"จตตนคร นครหลวงของโลก"

บทพระนพนธในองคสมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก

คดลอกจากหนงสอ…

จตตนคร นครหลวงของโลก และ

แนวปฏบตในโพธปกขยธรรม ๓๗ [กรงเทพฯ : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๒๕]

พระนพนธในองคสมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก แตครงยงด ารงพระสมณศกดเปนพระสาสนโสภณ

ไดทรงเรยบเรยงไวส าหรบอานออกอากาศทางสถานวทย อ.ส. พระราชวงดสต ในรายการ “การบรหารทางจต” เปนประจ าทกเชาวนอาทตย ระหวางปพทธศกราช

๒๕๑๓ ถง ๒๕๑๕

องคสมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก

ทรงประทานอนญาตใหจดพมพบทพระนพนธ เรอง “จตตนคร นครหลวงของโลก”

เพอแจกเปนธรรมทานไดตามทกราบทลขอ [ท พ ๓๔๖/๒๕๕๑]

๑

สารบาญ

จตตนคร นครหลวงของโลก ..................................................................................................... ๔

ลกษณะจตตนคร ...................................................................................................................... ๕

ภยแหงจตตนคร ........................................................................................................................ ๖

ผงเมองแหงจตตนคร ................................................................................................................ ๗

ระบบสอสารแหงจตตนคร ......................................................................................................... ๘

ชอเจาเมองแหงจตตนคร ........................................................................................................ ๑๐

ลกษณะเจาเมองจตตนครและทวารเมอง ............................................................................... ๑๒

สมทย เพอนคหของเจาเมองจตตนคร ................................................................................... ๑๓

ลกษณะของสมทย ................................................................................................................. ๑๔

หวโจกของสมทยและลกมอ ................................................................................................... ๑๕

หวไมอก ๑๖ คนของสมทย .................................................................................................... ๑๖

เครองปกปดสจจะในขาวสาร ตณหารอยแปด ........................................................................ ๑๘

กเลสพนหา ............................................................................................................................ ๑๙

สมทยใสความหวง บงทกข เกบปญญา ................................................................................. ๒๐

ลกษณะอารมณ เครองมอสมทย ............................................................................................ ๒๑

จตตนคร เมองภาพยนตร ........................................................................................................ ๒๒

ยาเสพยตด สตว ๖ ชนด ........................................................................................................ ๒๓

สมทยรกษาพชพนธแหงมนษยและสตว ................................................................................ ๒๕

คบารมของนครสาม ................................................................................................................ ๒๖

ธรรมสาหรบผปกครอง ............................................................................................................ ๒๗

พระบรมคร ผไมมกาล ระยะ ระดบ ขนาด ............................................................................... ๒๘

คบารมแนะนาใหใชศล หร โอตตปปะ .................................................................................... ๒๙

ศลวนยรกษาไตรทวาร หรโอตตปปะเปนนครบาล .................................................................. ๓๐

วนขนปใหมในจตตนคร .......................................................................................................... ๓๑

สมทยยดไตรทวารใหทจรต .................................................................................................... ๓๒

ศลฯ กลบเขารบหนาท และเพมกาลง .................................................................................... ๓๒

คอาสวะ .................................................................................................................................. ๓๔

จตตนคร เมองตนแบบ ........................................................................................................... ๓๕

ศาสนาในจตตนคร .................................................................................................................. ๓๖

พระมหาสตวผจญมาร ............................................................................................................. ๓๗

พระมหาสตวชนะมารและตรสร ............................................................................................... ๓๘

จตตนครมสองศาสนา ............................................................................................................. ๓๙

ผนาศาสนาทงสองเขาไปตงในจตตนคร ................................................................................ ๔๐

ความแตกตางแหงสองศาสนา ................................................................................................ ๔๑

ในจตตนครมเสรภาพเตมทในการถอศาสนา ........................................................................... ๔๒

สวรรคชน ๖ ............................................................................................................................ ๔๓

เมองทมปฏวตรฐประหารกนบอยทสด ................................................................................... ๔๔

หนาทของคอาสวะ ................................................................................................................ ๔๕

เพอนสนทของคอาสวะ .......................................................................................................... ๔๖

อนสย - ตนตระกลของหวโจกทง ๓ ...................................................................................... ๔๗

อธยาศย ๑๐ ประการของคบารม ........................................................................................... ๔๘

๒

คอาสวะไดโอกาสทจดบกพรอง ............................................................................................. ๔๙

อารมณ – กามฉนท ................................................................................................................ ๕๐

พยาบาท ................................................................................................................................ ๕๑

อโยนโสมนสการ .................................................................................................................... ๕๓

โขนโลกโรงใหญ ................................................................................................................... ๕๔

จตตภาวนา ............................................................................................................................ ๕๕

อฐผกาวหนา ......................................................................................................................... ๕๕

ปญหา ๔ ขอ .......................................................................................................................... ๕๖

นครชายแดน ......................................................................................................................... ๕๗

โยนโสมนสการ อสภนมต ...................................................................................................... ๕๘

เมตตาเจโตวมตต ................................................................................................................... ๕๙

อาโลกสญญา ......................................................................................................................... ๖๐

อานาปานสต .......................................................................................................................... ๖๑

โยนโสมนสการ กศล อกศล ................................................................................................... ๖๒

อปมา ๕ ขอ ........................................................................................................................... ๖๓

สมทยซบเซา .......................................................................................................................... ๖๔

กลวธของสมทย ..................................................................................................................... ๖๕

เหนโซเปนสรอย ..................................................................................................................... ๖๖

สงโยชนสบ ............................................................................................................................ ๖๗

ไตรภมโลก ............................................................................................................................. ๖๘

นายชางผออกแบบและสรางไตรภม ....................................................................................... ๖๙

วฏฏะ ...................................................................................................................................... ๖๙

มายา ...................................................................................................................................... ๗๐

มจฉาทฐ ................................................................................................................................. ๗๑

สมมาทฐ ................................................................................................................................ ๗๕

พรปใหม สมมาทฐ (ตอ) ....................................................................................................... ๗๙

ทฐ ๒ ...................................................................................................................................... ๘๑

ทฐ ๑๐ .................................................................................................................................... ๘๓

เหตการณไมแนนอน ............................................................................................................. ๘๔

ธรรมขนธ ............................................................................................................................... ๘๕

กองทพใหญมรรค .................................................................................................................. ๘๖

กองทพใหญสงโยชน ............................................................................................................ ๘๗

แมทพใหญของกองทพใหญทงสอง ..................................................................................... ๘๘

ภเขาวงแหวน ........................................................................................................................ ๘๙

เรมอาการแปรปรวนในจตตนคร .............................................................................................. ๙๐

ลกษณะนครสามเปลยนไป ..................................................................................................... ๙๑

สมทยฉวยโอกาส ................................................................................................................... ๙๒

กองทพใหญสงโยชนเดนสวนสนาม ....................................................................................... ๙๓

เสยงเรยกรองกองทพใหญมรรค ............................................................................................. ๙๖

ปฏบตตามพทธปฏปทา ......................................................................................................... ๙๗

กองทพใหญมรรคเตรยมแสดงกาลง ..................................................................................... ๙๘

เรมการแสดงกาลง ดวยอทธแหงธาต ๔ ................................................................................ ๙๙

ดกใจในปญหา “ตวเรา” โดยแสดงภาพอบายภม ................................................................. ๑๐๐

ดกใจในปญหา “ตวเรา” โดยแสดงภาพสวรรค ..................................................................... ๑๐๑

๓

“ตวเรา” บายหนาสคตทจะไปเกด ........................................................................................ ๑๐๑

ทกคนสรางหรอเปลยนคตภายหนาของตนได ...................................................................... ๑๐๒

สนสงสยในชาตและกรรมทง ๓ กาล .................................................................................... ๑๐๓

กองทพใหญมรรคแสดงกาลง ............................................................................................. ๑๐๔

อนปพพปฏปทา .................................................................................................................... ๑๐๖

จตตาภนหารท ๑ ญาณทสนะในกายจตชนใน ..................................................................... ๑๐๗

จตตาภนหารท ๒ มโนมยทธ ............................................................................................... ๑๐๘

จตตาภนหารท ๓ อทธวธ ..................................................................................................... ๑๐๙

จตตาภนหารท ๔ ทพโสต .................................................................................................... ๑๑๐

จตตาภนหารท ๕ เจโตปรยญาณ ......................................................................................... ๑๑๐

จตตาภนหารท ๖ ปพเพนวาสานสสตญาณ .......................................................................... ๑๑๑

จตตาภนหารท ๗ ทพจกษ หรอจตปปาตญาณ .................................................................... ๑๑๒

จตตาภนหารท ๘ อาสวกขยญาณ ....................................................................................... ๑๑๔

ชาวจตตนครถงไตรสรณคมน เหนสจจะของสมทย ............................................................. ๑๑๕

จตตนครตงเครยดคบขนทสด โรงงานสงกดธาตทง ๕ ........................................................ ๑๑๖

โรงงานเกาแกชารด ผลตของไมดออกมา ........................................................................... ๑๑๗

สงประกอบเปนจตตนครและระบบงาน ................................................................................. ๑๑๘

สมทยประชมวางแผนขนสดทาย .......................................................................................... ๑๒๐

คบารมแนะนาบญกรยา ......................................................................................................... ๑๒๑

เชญทตทงคมาดวน สมทยเปดการโจมต ............................................................................ ๑๒๒

ทตดวนทงคเขาเมอง เสนอพทธสาสน ................................................................................ ๑๒๓

นครสามอานพทธสาสนแลวเพงพนจคทต .......................................................................... ๑๒๔

กองทพใหญทงสองตอสกน ................................................................................................ ๑๒๕

อวสานแหงจตตนคร ............................................................................................................. ๑๒๖

พรสงทาย ............................................................................................................................ ๑๒๗

๔

จตตนคร นครหลวงของโลก

จะวาถง จตตนคร ตามพระพทธภาษตวา “พงกนจตทมอปมาดวยนคร” จตตนคร เปนนครทแลไม

เหนดวยตา นาจะคลายกบเมองลบแล แตกไมถงกบลลบจนตดตอไมไดเสยเลย จตตนครมทาง

ตดตอกบโลกแหงวตถได ทงมการตดตอกนอยเสมอ นาจะไมตางกบเมองไทยทตดตอกบเมอง

ตาง ๆ ไดทวโลกโดยทางอากาศ ทางบก และทางนา จตตนครเปนเมองทไมสงบนก ตองทา

สงครามอยเสมอ เพราะมโจรผรายขาศกศตรอนจาตองปองกนปราบปรามโดยไมอาจประมาทได

คลายกบเมองทว ๆ ไป

จตตนคร เปนนครหลวงของโลก เปนแหลงเกดแหงสขทกข ความเจรญความเสอม สมบตวบตแหง

โลกทงสน จะกลาววา จตตนครเปนแหลงเกดแหงนรกสวรรคนพพานทกอยางกนาจะไมเกนไป แต

จตตนครเปนนครหลวงลบแล มองไมเหนดวยตาอยนนเอง จะวาตงอยในแดนสวรรควมานชนใด

ชนหนงกไมใช เพราะตงอยในเมองมนษยนเอง แตเปนทซ งคนทงปวงไมคอยจะสนใจไปเทยวดชม

ทเรยกวาไปทศนาจร คนทงปวงสนใจไปเทยวดชมเมองทเหนดวยตาฟงไดดวยหมากกวา แมจะ

ไกลสกเทาไรกพยายามไป พยายามไปในโลกนรอบแลว กพยายามไปในโลกอนดงทพยายามไป

ดวงจนทรกนมาแลว นาจะพยายามไปดจตตนคร ซงเปนนครหลวงอนแทจรงของโลก หรอของทก ๆ

คน ถงจะเปนนครลบแลไมเหนไดดวยตาเนอ กอาจไปดไดดวยตาใจ และจตตนครนอยไมไกล อย

ใกลทสด เพราะตงอยในจตของทกคนนแหละ เพยงทาความสงบจตดจตของตนกจะเหนจตตนคร

ราง ๆ ซงอาจยงไมเหนวาจะเปนนครทนาดตรงไหน เพราะเมอดกจะพบแตความคดทฟ งซานกบ

อารมณคอเรองตาง ๆ จนไมอยากจะด สดโทรทศนหรอไปเทยวดอะไรตออะไรไมได มานงดจตใจ

ของตนเองไมนาจะสนกทตรงไหน

เปรยบจตตนครกบเมองลบแลไดกเหนจะตรงทวากนวา เมองลบแลนนคนทเคยพลดเขา

ไปพบ ไดเหนภมประเทศบานเรอนและผคนหญงชายสวยงามนาดนาชมกลบออกมาแลวกจาทาง

กลบไปอกไมได แตกไดเทยวบอกเลาใคร ๆ ถงความสวยงามนาดนาชมในเมองลบแลนน และ

ชบอกสถานทตงไดเพยงคราว ๆ บรรดาผทอยากเหนเมองลบแลกพากนเดนทาง แตกไมไดพบเมอง

ทวาสวยงามเหลอเกนนน พบแตทงหญาปาเขาทไมนาชมอยางไร ซายงรงรงตาเสยอกดวย นนก

เพราะบคคลเหลานนยงไมพบทางเดนเขาสเมองลบแลใหถกตอง จงยงไมไดชมความงามวจตรของ

เมองลบแล

การจะไปชมจตตนครกเชนกน ถายงเดนทางไปไมถงจตตนคร กยอมจะยงไมไดชมความงามอยาง

วจตรพสดารของจตตนคร จะไดพบแตความวนวายฟงซานของอารมณยง ๆ ทงหลาย ทไมนาดไม

นาชม แตกลบนาเบอหนายเสยดวยซา แตจตตนครจรง ๆ นนไมเปนเชนนน จตตนครจรง ๆ มความ

พสดารนาดนาชม ทานผเขาถงนครนนแลวยอมกลาวเชนน ยอมชกชวนแนะนาใหใคร ๆ ทงหลาย

พยายามไปใหถงจตตนคร โดยไปตามทางทพระสมมาสมพทธเจาทรงชบอกไวแลว ดวยวธทตรส

สอนไวแลวเชนกน

บรรดาผมาบรหารจตทงหลายดวยความตงใจจรง นบไดวาไดเรมกาวเขาสทางทจะนาไปถงจตตนคร

ไดแลว แมมความตงใจจรงพยายามตลอดไป กยอมจะเดนไปไดถงจดหมายปลายทาง ถงจตตนคร

ไดเหนความวจตรพสดารของนครนนดวยตนเอง

๕

ลกษณะจตตนคร

อนลกษณะแหงจตตนครนน กเชนเดยวกบนครโบราณทงหลาย กลาวคอ มปอมปราการ มประต ๖

ประต มถนน ๔ แพรง มนครสามคอเจาเมอง เจาเมองแหงจตตนครสถตอยตรงทรวมของถนน ๔

แพรง และมนามวา “วญญาณ” หรอ “จตต” มประชาชนชาตตาง ๆ ไปมาหาสเมองนกมาก พากน

อพยพมาตงบานเรอนอยในเมองนกม มาพกอยชวคราวกม มาเทยวทศนาจรแลวไปกม เพราะประต

เมองทง ๖ มกจะเปดอยทงกลางวนกลางคน จะปดกเมอเจาเมองหลบ เมอเจาเมองยงไมหลบกเปด

ประตรบอยเสมอ ไมวาจะดกดนเทยงคนเพยงไร ถงจะคามดกจดไฟสวางไสว ไมยอมแพความมด

เหมอนอยางกรงเทพพระมหานครในยามราตรนนเอง

จตตนคร จงเปนเมองทพรอมพรงดวยผคนและสงตาง ๆ หลายหลากมากประการ เปน

ตนวาพรงพรอมไปดวยรปหลากหลาย อยากจะดอะไรกมกจะมใหด พรงพรอมไปดวยเสยง

หลากหลาย อยากจะฟงอะไรกมกจะมใหฟง พรงพรอมไปดวยกลนหลากหลาย อยากจะดม จะลม

หรอจะบรโภครสเชนไร ถารางกายไมเปนอมพาต เปนรางกายทสมประกอบอย กมกจะสมประสงค

ทงพรงพรอมไปดวยเรองราวตาง ๆ สาหรบบารงบาเรอใจหลากหลาย ไมมหมดสน เมอเขามาถง

เมองน จะมเรองเสนอสนองทางใจตงแตตนนอนจนถงหลบไปใหม ไมมเวลาวางเวน ดกนาจะเหนด

เหนอย หรอจะกลมใจตาย หรอจะกลมเปนบา เพราะตองพบเรองตาง ๆ มากมาย กเหนดเหนอยกน

จรงอยเหมอนกน แตเหนอยแลวกพกกนอน ทกลมใจตายหรอทกลมเปนบาไปกมอยไมนอย เพราะ

จตตนครมส งตาง ๆ พรงพรอม ประชาชนชาตตาง ๆ จงพากนมาจากทตาง ๆ ทวโลก และจตตนครน

แมจะมลกษณะเปนอยางเมองโบราณ กหาเปนเมองโบราณหรอเปนเมองลาสมยไม แตเปนเมองท

ทนสมย มไฟฟา มวทย มโทรทศน มส งตาง ๆ เหมอนอยางเมองททนสมยทงหลาย รวมความวา

เมองในปจจบนนมอะไร จตตนครกมส งเหลานนครบถวน และอนทจรงจะมมากกวาเมองอน ๆ เสย

อก เพราะยงมส งวเศษตาง ๆ อยในจตตนครอกมากทคนทวไปยงไมรไมเหน เวนไวแตพระพทธเจา

และพระพทธสาวกผรผเหนทงหลาย

ตามทพรรณนาถงความพรงพรอมตาง ๆ ของจตตนครน นาจะเหนวา จตตนครเปนนครทนาเปนสข

สบาย ซงกเปนเชนนน คอเปนสขสนกสบายอยไมนอย แตกยงเปนเมองทมทกขรอนภยพบตอยมาก

ทงโดยเปดเผย ทงโดยซอนเรน อนเกดจากภยธรรมชาตกม เกดจากภยพลเมองของจตตนครนนกอ

ขนกม ทงเจาเมองเองบางคราวกมความหลงเขาใจผด คบคนผด ใชคนผด กยงทาใหเกดความ

วนวายเดอดรอนระสาระสาย และจะเปนดงนจนกวาพระพทธเจาจะเสดจมาโปรด นนกคอจนกวาจะ

รบพระธรรมคาสงสอนของพระพทธเจาเขาไประงบดบความวนวายเดอดรอนทงหลาย ทยอมมอย

ประจาจตตนครทกแหง

อนพระธรรมคาสงสอนของพระสมมาสมพทธเจานน เปนสงเดยวทสามารถใชเปนเครอง

ปราบ เครองขบไล เครองกาจดบรรดาเหตแหงความเดอดรอนวนวายของจตตนครทงหลายได

เราทกคนเปนเจาของจตตนครดวยกนทงนน เราทกคนจงมหนาทจะตองนาธรรมของพระพทธเจา

ไปปราบ ไปไล ไปกาจดเหตแหงความเดอดรอนไมสงบสขในนครของเรา บรรดาผมาบรหารจต

ทงหลายลวนเปนผเปนเจาของจตตนคร ทกาลงพยายามจะทานครของตนใหเปนนครแหงความ

รมเยนเปนสข แมยงมความเดอดรอนวนวายบาง กไมมากมายเทานครของบรรดาผยงไมสนใจกบ

การบรหารจตเสยเลย

๖

ภยแหงจตตนคร

จตตนคร กเชนเดยวกบนครทงหลาย คอเปนนครทมภยธรรมชาต ภยธรรมชาตแหงจตตนคร กคอภย

ทเกดจากธาตทง ๔ คอ ดน นา ไฟ และลมนแหละ ดกคลาย ๆ กบภยธรรมชาตของโลก เชน บาง

คราวดนถลม บางคราวไฟไหม บางคราวลมพายเกดนอยหรอมากเปนคราว ๆ ถาเปนไปโดยปรกต ก

ไมเปนภย ทงกลบเปนเครองเกอกลชวตของสตวโลกทงมนษยและดรจฉาน เพราะสตวโลกทงหมด

กตองอาศยธาตทง ๔ นเปนเครองบารงเลยงรางกายทประกอบขนดวยธาตทง ๔ เชนเดยวกน ตอง

บรโภคอาหาร เชน ขาว นา ตองมความอบอน ตองหายใจเอาอากาศเขาไปบารงเลยงรางกายอยทก

ขณะ ชวตทประกอบขนดวยธาตทง ๔ กตองอาศยธาตทง ๔ บารงเลยงใหดารงอย ภยของจตตนคร

กเกดจากธาตทง ๔ เชนเดยวกน

ดงทไดกลาวแลววา จตตนครมถนน ๔ แพรง มนครสามคอ เจาเมอง ทสถตอยตรงทรวมของถนน ๔

แพรง ทานผรไดกลาวบอกไววา ถนน ๔ แพรงนน คอธาตทง ๔ คอธาตดน นา ไฟ ลม เจาเมองคอ

จต สถตอยตรงทรวมของธาตทง ๔ นเอง ฉะนน เมอธาตทง ๔ ยงรวมกนอยเปนปรกต ทอยของเจา

เมองกเปนปรกต ถาธาตทง ๔ เกดผดปรกต เชน มจานวนลดนอยลงไปกวาอตราทควรม หรอธาต

อยางใดอยางหนงนอยหรอมากเกนไป จตตนครกระสาระสายไมเปนสข ทงเจาเมองและพลเมองทง

ปวงกอยไมเปนสข

แตเหตททาใหธาตทง ๔ แหงจตตนครแปรปรวนนน บางทกเกดจากเจาเมองและพลเมองทาขนเอง

เชน พากนรนเรงสนกสนานเกนไป ไมคอยดแลทานบารงทาง ๔ แพรง คอธาตทง ๔ ไวใหด ก

เหมอนอยางถนนหนทางในบานเมองเรานแหละ ถาไมหมนทะนบารงคอซอมแซมตบแตงอยเสมอ

แลว กจะเสยหายไปโดยลาดบ บางทเกดจากธรรมชาต เชน บางคราวลมกาเรบ ทาใหจตตนครหวน

ไหว บางคราวไฟกาเรบ ทาใหรอนรมคลายกบเกดลมพาย เกดไฟไหม ในบานเมองเรานแหละ

เจาเมองและพลเมองทงปวงกหมดผาสข ภยเชนนชาวจตตนครเรยกกนวา “ภยพยาธ” อกอยางหนง

เรยกกนวา “ภยชรา” คอ ถนน ๔ แพรงนนเกาแกลงไปทกวน แสดงความชารดทรดโทรมใหเหนอย

เรอย ๆ ทงเจาเมองและพลเมองตางกพากนแกไขซอมแปลงตาง ๆ อยางสดฝมอ บางทกใชตดตอ

ตบแตง บางทกใชสทาใหแดงบาง ใหดาบาง ใหขาวบาง เปนตน สดแตจะเหนวาควรตบแตงอยางไร

ตอสกบ “ภยชรา” ทมาเกดขนแกจตตนคร กพอแกไขปะทะปะทงไปได แตถนน ๔ แพรงนกทรด

ชารดลงอยเรอย ๆ เจาเมองเองทดารงชวตอยตรงทรวมของถนน กเรมออนเพลยเมอยลา ไมวองไว

กระฉบกระเฉงเหมอนแตกอน ยงอกภยหนงทชาวจตตนครกลวนกหนากคอ “ภยมรณะ” ซงจะ

ทาลายถนน ๔ แพรงของจตตนคร เทากบเปนการทาลายเมองกนทงหมดทเดยว และตางกรวาภยน

จะตองมาถงในวนหนงขางหนา แตกพากนนอนใจเหมอนอยางไมมภย

ผมาบรหารจตทงหลาย คอผพยายามศกษาปฏบตใหรจกวธจดการกบภยดงกลาวแลวทงหมดใหได

ดทสดในยามเมอภยดงกลาวนนเกดขนกบจตตนครของตน ๆ ผบรหารจต คอผศกษาธรรม และธรรม

นนทานเปรยบเปนรมใหญทกนแดดกนฝนได หรอจะกลาวอกอยาง ธรรมกคอเครองปองกนรกษา

เจาเมองแหงจตตนครใหพนภยทงหลายดงกลาวแลว แมภยจะเกดขนหนกหรอเบาเพยงไร เจาเมอง

ทมธรรมเปนเครองปองกนรกษากยอมไมกระทบกระเทอนเพราะภยนนหนกเกนไป สวนเจาเมองท

ไมมธรรมจกตองไดรบแรงกระทบกระเทอนเตมทเปนธรรมดา กเหมอนคนไมมรมใหญ เดนตากแดด

ตากฝนกยอมรอนยอมเปยก สวนคนทมรมใหญ แมจะมฝนตกแดดออกกยอมพนจากความรอนความ

เปยกไดโดยควร การมาบรหารจตหรอการมาศกษาธรรมของพระสมมาสมพทธเจา จงเปนสงควร

กระทาทวกน แมปรารถนาความพนภยทงปวง

๗

ผงเมองแหงจตตนคร

จตตนคร มถนนสายสาคญ ๔ สายทมาบรรจบกน แตมใชหมายความวาทงเมองจะมถนนอยเพยง ๔

สายเทานน ยงมถนนทตดจากถนน ๔ สายนนออกไปในทตาง ๆ อกมายมายทวทงเมอง สาหรบเปน

ทางคมนาคมของพลเมองและสาหรบขนลาเลยงอาหาร ขาวนา สนคาตาง ๆ ไปเลยงพลเมองได

โดยสะดวกทงเมอง มไฟฟาและนาใชสมบรณ ระบบจายกระแสไฟและจายสงนากเรยบรอย เพราะม

สายไฟตอทวไปทกซอกเลกตรอกนอย เปดสวางอบอนอยเสมอ มคลองสงนา และมทอนาใหญเลก

ทวไปเชนเดยวกน มลมพดผานไดทวไปทงหมด ไมอบลม แผนดนกชมชน เหมาะเปนทเพาะปลก

พชผลทงปวง

และเมองนจดระบบเรองปากทองของพลเมองทงหมดไวดมาก นาจะไมมเมองไหน ๆ ทาไดเหมอน

คอตงโรงครวใหญไวสาหรบเลยงพลเมองทงหมดไวเพยงแหงเดยว เรยกวาเปนทองของเมอง และ

มปากของเมองเพยงปากเดยว สาหรบลาเลยงอาหารเขาสทอง โดยวางทอจากปากเมองเขาไปส

ทองของเมองซงเปนโรงครวใหญ ครนปรงอาหารเสรจแลว กสงอาหารไปเลยงพลเมองทงเมองทาง

ทออกเหมอนกน ไมตองใชรถหรอพาหนะอะไรบรรทกทงนน ในคราวทหาอาหารไดไมเพยงพอ ก

เฉลยอาหารไปเลยงกนทวทงเมองเทา ๆ กน มมากกกนมาก มนอยกกนนอยเทา ๆ กน ไมมกอด

เหมอนกนทงเมอง พลเมองทงหมดไมมใครกนนอยหรอมากกวากน ทงไมมใครกนดหรอเลวตางกน

ตางกนเหมอน ๆ กนทงหมด นเปนระบบการเลยงพลเมองของจตตนคร

ระบบการถายของเสยออกไป กจดไดอยางดอกเชนเดยวกน มทเกบของเสย มทเกบนาทง และมทอ

ระบายออกทงของเสยและนาทง และมทอระบายเลก ๆ อกนบไมถวนทวทงเมอง นาสงเกตวา เมอง

นใชทอเปนสงสาคญ ทงเมองมทอฝงอยทวไปหมด ทงใหญและเลก ดนาพศวงทสามารถจดระบบ

ทอไดถงเชนนน

นอกจากนยงมโรงงานตาง ๆ อกมากมาย เชน โรงงานปปผาสะ (ปอด) โรงงานหทยะ (หวใจ)

โรงงานวกกะ (ไต) โรงงานยกนะ (ตบ) โรงงานปหกะ (มาม) เปนตน ซงตางกทางานกนอยางเตมท

ไมมหยด ดวยเครองจกรพเศษ เพอความดารงอยแหงจตตนคร นาสงเกตวาโรงงานเหลานสามารถ

ทางานไดทนทานทสด เพราะทาไมมเวลาหยด ตางจากโรงงานอน ๆ ทวไป ซงยงตองมเวลาหยด

พก และวาถงขนาดของโรงงานในจตตนครแตละโรงกเลก แตสามารถทางานไดผลดมาก อยางท

ใคร ๆ ทไปเหนกคดไมถงวาทาไมจงทางานไดถงเพยงน

รายละเอยดเกยวกบจตตนครยงมอก และจะไดนามากลาวถงในรายการบรหารทางจตครงตอไป แต

กอนจะจบรายการบรหารทางจตสาหรบผใหญวนน ขอยาวา ในบรรดาสงประณตพสดารตาง ๆ แหง

จตตนครนน นครสามหรอเจาเมองเปนความสาคญทสด ไมมส งใดสาคญเทา และเจาเมองแหงจต

ตนครกคอจตนเอง หรอใจนเอง ใจเปนใหญ ใจเปนประธาน ทกสงสาเรจดวยใจ คอการกระทาใด ๆ

กตาม คาพดใด ๆ กตาม จะดหรอจะชว จะเปนการสงเสรมหรอเปนการทาลายจตตนคร กยอม

เนองมาจากนครสามหรอจต หรอใจนนแหละเปนสาคญ ถานครสามด คอถาใจด การพดการทาอน

เกดจากนครสามหรอใจนนกยอมด ยอมเปนการสงเสรมจตตนคร ถานครสามไมด คอถาใจไมด การ

พดการทาอนเกดจากนครสามหรอใจนน กยอมไมด ยอมเปนการทาลายจตตนคร บรรดาผมาบรหาร

จตทงหลาย คอผมาพยายามทาเจาเมองแหงจตตนครของตน ๆ ใหด เพอใหเกดผลสบเนองไปถง

การพดดทาดตอไปดวย จงนบวาเปนผไมกาลงทาลายจตตนครของตน แตกาลงพยายามสงเสรมซง

นบเปนการกระทาทชอบ ทจะนาใหเกดความรมเยนเปนสขขนในจตตนครของตนสบไป

๘

ระบบสอสารแหงจตตนคร

จตตนคร มระบบสอสารตดตอกนโดยทางตาง ๆ หลายทาง และมจดรวมเปนทรบขาวสารทงปวงเพอ

รายงานแกเจาเมอง ไมวาจะมเหตการณอะไรเกดขนทจดไหนของเมอง เจาเมองจะทราบไดทนท

ทางระบบสอสารเหลาน โลกในปจจบนนมระบบสอสารทวเศษตาง ๆ เปนอนมาก มการไปรษณย

การโทรเลข โทรศพท มวทย มโทรทศน มเรดาร มเครองมอในการตดตอตงแตบนพนดน จนถงลอย

เปนดาวเทยมอยในอากาศ ทาใหคนเราทอยคนละมมโลกพดกนได เหนกนได คลายกบอยใกล ๆ

กนแคมอเออมถง เมอคราวทคนไปถงดวงจนทรเมอไมนานมาน กตดตอพดกนกบคนในโลกนได ทง

ทอยไกลแสนไกลจากกนและกน การสอสารในจตตนคร กนาจะไมลาสมยกวาในโลกดงกลาว และม

ระบบบางอยางทวเศษพสดารกวาอยางทโลกจะเอาอยางไมได จตตนคร มระบบการสอสารแบง

ออกเปนสองชน คอ ชนนอก และ ชนใน

ระบบการสอสารช นนอก นน..

มระบบตาเมอง มหนาทเปนดวงตาสาหรบดส งตาง ๆ คลายเปนเครองโทรทศน

มระบบหเมอง สาหรบฟงเสยงตาง ๆ คลายกบเครองวทย

มระบบจมกเมอง มหนาทสาหรบดมกลนตาง ๆ

มระบบลนเมอง สาหรบลมรสตาง ๆ

มระบบกายเมอง สาหรบรบสงตาง ๆ ทมาถกตอง

ระบบตาง ๆ เหลานแยกออกจากกนเปน ๕ สวน ตางมสายทละเอยดยบมากมายโยงจากชนนอกของ

เมองเขาไปสระบบชนใน ซงเปนจดศนยกลางของระบบสอสารทงหมด คลายกบสายโทรเลข

โทรศพท แตละเอยดพสดารกวามากนก อยางเปรยบเทยบกนไมได

ระบบช นใน อนเปนจดรวมนเรยกวา ระบบใจเมอง หรอ สมองเมอง มหวหนาควบคมอยทระบบ

ศนยกลางชอวา มโน ในสมยปจจบนน พวกแพทยมกเรยกกนวา สมอง เปนหวหนาควบคม

ระบบสอสารแหงจตตนครทงหมด และมหวหนาควบคมระบบสอสารภายนอกทง ๕ เรยกวา “ปสาท”

หรอ “ประสาท” ทง ๕ แตละคนมชอเฉพาะ ตามชอของระบบงานดงน

คนท ๑ ชอ จกขปสาท เปนหวหนาระบบตาเมอง

คนท ๒ ชอ โสตปสาท เปนหวหนาระบบหเมอง

คนท ๓ ชอ ฆานปสาท เปนหวหนาระบบจมกเมอง

คนท ๔ ชอ ชวหาปสาท เปนหวหนาระบบลนเมอง

คนท ๕ ชอ กายปสาท เปนหวหนาระบบกายเมอง

ปสาททง ๕ น เปนหวหนาเฉพาะระบบของตน ไมกาวกายกน คนไหนไดรบขาวสารอะไรแลวกรบ

รายงานไปยงหวหนาใหญคอ มโน ทจดศนยกลางอนเปนจดรวมทนท ฝายมโนเมอไดรบรายงาน

จากระบบภายนอกกรายงานแกเจาเมองในทนใดนน เจาเมองกไดทราบขาวสารตาง ๆ ทนท แมจะ

สถตอยกลางเมองซงเปนทรวมแหงถนนใหญ ๔ สายดงกลาวแลว แตเมอไดทราบขาวสารแลว ก

เหมอนอยางไดออกไปเหน ไดกลน ไดยน ไดรส ไดถกตองสมผสสงภายนอกตาง ๆ ดวยตนเอง

วเศษกวาระบบสอสารทงปวงของโลก

๙

เมอไดฟงเกยวกบระบบสอสารอนละเอยดพสดารของจตตนครแลว บรรดาผมาบรหารจต

ควรจะไดพจารณาใหประจกษในความจรงประการหนง คอความจรงทวา ยงการสอสารหรอคมนาคม

ตดตอเจรญออกไปกวางไกลเพยงใดในโลกเราน ผคนกยงตองวนวายเหนดเหนอยเพยงนน

สมยกอน เมอการสอสารหรอการคมนาคมยงไมเจรญ มใครไมกคนทเดนทางออกไปพนบานเมอง

ของตน มาบดน การคมนาคมเจรญขนมาก ผคนมากมายพากนเดนทางไปตางประเทศ ตอง

สนเปลอง ตองเหนดเหนอยไปตามกน บางคนบางพวกกไปตกทกขไดยาก แมไปตองโทษจองจา

อยในตางประเทศกม เรยกไดวาความลาบากตดตามความเจรญของการสอสารการคมนาคมมาเปน

อนมากดวยเหมอนกน

ระบบสอสารของจตตนครกเชนกน ยงเจรญเพยงใด เจาเมองคอจตไดรบการตดตอรขาวสารเรองราว

ตาง ๆ มากเพยงใด กยงจะไดรบความทกขลาบากวนวายเพยงนน นอกเสยจากวา เจาเมองคอจต จะ

มสตปญญารเทาทนพอสมควร วาขาวสารเหลานนเปนสกแตเรองชนนอกเทานน ถารบเขาไปเกบไว

ผดท คอรบเขาไปเกบไวชนในคอจต กยอมจะทาใหหนกใหแนนไปหมด หาทวางทโปรงทสบาย

ไมได หมดความเบาสบาย หมดความเปนสข กลาวอกอยางกคอ ถามสตปญญารเทาทน กตองรวา

เรองขางนอกตองปลอยไวใหเปนเรองอยขางนอก ตองไมเขาไปยดเอาไปเปนเรองขางใน พระพทธ

ดารสเกยวกบเรองนทบรรดาผมาบรหารจตทงปวงควรใหความสนใจปฏบตตามใหไดพอควรกคอ

พระพทธดารสทวา “สงทงปวงไมควรยดมน” ความไมยดมนในสงทงปวง จะนาไปสความสงบสขอน

ควร เปนยอดปรารถนาของทกคน

ระบบสอสารแหงจตตนคร มความรวดเรวอยางนาอศจรรย สอสารทสงเขาไปจากระบบชนนอก แม

จะตองผานระบบชนในกอน จงจะถงเจาเมอง แตกรวดเรวมาก คอจะทราบถงเจาเมองในทนใด

นนเอง ความรวดเรวจากตนทางทง ๕ ถงปลายทางชนในคอมโนนน มอปมาเหมอนอยางความเรว

แหงเงาของนกททอดจากยอดไมถงแผนดน คอเมอนกบนมาจบบนยอดไม เงาของนกจะทอดถง

พนดนทนท สอสารทสงเขาไปจากระบบชนนอกจะถงมโนทนทฉนนน และมโนกรายงานเจาเมอง

ทนท ขาวสารอนใดทถงมโนแลว ไมมทมโนจะปกปดเอาไว จะรายงานทนททงหมด แตกมเหต

บางอยางททาใหขาวสารจากภายนอกเขาไปไมถง คอบางคราวเจาเมองพจารณาขาวสารเกาตาง ๆ

มโนตองคอยรายงานเรองจากแฟมเกบเอกสารตาง ๆ อยตามทเจาเมองตองการ มโนจงไมวางทจะ

รบขาวสารใหม ๆ ททยอยกนเขามาอยตลอดเวลา เมอมโนไมวางทจะรบเชนนน ขาวสารเหลานนก

เขาไมถงเจาเมอง จนกวามโนจะวางและรบขาวสารเหลานน เจาเมองจงจะไดทราบขาวสารใหม ๆ

ตาง ๆ ตอไปตามปรกต

มโน ซงเปนหวหนาแหงระบบสอสารทงหมด ขนตรงตอเจาเมองแตผเดยว นอกจากเปนหวหนารบ

สอสารจากระบบสอสารชนนอกทง ๕ แลว ยงเปนเหมอนเลขานการของเจาเมอง มหนาทรวบรวม

ขาวสารทไดรบมาแลวทกอยางเกบไว เขาแฟมไวสาหรบเจาเมองเรยกหา และเจาเมองกมกเรยกหา

อยเสมอ มโนกตองเปนผเสนอเรอง บางคราวเจาเมองตรวจตราเรองราวตาง ๆ อยนาน เปนเหตให

มโนไมวาง และไมอาจรบขาวสารจากภายนอกอยนาน แตขาวสารบางอยางทสงเขามาอาจแรง อาจ

ทาใหเจาเมองตองชะงกการตรวจตราเรองเกา ๆ กม เชน เสยงดงทระบบหเมองรบเขามา คลนของ

เสยงเชนนแรงมาก ทาใหกระเทอนถงกบเจาเมองตองชะงกปลอยมโนใหวาง มโนจงรบขาวสารของ

เสยงนนรายงานแกเจาเมองได บางคราวกรายงานดวยวาจาเปนตองทาใหเสยงดงเชนนนเพอใหถง

เจาเมอง คลายกบรองเรยกปลกคนหลบ เรยกเบา ๆ ไมตน กตองเรยกดง ๆ ในขณะทเจาเมองตรวจ

ตราเรองตาง ๆ เพลนอยเชนเดยวกน เจาเมองจะไมเหน จะไมไดยนอะไร เพราะมโนไมวางทจะ

รบเขามารายงานใหทราบ จงตองใชกระแสคลนอยางแรงเขามาเตอนใหหยดคดอะไรเพลน ๆ เสย

และรบขาวสารปจจบนสกท

๑๐

มโน เปนผทางานมากกวาหวหนาระบบสอสารภายนอกทง ๕ แมในขณะทชาวจตตนครนอนหลบ

ประสาททง ๕ พกหลบกนหมด แตมโนกยงไมหลบ เพราะเจาเมองยงไมยอมหลบ ยงเรยกหามโน

มารายงานเรองราวตาง ๆ กนอก โดยเฉพาะ ดงทเรยกกนในภาษาจตตนครวา “ฝน” เจาเมองชอบ

ฝนอยกบมโนเสมอ มโนจงมเวลาพกจรง ๆ วนหนงไมมากนก

เพอใหเขาใจงาย จะขอเปรยบเจาเมองทรบขาวสารจากมโนไปสะสมไวมากมายไมหยดยง กบ

แปลงทาสทมอยอนเดยวและใชจมลงไปในสตาง ๆ กน สนนบาง สนบาง โดยไมมเวลาหยดเอา

แปรงแชนามนลางสออกเสยบางเลย ผลจะเปนเชนไร ทกทานยอมนกไดถงแปลงทาสอนนนวาตอง

สกปรกเลอะเทอะและใชงานไมไดผลดจรง คอทาสแดงกจะไมแดงแทจะมสอนปนอยดวย ทาส

เหลองกจะเปนสเหลองไปไมได เพราะจะมสอนปนดวยนนเอง ทาสอะไรกจะไมเปนสนนจรง ๆ

ทงส น ดวยเหตน เมอจะใชแปรงอนเดยวทาหลายส เขาจงตองมนามนไวแชแปรงใหสออกเปนพก ๆ

ไป จะไดทาสอนใหเปนสนนแท ๆ ไมมสททาไวกอนปนเปทาใหไมเปนสทตองการ

เจาเมองแหงจตตนครหรอจตของเราทกคนนกเชนกน หากใหรบเรองราวจากทวารทง ๕ ทผานมโน

เขามาถงอยเรอย ๆ ไมมเวลาใหเจาเมองไดคลคลายเรองแตละเรองออกเสยใหพน เหมอนเขาเอา

แปรงทาสลงแชนามน เจาเมองกจะสกปรกเลอะเทอะไมผดแปรงททาสไมไดแชนามนเลย แต

เปลยนสทาอยมากมายหลายสนนเอง อนเรองทงหลายทเขาสจตยอมกอใหเกดอารมณหรอกเลส

เปนธรรมดา จตรบเรองไวมากเพยงไร อารมณหรอกเลสอนเปนเครองเศราหมองของจตกจะเพมพน

มากขนเพยงนน ทาใหจตสกปรกเศราหมองยงขนเพยงนน

บรรดาผมาบรหารจต คอผกาลงพยายามปฏบตตอจตของตนเหมอนชางทาสปฏบตตอแปรงสาหรบ

ทาส คอพยายามลางสทจบใหออกไปเสมอ ๆ ความสกปรกแมมบางกจะไมมากมาย จตกเชนกน

เมอเปนจตสามญชนกตองมอารมณมกเลสเศราหมองเปนธรรมดา แตถาพยายามใชธรรมของพระ

สมมาสมพทธเจา คอ ทาน ศล ภาวนา เขาขดเกลาไวเสมอ กเลสเครองเศราหมองกจะไมทวมทน

จนเกนไป แตจะคอยลดนอยลงไดทกท โดยทเจาตวหรอเจาเมองแหงจตตนครนนเองจะรดวย

ตวเอง จตทมอารมณหรอมกเลสเครองเศราหมองนอย ยอมเปนจตทผองใส มความสขมาก สวนจต

ทมอารมณหรอมกเลสเครองเศราหมองมาก ยอมเปนจตทหมนหมอง มความสขนอย เจาเมองแหง

จตตนครทกคนยอมรจกตวของตวเองไดดงน

ชอเจาเมองแหงจตตนคร

เจาเมองแหงจตตนคร หรอนครสามน เรยกกนทวไปวา “จตต” ตามชอของเมอง แตมนามอก ๔

นาม ทขนานเรยกกน คอ เวทนา สญญา สงขาร และ วญญาณ เปนการเรยกตามอาการทแสดงออก

ของเจาเมอง เพราะเจาเมองมปรกตแสดงอาการกรยาออกมาใหใคร ๆ เหนไดหลายอยาง ทเดน ๆ ก

๔ อยาง คอ แสดงความเปนสข เปนทกข หรอเปนกลาง ๆ รวมกนไปกบชาวเมองทงปวง จะเกดสข

ทกขข นทไหน เจาเมองกตองรบรและรวมสขทกขดวยเสมอ จงไดนามวา “เวทนา” เปนภาษาของ

จตตนคร แปลกนวา “รบรสขทกข”

และเปนผทมความจาด โดยเฉพาะสงอะไรทมาทาใหเกดสขทกขข นในเมอง จะจาไดเสมอ ถง

บางอยางจะลมเรวไปบางกยงไดนามวา “สญญา” เพราะความทชางจาอะไรตออะไรได เปนภาษา

ของจตตนครเหมอนกน แปลกนวา “รจา”

๑๑

และยงเปนผชางคดอะไรตาง ๆ แตกมใชหมายความวาจะคดเรองทด ๆ เสมอไป บางคราวกคดเรอง

ทไมดเปนลม ๆ ไปเหมอนคนทงหลาย แตเจาเมองกจาเปนตองคด เพราะกจการทงหลายทดาเนน

ไปอยในเมองเกดขนจากความคดของเจาเมอง ถาเจาเมองหยดคดเสยผเดยว กจการทงปวงกชะงก

หยดหมด และโดยปรกตเจาเมองกหยดคดไมได ไมคดเรองนกตองคดเรองนน เรยกไดวาขยนคด

มากทสด จนถงชาวเมองทงปวงหลบกนหมดแลว เจาเมองยงไมหลบ ยงตรวจบนทกเรองตาง ๆ อย

กบมโน ทาใหมโนตองปวดศรษะไปบอย ๆ จงไดนามวา “สงขาร” เปนภาษาของจตตนคร ทแปลกน

วา “ชางปรงคด”

ทงยงเปนผชอบออกไปรบขาวสารทสงเขามาจากระบบชนนอกชนในอยตลอดเวลา มขาวสารอะไร

สงเขามา กจะตองรบในทนท เรยกวารบขาวสดกนทเดยว จะตองออกไปดใหรเหนดวยตาตนเอง

จะตองออกไปฟงใหรดวยหตนเอง จะตองไปดมใหรกลนดวยจมกตนเอง จะตองออกไปลมใหรรส

ดวยลนตนเอง จะตองออกไปถกตองใหรส งทมากระทบถกตองดวยกายตนเอง ถาไมออกไปเชนนน

กตรวจตราเรองราวตาง ๆ จากรายงานของมโนใหรดวยใจตนเองอกเหมอนกน จงไดนามวา

“วญญาณ” ซงเปนภาษาของจตตนครอกเหมอนกน ทแปลกนวา “ชางรตาง ๆ”

นามทง ๔ น ชาวจตตนครใชเรยกเจาเมองกนเพราะเหตทเจาเมองมลกษณะตาง ๆ ดงกลาว อนท

จรง การเรยกชอของใครวาอะไรตามลกษณะพเศษของผนนไมใชเปนของแปลก เหมอนอยาง

คนเรานเอง ทเปนคนรายกาจมากตองหลบหนเจาหนาทเขาไปอยในปากถกขนานนามวา “เสอ”

สวนทเปนคนดมเมตตากรณาในคนทงหลายกเรยกวา “ผมเมตตา” เปนตน สทตตะเศรษฐในสมย

พระพทธเจา คนเรยกกนวา “อนาถปณฑกะ” เพราะเปนผมเมตตาใหอาหารแกคนอนาถาอยเสมอ

และเรยกชอนกนแตชอเดยว จนชอเดมเกอบจะไมรจกกน บรรดานามของเจาเมองทง ๔ นามวา

“วญญาณ” คนมกชอบเรยกกนในบางโอกาส จนถงคลายกบเปนนามทสาคญทสด อนทจรงทง ๔

เปนนามรองทงนน

นามทสาคญทสดของเจาเมองจตตนครคอ “จตต” คอจตนนแหละเปนตวแทตวจรง สวน

นามอนทง ๔ ม เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ นนเปนเพยงอาการแสดง ไดกลาวไวแลววา จตเปน

ทรบอารมณหรอกเลส เมอรบไวมากกยอมเศราหมองมาก มความสขนอย แมรบไวนอยกยอมมความ

ผองใส มความสขมาก อาการแสดงออกของจตทง ๔ อยางคอ “รบรสขทกข” – “รจา” – “ชางปรง

คด” - และ “ชางรตาง ๆ” นน แมเจาเมองทกจตตนครจะมเสมอกน คอแมจะสามารถรบรสขทกข รจา

ชางปรงคด และชางรตาง ๆ เสมอกน แตการรบอารมณหรอกเลสเครองเศราหมองไว ไมจาเปนตอง

เสมอกน เหมอนคนหลายคนอยในบานเดยวกน แดดออกรอนจา ทกคนเหนดวยกน เหนเหมอนกน

คนไหนเดนออกไปรบแสงแดด คนนนกรอน คนไหนเพยงแตเหน เพยงแตมองด ไมเดนออกไปรบ

คนนนกไมรอน อาการของจตทง ๔ อยางกเหมอนกน ถาจตดวงใดปฏบตตออาการของจตเหมอน

คนเหนแดดเดนออกไปรบแสดงแดด จตดวงนนกรอน ถาจตดวงใดปฏบตตออาการของจตเหมอน

คนเหนแดดไมเดนออกไปรบแสดงแดด จตดวงนนกเยน ความรอนของผเหนแดดมไดเกดจากทเหน

แตเกดจากทเดนออกไปรบฉนใด ความรอนของจตกมไดเกดจากเวทนา สญญา สงขาร วญญาณ

แตเกดจากการทจตรบไวฉนนน

ถาเวทนา สญญา สงขาร วญญาณ เกด จตเพยงแตเหน แตดใหรวามอาการอยางไร

เหมอนแดดออก คนเพยงแตเหน เพยงแตดใหรวาแดดแรงแดดรอน จตกจะไมไดรบความรอนอน

เนองจากอาการดงกลาวทง ๔ เชนเดยวกบคนจะไมไดรบความรอนอนเนองจากแสงแดด พดงาย ๆ

กคอ เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ จะเปนไปเชนไร จตตองมสตเพยงรวา เปนไปเชนนน ตองไม

เผลอสตปลอยตวออกไปคลกเคลาเหมอนเปนอนหนงอนเดยวกน คอไมไปยดมนไวนนเอง เวทนา

๑๒

สญญา สงขาร วญญาณ กจะสกแตวามอยตามปรกตวสยของผยงมชวต จะไมเปนเหตแหงความ

ทกขรอนเศราหมอง

ลกษณะเจาเมองจตตนครและทวารเมอง

เจาเมองแหงจตตนครกลาวไดวาเปนคนขยนมากทสด ยกใหเปนบคคลขยนตวอยางไดทเดยว

ดงจะพงเหนไดวาขยนรบรสขทกข ขยนจา ขยนคด ขยนออกไปรส งตาง ๆ วนหนง ๆ จะหาเวลาหยด

พกจรง ๆ ไดยาก จงเปนบคคล “เจาอารมณ” อกตาแหนงหนง ตาแหนงเจาเมองจตตนครกบ

ตาแหนงเจาอารมณมกคกนอยเสมอ เพราะเมอขยนรบเรองราวตาง ๆ มากเรอง กตองมากอารมณ

เปนธรรมดา ไมเปนของแปลก แตทแปลกกคอ มความผนแปรผดแผกไปจากปรกตบางอยางใน

จตตนคร ดงจะกลาวตอไป

จตตนคร เรยกไดวาเปนเมองเปด ใครจะผานเขาออกไดอยางเสร ไมตองมหนงสอเดนทาง

สาหรบผานเขาออกเหมอนเมองทงหลาย อนทจรงจตตนครมปราการลอมรอบ มทวารเมองทวาง

เปนจงหวะชนนอก ๕ ทวาร ทง ๕ ทวารนใชเปนทวารแหงระบบสอสารชนนอกทง ๕ ดงทไดกลาว

มาแลวดวย จะหาเมองทไหนในโลกปจจบนทมปราการและทวารเรยบรอยเปนระเบยบเหมอนดง

จตตนครน ทงยงมทวารชนในซงใชเปนทวารแหงระบบสอสารชนในอกดวย แตถงเชนนนกคลายกบ

ไมมปราการไมมทวารเพราะไมไดปด ปลอยใหใคร ๆ เขาออกไดตลอดเวลา เวนแตเวลาทหลบของ

จตตนคร ทวารเหลานจะปด สวนเวลาตนของจตตนคร ทวารเหลานจะเปดอยเสมอ จะเลยบอกชอ

ทวารชนนอกทง ๕ ไวดวยทเดยว มชอตาง ๆ กนดงน จกขทวาร ประตตา ๑ โสตทวาร ประตห ๑

ฆานทวาร ประตจมก ๑ ชวหาทวาร ประตลน ๑ กายทวาร ประตกาย ๑ สวนชนในเรยกวา มโนทวาร

ประตใจ รวมทงหมด ๖ ทวาร ซงเปนทวารสาคญ

เพราะเหตทเปนเมองเปดดงน ผทเขาไปในเมองจงมหลายประเภท เปนคนดกม เปนคนรายกม เขา

ไปเทยวแบบทเรยกวามาทศนาจรแลวกกลบออกไปกม เขาไปอยนาน ๆ จนถงมาตงหลกฐานอย

ประจากม ความวนวายจงเรมมข นในจตตนคร จตตนครทเคยสงบเรยบรอยกเรมไมสงบเรยบรอย แต

อาศยทเจาเมองเปนบคคลพเศษ พวกคนรายจงไมอาจกอเหตการณรายไดรายแรงโดยงาย คอเจา

เมองเปนบคคลทมอานาจ มความฉลาด มวรรณผองใส จนถงใคร ๆ พากนเรยกเจาเมองดวยภาษา

ของชาวจตตนครวา “ปภสสร” ตรงกบคาสามญวา “ผดผอง” หรอ “ผองสวาง” เจาเมองยงมลกษณะ

พเศษกวานอกมาก เมอเรองดาเนนไปถงตอนทควรจะกลาวถงจงจะกลาวเพมเตม แตสาหรบเรองท

ควรจะกลาวตอไปตรงนกคอ คบารมของเจาเมอง เปนผทมความงดงามและความดทงปวงอยางนา

อศจรรย เปนคทสงเสรมเจาเมองพรอมทงจตตนครใหมความสขความเจรญอยตลอดเวลา เจาเมอง

ขณะทอยกบคบารมจะมความผดผอง งดงาม เหมอนอยางมรศมสวางทงองคออกไปเปนทปรากฏ

และจตตนครกมความผาสกดวยกนทงหมด

อนความดงามเปนเหตแหงความรมเยนเปนสข ทงของเจาตวเองและทงแกบรรดาผเกยวของทงปวง

เหมอนยามใดเจาเมองแหงจตตนครมความใกลชดเปนอนหนงอนเดยวกบคบารมซ งมความดงาม

ยามนนเจาเมองแหงจตตนครกรมเยนเปนสข ทงยงแผความรมเยนเปนสขนนไปทวทงจตตนครอก

ดวย ดงนน ความดงามจงเปนความสาคญทควรจะสรางสรรคใหเกดขนทกหนทกแหงทกจตใจ บรรดาผมาบรหารจตทงหลาย คอผกาลงพยามยามสรางความดงามใหเกดขนในจตใจ

ตนยง ๆ ขน ดงนน จงเปนทหวงไดวาจะเปนผมความรมเยนเปนสข และสามารถแผความรมเยนเปน

๑๓

สขออกไปไดอยางกวางขวางอกดวย

สมทย เพอนคหของเจาเมองจตตนคร

เจาเมองแหงจตตนคร มคบารมทมความงดงาม และความดอยางนาอศจรรย เมอมคบารมทดเลศ

เชนนน เจาเมองแหงจตตนครกนาจะมแตความเจรญสข แตหาใชเชนนนไม เพราะเจาเมองแหง

จตตนครยงมเพอนคหคคดอกหลายคน ผทนาจะแนะนาใหรจกกอนคนอน มชอคอนขางจะไพเราะ

วา “สมทย” เจาตวสมทยเองอวดชอของตนเองเสมอวาแปลวา อทยสขพรงพรอม ไดใหคาแนะนา

เจาเมองในสงตาง ๆ เพอใหปกครองจตตนครใหมความสขสนกสบาย เรยกวาเปนเพอนคหคคดได

ทเดยว เพราะจะกระซบเรองตาง ๆ อยทหทใจเสมอ สมทยผนมลกษณะนสยทอยากไดใครดมาก

คออยากไดส งตาง ๆ ทด ๆ ทสวยงาม ทเปนเครองบาเรอสข ใครจะไดตาแหนงทสงเดน จะเพราะม

ปมดอยอยในตวมากหรอจะมปมเดนมากกยากทจะพดได ลกษณะนสยอกอยางหนงของสมทยกคอ

ความอยากทาลายลางใครหรออะไรกตามทมาขดขวาง ดกเปนธรรมดา เพราะเมอมความอยากได

ใครด ถามใครหรออะไรมาขดขวางกจะตองเกดความมงทาลายลางสงทมาขดขวางนน อกอยางหนง

อยากไดอะไรกตองอยากไดส งทด ถาไดไมดไมถกใจกตองอยากใหส งนนถกทาลายหมดสนไป

หรอไดตาแหนงอะไรทไมชอบกตองอยากออก ไมอยากดารงอย

กลาวโดยสรปแลว สมทยมลกษณะนสยเปนไปทงทางสรางและทางทาลาย ดกคลาย ๆ กบลกษณะ

นสยของคนเราทว ๆ ไปนเอง ทเปนไปทงสองทาง นสยในทางทาลายนนบางอยางเหนไดชด เชน

ในเวลาเกดไฟไหมบาน มคนชอบไปดกนมากกวาทจะอยากไปดการสรางบาน ทาไมจงเปนอยางน

นกจตวทยาปจจบนบางทานกลาววา เพราะนสยของคนชอบการทาลายมากกวาการสราง จะจรง

อยางไรกยากทจะยนยน แตประจกษพยานทปรากฏออกมานนเวลาสรางบานไมปรากฏวามคนสนใจ

ไปดกน สวนเวลาไฟไหมบานกลบปรากฏวามคนไปดกนลนหลาม จงนาใหถกกลาวหาเชนนน

สาหรบสมทยนนพดอวดอยเสมอวา เขาเปนผดารสรางขนทกอยาง เมองจตตนครเองเขากคดสราง

ขน และคดจะสรางเมองขนใหม ๆ ตอไปอก เขาเองนนแหละเปนผคดใหมการประกวดความงามกน

ขนในจตตนคร เพราะสงทสวยงามนนทาใหเกดความสขมใชหรอ เขาไดเสนอขนดงน ชาวจตตนคร

เหนดไปกบเขากนมาก พากนประกวดประขนความงามกนทวไป ไมเลอกวาเดกผใหญและคนแก ขอ

ทแปลกกวาชาวโลกทวไปอยทวา คนแกของจตตนครชอบประกวดประขนความงามยงกวาคนหนม

สาวหรอเดก และประกวดประขนกนอยทกเวลา มใชวาปหนงมหนงครง บางคราวสมทยกแนะนาให

สรางความดเหมอนกน เพอประโยชนทางการบานการเมอง สมทยมลกษณะเปนนกการบาน

การเมองเตมตว คอมความกระตอรอรนอยากไดใครดในทางสราง และมความรนแรงในทางทาลาย

พอ ๆ กน หรอยงกวาอยางชนดทเรยกวาไมตองกลวบาปกรรม

ความอยากไดใครดทรนแรง เปนเหตใหเกดการทาลายดงกลาวแลวนน เปนความจรง นสยอยากได

ใครดของสมทยจงเปนนสยฝายไมด ยงมนสยฝายดของสมทยอยประการหนง ซงฟงเผน ๆ ไม

พจารณาใหประณต จะไมอาจแยกความแตกตางได นสยฝายดนของสมทยคอ ความอยากด

ความอยากด เปนนสยฝายดของสมทย ในขณะทความอยากไดใครด เปนนสยฝายไมด ความอยาก

ดยอมเปนเหตใหทาแตความด ไมทาความไมด การทาลายลางเปนความไมด ดงนนการทาลายลาง

จงจะไมเกดแตความอยากด จะเกดกแตจากความอยากไดใครดเทานน

๑๔

บรรดาผมาบรหารจตทงหลาย คอบรรดาผอยากด ไมใชอยากไดใครด ดงนน กควรจะไดมงพจารณา

จบจตของตนเองใหรวา ความอยากไดใครดเกดขนในจตเมอใดเพยงไหน เมอเหนหนาตาความ

อยากไดใครดอนเปนนสยฝายไมดแลว กใหพยายามขม พยายามดบ จนถงพยายามทาใหส นไปเสย

ดวยการกระทาเชนนน ความอยากดจะเกดขนแทนท นบเปนการเสรมสรางนสยฝายดใหเกดขน

เรยกไดวาเปนการบรหารจตใจโดยตรงทจะนาใหเกดความสขแกจตใจยง ๆ ขน

ลกษณะของสมทย

สมทยแหงจตตนครชกชวนใหชาวจตตนครเพลดเพลนยนดอยเสมอ ดวยการแนะนาสงเสรมใหสราง

ใหทาสงตาง ๆ ทเปนเครองกระตนเตอนใหเกดความเพลดเพลนยนด แนะนาใหสรางและใหไปเทยว

ในสถานทพกผอนหยอนใจมากมายหลายอยางหลายประเภท จตตนครจงมโรงภาพยนตร โรงลเก

ละครมากมาย มโรงอะไรตออะไรอกมากนก สงอะไรทเปนเครองบาเรอความเพลดเพลนยนดทมอย

ในเมองทงหลายในโลกจะตองมในจตตนครดวยทกอยาง จะมลาหนาเมองตาง ๆ ไปเสยอกดวย

เพราะสมทยผเปนตนคดของสงเหลานพานกอยในจตตนคร สงตาง ๆ จงมสรางขนในจตตนครกอน

แลวเมองตาง ๆ กเอาอยางตามกนไปทวโลก แตดงไดกลาวแลววา สมทยมลกษณะนสยอยากได

ใครดแรง มงทาลายลางแรงตอสงทขดขวาง และนาจะตองชแจงเพมเตมอกวาความอยากไดใครด

ของสมทยนน “ไมมอ ม ไมมพอ ไมมเตม” เชนวาอยากจะไดแกวแหวนเงนทอง ทแรกกอยากจะได

เพยงสงหนงจานวนหนง ครนไดแลวกอยากไดใหมากขนไปอก และใหมากขนไปเรอย ๆ จนถง

สมมตวาไดทองเทาภเขาทงลกกคงยงไมอ มไมพอ จะตองอยากไดภเขาทอง ๒ ลก ๓ ลก ดงนเปน

ตน

เมอเปนเชนน ความอยากของสมทยกจะตองพบกบสงทขดขวาง ทงทเปนสงทเรยกวา กฎหมาย

ศลธรรม ทงทเปนบคคลดวยกน เพราะสงทบคคลอยากไดดวยความหวกระหายเชนนน บางสงกม

กฎหมายหรอศลธรรมขดขวางอย เชนไปอยากไดในสงทผดหรอขดตอกฎหมายศลธรรม บางสงกม

บคคลดวยกนขดขวาง เชนตางกอยากไดดวยกน ตางชงไดชงดกน หรอแมเปนเจาของของสงท

สมทยอยากได เมอสมทยตองพบกบสงขดขวางเชนน กเกดความมงทาลายลางสงทขดขวางทง

ปวง โดยไมเลอกวาจะเปนอะไร สมทยไมนบถอกฎหมายศลธรรมหรอบคคลผใดผหนงถารสกวาเปน

เครองขดขวางตอความอยาก ฉะนน เหตการณจงปรากฏวาสมทยชกนาใหชาวจตตนครประพฤต

หลกเลยงหรอฝาฝนกฎหมายศลธรรมอยเนอง ๆ ทงโดยปกปด ทงโดยเปดเผย และชกนาใหทา

โจรกรรมประทษกรรมบคคลผเปนเจาของทรพย หรอบคคลผทไมชอบหนา อนทจรงถาจะตามใจ

สมทย กจะตองเลกกฎหมายศลธรรมทงปวงบรรดาทมอยในโลกเสยทงหมด เพราะกฎหมาย

ศลธรรมทงหลายทตงข นไวกเพอจากดหรอกาจดความปรารถนาเกนสวน

อนความปรารถนาอยากไดของแตละบคคลนน จาตองมจากดหรอมขอบเขต เชน แกว

แหวนเงนทองทอยากไดกน กจะตองมสวนจากดสาหรบแตละบคคล เพราะจะตองมเฉลยกนไปแก

คนทงปวง ทก ๆ คนจงตองจากดความอยากไดของตนใหอยในขอบเขตของกฎหมายและศลธรรม

แตสมทยนนไมชอบอยางยงตอระบอบจากดเชนน แอบบนเสมอวาเปนระบอบทขดตอเสรภาพ ขด

ตอธรรมชาตของจตใจ ควรจะตองโยนทงเสยใหหมด และอยากจะทาอะไรกทาตามทใจใคร

ปรารถนา เมอทาไปแลวความอยากกจะดบ การทาไปตามทใจอยากจงเปนวธปฏบตเพอดบกเลส

อยางหนง สมทยจะแนะนาอยดงน

๑๕

แตคาแนะนานของสมทย เปนการตรงกนขามกบความจรง เพราะทสมทยแนะนาวาเมออยากทาสง

ใดแลว ทาเสยตามทอยากจะหายอยาก เรยกวากเลสดบนนหาถกไม ไดเคยกลาวไวในรายการน

หลายครงมาแลววา อะไรกตามเมอเกดขนในใจแลวไมหายไปไหน ทวาดบกไมไดดบไปไหน

เพยงแตจมลงแอบซอนตวอยในสวนหนงของหวใจ ซงเปนสวนลกและลลบมดชดเทานน ความคดด

เกดขนครงหนงเมอสงบลงหรอทเรยกวาดบไป กหาไดดบไปไหน คงแอบฝงตวอยในใจนนเอง

เกดขนกครงกฝงตวลงไปเทานนครง ดงนนหากความคดดเกดขนมากกมความดฝงตวอยในใจมาก

เปนพนฐานทดของใจ ในทางตรงกนขาม ความคดไมดเกดขนมากกมความไมดฝงตวอยในใจมาก

เปนพนฐานทไมดของใจ ฉะนนหากเชอคาแนะนาของสมทย อยากไดอะไรปลอยตามใจใหอยาก

ไมเลอกควรไมควร เมอไดสมอยากแลวกเทากบทาใหดบกเลสไดแลว เชนนกเทากบสงเสรมให

สมทยมกาลงแรงขน คอยชกนาใหเพลดเพลนหลงตดอยในสงไมเหมาะไมควร อนเปนเหตแหง

ความทกขยงข นนนเอง เมอสมทยมกาลงแรงไปในทางกอทกข เจาเมองแหงจตตนครกยอมจก

ไดรบทกขแรง พดอกอยางกคอผใดปลอยใหสมทยเหตเกดทกขในตนมกาลงแรง ตนเองนนแหละท

จะมทกขแรง

หวโจกของสมทยและลกมอ

พรรคพวกของสมทยมอยมากคนดวยกน คนทเปนหวโจกสกหนอยกไดแก โลโภคนหนง โทโสคนหนง โมโหคนหนง โลโภนนเปนคนโลภ อยากไดอะไรตออะไรตาง ๆ อยตลอดเวลา สงอะไร

ทเหนวาเปนของดมคา ดงทเรยกกนวา “ทรพย” หรอ “เงน” เปนตน ตองอยากไดทงนน โทโสนน

เปนคนเจาโทสะ เมอมใครมาขดคอขดใจแมนดหนงกตองบนดาลโทสะเสมอ โมโหนนดยาก เพราะ

มกแสดงตนเปนคนเฉย ๆ หงม ๆ ชอบนงโงกงวงหรอไมเชนนนกชอบนงคดฟงซาน บางทกเปนคน

ลงเลไมแนนอนวาจะตกลงอยางไร บางทกวางทาเปนคนฉลาดแตความจรงไมรอะไรจรง แบบท

เรยกวาโงอวดฉลาด และโมโหยงชอบตดพนหรอพวพนอยกบสงตาง ๆ ชกชวนโลโภโทโสใหไป

เทยวดวยกนอยเสมอ

สมทยชอบใชหวโจกทงสามคนนใหเทยวไปในทตาง ๆ เปนสมนทใชไดดงใจ โลโภจะรใจสมทย

โดยจะพยายามรวบรวมสงทสมทยชอบหรอใครจะไดไวใหเสมอ โลโภจะตองอยากไดในสงทสมทย

ใครจะไดเพอสนองความตองการของสมทย หรอกลาวอกอยางหนง โลโภอยากไดเพอสนองความ

ตองการของสมทยเทานน สมทยจงไววางใจในโลโภใหออกไปกวานหาสงตาง ๆ เปนคนทหนง ครน

พบบคคลหรอสงขดขวาง กใชโทโสออกไปแสดงอานาจขมขจนถงทารายตาง ๆ เมอยงไมพบอะไร

ทตองการหรอขดขวาง กเปนหนาทของโมโหออกไปทาหนาตาเฉย ๆ ดงทกลาวแลววาโมโหนน

เปนคนทดยาก คนทงปวงจงพากนเขาใจโมโหในลกษณะตาง ๆ เชนบางคนเขาใจวาโมโหนนเปน

คนขโกรธ เมอใครโกรธขนกมกจะพดกนวาคนนนคนนเกดโมโหขนมาแลว บางคนเขาใจวาโมโห

เปนคนมอเบกขาคอความวางเฉย เฉพาะคนทรถงธาตแทของโมโหเทานน จงจะเขาใจวาโมโหเปน

คนทเรยกวา “หลง” เพราะไมรอะไรจรง

หวโจกทง ๓ คนน มลกมอทเปนตวผลงมอทาตามคาสงอก ๓ คน ชอ กายทจรตคนหนง

วจทจรตคนหนง มโนทจรตคนหนง สามคนนเปนนกเลงหวมดหวไมรายกาจนก ใชใหไปลกของใคร

ใหไปทารายใคร ใหไปพดหลอกลวงใคร หรอใหคดวางแผนทจรตตาง ๆ เปนไดการเสมอ ชาว

จตตนครจงอยกนไมผาสกนก มเหตการณตาง ๆ เกดขนเนอง ๆ เชน มการทารายรางกายกน มการ

ลกขโมยปลนสะดมกนเกดขนทนนทน เชอถอคาพดของกนไมคอยจะได จะไววางใจกนกยากนก

๑๖

ขนไววางใจกนงาย ๆ กจะตองถกตมถกตนเปอยไป จนเปนทหวาดระแวงกนทวไป โดยไมรวาใคร

เปนคนดคนราย ไมใชแตในวงบานเทานน ในวงเมองกมทจรตเกดขนในสวนตาง ๆ เพมความทกข

รอนใหเกดขนแกเจาเมองจตตนคร ความทกขอนใดบงเกดขนในจตตนคร เจาเมองจะตองรบทกข

อนนนแทน หรอรวมดวยชาวจตตนครทงส น ในทางตรงกนขาม ความสขทเกดขนในจตตนคร เจา

เมองกไดรบรวมกนไปกบชาวจตตนครทงส นเชนเดยวกน

ดงกลาวนจะเหนไดวา เจาเมองแหงจตตนครหรอจตนนเอง เปนทรบทงความสข ทงความทกข ทง

ความด ทงความชว ไมมอะไรทเกดขนแลวในจตตนครหรอในมนษยเราทจะไมเขาถงจต ตองเขาถง

จตทงนน ไมวาส งสะอาด ไมวาส งสกปรก และเมอเขาไปแลวกจะกลบออกเองไมไดดวย เหมอนม

แตทางเขาทใชสาหรบเปนทางเขาแท ๆ แตไมมทางออกสาหรบใหออกเองไดเลย นอกเสยจากวา

เจาเมองจะมปญญา มความเพยรพยายามสรางทางออกขน และนาเอาสงทไมตองการออกเทานน

จงจะเอาออกได นนกคอ เมออารมณใดเขาถงจตแลว กจะจมฝงลงในจตทงส น จะไมมการกลบออก

จากจตโดยลาพงตวเองเลย ดงนนการสงสมอารมณของจตจงเปนเรองธรรมดาทสด พดงาย ๆ กคอ

จตเปนทสงสมอารมณทงปวงทงดทงชว สงสมอารมณทดมากกเปนจตทด สงสมอารมณชวมากก

เปนจตทชว

คนดหรอคนชวกเกดจากการสงสมอารมณนเอง ไมไดเกดจากสงอน จงควรจะไดระวงการสงสม

อารมณเปนอยางยง แมไมปรารถนาจะเปนคนไมด ขณะเดยวกน ควรมความเพยรใชสตใชปญญา

สรางทางออกสาหรบสงไมดข นใหจต เพอนาเอาสงไมดทเขาไปครองจตอยออกเสยใหได แมจะท

ละเลกทละนอยกยอมดกวาไมมการหาทางนาออกเสยเลย เพราะความไมดนนถาปลอยใหเพมพน

ขนโดยไมพยายามทาใหลดนอยลง สกวนหนงกจะทวมทนจนไมมทสาหรบความดเหลออยเลย แม

เปนเชนนนเมอไร เมอนนเมองจตตนครกจะกลายเปนคนชวทไมเปนทปรารถนาในทใดเลย เพราะม

แตจะนาความรอนนาทกขโทษภยไปสทกหนทกแหงทยางเหยยบเขาไป คนชวเปนเหตแหงความ

ทกขแหงความรอนของคนทงปวง และกเปนเหตแหงความทกขความรอนของตนเองดวย

ดงนน ทกคนจงควรกลวอยางยงทจะตองเปนคนชว จงควรพยายามอยางยงทจะทาทางนาความไม

ดออกจากจตใหสมาเสมอ

หวไมอก ๑๖ คนของสมทย

อนทจรงชาวเมองจตตนครเปนคนมความรความฉลาด เปนคนมการศกษา ในโลกมการศกษาถง

ระดบไหน ในจตตนครกจะมการศกษาสงถงระดบนน การศกษาทกระดบตงแตชนอนบาลจนถงชน

มหาวทยาลย มอยครบบรบรณในจตตนคร การศกษาดวยการคนควากกาวหนาไปไกล ดกนาจะรจก

คนดคนชว และชวยกนปราบปรามทจรตตาง ๆ ทเทยวกวนบานกวนเมองใหเดอดรอน ตลอดถงตว

หวโจก แตหาไดเปนเชนนนไม เพราะสมทยเปนตวสาคญทแสดงตนเปนเพอนสนทของชาวเมองจต

ตนครทงปวง ชาวเมองตลอดถงเจาเมองไววางใจขนาดทเรยกวาเพอนคหคคด ดวยมความเขาใจ

และเชอในสมทยวาเปนผชวยสรางความสขความเจรญตาง ๆ สมทยเปนผสามารถครองใจคนทง

เมองไวได และสามารถในการใชพรรคพวกทเปนหวโจกดงทกลาวแลว คอ โลโภ โทโส โมโห

หวโจกทงสามนมไดแสดงตวเปนหวโจก วางทาแกชาวเมองโดยตรง แตไปแอบสงใจชาวเมองให

โลภอยากได ใหโกรธพยาบาท ใหหลงใหล โมโหเปนหวโจกสาคญทแอบสงใจคนใหหลงให

เพลดเพลนใหตดคลายกบเปนยาเสพยตด โมโหชอบสงใจอยนาน ๆ โลโภ โทโส ชอบสงใจเปน

๑๗

พก ๆ แมทงสองจะออกไปแลวโมโหกยงประจาอย สมทยไดอาศยโมโหนแหละเปนเครองมอครอง

ใจคนทงเมอง ขอทนาสงเกตอยางหนงกคอ ในจตตนครไมมการทรงวญญาณหรอทรงเจา คอไมม

วญญาณหรอเจาหรอผมาทรงหรอมาเขาสงคนเหมอนอยางในบางเมอง มแตหวโจกทงสามนแหละ

เปนตวมาสงใจมาเขาทรงชาวเมองทงปวง

นอกจากน หวโจกทงสามยงมพรรคพวกหวมดหวไมตาง ๆ อก ๑๖ คน นาจะแนะนาใหรจกไวบาง

เพอวาเมอพบเหนเขาจะไดพอรจกวาใครเปนใคร คอ

๑. อภชฌาวสมโลภละโมบไมสมาเสมอ คอความเพงเลง

๒. โทสะ รายกาจ

๓. โกธะ โกรธ

๔. อปนาหะ ผกโกรธไว

๕. มกขะ ลบหลคณทาน

๖. ปลาสะ ตเสมอ คอยกตนเทยมทาน

๗. อสสา รษยา

๘. มจฉรยะ ตระหน

๙. มายา มารยา คอเจาเลห ไดแกปกปดโทษทมอย

๑๐. สเถยยะ โออวด คออวดคณทไมม

๑๑. ถมภะ หวดอ

๑๒. สารมภะ แขงด

๑๓. มานะ ถอตว

๑๔. อตมานะ ดหมนทาน

๑๕. มทะ มวเมา

๑๖. ปมาทะ เลนเลอ

ทง ๑๖ คนน มลกษณะตาง ๆ กนเหมอนดงชอนนแหละ ลวนเปนพวกกอกวนความสงบสขของ

บานเมองจตตนครทงนน และวธการกอกวนกดวยการเทยวสงใจคนเชนเดยวกนกบหวโจก ชาวเมอง

จตตนครถกพวกหวมดหวไมเหลานสงใจ กแสดงออกตาง ๆ กนตามสงทสง เชนถกโกธะสงใจก

แสดงอาการโกรธตาง ๆ ถกสาเถยยะสงใจกพดจาโออวดคณทไมมนานปการ การศกษาระดบตาง ๆ

ชวยไมได บางทกลบนาความรมาคยฟงอวดรอวดฉลาดไปเสยอก

แมชาวเมองจตตนครจะตกอยในอานาจของพวกหวมดหวไมดงกลาว จนแทบจะหาผชวยไมได

ดงเชนกลาวแลววาการศกษาระดบตาง ๆ ทกระดบกชวยไมได แตกยงมอยหนงอยางทชวยได และ

ชวยไดแนดวย สงนนคอ ปญญา ปญญาเปนอาวธสาคญทสด มอานาจสงสด ปญญามอยทไหน

อยาวาแตจะฟาดฟนพวกหวมดหวไมใหแตกกระจดกระจายไปไดเพยงพวกสองพวกเลย จะกรอยก

พนพวก ปญญากสามารถเอาชนะไดส น เปรยบเหมอนแสงอาทตยทอาจขบไลความมดใหหมดไป

ไดไมหลงเหลอนนแล

ขอสาคญอยทวา ปญญามใชแสงอาทตยทมอยประจาโลก ปญญาเปนสงตองสรางขน

ตองอบรมใหมข น บรรดาผมาบรหารจตกคอผกาลงอบรมปญญาใหมข น ใหเจรญงอกงามขน

เพอใหตนเองมอาวธสาคญทสดประจาตน สาหรบปราบพวกหวมดหวไมใหส นไป ไมอาจกอความ

เดอดรอนใหไดตอไปนนเอง จงนบไดวาบรรดาผมาบรหารจตทงหลายจะไดเปนเจาของจตตนครอน

รมเยนเปนสขยงขนตามวนเวลาทลวงไป พรอมกบความพากเพยรพยายามไมทอถอยทจะอบรม

ปญญาใหเจรญงอกงาม ชนตนกใหเกดปญญาเหนชอบตามความจรงวา ไหนด ไหนชว ไหนควร

สงวนรกษาไว ไหนควรทาลายใหส นไป

๑๘

เครองปกปดสจจะในขาวสาร ตณหารอยแปด

สมทยมวธการหลายอยางทจะผกใจชาวเมองจตตนคร เพอทจะเปนผครองใจชาวจตตนครทงหมด

ตลอดไป นอกจากพรรคพวกทเปนหวโจกทงสาม ลกมอคอทจรตทงสาม และพรรคพวกหวไมหวมด

ในลกษณะตาง ๆ อก ๑๖ ดงกลาวแลว สมทยยงวางพรรคพวก นอกจากนนยดครองจดสาคญตาง ๆ

ของจตตนคร เพอทจะรกษาอานาจของตนไวใหมนคงคอ จดระบบสอสารทงชนนอก ๕ ชน และ

ชนใน ๑ ชน รวมเปน ๖ จด เพราะระบบสอสารเหลานนาขาวสารตาง ๆ เขาสเจาเมองจตตนคร

โดยปรกตเจาเมองจะตดตอทราบเรองตาง ๆ ไดกแตโดยทางสอสารนเทานน ฉะนน สมทยจงใช

เครองมอทางมายาศาสตรอยางหนงเรยกวา “อารมณ” เปนเครองแปลกปลอมปกปด “สจจะ” ใน

ขาวทงหลาย แตแสดงเปนอกรปหนง โดยแตงตงพรรคพวกใหอยเฝาประจาระบบสอสารทง ๖ นน

แหละ แหงละ ๓ คน ชอวา “กามตณหา” (ความทะยานอยากในกาม คอ รป เสยง กลน รส

โผฏฐพพะ [สงทกายถกตอง] ทนาปรารถนาพอใจ) คน ๑ “ภวตณหา” (ความทะยานอยากเปนนน

เปนน) คน ๑ “วภวตณหา” (ความทะยานอยากไมเปนนนเปนน) คน ๑ มชอตรงกนทง ๖ แหง สามคน

ทประจาอยทระบบตาเมองกผสมอารมณเขาไปกบรปตาง ๆ สามคนทระบบหเมองกผสมอารมณเขา

ไปกบเสยงตาง ๆ สามคนทระบบจมกเมองกผสมอารมณเขาไปกบกลนตาง ๆ สามคนทระบบลน

เมองกผสมอารมณเขาไปกบรสตาง ๆ สามคนทระบบกายเมองกผสมอารมณเขาไปกบสงตาง ๆ ท

กายถกตอง ทงอก ๓ คนทระบบใจเมองชนใน กคอยผสมอารมณเขาไปกบเรองตาง ๆ อกชนหนง

รวมเขาตอนนกม ๑๘ คนแลว

แตมใชเทาน สมทยมความรอบคอบมากกวานน คอ ไดจดใหประจากาลทง ๓ เหมอนอยางจดยาม

ประจาทกยาม คอ ประจาอดตกาล ๑๘ คน อนาคตกาล ๑๘ คน ปจจบนกาล ๑๘ คน รวมเปน ๕๔

คน ดกนาจะพอ แตยงไมพอสาหรบสมทยผรอบคอบถถวนเปนอยางยง ยงจดไวสาหรบประจากากบ

ตนเอง ๕๔ คน ประจากากบผอ นอก ๕๔ คน จงรวมเปน ๑๐๘ คน เรยกตามภาษาของชาวจตตนคร

วา “ตณหา ๑๐๘” ฉะนน เจาเมองและชาวจตตนครทงปวง จงไดรบขาวทถกอารมณเคลอบแคลง

แลว เรยกไดวามใชเปนขาวสารทจรงแทอยเสมอ เพราะสมทยไดวาง “ตณหา ๑๐๘” ดงกลาว ยด

ระบบสอสารทงส นไวทงชนนอกชนใน เจาเมองจงถกลวงใหหลง คอใหเขาใจผด เหนผด อยเสมอ

บางคราวกแสดงความยนดปรดาอยากไดนนไดน อยากเปนนนเปนน บางคราวกหงดหงดขนเคอง

ขดแคน อยากใหพนาศเสยหาย สดแตอารมณทสมทยและพรรคพวกสงเขามา ชาวเมองจตตนครจง

มจตใจทด นรนกวดแกวงอยเสมอ ไมสงบ เปนโอกาสใหหวโจกทงสามเขาสงผสมไดโดยงาย เพราะ

สมทยจดใหคอยจองโอกาสอยทกขณะแลว ดวยสงเกตเครองมอสาคญคอ “อารมณ” และลอบเขา

มากบอารมณทนท การปฏบตงานของสมทยและพรรคพวกทงปวงรวดเรวยงนก เทากบความเรว

ของจต หรอความเรวของแสงกนาจะเทยบไดหรอยงกวา

อยางไรกตาม ไดกลาวแลวในครงกอนวาอาวธหรอผทจะปราบพวกหวมดหวไมของฝายสมทยมอย

คอ ปญญา และปญญานเมออบรมเสมอกเหมอนอาวธทคมทลบอยเสมอ ยอมใชการไดผลอยางด

ยง คอฟนลงไปทใดกขาดลงไปทนน ตณหา ๑๐๘ กสามารถจะทาลายใหส นไดดวยปญญาทไดรบ

การอบรมบรบรณเตมทแลวเชนกน แตสาหรบชาวจตตนครทเปนสามญชน การอบรมปญญาเพยงให

สามารถรกษาใจไมถงกบใหตกเปนทาสของอารมณจนเกนไป พอใหมความรมเยนเปนสขมากกวา

รอนรนทกข กนบวาดแลว และการบรหารจตนแหละคอการอบรมสตอบรมปญญา ใหเกดทนและให

สามารถรกษาจตใจหรอจตตนครใหไมถกอารมณอนเปนสมนฝายรายของสมทยเขามอานาจเหนอ

จนถงกบจะใชอานาจกอใหเกดความวนวายเรารอนไดเกนไป

๑๙

บานเมองใดมกาลงอาวธบรบรณ ยอมจะปองกนขาศกศตรมใหรกรานกอความเดอดรอนไดฉนใด

ผใดมกาลงอาวธคอปญญาเพยงพอ ยอมจะปองกนอารมณมใหรกรานกอความเดอดรอนไดฉนนน

การอบรมปญญาตามแนวทางของพระสมมาสมพทธเจาผทรงบรบรณแลวดวยพระปญญาคณ จะ

เปนสงทผปรารถนาความรมเยนเปนสขพงกระทาทวกน

กเลสพนหา

หวโจกทง ๓ นน เทยวหาพรรคพวกไดอก ๗ คน รวมเปน ๑๐ คนดวยกนกอน คอ

๑. โลโภ (ความโลภอยากไดของของเขา)

๒. โทโส (ความโกรธประทษรายเขา)

๓. โมโห (ความหลง)

ทง ๓ นเปนพรรคพวกชนหวโจกของสมทยอยแลว

๔. มาโน (ความถอตวดหมนผอ น)

๕. ทฎฐ (ความเหนผด)

๖. วจกจฉา (ความลงเลไมแนนอนใจ)

๗. ถนง (ความงวงเหงาเกยจคราน)

๘. อทธจจง (ความฟงซาน)

๙. อหรกง (ความไมละอาจใจไมรงเกยจตอความชว)

๑๐. อโนตตปปง (ความไมเกรงกลวตอความชว)

คน ๑๐ คนนตางไปหาพรรคพวกอกคนละ ๑๕๐ คน โดยมาจดแบงเปน ๑๕๐ หม หมละ ๑๐ คน

ประจานามธรรมและรปธรรมของชาวจตตนครทกคนโดยครบถวน คอสมทยไดศกษาสรรวทยาและ

จตตวทยารโดยถถวน วาชาวจตตนครทกคนมจต ๘๙ ดวง นบเปน ๑ มเจตสก (ธรรมทเกดในจต)

๕๒ นเปนสวนจต กบมรปทเรยกวา นปผนนรป (รปทสาเรจมาแลว) ๑๘ พรอมกบทกข ๔ (คอชาต

ชรา พยาธ มรณะ) นเปนสวนสรระหรอรป (ตามคมภรอภธรรม) จงรวมเปน ๗๕ แจกเปนนามธรรม

๗๕ แจกเปนรปธรรม ๗๕ เพราะชาวจตตนครทกคนประกอบดวยนามธรรมรปธรรมรวมกนอยเปนคน

หนง ๆ จะแยกถอเอาเฉพาะอยางเดยวไมได ฉะนน เพอมใหขาดตกบกพรองเลยแมแตนอย จงได

นบจานวนเปนสวนละ ๗๕ หนวยเสยเลยทเดยว เพอทจะไดสงพรรคพวกไปคมเปนรายหนวย หนวย

ละหม คอตามทไดกลาวแลว วาจดแบงเปน ๑๕๐ หม หมละ ๑๐ คน เพอควบคมนามรปทแบงออก

สวนละ ๗๕ เปน ๑๕๐ หนวยนนกระจายกาลงออกคมหนวยละหมทเดยว ดงนน ๑๕๐ คณดวย ๑๐

จงรวมเปน ๑๕๐๐ เรยกวา “กเลส ๑๕๐๐” เปนพรรคพวกสมทยจดไวใหมหนาทประจากากบภายใน

บานของชาวจตตนครทกคน ทกกระเบยดนวกวาได ไมยอมใหใครพนออกไปจากการควบคมเลย จะ

คดอะไร จะทาอะไร จะเดน ยน นง นอนทไหน กอยในสายตาของหมใดหมหนงแหงกเลสทง ๑๕๐

หมนทงส น

สมทยจงนบวาเปน “นกการโลก” ทสามารถ เพราะตองการทจะครองโลกทงสนไวในอานาจ ไม

ประสงคจะใหใครผใดพนไปจากอานาจของตนเลย ลองนกเขยนรปภาพภายในบานของชาว

จตตนครแตละคน กคงจะเปนภาพทเตมยวเยยไปดวยกเลสตณหาเดนไปเดนมาสบสนอลหมาน

อยางบอกไมถก บางกครกครนรนเรงเตนราทาเพลง บางกกรวโกรธาดาตออกทายกษมารตาง ๆ บาง

กนงโงกซมเซาดคลายกบโงดกดาน บางกซบซบวางแผนชวรายตาง ๆ ดงนเปนตน ตางแสดงออก

๒๐

ตามสนดานของตน ๆ ๑๐๘ จาพวก หรอ ๑๕๐๐ จาพวก ดภาพแลวนาปวดเศยรเวยนเกลาแทนยงนก

ไดกลาวไวแลววา อาวธทจะปราบพรรคพวกของสมทยในจตตนครไดผลแนนอน มอยอยางเดยวคอ

ปญญา ปญญานมหลายขน ทงขนตา ขนกลาง ขนสง กเหมอนอาวธมคมทยอมมทงคมนอย คมมาก

คมทสด อาวธทคมนอยกทาใหคมมากได ทาใหคมทสดได ดวยการหมนลบอยเสมอ ปญญาก

เชนกน ปญญาทอยในขนตากอาจทาใหเปนปญญาขนกลางได ทาใหเปนปญญาขนสงได ดวยการ

หมนอบรมอยเสมอ อบรมมากและสมาเสมอเพยงไร ปญญากยอมจะยงสงขนไดเพยงนน ดงนน แม

เหนโทษของพรรคพวกเหลารายของสมทย ตองการจะทาลายใหส นไป หรอปราบใหบรรเทาเบา

บาง กจาเปนจะตองใชอาวธคอปญญาทหมนลบใหคม คออบรมใหเปนปญญาในขนสงยงข นทกท

อยเสมอ และการอบรมทถกตองจรง ๆ กมอยวธเดยวคอ ศกษาพระพทธศาสนาใหเขาใจพระธรรม

คาสงสอนของพระสมมาสมพทธเจาใหสมควร แลวปฏบตตามททรงสงสอนไวนน ปญญากจะ

เพมพนยงขนเปนลาดบ สามารถทาลายเหลารายพรรคพวกสมทย ผเปนเหตแหงความทกขรอยแปด

พนประการของจตตนครใหลดนอยถงทสดลงไดจรง ๆ

สมทยใสความหวง บงทกข เกบปญญา

บานของใครมคนไปคมอยเตมไปหมดตงรอยตงพนดงน ดกนาจะตองกลมใจไมมความสขแน แต

กลบปรากฏวา ชาวจตตนครไมคอยจะมใครรสกวาถกควบคมตวแจ พากนเหนวาอยในโลกกตองม

ความสขบาง สงสนกสนานกมอยมาก สงเจรญตาเจรญหกมอยโดยรอบ นอกจากนยงมอกส งหนงท

สาคญมากทชาวจตตนครเรยกกนวา “ความหวง” เปนอาหารใจสาคญของชาวจตตนคร เมอเกด

ความออนเพลยหรอขดของขาดแคลนอะไรขน กรบบรโภค “ความหวง” ไวรองทอง ทาใหกระปร

กระเปราว งเตนไปไดคราวหนง ๆ ทงน เพราะสมทยไดมวธครองใจของชาวจตตนครอยางแยบยล

จนยากทคนทวไปจะรสกได จงเปนเรองทนาศกษาวาสมทยทาอยางไร

จะลองเลาไปตามททาน “ผร” ไดบอกไว สมทยไดพยายามอยางยงทจะปดบงหรอบดเบอน

สงหนง ทเรยกตามภาษาของทานผรวา “ทกข” ไมยอมใหใครรเหน “ทกข” ไดเปนอนขาด ดวยใช

อบายวธตาง ๆ ททาใหพากนเหนไปในทางตรงกนขาม ถาใครเหนเปน “สข” ไปได กถกความ

ประสงคของสมทยทสด สมทยใส “ความหวง” หรอ “ความอยาก” เขาไปในใจของชาวจตตนคร

พรอมกบ “ความเพลน” และ “ความตดใจยนด” และคอยปอนสงทเรยกวา “อารมณ” แกความอยาก

ความเพลน ความตดใจยนด โดยแทรกเขาไปกบขาวสารทผานทางระบบสอสารชนนอกชนใน

ดงกลาวแลว ชาวจตตนครจงพากนหวกระหายตออารมณตาง ๆ เพลดเพลนตดใจยนดอยกบอารมณ

ตาง ๆ สมทยใชอารมณนเองเปนเครองผกใจชาวจตตนครไวใหพากนหวงพากนเพลดเพลนอย

ตลอดวนตลอดคน พรรคพวกของสมทยกรอยกพนกพากนแฝงตวคมอยอยางเงยบ ๆ และผลดกน

เยยมหนาออกมาบางเปนครงคราว ชาวจตตนครจงไมรไมเหนเหมอนอยางทคนเปนโรคมองไมเหน

ตวเชอโรคตงพนตงหมนในรางกาย ตอเมอใชกลองจลทรรศนสองจงจะมองเหน

อนทจรง เจาเมองจตตนครเปนผมอาวธพเศษอยหลายอยาง สาหรบปราบปรามขาศกศตรทงปวง

เหมอนอยางผทปกครองบานเมองทงปวงจะตองมอาวธและกาลงตาง ๆ จงจะปกครองและรกษา

บานเมองไวได ถาเจาเมองจตตนครประสงคจะดใหเหนพรรคพวกของสมทยทงหมดกสามารถจะ

เหนได เพราะมปญญาเปนอาวธพเศษอยางหนงประจาตน แตสมทยไดลอบเกบปญญานไวเสย ทง

เมองจตตนครจงเตมไปดวยอารมณ ความหวง ความเพลน ความตดใจยนด และความตอสแยงชง

๒๑

อารมณกนตาง ๆ เปนโอกาสใหหวโจกทง ๓ และพรรคพวกพนรอยแปดจาพวกแทรกแซงกน

อลหมานไปหมด

ผศกษาพระพทธศาสนา รพระธรรมของพระพทธเจา แมพอควร ถงจะยงไมมปญญาเหนตามพระ

ธรรมนนจรง ๆ แตถานอมใจใหเชอบางวาพระพทธเจาทรงเปนถงบรมศาสดาททรงสามารถตงพระ

ศาสนาทใหญโตมนคงขนไดในโลก มศาสนกมากมาย อะไรททรงสอนไวทเราไดศกษาร ยอมเปน

ความจรง เปนตนวาทรงแสดงวาสงใดเปนทกข แมจะยงไมเหนตามดวยปญญาของเราเองวาเปน

ทกข กลบเหนวาเปนสข กควรจะอาศยความเชอเขาประกอบ ใหนอมใจลงรบไวบางวาส งนนเปน

ทกขจรง มใชเปนสขดงเราเหน เมอยอมเชอบางแลววาส งใดเปนทกข มใชเปนสข แมจะเกดความ

หลง ความเพลน ความตดใจยนดในสงนน กยอมมโอกาสจะหยดหลง หยดเพลน หยดตดใจยนดได

บาง แมเพยงครงคราวเมอเกดสตเกดปญญา ถงแมความไมหลง ไมเพลน ไมตดใจยนดในสงทพระ

สมมาสมพทธเจาทรงแสดงวา เปนทกข จะเกดขนเพยงครงคราวกยงด เพราะจะเปนเหตใหหลง

นอย เพลนนอย ตดใจยนดนอยลงไดทกท แมมความเพยรไมวางเวนทจะทาใหนอยลง กลาวแลววา

ความหลง ความเพลน ความตดใจยนด เกดจากอบายแยบยลของสมทยซงเปนหวหนาเหลาราย

ยงใหญ เมอทาลายเสยไดเพยงไรกเทากบทาใหฝายสมทยออนกาลงลงเพยงนน

ประเทศบานเมองทมผรายชกชม กบประเทศบานเมองทไมมโจรผรายหรอมนอย มความสงบและ

ความรมเยนเปนสขแตกตางกนเพยงไรยอมเปนทเขาใจกนดแลว จตตนครกเชนกน จตตนครท

สมทยมกาลงออนกบจตตนครทสมทยมกาลงเขมแขงกมความสงบและความรมเยนเปนสขแตกตาง

กนเพยงนน บรรดาผมาบรหารจตทงหลายแมมความเพยรไมวางเวนทจะปฏบตตามพระธรรมคาสง

สอนของพระพทธเจา ยอมจะไดเปนเจาเมองทมปญญา สามารถทาจตตนครของตนใหรมเยนเปน

สขไดยง ๆ ขนสบไป

ลกษณะอารมณ เครองมอสมทย

จะไดกลาวถงลกษณะเปนตนของอารมณ ซงเปนเครองมอสาคญของสมทยทใชคลองใจชาว

จตตนคร ดงทไดกลาวแลววาในจตตนครมทกอยางเหมอนอยางในบานเมองทวไป วาถงสง

ทงหลายทจะมองเหนไดดวยตา กมอยทวไป เปนสงทเกดมข นโดยธรรมชาตเชนตนไมภเขากม เปน

สงทาขนสรางขนเชนบานเรอนอาคารกม ลมตาขนกไดเหนรอบไปหมด สมทยไดสรางสรรคตบแตง

ขนมากมาย และคยกนนกหนาวาตนเปนผคดส งทเรยกวาวจตรศลปตาง ๆ ขนในโลก บานเรอน

ปราสาทราชวงตลอดถงวดวาอารามลวนตองมวจตรศลป การตบแตงตาง ๆ ตลอดถงการตบแตงกาย

ของบรษสตรทงปวงกตองมวจตรศลป และตางกประกวดประขนกนยงนกในการแตงกายใหทนสมย

นยม หรอทเรยกวาแฟชน นอกจากนยงมการแสดงตาง ๆ เชน โขน ละคร ภาพยนตร การละเลน

เตนราเปนตน สาหรบดเลนเพอความบนเทง คนทงปวงตางทมเทเงนทองไปมากมายเพอส งท

สาหรบจะไดดงามตาเทานน ทสรปลงไดในคาเดยววา “รป” ทตามองเหน เทากบวาเปนอาหารตา

นนแหละ ทคนทงปวงตองซอหาอาหารตานดวยมลคาทสงมาก มากยงกวาอาหารทบรโภคเขาไป

ทางปาก

ยงเสยงทจะฟงทางห กมทงทเปนเสยงธรรมชาตและเสยงทสรรคสรางขน เชนเสยงลมเสยงฟา

เสยงสตวรอง เสยงคนพด เสยงขบรอง เสยงดนตรตางชนด สมทยกลาวโออวดอกเหมอนกน วาได

สรางเสยงทไพเราะตาง ๆ ใหแกโลก เชนเสยงขบรองเสยงดนตรนานาชนด สาหรบบรรเลงประโคม

๒๒

ขบกลอมใหเปนสข ซงกสรปลงไดในคาเดยววา “เสยง” ทหไดยน เทากบวาเปนอาหารหนนเอง ซง

บางทคนกตองการซออาหารหนดวยราคาแพงอกเหมอนกน ยงกลนทจะสดดมทางจมก กมตาง ๆ

ทงโดยธรรมชาต เชนกลนหอมกลนเหมนของดอกไมและของเนา ทงโดยปรงแตงเชนกลนธปกลน

นาอบ สมทยกอวดอางอกนนแหละ วาไดปรงแตงกลนทหอมทงหลายสาหรบจรงความสข สรปลง

ไดในคาเดยววา “กลน” ทจมกไดสดดม เทากบเปนอาหารจมก บางทคนกตองซออาหารนดวยราคา

แพง ยงรสทจะลมทางลน กมตาง ๆ ทงโดยธรรมชาตและโดยปรงแตง เชนรสอาหารนานาประเภท

สมทยอวดนกเหมอนกน วาไดปรงแตงรสอาหารอนโอชาลนนานปการ แตกสรปลงไดในคาเดยววา

“รส” ทล นลม อนคนโดยมากตองแสวงหารสมาเปนอาหารลนดวยราคาแพง ยงสงทกายถกตองออน

แขงตาง ๆ กมทงโดยธรรมชาตและโดยปรงแตง สมทยไดคยโอนก วาไดสรางสงสมผสทางกายท

ละมนละไมสาหรบบาเรอความสขมากมาย สรปลงไดในคาเดยววา “โผฏฐพพะ (สงถกตอง) ทาง

กาย” คนโดยมากกพากนแสวงหาสงทมสมผสใหเกดสขเทากบเปนอาหารกายกนดวยราคาแพงลว

ทงยงเรองตาง ๆ ทคดทางใจ สมทยอวดโอวาไดชวยปรงเรองตาง ๆ ใหแกใจคนทงปวง สรปลงได

ในคาเดยววา “ธรรม (เรอง)” ทใจรคดถง คนทงหลายกพากนแสวงหาเรองมาเปนอาหารใจอยเสมอ

บางทกดวยราคาแพงเชนเดยวกน

ดงกลาวแลวจะเหนไดวาเพอใหไดมาซง รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ธรรมารมณ ทถกใจพอใจ แต

ละคนตองเสยไปเพอแลกมาเปนอนมาก และสาหรบสามญชนแลวยอมมความปรารถนาตองการใน

สงดงกลาวอยดวยกน ตางกนเพยงมากหรอนอย และความมากหรอนอยทตางกนนกหาไดเกดจาก

อะไรอนไม แตเกดจากความปรงของสมทยทมากหรอนอยนนเอง สมทยปรงใหเปน รป เสยง กลน

รส โผฏฐพพะ ธรรมารมณ เปนทนาปรารถนาพอใจมาก ความปรารถนาตองการกมาก สมทยปรงให

เปน รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ธรรมารมณ เปนทนาปรารถนาพอใจนอย ความปรารถนาตองการก

จะนอย ความมอนทรยสงวรคอการมสตระวงไวเสมอ มใหสมทยปรงใหเกดความปรารถนา

ตองการมากไปเทานน ทจะทาใหสามารถควบคมปรารถนาตองการจะไดเหนรป ไดฟงเสยง ไดดม

กลน ไดลมรส ไดสมผส ไดรบรเรองราวทพอใจ ไวได ใหอยในขอบเขตพอสมควร ไมกอใหเกด

ความรอนรนกระวนกระวายจนเกนไป จนถงกบทาใหตองแสวงหามาใหไดแมจะตองแลกกบสงทม

คาอน ๆ เปนตนวาชอเสยง เกยรตยศ ยอมโกง ยอมกน ยอมปลนปลอนหลอกลวงทรยศ เพอให

ไดมาซงส งทสมทยปรงใหเหนวา นาปรารถนาตองการอยางยง บรรดาผมาบรหารจตทงหลายม

โอกาสจะอบรมสตใหเกดไดทนความปรงของสมทย จงนบวาเปนผมโอกาสดทจะไมถกสมทยนาไป

เสอมเสยดงกลาว อนชอเสยงเกยรตยศนนมคายงนก สตเทานนจะชวยรกษาไวได มใหนาไปแลก

กบสงทนาปรารถนาตองการ จงควรจะอบรมสตใหเตมทดวยกนทกคน

จตตนคร เมองภาพยนตร

จตตนครพรงพรอมไปดวยสงทงปวง ดงทสรปเรยกวา รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ และเรอง

หลายหลาก ซงผานเขาไปทางระบบสอสารชนนอกชนในดงกลาวแลว อนเรยกดวยภาษาของชาว

จตตนครวา “อารมณ” แปลวา “สงเปนเครองหนวงเหนยวจตใจ” สมทยเปนผสรางขน และ

สอดแทรกเขาไปทางระบบสอสารทงหลาย สมทยใชอารมณเปนเครองมอในการครองใจคนทงปวง

โดยเปนเครองหนวงเหนยวจตใจใหหลงเพลนยนด สมทยคอยเตมเชอความอยาก ความใคร ความ

ปรารถนา แกชาวจตตนคร และตบแตงอารมณทนาใคร นาปรารถนา นาพอใจไวคอยสนอง

ชาวจตตนครจงพากนหวกระหายอารมณดงกลาวอยอยางไมอ มไมเพยงพอ ไดอารมณอยางนแลวก

ใครจะไดอารมณอยางนนอก นอกจากนบรรดาหวโจกและสมนทงปวงกพากนแอบแฝงหนนให

๒๓

เปนไปตาง ๆ เชน บางทไมไดอารมณทนาปรารถนากหนนใหโกรธกรวตรงกนขามพากนหนนไปตาม

อารมณนเอง ชาวจตตนครหาไดเหนสงทหนนใหเปนอยางนนอยางนคอบรรดาหวโจกและสมน

เหลานนไม ถาจะวาดภาพของอารมณใหพอมองเหนไดชด กพอวาดไดดงน

อารมณจะปรากฎเปนภาพของสงทงหลายทตามองเหนมาลอยอยในใจ เชนเปนภาพ

บานเรอน ตนไม ภเขา บรษ สตร ถาเปนสงทสะดดตา สะดดใจ หรอเปนสงทชอบหรอแมชง กยงเปน

ภาพทปรากฎเดนชด บางทเปนวมานลอย ดงทเรยกวาสรางวมานในอากาศ บางทเปนภาพทนา

เกลยดนากลวเชนภตผปศาจ เมอปรากฏเปนภาพขนในใจดงนแลว กยนดในภาพทนายนด ยนราย

หรอโกรธแคนขดเคองในภาพทนายนราย อารมณจะปรากฏเปนภาพจากเสยงทหไดยน เปนภาพ

เสยงทแววในใจ เปนเสยงดนตร เสยงลม เสยงนา เสยงสตวรอง เสยงคนพด ซงแปลภาษาออกมา

เปนคนเปนวตถเปนตน เชนไดยนคาวาแกวแหวนเงนทอง จะปรากฏภาพเปนแกวแหวนเงนทองลอย

อยในใจ แลวกเกดโลภในภาพนน อารมณจะปรากฏเปนภาพกลนทจมกสดดม เปนภาพรสทล นได

ลม เปนภาพสงถกตองทางกายขนในใจเชนเดยวกน แลวกชอบหรอชงอยกบอารมณนน อารมณจะ

ปรากฏเปนภาพของเรองทกเรองทใจคด ใจคดถงภเขา กจะปรากฏเปนภาพภเขาขนทนท ใจคดถง

บตรภรยา สาม จะปรากฏเปนภาพบคคลเหลานข นทนท ใจคดถงเสยง ถงกลน ถงรส ถงสงถกตอง

ถงเรองของสงเหลาน กจะปรากฏเปนภาพของสงทงปวงนทกอยางสดแตวาใจจะคดถงอะไร แลวก

ชอบหรอชงอยกบภาพเหลานนเชนเดยวกน

ชาวจตตนครพากนพวพนเพลดเพลนอยกบภาพ คลายกบคนนงดภาพยนตรนยมชมชอบตวพระตว

นางเกลยดตวผราย บางคราวกหวเราะเฮฮา บางคราวทใจออนกรองไห เพราะมไดนกวาเปน

ภาพยนตร แตนกวาเปนเรองจรงหรอเปนชวตจรง สมทยสามารถทาใหชาวจตตนครคดวาอารมณท

ปรากฏเปนภาพในใจนเปนของจรงฉนนนเหมอนกน โดยใชหวโจกสาคญเงยบ ๆ คอโมโหใหเขา

แทรกแทรงทาใหหลงเขาใจผด อนทจรงจตตนครเปนเมองภาพยนตรทย งใหญกวาเมองใด ๆ ใน

โลก และชาวเมองจตตนครกชอบดภาพยนตรกนมาก สามารถดอยไดทงกลางวนกลางคน คอเวน

แตหลบ ถงหลบกยงชอบฝนดภาพยนตรกนอก คนดหนงดละครเพลดเพลนอยกบการแสดงของ

หนงละคร กเชนเดยวกบชาวจตตนครเพลดเพลนอยกบภาพแสดงของอารมณ เมอผดหนงดละครไม

ปลอยใจจนเกนไป มสตรตวไวบางวากาลงดหนงดละคร กจะไมหลงชอบชง ไมยนดยนรายไปกบ

บทบาทของตวแสดง เชนนฉนใด เมอภาพของอารมณปรากฏขนใหเหน แมชาวจตตนครไมปลอยใจ

จนเกนไป มสตรวาเปนสงทสมทยใชหวโจกสรางขนเพอลอใหหลง กจะไมชอบชงยนดยนรายไปกบ

ภาพทแสดงขนดวยอารมณนนจนเกนไป ฉนนน

การศกษาใหรความจรง คอ ศกษาธรรมของพระพทธเจา และการอบรมสตใหดารงอยสมาเสมอ จง

เปนสงสาคญทสดของผทไมตองการจะหลงเพลดเพลนชอบชงยนดยนรายไปกบภาพทสมทยสราง

ขนไวลอใหหลง ผไมเพลดเพลนยนดยนรายจนเกนไปเทานนทมจตใจสงบเยอกเยนทกลาวไดวา

เปนจตใจทมคา เปนทพงปรารถนาของผมปญญาทงหลาย

ยาเสพยตด สตว ๖ ชนด

ชาวจตตนครพากนตดอารมณกนงอมแงม ไมสามารถจะขาดอารมณได และดงทไดกลาวแลว

อารมณปรากฏเปนภาพทดเปนของจรงจง ไมใชเหมอนอยางทชาวโลกพดกนวาอารมณทหมายถง

เรองอะไรในใจ ไมปรากฏรปรางอะไรใหมองเหน ในจตตนครอารมณเปนภาพใหมองเหนเปนรปราง

๒๔

ขนจรง ๆ เชน เปนภาพตนไมกมองเหนเปนตนไมจรง ๆ เปนภาพคนกมองเหนเปนบรษสตร เปนเดก

เปนหนมสาว เปนผใหญ วยตาง ๆ ขนจรง ๆ ฉะนน อารมณจงเปนเครองมอสาคญของสมทย และ

สมทยรวธทาใหชาวจตตนครตดอารมณคลายกบตดสรายาฝน ทแรกทกคนกดมสราไมเปน สบฝน

ไมได แตเมอหดดม หดสบเขาบอย ๆ ในทสดกตด ถงเวลากจะตองดมตองสบ ถาไมไดดมไมไดสบ

กจะกระวนกระวายหงดหงด เมอไดดมไดสบแลวจงจะสงบ

ในจตตนครไมมสรายาฝน ไมมเฮโรอนและยาเสพยตดใหโทษตาง ๆ อยางในเมองทว ๆ ไป แตม

อารมณนแหละแทนทส งอน ๆ ทแรกกดเหมอนไมสสนใจกนนกในจตตนคร แตสมทยแทรกเขามา

ทางระบบสอสารทงปวงสจตตนครบอย ๆ โดยพยายามแทรกแตอารมณทงดงามนารกใครปรารถนา

พอใจ ชาวจตตนครกชกจะตดใจตดตาตดหตดจมกตดลนตดกาย เกดความกระหายทจะไดรบ

อารมณทงามอยเปนประจา เมอไมไดกกระวนกระวายหงดหงด ตอเมอไดจงจะสงบ เมอพากนตด

อารมณดงนสมทยกเบาใจ วาไมมใครจะคดกอสรภาพแน เพราะพากนคดแตจะใชอารมณทงามกน

ทงนน เหมอนอยางคนตดฝนตดกญชากคดแตจะหาฝนกญชามาสบเทานน อารมณทงามนเปนยาเสพยตดทสาคญทสมทยวางแกชาวจตตนคร เชน ชายงามหญงงามทปรากฏเปนภาพให

มองเหน

นอกจากน สมทยยงไดเลยงสตวตาง ๆ ไวอกมากมาย เชนงชนดตาง ๆ จระเข นกตางชนด ไก สนข

จงจอก ลงใหญเลกเปนอนมาก และแทนทจะสรางสวนสตวใหอยเปนสวนสด กลบปลอยใหอย

ทวไปในจตตนครตามแตสตวจาพวกไหนจะชอบอยชอบเทยวไปในทไหน เชน งอยในจอมปลวก

จระเขอยในนา นกบนอยในอากาศและจบพกนอนบนตนไม ไกอยในบาน สนขจงจอกอยในปาชา ลง

อยบนหมไม บางทสตวทงปวงเชนทกลาวมากเทยวเพนพานทวไป บางทสมทยจบสตวเหลานมาผก

รวมไวแลวกปลอย เปนกฬาทสนกอยางหนง เพราะจะไดเหนสตวเหลานตางว งไปสทอยของตน

สมทยหวเราะชอบใจแลวกลาววา ชาวจตตนครกเหมอนสตวเหลานน เพราะพากนวงไปหาอารมณ

คอรป เหมอนอยางงเลอยปราดไปหาจอมปลวก วงไปหาอารมณคอเสยงเหมอนจระเขว งไปลงนา

วงไปหาอารมณคอกลนเหมอนนกบนหวอไปในอากาศ วงไปหาอารมณคอรสเหมอนไกบนไปสบาน

ทตวอาศย วงไปหาอารมณคอสงถกตองทางกายเหมอนสนขจงจอกวงไปสปาชา วงไปหาอารมณ

คอเรองทางใจเหมอนวานรวงหลกหลกไปบนตนไม นเปนกฬาสนกสนานมากของสมทยในการท

เหนหมคนทงเมองวงพลานไปในทศทางตาง ๆ บางทกชนกน ปะทะกน แยงชงกน ตอสวางหมดมวย

แทงฟนยงกนเปนค ๆ วนวายไปหมด ยงยงย งวนวายสบสนอลหมาน สมทยกยงสนกสนานมาก

การศกษาในทางโลกกตาม ในทางธรรมกตาม ผมปญญายอมศกษาเพอมงเพมพนสตและปญญา

เปนสาคญ และยอมเขาใจดวาตนเองเทานนทจะสามารถนาความรในเรองทงหลายมาเพมพนสต

และปญญาของตนได ผเขยนหนงสอหรอผบรรยายเรองราวเหลานนเพยงสามารถนาความรความ

เขาใจมาแสดงใหทราบเทานน หาอาจทาใหผไมใครครวญพจารณาตามเกดประโยชนไดไม ผนา

เรองจตตนครมาบรรยายในรายการบรหารจตอยขณะนกเชนกน เปนเพยงผนาธรรมเกยวกบจตตนคร

มาแสดง หนาทในการนาไปใชใหเกดประโยชนตองเปนของบรรดาทานผมาบรหารจตทงหลาย เมอเกดความรสกวงไปหาอารมณใดกตาม ทเหนวาเปนความงดงามนารกใครปรารถนาพอใจ ก

ควรตองทาสตใหเกดขน ใหรทนแมเพยงพอสมควร วาสมทยกาลงทางานยดครองเราอยอยาง

เฉลยวฉลาด แมเราไมตอตานขดขน คอไมพยายามยบยงความปรารถนาตองการเสยบางเลย ปลอย

ไปเตมแรงแลวแตความปรารถนาตองการจะนาไป เรากจะตกเปนทาสของสมทย ไมมอสระแกตว

ทาสคนใดจะมความสขทแทจรงไดลองคดด ชาวจตตนครทปลอยใหความปรารถนาตองการในรป

เสยง กลนรส โผฏฐพพะและธรรมารมณนาไปอยางไมขดขนตานทาน กจะหาความสขทแทจรง

ไมได เชนเดยวกบทาสนนเอง ฉะนนเราจะเลอกเปนทาสหรอเปนไท กจะเลอกไดดวยการยอมให

สมทยครอบครองหรอตอตานขดขนสมทยจนสดสตปญญาเทานน

๒๕

สมทยรกษาพชพนธแหงมนษยและสตว

สงทสมทยระดมพลงเพอสบรกษาไวมากทสดกคอ พชพนธแหงมนษยและสตวดรจฉานทวไป

ตลอดถงพชพนธแหงตนไมใบหญาทงปวงในโลก สมทยไดสอดแทรกความรสกทางเพศไวแกชาว

จตตนครทงปวงโดยแบงออกเปนเพศค ซงมความรสกไวตอกนอยางยงเพอสบรกษาพชพนธของ

คนไว จนถงทานผรไดกลาวไววา “ยงไมเหนรปอยางอน เสยงอยางอน กลนอยางอน รสอยางอน สง

ถกตองทางกายอยางอนสกอยางหนง ทจะครอบงาจตของบรษได เหมอนอยางรปของสตร เสยง

ของสตร กลนของสตร รสของสตร สงถกตองทางกายของสตร สงทง ๕ นของสตรยอมครอบงาจต

ของบรษตงอย” ในทางตรงกนขาม ทานกไดกลาวไววา “ยงไมเหนรปอยางอน เสยงอยางอน กลน

อยางอน รสอยางอน สงถกตองทางกายอยางอนสกอยางหนงทจะครอบงาจตของสตรได เหมอน

อยางรปของบรษ เสยงของบรษ กลนของบรษ รสของบรษ สงถกตองทางกายของบรษ สงทง ๕ น

ของบรษยอมครอบงาจตของสตรตงอย”

สมทยแทรกความรสกของบคคลทงสองเพศไวใหมตอกนรนแรงถงเพยงนกดวยความกลววาโลกจะ

สญสนพชพนธ จะไมมใครเหลออยใหสมทยครอบครองใจ เพราะสมทยทราบดวาจตตนครมภย

ธรรมชาตทรายแรงทชาวจตตนครจะตองประสบอยางหลกเลยงไมได ซงจะไดเลาในเมอถงวาระ ถา

ไมมพชพนธสบตอ กจะสนสญไปหมดเมองในเวลาไมเกนรอยป หรอจะเกนไปบางกไมมากนก และ

รางกายของบคคลทงสองเพศนเลากแสนทจะสกปรก สมทยจาตองแทรกความรสกดงกลาวไวอยาง

แรง ไมเชนนน ตางกจะเมนเฉยตอกนและกน ทงภาระในการครองเรอนกหนก สมทยตองสรางแทรก

ความรกในบตรธดาเปนอยางยงไวดวย ไมเชนนนกไมมใครอยากมลกอยากเลยงลก สมทยจง

จาตองระดมพลงแหงความรสกดงกลาวหรอทเรยกกนวา “ความรกความใคร” เพอรกษาพชพนธไว

ในจตใจของชาวจตตนครมากเปนพเศษแมจะใหเกดผลตามประสงค แตกใหเกดผลเดอดรอน

เสยหายหลายอยาง เชน ชาวจตตนครผถกพลงความรกใครครอบงาใหกระวนกระวายกปฏบตระงบ

หรอบาบดความรสกเชนนในทางทผดตาง ๆ มการกระทาผดตาง ๆ มสถานทบาบดตาง ๆ มวธยวย

ความรสกตาง ๆ บรรดาพรรคพวกของสมทยอกมากมายกไดโอกาสแทรกแซงแสดงตว ผสมผสาน

ไปกบเรองน กเปนทพอใจของสมทย

อกอยางหนง จานวนสามะโนครวคนของจตตนครมากขนผดสงเกตโดยรวดเรว เชนเดยวกบจานวน

คนของประเทศตาง ๆ ในโลก ทาใหเกดปญหาวาคนจะลนโลกขน แตสมทยหาไดกลวปญหานไม

ทงไมขวนขวายทจะควบคมยบยงแตประการใด เพราะสมทยมพลงในการทาลายอยในมอพรอมแลว

ไมนอยกวาพลงแหงการสราง อาจจะยงกวาเสยอก เชนในโลกปจจบนน อาวธปรมาณทพากนทาไว

มกาลงแหงการทาลายมหาศาล จะทาลายสงทงปวง พรอมทงชวตคนทงโลกไดในเวลา

พรบตาเดยว ถงเวลามคสญญเมอใด สมทยจะระดมพลงแหงการทาลายเมอนน สมทยไดแทรกแซง

ความรสกทางทาลายเขาในใจแหงชาวจตตนครไวแลว จงไมวตกวาคนจะลนโลก

สมทยแหงจตตนครมพลงรายรนแรงนารงเกยจสะพงกลวยงนกดงกลาวมา แตสมทยกมความเฉลยว

ฉลาดรอบคอบในการใชพลงนน จนทาใหชาวจตตนครยอมตกอยใตพลงดงกลาวอยางเตมอกเตม

ใจ มไดระแวงสงสยวานนแหละคอสงทจะนาตนไปสความพนาศหายนะ พระสมมาสมพทธเจา ผทรง

พระปญญาคณเลศกวาปญญาทงหลาย จงทรงรเทาทนสมทยทกประการ และดวยทรงพระกรณา

คณเลศกวากรณาทงหลาย จงทรงแสดงไวใหเหนโทษของสมทย เพอวาชาวจตตนครทงปวงผม

ศรทธาในพระองคทานจะไดพยายามเหนตาม และตอตานสมทย ไมยอมตนใหสมทยนาไปทาลาย

อยางยอยยบในทสด

๒๖

อนความเฉลยวฉลาดของสมทยในการใชพลงทาลายชาวจตตนครในดานตาง ๆ นน แมมมากมาย

เพยงใด กไมอาจสปญญาของชาวจตตนครทเกดจากการศกษาธรรมของพระพทธเจาแลวปฏบต

ธรรมสมควรแกธรรม ดงนน แมไมปรารถนาจะยอมใหสมทยชกจงไปตามชอบใจ จนสดทายนาไปส

ความพนาศหายนะ กควรทจะตองศกษาพระธรรมคาสงสอนของพระสมมาสมพทธเจาใหรถกตอง

พอสมควร เพอเปนการอบรมปญญาและสตไวตอตานสมทยไมวาจะแอบแฝงสอดแทรกเขามาในรป

ใด ความมสตและปญญารเทาทนสมทยวากาลงลอใหโลภแลว ใหโกรธแลว ใหหลงแลว แลวใช

สตปญญาตอตานไมยอมโลภ ไมยอมโกรธ ไมยอมหลงไปตามสมทย นนแหละจะสามารถชนะ

สมทยได ไมถกสมทยครอบครองชกนาไปสความพนาศในวาระสดทาย

คบารมของนครสาม

ดงไดกลาวแลวเปนลาดบมาเกยวกบจตตนคร ปรากฏวานครสามคอผครองนครไดไววางใจสมทย

เปนอนมากใหดาเนนการตาง ๆ ในจตตนคร และกเมอไดไววางใจมอบหมายใหสมทยดาเนนการ

แลว กไดเรมสงเกตเหนความไมปรกตตาง ๆ ทเกดขน แตกยงจบตนเหตไมได สมทยเขาใจหลบ

ซอนการกระทาของตนและพวกพอง เขาใจแสดงออกใหเปนทเขาใจวาดตาง ๆ เจาเมองเองกเขาใจ

วาสมทยดมาก

อนทจรงสมทยและพวกพองมใชเปนชาวจตตนครมาแตเดม แตเปนผทอพยพมาจากถนทอ น มาจบ

ตงหลกฐานอยในจตตนคร และชกชวนพวกพองใหพากนยกเขามายดถนฐานตาง ๆ แผกระจายกน

ออกไปจนถงวางพวกไวควบคมทวไปหมด สมทยเองไดตงหลกฐานอยกบนครสามทเดยว เปน

ผสาเรจสรรพกจในจตตนคร และแตงตงบรรดาหวโจกทง ๓ พรรคพวกทง ๑๖ กเลส ๑๕๐๐ ตณหา

๑๐๘ ใหเปนหวหนาและประจาหนวยตาง ๆ เกณฑใชชาวจตตนครเปนทาสกรรมกรทาสงตาง ๆ

ตามแตสมทยจะประสงค นครสามกเพลดเพลนอยกบภาพยนตรหรอโทรทศนทสมทยสราง อนเรยก

ดวยภาษาของจตตนครวาอารมณดงทกลาวแลว เดมนครสามมกายผดผอง ดงจะกลาววามรศมก

นาจะได มปญญาเฉยบแหลมรอะไรถกตองฉบพลน แตเมอคบกบสมทยมากเขากายทเคยผดผองก

กลายเปนเศราหมอง ทเคยมรศมมแสงกอบแสง ทเคยมปญญาเฉยบแหลมรอะไรถกตองกกลายเปน

ผมปญญาออนรอะไรมกผดพลาด ทเคยสงบเยอกเยนกกลบไมสงบและรอนรนกระวนกระวาย หว

กระหายในอารมณยง ๆ ขนไปอยเสมอ นครสามไดมพฤตการณทงปวงเปลยนไปจากปรกตแตเดม

อยางหนามอเปนหลงมอ

เดชะกศลของนครสามคอเจาเมองแหงจตตนครนยงมอย กลาวคอ คบารมของเจาเมองเปนผ

เพยบพรอมดวยคณสมบตทงปวงตรงขามกบสมทย ไดเขามาตกเตอนเจาเมองวา เจาเมองได

มองเหนหรอไมวาเวลานจตตนครไดยงเหยงสบสนมากขนเพยงไร โจรผรายหลายกกหลายเหลา ท

ข นชอลอนามวา “กายทจรต” “วจทจรต” หรอ “มโนทจรต” หรอ “คอรปชน” เกดขนทวไป โดยมหว

โจกใหญทร ๆ กนวา “โลโภ” “โทโส” “โมโห” ยยงสงเสรม และยงมอยางอนอกมากมายหลาย

อยาง เจาเมองไดรบคาตกเตอนจากคบารมกเรมเฉลยวใจมองเหนความยงเหยงตาง ๆ ดงกลาว

โดยปรกตสมทยไดเขาประชดคมเจาเมองแจไมยอมถอยหาง สมทยไมเกรงกลวใคร แมแตเจาเมอง

เองสมทยกหาเกรงกลวไม มอยเพยงคนเดยวทสมทยเกรงมากกคอคบารมของเจาเมอง เมอคบารม

เดนเขามา สมทยจะถอยหางออกไป ไมกลาอยเผชญหนากบคบารม คาตกเตอนของคบารมไดผล

ทาใหเจาเมองไดคดขนทนทวาจตตนครกาลงยงเหยงสบสนจรง เพราะเมอไดอยกบคบารม สมทย

ถอยหางออกไป กายของเจาเมองกกลบผดผองมแสง มปญญารถกตองขน สงบเยอกเยนขน และ

๒๗

ความรอนกระวนกระวายกระงบดวยการดบหาย ภาพยนตรตาง ๆ ทเปนมายาของสมทยกหายไป

ภาพแหงสจจะปรากฏขนแทน คอผลทยงเหยงตาง ๆ แตยงจบเหตไมถก

การฟงธรรมคาสงสอนของพระสมมาสมพทธเจา เหมอนเจาเมองฟงคาตกเตอนของคบารม ทาใหมโอกาสเหนผดชอบชวดไดตามความเปนจรง ไมหลงอยตลอดไป ดงนนการฟงธรรม

คาสงสอนของพระสมมาสมพทธเจาจงเปนหนทางทจะนาใหผผดพนผด ผหลงพนหลง กลาวอก

อยางกคอพระธรรมคาสงสอนของพระสมมาสมพทธเจาจะทาใหผมความทกขไดรบความสขนนแล

ธรรมส าหรบผปกครอง

เมอคนเราอยรวมกนเปนหม จาตองมผปกครองตามลาดบชน เมอรวมกนเปนประเทศชาต กตองม

ผปกครองประเทศ และเมอรวมกนเปนโลก ถงจะไมมผปกครองโลกทงหมด กตองมผแทนของชาต

ทงหลายมาประชมปรกษาวนจฉยเรองระหวางชาตคลายกบเปนคณะผปกครองโลกบางสวนหรอ

ทงหมด เครองมอในการปกครองยอมมอยหลายอยาง แตทขาดไมไดนนคอ ธรรมของผปกครอง

เพราะถาไมมธรรมสวนนเสยแลวจะปกครองใหเกดความสขความเจรญหาไดไม

ธรรมของผปกครองนทานเรยกวา “ราชธรรม” แมตามศพทจะแปลวา “ธรรมสาหรบพระราชา” แต

ความมงหมายกคอ ธรรมสาหรบผปกครองทวไป และสาหรบผอยในปกครองดวย ทานแสดงไว ๑๐

ประการเรยกวา “ทศพธราชธรรม” จะกลาวเฉพาะขอ ๖ คอ ตปะหรอตบะ มอธบายตามพระธรรม

เทศนาทศพธราชธรรม ทสมเดจพระสงฆราชเจา กรมหลวงวชรญาณวงศ ไดทรงถวายในการพระ

ราชพธบรมราชาภเษก เมอ พ.ศ. ๒๔๙๓ วา “ตปะ หรอ ตบะ” โดยพยญชนะแปลวา “แผดเผา”

โดยมากทานใชเปนชอของความเพยร จงแปลวา ความเพยรเปนเครองแผดเผา (ความเกยจคราน)

ใชเปนชอธรรมอนอกบาง ทางลทธพราหมณแสดงวา ตบะของพราหมณคอการเลาเรยนพระเวทท

ศกดสทธ ตบะของกษตรยคอการคมครองไพรฟาประชาชน ตบะของเวสสะหรอไวสยะคอการทาบญ

ใหทานแกพราหมณ ตบะของสทรคอการรบใช ตบะของฤษคอการกนอาหารทเปนผก มคาเปนคาถา

หนงแสดงวา “อาทตยมตบะคอสองแสงสวางในกลางวน จนทรมตบะในกลางคน” ตามนยเหลาน

ตบะหมายถงการตงใจกาจดความเกยจครานหรอการทาผดหนาท มงทากจอนเปนหนาททพงทาอน

เปนกจดกจชอบใหสมาเสมอ และใหยงข น ผบาเพญตบะใหบรรลถงความสาเรจยอมเปนผมตบะ

ปรากฏเปนผมสงา เปนทยาเกรง ดงทพดกนวา “มตบะเดชะ”

คนผอยรวมกนเปนหมตองมตบะ คอใครมหนาทฐานะอยางใดกปฏบตไปอยางนนใหดให

เหมาะใหสมแกหนาทฐานะ เมอเปนผใหญผปกครองกปฏบตหนาทของผปกครองใหดใหบรบรณ

เมอเปนผอยในปกครองกปฏบตหนาทของผอยในปกครองใหดใหบรบรณ เมอปฏบตดอยดวยกนก

เปนผมตบะอยดวยกน เปนทยาเกรงของกนและกน แตถาตรงกนขาม คอผมหนาทปกครองไม

ปกครองใหดกเปนทดหมนของผอยในปกครอง รวมความวา ผมหนาทฐานะอยางใดไมปฏบตใหสม

กบหนาทฐานะอยางนน ยอมเปนทดหมนดแคลนหมดความนบถอ ตองเสอมจากเกยรตทด จนถง

ตองตกจากฐานะของตน มคากลาวไวในสตโสมชาดกวา “พระราชาผเอาชนะบคคลทไมควรชนะไม

ชอวาพระราชา เพอนผเอาชนะเพอนไมชอวาเพอน ภรยาผไมยาเกรงสามไมชอวาภรยา บตรผไม

เลยงมารดาบดาผแกเฒาไมชอวาบตร สภาทไมมสตบรษ (คนด) ไมชอวาสภา ผพดไมเปนธรรมไม

ชอวาสตบรษ ผละหรอสงบราคะโทสะโมหะพดเปนธรรมชอวาสตบรษ” กลาวโดยเฉพาะ ขอทพระ

มหากษตรยาธราชเจาทรงตงพระราชหฤทยกาจดความเกยจครานและทาการผดหนาท ทรงตงพระ

๒๘

ราชอตสาหะวรยภาพปฏบตพระราชกรณยะใหเปนไปดวยดยง ๆ ขน มพระตบะเดชะเปนทยาเกรง

แหงบคคลทวไป ตลอดถงทรงสมาทานกศลวตรเผาผลาญกาจดอกศลวตกบาปธรรมใหเสอมสญไม

ตงอยไดดงน จดเปนตบะบทท ๖

พระบรมคร ผไมมกาล ระยะ ระดบ ขนาด

แตนครสามหรอเจาเมองกยงโปรดปรานพอใจสมทยวาเปนผสรางสรรคความสขความเจรญตาง ๆ

สมชอวาสมทย ทเจาเมองใหความหมายวาเปนเหตแหงความสขตาง ๆ เพราะยงมองไมเหนวาจะ

เปนสมทยคอเหตแหงความทกขหรอเดอดรอน แตกเปนทนาสงสยวาไฉนจงไดเกดมความทกข

เดอดรอนกนมากขนทกท มองเหนผลถนดขน แตยงคลาหาเหตไมพบ คลายกบพอมองเหนราง ๆ

แตกยงไมชดเจนวาอะไร

ฝายคบารมทไดเขามาตกเตอนแมจะรอยเตมใจวาใครเปนตนเหต กยงเหนวายงไมถงเวลาทจะบอก

เพราะเจาเมองจะไมยอมเชอเปนอนขาด ดวยยงโปรดปรานกนมาก ยงเหนวาดดวยประการทงปวง

การทจะไปชหนาคนโปรดของผใดวาไมด กเทากบไปชหนาผนนเองดวยเหมอนกน แตกจาเปนท

จะตองหาวธทาใหเจาเมองไดรไดเหนขนดวยตนเอง นครสามเมอยงคดไมเหนเหตกถามปรกษา

คบารมวา ทาไมถงไดเกดผลเชนน และจะแกไขอยางไร คบารมตอบวา จะไปหารอพระบรมครกอน

ถามวา พระบรมครคอใคร

ตอบวา คอองคพระสมมาสมพทธเจา

ถามวา ทานคอผใดเลา

ตอบวา ทานคอผตรสรพระธรรมดวยพระองคเองแลว ทรงสงสอนคนทงปวงใหรตาม ตงพระ

ศาสนาขนทเรยกวา พระพทธศาสนา

ถามวา พระธรรมคออะไรเลา

ตอบวา พระธรรมคอสจจะความจรงหรอของจรง ทเมอรแลวพนทกขทงปวงได

ถามวา กทกขเดอดรอนทงปวงของจตตนครน เมอไดรพระธรรมแลว จะพนไดหรอไม

ตอบวา พนไดแน

ถามวา ถาเชนนน พระสมมาสมพทธเจาและพระธรรมดแน แตมพยานหรอไมวาพระองคตรส

รธรรมจรง

ตอบวา มพยานแนนอน ตอไปจะเรยกพระองควาพระพทธเจาเทานนกได พระบรมครกได

ถามวา พยานคอใครเลา

ตอบวา คอพระสงฆ ไดแกหมชนทไดฟงคาสงสอนแลวไดรตามไดพนทกขตามพระบรมคร

ซ งมอยจานวนมาก

นครสามไดฟงดงนนเกดปตโสมนสในพระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ กลาวสรรเสรญคบารม

วาเปนกลยาณมตรผประเสรฐ ผไดแนะนาใหไดยนไดฟงคาวาพระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ เพยง

เทานกเรมไดรบความสบายใจ จงถามตอไปวา เวลานพระองคประทบอยทไหน จะไปเฝาพระองคได

หรอไม

ตอบวา ในโลกของกายมนษยพระองคไดเสดจปรนพพานแลว แตในจตตนครพระองคยง

ประทบอย ถาปรารถนาจะไดเฝาพระองคกใหปฏบตจนเหนธรรม ดงทไดตรสสงไววา “ผใดเหนธรรม

ผนนเหนเรา” ฉะนนถาไมเหนธรรม กเทากบพระองคประทบอยไกลทสด ไปเทาไรกไมถง แตถาเหน

๒๙

ธรรมกเทากบพระองคประทบอยใกลทสด แตอนทจรง ไมมเวลาอนเกยวแกอดต อนาคต ปจจบน ไม

มการไปมาอนเกยวแกไกล ใกล ไมมพนท ระดบ ขนาด อนเกยวกบ กวาง ยาว ตน ลก หนา บาง เปน

ตน

บรรดาพทธศาสนกผมาบรหารจตนน ทจรงกคอผพยายามจะแลใหเหนพระพทธเจานนเอง บรหาร

จตไดเพยงใด กจะสามารถเหนพระพทธเจาไดเพยงนน คอสาหรบผบรหารจตไดดมาก กเหมอนเหน

พระพทธเจาใกลมาก ชดมาก ผบรหารจตไดดนอย กเหมอนเหนพระพทธเจาไกลมาก ไมชดเลย

เพราะการบรหารจตคอการทาจตของตนใหสงขนดข น พนจากกเลสยงขน ซงจตของผใดเปนไปเชน

ไร ผนนยอมรไดดวยตนเอง เมอผใดเหนความใสสวางในจตตนเพยงใด กจะพอเขาใจถงความใส

สวางแหงพระหฤทยของพระพทธเจาเพยงนน นแหละทเรยกวา ผใดเหนธรรม ผนนเหนพระพทธเจา

คบารมแนะน าใหใชศล หร โอตตปปะ

คบารมของเจาเมองจตตนครกไดเขาเฝาพระบรมคร กราบทลเรองทเกดขนในจตตนคร ตลอดถงท

ไดเขาตกเตอนนครสาม และไดแจงแกนครสามวา จะกราบทลถามพระบรมศาสดา วาอะไรเปนตว

เหตใหเกดผลเดอดรอนตาง ๆ ฝายองคพระบรมครผทรงประกอบดวยทศพลญาณ (พระญาณทเปน

กาลง ๑๐ ประการ) ผทรงรทรงเหนจตตนครทงหมด ผตรสรจตรารยสจ ผทรงชนะมารและเสนา ทรง

ทราบพระญาณเหตผลทเกดขนในจตตนครถวนทวทกประการ ทรงมพระมหากรณาในนครสาม ผ

เปนเจาเมองจตตนครซงนบเขาไวในเวไนยนกร คอหมแหงชนผทพระองคจะพงทรงแนะนาสงสอน

ไดมโอกาสทจะไดเขาเฝาเหนพระองคสกคราวหนงในตอไป

แตเวลาปจจบนขณะนน นครสามยงมกายเศราหมองอบแสง ไมอาจทจะรจะเหนพระองคและธรรมท

ละเอยดลมลกได เพราะสมทยยงครอบงาใจใหหลงเหนผดอยอยางลกซง จาตองอาศยคบารมชวย

ดแลอยอยางใกลชดไมทอดทงหรอทอดธระเสยเหมอนอยางแตกอน เมอนครสามไดคบารมอยใกล

มกายผดผองมแสงขน กคอย ๆ ตกเตอนใหดเหตผลทใกล ๆ หรอทตน แลวเตอนใหดไกลออกไป

หรอใหดทลมลกละเอยดเขาโดยลาดบ กจะจบตวตนเหตทสาคญไดในทสด

พระบรมครไดตรสประทานพระธรรโมวาทพรอมทงวธปฏบต เพอคบารมจะไดนาไปชวยนครสามให

พนภยพบตทกาลงเกดขนในจตตนคร คบารมไดรบพระพทธโอวาทแลว เขาพบนครสามแลวกลาว

วา พระบรมครตรสใหตงกระทถาม ๒ ขอกอนวา

๑ โลโภ ความโลภอยากได โทโส ความโกรธแคนขดเคอง โมโห ความหลง มคณหรอมโทษ

๒ คนทโลภ โกรธ หลง แลวจงฆาเขาบาง ลกของเขาบาง ลกลอบผดลกเมยเขาหรอผดสาม

เขาบาง พดเทจหลอกลวงเขาบาง ดมนาเมาอนเปนฐานประมาทบาง เปนคนดหรอคนชว มคณหรอม

โทษ

นครสามไดฟงดงนนแลวมองเหนเหตผลทนท วาไมด มโทษทง ๒ ขอ เหตผลไดมอยในกระททง ๒

ขอนแลว คอ โลโภ โทโส โมโห เปนตวมลเหต การฆาเขา ลกของเขาเปนตน ดงทเรยกวาทจรต

หรอคอรปชนเปนผลแหงมลเหตทง ๓ นน และเปนเหตแหงความทกขเดอดรอนตาง ๆ นครสามเรม

จบเหตผลไดประจกษใจ แลวยกมอขนพนมถวายนมสการพระบรมครผประทานกระทใหไดคด

๓๐

พระพทธเจาตรสไววา การบชาชนทงหลายผควรบชาเปนมงคลอนสงสด นครสามผม

ความเคารพในองคพระบรมครเกดขน กเชนเดยวกบไดทาบชาพระบรมครผควรบชา ยอมจะไดรบ

มงคลอนสงสด นนคอยอมจะไมตกเปนผหลงเชอสมทยอยางงมงาย จนถงยอมเปนทาสของสมทยม

อานาจครอบครองอยางเดดขาดสนเชงตลอดไป บรรดาผมาบรหารจตทงหลาย แมรจกบชาทานผ

ควรบชา รจกเคารพทานผควรเคารพ ปฏบตใหเหมาะใหควร กจะเปนผมมงคลอนสงสด สมดงคา

ของพระพทธเจา

ศลวนยรกษาไตรทวาร หรโอตตปปะเปนนครบาล

เพอแกไขความยงยากของจตตนครทเกดจากการคมอานาจของสมทยและพรรคพวก คบารมได

แนะนานครสามใหเรยก ศล หร โอตตปปะ เขาพบดวน เมอไดรบความยนยอมเหนชอบจากนครสาม

แลว คบารมไดนาศลและหรโอตตปปะเขาพบนครสามทนท นครสามไดสอบถามบคคลทงสาม และ

บคคลทงสามไดตอบดงน

ถามวา ไหนศลจะทาอยางไร

ตอบวา ศลจะทาใหเกดความงดเวนจากทจรตทงหลาย ใหประพฤตในทางสจรตโดยไตร

ทวาร คอกาย วาจา ใจ

ถามวา ไหน หรโอตตปปะจะทาอยางไร

ตอบวา หรจะทาใหจตใจมความละอายตอบาปทจรต รงเกยจบาปทจรต เหมอนอยางชาย

หนมหญงสาวผกาลงรกสวยรกงามรงเกยจตอสงสกปรกทงหลาย ไมปรารถนาจะถกตอง โอตตปปะ

จะทาใหจตใจมความเกรงกลวตอผลของบาปทจรต เหมอนอยางคนกลวตออสรพษ คอกลวตอผล

ของการจะถกงกดกลาวคอความตาย

ถามวา จะขอเครองไมเครองมออะไรบางเลา

ตอบวา ศลจะขอผชวยชอวาวนย และขอไตรทวารเปนททางาน สวนหรโอตตปปะจะขอ

ความละอายและความกลวของจตใจมาเปนเครองมอ

ถามวา วนยเปนอะไร

ตอบวา เปนบทบญญตทตราขนไวสาหรบบานเมองดงทเรยกวากฏหมายกม เปนบทบญญต

ของพระพทธเจากม

และคบารมไดชวยชแจงวา พระบรมครไดทรงตงหรโอตตปปะทงคนใหเปน “โลกบาล” ท

แปลวา “ผคมครองโลก” ฉะนน กขอใหเจาเมองจตตนครรบศลและวนยมาเปนผรกษาไตรทวารของ

จตตนคร และตงใหหรโอตตปปะเปน “นครบาล” ของจตตนคร เจาเมองกยนยอมตกลงในทตอหนา

คบารม

ครนไดรบหนาทแลว ศลและวนยกเขาตงสานกงานรกษาไตรทวารของจตตนคร วนยกรวบรวม

กฏหมายของบานเมองและพระบญญตของพระพทธเจาอนเหมาะแกภาวะสาหรบชาวจตตนคร

ปฏบต ศลชกนาสงเสรมคนใหรกษาวนย คอใหปฏบตกฏหมายและพระบญญตของพระพทธเจา

คอยหามคนใหงดเวนจากความลวงเกนละเมดกฏหมายและพระบญญต ชวยกนรกษาไตรทวารของ

๓๑

จตตนครไว กอนทศลและวนยเขามา กฏหมายถงจะมกเหมอนไมม พระบญญตของพระพทธเจาไม

ตองกลาวถง พวกโจรผรายหรอทจรตตาง ๆ พากนเขามาทางไตรทวารของจตตนคร คอทวารกาย

ทวารวาจา ทวารใจ ทเรยกตามภาษาของจตตนครวา กายทวาร วจทวาร มโนทวาร เขาลกขโมยฉก

ชงวงราวปลนสะดมชาวจตตนครอยเนอง ๆ ทาใหเกดความเดอดรอนระสาระสาย ครนเมอศลและ

วนยเขามารกษาไตรทวารของเมองอย พวกผรายตาง ๆ กเขามาไมได และอาศยนครบาลชวยตรวจ

ตราสอดสองอกสวนหนง ทาใหผทจะคดรายเกดความละอายเกรงกลว ไมกลาทจะทาความผด

ตาง ๆ ทาใหเกดความอบอนอยเยนเปนสขทวจตตนคร

วนขนปใหมในจตตนคร

ปใหมแหงชาวโลกทวไปไดยางมาถง ไดมการแสดงความยนดรนเรงกนเปนพเศษ ฝายในจตตนครก

มการขนปใหมกนเชนเดยวกน และไดมบคคลตาง ๆ กลาวคาปราศรยในโอกาสน เปนตนวา นครสาม

ผเปนเจาเมองจตตนครไดกลาวคาปราศรยวา จตตนครไดดารงผานมาอกปหนง ในขวบปทผานมา

นนไดมเหตการณตาง ๆ เกดขนมาก ทงในดานสข ทงในดานทกข กไดพยายามแกไขเหตการณใน

ดานทกขใหกลบเปนสขอยางเตมความสามารถ ขอขอบใจผทชวยทงหลาย เชนสมทยและพรรค

พวก และคบารมกบพรรคพวก ในปใหมกขอใหชวยกนตอไปเพอความสขความเจรญของจตตนคร

สมทยไดกลาวปราศรยวา สมทยเปนตวแหงความสข อยาเขาใจวาสมทยเปนเหตแหงทกข สถานรน

เรงบนเทงสนกทงปวงสมทยสรางขนทงนน ไดสรางภาพยนตรใหดกนทงเมองตลอดวนคน ปใหมจะ

สรางสงทบารงสขสนกสนานใหมากขนไปอก และอยาไดกลวตอโลโภ โทโส โมโห และพรรคพวก

ตางชวยกนสรางความมงมศรสขทงนน มใชเพราะโลโภดอกหรอ จงพากนรารวยเปนเศรษฐไปตาม

กน ถาใครไมคบหากบโลโภ กยากทจะเปนเศรษฐ มใชเพราะโทโสดอกหรอ จงมเดชอานาจเปนท

กลวเกรงของใคร ๆ มใชเพราะโมโหดอกหรอ จงมความสขสนกสนานอยในโลกได ในปใหม ใคร

ปรารถนาสขกใหหมนเชอฟงสมทย คบหากบโลโภ โทโส โมโห ใหมากขนเถด

ฝายคบารมไดกลาวปราศรยวา ใหคดทบทวนถงเหตการณในปเกา พจารณาดใหเหนเหตผล อยา

ดวนเชอฟงใครงาย ๆ แมทคบารมไดกลาวอยนกอยาเพอเชอกอน ใหพนจพจารณาใหถองแทกอน

ทกคนมหวคดอยดวยกนทงนน ขอใหยงคด ทกขเดอดรอนตาง ๆ ในจตตนครเกดจากการททาขน

และการททาขนนนเลาเกดจากอะไร ถามใชจากจตใจทประกอบดวยโลภโกรธหลง ฉะนนในปใหมก

ใหรจกยบยงจตใจ อยายอมตอความโลภโกรธหลง จะมความสขกวาปเกาแนนอน สวนศลไดกลาว

ปราศรยใหพากนประพฤตงดเวนทจรตทางไตรทวาร หรโอตตปปะกลาวปราศรยใหพากนละอาย

รงเกยจความชว ใหพากนเกรงกลวตอความชวรายทงปวง แตอยากลวตอบญทเปนความดหรอการ

กระทาความดทงหลาย ดงนจะมความสขยงขนในปใหมแนนอน

ในนครตาง ๆ ของโลก คาปราศรยของใคร ๆ มกจะตบแตงเปนอยางด เชนแมจะอยากไดกตบแตง

แสดงเปนเหมอนไมอยากได ถงจะโกรธกตกแตงแสดงเปนเหมอนไมโกรธ แตในจตตนคร ตาง

แสดงกนโดยเปดเผย ดงจะเรยกวาโดยสญชาตหรออะไรทานองน

ฝายพระบรมครกไดประทานพระพทธโอวาทความวา “พงอบรมใจใหมเมตตาแผไปในโลกทงปวงเถด” พระสรเสยงดงไปทวจตตนคร แตกมขอแปลกวาหาไดยนกนทวไปไม ทงท

พระสรเสยงกดงพอไดยนถนด

๓๒

สมทยยดไตรทวารใหทจรต

ฝายสมทยกบพรรคพวก เมอเหนเหตการณเปลยนแปลงไปเชนนนกมความตกใจ เกรงวาตนจะสน

อานาจครองใจชาวจตตนคร เหนวาจาจะตองกาจดศลและหรโอตตปปะออกไปใหพนทาง มใหเขา

มาเกยวของกบนครสาม โอกาสทจะกาจดไดกคอเมอคบารมถอยหางออกไปจากนครสาม เพราะใน

โอกาสทคบารมอยกบนครสาม สมทยกตองถอยหางออกไป เมอโอกาสดงกลาวมาถงสมทยกเขา

หานครสามทนท และกลาวฟองวาศลและหรโอตตปปะไดมาทาใหจตตนครเสอมโทรม ทรพยากร

ลดถอย ความเจรญทางดานตาง ๆ ชะงกงน บานเมองเงยบเหงา หมดความสขสนกสนาน ประชาชน

ชาวจตตนครตางหมดอสรเสรภาพ ตองถกควบคมอยทกประต จะทาอะไรกขดของทงนน ทกคนพา

กนอยเหมอนอยางถกจากดบรเวณอนคบแคบ หมดความสขสนกสนานไปตามกน และพากนรอง

ทกขขอใหเลกใชศลและหรโอตตปปะเสย สมทยไดชแจงตอไปวา เพราะศลนนเทยวทาใหตองเวน

สงนนส งน จงทาใหเสยโอกาสทจะรารวย การงานหลายอยางกทาไมได ทงการงานททาอยแลว

หลายอยางกตองหยดเลก หรโอตตปปะกทาใหเปนคนมกรงเกยจ มกกลว ดอะไร ๆ เปนบาปนา

รงเกยจนากลวไปหมด

นครสามเมออยกบสมทย ฟงคาของสมทย กชกเอนเอยงไปตามสมทย ใจหนงคดจะสงพกหนาทศล

และหรโอตตปปะเสยทงหมด อกใจหนงกยงเกรงใจคบารมผแนะนา ครนสมทยเหนนครสามเกด

ความลงเล รวาชกจะเอนเอยงมาทางฝายตนแลว จงเพมเตมอารมณแกนครสามใหมากขน ปรากฏ

เหมอนอยางภาพยนตร ชกชวนใหยนดพอใจอยากไดในอารมณบางอยาง ใหขดใจไมชอบใน

อารมณบางอยาง ใหเคลบเคลมหลงใหลในอารมณบางอยาง ซงหวโจกทงสาม คอ โลโภ โทโส

โมโห ไดโอกาสกเขาแทรกผสม สมทยไดโปรยอารมณใหฟงเปนอยางพายฝ นไปตลบทงเมอง ชาว

จตตนครกพากนตดอารมณเพราะพากนไดเหนไดยนเปนเรองเปนราวอยางภาพยนตร หวโจกทง

สามกเขาแทรกผสมทงเมอง มใชแตเทาน แมตณหา ๑๐๘ กเลส ๑๕๐๐ กพากนไดโอกาสตนตวเขา

แทรกผสม วนวายไป

ถงตอนน ศลและหรโอตตปปะกถกสงพกหนาท สมทยกบพรรคพวกกเขายดไตรทวารของ

จตตนคร สงลกมอคอกายทจรตใหดาเนนการทางกายทวาร สงวจทจรตใหดาเนนการทางวจทวาร

สงมโนทจรต ใหดาเนนการทางมโนทวาร จตตนครจงเตมไปดวยสงตาง ๆ เชนเดยวกน หรอนาจะยง

กวาในบานเมองทเรยกวาเจรญ ๆ ในโลกปจจบน สราพาชนารบรษกฬาบตร มทวไป ผคนรารวยเรว

ยากจนเรว เพราะไมตองคอยงดเวนอะไร สดแตอารมณพาไป และสดแตโอกาสอานวย ศลและหร

โอตตปปะกลายเปนสงทหายาก ถาใครจะพดถงกไมเปนทสนใจ หรอเปนทหวเราะเยาะ หรอซาราย

ถกหมนแคลน สมทยจงกลบมอานาจครองใจชาวจตตนครไดอก โดยใชอารมณเปนเครองมอสาคญ

ในการผกคลองใจคน เปนเหตใหศลและหรโอตตปปะตองหลกถอยไปไกล

ความจรงกเปนเชนนน ในใจของบคคลทกคน เมอมความชวครองอย ความดกจะไมม หรอเมอม

ความดครองอย ความชวกจะไมม การบรหารจตคอการพยายามจะทาใหใจมความดครอง ใหความ

ชวไมม ทงน ผลยอมเปนไปตามควรแกการปฏบตของแตละคน

๓๓

ศลฯ กลบเขารบหนาท และเพมก าลง

เมอสมทยกลบมอานาจครองใจชาวจตตนคร สงทจรตทง ๓ ยดไตรทวารของจตตนคร ตลอดถงสง

กเลสตณหาทงปวงมจานวนมากมายออกคมทวารแหงการสอสารของจตตนครทงชนนอกชนใน

แทรกอารมณเขาไปทางระบบสอสารทงหลาย ยวยวนใหชาวจตตนครใหเกดความตดความ

เพลดเพลนยนด พากนลมศลและหรโอตปปะ แตตอมาไมชา เหตพบตภยตาง ๆ กเกดขน เชนดนฟา

อากาศผนผวนผดปกต ประทษกรรมทวมากขน คนรายมข นทว ๆ ไป อาชพของชนชนกรรมาชพ

ทว ๆ ไปลาบากขดของมากขน เกดความยากจนขดสนขนในชนชนทเปนกระดกสนหลงของ

จตตนครทวไป เมอเหตพบตทงหลายปรากฏชดขน ชาวจตตนครกกลบระลกถงศลและหรโอตตปปะ

ขนอก เปนเหตใหสมทยเกดความหวนไหว เกรงจะถกพสจนตามสจจะคอความจรง จงรบถอย

ออกไปใหพนหนา หลบซอนตวอยอยางแนบเนยนวองไว

คบารมกไดเขาหานครสาม ตอวาในเรองทพกหนาทศลและหรโอตปปะทงหมด จงเกดเหตพบต

ตาง ๆ ปรากฏอยทวไป จนจตตนครจะเกดเปนไฟอยแลว ความเจรญทางวตถตาง ๆ หาทาใหเกด

ความสขทแทจรงไม เพราะอบายมขและทจรตตาง ๆ ทมอยทวไปลวนเปนเหตใหเกดความทกข

และทวาจตตนครรารวยขน ประชาชนมรายไดดข น อยดกนดข น ถาดข นในสวนนอยแตสวนใหญ

ยากจนลง กชอวาขดสนนนเอง นครสามเมอเผชญหนากบคบารม กมองเหนความจรงตามทคบารม

กลาว และเรยกรองใหศลและหรโอตตปปะกลบมาปฏบตหนาทตอไป ไดระลกถงคณของ

พระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ ซงไดโปรดประทานศลและหรโอตตปะมา ฝายคบารมรสกวาลาพง

ศลกบหรโอตตปปะมกาลงไมเพยงพอทจะตอสสมทยและพรรคพวก จาจะตองเพมกาลงเขามาอก

จงเสนอนครสามขอใหเรยกเขามาประจาการชวยเหลออก ๓ คอ

๑ อนทรยสงวร

๒ สตสมปชญญะ

๓ สนโดษ

นครสามถามวา ทงสามนสามารถอยางไร จะทาหนาทอยางไร ตอบวา อนทรยสงวร มความสามารถ

ในทางระวงรกษาทางสอสารแหงจตตนครทงชนนอกชนใน มใหคนรายหรอขาศกศตรหมปจจามตร

ทงปวงเขามา จงควรมอบหนาทใหรกษาทางสอสารตามทถนด สตสมปชญญะ มความสามารถ

ในทางอยยาม เฝาอรยาบถทกแหงของจตตนคร จงควรมอบหนาทใหเฝาอรยาบถทกแหงตามทจด

เจน สวนสนโดษ มความสามารถในทางจดปนสวนทรพยสนเงนทอง ทดน เรอกสวนไรนา บานเรอน

เครองอปโภคบรโภคทกอยาง สามารถทาใหผทไดรบเกดความพอใจตามสวนของตน จงควรมอบ

หนาทใหเปนผปนสวนใหเกดความพอใจในสวนของตน ๆ

นครสามไดตกลงรบใหเขาปฏบตหนาทในจตตนครทกคนตามทคบารมแนะนา ศลกบเพอนวนยก

เขาประจารกษาไตรทวารของจตตนคร ฝายหรโอตปปะกเขาประจาหนาทเปน “นครบาล” ของ

จตตนคร อนทรยสงวรกเขารกษาระบบสอสารทงชนนอกชนใน สตสมปชญญะกเขารกษาอรยาบถ

ของจตตนครทกแหง และสนโดษกเขาเปนผจดปนสวนสงตาง ๆ โดยสจรตยตธรรมแกทก ๆ คน เมอ

บคคลของคบารมเขาปฏบตหนาทในจตตนคร เหตพบตตาง ๆ กเรมลดนอยถอยลงโดยลาดบ

๓๔

คอาสวะ

ไดกลาวถงสถานการณในจตตนครเมอนครสามออนแอ ไมเขมแขงเดดขาดยอมใหคบารมนาศลและ

หรโอตตปปะเขาชวยปกครองจตตนครใหรมเยนเปนสขดแลว ครนสมทยใชคารมหวานลอมมากเขา

กโอนออนยอมใหสมทยกบพรรคพวกมอานาจในจตตนครยงกวาคบารมกบพรรคพวก ผลรายก

เกดขน คอคบารมกบพรรคพวกพากนหลกถอยไป ปลอยใหสมทยกบพรรคพวกแสดงอานาจ กอ

ความพบตข นทวไปในจตตนครจนจตตนครจะเกดเปนไฟอยแลว เมอทกขรอนกนหนกเขา ชาวจต

ตนครกกลบระลกถงศลและหรโอตตปปะ คบารมทหลกทางใหสมทยกลบมาอก ไดชแจงใหนคร

สามเหนความจรงวา สมทยเปนเหตใหเกดทกข มใหเปนเหตใหเกดสข ครนนครสามยอมเหนดวย ก

เสนอขอใหเรยกเจาหนาทมาประจาการชวยศลและหรโอตตปปะเพมขนอก ๓ คอ ๑ อนทรยสงวร

๒ สตสมปชญญะ และ ๓ สนโดษ นครสามยนยอม จตตนครกกลบคนสความสงบสข เหตพบตตาง ๆ

เรมลดนอยถอยลงโดยลาดบ เพราะสมทยหลบหนไป ไมกลาทนตอการพสจนของฝายบารม

แตสมทยถอยรนหลบหนาออกไปนน กมใชวาจะยอมพายแพ สมทยแถลงวาถอยเพอจะตงตวทจะ

รกใหมาก เหมอนอยางถอยหลงครงกาวเพอทจะกระโดดไกลไปทเดยวหลายกาว แตกเปนถอย

แถลงกหนาเทานน เพราะสมทยไมกลาอยสหนาคบารมจรง ๆ ฉะนนจงคดวาจะหาใครใหเปนคปรบ

กบคบารมได ไมเชนนนกจะตองคอยถอยอยเรอยไป สงเกตดคบารมกชกจะเขามายงมากขน มใช

นาน ๆ จงจะเขามาสกครงหนง นกขนมาไดถงคอาสวะซงเปนอกฝายหนงของนครสาม เหนวาจะม

กาลงตานทานคบารมได จงเขาพบคอาสวะ ชกชวนใหการาบปราบปรามคบารมลงเสยใหได

คอาสวะแถลงวาไดคอยชวยสมทยอยตลอดมาแลว แตไดชวยอยลบ ๆ ในภายใน เมอคบารมแนะนา

อะไร คอาสวะกคอยคดคานอยทกครง ดวยวธกระซบเบา ๆ ทกกห หรอทใจ บางทกเหมอนอยางมา

อภปรายโตวาทะกนตอหนานครสาม

อนทจรงคอาสวะเปนคนตางเมองตางถน คอมใชเปนชาวจตตนครโดยตรง แตเปนคนจรหมอนหมน

มาจากตางเมองทหางไกล เปนผสามารถทาใหนครสามเกดความรกใคร เกดความเปนเราเปนเขา

และเกดความงงงวยหลงใหล จงกลายเปนคนใกลชดสนทสนม จนถงเขาอยประจาองคนครสาม ไม

ยอมออกหาง เหมาะทจะยมคาวา “ค” มาเรยก ดงทเรยกวา “คอาสวะ” นนแหละ คอาสวะถอวาตนก

เปนคนในเชนเดยวกบคบารม จงไมคอยยอมถอยหลงกรดเมอคบารมเขามา ยงคอยกระซบใจนคร

สามโตแยงคดคานมใหเชอคบารม แตใหเชอสมทย และคบารมเองเมอถกปะทะบอยเขากยง

เขมแขง ยงเขาประจานครสามและแนะนาตกเตอนบอยครงเขา เมอถกโตแยงมา กโตตอบกลบไป

ตามสจจะคอความจรง เปนเหตใหนครสามเกดความลงเลสบสน เรยกใชฝายนบางฝายโนนบาง บาง

ทกเรยกใชทงสองฝายโดยแบงปนขอบเขตหรอสวนสงกน เชนไตรทวารของจตตนคร บางคราวศล

และวนยเขารกษาทงหมด บางคราวทจรตเขายดไวไดจากศลทงหมด บางคราวศลวนยรกษาไวได

แตบางสวนบางสง ทจรตยดไปไดบางสงบางสวน อนง หรโอตตปปะทาหนาท “นครบาล” เทยว

ตรวจตราทวจตตนครในบางเวลา แลวกถกพวกตณหาพรรคพวกของสมทยรงแกขบไลไปเสยได

บางในบางเวลา อนทรยสงวร สตสมปชญญะ สนโดษกเชนเดยวกน ปฏบตหนาทไดในบางคราว

หรอในบางสวนของจตตนคร เพราะพรรคพวกของสมทยเขายดหนาทในบางคราวหรอบางสวน

ฉะนน สถานะของจตตนครจงมทงสงบสขทงทกขเดอดรอน ถาเปนสกเปรยบเหมอนสขาวดา มทงด

ทงชว ถาตองการจะมองใหเหนเปนภาพ กนาจะดเทยบไดกบบานเมองทวไป เพราะบานเมองทวไป

กสรางลอกแบบออกมาจากจตตนครนแหละ

บรรดาผมาบรหารจตทงหลาย แมตองการจะทาจตของตนใหเปนจตทด ทพนจากอานาจของทจรต

กตองไมออนแอเชนนครสาม เดยวยอมใหดมอานาจ เดยวยอมใหชวมอานาจ แตตองเขมแขง

๓๕

เดดขาด ใหดเทานนเปนใหญในใจตน ชวแลว ทจรตแลว ปดไปใหพนโดยเดดขาด จงจะประสบ

ผลสาเรจสงสดในการบรหารจต ไดมจตวเศษสด ทจะใหความสขทสดได

จตตนคร เมองตนแบบ

ในบานเมองทวไป มกฏหมายหามการทารายรางกายและชวตคน แตไมหามการทาแกสตวดรจฉาน

เหมอนอยางคน และคนโดยมากบรโภคเนอสตวเปนอาหาร สตวดรจฉานจงถกฆาเปนอาหาร

ประจาวน วนละมากมาย นอกจากนในคราวสงคราม คนยงประหตประหารกนเอง เพอรกรานบาง เพอ

ปองกนบาง ชายฉกรรจทวไปถอวามหนาทจะตองเปนทหารเพอปองกนประเทศชาต และคนทวไป

เมอโตขนกตองมอาชพคอทางานหาเลยงชวตตนเองและครอบครว สรางหลกฐานเชน ทดน

บานเรอนและทรพยตาง ๆ ขน บางทกโดยทางสจรต บางทกโดยทางทจรต แตบางคนกลกขโมย

ปลนสะดมเขากน ซงเปนการผดกฏหมาย และบางคนกซอตรงตอครอบครวไมประพฤตนอกใจ บาง

คนกประพฤตนอกใจ บางคนกรกษาสตย มวาจาเชอได บางคนไมไดรกษาสตย มวาจาเชอไมได

บางคนไมดมสรายาเมา บางคนดมสรายาเมา ในบานเมองทงหลายกมโรงตมกลนมากมาย มสรา

จาหนายนานาชนด ทงยงมโรงอะไรตออะไรสาหรบเทยวเตรแสวงหาความสขสนกสนาน ใน

บานเมองทเรยกกนวาเจรญในปจจบน มกจะมส งทเรยกวาอบายมขทกอยาง แตทกคนจะตองปฏบต

ตามกฏหมายของบานเมอง นอกจากกฏหมายยงมศาสนาเปนทพ งยดเหนยวทางจตใจและความ

ประพฤต ศาสนายอมสอนศลธรรมแกประชาชน บางทกดเหมอนขดกน เชนทางบานเมองสงเสรม

อาชพบางอยางทเกยวกบการใชเนอสตวเปนอาหาร แตทางศาสนาหามการฆาสตวตดชวต ทาง

บานเมองตงโรงตมกลน แตทางศาสนาหามดมสราเมรย ดขดกนดงนนาจะอยดวยกนไมได แตกอย

ดวยกนได ทงทางบานเมองยงอปถมภศาสนาอกดวย

กเพราะการปฏบตศาสนาเปนไปตามศรทธาของแตละคน ใครยงไมศรทธาจะยงไมปฏบตก

ได หรอยงไมสะดวกกยงไมตองปฏบต สวนกฏหมายเปนการบงคบ เมอชาตตองการใชหรอตองการ

ใหชวย กตองรบใชชาตชวยชาตกอน วางจากกจจาเปนของชาต จงปฏบตกจทางศาสนาไดสะดวก

ตามศรทธา ศาสนาจงไมขดขวางตอชาต ทงยงชวยชาตโดยเปนเครองอบรมจตใจคนใหดงามตาง ๆ

ทกฏหมายไมอาจทาได และคนในบานเมองทงปวงยอมมระดบแตกตางกนแมจะอยใตกฏหมาย

เหมอนกน ดงนน ผทตองการจะปฏบตใหประณตยงข นไปกวากฏหมาย กมาปฏบตศลธรรมในทาง

ศาสนาได จะปฏบตเรวหรอชาเทาไรกสดแตใจสมคร

ลกษณะและสงทเปนไปในบานเมองกถอดแบบมาจากจตตนครทกอยางไมมผดเพยน เพราะนคร

สามเชอฟงทงคบารมและคอาสวะ จงไดสรางโรงเรยน โรงพยาบาล สถานหรอการสงเคราะหตาง ๆ

ตลอดถงวดวาอารามขนดวยคาแนะนาของคบารม และไดสรางโรงอบายมขตาง ๆ ขนดวยคาแนะนา

ของคอาสวะ ทงสองตางเปนคปรบของกนและกน ทงตางกขวนขวายทจะใหพรรคพวกเขามาส

จตตนครใหมากยงขน ชาวจตตนครจงมส งหรอทางทจะเลอกทาเลอกปฏบตเลอกเดนไดทกสงทก

ประการทกทาง จะไปทางมนษย ทางอบายภม ทคตภมกได จะไปทางสคตภมตลอดถงนพพานกได

คอาสวะและสมทยพยายามชกชวนเตมทใหเดนไปตามทางของตน ใชอารมณทนาปรารถนาและ

สวรรคเปนเครองโฆษณาลอใจคนใหนยม ซงกไดผลเปนอนมาก

บรรดาผมาบรหารจตทงหลาย คอผทปรารถนาจะสามารถพาตนใหพนจากทางสายทคอาสวะและ

สมทยแหงจตตนครพยายามชกชวนใหเดน จงนบวาเปนผมความตงใจถก ตงใจด ทจะทาใหสามารถ

๓๖

กาวเขาไปสทางสคตไดถามความเพยรประกอบดวยสตอยเสมอ

ศาสนาในจตตนคร

ในจตตนครมศาสนาตาง ๆ มากมาย กลาวไดโดยไมผดวามครบทกศาสนาเหมอนดงทมอยในโลก

ฉะนน พระพทธศาสนากไดมอยในจตตนครเชนเดยวกน ศาสนาทงหลายทมมากอนและทมใน

ภายหลงกดคลาย ๆ กบมในจตตนครโดยครบถวน แตชาวจตตนครนบถอศาสนากนอกแบบหนง ตาง

จากโลกภายนอก

เมอพระพทธเจายงเปนพระโพธสตวยงมไดตรสร ไดมพระปณธานตอพระโพธญาณ ทรง

บาเพญพระบารม ๑๐ ประการ คอ ทาน ศล เนกขมมะ ปญญา วรยะ ขนต สจจะ อธษฐานะ เมตตา

อเบกขา อยางเตมท เมอพระบารมแกกลาขนกไดทรงละทางทผด ทรงพบทางทถกตองขนโดย

ลาดบ จนถงไดทรงพบมชฌมาปฏปทา คอ ทางสายกลาง ไมของแวะดวยทางทพวพนดวยสขสดใน

กาม และไมของแวะดวยทางทรมานตนใหลาบากเปลา คอ ทางมองค ๘ ประการ ไดแก ความ

เหนชอบ ความดารชอบ วาจาชอบ การงานชอบ เลยงชวตชอบ พยายามชอบ สตชอบ สมาธชอบ ใน

วนทจะตรสรพระโพธญาณ ไดทรงตงจาตรงคมหาปธาน คอความเพยรประกอบดวยองค ๔ วา เลอด

เนอจะเหอดแหงไปหมด เหลอแตหนง เอน กระดก กตามท ยงไมทรงบรรลธรรมทจะพงบรรลไดดวย

กาลงเรยวแรงของบรษ กจะไมทรงลกขนจากทนงอนน ทรงตงความเพยรยกเอาเลอดเนอ ๑ หนง ๑

เอน ๑ กระดก ๑ รวม ๔ ประการขนอางอง จงเรยกวาประกอบดวยองค ๔

ฝายสมทยกบพรรคพวกไดเหนพระโพธสตวทรงปฏบตดงนนกไมพอใจ เพราะเปนการปฏบตทจะให

พนจากอานาจของตน จงไดพยายามขดขวางตาง ๆ ตงแตเบองตน ดงทพระอาจารยไดเขยนเลาไว

วา เมอพระมหาสตว (คอพระสทธตถราชกมาร) ไดทรงสละรชชสรสมบต ทรงมากณฐกะ มนายฉนนะ

เปนสหาย เสดจออกจากพระนคร ฝายมารไดมายนทประตนคร กลาวหามวา “กลบเสยเถดสทธตถะ

จกรรตนสมบตจกมปรากฏแกพระองคในวนท ๗ แตวนน” พระองคตรสวา “ดกอนมาร เรารจกทาน

เราไมตองการดวยจกรรตนสมบต” “ถาอยางนนพระองคตองการอะไร” “เราตองการพระสพพญต

ญาณ (ความตรสรธรรมทงปวง)” “ถาอยางนน ตงแตวนนเปนตนไป ถาพระองคจกคดไมดสกอยาง

หนง เปนตนวาคดไปในกาม ขาพเจาจะรกจทพงทาแกพระองค”

มารทพระอาจารยเลาถงในเรองนกคอ สมทยกบพรรคพวกนแหละ เพราะเปนผคอยขดขวางทาลาย

ความเพยรเพอโพธญาณของทก ๆ คน แตสมทยไมยอมรบคาน ไมชอบคาน เชนเดยวกนกบคนทา

ชวทาทจรตทงหลายทไมชอบใหใครตราหนาตนวาเปนคนชวคนทจรต สมทยชอบแสดงตนวาเปน

ผสรางเสรมความสขความดงามทงปวง พอใจใหใคร ๆ เขาใจตนไปเชนนนและพดถงเชนนน ก

เหมอนอยางคนชวทจรตทงหลายทมกชอบแสดงตนวาเปนคนด ชอบทใคร ๆ จะพดถงวาเปนคนด

สมทยไดตดตามหาชองโอกาสทจะทาลายความเพยรและความตงใจของพระมหาสตวตงแตเสดจ

ออกผนวชเรอยมาถง ๖ ป

ทกคนมสมทยคอมารคอยตดตามขดขวางการทาความดอยเสมอ ความมสตรเทาทนจะ

ทาใหสามารถรไดวาเมอใดมารดาเนนงาน ปญญาและความเพยรจะทาใหสามารถเอาชนะมารได

เปนขนไป ตามกาลงของปญญาและความเพยร

๓๗

บรรดาผมาบรหารจตทงหลาย คอผกาลงอบรมเพมพนสตใหรทนมารคอสมทย อบรมเพมพนปญญา

และความเพยรใหสามารถเอาชนะมารได มารคอผทาลาย ผทาใหเกดทกข ผใดสามารถเอาชนะมาร

ได ผนนยอมสนทกข มสข ตามควรแกความปฏบตของตน

พระมหาสตวผจญมาร

พระมหาสตว คอพระโพธสตว ไดทรงมสตสารวมระวงความคดของพระองคเอง มใหเปนอกศล

วตก (คอคดไมด) อยตลอดเวลา แมจะมความคดไมดแลบเขามาบางกทรงมสตพจารณาระงบเสย

โดยเรวพลน ดงทพระองคไดตรสแสดงถงการปฏบตของพระองคเมอเปนพระโพธสตว วาไดทรงทา

วตกคอความคด เปน ๒ สวน คออกศลวตกสวนหนง กศลวตกสวนหนง โดยทรงทาความรทน

ความคดทเกดขนตามเปนจรง พรอมทงรคณและโทษ อกศลวตกจงระงบดบหายไปเหลอแตกศล

วตก แตถาคดไปแมจะเปนกศลมากไปกจะเกดโทษ เชนความเหนดเหนอยฟงซาน จงทรงสงบ

ความคด ทาพระจตใหตงมนไมหวนไหว สมทยจงไมไดโอกาสทจะแทรกซมเขาไปทางความคดท

ไมด

และเมอเหนพระองคทรงปฏบตจรง ไมหวนไหว กเกดหวนไหวขนเอง วาพระองคจะทรงพนไปจาก

อานาจตนเปนแนแลว จงใหระดมพลเสนาทงส นเขาโจมตพระโพธสตว ณ ควงไมโพธพฤกษในวนท

พระองคจะตรสร เพราะเหนวาจะรอชาตอไปอกมไดแลว พระมหาสตวไดทรงตงจาตรงคมหาปธาน

แลว พระมหาสตวไดทรงเสยงพระบารม ทรงเรยกพระบารมทงปวงมาชวย พรอมทงบรษโยธาอก ๗

จาพวก คอ สทธาพล วรยพล สตพล สมาธพล ปญญาพล หรพล โอตตปปพล พระบารมทง ๓๐ ทศ

พรอมทงบรษโยธากมาประชมพรอมกนปองกนพระมหาสตว สมทยกบพรรคพวกทเรยกวา “มารและ

เสนามาร” กไมอาจจะเขาใกลถงพระองคได แตกพยายามแสดงอาการคกคามดวยอาการตาง ๆ

อยางนาสะพงกลว

ฝายพระมหาสตวกมไดทรงพรนพรง มพระหฤทยตงมนไมหวนไหว และเพอทจะทรงเผดจศก

มารจงทรงยกพระดชนชทพนมหนทรา เพอเปนสกขพยานแหงการทไดทรงบาเพญพระบารมมา

ครบถวน ๓๐ ทศ ดวยอานาจแหงโพธสมภาร ธรณกปรากฏขนมาเปนสกขพยาน และดวยอานาจแหง

นาพระหฤทยอนเปยมไปดวยพระเมตตากรณา กปรากฏอทกธาราจากธรณหลงไหลพดพามารและ

พลพยหเสนาออกไปจนหมดสน ดงทปรากฏในภาพคดเขยนเปนรปพระพทธเจาผจญมาร พระองค

ประทบบนบลลงกหญาคาภายใตโพธพฤกษ พระหตถขวาพาดชลง มรปนารยนอยใตบลลงก บดนา

ในมวยผมไหลหลงออกมาเปนทอธาราทะเลหลวง นองทวมหมมารเสนาทงหลาย

รปนารนหมายถงธรณ จงเรยกรกนวา “พระนางธรณบดมวยผม” ในภาพเขยนเปนรปหมมารเสนาอย

สองขางพระพทธองค ขางหนงกาลงเงอดเงออาวธนานาชนดเพอทารายพระองค มพญามารสถตอย

เหนอคอชางชอครเมขละ มพาหาขางละพนทรงอาวธตาง ๆ อกขางหนง ถกนาทวมพายแพไป และ

นาในมวยผมนนหมายถงนาทกษโณทกทพระโพธสตวผบาเพญทานบารมหลงลงบนแผนดนตงแต

เบองตนกมากมายยงกวานาในมหาสมทร พระมหาสตวทรงชนะมารและเสนาตงแตเวลาเยน กอนท

อาทตยจะอสดง

๓๘

ไดกลาวแลววาทกคนมมารคอยตดตามขดขวางการทาความด และลอใหทาความชวอยเสมอ ผใดส

ได คอไมเลกลมความพยายามทจะทาความดใด ๆ กตามเมอใดกตาม เรยกวาผนนเปนผชนะมาร แม

จะยงไมอาจชนะมารไดยงยนตลอดไปเชนทพระพทธองคทรงชนะแลว กยงดกวาทจะไมมเวลาชนะ

เสยเลย การพายแพแกมารกคอการตามใจมารใหนาไปสการทากรรมไมดนานาประการนนเอง ซงไม

เปนสงทผใดควรทาไปเชนนน ทกคนควรมสต มปญญา มหรโอตตปปะ และมความเพยรเอาชนะมาร

ใหได นนแลจงนบวามาบรหารจตอยางถกตอง

พระมหาสตวชนะมารและตรสร

เมอพระมหาสตวทรงผจญมารและทรงชนะมารและเสนาตงแตกอนอาทตยตกในวนทจะตรสร ทรง

ดาเนนปฏบตตอไปในมชฌมาปฏปทา กทรงบรรลพระญาณทงหลายดงทไดตรสเลาแกพระสาวกใน

ภายหลง กลาวโดยยอวา ทรงไดสมาธแนวแนแลวทรงนอมจตทเปนสมาธไปเพอร กทรงไดพระ

ญาณคอความรข นโดยลาดบจนถงพระสมโพธญาณ คอความตรสรในพระจตรารยสจ ทรงทาลาย

กเลสอาสวะอนสยในสนดานใหส นไปหมดดงทเรยกวาไดตรสรพระธรรม ในปจฉมยามแหงราตรนน

บงเกดพระนามพเศษขนวาพระสมมาสมพทธเจา หรอพระผตรสรเองโดยชอบ พระสมโพธญาณน

เรยกอกอยางหนงวา พระสพพญตญาณ แปลวา พระญาณคอความรธรรมทงหมด และเรยกพระ

นามพระพทธองคผทรงไดพระญาณนวา พระสพพญ แปลวาพระผรธรรมทงหมด ไทยเราเรยกกน

มาตงแตโบราณกาลวาพระสรรพชญหรอพระสรรเพชญ และเรยกพระญาณวาสรรเพชดา

ครนพระองคไดทรงตรสรแลว ไดประทบเสวยวมตตสข ณ ควงไมตาง ๆ ตอมาหลายสปดาห ใน

สปดาหท ๕ ทานแสดงวาไดประทบทควงไมอชปาลนโครธ ซงมารยงไดพยายามมารบกวนอก ดง

เรองเลาวา มารนงเสยใจอยทหนทางใหญวาเสยแรงไดตดตามหาชองทางทจะขดขวางความตรสร

มานานถงเพยงน กไมพบความผดพลาดอะไร บดนพระองคทรงลวงวสยอานาจของตนไปเสยแลว

คาวามารตามทเรยกในทนเปนการเรยกตามพระพทธเจา ดงไดกลาวแลววาผทถกเรยก คอสมทย

หาไดชอบใจไม สมทยไมปรารถนาจะใหใคร ๆ รจกเขาใจตนวาเปนมาร แตไมอาจจะปดบงสญชาต

แหงตนจากพระสรรเพชดาญาณได พระองคทรงเรยกระบตรง ๆ วา มาร ๆ ทกครงทเขามา

ในขณะทมารหรอสมทยนงคดระทมใจอยนน ธดาทงสามของมาร คอนางตณหา นางอรต และนาง

ราคา เหนบดาหายไปจงเทยวคนหา กไปพบบดานงระทมทกขอย จงไตถามความแลวกรบอาสาจะ

ไปนาพระองคมาไวในอานาจของบดาอก ฝายสมทยกลาวหามวาไมมใครจะสามารถทาพระองคไว

ในอานาจได ธดาทงสามกกลาววาพวกตนเปนสตร ยอมรวธทจะผกใจบรษเพศ จะใชบวงราคะเปน

ตนผกจงมาใหจงได ขอใหบดาอยาไดวตก

ครนแลวนางทงสามไดเขาไปหาพระพทธองค กลาวทลวาจะขอบบนวดพระยคลบาท พระพทธองค

ไมทรงใสพระหทยในถอยคาของนางทงสาม ทงไมทรงลมพระเนตรขนด ธดามารคดวาอนความ

ประสงคของบรษทงหลายยอมสงตาตาง ๆ กน บางคนชอบเดก ๆ บางคนชอบสตรวยแรก บางคน

ชอบวยกลาง บางคนชอบคนแกกม จาจะประเลาประโลมพระองคดวยประการตาง ๆ จงแสดง

บดเบอนตนเปนสตรเพศเปนอนมาก เชนเดกรน สาวผยงไมมบตร ผทมบตรแลวคนหนง สองคน คน

วยกลาง จนถงคนแก ครบทกอยาง เขาไปเฝาพระองค ๖-๗ ครง พระพทธองคทรงเขาผลสมาบต

เสวยวมตตสข ไมไดสนพระหทยเลย ตรสวา “ผใดชนะกเลสเดดขาดแลว ไมกลบแพ ไมมกเลสอะไร

ในโลกจะมาตอแยได ผใดไมมตณหาทเหมอนอยางตาขายคลองใจใหตดนาไปทไหน ๆ เจา

๓๙

ทงหลายจกนาผนนซ งเปนผร มทเทยวไปแหงพระญาณไมมทส นสด ไมมรองรอย ดวยรองรอยอะไร

เลา” ธดามารทงหลายกอนตรธานไป

สามญชนยอมมบางโอกาสทชนะกเลส และบางโอกาสแพกเลส แมจะยงไมสามารถชนะกเลสได

เดดขาด ไมกลบแพ แตกควรจะพยายามใหโอกาสทแพมนอยกวาโอกาสทชนะ เพอจะไดมโอกาส

ทาความดมากกวาทาความชว และผลทไดรบกจะเปนความสขมากกวาความทกข

จตตนครมสองศาสนา

เรองการผจญมารของพระพทธเจา ตลอดถงการทรงผจญธดามารจนทรงไดชยชนะ เรองนเปนเรอง

ของพระพทธเจาผทรงอบตข นในโลกเมอประมาณ ๔๕ ปกอนพทธศกราช และพระพทธศาสนาได

เกดขนในสมยนน พทธบรษทกไดเรมมข นในสมยนนเชนเดยวกน กอนแตพระพทธศาสนาเกดขน ก

ไดมศาสนาอนอยแลวหลายศาสนาและยงไดมศาสนาตาง ๆ เกดตามหลงพระพทธศาสนาอกหลาย

ศาสนา ในปจจบนนไดมศาสนาตาง ๆ สงสอนกนอยในโลกหลายศาสนา แตเปนขอทแปลกอยางยง

ทใจจตตนครมอยเพยง ๒ ศาสนาเทานน คอพทธศาสนา และสมทยศาสนา กบมขอทย งแปลกคอ

พระพทธเจาในจตตนครหาไดเสดจดบขนธปรนพพานเหมอนองคพระพทธเจาในโลกไม พระพทธ

องคยงทรงดารงอย ซงผทเหนธรรมเทานนจงจะเหนพระองคได ดงทไดตรสไววา “ผใดเหนเราผนน

เหนธรรม ผใดเหนธรรมผนนเหนเรา” ดงน ขอทแปลกขอหลงนจะไดกลาวเมอถงตอนทควรจะกลาว

ตอไปอก ในตอนนจะกลาวถงแตขอแรกคอสองศาสนาดงกลาว

พทธศาสนานนคอศาสนาคาสงสอนของพระพทธเจาตามทเขาใจกนนนแหละ สวนสมทยศาสนา คอ

ศาสนาคาสงสอนของสมทยทพระพทธเจาตรสเรยกวา “มาร ๆ” นนเอง จงเกดปญหาวามารหรอ

สมทยกมศาสนาดวยหรอ เรองเปนอยางไร จงขอเลาเสยเลยวา เมอพระพทธเจาทรงประกาศ

พระพทธศาสนาในจตตนคร ฝายสมทยกบคอาสวะเกรงวาพระองคจะทรงทาชาวจตตนครใหเปน

พทธบรษทไปเสยหมด และตนกจะเสอมถอยอานาจ จะสนอานาจครองใจคนตอไป จงเหนวาจา

จะตองตงศาสนาขนตอตานไว แตการทจะตงศาสนาขนนนจาจะตองแสดงตนเปนศาสดา กลาวสง

สอนลทธปฏบตทชวนใหโลภโกรธหลง หวโจกทงสามนสมทยไดใชใหคมใจคนและคอยสอดแทรก

อยในใจคนอยแลว สมทยจงแสดงตนเปนศาสดา กลาวสงสอนลทธปฏบตดงกลาว สอดแทรกโลภ

โกรธหลงหรอกเลสตณหาพรอมทงอารมณลอใหเหนเปนรปนมตจรงจง เชนเหนเปนเทพเจามา

ปรากฏองค ไดยนเสยงกระซบกระซาบบอกกลาวขออนศาสนบางอยาง เมอใสโลภเขาไปในใจแลว

สมทยกรวาสอนวธใหไดสมโลภบางกจะเกดความนบถอ เมอใสหลงเขาไปในจตแลว สมทยกรวา

หลงไหลในโลก ไมอยากจะตาย อยากจะเกดเสวยสขอยนรนดร กสอนเรองภมแหงสขนรนดรเชนนน

จงเกดเปนศาสนาขนอกศาสนาหนง เรยกใหตางจากพทธศาสนาวา “สมทยศาสนาหรอมารศาสนา”

มารศาสนานตรงกนขามกบพทธศาสนา เหมอนอยางวาพทธศาสนาสอนใหไปทางทศตะวนออก

มารศาสนากสอนใหไปทางทศตะวนตก สอนคานกนอยดงน เพราะพระพทธเจาทรงสอนใหพนจาก

อานาจสมทย สวนสมทยสอนผกพนไว ไมปลอยใหหลดพนไปได ชาวจตตนครจงพากนพะวาพะวง

บางคนนบถอทางน บางคนนบถอทางโนน คนเดยวกนนนแหละ บางคราวนบถอพระบางคราวนบถอ

มารดวยเขาใจวาเปนเทพผศกดสทธไปกม

ผมาบรหารจตกคอผกาลงพยายามทาจตตนครของตนใหมเพยงพทธศาสนาเทานน ไมใหมศาสนา

มาร นนกคอผมาบรหารจตกาลงพยายามทาจตของตนใหพนจากอานาจของสมทยมโลภโกรธหลง

๔๐

เปนสาคญ ทาไดผลมากเพยงไร คอฟงเสยงสงสอนของศาสนามารนอยลงเพยงไร กจะมจตใจท

เปนสขยงขนเพยงนน

ผน าศาสนาท งสองเขาไปต งในจตตนคร

ไดกลาวถงศาสนาในจตตนครวามเพยง ๒ ศาสนาเทานน คอพทธศาสนาและสมทยศาสนา หรอ

ศาสนาของพระพทธเจากบศาสนาของมาร นาจะมใครสงสยบางกได วาใครเปนผนาศาสนาทงสอง

เขาไปสงสอนในจตตนคร กนาจะบอกเสยทเดยว วาสาหรบมารศาสนาหรอสมทยศาสนานน

คอาสวะนนเองเปนผนาเขาไปและคอยแนะนานครสามใหนบถอ สวนพทธศาสนากคบารมของนคร

สามเปนผนาเขาไปและกคอยแนะนานครสามใหนบถอ

ชนแรกนครสามเอนเอยงไปทางคอาสวะมาก สมทยกบพรรคพวกครองอานาจในจตตนครเตมท คม

ระบบสอสารทงหมด คมชาวจตตนครทงหมดทกบานทกตวคน คมไตรทวารของจตตนครดงทได

กลาวมาแลว ตอมาเมอความยงยากความทกขรอนเกดมากขน เพราะพรรคพวกอาสวะเกดชะลาใจ

ประพฤตทจรตจะแจงมากขนทกท จนชาวจตตนครเรมรสกถงความชวรายของพรรคพวกสมทย

คบารมจงไดโอกาสเรมเขาพบแนะนานครสามใหเรยกศลและหรโอตตปปะมาใชในกจการบานเมอง

ดบางตามคาแนะนาสงสอนขององคพระบรมคร คอพระสมมาสมพทธเจา นครสามไดยอมปฏบตตาม

เรยกศลเปนตนมาใช พทธศาสนาจงไดเรมเขาสจตตนคร เปนเหตใหสมทยหวาดสะดง หาโอกาส

เขายแหยนครสามใหเลกใชศลและหรโอตตปปะ กลบไปใชพรรคพวกของสมทยตามเดม

ครนความทกขเดอดรอนกลบเกดขนมาอก คบารมกเขาใหสต ตกเตอนนครสามใหเรยกศลกบ

หรโอตตปปะกลบมาใชอก และคราวนคบารมเสรมกาลงโดยเพมอนทรยสงวร สตสมปชญญะและ

สนโดษมาชวยศลกบหรโอตตปะเขามาอก ฝายสมทยกเขาขอใหคอาสวะชวยใหแขงแรงขน เพราะ

สมทยนนมปรกตกลวคบารม ไมกลาสหนา ตองอาศยคอาสวะซงนบวาเปนฝายขางในของนครสาม

เขาชวยสนบสนนตน และคอาสวะนนเปนคปรบสาคญของคบารม เปนพวกสมทย จงไดเขาชวย

สมทย โดยแนะนานครสามใหเลกใชผทคบารมนาเขามาเสยทงหมด เมอเหนวาจะไมอาจใหนคร

สามเลกใชไดทงหมด เพราะนครสามกฟงคบารมอยมาก กแนะนาใหเรยกใชฝายสมทยดวย เพราะ

จะทาใหบานเมองสนกสนานและเจรญ ฝายนครสามฟงทางโนนบางทางนบาง ในทสดกเรยกใชทง

สองฝาย เพราะมอยทงคอาสวะทงคบารม ในจตตนครจงมทงฝายกศล ทงฝายอกศล ศาสนากมทง

พทธศาสนา มารศาสนา ตางกแสดงสงสอนแกชาวจตตนครกนอยางเตมท

ขอความทกลาวมานดนาจะซากบทไดกลาวเลามาแลว เปนขอความทซาจรงดวยความจงใจกลาว

เพอทบทวนขอความทกลาวมาแลวมากและนานโดยยอสกครงหนงกอนทจะเลาตอไป และนาคดวา

ชาวจตตนครกนาจะเหมอนกบชาวโลกทว ๆ ไป ซงตางกทาดบางชวบาง เพราะความดความชวยอม

มอยตามธรรมดาโลก แตกมขอตางกนทชาวจตตนครเปนผทนบถอศาสนาดวยกนทงนน ถามใช

พทธศาสนกชนกมารศาสนก ทจะไมนบถอศาสนาอะไรเลยนนหามไม และขอทนาเหนวาแปลกอก

ขอหนงกคอ โดยมากนบถอกนทงสองศาสนาอยางเปดเผย

เมอคนมทงคบารมคอฝายดและคอาสวะคอฝายชว คอยกระซบใจอยตลอดเวลาปรกตจงยอมจะทา

ดบางชวบาง เพราะเชอเสยงคอาสวะบางและเชอเสยงคบารมบาง ปญญาหรอเหตผลเทานนทจะทา

ใหเหนชดถกตองตามความเปนจรง วาเสยงของคบารมคอเสยงของฝายดเทานนทควรฟง ควรเชอ

๔๑

และควรปฏบตตาม เสยงของคอาสวะคอเสยงของฝายไมดไมควรฟง ไมควรเชอ และไมควรปฏบต

ตาม และกปญญาหรอเหตผลเทานนทจะทาใหตดสนลงไปไดถกตองวาเสยงไหนคอเสยงของฝาย

ดและเสยงไหนคอเสยงของฝายชว นอกจากปญญาและเหตผลแลวจะไมมอะไรทาใหรไดดวย

ตนเอง บรรดาผมาบรหารจตทงหลาย จงควรอบรมปญญาอบรมความมเหตผลใหยงข น จนถง

สามารถทาจตตนครของตนใหมแตพทธศาสนาเทานน มารศาสนาจะไมอาจอยทาลายความสงบสข

ของจตใจไดเลย

ความแตกตางแหงสองศาสนา

จะเลาสกเลกนอยวาพทธศาสนาในจตตนครสอนอยางไร มารศาสนาสอนอยางไร

พทธศาสนาสอนใหปฏบตดงน ใหมศล คอใหเวนจากการฆาสตวตดชวต การประทษรายรางกาย

การทรมานทรกรรมสตว เวนจากการลกขโมยฉอโกงตาง ๆ เวนจากความประพฤตผดในทางกาม เวน

จากพดเทจหลอกลวง เวนจากดมนาเมาคอสราเมรยทกชนด ใหมหร คอความละอายรงเกยจความ

ชวหรอบาปทจรตตาง ๆ เหมอนอยางชายหนมหญงสาวผรกสวยรกงามรงเกยจสงสกปรก ใหม

โอตตปปะ ความเกรงกลวตอความชวหรอบาปทจรตตาง ๆ เหมอนอยางบคคลผรกชวตเกรงกลวตอ

อสรพษไมอยากทจะเขาใกล

สวนมารศาสนาสอนใหปฏบตดงน ใหฆา ใหประทษราย ใหทาทรมานทรกรรมสตว ใหลกขโมย

ฉอโกง ใหประพฤตผดในทางกาม ใหพดเทจหลอกลวง ใหดมนาเมา เมอมกฏหมายหามและม

บทลงโทษผประพฤตละเมด กลวจะถกลงโทษตามกฏหมาย หากจะฝนกฏหมายกทาอยาใหถกจบ

ได เมอยงไมมโอกาสจะฝนกฏหมาย กใหปฏบตตามกฏหมายไปกอน มโอกาสเมอใดกใหทาตามท

อยากทา ไมจาตองคานงถงศลธรรมอะไร ใหนยมยนดในการทาความชวหรอบาปทจรตตาง ๆ ไม

ตองอาย ไมตองรงเกยจ ไมตองเกรงกลวอะไร

นอกจากน พทธศาสนาสอนใหปฏบตในธรรมเหลาน ใหมอนทรยสงวร ความสารวมอนทรยคอ ตา ห

จมก ลน กาย ใจ ไมใหยนดยนรายในเวลาทตาเหนรป หไดยนเสยงเปนตน มสตรกษาใจมใหซดสาย

ขนลงเพราะความยนดยนรายในอารมณตาง ๆ ใหมสตสมปชญญะ คอมสตระลก สมปชญญะรตวใน

เวลายน เดน นง นอน หรอในอรยาบถเลกนอยหรอในอากปกรยาตาง ๆ ใหมสนโดษ คอความยนด

ดวยสงทมอย มความอมความเตมความพอใจในผลตาง ๆ ทไดรบ แตกมความเพยรปฏบตในเหต

หรอในกรณยะ (กจทควรทา) ใหยงข น ทานอธบายสนโดษดงกลาวออกไปเปนความยนดตามได

ความยนดตามกาลง ความยนดตามความสมควร แตมารศาสนาสอนใหปลอยตาใหด ปลอยหใหฟง

ตลอดถงปลอยใหคดไปตามสบาย ใหยนดในสงทนายนด ใหยนรายในสงไมชอบ อยาไปฝนจตใจ

ใหเปนทกขเดอดรอน สนกสนานไปในรปเสยงกลนรสโผฏฐพพะดกวา สอนใหปลอยสตสมปชญญะ

ไมจาเปนตองไปพะวงทาความรตวอยในอาการเดนยนนงนอนของตนในอากปกรยาตาง ๆ สอนให

โลภอยากไดใหมาก ๆ เมอยงมอยนอยกอยาเพงไปอมไปพอเสยกอน แมเมอมมากขนแลว กอยาง

เพงพอเชนเดยวกน เพราะจะสคนอนเขาไมได ใหอดหนนความโลภใหเกดขนมาก ๆ นอกจากโลภ ก

ใหเพมความโกรธความหลงใหมากขน จะทาใหชวตมรสชาตผาดโผนสนกสนาน ไมเงยบเหงาซบ

เซายากจน

กลาวไดวา ศาสนาทงสองนตางสอนกนไปในทางตรงกนขาม คบารมนบถออปถมภพทธศาสนา สวน

๔๒

คอาสวะนบถออปถมภมารศาสนา ผอปถมภทงสองนตางกแขงดวยกน และดาเนนการประกาศ

เผยแพรศาสนาของตนในจตตนครอยางเตมท

ในกรณน นครสามหรอเจาเมองแหงจตตนครหรอเราทานทงหลายนเองมหนาทสาคญจะตองชวย

คมครองปองกนจตตนครของตนใหรมเยนเปนสข อะไรทจะนาใหเกดทกขเกดรอนตองปองกนกาจด

แตการจะดใหเหนวาอะไรเปนความสขทแทจรง อะไรเปนความทกขของจตตนครนนดใหเหนไดยาก

สามญชนทวไปมกจะเหนความทกขเปนสข เหนความรอนเปนความเยน ปญญาและเหตผลเทานนท

จะชวยใหเกดความเหนตรงตามความจรง จนถงรงเกยจสงทเปนโทษหรอฝายคอาสวะ ปรารถนาสง

ทเปนคณหรอคบารม การศกษาพระพทธศาสนา การปฏบตตามพระธรรมคาสอน คอการอบรม

ปญญาและเหตผลทจะทาใหเหนคณของคบารมและเหนโทษของคอาสวะ สามารถทาจตตนครคอ

ใจใหมทกขนอยมสขมาก

ในจตตนครมเสรภาพเตมทในการถอศาสนา

ไดกลาวถงศาสนาในจตตนครแลววา ชาวจตตนครสวนใหญพากนนบถอทงพทธศาสนาและมาร

ศาสนากนอยางเปดเผย และไดมกระบวนการประกาศเผยแพรศาสนาทงสองนนในจตตนคร โดยม

คบารมของนครสามและคอาสวะตางอปถมภกนขางละหนง จงเปนเหตใหนครสามผเปนเจาเมอง

จตตนครตองรบเปนศาสนปถมภกทงสองศาสนา และประชาชนชาวจตตนครยอมมเสรภาพในการ

นบถอและปฏบตลทธพธกรรมศาสนาตามทนบถอ ในเมอการนบถอปฏบตนนไมขดตอความ

เรยบรอยของบานเมอง กดเหมอนกบประชาชนแหงชาตเสรประชาธปไตยทงหลายในโลกท

ประชาชนมเสรภาพในการนบถอศาสนาตามศรทธาของแตละคน แมใครจะไมนบถอศาสนาอะไรก

ได

แตในจตตนครดงกลาวแลว ทกคนนบถอศาสนาทงนน ดกนาเหนวาแปลกจากในโลกทวไป อนท

จรงถาดเขาใหถงจตใจแลวกไมนาจะแปลก เพราะทกคนจะตองมความเหนอยางใดอยางหนงและ

นบถอความเหนนน เชนนบถอความเหนทางลทธอยางหนง นบถอความเหนของตนวาควรนบถอ

หรอไมควรนบถอศาสนาแมทงหมด ความเหนนนแหละเทากบเปนศาสนาของจตใจโดยตรง ถาเปน

สมมาทฐความเหนทถก กเปนพทธศาสนา ถาเปนมจฉาทฐความเหนผด กเปนมารศาสนา ฉะนนเมอ

พดดวยภาษาของจตตนคร ทกคนจงนบถอศาสนาทงนน ไมพทธศาสนากมารศาสนาหรอทงสอง

และจะตองอธบายการนบถอพทธศาสนาตางออกไปจากทเขาใจและถอกนทวไปบาง

เพราะตามทเขาใจและถอกน เมอแสดงตนเปนผนบถอกชอวานบถอได หรอแมเกดในตระกลของผ

นบถอกชอวานบถอตามกนมา แตตามภาษาของจตตนครอยทความเหนดงกลาว ไมใชอยทการ

แสดงตนดงนน ฉะนน แมแสดงตนวานบถอหรอเกดในตระกลของผนบถอพทธศาสนาแตมความเหน

ผด ยนยนอยในความเหนผดนน เชนเหนวาทาดไมไดด ทาชวไมไดชว หรอเหนกลบกนวาทาดได

ชวทาชวไดด เหนศล หร โอตตปปะ เปนตน ไมอานวยประโยชน มวรกษาศลจะตองยากจนดงนเปน

ตน กหาชอวานบถอพทธศาสนาไม แตโดยทแทกลายไปเปนนบถอมารศาสนาตางหาก ถาม

ความเหนถกตองตรงกนขาม เชนมความเหนถกตองตามหลกของกรรม เปนเหตใหละกรรมทชวท

ผด ประกอบกรรมทดทชอบ แมจะมไดแสดงตนวานบถอพทธศาสนากชอวานบถอพทธศาสนา

เพราะมความเหนชอบถกตองตามคาสงสอนของพระพทธเจา เปนเหตใหปฏบตถกตองตามคาสง

สอนของพระพทธองคดวย

๔๓

นาพศวงทนครนคลายกบเปนเมองชนในทตงอยในจตใจนเอง ทานองเปนเมองลบแล มใชเปนเมอง

ลบแลภายนอก เปนลบแลภายในจตใจ มอะไร ๆ ทดเหมอนตางจากโลกภายนอก เปนอยางนในโลก

ภายนอก แตเปนอกอยางหนงในจตตนคร เชนทเกยวกบศาสนา ในโลกภายนอกมมากมาย แตใน

จตตนครมสองเทานน ในโลกภายนอกใครจะนบถอหรอไมนบถอเลยกได ในจตตนครนบถอทวหนา

กนหมด ในโลกภายนอกชอวานบถอตามทแสดงตนเปนตน ในจตตนครชอวานบถอศาสนาไหนตาม

ทฐทมอยจรง ๆ ของแตละคน ลองมนสการใหด ๆ จะรสกวาจตตนครมใชเมองลบแล แตเปนเมอง

เปดเผยจรงแทแนนอน

บรรดาผมาบรหารจตทงหลาย คอผมความเหนถกตองตามหลกของกรรม หรอมฉะนนกเปนผทสนใจ

จะอบรมความเหนถกตองเชนนนใหเกดขน เรยกวาเปนผนบถอพทธศาสนาตามแบบของจตตนคร

มใชผนบถอมารศาสนา เปนผพยายามฝกฝนอบรมตนใหปฏบตถกชอบตามคาสงสอนของ

พระพทธเจา ซงจะเปนเหตใหถงความสขสวสดย งข นสบไป อนเปนผลดของการทาเหตด

สวรรคช น ๖

สมทยหรอมารตามทพระพทธเจาตรสเรยก เมอกลาวตามตานานทางศาสนาสายหนง เปนเทพผเปน

ราชาแหงกามาวจรสวรรคชนหก คอชนปรนมมตวสวตต ทานวาสวรรคชนนนแบงออกเปน ๒ ฝาย

ฝายหนงไมขดขวางโลกตตระ อกฝายหนงขดขวางโลกตตระ ฝายหลงนเปนพวกมารซงมราชาชอ

“วสวตต” มกเรยกในหนงสอเกา ๆ วา “พญาวสวตตมาราธราช” พญามารนเองทไดนาพลเสนามา

ผจญพระพทธเจาในวนทจะตรสร และยงไดมาอกหลายครงจนถงไดมาทลใหเสดจปรนพพาน และ

ยงไดเทยวรงควานผอนอก เชนดลใจพระอานนทมใหไดสตทจะกราบทลอาราธนาพระพทธเจาให

ทรงเจรญอทธบาทภาวนาเพอจะทรงดารงพระชนมอยกปหนงคอประมาณ ๑๐๐ ป หรอเกนกปหนง

เมอพระเถระอรหนตบางองคปรนพพานมารเทยวคนหาวาวญญาณของทานไปขางไหน กไมสามารถ

จะพบได ตามประวต มารไดมาเกยวของแทรกแซงเรองตาง ๆ หลายครงหลายหน

เมอกลาวตามเรองราวแหงจตตนคร มารหรอสมทยสถตอยในจตตนครนเอง ทงอยในสานก

ของนครสามนนแหละ เปนผทนครสามไวเนอเชอใจมอบหมายใหดาเนนการปกครองและจดแจงสง

ตาง ๆ ทางบานเมอง และสมทยยงมคอาสวะผเปนฝายในสนทกบนครสามสนบสนนอยเตมท จงม

อานาจครองใจชาวจตตนครทวไป แตสมทยเปนชาวตางถน มใชถนกาเนดเปนชาวจตตนครมาตงแต

ดงเดม จงเปนประเภทคนจรหมอนหมน ดงทเคยกลาวแลว เมอเปนอาคนตกะมาสจตตนคร ได

เขาถงนครสามทาใหเปนทโปรดปรานไดแลว กทาทายดจตตนครเปนทอาศยอยถาวร และกไดยด

ครองจตตนครไวจรง ๆ

ตามเรองทเลามานแสดงวา มารหรอสมทยมใชเปนบคคลตาตอย ตามประวตสายหนงกเปนราชา

แหงฝายหนงในสวรรคชนทหก ซงเปนชนสงสดแหงกามาวจรสวรรค ตามเรองแหงจตตนคร กเปนผ

ทมอานาจมากอยในจตตนครดงกลาว สมทยหรอมารตองการใหใครเรยกยกยอง เชนวา “นนทากร

บอเกดแหงความบนเทง สขากร บอเกดแหงความสข” หรอแมเรยกวา “วสวตต ผใชอานาจ” อนท

จรงคานมความแรงพอ ๆ กบคาวา “จกกวตต หรอจกรพรรด ผใชจกร” ถามองอกแงหนงกเปนคาท

แรงกวา เพราะพระเจาจกรพรรดเปนพระราชาเอกในโลกมนษย มอานาจครอบครองมนษยโลก

เทานน สวนพระเจาวสวตตหรอวสพรรดมอานาจครอบครองทงมนษยทงเทพแหงสวรรคทกชน และ

๔๔

มอานาจครอบครองไปในอบายภมทกชนดวย เปนอนวาไมมใครในไตรภม คอกามาวจรภม รปาวจร

ภม อรปาวจรภม ทจะพนไปจากอานาจครอบงาของสมทยหรอมาร ทงนเวนแตโลกตตรภมของ

พระพทธเจาเทานน มารพยายามรกษาสตวโลกทงหมดใหตกอยในภมทงสามขางตน พยายาม

ปองกนสดฝมอมใหไปสโลกตตรภม ซงเปนภมทอยนอกอานาจของมารหรอสมทย

เรยกตามภาษาธรรม บรรดาผมาบรหารจตทงหลายกรวมอยในคาวาสตวโลก แมจะเปนสตวโลกทยง

อยในอานาจครอบงาของสมทยหรอมาร แตกมไดนงนอนใจยอมจานนตอมารอยางสนเชง ได

พยายามตอตานอานาจของมาร บรหารจตใหบรบรณดวย ศล หร ความละอายรงเกยจความชวหรอ

บาปทจรตตาง ๆ โอตตปปะ ความเกรงกลวตอความชวหรอบาปทจรตตาง ๆ อนทรยสงวร ความ

สารวมตาหจมกลนกายใจ ไมใหยนดยนราย เวลาทตาเหนรป หไดยนเสยงเปนตน สตสมปชญญะ

ระลกรตวในอรยาบถตาง ๆ และสนโดษ ความยนดตามไดตามกาลงตามสมควร ความบกพรองใน

ธรรมดงกลาวมนอยเพยงใดกจะทาใหผนนมความสข ความพนจากอานาจของมารเพยงนน

เมองทมปฏวตรฐประหารกนบอยทสด

เมอพระพทธศาสนาไดแผเขาไปในจตตนคร โดยอปถมภสนบสนนของคบารมของนครสามซ งเปน

คปรบสาคญของคอาสวะและสมทยดงทไดเลาแลว สมทยไดแสดงตนเปนศาสดาประกาศศาสนา

ขนบาง เพราะเกรงวาพทธศาสนาจะดงคนออกไปใหพนอานาจตนคอใหไปสโลกตตรภม จงตง

ศาสนาขนแขง คอยแนะนาคนใหดาเนนไปสภมสามทอยในอานาจตนเทานน ดงทเรยกมาแลววา

มารศาสนา ซงกไดผล เพราะประชาชนไดพากนนบถอกนทงเมองกวาได แตกมกนบถอคกนไปกบ

พทธศาสนา ขอนทาใหสมทยผดหวง เพราะไมอาจทาลายพทธศาสนาลงไปได ทงดเหมอนพทธ

ศาสนาจะเจรญขน ประชาชนสนใจปฏบตในพระธรรมคาสงสอนของพระพทธเจากนมากขน และ

ทางการปกครอง ฝายของคบารมกเขามาเปนเจาหนาทดารงตาแหนงนอยใหญมากขน เชน ศล

หรโอตตปปะ อนทรยสงวร สต สมปชญญะ สนโดษ

ดงทไดกลาวมาแลว ศลเขาคมไตรทวารของจตตนคร หรโอตตปปะเขาเปนนครบาล อนทรยสงวร

เขาคมระบบสอสารทงชนนอกชนใน สตสมปชญญะเขาคมอรยาบถหรอการจราจรของเมอง สนโดษ

เขาเปนเจาหนาทปนสวนทรพยสนเครองอปโภคบรโภค เปนเหตใหพรรคพวกและสมนนอยใหญ

ของสมทยตองรนถอยลดนอยลงไปกวาเดม แตสมทยกหายนยอมโดยงายไม ใชเลหเพทบายและ

อานาจกาลงตาง ๆ ยดเอาทมนตาง ๆ กลบคนมา แมยดมาไมไดทงหมดกสวนหนงหรอครงคราวหนง

ฉะนน จตตนครจงเปนนครทมการแยงอานาจสบเปลยนอานาจการปกครองในหนวยตาง ๆ กนมาก

ทสด บางทสบเปลยนกนทกวน วนละหลายครงกม จดตาง ๆ ททกฝายตองการยดไวเปนของตนแต

ฝายเดยวกคอไตรทวารของเมอง หนาทนครบาล ระบบสอสารทงหก การจราจร และอานาจการปน

สวน หรอพกดรายไดตาง ๆ เปนตน และจดสาคญกคอนครสาม แตทกฝายกไมสามารถจะยดไวหรอ

จะปฏบตหนาทปกครองอยเพยงฝายเดยวได คบารมมคอาสวะเปนคปรบกน ซงนครสามกไดรบรอง

ใหอยเปนฝายในดวยกนทงสอง สมทยกบพรรคพวกฝายหนง ศลเปนตนซงเปนพวกคบารมอกฝาย

หนง กเผชญหนากนอยในจดตาง ๆ ทงสองฝาย ตลอดถงศาสนากเปนทนบถอกนทงสองฝาย ถาจะ

เทยบกบบานเมองในโลก กนาจะเรยกไดวาเปนบานเมองทมการปฏวตรฐประหารมากและบอยครง

ทสด มการสบเปลยนโยกยายเจาหนาทกนบอยทสด จนในทสดกดเหมอนแบงเมองกนปกครอง

โดยแบงเขตกนปกครองหรอแบงเวลากนปกครองในเขตเดยวกนนนแหละ เชนไตรทวารของเมอง

๔๕

ศลเขาปกครองรกษาบางสวน โลภโกรธหลงหวโจกใหญของสมทยยดปกครองไวบางสวน หรอสวน

เดยวกนศลรกษาบางเวลา โลภโกรธหลงเขาครองบางเวลา แบงกนไปแบงกนมาดงน

อาศยทจตตนครเปนเหมอนอยางเมองลบแลดงกลาว ใคร ๆ จงไมคอยจะรเรองภายในของจตตนคร

ตางจากเรองของบานเมองในโลกทมการออกขาวใหรกนอยเสมอ จะมการปฏวตรฐประหารกนสก

ครงกรกนทว สวนในจตตนครมทกวนกไมมใครรใครสนใจกน

เรองของบานเมองในโลกควรเปนทสนใจพอสมควร แตเรองของจตตนครควรเปนทสนใจอยางยง

จตตนครของผใด ผนนควรพยายามใหรเหนเหตการณทกาลงดาเนนอยในนครของตน เพราะความร

เหนเหตการณในจตตนครเปนความสาคญ เปนกญแจทจะไขไปสความสาเรจในการรกษาจตตนคร

ใหรมเยนเปนสข พดอกอยางหนงกคอ ทกคนควรรอารมณตน รใหทนเวลามากเพยงใดกยงด ความ

รทนเทานนทจะทาใหอารมณดบ อารมณทงหลายเกดแลวดบไดเรวเพยงใด กจะทาใหใจอนเปนท

รองรบอารมณนนพนจากความซดสายฟขนแฟบลงไดเรวเพยงนน ไดมความสงบสข ไมหวนไหวไป

ตามอานาจของอารมณทงหลายหรอมาร

หนาทของคอาสวะ

ไดกลาวถงสมทยกบพรรคพวกฝายหนง และศลซงเปนพวกคบารมฝายหนง เผชญหนากนอยเสมอ

ในจดตาง ๆ ของจตตนคร จนเหมอนแบงกนปกครอง การแบงเขตหรอแบงเวลากนปกครองใน

จตตนคร ถาจะเกดมปญหาขนวาใครเปนผแบง กนาจะตอบไดวาเปนไปดวยกาลงอานาจของทงสอง

ฝาย ถาจะกลาวใหแคบเขามา กเปนไปดวยกาลงอานาจของสมทยหรอคอาสวะกบคบารมซ งชกนา

นครสามใหปฏบตตามคลอยตามไป ฉะนน หลกใหญจงอยทนครสามเองวาจะคลอยตามฝายไร

เทาไร เมอไร จงตางจากการยดหรอแบงอานาจกนในบานเมองทงหลายในโลก ถาเปนการยด

อานาจกมใชเปนการมอบหมายใหดวยความสมครใจ และผททาการยดอานาจกมกขนเปนหวหนา

เสยเองแทนผทถกยด หวหนาเกาทถกยดเอาอานาจไปกตองตกตาส นอานาจ สวนในจตตนคร นคร

สามคงดารงตาแหนงหวหนาอยเพยงผเดยวไมมใครแยงได เพราะนครสามเปนบคคลพเศษ ม

ความรพเศษ มลกษณะพเศษ มสมรรถภาพพเศษ ไมมใครทาลายไดเลย แตคณสมบตพเศษตาง ๆ

ของนครสามตองถกบดบงไปเพราะสมทยและคอาสวะกบพรรคพวก ซงเขามาทาใหนครสามม

ความเหนคลอยตามและมอบหมายอานาจตาง ๆ ให นครสามเองจงเปนเหมอนไมมอานาจ สดแต

สมทยกบพรรคพวกจะบญชาใหทาอะไร

บคคลสาคญผมหนาทกากบนครสามคอคอาสวะซงกากบการอยขางใน จงควรจะเลาเสยในทนวา ค

อาสวะมหนาทสรางภาวะ ๓ อยางขนแกนครสาม คอ

๑) สรางกามความใครความปรารถนา ทาใหนครสามครนคดใครคดปรารถนาอะไรตาง ๆ อย

อยางเงยบ ๆ

๒) สรางภพ ความเปนนนเปนน ทาใหนครสามครนคดเปนนนเปนนอยอยางไมนาเชอ

๓) สรางอวชชา ความไมรในสจจะคอความจรงอยางทไมนาจะเปนไปได คอไมรจกทกข ไม

รจกเหตใหเกดทกข ไมรจกความดบทกข ไมรจกทางปฏบตใหถงความดบทกข ไมรจกอดตหรอ

เงอนตน ไมรจกอนาคตหรอเงอนปลาย ไมรจกทงสองอยาง ไมรจกธรรมทอาศยกนบงเกด

๔๖

เพราะฉะนน พระพทธเจาผบรมครผทรงรทรงเหนตามเปนจรง จงไดตรสชแสดงวา อาสวะ อนไดแก

กเลสทดองสนดาน ม ๓ คอ กามาสวะ อาสวะคอกาม ๑ ภวาสวะ อาสวะคอภพ ๑ อวชชาสวะ อาสวะ

คออวชชา ๑ คบารมเทานนฟงเขาใจพระพทธวจนะ และรจกอาสวะ ทงพยายามชแจงแสดงแนะนา

นครสามใหเขาใจใหรจก

ในขนแรก นครสามฟงไมเขาใจไมรจกเอาเสยทเดยว ตอมาจงคอยเขาใจและรจกอาสวะขนบาง จง

เรมเหนคณของศลและใชศลในการปกครองบานเมองเปนตน แตกหยบ ๆ ปลอย ๆ ดคลาย ๆ กบเปน

คนใจคอโลเลไมแนนอน อนทจรงกนาเหนใจ เพราะคอาสวะดองสนดานมานาน เกาะอยอยาง

เหนยวแนน ซมซาบอยอยางลกซง ยากทนครสามจะสลดออกได ทกลาวมาขางตนวาเหมอนอยางม

ปฏวตรฐประหารกนอยเสมอในจตตนครนน ทแทกคอการหยบ ๆ ปลอย ๆ ของนครสามนเอง คอ

เดยวหยบขางนปลอยขางนน เดยวปลอยขางนหยบขางนน บางคราวกคลายกบจะหยบไวทงสอง

ฝายเหมอนอยางจบปลาสองมอ

เหตทนครสามเปนไปเชนนนเพราะขาดความเดดเดยว ไมใชเพราะไมรวาไหนเปนคณไหน

เปนโทษ รอยวาศลมคณ สมทยมโทษ แตความออนแอยอมตนอยใตอานาจความเคยชนกบสมทย

ทาใหพะวาพะวง จบนนปลอยนวนวายอย จงยงไมไดรบผลทควรไดรบอยางแทจรง คอยงไม

สามารถทาจตตนครใหรมเยนเปนสขไดทกเวลา ตองเปนสขบางเปนทกขบาง เยนบางรอนบาง ทงน

แลวแตเมอใดฝายไหนจะเขาครอง ฝายดเขาครองกเยนกเปนสข ฝายไมดเขาครองกรอน กเปนทกข

บรรดาผมาบรหารจตทงหลาย กเชนเดยวกบนครสามนนเอง คอรอยดวยกน วาไหนเปนคณไหนเปน

โทษ และจะสามารถทาใหตนเปนสขไดกตองมความเดดเดยว สละสงทเปนโทษเสย อบรมแตส งท

เปนคณใหยงข น นแลคอการบรหารจต

เพอนสนทของคอาสวะ

คอาสวะมเพอนสนทหลายคน ลวนเปนฝายในหรอชนในดวยกน เชน อนสย (นอนจมอยในจต) โอฆะ

(หวงนาในจต) โยคะ (ประกอบในจต) สงโยค หรอสญโญชน (ผกจต) เพอนสนทเหลานจะมหลาย

คน หลายกลม หรอจะเปนคนเดยวกน กลมเดยวกน แตมหลายชอหลายอาการ กยากจะบอกได

เพราะเปนชนใน คบารมเทานนจงจะรได ยกตวอยางเชน อนสย ซงเปนเพอนสนทผหนงของ

คอาสวะ มหนาทสรางภาวะ ๓ อยางแกนครสาม คลาย ๆ กบคอาสวะ คอ ราคะ ความยอมใจใหตด

ปฏฆะ ความกระทบ อวชชา ความไมร พระพทธเจาองคพระบรมครผทรงรทรงเหนตามเปนจรง ได

ตรสชแสดงวา อนสย (สงทนอนจมเปนตะกอนอยในจต) ม ๓ คอ ราคานสย อนสยคอราคะ (สงยอม

ใจใหตด) ปฏฆานสย อนสยคอปฏฆะ (สงกระทบใจใหไมชอบ) อวชชานสย อนสยคออวชชา (ความ

ไมรในทกขเปนตน) ดกคลาย ๆ กบอาสวะ ดงจะเทยบกนทละขอ

ขอท ๑ กามาสวะกบราคานสย กามกบราคะ ดกมลกษณะเปนอยางเดยวกน ตางกนแตชอท

เรยกตามอาการ คอ เมอดอาการทรกใครปรารถนากเรยกวากาม เมอดอาการทตดใจยนดเพราะถก

ยอมใจกเรยกวาราคะ จะวากามมากอนราคะหรอราคะมากอนกามกได จะวามาดวยกนกได เพราะ

ความรกใครกบความตดใจกอยดวยกน ตกลงวาเปนอยางเดยวกน

ขอท ๒ ภวาสวะกบปฏฆานสย ดจะมลกษณะตางกนอย เพราะภวหรอภพคอความเปนนนเปน

๔๗

น ปฏฆะ คอความกระทบใจใหไมชอบ แตกเนองกนชอบกลอย จะมความกระทบไดกตองมทกระทบ

ถาไมมทกระทบการกระทบกไมเกดขน เหมอนอยางคนสองคนเดนมากระทบไหลกน รถ ๒ คนแลน

มากระทบกน เหตการณดงกลาวนมข นกเพราะมคน ๒ คน รถ ๒ คนขนกอน แลวคน ๒ คน รถ ๒ คน

นน เดนมาหรอแลนมาสจดเดยวกน ไมหลกกน ความกระทบจงเกดขน

ความกระทบทางใจกเชนเดยวกน จะตองมสองสงทางใจวงมากระทบกน ใน ๒ สงนน สง

หนงกคอ ภวะ ความเปนนนเปนนในใจนเอง ความเปนดงกลาวทเปนชนในสดกคอ “ความเปนเรา”

ดงทองคพระบรมครตรสเรยกวา “อสมมานะ ความสาคญหมายวาเรามเราเปน” หรอ “อหงการ” หรอ

ทเรยกวา “อตตภาพ ความเปนอตตา ความเปนตน” กคอความเปนเรานเองแหละ เรยกสน ๆ วา “ตว

เรา” อนตวเราทมอยในทก ๆ คน องคพระบรมครตรสวาเปนเพยงความสาคญหมายวาเราเปนเทานน

หาใชเปนสจจะโดยปรมตถะ (อยางละเอยด) ไม เมอมตวเราขนแลวกตองมของเรา ทนกตองมเขาม

ของเขา และตวเรานเองเปนจดกระทบของอะไร ๆ ทกอยาง ความกระทบจงมข นได หรอจะ

กลาววา มจดอะไรขนในใจกอน ตวเรากวงเขามาเกาะจดนนกอเปนตวเราของเราขนดงนกได

สวนขอท ๓ อวชชาสวะกบอวชชานสย เหนไดงายวาเปนอยางเดยวกน

ฉะนน อาสวะกบอนสยจะวาเปนเพอนกน หรอเปนคนเดยวกนแตมหลายชอหลายอาการกสดแตจะด

ขอสาคญดใหเหนกแลวกน

บรรดาผมาบรหารจต คอผมาพยายามใหเหนอาสวะหรออนสยในจตตนคร คอใจของตน การดให

เหนคอการไลใหพน เพราะอาสวะหรออนสยนนเปรยบเหมอนผรายทรตววาเปนผราย ไมตองการให

ใครพบใครรจกจาได เมอมผพบเหนจาไดรจก กจะหลบเลยงหนไป การดใหเหนใหรจกหนาตาของ

อาสวะจงเปนการบรหารจตทถกตอง อนจะใหผลเปนความสะอาดของจตยงขนทกท

อนสย - ตนตระกลของหวโจกท ง ๓

อาสวะหรออนสยเปนกาลงสาคญของสมทย ทางานใหสมทยชนดทเรยกวา “ใตดน” หรอ “หลง

ฉาก” วางแผนชกใยนครสามอยอยางแนบเนยน โดยทนครสามหารไมวาไดถกชกใย แตเขาใจวาม

เพอนมตรเพอนเกลอหลายคนหอมลอมชวยเหลออยโดยใกลชด บางคราวเพอนราคะ (ความยนด

ความกาหนด) มายวยม หรอเพอนโลภะ (ความโลภอยากได) มายวอยาก บางคราวเพอนโทสะมา

กอกวน บางคราวเพอนโมหะมาลอหลอก เพอนเหลานอนสยสงมาทงนน ดงทศษยขององคพระบรม

ครไดกลาววา ราคานสยแรงขนเปนราคะหรอโลภะ ปฏฆานสยแรงขนเปนโทสะ อวชชานสยแรงขน

เปนโมหะ ทเกดขนกลมรมจต ปรากฏเปนนวรณ (เครองกน) อยในจต เมอแรงขนอก ราคะหรอ

โลภะกลายเปนโลภอยากไดโดยไมมขอบเขต โทสะกกลายเปนพยาบาทคอมงรายหมายมนทาลาย

ผอน สตวอน โมหะกกลายเปนมจฉาทฏฐ เหนผดจากทานองคลองธรรม กเลสทแรงขนดงนเปน

ความละเมดมโนทวารออกมาเปนมโนกรรมฝายอกศล

ยอนมากลาวถงนครสามซ งมองเหนเพอนเกลอหลายคนมาแวดลอมอย กเพลดเพลนสนกสนานไป

กบเพอนเกลอเหลานนอยางไมอน ถงบทรกกรกไปขางเดยว ถงบทชกกชงไปทเดยว ถงบท

หลงใหลใฝฝนและกมอยบอย ๆ ทถงกบออกไปยดมโนทวาร กบวจทวาร กายทวารของเมองเปดรบ

เพอนเกลอทราย ๆ เขามา คอจาพวกทมช อวาโลภไมมขอบเขต พยาบาท มจฉาทฏฐ ใครทจาเรอง

จตตนครในตอนตน ๆ ได กคงจะนกได สวนพวกเพอนเกลอเหลานมใชใครทไหน คอ สมนหวโจก

๔๘

ทง ๓ ของสมทยนนเอง แตในตอนตนยงมไดเลาใหละเอยด เลารวบรดเอาเปนวาหวโจกของสมทย

มาถงตอนนเลาจาแนกแจกแจงชนในใหละเอยดออกไป เรยกวาเลาสบสายขนไปถงตนตระกลกน

ทเดยว ดงนน อนสยนเองเปนตนตระกลของหวโจกสมทยทง ๓ นน ซงนครสามไดคบเปนเพอน

เกลอสนทสนม แตนครสามหาไดรไมวามอนสยชกใยอยหลงฉากตลอดเวลา มองเหนแตเพอนเกลอ

เหลานนลอมหนาลอมหลงอย ในบางคราวทปลอดจากเพอนเกลอเหลาน นครสามกอยอยางสงบ ม

ความรสกแจมใส เขาใจตนเองวาเปนผบรสทธผดผองไปแลวดงนกม แตโดยทแทคอาสวะอนสยยง

มอยในชนในกบนครสามอยางเงยบ ๆ

ศษยของพระบรมครจงกลาววา อาสวะอนสยเปนกเลสชนละเอยด เปรยบเหมอนตะกอนทนอน

อยกนตม เมอยงไมมอะไรมากวนใหตะกอนกนตมคลงขนมา นาในตมจะดใส จตทยงมอาสวะอนสย

กเชนเดยวกน เมอยงไมมอะไรมากวนอาสวะอนสยใหฟงขน จตกจะปรากฏเหมอนสะอาดบรสทธ

เมอดจากพนผว ความจรงหาเปนจตทบรสทธไม เพราะยงมอาสวะอนสยเปนตะกอนอย เมอม

อารมณมากวน กจะฟงขนมาเปนกเลสชนกลางชนหยาบปรากฏอยเตมจตไปหมด จตทยงมอาสวะ

อนสยเกบตวเงยบอย แมจะปรากฏวาบรสทธทพนผว จงหาชอวาไกลกเลสไม เพราะยงมกเลสอาศย

อยทใกลชดทสด อาศยอยชนในทเดยว

พระสมมาสมพทธเจา และพระอรหนตสาวกทงหลาย ทรงเปนและเปนผไกลกเลส เพราะไมทรงม

กเลสคออาสวะอนสยอาศยอยในพระหทยและในใจอกแลว เราทานทงหลายทยงมกเลสอย แมยง

ไมอาจทาอาสวะอนสยใหส นไปได แตการพยายามปฏบตใหไกลกเลสอยางหยาบคอราคะ หรอ

โลภะ โทสะ โมหะ ทเปนมลแหงอกศลกรรมตาง ๆ ได กนบวาเปนการปฏบตควร บรรดาผมาบรหาร

จตทงหลาย แมมความตงใจปฏบตบรหารจรง ยอมจะสามารถทาตนใหเปนผไกลกเลสอยางหยาบ

ได ไมมากกนอย ซงจะใหผลควรแกการปกบต เปนความสขไมมากกนอย

อธยาศย ๑๐ ประการของคบารม

จะกลาวถงคบารมของนครสามบาง คบารมมลกษณะตรงกนขามกบคอาสวะเหมอนอยางขาวกบดา

คบารมมอธยาศยสนดานดหลายอยางตามทใคร ๆ ทเปนผรจกชมเชยกน ๑๐ ประการ คอ

๑. มอธยาศยใหปนสงของของตนแกคนทงหลาย มส งอะไรกอดใหมได เพอบชาบาง เพอ

สงเคราะหญาตมตรสหายบาง เพออนเคราะหผขดสนเปนตนบาง เปนผมอธยาศยพอใจทจะใหเอง

โดยมไดตองออกปากขอ ถาถกออกปากขอและมไดใหหรอมไดชวย จะรสกเปนทกขไมสบายใจ

จะตองใหหรอชวยนอยหรอมากตามแตทจะทาได ปราศจากความตระหนเหนยวแนนและความมกได

อยากจะใหทงหมดเหมอนดงเทหมอนาควากนทเดยว

๒. มอธยาศยรกตนสงวนตน งดเวนจากบาปทงหลาย เปนผมความละอายใจตอความชว

รงเกยจความชว เหมอนอยางชายหนมหญงสาวผรกสวยรกงามหรอคนสะอาดรงเกยจสงสกปรก

มความเกรงกลวตอความชว เหมอนอยางคนกลวงพษ สงบภยเวร เพราะไมประพฤตกอภยเวรแก

ใคร ๆ รกษาตนจากบาป กลาวอกนยหนงวารกษาศล เหมอนดงจามรรกษาขน

๓. มอธยาศยปลกกายปลกใจออกจากเครองตดทงหลายของโลกอยเสมอ เพราะวาโลกม

เครองลอใหตดอยมากมาย เปนตนวา รป เสยง กลน รส และสงทถกตอง ซงลอตาใหด ลอหใหฟง

ลอจมกใหดม ลอลนใหล ม ลอกายใหถกตอง ลอใจใหคดและใหตดตงอย เหมอนอยางเปนเรอนจา

๔๙

ใหญ มองเหนเปนเรอนจา จงมฉนทะทจะออกจากเรอนจาไปสแดนทมอสระแกตน

๔. มอธยาศยเสาะแสวงหาปญญาความรในความจรงแหงสงทงหลาย พอใจสดบตรบฟงอาน

ไตถามคดคนพจารณาจบเหตจบผลเงอนตนเงอนปลายและทดสอบปฏบต ทาความเหนใหตรง ไม

ยอมหลงงมงายดวยความไมร ชอบสนทนาไตถามผรทวไปไมมเวน เหมอนดงภกษเทยวบณฑบาต

ทวไป

๕. มอธยาศยขยนหมนเพยรไมเกยจคราน แกลวกลาอยดวยความเพยรเหมอนดงสหราชทก

อรยาบถ

๖. มอธยาศยอดทนตออารมณกระทบใจทงปวง ตลอดถงอดทนลาบากตรากตราทาง

รางกาย เหมอนดงแผนดนรองรบสงทงปวงไดทงนน

๗. มอธยาศยรกษาสจจะ ไมพดมสา แมจะถกฟาผาลงขมองเพราะไมพดมสา กไมยอมพด

เมอพดไวอยางใดรบปากไวอยางใด กรกษาคาพด คอทาอยางนน ไมตระบด เหมอนดงดาวโอสธไม

ละวถ

๘. มอธยาศยตงใจมงมน พอใจทจะทาตามความตงใจมงมนในสงทจะพงทาในผลทจะพง

ได เหมอนดงภเขาไมหวนไหว ไมชอบมใจรวนเรไมแนนอน

๙. มอธยาศยประกอบดวยเมตตา ปรารถนาความสขแกสตวบคคลทงปวงไมเลอกหนา

เหมอนดงนาแผความเยนทวไปทงแกคนดคนชวเหมอนกนหมด

๑๐. มอธยาศยมธยสถในอารมณ คอเปนกลางในอารมณ ไมชอบในบางอยางชงในบางอยาง

เพราะถาชอบหรอชงกเสยความเปนกลาง จะรกษามธยสถคอเปนกลางอยได กตองวางใจเฉยใน

อารมณทงปวงได เหมอนดงแผนดนมมธยสถคอความเปนกลาง ทงในของสะอาด ทงในของไม

สะอาด ทใคร ๆ พากนทงลงไป

คณสมบตดงกลาวนมในคบารมเปนทปรากฏ จงไดชอวาบารมทกขอสบมา

บรรดาผมาบรหารจตทงหลายควรศกษาบารมทง ๑๐ ประการดงกลาวใหเขาใจ และควรปฏบตอบรม

ใหเกดขน แมไมครบทกขอ กควรพยายามใหมากขอทสดเทาทจะทาได จะไดเปนผมบารมไว

ตอตานอาสวะ ใหพนจากอานาจของอาสวะ ไดมความสขความเยนตามควรแกการปฏบต

คอาสวะไดโอกาสทจดบกพรอง

ไดกลาวถงบารม ๑๐ ประการของคบารมแหงจตตนคร ซงฝายสมทยหามอธยาศยอนดงามเชนนน

ไม ดวยเหตน คบารมของนครสามจงเปนทเกรงขามของสมทยถงกบไมกลาเผชญหนา สมทยตอง

อาศยคอาสวะซงเปนฝายในดวยกนใหชวยตอตานไว แมคอาสวะกบอนสยคหกไมกลาเผชญหนา

กบคบารมโดยตรงเหมอนกน ตองหาวธใหคบารมถอยหางออกไปพนหนานครสาม แลวจงจะเขามา

เพดทลนนพดนนอมโนมนครสามใหหนเหไปตามได

นกศพทแสงไดพากนวจารณชอของทงสองฝาย วาทาไมจงชอวาอาสวะทตรงกบคาวาหมกดอง

หมกหมม ใชหมายถงสราหรอเหลากม ทาไมจงชอวาอนสยทตรงกบคาวานอนจม บางทพดควบกน

ในภาษาไทยวานอนจมหมกหมม คออนสยอาสวะนนเอง บางทกเรยกอาสวะวากเลสเครองดอง

สนดาน หรอดองจต สวนบารมตรงกบคาวาเตมบรบรณ ถงฝง ทวาเตมบรบรณ จากศพทวา ปรม

อยางยง สมบรณ บรบรณ ทวาถงฝง จากศพทวา ปาร+ม คบารมไดบาเพญความดมาชานาน

๕๐

ทแรกความดกไมสกลาแขงนก ยงแพทรพยแพบคคลหรอวตถทเปนทรก เชนเมอยงไมมอะไรมาลอ

ใจกสามารถทาความด รกษาความดไวได ครนมทรพยมาลอใจใหอยากได แตจะตองไดมาดวย

ความชวทจรต กทงความดทาความชวได หรอเมอพบบคคลหรอวตถเปนทรก ถาจะไดมากตองทง

ความดทาความชว กยอมทงความดทาความชว เพอจะไดบคคลหรอวตถซ งเปนทรกนน

ศษยของพระบรมครกลาววา คนทไมมบารมหรอมบารมออนมากยอมเปนเชนน คอทงความด

ทาความชวเพราะเหตแหงทรพย บคคล วตถอนเปนทรก ชอวาเปนผแพตอทรพยเปนตน ตอเมอ

ความดกลาแขงขน เอาชนะทรพยและคนหรอวตถอนเปนทรกได คอแมจะมทรพยมาลอใจ มบคคล

หรอวตถทรกมาลอใจ กอดทนไวได ไมยอมทงความดเพราะเหตแหงทรพยหรอคนและวตถอนเปน

ทรก ศษยพระบรมครกลาววา คนทยอมสละทรพยกบบคคลหรอวตถอนเปนทรกเพอความด สามารถ

รกษาธรรมรกษาความดไวได ไมหวนไหวไปเพราะทรพยเปนตน เรยกไดวาเปนผมบารมอยางสามญ

สวนผทมความดกลาแขงยงกวานจนถงยอมสละอวยวะของรางกายสวนใดสวนหนงไดเพอรกษา

ธรรมรกษาความด หรอเพอปฏบตธรรม เรยกไดวาเปนผมอปบารม สวนผทมความดกลาแขงจนถง

ยอมสละชวตเพอรกษาธรรมรกษาความดไวได ไมมอะไรมาทาใหหวนไหวสะทกสะทานรวนเรไม

มนคง เรยกไดวาเปนผมปรมตถบารม

คบารมไดบาเพญบารมกลาแขงขนโดยลาดบ ความดทกลาแขงจะตองเปนความดในสนดานในนสย

คอทเกบตวสงสมมากขน ๆ จนถงเตมบรบรณ นบวาเปนบารมเตมทหรอสมบรณ ดงทเรยกวาปรมตถ

บารม คอาสวะไดโอกาสตรงจดบกพรองของคบารมนแหละ เพราะเมอบารมยงไมเตมบรบรณ กแปลวามจดบกพรองตรงทไมเตมทนน ฉะนนจงเขามาตรงจดนน เมอมายดได

จดหนงแลว กพยายามขยายวงออกไป เปนอนวาคบารมกบคอาสวะตางกยดยนกนอยในจตตนคร

ปถชนหรอสามญชนทงหลาย ยอมยงมบารมบกพรองไมเตมบรบรณอยดวยกนทงนน แตกควร

พยายามใหความบกพรองนนนอยลงโดยลาดบ ไมควรจะใหความบกพรองมอยเปนสวนมาก

อารมณ - กามฉนท

ไดกลาวแลววา เมอคบารมยงมความดกลาแขงไมเตมบรบรณ ยงบกพรอง คอาสวะกไดโอกาสเขา

ยดจดบกพรองเพอแผขยายกาลงใหกวางขวางออกไปยงขน คอาสวะกบสมทยและพรรคพวกได

พยายามตอตานขบไลฝายคบารมเตมท สงพวกหวโจกคอ โลโภ โทโส โมโห กบสมนทงหลายออก

ขบไลศล หร โอตตปปะ อนทรยสงวร สตสมปชญญะ สนโดษ บรรดาทเปนฝายคบารม แตพวกหว

โจกกบสมนทงปวงเปนพวกคนจรหมอนหมนดงทไดกลาวแลว ตองเกลยกลอมแสวงหาเขามาและ

บารง จงจะไดตวมาและมกาลงตอสกบอกฝายหนงได เครองเกลยกลอมและบารงทสาคญกคอ

“อารมณ” ไดกลาวมาแลววา สมทยไดแทรกอารมณเขาสจตตนครทางระบบสอสารทงปวง จะได

กลาวถงอารมณตอไปอก

เมออารมณเขาไปสจตตนครทางระบบสอสารแลว สมทยกใชอารมณนแหละเปนสะพาน สงกเลสพน

หาตณหารอยแปดเขาสจตตนครเปนทวแถวและคมไวในอานาจ จะระบถงสก ๕ จาพวก คอ

จาพวกท ๑ มชอวา กามฉนทะ มลกษณะอาการเปนความพอใจรกใครในกาม คอรปเสยงกลนรส

โผฎฐพพะทนาใครนาปรารถนาพอใจทงหลาย จาพวกนตามหลงอารมณบางอยางเขามา คออารมณ

๕๑

ทมช อวา “สภนมต” เขามาถงจตตนครเมอใด เมอนนจตตนครจะปรากฏวางดงามนาดนาฟงนาดมนา

ลมนาถกตองไปเสยทงนน จตตนครจะเปนเมองงามไปทนทดวยสสนวรรณะ ดวยเสยง ดวยกลน

ดวยรส ดวยสงถกตองทงหลาย ทนนกามฉนทะกเขามาทนท ชาวจตตนครกพากนยนดพอใจรกใคร

สนกสนานรนเรงกนทงเมอง บางกเทยวดการละเลน เตนรานานาชนด มทกแบบ ไมวา แบบไทย

แบบฝรง แบบแขก จน ญวน เขมร พมา มอญ วาถงแบบไทยกมพรอม ไมวาจะเปนโขน ละคร ลเก

หนงใหญ หนงตะลง ตลอดถงหนงญป นทบดนเรยกกนวา ภาพยนตร บางกเทยวฟงการรองราทา

เพลงดดสตเปาตาง ๆ มดนตรทกแบบทกชนดทกภาษา บางกเทยวสดดมกลนสคนธชาตนานาชนด

ตลอดถงสดอากาศบรสทธสะอาดจากทตาง ๆ บางเปนนกกนกเทยวบรโภคอาหารอนโอชะนานา

ชนดในโภชนาคารอนมอยทวไป บางกแสวงหาสงสมผสทถกใจ อนมอยมากเชนเดยวกน

และดงทไดกลาวแลววา อนรปเสยงกลนรสโผฏฐพพะทงปวงในโลก ถาจะถามวาอะไรเปนยอด ก

ตอบไดตามคาของพระบรมครวาเปนยอดนนคอของสตรเปนยอดสาหรบบรษ และของบรษเปนยอด

สาหรบสตร เมอจตตนครเปนเมองงามขนดวยอารมณอนมชอวาสภนมตดงพรรณนามา ชาวจตตนคร

กพากนเพลดเพลนยนดในความงาม คอในรปเสยงเปนตน ตงแตชนยอดลงมานแหละคอทเรยกวา

กามฉนทะ

สามญชนยอมมกามฉนทะเปนของธรรมดา แตถาปลอยใหกามฉนทะมอานาจรนแรงเหนอความรสก

ผดชอบชวด กผด แมกามฉนทะจะเปนสงทตองมอยในสามญชน แตกเปนสงทสามารถควบคม

บงคบใหอยในขอบเขตได คอถาความพอใจรกใครปรารถนาเกดขนในสงทไมสมควร กตองบงคบ

ยบยงไว ไมปลอยใหดาเนนตอไป เชนนจงจะควร

พยาบาท

จะกลาวถงจาพวกท ๒ ทมช อวา พยาบาท มลกษณะอาการเปนความหงดหงด ขดเคอง โกรธแคน

เดอดดาล จนถงมงรายในบคคลหรอสงทไมชอบใจทงหลาย จาพวกนตามหลงอารมณบางอยางเขา

มาเชนเดยวกน คออารมณทมช อวา “ปฏฆนมต” (เครองกาหนดหมายเปนทนาชง) เปนทขวางตา

ขวางห ขดจมก ขดลน ไมสบายกาย ไปเสยทกสงทกอยาง จตตนครทเคยเปนเมองงาม กจะ

กลายเปนเมองทนาเกลยดนาชงไปทนท ดวยสสนวรรณะ เสยง กลน รส สงทถกตองอารมณ

ทงหลาย ซงปรากฏเปนของปฏกล กระทบจตใจไปทกอยาง ทนพยาบาทกเขามาทนท ชาวจตตนคร

กพากนหงดหงดในสงใดสงหนงหรอในทก ๆ สงทอยรอบตว สดแตอารมณทช อวา “ปฏฆนมต” จะ

เขามาถงสงไหน แรงขนมากพากนโกรธแคนขดเคอง เดอดดาล จนมงรายในบคคลหรอสงนน ๆ

ทกอยางตรงกนขามกบอารมณทช อวา “สภนมต” เขามา บรรดาการละเลนเตนรา เปนตนวาโขน

ละคร ซงเปนอาหารอนโอชะของตา จะหายไปหมด จะปรากฏเปนความถมงตงเครยด ถาจะมการ

เตน กมใชการเตนราทาเพลง แตเปนการเตนเพอทารายดาทอแทนเสยงขบรอง การทจะปฏบตตอ

กนทางรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ดวยอานาจของราคะ กกลายไปเปนปฏบตตอกนดวยอานาจ

ของโทสะ จตตนครกกลายเปนเมองรอนดวยไฟโทสะ อนทจรงเมออารมณทช อวา “สภนมต” เขามา

และกามฉนทตดตามเขามาดวยนน จตตนครกลายเปนเมองทงดงามสนกสนาน เหมอนอยางเตมไป

ดวยความสข แตกเปนเมองรอนดวยไฟราคะเชนเดยวกน ผทพจารณาจะมองเหนได สมทยสง

อารมณทงสองนเขาไปสจตตนครเสมอ และสงกามฉนทกบพยาบาทตดตามเขาไปทนท ซงกไดผล

คอทาใหจตตนครลกโพลงอยดวยไฟราคะบาง โทสะบาง สลบสบเปลยนกนไป

๕๒

ความโกรธเปนของธรรมดาทยงจะตองมอยในผเปนสามญชน แตเมอความโกรธเกดแลว ไมควรให

เหลออยเปนความพยาบาท ความพยายามทาใจใหเพยงโกรธแลวกมหาย สวนทจะโกรธอกนน กยง

ดกวาใหเปนความพยาบาท ผมาบรหารจตทงหลายควรจะตองฝกใจใหเพยงแตโกรธ ไมถงพยาบาท

เสยกอน แลวจงฝกแกโกรธใหลดนอยถงหมดไปในภายหลง

นอกจากน สมทยยงทาใหจตตนครเปนเมองงวงเหงาหลบไหลไปกได โดยสงอารมณบางอยางเขา

ไป เชน ความเบอไมยนดหรอความเกยจคราน ความบดแชเชอน ความเมาอาหาร ความมใจยอ

หยอน อยางใดอยางหนงหรอหลายอยาง เมออารมณดงกลาวเขาไปถงจตตนคร จาพวกท ๓ อนม

ชอวา ถนมทธะ ซงมอาการงวงงนเคลบเคลมจะตดตามเขาไปทนท จตตนครทเคยรนเรงหรอตง

เครยดจะกลายเปนเมองงวงหรอหลบไปทนท ไมเชนนนกหอเหยวเกยจคราน คลายกบเวลาทใคร ๆ

นงฟงครอธบายหรอทนงฟงเทศน มกจะงวง ความงวงมกจะแอบหลงความสงบเขามา เวลานงฟง

เทศน จตมกสงบจากเรองตาง ๆ เมอสงบ จตกมกรวมแคบเขามา ดจตะเกยงหร เปนโอกาสใหความ

งวงลอบเขามา ทาใหหงบหงบสปหงกทนท จตสวางขน กวางขนเมอใด ความงวงถอยหน

แตสมทยกไมทงโอกาสเชนน รบสงอารมณเขาไปอกอยางหนง คอความฟงซานแหงใจ สงตามตด

เขาไป และสงตามไปดวยจาพวกท ๔ ซงมชอวา อทธจจะกกกจจะ มลกษณะอาการเปนความ

ฟงซานราคาญใจ จตตนครกกลายเปนเมองฟงไปทนท จะฟงอยางไรใหคดเทยบเอาเองกบเวลาทม

ลมแรงพดฝ นคลงไปทงหมด

มใชแตเทาน จตตนครยงตองเผชญกบอารมณอกอยางหนง คอธรรมทเปนทตงแหงวจกจฉา ความ

สงสยลงเลไมตกลงได แลววจกจฉากจโจมเขามาทนท วจกจฉา นเปนจาพวกท ๕ มลกษณะเปน

ความลงเลสงสยไมแนนอนใจ เมอเขามาถง จตตนครกกลายเปนเมองแหงความสงสยลงเล ทกคน

พากนนงลงเลไมแนใจวาจะทาอยางไรด สมทยชอบใจทไดเหนจตตนครมอารมณและอาการตาง ๆ

ดเปนทสบสนอลหมาน เดยวกอยางนน เดยวกอยางน

และสมทยกลวธรรมบางขอ คอ โยนโสมนสการ ไดแกความทาไวในใจโดยแยบคาย ถาธรรมขอ

นเขาไปสจตตนครแลว พวกอารมณทงปวงกหมดอานาจ จตตนครจะเปนเมองสขสงบขนทนท

ฉะนน สมทยจงพยายามใสอโยนโสมนสการ ไดแกความทาไวในใจโดยไมแยบคายเขาไปใน

อารมณทกอยาง อารมณเหลานนจะกระดางแขงแรงขน เปนชนวนนานวรณเขามาทนท อโยนโส-

มนสการเปนสมนสาคญของสมทยอกผหนง การทาไวในใจโดยแยบคาย คอการพจารณาเรองราว

ของจตคออารมณใหแยบคาย คอใหเหนผดถก ชวด ควรไมควรอยางไร กลาวอกอยางกคอ การม

เหตผลในการรบอารมณ เมออารมณเกดขนกใหสามารถทาใจพจารณาอยางแยบคาย ไมปลอยให

รนแรงไปตามกาลงโดยไมตานทานใหออนลงดวยอานาจการพจารณาใหแยบคายเลย

บรรดาผมาบรหารจตทงหลาย ควรฝกจตใหรจกคนเคยกบการทาไวในใจโดยแยบคาย คอใหม

โยนโสมนสการอยเสมอ จะสามารถพาจตใหพนอานาจของสมทย พนจากอโยนโสมนสการได ผลก

คอ จะมความสขสงบในใจไมมากกนอย

๕๓

อโยนโสมนสการ

ไดกลาวไววา สมทยชอบใจทเหนจตตนครมอารมณและอาการตาง ๆ ดเปนทสบสนอลหมาน เดยวก

อยางนน เดยวกอยางน และสมทยกลวธรรมบางขอคอ โยนโสมนสการ ไดแกความทาไวในใจโดย

แยบคาย ถาธรรมนเขาไปสจตตนครแลว อารมณทงปวงกหมดอานาจ จตตนครจะเปนเมองสขสงบ

ขนทนท ฉะนนสมทยจงพยายามใสอโยนโสมนสการ ไดแกความทาไวในใจโดยไมแยบคายเขาไป

ในอารมณทกอยาง

ดเหมอนยงแสดงหนาตาของอโยนโสมนสการสมนสาคญของสมทยอกผหนงไวไมชดนก ดงนนจะ

ไดแนะนาอกสกหนอย คานตามศพทแปลวา ความทาไวในใจโดยทางมใชตนเหต คาวาความทาไว

ในใจ ตรงกบคาทพดกนงาย ๆ วา ใสใจ หมายถงเอาใจใสคดพนจพจารณากได สงทเกดขนทก ๆ

อยางจะตองมตนเหตซ งใหเกดผลทแรก ทนาจะเรยกวาตนผลเชนเดยวกน ผลทแรกนนกจะเปนเหต

ใหเกดผลตอไปอก และผลนนกจะเปนเหตใหเกดผลสบไปอก กวาจะเปนสงทปรากฏขนใหตาเหนห

ไดยน ดงทเรยกกนวาปรากฏการณ กจะมเหตผลสบกนมาหลายชน คาวาโดยทางมใชตนเหต

หมายความวา เหตผลของสงทปรากฏนนเปนไปโดยทางหนง แตใสใจคดไปเสยอกทางหนง

ยกตวอยางปรากฏการณตามธรรมชาต เชนฟาแลบ ฟาผา มเหตผลวาทาไมฟาจงแลบฟาจงผา ท

สมพนธกนไปหลายอยางดงทนกวทยาศาสตรปจจบนทราบกนดอยแลว แตกตางจากเหตผลท

คดเหนกนในสมยโบราณ เชนดงทคดเหนวา นางเมขลาลอแกว รามสรเขวยงขวาน จนทรคราส

สรยคราสในครงโบราณเขาใจกนวายกษใหญทช อวาราหอมจนทรอมอาทตย แตในปจจบน

นกวทยาศาสตรแสดงเหตผลดงททราบกนอยทวไป และไดคานวณจบเวลากบทงสถานททจะ

มองเหนดวยตาไดแนชดถกตอง แมส งทปรากฏอยางอนกยอมมเหตผลของแตละสงเชนเดยวกน

ตลอดถงสงทปรากฏของสตวบคคล

เชนมเรองเลาถงนกบวชในลทธอยางหนงผหนง เดนทางไปพบววดตวหนงเขา ววดตวนนกตงทากม

ศรษะลง นกบวชผนนคดวาแมววตวนชางรคณของเรากมศรษะลงเพอคานบนอบนอมตอเรา ดกวา

คนเปนอนมากทไมรคณของเรา ฝายววดนนกตรงเขาขวดนกบวชผแปลผดนนถงแกส นชวต

ตวอยางนแสดงวา กรยาทววกมศรษะลงนนมตนเหตในทางหนง คอตองการจะเตรยมขวด แต

นกบวชผนนเอาใจคดไปเสยอกทางหนง วาเขาจะคานบเรา จงตงทารบคานบเตมท ววจงขวดได

อยางถนดถน นเปนตวอยางของอโยนโสมนสการ

อกตวอยางหนงทนาจะยกขนคอความเดอดรอนของประชาชนเกยวกบการครองชพเปนตน ซง

ตนเหตถาจะมาจากธรรมชาตดนฟาอากาศและจากกรรมของคน ถาจบตนเหตถกกนาจะแกได เชน

สรางเขอนกนระบายนา สรางอางเกบนา ทาฝนเทยม เปนตน และแกทกรรมของคน คอทงฝาย

ผปกครองทงฝายผอยในปกครอง ตงอยในสจรตตอกน คอผลนนเกดจากเหตอนใด กแกทเหตอน

นน เมอแกไปทละเปราะ ๆ จนถงตนเหตโดยพรอมเพรยงกนและโดยฉบพลน กจะเกดผลดขน

ฉบพลนทนตาเหนเชนเดยวกน แตถาแกโดยอโยนโสมนสการแลว กจะเกดผลเหมอนดงทนกบวชผ

นนไดรบ นเปนตวอยางอกเรองหนงของอโยนโสมนสการ

อโยนโสมนสการมโทษ แมเพยงดงตวอยางทยกมากลาว กเปนโทษทควรระวงมใหเกดขนแก

ตน ดงนนทกคนจงควรกาจดอโยนโสมนสการใหส นไปดวยการทาโยนโสมนสการใหมอยเสมอ

๕๔

โขนโลกโรงใหญ

สมทยใชอโยนโสมนสการนแหละ เปนลกมอใหลอบเขาไปในจตตนครกบอารมณ ทาใหชาว

จตตนครเคลบเคลมไป แลวนวรณกว งเขามาทนท ดงจะพงเหนไดในบานเมองทงหลายกจะตองม

คนเดนไปเดนมาประกอบธรกจตาง ๆ จะตองมของสงนนส งน ทกคนจะตองไดเหนอะไรตออะไร ได

ยนอะไรตออะไร ไดกลนอะไรตออะไร ไดรสอะไรตออะไร ไดถกตองอะไรตออะไร ไดคดอะไรตอ

อะไร เพราะกตางมตา มห มจมก มลน มกาย มใจอยดวยกน แมจะมประสาทหาอนใดอนหนงพการ

เชน ตาบอด หหนวก แตกยงมใจซงเปนระบบสอสารชนในคดอะไรตออะไรไดอย นาจะเรยกวา

ประสาทชนในกได ทงนเวนไวแตบางคนทประสาทชนในดงกลาวเสย ดงเชนเปนโรคเกยวแกสมอง

กลายเปนเสยจรตบาบอไป กกลายเปนคนมความคดเลอนเปอน เปนทสมใจของสมทยเพราะเมอ

เปนบาเปนบอไปเสยแลว กตกอยในอานาจของสมทยเตมท

ฝายคบารมมพรอมทงพระบรมครไมอาจชวยได ความเปนบาบอกเนองมาจากอารมณอนประกอบ

ดวยอโยนโสมนสการนแหละทรนแรงสกหนอย ทงประกอบดวยกรรมเกาบางอยางดวย กรรมเกา

หรอกรรมใหมทงปวงกเนองมาจากอารมณกระตนใหเกดเจตนากอกรรมนน ๆ ขน ฉะนน ตนทางหรอ

ตนเหตแหงกรรมและผลทงปวงจงอยทอารมณกบอโยนโสมนสการนเอง ดงจะยกตวอยางสกขอ

หนง

เหมอนดงทไดกลาวแลว วาทกคนมตาจะตองมองเหนรป อนทจรงกสกแตวาเหนรปเทานน แตเมอ

ทกคนรบรปเขาไปในใจ มใชหมายความวาใสรปไวในใจโดยตรง เพราะรปเปนวตถจะนาใสเขาไป

ไมได ตองถอดรปออกเปนสงทไมใชวตถเชนเดยวกบใจซงไมใชวตถ คอถอดรปออกเปนอารมณ

ดงทเรยกในภาษาทวไปวา “เรอง” แลวใสเขาไปในใจ เรองนเองทใจรบ เมอถอดจากรปกเรยกวา

“เรองรป” หรอเรยกตามศพทแสงวา “รปารมณ” เมอถอดจากเสยงกเรยกวา “เรองเสยง” หรอ “สท

ทารมณ” ดงนเปนตน สมทยรบสงอโยนโสมนสการเขาไปกบอารมณทนท ใจจงรบเรองเขามาผดท

ผดทาง ผดเหตผดผล เพราะใจมไดคดถกตรงตามเหตวาสกแตวาเปนรป สกแตวาเปนเรองทถอดรป

ออกเสยแลวเทานน แตคดเหมอนกบรบรปทเปนเปลอกนอกทงรปเขาไปไวในใจ ทงปนแตงใหสวย

สดงดงามกได ปนแตงใหนาเกลยดนาชงกได ใหดเปนกลาง ๆ ไมใชนารกหรอไมใชนาชงกได

อโยนโสมนสการนแหละเปนผปนแตง นาจะคลาย ๆ กบผแตงตวโขนละครทหลงฉากนน กไมมพระ

นาง ยกษ ลง อะไรทไหน แตมผแตงตวใหเปนพระ เปนนาง เปนยกษ เปนลง ออกไปเตนเปนพระ

เปนนาง เปนยกษ เปนลง ไปตามบทบาท กลบเขาหลงฉากกเลกกน อโยนโสมนสการกเหมอนผ

แตงตวโขนละครนแหละ คอแตงอารมณใหเปนพระ เปนนาง กามฉนทกวงเขาทนท ชาวจตตนครซง

เปนเหมอนผดกชอบใจรกใครตวพระตวนางยงนก เมอเปนตวยกษตวมาร พยาบาทกวงเขาทนท

เหมอนกน ผดพากนเกลยดชงตวยกษตวมาร อนทจรงเปนตวทแตงขนทงนน ไมมสจจะคอตวจรงอย

เลย

ผมาบรหารจตทงหลายควรไดมสตแลเหนอารมณของตน และควรไดอบรมใหโยนโสมนสการ

เกดขนทนเวลา คอสามารถเขาใจไดถองแทพอสมควรวาอารมณนน ๆ เกดเพราะอโยนโสมนสการ

ปนแตงขน ไมควรเขาไปยดมนวาเปนจรงเปนจง เมอโยนโสมนสการเกดทน อโยนโสมนสการกจะ

หลกหนไป กามฉนทกตาม พยาบาทกตาม กจะไมเกดขน ขณะทใจปราศจากกามฉนท ปราศจาก

พยาบาท ใจกยอมมความสงบเยนเปนอยางยง

๕๕

จตตภาวนา

ฝายคบารมของนครสามกมใชวาจะเฉยเมยทอดธระปลอยใหสมทยทาเอาขางเดยว ไดพจารณาวา

จะแกไขอยางไรด แมจะมพรรคพวกฝายบารม มศล หรโอตตปปะ เปนตน เขามาชวยในจตตนคร

บางแลว กยงวางใจมได เพราะนครสามยงรบไวใชทงสองฝาย บางทกแบงเขตกนในระหวางหวโจก

สาคญของสมทยคอโลโภ โทโส โมโห กบศล หร โอตตปปะ เปนตน

กดเหมอนกบบานเมองทว ๆ ไป ซงวดวาอารามกสรางกน โรงฆาสตว โรงสรา ตลอดถงโรงหนงโรง

ละครและสถานอบายมขตาง ๆ กสรางกน ศลกอยแตในวด ออกนอกวดกเปนถนของโลโภ โทโส

โมโห นกเลงหวไม ถาไมรบปราบปรามสมนสาคญของสมทยทเขาไปแตงอารมณในจตตนคร กนา

กลววาวดเองกจะถกพงทาลาย หรอถกนกเลงหวไมเขายด โดยขบไลศลใหออกไป ถาถงขนนน ศล

เปนตน กจะตองหนออกไปจากจตตนคร ฉะนน คบารมจงเขาเฝากราบทลถามพระบรมครสมมาสม

พทธเจา พระบรมครเจาไดตรสแนะนาวธแกไขดวยวธทเรยกวา “จตตภาวนา” โดยใชนมตเครอง

กาหนดหลายอยางกบโยนโสมนสการ ซงเปนคปรบอโยนโสมนสการ คบารมไดสดบพระบรมพทโธ

วาท กมความแชมชน มองเหนทางชนะ รบปฏบตตามพระโอวาทแหงพระบรมครเจาทนท

การทาจตตภาวนา หรอทเรยกกนทวไปวาทากรรมฐานนน เปนทางแกไขความวนวายในใจอยาง

ไดผลควรแกความปฏบต ปฏบตธรรมสมควรแกธรรมระดบไหน ยอมจะไดรบผลเปนความสงบสข

ของจตใจระดบนน ผปรารถนาความสงบสขในจตใจจงควรไดรจกการทาจตตภาวนา หรอทา

กรรมฐานโดยทวกน เพราะเปนทางทจะนาไปสความสขไดจรง

อฐผกาวหนา

องคพระบรมครตรสแนะนาใหใชวธจตตภาวนาทแปลวา “วธอบรมจต” เพราะจาเปนท

จะตองชาระฟอกลางฝกขมรกษาคมครองปองกนอยางเตมท จะทากนอยางเลน ๆ ยอหยอนหาได

ไม ฝายสมทยจะตองระดมกาลงเตมทย งข นไปอกเมอเหนวาฝายคบารมจะชวงชงอานาจไปจากคน

ถายงไมมขาศกยกเขามาจากภายนอก หรอเกดขนภายในเพอทจะยดอานาจ สมทยกคงปลอยไว

อยางหยอน ๆ หรอดงทเรยกวา “ผกไวอยางหยอน ๆ” คลายกบผกสตวเลยงไว แตโรยเชอกใหเดน

ออกไปกนหญาไดไกล ๆ จนบางทสตวเลยงนนนกวามไดถกผก จะเดนใหไกลออกไปอก แตสด

เชอกทโรยไวเสยแลว เชอกกจะกระตกไวมใหไป ถงตอนนสตวทเลยงไวนนจงจะรสกตนวาถกผกไว

หาไดเปนอสระไม ถาถอยกลบมาเดนไปมาอยในระยะทเชอกหยอน ๆ กจะรสกคลายกบวาเปนอสระ

ไมถกผก ในเวลาสถานการณเปนปรกต สมทยกผกไวดงน ปลอยใหไปมาไดจนคลายกบเปน

อสระเสร ไมคดทจะสลดเชอกออก

สมทยมวธมาก ใชเลหเหลยมตาง ๆ อยางทคนทวไปตามไมทน ดกคลาย ๆ กบทมนษยซ งเปนสตว

ฉลาดในโลกใชเลหหลอกสตวเลยง เชนหญาสาหรบเลยงมาเปนหญาแหงมาไมยอมกน คนกหา

แวนตาสเขยวสวมใหมา มามองเหนหญาเปนสเขยวคดวาเปนหญาสด กกนหญาแหงนน คนเลยงมา

กสบายไมตองหาหญาสดใหมา ชาวนาในประเทศทใชอฐชกนาจากบอนาใหลงลารางไปสนา เขา

ผกอฐเขากบหลกทปกไวตรงบอ แลวผกอฐกบหลกนนใหมระยะหางจากบอตามสมควร แลวใหอฐ

เดนวนบอชกนาขนมา แตอฐจะไมยอมเดนวน คนจงใชผาผกตาอฐเสย แลวใหอฐเดน อฐจงยอม

๕๖

เดน เพราะเขาใจวาเดนไปขางหนาเรอย หาไดเดนวนไม แตทแทกเดนวนรบใชชกนาใหชาวนาอย

นนเอง เชนเดยวกบมาสวมแวน กกนหญาแหงโดยคดวาเปนหญาสดอยนนเอง อฐกเปนสขอยใน

การเดนวน เพราะคดวาเดนไปขางหนาอยเรอย และมากเปนสขอยในการกนหญาแหง โดยคดวา

เปนหญาสดอยนนเอง

อนทจรง อฐนบวาเปนสตวทมความคดทเรยกวา “กาวหนา” เพราะไมยอมเดนวน ชอบเดนไป

ขางหนาเรอย แตกเสยกลมนษย คนทงปวงของจตตนครกเปนสขอยกบการถกผกหยอน ๆ อนทจรง

กตองเดนวนอยไปมาภายในระยะของเครองผก ตองบรโภคตองใชส งทไมตางจากหญาแหง จงม

สถานการณไมตางกนไปมากนก และสมทยจะไมวากระไรถาไมคดไมทาการสลดออกไปจากอานาจ

คอถาไมกอการลมลางอานาจของสมทย ฝายสมทยกจะปลอยไวหยอน ๆ คลายกบเปนอสระเสร

แลว

ผทเคยเหนอฐเดนวนบอชกนาลงลารางใหชาวนา อาจจะขาหรออาจจะสงเวช แตส งทควรจะรสก

ทสดคอ ควรจะรสกวา สามญชนกมไดผดจากอฐในการถกสมทยผกใหวนเวยนอยในวฏฏะ ความ

ทกขทอฐไดรบในการถกหลอกใหเดนวนอยเชนนน เปรยบไมไดกบความทกขทไดรบจากการถก

สมทยหลอกใหเวยนเกดเวยนตายอยตลอดเวลา อฐนนไมมสตปญญาความสามารถพอจะชวย

ตวเองใหไมตองเดนวนตอไปได แตมนษยสามารถชวยตวเองใหไมตองเวยนเกดเวยนตายอยใน

วฏสงสารได เมอมนษยยอมใหสมทยหลอกใหเดนวนเวยนอยโดยไมคดชวยตวเองใหพนจาก

อานาจของสมทย มนษยจงเปนทนาสงสาร นาสลดสงเวชยงกวาอฐ และยงกวามาทถกหลอกใหกน

หญาแหงมากมายนก

ปญหา ๔ ขอ

อยาวาแตอฐ แมชาวจตตนครเองซงลวนเปนนกกาวหนา อนทจรงกกาวหนาไปตามความอยาก คอ

อยากจะไดส งนนส งน อยากจะเปนนนเปนน อยากจะใหส งทไมชอบหรอภาวะทไมชอบสนไปหมด

ไป สงทอยากตาง ๆ จงเปนจดหมายสาหรบดาเนนไปหา การกาวหนากคอการตงหนากาวไปสส งท

อยากนน ๆ นอกจากน ยงนาจะเรยกไดอกวาเปนนกรเรม คอรเรมความอยากหรอสงทอยากขนใหม

อก ถาจะถามวากาวหนาไปขางไหน กคงจะตอบวาไปสจดหมายทอยากนนแหละ ถาไปถงจดหมาย

ทหวงไวสงเรว กชมกนวากาวหนาเรว ถาหามไมใหตอบตามความอยาก กนาจะพากนตอบไดยากวา

จะไปขางไหน นอกจากจะตอบวา กาวหนาไปสทสดแหงชวต ตอจากนนกไมรวากาวหนาไปขาง

ไหน แมแตกอนชวตนกไมรอกเหมอนกนวามาจากไหน รแตวาจะตองพบการจบชวตเปนแนแท สวน

จะจบเมอไรกหารไม คบารมเคยไดฟงพระอาจารยศษยขององคพระบรมคร แสดงเรองบตรของนาย

ชางทอหกคนหนง ในครงองคพระบรมครยงไมเสดจสมหาปรนพพานธาต วาองคพระบรมครพทธ

เจาไดตรสถามปญหา ๔ ขอ แกบตรสาวของชางทอหก เธอไดกราบทลตอบทง ๔ ขอ คาถามและ

คาตอบมวาดงน

๑ ถาม เจามาจากไหน ตอบ ไมทราบพระเจาขา

๒ ถาม เจาจกไปในทไหน ตอบ ไมทราบพระเจาขา

๓ ถาม เจาไมทราบหรอ ตอบ ทราบพระเจาขา

๔ ถาม เจาทราบหรอ ตอบ ไมทราบพระเจาขา

๕๗

ฝงชนทเฝาอยพากนยกโทษเดกหญงผนนวากราบทลเหลาะแหละเหลวไหลกบพระพทธเจา เปน

การไมสมควร เมอตรสถามวามาจากไหน กควรจะกราบทลวามาจากบานของตน เมอตรสถามวาจะ

ไปไหน กควรจะกราบทลวาจะไปโรงทอหก องคพระบรมครทรงสดบเสยงออองของมหาชน จงตรส

ขอใหสงบเสยง แลวตรสถามใหเดกหญงผนนอธบายคาตอบ เดกหญงนนกกราบทลอธบายวา

คาตอบท ๑ หมายความวา ไมทราบวามาเกดในชาตนจากทไหน

คาตอบท ๒ ไมทราบวาจตคอเคลอนจากชาตนแลว จกไปเกดในทไหน

คาตอบท ๓ คอ ทราบวาความตายจะมแน

คาตอบท ๔ คอ ไมทราบวาจะตายเมอไร

พระบรมครประทานสาธการ ทรงรบรองวาเปนคาตอบทถกตอง แลวตรสพระธรรมบทสน ๆ วา

“โลกนมด มนอยคนในโลกนจะมปญญาเหนแจง นอยคนจะไปสวรรค นพพาน เหมอนนกทตดขาย

นอยตวจะหลดไปได” เดกหญงผนนกไดดวงตาเหนธรรม ออกจากทเฝาถอกระเชาดายไปใหบดาท

โรงทอหก บดากาลงนงหลบอยทเครองทอหก ผลกปลายกระสวยไปในความฝน พอดไปกระทบ

อระของบตรเขาโดยแรง เธอสนชวตในขณะนน แตเปนผทองคพระบรมครไดโปรดแลว จงมคตด

เปนทแนนอน พระบรมครทรงมงเสดจไปโปรดเธอ เพราะเธอไดเจรญมรณสตมาถงสามปแลว ทรง

ทราบวาเธอจะตองตายในวนนนแน จงเสดจไปดกโปรดตรงทางทเธอจะเดนผานไป และตรสถาม

ปญหาในแนวปฏบตอยของเธอ เธอจงตอบไดถกตอง สวนผอ นมไดปฏบต กไมรเรองอยเอง

การเจรญมรณสต หรอการมสตระลกถงความตายอยเสมอ เปนหนทางเลศหนทางหนงท

จะยกจตใหสงขนได พนจากความยดมนผกพนในสงทงหลายทงปวงได เมอมสตระลกไวเสมอวา

เรามความตายเปนธรรมดา วนหนงเราจะตองตาย เมอความตายมาถง จะไมมผใดตดตามไปเปน

เพอนเราได ไมวาจะเปนผทรกใครหวงใยเราเพยงไร จะไมมสมบตใดทเราจะนาตดตวไปได ไมวา

จะเปนเพยงนดนอยเพยงไหนและไมวาจะเปนสงทเราแสวงหามาสะสมไวดวยความลาบากยากเขญ

เพยงไร เมอความตายมาถง เราจะตองละทกคนทกสงไวในโลกน เราจะตองไปแตลาพงกบกรรมด

หรอกรรมชวทเราทาไวเทานน ถาเราทากรรมดไว เรากจะไปเปนสข สสคต ถาเราทากรรมชวไว เรา

กจะไปเปนทกข สทคต พจารณาเนอง ๆ ดงน จะสามารถยงจตใหเปนอสระ ปลอยวางความยดมน

ถอมนไดโดยควรแกความปฏบต ไดรบผลเปนความสข อนเปนรสเลศของความมอสระเสร

นครชายแดน

จตตภาวนา ทองคพระบรมครตรสแนะนาใหนามาใชแกสถานการณในจตตนครนน คบารมจาไดข น

ใจ ในพระพทธพจนประกอบดวยอปมา มใจความวา มนครชายแดนของพระราชา มกาแพงและเสา

ระเนยดอนมนคง ม ๖ ประต นายประตของพระราชานนเปนคนมปญญาเฉลยวฉลาด หามคนทไม

รจกไมใหเขา อนญาตใหแตคนทรจกเขาไปในเมองนน ไดมทตดวนคหนงมาจากทศตะวนออก ค

หนงมาจากทศตะวนตก คหนงมาจากทศเหนอ คหนงมาจากทศใต ถามนายประตนนวา เจาแหง

เมองนอยทไหน นายประตกตอบวา นครสามคอเจาเมองนงอยททางสแพรงตรงกลางเมอง ทตค

นน ๆ จงมอบยถาภตพจน (คาตามทเปนจรง) แกนครสาม ปฏบตตามมรรค (ทาง) ทมาแลว

อปมานผกขน เพอใหรความดงน คาวา “นคร” น เปนชอของกายอนประกอบดวยมหาภตะ คอ

ธาตดนนาไฟลมทงส ทมมารดาบดาเปนแดนเกด เตบโตขนดวยขาวสกและขนม มอนตองอบนวด

๕๘

ตองแตกทาลายเปนธรรมดา คาวา “ม ๖ ประต” เปนชอของอายตนะภายในทง ๖ คาวา “นาย

ประต” เปนชอของสต คาวา “ทตดวนคหนง” เปนชอแหงสมถะและวปสสนา คาวา “นครสาม” เปน

ชอแหงวญญาณ คอจต คาวา “ทางสแพรงตรงกลางเมอง” เปนชอแหงมหาภตรปทงส คอธาตดน

นา ไฟ ลม คาวา “คาตามทเปนจรง” เปนชอแหงนพพาน คาวา “ทางตามทมาแลว” เปนชอมรรคม

องค ๘ คอ สมมาทฐ (ความเหนชอบ) สมมาสงกปปะ (ความดารชอบ) สมมาวาจา (เจรจาชอบ)

สมมากมมนตะ (การงานชอบ) สมมาอาชวะ (เลยงชวตชอบ) สมมาวายามะ (พยายามชอบ)

สมมาสต (ระลกชอบ) สมมาสมาธ (ตงใจชอบ)

คบารมมความรในพระพทธคณซาบซง วาพระพทธองคไดตรสรจตตนครโดยประจกษแจง และไดตระหนกแนวาการทจะแกไขสถานการณทเลวรายในจตตนครใหไดผลดทแนนอนนน ม

อยวธเดยวคอตงสมถะและวปสสนาทงคนเปนทตเขาไปแจงถอยคาตามทเปนจรงแกนครสาม และ

การททตทงคนจะเขาเมองได กจาตองมสตเปนนายประตเมอง ถามผอ นทเปนพรรคพวกของสมทย

หรอคอาสวะเปนนายประต กจะตองไมยอมใหทตทงคนเขาไปแนนอน ฉะนน กจะตองหาทางใหสต

ไดมหนาทเปนนายประตใหจงไดกอน วธดงนเองทพระพทธองคทรงเรยกวา จตตภาวนา และทรง

แนะใหใชนมต (เครองกาหนด) หลายอยาง กบโยนโสมนสการ จะใชกบใคร กใชกบนครสามนนเอง

พระพทธองคตองไดตรสรแลววาใชไดผลแน ไมเชนนนกจะไมตรสสอนใหใช คบารมจงมความเชอ

ตงมนในองคพระบรมคร รบชกชวนโยนโสมนสการกบบรรดานมตททรงแนะนา ไปหานครสามทนท

จะเหนไดวา จตตภาวนาเปนวธปฏบตทไดผลแนนอนในการแกสถานการณวนวายเลวรายทงหลายท

เกดขนในจตใจ พระพทธองคจงทรงยกขนมาตรสแนะนาแกคบารม บรรดาผมาบรหารจตทงนน ควร

นอมรบคาททรงแนะนามาปฏบตตาม เพอใหเกดความสงบสขไมมความวนวายในจตใจ มากนอย

ตามควรแกความปฏบตของตน ๆ

โยนโสมนสการ อสภนมต

เมอคบารมนาโยนโสมนสการและนมตตาง ๆ เขาเฝา กยงไมแนใจนกวาจะผานประตเมองเขาไปได

หรอไม แตกนกมนใจวาฝายของตนดารงตาแหนงนายประต คอสต และกไดพบสตเปนนายประต

จรง ๆ สตเปดประตเมองรบ คบารมกนาโยนโสมนสการและนมตตาง ๆ เขาพบนครสามทนท

ประจวบเวลาพอดกบทคอาสวะผละออกไป นบวาเปนเวลาปลอด นครสามจงตอนรบคบารมพรอม

กบคณะดวยด คบารมไดแจงจานงขอแสดงนมตตาง ๆ ใหด และขอใหโยนโสมนสการเปนผบรรยาย

ดกนาจะคลายกบขอฉายภาพยนตรใหด และใหโยนโสมนสการเปนผแสดงพากย นครสามกตกลง

คบารมกแสดงนมตตาง ๆ ดงน

อสภนมต นมตทไมงาม เชน ผม ขน เลบ ฟน หนงของคนเปนทสกปรก แสดงใหเหนเหมอน

อยางเหนในภาพยนตร ใหเหนถงสทหมองคลา ถงทรวดทรงทนาเกลยด ถงกลนทเหลอทน ถงท

เกดทอยเกลอกกลวอยดวยสงสกปรก แลวแสดงของคนตาย พรอมทงรางกายทเปนศพทงหมดเปน

ตน โยนโสมนสการไดบรรยายประกอบภาพใหเหนเปนอสภะจรงจง และบรรยายใหทกคนรสกวา

ผม ขน เปนตน รวมเขาเปนกายนทงหมดของตน กเปนเชนนน ยงเปนอยกนารงเกยจ ตายแลวไม

ตองพดถง ตองเปอยเนานารงเกยจเตมท โยนโสมนสการไดบรรยายใหเหนวา วยทยงหนมสาว

ชวตทรกษารางกายไวมใหเนาเปอย เครองตบแตงการตบแตงตาง ๆ เปนเครองปกปดเปนเครอง

พราง มใหเหนความไมสะอาดความปฏกลทมอยเปนปรกต เมอเพกเอาเครองปกปดออกเสย กจะ

๕๙

มองเหนสงปฏกลไดชดเจน แมจะยงมเครองปกปด กไมอาจปดบงสตปญญาทจะตรวจตราพจารณา

ใหมองเหนความจรงได ภาพอสภะทปรากฏขนนแหละ อสภนมตทาใหกามฉนทซ งเปนสมนสาคญ

ของสมทยวงหนออกหางไปทนท

สตปญญา จงเปนความสาคญในการบรหารจตยงกวาอะไรอนทงนน พยายามใหเผลอสตเผลอ

ปญญานอยทสดเทาทจะทาได การบรหารจตกจะไดผลหนกแนนมากมายพอสมควร การบรหารจต

ไดผลเพยงใด จะรไดทใจ ใจสงบสบายเพยงไหน กแสดงใหปรากฏวาการบรหารทางจตใหผลดข น

เพยงนน เมอตองการใจทสงบสบายกตองบรหารจต

เมตตาเจโตวมตต

ครนคบารมแสดงอสภนมต โดยมโยนโสมนสการบรรยายประกอบพอสมควรแลว กแสดงนมตอก

อยางหนง ซงมคาเรยกวา “เมตตาเจโตวมตต” ซงออกจะยาวและดจะแปลกใหมสาหรบผทไมคน

ตอคาบาล แตชอไมสาคญ ความสาคญอยทลกษณะหนาตา ทงมผบรรยายชวยใหเขาใจ ให

มองเหนภาพประจกษ

นมตทสองนมลกษณะเปนคนมจตใจดยมแยมแจมใส มองมาดวยสายตาทเปนมตรผมความ

ปรารถนาดเตมท ชางคลายคลงกบสายตาของมารดาบดาผมจตใจเตมเปยมดวยความรกมองไปยง

บตรธดา หรอสายตาของบตรธดาเองผมจตใจเตมเปยมดวยความเคารพรกมองดมารดาบดา สายตา

ของทงสองฝายประสานกนดวยความรกอนบรสทธ ประกอบดวยความสขอนอบอน แสดงถงจตใจท

พนแลวจากความขงเคยดมงรายแมแตนอย แมนครสามกไดซาบซงถงภาพนมตทปรากฏนน โยนโส

มนสการจงไดอธบายประกอบอก เปนตนวา นนแหละทเรยกวา “เมตตาเจโตวมตต” ซงมคาแปลวา

“ความหลดพนแหงใจดวยเมตตา” หมายความวา หลดพนจากพยาบาทคอความคดมงราย

ดวยอานาจโทสะ เพราะเจรญเมตตาใหเกดมข นในจตใจ พยาบาทเปนเครองเศราหมองทางจตใจ

อยางหนง มข นในเมอประสบอารมณคอเรองทไมชอบใจ เชนมใครมาทารายดาวาใหเจบใจ จงเกด

พยาบาทขนคอเกดความโกรธอยางแรงจนถงคดมงรายหมายใหเขาถงความวบตอนตราย กทาให

จตใจเศราหมองเดอดรอนเหมอนอยางถกไฟเผา แตกสามารถหลดพนจากพยาบาทดงกลาวไดดวย

อานาจเมตตา

อนเมตตานนคอความรกใครปรารถนาใหเปนสข หรอความมไมตรจตมตรภาพ มลกษณะ

ตรงกนขามกบพยาบาท อนพยาบาทนนมงรายหมายใหวบต สวนเมตตามงดปรารถนาให

ประกอบดวยสขสมบต พยาบาทเปนไฟเผาใจใหรอน เมตตาเปนนาพรมใจใหเยนเปนสข แตเมตตา

จะมข นในจตใจไดกตองหดปฏบตทาเมตตาภาวนา คออบรมเมตตาใหมข น คอหดแผใจทมเมตตา

ออกไปแกบคคลใดบคคลหนงโดยเจาะจง หรอแผออกไปโดยไมเจาะจง โดยเจาะจงนน เชนใน

บคคลทเปนทรก เชนในมารดาบดาครบาอาจารยมตรสหาย ในบคคลทเปนปานกลาง ตลอดถงใน

บคคลทเปนศตรหรอทไมชอบพอกน ทานอาจารยผอธบายพระพทธวจนะอธบายวา ใหแผไปใน

ตนเองดวยกอน แลวจงแผไปใหคนอนสตวอนดวย สอนใหแผไปในคนทจะแผเมตตาออกไปงาย

กอน เชนในคนทเปนทรก แลวจงแผไปในคนทจะแผยาก เชนในศตร โดยไมเจาะจงนนคอแผไปใน

สรรพสตว ไมเลอกวามนษยหรอสตวดรจฉาน หรอเทพดามารพรหมผไหนองคไหน ตนไหนตวไหน

มใชแตเมตตาขอเดยว แผกรณา ความสงสารคดชวยใหพนทกข มทตา ความพลอยยนดใน

๖๐

ความสขความเจรญของผอน อเบกขา ความวางใจเปนกลาง ไมยนดยนรายในเมอผอ นถงความวบต

ดวยเพงพจารณาถงกรรมเปนประมาณ เมอเมตตาเขามา พยาบาทสมนของสมทยจะวงหนออกไป

ทนท จตกจะพนจากพยาบาทดวยเมตตา นคอเมตตาเจโตวมตต

พยาบาทเปนไฟเผาใจใหรอน เมตตาเปนนาพรมใจใหเยนเปนสข บรรดาผมาบรหารจตทงหลาย

ถาไมชอบใหไฟเผารอน กตองพยายามอบรมเมตตาใหยงข นเสมอไป จะไดมใจเยนเปนสขดวยม

นาแหงเมตตาพรมใจ

อาโลกสญญา

ใจเปนใหญ ใจเปนประธาน ทกสงสาเรจดวยใจ ดงนนเรองของใจคอเรองของจตตนครจง

เปนเรองทมความสาคญอยางยงสาหรบทกคน ควรททกคนจะไดศกษาใหเขาใจแมเพยงพอสมควร

ไดกลาวถงเรองจตตนครนตดตอกนมา และจะกลาวตอไป กเพอใหเกดความเขาใจพอสมควร

ดงกลาวนนเอง

นครสามหรอเจาเมองแหงจตตนครมความโลเลไมมนคง ฟงเสยงทงฝายดและฟงเสยงทงฝายชว

คอฟงทงฝายคบารมและฟงทงฝายคอาสวะ เปนเหตใหนครสามปกครองจตตนครใหรมเยนเปนสข

ไดบาง ใหวนวายเดอดรอนไปบาง ฝายคบารมมความมงมนจะเอาชนะคอาสวะใหได จงนาคณะคอ

โยนโสมนสการกบนมตตาง ๆ เขาพบนครสาม ขอแสดงนมตตาง ๆ โดยมโยนโสมนสการเปน

ผบรรยาย ไดเรมแสดงอสภนมตเปนประการแรก จนทาใหกามฉนทสมนสาคญฝายสมทยคอฝาย

คอาสวะหนไป แลวจงแสดงเมตตาเจโตวมตต โดยมโยนโสมนสการบรรยายอกเชนกน วาเมอใด

เมตตาเขามาสจตตนคร เมอนนพยาบาทสมนของสมทยกจะวงหนออกไปทนท จตจะพนจาก

พยาบาทดวยเมตตา นคอเมตตาเจโตวมตต

อนชาวจตตนครยอมมความเขาใจภาษาทางจตใจไดดกวาชาวนครอน ๆ เปนพเศษ ฉะนน เมอได

เหนภาพของคนมจตประกอบดวยเมตตา ไดฟงคาพากยประกอบเรองแหงโยนโสมนสการ กเขา

ใจความแหงคาวา “เมตตาเจโตวมตต” แจมแจง วาคอจตพนจากพยาบาทดวยเมตตา และวธแกจต

ใหพนจากพยาบาทกดวยเมตตาภาวนา คอความอบรมเมตตา หรอทเรยกวา เมตตาผรณา แผ

เมตตา

ครนคบารมเหนวาควรจะแสดงตอไปอกไดแลว จงแสดงนมตตอไป คอฉายแสงสวางโพลงขน เปน

แสงททาใหตาสวางใจสวาง และแสดงภาพคนทกระปรกระเปราเขมแขงไมออนแอ มความเพยรเรม

จบทาการงาน และมใชทา ๆ หยด ๆ แตทาใหตดตอกนไป ทงใหดาเนนกาวหนาไมหยดไมถอย

หลงจนกวาจะสาเรจ ฝายโยนโสมนสการกแสดงพากยใหไดยนโดยชดเจน วานแหละคอ “อาโลกะ

แสงสวาง” นแหละคอธาตแทแหงความเพยร ซงตรงกนขามกบลกษณะของลกสมนของสมทยผม

นามวา ถนมทธะ คอความงวงงนเคลบเคลม

นอกจากนกไดเลาถงวธทองคพระบรมครตรสสอนพระโมคคลลานะ สาหรบระงบความ

โงกงวง มใจความวา ควรทาในใจถงสญญา (ขอกาหนดใจพจารณาหรอเพง) ทจะเปนเหตใหความ

โงกงวงครอบงามได หรอควรตรกตรองพจารณาถงธรรมทไดฟงไดเรยนมาแลวดวยใจ หรอควร

สาธยายธรรมทฟงทเรยนแลวโดยพสดาร หรอควรยอนหทงสองขางและลบตวดวยฝามอ หรอควร

๖๑

ลกขนยน ลบนยนตาดวยนา เหลยวดทศทงหลาย แหงนดดาว หรอควรทาในใจถงอาโลกสญญา

(ความสาคญในแสงสวาง) ตงความสาคญวากลางวนไวในจตใหเหมอนกนทงกลางวนกลางคน มใจ

เปดเผยฉะน ไมมอะไรหอหม ทาจตอนมแสงสวางใหเกด หรอควรอธษฐานจงกรม กาหนดหมาย

เดนกลบไปกลบมา สารวมอนทรย มจตใจไมคดไปภายนอก เมอปฏบตแกไปโดยลาดบดงน กยงละ

ความงวงไมได กใหสาเรจสหไสยา คอนอนตะแคงขางเบองขวา ซอนเทาเหลอมเทา มสต

สมปชญญะ ทาความหมายในอนจะลกขนไวในใจ พอตนแลวกใหรบลกขนดวยความตงใจวาจะไม

ประกอบสขในการนอน จกไมประกอบสขในการเอนขางหลง จกไมประกอบสขในการเคลมหลบ

การปฏบตเพอแกความโงกงวงทงปวงน จาตองใชความเพยรตงตนแตตองมใจเขมแขงคดเอาชนะ

ความโงกงวงใหจงได ปฏบตโดยลาดบ จนถงทกวธแลวยงแกไมได กหมายความวารางกาย

ตองการพกผอนจงตองใหพก

วธทงปวงน สรปเขาในความทาใจใหสวางหรอความเพยรกลาแขงกได เมอโยนโสมนสการกลาว

พากยไปดงน ประกอบกบภาพของคนทปราศจากงวงเหงาหาวนอนเพราะมจตใจสวางแจมใส ม

ความเพยรแขงแรง ไมทอแทออนแอ สมนของสมทยผมนามวา “ถนมทธะ” กหนหางออกไปทนท

ความเพยรจรง ไมทอแทออนแอ เปนเหตใหเกดความสาเรจไดในทกสงทกประการ ผมาบรหารจต

ทงหลายควรเหนคาของความเพยร และเพมพนความเพยรในสงทดทชอบใหยงข นเสมอไป ผลจะ

เปนความสาเรจในสงทดทชอบตามควรแกความปฏบต

อานาปานสต

คบารมเหนวานครสามไมอ มไมเบอตอภาพและอธบายภาพของโยนโสมนสการ และสงเกตเหนได

ชดวามสพกตรแชมชนแจมใส แสดงวามจตใจชนบานผองใส แตยงกระสบกระสายฟงซานอย

เพราะมเรองกงวลตาง ๆ อยในจต คอยดงจตใหฟงออกไปคดพะวงถงอยเปนระยะ ๆ แตกเรมสงบ

สงดจากกามคณารมณและอกศลธรรมทงหลาย จากพยาบาทมาดราย จากความงวง ครนหายงวงก

เรมคดฟงซานดงกลาว คบารมจงแสดงภาพ “ความสงบใจ” ตอไปอกทนท

เปนภาพของลมหายใจทมากระทบกบปลายจมกหรอทรมฝปากเบองบนแลวผานเขาไปถงหทย

และปรากฏอาการกระเพอมทนาภ นเปนลมขาเขา แลวแสดงภาพลมขาออก นาภกระเพอม ลมจาก

หทยมาออกทปลายจมก ลมหายใจทแสดงในภาพมองเหนเปนลาหรอเปนเสน คลายควนไฟทลอย

เปนลาหรอเสนดายเขาออก ๆ ตอเนองกนไปไมขาดระยะ แตระยะเวลาของลมขาเขาขาออกนน ๆ

ยาวบาง สนบาง ตางกน คบารมไดแสดงภาพของใจเปนไฟพะเนยงทพงข นจากกระบอกไฟพะเนยง

ขนไปเปนหลายสาย ฝายโยสโสมนสการกไดแสดงพากยประกอบวานนแหละใจ โดยปรกตเปน

อยางไฟพะเนยงคอ ฟงซานไปในอารมณตาง ๆ มากมาย หลายสายหลายเรองเหลอทจะนบได

เหมอนอยางไฟพะเนยงทพลงขนจากกระบอก เหลอทจะนบเมดไดวาเทาไรและกสาย ดพลงขนไป

พลวนพลเกสบสนไปหมด ถาเปนไฟพะเนยงกนาด แตเมอเปนใจ มอาการทพลงพลานเหมอนอยาง

นนกนาเปนบาตาย

ครนแลวคบารมกแสดงภาพของไฟพะเนยงทสงบลงโดยลาดบ เพราะดนชนวนในกระบอกนอยลง

ไป เมอหมดดนไฟกมอดดบ โยนโสมนสการกแสดงประกอบวา ทคนเราไมพากนเปนบาตายกเพราะ

ชนวนททาใหใจฟงซานมส นไปหมดไปตามธรรมดาเปนเรอง ๆ ไป ใจเมอฟงขนไปแลวกสงบเปน

๖๒

เรอง ๆ เปนระยะ ๆ ไป เหมอนไฟพะเนยงทพลงขนแลวกดบ เขากใสดนชนวนเขาใหมและจดอกก

พลงขนอก หมดดนกดบอก จงเปนอนไดพกอยในตวเองเปนระยะ ๆ ไปตามธรรมชาตธรรมดา แตก

ไดพกเปนสขอยไมนานกตองพลงขนเปนไฟพะเนยงไปใหมอก ถาดนชนวนแรงไป ไฟพลงแรงไป

กระบอกกอาจแตกระเบด ฉนใดกด ถาเรองทเปนชนวนแรงไป ใจฟงซานมากไป กอาจทาใหเปนบา

หรอเจบปวยลมตายลงได ดงทมตวอยางอยบอย ๆ

ครนแลวคบารมไดแสดงภาพเปนจดไฟ ปรากฏขนทลาหรอเสนลมหายใจ ใหมองเหนเปนลาหรอ

เสนไฟเขาออก ๆ ดคลายกบหายใจเปนไฟเปนลาเปนเสนเขา ๆ ออก ๆ แลวกแสดงใหเหลออย

เพยงจดไฟกลม ๆ เพยงจดเดยวอยทปลายจมก แลวกคอยเลอนลงไปอยทหทย บางคราวลองให

เลอนลงไปอยทนาภ แตจดไฟดวงเลกนตองกระเพอมขนลงเหมอนอยางชนไมเลก ๆ ทลอย

กระฉอกอยในคลน จงหลบขนมาสวางเปนจดอยทหทยตรงกงกลางอระ กหายกระฉอก เปนจดไฟ

ทตงสงบ โยนโสมนสการจงอธบายประกอบวาจดไฟนแหละคอใจ เมอมากาหนดรอยทลมหายใจขา

เขาขาออก จนถงมาตงกาหนดรอยเพยงจดเดยวทปลายจมกหรอทอระตามแตจะสะดวก ใจกจะสงบ

จากความฟงซานราคาญ นคอ “ความสงบใจ” เปนเหตใหอทธจจะกกกจจะ (ความฟงซานราคาญ

ใจ) หนหายออกไปทนท

ใจทไมมความฟงซานราคาญ เปนใจทมความสงบสข ทกคนตองการมความสงบสข แตทกคนไม

ปฏบตเหตใหเกด “ความสงบใจ” คอไมฝกหดกาหนดรอยทลมหายใจดงกลาว จงไมคอยไดมความ

สงบใจ ไมคอยไดมความสงบสข กาหนดรอยทลมหายใจเสมอ ๆ เมอไร เมอนนจะไดพบความสงบ

ใจ เปนความสขสงบอยางยง

โยนโสมนสการ กศล อกศล

ฝายนครสามผครอบครองจตตนครไดคอย ๆ มจตใจสงบจากความยนดยนราย มจตใจสวาง เกด

ความขะมกเขมนไมเฉอยชาเกยจคราน และไดพบความสงบใจอยางทไมเคยประสบมากอน เปน

เหตใหเกดความชนชอบเลอมใสในองคพระบรมครพทธเจาผทรงเปนพระศาสดาแหงคบารม เพราะ

เทากบไดประทานความสขพเศษทางจตใจใหเกดขนไดอยางนาอศจรรย สมาธนมตตาง ๆ ทคบารม

นามาพรอมกบโยนโสมนสการจากพทธสานกลวนนาดนาฟง เมอดและฟงแลวใจสงบผองแผวมสข

อยหางไกลจากพระองคมากมาย ไดรบเพยงบางสงทประทานมา ยงใหเกดความสขถงเพยงน หาก

ไดไปเฝาใกลชดหรอเสดจมาโปรดในทเฉพาะหนา จะไดรบความสขสกเพยงไหน

เมอคดไปดงน กพอดเหลอบไปเหนคอาสวะแอบโผลหนามาดแวบหนง จตใจกแวบออกไปถง

ความสขสนกสนานตาง ๆ ทสมทยนามาพรอมกบสมนทงปวง สมทยกไดสรางสงบนเทงสขใหเปน

อนมาก เปนตนวาโรงหนงโรงละคร ไดสงอารมณเขามาแสดงเปนภาพตาง ๆ อยางภาพยนตร มคน

พากยชอวา “อโยนโสมนสการ” แสดงพากยประกอบไมแพผแสดงพากยของคบารม เรยกรองเสยง

หวเราะเฮฮาไดมากมายจากประชาชน ทาใหบานเมองสนกสนานไมเงยบเหงา สวนวธของคบารม

รสกวาเงยบสงบไมเอะอะ ทาใหบานเมองเปนเมองเงยบสงบสงด จงเกดมความลงเลสงสยขนวา

จะเลอกเอาขางไหน ขางหนงสนกแตไมสบาย อกขางหนงสบายแตไมสนก ทงสองฝายดเหมอนจะ

มยงหยอนแตกตางกนทานองน จะอยางไรด

ครนคบารมสงเกตเหนนครสามเกดความลงเลดงนน กรบแสดงภาพเปรยบเทยบระหวาง

๖๓

บคคลสองฝาย คอกศลกบอกศลคหนง ส งมโทษกบสงไมมโทษคหนง ส งทเลวกบสงทประณตค

หนง ส งทดากบสงทขาวคหนง เปรยบเทยบกน และโยนโสมนสการกไดแสดงพากยอธบายชแจง

โดยชดเจน วาอยางนน ๆ แหละคอตวอกศล อยางนน ๆ แหละคอกศล เปนตน ครนนครสาม

มองเหนรจกหนาตาของกศลอกศลเปนตน กเกดความรความเหนขนดวยตนเองทนทวาพรรคพวก

สมทยลวนเปนตวอกศล เปนสงทมโทษ เปนสงทเลวและดา สวนพรรคพวกคบารมลวนเปนกศล

เปนสงทไมมโทษ เปนสงทประณตคอดและขาวสะอาด จงมจตใจสนสงสยวาฝายไหนจะดฝายไหน

จะเลว เกดศรทธาเลอมใสในองคพระบรมครย งข น ภาพเปรยบเทยบกบโยนโสมนสการผแสดง

พากยน เปนเหตใหวจกจฉา (ความลงเลสงสยไมแนนอน) หนหางออกไปทนท

อปมา ๕ ขอ

วจกจฉา (ความลงเลสงสยไมแนนอน) หนหางออกไป เชนเดยวกบทกามฉนท (ความยนดพอใจ

ยนดในกาม) พยาบาท (ความพยาบาทมงราย) ถนมทธะ (ความงวงงนเคลบเคลม) และอทธจจกก

กจจะ (ความฟงซานราคาญ) ไดถอยหางออกไปกอนแลว

เมอนวรณทง ๕ คอกามฉนท พยาบาท ถนมทธะ อทธจจกกกจจะ วจกจฉา ถอยหางออกไป นครสามกมหฤทยปราศจากความยนดในสงลอใจใหยนดทงหลาย มจตไมมงรายแตม

เอนดปรารถนาเกอกลในสตวทงปวง ไมมความงวงเหงา มใจสวาง ประกอบดวยสตและสมปชญญะ

ทงไมฟ งซาน มจตสงบในภายใน หมดความสงสยลงเลใจแตอยางไรในกศลธรรมทงปวง ฝาย

คบารมเหนเปนตอ จงฉายภาพเปรยบเทยบ เพอฟอกจตของนครสามใหบรสทธย งข น คอ

๑ เปนภาพชายผหนง กหนเขามาประกอบการงาน การงานของเขาสาเรจผลเปนอยางด จง

ใชหนเกาใหหมดสนแลว กยงเหลอเลยงบารงครอบครว เขารสกตววาหมดหนสน ทงยงมทรพย

เหลอสาหรบจบจายใชสอย กไดความบนเทงใจความโสมนส

๒ เปนภาพชายผหนงปวยหนก มทกขเวทนากลา บรโภคไมได ออนระโหยโรยแรงจนจะสน

กาลงกาย แตไดหายปวยในเวลาตอมา กลบบรโภคอาหารได กาลงกายกลบคนมา เขานกถงวา

เมอกอนนปวยหนก บดนหายปวยบรโภคไดกลบมกาลงเปนปรกต กไดความบนเทงใจความโสมนส

๓ เปนภาพบรษผหนง ถกจองจาในเรอนจา ตอมาพนจากเรอนจาโดยสวสดไมมภย ทงโภค

ทรพยอะไรกไมเสอมเสย เขานกถงเรองทตองถกจองจาเรอยมาจนพนจากเรอนจาโดยสวสดไมม

ภย ทงไมขดสนจนทรพย กไดความบนเทงใจความโสมนส

๔ เปนภาพบรษผหนง เปนทาสของเขา ตนไมเปนใหญเปนนายของตน ตองมคนอนเปน

ใหญเปนนาย จะไปขางไหนตามปรารถนาตองการหาไดไม ตอมาพนจากความเปนทาส กลบเปน

ใหญแกตน ไมตองมคนอนเปนนาย ไปไหน ๆ ไดตามปรารถนา เขาคดขนมาวาเมอกอนนตองเปน

ทาสไมเปนอสระแกตน บดนพนจากความเปนทาสเปนอสระแกตนขนแลว กไดความบนเทงใจความ

โสมนส

๕ เปนภาพบรษผหนงเปนคนมทรพย เดนทางไกลทกนดาร ไดเดนทางผานไปไดโดยสวสด

ไมมภย ทรพยกไมเสยหาย เขาระลกถงเรองการเดนทางไกลทกนดารซงผานพนออกไปไดโดย

สวสด ไมมภยแกชวตและทรพยสน กไดความบนเทงใจความโสมนส

ฝายโยนโสมนสการกไดแสดงพากยประกอบทนทวา นวรณ ๕ เหลาน กเปรยบเหมอนความเปนหน

ความเปนโรค ความตองขงในเรอนจา ความเปนทาส และการเดนทางกนดาร สวนความพนจาก

๖๔

นวรณ ๕ เหลาน กเหมอนอยางพนจากหน พนจากโรค พนจากเรอนจา พนจากความเปนทาส ม

ความเปนไทแกตน พนจากทางกนดาร บรรลถงภมประเทศอนเกษม

สมทยซบเซา

เมอนครสามมองเหนภาพดงกลาวแลวกมองเหนชดเจนวา จตใจทกลมกลดอยดวยนวรณทง ๕ ม

กามฉนทเปนตน กเหมอนอยางตองเปนหนเขาเปนตน ครนสงบเสยไดอยางนกคลายกบพนหน พน

โทษ หายโรค เปนไทแกตน ผานทางกนดารถงแดนเกษมได เปนสขยงนก เกดปตปราโมทย

คบารมเหนวาสมควรจะปลอยใหนครสามพจารณาทบทวนและพกสงบอยตามลาพง จงหยดแสดง

ภาพตอไป และโยนโสมนสการกหยดพากย ปลอยใหนครสามอยตามลาพง ฝายนครสามกไดสงบ

เพงดจตทสงบและความสขอนประณตทเกดจากความสงบ เกดความรผดขนเองวา

“สขทย งไปกวาความสงบไมม

ทพ งอยางอนของขาพระเจาไมม พระพทธเจาเปนทพ งอนประเสรฐของขาพระเจา

ทพ งอยางอนของขาพระเจาไมม พระธรรมเปนทพ งอนประเสรฐของขาพระเจา

ทพ งอยางอนของขาพเจาไมม พระสงฆเปนทพ งอนประเสรฐของขาพเจา

ขาพเจาถงพระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ เปนสรณะทพ ง ตลอดชวต”

ไดเกดปตปราโมทยซาบซานทงกายและใจ ไดสงบอยกบความสขทประณตอนไมเคยไดพบมาน

เปนเวลานาน แลวกเขาทพกหลบอยางสนท แตกอนเคยปรกษาเรองราวอะไรตาง ๆ กบมโนบน

เตยงผทม ไมเปนอนหลบนอนจรง ๆ มโนเสนอแฟมเอกสารทบนทกไวตาง ๆ เพราะชอบเรยกมโน

มาเสนอเรองตาง ๆ ในเวลาทควรจะพกนอน มโนกพลอยมไดพกไปดวย แตครงนหาไดเรยกมโน

เขามาไม มโนกพลอยไดพกผอนเปนสขไปดวย

ฝายสมทยทคอยเฝาสงเกตเหตการณอย ไดเหนรปการณแปรเปลยนไปในทางเปนประโยชนแก

คปรปกษดงนน กเสยใจ นงเศราซบเซาอยททางสแพรงจตตนคร คอาสวะเทยวตามหา พบสมทย

นงเศราเสยใจอยดงนนกปลอบโยนวา ทาไมจงหลบมานงเสยใจอยดงน ไมเปนประโยชนอะไร

ความจรงคอาสวะกบสมทยไดชวยกนสะสมกาลงซอนอยอกมากมาย คบารมเพงจะนาพรรคพวกเขา

มา คดวากาลงไมกลาแขงนก แมจะเขาถงจตใจของนครสาม จนถงเปลยนใจของนครสามใหหนไป

นบถอพระพทธเจาผทรงเปนพระบรมครของคบารมกบพรรคพวกได แตฝายเรากมอบายและเหตผล

ทจะไปพดหวานลอมชกนาใจของนครสามใหกลบมาอก ถามานงเศราเสยดงน กเทากบยอมแพเสย

ตงแตยงไมทนเหนตวศตรเหมอนอยางทเขาวา มาไดกลนเสอกหมดเรยวแรง ลงนอนรอใหเถอเสย

แลว ฉะนน จงลกขนมาหารอกนถงวธทจะตอสแกไขสถานการณทกาลงเผชญอยน สมทยฟงเตอน

จงไดความคด จงไดหารอกบคอาสวะถงวธทจะตอสตอไป

จากทกลาวมาน มอยอยางหนงทพอจะทาใหเหนไดวา อนความไมดนนมหลายแบบหลายอยาง ทง

อยางเปดเผยและซอนเรน คอทงอยางแสดงตวและทงอยางปลอมแปลง ตองใชปญญาพจารณาได

รอบคอบ ใหด จงจะสามารถพาใจใหพนจากภยของความชวรายไดพอสมควร การมาบรหารจตกคอ

การมาพยายามอบรมปญญาใหรเหนตามความเปนจรง ชวใหเหนวาชว ใหเหนวาควรละ ดใหเหนวา

ด ใหเหนวาควรอบรมเพมพน ทงนเพอใหหางจากความทกข ความไมสงบ ไดมความสข ความสงบ

ตามควรแกความปฏบต

๖๕

กลวธของสมทย

ขอทสมทยกบคอาสวะไดสงสมกาลงมาชานานแบบทเรยกวา “ซองสม” นนเปนความจรง กาลง

ของสมทยนนมแทรกแซงอยทกแหง ตงแตชนในจนถงชนนอกของจตตนคร ทงยงไดจดกาลงคม

ชาวจตตนครไวทกคน ดงทไดเลาถงหนาทของกเลสพนหาตณหารอยแปดมาแลว คอาสวะเองกม

กาลงซอนอยในตวอยางลกซง ทงยงมสหายเชนอนสยเปนตน ซงยงหาไดแสดงกาลงอานาจแต

ประการใดไม เพราะยงไมถงคราวทจะออกแสดงเอง แมเมอคบารมนานมตตาง ๆ พรอมดวยโยนโส

มนสการเขาไปแสดง มผลถงกบเปลยนหทยนครสามใหเลอมใสศรทธาในองคพระบรมครเปนอยาง

มาก คอาสวะกยงเหนวายงไมถงขนทจะออกตอตานดวยตนเอง เพยงแตสงมอชนรองไปตอตานก

จะเพยงพอ หลงททงสองคอคอาสวะกบสมทย ไดหารออยางรอบคอบแลว กไดดาเนนกลวธตอส

ทนท

ฝายนครสามครนตนขนดวยความสขสดชน เพราะไดหลบอยางสนท ลมตาขนกไดมองเหน

วาไดมผมาเฝาอย ๓ คน จงถามวาทง ๓ เปนใคร ชออะไร มาจากไหน ทง ๓ ตอบรายงานชอทละ

คนวาชอ “สข” คนหนง ชอ “สด” คนหนง ชอ “ชน” คนหนง เปนผทจงรกภกดตอนครสามเปนทสด

ไดเคยมารบใชเปนครงคราว แตมกจะตองอยหาง ๆ ไมอาจทจะแทรกใคร ๆ เขามาได แตครงนเปน

ความปลอดใคร ๆ ทหอมลอม จงไดเขามาประจาบารงบาเรอนครสาม เมอไดฟงดงนน นครสามก

เรมคดสงสย วาเรากาลงมความสขสดชนเปนอยางยง หรอทงสามคนนจะเปนผทใหความสขสดชน

นแกเรา เพราะสามชอตรงกบสงทเรากาลงไดรบอย นาขอบใจเขา มความรกในเรา ไดใหส งทเรา

ชอบใจเปนอยางยง ทงสามคนเหนนครสามทาทาจะโปรดปราน จงกลาวตอไปวา ยงมไดรายงาน

อกปญหาหนงวามาจากไหน จงจะขอรายงานวา “ขาพเจาซงชอวา "สข" มาจากตาบลนรโรค (ไมม

โรค) ขาพเจาผช อวา "สด" มาจากตาลบนรชร (ไมแก) ขาพเจาผช อวา "ชน" มาจากตาบลนรมร

(ไมตาย) ทง ๓ ตาบลนมอยในจตตนครนเอง ขาพเจาทง ๓ มใชเพยงแตชออยางนเทานน ไดมสข

สดชนจรง ๆ ดวย เพราะไมแก ไมเจบ ไมตาย ใคร ๆ ทอยในตาบลทง ๓ น ลวนไมแกเจบตาย

ทงนน เมอไมแกจงสดอยเสมอ ไมเจบจงสขอยเสมอ ไมตายจงชนอยเสมอ และเมอขาพเจาทง ๓

ไปอยกบผใด กทาใหผนนไมแกไมเจบไมตาย มสขสดชนไปดวย”

นครสามถามวา กเมอทง ๓ มาอยกบนครสามดงน นครสามกเปนผไมแกเจบตายหรอ ทง ๓ กกลาว

รบรอง ทาใหนครสามเกดความปตยนดวาชางมโชคนกหนา ทไดพบคณะบคคลผนาโชคมาใหถง ๒

คณะตดตอกน ฝายคอาสวะกบสมทยผทแอบสงเกตเหตการณอย ไดเหนดงนนกยนดราเรง สมทย

ถงกบหวเราะราดวยความยนด เพราะบคคลทง ๓ นน กคอสมนอก ๓ คนของสมทย มชอ

วา โยพพนมทะ (ความเมาในวยหนมสาว) ๑ อาโรคยมทะ (ความเมาในความไมมโรค) ๑ ชวตมทะ

(ความเมาในชวต) ๑ ซงแอบแฝงเขาไปในความสขสดชนนเอง

บรรดาผมาบรหารจตทงหลาย แมราลกไวเสมอวา เราจะไมลวงความแกไปได เราจะไมลวงความ

เจบไปได เราจะไมลวงความตายไปได กจกไมตกอยใตอานาจของฝายคอาสวะกบสมทย ซงจก

นาไปสความตองวนเวยนพบทกขอยไมสรางสน

๖๖

เหนโซเปนสรอย

มทะ คอความเมาทง ๓ อนไดแก ความเมาในวยหรอในความเปนหนมเปนสาว ความเมาในความ

ไมมโรค ความเมาในชวต ทาใหใคร ๆ รสกเหมอนไมแก ไมเจบ ไมตาย สมทยไดสงมทะทง ๓

สหายแทรกซมเขาไปในจตตนคร ทาใหชาวจตตนครพากน “เมาใจ” ไมนกเหนวาเราแกเจบตาย

ถงรางกายจะแก ใจกนกวาไมแก ใจยงหนมสาวอยเสมอ ถงรางกายจะเจบอยเปนประจา กไมนกวา

เจบ ถงจะรวาจะตองตาย กเหมอนอยางความตายยงอยหางไกลมาก ไมตองนกถง เมอเมาใจกน

ดงน สญญากวปลาส จตกวปลาส ทฐกวปลาส กคลายกบเมาเหลานนแหละ ทาใหวปลาสไปตาง ๆ

วปลาสไปอยางไร คอทาใหเหนในสงทไมเทยง เปนทกข มใชอตตาตวตน ไมงาม วาเปนสงทเทยง

เปนสข เปนอตตาตวตน งาม ความจาหมายคดเหนไปดงนเรยกวาวปลาสดงกลาว เปนสมนของ

สมทยทถกสงทยอยเขาไปในจตตนคร ครนชาวจตตนครพากนวปลาสไปแลวกพากนกระชบโซ

ตรวนของสมทยทผกอยใหแนนเขาอก เพราะเครองผกเหลานปรากฏเหมอนอยางสรอยทองประดบ

เพชร หรอมรกตอนงดงาม จงสวมประดบคอ ประดบแขน ขอมอ ทงขอเทา เขาทานองคาวา “เหน

กงจกรเปนดอกบว”

อนทจรงชาวจตตนครไดสวมสอดเครองผกตาง ๆ ของสมทยนานมานกหนาแลว เรยกไดวาความ

สมครใจ บางเวลาทาทาจะสรางเมา สรางความวปลาส จะเหนวาเปนเครองผก มใชสรอยทองอน

งดงาม สมทยกเตมความเมาเขาอก ทาใหวปลาสตอไปอก อาการวปลาสน เรยกงาย ๆ วา “สต

วปลาส” นนแหละ เปนความบาชนดทไมรตวเองวาบา และเปนอยางเดยวกนตลอดจตตนคร แตเปน

อยางละเอยดและลกซง ไมใชชนดบาอาละวาดอยางทบรรดาแพทยของบานเมองทวไปเรยกวา

“เปนโรคจต” สวนชาวจตตนครไมเรยกโรคเชนนนวาอยางนน เรยกวาเปนโรคทางสมองตาม

สมฏฐาน หวงแหนคาวา “จต” ไวใชสาหรบจตตนครเทานน กนาจะหวงแหน “โรคจต” ไวเฉพาะ

จตตนครดวย กควรจะตองเปนเชนนน เพราะเมอเปนจตตนคร โรคทเกดขนในจตตนครกจะตองเปน

โรคจต มใชโรคทางกายทกอยาง เวนไวแตจะเปนเหตใหเกดเปนโรคจตขน แตเรยกวาเปนเหต

เทานน สวนอาการไมรตวเอง คดวาตวเองเปนคนดไมมโรค เปนอาการทคลายคลงกน นแหละคอ

“จตตวปลาส” ในจตตนคร

อาศยทพระพทธศาสนาแผเขาไปในจตตนครแลว ความเมาและวปลาสอยางแรงในจตตนครจง

ลดลง ตามกาลงของฝายคบารมผนาพระพทธศาสนาเขาไป พรรคพวกของคบารมไดหยงรากฐาน

ลกลงเรอย ๆ เปนตนวา ศล หร โอตตปปะ ตลอดถงสมาธนมตตาง ๆ และโยนโสมนสการ เปนเหต

ใหนครสามไดพบความสขสงบทางใจ เกดความรผดขน นาใหถงพระรตนตรยเปนสรณะตลอดชวต

แตมารศาสนาหรอศาสนาของสมทยซงเปนคปรบกนกยงแรง และสมทยรวธรกษาและแผศาสนา

คลายแมทพผฉลาดใหยทธวธทแยบยล

ทกคนลวนมศตรเปนแมทพผฉลาดในการใชยทธวธทแยบยล ดงนนแมไมประสงคจะเปนผพายแพ

แกศตรคอมารหรอสมทย ทกคนกตองอบรมสตอบรมปญญาใหยงข นอยเสมอ เพอจะไดสามารถ

เอาชนะศตรได มใจถงพระรตนตรยเปนสรณะอยางแนวแนมนคง จนไดพบความสขสงบทางใจ ทจะ

ไมไดพบเลยแมพายแพแกศตรคอสมทย

๖๗

สงโยชนสบ

จะกลาวถงเครองผกของสมทยทลอบผกใจชาวจตตนครมานานนกแลว แตผกไวอยางลกซง ชาว

จตตนครเองกไมรวาไดถกผกไว พระบรมครเทานนไดทรงทราบและไดตรสบอกแกคบารมวามอย

๑๐ เรยกวา “สงโยชน” แปลวา “เครองผกใจสตว” คอ

๑ สกกายทฐ ความเหนเปนเหตถออตตาตวตนในสกนธกาย

๒ วจกจฉา ความลงเลเปนเหตไมแนใจในปฏปทาเครองดาเนนของตน

๓ สลพพตปรามาส ความถอศลและวตรตาง ๆ ดวยความปรารถนาผลมลาภเปนตน หรอดวย

ความเชอถอวาศกดสทธ

๔ กามราคะ ความยนดดวยอานาจกเลสกาม

๕ ปฏฆะ ความกระทบกระทงแหงจต หรอความหงดหงด

๖ รปราคะ ความตดอยในรปธรรม เชนชอบใจในบคคลบางคน หรอในรปฌาน

๗ อรปราคะ ความตดอยในอรปธรรม เชนในสขเวทนา หรอในอรปฌาน

๘ มานะ ความสาคญวายงมเรา

๙ อทธจจะ ความคดพลาน

๑๐ อวชชา ความไมรในสจจะทงหลาย

สงโยชนเหลานสมทยมอบใหอยในสงกดของคอาสวะโดยตรง ทงเปนสหายสนทของคอาสวะ

ตงแต ๑ ถง ๕ เปนพวกขนตาคอหยาบ เรยกวา “โอรมภาคยะ” แปลวา “สวนลาง” ตงแต ๖ ถง ๑๐

เปนพวกชนสง คอละเอยด เรยกวา “อทธมภาคยะ” แปลวา “สวนบน” คาวาสวนลางสวนบนในทน

มไดหมายความวาผกทรางกายสวนลางและสวนบน แตหมายวาหยาบและละเอยด หรอตนและ

ลกซงเขาไปโดยลาดบ เครองผกเหลานเปนเครองผกทเหนยวแนนมาก ตดใหขาดไดยากทสด แม

ทเปนอยางหยาบแตกละเอยดจนมองดวยตาไมเหน ถงตาทพยของเทพกมองไมเหน พระบรมคร

ทรงเหนดวยพทธจกษหรอปญญาจกษ แลวทรงแสดงเปดเผยแกเวไนยนกร คอหมแหงเทพและ

มนษยทพงแนะนาได เปนทกระทบกระเทอนสมทยเปนอยางยง เพราะไมอาจจะปกปดซอนเรน

เครองผกอยางละเอยดนตอไปได

ทงพระบรมครยงไดทรงสอนวธตดเครองผกเหลานใหขาดไดจรง ๆ อยางเปนปาฏหารย ใครทตดได

จะพนจากอานาจสมทยไปโดยลาดบ เมอตดไดหมดกพนไดส นเชง แตกอยาเพอดใจวาจะตดได

งายนกเรวนก เพราะสมทยยงมกลวธอกหลายอยางนกทจะรกษาอานาจของตน เชนวธทาให

วนเวยน วธทาใหเนนชา วธแบงเขตยดครอง วธแทรกซมบอนทาลาย จนถงวธโจมตอยางเปดเผย

คลาย ๆ การกอสงครามกลางเมองขน หรอชกจงกองทพตางดาวเขาเมอง ฉะนนสมทยจงเชอวาจะ

รกษาอานาจของตนไวไดอกนาน ภยธรรมชาตจะมาถงจตตนคร ทาลายเมองทงส นเสยกอนทสมทย

จะสนอานาจ สมทยนาจะตองชวยสรางเมองใหใหมเสยอก

ดงนน สมทยจงนากลวนก มอนตรายรายแรงนก ไมควรทจะนอนใจปลอยใหสมทยดาเนนงานแทรก

ซมบอนทาลายโดยไมพยายามตานทานเสยเลย การศกษาพระธรรมคาสงสอนของพระพทธเจาทม

จดมงหมายเพอทาลายสมทยแบบถอนรากถอนโคนเทานนทจะชวยใหรทางรวธตอตานสมทย และ

การปฏบตตามพระธรรมคาสงสอนทไดศกษามาเทานนทจะชวยใหอาจเอาชนะสมทยได ไดม

ความสขเสรพนจากเครองผกทงปวงตามควรแกความปฏบต

๖๘

ไตรภมโลก

วธทาใหวนเวยนของสมทย คอสรางวงกลมใหญกลางเมองจตตนคร กลาวไดวาเปนวงเวยนกลม

ใหญทสดในโลก ไดสรางทางเปนเสนรอบวงกลม มทางซอยตดผานกนอกมากมาย ไดสรางภม

ตาง ๆ ไวทเสนทางรอบวงกลมนนครบถวน ถานบมนษยภมเปนกลาง ตาลงไปกมอบายภมตาง ๆ

คอ นรก สตวดรจฉาน แดนเปรตอสรกาย แดนผชนดทตกตานานาชนด ภมมนษยเองกแบงกนเปน

ประเทศตาง ๆ เปนบคคลชนตาง ๆ มหนาทตาง ๆ พากนสรางบานเรอน ถนนหนทาง ปราสาทราช

วง วดวาอาราม และสงของเครองใชหลายหลากมากมาย มภมประเทศทสวยงามโดยธรรมชาต และ

โดยตกแตงเปนสวน เปนสระ เปนอางเกบนามหมา และอน ๆ มากมายเหลอทจะพรรณนา ทย งกวา

ภมมนษยกคอภมสวรรคชนกามาวจรทเรยกวาเทวโลก และชนรปาวจร อรปาวจร ทเรยกวาพรหม

โลก ลวนแลวไปดวยของทพยอนแสนทจะละเอยดประณต ชนดทไมอาจจะนาสงอะไรในโลกมนษย

นเทยบได ภมประเทศในสวรรคกสวยสดงดงาม โปรงนารนรมยยนด มทพยวมานสถตอยในทอน

เหมาะสมวจตรตระการตา เปนทตรงตาตรงใจ และละเอยดประณตกวากนขนไปเปนชน ๆ รวมเขาก

เปนไตรภม คอ กามาวจรภม (ภมทเทยวไปในกาม) รปาวจรภม (ภมทเทยวไปในรป) อรปาวจรภม

(ภมทเทยวไปในอรป) ทานองทมพรรณนาไวในไตรภมพระรวง และใน ๔๕ พรรษาของพระพทธเจา

นนแหละ

สมทยไดสรางไวครบทกภม และไดสรางสตวโลกประจาภมตาง ๆ อกมากมายนบไมถวน ในนรกกม

สตวนรกชนดตาง ๆ ในขมตาง ๆ แดนตาง ๆ ของนรกนบไมถวน ในกาเนดดรจฉานกมสตวดรจฉาน

นบไมถวน ในถนเปรต ถนอสรกาย ถนผทตาตอยตาง ๆ กมากมายนบไมถวนเหมอนกน จนถงพลด

เขาในแดนมนษย เทยวแสดงตนขอสวนบญหรอทพวกมนษยพากนกลาวหาวาผหลอก ทงทนาจะ

ไมไดคดวาจะมาหลอกมเปนอนมาก ในมนษยเองกมมนษยเกดมามากมาย จนเกดมปญหาพดกนใน

หมมนษยวาจะลนทบาง จะไมมอาหารพอเลยงกนบาง เมอกอนนจานวนมนษยมนอย เดยวนมาก

วญญาณมาจากไหนกน วญญาณเพมขนไดหรอ ดงนเปนตน ในถนสวรรคโลกพรหมโลกกมเทพดา

พรหมแตละชน บางทานแถมมารเขาวา “เทวดามารพรหม”

ดงทกลาวแลว วาพญามารนนครองอยในสวรรคชนทหกซงเปนถนเทพชนสงสด เปน “พญา” ท

ครองอยก งหนง อกกงหนงมอก “พญา” หนงครองอย นบวาแปลก แตถาคดดทานองเปนปรศนา

ธรรมกไมแปลก มเหตผล ภมโลกทงหมดนมารครองใจอยทงหมด จงกาหนดใหพญามารสถตอยใน

สวรรคชนสงสด ทจะดแลลงมาและขนไปไดทวถง ชนทมารสถตนนนบวากงกลาง สวนอกกลมหนง

นนนบถอพระบรมคร สมทยไดสรางไตรภมโลกดงกลาวภายในวงกลมใหญมหมากลางเมอง

จตตนคร เรยงรายกนอยางเปนระเบยบทเสนทางรอบวงกลม เรยกใหทนสมยไดวาเปนการแสดง

นทรรศการไตรภมโลกทไมมใครจะแสดงไดเสมอเหมอน

แมสมทยจะสรางวงเวยนใหญโตเพยงไร เพอหลอกใหชาวจตตนครวนเวยนไมอาจหลดพนจาก

อานาจของตนได แตพระบรมครกทรงเหนวงเวยนนนละเอยดถถวนโดยตลอดดวยพทธจกษหรอ

ปญญาจกษ ทงยงไดทรงแสดงไวอยางเปดเผยแกเวไนยนกร บรรดาผไมปรารถนาจะวนเวยนอย

ตามความประสงคของสมทย กตองศกษาใหเขาใจตามทพระบรมครทรงแสดงไว นนแลจงจะ

สามารถพนจากอานาจของสมทยไดโดยลาดบ

๖๙

นายชางผออกแบบและสรางไตรภม

สมทยสามารถจดแสดงไดเพราะมนายชางผสรางซงมความสามารถสรางไดอยางวเศษ นายชางผน

มช อสน ๆ วา “กรรม” เปนผสรางไตรภมโลกขนทงหมด แตกรรมเปนผสรางขนตามแบบแปลน

แผนผงทมนายชางอกผหนงเขยนขน นายชางผเขยนแปลนแผนผงนมช อวา “กเลส” เปนผเขยน

แบบแปลนแผนผงไตรภมโลกขนทงหมด แลว “กรรม” กเปนผสรางไตรภมโลกขน กเลสและกรรม

ทงสองนเปนนายชางคสาคญทสดของสมทย ซงรวมกนสรางวงเวยนกลมใหญและไตรภมโลกเรยง

รายอยในวงเวยนกลมใหญน สมทยไดปดปดความจรงในเรองน แตกไมอาจจะปดปดองคพระบรม

ครได พระองคทรงทราบและไดตรสบอกไววา ไตรภมโลกนคอ “วบาก” ถงจะมมากมาย กรวมอยใน

คาวา “วบาก” คาเดยว รวมกบนายชางผเขยนแบบและผสรางกเปนสาม คอ กเลส กรรม วบาก ทรง

แสดงวา กเลสเปนเหตใหทากรรม กรรมเปนเหตสงวบาก และวบากกเปนเหตกอกเลสขนอก จงวน

อยดงน

ในการแสดงนทรรศการไตรภมโลก สมทยไดจดงาน “สงสารวฏ” ขน เพอชกชวนคนใหเทยวชม

นทรรศการไตรภมโลกทสรางขน และเมอใครไดชมเขาแลวกจะตดใจวนเวยนทองเทยวไป ๆ มา ๆ

ไมยอมผละออกไป สมชอของงานวาสงสารวฏทแปลวาวนเวยนทองเทยวไป ชาวจตตนครไดพากน

เขาไปเทยวชมนทรรศการไตรภมโลก ในงานสงสารวฏทสมทยจดขนแนนขนดไปหมด และพากน

หลงใหลวนเวยนทองเทยวไปในภมตาง ๆ อยางไมอ มไมเบอ ถงจะวนเวยนซาแลวซาอกนบครงไม

ถวนกไมเบอ อยากจะเทยวไปอกนนเอง นบวาเปนความสามารถอยางยอดเยยมของนายชาง

สถาปนกผออกแบบคอกเลส และนายชางผสรางคอกรรม ซงสรางผลวบากออกมาคอไตรภมโลก

ชาวจตตนครไมมความสงสยอยางทชาวโลกเปนอนมากสงสยกนวาวญญาณจากไหนมาเกดเปน

มนษยเพมมากขนจนจะลนโลก เพราะไดเหนนทรรศการไตรภมโลก และทกภมมวญญาณหรอผเกด

อยในภมนน ๆ นบไมถวน เมอเทยบกนเขาแลว มนษยภมกเทากบใบไมหยบมอเดยวเมอเทยบกบ

ใบไมในปาทงส น และทกวญญาณไปถอปฏสนธในภมใดภมหนงไดทงนน สดแตจะไดบานทกเลส

และกรรมสรางขนในภมไหน สมทยภมใจในนายชางทงสองและในไตรภมโลกทพระบรมครทรง

เรยกวา “วบาก” ยงนก และเมอไดเหนชาวจตตนครเกอบทงเมองพากนทองเทยววนเวยนตดอยใน

ไตรภมแนนขนดกยงราเรง เพราะไดเหนผลสาเรจอยางงดงามของตน

บรรดาผมาบรหารจตทงหลาย แมจะเปรยบเชนชาวจตตนครทพากนทองเทยววนเวยนอยในไตรภม

แตกเปนผททาใหสมทยวางใจไมสนทนก เพราะสมทยตระหนกดวา การบรหารจตหรอการอบรมจต

ตามคาสงสอนของพระสมมาสมพทธเจา คอการทจะสามารถพาตนใหดาเนนกาวหนาหางไกล

อานาจของสมทยออกไปทกท จนอาจถงพนจากอานาจของสมทยไดโดยสนเชงในวาระหนง

วฏฏะ

สมทยมวธทาใหเนนชา คอทาใหหลงวนเวยนอยในวฏฏะทง ๓ คอ

๑ กเลสวฏฏะ วนคอกเลส

๒ กมมวฏฏะ วนคอกรรม

๓ วปากวฏฏะ วนคอวบาก ไดแกผล

๗๐

ความวนนทาใหเกดเวลาและเวลาดกลวงไปเรว ทาใหดเหมอนไมเนนชา ถาใครดนาฬกาจะ

เหนวาเขมวนาทเคลอนไปเรวมาก แมวนคนเดอนปจะรสกวาชาไปโดยลาดบ แตถามอะไรทาให

เพลน กเหมอนดงประเดยวเดยว ใครทเกดมามอายเทาไรกตาม ลองนกดตงแตเกดจนถงปจจบน

จะรสกเหมอนดงผานมาแวบเดยวเทานน ดงนนจะวาเนนชาอยางไร ถาตงปญหาขนดงน กขอให

มองถงสจจะของเวลา วาเวลาเกดจากความวน ดงจะรไดจากการศกษาวาโลกหมนรอบตวเองและ

รอบดวงอาทตย ทาใหเกดวนคนเดอนป ซงรวมเรยกเวลา ถาโลกหยดหมนกจะไมมเวลา ความหมน

ของโลกนน กคอหมนวนเปนความวนนนเอง จงเปนการกลบไปหาจดเกาซา ๆ ซาก ๆ แลว ๆ เลา ๆ

เชนเดยวกบเชาสายเทยงบายเยน แลวกกลบไปเชาสายใหมเปนตนใหม เวลาทลวงไป ๆ จงไมทา

ใหใครไดกาวหนาไปขางไหน คงกาวไปในความซา ๆ อยนนเอง เหมอนอยางเดนเวยนโบสถเวยน

เมร หรอเหมอนอยางทากจประจาวน ตนนอนขนกลางหนา บวนปาก บรโภคอาหารเชา ทากจตาง ๆ

บรโภคอาหารมอตอไป ทากจตาง ๆ จนถงนอนหลบไป นกวาวนน รงข นกทาซากนอก กนกวาวน

พรงนและวนตอ ๆ ไป เปนตน คดวาไมซาวนเวลากน แตความจรงกซา ๆ กนอยนนเอง เพราะโลกก

วนตวเองและวนดวงอาทตยซา ๆ กนอยในทและวงโคจรเดยวกน อยทกวนทกป

เมอกลาวโดยปรมตถ ทกสตวบคคลตวตนกวนเกดแกตายอยแลว ๆ เลา ๆ ในไตรภมดงท

เรยกวาสงสารวฏฏะ ซงเมอมองเขามาเฉพาะตนในปจจบน กจะไดพบวฏฏะทง ๓ ดงกลาวขางตน

นนแหละวนอยในจตใจตลอดเวลา สมทยไดสรางมายาตาง ๆ ปดบงดวงตาปญญามใหมองเหน

สจจะ ทงไดสอดใสอวชชา ตณหา อปาทาน เขาไวในจตใจอยางหนาแนน ทาใหเปนอาสวะอนสย

คอดองสนดานสตว นอนจมสนดานสตวในไตรภมถวนหนา โดยมอบใหเปนหนาทของคอาสวะ

ความวนอยในทเดยวโดยไมรนเปนความเนนชาอยางยง เปนความเนนชาทไมรวาเนนชา นกวา

กาวหนาไปเรวอยางยงเหมอนอยางเขมวนาท โลกเองถามวญญาณจตใจร กคงตอบโตวา กเราวนอยนนา จนเราเองกเบอเตมทแลว เวลาเกดขนจากความวนของเราเอง สตวโลกทงปวงเกด

จากเวลากวาได ทงเวลากกลนกนตวเองพรอมทงสตวโลกทงปวงไมมเหลอ เหมอนอยางยกษใหญ

มหมาอาปากกวางใหญยงกวาโลก สตวโลกเกดขนมาแลวเดนวนตวเองอยเรวรอบบาง ชารอบคอ

เดนวนอยมากรอบบาง แตถงจะชากไมเกน ๑๐๐ รอบไปเทาไรนก ดงทเรยกกนวาอายเทานนป ก

คอเทานนรอบทโลกวนนนเอง แลวกเขาปากยกษใหญคอเวลาหายไปหมดสน พระบรมครไดตรสไว

แลวมใชหรอวา “กาลยอมกนสตวทเกดมาทงหมดพรอมกบตนเอง”

แตกาลไมอาจกนกรรมและผลของกรรมททกสตวบคคลตวตนทาไวได กรรมทกระทาแลวยอมเปน

อนกระทาแลว ยอมใหผล ทงกรรมดและกรรมชว กรรมดยอมใหผลด กรรมชวยอมใหผลชว บรรดา

ผมาบรหารจตคอผกาลงพยายามทากรรมดและผลดสงสมไว ไมใหตวเองวนหายไปในปากยกษ

ใหญคอเวลาจนหมดสนโดยไมเหลอความดไวขางหลงเลย

มายา

เมอโลกนหมนวนอย แตทกคนทอยในโลกหาไดรวาโลกหมนวนไม เมอโลกหมนวนไปหาจดเกา

คนทงปวงกคดวาวนใหม สมทยไดสรางมายาขนสาหรบกาบงสจจะคอความจรง ไตรภมโลกเองก

เตมไปดวยมายา ระบบสอสารทงชนนอกชนในของจตตนครกเตมไปดวยมายา เพราะสมทยไดสง

เขาไปแทรกไวทกหนทกแหง ทาใหชาวจตตนครพากนเหนไปอยางหนงซ งผดไปจากความจรง

ตงตนแตตนนอนเชาขนกมองเหนดวงตะวนขนโคจรจากทศตะวนออกไปตกทางทศตะวนตก แต

ตามสจจะทวทยาศาสตรแสดงไว หาไดเปนเชนนนไม โลกตางหากโคจรไปรอบดวงอาทตย

๗๑

นอกจากนส งทไกลตากเหนเลก ใกลตากเหนใหญ เชนดวงตะวน เดอนดาว เหนดวงเลกนดเดยว

แตตามสจจะหาไดเปนเชนนนไม เสยงตาง ๆ ทออกจากปากไปเขาหกเหมอนกน สรางเหตการณ

ตาง ๆ ขนไดไมนอย ทาใหรกกนชวยกนกได ทาใหเกลยดชงกนตกนรบกนกได ตามสจจะกเปนสก

แตวาเสยงเทานน ทางจตใจเองกยงเตมไปดวยความคดปรงแตง เครองปรงแตงตาง ๆ ในโลก

ออกมาจากจตใจกอนทงนน สมทยไดสรางมายาในรปแหงสงหนง เรยกวา “โลกธรรม” มอย ๘ สง

คอ ลาภ เสอมลาภ ยศ เสอมยศ นนทา สรรเสรญ สข และทกข

อนทจรง ทง ๘ น เปนธรรมคอของสาหรบโลก ใคร ๆ ทเกดมาในโลกกจะตองพบดวยกน

ทงนน ไมยกเวนแมแตองคพระบรมครและพระสาวกทงปวง แตสมทยไดสอดแทรกมายาเขาไปใน

จตใจของคน ทาใหโลกธรรมกลายเปนอารมณเครองผกพนจตใจใหยนดและยนราย คอใหยนดใน

ลาภ ยศ สรรเสรญ สข ใหยนรายในอลาภ อยศ นนทา ทกข ทงสมทยไดสงสมนเอก คอ โลโภ

โทโส โมโห เขาไปอกดวย จงทาใหโลภอยากไดในลาภ ยศ สรรเสรญ สข อยางไมมอ มมพอ และ

ทาใหมโทสะในเมอตองถกขดขวาง หรอเมอประสบสงทตรงกนขาม ไมเชนนนกเศราเสยใจอยางไม

อาจจะยบยง เปนอนวาทาใหยงวนแสวงหากอบกา ลาภ ยศ สรรเสรญ สข กนอยางอตลด ไมเปน

อนจะคดทาสงทเปนคณเปนประโยชนอนแทจรงแกตนและแกคนอนตลอดถงสวนรวมใหสมควร ให

มาก ความสขความเจรญตาง ๆ จงชะงกงน หรอบงเกดขนเนนชา ควรทจะเจรญมากและเรว กกลบ

นอยและชา บางทกลบเสอมถอยหลงไปเสยอก เพราะมวแตว งวนแยงลาภผลเปนตนกนเสย คลาย

กบคราวบวชนาค เจานาคโยนสตางคใหทาน ทงเดกและผใหญพากนแยงทานกนชลมน สมทยเหน

ดงนนกหวรอราเรงชอบใจ วาเพยงแตสตางคกแยงกนอตลดเสยแลว เสยแรงเตรยมเครองปองกนไว

มากมาย สมทยยงมกลวธดกวาโยนทานอกหลายอยางนก สาหรบทจะหนวงเหนยวใหชกชา

บรรดาผมาบรหารจตทงหลายควรอบรมสตใหมาก เพอใหสตเกดทนเวลาเมอความโลภ โกรธ หลง

เกดขน กจะไดรวา นนคอมายาของสมทยกาลงลอใหเปนไป จกทาใหเนนชาในการดาเนนไปส

ความพนทกข พนอานาจของสมทย ไดมบรมสข อนเปนสขแทจรง

มจฉาทฐ

อนชาวจตตนครทกสตวบคคลตวตนตางกวนเกดแกตายอยแลว ๆ เลา ๆ ในไตรภมทเรยกวาสงสาร

วฏฏะ องคพระบรมครทรงเหนเหตแหงการวนเวยนเชนนนและไดทรงแสดงชไวชดแจง เพอเปนทาง

สาหรบชาวจตตนครผปฏบตตามพระองคใหพนจากการตองวนเวยนดงกลาว แตสมทยกพยายามหา

กลอบายมาหลอกลอใหชกชา มใหพนไปไดโดยงาย

ทาไมสมทยจงตองใชวธหนวงเหนยวใหชกชา กเพราะสมทยทราบวา ชาวจตตนครมพนเปนผฉลาด

ถาปกปดบดบงความจรงไมด กจะตองจบความจรงได และเมอชาวจตตนครจบความจรงไดเมอใด

เมอนนแหละคอกาลอวสานของสมทยกบพรรคพวก กบทงศาสนาขององคพระบรมครกไดเขาไป

ตงมนอยในจตตนครแลวคกบศาสนาของมารหรอของสมทยนนแหละ คบารมไดทาการเผยแผ

พระพทธศาสนาอยางเตมท หลกใหญในการเผยแผพระพทธศาสนากคอเผยแผความจรงทสมทย

กลวยงนกวาใคร ๆ จะพากนร และโดยเฉพาะกคอชใหรจกตวสมทยพรอมทงพรรคพวกตามเปนจรง

สมทยจงตองใชวธทาใหชาวจตตนครไมอาจจะรความจรงได หรอใหรชาทสดเทาทจะชาได ดงท

เรยกวาทาใหชกชา คอทามใหรไดเรว แตใหไมรเรอยไป นเปนความประสงคสดยอด หากไมได

อยางนน กใหรชาทสด เพอทตนจะไดครองอานาจตลอดไป หรอนานทสด วธทสมทยใชตลอดมา

๗๒

เปนวธทาใหชกชาทงนน เชนสอดแทรกอารมณเขาไปกบระบบสอสาร สงสมนเชนโลโภ โทโส

โมโห กบกเลสตณหาทงหลายเขาควบคม สมนสาคญซงมหนาทในทางปดบงความรคอโมโห ม

หนาททาใหหลงเขาใจผด ถอเอาทางผด

ยงมอกผหนงเปนสหายของโมโห คอมจฉาทฐ มหนาททาใหเหนผด ซงโมโหจะตองชกชวนมาดวย

เสมอ มจฉาทฐนมหวรนแรงมาก คอยชกนาใหเหนวาจะทาอะไรทกอยางทางกาย ทางวาจา ทางใจ

ไมชอวาทาบญทาบาป ทวาทาอยางนเปนการทาบญ ทาอยางนนเปนการทาบาป เปนการวาเอาเอง

ทงนน อยาไปคดวาทาบญทาบาป ไมมการทาบญทาบาปทไหน บญบาปไมเปนอนทา ฉะนน

อยากจะทาอะไรกทาไปเถด อยาใหใครเขาเหนวาทาผดและจบเอาตวไปลงโทษกแลวกน อนง ส ง

ทไดรบอย ทงทนาชอบใจทงทไมนาชอบใจ เชนโลกธรรมตาง ๆ ดงกลาวแลว เกดขนตามความ

ประจวบเหมาะ เหมอนอยางรถสองคนแลนมาชนกนกเพราะบงเอญมาประจวบเหมาะกนเขา ถา

คลาดกนเสยนดหนง กจะไมเกดการชนกน จงไมมเหตอะไรทไหน เหมอนอยางตวอยางนน ไมเหน

มเหตอะไรอนทไหน เชนทวากรรมเปนเหต ไมเหนมกรรมเกาอะไรทไหน เปนเรองของรถวงมาชน

กนเขาพอด ความเกดลาภยศกเปนความประจวบเหมาะเขาทงนน ถาเปนความประจวบเหมาะ

ในทางดกเรยกวาเปนโชคด เคราะหด คราวด สมยด ถาเปนความประจวบเหมาะในทางรายกเรยกวา

เปนโชคราย เคราะหราย คราวราย สมยราย กเหน ๆ กนอยดงน ฉะนน อะไร ๆ ทเกดขนตาง ๆ จง

ไมมเหต คอไมใชผลของเหตตามทวากน ซงไมมใหเหนปรากฏวาอยทไหน นอกจากเปนความ

ประจวบเหมาะดงกลาว ถาไมเชอกลองด เชนอยากไดลาภไดยศ กเรงประจบผใหญเขา ใหทาน

ชอบ ทานกจะเรงเสนอให นคอความประจวบเหมาะ คอทานกบตนมาประจวบกนตรงทประจบ กได

เลอนยศเทานน ฉะนน ประจบนแหละคอความประจวบทาใหเหมาะเขาเถด ดกวาทางานดแตไม

ประจบมากมายนก มจฉาทฐแนะนาดงน

คาแนะนาของมจฉาทฐเปนคาแนะนาใหหลงผด ใหชกชา ไมอาจปฏบตใหพนสงสารวฏฏะ

ไดโดยเรว เปนคาแนะนาทตรงกนขามกบทองคพระบรมครทรงแนะนาไว บรรดาผมาบรหารจต

ทงหลายควรจะไดพจารณาใหรอบคอบ อยายอมใหมจฉาทฐชกจงใหหลงผดไปมากนก จงจก

สามารถพาตนใหเขาใกลความพนจากสงสารวฏฏะไดเปนลาดบ ไดรบความสขเปนลาดบไปพรอม

กน

มจฉาทฐ (ตอ)

พดกนเสยตรง ๆ สน ๆ วาทกอยางไมมจรงอยเลย จะมนรกสวรรคอยทไหน และเพราะผทแสดง

เรองนรกสวรรคพาไปดไมไดกระมง จงพดวาสวรรคอยในอกนรกอยในใจ หรอพดวามใหเหนอยแลว

คอททมสขมากคอสวรรค ททมทกขมากเชนคกตะรางเปนนรก ฉะนน กอยในโลกทอยกนนแหละ

จงไมมนรกสวรรคทไหน และโลกกมองเหนกนอยนแลว เปนโลกเดยว ไมมโลกคทพดวา โลกน

โลกหนา นอกจากนคนเราเกดมาตามธรรมชาตธรรมดา สบพนธกนตอ ๆ มาเหมอนอยางเรอนอย

พวงเรอใหญ หรอเหมอนอยางเรอทพวงกนเปนแถว ไมจาเปนจะตองนบถอหญงหรอชายคไหนวา

เปนผใหกาเนดเปนมารดาบดา ทงเมอการบชาตาง ๆ ไมมผล ตลอดถงความประพฤตปฏบตตาง ๆ

ดงทเรยกวาประพฤตปฏบตธรรมกไมเกดผล จงไมมพระอรยเจาในโลก พดตรง ๆ กคอ ไมมคนดคน

ชวทไหน

มจฉาทฐไดแนะนาอยางรนแรงดงนมาตงแตกอนพระบรมครไดตรสรพระธรรม แตชาวจตตนครกหา

๗๓

ไดเชอคาแนะนานไปทงหมด หรอโดยมากไม ครนองคพระบรมครเจาไดตรสรพระธรรมและทรง

แสดงพระธรรมสงสอน ตงพระพทธศาสนาขนในจตตนคร ชาวจตตนครกพากนรถกเหนถกเขาใจ

ถกตองขนโดยลาดบ พากนรบรองวามบญมบาป ทาบญทาบาปกเปนอนทา ไมใชไมเปนอนทา สข

ทกขความเจรญความเสอมตาง ๆ ทเกดขนแตละคน ตลอดถงชวตรางกายจตใจน เปนผลเกดจาก

เหต จงมเหตอยทกส งทกอยางบรรดาทเกดขน การปฏบตตาง ๆ มผล มนรกสวรรค มโลกนโลก

หนา มมารดาบดา มพระอรยเจา ตลอดถงมคนดคนชวตามกรรมทแตละคนทา นแหละคอพระพทธ-

ศาสนาททาใหผนบถอเปนสมมาทฐ ตรงกนขามกบมารศาสนาททาใหผนบถอเปนมจฉาทฐไปตาม

ผแนะนา นาแปลกทมจฉาทฐยงใหคาแนะนาอยเรอย ๆ มา แตนบวาฉลาด เพราะไดดดแปลงรปการ

สอนใหทนสมยอยเสมอ ทคนไมนอยพากนหลงนบถอ

ทฐเปนเหตสาคญอยางยงทจะทาใหคนทาดหรอทาชว เมอเปนสมมาทฐคอเปนความ

เหนชอบ กยอมไมทาผดไมทาชว เมอเปนมจฉาทฐคอความเหนผด กยอมทาผดทาชว การอบรม

ทฐของตนใหเปนทฐทดทชอบ จงเปนสงควรทายงนก จกเปนเหตใหประกอบกรรมดทจะใหผลเปน

ความสขสวสดได

มจฉาทฐ (ตอ)

จนกระทงทกวนน มจฉาทฐกยงใหคาแนะนาอยเรอยมา แตนบวาฉลาดเพราะไดดดแปลงรปการ

สอนใหทนสมยอยเสมอ มคนไมนอยพากนหลงนบถออย

รปการสอนทมจฉาทฐไดดดแปลงใหทนสมยนน เชน ดดแปลงใหเปนไปในทางเทวนยม คอใหนยม

นบถอเทพอยางไรเหตผล ดวยศรทธาอยางตาบอด ไมตองคานงถงเหตคอกรรม ผลคอวบากของ

กรรม ไมตองคานงถงทงสองอยาง เทากบวาไมมอะไรทงนน นอกจากแรงบนดาลใหเปนไปของ

เทพ เพราะมจฉาทฐเหนวาการทจะปฏเสธเสยบางอยางหรอทงหมดวาไมม ๆ คนทงหลายจะหมด

เครองยดเหนยว เพราะคนสวนใหญจะตองมเครองยดเหนยว จงแสดงเทพขนมา ใหเปนตวแทน

กรรมและผลของกรรมเปนตน ซงเปนสจจะอนคนมองไมคอยเหนเพราะไมมตวตน ทงเปนเครอง

ปกปดกรรมและผลของกรรมเสยดวย

อนทจรงเทพทแสดงนนกมองไมเหนเหมอนกน แตเขาใจแสดงโดยใชภาษาแสดงเปนสงมตวตนขน

อยางนนอยางน สอดแทรกเปนอารมณเขาไปในจตใจ ปรากฏเปนสงทเรยกวามโนภาพ คนทงหลาย

จงเขาใจเหมอนอยางวาม กคลาย ๆ กบทใคร ๆ ไดเหนรปอะไรทางตา จะเปนคนกตาม เปน

บานเรอนตนไม เปนวตถอยางใดอยางหนง ตลอดถงเปนแกวแหวนเงนทองตาง ๆ กตาม กเกบเปน

อารมณเขาไวในจตใจ เหมอนอยางคนนน ๆ เขาไปอยในจตใจ บานเรอนตนไมกเขาไปอยในจตใจ

วตถตาง ๆ ตลอดถงแกวแหวนเงนทองกเขาไปกองอยในจตใจ แลวกยนดยนรายไปกบอารมณนน ๆ

ทงทไมมอะไรเปนสจจะอยในอารมณนน ๆ เลย เสยงทฟงทางหกเชนเดยวกน ทเปนภาษากแปล

เปนคนเปนสงของนน ๆ แลวเกบเปนอารมณเขาไวในจตใจ เชนเดยวกบรปทเหนทางตา จนกระทง

ถงมโนทเปนทางสอสารชนในยงเปนทเกบอารมณทกชนด เทากบเปนทรวมเอกสารทกอยาง

สาหรบเสนอนครสาม เรองราวทงหมดทผานเขามาทางเครองสอสารชนนอกทงหาตองผานมโน

กอนทงนน และมโนเสนอนครสามอกทหนง ทงเรองราวทเกบอยในแฟมของมโนเองกมอกมากมาย

สมทยเสนอวางระบบงานและบคคลไวตอเนองประสานกนทงหมด แมทกอยางจะเปนเพยงอารมณ

๗๔

แตชาวจตตนครกเหนเปนบคคลเปนวตถตาง ๆ อยางจรงจง มจฉาทฐกใสเทวนยมเขาไปในอารมณ

ทางนแหละ นอกจากนยงดดแปลงใหเปนไปในทางสงศกดสทธตาง ๆ เพราะอาจจะมผไมเชอใน

เทพองคเดยวหรอหลายองค ในสมยทวทยาศาสตรเจรญดงในปจจบน คนยงคลายความเชอถอ

ในทางเทวนยมกนมากขน เพราะไดรวาปรากฏการณตาง ๆ เปนเหตผลทางธรรมชาตทปญญา

มนษยไดคนพบ และไดสรางขนมาไดดวย เชนสรางไฟ (ไฟฟา) สรางฝน (ฝนเทยม) พากนเหาะ

เหนเดนฟาได ไปเยยมดวงเดอนได ทงคดจะไปดวงดาวตาง ๆ ตอไปอก ดมนษยชกจะผยองวาเกง

ยงกวาเทวะทแสดงไวแตโบราโบราณเสยอก อาวธวเศษของเซยนทแสดงไวในเรองจนตาง ๆ บดน

จะสอาวธของมนษยไมไดเสยแลว ฉะนนทฐจงตองดดแปลงใหเปนสงศกดสทธตาง ๆ เพราะถง

อยางไรมนษยกยงมสนดานเชอในสงศกดสทธหรอชอบอยในทางน ถาจงใจไปในทางนนได ก

ไดผลเทากบปฏเสธกรรมและผลของกรรมคลายคลงกน

แมเหนวามจฉาทฐมอานาจแรงมอานาจราย ปรารถนาจะหนใหพนจากอานาจนน กตองศกษาเรอง

กรรมและผลของกรรมใหเขาใจชดเจนจนสามารถมความเชอมนในเรองกรรมและผลของกรรมได

พอสมควร นนแลมจฉาทฐจงจะเขาครอบงาใหหลงผดไปไดโดยยาก จกรพจารณากอนแลวจงทา

กรรมใดเสมอ ซงจะใหผลเปนความสข พนทกขเปนลาดบไป

มจฉาทฐ (ตอ)

ยงมรปการทมจฉาทฐดดแปลงใหทนสมย ทนาจะตองกลาวถงกคอ ดดแปลงสงเสรมทางกามนยม

และวตถนยม ทางกามนยมนนคอสงเสรมใหนยมยนดในรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ (สงทกาย

สมผสถกตอง) อนนารกใครปรารถนาพอใจทงหลาย สงเสรมใหเหนวาสงเหลานเปนสงจาเปนและ

สาคญทสดในชวต เปนความสขอยางยอด จนถงไดประกาศออกไปอยางเปดเผยทเดยว วาเปน

“นพพาน” จะบรรลนพพานกดวยวธทสรองเสพยกามนแหละ ไดมคนเชอถอมาตงแตกอนทองคพระ

บรมครเจาไดตรสรพระธรรม ลทธกามนยมนไดเปนทตองใจของคนสามญในโลกทวไป สมทยได

รบรองสงเสรมลทธนเขาในสมทยศาสนา และสงสอนเผยแพรอยางเตมท นอกจากจะสงเสรมเปน

สวนตวบคคล ยงสงเสรมออกไปถงสวนรวม ดดแปลงใหเปนรปการปกครองทางวตถนยม วตถกคอ

สงทง ๕ มรปเปนตนนนเอง วตถจาเปนทแรกสาหรบชวตกคอ “โภคะ ของกน” ทงปวง ทเรยกดวย

คาทรจกกนวาเครองอปโภคบรโภคทงหลาย ไดแกปจจยทง ๔ คอ ผานงหม อาหาร ทอยอาศย ยา

แกเจบไข สาหรบบารงเลยงชวตรางกาย นอกจากนยงมวตถสาหรบบารงจตใจอกมากมาย เปน

จาพวกเครองฟ มเฟอยทงหลาย สาหรบของกนของใชสาหรบบารงชวตรางกายแมจะเพอใหเกด

ความสขสะดวกสกเทาไร กยงไมมากมายนก เพราะรางกายบรโภคไดไมมาก ปรมาณจากด สวนท

ปอนใหแกความตองการทเปนตว “กาม” คอความใครความปรารถนาของจตใจนหาขอบเขตมได

เรยกวาใจกนเทาไรไมอ ม สวนกายเสยอกยงมอ ม

สมทยพรอมทงมจฉาทฐและพรรคพวกไดสงเสรมใหแสวงหาวตถสาหรบบารงใหเกดความสข

สะดวกทางกายใหมากยง ๆ ขน และใหแสวงหาเพอปอนความตองการของจตใจอยางไมมขอบเขต

โดยไดใสความไมอ มไมพอเขาไวในจตใจคนทงปวง ทาใหเกดการแขงขนกนในการแสวงหาเปนตน

เปนเหตใหมการแยงชง กกตน และวธการตาง ๆ เพอใหไดมาเพอตน และกตองมวธการเฉลยไปให

ถงผอ นทอยรวมกนเปนหม ตงแตหมเลกจนถงหมใหญ ดงทเรยกวาประเทศชาตตลอดถงเปนโลก

จงเกดลทธการปกครองตาง ๆ มจฉาทฐพยายามสอดแทรกทฐทง ๓ คอ อกรยทฐ ความเหนวาไมม

การทาบญทาบาป อเหตกทฐ ความเหนวาไมมกรรมอะไรเปนเหต นตถกทฐ ความเหนวาไมมพอแม

๗๕

ทจะตองนบถอวาเปนผมคณเปนตน เขาไปในจตใจของคนทงปวงใหมากทสด ถาสอดแทรกเขาไป

ในบคคลระดบผมอานาจไดมากเทาไรยงด จงทาใหคนพากนมงแสวงหาวตถทนารกใครปรารถนา

พอใจทงหลายกนอยางไมคานงถงบญบาป กรรมและผลของกรรม ตลอดถงไมตองนบถอผมคณ

ตดธรรมขอวาดวยความกตญกตเวทออกเสยได เทากบวายกวตถข นเปนสงสงสด องคพระบรมคร

ไดตรสรเรองนแจงชด ตรสชไววา นแหละคอ “กเลสกามกบวตถกาม” ทเปนเหตแหงความยงเหยง

สบสนอยในโลกของสมทย

เมอใดจะมงแสวงหาวตถทนาใครปรารถนาพอใจทงหลาย เมอนนบรรดาผมาบรหารจตควรจะนกถง

พระพทธวาจาทตรสไววา นนเปนเหตแหงความยงเหยงสบสน พดอกอยางหนงกคอ นนเปนเหต

แหงความทกขรอน

สมมาทฐ

ฝายคบารมซ งไดนาพทธศาสนาเขาไปตงในจตตนคร และไดนาพรรคพวกเขาสมครทางานกบนคร

สามแลวหลายคน ไดพจารณาเหนวาสมทยกาลงสงมจฉาทฐเขาปลกปนชาวจตตนครอยางหนก

คอยถวงใหเนนชา ทาใหวนเวยน ดวยวธแสดงนทรรศการ สรางไตรภมโลกขนชวนใหเขาชม อน

วจตรพศดาร ซบซอน ยอกยอน ยงกวานทรรศการใด ๆ ในโลกทงสน แมจะไมสามารถปลกปนชาว

จตตนครไดทงหมด กทาใหลงเลหนเหยนไปไดไมมากกนอย ทหลงเชอไปกม การทปลกปนไมได

ทงหมดนน กเพราะพรรคพวกของคบารมไดเขาปฏบตหนาทอยแลวมากคน คอยปองกน เชน ศล

หร โอตตปปะ เปนตน ตลอดถงธรรมสาหรบเปลองจตจากนวรณทงหลาย เชน โยนโสมนสการ ทา

ใหชาวจตตนครมจตใจทตงมนเขมแขงขน ทงมศลเปนตนเปนเกราะปองกนตนในภายนอก มโยนโส

มนสการทนบวาเปนตวปญญาเปนเกราะปองกนภายใน แตเพอใหมนคงยงข น จงสงคปรบโดยตรง

ของมจฉาทฐเขาไปชวยอกผหนง คอสมมาทฐ โดยนาเขาหานครสาม ขอสมครเขาทางานใน

จตตนคร นครสามกไดรบไว ใหเปนผกากบสมองเมอง คอ ปญญา และทวารทง ๓ คอ กายทวาร

วจทวาร มโนทวารดวย ตามทคบารมประสงค

ฝายสมมาทฐเมอเขาไปอยประจางานในจตตนคร กไดสอนแนะนาชาวจตตนครใหสานกอย

ในพระมหากรณาธคณขององคสมเดจพระมหากษตรยผทรงเปนพระประมขของประเทศชาต พรอม

ทงสมเดจพระบรมราชนนาถ และพระราชโอรสธดา ทรงเปนมงขวญหลกชย เปนแกนเปนแกน เปน

ทรวมใจ รวมสามคคแหงประเทศชาต ทรงอปถมภพระบวรพทธศาสนาและศาสนาทมาอาศยพระ

บรมโพธสมภารทงหมด เชนเดยวกบทไดพระราชทานอารกขาแกประเทศชาตทกภาษาทไดมาพง

พระบรมโพธสมภารทงปวง ไดทรงบาเพญทศพธราชธรรมใหเปนไปในประชาชนทกแหงหนทวไป

ทงหมด อยางไมทรงเหนแกความเหนอยยาก ไดพระราชทานพระราชดารในการบาบดทกขบารงสข

ประชาราษฎรในทก ๆ ดาน ไดพระราชทานพระบรมราโชวาทเพอใหละเวนการทควรเวน ใหกระทา

การทควรทาในโอกาสตาง ๆ แสดงถงพระปรชาสามารถททรงรอบรและหลกแหลมเหนอคนทงปวง

ในกจการและเรองราวทงหลาย

ดงเชนทไดพระราชทานแกคณะทปรกษาเยาวชนและเยาวชนดเดน เมอวนท ๗ พฤษภาคม ๒๕๑๓

ตอนหนงวา “การพฒนานนมความจาเปนตอบคคล ตอมนษยทกคน เพราะวาทกคนตองการ

ความกาวหนา ตองการมฐานะดข น และทาใหมความสขในกายในใจได แตปญหาการพฒนามมาก

และแบงเปนสวนใหญได ๓ อยางคอ ความปลอดภย ความสงบของสวนรวม วชาการในดานทจะ

ทางานและความสามคคซ งกนและกน เพอทจะใหสามารถดาเนนงานตามหลกวชาใหสาเรจลลวง

๗๖

ใหเปนผลแกตวเราและแกหมคณะ ฉะนน การทมการประชมเยาวชนและมการประชมทปรกษา

เยาวชน ซงจะไปพยายามแนะนาชวยกนสรางบานเมองใหเจรญ โดยมทางราชการเปนผอานวย

โอกาสใหทกคนไดมความรข น จงเปนการดอยางยง และการทผเขามารบการศกษาและการประชม

ครงนทางราชการมไดจางเกณฑมา กเปนสงทดทชอบทถกตองทสด เพราะเหนวาแตละคนตงใจจะ

สรางบานเมองเหมอนกบแตละคนสรางตนเองใหกาวหนา ใหเจรญ ใหมความปลอดภย”

ทงไดเสดจพระราชดาเนนไปทรงเยยมประชาราษฎรในทองถนตาง ๆ ทวพระราชอาณาจกร ทงโดย

สถลมารค ชลมารค อากาศมารค แมในทองถนทอยหางไกลทรกนดารเตมไปดวยภยนตราย กมได

ทรงยอทอ ไดเสดจพระราชดาเนนไปทรงเยยมทหาร ตารวจ พลเรอน และราษฎรทงปวง

พระราชทานทกสงทกอยางตามความจาเปนตองการทเกดขนในทนน ๆ มใหเกดความขาดแคลน

บกพรอง จงพากนเกดกาลงกายกาลงใจรวมสามคคกนดารงรกษาประเทศชาต และดาเนนเรงรด

พฒนา คบารมและสมมาทฐไดกลาวสดดเลาถงพระราชกรณยกจทงปวงอยเนอง ๆ แมองคพระบรม

ครเองกไดตรสไววา “ราชา มข มนสสาน พระราชาเปนประมขแหงมนษยทงหลาย”

สมมาทฐ (ตอ)

นอกจากนน สมมาทฐกไดแสดงประกาศวากรรมม คอ ใครทาด กเปนกรรมด ใครทาชว กเปนกรรม

ชว มใชวาทาแลวไมเปนอนทา ใครทาแลวกเปนอนทา คอเปนกรรมดงกลาว และกรรมนเองเปน

เหตใหเกดผลตาง ๆ ตามประเภท คอ กรรมดเปนเหตใหเกดผลด กรรมชวเปนเหตใหเกดผลชว

ฉะนน ผลดผลชวตาง ๆ ททก ๆ คนไดรบจงมกรรมนแหละเปนเหต หาใชไมมเหตมได คอมใชเปน

ความบงเอญ หรอความมาประจวบเหมาะกนเขาเหมอนอยางรถสองคนมาชนกน เมอกรรมม ผลของ

กรรมม จงมคนดคนชว ตามกรรมทแตละคนทา จงมมารดาบดาผทมพระคณเหลอลนแกบตรธดา

มใชเปนเพยงแตชายหญงสบพนธกนมาเทานน เพราะมารดาบดาเปนผมพรหมวหารธรรมแกบตร

ธดา มสงคหวตถ มทาน ปยวาจา เปนตน แกบตรธดา เมอวาตามหลกกรรม จงเปนผประกอบกรรมด

แกบตรธดา เปนคนดของบตรธดา ดงทเรยกวาผมพระคณ ควรทบตรธดาจะพงมกตญกตเวท

นอกจากน กมพระอรยเจา มผลของการบชาตาง ๆ ตลอดถงมโลกนโลกหนา มนรกสวรรค อน

หมายถงภมเปนทไปอนมทกขหรอมสขมาก สมมาทฐไดสอนใหมความเชอในกรรม ในผลของกรรม

ในความทสตวมกรรมเปนของของตน และสอนใหมความเชอในความตรสรของพระบรมครพทธเจา

ขอหลงน สมมาทฐไดสอนเนนเปนอยางยง เพราะเมอเชอในความตรสรของพระบรมครแลว กจะทา

ใหมความเคารพเชอฟงในคาสงสอนของพระองค ซงทรงสอนในเรองกรรมดงกลาวอยดวย

ทสมมาทฐสอนใหเชอในกรรมนน นบวาเปนการสอนทมงผลสาคญอยางทสด ถาการสอนนน

สาเรจผล คอสามารถทาใหมผเชอไดมาก กยอมจะเกดผลดอยางหนง ผเชอในกรรมจกไมทากรรม

โดยไมพจารณาอยางรอบคอบกอน เพราะยอมกลวผลของกรรมไมด ถาพจารณาไมรอบคอบ ทา

กรรมลงไปโดยไมแนใจวาเปนกรรมด กลบเปนการทากรรมชว ผลทไดรบยอมจกเปนผลชว ทกคน

ยอมกลบจะไดรบผลชว ทกลาทากรรมชวกนอยมากมายในทกวนน กเพราะไมเชอกรรมจรง ไมเชอ

วากรรมดจะใหผลดจรง และกรรมชวจะใหผลชวจรง ขอยาใหเขาใจวา การไมเชอกรรม ไมเชอใน

ผลของกรรม ไมเชอในความทสตวมกรรมเปนของของตน นแหละทเปนเหตใหคนไมทาแตความด

อยางเดยว แตกลบทาความชวไดตาง ๆ นานา กเมอไมเชอวาทาดไดดทาชวไดชวเสยแลว กเหน

ความสาคญของการพจารณากอนจะทากรรมใด ๆ ใหเปนการยงยากลาบากทาไม ยอมจะพอใจทา

๗๗

ไปตามปรารถนาทเหนวางาย สะดวก และเหมอนไดผลดเสยอกดวย

บรรดาผมาบรหารจตทงหลายนาจะไดอบรมความเชอตามสมมาทฐสอนไว คอเชอกรรม เชอผลของ

กรรม และเชอความทสตวมกรรมเปนของของตน ผใดอบรมความเชอนใหเกดขนไดหนกแนนมนคง

ไมคลอนแคลนเพยงใด จตของผนนยอมเปนจตทพนจากผลของกรรมชวเพยงนน ยอมจกมความ

สงบเยอกเยน พนทกขพนรอน เพยงนน

สมมาทฐ (ตอ)

ในสวนทเกยวของกบบญบาปนน สมมาทฐไดชใหดทการททาตาง ๆ อนเรยกวา “กรรม” การททา

ตาง ๆ ทางกายทางวาจา เปนสงทมองเหน เพราะจะตองใชรางกาย เชนมอเทาเปนตนทา เหมอน

อยางจะปลกบาน จะทาสวนทานา ตลอดถงจะทารายใครกตองใชมอเทาทา แมจะมเครองมอ อาวธ

กตองใชมอเทาอกเหมอนกนหยบจบเสอกใส ดงนกเรยกวาทาทางกาย เมอใชรางกายสวนทเรยกวา

ปากพด เชนพดสนทนาปราศรย พดแนะนา ตลอดถงพดดาหรอพดเทจหลอกลวงกน หรอเขยน

หนงสอแทนปากพด หรอเรยกวาทาทางวาจาเปนกรรมคอการททาแตละอยางทเหนกนไดและได

ยนกนได

แตยงมอกอยางหนงทคดอยแตในใจ เชน คดดารหรอนกตรกตรองเรองใดเรองหนง ตลอดถงคด

อยากไดส งของใคร ๆ คดปองรายใคร วางแผนทจะทารายเขา คดเหนไปผด ๆ ตาง ๆ ตามมจฉาทฐ

ดงนกเรยกวาทาทางใจ เปนกรรมทางใจ ใครมองไมเหน ฟงไมไดยน สมมาทฐชใหดวา กรรมดงกลาวมอยจรง และกรรมนออกมาจากใจ เพราะจะตองมเจตนาหรอความจงใจขนกอนจงจะทา

อะไรออกไป องคพระบรมครไดตรสไววา “เรากลาวเจตนาคอความจงใจเปนกรรม เพราะบคคลม

ความจงใจ แลวจงทากรรมทางกายบาง ทางวาจาบาง ทางใจบาง” ขอนไมมใครเถยงไดเพราะทก

คนยอมรทตนเองวาเมอตนจะทาอะไร กตองมเจตนาขนกอน และขอนเปนหลกฐานท ๑ ทยนยนวา

ส งทมองไมเหนไดยนไมไดมอย จะปฏเสธวาไมมหาไดไม ส งนนคอ “เจตนา” ตองมส งทมองไม

เหนตวน จงจะสาเรจเปนกรรมอะไรขนมาได

สมมาทฐไดชแจงตอไปวา กรรมนเองเปนทตงแหงบญบาป โดยชใหดกรรมของผรายฝายหนง ดงท

เรยกกนวาอาชญากรรม กรรมของผสงเคราะหฝายหนง ดงทเรยกวา “สงคหกรรม” คอกรรม

สงเคราะห ฝายแรกนนแหละเรยกวา “บาป” หรอ “อกศล” ดงทเรยกวา “ความชว” เพราะลวนแต

กอทกขเดอดรอนใหเกดขนทงนน ทงแกตวผทาเอง ทงแกผอ น หรอใครจะเถยงวากอใหเกด

ความสข และตองการใหผรายมากออาชญากรรมใหแกตน “บญ” หรอ “กศล” ดงทเรยกวา “ความ

ด” เพราะลวนแตเกอกลใหเกดสข หรอใครจะเถยงวากอใหเกดทกขเดอดรอน และไมตองการความ

สงเคราะหอนเคราะหจากใคร นแหละคอบญบาปเปนของมจรง เปนสงทตงข นจาก “กรรม” คอ

“การททา” ตาง ๆ ของทกคน ซงทก ๆ คนกตองรบรอง จะตองเกลยด ตองกลวผราย จะตองชอบผ

สงเคราะหซ งควรจะเรยกวา “ผด” ฉะนน ถาใชความคดดสกนดหนงเทานน กจะตองรบรองวาบาป

บญมจรง แตการใชความคดนจะตองคดเปรยบเทยบวา ตนฉนใด ผอ นฉนนน ผอ นฉนใด ตนกฉนนน คนทรสกสนก เปนสขในการทากรรมเบยดเบยนผอ น เพราะมไดคดเปรยบเทยบวาถาตนเอง

ถกเบยดเบยนเหมอนอยางนนจะรสกสนกเปนสขหรอไม คนมใชนอยไปไดความคดทถกในเมอสาย

ไปเสยแลว

๗๘

ผมาบรหารจต คอผทกาลงพยายามจะปองกนมใหความคดถกเกดขนสายเกนไป

สมมาทฐ (ตอ)

สมมาทฐไดชแจงเนอง ๆ ใหชาวจตตนครมองเหนวามกรรมมบญมบาป ชาวจตตนครมความสามารถ

พเศษอยอยางหนง คอสามารถเขาใจเรองทางจตใจไดรวดเรว อาจทจะมองเหนภาพทางจตได

เหมอนอยางภาพทมองเหนดวยตา เหนจะเทยบเหมอนอยางตาแมว ทเขาวามองเหนสงอะไรใน

ความมดไดดกวาตาคน เหมอนอยางเรองกรรม เมอกลาววา กรรมเกดจากใจคอเจตนา ชาวจตตนคร

กเขาใจและรบรองทนท และเมอกลาววา บญบาปกตงขนจากกรรม คอเมอเปนการเบยดเบยนกเปน

บาป เมอเปนการเกอกลกเปนบญ ชาวจตตนครกพอเขาใจแตยงไมแจมนก สมมาทฐจงอธบาย

ตอไปวา กลาวอยางตรงเผงทเดยว เมอทาใหใจเศราหมองกเปนบาป เมอชาระทาใจใหบรสทธผอง

ใสกเปนบญ ชาวจตตนครกเขาใจรบรองทนท

ครนชาวจตตนครเขาใจรบรองวามกรรมมบญมบาปดงนแลว สมมาทฐกชแจงตอไปวา เพอใหเขาใจ

งาย กรรมบญบาปดงกลาวนนอาจกลาวไดวา บญกคอกรรมดหรอกศลกรรม บาปกคอกรรมชวหรอ

อกศลกรรม เมอมกรรมดกรรมชว หรอมบญมบาป กตองมเหต เพราะกรรมดกรรมชวหรอบญบาปน

แหละเปนเหต คอกรรมดหรอบญเปนเหตใหเกดผลดตาง ๆ สวนกรรมชวหรอบาปเปนเหตใหเกดผล

ชวตาง ๆ ทเรยกวาผลดงกลาวกคอสงทเกดขนแกชวตเปนสขสมบตกม เปนทกขวบตกม ส งท

เกดขนเหลานมใชเปนความประจวบเขาโดยบงเอญเหมอนอยางทมจฉาทฐยกตวอยางรถสองคนวง

มาชนกน และสรปเอาวา ความประจวบกนเขานแหละเปนความเกดขนของสงทงหลาย ไมวาจะเปน

ในทางสขหรอทกขทงส นไมมเหตอะไรทไหนอก

เพอทจะหกลางถอยคาของมจฉาทฐดงกลาว สมมาทฐยงยกตวอยางรถทว งมาชนกนเชนนนและ

ถามขนวา รถวงมาเองหรอมคนขบ กตอบวามคนขบ จงถามตอไปวา เมอมคนขบกตองมใจเจตนา

เขาเกยวของ คอคนขบจะตองมใจเจตนา อะไรทาใหเกดใจเจตนาทจะขบรถไปทางนนขณะนน ถา

ผดเวลาไปเพยงนดเดยว กจะไมเกดความประจวบกน คอชนกน องคพระบรมครเจาตรสวา กรรมน

เองเปนเหต ถาจะแยงวาเปนเหตทมองไมเหนตวเปนการอางเอง สมมาทฐกตอบวาใจเจตนากมอง

ไมเหนตว ทาไมถงมได กรรมเกดจากใจ บญบาปกเกดทใจ ทา ๆ ไปแลวกเกบไวทใจ ดงททก ๆ

คนทาอะไรไวกมกจะจาไดโดยมาก ถงจะทาไวนานจนลมไปเสยกอาจจะนกขนมาไดอก เพราะเกบ

ไวทใจทงส น กรรมนแหละเปนตวเหต ทดลบนดาลใหเกดการประจวบเปนตวผลทเกดขน เชน

ดลใจใหขบรถไปชนกน ถาเปนกรรมด กดลบนดาลใหแคลวคลาดจากการประจวบในทางราย แตให

ประจวบในทางดทตรงกนขาม

สมมาทฐเนนวาไมมเทพเจามาดลบนดาล กรรมของตนทแตละคนทาไวนแหละเปนผดลบนดาล

แตเทพเจาถาม อาจเปนเครองประกอบของการประจวบไดเชนเดยวกนกบบคคลและสงตาง ๆ ท

เปนเครองประกอบในฐานะเปนผล คอเทพเจาหรอบคคลทมาชวยกเพราะกรรมดของผนน ๆ เอง

๗๙

พรปใหม สมมาทฐ (ตอ)

สมมาทฐไดชแจงใหเหนวามบญมบาป และสงทเกดขนเชนสขทกขเปนผลทมเหต คอบญบาปทคน

ทาไวนนเองเปนเหต ครนแลวไดชแจงตอไปวา เมอมบญบาปกตองมคนดคนชว คนทละกเลสได

บางอยางจนถงละไดหมดกเปนพระอรยบคคล ทยงละกเลสอะไรไมไดกเปนปถชน เปนชนด

อนธพาลกม ชนดธรรมดากม ชนดกลยาณชนคอททาดเปนปรกตกม กรรมเปนเครองแบงใหคนเปน

ตาง ๆ กนดงกลาว ในหมคนกมความเกยวของกนในฐานะเปนมารดาบดาบตรธดาเปนตน สมมาทฐ

ไดสอนใหมารดาบดาอปการะเลยงดบตรธดาดวยด ใหมพรหมวหารธรรมมเมตตากรณาเปนตน และ

สอนบตรธดาใหเคารพนบถอมารดาบดา ใหมกตญกตเวท ไมลบหลดหมน สอนใหเขาใจวามโลก

นโลกหนาเหมอนอยางวามวนนพรงน และมสคตมทคต คนททากรรมดกมสคตเปนทไปในเบองหนา

สวนคนททากรรมชวกมทคตเปนทไปในเบองหนา ฉะนนอยาเขาใจวาไมมโลกหนา คนททา

โจรกรรมยอมจะตองเขาใจวาจะทาไดสาเรจและจะไมถกจบ ถาเขาใจวาทาไมสาเรจหรอทาสาเรจ

แตถกจบคงไมทา ความจรงควรเขาใจวาจะตองถกจบแนนอนไมตองสงสย ไมถกตารวจจบ กตอง

ถกกรรมชวจบและลงโทษ มใชชาตนกชาตหนา ฉะนนควรจะเชอวาชาตหนามถงจะยงมองไมเหน

เพราะจะไดมความเกรงกลวตอความชวทงหลาย และควรจะเชอวามนรกสวรรคดวย เพราะจะทาให

เวนกรรมชว ประกอบกรรมทด

สมมาทฐไดชแจงใหเขาใจวาสงทงหลายดงกลาวมอย อยาไปเชอใครทบอกวาไมม เชนบอกวาอยา

นบถอมารดาบดา อยานบถอพระอรยบคคล เพราะไมมมารดาบดา ไมมพระอรยบคคลทไหน เปนตน

ใหทกคนเคารพนบถอมารดาบดา ใหปฏบตบารงทานเปนบญกศล ใหเคารพนบถอพระอรยบคคล

พระอรยเจา หรอกลาวรวม ๆ วาใหนบถอพระ การใหทานแกทานเปนบญเปนกศล อนง สมมาทฐได

ชแจงวา บางคนไมเขาใจ บางคนเขาใจ แตฉวยโอกาสกลาวบดเบอนคาสงสอนขององคพระบรมคร

เชนเมอไดยนพระองคตรสวา “สงขารทงหลายไมเทยง สงขารทงหลายเปนทกข ธรรมทงหลายเปน

อนตตา” กกลาววา เพราะตรสดงนน จงไมมสตวบคคลตวตนเราเขา จงไมมบคคลระดบตาง ๆ ทนบ

ถอกน ตลอดถงไมมใครเปนพอแมเปนลกเปนตน ดงเขาหาทฐหรอลทธทผดตามทประสงคจะดงไป

อนทจรงองคพระบรมครทรงสอนใหปฏบตโดยชอบในสจจะ ๒ อยาง คอ โลกสจจะหรอสมมตสจจะ กบ ปรมตถสจจะ โลกสจจะหรอสมมตสจจะนน คอสจจะตามทรกนนบถอกน

ทางโลกตาง ๆ เชนความเปนมารดาบดาบตรธดา ความเปนบคคล ความเปนเจาของทรพยสมบต

ความสบสกลเชอสายเปนตน ฉะนนจงตรสใหเวนจากการฆาทารายชวตรางกายกน เปนการรบรอง

วามสตวบคคลตวตน ใหเวนจากการลก เปนการรบรองวามความเปนเจาของในทรพยสมบต เทากบ

รบรองวามเรามของเรา ใหเวนจากประพฤตผดในทางกาม เปนการรบรองวงศตระกลเชอสายเปนตน

พระพทธศาสนาจงมไดปฏเสธสจจะดงกลาว แตรบรองวาเปนสจจะคอเปนจรงอยางหนง ๆ ซง

จะตองปฏบตตอกนโดยชอบ

แมสามารถปฏบตโดยชอบไดในสจจะดงกลาว กจะไดรบพรทเกดจากกรรมของตนเอง อนเปนพรท

ศกดสทธเหนอพรทจะไดรบจากการใหของผอ น

สมมาทฐ (ตอ)

ในการปฏบตตอกนโดยชอบตามโลกสจจะหรอสมมตสจจะนน สมมาทฐไดชแจงตอไปวา

๘๐

องคพระบรมครไดตรสใหคนทว ๆ ไปรกษาศล ๕ และประพฤตธรรม ๕ ประการทคกน คอ

๑ เวนจากการฆาสตว

๒ เวนจากการลก

๓ เวนจากประพฤตผดทางกาม คอเปนช

๔ เวนจากพดเทจหลอกลวง

๕ เวนจากดมนาเมายาเมา

นเปนศล ๕ และให

๑ มเมตตากรณา ประพฤตอนเคราะหเกอกล

๒ ประกอบสมมาอาชวะ เลยงชวตในทางทชอบ

๓ สนโดษยนดพอใจอยแตในภรยาสามของตน

๔ พดคาจรงทเปนประโยชน

๕ มสตรอบคอบ

นเปนธรรม เรยกวากลยาณธรรม (ธรรมทงาม) ๕ เปนคกนกบศล ๕ คอธรรมขอท ๑ กคกบศลขอท

๑ ดงนเปนตน

สมมาทฐไดอธบายใหเขาใจตอไปวา ศลธรรมเหลานเปนการรบรองโลกสจจะหรอสมมตสจจะทงนน คอรบรองวามสตวบคคลตวตนซงดารงชวตอยและใครกไมควรฆาใคร ไมควรทาราย

รางกายของใคร เพราะทกสตวบคคลตางกรกชวตของตน ไมปรารถนาใหใครมาทาราย จงควรคดถง

ใจเขาใจเราเปรยบเทยบกนดงน ฉะนนจะเปนการยตธรรมหรอ จะเปนการถกตองอยหรอ ทเมอตน

ไมอยากใหใครมาทารายตนแตตนกลบไปทารายผอ นสตวอน ควรจะมเมตตากรณาอนเคราะห

เกอกลกนตางหาก เพราะตนกอยากจะใหคนอนมเมตตากรณาในตน ฉะนน ตนกควรจะมเมตตา

กรณาตอผอ น ขอตอ ๆ ไปกเหมอนกน เมอรบรองวามสตวบคคล กรบรองความเปนเจาของใน

ทรพยสมบต รบรองเชอสายวงศตระกล รบรองวาจาทพดตอกนถงเรองตาง ๆ ตลอดถงรบรองความ

ครองตนอยดวยความไมประมาทขาดสต จงไดบญญตศลและธรรมขอตอ ๆ ไปโดยลาดบ โดย

อาศยหลกยตธรรมเชนเดยวกบคท ๑ คอ ตนประสงคจะใหคนอนคดตอตนทาตอตนฉนใด กควรคด

ตอคนอนทาตอคนอนฉนนนเหมอนกน

อกอยางหนง ศลและธรรมทคกนนตางองอาศยกน เมอปฏบตไปดวยกนยอมเปนการสะดวก คอ เมอ

เวนจากการฆา กควรอบรมเมตตากรณาใหมข นในจตใจและการกระทาดวย และเมอจตใจเตมไป

ดวยเมตตากรณา ปราศจากโทสะพยาบาทแลว กจะฆาจะทารายใครไมไดอยเอง จะเรยกวาเกดเปน

ศลขนโดยอตโนมตกได เมอเวนจากการลก กควรประกอบอาชพโดยชอบ ถาเกยจครานไมประกอบ

อาชพทชอบ จะไดทรพยมาจบจายใชสอยเลยงตนและครอบครวจากทไหน กจะตองลกขโมยเขา

แตขยนหมนเพยรประกอบอาชพทชอบ จะมทรพยสนเกดขน ไมจาตองไปลกขโมยใคร เมอเวนจาก

ความเปนชในทางผด และมความยนดอยเฉพาะในคครองของตน กจะไมคดไปยงเกยวกบใครอนให

เปนทเดอดรอน เมอเวนจากพดเทจ และพดแตความจรงทเปนประโยชนตาง ๆ รกษาสจจะรกษา

สญญาทใหไวตอกน กไมตองการจะพดเทจหลอกลวงใครใหเสยประโยชน เมอเวนจากนาเมาและ

หมนหดอบรมความมสต รกความมสต กจะเกลยดนาเมาไปเอง

เมอปฏบตศลและธรรมคทองอาศยกนไปดวยกนเชนน การเบยดเบยนกนกจะไมเกดขน ความสข

สงบกจะตามมา สมดงความปรารถนาของทกคนทไมตองการมความทกข ความเดอดรอน ความถก

เบยดเบยน

๘๑

สมมาทฐ (ตอ)

สมมาทฐ ยงไดชแจงตอไปวา องคพระบรมครทรงแสดงธรรมทางปรมตถสจจะ คอ ความ

จรงทมเนอความอยางละเอยดลกซงยง ดงทแสดงขนธ ๕ วาเปนอนตตา มใชตวตน คอแสดงวา

กอนกายและใจอนน ทแบงออกเปน ๕ กอง ไดแกกองรป กองเวทนา (ความรสกเปนสข ทกข หรอ

กลาง ๆ ไมทกขไมสขตาง ๆ) กองสญญา (ความจาหมาย) กองสงขาร (ความคดปรงแตงตาง ๆ)

กองวญญาณ (ความรสกเหนไดยนเปนตน) รวมกนเปนกายและใจทมชวตครองอยน เปนสงทไม

เทยง เปนทกข ตองแปรปรวนเปลยนแปลงไป เพราะตองเปนไปเพออาพาธ คอตองถกเบยดเบยน

ใหทรดโทรม ใหเจบ จนถงใหแตกสลายดวยความแก เจบ ตาย นบจาเดมแตเกดเปนตนมา จงเปน

อนตตา มใชตวตน ไมควรทใคร ๆ จะเหนจะยดถอวาเปนของเรา เราเปน หรอเปนตวตนของเรา

หรอทรงแสดงโดยทานองวา รางกายนสกแตวาเปนธาต คอดนนาไฟลมประกอบกนเขา มใชสตว

บคคล ตวตน เรา เขา ทรงสอนดงนกเพอใหผทตองการความพนทกขพจารณาใหรตามเปนจรงเพอ

ละอวชชา (ความไมรในสจจะ) ตณหา (ความดนรนทะยานอยาก) อปาทาน (ความยดถอสงทงปวง

ในโลก) เพราะพระองคไดตรสรสจจะวา ทกขนนเกดจากตณหา ดบตณหาเสยได จงดบทกข แม

เชนน กเปนขอปฏบตทางจตใจ ในทางกาย หรอทางสงคม กตองปฏบตตามควรแกโลกสจจะหรอ

สมมตสจจะ เหมอนอยางมสตวบคคลตวตนเราเขา พระบรมครและพระอรหนตสาวกกทรงปฏบตตอ

บคคลตาง ๆ ตามควรแกฐานะ ทรงบญญตพระวนยใหพระภกษสงฆปฏบต พระวนยนนเปนศลอยาง

ละเอยด รวมทงศล ๕ นนดวย แตมอกมากมายนก ลวนเกยวแกการทจะตองถอนนถอน ดคลายกบม

ความเปนเจาของ เปนของตวของตน คลายกบมทฐมานะตาง ๆ มากมาย ลวนเปนขอปฏบตทาง

กายและวาจาทเกยวของกนเอง และเกยวของกบคนทวไปในโลก ทาใหเหนวา พระภกษสงฆนน

เปนคณะบคคลอกจาพวกหนงทแยกตวออกไปจากโลก มความประพฤตปฏบตทละเอยดประณต

ออกไป ซงดอกแงหนงกคลายกบมอปาทานความยดถอมาก แมพระภกษซงเปนพระอรหนตกตอง

ปฏบตตามพระวนย ตองทาอโบสถสงฆกรรมฟงพระปาฏโมกขทก ๑๕ วน

ฉะนน ศลทกอยางจงเกยวแกสมมตสจจะหรอโลกสจจะ เปนขอปฏบตทางกายวาจาตามทโลกถอวา

ดงามตามเหตผล องคพระบรมครเองกไดทรงปฏบตในพทธวนยซงยงละเอยดประณตไปกวาสาวก

วนยททรงบญญตข น ทรงปฏบตสนองพระคณพระพทธบดามารดาเหมอนอยางคนมความกตญ

กตเวททงปวง ทกคนจงควรรและปฏบตธรรมขององคพระบรมครใหถกตอง ทางจตใจเมอ

มงปรมตถสจจะกปฏบตไป สวนทางกายหรอทางสงคมกตองปฏบตตามศลตามวนยอนตงอยบนมล

ฐานของโลกสจจะหรอสมมตสจจะ ซงจะตองถอนนถอนในทางทเวนเบยดเบยนกน ในทางทเปน

ความประพฤตดงามนาดนาชม

การรและปฏบตธรรมขององคพระบรมครใหถกตองเปนการบรหารจตโดยตรง ซงจะใหผลเปน

ความสข ความงดงาม แกจตใจผปฏบตทกคน ตามควรแกความปฏบต

ทฐ ๒

ชาวจตตนครเมอไดฟงคาอธบายจากสมมาทฐ กกลบมาเชอถอยคาของสมมาทฐกนเปนอนมาก

เพราะเหนวาเปนถอยคาทมเหตผล พากนเชอในบาปบญคณโทษ พากนเชอในเหตและผลตามหลก

ของกรรม และพากนเชอวามกรรมมผลของกรรม มคนดคนชว ตลอดถงมพระอรยะอยในโลก ทงม

๘๒

โลกนโลกหนา เหมอนอยางมวนนวนหนา มารดาบดาเปนผมคณแกบตรธดา บรรดาผทใหอปการะ

อน ๆ ทงปวงกเปนผมคณแกผรบอปการะ มารดาบดาจงพากนเลยงดอปการะบตรธดาดวยความ

เมตตากรณาเปนอนด และบรรดาผมหนาทควรใหอปการะทงผทสามารถใหอปการะทงหลาย กพา

กนใหอปการะแกคนทควรรบอปการะทงปวงดวยความเอนดกรณา ฝายบตรธดาและผรบอปการะทง

ปวงกพากนมความกตญกตเวท คอรคณและตอบแทนคณดวยการทาความดตอบตาง ๆ จงพากน

อยเปนสขสมบรณขน

ฝายสมทยกบอาสวะและพรรคพวกเมอเหนการณแปรผนไปดงนน กไมพอใจ จงสงมจฉาทฐและ

พรรคพวกใหเรงปฏบตงานทางจตวทยาใหสขมยงข น เพราะตามทสมมาทฐชกจงไปนนเปนเรอง

พน ๆ ตน ๆ ถงสมมาทฐจะไมมาชกจงแนะนาอะไร คนโดยมากกเหนกนอยแลว มจฉาทฐจงสงสหายคหนงเขาไปสจตตนคร สหายคนนคนหนงชอสสสตะหรอนายเทยง อกคนหนงชอ

อจเฉทะหรอนายสญ พวกนกธรรมมกเรยกกนวา สสสตทฐ และอจเฉททฐ แตเรยกกนเปนคาไทย ๆ

วานายเทยงและนายสญกได คนตามชอขดกนตรงกนขาม นาจะคบกนเปนเพอนไมได แตกคบกน

เปนเพอนไดอยางสนทชนดทเรยกวาเพอนคหกนทเดยว ทงนเพราะตางกเปนพวกมจฉาทฐดวยกน

นายเทยงเขาไปแสดงวา ทก ๆ คนจงอยากลวสญ ไมมความสญแหงทก ๆ สงทเปนธาต ชวต

รางกายนประกอบขนดวยธาต ๒ สวน คอ รปธาต ทเปนวตถ และอตตธาต ทเปนอตตา หรออาตมน

ตวตนชนใน รปธาตนนมาปรงกนประกอบเปนรางกายตงแตเกดจนตาย แลวความประกอบกนก

แตกแยก รปธาตทงปวงแยกยายกนไปตามธาต ไมสญไปไหน อตตธาตชนในกไมสญ เมอยงไม

ตายอตตธาตกมอาศยอยในรางอนน เมอรางอนนแตกสลายดงกลาว อตตธาตกออกไปเกดใหมอก

เปนดงนเรอยไปเปนนรนดร ฉะนนจงไมมความดบชาตดบภพ ดงทเรยกวานพพาน ดงนน ในปจจบน

นกมอตตาตวตน ครนรางกายแตกสลายทเรยกวาตาย กมอตตาไปเกดอก อตตานเปนสงเทยงยงยน

ทกคนจงมส งทเทยงยงยนอยดวยกนแลว เปนสงทไมตาย ไมเปนอนตรายดวยเหตอะไร ๆ ทงหมด

นายเทยงเทยวแนะนาชวนใหเชอดงน กเพอจะปฏเสธกรรมและผลของกรรมอยางลกซง ตลอดถง

นพพานตามทพระบรมครทรงสงสอน เพราะอตตธาตอยเหนอผลของกรรม และเกดไมสดสน

สาหรบผบรหารจตทงหลาย ควรเชอคาแนะนาชกจงของฝายสมมาทฐ จะไดผลเปนการบรหารจต

เปนความสขทย งข น ไมควรเชอคาแนะนาชกจงของฝายมจฉาทฐ เพราะจะไดผลเปนการทาระดบ

จตใหตาลง เปนความเศราหมอง วาวน หลงผด และเปนทกขมากนอยตามกาลงความเชอ

ทฐ ๒ (ตอ)

ชาวจตตนครเปนอนมากเชอนายเทยง แตกมคนคลางแคลงใจไมเชอวาจะมอะไรเทยงเหมอนอยาง

ทนายเทยงพด จงถงทของนายสญบาง นายสญเทยวพดชแจงวา มอตตาตวตนอยแตในปจจบนน

เทานน เมอรางกายนแตกสลายคอตาย กหมดกนแคน ไมมอะไรไปเกดอก ใครไมเชอลองผา

รางกายนพสจนดซวา มอะไรไปเกดอกหลงจากทตายไปแลว แมส งทเรยกวาวญญาณกเหมอนกน

มอยทไหน ใครเหนบางวาเวลาตายวญญาณลอยออกจากรางทตายแลวไป ถงสงทเรยกจตใจก

เหมอนกน ใครไดเคยเหน นอกจากความคดนกตรกตรองความรตาง ๆ สงเหลานเปนอาการของ

มนสมองมากกวา เมอสมองดสมองโปรง กรกคดอะไรไดด เมอสมองเสยสมองเสอม ความร

ความคดตาง ๆ กขดของ จงเปนเรองของสมอง เมอตายสมองหยดทางานกหยดรหยดคดทกอยาง

ดงทเรยกกนวาดบจต กคอดบความรความคดไดแกดบสมอง หรอสมองหยดทางานนนเอง ฉะนน

๘๓

เมอทกคนตายแลวกเปนอนขาดสญกนเทานน พดสน ๆ กคอตายสญ

คาของนายสญเปนทตองใจของคนบางจาพวก คอพวกทไมยอมเชออะไรนอกจากจะพสจนไดทาง

ประสาททง ๕ คอ ตา ห จมก ลน และกาย ดงทเรยกวาพวกพทธจรต หรอพวกนกปราชญท

ตองการจะเชอในเมอตองมเหตผล และสงทเรยกวาเหตผลนนคอเหตผลทางประสาทนนแหละ อก

พวกหนง คอพวกนกวทยาศาสตรในปจจบนบางพวก ทรบรองวาเปนจรงเฉพาะในสงทจะพสจนทาง

วทยาศาสตรไดเทานน เมอคนหาในรางกายของคนของสตวพบแตส งทเปอยเนาทงอยในโลกน

เทานน ไมพบอะไรไปเกดทไหนกลงเอาวาตายสญ รวมความวา จาพวกทถอวาจะตองรทาง

ประสาท ๕ ของตนไดจงจะรบรอง หรอพวกทถอวาจะตองพสจนไดทางวทยาศาสตรจงจะรบรอง

ทง ๒ จาพวกเหลานกคอพวกทถอทางวตถและถอเทาทตนรเทานนเปนเกณฑ ออกจะเปนพวกท

เรยกกนในปจจบนวาพวกปญญาชน นายสญดจะไดบคคลจาพวกนมาเปนสาวกอยไมนอย

เมอนายสญชกชวนใหเชอวาตายสญไดกกลาวชกชวนใหเหนตอไปอกวา อยามวไปหลงทาดดวย

มงสวรรคในชาตหนา อยามวไปหลงกลวบาปดวยกลวจะไปตกนรกในชาตหนาเชนเดยวกน เพราะ

ไมมชาตหนาไหนอกแลว ไมตองไปคานงถงสงทเรยกวาบาปหรอบญตามทสอนในศาสนา ให

คานงถงความสขในชวตนเปนสาคญ บารงชวตใหมความสขในโลกนนแหละใหเตมท ไมตองคด

อะไรใหมากใหไกล ไมตองรบผดชอบตอกรรมอะไรเกนไปกวาชาตน หากจะตองรบผดชอบกแคใน

ชวตนเทานน เมอทาอะไรผดกจงฉลาดหลบเลยงความผด แมจะไมไดทาชอบอะไรกจงพยายาม

อางเอามา นายสญจะพยายามชกชวนใหเหนในทางไมกลวบาปกรรมอะไร เพราะเมอตายสญเสย

อยางเดยวกตดปญหาตาง ๆ ไดเปนอนมาก จะทาชวเทาไร หรอจะทาดเทาไร ตายแลวกสญหมด

เทานน

บรรดาผมาบรหารจตทงหลาย ควรทาความเขาใจใหเกดขนวา ความเชอของผใดไมอาจทาให สจจะใหเปนอนไปได ทนายเทยงสอนกตาม หรอทนายสญสอนกตาม เมอไมตรงตามสจจะ ก

ตองไมเปนสจจะ ไมวาจะมผเชอตามมากนอยเพยงใดกตาม กเปนสจจะไปไมได เพอทจะศกษาให

รวาสจจะมวาอยางไร กตองศกษาพระพทธศาสนา พระสมมาสมพทธเจาตรสรสจจะทงปวง และ

ทรงแสดงไวเปนพระพทธศาสนา ดวยทรงมพระกรณาตอสตวโลกยงนก

ทฐ ๑๐

สมทยกบคอาสวะไดสงสมนทงหลายเขาไปคมใจชาวจตตนคร สงมจฉาทฐเขาไปชกชวนใหพากน

เหนผด จนถงไดสงนายเทยงกบนายสญเขาไปชกชวนใหเกดความเหนแยกกนออกไปเปน

ความเหนวา เทยง หรอขาดสญ นอกจากนยงไดสงพรรคพวกของคนทงสองนนอก ๑๐ คน เขาไป

ชกนาความเหนไปในทางตาง ๆ ทง ๑๐ คนนนมชอเรยกยากสกหนอย คอเรยกชอวา “อนตคาหก

ทฐ ความเหนอนถอเอาทสด คอแลนไปถงทสดในทางหนง ๆ” ไดแกความเหนวา

๑ โลกเทยง

๒ โลกไมเทยง

๓ โลกมทสด

๔ โลกไมมทสด

๕ ชพกอนนน สรระกอนนน

๘๔

๖ ชพเปนอน สรระกเปนอน

๗ ตถาคตเบองหนาแตตายแลวยอมเปนอก (เกดอก)

๘ ตถาคตเบองหนาแตตายแลวยอมไมเปนอก

๙ ตถาคตเบองหนาแตตายแลวยอมเปนอกกม ยอมไมเปนอกกม

๑๐ ตถาคตเบองหนาแตตายแลวยอมเปนอกหามได ยอมไมเปนอกกหามได

ทง ๑๐ คนนเทยวแสดงชกชวนใหชาวจตตนครเชอไปตาม ใชคาพดทเรยกวา “วาทศลป” ตาง ๆ

ยกเหตผลแวดลอมตาง ๆ ใหผฟงเกดความทงในใจและยอมเชอตาม ความเหนทง ๑๐ นจดเปน ๕

ค แตละคขดกนตรงกนขาม แตรวมเปนพวกเดยวกนได เพราะเปนพวกมจฉาทฐกกเดยวกน และ

เพอจะจบใจของคนทงปวงไวใหหมด จงออกแสดงนยตาง ๆ กนออกไป สดแตใครจะตดในกระแส

ไหน ตงตนแตจงใจใหเหนวาโลกนเทยงนะ โอกาสโลกคอพนพภพนกเทยงแท สงขารโลก คอสง

ผสมปรงแตงทงหลายกเทยงแท เพราะตองปรงแตงกนอยไมหยดหยอน สตวโลก คอหมสตว

ทงหลายกเทยงแท ยอมดารงอยนรนดร ทข นชอวาโลกดงกลาวเปนสงเทยงทงนน ชาวจตตนครพา

กนเชอในฝายนกมาก ทไมเชอกม จงจงใจอกอยางหนงวา โลกไมเทยงเลยนะ บรรยายในทาง

ตรงกนขาม กไดใจของคนทไมเชอในประการแรกมานบถอ

นอกจากนยงกลาวชกนาใหเปนนกคดนกเชอทย งข นไปอกวา “โลกมทสด โลกไมมทสด” เพราะก

นาคดเหมอนกนวาโลกจะมทสดหรอไม นาจะมคนเชอแตกความเหนกน จงสงมจฉาทฐไปแสดงไว

ทง ๒ ทาง มองดเขามาในตนกเกดปญหาอกเหมอนกนวา “ชพกอนนนสรระกอนนน หรอวา ชพก

อนอนสรระกอนอน” เปนปญหาสองแงสองมม จงสงมจฉาทฐไปแสดงไวทง ๒ ทางเหมอนกน ทง

ยงมปญหาเกยวกบองคพระตถาคตซงเปนองคพระศาสดาของโลก วาจะทรงเกดอกหรอหาไม หรอ

ไมใชทงสอง ทาใหชาวจตตนครแตกความเหนกนและทมเถยงกนวาความเหนของใครจะถก บาง

คนไดนาความเหนเหลานไปกราบทลถามองคพระบรมครกเคยม แตพระองคหาไดทรงตอบไม เพราะเปนสงไรประโยชน แมจะทรงตอบกไมทาใหใครดหรอชวได จะแกทกขรอนประการใดก

หาไดไม อนทจรงทง ๑๐ ประการนน กรวมเขาในจาพวกเทยงกบสญดงกลาวแลวนนเอง

การไมสนใจในสงไรประโยชน ทจะไมทาใหใครดหรอชวได ทจะไมเปนการแกทกขรอน แตสนใจ

ในสงมประโยชน ทจะทาใหใครดหรอชวได ทจะเปนการแกทกขรอนนเปนการบรหารจตโดยตรง ท

บรรดาผมาบรหารจตทงหลายควรพจารณาปฏบตอยางยง

เหตการณไมแนนอน

ฝายคบารมเหนสมทยและคอาสวะสงมจฉาทฐกบพรรคพวกเขาชกชวนชาวจตตนครใหมความเหน

ผดไขวเขวไปมากมายหลายอยาง ทงไดสงพรรคพวกเขายดครองใจคนไวอยางหนาแนน เชนพวก

โลโภ โทโส โมโห พวกอปกเลส ๑๖ พวกกเลสพนหาตณหารอยแปด คมทางสอสารไวทงชนนอก

ชนใน สงอารมณเขาไปโดยทางสอสารเหลาน สรางนทรรศการไตรภมอนวจตรตระการ ชกชวนให

ชาวจตตนครเทยวชมหลงวนเวยนหาทางออกไมได เปนการแสดงนทรรศการทไมมทไหนจะทาได

เสมอเหมอน แมคบารมจะไดขออนญาตนครสามสงศลและพรรคพวกเขามาชวยกอบก ทงสงเพม

เขามามากขน ศลกบพรรคพวกไดชวยตานทานตอสขบไลฝายอาสวะกบสมทยอยางไดผล ทาให

สมทยกบพรรคพวกซบเซาไปบาง แตกยงไมไดผลเดดขาด ยงผลดกนแพผลดกนชนะในทหลาย

จด ดงเชนทจดทวารของเมองทง ๓ คอกายทวาร วจทวาร มโนทวาร บางคราวหวโจกทง ๓ คอ

๘๕

โลโภโทโสโมโหยดได บางคราวศลกบหรโอตตปปะเปนตนยดได เมอหวโจกรายยดไดกเปดประต

ใหพวกทจรตมจฉาชพตาง ๆ เขามา แตปดมใหสจรตตาง ๆ เขามา เมอฝายศลยดไดกเปดประตรบ

พวกสจรตสมมาชพตาง ๆ แตปดมใหพวกทจรตมจฉาชพเขา

ทางระบบสอสารกเชนเดยวกน เมอพวกกเลสรายตาง ๆ ยดไดกสงอารมณปนเขามาคอ เชนท

เรยกวา “กามคณารมณ” ซงเขามายวยวนชาวจตตนครใหหลงใหล เหนเปนเรองราวจรงจงดงด

ภาพยนตร กอใหเกดนวรณทง ๕ ขนครอบงา เมอฝายคบารมยดไดกสงอารมณอกประเภทหนง

ดงทเรยกวา “อารมณกรรมฐาน” ซงเขามาระงบดบนวรณดงกลาว นบวาไดตอสกนกระชนชดเขา

มาถงนวาสสถานแหงนครสาม

แตคอาสวะกยงสงพวกมจฉาทฐตาง ๆ สงอยางหยาบเขามากอน ครนคบารมสงสมมาทฐเขามาแก

กเปนการไดชวยชาวจตตนครใหพนจากมจฉาทฐชนดทนากลว ทเปนภยอนตรายอยางรายแรง

สมทยและคอาสวะกหาไดหยดยงไม ยงไดสงมจฉาทฐทละเอยดกวา ดงทเรยกวานายเทยงนายสญ

และอกชดหนงซ งมอย ๑๐ ดวยกนเขามา ซงอนทจรงกเปนสมนของนายเทยงนายสญทงสองนน

แหละ ยงใหเกดผล คอแมชาวจตตนครจะกลบมาเปนฝายสมมาทฐ เชอในกรรมและผลของกรรม

เปนตน แตกยงเรรวนไมแนนอน และนอกจากน คอาสวะกบพวกซงเปนพวกชนในดวยกนกยงยด

นวาสสถานชนในสวนหนงของนครสามไดอยอยางมนคง คบารมจงเหนวาจาจะตองหาทางปฏบต

ปราบปรามคอาสวะกบสมทยและพรรคพวกใหเดดขาด ไมเชนนนเหตการณกเปนอนยต คอไม

แนนอน

กลาวอกอยางกคอ คบารมหรอฝายสรางสรรคความดเหนวา ถาไมสามารถทาลายคอาสวะหรอฝายสรางสรรคความชว ใหพายแพถอยพนออกจากใจใหไดอยางสนเชง ใจกจะตองไมแนนอน เดยวดเดยวราย เดยวรกทาบญเดยวรกทาบาป เดยวนยมชอบเดยวนยมผด กลบไป

กลบมาอยนนเอง เหมอนดงทสามญชนทวไปเปนกนอยเปนธรรมดา

บรรดาผมาบรหารจต คอผทกาลงพยายามจะสรางสรรคความดขนใหมาก ขณะเดยวกนพยายามจะ

ถอดถอนความชวใหนอยลง ทาไดผลเพยงใด ความกลบไปกลบมาของใจกจะนอยลงเพยงนน จะด

มากกวาราย จะรกทาบญมากกวารกทาบาป จะนยมชอบมากกวานยมผด ความกลบไปกลบมา

วนวายของใจดงกลาวลดนอยลงเพยงใด ความสงบมนคงดวยความดกจะมยงข นเพยงนน

ธรรมขนธ

การรณรงคระหวางคบารมกบคอาสวะและสมทย ซงตลอดเวลาปรากฏผลไมแนนอน คอผลดกนเปน

ฝายแพฝายชนะเรอยมา เปนเหตใหคบารมเหนวาจาจะตองหาทางปราบปรามคอาสวะกบสมทยและ

พรรคพวกใหเดดขาด ไมเชนนน เหตการณกเปนอนยต คอไมแนนอน

ฝายคบารมครนไดดารตรตรองอยวา จะปราบคอาสวะกบสมทยลงไดดวยประการไร กระลกขนไดถง

ธรรมขนธทงปวงขององคพระบรมคร ซงเปนกองทพอนทรงพลงยงใหญทสด สจจะทงปวงได รวมอยในธรรมขนธ คลายกบตนไม ภเขา บานเมอง ปาดงพงไพร ตลอดถงมนษยและสตว

ดรจฉานทงหลาย รวมอยบนพนแผนปฐพนทงส น อนทจรง ศลกบพรรคพวกกเปนสวนหนงของ

ธรรมขนธ ซงองคพระบรมครไดทรงอนญาตใหสงเขาไปสจตตนคร ธรรมขนธนมจาแนกเปนกองเปน

๘๖

เหลาตาง ๆ กน เชน จาแนกออกเปนแปดหมนสพนธรรมขนธ แบงจานวนออกตามปฏกทง ๓ ดงน

วนยปฏก สองหมนหนงพนธรรมขนธ สตตนตปฏก สองหมนหนงพนธรรมขนธ อภธรรมปฏก สหมน

สองพนธรรมขนธ เทากบแบงออกเปน ๓ เหลา บางทกแบงออกเปน ๕ ธรรมขนธ คอ สลขนธ กอง

ศล สมาธขนธ กองสมาธ ปญญาขนธ กองปญญา วมตตขนธ กองวมต วมตตญาณทสสนขนธ กอง

ญาณทสสนะ (ความรความเหน) ในวมตต ทแบงเปน ๕ น เปนการแบงโดยยอตามประเภทของ

ธรรม คลายกบแบงกองทพของชาตออกเปน ๓ คอ กองทพบก กองทพเรอ กองทพอากาศ แตละ

กองทพกมจานวนทหารประจาการมากมาย เหมอนดงจานวนแปดหมนสพนธรรมขนธนน

คบารมระลกถงธรรมทองคพระบรมครทรงสงสอน กไดเหนวามปรยายคอนยตาง ๆ บางคราวทรง

แสดงเพยงขอเดยว เทากบธรรมขนธเดยว บางคราวสองขอ บางคราวสามขอ สขอ หาขอ หกขอ

เจดขอ แปดขอ เกาขอ สบขอ เปนตน บางคราวรวมเขาสามสบเจดขอ เชน “โพธปกขยธรรม ๓๗”

วาถงทรวมกนเขานจะมจานวนเทาไรกสดแตหมวดหมทสงกด เชน ศล ๒๒๗ อนหมายถงสกขาบท

ทมาในปาตโมกขของภกษ ทาไมจงไดแบงจานวนไวตาง ๆ กนดงน คบารมไดพจารณาแลวก

มองเหนตระหนกวา ธรรมขนธจะมจานวนเทาไรสดแตความจาเปนทจะสงธรรมออกไปปราบปราม

สมทยและคอาสวะกบพรรคพวก เหมอนอยางเมอเกดโจรผรายขน บางรายกสงตารวจไปเพยงคน

เดยว บางคราวกสองคน สามคน สคน หาคนหรอยงกวา บางคราวตองสงกองทหารจานวนมาก

ออกไปปราบปรามตามความจาเปน ในการปราบปรามสมทยกบคอาสวะและพรรคพวกกเชนเดยวกน

เมอมเรองทพวกนกอขนกสงธรรมออกปราบตามควรแกเหต บางคราวขอเดยวกพอระงบเหต บาง

คราวกสองขอหรอหลายขอ สดแตวาจะระงบเหตไดอยางไร ฉะนนเมอประเมนเหตการณหลาย ๆ

คราวทเกดขน ซงองคพระบรมครไดทรงสงธรรมออกไประงบดบเหตการณตามความเหมาะสมของ

แตละครงคราว จงไดธรรมตางขอตางประการกนมากมาย

คบารมครนตรองเหนความประจกษดงน กยงซาบซงในพระธรรมคณซงทรงกาลงไมมประมาณ ไมม

จานวน อาจจะจาแนกวาเทาไร ๆ กได แตไมมหมดสน เชนวามใชวาจะหมดสนเพยงแปดหมนสพน

เทานน อกกส หมนแปดพนกไมหมดสน จาเปนทจะสงออกไประงบเหตการณเทาใด กสงออกไปได

เทานนทนท แลวกกลบมารวมกาลงเปนอนหนงอนเดยว

กองทพใดไมมกาลงเสมอเหมอนกองทพธรรม ผไมปรารถนาความพายแพในชวตจงตองศกษา

ธรรม อบรมธรรม ปฏบตธรรม ใหเกดกองทพธรรมขนในตน จกไดมชยชานะในชวตยงยนอยางยง

กองทพใหญมรรค

คบารมไดตรองเหนความทรงกาลงอนไมมประมาณแหงธรรม มความมนใจไมหวนไหว วาจะตอง

ปราบคอาสวะและสมทยลงไดแนนอน จงไดตรวจดกาลงทสงเขาประจาไวในจตตนครโดยลาดบ

มาแลว คอ ศล หร โอตตปปะ อนทรยสงวร สตสมปชญญะ สนโดษ การชาระจตจากนวรณหา และ

สมมาทฐผแกความเหนผดตาง ๆ เปนตน กาลงตาง ๆ เหลานกไดเขาตงมนอยในจตตนครตาม

สมควรแลว ยากทสมทยกบพรรคพวกจะทาลายขบไลออกไปได ทงนครสามเองกรบรองใหอาศย

อยในจตตนครเปนการถาวรแลว และเรมมศรทธาเลอมใสในองคพระบรมคร คบารมกมโอกาสเขา

พบสนทนาหารอกจการตาง ๆ บอย ๆ ไมนอยกวาคอาสวะหรออาจจะมากกวา

ครนไดตรองเหนดงนนไดดารวาควรจะสงอปปนาสมาธและญาณทสสนะ หรอทมนาม

๘๗

เรยกกนโดยมากวา “สมถ-วปสสนา” เขาไปได แตกไดคดวา ควรจะจดรวมกาลงทสงเขาไปแลว

และทจะสงเขาไปอก ใหเปนหมวดหมเหมอนอยางการจดกองทพของชาต การทจะปลอยใหกระจด

กระจายกนอยโดยขาดการประสานงานกน กจะออนกาลง ไมเขมแขง จงไดกราบทลความดารนแด

องคพระบรมคร พระพทธองคไดทรงมพระมหากรณาตรสอนสาสนใหรวมกาลงเปน “มรรคมองค ๘”

เทากบรวมกาลงเขาเปนกองทพใหญอนเดยว แตประกอบดวยกองทพทสงกดอยดวย ๘ กองทพ

ไดแก สมมาทฐ ความเหนชอบ ๑ สมมาสงกปปะ ความดารชอบ ๑ สมมาวาจา เจรจรชอบ ๑

สมมากมมนตะ การงานชอบ ๑ สมมาอาชวะ เลยงชวตชอบ ๑ สมมาวายามะ ความเพยรชอบ ๑

สมมาสต ระลกชอบ ๑ สมมาสมาธ ตงใจมนชอบ ๑ และไดตรสสอนวธตอสตาง ๆ ซงจะตองจด

กาลงออกไปในรปตาง ๆ เปนกองใหญบางเลกบาง คลายกบกลยทธหรอยทธวธของทหาร แตละ

ยทธวธมแบบลกษณะและชอเรยกตาง ๆ เชน สตปฏฐาน ๔ สมมปปธาน ๔ อทธบาท ๔ อนทรย ๕

พละ ๕ โพชฌงค ๗ และมรรคมองค ๘ นเอง ทกวธเหลานรวมกนเขาเรยกวา โพธปกขยธรรม ๓๗

ประการ

จะใชวธไหนอยางไรสดแตขาศกทจะปราบปราม แตกาลงทจะปราบปรามไดผลดทสดนน ตองเปน

กาลงสามคค เชนมรรคมองค ๘ กตองเปน “มรรคสมงค” คอมรรคสามคคนนเอง เมอสามคคกน

อยางละเอยดประณต อยางปรมาณ จะมกาลงมหาศาล ปราบปรามอาสวะสมทยไดหมดสนใน

ชวขณะจตเดยวเทานน นกถงระเบดปรมาณ เมอระเบดขน กมพลงทาลายสงทงปวงภายในรศม

พนาศไปชวแวบเดยวเทานน พลงแหงมรรคสมงคแรงและเรวกวานน แตเปนพลงททาลายความชว

ถงถอนราก ทาใหเปน “ขณาสวะ” ผส นอาสวะ เปนผบรสทธส นเชง

ธรรมของพระพทธองคทรงคณ ทรงพลง มหศจรรยถงเพยงน บรรดาผเชญธรรมของพระพทธองค

ไปใช ยอมไดประจกษผลดวยตนเอง ยอมควรราลกถงพระกรณาคณทโปรดประทานธรรมไวเปน

เครองปราบอธรรมคอความชว โดยเฉพาะความชวในใจตน ทจะปราบดวยอะไรอนนอกจากดวย

ธรรมหาไดไม

กองทพใหญสงโยชน

ฝายสมทยกบคอาสวะไดสงเกตเหนความรวมพลงกนอยางผดสงเกตแหงฝายคบารม จงเหนความ

จาเปนวา จะตองรวมกาลงกนเปนกองทพใหญใหเขมแขง จะปลอยใหแยกกาลงกนไปอยางไมม

ระเบยบหาไดไม อนทจรงกาลงของฝายสมทยกมอยเปนอนมาก เชนพวกหวโจกตาง ๆ ตลอดถง

กเลสพนหาตณหารอยแปดเปนตน คอาสวะเองกยงมอาสวะทเปนพรรคพวกอกหลายคน ซงลวนแต

มอานาจพเศษตาง ๆ แตกปลอยใหกระจดกระจายกนอย ทาใหกาลงออน พวกคบารมจงได

แทรกแซงเขามาในจตตนครไดมากยงข นทกท ทงดทาทจะสงกาลงเสรมและรวมกาลงกนให

เขมแขงขนอยางรวดเรว สมทยจงจดรวมกาลง จดเปนกองทพใหญขนเรยกวา “สงโยชน” แบง

ออกเปนกองทพนอย ๑๐ กอง คอ

๑ สกกายทฐ (ความเหนเปนเหตถออตตาตวตนในสกนธกาย)

๒ วจกจฉา (ความลงเลเปนเหตไมแนใจในปฏปทาเครองดาเนนของตน)

๓ สลพพตปรามาส (ความถอศลและวตรตาง ๆ ดวยความปรารถนาผลมลาภเปนตน หรอ

ดวยความเชอถอวาศกดสทธ)

๔ กามราคะ (ความตดใจดวยอานาจกเลสกาม เรยกแตเพยงราคะกม)

๘๘

๕ ปฏฆะ (ความกระทบกระทงแหงจต หรอความหงดหงด เรยกโทสะตรงทเดยวกม)

๖ รปราคะ (ความตดใจอยในรปธรรม เชนชอบใจในบคคลบางคนหรอในวตถบางสง หรอใน

รปฌาน)

๗ อรปราคะ (ความตดใจอยในอรปธรรม เชนในสขเวทนา หรอในอรปฌาน)

๘ มานะ (ความสาคญวายงมเรา)

๙ อทธจจะ (ความคดพลานเปนอนตรายแกสมาธ ตลอดถงความคดอะไรเพลนเกนไปกวา

เหต)

๑๐ อวชชา (ความไมรจรง ในสจจะทงหลาย)

สมทยไดจดกองทพสงโยชน ๑๐ นเปนกองทพใหญ ประกอบดวยกองกาลงตาง ๆ อกหลายกอง

แตกสงกดอยกบกองทพใหญเพอใหมการปกครองสงการกนไดทนทวงททงหมด เปนการผนกกาลง

กนอยางมระเบยบ คลายกบวธจดของฝายคบารม และเพอผนกกาลงใหเปนอนหนงอนเดยวกน

ยงข น ทงไดซกซอมกลวธทจะจดสงกาลงออกไปเผชญขาศกนอยหรอมากตามความจาเปน สมทย

กบคอาสวะกเขารวมในกองทพใหญดวย คอาสวะกระดมมตรสหายทงหมดเปนตนวา กามาสวะ

(กเลสเครองดองสนดานคอกาม) ภวาสวะ (เครองดองสนดานคอภพ) อวชชาสวะ (เครองดอง

สนดานคออวชชา) และอนสยโอฆะ โยคะ ทงหลาย สมทยกระดมมตรสหายเชนเดยวกน เชน

กามตณหา (อยากในกาม) ภวตณหา (อยากในความเปนนนเปนน) วภวตณหา (อยากในความไม

เปนนนเปนน คออยากใหส งหรอภาวะทไมชอบหมดสนไป) กบทงอปาทาน (ความยดถอ) กรรม

(กรรมททาอนจะสงผลในภพชาตทงหลาย) เปนตน สมทยไดตงใจแนวแนทจะไมทงจตตนคร จะยด

ไวตลอดไป เมอไดเหนกองทพสงโยชนทจดตงข น เปนกองทพใหญทมประสทธภาพ กมความอน

ใจวาจะรกษาจตตนครไวไดแนนอน

บรรดาผมาบรหารจตทงหลาย แมจนตนาการเหนกองทพสงโยชนในจตตนครวานาสะพงกลว

เพยงใด กพงเขาใจวาอานาจของความชว ของกเลส ในใจตนเอง นากลวเพยงนน พงอบรมบารม

คอประกอบกรรมดทกประการ ใหเปนกองทพธรรมทย งใหญ ทรงพลงจนถงอาจเอาชนะกเลสและ

ความชวทงปวงได อยางนอยกจะสามารถมความสขสงบไดพอสมควร

แมทพใหญของกองทพใหญท งสอง

ขณะทกองทพใหญทงสองฝายไดตงข นนน จตตนครกดเหมอนกาลงเจรญรงเรอง มกาลง

แสนยานภาพเหมอนอยางเปนมหาอานาจชนเอกในโลก เพราะมกองทพใหญถงสองกอง พรอมท

จะปราบปรามศตรหมปจจามตรใหพนาศ หรอทจะรกรานทกประเทศในโลกใหอยในอานาจ ดเปนท

นาสะพงกลวยงนก

จะกลาวถงแมทพใหญของกองทพใหญทงสอง มรรคบด เปนแมทพใหญของกองทพใหญมรรค

สวนสงโยชนบดเปนแมทพใหญของกองทพใหญสงโยชน คอาสวะกบสมทยสนบสนนสงโยชนบด

ชกนาใหเขาหาใกลชดสนทสนมกบนครสาม จนเปนทโปรดปราน เพราะสงโยชนบดกลาวหวานลอม

เปนทถกจตใจนครสาม สวนคบารมสนบสนนมรรคบด ชกนาใหเขาใกลชดนครสามเหมอนกน แต

มรรคบดเปนผมนสยพดตรง ๆ พดปดไมเปน ดกบอกวาด ชวกบอกวาชว ทแรกจงยงไมเปนทชอบ

ใจของนครสามมากนก แตตอมาเมอคณของมรรคมากขน ในขณะเดยวกนโทษของสงโยชนบดก

ปรากฏมากขน นครสามจงเรมพอใจและไววางใจมรรคบดมากขน ทงสองฝายจงอาจตงกองทพของ

๘๙

ตนขนในจตตนครได และพรอมทจะสงกาลงหนนมาเพมเตมไดทนทวงท

นครสามเองนนดเหมอนเปนผมอานาจเหนอกองทพทงสอง และกองทพทงสองเปนกองทพของ

นครสาม แตดอกทางหนงกเหมอนเปนผไมมอานาจ เพราะไมอาจจะขบไลฝายไหนใหออกไปจาก

จตตนครได ดวยเหตทไดยอมใหทงสองฝายตงกองทพขนในจตตนครได และทงสองฝายกไดตง

กองทพขนแลว ตางกมกาลงยดยนกนอย ชาวจตตนครทงปวงพากนวตกอยเงยบ ๆ วาจะเกดศก

กลางเมองขน แตบางพวกกพากนภมใจวาจตตนครกาลงรงเรองเปนมหาอานาจ มแสนยานภาพทจะ

ปราบปรามโลกทงหมดได ภมใจทงในตวแมทพใหญมรรคบดทงในตวแมทพใหญสงโยชนบด

ในขณะทจตตนครกาลงเจรญเตมท ถนนสายสาคญทงสสายกตรงราบเรยบเหมอนอยางถนน

คอนกรตชนหนงในบานเมองปจจบน มตนไมปลกสองขางถนนรมรน ระบบสอสารทงชนนอกชนในก

วองไวรวดเรว ครวเมอง ระบบทอตาง ๆ ระบบการคมนาคมการขนสงทางทอตาง ๆ ทวเมอง ก

สะดวกเรยบรอยไมมทตดขด นครสามกวองไวกระฉบกระเฉง และออกปรากฏ ณ จดเปนทบรรจบ

แหงถนนสแพรงเปนครงคราว บางคราวกออกมาปรากฏพรอมคอาสวะ สมทย และสงโยชนบด นคร

สามจะมรางกายปรากฏเปนสดาหรอแดงหรอเขยว บางคราวกออกมาปรากฏพรอมกบคบารมและ

มรรคบด นครสามจะมรางกายขาวผองสะอาด นอกจากนเปนทนาประหลาดทชาวจตตนครทงสอง

เพศตางพากนเหนนครสามวาเปนเพศเดยวกนกบตน ทจรงกไมใชของแปลก ใครเปนหญงกตองวา

ใจของตนเปนหญง ใครเปนชายกตองวาใจของตนเปนชายนนเอง

คอาสวะและสมทย เปนพลเมองฝายชว ฝายสกปรก ผคบคาสมาคมสนทสนมดวยจงพลอยเปรอะ

เปอนความสกปรกไปดวย เชนนครสามเมอปรากฏพรอมกบคอาสวะ สมทย และสงโยชนบด จงมผว

กายสกปรก เปนสดาหรอแดงหรอเขยว แตเมอปรากฏพรอมคบารมและมรรคบดซ งเปนพลเมองฝาย

ด ฝายสะอาดบรสทธ นครสามจงมผวกายขาวผองสะอาด เหนความบรสทธสะอาดกบความสกปรก

โสมมแตกตางกนชดเจนเชนน บรรดาผมาบรหารจตทงหลายลวนตองการปรารถนาความสะอาด

บรสทธ ซงจกสมปรารถนาไดดวยการพยายามปลกกายปลกใจใหพนจากความสกปรกโสมมของคอาสวะกบสมทย ขณะเดยวกนพยายามเขาใกลชดคบารมใหสมาเสมอมากทสด ผล

ทบงเกดขนจกเปนความผองใสตามควรแกความปฏบต

ภเขาวงแหวน

ขณะทจตตนครกาลงเจรญเตมท ทงความคบขนเกยวกบกองทพใหญของทงสองฝายกมเตมทดวย

เหมอนกน แตตางกคมเชงกนอย มกระทบกระทงกนประปราย เพราะทงสองฝายตางกระมดระวง ยง

ไมกอสงครามกนขน ตางพยายามทจะเอาชนะใจของนครสาม ชาวจตตนครสวนใหญจงมองไมเหน

ความตงเครยดคบขน มองเหนแตความเจรญสมบรณตาง ๆ และพากนรนเรงยนดสนกสนาน นคร

สามกไดออกมารวมความสนกสนานรนเรงทตรงจดรวมของทางสแพรงของเมองอยเนอง ๆ

ในขณะทพากนรนเรงบนเทงใจอยนน นอยคนจะไดสงเกตเหนสงทแปลกปรากฏขนในทสด

ลกตา หางไกลจากจตตนคร แตส งทแปลกนเมอมองออกไปจากจตตนคร จะพบโดยรอบทงสทศ

มองดคลายกบเปนภเขาใหญเหนไกลลบ ๆ แตโผลข นเปนเทอกยาว วงรอบโอบจตตนครไวทกทศ

แตเดมมามองไมเหนมภเขา เหนเปนทราบรอบไปหมด และเรยบไปไกลสดลกหลกตาทวทกทศ

เชนเดยวกน แตวาบดนทองฟาทเคยมองเหนโลง ๆ โดยรอบนนไดเปนทไมโลงเสยแลว ไดม

เทอกเขาโผลขนมาโดยรอบแทน นบวาเปนนครทแปลกประหลาดกวานครอน ๆ ในโลก ทแรกชาว

๙๐

จตตนครกมไดสนใจ มวแตเพลดเพลนในความเจรญสวยงามของจตตนคร และตนเตนใน

แสนยานภาพของจตตนครดงกลาวดวย และภเขาวงแหวนรอบจตตนครนนกปรากฏอยหางมาก

เหลอเกน มองเหนอยลบ ๆ สดลกตา ทงกดตาเตยนดเดยว มองเหนเขยว ๆ เปนวงลอมเมองอย

แสนไกล ทาใหตนเตนวาจะเปนวงรศมของจตตนคร เหมอนอยางรศมของพระจนทรเมอทรงกลด

ซงทกคนคงเคยเหนวามรศมเปนวงลอมดวงอยางสวยงาม ชาวจตตนครจงไดเกดสนใจพากนด ท

แรกกสงสยวาเปนอะไร และปรากฏขนมาอยางไร แตเมอคดวาวงแหวนลอมเมองอนมหมานทจะ

เปนวงรศมของเมอง แสดงวาบญวาสนาของเมองไดเจรญถงขดสงสด จงเกดมรศมเปนวงลอมอยาง

พระจนทรทรงกลด กยงยนดปรดาพากนชมเมองและตนเอง วาเปนทหนงในโลก

ครนนานวนเขา ส งทมองเหนเปนวงรศมสเขยวคลายมรกตทลอมเมองอยโดยรอบไกลลบนน ด

เหมอนเลอนใกลจตตนครเขามาโดยรอบ และดจะคอย ๆ สงขน ทงคอย ๆ ปรากฏชดเจนขนวาเปน

ภเขาหนลวนจรง ๆ วงลอมจตตนครอยโดยรอบ มใชเปนวงรศมของพระจนทร ภเขาวงนกเปนสง

แปลกประหลาดทสดอกเหมอนกน เพราะวาเปนสงทเคลอนทไดคลายกบสตวบคคล ตางแตคอย ๆ

เคลอนเขามา เหมอนอยางกระชบวงลอมใหใกลแคบเขาทกท ยงใกลกยงสงเงอมงาชดเจนขน

จตตนครไดกลายเปนเมองทมภเขามหมาคอย ๆ กลงเขามาหาทงสทศโดยรอบ

ความแปลกประหลาดเหลอเชอมอยไมเพยงแตในจตตนครเทานน ในชวตของเราทกคนกมอย ได

พบอย แตผไมบรหารจตจกไมเขาใจ ผบรหารจตเทานนทจกเขาใจ เพราะผบรหารจตคอผมงอบรม

ปญญาใหเหนทกสงทกอยางถกตองตามความเปนจรง กยอมจกเขาใจแมส งแปลกประหลาดทสด

ไดตามควรแกความปฏบต สามารถพาตนหลกพนภยของสงแปลกประหลาดนนได และสามารถ

ถอเอาประโยชนจากสงแปลกประหลาดไดดวย

เร มอาการแปรปรวนในจตตนคร

ในจตตนครเอง กเรมมอาการแปรปรวนบางอยางเกดขนผดแปลกไปกวาแตกอน เรมแตถนนสาย

สาคญสสายของเมองเรมชารด ไมราบเรยบเหมอนแตแรก เพราะเหตแหงภยธรรมชาตทเกดขน คอ

แผนดนไดทรดลงบางแหง นาหลากมาทวมในบางคราว เกดไฟไหมปามาบาง มพายใหญเกดขน

บาง บางทกเพราะชาวจตตนครกอเหตข นเอง เชนขดกนดน เผาปา หรอวางเพลงเปนตน ดวยเหตท

ไปนยมเชอฟงสมนรายของสมทยทงหลาย ระบบสอสารทงชนนอกชนในกเรมเชองชาลง ไมวองไว

รวดเรวเหมอนแตแรก หวหนาระบบสอสารชนนอก คอหวหนาระบบตาเมองชอวาจกขปสาท กม

สายตามวเขา หวหนาระบบหเมอง ชอโสตปสาทกมหตงเขา หวหนาระบบจมกเมอง กมจมกชาเขา

หวหนาระบบลนเมอง กมล นจดชดเขา หวหนาระบบกายเมอง กมกายออนเพลยเขา หวหนาใหญ

ระบบสอสารทงหมดชอวามโนหรอสมอง กชกจะมนงงบอยเขา เปนเหตใหนครสามเกดความไม

สะดวกขดของไปดวย จงตองมการบรณะปฏสงขรณจตตนครกนอยเนอง ๆ เชนตองบรณะถนน

สาคญทงสสาย ตองถมสวนททรดลง ตองทาเขอนกนนาทวม หรอสาหรบกนนา หรอเพอใชนาหมน

ใหเกดพลงไฟฟา ตองทากงหนลมใหญใหเกดลมเยนเปนตน นอกจากนกยงตองบรณะระบบสอสาร

ทงหลายใหคงด พรอมทงรกษาหวหนาทงหลายใหหายจากอาการผดปรกตตาง ๆ

แตความแปรปรวนชารดในจตตนครน บางอยางกบรณะได บางอยางกบรณะใหคนดเหมอน

อยางเดมไมได เชนความเกา ส งทเกาลงไปจะทาใหกลบใหมขนอกหาไดไม ความแกเกานชาว

จตตนครเรยกวา “ความแก” หรอ “ชรา” พากนไมชอบ แตบางคนกยอมปลอยแก สวนมากไมยอม

๙๑

คอจะตองตอสกบความแกอยางสดกาลง เครองตอสมตาง ๆ เชนเครองยอมเครองทาเครองตกแตง

ตาง ๆ เพอทจะอาพรางทาใหเหนวาเปนของใหม สมทยสนบสนนการตอสนเปนอยางยง เพอให

จตตนครดารงความงดงามเรยบรอย แมจะปรากฏอาการแปรปรวนชารดขนแลว กใหซอนอยใน

ภายใน มใหปรากฏออกไปภายนอก เมอความงดงามปรากฏแกตาเมอง และความสมบรณอน ๆ

ปรากฏอยแกหเมองเปนตน ระบบสอสารเหลานกสงเขาไปยงมโน และถงนครสาม ทาใหนครสาม

เขาใจวาทก ๆ อยางยงคงงดงามเรยบรอยสมบรณ แมวานครสามจะรวาเปนการอาพราง แตก

อยากจะเขาใจอยากจะเหนจะฟงจะคดวางามวาสมบรณ จงพอใจทจะถกอาพราง ทง ๆ ทร เพราะก

สบายตาสบายใจดเหมอนกน

สามญชนทวไปกมไดผดจากนครสาม คอยงยนดทจะเหนทกอยางงดงามเรยบรอยบรบรณเสมอไป

ไมอยากเหนความชารดทรดโทรมหรอทเรยกวาความแกเกดแกตน เกดแกผเปนทรกของตน จง

พยายามดนรนตอตานอยอยางเตมกาลงความสามารถดวยกนเปนสวนใหญ นเปนไปตามวสยของ

บถชนหรอสามญชน แตแมจะยงยนดพอใจในความงดงามเรยบรอยอยเปนอนมาก บรรดาผมา

บรหารจตทงหลายกยงไมประสงคจะหลงตดอยในความงดงามจนเกนไป ยงปรารถนาทจะม

สตปญญารเทาทนความจรงทวา ทกคนมความแกเปนธรรมดา จะลวงพนความแกไปไมได

สตปญญารตามความจรงดงกลาวจะเกดไดแนนอนแกผปฏบตธรรม ตามควรแกความปฏบต

ลกษณะนครสามเปลยนไป

สงทปรากฏเหนเปนสเขยวเปนวงลอมรอบจตตนครอยสดลกตา ซงดเหมอนคอย ๆ สงขนและ

กระชบวงลอมแคบเขามานน ไดบงเอญเกดขนพรอมกบอาการแปรปรวนบางอยางในจตตนคร เชน

ถนนสายสาคญสสายเรมแสดงอาการชารด ระบบสอสารเรมเชองชาไมวองไวเปนตน แตกองทพ

ใหญฝายสงโยชนหาไดระสาระสายไปไม กลบรวมกาลงกนกระชบยงข น ตองการทจะคมอานาจใน

จตตนครไวแตฝายเดยว สมทยกบคอาสวะและสงโยชนบดแมทพใหญไดประชมหารอกนวางแผนท

จะปราบปรามกองทพใหญมรรค และพยายามทจะครองใจนครสามกบชาวเมองทงปวง สงแปลก

ประหลาดทเกดขนและอาการแปรปรวนดงกลาว ไดเปนเครองชวยสมทยใหไดรบความโปรดปราน

ขนอยางหนงคอ เมอนครสามออกปรากฏทใจกลางเมองอนเปนทรวมของถนนใหญสแพรงดงกลาว

แลว แตเดมมาชาวจตตนครทงปวงกพากนตนเตนชนชมวาสวยงามยงนก ทงเหนเปนหนมเปนสาวท

งามพรอม อยากจะดจะชมอยเนอง ๆ คลาย ๆ กบคนหนมสาวทงหลายผกาลงรกสวยรกงามอยากจะ

ชมเงาหนาของตนเองในกระจกเงาอยนาน ๆ เนอง ๆ ยงดกยงเหนวางาม

ครนเมอเกดสงแปลกและอาการแปรปรวนดงกลาวขน ลกษณะของนครสามเองกเปลยนไปดวย คอ

เมอออกมาปรากฏทกลางใจเมอง ชาวเมองกพากนเหนวารปโฉมลกษณะของนครสามไดเรม

แปรเปลยนเสยแลว ความเปนหนมสาวกดจะลดลงไป ความงดงามนอยลง ไมเหมอนเมอกอน ด

ทรดโทรมลงไปเชนเดยวกบถนนสสาย เมอชาวเมองไดเหนภาพทเปลยนไปอยางมไดนกฝน

ตองการดงนน กพากนตกใจ ถงบางคนเผลอรองขนดง ๆ วา “แก แก” ฝายนครสามไดยนเสยงทก

อยางแปลกประหลาดดงนน กตกใจรบกลบเขาไปทนท เพราะทก ๆ ครงแตเดมมา ชาวเมองพากน

รองชมวา “ยพวย งามพรอม” มาครงนไดรบคาทกทนาตกใจวา “แก แก” กมอาการเสยใจ อยางท

เรยกวาเกอบจะเปนลมพบไป ณ ทกลางใจเมองนน ถาไมรบกลบเขาไป

สมทยเหนดงนนกรบเขาไปเสนอวธแกไขพรอมทงทบถมคบารมวา ความจรงนครสามหาไดแกดงท

๙๒

ชาวเมองทกไม ยงอยในยพวยอนสวยงาม แตคงเปนเพราะคบารมและพรรคพวกนงเองทชอบแสดง

ตนเปนคนแกธรรม ชอบนาคาแหงพระบรมครของพวกเขามาแสดงสอนชาวเมอง วาควรพจารณา

เนอง ๆ วา “เรามความแกเปนธรรมดา ไมลวงความแกไปได” บางทชาวเมองบางกลมอาจจะแก

ธรรมตามไปดวย จงเผลอรองขนตอหนานครสามวา “แก แก” เปนเรองของคนเผลอสตแท ๆ

ทเดยว ไมมความจรงอยเลย ฉะนนจะชวยปองกนมใหมเสยงทกทวปรตเชนนนเกดขนใหเปนท

กวนใจนครสามอก

ถาสมทยสามารถทาใหนครสามไมไดยนเสยงของคบารมกบพรรคพวกเสยแลว นครสามกจะตกอย

ในอานาจของสมทย คอฝายนาไปไมด การตกอยใตอานาจฝายไมดนน เปนธรรมดายอมกลายเปนคนไมไดตามไปดวย ผบรหารจตคอผกาลงพยายามตอตาน ไมยอมตกอยใตอานาจ

ของฝายไมด คอพยายามเปนคนดนนเอง เปนคนดไดเพยงไรกจะพนจากอานาจของฝายไมดมาก

เพยงนน จะหางไกลจากความทกขความรอนอนจะเกดจากความไมดเพยงนน

สมทยฉวยโอกาส

สมทยไดชวยปองกนนครสามมใหเหนและคดถงความแก ดวยวธการทแยบยลหลายอยาง ไดบรณะ

และตกแตงทจดกลางใจเมอง อนเปนทบรรจบแหงถนนสสายของเมอง ซงเปนทออกปรากฏกาย

ของนครสาม เพราะจตตนครนคลายกบเปนเมองอาถรรพณแปลกประหลาดจากเมองในโลกทงปวง

ดงทไดกลาวมาแลวหลายอยางหลายประการ เชน ระบบสอสารชนนอกชนใน ระบบขนสง ระบบ

ถายเท ซงใชทอทงนน ระบบครวเมองหรอทองเมอง ซงมโรงครวใหญแหงเดยวเลยงคนทงเมอง ม

ระบบปนสวนอาหารเหมอนกนหมด มการกนการอยเสมอเหมอนกน อมดวยกน อดดวยกน ระบบสง

อาหารไปเลยงทงเมองกใชทอเชนเดยวกน ระบบสอสาร ระบบขนสง ระบบครวเมอง เปนตน แบบน

ยงไมมเมองไหนในโลกทาได ทงยงมโรงงานตาง ๆ อกมากมาย เรองโรงงานนจะไดเลาในคราว

ตอไปอก และมถนนทสาคญของเมองสสายมาบรรจบกนตรงกลางใจเมอง ซงเปนทนครสามออกมา

ปรากฏกาย ตรงทบรรจบกนของถนนสสายนมความแปลกประหลาดคอ เมอถนนเรยบรอยไมชารด

ดเหมอนสรางขนใหม กายของนครสามจะปรากฏวาดารงอยในยพวยสวยสดงดงามยงนก เปนทช น

ชมยนดของชาวจตตนครทงปวง แตเมอถนนเหลานชารดทรดโทรมไปตามกาลเวลา กายของนคร

สามจะปรากฏวาทรดโทรม ดงทเรยกวาแก

ฉะนนสมทยผรความขอน จงพยายามบรณะตกแตงทางสแพรงนอยางรบดวน โดยไดมอบใหเปน

หนาทของนายชางตณหา ผเปนนายชางผมฝมอมชอเสยงทสดของสมทย ถนนสสายของจตตนคร

นช อวา ถนนปฐว ถนนอาโป ถนนเตโช ถนนวาโย เพราะสรางขนดวยปฐว (ดน) สายหนง ดวยอาโป

(นา) สายหนง ดวยเตโช (ไฟ) สายหนง ดวยวาโย (ลม) สายหนง จะเรยกงาย ๆ วา ถนนดน ถนน

นา ถนนไฟ ถนนลม กได การบรณะกทาดวยใชพสดสอยางนนแหละ นอกจากนยงตกแตงดวย

เครองแตงตาง ๆ เชน เครองผด เครองยอม เครองทา และเครองแตงอยางอน ๆ เพอใหผว

ประเทองบาง เพอใหมกลนหอมระรนชนใจบาง นายชางตณหาเปนผฉลาดในการบรณะตกแตงชน

ยอดในโลก สงทชารดจรง ๆ บรณะไมไหวแลว กยงสามารถตกแตงปกปดความชารดใหมองเหน

ภายนอกวาสมบรณไมบกพรอง

นอกจากจดบรณะตกแตงดงกลาว สมทยยงไดจดคนไวหมหนงใหคอยรองชมนครสามวา “ยพวย

งามพรอม” ถาจะมนกแกธรรมทไหนมารองวา “แก แก” กใหรบรองชมดงกลาวใหดง ใหกลบเสยง

๙๓

ทวปรตนนเสยใหจงได ครนจดเตรยมไวเรยบรอยแลว กใหสญญาณนครสามใหออกปรากฏกายได

นครสามออกปรากฏกาย กมเสยงรองชมเซงแซวา “ยพวยงามพรอม” เปนเหตใหนครสามยนดชน

บานเปนอยางยง หายระทมหมนหมองทนท

นาจะอยางน ทกลาวกนทวไปวา คนโดยมากชอบยอมากกวาชอบคาจรง เมอไมชอบคาจรงกไมไดรบความเขาใจทถกตองจรง หลงอยในความเหนผดเขาใจผด ซงมผลเปนโทษ

มใชเปนคณ ผมาบรหารจตคอผมงหมายยกระดบจตใหประกอบดวยเหตผลคอปญญา ทจะทาให

สามารถถอดถอนความหลงตดในสงไมชอบไมควรทงหลาย สามารถปฏบตส งทชอบทควรทงหลาย

ได และจะไดรบผลเปนคณ เปนความสขสงบ ตามควรแกความปฏบต

กองทพใหญสงโยชนเดนสวนสนาม

ฝายสมทยเหนวานครสามกาลงโปรดปราน เพราะไดชวยแกเหตการณทนาตกใจกลวไวได แมจะ

ดวยวธตกแตงอาพรางกตาม จงเหนเปนโอกาสทจะแสดงแสนยานภาพของฝายตน เปนการขมข

ขวญของอกฝายหนง และเปนการดงจตใจของชาวเมองใหมาเขาสนบสนนฝายตน จงขออนญาต

นครสามเพอแสดงแสนยานภาพกองทพใหญสงโยชน โดยจดใหมการเดนสวนสนามผานพกตรนคร

สาม ณ กลางใจเมอง ทถนนใหญ ๔ สายมาบรรจบกน ครนไดรบอนญาตแลวสมทยกไดเรยก

ประชมหารอกบคอาสวะและสงโยชนบดแมทพใหญสงโยชน เตรยมการสวนสนามใหญ เมอได

เตรยมการทกอยางพรอม และไดกาหนดวนเวลาเรยบรอยแลว กไดประกาศพธสวนสนามและวน

เวลา ชกชวนชาวจตตนครทงปวงใหมาดชม ครนถงวนสวนสนาม แมทพใหญสงโยชนกไดชมนม

กองทพใหญสงโยชนทง ๑๐ กองทพนอยไวพรอมสรรพ

ประชาชนชาวจตตนครไดมาดกนอยางแนนขนด เมอไดเวลากาหนด นครสามกไดออกมาปรากฏ

กาย ณ ทใจกลางเมองอนเปนทบรรจบแหงถนนใหญทงส กองทพใหญสงโยชนกไดเรมเดนสวน

สนามผานทสถตแหงนครสาม เรมแตกองทพนอยทหนงไปโดยลาดบดงน

๑ กองทพสกกายทฐ (ความเหนเปนเหตยดตวตน) แบงออกเปน ๕ เหลา คอ เหลารป เหลา

เวทนา เหลาสญญา เหลาสงขาร เหลาวญญาณ แตละเหลายงแบงออกเปน ๔ หม คอ หมขนธเปน

อตตา หมอตตามขนธ หมขนธในอตตา หมอตตาในขนธ จงรวมทงหมดเปน ๒๐ หม

๒ กองทพวจกจฉา (ความลงเลเปนเหตไมแนใจ) แบงออกเปน ๓ เหลาใหญ คอ เหลา

อตตาอดต เหลาอตตาอนาคต เหลาอตตาปจจบน เหลาอตตาอดตแบงออกเปน ๕ หม คอ ไดมเรา

มาแลวหรอ ไมไดมเรามาแลวหรอ เราไดเปนอะไรมาแลว เราไดเปนอยางไรมาแลว เราไดเปนอะไร

แลวจงเปนอะไรมาแลว เหลาอตตาอนาคตแบงออกเปน ๕ หม คอ จกมเราตอไปหรอ จกไมมเรา

ตอไปหรอ เราจกไปเปนอะไร เราจกไปเปนอยางไร เราจกไปเปนอะไรแลวเปนอะไรตอไป เหลา

อตตาปจจบนแบงออกเปน ๖ หม คอ เรามอยหรอ เราไมมอยหรอ เราเปนอะไรอย เราเปนอยางไร

อย สตว (คอเรา) นมาจากไหน จกไปไหน และยงแบงออกเปนอก ๘ เหลา คอ เหลากงขาในพระ

ศาสดา เหลากงขาในพระธรรม เหลากงขาในพระสงฆ เหลากงขาในสกขา เหลากงขาในเงอนตน

เหลากงขาในเงอนปลาย เหลากงขาในทงเงอนตนทงเงอนปลาย เหลากงขาในปฏจจสมปบาท

(ธรรมทอาศยกนเกดขนโดยเปนปจจยสบตอกนโดยลาดบ)

๙๔

๓ กองทพสลพพตปรามาส (ความถอศลและวตรตาง ๆ ดวยความปรารถนาผล มลาภเปนตน

หรอดวยความเชอถอวาศกดสทธ และอยางละเอยดคอยงตองถอคอยงตองรกษาอย ยงไมถงขนศล

และพรตรกษา) แบงออกเปน ๒ เหลา คอ เหลาศลปรามาส เหลาวตรปรามาส แตละเหลายงแบง

ออกไปอกมากมายหลายสบหม

๔ กองทพกามราคะ (ความตด ยนด กาหนดในกามหรอเพราะกาม) แบงออกเปน ๕ เหลา

คอ เหลารป เหลาเสยง เหลากลน เหลารส เหลาสงทถกตอง ทกเหลาลวนแตนารกใครปรารถนา

พอใจ แตละเหลาแบงออกไปอกหลายสบหลายรอยหม

กองทพใหญสงโยชนเพยงเทาทกลาว ยงไมหมด แตกมากมายนกแลว พอจะทาใหนานกกลว

อานาจของกองทพสงโยชนนนยงนก อานาจของกองทพใหญสงโยชน กลาวอกอยางกคออานาจ

อนยงใหญของกเลสนนเอง กเลสมอานาจเหนอจตใจมากมาย นาสะพงกลวอยางยง ควรจะไดเตรยมกาลงตอตานไวใหเขมแขงทสด เพอจะไดไมเกดความพายแพแกอานาจของ

กเลสอยางสนเชง จะไดพอมสวนชนะเหลออยบาง กาลงทจะตอตานกเลสไดกคอกาลงของความด

เทานน สรางความดใหมากทสด ใหเกดเปนพลงแหงความดใหเขมแขงทสดขนในใจ แลวจะ

สามารถตานทานอานาจแรงรายของกเลสได สามารถดารงตนเปนคนด มจตใจทดไดตามควรแก

พลงแหงความดเทาทจะสามารถสรางขนได

กองทพใหญสงโยชนเดนสวนสนาม (ตอ)

ไดเลาถงการสวนสนามแสดงแสนยานภาพของกองทพใหญสงโยชน ซงประกอบดวยกองทพนอย

๑๐ กองทพ และไดแสดงผานไปแลว ๔ กอง คอ ๑ กองทพสกกายทฐ ๒ กองทพวจกจฉา

๓ กองทพสลพพตปรามาส และ ๔ กองทพกามราคะ จนถง

๕ กองทพปฏฆะ (ความกระทบกระทงหงดหงดแหงจต) แบงออกเปน ๑๐ เหลา คอ เหลา

อาฆาตวาเขาไดประพฤตส งทไมเปนประโยชนแกเรา เหลาอาฆาตวาเขากาลงประพฤตส งทไมเปน

ประโยชนแกเรา เหลาอาฆาตวาเขาจะประพฤตส งทไมเปนประโยชนแกเรา เหลาอาฆาตวาเขาได

ประพฤตส งทไมเปนประโยชนแกคนผเปนทรกของเรา เหลาอาฆาตวาเขากาลงประพฤตส งทไมเปน

ประโยชนแกคนผเปนทรกของเรา เหลาอาฆาตวาเขาจะประพฤตส งทไมเปนประโยชนแกคนผเปนท

รกของเรา เหลาอาฆาตวาเขาไดประพฤตส งทเปนประโยชนแกผทไมเปนทรกของเรา เหลาอาฆาต

วาเขากาลงประพฤตส งทเปนประโยชนแกผทไมเปนทรกของเรา เหลาอาฆาตวาเขาจะประพฤตส ง

ทเปนประโยชนแกผทไมเปนทรกของเรา เหลาโกรธในฐานะอนไมสมควรทงปวง และยงแบง

ออกไปเปนหมตาง ๆ อกมากมาย

๖ กองทพรปราคะ (ความตดอยในรปธรรมหรอในอารมณแหงรปฌาน) แบงออกเปน ๓

เหลา คอ เหลาขณกหรอปรกรรม เหลาอปจาร เหลาอปปนา แตละเหลายงแบงออกไปอกมากหม

โดยเฉพาะเหลาอปปนา แบงออกไปอก ๔ หม คอ หมปฐมรปฌาน หมทตยรปฌาน หมตตยรปฌาน

หมจตตถรปฌาน

๗ กองทพอรปราคะ (ความตดอยในอรปธรรม หรอในอารมณแหงอรปฌาน) แบงออกเปน ๓

เหลา คอ เหลาขณกหรอปรกรรม เหลาอปจาร เหลาอปปนา แตละเหลายงแบงออกไปอกหลายหม

๙๕

เชนเดยวกบกองทพรปราคะ และเหลาอปปนายงแบงออกไปอก ๔ หม คอ หมปฐมอรปฌาน หม

ทตยอรปฌาน หมตตยอรปฌาน หมจตตถอรปฌาน

๘ กองทพมานะ (ความสาคญวายงมเรา) แบงออกเปน ๙ เหลา คอ เหลาดกวาเขาสาคญ

ตนวาดกวาเขา เหลาดกวาเขาสาคญตนวาเสมอเขา เหลาดกวาเขาสาคญตนวาเลวกวาเขา เหลา

เสมอเขาสาคญตนวาดกวาเขา เหลาเสมอเขาสาคญตนวาเสมอเขา เหลาเสมอเขาสาคญตนวาเลว

กวาเขา เหลาเลวกวาเขาสาคญตนวาดกวาเขา เหลาเลวกวาเขาสาคญตนวาเสมอเขา เหลาเลวกวา

เขาสาคญตนวาเลวกวาเขา และแตละเหลากยงแบงออกไปอกหลายสบหม

๙ กองทพอทธจจะ (ความคดพลาน) แบงออกเปน ๓ เหลา คอ เหลาอวปสมะ (ความไม

สงบ) เหลาเจตวกเขปะ (ความฟงซานแหงใจ) เหลาจตตภนตะ (ความหมนไปแหงจต) แตละเหลา

ยงแบงออกไปอกเหลาละ ๖ หม คอ หมรปารมณ หมสททารมณ หมคนธารมณ หมรสารมณ หม

โผฏฐพพารมณ หมธรรมารมณ กองทพอทธจจะน ยงมกองทพสหายตดตามหนนเนองอกดวย

กองทพใหญสงโยชนยงไมหมด ความมโหฬารของกองทพนนาสะพงกลวยงนก แตความจรงกมอย

วากองทพนจะถกปราบใหราบเรยบไปได และพระพทธองคกทรงปราบไดราบเรยบไปแลว ดวย

กองทพธรรมททรงแสนยานภาพยงกวา เหลอทจะประมาณได บรรดาผมาบรหารจต คอผกาลง

พยายามสรางสมกองทพธรรมของตนใหทวแสนยานภาพยงข น ซงจะสามารถทาใหเปนฝายชนะ

กองทพสงโยชนไดเปนลาดบไป ไดมความสงบเยอกเยนเปนสขเปนลาดบไป ตามควรแกการปฏบต

เพอสรางกองทพธรรม

กองทพใหญสงโยชนเดนสวนสนาม (ตอ)

กาลงแสดงการสวนสนามของกองทพใหญสงโยชน เพออวดแสนยานภาพใหปรากฏแกเจาผครอง

จตตนครหรอนครสาม กองทพใหญสงโยชนนประกอบดวยกองทพนอย ๑๐ กองทพ และไดสวน

สนามผานไปแลว ๙ กอง กองสดทายทเพงผานไปคอกองท ๙ เปนกองทพอทธจจะ (ความคด

พลาน)

กองทพสหายคใจของกองทพอทธจจะ คอกองทพกกกจจะ (ความราคาญใจ) แบงออกเปน

๕ เหลา คอ เหลาราคาญใจ เหลาหยกหยก เหลากระสบกระสาย เหลาเดอดรอนใจ (เจตวปปฏสาร)

เหลายงใจ (มโนวเลขะ) แตบางคราวกรวมกนเขาเปน ๒ เหลา คอ เหลาหยกหยกเดอดรอนราคาญ

เพราะทา เหลาหยกหยกเดอดรอนราคาญเพราะไมทา และยงแบงออกเปนหมตาง ๆ อกมากมาย

เชน หมเดอดรอนใจวา “เราทาทจรต เราไมไดทาสจรต” เปนตน

๑๐ กองทพอวชชา (ความไมรจรง) แบงออกเปน ๘ เหลา คอ เหลาไมรในทกข เหลาไมร

ในเหตเกดทกข เหลาไมรในความดบทกข เหลาไมรในทางปฏบตใหถงความดบทกข เหลาไมรใน

เงอนตนหรออดต เหลาไมรในเงอนปลายหรออนาคต เหลาไมรในเงอนทงสอง หรอทงอดตทง

อนาคต เหลาไมรในธรรมทอาศยกนบงเกดขน แตละเหลายงแบงออกไปอกมากมายหลายหม

กองทพใหญสงโยชนอนประกอบดวยกองทพนอยทง ๑๐ น ไดเดนสวนสนามผานพกตรนครสาม

และผานหนาประชาชาวเมองทงปวงทพากนมาดแนนขนด ไดผล คอผกใจนครสามและประชาชน

๙๖

ทงปวงอยางแนนแฟนในลกษณะตาง ๆ กน คอ กองทพสกกายทฐ ผกใจใหยดถอกายของตนอยาง

มนคง กองทพวจกจฉา ผกใจใหสงสยในตนและในพระรตนตรย เปนตน กองทพสลพพตปรามาส

ผกใจใหถอขลงถอโชคลางตาง ๆ จะเวนอะไร จะประพฤตอะไร กเพอสนองความประสงคของ

สมทย กองทพกามราคะผกใจใหพากนยนดตดอยในกามทงปวง กองทพปฏฆะ ผกใจใหกระทบ

กระทงหงดหงด กองทพรปราคะ ผกใจใหตดในรปารมณตลอดถงอารมณแหงรปฌานทงปวง

กองทพอรปราคะ ผกใจใหตดในอรปารมณหรอในอารมณแหงอรปฌานทงปวง กองทพมานะ ผกใจ

ใหเกดความสาคญตนตาง ๆ กองทพอทธจจะ ผกใจใหฟงซานใหราคาญ กองทพอวชชา ผกใจให

ไมรจรง ใหเหนผด ใหหลงเขาใจผดตาง ๆ

สมทยแสดงโออวดวา กองทพสงโยชนอนเกรยงไกรประกอบดวยแสนยานภาพยงใหญทสด

ครอบงาไตรภมโลกไดทงหมด ฉะนน ทก ๆ แหงในโลกไตรภมพากนระยอเดชแหงกองทพใหญ

สงโยชนน ไมมผใดจะสามารถทาลายกองทพใหญสงโยชนนได จตตนครเปนนครทหนงในไตรภม

โลก และนครสามจะเปนผครองไตรภมโลกทงหมด คาโฆษณาชวนเชอของสมทย ทาใหนครสาม

และชาวจตตนครทงปวงพากนตนเตนยนดชมชนในแสนยานภาพของกองทพใหญสงโยชน นบวา

การสวนสนามของกองทพใหญสงโยชนทสมทยจดขน ไดผลผกใจคนทงปวงอยางแนบแนน เปนท

สมใจของสมทยทสด

การเสวนานสาคญนก เพราะนครสามเสวนากบสมทย จงมโอกาสใหสมทยลอหลอกใหหลงเชอได

ดวยกลอบายตาง ๆ ถานครสามตดการเสวนากบสมทยเสยแลว สมทยกจะไมมโอกาสแสดงแสนยานภาพหลอกลอไดเลย การเสวนาหรอคบพาลไมดอยางยง ไมเปนมงคลอยางยง

ยงเปนพาลในใจตนเองดวยแลวยงเปนพาลใหญทสด ทไมควรเสวนาทสด การจะกาจดพาลในใจ

ตนหรอพาลคอตนเองกมอยหนทางเดยว ซงเปนหนทางทจกไดผลแนนอน นนคอการศกษาและ

ปฏบตธรรม ตามทพระสมมาสมพทธเจาทรงพระกรณาชใหไว

เสยงเรยกรองกองทพใหญมรรค

สมทยอาจจะลมนกไปวา ในจตตนครมใชมกองทพใหญสงโยชนเพยงกองเดยวเทานน ยงมกองทพ

ใหญมรรคอกกองหนง ซงแมทพใหญสงโยชนเองกยงรสกพรนพรง เพราะไมแนใจวาถาเกดตอสกน

ขนฝายสงโยชนจะเอาชนะฝายมรรคได และการทมกองทพใหญตงเผชญหนากนอยถงสองกองทพ

กแสดงวา นครสามจะตองเปนผมสวนอนมตใหตงข น จะตองรเหนเปนใจ หรอจะโดยตองจาใจยอม

กตาม เปนอนวา นครสามและชาวจตตนครทงปวงชอวาไดรบรองกองทพทงสองใหตงข นแลวใน

จตตนคร

อนงเลา ในจตตนครดงทไดกลาวแลว วามสองศาสนา คอพทธศาสนาและมารศาสนา สมทยตงตน

เปนศาสดาผแสดงมารศาสนาอกดวย นครสามและชาวจตตนครสวนมากกนบถอศาสนาทงสองน

ควบคกนไป ฉะนน แมจะพากนตนเตนยนดชมชนในแสนยานภาพของกองทพใหญสงโยชน เพราะ

ไดเหนการสวนสนามครงสาคญทสมทยจดขนนนผานไปแลว ชาวจตตนครผซ งมความตนเตนสงบ

ลงแลว กเรมระลกถงกองทพใหญมรรค ซงยงรกษาดษณภาพไมแสดงอาการเคลอนไหวแตอยางไร

พากนคดวาจะทรงพลงอนเกรยงไกรสกเพยงไร จงเกดเปนเสยงเรยกรองจากประชาชนขน ให

กองทพใหญมรรคแสดงการเดนสวนสนามใหประชาชนไดชมบาง นครสามเองกไดระลกถงกองทพ

ใหญมรรค และคดอยากจะใหเดนสวนสนามเชนเดยวกบชาวจตตนครทงปวง สมทยเองกคาดไมถง

๙๗

วาจะเกดผลสะทอนขนเชนนน เพราะสมทยเองนนแหละเปนเหต เคยคดเลงผลเลศฝายตนแต

ถายเดยว ซงทแรกกดเหมอนเปนเชนนน แตกไมสามารถจะหยดยงเสยงเรยกรองจากประชาชนได

เสยแลว

ทงสมทยเองกฉลาดทจะรวาถาขนเขาไปหามปรามขดขวาง กเทากบพายเรอขวางกระแสนาเชยว ด

ไมดเรอจะลมเสยเปลา โบราณยงกลาวไววา นาเชยวอยาขวางเรอ เพราะคนโดยมากจะคดวาสมทย

คงจะตองมปมดอย จงไมอยากจะใหอกฝายหนงแสดงบาง อกฝายหนงนนคงจะตองเกงกวาแน

ฉะนน สมทยจงเหนวาสทาเฉยเสยหรอแกลงสงเสรมไปเลยไมได ฝายคอาสวะซงเปนตวหลกฝาย

ในขางสมทย ไดเหนอาการของสมทยกระสบกระสายเรารอนกรใจสมทย จงกลาวปลอบโยนวาไม

ตองตกใจ เหนวากองทพใหญมรรคจะไมเดนสวนสนามประชนขนแขงกบกองทพใหญสงโยชนเปน

แน เพราะคบารมและมรรคบดแมทพใหญมรรคกบพรรคพวกทงหมดนบถอเชอฟงองคพระบรมคร

พระองคทรงสงสอนวา การโออวด การแขงดกน เปนการไมควรทา ฉะนน ใหสมทยสงพรรคพวก

ตะโกนวาใหมาสวนสนามอวดกนแขงกน ฝายมรรคไดยนดงน แมจะอยากแสดงแสนยานภาพบางก

จะตองยบยง เพราะจะขดกบพระพทธโอวาทซงฝายนนจะไมประพฤตใหขดเลย ฝายมรรคเองกจะ

กลายเปนผฝาฝนมตมหาชน จะทาใหประชาชนหมดความเชอถอในฝายมรรค เพมความเชอถอใน

ฝายสมทยหรอกองทพใหญสงโยชนมากขน สมทยกจะกลายเปนผไดประโยชนทงขนทงลอง

พระพทธองคทรงสอนไมใหโออวด ไมใหแขงด เพราะการกระทาดงกลาวไมชวยใหกเลสหรอความ

เศราหมองของจตใจลดนอยลง กลบจะเปนการเพมพนขน ทรงสอนใหปฏบตเพอการลดกเลสดบ

กเลสเทานน ผมาบรหารจตทงหลาย คอผมงจะดาเนนตามทางทพระพทธองคทรงชไว ดงนนจง

ตองไมคดพดทาสงทจะเปนการเพมกเลส จะคดพดทาสงทเปนการลดกเลสดบกเลสเทานน ขอให สงเกตผลดงน คอถาใจรอนนอยลงเพยงใดกแสดงวากเลสลดนอยลงเพยงนน ใจรอนมากขนก

แสดงวากเลสเพมมากขน จะตองระวงกเลส ดวยการสงเกตความรอนของใจนแหละเปนสาคญ จะ

สมกบเปนผเกดมาพบพระพทธศาสนาและไดมาบรหารจต

ปฏบตตามพทธปฏปทา

ฝายคบารมกบแมทพใหญคอมรรคบด ซงไดทราบเหตการณทงปวงมาโดยลาดบ ไดกาหนดใจไว

แลววา องคพระบรมครไดทรงประสาทสงพระสาวกขนในโลก พระองคเองกไดเสดจจารกไป

ประกาศพระพทธศาสนาในคามนคมชนบทตาง ๆ ไมหยดหยอน จงไดเกดมพทธจกรขนในโลกดงท

จะพงเหนไดในจตตนครนเอง การประกาศแสดงพระพทธศาสนาเปนกรณยะคอกจทควรทา เปนพระ

พทธประสงคใหกระทา แตกจะตองคานงปฏบตตามพระวนยคาสงและพระธรรมคาสอนขององคพระ

บรมคร ดวยทรงสงไววา ใหแสดงธรรมแกผฟงทตงอยในอาการทมความเคารพ และไดทรงสอนให

แสดงธรรมโดยลาดบ ไมตดลดใหขาดความ ชแจงแสดงเหตผลใหผฟงเขาใจ ตงจตเมตตา

ปรารถนาประโยชนแกผฟง ไมแสดงคานงถงสงอนเชนเพราะเหนแกลาภ ไมแสดงธรรมกระทบตน

และผอน

อนง เมอคานงถงพระพทธปฏปทา ทรงใชปาฏหารยสามในการประกาศพระศาสนา

คอ อทธปาฏหารย แสดงฤทธเปนอศจรรย อาเทศนาปาฏหารย ดกใจเปนอศจรรย อนสาสน

ปาฏหารย สงสอนเปนอศจรรย อทธปาฏหารยนน กเพอจะทาลายมานะของผฟงเสยกอน และมใช

หมายความแตเพยงการแสดงอาการทแผลงตาง ๆ ซงผดจากสามญชนปรกตอยางเดยว แต

๙๘

หมายถงการกระทาทกวธทเปนไปเพอทาลายมานะดงกลาว เหมอนอยางวธแกบาแกเมาของคน

ผใหญเคยกลาววา “อยาไปสอนคนบา อยาไปวาคนเมา” เขาไมอาจจะรเรองเหตผลอะไรได ตอง

แกไขใหหายบาทาใหหายเมาเสยกอน นนแหละจงจะพดกนรเรอง คนทเตมไปดวยความมานะหรอ

ทเรยกวามทฐมานะแรงกลา กยากทจะสงสอนได ตองทาใหคลายมานะหรอสนทฐมานะเสยกอน

ดงทเรยกในภาษาศาสนาวา ทาใหส นความเสพยผด หรอใหหมดพยศ องคพระบรมครทรงแสดง

ฤทธไดเปนอศจรรย คอทรงทราบวธและสามารถทาลายมานะของคนไดอยางลาเลศ ทรงดกใจเปน

อศจรรยคอทรงทราบจตใจอธยาศยนสยอาสวะบารมของบคคล จงทรงสงสอนไดเปนอศจรรย คอ

ทรงสงสอนไดเหมาะ เปนเหตใหผฟงไดรบผลตามควรแกอปนสย

พระธรรมทศกษาปฏบตกนอยทกวนน คอคาสอนของพระพทธเจา ทจะเปนเหตใหผศกษาและ

ปฏบตไดรบผลตามควรแกการปฏบต และผลของพระธรรมคาสอนของพระพทธเจานนไมเปนสอง

คอไมเปนผลรายบางผลดบาง แตเปนหนงเทานน คอเปนผลดสถานเดยว ดงนน การทบรรดาผมา

บรหารจตตงใจมาศกษาและปฏบตตามคาสอนของพระพทธเจา จงเปนการถกตอง เปนการทากรรม

ดทจะใหผลด เปนความสขสงบยงขน โดยควรแกการปฏบต

กองทพใหญมรรคเตรยมแสดงก าลง

คบารมกบมรรคบดผเปนแมทพใหญมรรคเหนวา การแสดงกาลงของกองทพใหญมรรคใหปรากฏแก

ตาแกใจประชาชนชาวจตตนคร หาใชเปนการแสดงความโออวดไม แตจะตองกาหนดสถานทแสดง

กาลง และประชาชนชาวจตตนครผทจะมาดชมการแสดงกาลงกจะตองอยในอรยาบถและอาการทม

ความเคารพ จงไดกาหนดสถานทกลางใจเมองซงถนนสาคญสสายมาบรรจบกนนนแหละเปน

สถานทแสดงกาลง แตใหกาหนดสนามหลวงใหญกลางเมองนนแหงเดยวเปนทชมนมกองทพใหญ

มรรคและเปนทแสดงกาลงกาหนดทใหประชาชนชาวจตตนครมาดชมอยโดยรอบสนาม ใหดชมดวย

อาการทเคารพ จงตางจากการแสดงแสนยานภาพของกองทพใหญสงโยชน ซงเดนสวนสนามไป

ตามถนนใหญ ประชาชนตางดชมดวยอาการตาง ๆ โดยมากขาดความเคารพ

ครนไดจดเตรยมการทงปวงเรยบรอยแลว กไดประกาศวนเวลาและระเบยบการตาง ๆ ใหประชาชน

ชาวจตตนครไดทราบทวกน เปนอนวาจะไดมการสวนสนามแสดงกาลงของกองทพใหญมรรค ณ

สนามหลวงใหญกลางใจเมอง เฉพาะพกตรนครสาม เจาเมองจตตนคร เปนทตนเตนโสมนสยนด

ของประชาชนจตตนครทงส น แตเปนทหวาดระแวงพรนพรงของสมทยกบคอาสวะและพรรคพวก

มากทสด

คอาสวะกบสมทยพากนคาดผดวากลวธของพวกตนจะเปนเหตหามการแสดงกาลงของกองทพใหญ

มรรคได แตคบารมกบมรรคบดกลบถอวาเปนการ “ประกาศแสดงพระธรรมขององคพระบรม

คร” เพอประโยชนสขแกประชาชาวจตตนครทงส น ซงองคพระบรมครทรงสงกาชบและสงพระ

สาวกทงหลายใหแยกยายกนทองเทยวไปประกาศแสดง ตงแตเมอพระองคไดตรสรและเรมมพระ

สาวกขนใหม ๆ พระองคเองกไดเสดจจารกทองเทยวไปประกาศแสดงพระธรรมไมหยดหยอน ตราบ

กระทงเสดจสปรนพพาน คบารมกบมรรคบดจงถอเปนกจเปนหนาทสาคญทจะตองประกาศแสดง

กาลงใหเปนทปรากฏประจกษตาในจตตนคร ทงไดจดสถานทสาหรบการเดนสวนสนามแสดงกาลง

กบวธการตาง ๆ อยางมระเบยบ ผทไดดชมจะตองอยในอรยาบถอาการทมความเคารพ แตเมอ

เหตการณไดกลบตาลปตร หรอกลบหนามอเปนหลงมอไปเชนน คอาสวะกบสมทยกไมอาจจะหาม

๙๙

ตอไปไดทจะใหกองทพใหญมรรคงดการเดนสวนสนาม แตกไดหาวธทจะทาลายลางหรอแทรกซม

บอนทาลายตอไป

ขนชอวากเลสยอมมฤทธมาก มเลหเหลยมมาก แมไมอบรมปญญาใหเพยงพอ กจะไมสามารถเอา

ชนะกเลสได ดงนนการอบรมปญญาในทางพทธศาสนาจงเปนสงจาเปนซงสาคญอยางยงสาหรบ

บรรดาผมาบรหารจตทปรารถนาจะเปนผชนะกเลส เพอจตใจจะไดมความสงบสข มากนอยตามแต

กาลงปญญาทจะสามารถเอาชนะกเลส ทาใหกเลสลดนอยลง

เร มการแสดงก าลง ดวยอทธแหงธาต ๔

ไดกลาวแลววา คบารมและมรรคบดกาลงเตรยมการ “ประกาศแสดงพระธรรมขององคพระบรมคร”

เพอประโยชนสขแกประชาชาวจตตนครทงส น ซงฝายคอาสวะกบสมทยหมดหนทางจะหามได แตก

ไดคดหาวธทจะทาลายลางหรอแทรกซมบอนทาลายตอไป

ฝายคบารมและมรรคบดแมทพใหญแหงกองทพใหญมรรคบดกมไดประมาท ไดคดเตรยมปองกน

การกอกวนแทรกซมบอนทาลายของพวกสมทยไวพรอมสรรพ เมอถงวนแสดงกาลงของกองทพ

ใหญมรรค ประชาชาวจตตนครไดพากนมาคอยดอยรอบสนามหลวงใหญกลางใจเมองอยางแนน

ขนด สมทยไดสงพรรคพวกมาแทรกอยในหมประชาชนทวไป และไดนดหมายการทจะปฏบตไว

ดวยเสรจ ครนนครสามออกปรากฏสถตอย ณ กลางใจเมอง ซงถนนสาคญสสายของเมองมาบรรจบ

กน กองทพใหญมรรคซงไดเตรยมพรอมอยแลวกไดเรมการแสดงกาลงทนท

พธไดเรมขนดวยอทธปาฏหารย คอ แสดงธาตทง ๔ อนเปนสวนประกอบสาคญของถนน

สาคญสสาย คอ ธาตดน ธาตนา ธาตไฟ ธาตลม ใหปรากฏในอากาศ แสดงใหเหนลกษณะเฉพาะ

ของธาตทงสทละอยาง คอ ธาตดนมลกษณะแขนแขง ธาตนามลกษณะเหลวเอบอาบ ธาตไฟม

ลกษณะอบอนรอน ธาตลมมลกษณะพดไหว เมอธาตดนมาอากาศจะแขนแขงเปนอยางดนหรอ

ภเขา เหมอนอยางจะถลมทบชาวจตตนครทงส น เมอธาตนามาอากาศจะกลายเปนมหาสมทร คลาย

กบจะตกลงมาทวมจตตนครทงส น เมอธาตไฟมาอากาศจะดลกเปนไฟกองมหมา เหมอนอยางจะ

เผาไหมจตตนครใหเปนจณไปทนท เมอธาตลมมาอากาศจะปนปวนเปนพายราย คลายจะพดผน

จตตนครใหยอยยบไปทนใด เปนทตกใจกลวของประชาชาวจตตนครทงส น แมพรรคพวกสมทยเอง

กเกดความตกใจ หลบถอยไปอยางวนวาย ลมคาสงใหมาปฏบตกอกวนทงหมด

ฝายมรรคบดไดประกาศแกชาวจตตนครมใหตกใจกลว ใหทกคนตงใจนมสการองคพระบรมคร โดย

พรอมกนเปลงวาจา “นโม ตสส ภควโต อรหโต สมมาสมพทธสส” ๓ จบ แลวตงใจถงองคพระ

“พทโธ ธมโม สงโฆ” เปนสรณะคอทพ ง พทธ สรณ คจฉาม ธมม สรณ คจฉาม สงฆ สรณ คจฉาม

๓ ครง ครนชาวจตตนครเปลงวาจานมสการองคพระบรมครและถงพระไตรสรณคมนดงนแลว อาการ

ทปรากฏของธาต ๔ อยางนาสะพงกลวนนกหายไปทนท ขณะนน จตใจของประชาชนทแตกแยก

เปนหลายอยาง บางคนออนบางคนกระดาง บางคนเคารพ บางคนไมเคารพ เปนตน กรวมเขาเปน

อนหนงอนเดยวกน คอพากนมจตใจสงบจากความแขงกระดางดวยอานาจความกลวภยจากธาตทง

๔ และเหนประจกษอานภาพของพระไตรสรณคมน

พระรตนตรยเปนทพ งไดจรง กาจดความกลวไดจรง กาจดภยไดจรง การมาบรหารจตเปนการอบรม

๑๐๐

จตใหสามารถถงพระรตนตรยเปนทพ งไดอยางแทจรง จงเปนการทาใหจตพนจากอานาจของความ

กลวภยทงหลาย ไดมความเขมแขง เปนสขสงบยงข นทกท ตามควรแกการปฏบต

ดกใจในปญหา “ตวเรา” โดยแสดงภาพอบายภม

“กาลงและอานาจของธาต ๔ ทไดประจกษแลว พรอมกบกาลงอานาจแหงพระไตรสรณคมนมมาก

นก แสดงเปนตวอยางแตเพยงอยางเดยว” มรรคบดไดประกาศ ตอจากนนมรรคบดไดแสดง

อาเทศนาปาฏหารย (ดกใจเปนอศจรรย) โดยทราบใจของชาวจตตนคร ทงทเปนสวนลก ทงท

เปนสวนผวเผน ใจทเปนสวนลกนนคอเปนทตงแหงอาสวะอนสย หรอบารม หรอทเปนสวนนสย

สนดาน ดงทบางทเรยกในจตวทยาปจจบนวา “จตใตสานก” ใจสวนตนผวเผนนนคอเปนทตงแหง

นวรณ หรอกเลสทเปนอกศลมล ดงทบางทเรยกในจตวทยาปจจบนวา “จตในสานก” เมอไดทราบ

ใจดงน กเรยกวาดกใจถก ใครจะมพนเพของจตใจอยางไรกร จะมความคดเหนปรารถนาตองการ

อะไรอยางไรกร แตมากคนกมากใจ ดงทเรยกวา “นานาจตตง” จงไมอาจตอบปญหาใจทตาง ๆ กน

ของทกคนใหครบถวนไดในคราวเดยวกน จาตองสรปตอบในประเดนทคนสวนมากมใจพองตรงกน

พอเปนตวอยาง

ดงเชนปญหาวา ตายเกด หรอตายสญ ตายแลวไปไหน นรกสวรรคมไหม เรองเหลานเปนความ

อยากรทตรงกนของทกคน ดงนน จงปรากฏภาวะอยางหนงทชาวจตตนครทงปวงมองเหนและ

เขาใจวา “ตวเรา” ลอยอยในอากาศมากมาย มจานวนเทาชาวจตตนครทมาประชมดอยนน และชาว

จตตนครแตละคนกรสกเปนตวเราแตละตวทลอยอยนน คอรสกเหมอนไปลอยอยเองอยกบตวเรา

ของตน ๆ แตละคน หรอตวเราของแตละคนนนมสายใยมาเกยวอยทกายของแตละคนคลายกบวาว

ทลอยอยในอากาศมสายโยงมาถงคนชกวาวทพนดน “ตวเรา” มาจากชาตอดตนบไมถวน เหมอน

อยางวนนมาจากวนอดตนบไมถวน และจกไปสชาตอนาคตอกไมรวาอกเทาไร เหมอนอยางวน

พรงนและวนตอไปกจะมสบตอกนไปอก

ในชาตอดตเหลานน บางชาต “ตวเรา” มรปรางนาเกลยดนากลวถกเผาอยในไฟ บางชาต “ตวเรา”

มรปรางเปนสตวดรจฉานชนดหนง บางชาต “ตวเรา” มรปรางผอมโซสงชะลดนาเกลยดหวโหย

เหลอเกน บางชาต “ตวเรา” มรปรางพกล เปนจาพวกผชนดตาง ๆ ครนชาวจตตนครไดมองเหน

ภาพ “ตวเรา” ในอดตชาตมรปรางตาง ๆ ในแตละชาตดงนน กรสกข นวา “นเองคอนรยะ” หรอนรก

นเองสตวดรจฉาน นเองถนอสรกาย คอผตาง ๆ เหลานคอ “ทคต คตทชว เตมไปดวยทกข” ครน

แลวกไดเหนวา “ตวเรา” กอนทจะเกดในทคตเหลานน กไดม “จตใจเตมไปดวยโลภ โกรธ หลง จง

ฆาเขาบาง ลกของเขาบาง เปนชกบของเขาบาง พดเทจทาลายเขาบาง ดมนาเมาประมาทไปบาง”

กรสกข นเองวา “นคอบาป อกศลกรรม ทตวเราไดทาแลว กเปนเหตนาไปสทคตจรงไมตองสงสย”

ความรสกของชาวจตตนครเมอมองเหนภาพตนเองนาเกลยดนากลวตาง ๆ นน อาจกลาวอกอยาง

ไดวา กรรมชวยอมใหผลชว ผใดทากรรมชวไว จกไดรบทกขไมตองสงสย แมไมปรารถนาทกข ก

ตองพจารณาใหดกอนทากรรมใด อยาใหเปนการทากรรมชว จงจะไมไดรบผลเปนความทกข

๑๐๑

ดกใจในปญหา “ตวเรา” โดยแสดงภาพสวรรค

ครนมรรคบดไดแสดงตวเราผประกอบอกศลกรรมตาง ๆ แลวตองไปเกดมรปรางวปรตตองทนทกข

ทรมานในชาตตาง ๆ แลว กแสดง “ตวเรา” อกฉากหนง ขาวจตตนครทงปวงไดมองเหน “ตวเรา” ท

ลอยอยในอากาศนน กลบมรปรางงดงามทงหญงชายมทอยทสวยงามเปนสขสบาย มสวนทรมรน

สวยงาม มเครองแวดลอมและทก ๆ อยางทลวนสวยงามนารกนาชมลวนใหเกดความสข สงตาง ๆ

ทไดเหนนนมมากมายเหลอทจะกลาวจะบอกใหส นเชง แตกรวมลงวา รปทงปวงทตามองเหน เสยง

ตาง ๆ ทหไดยน กลนตาง ๆ ทจมกไดรบ รสตาง ๆ ทล นไดล ม ส งสมผสถกตองตาง ๆ ทกายได

ถกตอง ลวนแตนารกนาชมนาอภรมยยนด นาใหเกดความสขทงนน ตรงกนขามกบนรก ชาว

จตตนครบางคนยงไดมองเหนตวเราของตนในอดตชาต มรปรางทงามละเอยดยงขนไปกวานน ไม

ตองการอภรมยในรป เสยง กลน รส สงถกตองทนารกนาอภรมยทงปวง แตสงบอยในอเบกขาญาณ

ตลอดเวลา และชาวจตตนครบางคนยงไดมองเหนตวเราของตนเองในอดตชาต เปนตวเราทไม

ปรากฏรปราง อยในภาวะตวเราทละเอยดประณตยงนก สงบอยดวยอเบกขาญาณทละเอยดประณต

ครนชาวจตตนครไดเหนดงนน กรสกข นมาวา “นคอสวรรคชนกามาพจร นคอสวรรคชนรปพรหม น

คอสวรรคชนอรปพรหม” เหลานคอ “สคต คตทดมสข” ครนแลวกไดมองเหนวา “ตวเรา” กอนทจะ

ไปเกดในสคตภาพเหลานนได “มจตใจไมโลภ ไมโกรธ ไมหลง ประกอบดวยเมตตากรณา ไมรษยา

อาธรรม ไมทารายชวตรางกายใคร ไมลกของใคร ประกอบสมมาอาชวะ ไมเปนชกบของใคร ยนด

อยแตในคครองของตน ไมพดเทจหลอกลวงใคร พดสตยจรงทเปนประโยชน ไมพดสอเสยด

ยยงใคร พดประสานสามคค ไมพดคาหยาบ พดแตคาสภาพ ไมพดเหลวไหลไรสาระ พดแตส งทม

หลกฐานเปนประโยชน เวนสงททาใหเกดความเมากายเมาใจ ปลกสตใหรอบคอบ รผดชอบชวด

ประพฤตตนอยในทางทานและศล และบางคนกประพฤตตนอยในทางภาวนา ไดสมาธอยางสงถงรป

ฌานสมาบต อรปฌานสมาบต จงไปเกดเปนรปพรหม อรปพรหม” กรสกข นเองวา “นคอบญ กศล

กรรมท "ตวเรา" ไดทาแลวเปนเหตใหไปสสคตโลกสวรรคจรง ไมตองสงสย”

เมอชาวจตตนครไดเหนกรรมและผลของกรรม ไดเหนชาตนและอดตชาตถอยหลงไปแลว ก

คดวาจะหยดเกดเพยงเทานหรอจะมชาตตอไปอก หยดเสยทกด เพราะกลวทคตเตมทแลว คราวอย

ในนรกรสกวานานแสนนาน แตคราวอยในสวรรครสกวาประเดยวเดยวเทานน

ทคตหรอสภาพทเปนทกขนนทกคนกลว ไมอยากไดรบ แตจะสามารถหนสภาพนนใหพนไดมใชอย

ทความกลวหรอความตงปรารถนาตองการ แตอยทตองศกษาธรรมและปฏบตดาเนนไปจนถงจดท

จะพนจากสภาพทเปนทกขไดเทานน บรรดาผมาบรหารจตคอผทกาลงหนทคต ซงแมบรหารจตจรง

กจะสามารถหนสภาพทเปนทกขไดในวนหนงอยางแนนอน มากนอยตามควรแกการปฏบต

“ตวเรา” บายหนาสคตท จะไปเกด

ไดนาเรองราวของนครสาคญทสดมาแสดง คอเรองราวของจตตนคร ไดแสดงมาแตตนโดยลาดบ

จนถงเมอชาวจตตนครไดชมการแสดงแสนยานภาพของกองทพใหญสงโยชนจบลง มรรคบดกได

แสดงกาลงธรรมใหเขาใจบาง จนถงแสดงใหชาวจตตนครไดเหนกรรมและผลของกรรม ไดเหนชาต

นและอดตชาตถอยหลงไป จงเกดความคดวาจะหยดเกดเพยงเทานหรอจะมชาตตอไป

๑๐๒

ทนททชาวจตตนครนกสงสยถงชาตหนาวาจะมหรอไม กปรากฏคตทไปขางหนาทชาวจตตนครรสก

วา “ตวเรา” ทลอยอยในอากาศจะตองไป เหมอนอยางจะตองถงวนพรงนอยางแนนอน และคตขาง

หนาทปรากฏนน กปรากฏมนษยภมอยตรงกลาง ตาลงไปเปนอบายภม สงขนไปเปนสคตภมแหง

เทพตางชนและพรหมตางชนตามลาดบ ตวเราของใครจะไปภมไหน กปรากฏวาตวเราของแตละคน

ตางบายหนาไปสภมนน ๆ แลว ตวเราของบางคนบายหนาไปสอบายภม คอสนรกทเตมไปดวยทกข

ทรมาน ตวเราของบางคนบายหนาไปสกาเนดสตวดรจฉาน และบางบายหนาสแดนเปรต บางสถ น

อสรกาย สวนตวเราของบางคนบายหนาไปสภมมนษย บางสสคตภมของเทพของพรหม เปน

ปรากฏการณทแปลกทสด เพราะตวเราจะตองบายหนาไปสภมใดภมหนง ทงทบางภมเปนทนา

เกลยดนากลว ไมอยากจะดจะพบเหน แตกตองบายหนาไป เหมอนอยางถกบงคบใหหนหนาไป

ทางนน ไมอาจจะเบนหนาไปทางอนได ตองหนหนาไปทางนนเทานน เปนเหตใหเกดความ

อลหมานดวยอาการตาง ๆ ขนในหมชาวจตตนครทงหมด

บรรดาผทม “ตวเรา” ตองบายหนาไปสอบายภม กตองสะดงตกใจรองกรดกราดดวยความกลวความ

พรนพรงถงตวสนงนงกกม คลายกบนกโทษทถกนาตวไปสทประหารหรอททรมาน สวนบรรดาผทม

“ตวเรา” บายหนาไปสภมมนษย กรสกเปนปรกตหรอดใจ ไปสภมของเทพของพรหมในสวรรคก

ปลมใจยนด ถงกบกระโดดโลดเตนดวยความดใจกม อนทจรงมใชเปนสงแปลกประหลาด แตเปน

กรรมนยม หรอ “กรรมนยาม” คอความกาหนดแนแหงกรรมของทก ๆ คนททาไวแลว จงเปน

ธรรมดาของกรรม มใชเปนของผดธรรมดาแตอยางไร เหมอนอยางความแก ความเจบ ความตาย

เปนของธรรมดาของชวต ถาใครเกดมาไมแก ไมเจบ ไมตาย นนแหละจงจะผดธรรมดา เมอปรากฏ

อาการตกใจหรอตนเตนขนในหมชาวจตตนครดงนนครหนงแลว คตขางหนาเหลานนกหายไป

ปรากฏเปนภาพแหงการกระทาตาง ๆ ของ “ตวเรา” แตละคนปรากฏขนอยางจะแจง วาตวเราไดทา

กรรมอะไรไวแลวบาง ไดทาอกศลกรรมไวอยางน ๆ ไดทากศลกรรมไวอยางน ๆ เมอนน ๆ เมอทา

อกศลกรรมไวจตกเศราหมอง หนาของตวเรากบายไปสทคต แตเมอทากรรมดไวจตกผองใส หนาก

บายไปสสคต ชาวจตตนครจงเกดความรรบรองขนวาชาตหนาม และทกคนจะตองไปเกดตามกรรม

อกศลกรรมททาใหจตใกลตายเศราหมอง กนาไปสทคต สวนกศลกรรมททาใหจตใกลตายผองใส

กนาไปสสคตโดยแท

กรรมจงมความสาคญยงนก ทกคนควรจะไดพจารณาอยางดทสดกอนจะทากรรมทงปวง เพอให

สามารถทาแตกรรมด เปนกศลกรรมทจะนาไปสสคต พนจากทคตอนเปนแดนแหงความทกขนอย

ใหญ

ทกคนสรางหรอเปลยนคตภายหนาของตนได

ครนชาวจตตนครเกดความรรบรองในชาตหนาและในกรรมกบผลกรรมดงนนแลว ภาพคตขางหนาท

ปรากฏใหเหนกยงหลอนใจใหกลววาจะตองไปแน หรอยงประทบใจใหยนดปรดาวาจะไดไปแน แต

ในทนใดนน คตขางหนาทงปวงนนไดมาปรากฏขนอกครงหนง และบรรดา “ตวเรา” ทลอยอย

มากมายนน มไดหนหนาไปสภมทดหรอชวเหมอนอยางครงกอนเสยแลว บางตวเราทเคยหนหนา

ไปสภมดในครงกอน กลบหนไปสภมชว แตบางตวเราเคยหนหนาไปสภมชวในครงกอน กลบหน

ไปสภมด บางตวเรากหนหนาไปเหมอนอยางครงกอนนนแหละ จงเกดอาการอลหมานตรงกนขาม

ขนในหมชาวจตตนคร คนทเคยเสยใจในครงกอนกลบดใจ คนทเคยดใจในครงกอนกลบเสยใจ แต

บางคนกเปนเหมอนอยางครงกอน ทาไมถงเปนเชนน

๑๐๓

กเกดปรากฏการณขนอก เปนภาพแหงการกระทากรรมขนใหม เพราะยงมชวตอยในโลก ยงไมตาย

จงยงตองทากรรมตาง ๆ อย บางคนทากรรมชวไวในครงกอน ๆ แตตอมาทากรรมดทตรงกนขาม

บางคนทากรรมดไวในครงกอน ๆ แตตอมาทากรรมชวทตรงกนขาม บางคนกทากรรมดหรอชว

สมาเสมอไป ปรากฏการณครงหลงน ทาใหชาวจตตนครไดความรสานกวาคนทเคยทาชวไว ยอมม

โอกาสกลบตวได คอเมอมความไมประมาท ละความชวเสย ทาความดเมอใดกกลบตวเปนคนดเมอ

นน กลบตวเปนคนดไดเมอใด กหนหนาไปสคตดเมอนน สวนคนทเคยทาดไว มามความประมาท

ละความดเสย ไปทาชว กกลายเปนคนชวและหนหนาไปสคตทชว ฉะนน เมอยงไมตาย ยงมชวตอย

ทกคนจงอาจสรางหรอเปลยนคตภายหนาของตนได ถามความประมาท ประพฤตพอกพนความชว

รายเสยหายมากขน กจะสรางคตทชวภายหนาขน หรอเปลยนคตทดเปนคตทชว แตถามความไม

ประมาท ประพฤตพอกพนคณงามความดตาง ๆ มากขน กจะสรางคตทดข นภายหนา หรอเปลยนคต

ทชวใหเปนคตทด

ขณะนนไดปรากฏเสยงกระแสพระบรมพทโธวาทดงขนวา

“ทกคนทงหญงชายคฤหสถบรรพชตควรพจารณาเนอง ๆ วา เรามกรรมเปนของตน เราเปน

ทายาทรบผลของกรรม มกรรมเปนกาเนด มกรรมเปนเผาพนธ มกรรมเปนทอาศย เราจกทากรรมอน

ใดไว ดหรอชว จกเปนทายาทรบผลของกรรมนน”

“กรรมยอมจาแนกสตวใหเลวและประณตตาง ๆ กน"

“เรากลาวเจตนาวาเปนตวกรรม เพราะบคคลมเจตนาแลว จงทากรรมทางกาย วาจา และใจ”

“กรรมชวทบคคลใดทาไวแลวยอมละเสยไดดวยกศล บคคลนนยอมสองโลกนใหสวาง

เหมอนอยางดวงจนทรทพนจากหมอก”

“ฉะนน ทกคนพงละกรรมชวทากรรมดเถด”

สนสงสยในชาตและกรรมท ง ๓ กาล

ฝายคบารมและมรรคบด ครนไดแสดงใหชาวจตตนครไดเหนฤทธเปนอศจรรยของธาตทงปวงใน

โลกน และดกใจชาวจตตนครวาคดสงสยอยในอดตอนาคตของตนเองแตละคน วาไดทากรรมอะไร

ไวและไดรบผลของกรรมทตนทาไวอยางไร โดยเฉพาะอนาคตเบองหนาของแตละคนกจะตอง

เปนไปตามกรรมททาไวในอดตบาง ในปจจบนนเองบาง และไดแสดงเนนใหเหนความสาคญของ

ปจจบน วาอาจเปลยนอนาคตของทก ๆ คนได คอถาปจจบนนทาความชว กจะเปลยนอนาคตใหไม

ดไปได ถาทาความดกจะเปลยนอนาคตใหดไดเชนเดยวกน

เมอชาวจตตนครมองเหนอดต อนาคต และปจจบน เกยวเนองกนไปอยอยางน คลายกบวนวานน

พรงน และวนน กส นความสงสยในอดตชาต ชาตน และชาตหนา และเรมมองเหนราง ๆ ในกรรม

และผลของกรรม ขณะนน ชาวจตตนครกเรมสงสยวา ทาไมหนอเราถงตองทากรรมชวทงทรเหนอย

อยางน เรานาจะทาแตกรรมดหรอความดแตอยางเดยว ทนใดนนกปรากฏภาพของสมนทงหลาย

ของสมทยลอยอยในอากาศเปนตนวา โลโภ โทโส โมโห และคลาย ๆ กบวามภาพของสมทยแอบ

อยเบองหลง ภาพของสมทยนนปรากฏออกมาเปนกามตณหา ภวตณหา วภวตณหา อยางราง ๆ

คลกเคลาอยในอารมณทลอยอยเตมไปหมด และยงมภาพทเลอนรางยงไปกวานนอยเบองหลงอก

คอภาพของคอาสวะ แตจางเตมท

๑๐๔

ขณะนนกปรากฏเสยงองคพระบรมครดงขนอยางชดเจนวา “โลโภ โทโส โมโห เปน

อกศลมล คอรากเงาของอกศล อนไดแกกรรมทชวทงหลาย เพราะวาบคคลทมจตใจถกอกศลมลน

ครอบงา เปนคนโลภแลว โกรธแลว หลงแลว กจะฆาเขาบาง ลกสงของของเขาบาง ประพฤตผด

ทางกามบาง พดเทจหลอกลวงตดประโยชนเขาบาง ดมนาเมาเปนฐานประมาทบาง และจะชกชวน

คนอนใหกระทาเชนนน ฉะนน ผทปรารถนาจะละกรรมชว กจงละอกศลมลทงปวงนเสย อนง อโลโภ

อโทโส อโมโห คอความไมโลภ ไมโกรธ ไมหลง เปนกศลมล คอรากเงาของกศล อนไดแกกรรมด

ทงหลาย เพราะวาคนทมจตไมโลภ ไมโกรธ ไมหลง กจะไมประพฤตดงนน และจะไมชกชวนใครให

ทาอยางนน แตจะประกอบกรรมทด เปนเครองเกอกลใหเกดความสข ฉะนนผทปรารถนาจะทาความ

ด กจงอบรมกศลมลทงปวงนใหเกดมข นในใจเถด”

กองทพใหญมรรคแสดงก าลง

เมอส นพระสรเสยงแหงองคพระบรมคร กเกดความสงบขนทวจตตนครอยางแปลกประหลาด ทฐ

มานะในจตใจของชาวจตตนครกสงบลง บรรดาหวโจกและสมนทงหลายของสมทยทถกสงใหเขา

แทรกแซงอยในหมประชาชน กตองถอยหลบออกไปเพราะไมอาจจะแทรกแซงอยในทสงบ แตก

คอยทหาโอกาสอยหาง ๆ หากเกดความไมสงบขน กจะวงเขาแทรกแซงทนท

ครนคบารมและมรรคบดเหนวาชาวจตตนครทงปวงมจตสงบเรยบรอย มอาการทางกายวาจาสารวม

เรยบรอย หวโจกทงปวงของสมทยพรอมทงสมนทงหลายหลบถอยออกไปหางไกล ดวยอานาจ

ของอทธปาฏหารยและอาเทศนาปาฏหารย ถงเวลาทจะแสดงกาลงแหงกองทพมรรคในฐานะเปนอนสาสนปาฏหารยไดแลว จงสงกองทพมรรคทเตรยมพรอมอยแลว ใหเรมออกเดน

แสดงกาลง กองทพมรรคจงออกเดนโดยลาดบดงนคอ

กองทพนอยท ๑ สมมาทฐ (ความเหนชอบ) แบงออกเปน เหลาทกขญาณ (ความรในทกข)

เหลาสมทยญาณ (ความรในเหตเกดทกข) เหลานโรธญาณ (ความรในความดบทกข) เหลามรรค

ญาณ (ความรในทางปฏบตใหถงความดบทกข) แตละเหลากยงแบงยอยออกไปอกมาก

กองทพนอยท ๒ สมมาสงกปปะ (ความดารชอบ) แบงออกเปน เหลาเนกขมมสงกปปะ

(ความดารออกจากกาม) เหลาอพยาปาทสงกปปะ (ความดารไมพยาบาท) อวหงสาสงกปปะ (ความ

ดารไมเบยดเบยน) แตละเหลากยงแบงยอยออกไปอกมาก

กองทพนอยท ๓ สมมาวาจา (วาจาชอบ) แบงออกเปน เหลามสาวาทาเวรมณ (เวนจากพด

เทจ) เหลาปสณวาจาเวรมณ (เวนจากพดสอเสยด) เหลาผรสวาจาเวรมณ (เวนจากพดหยาบ) เหลา

สมผปปลาปเวรมณ (เวนจากพดเพอเจอ) แตละเหลากยงแบงออกไปอกมาก

กองทพนอยท ๔ สมมากมมนตะ (การงานชอบ) แบงออกเปน เหลาปาณาตปาตเวรมณ (เวน

จากการฆาสตวตดชวต) เหลาอทนนาทานเวรมณ (เวนจากถอเอาสงของทเจาของมไดใหดวย

เจตนาเปนขโมย) เหลากามมจฉาจารเวรมณ (เวนจากประพฤตผดในกาม) แตละเหลายงแบงยอย

ออกอกมาก

กองทพนอยท ๕ สมมาอาชวะ (เลยงชวตชอบ) แบงออกเปน เหลามจฉาอาชวปหานะ (เวน

๑๐๕

จากอาชพผด) เหลาสมมาอาชวกปปะ (สาเรจอาชพชอบ) แตละเหลายงแบงออกไปอกมาก

กองทพใหญมรรคแสดงก าลง (ตอ)

ตอจากกองทพนอยท ๕ กมาถง

กองทพนอยท ๖ สมมาวายามะ (ความเพยรชอบ) แบงออกเปน เหลาสงวรปธาน (เพยรระวง

บาปทยงไมเกดมใหเกด) เหลาปหานปธาน (เพยรละบาปทเกดขนแลว) เหลาภาวนาปธาน (เพยร

ทากศลทยงไมเกดใหเกดขน) เหลาอนรกขนาปธาน (เพยรรกษากศลทเกดขนแลวใหตงอยและให

เจรญงอกงามมากขน) แตละเหลายงแบงออกไปอกมาก

กองทพนอยท ๗ สมมาสต (ความระลกชอบ) แบงออกเปน เหลากายานปสสนาสตปฏฐาน

(ตงสตพจารณากาย) เหลาเวทนานปสสนาสตปฏฐาน (ตงสตพจารณาเวทนา) เหลาจตตานปสสนา

สตปฏฐาน (ตงสตพจารณาจต) เหลาธมมานปสสนาสตปฏฐาน (ตงสตพจารณาธรรม) แตละเหลายง

แบงออกไปอกมาก

กองทพนอยท ๘ สมมาสมาธ (ความตงใจมนชอบ) แตละเหลายงแบงออกไปอกมากเปน

เหลาปฐมฌาน (ความเพงท ๑ ประกอบดวย วตก วจาร ปต สข เอกคคตา) เหลาทตยฌาน (ความ

เพงท ๒ ประกอบดวย ปต สข เอกคคตา) เหลาตตยฌาน (ความเพงท ๓ ประกอบดวย สข

เอกคคตา) เหลาจตตถฌาน (ความเพงท ๔ ประกอบดวย เอกคคตา อเบกขา) แตละเหลายงแบง

ออกไปอกมาก

ครนกองทพใหญมรรค อนประกอบดวยกองทพนอยทง ๘ เดนแสดงกาลงผานไปโดยอนโลม

(ตามลาดบ) แลว กกลบเดนยอนกลบมาเปนปฏโลม (ทวนลาดบ) อกครง คอ กองทพนอยท ๘

สมมาสมาธ ท ๗ สมมาสต ท ๖ สมมาวายามะ ขณะนนมเสยงประกาศวา สามกองทพนอยน

รวมเขาในกองทพพเศษ จตตสกขา หรอ สมาธ ตอจากนนกองทพนอยท ๕ สมมาอาชวะ ท ๔

สมมากมมนตะ ท ๓ สมมาวาจา ขณะนนมเสยงประกาศวา สามกองทพนอยนรวมเขาในกองทพ

พเศษสลสกขา ตอจากนน กองทพนอยท ๒ สมมาสงกปปะ ท ๑ สมมาทฐ ขณะนนมเสยงประกาศ

วา สองกองทพนอยนรวมเขาในกองทพพเศษปญญาสกขา

เมอกองทพใหญมรรคแสดงกาลงโดยอนโลมและปฏโลมแลว ไดมเสยงประกาศวาจะมการแสดง

การแปรขบวนตามระบบทช อวา “อนปพพปฏปทา” (ความปฏบตหรอขอปฏบตโดยลาดบ) คอ

กองทพพเศษสลสกขา ประกอบดวย สมมาวาจา สมมากมมนตะ สมมาอาชวะ มชอเรยกพเศษวา

“อาชวมฏฐกศล” (ศลมอาชวะเปนท ๘) คอ สมมาวาจา ๔ (ไดแกวรตหรอเวรมณทางวาจา ๔)

สมมากมมนตะ ๓ (ไดแกวรตหรอเวรมณทางกาย ๓) สมมาอาชวะอก ๑ รวมเปน ๘ ขอ เปนศลใน

อรยมรรค

การรกษาศล ๘ ขอในอรยมรรคดงกลาว เปนการบรหารจต ใหเปนอรยศล คอศลทเจรญ ผทมา

บรหารจตทงหลายจงควรใสใจศกษาใหเขาใจศลทง ๘ ในอรยมรรคดงกลาว และควรตงใจปฏบต

รกษา ปฏบตรกษาไดเพยงไร จะเปนการบรหารจตใหเจรญไดเพยงนน

๑๐๖

อนปพพปฏปทา

ตอจากนน กองทพพเศษจตตสกขา ประกอบดวยสมมาวายามะ สมมาสต สมมาสมาธ ตอจากนน

กองทพพเศษปญญาสกขา กอปรดวย สมมาทฐ สมมาสงกปปะ แลวไดแสดงอนปพพปฏปทาแหง

กองทพมรรค แปรรปในลกษณะตาง ๆ เชนในธรรมนบตงแตหมวด ๑ หมวด ๒ ขนไปจนถงโพธ

ปกขยธรรม ๓๗ ประการ เปนตน กระจายออกไปแปดหมนสพนพระธรรมขนธ แลวสรปลงในลาดบ

ธรรมดงตอไปน

ขอท ๑ ศล แบงออกเปนจลศล มหาศล ตาง ๆ มากมาย อนเปนเหตใหไดอนวชชสข (สข

อนเกดจากรรมทไมมโทษ)

ขอท ๒ อนทรยสงวร คอสารวมสงทเปนใหญในตวเราน คอตาซงเปนใหญในหนาทเหนรป

หในหนาทฟงเสยง จมกในหนาทดมกลน ลนในหนาทล มรส กายในหนาทถกตองสงทถกตอง

และมนะคอใจในหนาทรหนาทคด เรองทงหาดงกลาวและเรองทยงเกบมารมาคดตาง ๆ ดวยมสต

สารวมระวงในเวลาทตาเหนรปเปนตน และใจคดเรองตาง ๆ มใหอกศลธรรมตาง ๆ เกดขนและแลน

มาสจต อนเปนเหตใหไดสขทเกดจากจตทไมรวไมเปยกชมดวยความยนดยนราย

ขอท ๓ สตสมปชญญะ คอมสตสมปชญญะระลกรตวอยในอรยาบถเดน ยน นง นอน และใน

อรยาบถเลกนอยทงปวง อนเปนเหตใหไดสขทเกดจากความมสตสมปชญญะ

ขอท ๔ สนโดษ ยนดดวยของทมอยของตน มความอม ความเตม ความพอ ไมคดโลภ

เพงเลงทรพยหรอสงของของผอ น เพราะเหตทไมอ มไมพอ ถาสาหรบบรรพชตกยนดเพยงพอแต

จวรสาหรบบรหารกาย บณฑบาตสาหรบทอง เหมอนอยางนกมเพยงขนเปนภาระ บนไปไหน ๆ ได

ตามปรารถนา อนเปนเหตใหไดสขทเกดจากความอมความพอ อนเปนทรพยอยางยง

ขอท ๕ จตตปรโสธนะ คอเสพย คออยในเสนาสนะ คอทนอน ทนง ทอยอาศย ทวาง ทสงด

หรออยปา อยโคนไม อยภเขา ลาธาร หวยระแหง ทสงบสงด ตงสตละนวรณคอกเลสเครองกนจตม

ใหสงบตงมน และมใหรตามเปนจรง เชนกามฉนทะ (ความพอใจรกใครในกาม) อภชฌา (ความโลภ

เพงเลงไปถงคนและวตถตาง ๆ ดวยความอยากไดเปนสทธของตน) พยาบาท (ความโกรธแคนขด

เคอง) มจตปราศจากอภชฌาพยาบาท มความเอนดกรณาคดเกอกลสตวทงปวงไมเลอกหนา และม

สตสมปชญญะ ทาอาโลกสญญา (ความสาคญหมายวาแสงสวาง) กาจดความงวง ความทอแท

ความคดฟงซาน มจตสงบ ละความสงสยไมแนใจในกศลธรรมทงหลาย

ตอจากนนไดปรากฏภาพอปมาใหมองเหน โดยภาพเปรยบเทยบวาจตทปราศจากนวรณม

ความสขเหมอนอะไร หรอเหมอนใคร เปนภาพทปรากฏชดแจงในอากาศทชาวจตตนครมองเหนทว

กน

อนปพพปฏปทา (ตอ)

ภาพทปรากฏในอากาศอนชาวจตตนครมองเหนทวกนนน กเชนเดยวกบทคบารมไดแสดงแกนคร

สาม และโยนโสมนสการไดแสดงพากยประกอบวา “นวรณ ๕ เหลาน กเปรยบเหมอนความเปนหน

๑๐๗

ความเปนโรค ความตองขงในเรอนจา ความเปนทาส และเดนทางกนดาร สวนความพนจากนวรณ

๕ เหลานกเหมอนอยางพนจากหน พนจากโรค พนจากเรอนจา พนจากความเปนทาส มความเปน

ไทแกตน พนจากทางกนดาร บรรลถงภมประเทศอนเกษม” ครนแลวจงถง

ขอท ๖ ฌาน (สมาธทแนวแน) ทง ๔ คอ

(๑) ปฐมฌาน เพราะเมอละนวรณทง ๕ ไดกเกดปราโมทย จตทปราโมทยกคอบนเทง แลว

กเกดปต ใจทมปตกเกดความสงบกาย (นามกาย) จงไดเสวยสข เมอมสขจตกตงมนเปนสมาธแนว

แนเขาขนปฐมฌาน มวตก วจาร ปต สข และเอกคคตา (ความมยอดคออารมณเปนอนเดยว) ทาให

ผทไดฌานนมกาย (อาการทางใจ) ทงหมดเตมไปดวยปตสขอนเกดจากวเวก (ความสงบสงด)

เหมอนอยางผงสาหรบอาบนาหรอสาหรบฟอก (ปจจบนเชนแฟบ) ทพรมนาใหเปยกชมทงหมด

(๒) ทตยฌาน มปต สข และเอกคคตา ทาใหผทไดฌานท ๒ น มกายทงหมดเตมไปดวยปต

สข อนเกดจากสมาธ เหมอนอยางบอนาลกมนาพผดพงขน แลวตกพรมลงไปทวหมด

(๓) ตตยฌาน มสข และเอกคคตา ทาใหผทไดฌานท ๓ นมกายทงหมดเตมไปดวยสขทไม

มปต เหมอนอยางดอกอบลเปนตนทเกดโตขนในนา ชมนาอยตงแตยอดถงโคนทงหมด

(๔) จตตถฌาน มเอกคคตา และอเบกขา ทาใหผทไดฌานท ๔ นมใจบรสทธผองแผวไป

ทวกายนทงหมด เหมอนอยางนงคลมศรษะดวยผาขาวโพลง

สภาพจตทปรากฏดวยอานาจการปฏบตธรรมของกองทพมรรคมระดบตาสงดงกลาว และทกระดบ

เปนความสขทงส น ดงนนแมปรารถนาจะทาความสขใหเกดขนแกจตใจ กตองปฏบตธรรมดงกลาว

แลวตามลาดบ คอมศล มอนทรยสงวร มสตสมปชญญะ มสนโดษ มจตตปรโสธนะ และมฌาน

จตตาภนหารท ๑ ญาณทสนะในกายจตช นใน

ขอท ๗ จตของผททาสมาธไดอยางแนวแน เขาขนทเรยกวา “ฌาน” ความเพง ดงกลาว เปนจตท

บรสทธ ขาวผองโดยรอบ ไมมอาการลมดอนดวยความยนดยนรายอะไร ราบเรยบทวไปหมด

ปราศจากนวรณทเขาไปทาใหเศราหมองขนมว จงใสสะอาด ปราศจากมลทนโทษ ไมแขงกระดาง

ออนโยนนมนวล ควรแกการงานคอใชการได เชนจะนอมไปพจารณาอะไรกนอมไปได จะใหรอะไรก

รได ไมตดขดอยกบสมาธหรอผลของสมาธ เชน ความสข ทาใหอยากอยเฉย ๆ ไมทาอะไร เลย

กลายเปนจตทใชการอะไรตอไปไมได แมเปนจตทออนใชการไดดงนน กเปนจตทตงมนไมหวนไหว

อายตนะทงหลาย มตากบรป หกบเสยงเปนตน ไมกออารมณมาทาจตใหหวนไหวได ชาวจตตนคร

ไดมองเหนประจกษภาพของจตทมลกษณะดงกลาวปรากฏอยในอากาศ ขณะนนสมทยกบคอาสวะ

และสมนทงหลายโผลหนาออกมาไมไดเลย ตองหลบซอนหนาอยทงหมด ทาใหชาวจตตนครรสก

วาขณะทไมมสมทยกบสมนทงหลายเปนอยางไร ราบรนจรง ๆ สขสงบจรง ๆ อยางไร ความสขจรง

ไมจาเปนตองอาศยสมทยเลย ความสขปลอมเทานนทตองอาศยสมทย

ตอจากนนกปรากฏภาพพเศษขนในอากาศ คอ มแกวมณไพฑรยแปดเหลยม ใหญโต ลอยอย

งดงามยงนก เหมอนอยางเปนมณทนายชางเจยระไนขดแตงเปนอยางด จงใสแจว สมบรณดวย

๑๐๘

อาการทกอยางหาทตมได และมเสนดายสเขยวหรอเหลองหรอแดงหรอขาวผองบรสทธหรอขาว

ปรกต รอยอยในแกวมณไพฑรยนน มองเหนดายทรอยอยนนชดเจนยงนก ขณะนนมเสยงประกาศ

ขนวา แกวมณไพฑรยนแหละเปนสงเปรยบเทยบกบกายและวญญาณจตใจของทก ๆ คน คอกายน

ทเปนรปรางประกอบขนดวยธาตดนนาไฟลมอากาศ มสมภพมาจากมารดาบดา เตบโตขนดวย

อาหารมขาวและขนม เปนตน เปนของทไมเทยงคอมเกดมดบเปนธรรมดา ในกายนมวญญาณอาศย

อยปฏพทธคอเนองตดอยเหมอนอยางมเสนดายสรอยผกอยภายในแกวมณไพฑรย กายทเปนวตถนเปนของหยาบ ปดบงกนเองและปดบงสงทอาศยอยอนเปนสงพเศษคอวญญาณหรอจตใจ จงพากนสงสยเสมอ วาวญญาณมจรงหรอมเพยงมนสมองเทานน ถามเพยง

มนสมองเทานน ในกายคนเรานกไมมอะไรทไมใชวตถ ตายแลวกเนาหมด ไมมอะไรเหลออย ทงไม

มเครองมออะไรพสจนใหมองเหนได ปรมาณทละเอยดแสนละเอยดยงพสจนได ฉะนนส งทเรยกวา

วญญาณหรอจตใจจงไมมจรง และคนเราเกดมาแลวกตายสญ ปญหาและความเขาใจผดดงนจะไม

เกดขน ถาใชเครองมอสมาธขน “ฌาน” นพสจน เมอเขาฌานน กายนจะกลายเปนเหมอนแกวมณ

ไพฑรย วญญาณจะเปนเหมอนดายสทรอยอยในแกวน และสนนเองแสดงจรตของจต มองเหนได

ถนดชดเจน นคอ จตตาภนหาร (ความนาจตไปเฉพาะ) เพอ “ญาณทสนะ ความรความเหน” สภาพ

ชนในแหงกายและจต นบเปนวชชาท ๑

สมาธ หรอการทาใจใหสงบแนวแน จงเปนสงสาคญทจะชวยใหแลเหนอะไร ๆ ไดชดเจน

ถกตองตามความเปนจรง ทาใหใจสงบไดเพยงใดกจะสามารถเหนและเขาใจอะไร ๆ ไดชดเจน

ถกตองตามความเปนจรงเพยงนน พดอกอยางกคอคนจะมปญญาเพยงใดกจะตองมสมาธความสงบ

ของใจเพยงนน

ดงนน ผมาบรหารจตทงหลายจงควรอบรมใจใหมสมาธ คอใหสงบ ไมวนวายไปในอารมณทงปวง

พรอมทงกบพยายามทาใจใหมกเลสมโลภโกรธหลงเปนสาคญลดนอยลงดวย ทาไดเพยงใด ผลอน

เปนความสขสงบของจตใจกจะบงเกดขนเพยงนน

จตตาภนหารท ๒ มโนมยทธ

ขอท ๘ ถดจากภาพมณไพฑรยแปดเหลยมใหญโต กปรากฏภาพตอไป คอภาพคนดงไสหญา

ปลองจากหญาปลอง แลวชออกแสดงวานหญาปลอง นไสของมนทดงออกมา หญาปลองจงเปน

สวนหนง ไสของมนกเปนอกสวนหนง แตไสของหญาปลองกดงออกจากหญาปลองนนแหละ และ

ภาพของคนชกดาบออกจากฝกชแสดงวานฝกดาบ นตวดาบซงเปนอยางอนจากกนและกน มใช

อยางเดยวกน แตดาบกชกออกมาจากฝกดาบนนแหละ และภาพคนจบงออกมาจากของใสง ช

แสดงวานง นของใสง งและของตางเปนอยางอนจากกนและกน แตกจบงออกมาจากของนแหละ

เมอภาพทงสามนปรากฏเหนกนทวไปแลว กไดมเสยงประกาศอธบายขนวา ภาพทงสามนเปนภาพ

เปรยบเทยบกบ “จตตาภนหาร” คออภนหารแหงจตทเปนสมาธแนวแนบรสทธดงกลาว คอม

อภนหารอานาจนาจตนอมจตไปเพอนรมต “มโนมย” คอกายทสาเรจดวยใจ คอตงจตคดนรมต

สรางกายอนจากกายนข นได มรปรางทเปนมโนมยสาเรจดวยใจ มอวยวะใหญเลกครบ มอนทรย ม

ตาหเปนตนไมเสอม คอมโนมยกายทตงจตนรมตขนนกมรปรางประกอบดวยอวยวะใหญเลก

ครบถวนเหมอนอยางรปกายเนอของผทไดสมาธอยางสงนนเอง เชนมศรษะ มลาตว มแขน มขา ม

มอ มเทาเปนตน สมบรณบรบรณเชนเดยวกบกายเนอ ทงมอนทรยตาหเปนตน ใชไดเหมอนอยาง

๑๐๙

ตาหเปนตนของกายเนอ คอมโนมยกายนมตาทมองเหนได มหทฟงไดยน มจมกทรกล น มล นทรรส

มกายทรสมผสถกตอง มมโนคอใจทรคดเรองราวอะไรตาง ๆ ไดเปนตน มโนมยกายเปนสวนหนง

กายเนอกเปนอกสวนหนง แตมโนมยกายกถอดแยกจากกายเนอน เปรยบเหมอนไสหญาปลองกบ

หญาปลอง ดาบกบฝกดาบ และงกบของง ซงเปนอยางอนจากกน แตกถอดออกจากกนนนแหละ

มโนมยกายนเรยกกนในหมไทยเราในปจจบนวา “กายทพย” ผทไดสมาธอยางสงอาจมอภนหาร

ถอดกายทพยออกจากกายเนอนและออกทองเทยวไปสทตาง ๆ ไดตามปรารถนาตองการ ตามควร

แกอภนหาร เมอเสรจธระแลว กายทพยนกกลบเขาสกายเนอ กลบเปนบคคลตามปรกต ผทไดสมาธ

จนถงถอดกายทพยออกจากกายเนอไดดงน ยอมสนสงสยในเรองตายเกดหรอตายสญ และยอมไม

กลวตาย เพราะจะรวาไมมใครตาย กายเนอทเปน “นวาส” คอบานเทานนทแตกสลายไป แตจะ

รงเกยจและกลวบาปแทน นคอจตตาภนหาร เพอนรมตมโนมยกาย เรยกวามโนมยทธ (ฤทธเปน

เครองนรมตมโนมยกาย) นบเปนวชชาท ๒

จตตาภนหารท ๓ อทธวธ

ขอท ๙ ครนภาพอปมามโนมยทธผานไปแลว กมภาพใหมปรากฏขนในอากาศ เปนภาพชาง ๓ หม

ไดแก ชางหมอ ชางงา ชางทอง ชางหมอคอชางปนหมอหมหนง มหวหนาชางและลกมอกาลงปน

หมอและภาชนะดนตาง ๆ ดวยดนทผสมไวดแลว โดยใชแปนเปนเครองมอในการปน ชางงาอกหม

หนง มหวหนาชางและลกมอ กกาลงแกะงาทาเปนสงตาง ๆ ตามทตองการ ฝายชางทองอกหมหนง

มหวหนาและลกมอ กาลงทาเครองทองรปพรรณและสงตาง ๆ ดวยทองตามปรารถนา ขณะนนไดม

เสยงประกาศขนวา ภาพชาง ๓ หมนเปนภาพเปรยบเทยบกบ “จตตาภนหาร” คออภนหารของจตท

เปนสมาธแนวแนบรสทธ ซ งม “อทธวธ” คอแผลงหรอแสดงฤทธตาง ๆ ไดอยางสะดวกสบาย

เหมอนพวกชางฝมอเหลานนทาสงทเปนฝมอของตนไดอยางสบาย คอคนเดยวทาใหเปนมากคน

หรอคนมากทาใหเปนคนเดยว คอทาใหใคร ๆ เหนไปอยางนน ทาสงทปดปดใหเปดเผยขนได เชน

ทามดใหสวาง ทาสงทถกปกปดมองไมเหนเพราะไกลมากหรอมอะไรบง ใหมองเหน ทาสงท

เปดเผยใหปกปด เชน ทาสวางใหมด ทาสงทอยใกลเปดเผยมองเหนใหมองไมเหน ไปทะลฝาหรอ

กาแพงหรอภเขาไดโดยไมตดขดเหมอนไปในอากาศ ทาการดาและโผลในแผนดนไดเหมอนในนา

เดนไปบนนาไมแตกไดเหมอนเดนไปบนแผนดน นงขดบลลงกลอยไปในอากาศไดเหมอนนก ลบ

คลาดวงอาทตยดวงจนทรเหลานไดดวยมอ ทาอานาจใหเปนไปดวยการไดจนถงพรหมโลก

เสยงประกาศดงกลาวไดดงอยางชดเจน ถงกบทาใหชาวจตตนครผสดบฟงมองเหนเหมอนอยาง

เปนภาพของผมฤทธแสดงฤทธในลกษณะตาง ๆ ดงกลาว ใหดเฉพาะหนา ชาวจตตนครบางคน

สงสยวาเปนไปไดหรอ จะเปนการเลนกลใหดกระมง เหมอนอยางภาพยนตรอนเดยบางเรองแสดง

ฤทธตาง ๆ ไดเหมอนกน การแสดงฤทธบางอยางกแสดงไดสนท บางอยางกไมสนทคนดภาพยนตร

จบได เพราะมองเหนเครองอปกรณบางอยาง ไดมเสยงประกาศขนเหมอนอยางรจตใจ วาอทธวธ

ของผมสมาธอยางสงมใชเปนการเลนกลหรอเหมอนอยางหนงอนเดย แตเปนการแสดงไดจรง และ

ทเขาใจวาเปนการเหนอธรรมชาตนน กอาจเหนอธรรมชาตของจตสามญจรง แตเปนธรรมชาต

ธรรมดาของอทธจต คอจตทมอทธ หมายถงสมาธจตอยางสง เหมอนอยางชางฝมอทาสงทเปน

ฝมอของตนไดอยางปรกตธรรมดา ไมรสกวาเปนการยากผดธรรมดาอยางไร แตคนทไมใชชางกทา

ไมได ฉะนนจงไดมการแสดงภาพชางใหดเปนขอคดเปรยบเทยบ นคอจตตาภนหารเพอ อทธวธ

นบเปนวชชาท ๓

๑๑๐

จตตาภนหารท ๔ ทพโสต

ขอท ๑๐ เมอภาพอปมาอทธวธผานไปแลว ภาพอกหมหนงกมาปรากฏพรอมกบเสยง นบวาแปลก

กวาภาพอน ๆ ทผานมาแลว ซงเปนภาพนง มแตเสยงอธบายทประกาศดงขน คอปราฏกภาพคน

เดนทางไปถงสถานทใกลเมองแหงหนง ไดยนเสยงตาง ๆ คอเสยงกลอง เสยงตะโพน เสยงสงข

เสยงบณเฑาะว เสยงมโหระทก เขากรวาอยางนเสยงกลอง อยางนเสยงตะโพน ดงนเปนตน

ขณะนนภาพคนเดนทางกบเสยงทเขาไดยนปรากฏดงขนพรอมกน แตเสยงนนดงขนแผว ๆ แตฟง

ชดเจนไดยนทวกน และไดมเสยงดงประกาศขนวานแหละเปนภาพเปรยบเทยบกบ “จตตาภนหาร”

คออภนหารของจตทเปนสมาธแนวแน บรสทธ ซ งใหมทพโสตธาต ฟงเสยงตาง ๆ ไดยงกวามงส

โสตธาตมากนก เมอทาสมาธจนไดสมาธแนวแนบรสทธจรงแลว นอมจตนนไปเพอไดยนเสยง กจะ

บงเกดหทพยพเศษของจตขน เรยกวา “ทพโสตธาต” แปลวา “หทพย” ฟงเสยงได ๒ อยาง คอ

เสยงทพยและเสยงมนษย หรอเสยงในทไกลและเสยงในทใกล

เสยงประกาศทดงขนนน ไดอธบายตอไปวา ขอใหทกคนทราบวา อนโสตธาตคอหนน มใชมแตห

ของกายเนอทเปนมงสโสตธาตอยางเดยว ยงมหของจตอกดวย จตใจสามญไมปรากฏวามหทจะได

ยนอะไรไดเอง ตองอาศยหเนอของกายเนออยโดยปรกต แตอนทจรงจตใจนเปนตวธาตร อยางนาอศจรรย เพราะยงมไดอบรมจงยงไมอาจรอะไรตออะไรได ตอเมออบรมดแลว

โดยเฉพาะเมออบรมดวยสมาธอยางสง กอาจรอะไรไดสารพดอยาง รคลายกบทรเกดจากดดวยตา

ฟงดวยหทเดยว เชน เมอนอมใจไป คออธษฐานใจวาจะรเสยงตาง ๆ กเกดความรในเสยงตาง ๆ

เหมอนอยางไดยนเสยงตาง ๆ นนดวยหเนอนนนแหละ คอเสยงตาง ๆ จะมาปรากฏอยในความร

เหมอนอยางเสยงทมาปรากฏอยทหเนอ และเสยงทมาปรากฏนนมใชเปนเสยงหลอก เปนเสยงจรง

ซงประมวลเขาเปน ๒ ประเภท คอเสยงทพยและเสยงมนษย กบเสยงในทไกลและเสยงในทใกล

เสยงทพยนนคอเสยงของอมนษย (ผทมใชมนษย) นอกจากสตวดรจฉานทงหลาย ไดแกเสยงของ

เทพของเปรตของผเปนตน จาพวกอทสสมานกาย (มกายไมปรากฏ) ซงเปนพวกอปปาตกกาเนด

(เกดผดขนมาทเดยว) เสยงมนษยคอเสยงมนษยรวมทงเสยงสตวดรจฉานทงหลาย และเสยงของ

โลกธาตทงหลาย เชนเสยงลมเสยงนา เสยงฟารองเปนตน อกอยางหนง เสยงทพยกคอเสยงท

ละเอยดเกนวสยทหมนษยสามญจะฟงไดยน เสยงมนษยคอเสยงหยาบทหสามญฟงไดยน เสยง

เหลานทงในทไกลในทใกล เมออธษฐานจตจะรแลว กจะปรากฏแกความรเหมอนเปนเสยงมา

ปรากฏแกหนแหละทกอยาง นคอจตตาภนหาร เพอทพโสต นบเปนวชชาท ๔

จตฝกได อบรมได ใหมอานภาพยงใหญดงกลาวยงทาได ดงนนการฝกจตอบรมจตจงควรเปนสงท

ผมปญญาทงหลายไมควรไมสนใจ แตควรใหความสนใจในการจะอบรมจตของตน หรอในการ

บรหารจตของตนนแหละใหเกดผลดทสด จงจะสมควร

จตตาภนหารท ๕ เจโตปรยญาณ

ขอท ๑๑ ครนภาพอปมาทพโสตผานไป กปรากฏภาพอกหมหนงข นทนท เปนภาพชายหนมหญง

สาวผกาลงรกสวยรกงามสองกระจกดเงาหนาของตนเองกม กาลงดเงาหนาของตนเองอยในขนนา

ทบรสทธสะอาดใสแจวกม ตางกรวามส งอะไรเปอนหนาของตนอยหรอไมม ขณะนนกไดมเสยง

อธบายขนวา ภาพนเปนภาพเปรยบเทยบถง “จตตาภนหาร” คออภนหารของจตทเปนสมาธแนวแน

บรสทธ ซ งอาจอธษฐานเพอ “เจโตปรยญาณ” กาหนดรใจของผอ นได คอเมอคดจะรใจของผอ นวา

๑๑๑

ใจเขาเปนอยางไร กจะรไดทนท ดงทมแสดงไววา กาหนดรใจของบคคลอนสตวอนดวยใจดงน

จตมราคะกรวาจตมราคะ จตปราศจากราคะกรวาจตปราศจากราคะ จตมโทสะกรวาจตมโทสะ

จตปราศจากโทสะกรวาจตปราศจากโทสะ จตมโมหะกรวาจตมโมหะ จตปราศจากโมหะกรวาจต

ปราศจากโมหะ จตหอกรวาจตหอ จตฟงกรวาจตฟง จตใหญกรวาจตใหญ จตไมใหญกรวาจตไม

ใหญ จตยงกรวาจตยง จตไมยงกรวาจตไมยง จตมสมาธตงมนกรวาจตมสมาธตงมน จตไมมสมาธ

ตงมนกรวาจตไมมสมาธตงมน จตพนกรวาจตพน จตไมพนกรวาจตไมพน

เสยงอธบายไดขยายความตอไปอกวา จตของบคคลมชนดเงยบและชนดดง ชนดเงยบนนคอสงบ

อยเฉย ๆ ตวของเจาของจตเองกรจกจตของตนเองไมไดเหมอนกน บางทนกวาวมตเสยแลวกม แต

ความจรงยงไมวมต ชนดดงนนคอทกาลงมอารมณและกเลส ไดแกจตทกาลงคดพลานอย มความ

ยนดยนรายอยในเรองตาง ๆ ทกาลงคดนน หรอแมจตทกาลงคดอะไรอย จตเงยบเปนเหมอนนานง สวนจตดงเปนเหมอนอยางนาทกาลงมคลน คาโบราณมวา “นานงไหลลก” จตเงยบจงร

ยาก แตทานผมเจโตปรยญาณกรได สวนจตดงนน ถาดงมาก คอขณะทมอารมณและกเลสแรง

แสดงออกมาทางสายตาสหนาและอาการทางกายอน ๆ ใคร ๆ กรไดวา คน ๆ นกาลงรกกาลงชง

กาลงหลง กหมายถงจตนนเองวากาลงเปนอยางไร เพราะคนจะเปนอยางไรนนกคอจตเปนอยางไร

ดงเชนเมอจตโกรธกเรยกวาคนโกรธ ทก ๆ คนจงขนอยแกจตของตนเอง ถาจตดงนอยคอคดอยใน

ใจเทานน มความระมดระวงไมแสดงออกมาทางสหนาสายตาเปนตน คนอนกรยาก แตทานผมญาณ

นจะรไดเสมอ จตเงยบยงรได ไฉนจตดงจะไมร เพราะจตน เมอคดจะดงเสมอ เพราะเมอคดกมคลน

มกระแสแผออกมา เหมอนอยางนามคลนมกระแสคลนแผออกเปนวงกวาง กยอมมากระทบจตท

ใกลเคยงอยโดยปรกต แตเพราะเปนจตทไมไดอบรมจงไมร อยาวาแตเสยงจตเลย แมแตเสยงปาก

ทดงเขาหจรง ๆ จตทไมไดอบรมยงฟงไมร หรอไมรฟง นคอจตตาภนหาร เพอ เจโตปรยญาณ

นบเปนวชชาท ๕

การอบรมจตจงเปนสงพงทาอยางยง ผอบรมจตตนเองไวเสมอ ใหเปนจตทรย งข นเสมอ จะไดรบผล

ดวยตนเองตามควรแกความปฏบต

จตตาภนหารท ๖ ปพเพนวาสานสสตญาณ

ขอท ๑๒ ตอจากภาพอปมาเจโตปรยญาณ จงถงภาพอกหมหนงปรากฏขน เปนภาพหมบานหลาย

แหงตดตอกนในจงหวดหนง คลายกบแผนทจงหวด หรอแผนทประเทศแผนทโลก แตแผนทนน

บอกไดแตจดทสาคญ สวนภาพทปรากฏนเหนเปนหมบานเรยงรายกนอยอยางชดเจน ไกลสดลกตา

จะมองเหน ดงททางบานเมองแบงออกเปนหมบาน ตาบล อาเภอ จงหวด บางคราวกรวมหลาย

จงหวดเขาเปนภาค เปนประเทศ แตละประเทศกเรยงรายตดตอกน ลกษณะของบคคลบานเรอน

และสงตาง ๆ เหมอนกนคลายกนกม แตกตางกนกม หลายหลากมากมาย ครนแลวไดมองเหน

บคคลชายหญงผอยในหมบานแหงหนง แตละคนมกจธระอยางใดอยางหนงเดนทางออกจากบาน

ของตนไปสบานอน แลวกออกจากบานนนไปยงบานอนตอไปอก เดนทางไปดวยเทาบาง ดวย

ยานพาหนะตาง ๆ บาง ครนแลวจงเดนทางกลบมาสบานของตน ทกคนตางกจาไดวา เราออกจาก

บานของตนไปยงบานโนน ไดยน นง พด อยางนน ๆ ในบานนน ครนแลวไดตอจากบานนนไปบาน

โนน ๆ แมในบานเหลานน เรากไดยน เรากไดนง พด นง อยางนน ๆ จนถงกลบมาสบานของตน ณ

บดน ชาวจตตนครไดมองเหนทกคนในภาพ เดนทางจากบานหนงไปยงบานหนงกนอยเรอยไป

หยดอยชวคร เพอทาธรกจหรอพกเหนอยเทานน ไมมทจะหยดอยไดนาน

๑๑๒

ขณะนนไดมเสยงประกาศขนวา ภาพนแสดงถงจตตภนหารหรออภนหารของจตทเปนสมาธแนวแน

บรสทธ ซ งมอภนหารคอ “กาหนดนาออกไป” คออธษฐานนอมไปเพอ “ปพเพนวาสานสสตญาณ”

ความรระลกนวาสคอบานในปางกอน หมายถงขนธดงทเรยกวา “สกนธกาย” เปนทอาศยอยในปาง

กอนได ดงทเรยกกนงาย ๆ วารระลกชาตหนหลงได ชาตเดยวบาง สองชาต สามชาต สชาต หา

ชาตบาง สบชาต ยสบชาต สามสบชาต สสบชาต หาสบชาตบาง รอยชาต พนชาต แสนชาตบาง

สงวฏกปชาตเปนเอนกบาง ววฏกปชาตเปนเอนกบาง สงวฏววฏกปชาตเปนเอนกบาง วาในชาตโนน

เรามชอโคตร วรรณ อาหาร เสวยสขทกข มทสดแหงอายอยางน ๆ เคลอนจากชาตนน แลวบงเกด

ขนในชาตโนน แมในชาตนน เรากมชอโคตร เปนตน อยางน ๆ เราเคลอนจากชาตนนแลวจงบง

เกดขนในชาตน ระลกไดถงนวาสในหนหลงไดพรอมทงอาการและเรองราวเปนเอนกอยางน

เสยงชแจงนนไดกลาวตอไปวา อกอยางหนงกเหมอนอยางเรานกระลกไดถงเมอวานนวานซนนวา

เราไดทาอะไร ในเรองอะไรบาง สดแตความจาไดของเรา ความระลกไดถงหนหลงนเรยกวา

“อนสต” ถาไดสมาธอยางแนวแนบรสทธ จะระลกถงหนหลงไดไกลนก หากจะถามวาระลกไดจาก

อะไร กตอบวาจากความจาเหตการณอดตของตนทบนทกไวแลวในจตสวนลกจากเหตการณทตน

ไดประสบมาจรงในอดต ทกคนมบนทกนอยพรอมในจตนแลว แตไมมอนสตทจะระลกขนมาได เพราะขาดสมาธดงกลาว นคอจตตาภนหาร เพอ ปพเพนวาสานสสตญาณ นบเปน

วชชาท ๖

การอบรมสมาธเปนสงไมควรขาด สาหรบผปรารถนาจะมจตทประกอบดวยอนสตดงกลาว และ

สาหรบผทปรารถนาจะมจตทตงมนอยในความสงบ ไมสนไหวคลอนแคลนไปตามอานาจสงมา

กระทบทงหลาย ทงทดและทชว อบรมสมาธใหเกดไดเพยงใด กจะไดรบรสแหงความสงบสขของ

สมาธเพยงนน

จตตาภนหารท ๗ ทพจกษ หรอจตปปาตญาณ

ขอท ๑๓ ครนภาพอปมาปพเพนวาสญาณผานพนไป กถงภาพอกหมหนงเปนภาพอาคารหลายชน

ตงอยกลางถนนสามแพรงแหงหนง คนทงหลายกาลงเดนเขาไปในอาคารกม กาลงเดนออกมากม

กาลงเดนอยตามวถถนนกตาม คนผทยนอยตรงนนยอมจะมองเหนไดถนดวา คนเหลานเขาไปส

อาคาร คนเหลานออกจากอาคาร คนเหลานเดนอยตามวถถนน เชนเดยวกบทชาวจตตนครมองเหน

อยบดน ไดมเสยงประกาศขนในขณะนนวาภาพททานทงหลายมองเหนอยน เปรยบเทยบกบ “จต

ตาภนหาร” คออภนหารของจตทเปนสมาธอยางแนวแนบรสทธ ซ งอาจอธษฐานเพอ “ทพจกข”

หรอ “ทพจกษ” คอ “ตาทพย” มองเหน “จต และ อปบต” วา “เปนไปตามกรรม” ของสตวทงหลาย

ซงเรยกอกชอหนงวา “จตปปาตญาณ ความรจตและอปบต”

แตกอนอน ขออธบายคาบางคา คอ “อภนหาร” แปลวา “ความนา (ใจ) ไปเฉพาะ” มคาทใชคกน

คอ “อภนนนามะ ความนอม (ใจ) ไปเฉพาะ” ไดแกอธษฐานใจ คอตงใจปรารถนาผลอยางใดอยาง

หนง เชนในขอนตงใจปรารถนาใหเกดตาทพยมองเหน “วญญาณ” ของคนทตายไปวาไปขางไหน

มองเหนไดถนดชดเจนวาขณะทคนกาลงตายนน “วญญาณจต คอเคลอน” ออกจากรางไปเมอไร

และอปบต คอ เขาถงรางใหมเมอไร เหมอนอยางเหนดวยตาเนอ คาวา “จต” จงเทากบตาย คาวา

“อปบต” จงเทากบเกดนนเอง บางคนนาไปใชผด คอใชคาวาจตในความหมายวาเกด ในทนขอยม

๑๑๓

คาวา “วญญาณ” มาใชตามทคนทวไปใชและเขาใจกน แตในพระสตรทานใชคาวา “สตว” คอสตว

จต สตวอปบต คาวาสตวนมใชหมายเฉพาะสตวดรจฉานทใชพดหมายถงกน แตหมายถงทงมนษย

ทงดรจฉานทงเทวดามารพรหมภตผปศาจทงหมดบรรดาทยงตองเวยนวายตายเกดอย เมอรางกาย

นตาย “สตว” ผยดรางกายนอยก “จต” คอ เคลอนออกจากรางนไป “อปบต” คอเขาถงรางใหม เมอ

สตวเคลอนออกไป รางเกากตายทนท และเมอสตวเขาถงรางใหม รางใหมกเกดทนท รางทยดอาศยอยของสตว จงเทากบเปนอาคารบานเรอนสาหรบอยอาศยของคนเรานแหละ

ทานจงเรยกในจตตาภนหาร วชชาท ๖ วา “นวาส” แปลวาทอย เรอนรางของเราทก ๆ คนนอน

ประกอบดวยนามและรป หรอกายและใจ (สวนทเปนอาการ) ยอมเปนนวาสของสตว เปนสงทมเกด

มตาย สวนสตวเปนสงทไมตาย ยงไปเกดอกตามกรรมดกรรมชวทสตวทาไวเอง ในทก ๆ คนมสตว

ภาพอยดวยกน คอ “เรา” นแหละ และทเรยกกนในบางโอกาสวา “วญญาณ” โดยมากเรยกวา

“จตต” บาง เรยกวา “อตตา” หรอ “อาตมน” บาง

ทกคนจงควรรกษาตวเรา ฝกตวเรานแหละใหด ดวยใหละกรรมชว ประกอบกรรมทดอยเสมอ

จตตาภนหารท ๗ ทพจกษ (ตอ)

เสยงอธบายไดกลาวตอไปวา อนทจรง ทพจกษ คอตาทพย กเปนความรอยางหนง แตเปนความร

แจมแจงอยางเหนดวยตาเนอ โดยเฉพาะรจต (ความเคลอนออกจากรางเกา) และรอปบต (ความ

เขาถงรางใหม) ของสตวทงหลาย จงเรยกวา “จตปปาตญาณ ความรความเคลอนและความเขาถง”

องคพระบรมครไดทรงอธบายถงญาณขอนไววา ผทมจตตงมนเปนสมาธแนวแนบรสทธผดผอง ไมม

กเลสททาใหลมดอน ปราศจากเครองทเขาไปทาใหเศราหมอง ออน ควรแกการงาน ตงมนไม

หวนไหว นานอมจตไปโดยเฉพาะเพอจตปปาตญาณ (ความสามารถทนอมนาจตไปเพอรอยางนน

ได นแหละคออภนหาร) เขายอมเหนสตวทงหลายผกาลงจตอปบตกนอยดวยทพจกษอนบรสทธ

ลวงจกษของมนษย ยอมรสตวทงหลายผกาลงจตอปบตอยนน บางกเลว หรอด บางกมวรรณด หรอ

มวรรณทราม บางกไปด หรอไปชว วาเขาถงภาวะตาง ๆ กนตามกรรม ดงน สตวเหลานหนอ

ประกอบดวยกายทจรต วจทจรต มโนทจรต ดาวาคนดคนประเสรฐทงหลาย เปนมจฉาทฐ สมาทาน

กรรมของมจฉาทฐ กายแตกทาลายตายไป เขาถงอบาย (ภพทไรความเจรญ) ทคต (คตชว) วนบาต

(ภพทตกตา) นรยะ (นรก) สวนสตวเหลานหนอ ผประกอบดวยกายสจรต วจสจรต มโนสจรต ไมดา

วาคนดคนประเสรฐทงหลาย เปนสมมาทฐ สมาทานกรรมของสมมาทฐ กายแตกทาลายตายไป

เขาถงสคต (คตด) โลกสวรรค

เสยงอธบายไดกลาวเนนวา กเหนเหมอนอยางภาพอปมานนแหละ คอเหมอนเหนคนทงหลายเดน

เขาเดนออกอาคารกนอยบาง เดนอยตามถนนบาง และรดวยวาเมอจตคอเคลอนออกจากรางเกา

แลว กไปเขารางใหมทดหรอเลวตาง ๆ กนตามกรรม ทพจกษหรอญาณขอนจงรเหนสองอยาง

ไดแกรเหนจตและอปบตกบรเหนกรรม ฉะนนใครทตองการรจกกรรมจรง ๆ ดวยปญญาตนเอง กควร

ทาสมาธจรง ๆ จนไดทพจกษ กจะรกรรมไดดวยตนเอง เพราะเกยวแกผลทจะเกดขนขามภพขาม

ชาต และจะตองอาศยญาณขอกอนตามภาพอปมา “ปพเพนวาสานสสตญาณ ความรระลกนวาสคอ

บานในปางกอน” ชวยดวย เมอรระลกยอนหลงไปมาก ๆ ประกอบกบมาไดทพยจกษประกอบเขาอก

กจะไดญาณในกรรมอยางประจกษชด

๑๑๔

สวนภาพคนทกาลงเดนอยตามถนนไมเขาออกอาคารนน เปนภาพอปมาแหงสตวจาพวกหนงทยง

ไมเคลอน ยงดาเนนอยในภพชาตปจจบนของตน และสตวจาพวกทเคลอนออกไปแลวแตยงไม

เขาถงภพชาตทแนนอน ดงทเรยกวา “สมภเวส ผแสวงหาสมภพ (ทเกด)” คอยงไมเขาไปสอาคาร

อนจะเปนนวาสประจาของตน หรอเหมอนอยางผทอพยพจากถนเกาเดนทางเรรอนอย ยงไมไดถนท

จะตงหลกฐานลงใหม นคอจตตาภนหาร เพอทพจกษ หรอจตปปาตญาณ นบเปนวชชาท ๗

ขอนแสดงถงสจจะประการหนง วาขนชอวาภพชาตแลว จะตองมการเขาถงคอเกด และการ

เคลอนออกคอตายทงหมด ไมมภพชาตทตงอยเทยงตลอดนรนดรกาล ตางแตเรวกบชา ทเรวมาก

เชนภพชาตของสตวดรจฉานบางชนด ทชามากไดแกภพชาตของพรหม ทกผเมอยงมสมทยคอ

กเลสเปนเหตใหเกด กตองจตจากภพชาตหนงและอปบตในอกภพชาตหนงอยเรอยไปนบไมถวน

ชาต เปนไปตามกรรม จงเปนเหมอนวงวนอยในวงกลม คอวงจากจดเดมแลวกมาหาจดเดมอกในวง

ของจตและอปบตนเทานน จงเรยกวาสงสารวฏ แปลวาวนแหงการวงเวยน ระหวางน เรยกวาสตว

หรอ “เรา” หรอจะเรยก วญญาณ จต อตตา อาตมน หรออะไรกสดแตจะเรยก ครนเมอปฏบตใน

มรรคมองค ๘ ละสมทยไดดวยญาณทจะกลาวตอไป จงจะตดวฏฏะคอวนดงกลาวได และสนภาวะ

เปนสตว ส นสมมต บญญตวาอะไรทงส น หากจะเรยกกเรยกไดวา “พทธะ ผร” ซงเปนผพนแลว

จตตาภนหารท ๘ อาสวกขยญาณ

ขอท ๑๔ เสยงประกาศไดดงขนตอไปวา ตอไปนจะเปนภาพชดสดทาย แสดงโดยอปมา เปรยบเทยบใหเหนจตตาภนหารอนสาคญยอดเยยม เปนสดยอดแหงจตตาภนหารทงปวง

ขอใหทานทงปวงตงตาตงใจดใหด สดเสยงประกาศกไดปรากฏภาพเทอกเขาขนในทไกลเหนราไร

เทอกเขานนคอย ๆ เลอนเขามาจนเหนชดเจน ทซอกเขาแหงหนงนนมสระนาใหญ ใสแจว ไมขนมว

มองเหนลงไปถงกนสระอยางถนดชดเจน ขณะนนกปรากฏภาพชายผหนงผมจกษ ยนอยทรงฝง

มองดหอยโขงหอยกาบ กอนกรวด สะเกดหน ฝงปลา เคลอนไหวบาง หยดอยบาง ชาวจตตนครก

พากนมองเหนชดเจนเหมอนอยางไปยนดอยทรมฝงสระใหญทซอกเขานนดวยตนเอง ทนใดนนไดม

เสยงประกาศวา ขอใหทก ๆ คนตงใจฟงพระสรเสยงแหงองคพระบรมครดวยความเคารพ

ลาดบนนพระสรเสยงอนไพเราะไดดงขนชดเจน เปนทรสกระรนโสตประสาทของทกคน ไมดงไม

คอย พอเหมาะพอด ซาบซงเขาถงใจ เยนระรนชนบาน เหมอนอากาศเยนสบายทพดโชยมาใน

คราวรอน หรอเหมอนอยางนาฝนทพยโปรยปรายลงมาแผว ๆ ดบความรอนรมกายใจของสตวโลก

ทงปวง ดงตอไปน

"ผทเมอมจตเปนสมาธแนวแนบรสทธผองสะอาดสมาเสมอ ไมมลมดอน ปราศจาก

อปกเลสเครองเศราหมอง ออนสลวย ควรแกการงาน ตงมน ไมหวนไหวอยางนน ยอมนา ยอมนอม

จตไปเฉพาะเพออาสวกขยญาณ (ความหยงรเปนเหตส นไปแหงอาสวะ) ยอมรตามทเปนจรง วาน

ทกข นสมทยเหตใหเกดทกข นนโรธความดบทกข นปฏปทาขอปฏบตใหถงความดบทกข นอาสวะ

นสมทยเหตใหเกดอาสวะ นนโรธความดบอาสวะ นปฏปทาขอปฏบตใหถงความดบอาสวะ เมอรอย

เหนอยอยางน จตยอมพนจาก กามสวะ ภวาสวะ อวชชาสวะ เมอพนแลวกมญาณหยงรวา “พน

แลว” ยอมรวา “ชาตส นแลว จบพรหมจรรยคอการปฏบตอยางสงสดแลว กรณยะคอกจทควรทา

เสรจแลว ไมมกจอนเพอความเปนอยางนอก” อปมาเหมอนอยางสระนาใหญทซอกเขา มนาใสแจว

ไมขน บรษมจกษยนอยทฝงสระนน พงเหนหอยโขงหอยกาบบาง กอนกรวดสะเกดหนบาง ฝงปลา

๑๑๕

บาง เขยอนเคลอนไหวไปบาง หยดอยกบทบาง ยอมคดอยในใจวา หวงนานใสแจวไมขน หอยโขง

หอยกาบ กอนกรวดสะเกดหน และฝงปลาเหลาน กาลงเคลอนไหวไปบาง หยดอยบาง แมนคอ

สามญผล (ผลแหงสมณคณ) ทผปฏบตเหนไดเอง ทงามประณตกวาผลทงหลายขางตน ไมมสามญ

ผลอนทจะยงกวา ประณตกวาสามญผลขอน ทานทงหลายจงยงความไมประมาทใหถงพรอมเถด"

สนพระสรเสยง กมเสยงประกาศขนวา พระพทธาธบายนคอจตตาภนหาร เพออาสวกขยญาณ

นบเปนวชชาท ๘ เปนวชชาสงสด การศกษาปฏบตจบสนเพยงเทาน สดเสยงประกาศ ความสงบได

เกดขนแผคลมทวไป

ผมาบรหารจตพงทราบวา จะไดชอวาเปนผไมประมาทนนจะตองไมประมาทในการไมทาชวทงปวง

ไมประมาทในการทากศลใหถงพรอม และไมประมาทในการทาจตใหผองใส คอตองไมประมาทใน

การปฏบตทงสามดงกลาว

ชาวจตตนครถงไตรสรณคมน เหนสจจะของสมทย

ภายในความสงบนน ชาวจตตนครทงปวงไดมจตซาบซงในพระพทธคณ พระธรรมคณ พระสงฆคณ

มความผองใสของใจซาบซาน สงบอย ทนใดนนกมเสยงทเปลงขนกกกองในความสงบพรอมกน

เหมอนอยางนดซอมกนไววา

“นโมตสส ภควโต อรหโต สมมาสมพทธสส

ขอนอบนอมแดพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนน

พทธ สรณ คจฉาม ขาพระเจาถงพระพทธเจาเปนสรณะ (ทพงกาจดทกขภยไดจรง)

ธมม สรณ คจฉาม ขาพระเจาถงพระธรรมเปนสรณะ

สงฆ สรณ คจฉาม ขาพระเจาถงพระสงฆเปนสรณะ

ทตยมป พทธ สรณ คจฉาม แมวาระทสอง ขาพระเจาถงพระพทธเจาเปนสรณะ

ทตยมป ธมม สรณ คจฉาม แมวาระทสอง ขาพระเจาถงพระธรรมเปนสรณะ

ทตยมป สงฆ สรณ คจฉาม แมวาระทสอง ขาพระเจาถงพระสงฆเปนสรณะ

ตตยมป พทธ สรณ คจฉาม แมวาระทสาม ขาพระเจาถงพระพทธเจาเปนสรณะ

ตตยมป ธมม สรณ คจฉาม แมวาระทสาม ขาพระเจาถงพระธรรมเปนสรณะ

ตตยมป สงฆ สรณ คจฉาม แมวาระทสาม ขาพระเจาถงพระสงฆเปนสรณะ”

และตอจากนน กไดมเสยงรองประกาศขนในหมชาวจตตนครวา “สมทยเปนทกขสมทย เหตใหเกด

ทกข อาสวสมทย เหตใหเกดอาสวะ คอกเลสทดองสนดานสตว หาใชเปนสขสมทย เหตใหเกดสข

โดยแทจรงไม”

ฝายสมทยกบพรรคพวกซงตองถอยออกไปหางดวยอานภาพแหงกองทพมรรค เมอไดเหน

เหตการณผนแปรไปในทางเปนประโยชนแกกองทพมรรคดงนน กมความเสยใจมาก แตกยงมนใจ

ในกาลงกองทพสงโยชนของตน วาจะเอาชนะกองทพมรรค และจะสามารถยดจตตนครไวไดจนถง

๑๑๖

ทสด คอาสวะกไดกลาวปลกปลอบใจสมทยใหเขมแขงตอส ขณะนน สตกบอนทรยสงวรไดเขาคม

ทวารชนนอกชนในทงหก อารมณกบนวรณไดคมเชงใกล ๆ ศล วนย และสจรตสามไดเขาคมไตร

ทวารอกสวนหนง ทจรตสามไดคมเชงอยใกล ๆ หรโอตตปปะไดเขาตรวจตราเปนนครบาล (ตารวจ)

หวโจกทงสามกบพรรคพวกอนธพาลทงหลายไดคมเชงอยใกล ๆ สตสมปชญญะคมการจราจรหรอ

อรยาบถ อสตอสมปชญญะคมเชงอยใกล ๆ สนโดษคมการปนสวนทรพยสนเครองอปโภคบรโภค

อจฉาโลภะมจฉรยะคมเชงอยใกล ๆ สมมาทฐกบโยนโสมนสการและสจจะคมสมองเมอง มจฉาทฐ

กบอโยนโสมนสการและมายาคมเชงอยใกล ๆ อปปมาทธรรมคมใจกลางเมอง ปมาทธรรมคมเชง

อยใกล ๆ กองทพมรรคไดคมตรงบรเวณทชมนมแสดงกาลง คอตรงถนนสแพรงบรรจบกนกลาง

จตตนครนน โดยไมยอมเขยอนกาลงออกไป ฝายกองทพสงโยชนกไดชมนมคมเชงอยไมไกลจาก

กองทพมรรค คบารมไดเขากากบนเวศสวนในของนครสามอยดานหนง และกระจายกาลงธรรมขนธ

ทงปวงออกตรวจตราดแลจตตนครทวไปในความควบคมของมรรคบด คอาสวะกเขากากบนเวศสวน

ในของนครสามอกดานหนง และกระจายกาลงกเลสตณหาทงปวงออกเผชญหนากบกาลงธรรมขนธ

ทกแหงในความบงคบบญชาทวไปของสมทยและสงโยชนบด ตางระดมรวมกาลงเตมอตราทงสอง

ฝาย พรอมทจะเปดรบแยงจตตนครกน ยงรอแตจงหวะอนเหมาะเทานน เปนอนวาสงครามชง

จตตนครจะเกดขนแนนอน อยางหลกเลยงไมไดเสยแลว สถานการณกาลงตงเครยดอยางทสด

กองทพสองฝายทพรอมจะเขาทาสงครามกนน ฝายหนงเปนฝายด อกฝายหนงเปนฝายชว

พดงาย ๆ กคออานาจฝายดกบอานาจฝายไมดกาลงพยายามจะเขาครองจตใจ ควรพจารณาใหเหน

วา ควรจะยอมใหฝายไหนเขาครอง ถายอมใหฝายดเขาครอง กจะเปนคนด มความสข ถายอมให

ฝายไมดเขาครอง กจะเปนคนไมด มความทกข เพราะความดยอมใหผลเปนสข ความไมดยอม

ใหผลเปนทกข

จตตนครตงเครยดคบขนทสด โรงงานสงกดธาตท ง ๕

ขณะทสถานการณทางทหารในจตตนครกาลงตงเครยดทสดนน สถานการณทางธรรมชาตทกอยาง

ของจตตนครกทวความคบขนขนมาอกดวย คอ จตตนครทเปนเมองมภเขามหมาวงลอมเปนเหมอน

อยางวงแหวน และคอย ๆ กลงเขามาหาทงสทศโดยรอบดงกลาวในตอนทวาดวยเขาวงแหวนแลว

นน ไดกลงใกลเขามายงขน และยงสงเงอมงาจดฟานาสะพงกลวยงนก ถาไมหยดกลงเขามากนา

กลววาจะกลงเขามาบดขยจตตนครทงส นใหพนาศ ไมมทางทจะหลกเลยง ทงเมอภเขาวงแหวน

กระชบวงอนมหมาสงจดฟาเขามา อาการแปรปรวนของจตตนครเองกเพมมากขน ธาตดน นา ไฟ

ลม กไมปรกต ถนนสแพรงของเมองกชารดทรดพงจนเกอบเหลอทจะซอม ระบบสอสารชนนอก

ชนในทง ๖ กชารด หวหนาของระบบสอสารทง ๖ กทรพลหยอนกาลงเรยวแรง ไมวองไว

กระฉบกระเฉงเหมอนเดม โรงครวของเมองกชารด ระบบขนสงและคมนาคมทางทอ ตลอดถงระบบ

ขบถายทางทอตาง ๆ ทวเมองกทรดโทรมลงทวไป

โรงงานตาง ๆ ของเมองกเชนเดยวกน โรงงานตาง ๆ เหลานตงอยทวเมองจตตนคร ไดแกโรงงาน

เกศา (ทาผม) โรงงานโลมา (ทาขน) โรงงานนขา (ทาเลบ) โรงงานทนตา (ทาฟน) โรงงานตโจ

(ทาหนง) โรงงานมงสา (ทาเนอ) โรงงานนหาร (ทาเอน) โรงงานอฏฐ (ทากระดก) โรงงานอฏฐมญ

ชง (ทาเยอในกระดก) โรงงานวกกง (ทาไต) โรงงานหทยง (ทาหวใจ) โรงงานยกนง (ทาตบ)

โรงงานกโลมกง (ทาผงผด) โรงงานปหกง (ทามาม) โรงงานปปผาสง (ทาปอด) โรงงานอนตง (ทา

ไสใหญ) โรงงานอนตคณง (ทาไสเลก) โรงงานอทรยง (ทาอาหารใหม) โรงงานกรสง (ทาอาหาร

๑๑๗

เกา) โรงงานมตถเกมตถลงคง (ทาขมองในขมองศรษะ) โรงงานเหลานสงกดอยในอธบดกรม

โรงงานคนหนงชอ ปฐวธาต

ยงมโรงงานปตตง (ทานาด) โรงงานเสมหง (ทานาเสลด) โรงงานบพโพ (ทานาหนอง) โรงงานโลห

ตง (ทานาเลอด) โรงงานเสโท (ทานาเหงอ) โรงงานเมโท (ทานามนขน) โรงงานอสส (ทานาตา)

โรงงานวสา (ทานามนเหลว) โรงงานเขโฬ (ทานาลาย) โรงงานสงฆาณกา (ทานามก) โรงงานลส

กา (ทาไขขอ) โรงงานมตตง (ทานามตร) เหลานสงกดอยในอธบดกรมโรงงานอกคนหนงชอ

อาโปธาต

ยงมโรงงานทาไฟอกหลายโรง สงกดอยในอธบดกรมโรงงานอกคนหนง ชอเตโชธาต ยงมโรงงาน

ทาลมอกหลายโรง เชน โรงงานอสสาสะปสสาสะ (ทาลมหายใจเขาออก) สงกดอยในอธบดกรม

โรงงานอกคนหนง ชอวาโยธาต ยงมโรงงานทาอากาศ (ชองวางเชนทอตาง ๆ ซงตองมอย

มากมาย) สงกดอยในอธบดกรมโรงงานอกคนหนงชออากาศธาต โรงงานทงปวงนลวนชารดทรด

โทรมทงหมดทวเมอง

ความเปลยนแปลงชารดทรดโทรมดงกลาว คอความไมเทยง ยอมเกดขนแกทกคนทกสง ไมมยกเวน ผมาบรหารจตคอผกาลงพยายามจะทาใจของตนใหสามารถรบสภาพทไม

เทยงไดอยางไมเกดความยนรายวนวายจนเกนไป ทาไดเพยงไรกจะมจตใจสงบสบายโดยควรแก

ความปฏบตเพยงนน

โรงงานเกาแกช ารดผลตของไมดออกมา

โรงงานในจตตนครทงหลายรวมเขาเฉพาะทสาคญ ๆ กมากกวา ๔๐ โรงงาน แตละโรงงาน เดมเมอ

ยงใหม ๆ กผลตสงตาง ๆ ออกมาไดอยางด ทงโดยคณภาพและปรมาณ ชาวจตตนครมส งตาง ๆ

บรโภคอปโภคเพอดารงชวตอยเปนสขและสนกสบาย ทงงดงามไปทวเมอง ไมมส งไรบกพรอง เปน

สมยทสมทยสบายใจทสด เพราะชาวเมองพากนสนกสบายดงทฝายคบารมเรยกวา “มวเมา” อยใน

วย ในความไมมโรค ในชวต และในความพรงพรอมทงปวง ไมจาตองสราง “มายา” อะไรขน ความ

พรงพรอมทกสงทกอยางในจตตนครเองเปนเครองทาใหชาวจตตนครพากนหลงระเรงยนด สมทย

เพยงแตคอยสรางโรงภาพยนตร “อารมณ” สงเสรมความสขสนกสนานใหยงข นทงกลางวนและ

กลางคน ทงสรางสถานบารงบาเรอตาง ๆ เกลอนเกรอทวไป คลายกบเมองทเรยกวาศวไลสทงปวง

ในปจจบน

แตตอมาเมอโรงงานทงหลายแกเกาชารด ประกอบทงธรรมชาตแวดลอมจตตนครปรากฏเปนภเขา

วงแหวนมหมา กระชบเงอมงาเขามาโดยรอบ และภายในจตตนครเองกมอาการแปรปรวนทรดโทรม

ลงทกอยาง ดงกลาวมาโดยลาดบ โรงงานทงหลายกพลอยยงชารดและลดจานวนและคณภาพสงท

ผลตออกมาลงไปทกท ปรากฏผลเปนความไมเพยงพอไมงดงามขนทวไป ยกตวอยางเชนโรงงาน

เกศา (ทาผม) เดมผลตผมออกมามสงดงามดาสนท (สาหรบชาวประเทศผมดาเชนไทยเรา) และม

จานวนมากเพยงพอปกสวนศรษะเมองทงหมด แตตอมา เมอโรงงานเกาแกชารด กผลตผมออกมา

ไมไดสเหมอนเดม กลายเปนสขาวมากขนจนถงไมอาจผลตเปนสดาได ออกมาเปนสขาวโพลงไป

ทงหมด ทงโดยมากไมเพยงพอทจะใช ทาใหศรษะเมองดโลงเตยนไปขางหนาบางขางหลงบาง

ตรงกลางบาง ขาง ๆ บาง บางทกโลงเตยนไปทงหมด แปลวาผลตออกมาไมไดหรอนอยเตมท เปน

๑๑๘

เสนละเอยดเลกนอยเกอบจะมองไมเหนดวยตา ทาใหสมทยตองเขามาทามายาปดบงดวยวธตาง ๆ

เชนทายายอมผมใหใช เพอใหมองดดาสนทเหมอนอยางไมมอะไรเกดขน และสอนวธหวสวนทม

มากไปปดสวนทบกพรอง หรอสรางผมปลอมขนสวม ทงสอนวธตดแตงตาง ๆ ตอสกบสจจะของ

ธรรมชาตอยางเตมท

โรงงานตโจ (ทาหนง) ทแรกผลตหนงออกมาตงเรยบเปลงปลงงดงาม เมอเกาแกเขา หนงทผลต

ออกมาหยอนยนสคลาหมอง สมทยสอนวธใชแปงสตบแตงตาง ๆ จนถงใชวธผาตดดงทหยอนให

ตง แตเมอเกาหนก ๆ เขา ถงยนเปนเกลยวกรานหยาบเหลอทจะตบแตง สมทยกแนะนาใหพอก

แปงเขาไวจนเหมอนอยางใชปนโบกผนงตก หนกเขาสมทยกเหลอกาลงแกไข แตกยงบอกวาไม

เปนไรจะสรางโรงตโจใหใหมแทนโรงเกาน

สงประกอบเปนจตตนครและระบบงาน

จตตนครจาตองอาศยสงทผลตขนจากโรงงานทงปวงน มาประกอบเปนจตตนครขน ตงตนแตจด

แหงชวตทมองไมเหนดวยตาเปลาอนเรยกวา “กลละ” หรอบางคนในปจจบนเรยกวา “เซลล”

จดเรมตนแหงจตตนครองคพระบรมครทรงเรยกวา “กลละ” ดงกลาว และพระอาจารยผศษยของ

พระองคอธบายวา ประมาณหยาดนามนงาทตดปลายดายทฟนดวยปลายขนทรายสามเสน คอเปน

อยางหยาดนามนงาชนดหนง สวนทางวชาการแพทยปจจบนแสดงวา ประกอบดวยเซลลทเลกทสด

ซงไมสามารถจะมองเหนไดดวยตาเปลา ตองใชกลองจลทรรศนสองด จงจะเหนวามลกษณะเปน

ของเหลวคลายวนอยางเละ ๆ หรอแปงเปยก มธาตตาง ๆ ผสมอยหลายอยาง จตตนครประกอบดวย

เซลลเปนจานวนมาก และมการแบงแยกหนาทออกเปนหมวด ๆ เพอทาหนาทหลายอยางให

เหมาะสม แตละหมวดรบผดชอบแตกตางกน แตทางานเพอประโยชนสวนรวม เซลลเหลานยง

ประกอบกนขนเปนเนอ และเนอตงแตสองชนดขนไปประกอบกนขนเปนอวยวะ เชน กระเพาะอาหาร

ลาไส ตบ อวยวะททาหนาทรวมกนหรอเกยวเนองกนหลายอวยวะจะรวมกนเขาเปนระบบ ตาม

หนาทของแตละชนด ทงหมดท ๙ ระบบ คอ

๑ ระบบโครงกระดก มหนาทเปนโครงรางเปนตน มจานวน ๒๐๖ ชน (แพทยโบราณในลงกา

นบได ๓๐๐ ทอน) สวนเดกในครรภจะมประมาณ ๘๐๐ ชน เพราะกระดกยงไมตอกน

๒ ระบบกลามเนอ มคณสมบตหดตวยดตวหรอหยอนตวคลายยางเปนตน

๓ ระบบประสาท มหนาทควบคมหนาทตาง ๆ ของจตตนครใหปฏบตและประสานงานกน

ควบคมความคดและความประพฤต ทาใหเหนได ใหไดยนได ใหพดได ใหเคลอนไหวได ควบคม

หนาทของอวยวะภายในใหดาเนนไปโดยปรกต รบความรสกตาง ๆ จากภายนอกโดยรอบและบอก

ไดวาส งนนเปนอะไร ควรจะจดการปฏบตอยางไรตอสงเหลานน

๔ ระบบการไหลเวยนของโลหตและนาเหลอง ประกอบดวยหวใจ หลอดเลอด และเลอด

เพอไปเลยงสวนตาง ๆ ของจตตนคร

๕ ระบบหายใจ ประกอบกบอวยวะทเกยวของกบการหายใจ ไดแก จมก ชองจมก ปอด

โครงกระดก กระบงลม และกลามเนออน ๆ ทเกยวกบการหายใจ เพอใหมการแลกเปลยนแกส

ระหวางโลหตกบอากาศ โดยรบเอาออกซเยนเขาไว ถายเอาคารบอนไดออกไซดออกมา ชวยทาให

ความรอนอยในระดบปรกตเปนตน ในเวลาหายใจเขาชองอกจะขยายโตขนทก ๆ ทาง ทงดานหนา

ดานหลงและดานขาง ๆ โดยรอบ กลามเนอบางสวนหดตว ซโครงยกขน ทองยนออก ปอดพองโต

โดยชองอกขยายใหญขนอากาศกจะผานเขาไป เวลาหายใจออกชองอกจะแคบลง โดยกลามเนอ

บางสวนหยอนตวลง ทาใหซโครงกลบลงมาทเดม และกระบงลมหยอนตวดนขนมาในชองอก โดย

๑๑๙

กลามเนอหนาทองหดตวดนอากาศใหออกจากปอด

ทกลาวมาแลวทงหมด เพอแสดงใหเหนวาโรงงานทงปวงในจตตนครมความจาเปนแกจตตนคร

เพยงไร อนจจงคอความไมเทยงทงหลายของจตตนครเกดจากโรงงานเปนตนเหตทงส น เมอ

โรงงานเองกไมเทยง คอแปรเปลยนจากใหมเปนเกา จากแขงแรงเปนชารดทรดโทรม สงท

โรงงานผลตขนกยอมตองเสอมคณภาพไปดวย คอยอมไมเทยงไปดวย และความไมเทยงนจะแก

ใหกลบเปนเทยงหาไดไม วธจะรบความไมเทยงทถกตองสมควรทสด จงไมใชอยทพยายามใชวธ

ของสมทยเขาปกปดแกไข แตตองอบรมปญญาใหเกดใหตระหนกในความจรง วานนเปนสงไมเทยง ตองแปรปรวนเปลยนแปลงไปเปนธรรมดา

ระบบงาน (ตอ) และพยาธภยเกดผสม

ระบบท ๖ ระบบยอยอาหารและถายเท ประกอบดวยหลอดจากปากลงไป และอวยวะตาง ๆ

เชนลน ตอมนาลายมหนาทเกยวกบการยอยอาหาร ดดอาหารเขาไปและชวยระบายอาหารออกดวย

๗ ระบบขบถายปสสาวะ ประกอบดวยอวยวะในระบบขบถายทงปวงมไตเปนตน

๘ ระบบสบพนธหรอระบบสรางเมองใหมแหงจตตนคร

๙ ระบบตอมไรทอ ประกอบไปดวยตอมตาง ๆ ซงฉดสงทตนสรางขนเรยกวา “ฮอรโมน”

เขาสเสนโลหตโดยตรง และไมมทอของตวเอง สงทฉดเขาไปนมหนาทควบคมสงเสรมและสมพนธ

กบการทางานในรางกายใหเปนไปโดยปรกต

ระบบทง ๙ น ตองอาศยสงทผลตจากโรงงานในจตตนครมาประกอบขน เมอโรงงานเกาแกชารด

ระบบเหลานกพลอยชารดไมอาจปฏบตหนาทใหสมบรณได ปรากฏความบกพรองชดเจนขนทกท

ธาตทง ๕ ผเปนอธบดกรมโรงงานไดรวมกนปรบปรงแกไขเตมท กไมสามารถจะแกไขใหดข นได

เหมอนอยางเดม พอปะทะปะทงไป ซายงแถมเกดภยขนอกชนดหนงชาวจตตนครเรยกวา “พยาธ

ภย” มเฉพาะในจตตนครเทานน อนทจรงภยนเกดขนอยเสมอ แตเมอจตตนครยงด ภเขาวงแหวนยง

ลอมอยไกล ยงไมมอาการแปรปรวนภายใน โรงงานทงหลายกยงทางานผลตสงทงหลายปอน

ระบบงานในจตตนครอยอยางด พยาธภยทเกดขนเปนครงคราวกไมทาใหจตตนครตองลาบากอะไร

นก ทงระบบการรกษาพยาบาลกดข นมาก ครนจตตนครโทรมลง มภเขามหมาวงรดเขามาใกล

พยาธภยกพลอยเกดผสมรนแรงขนทวไป ธาตทง ๕ เปนหวหนาโรงงานใหญ เคยหวเราะเยาะพยาธ

ภย เพราะทะนงในความแขงแรงทะมดทะแมงของตน วาพยาธภยทาอะไรไมได บดนหวเราะไมออก

เสยแลว ตองปวยเจบลงดวยพยาธภย นครสามรบสงแพทยหลวงไปรกษา กพอไดผลขนบาง แตก

ไมมกาลงทจะปฏบตหนาทไดเตมทเหมอนแตกอน จตตนครไดกลายเปนนครแหงอนตรายใหญทจะ

เกดขนอยางชดเจนแนนอนแลว

ฝายนครสามพรอมดวยชาวเมองทงปวงไดมองเหนอนตรายทคบคลานเขามาใกลโดยรอบ ทง

กองทพทงสองฝายกกาลงประชดกนอย การสประยทธจะเกดขนเมอไรกได ไดมความสะพรนพรง

ตกใจ มองหาทพ งปองกนอนตราย สมทยเองกไดแลเหนภยธรรมชาตดงกลาว ซงพนอานาจของ

สมทยจะครอบงาได คอไมมอานาจจะไปผลกกนภเขาวงรอบจตตนครใหถอยกลบไปได ไมมอานาจ

ทจะแกไขความชารดทรดโทรมภายในจตตนคร ทงไมสามารถจะบรณะโรงงานทงปวงใหคนด ไม

สามารถจะแกไขระบบงานตาง ๆ ทบกพรองเสอมโทรมใหปฏบตหนาทโดยเรยบรอย ทงไมสามารถ

ปองกยพยาธภย สมทยเกงกาจในทางใชมายาตาง ๆ ปกปดอาพรางมใหสจจะปรากฏแกตา ใช

๑๒๐

อารมณอาพรางใจมใหคดเหน เพราะสงทสมทยกลวอยางทสดกคอ “สจจะ” ความจรง และสงท

กลวนไดปรากฏขนอยางไมอาจจะปกปดอาพรางไดเสยแลว

การบรหารจตทใหผลเตมท คอการบรหารจตใหสามารถยอมรบสจจะความจรงโดยไมหวาดกลว

เปนตนวาการยอมรบวาทกสงไมเทยง รางกายนกไมเทยง จกไมเปนหนมเปนสาวอยไดตลอดไป

แตจกตองแปรปรวนเปลยนแปลง แกเฒาเปนธรรมดา การตอตานดวยวธใด ๆ กตามจกไมเกดผลได

จรง หนทางเดยวทควรทาอยางยงคอแลใหเหนสจจะความจรง

สมทยประชมวางแผนข นสดทาย นครสามเหนภยเฉพาะหนา

สมทยไดเปดประชมหารอกบคอาสวะและสงโยชนบดแมทพใหญสงโยชนอยางเครงเครยด ท

ประชมใหรกษาควบคมนครสามไวในอานาจทกวถทาง และใหทาลายกองทพใหญมรรคลงใหจงได

และถาจตตนครจะตองเปนอนตรายเพราะภเขาวงแหวนกลงมาบดขย กใหคอาสวะรบลกพานครสาม

ออกไปยงสถานทนดหมาย เพอจะไดอพยพออกไปพรอมกบกองทพใหญสงโยชน แตใหดาเนนการ

ตามแผนการท ๑ คอ ควบคมนครสามไวในอานาจกอน เมอไดหารอตกลงกนเรยบรอยแลว ตางก

ออกไปปฏบตหนาทของตนตามทไดตกลงกน คอาสวะไดพยายามเขาใกลชดควบคมนครสามอย

ตลอดเวลา คอยเตมอวชชา (ความไมรในสจจะททาใหหลงเขาใจผด) ภพ (ความเปนเราทเทยง

ยงยน) และกาม (ความรกความใครในตวเราเปนตน) ทาใหนครสามเขาใจผดวาภเขาวงลอมนนเปน

ภเขากระดาษใชไมขดกานเดยวกจะเผาเสยได ตวเรานใหญโตเทยงแท สมทยจะใหเปนเจาโลกแต

ผเดยว เมอเราเปนเจาโลกเรากจะบงการโลกแตผเดยว ไมตองมเปนหลายฝกหลายฝาย ทกฝายจะ

อยในอานาจของเรา จะรวมกนเปนฝายเดยวคอฝายของเรา จะตองปฏบตตามคาสงของเราแตผ

เดยว

ความชารดเสอมโทรมภายในตลอดถงโรงงานตาง ๆ ระบบตาง ๆ ทเกาแกทรดโทรม สมทยกรบวา

แกไขได โรงงานไหนเกาเหลอจะซอมกรอทง สรางใหมเปนโรง ๆ ไป นกวทยาศาสตรเดยวน

เกงมาก สรางสงเทยมตาง ๆ ไดหลายอยาง ตดตาจากศพมาใสตาคนเปนกได เปลยนหวใจกยงได

ตด ๆ ตอ ๆ ไดเกอบทกสงทกอยาง ทงนครสามไดเกดอารมณรกตวกลวตายขนอกมากมาย ฝาย

สมทยกพยายามสรางมายาปดบงอาพรางสจจะ ใสอารมณอนเปนทตงแหงราคะ โทสะ โมหะ และ

ความมวเมาตาง ๆ เขาในจตตนครอกมากมายเชนเดยวกน สงโยชนบดแมทพใหญสงโยชนกสง

กองทพใหญสงโยชนเตรยมพรอมทจะบดขยกองทพใหญมรรคในเมอถงจงหวะ แตสมทยกบพรรค

พวกหาไดสามารถควบคมนครสามไดตามประสงคไม เพราะคบารมกไดคอยเฝารกษาอยใกลชด

เชนเดยวกน และคอยเพมเตมบารมธรรมตาง ๆ ใหแกนครสาม เปนตนวาปญญาบารม ประกอบกบ

นครสามเองกไดถงพระรตนตรยเปนสรณะเฉพาะตนครงหนง พรอมกบชาวจตตนครทงปวงเมอ

กองทพใหญมรรคแสดงกาลงอกครงหนง จตตธาตหรอวญญาณธาตซ งเปนธาตรอนวเศษของนครสามจงแจมใสขน การเดนสวนสนามของกองทพใหญสงโยชน ถดมาการแสดงกาลง

ของกองทพใหญมรรคไดมประโยชนมาก เพราะทาใหนครสามไดรไดเหนทงสองฝายตามเปนจรง

ไดประจกษพรอมกบชาวจตตนครในทสดการแสดงกาลงของกองทพมรรคใหญ วาโดยทแทสมทย

คอบอเกดแหงทกขทงปวง หาใชบอเกดแหงสขทแทจรงไม ดงทไดมเสยงรองออองขนของชาว

จตตนครเมอส นขบวนวชชาท ๘ เปนการเปดหนากากของสมทยออกใหเหน “สจจะ” ของสมทย

โดยแทจรง ธาตรของนครสามจงเจาะแทงทะลบรรดาอารมณและมายาทงปวงของสมทยออกมา

๑๒๑

เหนภยเฉพาะหนาของจตตนครตามเปนจรง

อนสจจะคอความจรงนน ตองเปนสจจะคอความจรงเสมอ ผบรหารจตควรไดศกษาใหรวา ม

อะไรบางทพระพทธองคทรงแสดงไวเปนสจจะ แลวอบรมจตใจตนเองใหเกดปญญาเหนตามททรง

แสดงไวใหได จะไดพนจากอานาจของสมทยทพยายามนามายามาหลอกลออยเสมอ และการพน

จากอานาจของสมทยไดนนเปนการกาวลวงทกขไดอยางแทจรง มากนอยตามควรแกกาลงของ

ปญญา

คบารมแนะน าบญกรยา

ภยของจตตนครทปรากฏแกธาตรของนครสาม คอภเขาทวงลอมรกเขามานนหาใชเปนภเขา

กระดาษไม แตเปนภเขาหนลวน นาสะพงกลว ตวจตตนครเองทกาลงเกาแกอยกไมอาจซอมให

กลบคนดเหมอนดงเดมได และตวโรงงานเองจะรอสรางใหมหาไดไม เวนไวแตจะสรางซอมสวน

เลกนอยบางสวนเทานน ภเขาวงแหวนดงกลาวกลงใกลเขามามากแลว จตตนครจะตองถก

บดละเอยดเปนแนแท ความรสกหยงผยองในตวเราทใหญโตจะเปนเจาโลกไดหายไป กลายเปนตว

เราทขลาดกลว ตองการแตทจะหนจากภยทกาลงคกคามอย ความรกตวไดเกดขนแกกลาพรอมกบ

ความใหญโตแหงความกลว เมอธาตรของนครสามแจมจรสขนในสจจะดงกลาว คอาสวะกตองถอย

หางออกไปทนท ไมอาจอยสแสงของธาตรได สวนคบารมไดปรากฏขนในทใกลชดทนท ทงทได

คอยเฝาอยใกลชดแลว แตกไมปรากฏชด มาปรากฏชดเมอธาตรแจมขน ทาใหนครสามเกดความ

ปตโสมนสวาไดพบมตรทแทจรงอนจะอาศยเปนทพ งไดแลว เปนเหตใหความกลวหายไปเกอบหมด

สน เหมอนอยางคนตกนากาลงวายนากระเดอก ๆ เกอบจะสนกาลงและจะหมดหวงในชวตอยแลว

พลนไดเหนแพลอยมาถงกกลบมหวง รบขนแพยดแพเปนทพ งพานกโดยเรว นครสามกยดคบารม

เปนแพทพงพานกทนท

คบารมไดเตอนขนทนทวา ขอใหนครสามและชาวเมองจตตนครทงหมดตงจตระลกถงองคพระบรมครสมมาสมพทธเจา ถงพระองคพรอมทงพระธรรมพระสงฆเปนสรณะทพ ง

กาจดภยเถด อยานกถงสงอนใหเปนการไมแนนอนเปนการโลเล ใหนกนอมใจถงพระรตนตรย

เทานน และขอใหฟงคาสงสอนของพระองคททานพระสาวกไดฟงมาดงนวา ครงหนงองคพระบรม

ครไดตรสแกพระเจาปเสนทโกศลแหงโกศลรฐวา ถาจะมบคคลทเชอไดมาจากทศทง ๔ กราบทล

พระเจาปเสนทวา ไดเหนภเขาใหญสงจดฟากลงบดสตวโลกทงปวงมาในทศทง ๔ ขอพระมหาราช

จงทรงทากจทควรจะทาในการปองกนเมอมหาภยบงเกดขนอยางน ซ งจะทาใหหมมนษยส นไป

อยางทารณ ทงทความเกดเปนมนษยเปนการทไดดวยยาก พระองคจะทรงทาอยางไร พระเจา

ปเสนทกราบทลองคพระบรมครวา เมอมหาภยเกดขนอยางนน กไมมกจอนทจะพงทาได นอกจาก

ธรรมจรยา (ความประพฤตธรรม) สมจรยา (ความประพฤตสมควร) กศลกรยา (ความทากศล) บญ

กรยา (ความทาบญ) องคพระบรมครจงตรสแกพระเจาปเสนทตอไปวา ขราและมรณะกเหมอนอยาง

ภเขาใหญสงจดฟานน เมอชราและมรณะครอบงาสตวโลกทงสนอยจะพงทาอยางไร พระราชากราบ

ทลวา ไมมกจอนทจะพงทาได นอกจากธรรมจรยา สมจรยา กศลจรยา บญกรยา เชนเดยวกน แมจะ

มกองทพชาง กองทพมา กองทพรถ กองทพทหารราบ ทจะรบชนะครอบครองโลกทงหมดได แต

จะไมอาจรบชนะชราและมรณะได แมจะมมหาอามาตยมนตรผชาญฉลาดอาจทาลายขาศกดวยมนต

กลวธตาง ๆ แตกไมอาจเอาชนะชรามรณะดวยมนตกลวธดงกลาวได แมจะมเงนทองมากมายใน

แผนดนในอากาศ อาจทลอขาศกดวยทรพย แตกไมอาจจะซอจากชรามรณะได เพราะไมมคตวสย

๑๒๒

ทจะเอาชนะดวยสงทงปวงเหลานน เวนไวแตธรรมจรยา บญกรยา ดงกลาวเทานน

อานาจของความประพฤตธรรม และอานาจของความทาบญ ยงใหญเหนออานาจทงหลาย ผไม

ประมาทจงควรประพฤตธรรมและทาบญไมวางเวน เพอไดเสวยผลควรแกความปฏบต

เชญทตท งคมาดวน สมทยเปดการโจมต

องคพระบรมครไดทรงรบรองพระดารสกราบทลของพระราชา และไดมเสยงกลาวสรปวา ภเขาหน

ลวนสงจดฟากลงบดสตวมาในสทศหมนเวยนอยโดยรอบแมฉนใด ความแกและความตายยอม

ครอบงาสตวทงหลาย ทงขตตยะ ทงพราหมณ ทงเวส ทงศทร ทงจณฑาลและคนเทขยะฉนนน

ความแกความตายไมละเวนใครไปเลย ยอมครอบงายายใหอยในอานาจทงส น ไมมภมทจะยก

กองทพชางมารถคนเดนเทาไปรบกบความแกความตายนน ทงไมอาจจะรบชนะดวยมนตยทธหรอ

ดวยทรพย เพราะเหตนนบคคลผเปนบณฑตมองเหนประโยชนของตน เปนคนทรงปญญา พงตง

ศรทธาในพระพทธ พระธรรม พระสงฆ ประพฤตธรรมดวยกาย วาจา และใจ อยในโลกนกเปนท

สรรเสรญ ละไปกจะบนเทงในสวรรค องคพระบรมครไดทรงสอนไวดงน ฉะนน ขอใหพากนประพฤตธรรม พากนทาบญทากศลเถด นครสามพรอมดวยชาวจตตนครทงส นพากนตง

ศรทธาในพระรตนตรยมนคง และพากนประพฤตธรรมบาเพญบญกศลกนทวทงเมอง คอ พากนทา

ทาน สมาทานรกษาศล และบาเพญภาวนา คออบรมใจและปญญา

วธอบรมใจนน คบารมแนะนาใหอบรมในเมตตากรณามทตาและอเบกขา แผไปทงโดยเจาะจง

และไมเจาะจงคอทวไป ชาระจตใหปราศจากโทสะพยาบาทวหงสารษยาและราคะ วธอบรมปญญานน คบารมแนะนาใหอบรมธาตรใหมองเหนสจจะทงหลายใหแจมชด เปดอารมณมายา

โมหะทปดบงออกเสยใหจงได

ทกคนในจตตนครไดปฏบตตามคาแนะนาของคบารม ความหวาดกลวทงปวงไดสงบไปเกอบหมด

สนดวยอานาจของบญกรยา พรอมดวยศรทธาทตงมนในพระรตนตรย คบารมมองเหนวาถงโอกาส

แลวทจะสงทตทงค คอ สมถะและวปสสนาเขามาสจตตนครโดยดวน จงแจงเรองทตทงคนแกนคร

สาม วาไดมทตคหนงกาลงจะเขามาสจตตนคร ทตคนองคพระบรมครทรงสงมาชวยพรอมทงพระ

พทธสาสน นครสามไดฟงกเกดความปลมปตวาพระพทธองคไมทรงทอดทง ไดทรงชวยในคราวท

คบขนทสดดงน จงเรงคบารมรบเขามาโดยเรว คบารมหาไดทงนครสามออกไปไม ไดนอมจตอญเชญทตทงคเขามาสนคร ฝายทตทงคทราบการอญเชญโดยกระแสจตแลวจงตรงมาส

จตตนครโดยดวน

ฝายสมทยผทไดสงเกตเหนเหตการณทกอยางกาลงดาเนนไปในทางทเปนประโยชนแกคบารม

เหนวาถงเวลาทจะตองเปดการสประยทธอยางหลกเลยงมไดเสยแลว และไมอาจจะรอชาอยได จา

จะตองใชกาลงปองกนมใหทตทงคนนเขาเมองใหจงได จงสงใหอารมณกบนวรณพรอมกบสมนทง

ปวงจโจมแยงทวารเมองจากสตกบอนทรยสงวรและพรรคพวกทยดรกษาทวารเมองอย อารมณกบ

นวรณและพรรคพวกไดยกเขาปลนทวารเมองทนท แตกถกสตกบอนทรยสงวรและพรรคพวกรบไว

และตใหถอยรนออกไป พรอมกนนนสมทยไดสงใหทจรตสามแยงไตรทวารอกสวนหนง และสงให

หวโจกทงสามนนกบพรรคพวกอนธพาลกอกวนตาง ๆ และตอสกบนครบาลคอหรโอตปปะใหทวไป

ทงเมอง แตศลกบวนยและสจรตสามพรอมทงนครบาลคอหรโอตตปปะกคงยนหยดรกษาไตรทวาร

๑๒๓

ไวได ใหอสตอสมปชญญะยดการจราจร แตสตสมปชญญะคงยนหยดรกษาไวได ใหอจฉาโลภะ

มจฉรยะแยงคลงทรพยสน แตสนโดษคงรกษาไวได ใหมจฉาทฐและอโยนโสมนสการและมายาชง

สมองเมอง แตสมมาทฐกบโยนโสมนสการและสจจะรกษาไวได ใหปมาทธรรมยดใจกลางเมอง

แตอปปมาทธรรมคงรกษาไวได นอกจากนใหกเลสตณหาทงหมดกอกวนความสงบทวทงเมอง แต

ธรรมขนธทงหลายทมรรคบดสงออกไปชวยตรวจตราเมองคลายกบสงกาลงทหารออกชวยตารวจก

คงปฏบตงานอยางเขมแขง จบกมปราบปรามพวกกอกวนความสงบสขของเมองจนสงบลงไดทวไป

ทตดวนท งคเขาเมอง เสนอพทธสาสน

ขณะเมอสตกบอนทรยสงวรและพรรคพวกชนะอารมณกบนวรณ และพรรคพวกศลกบวนยและสจรต

สามพรอมกบตารวจนครบาลหรโอตตปปะและฝายคบารมทงปวงชนะทจรตสามกบหวโจกทงสาม

พรอมกบพรรคพวกอนธพาลและกาลงฝายสมทยทกจด เกดความสงบขนทวเมองแลว คทตสมถะ

และวปสสนากพลนมาถงทวารนคร สตผทวารบาลกรบรองเปดทวารใหทตทงคเขามา เมอทตดวน

ทงคถามวาสามคอเจาแหงนครนอยในทไหน กตอบวา อย ณ ถนนสแพรงกลางนคร ทตดวนทงคจง

ตรงไปสทอยของนครสามโดยเรว แลวมอบพทธสาสนแกนครสามในทนท นครสามรบพทธสาสน

จากคทตนนมาอานในทนใดนน ขอความในพทธสาสนนนวา

“นคอยถาภตพจน (ถอยคาตามทเปนจรงแลว) ของตถาคต

มชฌมาปฏปทา (ขอปฏบตเปนทางกลาง) ไมของเกยวทสดโตงสองทาง คอ กามสขลลกา

นโยค (ความประกอบความสขสดอยในกาม) และอตตกลมถานโยค (ความประกอบทรมานตนให

ลาบาก) อนตถาคตไดตรสรแลววาเปนทางทาจกษทาญาณใหเกด เปนไปเพอความสงบระงบ เพอ

ความรย ง เพอความรพรอม เพอนพพาน (ออกจากกเลสเครองเสยบแทงดจลกศรทเสยบใจ)

มชฌมาปฏปทาคอมรรค (ทาง) ประกอบดวยองค ๘ อนประเสรฐ ไดแกสมมาทฐ (ความ

เหนชอบ) สมมาสงกปปะ (ความดารชอบ) สมมาวาจา (วาจาชอบ) สมมากมมนตะ (การงานชอบ)

สมมาอาชวะ (เลยงชวตชอบ) สมมาวายามะ (พยายามชอบ) สมมาสต (ระลกชอบ) สมมาสมาธ

(ตงใจมนชอบ)

นอรยสจจะคอทกข เกดเปนทกข แกเปนทกข ตายเปนทกข ความโศก ความรญจวนใจ

ความทกขกาย (พยาธ) ความทกขใจ ความคบแคนใจเปนทกข ความประจวบกบสงทไมรกเปนทกข

ความพลดพรากจากสงทรกเปนทกข ความปรารถนาไมสมหวงเปนทกข โดยยอสกนธกายเปนท

ยดถอทง ๕ เปนทกข

นอรยสจจะคอสมทยเหตใหเกดทกข ไดแกตณหา (ความดนรนทะยานอยาก) ทเปนเหตให

เกดอก เปนสหายกบนนท (ความเพลน) ราคะ (สงทยอมใจใหตดใหยนด) มความยนดยง ๆ ขนใน

อารมณนน ๆ ตณหานคอ กามตณหา (ความอยากดนรนไปในกาม) ภวตณหา (ความอยากดนรนไป

ในภพคอความเปนนนน) วภวตณหา (ความอยากดนรนไปในวภพคอความไมเปนนนน)

นอรยสจจะคอนโรธความดบทกข ไดแกความดบ ความทง ความสละ ความปลอย ความไม

พวพนตณหานนแล โดยวราคะคอสารอกออกหมดไมมเหลอ

นอรยสจจะคอขอปฏบตใหถงความดบทกข ไดแกมรรคมองค ๘ อนประเสรฐนนแล

จกษ ญาณ ปญญา วชชา อาโลก (ความสวาง) บงเกดผดขนแกตถาคตในธรรมทงหลายท

ไมเคยสดบมาแลวกอนวา นอรยสจจะคอทกข ขอนนนควรกาหนดร ขอนนนไดกาหนดรแลว น

อรยสจจะคอทกขสมทย ขอนนนควรละ ขอนนนละไดแลว นอรยสจจะคอทกขนโรธ ขอนนนควรทา

ใหแจง ขอนนนไดทาใหแจงแลว นอรยสจจะคอขอปฏบตใหถงทกขนโรธ ขอนนนควรปฏบตอบรม

๑๒๔

ขอนนนไดปฏบตอบรมแลวแล”

นครสามอานพทธสาสนแลวเพงพนจคทต

พระพทธสาสนไดกลาวตอไปวา “ตราบใดทญาณทสนะ (ความรความเหน) ตามเปนจรง มวนรอบ ๓

มอาการ ๑๒ อยางนในอรยสจจะ ๔ ยงไมบรสทธดแกตถาคต ตราบนนตถาคตกยงไมปฏญญาวา

เปนอภสมพทธะ ผตรสรจบอยางเยยมยอดในโลก พรอมทงเทวดามารพรหม ในหมสตว พรอมทง

สมณพราหมณเทพและมนษย แตเมอใด ญาณทสนะดงกลาว วสทธดแลวแกตถาคต เมอนน

ตถาคตจงปฏญญาวาเปนอภสมพทธะแลว ญาณทสนะบงเกดผดขนแกตถาคตดวยวา วมตต (ความ

พน) ของตถาคตไมกาเรบ ชาตนเปนชาตทสด ไมมภพใหมอกตงแตบดนไป”

ครนพระพทธสาสนไดแสดงทางปฏบตและความตรสรแหงองคพระบรมครแลว กไดแสดงชเขามา

โดยเฉพาะเจาะจงวา

“สรระกายนถกสรางขนใหเปนนครแหงกระดกทงหลาย มเนอและเลอดเปนเครอง

ฉาบไล เปนทตงลงแหงชราและมจจ กบมานะ (ความสาคญตน) และความลบหล

พงรกายนวามอปมาดวยหมอดน พงกนจตนซ งมอปมาดวยนคร พงรบมารดวยอาวธคอ

ปญญา พงรกษาความชนะไวไมตดอย

ธรรม ๒ ประการ พงรจก (โดยลกษณะมอนจจลกษณะเปนตน) ดวยอภญญา (ปญญาทรย ง)

คอนาม และรป

ธรรม ๒ ประการ พงละดวยอภญญา คอ อวชชา (ความไมรในสจจะ) และภวตณหา (ความ

อยากเปนเหตใหยดเปนตวเปนตน)

ธรรม ๒ ประการ พงทาใหแจงดวยอภญญา คอ วชชา (ความรในสจจะ) และวมตต (ความ

หลดพน)

ธรรม ๒ ประการ พงปฏบตอบรมดวยอภญญา คอ สมถะ (ขอปฏบตเปนเครองสงบใจและ

อารมณดวยทาจตใหเปนสมาธ) วปสสนา (ขอปฏบตทาใหเกดปญญาเหนแจง สาเรจเปนอภญญา

(ปญญาทรย ง) เปนเหตใหรจกนามและรป ใหละอวชชาและภวตณหา ใหทาใหแจงวชชาและวมตต

และใหปฏบตอบรมสมถะและวปสสนาใหบรบรณ) แล”

จบพทธสาสนเพยงเทาน คบารมไดกากบจตของนครสามอยอยางรอบคอบ นครสามจงอานเขาใจ

ซาบซงสจพจนทกถอยคาอยางนาอศจรรย เมออานจบแลว ไดเพงพนจทตทงคคอสมถะและ

วปสสนา ทแรกเพงดทละหนง แลวจงเพงดพรอมกนทงค นาประหลาดทเมอเพงดทละหนงก

เหนไมถนดนก แตเมอเพงดทงคจงมองเหนไดถนดขน ทงไดมองเหนทางททตทงคนนดาเนน เปน

ทางพเศษ มใชเปนทางสแพรงแหงจตตนคร แตกไมนอกไปจากทางสแพรงนน เมอเพงพนจยงข น

จงปรากฏเปนทางคอมรรคมองค ๘ ทกลาวถงในตอนตนของพระพทธสาสนนนเอง หาใชทางอนท

ไหนไม ครนมองเหนทางมาของทตทงคประจกษชดแลว กเพงพนจทสมถะ มองเหนจตทสงบตงมน

เพงลงไปในจตนนกพบวปสสนาซอนกนอยกบสมถะ เพราะเปนทตทคกน ขณะนนสมทยไดสง

กองทพใหญสงโยชนใหทาการโจมตกองทพใหญมรรคทนท เพราะเปนจงหวะสดทายทจะขดขวาง

ทาลายฝายคบารม

ใจของทกคนกเชนเดยวกบจตตนคร คอมฝายไมดคอยแตจะเขาขบไลฝายดใหพนไป การมาบรหาร

จตคอการมาศกษาและอบรมใหฝายดเขมแขง จนสามารถจะเอาชนะฝายไมดได ทาใหฝายไมด

๑๒๕

พายแพ สามารถอบรมใหฝายดชนะไดมากเพยงไร กจะไดเปนเจาของใจทมคา มความสงบสข

เพยงนน

กองทพใหญท งสองตอสกน นครสามไดธรรมจกษ กองทพนอยสงโยชน ๓ ถกเผาพนาศ สมทยขอพกรบ

ในขณะทนครสามเพงพนจทะลสมถะเขาไปพบวปสสนานน กองทพใหญสงโยชนทง ๑๐

กองทพนอย ไดเขาโจมตกองทพใหญมรรคทนทตามคาสงของสมทย เพอจะยดภมประเทศทรวม

ถนนสแพรงซงเปนทตงแหงนเวศของนครสามอนกองทพใหญมรรคยดตงอย แตกองทพใหญมรรค

ไดเตรยมพรอมอยแลว จงตอสปองกนชยภมสาคญของเมองไวได เสยงตอสกนดงเขาไปถงภายใน

นเวศแหงนครสาม ทาใหนครสามตองชะงกการเพงพนตทตทงค ไปเพงพนจเหตการณทเกดขน

เปนโอกาสใหคอาสวะรบเยยมหนาเขามาชกชวนใหทงทตทงครบออกไปกบคอาสวะโดยเรว สมทย

กบกองทพใหญสงโยชนกาลงชวยปราบศตรกาลงจะชนะอยแลว แตนครสามไดมศรทธาตงมนใน

องคพระบรมครแลว และไดเหนสมทยเปนตวเหตแหงทกขเสยแลว จงไมยอมทงทตทงคออกไปกบ

คอาสวะ แตกยงสงสยอยวาฝายไหนจะชนะ

ไดระลกถงคบารม ฝายคบารมไดปรากฏขนทนท และบอกวาฝายกองทพใหญมรรคจะตองปองกน

ชยภมแหงเมองไวไดแนนอน และจะยกออกไปทาลายกองทพใหญสงโยชนถงทตงไดดวย คบารม

ไดสนบสนนอยเตมท ขอใหเบาหทย และอยาทงทตทงค ดาเนนการเพงพนจตอไป นครสามจงส น

นวรณ สนกงวลเพราะเหตสงโยชน กลบมาเพงพนจสมถะใหม มองทะลเขาไปพบวปสสนา จงเพง

พนจวปสสนา กปรากฏสจจะทงสข นในวปสสนา เหมอนดงกลาวในพระพทธสาสน

ขณะทสจจะทงสเร มปรากฏขนแกจตตธาตแหงนครสาม กองทพสงโยชนไดพายแพแกกองทพใหญ

มรรค ถอยออกไปตงอยในทมนเกา มรรคบดแมทพใหญมรรคไดสงกองทพใหญมรรคยกตดตาม

ออกไปเพอทาลายลาง เพราะถงจงหวะทจะตองปฏบตในขนเดดขาด กองทพใหญมรรคไดยก

ออกไปประชดกองทพนอยทง ๓ ของกองทพใหญสงโยชน คอกองทพนอยสกกายทฐ กองทพ

นอยวจกจฉา กองทพนอยสลพพตปรามาส กองทพใหญมรรคไดระดมโจมตกองทพนอยสงโยชน

ทงสามนทนท มงบดขยใหแหลกลาญเปนการประเดมชย

ขณะทกองทพทงสองฝายตอสกนถงขนเดดขาด ธรรมจกษ (ดวงตาเหนธรรม) ไดบงเกดผดขนแก

นครสามวา “สงใดสงหนงมความเกดขนเปนธรรมดา สงนนทงหมดมความดบไปเปนธรรมดา” ในขณะเดยวกนน ไดปรากฏลาแสงจากกองทพใหญมรรคมตบะอานาจยงกวาระเบด

ทาลายใด ๆ ในโลกทงสน พวยพงไปเผากองทพนอยสงโยชนทงสาม คอ สกกายทฐ (ความเหน

เปนเหตถออตตาตวตนในสกนธกาย) วจกจฉา (ความลงเลเปนเหตไมแนใจในปฏปทาทางดาเนน

ของตน) สลพพตปรามาส (ความถอศลและวตรตาง ๆ ดวยความปรารถนาผลมลาภยศเปนตน หรอ

ดวยความเชอถอวาศกดสทธ) ส นซากไปในชวขณะจตเดยว บรรดาทจรตและหวโจกอนธพาลวาย

รายทงปวงกวอดวายไปสนพรอมกน สมทยกบคอาสวะไดสลบไสลไปครหนงจงฟนขนมา แตกกลบ

เปนสมทยกบคอาสวะอกคนหนง ซงหายความรายกาจไปเปนอนมาก และขอสงบพกรบกบกองทพ

ใหญมรรคทนท

ความจรงกเปนเชนนน เมอความดเขมแขงเตมทแลว ความไมดกจะพายแพสงบเงยบไปทนท

๑๒๖

ความสาคญอยทวาทกคนควรพยายามอบรมความดใหเจรญ ใหเขมแขง จนถงขนาดทาใหความไม

ดสงบเงยบไปอยางสนเชง แบบผแพอยางราบคาบ

อวสานแหงจตตนคร นครสามกบคณะอพยพออกไปสแดนเกษม

ในขณะเดยวกนทธรรมจกษบงเกดผดขนแกนครสาม และกองทพนอยสงโยชนทงสามถก

เผาทาลายไปหมดสนนน องคพระบรมครพทธเจาไดปรากฏพระธรรมกายขนแกธรรมจกษของนคร

สาม พระองคไดเสดจมาสจตตนครในขณะเดยวกนนน องคพระบรมครไดเสดจมาตามสจพจนทตรส

ไววา “ผใดเหนเรา ผนนเหนธรรม ผใดเหนธรรม ผนนเหนเรา” นครสามผไดธรรมจกษจงไดเหนองค

พระบรมครโดยพระธรรมกายสมเจตนาทมมาชานาน ไดถวายบงคมพระยคลบาท ดวยธรรมปตย งนก

และไดสดบพระพทธพยากรณวา

“สาวกของเราผละสงโยชนไดสามเปนสมจเฉทปหาน (ละไดเดดขาด) ยอมเปนโสดาบน

คอ ผถงกระแสธรรมแลว เปนผไมตกตา เปนผแนนอน จะไดตรสรในเวลาตอไปอก ๗ ชาต

เปนอยางชา”

ครนทรงพทธพยากรณแลวกไดเสดจกลบ คบารมไดเขามาแสดงมทตาจตทนท และบอกวาบดน

นครสามเปนผพนอบายภมทงปวงแลว มอาภรณพเศษประดบองคอย ๔ อยาง นครสามจงตรวจดท

องคเอง กพบอาภรณพเศษ ๔ อยาง ประดบอยจรง คอ

๑ ความเลอมใสไมหวนไหวในพระพทธเจา

๒ ความเลอมใสไมหวนไหวในพระธรรม

๓ ความเลอมใสไมหวนไหวในพระสงฆ

และ ๔ ศลทพระอรยะปรารถนา คอศล ๕ ทบรสทธ เกดโดยสมจเฉทวรต (งดเวนโดยเดดขาดดวย

มรรค)

คบารมไดบอกวา อาภรณพเศษนเรยกวาโสดาปตตยงคะ (องคแหงความถงกระแสธรรม)

ทง ๔ ขณะนน ภเขามหมาทสงจดฟา ซงวงลอมจตตนครไดกลงเขามาประชดปราการทกดานแหง

จตตนครแลว ความแปรปรวนภายในจตตนครไดเกดขนถงขนาดทสด ถนนสสายชารดขนาดหนก

ระบบสอสารทงปวงขดของ โรงงานทกโรงชารด บางโรงเกอบใชงานไมได ระบบตาง ๆ พรอมทง

เจาหนาททงปวงพลอยเกาแกเชอนแชขดของไมสะดวกไปทงหมด เปนอนแนวาจตตนครจะตองถก

บดทาลายลงไปพรอมกบความแตกทาลายทกอยางภายใน นครสามจาจะตองทงเมองไปสภมอ น

เพอสรางนครขนใหม ถาเปนเวลากอนแตทจะไดธรรมจกษหรอปราศจากบญกรยากยากทจะออกไป

ได เพราะดไมมทางจะออกไปไดอยางไร ภเขาสงชนจดฟาลอมกระชบแนนทงสทศโดยรอบ ไมม

ชองทจะเลดลอดออกไปไดแมแตนอย กจะตองถกบดขยอยภายใตเขาหนแนแท แตเมอนครสามได

ธรรมจกษแลว กมทางทอพยพออกไปไดโดยสวสด

ขณะนนคบารมกบบญกรยาและชาวเมองผตดตามไดเตรยมการอพยพใหญ เพราะจะมทงกองทพ

ใหญมรรค ทงคอาสวะกบกองทพใหญสงโยชนทเหลอซงบดนเลกลงพรอมทงสมทยซงไดกลบ

เรยบรอยขนเปนอนมาก อพยพตดตามนครสามไปดวย เพราะทงสองฝายเปนอนพกรบกนไว

ชวคราว และตกลงจะอพยพไปพรอมกนในเวลาอนคบขนทสดน ระบบตาง ๆ ของเมองจาตองยบ

ตวเองลงเหลอ ๓ คอ ระบบวจสงขาร (ปรงแตงวาจาใหพด คอ วตกวจาร ความตรกตรองทจะพด)

๑๒๗

ระบบกายสงขาร (ปรงแตงกาย คอลมหายใจเขาออก) ระบบจตตสงขาร (ปรงแตงจต คอ สญญา

เวทนา หรอระบบสมอง) กาลกรยาแหงจตตนครไดมาถงแลว เมอภเขาวงรอบนนไดกลงบด

ขยปราการเมองเขามาทาลายทก ๆ อยางไปโดยลาดบ กลาวเฉพาะทยอเปน ๓ ระบบ คอ ทาลาย

ระบบวจสงขาร ดบวตกวจารทจะพดลงกอน แลวทาลายกายสงขารดบลมลง นครสามยงไมอพยพ

ครนแลวทาลายระบบจตตสงขารดบสญญาเวทนาหรอระบบสมองชนในลงเปนทสด นครสามกบ

คณะไดอพยพออกจากจตตนครทนท โดยเคลอนออกไปเหนอภเขาทกลงประชดเขามาประสานเปน

หนแทงเดยวกน ทบขยจตตนครทาลายลงหมดสน จตตนครจงถงกาลอวสาน นครสามกบคณะ

อพยพไปสแดนเกษมสวสดแลวแล

พรสงทาย

จตตนครไดถงกาลอวสานลงแลว แตนครสามกบคณะผตดตามไดอพยพออกไปสแดนเกษมสวสด

ได โดยไดเคลอนขนเหนอภเขาแหงชราและมรณะออกไปสสคต (คตทด) จงไมถกภเขาบดโลกนน

บดขยอยภายใตใหจมลงไปสทคต ดวยอานภาพแหงบญกรยา ไตรสรณคมน และโดยเฉพาะโสดา

ปตตยงคะทง ๔ อนเปนอาภรณพเศษแหงนครสามทไดมาพรอมธรรมจกษ เรองจตตนครจงเปนอน

ถงอวสาน

ความคดผกเรองนข น ไดเกดจากพระพทธภาษตในธรรมบทขอหนงวา “พงกนจตอนมอปมาดวยนคร” อนทจรง ความหมายแหงพระธรรมขอนนาจะมเพยงวา พงกนคอทาเครองปองกนและ

ทาการปองกนนครจากขาศกฉนใด กพงกนจตจากขาศกคอกเลสมารฉนนน แตกยงชวนใหคดวาง

โครงเลาเรองจตตนครโดยอปมา คอคดขยายอปมานนออกไปเปนเรองจตตนครขน ทงไดอาศยพระ

พทธภาษตในสฬายตนวรรคสงยตตนกายอกแหงหนงทผกอปมาถงนครชายแดนแหงหนงมปราการ

และเสาระเนยดอนมนคง มทวาร ๖ มนายทวารบาลเปนผฉลาดหามคนทไมรจกมใหเขาไป อนญาต

ใหแตคนทรจกเขาไป ไดมทตดวนคหนงมาจากทศทง ๔ ถามนายทวารบาลนนวา นครสาม (เจา

แหงนคร) นนงอยทไหน นายทวารบาลตอบวานครสามนงอยททางสแพรงกลางเมอง ทตดวนคนน

จงมอบยถาภตพจน (คาตอบตามทเปนจรง) แกนครสาม ปฏบตตามมรรค (ทาง) ทมาแลว และไดม

พระพทธภาษตไขความไวตอไปวา “นคร” เปนชอของกายน คาวา “ทวาร ๖” เปนชอของอายตนะ

ภายใน ๖ คาวา “นายทวารบาล” เปนชอของสต คาวา “คแหงทตดวน” เปนชอแหงสมถะและ

วปสสนา คาวา “นครสาม” เปนชอแหงวญญาณ คาวา “ทางสแพรงกลางเมอง” เปนชอแหงมหา-

ภตะคอธาตทง ๔ คาวา “ยถาภตพจน” (คาตามทเปนจรง) เปนชอแหงนพพาน คาวา “มรรคตามท

มาแลว” เปนชอแหงมรรคมองค ๘

เร องจตตนครจงไดถกผกขนตามโครงอปมาดงกลาว บรรจธรรมท งปวงลงโดยบคลาธษฐาน และแสดงออกมาตามจงหวะของเรองตงแตตนจนอวสาน มความประสงค

เพอจะชกจงใจผประสงคธรรมในรปและรสทแปลกมาฟงมาอาน แลวไขความธรรมนอมเขามาสตน

เพราะเรองจตตนครทงหมดกเปนเรองกายและจตนเอง และทกคนจะตองพบภเขาแหงชราและ

มรณะทกลงมาบดชวต ฉะนนไฉนจะไมแสวงหาทพ งดงเชนนครสามในเรอง และไฉนจงจะยอมอย

ใตใหภเขาแหงชราและมรณะนนมาบดขยเอาขางเดยว ไฉนจงจะไมปนขนอยเหนอภเขาแหงชรา

และมรณะนนบาง

พระพทธสาสนไดบอกวธปฏบตเพอข นอยเหนอไวแลว เมอเพงพนจเรองจตตนครจนถงอวสาน

๑๒๘

จะพบวธปฏบตอยเหนอสมทยกบพรรคพวก ตลอดถงภเขาแหงชราและมจจดงกลาวทกอยาง

เรองจตตนครจงอาจเปนประโยชนแกผจานงและคนหาประโยชนไดตามสมควร และบางประการอาจจะรสกวาเปนบคลาธษฐานจดไปบาง เชน เรองขององคพระบรมครยงประทบอยและ

เสดจมาโปรดนครสามในจตตนครในขณะมรรคจตผลจต แตกผกขนใหเหนจรงตามพระพทธดารสวา

“ผใดเหนธรรม ผนนเหนเรา” ซงตรสเปนทานองบคลาธษฐาน จงผกเปนบคคลขนใหเหนได คดวา

เหมอนอยางการสรางพระพทธรปขนไวบชากแลวกน เพราะวาคนทวไปอยากเหนเหมอนอยางเหน

ดวยตา เมอทาใหเหนดงนนไดกจะซาบซงเขาไปถงใจไดดกวาแสดงเปนนามธรรมลวน ๆ

== จบ ==