания, где ранее либо вовсе не участвовали, либо участвовали очень редко - сделки с недвижимостью, бухгалтерское и компьютерное обслуживание, лизинговые дела.
Второе - через проникновение на банковские рынки небанковских уч - реждений (страховые, брокерские, сберегательные, трастовые компании, пенсионные фонды и др.). Последние в настоящее время все больше конкурируют с банками в инвестиционной деятельности, оказание информационно- консультационных услуг, а также в чисто банковской сфере депозитно-ссудных операциях.
В последние годы между банковскими и другими специализированными финансово-кредитными учреждениями исключительно острый характер приняла борьба за сбережения населения и накопления фирм и компа
ний.Раньше коммерческие банки не
могли свободно пользоваться таким эффективным оружием привлечения сбережений населения, как повышение ставок по депозитам. Им был установлен максимальный предел процентных ставок, который разрешалось уплачивать владельцам срочных и сберегательных вкладов, а у других специализированных кредитных учреждений таких ограничений не было. Естественно, последние имели преимущество в конкурентной борьбе. Сейчас положение изменилось. Банки добились разрешение выпускать так называемые сертификаты денежного рынка, процент по которым устанавливался в зависимости от состояния конъюнктуры.
Следует отметить, что в соответствии с изменившимися условиями в экономике произошла перестройка самой банковской деятельности, традиционных банковских операций. Этому способствовала отмена административных правил, регулирующих банковскую деятельность, т.е. дерегулирование. Цель дерегурирования - побудить банки использовать более широкий инструментарий конкуренции, активизировать рынок банковских услуг.
Делегирование банковской деятельности затронуло как активные, так и пассивные операции. Активные операции коммерческих банков претерпели значительные изменения. В настоящее время они полностью перешли от косвенного кредитования (выдача под залог и учет векселей) к прямому банковскому кредитованию фирм и корпораций. Конкретно эта тенденция проявляется в попытках банков конвертировать свои кредиты в рыночные ценные бумаги.
Происходит укрупнение объектов
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 125
кредитования. Коммерческие банки тщательнее стали подходить к качеству своих активов, т.к. точная и своевременная оценка качества активов - залог благополучия банков.
Руководство банков ведет контроль за качеством своих активов, предоставлением новых кредитов, технологией кредитования (документация, контракты, обеспечение), соблюдением заемщиком условий кредита и др.
Особую роль в развитии банковских операций играют современные технические средства информации и коммуникации. Банковское дело, как никогда прежде, стало зависеть от своевременности передачи информации, быстрой ее обработки и достоверности данных, анализа экономической ситуации и правильной оценки перспективы развития денежного рынка. Участники финансовых рынков требуют все большего объема информации для ведения своих дел. Поэтому без внедрения последних достижений НТР в банковское дело, без освоения компьютерной техники невозможна современная модернизация банковской деятельности.
Я остановился лишь на некоторых важных моментах, характеризующих современную кредитную систему в странах с развитой рыночной экономикой. Для Казахстана, перестающего свою экономику на рыночные рельсы, эти современные тенденции развития мировой банковской системы представляют собой интерес,
поскольку переход к рыночной экономике требует создания собственной рыночной кредитной системы.
Таким образом, исходя из вышеизложенного можно сделать следующий вывод, что большинство экономистов рассматривают кредитную политику как неотъемлемую часть любой экономической политики. Действительно, в ее пользу можно привести несколько конкретных доводов:
Быстрота и гибкость, то есть по сравнению с фискальной политикой кредитно-денежная может быстро меняться.
Слабая зависимость от политического давления.
В современной экономике широко используются кредитные отношения. Поэтому знание теоретических основ кредита является необходимым условием для рационального использования ссуд в качестве инструмента, позволяющего обеспечить удовлетворение потребностей в финансовых ресурсах.
Кредитная система расширяет масштабы денежного накопления, позволяет осуществить переход денежных средств из одной отрасли в другую и поэтому способствует росту эффективности производства.
Роль и значение кредитной системы характеризуются рядом показателей: общий объем кредитных вложений, доля банковских ссуд в формировании основного и оборотного капитала предприятий и организаций, совокупный платежный оборот и др.
Список использованной литературы:1. Чекмаева Е.Н. Межбанковский кредитный рынок и его регулирова
ние /Деньги и кредит. 2006. J№5-6. с. 68-71.2. В. Лесис, «Кредит и банки» Москва, Перспектива 2007 год.3. А,Г. Конакбаев, журнал, «Банки Казахстана» 2010,№ 5, с.11-13.
126 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
4. А.И. Казьмин, «Деньги и кредит» 2005, J№11, с.4-10.5. Банковское дело / Под ред. Г.С.Сейткасимова. Алматы: Каржы Ка-
ражат, 2007г6. Ильясов К.К. . Финансово-кредитные проблемы развития экономики
Казахстана /Под ред.- Алматы: Білім, 2004 - 240 с.
ТүйінҒылыми мақалада Қазақстан Республикасының несие жүйесінің теориялых
аспектілері қарастырылзан.
SummaryIn the scientific article discusses the theoretical aspects o f the credit system in the
Republic o f Kazakhstan.
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 127
БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАРДЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІН РЕЙТИНГТІК БАҒАЛАУ ЖӘНЕ
БАҒАМДЫҚ БАҒАСЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ
Укешева А. Н.,І.Жансүгіров ат.ЖМУ магистранты
Акциялар мен облигациялардың инвестициялық қасиеттерін және оларды шығарған эмитенттердің рей- тингтік бағалауын тәуелсіздік рей- тингтік компаниялар анықтайды. Аналитикалық мәліметтер негізінде олар барлық бағалы қағаздарды по- тенциалды сатып алушы үшін сенімділік дәрежесіне баланысты топтайды. Бағалы қағаздарды таңда- уда басшылыққа алатын негізгі құралы рейтингтік бағалау болып табылады. Қаржылық активтер 3 топқа жіктеледі: жоғары сапалы бағалы қағаздар, орташа сапалы қағаздар, жоғары табысты бағалы қағаздар.
Жоғары сапалы категорияға «А» белгісі бар қор құнд^ілықтары жата- ды. Олар үш бөлімшеге бөлінеді және бағалы қағаздардың инвестициялық класс деп атайды. Бірінші бөлімше «ААА» кодымен белгіленеді - бұл осы акциялар мен облигациялардың ең жоғары рейтингін білдіреді. Мұндай бағалы қағаздар анағұрлым сенімді болып табылады, олар бой- ынша дивидендтермен пайыздардың төленетіні кепілдендірілген, олардың инвесторлар алдындағы сенімділігі жоғары және корпорация - эмитент ірі әрі бай ұйым екендігін білдіреді. Бұл бөлімшеге ірі ұлттық компания- лардың, қаржылық жағдайы тұрақты атақты фирмалардың жоғарғы сұра- нысы бар тауарларды дайындайтын кәсіпорындардың қаржылық актив- тері жатады.
Екінші топ «В» белгісімен белгі- ленеді және орташа сападағы баға-
лы қағаздарды біріктіреді. Олар да үш жекелеген бөлімшелерге бөлінеді. Біріншісі - «ВВВ» қор құнд^ілықтарын^ің орташа рейтингін білдіреді. Бұл бағалы қағаздардың тәуекелділік дәрежесі мен табысты- лығы орташа. Сарапшылардың ба- ғалауы бойынша мұндай қаржылық активтеер шығаратын компаниялар- дың жағдайлары жақсы, бірақ бола- шақта бұл компаниялардың шаруа- шылық қызметінде біршама төтенше қиыншылықтар болуы мүмкін. Осы- ған қарамастан мүндай бағалы қағаз- дарбойынша дивидендтер уақты- лы төленіп тұрады.
Үшінші топ. «С» белгімен белг- іленеді және оған инвесторға жоғары пайда немесе кедейленуге әкелетін алыпсатарлық бағалы қағаздар жа- тады.
Рейтінгтік бағалаудың қор опера- цияларының барлық қатысушылары үшін үлкен маңызы бар. Рейтинг бойынша бағалы қағаздардың сапасы мен сенімділік дәрежесін анықтайды, фирманың мәртебесі т.б. бағалайды. Бірақ ең негізгісі - рейтингтік баға- ла^ан өтпеген акциялар мен облига- циялар саудаға жіберілмейді. Жеке инвесторлар оларды алданып қалудан сақтанып сатып алмайды, ал инсти- туцияланған инвесторларға сатып алуға заң жүзінде тиым салынған.
Акцияның нағыз құнын бағалыу табыстың шамасының осы табыс көзінің бағасына, яғни шығындалған капитал шамасына қатынасы ретін- де анықталған инвестицияның орта-
128 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
ша нәтижелік шамасына негізделеді. Орташа нәтиежелік инвестициялау- дың эр түрлі әдістерінің пайдасын өлшеудің бірлігі ретінді қарастырыла- ды. Салымдардың табыстылығын немесе нәтижелігін есептеудің негізі ретінде, жоғарыда айтылып кеткен- дей, пайданың қауіпсіз деңгейін (ҚД) қамтамасыз ететін ақша қаражатта- рын инвестициялаудыңанағұрлым сенімдірек әдістері бойынша пайыз- дық мөлшерлемесін алу қабылданғ- ан - бұл банктің депозиттік шотына салынған салымдар және мемле- кеттік ішкі заемның үкіметтік обли- гацияларын сатып алу. Бұл жағдай- да пайыздық мөлшерлеме мәні төленген дивитденд болады, ал акция тек несиелік құрал көзі сипатын- да қарастырылады.
Бірақ бұл келтірілген формула акцияның нағыз құнын толық көрсет- пейді. Ол дивидендтің бір маңызды қасиетін, атап айтқанда, перспекти- валы компаниялардағы оның өсу тен- денциясын ескермейді.
Қор құндылықтары - өте сезім- тал қаржылық құрал. Акцияның ба- ғамына көптеген әр түрлі факторлар эсер етеді және бұлар өз кезегінде олардың нағыз құнына эсер етеді. Нарықтық құбылмалылығы әрқашан да инвестициялық тәуекелділіктің дәрежесін көбейтеді, сондықтан өз капиталын салудың тиімділігін баға- лау кезінде қор операцияларының кез келген нақты қатысушысының жеке тәжірибесі, білімі, сезімталдығы және жолы болғыштығы үлкен роль
атқарады. Акцияның пайдалылық деңгейін және құнын есептеу эр инвестор үшін міндетті түрде дербес болуы керек. Ол негізінен ұйым - эмитент пен оның бағалы қағаздары туралы ақпараттың толықтығы мен шынайылығына, осы мәлімет көздерін таңдап, сонымен қатар олар- ды дұрыс болжай білу қабілетіне бай- ланысты. Осылайша бағалы қағаз- дардың нақтылы нағыз құны барлық жеке бағалаулардың жиынтығынан құралады. Келтірілген есептеулерге сүйене отырып, бір инвесторлар бір бағалы қағаздарынан құтылуға ты- рысады, ал екіншілері керісінше, сатып алуға ұмтылады. Сатушылар мен сатып алушылардың, сұраныс пен ұсыныстың арақатынасы, жаса- лған мәмілелердің саны - мұның бәрі биржалық индекстердегі бағалы қағаздардың бағамының өзгеруіне эсер етеді, осының нәтижесінде қар- жылық активтердің нағыз құнын анағұрлым шынайы көрсететін баға белгіленеді.
Инвестицияның табыстылығын бағалау үшін корпорацияның қаржы- лық жағдайын талдау кезінде АҚ- ның пайда көрсеткіштеріне, бір акци- яның дивиденд шамасына сонымен қатар ағымдағы әрбір акцияның ба- ғамдық жылдық пайда шамасына қатынасына ерекше көңіл бөлінеді. Бұл көрсеткіштер акцияның нағыз құнын дұрыс бағалаудың бағалық ақпараты болып табылады және олар арнайы басылымдарға күн сайын жарияланып тұрады.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:1. Ақша, несие, банктер теориясы: Окулык. — Алматы: Жеті жарғы, 2011.2.Мақыш.С.Б. “Коммерциялық банктер операциялары” Алматы: 2009ж.3.Я. А. Дободиной “ Денежное обращение” финансы. ЮНИТИ,1999
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 129
РезюмеВажное значение имеют рейтинговые оценки инвестиционных характеристик
акций и облигаций. В статье также подчеркивается необходимость изучения факторов, влияющих на курс акций.
SummaryActions and облигациялардың investment internalss and them эмитенттердің,
that produced, rating to value independence exposes rating companies. Аналитикалық on basis o f information they all sold valuable papers потенциалды groups баланысты fo r a customer to the degree o f confidence. Basic means, that accepts to guidance on to choose valuable papers, rating to value is.
130 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
ДЕПОЗИТТЕРДІ САҚТАНДЫРУЖҮЙЕСІ: ТЕОРИЯСЫ, ТӘЖІРИБЕСІ ЖӘНЕ ШЕТЕЛДІК
ТӘЖІРИБЕСІКыдыркожаева М.К.,
«АЭСА» магистранты
Қазіргі таңда Қазақстанның бан- ктері клиенттерге қаржылық қызмет көрсетудің жоғары сапалық деңгейі- не көтеріліп отыр. Сол себепті, депо- зиттік операциялар екінші деңгейдегі банктің операцияларының ең басты және негізгі бағыты болғандықтан банктердің ресурстарының көп бөлігі осы депозиттік операциялар есебінен құралады. Сондықтан екінші деңгей- дегі банктер қаражат тартумен айна- лыспас бұрын депозиттік саясат құрып қалыптастырып отыруы қажет. Депозиттік саясат -екінші дең- гейдегі банктердің нарықтағы орта- да сырттан қаражаттарды тарту мақ- сатында және өзінің қалыптасқан де- позиттік портфелін тиімді басқару үшін ұйымдастырылатын іс-әрекет- тердің жиынтығы. [1;113 б]
Депозиттерді сақтандыру жүйесі сақтандыру негізінде банктердің де- позиттерді жалпылама қайтарып алуға байланысты қорғау қағидасы жатыр. Яғни, егер депозиттер сақтан- дырылса, онда салымшыларда өздерінің ақша қаржыларын қайтарып алуларына себеп болмайды. Тіптен банк күйзеліске ұшырған жағдайда да, үкімет клиенттерге олардың ақшаларын қайтарады немесе клиен- ттермен олардың салымдарын басқа төлем қабілеттілігі жоғары банкке аудару туралы келіседі. Осындай жолмен депозиттерді жалпылама қай- тарудан құтылуға болады, бір неме- се бірнеше банктерде проблемалық жағдай болғанның өзінде, банктік жүйеге түгелдей қауіпті шудан құты-
луға болады. Бұл кезде банктердін міндетіне сақтандыру қорларында белгіленген көлемдегі депозиттерді сақтау бойынша төлемдерді жасау кіреді. Шығындарды жабу үшін сақ- тандыру жарналары жетіспеген жағ- дайда мемлекеттік бюджет каржы- лары қолданылады. Салымшыларға банктерде орналастырылған депо- зиттерін қайтару кепілдігін беру банктік жүйе тұрақтылығын қамта- масыз етудің басты әдістерінің бірі болып табылады. Банк жүйесіне деген сенімді арттыру мақсатында Қазақстанда депозиттерді міндетті сақтандыру жүйесін енгізу жұмысы жүргізілді. 1999 жылы қарашада екінші деңгейлі банктердегі жеке тұлғалардың салымдарына міндетті ұжымдық кепілдік беру немесе сақ- тандыру ережесі, ал 1999 жылы ЖАҚ «Қазақстан Республикасының екінші деңгейдегі» банктеріндегі жеке тұлғалардың салымдарына міндетті ұжымдық кепілдік берудің (сақтан- дыру) қазақстандық қоры құрыл- ды.[3;113б]
Қазіргі банктік тәжірибеде са- лымдардың, депозиттердің және де- позиттік емес ресурстардың шотта- рының әр түрлері кездеседі. Бұл бан- ктердің жоғарғы бәсекелестік нарық- та банк қызметтеріне деген салым- шылар топтарының сұранысын қана- ғаттандыруға және олардың қара- жаттары мен уақытша бос ақша қаражаттарын банктік шоттарға тар- туға ұмтылуына жағдай жасайды.
Батыс Еуропа және СолтүстікС татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 131
Америка мемлекеттерінде барлық несиелік институттар - әмбебап екінші деңгейдегі банктерден (мыса- лы, Германияда) арнайы жинақ инсти- туттарына (АҚШ-тағы ссуда - жи- нақтаушы ассоциациялар және басқа да мемлекеттердегі жинақ банктері- не) дейін, - жекелеген немесе кез кел- ген клиентке барлық мүмкін болатын қызметтерді көрсетеді және банктік өнімдердің әр түрлі түрлерін ұсына- ды. Дамыған мемлекеттердегі әйгілі банктік жинақ шоттары:
1. Капитал нарығының жинақ шоттары (capital market saving accounts ) нарық экономикасы дамы- ған екінші деңгейдегі банктер тәжіри- бесінде кең тараған және клиенттің ақша қаражаттарын ұзақ мерзімге сақтауды қарастырады, сонымен бірге клиентке кез- келген уақытта шоттан алуға мүмкіндігін береді. 2 . Автоматты жинақ шоттары, оларды дамыған мемлекеттердіңекінші дең- гейдегі банктері тек осы банктегі ағымдағы (есеп айырысу) шоты бар жеке тұлғаларға ашылады. 3. “Бай” клиенттер үшін жинақ шоттары (fortune saving accounts) батыс банк- терінің тәжірибесінде жылжымайтын мүлікке және бағалы қағаздарға ақшалай қаражаттарын инвестиция- ланған клиенттер үшін қолданылады.4. Асыл металдарды сатып алу үшін шоттар (precious metals accounts) да- мыған мемлекеттердегіекінші дең- гейдегі банктерінде, әр түрлі асыл металдарды (алтын, күміс, платина, палладий және т.б.), сондай- ақ олар- дан жасалған бұйымдарды сату- сатып алумен айналысатын клиенттер- ге қатысты кең қолданылады. Банк- те мұндай шоттарды ашқан клиенттер күн сайын құймаларды, платина- ларды, монеталарды, медальондарды және т.с.с. сату және сатып алу мүмкіндігіне ие болады.
Чектік депозиттердің көп тарал- ған формалары талап етуге дейінгі депозиттер және NOW - шоттары болып табылады. NOW - шоттары (negotiable order of withdrawal)- айна- лыстағы алынып тасталу туралы шығарылатын бұйрықтарға қарсы шоттар, яғни бұл пайыз төленетін чектік депозиттер. Олар Батыс екінші деңгейдегі банктерінде 80-ші жылда- ры таралған. Басында олар жинақ салымдары ретінде жіктелінген, ал 1981 жылдан - чектік депозиттер ре- тінде.
Алғашқы кезде NOW - шоттары пайыз төленетін жинақ салымда- рының типіне жатқызылған. Мұндай салымдарға қарсы клиент тратталар жазуына мүмкіндігі болған (үшінші жақтың пайдасына ақшаны төлеу туралы бұйрығы), оларды айналыс- тағы алынып тастау туралы бұйрық- тары деп атады. Осыған байланыс- ты NOW - шоттарды чектік депозит- тер категориясына жатқыз- ды.[4;113б]
Сөйтіп, банктік тәжірибеге NOW - шоттарының енгізілуі, бірте- бірте ATS - шоттарын нарықтан шығару- ына әкелді. Соңғы кездерде банктер ресурстарды тарту формалары мен жаңа әдістерін қолдану арқылы са- лымдар ағымын кеңейтуге тырыса- ды. Мәселен, Ұлыбританияда, Фран- цияда және басқа мемлекеттерде, сонымен қатар халықаралық ақша нарығында депозиттік сертификат- тар, отандық банктермен де қолда- нылады. Ұлыбритания банктерінің депозиттік операцияларының ерекше- ліктері. Көптеген мемлекеттерде са- лымдардың негізгі түрлері мерзімді және талап етуге дейінгі салымдар болып жіктеледі. Ұлыбританияда банктік статистика ағымдағы шот- тар (current accounts) және депо- зиттік, жинақ шоттарын (deposit/
132 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
savings accounts) ажыратады. Ұлыб- ританияда ағымдағы шоттардың негізгі ерекшелігі - шот иелеріне овердрафт нысанында қысқа мерзімді несие шотынан ақша аударуға, дәлірек айтқанда, шоттағы қалдық соммасынан асып түсетін соммаға чек жазуға болады. Овердрафт AUTHORISED - рұқсат етілген болуы мүмкін, яғни алдын ала банкпен келіс- ілген болса және рұқсат етілмеген NOT AUTHORISED болуы мүмкін, яғни, банктің рүқсатынсыз болса. Ал рұқсат етілген овердрафт бойынша ссудалық пайыз банктің базалық қойылымынан 2-3%-жоғары болады.
Ұлыбританияда банктік депозит- терді сақтандыру.
1979 және 1987 жылдары Ұлыб- ританияда Банктік акттер қабылдан- ған болатын. 1979 жылғы актке сәйкес банктер өз салымшыларына Англияда кризистік жағдай қаупі төнгенде кепілдік берулері міндетті. Заңмен «Депозиттерді қорғау кес- тесі» бекітілген болатын. Ол кесте банк үшін міндетті әрекеттерді қам- тиды. Мәселен, әрбір банк және ДҚЛҰ (депозиттерді қабылдайтын лицензияланған ұйым) ең төменгі мөлшері 5 000 000 фунт стерлингті құрайтын арнайы сақтандыру қорла- рын құруға міндетті. Бұл қорлар Ан- глияның Банктік депозиттерді Қорғау Кеңесінің бақылауында болады және болашақта оның құзырымен пайда- ланыла алады. “Депозиттерді қорғау кестесіне” әрбір жеке салымшы кепілдік берілген сомманың 75% есептелген 10000 фунт стерлингтен аспайтын салым бойынша сақтанды- ру төлемін алуға құқылы. [5;113б]
Қазіргі кезде Англияда салым- шылардың депозиттері салынған со- маның тек 3/4 ғана қорғалады. Өтелімнің максималды мөлшері 20000 фунт стерлингті(шамамен 30
000 АҚШ доллары) құрайды.Халықтың жинақтарын салым-
дарға тарту Германияның барлық несиелік мекемелері айналысады (жинақ, коммуналдық және жер бан- кілері,несиелік қоғамдар және т. б.). Ең көп таралған салымдар; мерзімді салымдар (екі түрлі);жинақ келісім- ді(екі түрлі)салымдары; ағымдағы шоттары табылады. Талап етуге дейінгі салымдар - бұл классикалық пайызсыз депозиттер. Мерзімді са- лымдар бекітілген мерзімді салым- дарға және алудың икемді режимі бар салымдарға (30-80 күн ;90-179 күн; 180-359 күн; 360 күн және жоға- ры) бөлінеді. АҚШ-тың банктік тәжірибесінде, талап етуге дейінгі депозиттік шоттармен қатар, сондай шоттар түріндегі Нау-шотты және куәландырылған чектер сияқты де- позиттер АҚШ банктерінде кеңінен қолданылады. Нау-шоттың мынадай өзіне тән ерекшеліктері болады:
- бұл шот түрі бойынша пайыз төленеді;
- бұл шот жеке тұлғаларға немесе пайда таппайтын ұйымдарға аш^ілады;
- салым иелерінен бұл шотта ең төменгі қаражат болуы талап еті- лмейді.
Куәландырылған чектер шотта- ры - бұл куәландырылған чектерді төлеу үшін, сақталатын банктердегі талап етуіне дейінгі депозиттік шот- тағы қаражаттарды білдіреді. Куә- ландырылған чектер - бұл банктің шоттағы қаражаттың барлығын чек- тер арқылы куәландыруы.
Қазіргі банктік тәжірибеде са- лымдардың, депозиттердің және де- позиттік емес ресурстардың шотта- рының әр түрлері кездеседі. Бұл бан- ктердің жоғарғы бәсекелестік нарық- та банк қызметтеріне деген клиент- тер топтарының сүранысын қанағат-
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 133
тандыруға және олардың қаражатта- ры мен уақытша бос ақша қаражат- тарын банктік шоттарға тартуға ұмтылуына жағдай жасайды.
Сонымен, екінші деңгейдегі бан- ктердегі депозиттердің сыныптама- сын жүргізуде мына тұжырымға сүйенеміз: қазіргі банктік тәжірибеде салымдардың, депозиттердің және
депозиттік емес ресурстардың шот- тарының әртүрлері кездеседі. Бұл банктердің жоғарғы бәсекелестік нарықта банк қызметтеріне деген клиенттер топтарының сұранысын қанағаттандыруға және олардың қаражаттары мен уақытша бос қара- жаттарын банктік шоттарға тартуға ұмтылуына жағдай жасайды.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:1. Исаев И.И. Ақша, несие және банктер.ІУ-бөлім. Несиелік ресурстар
және олардың қалыптасу көздері. - Алматы: Экономика, 1996. 225б.2. Жуйриков К.К. Страхование в Казахстане - пути дальнейшего разви
тия. - Алматы: Жибек жолы, 1994 г. - 278б.3. Сагиндикова М. Система страхования депозитов: мировой опыт // РЦБ
Қазахстана. - 2007.- N° 16. 450б.4. Гвозденко А. А. Финансово - экономические методы страхования. -
М.: Финансы и статистика, 1998 г. - 184б.5. Жуйриков К.К. Страхование в Казахстане - пути дальнейшего разви
тия. - Алматы: Жибек жолы, 1994 г. - 278б.
РезюмеВ данной статье рассматривается система страхования депозитов, теория
и опыт иностранных стран, в том числе рассмотрена система страхования депозитов Западной Европы и Северной Америки, Великобритании, Франции.
SUMMARYThe system o f insurance o f deposits, theory and experience o f foreign countries, is
examined in this article, it is including considered system o f insurance o f deposits o f Western Europe and North America, Great Britain, France.
134 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНДЕГІ САЛЫҚТЫҚ БАҚЫЛАУ
Джетылова А.,АЭСА магистранты
Салық жүйесін мемлекет пен жеке және заңды тұлғалар арасын- дағы қаржы қатынастары және осы қатынасты анықтайтын салықтар, салық механизмі яғни, салық салу әдістері мен тәсілдері, жолдары, салық заңдары мен салыққа қатыс- ты кесімдердің, салық қызметі орган- дарының жиынтығын құрайды.
Салық жүйесі мемлекет қаржы көздерін жасаудың ең негізгі құралы болуымен қатар ел экономикасын қайта құруға, өндірістің ұлғайып да- муына және саяси әлеуметтік шара- ларды толығымен іске асуына мүмкіндік туғызады. Еліміздің салық жүйесінің дамуын төрт кезеңге бөліп қарастыруға болады.
1- кезең (1992-1995 ж.ж) - жаңа салық жүйесі базисінің, салық ке- зеңінің өңделуі және іске қосылуы;
2 - кезең (1996-1998 ж.ж) - на- рықтық экономика талаптарына сай келетін салық жүйесін құруды анық- тау;
3 - кезең (1998-2000 ж.ж) - бар- лық қағидалардың ескерілуі арқылы салық жүйесіне өзгерістер мен то- лықтыруларды енгізу, салық жүйесін одан әрі жетілдіру;
4 - кезең (2001-2002 ж.ж) - Жаңа Салық Кодексі қабылданып, іске қосылды.
Қазақстан Республикасының 1991 жылдың 25 желтоқсанында қабылданған ҚР Салық жүйесі тура- лы Заң тәуелсіз салық жүйесін құрудың ең алғашқы бастамасы болып табылады. Бұл еліміздің эконо-
микасын реформалаудағы күрделі жұмыстардың бірі болып саналады. Осы кезеңдерде елде көптеген құбы- лыстар, атап айтқанда, меншіктің көптеген түрлерінің дамуы, шаруа- шылық жүргізуші субъектілер мен мемлекет арасындағы қатынастар- дың құқықтық негізінде жүргізілуі және т.б. құбылыстар іске аса бас- тады.
Осы Заң бойынша алғаш рет ҚР- да 42 салықтың түрі қызмет етті және олар 3 топқа бөлінді:
• жалпы мемлекеттік салықтар- 10;
• міндетті түрде төленетін жергілікті салықтар мен алымдар - 11 ;
• жергілікті салықтар мен алымдардың түрлері - 18 түрі.
Бұл салықтардың негізін табыс салығы, пайдаға салынатын салық, қосылған құнға салынатын салық, акциз салығы, жер салығы және т.б. салықтар құрады.
Алғашқы салық жүйесінің көпте- ген кемшіліктері де болды. Атап ай- тқанда, басқа елдерге қарағанда біздің салық жүйеміздің жинақталғ- ан ғылыми және практикалық тәжіри- белерінің жеткіліксіздігі, салық түрлерінің көптігі, халықаралық салық салу қағидаларының назардан тыс қалуы, айналымды анықтаудың қиындығы, дәлелсіз берілген жеңіл- діктердің көптігі, т.б. Осыдан келіп еліміздің салық жүйесін реформала- удың қажеттігі туындады. Қазақстан үкіметі 1992 жылдың басында салық жүйесін кезеңді түрде реформалау-
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 135
дың концепциясын қабылдады.Аталмыш концепцияны іске асы-
рудағы негізгі кезең болып ҚР Пре- зидентінің 24.04.95 ж. қабылдаған «Салық және бюждетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Заң күші бар Жарлығы табылады. Ол 1995 ж. 1-шілдесінен бастап іске қосылды, нәтижесінде бұрын қызмет еткен 42 салық түрінің орнына 11 са- лықтар мен алымдар қызмет ететін болды. Бұл Салық Заңдылығы бойынша еліміздің салық жүйесі нарық- тық қатынастар талабына біршама бейімделіп, халықаралық тәжірибеге мейілінше жақындатылды.
1999 жылы салық жүйесі 5 рет күрделі өзгерістерге ұшырады. Осы- ған орай 2000 жылы 1 қаңтарынан бастап ҚР-да 17 түрлі салықтар мен алымдар қызмет етті. 4-ші кезеңде, яғни 2001 жылдың 12 маусымынан Жаңа Салық Кодексі қабылданып, 2002 жылдың 1 -қаңтарынан бастап іске қосылды. Салық Кодексінде ҚР- да қолданылатын салықтар мен бюд- жетке төленетін басқа да міндетті төлемдер, атап айтқанда, 9 салық түрі, 13 алым, 9 төлем, 1 мемлекеттік баж, 4 кедендік алым белгіленген.
ҚазірҚазақстанда мынадай са- лықтар қызмет атқарады:
• корпорациялық табыс са- лығы;
• жеке табыс салығы;• қосылған құн салығы;• акциздер;• жер қойнауын пайдаланушы-
лардың салықтары мен арнайы төлемдері;
• әлеуметтік салық;• жер салығы;• көлік құралдары салығы;• мүлік салығы;Бақылау мәселесі экономика
ғылымында бірінші жоспарда тұр, яғни, өте актуалды мәселе болып
отыр. Бақылау мәселесін зерттеген көптеген авторлардың көзқарастары бақылаудың-басқарудың құрамдас бөлігі екендігін, оның кез - келген дәрежеде біліктіліксіз басқару мүмкін еместігін айтуда түйісіп отыр, және де басқарылушы жүйе не- ғұрлым көпжақты және кәсіби бол- са, соғұрлым бақылау да күрделі бо- луы тиіс. Кеңестік дәуірдің салық - қаржы әдебиеттерінде бақылау мем- лекеттік және қоғамдық өмірдің рәміздерінің бірі ретінде, экономика- ның дұрыс дамуының маңызды жағ- дайы ретінде қарастырылды. Бақы- лаудың жан - жақты қажеттілігі, оның түрлері мен жүзеге асырылу әдістері көрсетіліп отырды. Әсіресе мемле- кеттік бақылау түрлері оның ішінде мемлекеттік қаржы бақылауы терең зерттелді. Мемлекеттік саяси, эконо- микалық және әлеуметтік қайта құрулар сәйкес шешімдер мен ере- желермен бекітіледі. Олардың орын- далуынсыз қоғам алға қойған мақ- саттарына: экономикалық өсімге, қаржы тұрақтылығына, азаматтар- дың өмір сүру деңгейінің көтерілуіне, олардың қауіпсіздігіне және тағы сол сияқтыларға қол жеткізе алмайды. Біздің ойымызша, бақылау дегеніміз - кері байланыстың бір түрі бола отырып, сол сәтте басқару шешімдерінің орындалуына катализатор бола алады. Бақылау объектісі туралы қажетті ақпаратты алып, оны талдау арқылы оған шаралар қолдануға, яғни, жағдайды түзетуге бағытталғ- ан нормативтік актілермен басқару шешімдерін қабылдау қажеттігі тура- лы шешімді қабылдауға болады. Ал салықтық бақылау дегенде салық заңдылықтарының: Салық кодексі, және заңдық нормативтік актілерді т.б. орындалуын бақылауды түсіну қажет. Негізгі заңның бұзылмауын қадағалау - ол Заңның әрбір саласы-
136 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
на қатысты жалпы мемлекеттің міндеті. Қүқықтық нормативтік акт- ілерді шығарып және оның орында- луын бақылауды жүзеге асыра оты- рып, мемлекет қоғамдық саяси жүйенің субъектісі ретінде әрекет етеді. Сол арқылы мемлекеттік ба- қылау заң мен тәртіптің сақталуын қамтамасыз етеді. Сол жағынан салық заңдылықтарының сақталуын бақылау басқа салдардан ешбір ай- ырмашылығы жоқ. Сонымен қатар салық заңдарын бақылау, мемле- кеттің табысы болып табылатын са- лықтың түсуін қамтамасыз ету қүралы екендігін көрмеу мүмкін емес. Яғни, бүл дегеніміз салықтық бақылаудың негізінде мемлекеттің материалдық қызығушылығы жа- тыр. Басқаша айтар болсақ, егер басқа жағдайларда қоғамдық қаты- настарды реттей отырып, мемлекет оған қатыспайтын болса, онда салық- тық қүқықтық қатынаста мемлекет әрі реттей түрып, оған қатынасады. Мүның барлығы басқа мемлекеттік бақылау түрлерінен салықтық бақы- лаудың өз алдына ерекше жүгі бар екендігін бөліп көрсетеді.
Біздің ойымызша қорыта айтар болсақ, салықтық бақылау мемле- кеттік бақылаудың барынша жақсы- лап үйымдастырылған түрінің бірі болып табылады. Мысалы: салықтық бақылаудың ұйымдастырылуын эко- логиялық және санитарлық сияқты бақылаулармен салыстыруға болмай- ды. Мүндағы мемлекеттің материал- дық қызығушылығы салықтық бақы- лаудың барлық аймағына қатысты болады, яғни төленбеген салықтың салдары басқа экономикалық, әлеу- меттік сияқты салаларға да әсерін тигізеді. Қазіргі таңдағы экономистер салықтық бақылауға төмендегіше белгілермен сипаттамалар береді: біріншіден, салықтық мемлекеттік
бақылаудың бір түрі болып табылады. Яғни, оны мемлекеттің бақылау қызметін атқарушы мемлекеттік орган жүзеге асырады. Сонымен бірге бүл мемлекеттік орган біржақ- ты мемлекеттің органы ретінде бөлініп, сол берілген функцияны атқ- арушы мүмкіндігіне ие. Екіншіден, салықтық бақылау қаржылық бақы- лаудың бір түрі болып табылады. Қаржылық бақылауға - бүл мемле- кеттік және қоғамдық органдардың орталықтанған және орталықтанба- ған ақша қорларының қалыптасуы, бөлінуі мен қолданылуы процестерін тексеруге негізделген іс-әрекеті, деп анықтама береді [2.15б]. Оны жүргізу барысында мекемелер мен кәсіпо- рындардың және азаматтардың ақша қорларын заңды және мақсатты пай- далануын тексереді. Үшіншіден, са- лықтық бақылау мемлекеттік бақы- лаудың арнайыланған түріне жатады. Бүл бірінші кезекте салықтық бақы- лауды тек арнайы өкілетті орган ғана жүзеге асыра алатындығынан көру- ге болады. Оның үстіне мемле- кетіміз салықтық бақылауды жүзеге асыруды тек арнайы орган жүзеге асыратындай еткен. Салықтық бақы- лаудың арнайылылығын оның төртінші қырын - функционалдығы кез - келген салықтық міндеттері бар заңды және жеке түлғалардың олардың меншік түрлеріне, үйымда- стыру қүқықтық формасына және айналысатын іс түріне қарамай кез келгені оның объектісі бола алатын- дығын көруге болады. Кейбір салық- қаржы, экономикалық әдебиеттерін- де: салықтық бақылаудың өздігінен айтарлықтай күрделі үйымдық жүйе болып табылатындықтан және төмендегіше элементтерден:
а) бақылау субъектісі;ә) бақылау объектісі;б) бақылау тақырыбы мен пәні;
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 137
в) бақылау мақсаты;г) бақылауды жүзеге асыру
әдістерінен тұратындығын білеміз.Салықтық бақылаудың
субъектісі дегеніміз - мемлекеттің салық қызметі, яғни, тек салықтық тексеру жүргізуге құқығы бар орган - салық комитеті. Салық бақылауы- ның объектісі болып, салық заңды- лықтары бойынша заңды міндетте- мелер жүктелген тұлғалар табыла- ды. Оларға төменгі негізгі топтарға жатқызуға болады:
1. Салық төлеушілер;2. Салық агенттері;3. Банктер;4. Салық төлеуші туралы ақпа-
раттары бар тұлғалар.Салықтық бақылаудың тақыры-
бы дегеніміз тексерілушінің салық заңдары, Салық кодексі, заңдық нор- мативтік актілер және де ресми құжаттар бойынша атқаруға тиіс, орындауға тиіс міндеттері. Салық бақылаушының мақсаты:
1. Салық заңдарын бұзушылық фактілерді немесе салықтық құқықтық қатынастарда қатысушы- ның өз міндетін сапасыз орындалға- нын анықтау;
2. Айыптыларды анықтау және оларды заңда бекітілген жауапкерш- ілікке тарту;
3. Салық заңын бұзушылықты жою;
4. Қарыздарды өндіру бойынша шаралар қолдану түріндегі мемле- кеттің материалдық пайдасын қорғау;
5. Салық заңын бұзушылықтар- дың алдын алу. Соңғы мақсат бой- ынша айтар болсақ салықтық тексе- ру барысында тіпті заң бұзушылық болмағанның өзінде де салық төле- уші өзі де салықтық міндеттеме- лердің орындалуын мұқият қадағалап отыратын болады. Салықтық бақы- лауды әр түрлі аспектілерде: ұйым-
дастыру, әдістемелік, техникалық жағынан қарастыруға болады. Са- лықтық бақылауды әр түрлі не- гіздерін құрай төмендегіше жіктеуге болады. Салықтық бақылауды жүзе- ге асыру формасы бойынша:
1. Тікелей салық бақылауына біріншіден тексеру бақылау объекті- сінде өтетіндігінен, екіншіден тексе- руші тұлға алғашқы құжаттармен, салықтық есепке қатысты құжаттар- ды тексеруін талдау жасайтындығы- мен сипаттауға болады. Бұл салық бақылауына құжаттық тексеру рейдтік тексеру, хронометраждық тексеруді жатқызуға болады.
2. Сырттай салық бақылауды: біріншіден бақылау субъектісі мен объектісі тексеру жүргізу кезінде байланысқа түспеуі мүмкін, яғни сыр- ттай тексеру жүргізіле беретіндігінен сипатталады. Яғни тексеруші негізін есептіліктермен жұмыс істейді. Бұл салықтық бақылауға камералдық тексеруді жатқызуға болады. Салық- тық бақылау ішкі және сыртқы сипат- та болады. Ішкі бақылау түрі - ба- қылау субъектісі мен бақылау объектісі бір ұйымдық жүйенің бөлімдері болған жағдайда жүргізіледі. Мысалы, Министрлік өзіне қатысты ведомстволарды өз салық міндеттемелерін, заңдылық- тырын қалай орындап жатқандығын тексереді. Сыртқы бақылау өзіне қарасты емес субъектілерге қатыс- ты жүзеге асырылады. Мұндай ба- қылау салық комитеті органдарының тексеруіне тән. Салықтық бақылау- дың ішкі бақылау түрі қажет екендігі күмәнсіз: әрбір салық төлеуші өзінің салықтық міндеттемелерін толық және дер кезінде орындауға ұмтылуы керек. Бірақ бұл бақылауды ішкі ба- қылау мемлекеттік бақылау деп ай- туға да болмайды - мұнда салық төлеуші өзін - өзі бақылайды. Сон-
138 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
дықтан ішкі шаруашылық бақылау қажет бола тұрса да, оның салық тәртібін жақсартуға әсері бар болса да, оны салықтық бақылауға жатқы- зуға болмайды. Салықтық бақылау тек салықтық қатынастырға ғана билеуші және бағынушы модель түрінде жүзеге асырылып отырады,
мұнда бақылаушы мемлекеттік, яғни, мемлекет өкілеттік берген салық органы болып табылады. Салықтық бақылау негізінен үкім орындаушы органының іс-әрекеті арқылы, ал на- қтылай айтқанда - мемлекеттік салық органы арқылы ғана іске асы- рылады [1.17-бап, 58 б].
Қолданылған әдебиеттер тізімі:1. Шарипов А.К Салық есебі. Оку құралы.- Алматы: Экономика -2009ж.
190б.2 . «Салықтар және бюджетке төленетін басқа міндетті төлемдер» тура
лы кодексі (Салық кодексі) Алматы, 2011ж. (35-бап), 100б.
РезюмеНалоговый контроль - это установленная нормативными актами совокупность
приемов и способов по обеспечению соблюдения налогового законодательства и налогового производства.
SummaryTax control - the totality o f receptions and methods set by normative acts on providing
o f observance o f tax law and tax production.
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 139
ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙДЕГІ БАНКТЕР: ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ ДАМУЫ
Оспан А.Т.,АЭСА магистранты
Қазақстан Республикасының қазіргі әлеуметтік-экономикалық да- муы кезеңінде үлттық экономиканың барлық салаларын модернизациялау маңызды стратегиялық бағыт болып табылады. Қазақстан Республикасы- ның нарықтық экономикаға көшумен байланысты банктер жүйесінде үлттық экономиканың басқа сектор- ларымен салыстырғанда елеулі өзге- рістер болып жатқаны баршаға мәлім, сондықтан Қазақстан Респуб- ликасының Президенті Н. Ә.Назарба- ев 2008 жылдың 6 ақпанында Қазақ- стан халқына Жолдауында былай деген болатын: «..банк секторының бәсекеге қабілеттілігін және түрақ- тылығын арттыру Агенттіктің Ұлттық Банкпен және Қаржы мини- стрлігімен бірлесе отырып атқаратын басты міндеті болуға тиіс». Қазіргі таңда нарықтық экономикаға бүрын өткен, зор жетістіктерге қол жеткіз- ген елдердің тәжірибиесін үйреніп, банк жүйесін халықаралық стандар- ттарға көшіру ел экономикасы үшін маңызды болып табылады.[1,61 б]
Нарықтық экономикаға көшкен жылдар аралығында Қазақстан Рес- публикасының банк жүйесі реформа- лаудың үзақ, әрі қиын кезеңін бастан кешірді. Бүл кезеңде еліміздің банк жүйесінде тек сандық емес, сонымен бірге сапалық өзгерістер де байқал- ды. 1995 жылы «Қазақстан Респуб- ликасының банктер және банк қыз- меті туралы» Заңы қабылданды. Бүл Заңда Мемлекеттік болып табыла- тын Ұлттық Банктің негізгі міндет-
терімен қатар, экономикадағы ақша- несиелік реттеу қүралдары, оның ат- қаратын қызметтерінің түрлері, ком - мерциялық банктердің қызметіне ба- қылау жасау принциптері мен әдістері анықталған болатын.[2,6 б]
Қазақстанда банк жүйесінің қалыптасқан алғашқы кезеңдерінде сауатты, кәсіпкерлік деңгейі жоғары, білікті мамандардың болмауы, банк саласының қызметін реттейтін заңна- малардың толық жетілмеуі банк қыз- метін жүзеге асыруда көптеген қате- ліктер жіберіп, банктердің жабылып қалуына тікелей себебін тигізді.
Қазақстан Республикасының қаржы жүйесінің түрақтылығы, көбіне банк жүйесінің түрақтылығы- мен байланысты болып келеді. Қарыз алушылар мен әріптес банктердегі қаржы қиыншылықтары, төлемеу дағдарыстары көптеген банктердің сенімділігіне қатер келтіреді, ал оған төтеп бере алмаған банктер банкрот- тыққа үшырайды. Бірлескен шет елдік банктердің және олардың фи- лиалдарының пайда болуы банктер арасындағы бәсекелестікті одан әрі күшейтіп жібереді. Нәтежиесінде, банктердің несиелік ресурстарының айналымдалығы төмендеп, мерзімі үзартылған несиелердің көлемі өсті. Қаржы нарығындағы жағдай ком- мерциялық банктердің төлемді жүзе- ге асыруға, орта және үзақ мерзімді несиелер беруге деген қабілеті төмендеп, кәсіпорындардың төлем қабілеттілігіне әсерін тигізумен және өңцірістщ одан әрі қүлд^ірау^іна алып
140 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
келуімен сипатталады. Жалпы дағда- рыс кезінде коммерциялық банктер жоғарғы тәуекел жағдайында жұмыс жасайды.
Экономикалық банк секторының қалыптасуы және даму кезеңінде қаржы-несие құралдарының кешенін орынды қолдануынан олардың өздерінің өміршеңдігі, ақша рыногын- дағы операцияды жүргізу нәтежиесі- нде табыс ала білу мүмкіндігі, немесе керісінше капиталын жоғалту және банкроттыққа ұшырау тәуекел деңгейіне тікелей байланысты. Егер банк менеджерлері банк тұрақтылы- ғын бақылайтын болса: оларға банктің төлем жасауға қабілетсіздігін уайымдауға болады. Сондықтан олар үшін бірінші орында сенімділік, табы-
стылық және тәуекелді ең төменгі шегінде жеткізудің проблемасы тұр.[3; 368б.]
Қазақстан Республикасының банк жүйесінің тұрақтылығы, көбіне екінші деңгейлі банктердің тұрақты- лығымен байланысты болады. Жоға- рыда атап өткен себептерге қоса, төлемсіздік дағдарысы мен банктер- ге деген сенімсіздік көптеген банк- тердің қызметіне тосқауыл болып, оған төтеп бере алмаған банктер бан- кроттыққа ұшырады. Ел экономика- сында бірлескен және шетел банк- терінің, олардың филиалдардың пайда болуы бәсекелестікті одан әрі күшейтіп жіберді. Коммерциялық бан- ктердің соңғы жылдардағы сандық құрамы төмендегі кестеде берілген.
Кесте 1- ҚР-ғы банктік сектордың құрылымы . .кезеңтң басына, жылБанктіксектордыңқұрылымы
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 01.10.2012
Ауытқуы
%
Екіншідеңгейдегібанктерд ің саны, о.і:
35 34 35 34 33 35 37 38 39 38 3 8,5
мемлекеттік
2 2 1 1 1 1 1 1 1 1 -1 -5
-шетелкапиталыныңқатысуымен
16 16 15 15 15 15 14 17 17 19 3 18,7
ЕДБ-діңфилиалдарыныңсаны
368 355 385 418 324 352 379 374 365 360 -8 -2,1
Ескертпе: сандық мәліметтер ҚР Ұлттық банктің 2003-2012 жж. статистикалық бюллетенінен алынған [4]
Келтірілген кесте бойынша талдау жасасақ, 2003 жылдың басында банк- тердің саны 35 болса, 2012 жылғы 1 қазандағы жағдай бойынша Қазақстан Республикасының екінші деңгейдегі банктерінің 39 жұмыс істеуде. Яғни, бұл 8,5% ұлғайғанын көрсетіп отыр. Соның ішінде, мемлекеттік деңгейдегі -5% азайса, шетел капиталының қаты-
суымен 18,7% ұлғайды. Ал жалпы ЕДБ-дің филиалдарының саны 368 бол- са, 2012 жылдың қазан айындағы көрсеткішінде 360-қа тең болды. Бұл дегеніміз -2,1% азайды.
Жоғарыдағы талдауға сүйене отырып, ЕДБ-дің банк нарығындағы ең тұрақты және елімізде меншікті капиталы басқа банктерден алде
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 141
қайда нақтырақ қалыптасқан, несие, депозит көлемінен және рента- бельділігінің жоғарылығынан ал- дыңғы орында келе жатқан банктер жоғары бәсекелістік жағдайында өздігінен іріктеліп келеді деп қоры- тындылауға болады.
Несиелік жүйенің негізгі буыны халық шаруашылығына тікелей қыз- мет көрсететін және коммерциялық негізде кең көлемді қаржылық қыз- меттерді жүзеге асыратын дербес банктік мекемелер тобынан құрала- ды. Банктер өз кезегінде коммерци- ялық, кооперативтік және акционерлік банктер сияқты түрлерге бөлінеді.
Бүгінгі күні коммерциялық банк- тер өз клиенттеріне жуық әр алуан өнімдер мен қызмет көрсетуге әзір. Мұндай кең көлемді операциялар ком- мерциялық банктерге өз клиенттерін толығымен сақтай отырып, қолайсыз
жағдайдың өзінде пайдалы жұмыс жасауға септігін тигізеді.
Халықаралық рейтинг агенттік- тері 8 банктің несиелік рейтингін қайта қарады, бұл сыртқы инвестициялау көздерінің қымбаттауына және бан- ктердің өз несиелік және инвестици- ялық саясаттарын қайта қарауына алып келді. Осының әсерінен актив- тер мен банк міндеттемелерінің өсу қарқыны баяулады, сондай-ақ ішкі тәуекелдерді темендету мақсатында шаруашылық жүргізуші субъекті- лерді несиелеу шарттары қатайтыл- ды.[5;272б.]
Әрине, екінші деңгейдегі банк- тердің банк секторындағы тұрақты- лығын оның қаржылық көрсеткіште- ріне және әлемдік рейтингтік агентт- іктердің берген бағасына байланыс- ты байқауға болады, бұл көріністі төмендегі кестеден көруге болады.
Кесте 2-Екінші деңгейдегі банктердің 01.09.2012 жыл бойынша қаржылъщ көрсеткіштері
№ Банк атауы Активтер Несиепортфелі
Міндеттемелер
Меншіктікапитал S&P Moody’s Fitch
1АО"КАЗКОММЕРЦБАНК"
2 416 803 2 357 106 1 966 081 450 722 B+/neg B2/neg B/stable
2АО "Народный БанкКазахстана"
2 222 216 1 334 127 1 939 566 282 650 BB/stable Ba2/stable
BB/stable
3 АО "БТА Банк" 1 450 797 2 068 807 2 678 655 -1 227 857 no rating Caa2/dev RD
4 АО "Банк ЦентрКредит" 1 038 551 828 779 953 302 85 249 B+/neg B1/neg B+/stable
5 АО "АТФБанк" 991 692 800 212 918 418 73 274 no rating B1/stable BBB/neg
6 АО "Альянс Банк" 548 207 562 094 532 656 15 551 B-/stable B3/neg B-/stable
7 ДБ АО "Сбербанк" 684 833 474 377 600 722 84 111 BBB
/stable B3/neg no rating
8 АО"Цеснабанк" 539 669 408 871 489 829 49 841 B/stable Caa1 no rating
9 АО "KASPI BANK" 479 286 431 543 425 402 53 883 no rating B1/stable B-/stable
10
АО"ЕвразийскийБанк"
435 750 351 407 392 493 43 257 B+/stable B1/neg no rating
Ескертпе: www.afn.kz сайты қолданылды [6]
142 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
Факторлық талдау негізінде банк түрақтылығының банк қызметіне әсерін зерттеу үшін біз әлемдік тәжіри- беге үлкен көңіл аударып отырмыз және соның көмегі арқылы Қазақстан- да қолдануға тиімді де пайдалы банк қызметіне жағдайларды анықтап, тәу- екелден «қорғану» әдістерін саралап отырмыз. Осы кешегі күнге дейін отан- дық банктер үшін банк түрақтылығы- на эсер ететін басты проблема болып алыотан несиелерді қайтармау пробле- масы қаралып келді. Бүл мәселені рет- теуге Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінщ пруденциялдық нор- мативтері бағытталған. [7]
Қазіргі таңда, коммерциялық банктер ел экономикасының маңыз- ды салаларын несиелей отырып, эко-
номикалық өсу мен дамуға өлшеусіз үлес қосуда. Сонымен қатар, ком- мерциялық банктер экономика үшін маңызы зор - кіші кәсіпкерлік субъектілерінің ашылуына, халыққа сапалы қызмет пен өнім түрлерін үсына алуға да ерекше үлес қосады.
Серпінді дамып келе жатқан банк жүйесіндегі маңызды көрсеткіш- тердің бірі банктердің түрақтылығы болып табылады. Банктің түрақты- лығы түрақты өзгерісте болатын көптеген факторлармен анықталына- тын банк қызметінің сапасын сипат- тайды. Сондықтан банктің өтімділігі бірте-бірте қалыптасатын және түрақты факторлармен және әртүрлі тенденциялармен сипатталатын дина- микалық жағдайды білдіреді.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:1. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев 2008 жыл-
дың 6 ақпанында Қазақстан халқына Жолдауы.2. ҚР Президентшщ 31.08.1995 ж. “ҚР банктер және банк қызмет ту-
ралы” Заңы.3. Сейтқасымов Ғ. С. «Ақша, несие, банктер» Оқу қүралы.- Алматы:
«Экономика».-2005 ж. 368-бет.4. ҚР Ұлттық банктің 2003-2012 жж. статистикалық бюллетені.5. Блеутаева К. Б. Ақша және банктер. Оқу қүралы. Екінші басылым.
Өңделіп толтырылған - Алматы. - 2007 ж. 272-бет.6. www.afn.kz7. www.gglobal.kz
РезюмеВ статье показаны теоретические основы укрепления устойчивости банков
второго уровня Республики Казахстан и проведено исследование их состояния в банковском секторе в настоящий момент.
SummaryIn this paper shows the theoretical framework to strengthen the stability o f banks o f
Kazakhstan and the study o f their condition in the banking sector at the moment.
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 143
КОМЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ ӨТІМДІЛІГІ МЕН ТӘУЕКЕЛДЕРІН БАСҚАРУ ЖОЛДАРЫН ДАМЫТУ
Алимахунов Ғ.Т.,АЭСА магистранты
Коммерциялық банктің өтімділігі банктің жеткілікті өзіндік капиталы- ның болуымен, лайықты мерзімді ескере отырып, баланстың актив пен пассив тармақтары бойынша қара- жатты орналастыру мен оның көле- мімен анықталатын, банктің өзінің барлық контрагенттері алдындағы қарыздарлық және қаржылық міндеттемелерінің орындалуын уақтылы және толық қамтамасыз ету мүмкіндігін көрсетеді. Коммер- циялық банктің қаражат өтімділігі банктің меншікті капиталы, тартыл- ған және орналастырылған қаражат- тары сияқты үш құраманың құры- лымдық элементтерін басқару арқы- лы олардың арасындағы объективті қажетті қатынасын үнемі қолдауын- да негізделеді.
Әлемдік банк теориясы мен тәжірибесінде қаражат өтімділігі «қор» немесе «ағым» мағынасында түсіну қабылданған. «Қор» мағына- сындағы қаражат өтімділігі белгілі бір уақытта актив құрылымын осы облыстағы қолданбаған резервтердің есебінен оның жоғары қаражат өтімділігі тармақтарының пайдасы- на өзгерту арқылы коммерциялық банктің тұтынушы алдындағы өз міндеттемелерін орындаумүмкіндігінің дәрежесін анықтай- ды.[1,114б.]
Яғни, әр коммерциялық банк өтімділігін белгіленген дәрежеде ұстауды өз бетінше қаматасыз етуі керек. Бір жағынан қаражат өтімділігінің белгілі бір уақыт арасын-
да құрылған жағдайын сараптау ар- қылы болса, екінші жағынан банк қызметінің нәтижелерін болжау және жарғылық капитал, резервтер мен арнайы фондтарды құру, шет ұйым- дардың қарыз қаражаттарын жұмыл- дыру, белсенді несие операцияларын орындау аумағындағы ғылыми не- гізделген экономикалық саясатын жүргізу арқылы болады.
Сонымен, коммерциялық банктің өтімділігі - бұл оның активтерін қолма-қол қаражат ретінде қолдану немесе оларды осындай түрге айнал- дыру мүмкіндігі. Банктің нақты қара- жаты және басқа қаражат өтімділігі бар активтерінің сомасы, сонымен қатар басқа көздерден қаражатты жұмылдыру қабілеті қарыздарлық және қаржылық міндеттемелерін уақтылы орындау үшін жеткілікті болса, онда коммерциялық банк бо- лып саналады. Бұдан былай, қаржы өтімділігі бар резерв несие мен инвестиция бойынша ұтымды келісімдер жасау; несиеге сұраныстың мезгілдік және аяқ асты құбылуын компенса- циялау; салымдардың кенет алынуы кезінде толықтыру және т.б. сияқ- ты кез-келген аяқ асты қаржылық қажеттілікті қанағаттандыру үшін қажет.[1,150б.]
CREVCO-ның функциялары: не- сиелік тәуекелді анықтау және баға- лау, банктегі несиелік саясатты дай- ындау, несиелік лимиттерді белгілеу, несиелік портфельді бағалау, несиелік портфельдің диверсификациялау кри- терияларын белгілеу. Оның негізгі
144 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
маңызды функцияларының бірі - не- сиені табыс есебінен өтеу шешімін қабылдау, яғни оны үмітсіз деп тану болып табылады. Осыған қоса, бұл комитет CRESCO-ға банктің неси- елік саясатына өзгертулер еңгізу туралы ұсыныс жасайды. Бұл комитет- тер тұрақты негізде жұмыс істемейді және айына бір реттен артық құрыл- майды.
Англияның клирингтік банктері- нде PARSEP және CAMPARI әдістері қолданылады. PARSEP әдісі:
P - қарыз алушының репутация-сы;
A - алынған несиенің сомасы;R - өтеу қабілеттігі;S - қамтамасыз етілу дәрежесін
бағалау;E - несиенің мақсаттылығы;P - тәуекелді қабылдағаны үшін
банктің алатын сыйақы сомасы.Ш етел тәжірибесі ретінде
өтімділік тәуекелін басқаруды қара- стырып өтейін. Коммерциялық банк- тердің өтімділігі мына үш элементтің дұрыс ара қатынасы ретінде қарас- тырылады: банктің меншікті капиталы, тартылған және орналастырылғ- ан қаражаттар. Осыны ескере оты- рып, шетел тәжірибесінде коммерци- ялық банктердің өтімділігін сақтау мақсатында басқарудың экономика- лық және әкімшілік әдістері қолданы- лады. Осыған байланысты, әр мем- лекеттің орталық банктері өтімділікке байланысты әдістемелер жасап оты- рады. Банктерге сараптама баға бе- руге мүмкіндік беретін әдістердің бірі CAMAL болып табылады. Бұл әдіс АҚШ-та және басқа да дамыған мемлекеттерде қолданылады. CAMAL:
C - (caprtal adequaty), капиталдың адекваттылығы;
A - (assets quaHty), активтердің сапасы;
M - (management), басқару;E - (earnmgs), табыс немесе рен-
табельділік;L - (^ d d ty ), өтімділік.Әлемдік тәжірибеде өтімділікті
басқарудың мынадай әдістері қалып- тасқан:
1. Қорлардыконверсиялауәдісі;2. қордың пул әдісі;3. резервтікпозицияныбасқару
әдісі;4. несиелікпозицияныбасқа-
руәдісі;5. портфельдібелсенді басқа-
руәдісі.1. Қорлардыңконверсия әдісіқа-
ражаттардыңтартылукөздерікөпбол- ғанкездеқолданылады да, активтер мен пассивтермерзімібойыншасәйке- стендіріледі;
2. Қордың пул әдісі ақша нары- ғындағы операцияларға шек қойылғ- ан уақытта қолданылады. Бұл әдіс бойынша қажетті өтімділік дәрежесі мен оның орнын толтыруға арналған банктік қаражаттардың көзін сәйке- стендіру қолданылады. Яғни, оның негізгі мақсаты өтімділікті қамтама- сыз ету үшін қажетті бірінші ретті және екінші ретті резервтерді құру
3. Резервтік позицияны басқару әдісі былайша сипатталады: резервтік позиция анықталады, бірақ екінші ретті резервтер алдын ала құрылмай- ды.
4. Несиелік позицияны басқару әдісі бойынша банк өтімділігін сақ- тау үшін қысқа мерзімді несие арқы- лы өтейді.[2,24б.]
Ал техникалық талдау әдісінің тұжырымдамасы бойынша мемле- кеттің қысқа мерзімдегі макроэконо- микалық көрсеткіштері бағамның өзгерісінде көрініс таппайды деп есеп- теледі. Мұнда, математикалық және техникалық есептеулер жүргізілу ар- қылы нақты болжамдар есептеледі.
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 145
Мүнда есептік база ретінде орта ғасырладың математигі Фибоначи үсынған сандар қатары қолданыла- ды.[2,75б.]
Тәуекелдің сипаттамасын баға-лау
Операциялар Ұзақ мерзімді Своптар Көлемі белгілі Көлемі белгісіз ОпциондарҚысқа және орта мерзімді Валюталық трансляция Қысқа және орта мерзімді Ұзақ мерзімдіСвоптық немесевалюталық не-
сиелерВалюталық ссудалар немесе
форвордтық келісімдер, фьючерстер. Мерзімі белгісіз Мерзімі белгіліФьючерстер, валюталық оверд
рафтФорвардтық келісім шарт Техникалық талдау әдісі валюта
бағамының өзгерісін реттеп отырады және валютаны сату, сатып алу ту- ралы сигналдарды талдайды. (Техни- калық талдаудың келесідей әдістерін қарастырып өтейік:
1. «Фильтр» ережесі.Сату сигналы - валюта бағамы
бүған дейінгі жоғары валюта бағамы- мен салыстырғанда Х процентке төмендеді;
Сатып алу сигналы - валюта ба- ғамы бүған дейінгі төмен валюта бағамымен салыстырғаңца Х процен- тке жоғарылады;
2. Валюта бағамының ауытқу- ының орташа дәрежесін есептеу ере- жесі.
Сату сигналы - бес күндегі орта- ша валюта бағамы отыз күндегі ва- лютаның орташа бағамынан жоғары;
Сатып алу сигналы - бес күндегі орташа валюта бағамы отыз күндегі валютаның орташа бағамынан төмен.
Мақсаты - үзақ мерзімді тенден- цияларды анықтау.
3. Салыстырмалы күш көрсеткіші валюта бағамының ша- мадан тыс көтеріліп кетуін немесе шамадан тыс төмендеп кетуін анық- тауға арналған көрсеткіш болып та- былады. Бүл көрсеткіш арқылы белгілі бір уақыт аралығындағы валюта курсының өзгерісін анықтай аламыз. Бүл көрсеткіш процент түрінде есептеледі. Егер бүл көрсеткіштің шамасы 30%-пен 70%- тің аралығында болса, онда валюта бағамы бейтарап болып табылады. Ал егер оның шамасы 25%-тен төмен болса, валюта бағамы шама- дан төмен, ал егер 75%-тен жоғары болса шамадан тыс жоғары болып есептелінеді.
Бүл көрсеткішті есептеу үшін жалпы бағамның өсуін жалпы бағам- ның өзгеруіне бөлеміз. Кестеде бер- ілген мысал бойынша бүл коэффицент былай есептелінеді 265 / (265+60) = 81,53% Көріп отырғандай жоғарыда келтірілген мысалда валюта бағамы- ның өзгеруіне талдау жасап валюта бағамы шамадан тыс жоғары болып кеткен деген түжырымдамаға келу- ге болады. Қазақстанның экономика- лық жағдайына валюталық тәуекелді техникалық талдау әдісімен анықтау қиынға соғады. Мүндай талдау ва- лютасы түрақты мемлекеттерге ғана жарамды болып келеді.[3,34б.]
146 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
Қолданылған әдебиеттер тізімі:1 .«Ақша, несие, банктер», М.С. Саниев. Алматы экономика және
статистика институты, Алматы 2001 жыл. 215 бет.2. Головин Ю.В. Банки и банковские услуги в России: вопросы теории и практики. - М.: Финансы и статистика, 2004жыл.3. «Коммерциялық банктер операциялары», С.Б. Мақыш, Алматы, ИздатМаркет, 2004 жыл. 181 бет.
РезюмеВ статье рассмотрены пути управления ликвидности и рисков коммерческих
банков Республики Казахстан.
SummaryInthe scientific article ways o f management o f liquidity and risks o f commercial
banks o f the Republic o f Kazakhstan are considered
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 147
БҮГІНГІ ТАҢДАҒЫ ҰЛТТЫҚ ВАЛЮТАНЫҢ ҚҰНДЫЛЫҒЫ
Жакибаева Н.И.,АЭСА магистранты
Экономиканы барынша дамыту үшін тиімді басқару технологиялары мен есептеу құралдарын ойлап табу әлем экономистерінің басты мақса- ты болса керек. Ал соңғы кездері жаьанды алаңдатқан қаржылық дағ- дарыстар ғалымдардың бұл мақсат- тағы ізденісін одан әрі жетілдіріп, күрделендіре түсті. Ең тиімді тәсілді табуды талап етті. Осы ретте қазақ- стандық ғалымдар ұлттық валюта- лардың бағасын дұрыс есептеу тех- нологиясын, ақша құнын және оның функцияларын есепке алу арқылы жасап отыр. Бұл технология экономика индикаторларыньщ өсу жылдамды- ғын салыстыру арқылы әлемдік валю- та-қаржы жүйесін жандандыруға бо- латынын дәлелдеп бере алады.
Ақшаның мәні - оның құнында. Ақша құнының өз анықтамасы бойынша, ол - тауар айналымына қызмет ететін құрал. Оны алдымен, тауарлар мен қызметтердің бағаларын өлшеу үшін пайдаланады. Демек, ақшаның мәні тауарлар мен қызметтерді дұрыс бағалау қабілеттілігінде десе де бола- ды. Ақша айналымын бақылайтын ха- лықаралық консенсус осы қабілеттілікті өз кезінде анықтаған. Бұл консенсус бойынша ақшаның құны, оның бір өлшеміне алмастыруға тұратын тауарлар және қызметтердің мөлшерімен есептеледі. Яғни, қазақтың теңгесінің, американың долларының, ресейдің рублінің құны деп олардың бір өлшем- іне алмастыруға тұратын заттар ша- масын айтады. Ал айналымдағы ақша- ның негізгі қызметтері құнның өлшемі
болу, тауар массасының айналымын жасау, жеке және заңды тұлға байлы- ғының, оның ішінде капиталдың өлшемі болу, төлем құралы болу, дүниежүзілік ақша ретінде пайдалануға жарау болып табылады. Ақшаның сатып алу қабілеттілігі олардың функцияларының сапасы арқылы анықталады. Мәселен, ақшаның құны айналымындағы тауар- лардың бағаларын анықтауға және жал- пы тауар айналымындағы валюта- қаржы қорын реттеуге қызмет етеді. [1.]
Ағымдағы тауардың мөлшері және оны айналдыруға қажетті ақша шамаларының тепе-теңдігі сақталма- са, экономикалық дағарыс тудыратын себеп-салдар көбеюі мүмкін. Сондық- тан, нарық экономикасын басқару жүйесі номиналды ішкі жалпы өнім мен нақты ішкі жалпы өнім арасындағы айырмашылықты жіті қадағалап, ай сайын немесе тоқсан сайын олардың ара қашықтығын өлшеп отыру керек. Экономиканың мұндай көрсеткіш- терінің біріншісі - ақша айналымының нәтижесін көрсететін тетік, екіншісі тауар айналымының нәтижесін көрсе- тетін тетік болып табылады. Ал олар- дың ара қашықтығын өлшейтін тетік ішкі жалпы өнім дефляторы деп атала- ды да, ол нарық экономикасының аху- алын бақылап отыруға көмектеседі.
Егер ақшаны төлем құралы ретінде пайдалансақ, онда да сабақ- тас дағдарыстың басқа түрлері, оның ішінде қаржы дағдарысын туцыратын себеп-салдар болуы мүмкін. Бұған Еуропалық одақ елдеріндегі бүгінгі сыртқы борышқа байланысты туын-
148 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
даған қаржы дағдарысы куә. Демек, экономикалық даму факторларын тал- дау қорытындысы жемісті болуы үшін, қажетті индикаторлар қатарында тек сандық қана емес, сонымен бірге на- қты сектор экономикасының, қаржы секторы экономикасының және жалпы ұлт экономикасының дамуына керекті сапа индикаторлары да болғаны жөн.
Қазіргі валюта-қаржы жүйесіндегі нақты экономиканың өсу қарқынын анықтайтын тетік, жоғарыда айтылғ- андай, ішкі жалпы өнім дефляторы. [2. ]
Экономиканың инновациялық да- муының қазіргі жағдайында, тауар ба- ғасы индексінің өлшемі ретінде пайда- ланылып жүрген осы көрсеткіш, ішкі жалпы өнім дефляторы, нақты эконо- микалық дамудың мөлшерін есептеу- ге әлі келмейді. Оны әлемге белгілі ғалымдардың өздері мойындап отыр.
Макроэкономикалық динамика- ның құрамды талдауында, «ішкі жалпы өнімнің айқын емес баға дефляторы» және оның компоненттері, соның ішінде тұтыну бағасының индексі ба- стапқы жыл бағасынан ағымдағы бағаның ауытқуын көрсетуге ғана шамасы жетеді. Онда ғылыми-техни- калық дамудың ұлттық экономиканың өсу дәрежесіне тигізетін әсерін баға- лайтын тетік жоқ. Ішкі жалпы өнім дефляторы да, оның тұтыну бөліктері де тек ескі бағаменесептеледі.
Осы жерде мынандай қорытын- ды шығаруға болады: қазіргі таңда пайдаланылып жүрген «ішкі жалпы өнімнің айқын емес баға дефляторы» негізінде анықталған нақты ішкі жал- пы өнім ақшаның сатып алу қабі- леттілігін есептеуге арналмаған. Сон- дықтан ұлттық экономиканың нақты экономикалық өсу дәрежесі толық анықталды деп айтуға болмайды. Олай деп қорытынды жасауымыз, ағылшын ғалымы Альфред Маршал- лдың осыдан жүз жыл бұрын қойған
саяси-экономикалық және теориялық маңызы бар «тауар бағасын не анық- тайды?» деген сауалы әлі күнге дейін жауапсыз қалып, дағдарыстың бір түрі емес, бірнеше түрінің себеп-сал- дарына айналып отыр. Саяси экономия ілімі бойынша кәсіпкерлердің экономикадағы белсенділігі олардың физикалық тауар көлемін арттыруы бойынша ғана анықталмайды. Олар- дың табысы, Альфред Маршалл ай- тып кеткендей, айналымдағы тауар- лардың заттай көлемінен басқа, кәсіпорындарының технологиялық жетістіктерінің дәрежесімен де анық- талады. Ал технологиялық жетістік- терді есептеуге «ішкі жалпы өнімнің айқын емес баға дефляторының» әлі жетпейтіні айдан анық. Ендеше қазіргі валюта-қаржы жүйесіндегі нақты экономиканың өсу қарқынын анықтайтын тетіктердің тозығы жет- кен, басқару жұмыстарына көмек құралы ретінде пайдалануға жарам- сыз деп қорытындылау аз. [3.]
Мен осы валюта-қаржы жүйесін- дегі нақты экономиканың өсу қарқы- нын анықтайтын тетіктердің тозып, олардың басқару жұмысына жарамай қалуы әлем экономикасына триллион- даған ақшалай шығын әкелді, әрі 20082009 жылдардағы экономикалық апат- тың себеп-салдары болды деп есеп- теймін. Айта кету керек, ертеректе Д. Стиглицтің командасы дайындаған тәп-тәуір баяндаманың қорытындысы да, кейінде жарияланған П. Кругман және Р Лэйардтардың экономикалық манифестерінде келтірілген саяси-эко- номикалық адасушылық себептерінің дәлдігі жағы да басқа себеп-салдар қатарына қосылып, көптің бірі, көңілдің кірі болып кеткен. Яғни олар басқару- дың жұмыс тетіктерінің әлсіздігін да- ралап көрсете алмаған.
Альфред Маршалл сауалына тікелей жауаптың жетіспеуі, «тауар
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 149
бағасын не анықтайды?» деген сүраққа жауаптың жоқтығы номи- налдық ішкі жалпы өнім мен нақты ішкі жалпы өнім арасының бақылау- сыз алшақтай беруіне, ақша айналы- мы көлемімен тауар айналымы көлемі арасындағы байланыс жібінің үзілуіне әкеліп соқтырады. Біздің зер- ттеулеріміз көрсеткендей, бүл үзілістің мөлшері үлттық экономика- ның экономикалық өсу қарқыныңцағы ғылыми-техникалық даму үлесіне тең. Экономика ғ^ілыми-техникалық жетістіктерді көп пайдаланған сайын, оның үзілу ықтималы да көбейеді.
Ұлт экономикасының өсу дәре- жесін есептейтін жаңа тетікті қазақ- стандықтар жасады деп айтуға болады. Ол тетіктің қуаты ақшаның сатып алу қабілеттілігімен анықталады. Ал ақшаның сатып алу қабілеттілігін анықтайтын индикатор ғылыми-тех- никалық жетістіктердің экономиканың өсу дәрежесіндегі үлесі арқылы есеп- теледі. Осыдан экономикалық өсудің бүрынғы өлшеу қүралы елдің эконо- микасына ғ^ілыми-техникалық даму
үлесінің аз кезінде пайда болған деген қорытынды шығады. [4.]
Ішкі жалпы өнім дефляторы өз табиғаты бойынша экономикалық өсу мөлшерін бастапқы жыл бағасымен анықтайтын дәлділік жағынан теңдесі жоқ индикатор. Оның үстіне, ішкі жал- пы өнім дефляторы - ақшаны сатып алу қабілеттілігін анықтайтын негізгі екі индикатордың бірі. Ақшаны сатып алу қабілеттілігін анықтайтын екінші индикатор - нақты экономиканың өсімінде ауқымды үлес қосуға жарам- ды ғылыми-техникалық даму индикаторы. Бүл екінші индикатор интеграл- ды көрсеткіштер жиынтығы: мүнда экономика өсуіне қосатын менеджер- лер біліктілігшщ үлесі де, өндірісті тех- нологиялық жүзеге асыру жүмыста- рының үлесі де және басқа да көпте- ген ғылыми-технологиялық жетістік- тердің түр-түрінің үлесі де бар.
Бүл технология экономика инди- каторларының өсу жылдамдығын салыстыру арқылы әлемдк валюта- қаржы жүйесш жандандыруға бола- тынын дәлелдеп бере алады.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:1 . http://thenews.kz/2. http://kk.wikipedia.org/wiki3. С. Б. Мақыш - «Ақша, айналысы және несие» Алматы, 2009 ж.4. Б. Көшенова - «Ақша, несие, банктер» Алматы, 2010 ж..
РезюмеВ статье говорится о том,что на сегодняшний день цель всех экономистов, в
том числе и казахских, придумать технологии управления и приборы для расчетов. В то же время казахстанские ученые разработали технологию правильного расчета цен национальных валют. Смысл денег - в их ценности. То, что называется ценностью казахских тенге, русских рублей и американских долларов в ценности их единиц при обмене с другими вещами.
SummaryThe article To date, the goal o f all economists, including Kazakh, invent technologies and
devices fo r control calculations.Now Kazakhstan scientists developed the technology o f correctly pricing rates.The meaning o f money - in their value. What’s called the value o f the Kazakh tenge, Russian rubles and U.S. dollars in terms o f value in the exchange o f other things.
150 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БАНКТЕРДІҢ НЕСИЕЛІК САЯСАТЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ
ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ
Несиелік саясат банктің несиелік қызметінің міндеттерін, оларды іске асыру құралдары мен әдістерін, сон- дай-ақ несиелік процесті ұйымдасты- ру қағидаттары және тәртібін белгі- лейді. Несиелік саясат несиелік механизм көмегімен жүзеге асырылады.
Несиелік саясат - банктің неси- елік жұмысын ұйымдастыру негізін және несиелеу процесіне қажетті құжаттар жүйесін жасау шарттарын білдіреді.
Жалпы несиелік саясат мынадай сипатта болуға тиіс:
- Нұсқаулық емес, яғни директива нұсқауларды қамтиды;
- Несиелеудің мақсаттарын нақты және мағыналы анықтауға мүмкіндік береді;
- Нақты мақсаттарды іске асырудың бірнеше ережелерін қамти- ды;
- Оны іске асыруды қамтама- сыз ететін стандарттар мен нұсқау- лықтарды қамтитын құжаттардан тұрады.
Несиелік саясат банктің стра- тегиясын, оның тәуекелді басқару облысындағы саясаттарын ескере отырып жасалады.
Несиелік саясат банк қыз- метін диверсификациялаудагы іс-әре- кеттердің тізбектелуін қамтамасыз ету үшін және несиелік қызметкер- лердің лауазымды міндеттерін анық- тау үшін қажет. Несиелік саясатты іске асырудың белгілі бір тәртібі бол- майынша несиелеудің біртұтас ере- желерін тәжірибеге енгізу мүмкін
Калиева Ж.,АЭСА магистранты
емес. Сондықтан да, жазбаша түрде жазылған несиелік саясат пен оны іске асырудың соған сәйкес ереже- лері несиелік процесті жүргізудің негізін құрайды. [2.224 б]
Несие саясаты - бұл жеке және қоғамдық мүдделерге сәйкес ссудалық капиталды орналастыратын кредитор ретінде банктің қызметі.
Несие саясатының мақсаты мен тапсырмаларына несиелендіру бағытын таңдау, несиелік операция- ларды қалыптастыру технологиясы, несиелендіру үрдісін бақылау жатады.
Несие саясатының мақсаты қосымша ақша қаражаттарының түсуі мен клиенттердің қажеттілігін қанағаттандыру бағытындағы банк қызметінің соңғы қорытындысын көрсету. Қайтару негізінде түскен бұл қаражаттар кәсіпорынның, ұйымның, басқа да заңды және жеке тұлғалар- дың өмірлік қызметін қамтамасыз- дандырады, өндірістік процестердің үздіксіздігіне жағдай жасайды. Банк өзінің клиенттерінің болашақ серікте- стестіктері болып, жаңа өнімдердің өндірісіне, жаңа және әрекет етуші үйымдардың дамуына, жаңа өндіріспен аймақтардың, халық ша- руашылығының салаларының дамуы бойынша мемлекеттік бағдарлама- ның дамуына көмектеседі. Мұнда банктер коммерциялық кәсіпорын ретінде өздерінің жеке мақсаттары - пайда табу мүддесін жүзеге асыра- ды.
Несие саясатының тапсырмала-С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 151
ры банктік несие қүрамының жақса- руымен байланысты болуы мүмкін, айналымдылық жылдамдығының қажеттілігіне қамтылған ссудалардыщ үлесінің көлемінің өсуі және т.б.
Несиелендіру бағытын таңдау несие саясатының мақсатынан шы- ғады, оның орындалуын қамтамасыз етеді. Бүл элемент банк стратегия- сының бөлігі болып табылады.
Несие саясатында несие опера- циясын жетілдіру технологиясы да басты орын алады. Тәжірибе көрсет- кендей банктер белгіленген ереже- лерді бүза алмайды, экономикалық және заңдық нормалардың қатына- сында қателіктерді жібермеу керек, бүл негативті жағдайларға әкеліп соқтырады.
Банктер бүндай жағдайда өздерінің несиелерін талап ете алмай- ды, ссудалық пайызды өз уақытын- да ала алмайды және т.с.с.
Несие саясатында тағы бір ма- ңызды элемент болып несиелендіру үрдісінде банктердің жүргізетін ба- қылауы болып табылады.
Аталған элементтердің барлығы бір - бірімен тығыз байланысты. Олардың ішінен біреуін бүзсақ несие қызметі зиянға үшырайды.
Мысалы, Банк, несиелендірущң жүзеге асырылуын бақылап алмай, өз алдына мақсат қоя алмайды. Ссуда алу үшін қүжаттары дүрыс жиналып түрса да, егер несиелендіру бағыты мен мақсаты дүрыс таңдалмаса, онда бүл несие операциясының тиім- ділігіне негативті эсер етеді.
Банк өз бетімен несиелік меке- ме бола отырып, кейбір факторлар- ды ескере отырып, өзінің несие сая- сатын жүзеге асырады. Несие сая- сатына эсер ететін факторларды ішкі және сыртқы деп бөлуге болады.
Бірінші топқа банк саясатының сыртқы саясатын анықтайтын фак-
торлар кіреді:- мемлекеттің жалпы экономи-
калық жағдайы, инфляция деңгейі, ЖІӨ-нің өсу қарқыны, бюджет тап- шылығы және т.б;
- ҚРҰБ мен ҚР-ның Қаржы Министрлігінің несиелік саясатының әсері;
- ҰБ-тің тәуелсіздік деңгейі, мемлекеттің саяси өміріне коммерци- ялық банктердің қатысуы;
- Халықтың табыс мөлшері, банк қызметін пайдалану мүмкіншілігі, әлеуметтік жеңілдік- тердің болуы;
- Банктің аймақтық ерекшелі- ктерге байланысты жүмыс істеуі;
- Бәсекелестік деңгейі;- Банк тауарлары мен қызмет-
терінің баға деңгейі;- Қоғамның саясаттануы;- Әлеуметтік шиеленіс;- Банк және оның клиенттерінің
несиеге деген қажеттілігі.Екінші топта банктің ішкі саяса-
тын анықтайтын факторларды атап көрсетсе болады:
- Банктің несиелік потенциалы;- Жекелеген несие түрлерінің
тәуекелділік пен табыстылығының деңгейі;
- Депозиттердің түрақтылығы;- Орындалатын операциялар
мен қызметтердің тізімі;- Несиемен қамсыздандыру;- Банк персоналының кәсіби
дайындығы мен тәжірибесі;- Банк клиенттері;- Несиелік портфельдің сапасы;- Банктің баға саясаты;- Риск-менеджмент деңгейі.Сыртқы факторларға елдің сая-
си және экономикалық жағдайы, банк заңдылығының даму деңгейі, банка- ралық бәсекелестік жағдайы, банктік инфрақүрылымның даму дәрежесі және т.б. жатады.
152 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
Елдегі саяси жағдайлардың тұрақсыздығы банктердің несиелік салымдарын ұстап қалуы мүмкін, шекарадан капиталдарды шығарт- пауы мүмкін.
Мемлекеттің экономикалық жағ- дайы несие операцияларының жүзе- ге асырылуында басты рөл атқара- ды. Өндірістің құлдырауы кезінде несиеге деген сұраныс төлем қара- жатына сияқты өседі, бұл мезгілде несиенің қайтарылмау тәуекелі де өседі. Экономикалық құлдыраудың артында жүретін инфляция кенеттен ұзақ мерзімді несиелік салымдарды қысқартады, делдалдық операциялар мен сауда сомасына өндірістік сома- дан ссудалық капиталдардың құйы- луына әкеліп соқтырады.
Елдің ішіндегі экономикалық жағ- дайларға келесідей факторлар әсер- лерін тигізеді:
• Мемлекетің салық саясаты (банктің пайдасына салық қазіргі жағдайда кәсіпорын пайдасына са- лықтан жоғары);
• Банктердің меншікті капита- лына Ұлттық Банктің резервтеу нор- масының мөлшерін талап етеді (мы- салы несие операциясының дамуы үшін банктер тартылған қаражаттар- дың 20%-ын өзіне алып қалмайды);
• Кәсіпкерліктің ережелері туралы берілген ұлттық дәстүрлерден тұратын жұмыс ортасы.
Банктердің несие саясатына заң- дылық базасының да әсері өте зор. Банктік заңдылық жалпы банк - не- сие беруші мен несиегердің мүдде- лерін қорғауынан оның жетілдіру дәрежесін, банктік қызметтің ереже- лерін анықтайды. Заңдылық базасы мықты болмаса несиелік немесе ба- сқа да банктік операциялардың түрлері дами алмайды.
Мысалы, ипотека туралы заңның болмауы несиелік қатынастарының,
яғни әлеуметтік саланың дамуына кедергі келтіреді (үй құрылысына).
Несие операциясы дамуының басты факторы банкаралық бәсеке- лестік болып табылады.
Сонымен қатар несие саясаты- на әсер етуші сыртқы факторларға банктік инфрақұрылым жатады. Бұдан банктің өмірлік қызметін қам- тамасыз ететін жүйе түсінігі анықта- лады. Бұған ақпараттық, әдістемелік, ғылыми және окуды қамтамасыздан- дыру, байланыс пен коммуникацияның қазіргі құралдары жатады.
Несие саясатына әсер ететін ішкі факторларға банктің ресурстық база- сы және оның құрылымы, несиелік мекемелердің өтімділігі, банктің ма- мандандырылуы, арнаулы оқылған персоналдың болуы жатады.
Банктердегі ресурстардың болуы несие саясатын жүргізуге шығын болып табылады. Егер несие опера- цясының кірістілігі жоғары және тәу- екелділігі төмен болса, банк несие- лендіруге арналған ақша қаражатта- рының көлемін көтереді, ал егер тәу- екелдер шексіз болса, онда несие операциясының көлемі қысқарады.
Несие саясатына банктердің ере- жесіндегі ақша қаражаттарынан тұратын құрылым да әсер етеді. Егер оның құрамында ұзақ мерзімді ресур- стар біршама үлестік көлемді алса, онда банк ұзақ мерзімді мүмкін- діктерді қолдана алады.
Несие саясаты банк өтімділігіне және банктердегі шоттарда ақша қаражаттарын сақтандыру, заңды және жеке тұлғалардың, несие беру- шілердің алдындағы міндеттемелерді орындау мүмкіндігіне байланысты.
Банктің несие саясаты оның ма- мандандырылу сипаттамасын анық- тайды. Банк тек несиелік емес, ба- сқа да (мысалы, валюталық) опера- цияларға мамандануына болады.
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 153
Сонда несие саясаты кең көлемді болады. Егер банк белгіленген сала- ның қажеттілігіне қызмет көрсетуге маманданса, онда оның несиелері басқа саланың ұйымдарымен емес, сол саламен өте тығыз байланыста болады.
Несие саясатына банктегі арнау- лы оқылған персоналдардың болуы да эсер етеді. Коммерциялық операция- лардағы персонал тек оны құрастыру- дың техникасын біліп қана қоймай, кли- енттердің несиелік қабілеттілігін талда- удың әдістерін, несиелендіретін шара- ның тиімділігш, кепіл бағасын, басқа да несиенің қайтарылуын қамтамасыз ететін нысандарды білуі керек. Борыш- керлермен жұмыс жасайтын персонал несие операциясын жүргізу технологи- ялары мен стандарттарын, арнаулы оку ережелерін ок^іған банктік кадрлардың біліктілік бөлігі.
Сонымен, коммерциялық банктің несие саясаты объективті бастама мен өзінің стратегиясы мен тактика- сын анықтайтын субъективті баста- маны кірістіреді. Коммерциялық банктің несиелік саясатын қалыпта- стыру процесінде объективті және субъективті бастама көп рөл атқара- ды. Ол банктің барынша оңтайлы, қолайлы және тиімді саясатын құруға мүмкіндік береді. [3.177 б]
Казақстан Республикасының
екінші деңгейлі банктерінің 2012 жы- лғы 3-тоқсанда қаржылық емес сек- торға қатысты кредит саясаты бан- ктердің 88%-да өзгеріссіз қалды, бан- ктердің 9%-ы оны шамалы қатаңдат- ты және небәрі 3%-ы бәсеңдетті (1- сурет).
Банк жүйесіндегі орта мерзімді қорландыру көздерінің шектеулілігі, өтімділікті басқару қажеттілігі басты факторлар болып қалуда, олар жақын арада қаржылық емес ұйымдарды кредиттеуге есер ететін болады. Көптеген банктердің пікірі бойынша Еуроаймақтағы ахуал нарықтағы кейбір ащьшдалмаушыльщты құрай- ды, осыған байланысты банктерде сыртқы капитал нарығынан арзан «ұзақ» ресурстардың ағынына деген сенімділік жоқ. Бұл сатуды шектеу- ге алып келеді және корпоративтік сектор тарапынан кредиттік ресур- старға қажетті көлемдегі орын алып отырған сұранысты қанағаттанды- руға мүмкіндік бермейді. Сондай-ақ осы ахуал банктерді шағын және орта бизнесті кредиттеуге ерекше назар аударуға ынталандырады. Осы бағыт барынша перспективалы және на- рықтың қатысушылары үшін пайда- лы болады, бұл өз кезегінде банк- терді шағын бизнес пен дара кәсіпкерлер үшін өнімдер тізбесін дамытуға ынталандырады.
! 2010 Ш 20Ю т_20п♦-Пакты
m _ 2 0 i i I ’ 012 Ш 2012
1-сурет Кредит саясатыньщвзгеруі
154 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
Қорыта келгенде, коммерциялық банктердің несиелік саясаты - бүл несиенің қозғалысымен байланысты саясат. Яғни нақты қатынастар дең-
гейіндегі несиелік саясат банктің қай- тарымды негізде ресурстарды тарту- ындағы стратегиясы мен тактикасы болып табылады.
Қолданылған әдебиеттер тізімі1. «ҚР-ғы банктер және банк қызметі туралы» 1995 жылғы 31 тамыз-
дағы Заң күші бар Президенттің Жарлығы.2. С.Б.Мақыш. Банк ісі: Оқулық. - Алматы: Издат Маркет, 2007. -
471 бет.3. Ғ. С. Сештқасымов.Ақша, кредит, банктер: Оқулық.- Алматы: Эко
номика, 2006. - 480 бет.4. www.nationalbank.kz5. www.freepapers.ru
РезюмеВ научной статье рассмотрены пути формирования кредитной политики
коммерческих банков и факторы, влияющие на политику банка.
SummaryIn a scientific article the way o f a credit policy o f commercial banks and the factors
affecting the bank’s policy
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 155
ПЕДАГОГИКА И ИНФОРМАТИКА
БІЛІМ БЕРУДІ АҚПАРАТТАНДЫРУ ЖАҒДАЙЫНДА ЭЛЕКТРОНДЫҚ КІТАПТАРДЫ
ПАЙДАЛАНУ ТИІМДІЛІГІ
Махамбетова М.Ж.,әл-Фараби ат. Қаз¥У магистранты
Елбасының «Жаңа әлемдегі Қазақстан» атты жолдауында: «Біз бүкіл еліміз бойынша әлемдік стан- дарттар деңгейінде сапалы білім беру қызметін көрсетуге қол жеткізуіміз керек» десе, осы жолдаудың Ш та- рауы, он сегізінше бағытының жетінші тармақшасында: «Ақпаратық техно- логиялар мен ақпаратты таратудың жаңа нысандарына бағытталған ма- мандандырылған білім беру бағыт- тарын құру міндеті де алдымызда тұр» деп атап көрсетілгендей бүгінгі күні білім беру жүйесі жаңа педаго- гикалық технологияға негізделуін және ақпараттық құралдардың кеңі- нен қолданылуын қажет етеді. Осы- лайша оқу - тәрбие үрдісінде жаңа ақпараттық технологияларды пайда- лану заман талабынан туындап отыр. Ақпараттық технологияның келешек ұрпақтың жан-жақты білім алуына, іскер әрі талантты, шығармашылығы мол, еркін дамуына жол ашатын пе- дагогикалық, психологиялық жағдай жасау үшін де тигізер пайдасы аса мол. Аталған бағытты жүзеге асыру үшін жаңа буын оқулықтарын элект- рондық вариантқа аудару қажет [1,16б].
Электрондық оқулық дегеніміз - мемлекеттік стандартқа және оқу
бағдарламасына сәйкес ресми түрде бекітілген оқу құралдарының неме- се олардың бөліктерін дидактикалық әдіс-тәсілдер мен ақпараттық техно- логияны пайдаланып, бір жүйеге келтіріліп берілген электрондық оқыту құралы.
Электрондық оқулықпен оқыту- дың негізгі мақсаты: оқыту үрдісін үздіксіз және толық деңгейде бақы- лау, сонымен қатар ақпараттық ізденіс қабілетін дамыту. Білім бе- рудің кез келген саласында электрон- дық оқулықтарды пайдалану оқушы- ның танымдық балсенділігін артты- рып қана қоймай ойлау жүйесін қалыптастыруға, шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды.
Электрондық оқулықтың мазмұ- ны оқушының интеллектілік ойлау қабілетін дамытуға бағытталуы қажет және оның мына қасиеттерді қанағаттандыруы жеткілікті: жинақ- тылық, жүйелілік, эстетикалық көркемділігі, жылдамдылығы және т.б. [2,50б].
Электрондық оқулықты құрас- тырған кезде оның мәтіндік ақпарат- тан гөрі графиктік ақпарат көбірек қамтылуы керек, себебі ол оқушының ақпаратты тез, әрі көрнекі түрде қабылдауына жағдай жасайды.
156 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
1-кесте. Электрондық оқулықтың жай оқулықтан айырмашылыгы
Жай оқулық: Электрондық оқулық
Оқыту бір сызықтың бойымен, мэтшдермен және мәтшдерге арналған суреттермен беріледі, қабылдау қиын
Оқыту интерактивті қойылады, бір сызықтың бойымен оқытуға бейімделмеген, қозғалыс, дыбыс арқылы беріледі, мәтін аз болғанд^іқтан қабылдау қиын емес
Тақырыпты тереңдетіп, кеңірек оқып талдауға мүмкшшілік жоқ
Аныштама бөлімі арқылы тақырыпты тереңдетіп, кеңірек оқып талдау үшін қажетті ақпараттар алуға болады. Бүл студештің ойлау қабілетін жетілдіреді
Тапсырмаларды орындау кезінде көмек ала алмайды
Әрбір деңгейлік тапсырмаларды орындау кезінде көмек ала алады
Өзін-өзі тексеру мүмкіңдігі жоқ
Әр деңгей бойынша ор^індалған тапсырмалар автоматты түрде тексеріліп, бағаланып отырады
Өзін-өзі бағалай алмайды Ор^індалған тапсырмалар бойынша білім сапасы бағаланып, тиісті бағасы қойылып отырады
Электрондық окулықтарға қойы- латын талаптар:
• компьютерлік технологияның мүмкіндіктерін толық пайдалану ар- қылы ақпараттың көп бөлігін түрлі- түсті суреттермен беру қажеттілігі студенттер үшін материалды тез қабылда^ы және ойлау қабілеттерін жетілдіруді, өз бетімен білім алуды жеңілдетеді.
• иллюстрацияда берілетін түстердің бір бірімен үйлесуі, сурет- тердің орналасуына да, көп көңіл бөлінуі қажет.
• мәтінмен берілетін ақпарат өте аз мөлшерде болғаны дүрыс, се- бебі экраннан үзақ оқу тез шаршата- ды және жалықтырып жібереді.
• студенттер мүғалімнің көмегінсіз өз бетімен білім ала ала- тындай, оқыту бағдарламалармен, анықтамаларман, мәліметтер қоры- мен, бақылау бағдарламаларымен
байланыста болу керек.Ү здіксіз ілгерілеп дамып отыра-
тын қазіргі заманда оқу үрдісін ақпараттандыру - білім беру сапа- сын жетілдірудің негізгі тетігі болып табылады. Қазіргі кезде студент- тердің басым көпшілігінің қолданы- сында жеке компьютерлері бар. Осы- ған орай оқу үрдісінде компьютерді белсенді түрде қолдануға деген тал- пыныс пайда болады.
Versware компаниясы жүргізген сауалнама нәтижелеріне сүйенсек, американдық студенттердің 62%-ы қағаз түріндегі оқулықтарға қараған- да электрондық оқулықтарды пайда- лануды жөн көреді, оның үстіне сту- денттердің 87%-ы электрондық оқу қүралдарын қағаз оқулықтардан қызықты деп санайды. Олар элект- рондық оқу қүралдарын пайдалану- дың артықшылықтары ретінде оларды пайдалану жеңілдігін және әртүрлі
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 157
қызықты функциялар, мысалы, бейне мен гиперсілтемелерді қолдану мүмкіндігін атап өтті. Электрондық оқу құралдары оқу үрдісін жеңілде- теді [3,32б].
Болашақта әрбір адамның сапа- лы білім алып, өмірде өз мамандық- тарының озаты болулары үшін қазіргі білім беру жүйесіне өзгерістер енгі- зе отырып, электрондық білім беру үрдісіне көңіл бөлу қажет. Білім беру жүйесі арқылы оқушыларды тікелей оқытатын мұғалімдердің білім сапа- сын көтеру үшін Президентіміздің жолдауында айтылғандай электрон- дық оқулықтарды шығаруға назар аударып, білім саласында электрон- дық құжат айналымын арттыру ке- рек.
Электрондық оқулықтарды пай- далану мен электрондық құжат ай- налымын жақсартатын бір тәсілді ұсынуға болады. Мұнда әр деңгей- дегі білім алудың минималды қажет білім мөлшерін анықтап, білімі жоға- ры мамандардан құралған тексеруші ұйым құрып, осының көмегімен элек- трондық кітаптар кешенін ұйымдас- тыруды жүзеге асыру қажет. Мыса- лы, 1 -сыныпта оқу керек барлық пәндердің электрондық кітаптар ке- шені (ана тілі, математика, табиғат- тану ж.т.б.), 2 -сыныпта оқитын пәндер жиыны, т.с.с. құрылады. Яғни электрондық оқулықтар арқылы мұғалімдер өздерінің білімдерін арт- тыруға мүмкіндік алады. Осы арқы-
лы білім сапасын басқаруға болады. Мұндай мәселені шешу мақсатында ұсынылатын төмендегі сызбаны қарастырайық (1-сурет). Дегенмен, білім жүйесіне өзгерту енгізгеніміз- бен үлкен жүйе болғандықтан, нәти- жесі ұзақ уақытты қамтиды.
Электрондық оқу-әдістемелік кешеннің студенттердің өзіндік жұмысын ұйымдастырудағы артық- шылықтары:
• қағаз оқулықтардағыдан өзгеше материалды ұсыну тәсілдерінің: есту есі мен эмоциалдық еске әсер ету, индуктивті қатынас көмегімен оқу материалын түсінуді жеңілдетеді;
• білім алушының қажеттілік- теріне, дайындық деңгейіне, интел- лектуалдық мүмкіндіктеріне сәйкес бейімделу мүмкіндігі;
• мысалдардың көп мөлшерін қарастырып, көп есеп шығаруға мүмкіндік береді;
• оқудың барлық кезеңдерінде өзін-өзі тексеруге кең мүмкіндіктер ашады;
• сілтемелер көмегімен қажетті бөлімге жылдам өту мүмкіндігі;
• мысалдардың нәтижелерін бірден қарап шығу мүмкіндігі;
• маңызды мәселелерге студент көңілін аудару мақсатында мәтінді безендірудің шексіз мүмкіндіктері;
• оқу құралын сатып алуға шығындардың азаюы.
158 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
1-сурет. Білім беру жүйесі Сонымен қатар, студенттердің
ойлау қабілетінің белсенділенуіне байланысты оқытушының жүмыс өнімділігі артады. Оқытушы элект- рондық қүралдың мазмүнына белгілі салада туындап жатқан жаңалықта- рға байланысты лезде толықтырулар енгізе алады. Оның үстіне, электрон- дық қүрал материалды үйде игеруге мүмкіндік береді.
Электрондық оқу қүралдарының негізгі артықшылығы - студент пен қүрал элементтерінің арасындағы интерактивті байланыс орнату мүмкіндігі.
Электрондық оқу қүралында ма- териалдың фрагменттерге бөлінуінің арқасында студент үздіксіз баянда-
латын материалды оқып жалықпай- ды [4,4б].
Электрондық оқу қүралының маңызды бөлігі өзін-өзі бақылау бло- гы болып табылады. Студент тесті- леуден өту нәтижесінде тақырыпты қаншалықты меңгергенін анықтап, қажет болса, оны қайталап оқи ала- ды. Тест нәтижесі бойынша оқыту- шы эр студентпен жеке жүмыс істе- уге мүмкіндік алады.
Сонымен, білім беру жүйесін ақпараттандыру - электрондық оқулықтарды пайдалану арқылы да- мыта оқыту, дара түлғаны бағыттап оқыту мақсаттарын жүзеге асыра отырып, оқу-тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерінің тиімділігі мен сапасын жоғарылатуды көздейді.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:1. Қазақстан Республикасының Президенті-Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың
Қазақстан халқына Жолдауы . 2012 жылғы 27 қаңтар2. Б. Досыбаев. Интернет көшінен кеш қалмайық //Егемен Қазақстан,
2002 жыл. - 27 шілде /170/3. Антонов В.А., Данилова Г.А., Швец О.Я. Электронный учебник: тре
бования, проблемы, достижения //В кн.: Современные тенденции совершенствования учебников в системе непрерывного образования. - Алматы: Мек-
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 159
теп, 2004. - 582-587 б.4. Жүмағүлов Б.Т. Білім саласына ақпараттық технологияны енгізу -
елдің кемелденуіне жасалар маңызды қадам //Дала мен қала, 2006. - 27 қазан (№ 41). - 6-бет.
5. Жамашева Ж. Қашықтан оқыту - ақпаратты тиімді таратудың жаңа нысандарының бірі // Қазақ тілі мен әдебиеті, 2007. - N° 9. - 118-120 бет.
6. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңы - 27 шілде 2007 ж. №319-Ш ҚРЗ // http ://www. edu.gov. kz/
РезюмеПредлагается метод для использования электронных учебников и улучшения
оборота элект ронного документа. Здесь, определяя для каж дого уровня минимальное значение, и создав контролирующую организацию со специалистами с высшим образованием, реализуется комплекс электронных книг.
SummaryA method is proposed fo r the use o f electronic textbooks and improvement o f
electronic documents. Here, defining fo r each level o f the minimum value, and creating the inspection agency with specialists with higher education, implementing a set o f books.
160 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
ОЦЕНКА И СТАТИСТИКА
АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ ОЦЕНКИ ЭФФЕКТИВНОСТИ ИНВЕСТИЦИОННЫХ
ПРОЕКТОВ
Скакова А.Е.,магистрант ААЭС
В современных условиях острой проблемой является эффективное вложение капитала с целью его приумножения, или инвестирование. Экономическая природа инвестиций обусловлена закономерностями процесса расширенного воспроизводства и заключается в использовании части дополнительного общественного продукта для увеличения количества и качества всех элементов системы производительных сил общества.
Данная статья посвящена освещению отдельных вопросов оценки эффективности инвестиционных проектов в Казахстане.Проблема привлечения инвестиций, способных создать мощный импульс для развития фирм, волнует сегодня большинство отечественных предпринимателей. Инвестиции требуются всем, однако получает их далеко не каждый. Фирмам приходится в полной мере учитывать условия, на которых они получают инвестиции. В противном случае они рискуют понести убытки, а в ряде случаев и стать банкротами.Того же, кто предоставляет денежные средства, — инвестора— интересует прибыль, которую он может получить, а также степень риска вложений.
Эффективность развития экономики страны, её отдельных регионов, отраслей и новых форм собственности во многом зависит от характера инвестиционной политики, её направленности на наиболее полное и рациональное использование всех видов ресурсов. Основная цель современ
ной инвестиционной политики - перевод экономики на интенсивный путь развития с последующим сокращением затрат на экстенсивный рост производственного потенциала и увеличение вложений в интенсификацию использования уже задействованных основных производственных фондов.
В настоящее время теоретические и практические вопросы, связанные с осуществлением предприятием инвестиционной деятельности, являются весьма актуальными. Инвестиции в разных формах обеспечивают стабильное развитие предприятия и определенный запас прочности. Это особенно актуально в современных условиях, так как важность инвестирования в нашей стране обусловливается рядом причин. Стратегическая необходимость инвестиционной деятельности во многом продиктована не только стремлением предприятий создать определенные гарантии своего развития, но и износом производственных мощностей и необходимостью замены оборудования.
Для всех предприятий актуальность реализации инвестиционных проектов связана с необходимостью создания дополнительной материальной базы, расширения производства, обновления основных фондов. Естественно, каждый инвестор при этом стремится получить максимум прибыли при минимуме затрат, то есть добиться оптимальной эффективности своей деятельности. В связи с этим оценка эффективности инвести
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 161
ций и поиск путей ее повышения имеют важное практическое значение.
По данной теме проводились много исследований, авторами которых являются Ткаченко АН.,Виленский ПЛ., Лившиц В.Н., Смоляк С.А., Попов В.М., Шарп У, Александер Г., Д.Бэйли, Савицкая Г.В. Михайлова Э.А., Сухова Л.Ф., Норкотт Д., Блохина В.Г., Макаров В.В., Чернов В.А., Арсланова З., Серов В.М. и др. Можно отметить труды авторов, как Попов В.М. «Бизнес- план инвестиционного проекта», Шарп У, Александер Г., Д.Бэйли «Инвестиции», Виленский А.В., Лившиц В.Н., Смоляк С. А. «Оценка эффективности инвестиционных проектов».
Свою книгу Попов В.М. «Бизнес- план инвестиционного проекта» посвящает экономическим проблемам инвестиционного проектирования, оценке эффективности проектов на разных стадиях их разработки, построению рациональных механизмов реализации проектов, методам отбора проектов и формированию инвестиционных программ в современнных условиях.
Попов В.М. считает, что бизнес- идея является основой инвестиционного проекта. Независимо от того, что каким образом идея получена важно тщательно ее взвесить и оценить с тем, чтобы убедиться, что она действительно может лечь в основу успешного предприятия. Он выделяет 5 основных груп: потребители, продукция конкурентов, мнения работников отдела сбыта и торговых представителей, публикации федерального правительства и архив, НИОКР [1, с. 24].
Также Попов В.М. классифицировал бизнес-проекты по типу (технический, организационный, экономический, социальный, смешанный), по классу (монопроект, мультипроект, мегапроект), по масштабу (мелкий, средний, крупный, очень крупный), по
длительности (краткосрочный, среднесрочный, долгосрочный), по сложности (простой, сложный, оченьслож- ный) и по виду (инновационный и организационный, научно-исследовательский, смешанный). Попов отметил, что цели проекта должны быть четко определены: они должны иметь ясный смысл; результаты, получаемые при их достижении, должны быть измеримы, а заданные требования и ограничения выполнимы.
А авторы книги«Оценка эффективности инвестиционных проектов» Виленский П. Л., Лившиц В.Н., Смоляк С. А. считают, что инвестиционный проект это проект предусматривающий (в числе других действий) осуществление инвестиций [2,с.42]. Важно отметить что каждые инвестиционные проекты в определенном смысле этого слова уникальны. Это проявляется в том, что любой такой проект ориентирован на использование новых знаний о природе, техносфере и обществе, а также определенного, отсутствующего на рынке сочетания имеющихся ресурсов в целях занятия определенной ниши на рынке и и последующего извлечения выгод из этого.
Оценка эффективности инвестиционного проекта является неотъемлемой частью процесса инвестиционного менеджмента. Оценка эффективности проекта включает периодическую оценку, как полученной доходности так и показателей проекта, с которыми сталкивается инвестор. При этом необходимо использовать показатели доходности и риски, а также соответствующие стандарты «эталонные значения» для сравнения[3, с. 161 ].
Инвестиционный проект предполагает планирование во времени трех основных денежных потоков: потока инвестиций, потока текущих (операционных) платежей и потока поступ
162 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
лений. Ни поток текущих платежей, ни поток поступлений не могут быть спланированы вполне точно, поскольку нет и не может быть полной определенности относительно будущего состояния рынка. Цена и объемы реализуемой продукции, цены на сырье и материалы и прочие денежно-стоимостные параметры среды по факту их осуществления в будущем могут сильно разниться с предполагаемыми плановыми значениями, которые оцениваются с позиций сегодняшнего дня.
Неустранимая информационная неопределенность влечет столь же неустранимый риск принятия инвестиционных решений. Всегда остается возможность того, что проект, признанный состоятельным, окажется убыточным, поскольку достигнутые в ходе инвестиционного процесса значения параметров отклонились от плановых, или же какие-либо факторы вообще не были учтены.
Исходя из вышеперечисленного можно дать следующееопределение капитальных вложений: капитальные вложения (капитальное инвестирование) подразумевает принятие решений о долгосрочном рисковом вложении средств в активы. Эти решения влияют на все аспекты жизнедеятельности фирмы (в том числе на благосостояние ее сотрудников).
Таким образом, при принятии решения об инвестировании должны учитываться как чисто финансовые последствия,так и их влияние на стратегию развития фирмы и благосостояние персонала.
Очевидно, что при анализе инвестиционных возможностей менеджер может воспользоваться одним из нескольких методов оценки инвестиционных проектов. Простейшими являются методы оценки по учетной доходности и периоду окупаемости. При
использовании метода оценки по учетной доходности проект оценивается с помощью показателей среднего чистого дохода и среднего объема инвестиций. Этот метод не использует стоимость денег во времени и поток денежных средств. Такие методы, как определение внутренней доходности (mtemalrateofreturn — IRR), чистый дисконтированный доход (netpresentvalue— NPV), индекс прибыльности (іпёехргоШаЬіІгіу — PI), отличаются большей точностью, поскольку принимают во внимание стоимость капитала и стоимость денег во времени (timevalueofmoney) [4].
Следует подчеркнуть, что в условиях быстроменяющейся внешней среды анализ инвестиционных проектов необходимо рассматривать с учетом частичной неопределенности. При этом выделяются три основных типа риска, которые являются источниками неопределенности при подготовке инвестиционного решения:
- деловой риск, характеризующий доходы фирмы, не прибегающей к кредитам;
-финансовый риск, возникающий в результате привлечения заемных средств;
-инфляционный риск, вызванный нестабильностью покупательной способности денег.
В процессе же осуществления оценки эффективности для получения объективных результатов необходимо учитывать следующие моменты:
- оценка эффективности инвестиционных проектов должна осуществляться на основе сопоставления объема инвестиционных затрат, а также сумм планируемой прибыли и сроков окупаемости инвестированного капитала;
- оценка объема инвестиционных затрат должна охватывать все
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 163
используемые ресурсы, задействованные при реализации проекта;
- оценка окупаемости инвестируемых средств должна осуществляться на основе показателя чистого денежного потока, который формируется за счет сумм чистой прибыли и амортизационных отчислений в процессе эксплуатации инвестиционного проекта;
- в процессе оценки суммы инвестиционных затрат и чистого денежного потока должны быть приведены к настоящей стоимости с помощью дисконтной ставки, которая должна быть дифференцирована для различных инвестиционных проектов.
Принятие решения на основе тщательного экономического обоснования о целесообразности вложения инвестиций на развитие производства является важным, но не окончательным моментом в эффективном использовании капитальных вложений, так как впереди предстоит капиталь
ное строительство, то есть реализация выбранного проекта.
Проектирование и непосредственное сооружение объекта, то есть капитальное строительство, самым существенным образом влияют на эффективность использования капитальных вложений.
Повышение эффективности капитальных вложений капитального строительства на предприятии может быть достигнуто за счет разработки хорошего проекта и сокращения сроков проектирования; сокращения срока строительства; широкого применения там, где это возможно и целесообразно, хороших типовых проектов, которые оправдали себя на практике и т.п. Следовательно, выбор тех или иных направлений и путей повышения эффективности капитальных вложений (инвестиций) зависит от специфики предприятия и конкретных условий.
CnncoK использованной литературы:1) Попов В.М. Финансовый бизнес-план: Учеб.пособие. - М.: Финансы
и статистика, 2002. - 480 с.2) Виленский П.Л., Лившиц В.Н., Смоляк С.А. Оценка эффективности
инвестиционных проектов. Теория и практика. Учебное пособие. М.: Дело, 2002, 888 С .
3) Шарп У, Александер Г., Бэйли Дж. Инвестиции. Пер. с английского: М.: ИНФРА -М , 2001. ХІІ - 1028 с.
4) Экономика эффективности [электронный ресурс] //www.niceeconomic.ru. - URL: http://www.niceeconomic.ru/mecos-637-1.html (дата обращения: 15 октября 2012 года)
ТүйінБұл мақала әр түрлі спецификада жұмыс істейтін кәсіпорътдарга салынатын
капиталды салымдар (инвестициялар) т иімділігін арттыру м әселелері мен инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау сұрақтарын ашып көрсетуге арналзан.
SummaryThe article is devoted to coverage o f investment projects assessment and the problems
o f capital investments (investments) effectiveness increasing in enterprises o f different specificity.
164 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
ПРАВИЛА ДЛЯ АВТОРОВ(несоблюдение правил подготовки статьи задерживает опублико
вание)1. В журнале публикуются оригинальные статьи теоретического и ме
тодического характера по научным направлениям, затрагивающим экономические проблемы: статистики, учета и аудита, микро и макроэкономические вопросы международной и отечественной экономики.
2. Авторы обязаны предъявлять повышенные требования к изложению и языку статьи.
3. Название статьи должно строго соответствовать ее содержанию, а в конце статьи обязательны выводы.
4. Обязательным условием для публикации является аннотация публикуемой статьи на казахском, русском и английском языках.
5. Статья должна быть окончательно проверена, датирована на обороте последнего листа. Не допускается подача ранее опубликованных или одновременно направленных в другие журналы статей.
6. Ответственность за содержание статей несут авторы.7. На отдельной странице (в бумажном и электронном вариантах) при
водятся сведения об авторах:• Ф.И.О. полностью, учёная степень и учёное звание, место работы (для
публикации в разделе «Сведения об авторах»),• полные почтовые адреса, номера служебного и домашнего телефонов,
факс, E-mail( для редакции журнала)• название статьи и фамилии авторов на казахском, русском и английс
ком языках (для «Содержания»).8. Редакция оставляет за собой право редакторской правки.
Технические требования
1. Общий объем статьи, включая аннотацию, приложения, примечания, литературу, таблицы и рисунки, не должен превышать 8-10 страниц. Исключение составляют заказные и обзорные статьи.
2. Статьи должны быть оформлены в строгом соответствии со следующими правилами шрифтом гарнитуры Times:
• УДК по таблицам универсальной десятичной классификации;• соблюдена последовательность: название статьи - на первой строке;
инициалы и фамилии авторов - на второй строке; учёная степень и учёное звание - на третьей строке; должность и место работы - на четвертой строке; полное название учреждения и город - на последней строке; далее через строку следует основной текст;
• название статьи: кегль -14 пунктов, прописные полужирные, выравнивание по центру;
• инициалы и фамилии авторов: кегль - 12 пунктов, полужирные, выравнивание справа;
• учёная степень, учёное звание, должность и место работы (курсивом), полное название учреждения и город (курсивом): кегль - 12 пунктов, выравнивание справа
• текст статьи: кегль - 14 пунктов, первая строка - отступ 1 см, полуторный межстрочный интервал;
• в тексте ссылки на литературные источники помечаются соответствующей порядковой цифрой с указанием страницы после запятой в квадратных скобках после цитаты: [5, с. 18]. Используемая литература с учетом новей-
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 165
ших публикаций, указываемая в ссылках, дается в конце статьи в порядке упоминания и пронумерованной.
3. Таблицы и рисунки с названиями должны быть пронумерованы по порядку (если их несколько). Нумерация таблицы (Таблица 1.) должна быть расположена вверху слева выше названия таблицы через абзацный отступ.
4. Иллюстрации. Перечень рисунков, фотографии должны быть четкими и контрастными, подрисуночные надписи к ним предоставляются отдельно и в общий текст статьи не включаются. Название рисунка должно быть расположено ниже рисунка по центру. Иллюстрации и рисунки должны быть представлены на дискете в формате ТІҒ или JPG с разрешением не менее 300 dpi (файлы с названием «Рис. I», «Рис. 2» и т. д.).
5. На рисунках должен быть минимум буквенных и цифровых обозначений, обязательно объясненных в статье или подрисуночных подписях. На полях статьи помечается место расположения рисунков и таблиц.
6. Необъясненные сокращения слов, имен, названий, кроме общепринятых, не допускаются. Аббревиатуры расшифровываются после первого появления в тексте, например: Организация по экономическому сотрудничеству и развитию (ОЭСР).
7. Упомянутые в статьях единицы измерения должны соответствовать Международной системе единиц СИ.
8. Для редакции отдельно от статьи прилагается подробный список использованных буквенных обозначений.
9. Математические формулы должны быть набраны в Microsoft Education (каждая формула - один объект). Нумеровать следует лишь те формулы, на которые имеются ссылки.
10. Редакция не занимается литературной и стилистической обработкой статей. Рукописи и дискеты не возвращаются. Статьи, оформленные с нарушением требований, к публикации не принимаются и возвращаются авторам.
11. Список литературы должен быть оформлен в соответствии с ГОСТ 7.1-84, например (курсивом и полужирное выделение для текущего образца, в тексте статьи без этих выделений):
1) Автор. Название статьи//Название журнала (газеты), год издания. Том (например, Т. 25), номер (например, № 3; страница (например, С. 34 или С. 15-24)
2) Автор. Название книги. Место издания (М.:) Издательство (Наука), год издания. Общее число страниц в книге (136 с.) или конкретная страница (С. 56)
3) Автор. Название диссертации: дис. канд. экон. наук. М.: Название института, год. Число страниц.
12. Аннотация на казахском, русском и английском языках: кегль - 10 пунктов, курсив, отступ слева и справа -1 см, одинарный межстрочный интервал
13. Статьи и несущие СД, дискеты и др. с материалами следует направлять по адресу: г. Алматы, ул. Жандосова, 59, каб. №1, а также в электронном варианте (в одном файле) по е-mail: [email protected],sulu.kesikbaeva@mail. ru
Обращаем Ваше внимание на необходимость представления материалов в отредактированном виде с соблюдением вышеуказанных требований.
Оргкомитет оставляет за собой право публикации или oтклонения рукописи. Рукописи не рецензируются и не возвращаются.
166 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
Авторлар жайлы мәлімет
АйдарбекА.С., АЭСАмагистрантыАлимахуновҒ.Т., АЭСА магистрантыАтымтаева Ш.Т., АЭСА магистрантыАширова Н., АЭСА магистрантыБайсалбаева А.А., АЭСА магистрантыБарманбековаГ.С., ХБА тыңдаушысыБейсекенов Д.А., АЭСА магистрантыБекирова Д. О., Нарын мемлекеттікуниверситеті, «Экономика» кафед-расының аспиранты Қыргыз РеспубликасыДжетылова А., АЭСА магистрантыЖакибаева Н.И., АЭСА магистрантыЖантикеева С., ААЭС магистрантыЖуасбаева С., АЭСА магистрантыЖумагужина А.Р., АЭСА магистрантыЖұмаділова А. Н., Т.Рысцұлов ат. ҚазЭУмагистрантыЖүнісалиева С.К., АЭСА магистрантыЖылқайдарова Г. У., Т.Рысцұлов ат. ҚазЭУмагистрантыИманбердиева А., АЭСА магистрантыИсраилов Э. М., Нарын мемлекеттік университеті, «Экономика» ка-федрасының аспиранты Қыргыз РеспубликасыКүмісбек Б. Х., Т.Рыскулов ат.Қаз ЭУ ХБМмагистрантыКыдыркожаеваМ.К., АЭСА магистрантыҚабылбаев А., Т.Рысцұлов ат. ҚазЭУ магистрантыҚалиеваЖ., АЭСА магистрантыҚұсаинова М.А., Т.Рысцұлов ат. Қаз ЭУ магистрантыМахамбетова М.Ж., әл-Фараби ат. ҚазҰУмагистрантыНұрбаева А.Е., АЭСА магистрантыНұржанова Н., Т.Рысцұлов ат.ҚазЭУ жанындагы MBA магистрантыНұрқаева Ж.Б., Т.Рысцұлов ат. ҚазЭУмагистрантыНұрлыбековаА.Р., Т.Рысцұлов ат. ҚазЭУжанындагыХалықаралық бизнес мектебінің магистрантыНұрмағамбетова Д.М., АЭСА магистрантыНүсіпбаева А., І.Жансүгіров ат. ЖМУ магистрантыОспан А. Т., АЭСА магистрантыПолатов С.М., АЭСА магистрантыСатаева Н.А., АЭСА магистрантыСкакова А.Е., АЭСА магистрантыСраилов С.А., КБТУ магистрантыТлеповМ., АЭСА магистрантыТокатаеваЖ.Н., АЭСА магистрантыТұрысбекова Р.К., І.Жансүгіров ат. ЖМУ ага оқытушысы,экономикамагистріУмероваЖ.А ., МВА магистранты, Т.Рысцұлов ат. ҚазЭУ ХБМҮкешева А . Н., І.Жансүгіров атындагы ЖМУ магистрантыШамшиев Е.А., АЭСА магистранты
С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2 167
Сведения об авторах
Айдарбек А.С ., магистрант ААЭС Алимахунов Ғ.Т., магистрант ААЭС Атымтаева Ш. Т., магистрант ААЭС Аширова Н., магистрант ААЭС Байсалбаева А.А., магистрант ААЭС Барманбекова Г. С., слушатель МВА Бейсекенов Д.А., магистрант ААЭСБекирова Д. О., аспирантка кафедры «Экономика», Нарынский государственный университет, Кыргызская Республика Джетылова А., магистрант ААЭС Жакибаева Н.И., магистрант ААЭС Жантикеева С., магистрант ААЭС Жуасбаева С., магистрант ААЭС Жумагужина А.Р., магистрант ААЭС ЖумадиловаА. Н., магистрантКазЭУим.Т.Рыскулова Жунисалиева С.К., магистрант ААЭС Жылкайдарова Г. У., магистрантКазЭУим. Т.Рыскулова Иманбердиева А., магистрант ААЭСИсраилов Э. М., аспирант кафедры «Экономика» Нарынского государственного университета, Кыргызская Республика Калиева Ж., магистрант ААЭСКумысбек Б. Х., магистрант МБШ КазЭУим. Т.Рыскулова Кусаинова М.А., магистрантКазЭУим. Т.Рыскулова Кыдыркожаева М.К., магистрант ААЭС Қабылбаев А., магистрантКазЭУ им. Т.Рыскулова Махамбетова М.Ж., магистрант КазНУ им.аль-Фараби Нурбаева А.Е., магистрант ААЭСНуржанова Н., магистрант MBA при КазЭУ им. Т.РыскуловаНуркаева Ж.Б., магистрант КазЭУ им. Т.РыскуловаНурлыбекова А. Р., магистрант МШБ при КазЭУ им. Т. РыскуловаНурмагамбетова Д.М., магистрант ААЭСНусупбаева А., магистрант ЖГУ им. И.ЖансугуроваОспан А. Т., магистрант ААЭСПулатов С.М., магистрант ААЭССатаева Н.А., магистрант ААЭССкакова А.Е., магистрант ААЭССраилов С.А., магистрант КБТУТлепов М., магистрант ААЭСТокатаева Ж.Н., магистрант ААЭСТурысбекова Р.К., магистр экономики, ст. преподаватель кафедры учета и аудита ЖГУ им. И.Жансугурова.Укешева А . Н., магистрант ЖГУ им. И.Жансугурова.Умерова Ж.А., магистрант МВА, МШБ КазЭУим. Т.Рыскулова Шамшиев Е.А.,магистрант ААЭС .
168 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2
коммерческих банках, налоговых и таможенных органах страховых компаниях инвестиционных фондах.
5В051200 «Статистика» Выпускники данной специальности могут работать в организациях, где требуется аналитическое мышление основанное на глубоком знании экономики, методов математики в экономике, статистики, методов прогнозирования и компьютерных технологий, а именно: в банках, страховых и инвестиционных компаниях, финансовых службах промышленных компаний и организациях, занимающихся внешнеэкономической деятельностью.
5В090800 «Оценка» Профессия оценщика входит в десятку самых перспективных и востребованных специальностей. Оценщик - это математик, работающий с формулами; маркетолог, исследующий рынок; экономист, ведущий расчеты; юрист оформляющий документы - все в одном лице. Работа оценщика требует аналитического склада ума и внимательности.
5В050200 «Информатика» Проводится подготовка высококлассных программистов, специалистов в области компьютерных технологий, компьютерного проектирования и дизайна преподавателей информатики.
5В070300 «Информационные системы» Выпускники данной специальности могут работать специалистами высшего и среднего звена в информационных и статистических подразделениях фирм, компаний и учреждений, а также менеджерами по компьютерным технологиям и системам.
170 С татистика , учет и ауд ит 3 (46 ) 2 0 1 2