Η εργασία αυτή πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος :

«Ευαισθητοποίηση εκπαιδευτικών και παρεμβατικά προγράμματα για την προώθηση της ισότητας των φύλων»

(ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ,-ΑΞΟΝΑΣ 4,ΜΕΤΡΟ 4.1, - Ενέργεια 4.1.1 – ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΠΡΑΞΗΣ 4.1.1.α) με την σύμπραξη 6 σχολείων : 33ο Ε. Λύκειο Θεσ/νίκης, 1ο Γυμνάσιο Πυλαίας, 1ο Ε. Λύκειο Πυλαίας, 18ο Ε. Λύκειο Θεσσαλονίκης, 3ο Γυμνάσιο Τούμπας. Επιλέχθηκε μια παρεμβατική δραστηριότητα με κοινό θέμα : «Αναπαραστάσεις των εφήβων για τα δύο φύλα. - Εγώ και το άλλο φύλο» Στο σχολείο μας επιλέχθηκε το επιμέρους θέμα:

«Σχέσεις φιλίας και συντροφικότητας»

και ασχολήθηκαν με αυτό οι καθηγήτριες Γεωργία Λώλου και Ευδοξία Πάτκου πραγματοποιώντας μια μικρή έρευνα με τα τμήματα Γ1 και Γ5.

Εισαγωγή «Τα κορίτσια και τα αγόρια φεύγουν από το σχολείο ως δύο ξεχωριστές ομάδες που δεν καταλαβαίνουν στ’ αλήθεια η μία την άλλη και έπειτα αναμένεται να ζήσουν μαζί. Δεν είναι τυχαίο το ότι συμβαίνει κάτι τέτοιο. Το σχολείο είναι αυτό που το προκαλεί». (Mac an Ghall). Επιλέξαμε το παραπάνω θέμα γιατί θεωρούμε ενδιαφέρον να διερευνηθεί ο τρόπος με τον οποίο τα κορίτσια και τα αγόρια αντιλαμβάνονται τις σχέσεις των φύλων. Και αυτό γιατί με την εφηβεία, συμβαίνουν αλλαγές που αναγκάζουν τον/την έφηβο/η να επεξεργαστούν διαφορετικές αναπαραστάσεις του εαυτού, του κοινωνικού, και των σχέσεων. Παρατηρώντας τα αγόρια και τα κορίτσια να μιλούν για τον εαυτό τους ή για το άλλο φύλο, πολλές φορές διαπιστώνουμε να αναπαράγουν ένα στερεοτυπικό «λόγο» διαφοράς. Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι όλοι οι άνθρωποι σκέπτονται για το άλλο φύλο, με στερεοτυπικούς όρους.Αποδίδεται δηλαδή ένα σύνολο χαρακτηριστικών στους άνδρες που είναι διαφορετικό από ένα άλλο σύνολο που αποδίδεται στις γυναίκες. Στους άνδρες αναφέρονται χαρακτηριστικά όπως αντικειμενικότητα, αποτελεσματικότητα, δράση και κυρίως έναν εξωστρεφή προσανατολισμό, σε αντίθεση με τις γυναίκες που τις αποδίδονται χαρακτηριστικά, όπως

2

έμφαση στο προσωπικό, συναισθηματικότητα, ενδιαφέρον για τις ανάγκες των άλλων και φροντίδα, ένα δηλαδή εσωστρεφή προσανατολισμό. Πράγματι, σε μια εποχή, και σε μια κοινωνία όπου η ισότητα των δύο φύλων θεωρείται, ότι σε μεγάλο βαθμό έχει επιτευχθεί, ο παραπάνω προβληματισμός ενισχύεται καθώς παρατηρείται - κυρίως από μέσα ενημέρωσης - ένας «λόγος» που φανερώνει σύγχυση ρόλων, μια πραγματικότητα όπου νομίζει κανείς ότι οι άνδρες είναι «από τον Άρη» και οι γυναίκες «από την Αφροδίτη». Ένα από τα κύρια ζητήματα που απασχολεί τα τελευταία χρόνια τις κοινωνικές επιστήμες είναι η κατανόηση και η ερμηνεία των «ταυτοτήτων», των τρόπων δηλαδή με τους οποίους οι άνθρωποι «δημιουργούν» τον εαυτό τους, τον αντιλαμβάνονται και τον περιγράφουν. Η προβληματική της «ταυτότητας» διαπερνάει όλο και περισσότερες εργασίες σε μια σειρά από επιστημονικούς τομείς- την κοινωνιολογία, την κοινωνική ανθρωπολογία, την πολιτισμική/ιδεολογική κριτική, τη φεμινιστική θεωρία.. Σ΄ αυτό συνέβαλε τις δύο τελευταίες δεκαετίες και η ιδιαίτερη θέση που κατέκτησε στο πλαίσιο της φιλοσοφικής συζήτησης η θεώρηση που ονομάστηκε μεταδομιστική στην αρχή και, στη συνέχεια, μεταμοντέρνα. Δηλαδή, η βασική προβληματική είναι πως «η ταυτότητα φύλου είναι μια κοινωνική κατασκευή, η οποία δεν αποκτάται παθητικά από τα αγόρια και τα κορίτσια κατά ένα ενιαίο και μοναδικό τρόπο, αλλά διαμορφώνεται μέσα από τις προσωπικές τους εμπειρίες και παράγοντες όπως η τάξη, η εθνικότητα ο σεξουαλικός προσανατολισμός και αποκτά νόημα σε διαδικασίες και πρακτικές, όπως η εκπαίδευση». Το φύλο με άλλα λόγια, είναι μια δομή κοινωνικά και πολιτισμικά καθορισμένη, αφού προκύπτει ως αποτέλεσμα προσδοκιών, χαρακτηριστικών και συμπεριφορών που αποδίδονται από την κοινωνία στο αγόρι ή το κορίτσι από τη γέννησή του. Για αυτό και στην αγγλοσαξονική βιβλιογραφία προτιμάται ο όρος «gender» ή αλλιώς «κοινωνικό φύλο» έναντι του όρου «sex» που υποδηλώνει τις βιολογικές διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών. Τελευταία στη χώρα μας, αυτός ο προβληματισμός έχει δώσει έναυσμα για μια σειρά από έρευνες με αντικείμενο τις ταυτότητες φύλου κατά την εφηβεία και τον ρόλο που αναλαμβάνει –και πάλι μεταξύ άλλων- ο εκπαιδευτικός μηχανισμός στη διαμόρφωσή τους. Βασική αναφορά σε σχέση με τις έρευνες αυτές είναι η εργασία Β. Δεληγιάννη-Σ. Ζιώγου-Λ. Φρόση, Σχέδιο μελέτης: Φύλο και Εκπαιδευτική Πραγματικότητα στην Ελλάδα, Θεσσαλονίκη, 2002. Εδώ θα έπρεπε να σημειωθεί ότι η έρευνα που αφορά τις ταυτότητες φύλου κατά την εφηβεία, έρχεται να συμπληρώσει την ήδη υπάρχουσα, που είναι μια πιο παραδοσιακή φεμινιστική αναζήτηση του ρόλου των γυναικών στην εργασία, την εκπαίδευση, οι λόγοι της γυναικείας καταπίεσης, κλπ. Οι σχέσεις των φύλων είναι ένα πολυδιάστατο φαινόμενο με ιστορικές και κοινωνικές προεκτάσεις που βιώνεται με διαφορετικό τρόπο από διαφορετικές ομάδες ανδρών και γυναικών και θα έπρεπε να μελετηθεί ως τέτοιο. Έτσι λοιπόν η μελέτη των ανδρικών ταυτοτήτων έρχεται να προστεθεί στην ήδη υπάρχουσα έρευνα για την γυναικεία ταυτότητα. Μάλιστα το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στην εφηβεία, γιατί μια σειρά από επιλογές, που φθάνουν έως επιλογές ζωής, εξαρτώνται από τις ταυτότητες φύλου. Σύμφωνα λοιπόν με την προσέγγιση αυτή τα δύο φύλα είναι διαφορετικά, αλλά αυτό δεν συμβαίνει γιατί είναι πράγματι διαφορετικά, αλλά είναι οι στερεοτυπικές αναπαραστάσεις της διαφοράς που ρυθμίζουν τις συμπεριφορές. «Τα δύο φύλα είναι τόσο διαφορετικά, όσο τα ίδια πιστεύουν». Δηλαδή η διαφορά στις αυτοπεριγραφές, καθώς και στη συμπεριφορά, όσο αφορά τους ρόλους των φύλων , είναι συνέπεια των διαφορετικών πεποιθήσεων, που έχουν τα δύο φύλα ξεχωριστά. Η γυναίκα δηλαδή «κατασκευάζεται» ως «Άλλος» σε σχέση με τον άνδρα, όπως αντίστοιχα και ο άνδρας «κατασκευάζεται» ως «Άλλος» σε σχέση με την γυναίκα. Η γυναίκα (θηλυκότητα) και ο άνδρας (ανδρισμός), αποτελούν τους δύο πόλους μιας αντίθεσης. Μιας αντίθεσης που αποδίδει διαφορετική ισχύ σε κάθε πόλο: Με τον ανδρισμό κυρίαρχο και την θηλυκότητα υποκείμενη. Και παρόλο που η κοινωνία μας έχει ευαισθητοποιηθεί σε σχέση με τα αρνητικά χαρακτηριστικά του φύλου, και εφαρμόζει πρακτικές στην προοπτική της ισότητας, παρόλα αυτά, επιμένει να μιλάει με έμφαση για την διαφορετικότητα των φύλων: Γνωρίζουμε τι σημαίνει «άνδρας» όχι γιατί

3

υπάρχει κάποια πρωταρχική ανδρική φύση, αλλά γιατί απέναντί του μπορούμε να αντιπαραθέσουμε το αντίθετό του: τη γυναίκα. Έτσι λοιπόν η σύγκλιση των ρόλων των δύο φύλων συνδέεται με μια σύγκλιση στα προφίλ της προσωπικότητας των ανδρών και των γυναικών. Εμφανίζεται δηλαδή η ανάγκη για την διαμόρφωση ενός νέου καθεστώτος αναπαράστασης των δύο φύλων….

Διαδικασία – Μέσα – Δείγμα Τα δεδομένα προήλθαν από δύο τμήματα της Γ’ Γυμνασίου, (Γ1 και Γ5), με δύο ομάδες συνολικά 17 κοριτσιών και 27 αγοριών. Δόθηκαν στα παιδιά 4 ερωτηματολόγια από το εγχειρίδιο: «Ανδρικές και Γυναικείες ταυτότητες στην εφηβεία . Εργαλεία διερεύνησης των ταυτοτήτων φύλου στη σχολική τάξη: εγχειρίδιο για εκπαιδευτικούς». Αυτά ήταν τα εξής:

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 1η

ΦΙΛΙΕΣ, ΦΙΛΙΕΣ

Στόχος του ερωτηματολογίου ήταν να γίνει μια πρώτη καταγραφή σε ποσοτική μορφή, του τρόπου με τον οποίο οι έφηβοι τοποθετούνται απέναντι στο φαινόμενο της φιλίας, οι στάσεις και οι εμπειρίες τους.

Το ερωτηματολόγιο: 1. Τι είδους φιλίες κάνεις; Σημείωσε τα τετράγωνα που νομίζεις ότι ταιριάζουν καλύτερα με την περίπτωσή σου. Έχω μόνο ένα ή δύο στενούς φίλους/φίλες. Έχω πολλούς/ες φίλους/ες που δεν κάνουν απαραίτητα παρέα μεταξύ τους Έχω μια στενή παρέα Έχω μια μεγάλη παρέα Ο στενός μου φίλος/η στενή μου φίλη ανήκει στο ίδιο φύλο με εμένα Ο στενός μου φίλος/η στενή μου φίλη ανήκει στο αντίθετο φύλο με το δικό μου. Η παρέα μου αποτελείται μόνο από αγόρια Η παρέα μου αποτελείται μόνο από κορίτσια Η παρέα μου είναι μικτή. Οι φίλοι/ες μου προέρχονται όλοι από το σχολικό μου περιβάλλον Έχω πολλές διαφορετικές παρέες. Έχω μια παρέα που αποτελείται από άτομα από διαφορετικούς χώρους 2. Πόσο σημαντικό θεωρείς τα παρακάτω; Βάλε σε κύκλο τον αριθμό που νομίζεις ότι ταιριάζει

σε κάθε μια από τις παρακάτω απόψεις: 1=πολύ σημαντικό, 2=σημαντικό, 3=όχι ιδιαίτερα σημαντικό, 4=εντελώς ασήμαντο Ένα άτομο για να είναι φίλος/η μου πρέπει Να έχει κοινά ενδιαφέροντα μ’ εμένα 1 2 3 4 Να μπορεί να έρχεται στο σπίτι μου οποιαδήποτε ώρα 1 2 3 4 Να μπορώ να πηγαίνω στο σπίτι του/της χωρίς πρόσκληση 1 2 3 4 Να μπορώ να μιλώ μαζί του/της χωρίς να προσέχω τι λέω 1 2 3 4

4

Να μπορώ να βασιστώ επάνω του/της 1 2 3 4 Να ανήκει στο ίδιο φύλο μ’ εμένα 1 2 3 4 Να έχουμε τα ίδια ενδιαφέροντα 1 2 3 4 Να έχουμε τις ίδιες περίπου επιδόσεις στο σχολείο 1 2 3 4 Να μη διαφέρουμε πολύ ως προς το κοινωνικό επίπεδο 1 2 3 4

Να τον/την εγκρίνουν οι γονείς μου 1 2 3 4 Να είναι περίπου της ηλικίας μου 1 2 3 4

Να έχει σχέδια για το μέλλον περίπου ίδια με τα δικά μου 1 2 3 4 Να με καλύπτει όταν κάνω κάποιο παράπτωμα 1 2 3 4

Να με καταλαβαίνει χωρίς να χρειάζεται να μιλήσω 1 2 3 4

3. Τι κάνεις όταν είσαι με τους φίλους σου; Σημείωσε τα τετράγωνα που νομίζεις ότι ταιριάζουν με την περίπτωσή σου.

Με τον καλύτερό μου φίλο/την καλύτερή μου φίλη Λέμε τα μυστικά μας

Ακούμε μουσική στο δωμάτιό μου

Ασχολούμαστε με κοινά ενδιαφέροντά μας (πχ κομπιούτερ, χόμπυ κλπ)

Διαβάζουμε μαζί τα μαθήματά μας

Συζητάμε τα προβλήματά μας με τους γονείς

Συζητάμε τα προβλήματά μας στο σχολείο

Συζητάμε τα ερωτικά μας

Συζητάμε τις σεξουαλικές μας σχέσεις

Ανταλλάσσουμε δίσκους, βιβλία, δισκέτες

Άλλο (διευκρίνισε)…………………………………..

Με την παρέα μου Κάνουμε βόλτες τα βράδυα στο κέντρο της πόλης/στο χωριό

Πηγαίνουμε στα μαγαζιά (πχ για ψώνια)

Βγαίνουμε τα βράδυα(πχ για φαγητό κλπ)

Πηγαίνουμε μαζί διακοπές

Οργανώνουμε εκδρομές

Παίζουμε μπάσκετ ή ποδόσφαιρο ή κάνουμε σπόρ μαζί

Πηγαίνουμε σινεμά

Αλητεύουμε και κάνουμε φάρσες

Πηγαίνουμε στο γήπεδο

Άλλο (διευκρίνισε)………………………………………….

4. Πόσο νομίζεις ότι ταιριάζουν τα παρακάτω με την περίπτωσή σου; Βάλε σε κύκλο τον αριθμό που νομίζεις ότι ταιριάζει με την περίπτωσή σου. 1=σχεδόν πάντα, 2= συχνά 3= σπάνια 4=ποτέ Επηρεάζομαι από την γνώμη των φίλων μου 1 2 3 4

5

Νομίζω ότι επηρεάζω τους/τις φίλους μου/φίλες μου 1 2 3 4 Είμαι αρχηγός στην παρέα μου 1 2 3 4 Ακολουθώ τις αποφάσεις της παρέας 1 2 3 4 Θεωρώ ότι είμαι δημοφιλής στις παρέες μου 1 2 3 4 Κάνω εύκολα φιλίες 1 2 3 4 Μ’ αρέσει να απομονώνομαι 1 2 3 4 Αισθάνομαι μοναξιά 1 2 3 4 Μπορώ να ζήσω και χωρίς τους φίλους μου 1 2 3 4

5. Νομίζεις ότι είναι δυνατή η φιλία ανάμεσα σε άτομα διαφορετικού φύλου; ΝΑΙ ΟΧΙ

Γιατί; Εξήγησε με λίγα λόγια την άποψή σου ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ Η επεξεργασία αυτών των ερωτηματολογίων, έγινε από τα ίδια τα παιδιά με σκοπό να εμπλακούν στην διαδικασία πιο ενεργά, αλλά και για να αποκτήσουν την εμπειρία ενός μικρού ερευνητή. Στη συνέχεια, παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα στην τάξη, και ακολούθησε μια ζωηρή συζήτηση. Εδώ πρέπει να τονισθεί ότι σκοπός όλης αυτής της διαδικασίας, δεν ήταν να έχουμε ένα στατιστικό συμπέρασμα,(άλλωστε θα χρειαζόταν πολύ περισσότερα πράγματα για να θεωρηθεί επιστημονικό), αλλά να ενθαρρυνθούν τα παιδιά να μιλήσουν για τις καθημερινές τους σχέσεις στο χώρο κυρίως του σχολείου και να ευαισθητοποιηθούν σε ζητήματα που αφορούν τις διαφορές των φύλων σε όσο βαθμό μπορεί να γίνει αυτό.

ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ 1ης ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ

Συγκεντρώσαμε τις συχνότητες με τις οποίες επιλέγονται οι διάφορες απόψεις από τα παιδιά. Βγάλαμε τα ποσοστά συγκεντρωτικά και χωριστά για τα αγόρια και τα κορίτσια και φτιάξαμε πίνακες με τις απόψεις που επιλέχθηκαν πιο συχνά α) από τα αγόρια β) από τα κορίτσια. Έτσι πήραμε:

6

• Από τις απαντήσεις των παιδιών, δε βλέπουμε μεγάλες διαφοροποιήσεις μεταξύ των

• δύο φύλων

• Σε μεγαλύτερο ποσοστό τα κορίτσια κάνουν πιο στενές αλλά και πιο μεγάλες παρέες

• Κάνουν φιλίες του ίδιου φύλου περισσότερο από ότι τα αγόρια

• Ένα σημαντικό ποσοστό 18% των αγοριών δηλώνει ότι έχει φίλους μόνο αγόρια, σε αντίθεση με τα κορίτσια (0%).

• Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι και τα δύο φύλα δηλώνουν ότι οι παρέες τους σε μικρό ποσοστό, προέρχονται από το σχολικό περιβάλλον: (Α:18,5%, Κ:12%).

Αγόρια ποσοστό % Κορίτσια ποσοστό % Σύνολο

Έχω μόνο ένα ή δύο στενούς φίλους/φίλες. 8 29,63 9 52,94 17

Έχω πολλούς/ες φίλους/ες που δεν κάνουν απαραίτητα

παρέα μεταξύ τους13 48,15 6 35,29 19

Έχω μια στενή παρέα 8 29,63 6 35,29 14

Έχω μια μεγάλη παρέα 9 33,33 15 88,24 24

Ο στενός μου φίλος/η στενή μου φίλη ανήκει στο ίδιο φύλο

με εμένα17 62,96 12 70,59 29

Ο στενός μου φίλος/η στενή μου φίλη ανήκει στο αντίθετο

φύλο με το δικό μου.4 14,81 3 17,65 7

Η παρέα μου αποτελείται μόνο από αγόρια 5 18,52 0 0,00 5

Η παρέα μου αποτελείται μόνο από κορίτσια 0 0,00 0 0,00 0

Η παρέα μου είναι μικτή. 17 62,96 16 94,12 33

Οι φίλοι/ες μου προέρχονται όλοι από το σχολικό μου

περιβάλλον5 18,52 2 11,76 7

Έχω πολλές διαφορετικές παρέες. 13 48,15 6 35,29 19

Έχω μια παρέα που αποτελείται από άτομα από

διαφορετικούς χώρους 10 37,04 5 29,41 15

Πίνακας 1.      Τι είδους φιλίες κάνεις;

7

0.00 50.00 100.00 150.00 200.00 250.00 300.00

Έχω μόνο ένα ή δύο στενούς

φί λους/φί λες.

Έχω πολλούς/ες φί λους/ες που δεν

κάνουν απαραί τητα παρέα μεταξύ τους

Έχω μι α στενή παρέα

Έχω μι α μεγάλη παρέα

Ο στενός μου φί λος/η στενή μου φί λη

ανήκει στο ί δι ο φύλο με εμένα

Ο στενός μου φί λος/η στενή μου φί λη

ανήκει στο αντί θετο φύλο με το δι κό μου.

Η παρέα μου αποτελεί ται μόνο από

αγόρι α

Η παρέα μου αποτελεί ται μόνο από

κορί τσι α

Η παρέα μου εί ναι μι κτή.

Οι φί λοι /ες μου προέρχονται όλοι από

το σχολι κό μου περι βάλλον

Έχω πολλές δι αφορετι κές παρέες.

Έχω μι α παρέα που αποτελεί ται από

άτομα από δι αφορετι κούς χώρους

1.Τι είδους φιλίες κάνεις:

κορίτσια

αγόρια

8

Πίνακας 2. Πόσο σημαντικό θεωρείς τα παρακάτω; Βάλε σε κύκλο τον αριθμό που νομίζεις ότι ταιριάζει

σε κάθε μια από τις παρακάτω απόψεις

1=πολύ σημαντικό, 2=σημαντικό, 3=όχι ιδιαίτερα σημαντικό, 4=εντελώς ασήμαντο

Αγόρια Κορίτσια

1 2 3 4 Στάθμιση 1 2 3 4 Στάθμιση

Να έχει κοινά ενδιαφέροντα μ’ εμένα

8 14 4 1 1,93 5 4 1 5 2,40

Να μπορεί να έρχεται στο σπίτι μου οποιαδήποτε ώρα

0 2 18 7 3,19 1 2 8 4 3,00

Να μπορώ να πηγαίνω στο σπίτι του/της χωρίς πρόσκληση

3 3 20 1 2,70 2 2 4 7 3,07

Να μπορώ να μιλώ μαζί του/της χωρίς να προσέχω τι λέω

9 4 19 4 2,50 5 5 3 2 2,13

Να μπορώ να βασιστώ επάνω του/της

7 13 6 0 1,96 15 1,00

Να ανήκει στο ίδιο φύλο μ’ εμένα 1 2 17 6 3,08 0 4 9 2 2,87

Να έχουμε τα ίδια ενδιαφέροντα 6 12 2 7 2,37 0 4 5 6 3,13

Να έχουμε τις ίδιες περίπου επιδόσεις στο σχολείο

0 1 19 7 3,22 0 1 9 5 3,27

Να μη διαφέρουμε πολύ ως προς το κοινωνικό επίπεδο

3 4 13 7 2,89 0 1 9 5 3,27

Να τον/την εγκρίνουν οι γονείς μου

1 2 18 6 3,07 1 4 10 0 2,60

Να είναι περίπου της ηλικίας μου 5 4 15 3 2,59 2 5 7 1 2,47

Να έχει σχέδια για το μέλλον περίπου ίδια με τα δικά μου

3 3 14 7 2,93 0 0 11 4 3,27

Να με καλύπτει όταν κάνω κάποιο παράπτωμα

13 9 3 2 1,78 3 3 7 2 2,53

Να με καταλαβαίνει χωρίς να χρειάζεται να μιλήσω

13 5 5 4 2,00 5 10 0 0 1,67

9

Παρατηρούμε ότι και εδώ, αγόρια και κορίτσια δεν έχουν αξιόλογες διαφορές στις

επιλογές τους.

και τα δύο φύλα δεν ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για το φύλο των φίλων τους,

δεν τους ενδιαφέρει να έχουν τις ίδιες επιδόσεις στο σχολείο και τα ίδια σχέδια για το

μέλλον,ούτε

αν είναι αποδεκτοί οι φίλοι τους από τους γονείς τους

δεν τους ενδιαφέρει το κοινωνικό επίπεδο.

Δίνουν σημασία και τα αγόρια και τα κορίτσια στο να μπορούν να τους καταλαβαίνουν, και να

τους στηρίζουν στα παραπτώματά τους

Θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε λοιπόν ότι τα παιδιά προτιμούν φίλους στους οποίους

μπορούν να στηρίζονται, ενώ το γεγονός ότι δεν τους ενδιαφέρει πολύ το φύλο είναι ένα

σημείο που δείχνει μια τάση προσέγγισης των φύλων μεταξύ τους…..

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

3.Τι κάνεις όταν είσαι με τους φίλους σου; Σημείωσε τα τετράγωνα που νομίζεις ότι ταιριάζουν με την περίπτωσή σου.

2.Πόσο σημαντικό θεωρείς τα παρακάτω;

2,40

3,00

3,07

2,13

1,00

2,87

3,13

3,27

3,27

2,60

2,47

3,27

2,53

1,67

0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 3,50

Να έχει κοινά ενδιαφέροντα μ’ εμένα

Να μπορεί να έρχεται στο σπίτι μου οποιαδήποτε ώρα

Να μπορώ να πηγαίνω στο σπίτι του/της χωρίς πρόσκληση

Να μπορώ να μιλώ μαζί του/της χωρίς να προσέχω τι λέω

Να μπορώ να βασιστώ επάνω του/της

Να ανήκει στο ίδιο φύλο μ’ εμένα

Να έχουμε τα ίδια ενδιαφέροντα

Να έχουμε τις ίδιες περίπου επιδόσεις στο σχολείο

Να μη διαφέρουμε πολύ ως προς το κοινωνικό επίπεδο

Να τον/την εγκρίνουν οι γονείς μου

Να είναι περίπου της ηλικίας μου

Να έχει σχέδια για το μέλλον περίπου ίδια με τα δικά μου

Να με καλύπτει όταν κάνω κάποιο παράπτωμα

Να με καταλαβαίνει χωρίς να χρειάζεται να μιλήσω

κορίτσια

αγόρια

10

3.Τί κάνεις όταν είσαι με τους φίλους σου; Σημείωσε τί νομίζεις οτι ταιριάζουν με την περίπτωσή σου

Με τον καλύτερό μου φιλο/ καλύτερή μου φίλη

0,00 10,00 20,00 30,00 40,00 50,00 60,00 70,00 80,00 90,00

Λέμε τα μυστικά μας

Ακούμε μουσική στο δωμάτιό μου

Ασχολούμαστε με κοινά ενδιαφέροντά μας

(πχ. Κομπιούτερ, χόμπυ κλπ)

Διαβάζουμε μαζί τα μαθήματά μας

Συζητάμε τα προβλήματά μας με τους

γονείς

Συζητάμε τα προβλήματά μας στο σχολείο

Συζητάμε τα ερωτικά μας

Συζητάμε τις σεξουαλικές μας σχέσεις

Ανταλλάσσουμε δίσκους, βιβλία, δισκέτες

κορίτσια

αγόρια

ΑΓΟΡΙΑ ποσοστό% ΚΟΡΙΤΣΙΑ ποσοστό%

Λέμε τα μυστικά μας 18 66,67 13 76,47

Ακούμε μουσική στο δωμάτιό μου 18 66,67 1482,35

Ασχολούμαστε με κοινά ενδιαφέροντά μας (πχ.

Κομπιούτερ, χόμπυ κλπ)

19 70,37 9

52,94

Διαβάζουμε μαζί τα μαθήματά μας 16 59,26 211,76

Συζητάμε τα προβλήματά μας με τους γονείς 4 14,81 952,94

Συζητάμε τα προβλήματά μας στο σχολείο 7 25,93 1270,59

Συζητάμε τα ερωτικά μας 20 74,07 13 76,47

Συζητάμε τις σεξουαλικές μας σχέσεις 14 51,85 423,53

Ανταλλάσσουμε δίσκους, βιβλία, δισκέτες 23 85,19 12 70,59

Άλλο (διευκρίνησε)………………………………….. Συζήτηση

για μόδα,

Πίνακας 3. Με τον καλύτερο μου φίλο/ την καλύτερή μου φίλη

11

4. Με την παρέα μου

0,00 10,00 20,00 30,00 40,00 50,00 60,00 70,00 80,00 90,00 100,00

Κάνουμε βόλτες τα βράδυα στο κέντρο

της πόλης/στο χωριό

Πηγαίνουμε στα μαγαζιά (πχ για ψώνια)

Βγαίνουμε τα βράδυα(πχ για φαγητό

κλπ)

Πηγαίνουμε μαζί διακοπές

Οργανώνουμε εκδρομές

Παίζουμε μπάσκετ ή ποδόσφαιρο ή

κάνουμε σπόρ μαζί

Πηγαίνουμε σινεμά

Αλητεύουμε και κάνουμε φάρσες

Πηγαίνουμε στο γήπεδο

κορίτσια

αγόρια

ΑΓΟΡΙΑ Ποσοστό % ΚΟΡΙΤΣΙΑ Ποσοστό %

Κάνουμε βόλτες τα βράδυα στο κέντρο της πόλης/στο χωριό18 66,67 15 88,24

Πηγαίνουμε στα μαγαζιά (πχ για ψώνια)13 48,15 14 82,35

Βγαίνουμε τα βράδυα(πχ για φαγητό κλπ) 14 51,85 11 64,71

Πηγαίνουμε μαζί διακοπές 4 14,81 3 17,65

Οργανώνουμε εκδρομές 7 25,93 8 47,06

Παίζουμε μπάσκετ ή ποδόσφαιρο ή κάνουμε σπόρ μαζί 20 74,07 8 47,06

Πηγαίνουμε σινεμά 21 77,78 15 88,24

Αλητεύουμε και κάνουμε φάρσες 14 51,85 3 17,65

Πηγαίνουμε στο γήπεδο 16 59,26 0 0,00

Άλλο (διευκρίνησε)………………………………………….….

Μιλάμε,τηλ,

μηνύματα

4. Με την παρέα μου

12

• Εδώ παρατηρούμε αρκετές διαφορές στις προτιμήσεις των δύο φύλων.

• Τα κορίτσια σε πολύ μεγαλύτερο ποσοστό συζητούν τα προβλήματα που αφορούν τους γονείς

τους και το σχολείο

• Λένε τα μυστικά τους

• Ακούν μουσική στο δωμάτιό τους

• Συζητούν τα ερωτικά τους, ανταλλάσσουν μηνύματα μιλούν στο κινητό τηλέφωνο.

• Τα αγόρια φαίνεται σε μεγαλύτερο ποσοστό να ασχολούνται με τα κοινά ενδιαφέροντα τους, όπως

κομπιούτερ, ποδόσφαιρο , ανταλλάσσουν δίσκους, βιβλία κλπ

Θα μπορούσαμε ίσως να πούμε ότι τα κορίτσια έχουν μια περισσότερο εσωστρεφή στάση με την

καλύτερή τους φίλη και ασχολούνται πιο πολύ με τα πιο προσωπικά τους, σε αντίθεση με τα αγόρια,

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

5.Πόσο νομίζεις ότι ταιριάζουν τα παρακάτω με την περίπτωσή σου; Βάλε σε κύκλο τον αριθμό που νομίζεις ότι ταιριάζει με την περίπτωσή σου. 1=σχεδόν πάντα, 2= συχνά 3= σπάνια 4=ποτέ

1 2 3 4 Στάθμιση 1 2 3 4 Στάθμιση

Επηρεάζομαι από την γνώμη των φίλων μου 4 13 10 0 2,22 6 4 3 2 2,07

Νομίζω ότι επηρεάζω τους/τις φίλους μου/φίλες μου 6 10 5 6 2,41 5 7 2 1 1,93

Είμαι αρχηγός στην παρέα μου 6 6 10 5 2,52 2 2 8 3 2,80

Ακολουθώ τις αποφάσεις της παρέας 12 12 2 1 1,70 5 6 4 0 1,93

Θεωρώ ότι είμαι δημοφιλής στις παρέες μου 6 13 6 2 2,15 3 7 3 0 2,00

Κάνω εύκολα φιλίες 2 10 10 5 2,67 4 6 2 3 2,27

Μ’ αρέσει να απομονώνομαι 2 5 15 5 2,85 2 3 8 2 2,67

Αισθάνομαι μοναξιά 0 5 15 7 3,07 0 1 14 0 2,93

Μπορώ να ζήσω και χωρίς τους φίλους μου 0 3 7 17 3,52 0 0 3 12 3,80

Πίνακας 5.

ΚορίτσιαΑγόρια

13

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 6. Νομίζεις ότι είναι δυνατή η φιλία ανάμεσα σε άτομα διαφορετικού φύλου;

ΝΑΙ ΟΧΙ Γιατί; Εξήγησε με λίγα λόγια την άποψή σου

ΑΓΟΡΙΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ

ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΟΧΙ

18 7 11 4

ΑΓΟΡΙΑ

ΝΑΙ : Γιατί είναι φυσικό πράγμα η συναναστροφή αγοριών και κοριτσιών , γιατί υπάρχουν κοινά

ενδιαφέροντα και γιατί είναι πολύ ενδιαφέρουσες οι απόψεις του άλλου φύλου.

ΟΧΙ :Γιατί δεν έχουν κοινά ενδιαφέροντα και υπεισέρχεται ο σεξουαλικός παράγοντας.

ΚΟΡΙΤΣΙΑ

ΝΑΙ:υπάρχουν τα ίδια ενδιαφέροντα, δεν υπάρχει αντιζηλία, ανταλλάσσουμε διαφορετικές απόψεις.

ΟΧΙ: δε μπορούμε να συνεννοηθούμε γιατί έχουμε διαφορετικές απόψεις.

Πόσο νομίζεις ότι ταιριάζουν τα παρακάτω με την περίπτωσή σου;

0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 3,50 4,00

Επηρεάζομαι από την γνώμη των

φίλων μου

Νομίζω ότι επηρεάζω τους/τις φίλους

μου/φίλες μου

Είμαι αρχηγός στην παρέα μου

Ακολουθώ τις αποφάσεις της παρέας

Θεωρώ ότι είμαι δημοφιλής στις

παρέες μου

Κάνω εύκολα φιλίες

Μ’ αρέσει να απομονώνομαι

Αισθάνομαι μοναξιά

Μπορώ να ζήσω και χωρίς τους φίλους

μου

Κορίτσια

αγόρια

14

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 2η

Ο ΚΑΛΥΤΕΡΟΣ ΜΟΥ ΦΙΛΟΣ, Η ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΜΟΥ ΦΙΛΗ

Στόχος της δραστηριότητας αυτής ήταν η μελέτη σε μεγαλύτερο βάθος των θεμάτων φιλίας της προηγούμενης δραστηριότητας. Ζητήθηκε από τα παιδιά να γράψουν μια έκθεση με το παραπάνω θέμα. Η επεξεργασία που προφανώς ήταν μόνο ποιοτική, έδωσε την δυνατότητα να προσεγγίσουμε με περισσότερη λεπτομέρεια, και να συζητήσουμε περισσότερο τις αιτίες με τις οποίες διαμορφώνεται η κουλτούρα της φιλίας στην εφηβική ηλικία. Επίσης ο «λόγος» που χρησιμοποιούν οι έφηβοι για να περιγράψουν τις σχέσεις τους ή τις παρέες τους, δίνει ενδιαφέροντα στοιχεία. Το Θέμα ήταν: Τι θα μπορούσες να γράψεις για τον καλύτερό σου φίλο/την καλύτερή σου φίλη; Προσπάθησε να τον/την περιγράψεις, προσέχοντας κυρίως τα παρακάτω: α) τα φυσικά ου χαρακτηριστικά, β)τα χαρακτηριστικά του χαρακτήρα του/της, γ) τη συμπεριφορά του/της προς εσένα, δ) τα πράγματα που κάνετε μαζί ε)τους λόγους για τους οποίους το άτομο αυτό είναι ο καλύτερός σου φίλος /η καλύτερή σου φίλη, στ) τα αισθήματά σου απέναντί του/της, στ)τα αισθήματα που νομίζεις ότι ο φίλος/φίλη τρέφει απέναντί σου. ΚΟΙΝΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Α Τα παιδιά χαρακτήρισαν ως τον καλύτερό τους φίλο/η άτομα του ίδιου φύλου σε ποσοστό 90 %. Β. Όλα σχεδόν τα παιδιά αγόρια και κορίτσια σκιαγραφούν με τον ίδιο τρόπο την εξωτερική εμφάνιση των φίλων τους με καστανά ή μαύρα μαλλιά και ψηλόλιγνους/ες , όπως είναι οι πλειοψηφία των εφήβων. Γ. Θεωρούν ότι η εξυπνάδα , το χιούμορ η ευγένεια και η καλοσύνη είναι από τα βασικότερα στοιχεία των φίλων τους. Δ. Απαραίτητο στοιχείο της φιλίας θεωρούν την αμοιβαιότητα των αισθημάτων και την αλληλοκατανόηση ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Α. Τα κορίτσια στην πλειοψηφία τους επιμένουν να σκιαγραφούν με με πιο πολλά και λεπτομερέστερα χαρακτηριστικά επίθετα τις φίλες τους ενώ τα αγόρια όχι τόσο αναλυτικά. Β. Τα κορίτσια δεν αναφέρονται σε ελαττώματα των φίλων τους ενώ τα αγόρια χαρακτηρίζουν και με αρνητικά χαρακτηριστικά τους φίλους τους ( πεισματάρηδες , εγωιστές., θρασείς ,αδιάφορους ) παράλληλα με τα θετικά. Γ. Τα ενδιαφέροντα που δένουν τις κοριτσίστικες παρέες είναι οι συζητήσεις , ο κινηματογράφος , το γυμναστήριο ή η παρακολούθηση βίντεο η μουσική οι βόλτες και τα ψώνια , ενώ τα αγόρια οι υπολογιστές , το μπάσκετ το ποδόσφαιρο , οι έξοδοι στις πιτσαρίες ή τα γυράδικα .

15

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 3η

ΟΙ ΣΗΜΕΡΙΝΟΙ ΕΦΗΒΟΙ Στόχος αυτού του ερωτηματολογίου ήταν η μελέτη των αναπαραστάσεων που δομούν οι έφηβοι και οι έφηβες για τα αγόρια και τα κορίτσια της ηλικίας τους. Δηλαδή τι εικόνες διαμορφώνουν στο μυαλό τους τα νεαρά άτομα για τους συνομήλικούς τους του ίδιου ή του αντίθετου φύλου: ομοιότητες και διαφορές ή άλλα στοιχεία ιδιαίτερα για την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο βιώνουν τις εμπειρίες της ταυτότητας φύλου στην εφηβεία. Το ερωτηματολόγιο: 1. Διάβασε προσεκτικά τα παρακάτω επίθετα: Επιμελής άτακτος/η απρόσεκτος/η Έξυπνος/η αδίαφορος/η δραστήριος/α Επιθετικός/ή στα λόγια αγχώδης υπάκουος/η Έξυπνος/η αλλά τεμπέλης/α επιθετικός/η θρασύς Επιμελής αλλά χωρίς δυνατότητες Α. Διάβασε τρία από τα επίθετα αυτά που νομίζεις ότι χαρακτηρίζουν καλύτερα τα αγόρια στο σχολείο σήμερα α) ……………………….. β) ………………………. γ)………………………… Β . Διάλεξε τώρα τρία από τα παραπάνω επίθετα, που νομίζεις ότι χαρακτηρίζουν καλύτερα τα κορίτσια στο σχολείο σήμερα α)……………. β)…………… γ)…………….. Γ. Διάβασε και πάλι προσεκτικά τα επίθετα που βρίσκονται στον παρακάτω κατάλογο: Θαρραλέος/α ικανός/η ανταγωνιστικός/η Εξαρτημένος/η συναισθήματικός/η φοβισμένος/η Διεκδικητικός/η συνεργατικός/η εύθραυστος/η Επιθετικός/η δραστήριος/α εύθραυστος/η Αγαπά την περιπέτεια Διάλεξε τώρα τρία από τα παραπάνω επίθετα που νομίζεις ότι χαρακτηρίζουν καλύτερα Α: τα σημερινά αγόρια στη ζωή Β:τα σημερινά κορίτσια στη ζωή γενικά α)……………………………… α)……………………………………… β)……………………………… β)………………………………………. γ)……………………………… γ)……………………………………….

16

Τι λένε τα κορίτσια για τα αγόρια

Άτακτα 70%

Έξυπνα αλλά τεμπέλικα 76%

αδιάφορα 67%

Επιθετικά στα λόγια 57%

απρόσεκτα 72%

ευγενικά 46%

Επιθετικά, 35%

αγαπούν την περιπέτεια 51%

ανταγωνιστικά 40%

Ικανά , δραστήρια 50%

Συνεργατικά ,φοβισμένα 20%

Τα κορίτσια για τα κορίτσια

επιμελή 80%

δραστήριο 78%

υπάκουη 80%

έξυπνη 70%

συναισθηματική 82%

αγχώδης 35%

Έξυπνη αλλά τεμπέλα 10%

17

Τα αγόρια για τα κορίτσια

επιμελή 60%

Υπάκουα 65%

Αγχώδη 53%

Συναισθηματικά, εύθραστα 70%

φοβισμένα 45%

ικανά 30%

ευγενικά 30%

συνεργατικά 40%

Ανταγωνιστικά, διεκδικητικά

30%

Τα αγόρια για τα αγόρια

Έξυπνα αλλά τεμπέλικα 45%

άτακτα 43%

Δραστήρια 50%

Έξυπνα και επιμελή 35%

Αδιάφορα 4%

Θαρραλέα 40%

ικανά 45%

διεκδικητικά 53%

επιθετικά 40%

υπάκουα 5%

επιμελή 8%

ευγενικά 15%

συναισθηματικά 7%

Συνοψίζοντας

Από την καταγραφή των απαντήσεων αξιολογούμε πως πολλά κορίτσια έχουν επηρεαστεί από στερεότυπες αντιλήψεις και επίσης διακρίνουμε μια μάλλον ανταγωνιστική σχέση με το άλλο φύλο. Αντίθετα έχουν πολύ θετική αυτοαντίληψη. Το αρνητικό τους γνώρισμα θεωρούν οτι είναι είναι το άγχος και η τεμπελιά Και στα αγόρια τα στερεότυπα διαμορφώνουν απόψεις. Έχουν μάλλον θετική αυτοαντίληψη

18

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 4η

ΑΓΟΡΙΑ ΚΑΙ ΚΟΡΙΤΣΙΑ Με το ερωτηματολόγιο αυτό, στόχος ήταν να μελετηθούν οι στάσεις των εφήβων απέναντι στο δικό τους και το αντίθετο φύλο. Δηλαδή πώς τοποθετούν το φύλο τους σε σχέση με το αντίθετο φύλο. Το ερωτηματολόγιο 1. Γιατί είναι καλό να είσαι αγόρι ή κορίτσι; Γράψε δέκα αιτίες για την κάθε περίπτωση: α) Είναι σπουδαίο να είσαι κορίτσι γιατί β)Είναι καλό να είσαι αγόρι γιατί ………………………………………… …………………………………….. ………………………………………… ………………………………………. ……………………………………………. ………………………………………. …………………………………………… ………………………………………... 2. Σκέψου τώρα δέκα αιτίες που αποδεικνύουν τα αρνητικά χαρακτηριστικά του κάθε φύλου: α) Είναι απαίσιο να είσαι κορίτσι γιατί β)Είναι απαίσιο να είσαι αγόρι γιατί ………………………………………… …………………………………….. ………………………………………… ………………………………………. ……………………………………………. ………………………………………. …………………………………………… ………………………………………... 2. Σκέψου τι θα μπορούσες να κάνεις διαφορετικό, αν ανήκες στο αντίθετο φύλο από αυτό στο

οποίο ανήκεις τώρα: Άν ήμουν αγόρι / κορίτσι θα ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Τι απαντούν τα αγόρια: Α. Θετικά χαρακτηριστικά (οι πιο αντιπροσωπευτικές απαντήσεις) Είναι σπουδαίο να είσαι κορίτσι γιατί: Είναι συναισθηματικές, ευαίσθητες, λιγότερο νευρικές Έχουν καλύτερες σχολικές επιδόσεις, διαβάζουν περισσότερο Είναι περισσότερο υπεύθυνες, αναλαμβάνουν περισσότερες υποχρεώσεις και ευθύνες, είναι

περισσότερο εργατικές Δείχνουν περισσότερη προσοχή και φροντίδα Έχουν το προνόμιο της μητρότητας, Έχουν πιο πολλά ρούχα και πάνε συχνά για ψώνια Τις προστατεύει ο άντρας Δεν πάνε στρατό.

19

Είναι σπουδαίο να είσαι αγόρι γιατί: Έχουν περισσότερες ελευθερίες,πιο ανεκτικοί οι γονείς,είναι περισσότερο ανεξάρτητα Ασχολούνται με τον αθλητισμό περισσότερο Ζουν περισσότερα πράγματα,έχουν περισσότερες εμπειρίες, κάνουν πιο ενδιαφέροντα και

συναρπαστικά πράγματα. Είναι περισσότερο δυνατοί, τολμηροί, ικανοί, Έχουν «μεγαλύτερη υπόληψη-κύρος στην κοινωνία»,απολαμβάνουν περισσότερα προνόμια

«έχουμε περισσότερη μαγκιά» Γιατί ανήκουν στο ισχυρό φύλο Έχουν μεγαλύτερη επιτυχία στον επαγγελματικό τομέα Κάνουν πιο δυνατές φιλίες από τα κορίτσια Δεν κάνουν δουλειές στο σπίτι Καλύτεροι στα μαθηματικά και στη φυσική «Δε χρειάζεται να γεννάς» Β. Αρνητικά χαρακτηριστικά (οι πιο αντιπροσωπευτικές απαντήσεις) Είναι απαίσιο να είσαι να είσαι κορίτσι: Έχουν λιγότερες ελευθερίες, μεγαλύτερος έλεγχος από τους γονείς, δεν είναι δυνατές, δεν ασχολούνται με τον αθλητισμό, Δεν μπορούν να κάνουν τα πράγματα που κάνουν οι άνδρες, Υπάρχει προκατάληψη ότι ανήκουν στο ασθενές φύλο, δεν γίνεται εύκολα αποδεκτή η γνώμη τους, Τις χρησιμοποιούν, τις εκμεταλλεύονται, Δεν αξιοποιούν πλήρως τις ικανότητές τους, κάνουν δουλειές στο σπίτι, Μιλούν όλη την ώρα για αγόρια, Κινδυνεύουν στο δρόμο περισσότερο, Το ντύσιμο είναι πιο δύσκολο, ξοδεύουν πολλά λεφτά σε ρούχα και άλλα Είναι απαίσιο να είσαι να είσαι αγόρι: Δεν υπάρχει τίποτα απαίσιο Είναι πιο εγωιστής, νευρικός, ανταγωνιστικός, ζωηρός, μπλέκει εύκολα σε καυγάδες είναι πιο βίαιος, οι παρέες είναι πιο πιεστικές Θεωρεί τον εαυτό του καλύτερο και ανώτερο Τα στερεότυπα για την συμπεριφορά των αγοριών τα καταπιέζουν Έχει μεγαλύτερες ευθύνες, πρέπει να δουλέψει αναγκαστικά, πάει στρατό «αν κάποιος είναι άνεργος, θεωρείται ακαμάτης, ενώ για μια γυναίκα μπορεί να θεωρηθεί

φυσιολογικό, και επιπλέον δεν θεωρείται άνεργη…» Περνά πιο αργά και δύσκολα την εφηβεία, Είναι πιο βρώμικα Γ. Αν ήμουν κορίτσι ….. Θα διάβαζα περισσότερο, θα διάβαζα διαφορετικά περιοδικά Θα ασχολιόμουν με τον εαυτό μου περισσότερο, θα ασχολιόμουν με την μόδα,θα πήγαινα πιο

συχνά για ψώνια, θα είχα περισσότερα ρούχα, θα είχα πιο πολλούς φίλους και θα έβγαινα περισσότερο

Θα προσπαθούσα να ανατρέψω τις προκαταλήψεις απέναντι στο φύλο μου, Δε θα πήγαινα στρατό

20

«Δε θα άκουγα ‘Μέταλ’ και θα τρελαινόμουν με τον Ρουβά», «ούτε θα ήμουν τρελαμένος με τον ΠΑΟΚ

«Δε νομίζω πως υπάρχει τίποτα από αυτά που κάνουν συνήθως τα κορίτσια το οποίο να με εκφράζει ή να μην μπορώ να το κάνω»

«Θα μπορούσα να καταλάβω τι άλλα ενδιαφέροντα έχουν τα κορίτσια, εκτός από το να βλέπουν τηλεόραση, και να σχολιάζουν……»

«Θα ήθελα να δω πώς νιώθουν όταν τα πλησιάζει ένα αγόρι…..»

Τι απαντούν τα κορίτσια:

Α. Θετικά χαρακτηριστικά (οι πιο αντιπροσωπευτικές απαντήσεις) Είναι σπουδαίο να είσαι αγόρι γιατί: έχει μεγαλύτερη ελευθερία Παίζει ομαδικά παιχνίδια, έχει μεγαλύτερη σωματική δύναμη, Τα έχει όλα έτοιμα, τον φροντίζουν όλοι (μαμά, μπαμπάς, αδελφή), δεν κάνει δουλειές, Δεν του κάνουν παρατηρήσεις αν δεν διαβάζει, Δε χρειάζεται να είναι τέλειος, Είναι πιο έξυπνος, πιο ικανός, οδηγεί καλύτερα, Έχει συνήθως τον τελευταίο λόγο, Κάνει πιο ουσιαστικές φιλίες, χωρίς παρεξηγήσεις… Παίρνει το αυτοκίνητο, του αγοράζουν μηχανή Είναι σπουδαίο να είσαι κορίτσι γιατί: Σε προσέχουν πιο πολύ οι γονείς Ωριμάζεις πιο γρήγορα, σκέφτεσαι πιο λογικά, είσαι πιο υπεύθυνη, πιο ευγενική, ευαίσθητη Μαθαίνεις να κάνεις δουλειές Περιποιείσαι τον εαυτό σου Νοιάζεσαι πιο πολύ για τους άλλους Αντιμετωπίζεσαι με περισσότερο σεβασμό «Έχεις μια θετικότερη εικόνα, ακόμα και αν δεν είναι αλήθεια» Έχεις πιο πολλές και στενές φιλίες Νοιάζεσαι πιο πολύ για το μέλλον Β. Αρνητικά χαρακτηριστικά (οι πιο αντιπροσωπευτικές απαντήσεις) Είναι απαίσιο να είσαι αγόρι γιατί: Είναι πιο ανεύθυνος, θρασύς, αγενής, μιλά άσχημα, Δεν διαβάζει, δεν νοιάζεται για το μέλλον, Δεν μπορεί να είναι τρυφερός, ούτε ευαίσθητος Κάνει τις πιο βαριές δουλειές Στον επαγγελματικό/οικονομικό τομέα έχει μεγαλύτερη ευθύνη Υφίσταται μεγαλύτερη κριτική και καταπίεση από τους γονείς σε σχέση με το κορίτσι…,του κάνουν

συνεχώς παρατηρήσεις, απαιτούν να είναι τολμηρός, θαρραλέος Κρατάει η εφηβεία περισσότερο… Είναι απαίσιο να είσαι κορίτσι γιατί: Μπορεί να υποστεί βία, και είναι σωματικά αδύναμη Δεν έχει ελευθερίες, όσο τα αγόρια (δεν γυρνά το βράδυ στο σπίτι την ώρα που θέλει) Κάνει δουλειές στο σπίτι Είναι περισσότερο συναισθηματική, συνετή, Χρειάζεται να είναι πιο περιποιημένη, «Υπάρχει προκατάληψη σε βάρος μας»

21

Έχει μεγαλύτερη ευθύνη στην ανατροφή των παιδιών, και υπάρχει άδικη κατανομή στις δουλειές του σπιτιού

Την εκμεταλλεύονται, τη χρησιμοποιούν Δεν είναι δυνατή (σωματικά) Γ. Αν ήμουν αγόρι….. Θα ήμουν πιο δυνατή Θα είχα περισσότερες ελευθερίες Καλύτερη αντιμετώπιση από τους γονείς «Θα έκανα περισσότερες τρέλες και θα προσπαθούσα να σέβομαι περισσότερο τα κορίτσια..Θα τις

αντιμετώπιζα πιο λογικά και όχι τόσο βίαια» Δε θα ήμουν τόσο επιφυλακτική στις σχέσεις μου Δε θα φοβόμουν να γυρίσω αργά στο σπίτι

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ –ΣΥΖΗΤΗΣΕΙΣ –ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ

Στο πλαίσιο του προγράμματος, οργανώθηκαν κάποιες συζητήσεις /εκδηλώσεις, , ώστε οι μαθητές και οι μαθήτριες να αποκτήσουν μια ενημέρωση από διάφορες πλευρές του ζητήματος της ισότητας των δύο φύλων . Έτσι: 1.Με την έναρξη της δραστηριότητας, έγιναν δύο σαρανταπεντάλεπτες συναντήσεις των μαθητών/τριών και των καθηγητριών. Τα παιδιά ενημερώθηκαν αναλυτικά για το περιεχόμενο, τα στάδια και τους σκοπούς της δραστηριότητας , έδειξαν ενδιαφέρον και κατέθεσαν τις δικές τους απόψεις. Έγινε μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση για τους ρόλους των ανδρών και γυναικών, αγοριών και κοριτσιών και τα πρότυπα που συναντούν στο χώρο τους –στο σχολείο- για τους άνδρες και γυναίκες εκπαιδευτικούς για τους μαθητές και τις μαθήτριες. Έγινε αναφορά στις επιδόσεις αγοριών και κοριτσιών και την αποτυχία στο σχολείο, καθώς και στις επιλογές σπουδών και πόσο αυτές έχουν σχέση με το φύλο. Ενδιαφέρουσα συζήτηση ήταν αυτή για τις προσδοκίες/στάσεις των εκπαιδευτικών απέναντι στους μαθητές/τριες και πόσο αυτές επηρεάζονται από το φύλο, όπως επίσης και για τις στάσεις των μαθητών απέναντι στους εκπαιδευτικούς και πόσο αυτές επηρεάζονται από τις προκαταλήψεις φύλου. Εδώ αξίζει να επισημανθεί ότι σε αρκετά μεγάλο βαθμό, τα παιδιά απέδιδαν την διαφορετικότητα των ρόλων ανδρών – γυναικών στη διαφορετική «φύση» των δύο φύλων. Οι εισηγήτριες προσπάθησαν να θέσουν το θέμα των κοινωνικών στερεοτύπων, έτσι όπως αυτά «κατασκευάζονται», αναφερόμενες στο ρόλο των κοινωνικών και οικονομικών δομών που επηρεάζουν τη θέση και το τη δράση των γυναικών στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο.

22

2.ΕΚΘΕΣΗ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΑΦΙΣΩΝ ΜΕ ΘΕΜΑ

«ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΠΑΡΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ» Με σκοπό να ενημερωθούν τα παιδιά και από μια άλλη άποψη- κοντινή στα ενδιαφέροντά τους- σε σχέση με την δραστηριότητά μας, ήταν μια έκθεση που περιλάμβανε 15 αφίσες μεγάλων διαστάσεων παραγωγής της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, που παρουσίαζαν την συμβολή των γυναικών στις θετικές κυρίως επιστήμες από την προϊστορία μέχρι σήμερα. Για να γίνει πιο ενδιαφέρουσα η παρακολούθηση, μοιράστηκε στα παιδιά ερωτηματολόγιο με αναφορά στο περιεχόμενο των αφισών. Και τα παιδιά κρατούσαν σημειώσεις. Το ενδιαφέρον των μαθητών /τριών ήταν μεγάλο, και οι πληροφορίες που συνέλεξαν σημαντικές, ενδιαφέρουσες αλλά και δυσεύρετες. Το ερωτηματολόγιο που μοιράστηκε ήταν το εξής:

Οι γυναίκες το άλλο μισό της επιστήμης – Συλλογή αφισσών Εργασία: Να αναζητηθούν από κάθε μαθητή/τρια στο υλικό της έκθεσης πληροφορίες και να κρατηθούν

σημειώσεις για τα ακόλουθα:

1) Ποια ήταν η Υπατία, πότε και που έζησε, με τι ασχολήθηκε και τι της συνέβη στο τέλος;

2) Ποια ήταν η Θεανώ, πότε και πού έζησε, με τι ασχολήθηκε και με ποιόν συνεργάσθηκε;

3) Ποιες άλλες Ελληνίδες αναφέρονται και με ποιο αντικείμενο ασχολήθηκαν;

4) Ποιες ήταν η Τρότουλα και η Χιλδεργκάρδη, σε ποια ιστορική περίοδο έζησαν και σε τι διακρίθηκαν;

5) Ποια γυναίκα μαθηματικός ασχολήθηκε τον 18ο αι. μ.Χ. με ένα πολύ μοντέρνο για την εποχή πεδίο των

μαθηματικών, το διαφορικό και ολοκληρωτικό λογισμό;( Σημείωση: Η πρώτη παγκοσμίως δημοσίευση που έγινε

πάνω σ’αυτό το θέμα ήταν το 1675 από τον Νεύτωνα και τον Λάϊμπνιτς, τους δύο κορυφαίους μαθηματικούς της

εποχής)

6) Ποια γυναίκα και πότε κατάφερε να παρασκευάσει ένα αποτελεσματικό όπλο κατά της ευλογιάς;

7) Γίνεται καμμία αναφορά στην Ada Byron, η οποία συμβαίνει να είναι και η κόρη του λόρδου Βύρωνα; Πότε έζησε

και σε ποιον τομέα αναφέρεται ότι διακρίθηκε; Γνωρίζετε τι περίπου είναι η επιστήμη της κυβερνητικής και αν ναι,

μπορείτε να κάνετε ένα σχόλιο για την κυρία Byron;

8) Αναφέρονται σε κάποιο σημείο δύο γυναίκες επιστήμονες με το ίδιο επώνυμο (μητέρα και κόρη); Σας είναι

καθόλου γνωστά τα ονόματά τους από βιβλία που διαβάσατε ή από το σχολείο; Μπορείτε να κάνετε κάποιο σχόλιο

για τη συγκεκριμένη περίπτωση;

9) Από τα ιστογράμματα που παρουσιάζονται σε ποιους επιστημονικούς τομείς το ποσοστό των γυναικών είναι

σχετικά υψηλό και σε ποιους χαμηλό; Εχετε κάποια ερμηνεία;

10) Ποια γυναίκα επιστημόνισσα του 20ου αι. σας εντυπωσίασε περισσότερο και γιατί;

11) Το ποσοστό των γυναικών επιστημόνων είναι το ίδιο σε όλες τις επιστημονικές βαθμίδες ή όχι; Αν όχι, μπορείτε

να σκεφθείτε κάποιες πιθανές αιτίες γι’ αυτή τη μεταβολή που παρατηρείται;

23

12) Σχετικά με την προηγούμενη ερώτηση, μήπως αναφέρεται στην έκθεση ότι παρατηρούνται διαφορές μεταξύ των

βορείων και νοτίων χωρών της Ευρώπης και ποιες ερμηνείες δίνονται; Συμφωνείτε με αυτές; Μπορείτε να κάνετε

κάποια σχόλια ή να δώσετε και κάποια άλλη εξήγηση;

Συμπερασματικό σχόλιο: Πιστεύετε ότι στον 21ο αι. θα μειωθούν οι ανισότητες μεταξύ των δύο φύλων στους

διάφορους επιστημονικούς τομείς και στις διάφορες επιστημονικές βαθμίδες; Πιστεύετε ότι αυτό είναι δίκαιο;

Επιθυμείτε να συμβεί ή έχετε κάποια άλλη άποψη για το θέμα; (π.χ. ότι η γυναίκα από τη φύση της έχει

πρώτη προτεραιότητα την οικογένεια και μετά την καριέρα, ενώ ο άνδρας αντίθετα)

3.ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΜΑΣ Την έκθεση αυτή επισκέφτηκαν μαθητές και μαθήτριες της Α΄ τάξης του 18ου Ενιαίου Λυκείου Θεσσαλονίκης που συμμετέχουν στην ίδια σύμπραξη και ασχολούνταν με το θέμα «Γυναίκες και τεχνολογία». Ήταν μια ευκαιρία να συναντηθούν παιδιά δύο διαφορετικών σχολείων, και να ανταλλάξουν εντυπώσεις και σκέψεις.

4.ΠΡΟΒΟΛΗ ΤΑΙΝΙΑΣ ΜΕ ΘΕΜΑ ΤΗΝ ΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ Η εκδήλωση αυτή συνέπεσε και με την γιορτή της γυναίκας της 8ης Μαρτίου

Η ταινία διάρκειας 50 λεπτών, παραγωγής της κρατικής τηλεόρασης είχε πολύ σημαντικό πληροφοριακό υλικό για τους γυναικείους αγώνες τον 20ο αιώνα και τις κατακτήσεις των γυναικών μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Αξίζει να επισημανθούν τα εξής: • κατά τον πρώτο και κυρίως τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο οι γυναίκες ενθαρρύνθηκαν να εργασθούν στην βιομηχανία, την αγροτική παραγωγή και τη διοίκηση, αλλά με τον όρο να επιστρέψουν στο σπίτι μόλις τελειώσει ο πόλεμος και επανέλθουν οι άνδρες εργαζόμενοι • πολλές γυναίκες, συνειδητοποιώντας για πρώτη φορά ότι αυτές σήκωσαν όλα τα χρόνια του πολέμου το βάρος όχι μόνο της πολεμικής βιομηχανίας, αλλά όλης της παραγωγικής διαδικασίας και απολαμβάνοντας έστω και προσωρινά την οικονομική ανεξαρτησία, αρνήθηκαν να επιστρέψουν αδιαμαρτύρητα στην κουζίνα. • μετά τον πόλεμο ολοένα και περισσότερες γυναίκες έβγαιναν στην παραγωγή, αλλά πάντοτε θεωρούνταν δευτερεύον προσωπικό, χαμηλά αμειβόμενο και χωρίς δικαίωμα πρόσβασης στις ανώτερες ιεραρχικά και μισθολογικά βαθμίδες. Οι γυναίκες άρχισαν να δυσφορούν κ να αντιδρούν •Κατά τη δεκαετία του 1960 ολόκληρος ο κόσμος συγκλονίσθηκε από τα κινήματα αμφισβήτησης ενάντια στις καταπιεστικές εξουσιαστικές δομές. Το φεμινιστικό κίνημα ήταν μια βασική συνιστώσα αυτού του ρεύματος αμφισβήτησης, μαζί με το νεολαιίστικο, αντιπολεμικό και αντιιμπεριαλιστικό κίνημα. Οι γυναίκες για πρώτη φορά με πρωτοφανείς για τη μαζικότητα και την μαχητικότητά τους πορείες όχι μόνο διεκδίκησαν μισθολογική ισότητα, αλλά ήρθαν σε ρήξη με την κυρίαρχη αντίληψη για την προτεραιότητα του αναπαραγωγικού τους ρόλου απέναντι στις όποιες άλλες φιλοδοξίες τους. • Για πρώτη φορά τέθηκαν ανοικτά ζητήματα όπως η σεξουαλική ισότητα, η αντισύλληψη, οι κοινωνικά (και όχι από τη φύση) διαφοροποιημένοι ρόλοι των φύλων, η μητρότητα ως ελεύθερη επιλογή και όχι προορισμός της γυναίκας. •Για πρώτη φορά αμφισβητήθηκε τόσο έντονα το στερεότυπο της γλυκιάς, παθητικής και υποχωρητικής απέναντι στον άνδρα γυναίκας, καλής για να μεγαλώνει παιδιά και να φροντίζει το σπίτι, αλλά όχι για να διευθύνει ή να κυβερνά. •Οι καρποί του φεμινιστικού κινήματος του 60 φάνηκαν κατά τη δεκαετία του 80, κατά την οποία προβάλλει ένα νέο πρότυπο δυναμικής και ανεξάρτητης γυναίκας που δεν απορρίπτει τη μητρότητα, αλλά και δε θυσιάζει τις επαγγελματικές της φιλοδοξίες για χάρη της οικογένειας.

24

5.ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΜΑΣ

Στις 3 Μαϊου επισκέφθηκε το σχολείο μας η κ. Δήμητρα Κογκίδου, καθηγήτρια στο Παιδαγωγικό τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης και συζήτησε με τους μαθητές που ασχολήθηκαν με τη δραστηριότητα αυτή. Η συζήτηση ήταν ζωηρή και ενδιαφέρουσα. Τα κύρια θέματα που ανέδειξε ήταν: Τα στερεότυπα για τα φύλα και πώς αυτά δρουν στην καθημερινή ζωή των παιδιών. Η νέα αντίληψη για την πατρότητα και η προοπτική ενός μέλλοντος με πλήρη ισότητα των δύο φύλων σε όλες τις εκφάνσεις της ιδιωτικής και δημόσιας σφαίρας.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Οι αναπαραστάσεις των δύο «φύλων» που εντοπίστηκαν με το μικρό μας δείγμα, δείχνουν πως τα αγόρια και τα κορίτσια, τοποθετούνται στα άκρα ενός διπόλου . Τόσο τα αγόρια, όσο και τα κορίτσια, μιλούσαν για το άλλο φύλο, αντιπαραθέτοντάς το στο άλλο φύλο. Τα κορίτσια εμφανίζονται πιο «ώριμα», πιο συνετά, και περισσότερο υπεύθυνα ή ικανότερα στις

σχέσεις τους... (αρκετά συχνά είχαμε την απάντηση, τα αγόρια περνούν, πιο δύσκολα την εφηβεία) Τα κορίτσια εμφανίζονται περισσότερο συναισθηματικά (παρατηρούμε μια συνεχή επανάληψη

αυτού του χαρακτηρισμού ). Τα κορίτσια παρόλο που εμφανίζονται πιο συνειδητοποιημένα, αρκετά συχνά αντιπαρατίθενται με

τα πιο σταθερά και αξιόπιστα αγόρια.. Τα αγόρια βρίσκονται σε μια σύγχυση, μπροστά στην αντίθεση: απο την μια να μεγαλώνουν με

κορίτσια που εμφανίζονται να είναι το ίδιο ικανά και να έχουν τις προσδοκίες με αυτά, και απο την άλλη να θέλουν να διατηρήσουν το κλασικό στερεότυπο, αποδίδοντάς το στη διαφορετική φύση των δύο φύλων.

Το εξαρτημένο κορίτσι, το ανεξάρτητο αγόρι: πολύ συχνή ήταν η αναφορά οτι τα κορίτσια είναι πιο υπάκουα, φοβισμένα, και εξαρτημένα απο τους γονείς, σε αντίθεση με τα αγόρια που έχουν περισσότερες ελευθερίες, που προτεραιότητά τους είναι η καταξίωση στην παρέα και στην κοινωνία («... ο λόγος μου περνάει πιο εύκολα..», «....έχω μεγαλύτερη υπόληψη στην κοινωνία...» κ. α. ).

Συνοψίζοντας θα μπορούσαμε να πούμε ότι : Η ανδρική ταυτότητα Δομείται με βάση χαρακτηριστικά όπως η σωματική δύναμη, η αξία και η προσωπική ελευθερία Συνδέεται με τη δημόσια σφαίρα και τις θετικές επιστήμες Ταυτίζεται με παραδοσιακές αξίες και αντιλήψεις για το φυλετικό καταμερισμό της εργασίας και τις σχέσεις των φύλων στην οικογένεια και την αγορά εργασίας. Διατηρεί τον ρόλο του άνδρα- κουβαλητή στην οικογένεια Στοχεύει στην οικονομική και την επαγγελματική εξασφάλιση, όσον αφορά την σύλληψη της έννοιας της επιτυχίας. Η γυναικεία ταυτότητα Δομείται με βάση χαρακτηριστικά, όπως η φροντίδα, η επιμέλεια, οι καλές επιδόσεις, η ήπια συμπεριφορά Συνδέεται με την ιδιωτική σφαίρα και τις θεωρητικές επιστήμες Ταυτίζεται με ανανεωτικές ιδέες όσον αφορά τις σχέσεις των φύλων στην οικογένεια και τον καταμερισμό της εργασίας, διατηρώντας παράλληλα μια παραδοσιακή αντίληψη για τον ρόλο του άνδρα ως κουβαλητή Διατηρεί τον ρόλο της μητέρας νοικοκυράς στην οικογένεια Στοχεύει στην προσωπική ολοκλήρωση, όσον αφορά τη σύλληψη της έννοιας της επιτυχίας.

25

ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή στόχος της δραστηριότητας αυτής δεν ήταν να έχει κάποιο στατιστικό αποτέλεσμα, αλλά να αυξήσει την συνειδητοποίηση των νέων, ώστε οι της επιλογές ζωής τους να γίνουν ανεξάρτητα από τυχόν στερεότυπες αντιλήψεις του κοινωνικού τους περίγυρου. Εκείνο στο οποίο πρέπει να δοθεί έμφαση κατά τη γνώμη μας, είναι η διαπίστωση ότι δε θα υπάρξει βελτίωση της ζωής των γυναικών, αν δεν αλλάξουν και οι άνδρες και τα αγόρια. Για το λόγο αυτό, στόχος μιας φεμινιστικής έρευνας είναι να προωθήσει αλλαγές που θα επηρεάσουν και τις ανδρικές ταυτότητες και θα οδηγήσουν στην διεύρυνσή τους. Η διεύρυνση αυτή μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσα από τον εμπλουτισμό τους με αξίες που παραδοσιακά θεωρούνται γυναικείες, όπως είναι για παράδειγμα, η φροντίδα, και η τρυφερότητα.

Το καταλληλότερο δε μέσο για την αμφισβήτηση των παραδοσιακών ταυτοτήτων φύλου και την προώθηση αλλαγών είναι η εκπαίδευση.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Δεληγιάννη- Κουϊμτζή,Β. , Ζιώγου, Σ. (επιμέλεια), Εκπαίδευση και φύλο, Βάνιας 1993 2. Δεληγιάννη- Κουϊμτζή,Β. , Ζιώγου, Σ. Εκπαίδευση και φύλο, Ιστορική διάσταση και Σύγχρονος

Προβληματισμός. 3. Δεληγιάννη- Κουϊμτζή,Β. (επιμέλεια) ,Ταυτότητες φύλου στην εφηβεία και το σχολικό περιβάλλον,

Συλλογή άρθρων, ΑΠΘ, τμήμα Ψυχολογίας 4. Παπαταξιάρχης, Ε., Παραδέλλης, Θ., Ταυτότητες και φύλο στην σύγχρονη Ελλάδα, Ανθρωπολογικές

προσεγγίσεις, Πανεπιστήμιο Αιγαίου 5. Waugh Patricia , Postmodernism –A Reader, Edward Arnold ,1992 6. Laqueur, T., Κατασκευάζοντας το Φύλο, Πολύτροπον, 2003 7. Basch- Khre, Eva, Γυναικεία και ανδρικά πρότυπα , Ελληνικά γράμματα, 1999