การพฒนาจตสานกสาธารณะเพอชมชน อรสา สขสม1

Arisa Suksom บทคดยอ

บทความวชาการนมวตถประสงคนาเสนอความคดเกยวกบแนวทางการพฒนาทนมนษย ซงตองมการบรณาการทงดานทกษะความรควบคไปกบการพฒนาดานคณธรรมจรยธรรมทอยในตว ดวยเหตน การพฒนาคานยมเรอง “จตสานกสาธารณะ” ของมนษยจงเปนเรองสาคญ โดยเฉพาะในกลมเยาวชนซงถอเปนทรพยากรบคคลทมคาของสงคม และกาลงเผชญหนากบการใชชวตภายใตสงคมความเสยงหลายรปแบบ ทงนเพอเพมศกยภาพของทรพยากรมนษยทถงพรอมทงดานทกษะความรและทกษะการดาเนนชวตโดยเหนแกประโยชนสวนรวม สถาบนการศกษาเองยอมสามารถรวมเปนสวนหนงในการพฒนาจตสานกสาธารณะใหแกเยาวชนได ดงปรากฎในกระบวนการจดการเรยนการสอนวชา “จตสานกสาธารณะเพอชมชน” ซงสงเสรมการเรยนรทงเชงวชาการในชนเรยนและประสบการณเชงชมชนทอยโดยรอบ เปนการเรยนรทบรณาการระหวางภาคทฤษฎ การฝกปฏบต และเสรมสรางคณธรรมจรยธรรมใหแกเกดนกศกษาในฐานะเปนเยาวชนกลมหนงของสงคมไทย การพฒนาจตสานกสาธารณะเพอชมชนของนกศกษาจงเปนตวอยางการพฒนาทนมนษยทสาคญและมคณคายงในยคปจจบน คาสาคญ : ทนมนษย / จตสานกสาธารณะ / ชมชน

Abstract The purpose of this article on “The Development of Public Consciousness for the Community” is to present the concept of human capacity as a crucial factor for country development in the globalization era. Development of human capacity must be integrative: that is, it must involve intellectual, social and moral aspects. In view of this, construction of “public consciousness” is of extreme importance for such development, especially among youths who are potentially valuable assets of the country and yet are now facing ever-increasing and a wide variety of risks pertaining to their lifestyles in more complex societies. In order to effect such integrative development of youths, educational institutes can play a key role, for example, through innovative educational schemes such as one titled “public consciousness for the community” that is now ongoing in some of the country’s schools. The scheme promotes integration of three distinct areas of learning, namely, classroom-based conceptual learning, community-based practical experiences and community consciousness-building through socially useful works. Through such scheme, more integrative capacity development of youths can be effected, hence transforming them from potential to actual resources for country development. This is thus a good example of how human capacity can be developed into even more valuable assets for the country in the time of great needs such as the present. Keyword : Human Capacity / Public Consciousness / Community

                                                            

1 อาจารยประจาหมวดวชาศกษาทวไป คณะศลปศาสตรและวทยาศาสตร มหาวทยาลยธรกจบณฑตย

  2

1. นาเรอง : ทนมนษยกบการพฒนาในยคโลกาภวตน โดยทวไปคาวา “ทนมนษย” (Human Capital) มกจะเกยวพนกบ “ทกษะ” และความรความคด

ในการทางานของแรงงาน โดยแรงงานทมทนมนษยสงยอมสามารถทางานไดอยางมประสทธภาพสงกวาแรงงานทมทนมนษยตาภายใตระยะเวลาในการทางานทเทากน ทนมนษยยงถอเปนทรพยากรทสาคญในกระบวนการผลตเชนเดยวกบปจจยการผลตอนๆ แตมขอไดเปรยบในแงทวาสามารถสงสมไดอยางไมมขอบเขตจากด

แนวทางการพฒนาหรอเพมทนมนษยทางหนงทเหนกนอยางกวางขวาง มกเปนเรองการพฒนาทกษะฝมอแรงงานเปนสาคญ นอกจากน ยงเปนทเขาใจกนวาการพฒนาทนมนษยมกมความสมพนธใกลชดกบระบบการศกษา การพฒนาทนมนษยทลมเหลวสะทอนใหเหนถงปญหาในระบบสถาบนไมวาจะเปนในแงของรปแบบหลกสตร จานวนครตอนกเรยน คาใชจายของนกเรยน รวมถงปจจยทกดกนการเขาสระบบการศกษาของเดกเปนตนวาการขาดแคลนทนทรพย อยางไรกตามการทสถาบนการศกษามบทบาทหลกโดยตรงตอการพฒนาทนมนษย จงตองมการสงเสรมการเรยนรแบบใหมอยเสมอ ดงนกเศรษฐศาสตรรางวลโนเบล James Heckman แหงมหาวทยาลยชคาโก วจารณในบทความเรอง Policies

to foster human capital (2000) (ภาวน ศรประภานกล,2547) โดยใหมมมองเรองกระบวนการพฒนาทนมนษยถอเปนกระบวนการทดารงอยตลอดชวต ไมไดมจดเรมจากการศกษาภายในสถาบนการศกษา หรอเกยวของเฉพาะการพฒนาฝมอทกษะดานแรงงานเทานน หากแตเกยวของกบสงแวดลอมทอยรอบตวมนษยดวย นบตงครอบครว ชมชน และสงคมโดยครอบคลมระยะเวลานบตงแตวยเดกจวบจนเตบใหญ เกยวของกบการเรยนรจากประสบการณชวตในดานตางๆทเกดขนตลอดชวงชวตของมนษย ดวยเหตน แนวทางสาคญของการพฒนาทนมนษยจงตองสงเสรมใหมกระบวนการภายนอกระบบการศกษามากยงขน ถงพรอมทงผลลพธทางการพฒนาของ “สตปญญา” และตองอาศยองคประกอบหลากหลายทจะชวยสงเสรมใหการทางานของมนษยมประสทธภาพสง นนคอ การพฒนา “เรองคณธรรมจรยธรรม” ทอยในตวมนษย รวมถงความสามารถในการปรบตว ความสามารถในการทางานรวมกบผอนหรอเกดทกษะทางสงคม

ความสาคญของบทบาทคณธรรมจรยธรรมอนเปนพนฐานการพฒนาทนมนษย สะทอนชดเจนจากบทความเรอง “จตสาธารณะ” ทนของมนษยในโลกยคใหม (ศนยเครอขายองคความรสาธารณะดานการจดการทนมนษย,2550) ซงกลาวถงโลกปจจบนกาลงกาวสสงคมท “มนษย” กลายเปนทรพยากรหรอทนทสาคญของการพฒนาประเทศ ดร.สวทย เมษนทรย ทปรกษาโครงการพฒนาเครอขายองคความรสาธารณะดานการจดการทนมนษย สานกงาน ก.พ. ไดอธบายถงความจาเปนในการเรงพฒนาทนมนษยของประเทศไทยวา โลกในปจจบนไดเปลยนจากสงคมเกษตรกรรมมาสสงคมฐานความร ซงกญแจแหงความสาเรจในสงคมฐานความรนนประกอบไปดวย 1.รหรอไมวาในโลกนมอะไร (Knowing) 2.รแลวนามาคดตอยอดไดหรอไม (Thinking) 3.นาความคดนไปใชในเชงพาณชยไดหรอไม (Serving) 4.นาความรทมและไดมานนมาเปนประสบการณไดหรอไม (Experiencing) ทง 4 ขอน คอ องคประกอบทสาคญของสงคมฐานความร แตในสงคมหลงฐานความรจะมองคประกอบทสาคญอก 4 ขอเขามาเพมเตม

  3

ซงประกอบไปดวย 1.ความเชอมนและความไววางใจตอกน (Trusting) 2.ความใสใจตอผอน (Caring) 3.การแบงบนกบผอน (Sharing) 4.ความรวมมอรวมใจ(Collaborating)

ดงนน ในโลกยคสงคมหลงฐานความรจะเปนการรวมกนขององคประกอบหลกจากสงคมทงสอง

ยคแสดงใหเหนถงแนวโนมของโลกวากาลงยอนกลบไปส คานยมในเรองของจตใจทดงาม ในยคของสงคมเกษตรกรรม แตในขณะเดยวกนมนษยกไดนาเอาเทคโนโลยการสอสารมาใชใหเกดเครอขายการแลกเปลยนเรยนรซงกนและกน

ในบทความเดยวกนกลาวถง Howard Gardner นกวชาการดานการศกษาแหงมหาวทยาลยฮารวารด ผเขยนเรอง Five minds for the future ซงใหขอสรปเกยวกบความสาคญของจตทสงผลตอการพฒนาตวบคคลทงในแงการทางานและการดาเนนชวต และจะสงผลใหสงคมมคนทมคณภาพ กลายเปนพลงในการทจะขบเคลอนองคกร สงคม และประเทศชาตใหกาวไปสจดมงหมาย สามารถยนหยดอยภายใตการแขงขนในโลกยคใหมไดอยางมนคงและยงยน Gardner ชใหเหนและเนนความสาคญของ “ความฉลาดหรอทกษะ” ซง Gardner ใชแทนดวยคาวา “จต” (Mind) ทง 5 ประการทมความจาเปนตอการดารงชวตของมนษยในทกๆดาน ซงจตทง 5 ประกอบไปดวย 1.จตแหงวทยาการ (Disciplined

mind) หมายถง “การเรยนรตลอดชวต คดเปน ทาเปน” 2.จตแหงการสงเคราะห (Synthesizing mind) หมายถง “การสงสม ตอยอด และสรางนวตกรรมความร” 3.จตแหงการสรางสรรค (Creating mind) ทเชอวา “ความคดสรางสรรคสรางดวยการหมนฝกฝน” 4.จตแหงความเคารพ (Respectful mind) หมายถง “การเปดใจกวางพรอมรบฟงทกความคดเหน” 5.จตแหงคณธรรม (Ethical mind) อนสรปไดวา “ความรคคณธรรมนาการพฒนา” Gardner เนนวา จตทง 5 นนมความสาคญเปนอยางมากตอมนษยในโลกยคใหม และจะตองมครบทง 5 จต จะขาดจตใดจตหนงไปเสยไมได เพราะจตทง 5 มผลตอการพฒนาตวบคคลทงในแงการทางานและการดาเนนชวต ซงจะสงผลใหสงคมมคนทมคณภาพโดยจะกลายเปนพลงในการทจะขบเคลอนองคกร สงคม และประเทศชาตใหกาวไปสจดมงหมาย และยนหยดอยภายใตการแขงขนในโลกยคใหมไดอยางมนคงและยงยน

ดงนน เมอพจารณาองคประกอบจากสงคมทง 2 ยคกบแนวคดเรอง “จตทง 5” ของ Gardner พบวามความสอดคลองกนอยางลงตว และมเปาหมายเดยวกนกบนโยบายการบรหารประเทศในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 10 ทมงเนนในเรองของ “การเตรยมความพรอมของคนไทยเพอรองรบการเปลยนแปลงทจะตองเผชญในอนาคต” นนหมายถงวา นอกจากการสรางความรใหกบคนแลวยงจะตองสรางและพฒนาความคด ทศนคต มมมองตอโลกและสงคมในแงของ “จตใจ” ตามแนวทางการพฒนา “ความรคคณธรรม” ใหเกดขนในสงคมและประเทศชาตดวย ดวยเหตน การพฒนาทนมนษยจงจาเปนตองอาศยคานยมเรอง จตสานกสาธารณะ ซงทาใหคนในสงคมเกดความเอาใจใสและความหวงใยตอกน มการแบงปนขอมลความร สงคมกจะเกดการพฒนาทยงยนไดในทายทสด

  4

2. ความเขาใจเกยวกบจตสานกสาธารณะ

“ทกคนมเมลดพนธแหงความดอยในหวใจ ถาหากรดนาพรวนดนใหเหมาะสมกจะงอกงามเตบโตตอไปได เปนพลงแหงความกรณาปรานทหลงไหลออกมา...การเปนอาสาสมครเพอเพอนมนษย คอ รปธรรมของความเมตตากรณา เปนการเชอมตอความเปนมนษยเขากนดวยกน และทาใหเกดสงดงามขนมากมาย ผมอยากฝากประเทศไทยไวกบทานทงหลายชวยกนคด ชวยกนจนตนาการ สรางสงคม เอาพลงนาใจมาไหลกลบความขดแยงระหวางคนในชาตชวยกนสรางสงคมเราใหดกวาเดม”

ศ.นพ. ประเวศ วะส ทมา: โครงการอาสาเพอในหลวง,มปป: 73

คาวา “จตสาธารณะ” หรอ “จตสานกสาธารณะ” (Public Consciousness) เปนศพทใหมในทางสงคมศาสตร ซงกาลงไดรบความสนใจจากแวดวงนกวชาการดานการพฒนาอยางกวางขวาง ในทางปฏบตเมอกลาวถงคาวา “จตสานกสาธารณะ” หรออาจจะเปนคาอนๆ เชน “จตอาสา” “จตสานกเพอสงคม” “จตสานกเพอสวนรวม” “จตสานกเพอมวลชน” ฯลฯ คาเหลานลวนแตมความหมายทใกลเคยงกนมากขนอยกบผใชวาเปนคนกลมไหน อาจแยกยอยออกไปตามความสนใจเฉพาะกลม เชน จตสานกทางการเมองในการสรางประชาธปไตยใหเกดขนในสงคม จตสานกดานสงแวดลอมของเยาวชนในชมชนทองถน หรอจตสานกทางสงคม เชน การพฒนาชมชนหรอชวยเหลอคนยากไร ดร.สญญา สญญาววฒน (2549) ใหนยามคาวา จตสานก (Conscious) หมายถง ความคด ความรสกทอยสวนลกของบคคล ตดตวตดใจอยตลอดเวลา คงทนและไมเปลยนโดยงาย หากรวมคาวาจตสานกเขากบคาวาสาธารณะ (Public) ซงหมายถง กจ สมบต สงของ สถานทซงไมใชของบคคลใดแตเปนของสวนรวมหรอสงคม “จตสานกสาธารณะ” จงเกยวของกบการรสานกถงการเปนเจาของในสงทเปนสาธารณะ การใหความสาคญกบสวนรวมหรอสงสาธารณะซงในสงคมจะตองม เชน สวนสาธารณะ ทางหลวง อาคาร โดยสงเหลานลวนเปนของสวนรวมเปนของใชรวมกน เปนเจาของรวมกนทงสงคม ความหมายเบองตนสอดคลองกบนยามของราชบณฑตยสถาน (2522) ซงใหความหมายจตสานกทางสงคมหรอจตสานกสาธารณะ คอ การตระหนกรและคานงถงสวนรวมรวมกน หรอการคานงถงผอนทรวมสมพนธเปนกลมเดยวกน ขณะทสานกงานคณะกรรมการวจยแหงชาตใหความหมายวาเปนการรจกเอาใจใสเปนธระ และเขารวมในเรองของสวนรวมทเปนประโยชนตอประเทศชาต มความสานกยดมนในระบบคณธรรมและจรยธรรมทดงาม ละอายตอสงผด เนนความเรยบรอย ประหยดและมความสมดลระหวางมนษยกบธรรมชาต

  5

ดงนน เมอรวมเอาคาวา “จตสานก” ซงหมายถงการตระหนกรตวหรอเปนจตสวนทรตว รวาทาอะไร อยทไหน เปนอยางไรขณะทตนอยใหเขากบคาวา “สาธารณะ” อนเปนการแสดงออกเพอสงคมสวนรวม เปนการบรการชมชน ทาประโยชนเพอสงคม จตสานกสาธารณะ จงหมายถง การตระหนกรตนทจะทาสงใดเพอเหนแกประโยชนสวนรวม เปนจตทคดสรางสรรค คอ คดในทางทด ไมทาลายบคคล สงคม วฒนธรรม ประเทศชาตและสงแวดลอม เปนกศลและมงทากรรมดทเปนประโยชนตอสวนรวม จตสานกสาธารณะในแงนจงหมายถงจตสานกทางสงคมนนเอง ปจจบนประเดนเรองจตสานกสาธารณะมความสาคญตอการดารงอยของสงคมภายใตกระแสการเปลยนแปลงยง (กลทพย ศาสตระรจ,2551) เนองจากจตสานกสาธารณะเปนความรบผดชอบซงเกดขนภายใน คอ ความรสกนกคด ตลอดจนคณธรรม จรยธรรมทอยในจต และสงผลสการกระทาภายนอกของบคคล ปญหาตางๆในสงคมเหนไดวามเหตเกดจากการขาดจตสานกของคนสวนใหญ การสรางจตสานกสาธารณะของคนในสงคมจงจาเปนและมคณคายง สามารถทาไดหลายรปแบบทงจากการกระทาของตนเอง เชน การรบผดชอบตอตนเองเพอมใหเกดผลกระทบและเกดความเสยหายตอสวนรวม รวมถงการกระทาโดยมบทบาทชวยสงคมในการรกษาผลประโยชนของสวนรวม เพอแกปญหาสรางสรรคสงคมซงถอวาเปนความรบผดชอบตอตนเองและสงคม 3. เยาวชนกบเรองจตสานกสาธารณะ

การพฒนาศกยภาพทนมนษยโดยเฉพาะกลมเยาวชน (Youth Capacity) ยคใหมเปนสงททาทาย เนองจากเยาวชนกาลงอยในชวงเปลยนผานของชวต (Transitional Period) เพอเตบโตเปนทรพยากรมนษยทมคณภาพของประเทศชาต อกทงยงเปนชวงวยทจะไดรบประสบการณ โอกาส และการแสดงออกอยางสรางสรรคเพอเกดประโยชนตอตนเอง ครอบครว สงคม และประเทศชาตตอไป

จากความมงหวงของสงคมกบเยาวชนทวาอนาคตคนกลมนจะกลายเปนทนมนษยทเปนความหวงของประเทศชาตจากโอกาสทเขามาในชวต อยางไรกด การเปลยนแปลงโครงสรางทางสงคมทแวดลอมเยาวชนทงในระดบตวบคคล กลมสงคม ตลอดจนสถาบนทางสงคมหลก เชน ครอบครว การศกษา สอมวลชน ศาสนา ฯลฯ นาไปสความหวงใยจากหลายฝายอยไมนอยวาเยาวชนไทยยคโลกาภวตนจะสามารถเปนสวนหนงในการพฒนาสงคมไดมากนอยเพยงใด ดงวกฤตหลายประการทปรากฏ เปนตนวา การอบรมสงสอนจากคนในครอบครวทออนดอยคณภาพลง นาไปสชองวางระหวางวยของผใหญกบเยาวชน ทาใหพวกเขาตองหนไปพงอบายมขเพอบรรเทาความตองการทางจตใจ ขาดแรงจงใจในการใฝหาความรหรอพฒนาความคด ปญหาดานคณภาพระบบการศกษาทโดยมากยงคงเนนในแงของตารามากกวาการปฏบต ทาใหเยาวชนไมสามารถเชอมโยงความรกบประสบการณหรอการปฏบตจรงในชวตประจาวน สงผลใหพวกเขามองไมเหนคณคาของการเรยนมากเทาทควร

หรอแมแตการใชชวตทามกลางกระแสโลกาภวตนทางวฒนธรรม ทาใหเหนถงผลกระทบประการหนงท เหนอยางกวางขวาง โดยเฉพาะกระแสบรโภคนยมทาใหเยาวชนทมเทความสนใจและให

  6

ความสาคญกบการบรโภคในปจจบนอยางมาก ทงนมอทธพลดานการตลาดและการโฆษณาสรางความปรารถนาของเยาวชนใหเกดขน บางครงการบรโภคของพวกเขาไมจาเปนตองมเหตผลในทางหลกเศรษฐศาสตรเหมอนในอดต เชน ซอเพราะความจาเปนหรอขาดแคลน หากแตการซอหรอบรโภคเปนไปเพอตอบสนองความอยากในดานจตใจ หรอนามาสรางความรสกถงการมตวตน (Identity) หรอสรางภาพลกษณเทานน ยงกวานน การบรโภคทขยายตวไดนาไปสลทธการบชาสนคา (Commodity

Fetishism) ขนในหมกลมเยาวชนผบรโภคอกดวย (Brown,2004) ดงกรณการใหความสาคญกบวตถมากขนของวยรน เชน โทรศพทมอถอ หรอกระเปานาเขาราคาแพงจากตางชาต บางครงคณคาของสงเหลานไมไดอยทประโยชนของการใชงาน หากแตอยทสญลกษณหรอตราสนคาทบงบอกถงรสนยมผบรโภคนนๆ เยาวชนไทยไมนอยหลงไปกบกระแสวตถและมายาคตทางวฒนธรรมทแฝงอยนน ไมสนใจความเปนไปของสงคมมากนก และใชชวตแบบปจเจกนยมโดยมงตอบสนองความตองการของตนเปนสาคญ

ดวยเหตนจงกลาวไดวา ปจจบนเยาวชนกาลงอยในสภาพสงคมแหงความเสยงโดยเฉพาะการใชชวตในแงมมตางๆ ซงความเสยงเหลานหากไมไดรบการควบคมหรอแกไขยอมสงเสยตออนาคตของเยาวชนในฐานะเปนทรพยากรบคคลทมคาของสงคมอยางหลกเลยงไมได โดยผลอนเปนรปธรรมทมองเหนไดประการหนง คอ เรองคณภาพการเรยนรและความใสใจในการเรยนรของเยาวชนลดลงอยางเหนไดชดเพราะความออนแอทางความคด ซงนอกจากจะทาใหเยาวชนไมมภมคมกนแลว ยงเปนจดออนทจะทาใหเขาใจสงคมผดไมเหนความสาคญตอการอยรวมกนในสงคม หรอเรยกวา “ขาดจตสานกสาธารณะ” ตอสงคมทพวกเขาอยอาศย ตวอยางผลการวจยชนหนงชชดถงภาวการณดงกลาว ไดแก ผลการวจยของสถาบนสขภาพเดกแหงชาตมหาราชน (2549) เรอง คณภาพวยรน : กรณศกษานกเรยนสายสามญและสายอาชพในเขต กทม. ชลบร เชยงใหม นครราชสมาและสงขลา จานวน 3,000 คน ผลการวเคราะหตวชวดพบวา วยรนไทยขณะนขาดจตสานกสาธารณะ ชมชนออนแอไมไดรบความสนใจจากวยรนและขาดกจกรรมสวนรวม หางเหนศาสนาและขาดความซอสตย สงเหลานถอเปนตวกดกรอนเศรษฐกจพอเพยงและความสมานฉนทในสงคม กลมตวอยางสวนใหญทศกษาเปนเดกทมผลการเรยนเฉลย 3 ในจานวนนกวารอยละ 25 ไดเกรดเฉลย 3.5 และกวารอยละ 90 อยกบพอแมและครอบครวทอบอน แตเดกถกหลอหลอมจากครอบครวใหเนนเรองการเรยนเปนหลกเพราะเปนสงททาใหพอแมพอใจแตไมมจตสานกสาธารณะ ทาใหเดกแบงเปน 2 ขว กลมทเรยนเกงกจะเกาะกลมกนไป แตเดกทเรยนไมเกงจะพยายามทาพฤตกรรมเสยงตางๆ เพอสรางพนททางสงคมของตนเองใหมากขน ดงนน ผลประเมนเดกไทยจงไดขอสรปทวา “เดกไทยตองการเรยนเกงแตขาดจตสานกสาธารณะ”

ขอสรปเบองตนสอดคลองกบผลงานวจยโครงการ Child Watch ระหวางป 2548-2550 ของสมพงษ จตระดบ (2550) ทศกษาสภาวการณเยาวชนดานการศกษาในเขตกรงเทพฯและปรมณฑล โดยเฉพาะกลมเยาวชนระดบอดมศกษา ซงพบวาเปนกลมทโดดเรยนมากทสดและม “จตอกเสบ” หรอไมมจตสานกเนองจากอยภายใตสงแวดลอมทเตมไปดวยปญหานนเอง

  7

ดวยเหตน เพอใหเยาวชนเขาใจบทบาทในการใชชวตเพอใหเกดประโยชนตอสงคม รจกคด มองเหตการณตางๆตามเหตและผลเพอนาไปสการแกปญหา พฒนาและบรการสงคม กาวไปสการเปนนกคดหรอนกวางแผนทมทนมนษยอยางสมบรณทงดานความรและคณธรรม จงถอภาระหนาท (Function) รวมกนของสถาบนทางสงคมทใกลชดเยาวชนโดยเฉพาะ “สถาบนการศกษา” ซงควรมบทบาทสนบสนนและสรางบรรยากาศใหเกดการรวมตวเพอทาประโยชนแกสวนรวม ไมเพยงแตสอนใหรจกการใชชวตหรอเรยนรในหองเรยนเทานน หากแตจะตองสงเสรมใหเกดการศกษาหรอการเรยนรโดยไดสมผสกบสถานการณจรงดวย อนจะสงผลใหเยาวชนเหนความสาคญของสวนรวม รจกวางแผน เขาใจการจดการ จดระบบการคด เขาใจการวางตน ตลอดจนสามารถปรบเปลยนวถชวตใหเขากบสถานการณไดมากยงขน

การศกษาของ ดร.จรวฒน วรงกร (2549) ไดเสนอลกษณะรวมของนกศกษาผมจตสานกเพอสวนรวมดงน

1. การมทศนคตทรบรวาตนเองมคณคาเพยงพอ และรสกวาเปนหนาทของตนทจะตอง กระทาหรอไมกระทา หรองดเวนการกระทา คดเหนไดดวยตนเองวาตนเปนสวนหนงทมผลตอความสาเรจหรอไมสาเรจของสวนรวม

2. การมความยนดทไดทาในสงทกอใหเกดประโยชนตอสวนรวม เชอมนวาตนทาได ไม เหนวาเปนภาระของตนเองทมากจนเกนไป

3. เปนผเหนคณคาในสงทตนทา ทาอยางมความสข ไมรสกเหนดเหนอย และไมคด หวงสงตอบแทนใดๆในสงทตนไดทา

4. รสกทนไมไดทตนเองมองขามผานไปโดยไมใหความรวมมอ 5. เปนคนมองประโยชนสวนรวมเปนทตง ดงนน เยาวชนทมจตสานกสาธารณะหรอมจตสานกเพอสวนรวมตองเกดจากการรบรถงคณคา

ในตวเองและเลงเหนวาตนเองสามารถทาคณประโยชนใหแกสงคมได ไมวาจะเปนการชวยเหลอดานสงคม เชน ผคน สตว ดานสงแวดลอม ดานพลงงาน ฯลฯ ไมเหนแกตว ไมนงดดาย ตองเปนผทมความคดเชงบวกหรอสรางสรรค (Positive thinking) ยงกวานน ตองเกดความรสกทอยากเขาไปมสวนรวม (Participation) อนกอใหเกดการเปลยนแปลงในทางทดยงขนดวย 4. บทบาทของสถาบนการศกษากบการพฒนาจตสานกสาธารณะของเยาวชน ปจจบนสถานศกษาระดบอดมศกษาสงเสรมใหนกศกษาเหนความสาคญของการทาประโยชนเพอสวนรวมมากขน เนองจากผเรยนมความสาคญและเปนมนสมองของชาตซงตองรบผดชอบตอการพฒนาประเทศในอนาคต จงถอเปนภาระของสถาบนในการเตรยมทรพยากรมนษยทพงประสงคสสงคม ทงในดานการจดองคกร หนวยงาน กจกรรมและผรบผดชอบในการดแลนกศกษา ทงนตงอยบนความเชอทวาการปลกฝงคานยม คณธรรม จรยธรรม การอบรมสงสอน การจดกจกรรม การจดโครงการ การจด

  8

สงแวดลอม การใหคาปรกษาแนะนาแกนกศกษาเปนสงสาคญ ผเรยนจะมลกษณะอนพงประสงคไดขนอยกบสถาบนทจะบรหารจดการพฒนาใหเกดลกษณะดงกลาว

มนกวชาการหลายทานไดเสนอแนวคดการสรางจตสานกสาธารณะหรอจตสานกเพอสวนรวมไว (จรวฒน วรงกร,2549) เชน รองศาสตราจารย ดร.ศกดชย นรญทว เสนอ “รปแบบการเรยนรดวยการรบใชสงคม” ซงเปนแนวคดการจดการศกษาของประเทศสหรฐอเมรกา โดยกาหนดเปนนโยบายใหโรงเรยนจดกจกรรมพฒนาเยาวชนในลกษณะการเชอมโยงการศกษาปญหาชมชน รวมกบการรวมแกปญหาตามความจาเปนของชมชน เรยกวา “Service Learning” เพอพฒนาเยาวชนใหมทกษะในการปฏบตงาน เกดความภาคภมใจในตวเอง รวมทงสรางสานกความรบผดชอบในฐานะของพลเมองของประเทศ ตลอดจนมผลดตอการเพมพนความสามารถทางวชาการของผเรยนไปพรอมกน

ศาสตราจารย ดร.เกรยงศกด เจรญวงศศกด ใหแนวคดเรองการสรางจตสานกเพอสวนรวมใหเกดแกผเรยนทกระดบสามารถทาไดโดย “กาหนดหลกสตรหรอกจกรรมเสรมหลกสตร” ทครอบคลมหวขอทเปนเรองของสวนรวม หรอเรองทเกยวกบผลกระทบทจะเกดกบคนหมมาก อาท เรองสงแวดลอม การรจกเคารพกฎระเบยบของการอยรวมกนในสงคม นภดล เฮงเจรญ ใหแนวคดวาการปลกจตสานกเพอสวนรวมแกนกศกษา สรางไดโดยการกลอมเกลาปลกฝงถายทอดดวย “กจกรรมทหลากหลาย” ใหเกดการเรยนรดวยตนเอง และตระหนกในคณคาของจตสานกเพอสวนรวม พรอมรกษาคณคาของจตวญญาณเพอสวนรวมดวยการยกระดบความรสานก ตระหนกในคณคาใหเปนภาระหนาทเพอนาไปสการปฏบตอยางเปนรปธรรม

จากแนวคดเบองตนสรปไดวา การสรางจตสานกเพอสวนรวมแกเยาวชนของสถาบนการศกษาเปนสงจาเปนและมคณคามาก การบมเพาะอาจตองใชระยะเวลา ความอดทน ตองสรางความตระหนกรแกผปฏบตใหเชอในคณคาทจะเกดขน โดยอาศยกจกรรมดานการบรการสงคมและชมชนอนหลากหลายเขามาเปนตวกระตน กรณผปฏบตอยในระดบอดมศกษาตองเพมการจดอบรมหลกสตรหรอกจกรรมเสรมหลกสตรทสนบสนนใหนกศกษาไดลงพนทชมชน เพอทาการศกษาสภาพปญหาตางๆ พรอมกบจดกจกรรมบรการสงคมเพอกระตนจตสานกสวนรวมใหเกดขนและยอมนามาซงความภาคภมใจแกผปฏบตและการพฒนาของชมชนในทายทสด

โดยทวไปแลว สถาบนการศกษาตอบสนองแนวทางการพฒนาจตสานกเพอสวนรวมของนกศกษาในลกษณะการจดองคกรและกจกรรมตางๆ เชน การจดตงสโมสร ชมรม ชมนม คายอาสาพฒนาหรอบาเพญประโยชนซงยงผลตอการพฒนาจตสานกสาธารณะของนกศกษาได เชนตวอยางจากผลงานวจยของผศ.ดร.กลทพย ศาสตระรจ (2551) เรอง “การถอดบทเรยนกระบวนการสอสารของกลมเยาวชนในจตสานกสาธารณะ” ซงทาการศกษาพบวา ชมรมพทธศาสตรทมเครอขายในแตละสถาบนอดมศกษาไดสรางสานกสาธารณะแกนกศกษาทเปนสมาชก ทงนมปจจยดานการสอสารทงตวบคคลและระหวางกลม การทากจกรรมและพธกรรมทางศาสนา เชอมโยงจตสานกรวมใหเกดขน

  9

อยางไรกด ภายใตสภาวการณเศรษฐกจ สงคม และศลธรรมทอยในสภาพตกตาสงผลตอการจดโครงการและกจกรรมพฒนาผเรยนในปจจบนใหเปลยนแปลงไปเพอความเหมาะสม (วลลภา เทพหสดน ณ อยธยา, 2549) ทศทางการพฒนานกศกษาตามพระราชบญญตการศกษา พทธศกราช 2542 แกไข พทธศกราช 2545 จงกาหนดใหการจดการศกษาคานงถงการพฒนาผเรยนใหมคณภาพ เนนการบรณาการคณธรรมจรยธรรมไปในทกรายวชาทสอน ประการสาคญคอ กจกรรมของผเรยนไมใชกจกรรมนอกหลกสตรอกตอไป แตจะกลายมาเปนสวนหนงของหลกสตรเรยกวา “หลกสตรรวม” (Co-curriculum) หรอกจกรรมรวมหลกสตร

ดวยมมมองทเปลยนไป การพฒนาจตสานกสาธารณะของนกศกษาผานกจกรรมในลกษณะการจดตงชมรม ชมนม คายอาสาพฒนาหรอบาเพญประโยชน จงเปนเพยงการบรการชมชนและชวยพฒนาจตสานกเพอสวนรวมไดแตเพยงระดบหนงเทานน แตหากสามารถจดรวมกบรายวชาทสอน มการกาหนดชดเจนในประมวลรายวชา กาหนดกจกรรม ตารางเวลา การคดวเคราะห การสะทอนความคดในการแกปญหาใหกบชมชน การลงพนทศกษาและประเมนผล จะเปนลกษณะการเรยนรแบบบรการ (Service

Learning) ทาใหผเรยนไดรบประโยชนทงทางการประยกตความรในหองเรยน การประยกตความรในชมชนสหองเรยน ทาใหชมชนไดรบประโยชนจากผเรยน ตลอดจนทาใหมหาวทยาลยไดทาหนาทเกยวกบการรบใชประเทศชาตใหสมบรณยงขน ประการสาคญ นกศกษาจะมความกระตอรอรนตนตวทจะมสวนรวมในการดาเนนกจกรรมตางๆ ชวยสรางความเคยชนในการทาสงตางๆเพอผอน และเปนรากฐานของการสรางจตสานกสาธารณะไดอยางดยง 5. จตสานกสาธารณะเพอชมชน : การเรยนรทฤษฎสการปฏบตจรง

จากชดความคดการพฒนาทนมนษยซงในประเดนนคอ “เยาวชน” ใหเปนผทมความรและมคณธรรมหรอเกดจตสานกสาธารณะ เปนพลงอนนาไปสการพฒนาสงคมใหเจรญกาวหนา สอดคลองกบแนวทางการจดการศกษาของคณะศลปศาสตรและวทยาศาสตร มหาวทยาลยธรกจบณฑตย โดยหมวดวชาศกษาทวไปไดเปดสอน “วชาจตสานกสาธารณะเพอชมชน” ขนเพอใหนกศกษาทมความสนใจในเรองวถชวตชมชนไดมโอกาสเรยนรเพอสรางความร ความเขาใจและเพอใหนกศกษาเกดจตสานกทางสงคมดงไดกลาวมาแลวขางตน อนจะสงผลใหนกศกษาของมหาวทยาลยเตบโตเปนพลเมองทดของประเทศตอไป

ความตงใจและใหคณคาตอการสรางจตสานกสาธารณะแกผเรยนทแปรมาสการสรางรายวชา เหนไดจากนยามยคใหมของ “การศกษาทวไป” (General Education) ซงชวยในการปพนฐานความรแกนกศกษาควบคไปกบกลมวชาชพ (Profession Education) มงพฒนาผเรยนใหมความรอบรอยางกวางขวาง มโลกทศนทกวางไกล เขาใจในธรรมชาต ตนเอง ผอนและสงคม เปนผใฝร สามารถคดอยางมเหตผล ใชภาษาสอความหมายไดด มคณธรรม ตระหนกในคณคาศลปวฒนธรรมทงของไทยและของประชาคมนานาชาต สามารถนาความรใชในการดารงชวตและดารงตนอยในสงคมได (ไพฑรย สนลารตน

  10

,2548) กลาวใหกระชบกคอ การศกษาทวไปยคใหมมงหวงสรางคนด มความรบผดชอบและคณธรรมจรยธรรมใหสอดคลองไปกบการสรางคนใหมอาชพนนเอง

สวนการพฒนาหลกสตรมแนวโนมเนนวชาบรณาการ หมายถง วชาทมเนอหาพฒนาผเรยนแบบองครวมทประกอบไปดวยวชาทเกยวของกบชวตมนษย สงคมและธรรมชาต การเรยนตามองคประกอบทสมพนธกนตองทาใหเกดความพอด ดงนน รปแบบหลกสตรและการจดการเรยนการสอนในรายวชาทเปดสอนในหมวดวชาศกษาทวไป เรมมทศทางของการบรณาการองคความรจากหลากหลายสาขาเพมขน ไมวาจะเปนดานมนษยศาสตร สงคมศาสตร วทยาศาสตร และภาษา เชนเดยวกบ หมวดวชาศกษาทวไป คณะศลปศาสตรและวทยาศาสตร มหาวทยาลยธรกจบณฑตย ทไดแบงโครงสรางหลกสตรออกเปน 3 กลม คอ กลมมนษยศาสตร สงคมศาสตรและพลศกษา โดยกลมสงคมศาสตร “นารอง” เปดรายวชาลกษณะเชงบรณาการ ทงดานองคความร กระบวนการเรยนการสอน และดานคณธรรมจรยธรรม ซงไดแก “วชาจตสานกสาธารณะเพอชมชน” โดยเปนการเชอมรอยกนระหวางศาสตรตางๆเปนตนวา ปรชญาและประวตศาสตร พฒนาสงคม สงคมวทยา และสงแวดลอมศกษา อกทงดวยลกษณะของจดประสงคการเรยนยงเปนการเสรมสรางใหนกศกษาไดเกดความรควบคการสรางคณธรรมมากยงขน เหนจากแนวคดพนฐานของการเปดรายวชานวา

“วชาจตสานกสาธารณะเพอชมชน ถอเปนวชา “นารอง” ของหมวดวชา

ศกษาทวไปทพยายามบรณาการระหวาง ความรทางทฤษฎ การปฏบต และ

“คณธรรม” โดยม “หองเรยน” ทสามารถเปนตวอยางจรงของชมชนในทาง

ทฤษฎ มประวตศาสตรและพฒนาการทางสงคม สามารถเรยนรดาน

สงแวดลอมในทกๆดาน และนาทางทงผสอนและผเรยนลงสการบรการ

ชมชนเพอ “สานก” ตอสาธารณะชน ในฐานะเพอนมนษยทอยรวมในสงคม

หรอ ”ชมชน”เดยวกน” ทมา : วนวร จะน,2552:52

การเปดสอนรายวชานเพงเรมดาเนนมาเพยง 2 ป ปจจบนกาลงกาวสปท 3 กาหนดใหมกลมเรยน 1 กลมตอภาคการศกษา และจานวนนกศกษาระดบปรญญาตรชนปท 1 ไมเกน 100 คน ซงสวนใหญเปนนกศกษาสาขาตางๆจากคณะศลปศาสตรและวทยาศาสตร จากความนาสนใจของวชาอยทผสมผสานทงศาสตรความรและศลปะในการศกษาหรอเทคนคหลายอยาง ดงนน กระบวนการสอนใหนกศกษาเกดจตสานกสาธารณะโดยอาศยทฤษฎและการปฏบตจงตองออกแบบใหสอดคลองกนดวย ในแงทฤษฎรายวชาผสอนจะมงสอนใหนกศกษา “รบร” ระบบความสมพนธและสงแวดลอมของชมชนหลากหลายซงอยรอบตวพวกเขา เชน ชมชนท เ รยกวา

  11

มหาวทยาลย รวมถงชมชนโดยรอบมหาวทยาลยทมความแตกตางกน เชน ชมชนแออด ชมชนการคา ชมชนทเปนแหลงทองเทยว ชใหเหนวาชมชนเหลานมการเปลยนแปลงไปตามกาลเวลา ดงนน ชมชนจงเตมไปดวยเรองราวยคอดต ภาพทดารงอยปจจบนและแนวโนมอนาคต ทงความเจรญรงเรอง ความงดงาม ความสามคครวมมอ ความขดแยง ความทรดโทรมตลอดจนปญหาตางๆภายในชมชน สอน “ใหรจก” เครองมอทใชศกษาและวธการนาไปใชเพอใหนกศกษา “เขาใจ” วาชมชนเปนเชนไร มปญหาใดบาง ฝกคด สงเกต และวเคราะหสงทเรยนรเพอกระตนความคดเบองตนวาในฐานะทเปนสวนหนงของชมชน นกศกษารสก “ตองการมสวนรวม” ชวยเหลอชมชนหรอไมและควรมบทบาทอยางไร พรอมการอธบายแนวทางการพฒนาโดยอาศยการมสวนรวมรวมถงกระบวนการอนๆทเกยวของ อยางไรกตาม ความมงหวงใหนกศกษารบร รจก เขาใจ ตลอดจนสรางความตองการหรอ “สานก” มสวนรวมเพอชมชนนน จาตองอาศย “การเหนภาพ” ทแทจรงของชมชนและ “ตองลงมอปฏบต” ทาใหกระบวนการเรยนการสอนตองมการสลบหมนเวยนกนระหวาง “เรยนในหองเรยนเปนทางการ” กบ “เรยนในหองเรยนของจรง” ไปพรอมกน หลกการดงกลาวสงผลตอกระบวนการเรยนรจงมลกษณะทมพนฐานของการวจยดวย โดยเกดจากการเรยนรแนวคดรวมกบหลกฝกปฏบตอยางมระบบบนพนฐานการเฝาตงคาถาม สงเกตและซกถามเพอคนหาคาตอบอยตลอดเวลา ดงประเดนตอไปน

5.1 กระบวนเรยนรชมชน : จดเรมตนการสรางจตสานกสาธารณะ การสรางจตสานกสาธารณะของเยาวชน โดยมงเนนการเรยนรผาน “ชมชน” ซงถอเปนหองเรยนอยางไมทางการหรอ “หองเรยนของจรง” มประเดนหลกใหญอยท “ชมชน” ซงปจจบนมสภาพเปลยนแปลงไปมากและมแนวคดทพยายามอธบายชมชนหลากหลาย จดเรมประการแรกจงเปนเรอง การทาความเขาใจเกยวกบชมชนนนเอง

ความหมายโดยทวไปของชมชน สาหรบบคคลทวไปมกจะเขาใจวาชมชนคอสถานทตงบานเรอนอาศยหรอสถานททางาน หรอโดยสามญสานกแลวชมชนหมายถงหลายๆครอบครวมาอยรวมกนในบรเวณเดยวกนมลกษณะเปนเพอนบานกน ซงอาจเปนญาตพนองหรอไมกได หากแตคนมาอยในครอบครวหรอบานเดยวกนไมนบวาเปนชมชน (พทยา สายห,2534) เพราะโดยสามญสานกหรอความรสกแลวคนทอยรวมกนในบานเดยวกน แมจะมอาณาบรเวณเปนภมลาเนารวมกนกเรยกวา “ครอบครว” หรอ “ครวเรอน” ไมนบวาเปน “ชมชน” เพราะความรสกทวา “ชมชน” ตองประกอบดวยหลายๆครวเรอนทอยใกลเคยงกนซงทกคนยอมรบวาอยรวมในบรเวณเดยวกนนนเอง

พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2525 บญญตความหมายคาวาชมชนเปนครงแรก โดยหมายถงหมชนหรอกลมคนทรวมกนเปนสงคมขนาดเลก อาศยอยในบรเวณเดยวกน มผลประโยชนรวมกน ซงเมอพจารณารวมกบศพทสงคมวทยา องกฤษ-ไทย ฉบบราชบณฑตยสถานไดอธบายไววา “ชมชน” สามารถเรยกอกอยางหนงไดวา “ประชาคม” ซงหมายถง กลมยอยทมลกษณะเหมอนกนสงคมแต

  12

มขนาดเลก มขอบเขตพนทและความสามารถในการเลยงตนเองได ตลอดจนมระดบของความคนเคยและการตดตอระหวางบคคลใกลชด (สนธยา พลศร,2545)

Community มความหมายในภาษาไทยวา “ชมชน” บางครงชวยใหเขาใจเรองเกยวกบการรวมตวของคนเทานน ดงเชนมการเสนอแนวคดเกยวกบชมชนผานมมมองทางดานสงคมวทยา (Sociological

Perspective) ชมชนประชาสงคม (Civil Society) และชมชนในรปแบบใหม (Virtual Community) (ปารชาต วลยเสถยร และคณะ,2546) การนาเสนอแนวคดชมชนเหลานแสดงจดเนนทแตละแนวคดใหความสาคญและขอบขายของความหมาย สวนหลกเกณฑในการจดแบงประเภทของชมชนมหลายรปแบบ เชน การแบงตามจานวนประชากร ลกษณะกจกรรมหลก ลกษณะทางนเวศวทยา หนวยการปกครอง ววฒนาการทางดานเศรษฐกจ ระดบของการพฒนา แตเกณฑทไดรบความนยม (จานง อดวฒนศกดและคณะ,2540) มกแบงชมชนออกเปน 2 ประเภทตามลกษณะความสมพนธของคนในชมชน ไดแก ชมชนเมอง (Urban Community) และชมชนชนบท (Rural Community) กระบวนการของการศกษาชมชนจงเรมจากศกษาวา “ชมชน” มความหมายวาอยางไร มลกษณะและองคประกอบอยางไร ชมชนทศกษาเปนชมชนประเภทใด เนองจากการศกษาชมชนเปนสงทมความหมาย และชวยบอกทศทางหรอเปนเขมทศทกระตนใหเยาวชนทเขาไปศกษาทราบวาพวกเขา “สามารถใหบรการหรอบาเพญประโยชนใหแกชมชน” นนๆอยางไร ดงนยามการใหความหมายของการศกษาชมชนทวา

“ การศกษาชมชน เปรยบเสมอนเปนการรจกและการทาความเขาใจกบชวต

ของคนๆหนง คอ การลวงรวา ในอดตเขาเคยผานรอนผานหนาวมาเทาไร

อยางไรบาง มบาดแผลอะไรบางจากอดต มวธการเยยวยาอยางไร เคยมความ

ชนชมสมหวงอะไรบางกบอดต ปจจบนมความทกขอะไร มความหวง ความ

ปรารถนา ความใฝฝนในอนาคตอยางไร อะไรทาใหทกข อะไรทาใหสข” ทมา : กาญจนา แกวเทพ,2538:15

การสอนนกศกษารจกความหมายและองคประกอบของชมชน เรมจากใหนกศกษาแบงกลมศกษาชมชนมหาวทยาลยและนามาสรปผลเพอสรางเปนภาพใหญ (เขยนแผนท) และอธบายองคประกอบเพอนาไปสขอสรปของนยามรวมกน จากนน นกศกษาจะไดฝกเรยนรชมชนทอยบรเวณใกลเคยงมหาวทยาลย โดยนาแนวคดจากการเรยนรในหองเรยนไปประยกตใชศกษาชมชนทมอยจรง ไดแก ชมชนทาทรายและชมชนบรเวณสแยกทางนา2 (ชมชนตลาดบางเขน ชมชนเทวสนทร และชมชนรวมพฒนา) ซงทงสอง

                                                            

2 การกาหนดชมชนมวตถประสงคเพอใหนกศกษาไดเรยนรชมชนทอยรอบมหาวทยาลยเปนหลก ภายใตเงอนไขระยะเวลาการจดการเรยนการสอน การเดนทางตลอดจนงบประมาณในการจดกจกรรมเปนสาคญ และการเลอกชมชนทาทรายและชมชนสแยกทางนาเพอประโยชนในการศกษาเชงเปรยบเทยบ

  13

ชมชนมลกษณะของการเปนชมชนทอยในเมอง และมการเปลยนแปลงภายในชมชนอนเกดจากการพฒนาหลายประการ ในสวนชมชนทาทรายตงอยบรเวณแขวงทงสองหอง เขตหลกส กทม. จดเปนชมชนทมการใชพนทหลากหลาย เชน พนททางเศรษฐกจมการเจรญเตบโตดานการคาโดยมากเปนตลาดสดและรานคาทวไป และมพนทเปนทอยอาศยซงสวนใหญเปนลกษณะของบานจดสรรและหอพก เนองจากอยใกลกบสถานศกษาทงในระดบอนบาล (โรงเรยนอนบาลเขมทอง) ประถมและมธยมศกษา (โรงเรยนการเคหะทาทราย) และอดมศกษา (มหาวทยาลยธรกจบณฑตย) นอกจากนน มพนทพกผอนหรอพนทสนทนาการ เชน สนามฟตบอล หองสมดเคลอนท ศนยเยาวชนหลกส อยางไรกด ความเจรญทเกดขนในพนทพบวาเกดปญหาในชมชนสวนใหญ คอเรองสงแวดลอมโดยเฉพาะขยะ ควนรถทสญจรในชมชน และปญหาการขโมยสงของภายในชมชน

สภาพโดยทวไปของชมชนทาทรายและการลงศกษาชมชนของนกศกษา

การศกษาชมชนตอมาคอ ชมชนบรเวณสแยกทางนา ตงอยในเขตหลกสและอยตดบรเวณรมนา

ไดแก คลองบางเขนและคลองเปรมประชากร ประกอบดวยชมชนตลาดบางเขน ชมชนเทวสนทรและชมชนรวมพฒนา ทงสามเปนชมชนเกาตงรกรากมายาวนานกวารอยป (วนวร จะน,2551) อกทงชมชนเหลานมปฏสมพนธรวมกนในลกษณะการชวยเหลอกนและกน จงเปรยบเสมอนหมบานเดยวกน นอกจากนน บรเวณชมชนสแยกนายงประกอบดวยสถานททางวฒนธรรมทนาสนใจ สะทอนถงรองรอยความเจรญในอดต เชน โรงสเกา รานคาโชหวย ศาลเจาแมทบทม โรงเจซนซนตว ตลาดไมเกา บานเรอนไม อยางไรกตาม ดวยสภาพของการเปลยนแปลงชมชน ปจจบนบรเวณดงกลาวเปนชมชนแออดและมปญหาเกดขนในชมชนหลายดาน โดยเฉพาะความเสอมโทรมดานสงแวดลอมทงทางอากาศ เสยงและนา

พดคยกบชาวบานและประธานชมชน (ภาพขวา)

เพอศกษาประวตชมชนและการจดระเบยบโครงสรางภายในชมชน

  14

การลองเรอศกษาสภาพความเปนอยชมชนรมนา

การศกษาชมชนของนกศกษาตองอาศย เครองมอ ชวยวเคราะหปรากฎการณตางๆ ประกอบดวยการเรยนทฤษฎทางสงคมเพอใชอธบายความสมพนธแงมมตางๆภายในชมชน และการใชเทคนคเพอเขาถงขอมลอยางเปนระบบ ไดแก เทคนคการสงเกต การสมภาษณ การเขยนแผนทเดนดน ซงชวยใหนกศกษาฝกการคด วเคราะหและเขาใจความเชอมโยงของปรากฎการณอยางรอบดาน ความรและเขาใจทผานกระบวนการคดจะเปนพนฐานและกระตนนกศกษาใหเกดสานกเพอชมชนไดดขน

ความสมพนธและปรากฎการณในชมชนสามารถอธบายไดทงในระดบมหภาค (Macro) ประกอบดวยทฤษฎสงคมศาสตรหลกๆ ไดแก ทฤษฎโครงสรางและหนาทและทฤษฎความขดแยง ทฤษฎแรกเนนศกษาการจดระเบยบโครงสรางสงคมของชมชนวาเปนอยางไร สวนทฤษฎหลงเนนการศกษาเรองโครงสรางการใชอานาจ ความไมเทาเทยม ความขดแยงและการครอบงาของคนกลมตางๆในชมชน ระดบจลภาค (Micro) จะศกษาโดยใชทฤษฎปฏสมพนธเชงสญลกษณซงเนนการสอสารผานการปฏสมพนธของคนในชมชน มการใหความหมายหรอกาหนดใชสญลกษณตางๆในชมชนอยางไร (Giddens,2004;

Hughes,2002;Newman,2004; Schaefe,2004) ประเดนหลกการศกษาชมชนเมอลงพนทจงมงเนนศกษาสามประเดนไดแก 1. โครงสรางสงคม

(Social Structure) สวนประกอบตางๆ และความสมพนธระหวางสวนประกอบ เชน องคประกอบโครงสรางการจดระเบยบสงคมของชมชน และความสมพนธระหวางคนในชมชนมความรวมมอหรอขดแยงกนอยางไร 2. สภาพแวดลอมและระบบนเวศ ( Ecology) เปนการศกษาวาชมชนมสงแวดลอมเปนอยางไร เชน ประเภทของขยะทพบภายในชมชน ตลอดจนชมชนมปญหาดานสงแวดลอมใดบาง 3. ระบบวฒนธรรมและอดมการณ (Culture and Ideology) เปนการศกษาการใหคณคาของสงตางๆ ทงดานจตใจและวตถ (นามธรรมและรปธรรม) มอทธพลตอวถชวตดานตางๆ (Way of Life) รวมทงทาใหคนในชมชนนนสามารถอยรวมกนได เชน การศกษาประวตศาสตรของชมชน สถานทสาคญทคนในชมชนภาคภมใจหรอเปนจดศนยรวมของชมชน เปนตน

ความนาสนใจของการศกษาชมชนในรายวชานคอ การสอนใหนกศกษารจกเทคนคการลงพนทโดยอาศยระเบยบวธวจยทางมานษยวทยา (สภางค จนทวานช,2546) ไดแก การสงเกต หรอการเฝาดสงท

  15

เกดขนหรอปรากฎการณอยางเอาใจใสและกาหนดไวอยางมระเบยบวธ เพอวเคราะหหรอหาความสมพนธของสงทเกดขนนนๆ กบบรบทรอบขาง เปนเครองมอทชวยในการเกบรวบรวมขอมลอยางหนง ตองอาศยการฝกฝนและประสบการณวธการสงเกตอยางเปนระบบ วตถประสงคเพอเขาใจลกษณะทางธรรมชาตและขอบเขตของความสมพนธระหวางองคประกอบตางๆ ของปรากฎการณทางสงคมและพฤตกรรมของบคคลทเปนสมาชกสวนหนงของสงคม การสมภาษณ หรอการสนทนาซกถามอยางมจดมงหมายเพอใหไดขอมลเรองใดเรองหนงทตองการ ขอมลจากการสมภาษณจะชวยอธบายสงทพบเหนหรอสงเกตได แตยงไมเขาใจใหเขาใจแจมแจงซงจาเปนตองมโครงสรางของคาถาม สามารถควบคมทศทางโครงสรางเนอหาใหเปนเรองทตองการทราบหรอปญหาในการศกษาชมชน จดสนใจของการสมภาษณ คอ การหาขอมลทเกยวกบกฎระเบยบหรอระบบความหมายทเหตการณหรอปรากฎการณสงคมหนงๆมอย เปนเรองเกยวกบบรรทดฐานทางสงคมซงเกยวกบระบบวฒนธรรมโดยตรง รวมถงประวตศาสตรชมชน เทคนคเหลานจะมการพดคยกนในหองเรยนระหวางผสอนและนกศกษาเพอเตรยมความพรอมในการลงศกษาชมชน รวมถงวธการเตรยมตวในดานอนๆ เชน การแตงกาย กรยาทาทาง คาพดทเหมาะสม รวมถงอปกรณตางๆทจาเปนในการศกษาชมชน

การฝกสมภาษณชาวบานชมชนตลาดบางเขนของนกศกษา

นกศกษาจะมเครองมอสาหรบการศกษาชมชนอกหนงอยาง คอ แผนทเดนดน (Walk map)

(โกมาตร จงเสถยรทรพยและคณะ,2550) ซงเปนเครองมอการศกษาภาคสนามทางมานษยวทยาทมความจาเปนสาหรบการลงพนทภาคสนามเพอเกบขอมลเบองตน แผนทเดนดนเปนเครองมอททาขนงายๆมลกษณะทไมยงยากซบซอน อาศยเพยงการเดนสารวจดดวยตาและจดบนทกทางกายภาพสงแวดลอมของชมชนและสงตางๆ ทพบเหนลงบนกระดาษทเตรยมไว การเรยกวา “แผนทเดนดน” เพราะการหาขอมลตองอาศยการเดนด สมผส สงเกตรปรางลกษณะชมชนดวยสายตาของตนเทานน ตางจาก “แผนทนงโตะ” ซงผศกษาไมตองเดนสารวจดวยตนเอง เพยงแตขอแผนทดงกลาวจากหนวยงานทเกยวของหรอคนจากรายงานการศกษาชมชนทมผสารวจแลว ขอดของแผนทนงโตะกคอ สะดวกและประหยดเวลา แตขอเสยคอ สงตางๆทปรากฎบนแผนทนงโตะจะเปนเหมอนภาพลวงตาหลอกใหเราเขาใจผด และคดไปวาเรารจกชมชนนนดพอแลวทงทการมแผนทไมไดหมายถงเรารจกชมชนนนเลย

  16

การทาแผนทเดนดนจงสาคญมากและเปนสงแรกทนกศกษาตองทา เพราะชวยใหเหนภาพรวมของชมชนไดด รวดเรว และไดปรมาณขอมลมากในระยะเวลาสนทสด การทาแผนทเดนดนความสาคญไมไดอยทการเขยนแผนททางกายภาพใหสมบรณครบถวน แตสาคญทการไปดใหเหนและเขาใจเขาใจถงความหมายทางสงคม (Social Meaning) และหนาททางสงคม (Social Function) ของพนททางกายภาพ (Physical Space) เปนเครองมอชนแรกทสาคญทจะนาไปสความเขาใจชมชนดวยวธการงายๆ และใชเวลาไมนานมาก

รางแผนทเดนดนครงแรกของนกศกษา (ซาย) และ แผนทชมชนบรเวณสแยกทางนา (ขวา) 5.2 โครงการบรการชมชน : บทสะทอนจตสานกสาธารณะเชงรปธรรม

การศกษาชมชนโดยประยกตแนวคดและเครองมอทางมานษยวทยา ยอมนามาซงความรความเขาใจเกยวกบสภาพชมชนทงการพฒนา สภาพการณเปลยนแปลง ตลอดจนแนวโนมปญหาในชมชนซงเกดจากปจจยภายในและภายนอกชมชนได การพฒนาชมชนจงตองอาศยความรวมมอจากทงคนภายในชมชนและจากภายนอกชมชนชวยกนทงสองฝาย ดงนน การฝกปฏบตการใหบรการแกชมชนจากคนกลมตางๆทอยภายนอกพนท จงถอเปนสวนหนงของการพฒนาจตสานกสาธารณะเพอชมชนในฐานะของการเปนสมาชกรวมสงคมเดยว การใหบรการแกชมชนเปนกระบวนการทตองอาศยขนตอน และดาเนนอยางเปนกระบวนการในลกษณะทเรยกวา โครงการ (Project) ซงเปนสวนหนงของการวางแผน (Plan) เพอพฒนาชมชน แตมขอบเขตทเฉพาะเจาะจงเรองใดเรองหนง ซงมลกษณะอยางนอย 3 ประการ (สนธยา พลศร,2537) ไดแก 1. ขอบเขตวตถประสงคทชดเจนเพอแยกแยะไดวากจกรรมใดสอดคลองหรอนอกเหนอวตถประสงคของโครงการหรอไม เปนเสมอน “เขมทศ” ชแนวทางปฏบตสาหรบขนตอนการดาเนนงาน ระยะเวลา และขอบเขตของงานตามโครงการดวย 2. มขอบเขตการดาเนนงานทแนนอน เพอสะดวกตอการปฏบตและงายตอการตดตามและประเมนผล ซงคาวา “ขอบเขต” หมายถง ลกษณะของงาน (การบรการชมชน) พนทปฏบตการ (ชมชนทเลอก) และผทเกยวของ (ตวนกศกษาและคนในชมชน) 3. ระยะเวลาทแนนอนทงจดเรมตนและจดสนสดเพราะโครงการจะเกยวของกจกรรม โครงการ วตถประสงค งบประมาณและอนๆทเกยวของกบระยะเวลาอยเสมอ

  17

การจดทาโครงการบรการชมชนของนกศกษา สะทอนผลการศกษาชมชนทพวกเขาคนพบปญหาและรวมระดมสมองคดคนโครงการเพอชวยชมชน กระบวนการดงกลาวอาจถอเปนสวนหนงของการสรางจตสานกสาธารณะทมองเหนเปนรปธรรม โดยมพนฐานของการศกษาจากชมชนทเปนหองเรยนจรงของพวกเขา จากลกษณะโครงการทคดคนขนมกสอดคลองกบความตองการของชมชนและสภาพปญหา สามารถแบงเปนกลมไดสองลกษณะคอ กลมโครงการทเขาไปใหบรการชมชนโดยตรง ตวอยางเชน โครงการรณรงคเกบขยะในชมชนทาทราย โครงการลองเรอเกบขยะในคลองเปรมประชากร โครงการแกะสลกปายไมใหแกชมชนเทวสนทร โครงการสรางสนามเดกเลนใหแกชมชนรวมพฒนา โครงการทาสโรงเจและทาปายโรงเจซนซนตวใหแกชมชนตลาดบางเขน

โครงการบรการชมชนทหลากหลายของนกศกษา

กลมโครงการลกษณะทสองจะเปนกลมโครงการทเขารวมทากจกรรมกบชมชนเพอสรางความสามคครวมระหวางคนในชมชน โดยนกศกษาเขาไปมสวนรวมกบกจกรรมเหลานน เชน โครงการเปตองเชอมความสมพนธระหวางนกศกษาทเขารวมกจกรรมกบชาวบานในชมชนทาทราย โครงการจดงานวนเดกในชมชนเทวสนทร เปนตน

โครงการบรการชมชนสรางความสมพนธระหวางคนในชมชนโดยการมสวนรวมจากนกศกษา

  18

5.3 การประเมนการพฒนาจตสานกสาธารณะเพอชมชน แนวทางการประเมนผลการพฒนาจตสานกเพอสวนรวมของนกศกษาในรายวชาม 2 แนวทางไดแก การประเมนผลดานความรซงวดไดจากการสอบประมวลความรปลายภาค แนวทางทสอง คอ การประเมนผลการพฒนาจตสานก ซงสวนใหญเปนการวดผลเชงคณภาพผานการสงเกต พดคยแลกเปลยนความคดเหนและมมมองทเกยวของ ระหวางผสอนกบผเรยนทงกอนและหลงจดกจกรรมศกษาชมชนแตละครง รวมถงในชวงการเรยนการสอนในชนเรยนดวย สวนความตงใจเอาใจใสของนกศกษาสะทอนจากการรวมคดโครงงานบรการชมชนและคณภาพของผลงานภายหลงการปฏบต ซงภายหลงเสรจสนจะมการจดนทรรศการเพอเผยแพรผลงานนกศกษาแกสาธารณะ รวมทงพจารณาผลประเมนจากชมชนทมตอการใหบรการของนกศกษาดวย 6. การพฒนาจตสานกสาธารณะเพอชมชนของเยาวชน : การพฒนาทนมนษยในยคโลกาภวตน มนษยนบเปนทรพยากรทมคณคาในการพฒนาสงคม การพฒนาทนมนษยทมอยในตวแตเพยงมตดาน “ความร” ยอมไมเพยงพอตอการพฒนาสงคมยคโลกาภวตน เนองจากสงคมไทยตองเผชญหนากบการเปลยนแปลงทงดานเศรษฐกจ การเมอง สงคมวฒนธรรมซงนาไปสความเสยงหลายรปแบบ การพฒนาทนมนษยจากเดมทเชอวาตองพฒนาทกษะความรความชานาญเฉพาะดานเพอเพมประสทธภาพการผลต ถกเปลยนสมมมองเชงศลธรรมโดยการพฒนาทนมนษยหนกลบไปหาคานยมเรองคณงามความดและการมจตสานกสาธารณะของมนษยในสงคมมากขน ดวยเงอนไขเปนทยอมรบกนวาการพฒนาทนมนษยยคใหมเปนเรองทอาศยระยะเวลาตลอดชวต และไมควรจากดอยทเพยงมตเศรษฐกจแตเพยงดานเดยวเทานน เยาวชนนบเปนทรพยากรบคคลทมคณคาของสงคม เนองจากเปนวยทกาลงเตรยมความพรอมสาหรบการกาวสตลาดแรงงาน อกทงเปนวยแหงการเปลยนแปลงทงดานรางกาย ความคด สตปญญา การดาเนนชวตในยคโลกาภวตนทแวดลอมดวยกระแสการพฒนาเปนแรงผลกดนใหพวกเขาตองเรงพฒนาทนของตนเองใหสามารถเขาสตลาดแรงงานในอนาคต เยาวชนจานวนไมนอยตองการประสบความสาเรจในการเรยนโดยมงไปทใบปรญญา ตองการตวเลขหรอเกรดจากผลการเรยน หากแตการมสวนรวมกบสงคมรอบตวนอยลง ทาใหขาดทกษะการใชการชวตรวมกบสงคม นอกจากนน การใชชวตของเยาวชนยคใหมยงตองเผชญกบภาวะวกฤตของสงคมหลายดานโดยเฉพาะการเปลยนแปลงของสภาพความสมพนธภายในครอบครว อทธพลจากสอมวลชนในการสรางความตองการบรโภค เกดคานยมการใชชวตแบบปจเจกนยมและขาดปฏสมพนธกบคนรอบขาง จนกลายเปนวกฤตเยาวชนไทยไดสญเสยจตสานกสาธารณะเพอสวนรวมอยางเหนไดชดเจน

เมอการใชเวลาสวนใหญของเยาวชนอยในสถานศกษา ดงนน สถานศกษาจงมบทบาทสาคญในการสรางจตสานกสาธารณะแกเยาวชนใหเหนความสาคญของเรอง “สวนรวม” โดยเรมตนจากการทาประโยชนแกชมชนโดยรอบ ซงสอดคลองกบแนวทางการจดการศกษายคใหมทพยายามเปลยนแปลงไปสลกษณะ “เชงบรณาการ” มากขน ตวอยางคอ รายวชาจตสานกสาธารณะเพอชมชน โดยหมวดวชาศกษา

  19

ทวไป คณะศลปศาสตรและวทยาศาสตร มหาวทยาลยธรกจบณฑตย ทไดนารองการจดการศกษาในลกษณะเชงบรณาการทงดานทฤษฎ การปฏบต และคณธรรมหรอการสรางจตสานกสาธารณะของนกศกษาเขาไวดวยกน เพอผลตบณฑตทถงพรอมทงดานคณภาพและคณธรรม

กระบวนการจดการเรยนการสอนแกนกศกษาใหเรยนรชมชน ดวยชดความรทเปนทฤษฎและแนวคดวาดวยเรองชมชนและการศกษาชมชน ตลอดจนมการฝกปฏบตในหองเรยนของจรงหรอ “ชมชน” ทอยโดยรอบมหาวทยาลยธรกจบณฑตย โดยมงประเดนครอบคลมทงดานโครงสรางสงคม สงแวดลอมและสงคมวฒนธรรม นอกจากนน ยงไดมการนาเอาเทคนควธการศกษาแบบมานษยวทยาไปปรบใช ไดแก เทคนคการสงเกต การสมภาษณ ตลอดจนการสรางเครองมอศกษาชมชนใหงายและสนกยงขนดวยการทาแผนทเดนดน ซงตองอาศยจนตนาการและความสามารถทางศลปะของนกศกษาดวย หลงจากการศกษาชมชนและไดขอมลทเกยวของทงสภาพทวไปชมชนและปญหาทคนพบ ถอเปนอกหนงขนตอนทนกศกษาตองระดมสมองเพอคดคนรปแบบโครงการในการใหบรการชมชนตอไป ซงในสวนนอาจเรยกวากระบวนการพฒนาจตสานกสาธารณะเพอชมชนของนกศกษา กาลงเดนทางสตวอยางทเหนชดเปนรปธรรม ดงปรากฎเปนโครงการบรการชมชนรปแบบทหลากหลายทงการใหบรการตามลกษณะปญหาทพบในชมชน และโครงการบรการชมชนในลกษณะเสรมสรางความสมพนธระหวางคนในชมชนโดยการมสวนรวมของนกศกษา

จากกรณศกษาเปนสวนหนงของพยายามของการจดการเรยนการสอนโดยมหาวทยาลยธรกจบณฑตยในฐานะเปนสวนหนงของสถาบนอดมศกษาไทย ซงเชอในเรองการสรางบณฑตทพรอมทงความรและคณธรรม โดยผลแหงความพยายามพฒนารายวชาจตสานกสาธารณะเพอชมชนนาจะสามารถใชเปนแนวทางพฒนาทนมนษยอยางเยาวชนไทยใหมจตใสใจ คดเพอสวนรวม และเตบโตเปนทรพยากรมนษยทม “คณคา” ในสงคมไทยมากขน ยงกวานน เมอพจารณาอกมมหนงการพฒนาจตสานกสาธารณะเพอชมชนของเยาวชน ถอเปนสวนหนงของการพฒนาชมชนดวยเพราะกระตนความเปนชมชนหรอสานกของชมชนใหเกดขนได เนองจากปจจบนทศทางการพฒนาชมชนมปจจยสาคญคอ นอกจากสงเสรมการสรางสวนรวมจาก “คนนอก” เชน องคกรเอกชน กลมนกศกษา อาสาสมครแลวยงตองอาศยสวนรวมของ “คนใน” เพอพฒนาชมชนไปพรอมกน

7. จดแขงและขอจากดของการพฒนาจตสานกสาธารณะเพอชมชน การพฒนาจตสานกสาธารณะเพอชมชนของนกศกษาผานรายวชาทนาเสนอในบทความน แมดเหมอนไมแตกตางจากกลมนกศกษาทรวมตวเปนอาสาสมคร หรอตงชมรมเพอบาเพญประโยชนมากนก เพราะวตถประสงคทงสองรปแบบตางมงพฒนาจตสานกสาธารณะเพอสวนรวม แตการนาเอากจกรรมบาเพญประโยชนรวมเขากบรายวชา หรอทเรยกวา “กจกรรมรวมหลกสตร” ซงมทงหลกเกณฑ การวางแผน แนวทางปฏบต การวเคราะหและการประเมนผลการเรยนทชดเจนผลยอมสรางความพเศษและมองเหนความตางจากการทากจกรรมบาเพญประโยชนโดยทวไป เนองจากผเรยนจะผาน

  20

กระบวนการพฒนาในลกษณะทเรยกวา “การพฒนาแบบองครวม” ซงเปนการสอนแบบบรณาการและการเรยนรแบบบรการหรอมการฝกปฏบตจรง ทาใหนกศกษาไดรบประโยชนรอบดานทงดานความร และการฝกวธการคด วเคราะห แกปญหาเฉพาะหนา ฝกการทางานเปนกลม และใชพลงกลมในการทาความดเพอชมชน

ภายใตความคาดหวงของการสรางรายวชาทมงใหนกศกษาพฒนาจตสานกสาธารณะเพอสวนรวมผานการบรการชมชน หากแตในทางปฏบตมขอจากดในการพฒนาอยไมนอยซงรวบรวมเบองตนพบวามปจจยทเกยวของทงจากภายใน เชน สาหรบกลมผเรยนพบวามความพรอม ความสนใจและการทมเทในการทากจกรรมแตกตางกน กลมผสอนมจานวนนอยเมอเทยบกบจานวนนกศกษาทาใหมขอจากดในการดแลนกศกษาเมอลงพนททากจกรรมตางๆ การจดการเรยนการสอนภายใตขอจากดเรองระยะเวลา 1 ภาคการศกษาอาจไมเพยงพอสาหรบการพฒนาใหนกศกษาเกดจตสานกสาธารณะ สวนปจจยภายนอกโดยเฉพาะความรวมมอของชมชนทนกศกษาลงพนทศกษาและใหบรการยงไมมากเทาทควร ซงปจจยเหลานกลายมาเปนขอจากดในกระบวนการพฒนาจตสานกสาธารณะเพอชมชนของนกศกษา และประโยชนทชมชนจะไดรบทงสน

ดงนน ขอเสนอแนะเพอปรบปรงรายวชาในอนาคตเหนควรเนนวจยเพอประเมนจตสานกสาธารณะของนกศกษาทเรยนวชานวามพฒนาการเชนไร มความแตกตางกนหรอไมทงกอนและหลงเรยน ควรเปรยบเทยบกบการศกษากลมทไมไดเรยนดวย รวมถงศกษาปญหาอปสรรคอนๆทงในแงการจดการเรยนการสอนและความคดเหนจากชมชน เพอเปนการสรางรปแบบกระบวนการพฒนาจตสานกสาธารณะเพอชมชนทมประสทธภาพตอไป

  21

เอกสารอางอง กาญจนา แกวเทพ. เครองมอการทางานแนววฒนธรรมชมชน. กทม : สภาคาทอลกแหงประเทศ ไทยเพอการพฒนา,2538 กลทพย ศาสตระรจ. การถอดบทเรยนกระบวนการสอสารของกลมเยาวชนในจตสานก

สาธารณะ. รายงานผลการวจยโครงการวจยชด “การสอสารจตสานกสาธารณะ”.กทม: มหาวทยาลยธรกจบณฑตย,2551

โกมาตร จงเสถยรทรพยและคณะ. คมอจดอบรมวถชมชน. กทม : สานกวจยสงคมและสขภาพ, 2550

โครงการอาสาเพอในหลวง. คมอจตอาสา. กรงเทพฯ: ศนยประสานงานเครอขายจตอาสา,มปป. จรวฒน วรงกร. มมหนงของความคดการสรางจตสานกเพอสวนรวมแกนกศกษา. ในเอกสาร

ประกอบการประชมวชาการประจาปของเครอขายสถาบนอดมศกษา เขตภาคกลางเพอพฒนาบณฑตอดมคตไทย, จตสานกเพอสวนรวม. หนา 26-32. กรงเทพฯ: โรงพมพมหาวทยาลยธรกจบณฑตย,2549

จานง อดวฒนศกดและคณะ. หลกสงคมวทยา. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, 2540 ปารชาต วลยเสถยร และคณะ. กระบวนการและเทคนคการทางานของนกพฒนา. กรงเทพฯ

: โครงการเสรมสรางการเรยนรเพอชมชนเปนสข (สรส.), 2546 พทยา สายห. ลกษณะของชมชนในสงคมไทย.ใน เอกสารการสอนชดวชาคหกรรมศาสตรกบ

การพฒนาชมชน หนวยท 1-7. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, 2534 ไพฑรย สนลารตน. หลกสตรวชาศกษาทวไป หลกการและวธดาเนนการ. กทม. : โรงพมพ แหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. 2549 ภาวน ศรประภานกล. วาดวยเรองการพฒนาทนมนษย. ประชาชาตธรกจ (15 เมษายน 2547) : 2 ราชบณฑตยสถาน. พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน. กทม: นานมบคสพบลเคชน,2522 วนวร จะน. บรณาการ : เรยนรสชมชน ใน 4 ทศวรรษนวตกรรม มหาวทยาลยธรกจบณฑตย หนา

45-52. กทม.: โรงพมพมหาวทยาลยธรกจบณฑตย,2552 . วถชมชนสแยกทางนา: วถเมอง วถคน ชมชนทแปรเปลยน. กทม : โรงพมพ

มหาวทยาลยธรกจบณฑตย, 2551 วลลภา เทพหสดน ณ อยธยา. แนวทางการพฒนาบณฑตอดมคตไทย ในเอกสารประกอบการประชม

วชาการประจาปของเครอขายสถาบนอดมศกษา เขตภาคกลางเพอพฒนาบณฑตอดมคตไทย, จตสานกเพอสวนรวม หนา 16-25. กรงเทพฯ:โรงพมพมหาวทยาลยธรกจบณฑตย,2549

  22

สญญา สญญาววฒน. จตสานกเพอสวนรวมเชงพทธ. ในเอกสารประกอบการประชมวชาการ ประจาปของเครอขายสถาบนอดมศกษา เขตภาคกลางเพอพฒนาบณฑตอดมคตไทย, จตสานกเพอสวนรวม หนา 41-45. กรงเทพฯ:โรงพมพมหาวทยาลยธรกจบณฑตย,2549

สถาบนสขภาพเดกแหงชาตมหาราชน. "ประเมนเดกไทยขาดจตสานก” (18 ธนวาคม 2549) (ออนไลน). แหลงทมา : http://tnews.teenee.com/etc/6521.html (19 มถนายน 2552)

สนธยา พลศร. กระบวนการพฒนาชมชน. กทม: สานกพมพโอเดยนสโตร, 2537 . ทฤษฏและหลกการพฒนาชมชน. กทม.: สานกพมพโอเดยนสโตร, 2545 สมพงษ จตระดบ. ผลวจยโครงการ Child Watch ชเดกอดมศกษาโดดเรยนมากสด (4 ธนวาคม

2550) (ออนไลน). แหลงทมา : http://www.cedthai.org/webboard.php (19 มถนายน 2552) สภางค จนทวานช. วธการวจยเชงคณภาพ. กรงเทพมหานคร: สานกพมพแหงจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย, 2546 ศนยเครอขายองคความรสาธารณะดานการจดการทนมนษย. “จตสาธารณะ” ทนของมนษยในโลก

ยคใหม (2550) (ออนไลน) แหลงทมา :http://www.thaihrhub.com/index.php/knowledge/journal-view/2007-10-22-matichon/# (19 มถนายน 2552)

Brown,K. Social Blueprints : Conceptual Foundations of Sociology. New York: Oxford University Press,2004

Giddens,Anthony. Sociology. Oxford:Blackwell Publishing Ltd., 2004 Hughes,Michael. Sociology : The Core. 6th ed. New York: McGraw-Hill, 2002 Newman,David M. Sociology: Exploring the architecture of everyday life. London: Sage

Publications,2004 Schaefer,Richard T. Sociology: A Brief Introduction. 5th ed. New York: McGraw-Hill, 2004