ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის...

გრიგოლ მახარაძე ახალგაზრდა პედაგოგთა კავშირი

10/20/2014201

4

ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის სოციალური პოლიტიკის კონცეფციის დოკუმენტი

შესავალი.......................................................................................................................................................2

საკანონმდებლო ბაზის მიმოხილვა.....................................................................................................4

ევროპის ქვეყნების გამოცდილება.......................................................................................................8

ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის სოციალური პროგრამები.........................................................10

სოციალური პროგრამების მენეჯმენტი.............................................................................................17

მოსახლეობის კეთილდღეობის მიმოხილვა..................................................................................20

ზოგადი რეკომენდაციები.....................................................................................................................26

რეკომენდირებული სოციალური პროგრამები.............................................................................29

გამოყენებული ლიტერატურა..............................................................................................................32

1

შესავალი

წინამდებარე ნაშრომი წარმოადგენს ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის სოციალური პოლიტიკის კონცეფციის დოკუმენტს. ის მოიცავს მუნიციპალიტეტის ადგილობრივი სოციალური პროგრამების, საკანონმდებლოო ბაზის, მენეჯმენტის სტრუქტურის, ბიუჯეტის ეფექტიანობის მონიტორინგის ანგარიშს, ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის კეთილდღეობის მიმოხილვასა და რეკომენდაციებს სოციალური პოლიტიკის მიმართულებით. დოკუმენტის მიზანია ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტში სოციალურად დაუცველი ფენების რეალური საჭიროების შესაბამისი პოლიტიკის დოკუმენტის შედეგნა, რომლის საფუძველზეც განხორციელდება ადგილობრივი სოციალური პროგამების დაფინანსება.

დოკუმენტი მოიცავს 2009-2013 წლებში ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის ბიუჯეტის მიერ საკუთარი ფინანსებით განხორციელებულ სოციალურ დახმარებაზე ორიენტირებულ პროგრამებს. ანგარიშში შესული არ არის ჯანმრთელობის დაცვის და განათლების მიმართულებით დაგეგმილი პროგრამები, რომლებიც ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის ბიუჯეტში კლასიფიცირებულია სოციალური პროგრამების კოდით, რადგან რადგან აღნიშნული პროგრამების განხორციელება ცალკე კვლევის საგანს შეადგენს. ესენია:

მაღალმთიან სოფლებში მცხოვრებ მოსწავლეთა ტრანსპორტით მომსახურება

საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის დაცვა მ. ჩაჩავას სახელობის სამედიცინო ცენტრის დაფინანსება სასწრაფო და გადაუდებელი კონსერვატული მკურნალობისა და

ოპერაციების თანადაფინანსების პროგრამა რეფერალური ცენტრის, ჰუმანიტარული ორგანიზაციებისა და ეროვნულ

სკრინინგ ცენტრის თანადაფინანსების პროგრამა ციტრუსის ხელშეწყობის პროგრამა ჰუმანიტარული დახმარების ხელშეწყობა

ანგარიში მოიცავს:

სფეროს მარეგულირებელი კანონმდებლობის ანალიზს

ბიუჯეტის სოციალური პროგრამების ანალიზს

სოციალური დახმარების გაცემის წესის ანალიზს

სოციალური სამსახურის მუშაობისა და მენეჯმენტის ანალიზს

ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის კეთილდღეობის მიმოხილვას

გამოვლენილი პრობლემების მოგარების ხელშემწყობ რეკომენდაციებს

2

საკანონმდებლო ბაზის მიმოხილვა

კვლევის ერთ-ერთი ამოცანაა დადგინდეს,ადგილობრივი თვითმმართველობის მიერ სოციალური დახმარების გაცემის სამართლებრივი საფუძველი. მიმოხილულია საკანონმდებლო ბაზა 2014 წლამდე, ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის მიღებამდე და მის შემდგომ, რადგან მუნიციპალიტეტის შესწავლილი პროგრამები კოდექსის მიღებამდე პერიოდში (2009-2013 წწ) განხორციელდა.

საკანონმდებლო ბაზა 2014 წლამდე

ევროპული ქარტია ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ თვითმმართველი ერთეულის კომპეტენციებს ჰყოფს სამ ტიპად: ექსკლუზიური, დელეგირებული და ნებაყოფლობითი. საქართველოს ორგანული კანონი „ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ“ განსაზღვრავს ადგილობრივი თვთმმართველობის შემდეგ უფლებამოსილებებს: საკუთარი (ექსკლუზიური) და დელეგირებული.

ორგანული კანონის მიხედვით თვითმმართველი ერთეულის საკუთარი უფლებამოსილება არის კანონით გათვალისწინებული ის უფლებამოსილება, რომელსაც თვითმმართველი ერთეული ახორციელებს (1) საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით, (2) დამოუკიდებლად და (3) საკუთარი პასუხისმგებლობით. საკუთარი უფლებამოსილება ის უფლებამოსილებაა, რომლის განხორციელების უფლება მხოლოდ თვითმმართველ ერთეულს გააჩნია. საკუთრი უფლებამოსილების განხორციელების მიზანშეწონილობაზე თვითმმართველ ერთეულს აბსოლუტური უფლება გააჩნია. საკუთარი უფლებამოსილებების განსახორციელებლად თვითმმარველი ერთეული საკუთარ შემოსულობებს (ადგილობრივი გადასახადები და მოსაკრებლები, გათანაბრებითი ტრანსფერი და სხვა საკუთარი შემოსულობები) იყენებს.

ადგილობრივი თვითმმართველობის საკუთარი უფლებამოსილებების ჩამონათვალი მოცემულია ორგანული კანონის მე-16 მუხლის მე-2 პუნქტში. ამ მუხლის ჩამონათვალში არაა მოხსენიებული სოციალური დახმარების გაცემის უფლებამოსილება. ამავე მუხლის „ღ“ ქვეპუნქტში თვითმმართველობის საკუთარი უფლებამოსილებად განსაზღვრულია:

„საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად თვითმმართველი ერთეულის ტერიტორიაზე ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სფეროში მუნიციპალური რესურსების მობილიზება, შესაბამისი ღონისძიებების (ადამიანის ჯანმრთელობისათვის უსაფრთხო გარემოს შექმნა, ცხოვრების ჯანსაღი წესის დამკვიდრება, ჯანმრთელობის რისკფაქტორების იდენტიფიცირება) შემუშავება, განხორციელება და ამის თაობაზე მოსახლეობის ინფორმირება“

3

ორგანული კანონის ამ ნორმას ლოგიკური და შეზღუდვითი განმარტება სჭირდება. მისი შინაარსი კონკრეტულად საზოგადოებრივი ჯანდაცვის სფეროზე მიუთითებს და ამ სფეროში შესაბამისი ღონისძიებების შემუშავებას, განხორციელებასა და მოსახლეობის ინფორმირებას თვითმმართველი ერთეულის კომპეტენციად მიიჩნევს. ორგანული კანონის კომენტარების ავტორები სწორედ ამგვარად განმარტავენ ზემოხსენებულ ქვეპუნქტს.1 სოციალური დაცვის კუთხით ეს მუხლი თვითმმართველობას მხოლოდ რესურსების მობილიზების შესაძლებლობას ანიჭებს.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სოციალური დახმარების პროგრამების განხორციელება არ არის ადგილობრივი თვითმმართველობის საკუთარი (ექსკლუზიური) კომპეტენცია და ის მიეკუთვნება სახელმწიფო მმართველობის ორგანოთა კომპეტენციას. ამავდროულად, ის არ არის დელეგირებული თვითმმართველობებზე.

გარდა საკუთარი და დელეგირებული უფლებამოსილებებისა, თვითმმართველ ერთეულს გააჩნია ე.წ. ნებაყოფლობითი უფლებამოსილებები. ორგანული კანონის თავდაპირველი ვარიანტი (2006-2010) წლებში იყენებდა კიდეც ამ ტერმინს. 2010 წლიდან ეს ტერმინი ამოღებულია, თუმცა კანონის ნორმის ტექსტი არსებითად იგივეა:

„თვითმმართველი ერთეული უფლებამოსილია მიიღოს გადაწყვეტილება ისეთ საკითხზე, რომელიც კანონის თანახმად არ განეკუთვნება ხელისუფლების სხვა ორგანოს უფლებამოსილებას და არ არის აკრძალული თვითმმართველი ერთეულისათვის.“

კანონში არ არის ზოგადი ან მიახლოებითი ჩამონათვალიც კი ნებაყოფლობითი უფლებამოსილებებისა. ის მხოლოდ ნეგატიური ფორმითაა განსაზღვრული. ნებაყოფლობითი უფლებამოსილების კანონისმიერ განმარტებაში ჯდება ისეთი სოციალური დაცვის ან/და დახმარების პროგრამების განხორციელება, რომელსაც არ ახორციელებს სახელმწიფო ხელისუფლების შესაბამისი ორგანოები (შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტრო და სსიპ სოციალური მომსახურების სააგენტო) და ამასთან ეს არ არის აკრძალული ადგილობრივი თვითმმართველობებისთის. თვითმმართველი ერთეულის მიერ სოციალური დახმარებების გაცემის შესაძლებლობას უშვებს ორგანული კანონის 42-ე მუხლის მე-4 პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი, აგრეთვე საქართველოს კანონი „სოციალური დახმარების შესახებ“, რომელიც მიღებულია 2006 წლის 29 დეკემბერს.

კანონის მიხედვით ადგილობრივი თვითმმართველობას შეუძლია:

1 სვანიშვილი ა., ჯიბუტი მ., გვ 714

o სპეციალიზებული დაწესებულების დაფინანსება/თანადაფინანსება (მუხლი 14, პუნქტი 1)

o სპეციალიზებულ დაწესებულებაში პირის დაფინანსება/თანადაფინანსება (მუხლი 14, პუნქტი 2)

o კომპეტენტური სახელმწიფო ორგანოს მიმართ მიმართვის შედგენა სპეციალიზებულ დაწესებულებაში მოთავსების მსურველი იმ პირის განთავსებისთვის, რომლიც მარტოხელაა და არ შეუძლია განცხადების დამოუკიდებლად წარდგენა; (მუხლი 14, პუნქტი 3, ქვეპუნქტი „გ“)

o უსახლკარო პირების თავშესაფრით უზრუნველყოფა (მუხლი 18, პუნქტი 1, ქვეპუნქტი „ბ“)

o უსახლკარო პირების და თავშესაფარში მყოფი პირების რეგისტრაცია (მუხლი 17 ქვეპუნქტი „დ; მუხლი 18, პუნქტი 1, ქვეპუნქტი „გ“)

o შეფასების სისტემაში2 მონაწილეობა; (მუხლი 18, პუნქტი 1, ქვეპუნქტი „ა“)o კანონით განსაზღვრული სოციალური დახმარებების დამატებით დაფინანსება

(მუხლი 21, პუნქტი 3)o ერთჯერადი ან მრვალჯერადი სოციალური დახმარებების გაცემა (მუხლი 21

პუნქტი 1 ქვეპუნქტი გ)o ადგილობრივი სოციალური პროგრამების განხორციელება (მუხლი 18 პუნქტი

2o ადგილობრივი სოციალური პროგრამების განხორციელების შემთხვევაში

ბენეფიციარებისათვის გათვალისწინებული სარგებლის შესახებ მონაცემთა სამინისტროსა და სააგენტოსათვის ხელმისაწვდომობის და ამ ინფორმაციის სოციალურად დაუცველი ოჯახების მონაცემთა ერთიან ბაზასთან შეთავსების უზრუნველყოფა (მუხლი 18 პუნქტი 2)

„სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონით განსაზღვრული ადგილობრივი თვითმმართველობის უფლებამოსილებები შეიძლება დაჯგუფდეს შემდეგნაირად:

o უფლებამოსილებები, რომლებიც უკავშირდება სპეციალიზებული დაწესებულების ან მასში პირის დაფინანსებას/თანადაფინანსებას

o უფლებამოსილებები, რომლებიც უკავშირდება უსახლკარო პირების რეგისტრაციასა და თავშესაფრით უზრუნველყოფას

o უფლებამოსილებები, რომლებიც უკავშირდება სახელმწიფო სოციალური დახმარების სისტემაში თანამონაწილეობას (შეფასებაში მონაწილეობა და დახამრების თანადაფინანსება)

o უფლებამოსილებები, რომლებიც უკავშირდება საკუთარი სოციალური პროგრამების განხორციელებას

2 შეფასების სისტემა – სისტემა, რომლის მეშვეობითაც ფასდება ოჯახის სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობა და დგინდება მისი კეთილდღეობის დონე; (კანონი „სოციალური დახმარების შესახებ“ მუხლი 4 ქვეპუნქტი „ს“

5

აღსანიშნავია, რომ ამ საკითხთაგან მხოლოდ ერთი, უსახლკარო პირების რეგისტრაცია და თავშესაფრით უზრუნველყოფა არის ის სფერო, რომელიც „სოციალური დახმარების შესახებ“ კანონის თანახმად მხოლოდ ადგილობრივი თვითმმართველობის კომპეტენციებსაა მიკუთვნებული. რაც ნიშნავს, რომ სახელმწიფოში არ არსებობს სხვა კომპეტენტური ორგანო, გარდა ადგილობრივი თვითმმართველობისა, რომელიც აღნიშნულ უფლებამოსილებას ახორციელებს. აქედან გამომდინარე, ადგილობრივი თვითმმართველი ერთეულის მიერ საკუთარი სოციალური პროგრამების შედგენისას გათვალისწინებული უნდა იყოს აღნიშნული საკითხი, რათა მიღწეული იყოს კანონით დასახული მიზანი: სოციალური დახმარების მწყობრი სისტემის ჩამოყალიბებით მოსახლეობის სამართლიანი, მიზნობრივი და ეფექტიანი დახმარებით უზრუნველყოფა.

საკანონმდებლო ბაზა 2014 წლიდან

2014 წლის 5 თებერვლიდან ამოქმედდა „ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსი“.

კოდექსში დაკონკრეტებულია ადგილობრივი თვითმმართველობის კომპეტენციები სოციალურ სფეროში. კერძოდ, ადგილობრივი თვითმმართველობის საკუთარი უფლებამოსილებაა უსახლკარო პირების თავშესაფრით უზრუნველყოფა და რეგისტრაცია (მუხლი 16, ნაწილი 2, ქვეპუნქტი „ფ“). ხოლო მე-16 მუხლის მე-4 ნაწილი აკონკრეტებს თვითმმართველობის ე.წ. ნებაყოფლობით უფლებამოსილებებს და მათ შორის მოიხსენიებს (1) დასაქმების ხელშეწყობისა და (2) სოციალური დახმარების პროგრამებს.

ზემოთქმულიდან გამომდინარე, მუნიციპალიტეტს შეუძლია განახორციელოს ნებისმიერი დამატებითი სოციალური პროგრამა მუნიციპალიტეტის მოსახლეობისათვის, რომელიც უკვე არ ხორციელდება ცენტრალური ხელისუფლების მიერ, ამასთან, მნიშვნელოვანია, რომ ადგილობრივი თვითმმართველობის მიერ ნებაყოფლობითი უფლებამოსილებების დაფინანსება არ უნდა ხდებოდეს საკუთარი უფლებამოსილებების დაფინანსების ხარჯზე.

6

ევროპის ქვეყნების გამოცდილება

ღარიბი მოსახლეობის სოციალური დახმარება საზოგადოებრივი საქონელია და შესაბამისად, საჯარო ხელისუფლების პოლიტიკის საგანს წარმოადგენს.3 ამავდროულად ეს უფლებამოსილება არ არის და თავისი არსით ვერც იქნება სრულად ექსკლუზიური ადგილობრივი თვითმმართველობისთვის, რადგან სახელმწიფოს როლი განუზომელია სოციალური დაცვის სფეროში, თუმცა ადგილობრივი ხელისუფლებისთვის სამოქმედო სფერო ნამდვილად არის. სწორედ ამიტომ ევროპის 22 ქვეყანაში ადგილობრივი თვითმმართველობის კომპეტენციებში შედის სოციალური დახმარებების გაცემა.

ადგილობრივი თვითმმართველობის სისტემისა და მის მიერ სოციალური პოლიტიკის ეფექტიანად განხორციელებისთვის მნიშვნელოვანია ევროპული გამოცდილების გაანალიზება. ინფორმაცია, წარმოადგენს თუ არა სოციალური პოლიტიკა ადგილობრივი თვითმმართველობის უფლებამოსილებას და რა დოზით, მნიშვნელოვანია საერთო კონტექსტის გააზრებისთვის.

სოციალური მომსახურება თვითმმართველობის პირველი დონის კომპეტენციაა გაერთიანებულ სამეფოში, იტალიაში, ავსტრიაში, საბერძნეთში, ისლანდიაში (სოციალური მომსახურება, შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირების მომსახურება), მაკედონიაში, ბულგარეთში, უნგრეთში, ბოსნია-ჰერცეგოვინაში, სლოვენიაში, ლატვიაში, ესტონეთში და ა.შ. ალბანეთში სოციალური პოლიტიკა სახელმწიფო ხელისუფლების კომპეტენციას განეკუთვნება, მაგრამ კანონით თვითმმართველობებზეა დელეგირებული.

ხშირად სოციალური დახმარების კომპეტენციები გაყოფილია ადგილობრივ თვითმმართველობასა და რეგიონულ დონეს შორის. ასეთებია გერმანიაში, სადაც სოციალური დახმარება და ახალგაზრდული პოლიტიკა ერთ კომპეტენციადაა გაერთიანებული და განაწილებულია ადგილობრივ თვითმმართველობასა და ოლქს (Kreise) შორის. საფრანგეთში სოციალური საქმიანობა განაწილებულია ადგილობრივი თვითმმართველ ერთეულსა და დეპარტამენტს შორის. დეპარტამენტი წარმოადგენს თვითმმართველობის მეორე დონეს და საშუალო რგოლს თვითმმართველობასა და რეგიონს შორის. ასეთივე მაგალითებია შვეიცარიაში, ირლანდიაში, ფინეთში, ჩეხეთში, ნორვეგიაში (ბავშვთა კეთილდღეობაზე ზრუნვა, სოციალური მომსახურება), სლოვაკეთში, სერბეთში, თურქეთში. აქვე აღსანიშნავია, რომ თურქეთში ადგილობრივი თვითმმართველობის კომპეტენციაში შედის დაკრძალვები და ცერემონიები .

იმ ქვეყნებში, სადაც რამდენიმედონიანი მმართველობითი სისტემაა, სოციალური დახმარებების გაცემა განაწილებულია სამ დონეზეც კი. ასეა უკრაინაში

3 მაჭარაშვილი ნ., ხანთაძე ი., გვ 35.7

ადგილობრივ თვითმმართველობას, რაიონსა და რეგიონს შორის, ბელგიაში მუნიციპალიტეტს, პროვინციასა და რეგიონს შორის, პოლონეთში, გმინას, პოვიატსა და სავოევოდოს შორის.

სოციალური პოლიტიკა რეგიონის კომპეტენციაა ესპანეთსა და რუმინეთში. ესპანეთში სოციალური მომსახურების გაწევის კომპეტენცია აქვთ აგრეთვე იმ მუნიციპალიტეტებს, რომელთა მოსახლეობა 20 000-ს აღემატება.

ევროპულ ქვეყნებში საკითხის ამგვარი საკანონმდებლო რეგულირების ფართო ხასიათი მიუთითებს იმაზე, რომ სოციალური დახმარების გაწევაში ადგილობრივი თვითმმართველობის როლი დიდია. ადგილობრივი ხელისუფლება უკეთაა ინფორმირებული არსებული სოციალური საჭიროებების შესახებ და უფრო ეფექტიანად მოახერხებს მათ დაკმაყოფილებას. რეგიონულ დონეზე სოციალური დახმარებების რეგულირება კი ხელს უწყობს იმას, რომ შეძლებისდაგვარად გამოირიცხოს სახელმწიფოს ფარგლებში თვითმმართველი ერთეულების მიხედვით არსებითი განხსვავებების დაფიქსირება ღარიბი მოსახლეობის სოციალურ მდგომარეობაში.

მნიშვნელოვანი ასპექტია სოციალური პოლიტიკის სფეროების დაკონკრეტება. მაგ. ფინეთში ადგილობრივი თვითმმართველობის კომპეტენციაში შედის სოციალური მომსახურება. კანონი აკონკრეტებს რომ აქ იგულისხმება ბავშვების, მოხუცებისა და შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების სოციალური მომსახურება. სხვა სოციალურ მომსახურებებს კი რეგიონული დონე ახორციელებს. შვედეთის ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების სავალდებულო კომპეტენციაა სოციალური მომსახურება, მოხუცებზე მზრუნველობა და შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების დახმარება. დანიაში თვითმმართველობის ორგანოების კომპეტენციაა ბავშვების, მოხუცებისა და უმუშევრების დახმარება.

კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ასპექტი ევროპული ქვეყნების კანონმდებლობაში, არის სოციალური ბინათმშენებლობის, ჰაუსინგის გამოყოფა, როგორც თვითმმართველი ერთეულებისა და რეგიონების კომპეტენციისა.

რეგიონის კომპეტენციაში შედის ჰაუსინგი სკანდინავიურ ქვეყნებში, დანიაში, შვედეთში, ნიდერლანდში.

ჰაუსინგი და სოციალური საცხოვრისის მშენებლობა თვითმმართველობის კომპეტენციებად დაკონკრეტებულია ბელგიაში, ირლანდიაში, თურქეთში, პოლონეთში, ბოსნია-ჰერცეგოვინაში, სლოვენიაში, ლატვიაში, ესტონეთში.

8

ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის სოციალური პროგრამები

საქართველოს კანონმდებლობით, ყველა ადგილობრივ თვითმმართველ ერთეულს აქვს დამოუკიდებელი ბიუჯეტი, რომელიც ქვეყნის ერთიანი საბიუჯეტო სისტემის ნაწილია. საქართველოს სახელმწიფო და ავტონომიური რესპუბლიკების ხელისუფლებებს უფლება არა აქვთ, ჩაერიონ ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების საბიუჯეტო უფლებამოსილებებში.4

ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის სოციალური პროგრამების დაფინანსებას და მათი გაცემის წესი წესრიგდება შესაბამისი წლის ბიუჯეტის დოკუმენტითა და სოციალური დახმარების გაცემისა და მიღების წესის შესახებ საკრებულოს შესაბამისი დადგენილებით.

ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის ბიუჯეტის ხარჯვითი ნაწილი 2013 წლისთვის შეადგენდა 12 695 288 ლარს. ის მზარდია ბოლო სამი წლის მანძილზე.5

2009 2010 2011 2012 20130

2000000

4000000

6000000

8000000

10000000

12000000

14000000

Series1

მუნიციპლიტეტის ბიუჯეტი შედგება საკუთარი შემოსულობებიდან და სახელმწიფოსგან მიღებული სპეციალური ტრანსფერებიდან. საკუთარ შემოსულებობებში ითვლება ადგილობრივი გადასახადები, მოსაკრებლები, გათანაბრებითი ტრანსფერი და სხვ. ეს ის თანხხებია, რომელთაც ადგილობრივი თვითმმართველობა განკარგავს საკუთარი შეხედულებისამებრ.

ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის საკუთარ შემოსულობებში უკანასკნელი ორი წლის მანძილზე კლება შეინიშნება. 2012 წელს ის შეადგენდა 6 285 646 ლარს, ხოლო 2013 წელს - 6 208 366 ლარს. მუნიციპალიტეტის 2013 წლის ბიუჯეტის

4 საქართველოს საბიუჯეტო კოდექსი, მუხლი 655 2009-2012 წლების მაჩვენებლები მითითებულია ბიუჯეტის შესრულების მიხედვით (ფაქტი), ხოლო 2013 წლისთვის მითითებულია დაგეგმილი მაჩვენებლები.

9

დოკუმენტიდან ჩანს, რომ მუნიციპალიტეტის ბიუჯეტის ზრდა ხორციელდება სახელმწიფო მიზნობრივი, სპეციალური ტრანსფერების ხარჯზე (3 890 124 ლარი 2012 წელს, 6 944 388 ლარი - 2013 წელს). შესაბამისად, ასეთი მწირი ფინანსური რესურსების პირობებში კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი ხდება ადგილობრივი ფინანსების მიზნობრივი ხარჯვა და სოციალური პროგრამების ეფექტიანად განხორციელება.

2009-2013 წლებში სოციალურ პროგრამებზე სულ დახარჯული თანხების გრაფიკი ასე გამოიყურება:

2009 2010 2011 2012 20130

100000

200000

300000

400000

500000

600000

ლარიწელი

ცხრილიდან ჩანს, რომ სოციალური პროგრამების დაფინანსება თანდათანობით მცირდება. ამასთან შემცირებულია არამხოლოდ პროგრამების დაფინანსების აბსოლუტური ციფრობრივი მაჩვენებელი, არამედ მისი ხვედრითი წილი მუნიციპალიტეტის ბიუჯეტის საკუთარ შემოსავლებთან, 2012 წლის ბიუჯეტში სოციალურ პროგრამებზე სულ დაიხარჯა 351 980 ლარი, რაც ბიუჯეტის საკუთარი შემოსავლების 5,60%-ია, ხოლო 2013 წელს განსაზღვრულია 286 900, ლარი, რაც საკუთარი შემოსულობების 4,62%-ს შეადგენს.

2009-2013 წლებში ლანჩხუთის ბიუჯეტში არსებული სოციალური შინაარსის მქონე პროგრამების ჩამონათვალი ასეთია:

პროგრამის დასახელება 2009 2010 2011 2012 2013უფასო სასადილო 71799 68828 57903 62429 65000შეშით დახმარების პროგრამა 43228 17010 14910 30420 11000ახალშობილთა ოჯახების დახმარება 55850 44400 28250 0 0მრავალშვილიანი ოჯახების დახმარება

128951

135675 29300 0 0

მშობიარეთა დახმარება 29600 32200 0 0 0დედათა და ბავშვთა დახმარება 0 0 0 80492 73500სტიქიით დაზარალებულთა დახმარება /დროებითი თავშესაფრით

195766

35250 27050 113576 96000

10

უზრუნველყოფავეტერანთა დახმარება და სარიტუალო ხარჯები 13600 9950 26400 27900 11000ტერ. მთლიანობისთვის დაღუპულთა ოჯახების დახმარება 19800 20400 0 28000 20400უპატრონოთა დაკრძალვა 0 6700 0 0 0დაღუპულ პოლიციელთა ოჯახების დახმარება 0 2100 2100 0 0ცენტრ „იავნანას“ დაფინანსება 0 91078 2000 9163 10000

სულ55859

446359

118791

3 35198028690

0

უფასო სასადილოს დაფინანსება გულისხმობს ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტში მცხოვრები და რეგისტრირებული ღარიბი მოხუცებისა და შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების ყოველდღიურად ერთჯერად კვებას უფასო სასადილოში. პროგრამის ბენეფიციარებია 0 დან 57000 –მდე ქულის მქონე 60 ადამიანი. ბენეფიციართა რაონდენობა 2011 წლიდან არ შეცვლილა.

უფასო სასადილოს პროგრამა

2009 2010 2011 2012 20130

10000

20000

30000

40000

50000

60000

70000

80000


დედათა და ბავშვთა დახმარების პროგრამაში გაერთიანებულია მრავალშვილიანი ოჯახების დახმარების პროგრამა და მშობიარობის თანადაფინანსების პროგრამა 2012 წლიდან. 2012 წლამდე ეს ორი პროგრამა ცალკე იყო ასახული ბიუჯეტში. მრავალშვილიანი ოჯახების დახმარების პროგრამა განკუთვნილია მრავალშვილიანი ოჯახებისთვის, რომელთაც ჰყავთ 18 წლამდე ასაკის 4 და მეტი შვილი და რომელთა სარეიტინგო ქულა არის 57000 დან 150000 მდე. პროგრამა გულისხმობს თითო ბავშვზე 25 ლარის ოდენობით ყოველთვიური დახმარების გაცემას.

ამავე პროგრამის მეორე ქვეპროგრამა, ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის მცხოვრებთათვის მშობიარობის 50%–ით თანადაფინანსება ასახულია

11

მუნიციპალიტეტის 2013 წლის ბიუჯეტში6. საყოველთაო სახელმწიფო დაზღვევის ამოქმედების შემდეგ, 2013 წლის 1 იანვრიდან პროგრამა გაუქმებულია.

საშეშე მერქნით დახმარების პროგრამა განკუთვნილია „დევნილთა და შეჭირვებულ ოჯახებისთვის“. პროგრამის მიზანია 63 იძულებით გადადგილებული ოჯახის სათბობი შეშით უზრუნველყოფა. პროგრამაში პირის მონაწილეობისთვის საკმარისი საფუძველია იძულებით გადადგილებული პირის სტატუსი7.

საშეშე მერქნით დახმარების პროგრამა

2009 2010 2011 2012 20130

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

40000

45000

50000


ვეტერანთა დახმარების პროგრამა გულისხმობს ომის მონაწილეთა გარდაცვალების შემთხვევაში მათი ოჯახებისთვის 250 ლარის ოდენობის ერთჯერადი დახმარების გაწევას, აგრეთვე ომის მონაწილეთათვის ერთჯერადი დახმარების გაწევას 9 მაისის ღონისძიებასთან დაკავშირებით.

ახალდაბადებული ბავშვიანი ოჯახების დახმარების პროგრამა გულისხმობდა ერთჯერად დახმარებას ოჯახზე. პროგრამა ამ სახით ხორციელდებოდა 2009-2011 წლებში.

ახალშობილთა ოჯახების დახმარების პროგრამა

6 ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს დადგენილება №52, 2013 წლის 7 ნოემბერი7 „ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის 2013 წლის ბიუჯეტიდან სოციალური დახმარების გაცემისადა მიღების წესის დამტკიცების შესახებ“ ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს დადგენილება №1 მუხლი31 პუნქტი 6, 2013 წლის 29 იანვარი

12

2009 2010 20110

10000

20000

30000

40000

50000

60000

70000

ახალშობილთა ოჯახების დახმარება

წელი

ტერიტორიული მთლიანობისთვის დაღუპულთა ოჯახების დახმარება განკუთვნილია აფხაზეთსა და ე.წ. სამხრეთ ოსეთში ტერიტორიული მთლიანობისათვის ბრძოლაში დაღუპული მეომრების 35 ოჯახისათვის. თითოეული ოჯახი იღებს ყოველთვიურ დახმარებას 50 ლარის ოდენობით. ეს პროგრამაც ოჯახის სტატუსზე და არა სოციალურ საჭიროებაზეა ორიენტირებული.

ტერიტორიული მთლიანობისთვის დაღუპულთა ოჯახების დახმარება

2009 2010 2011 2012 20130

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

. ტერ მთლიანობისთვის დაღუპულთა ოჯახებისდახმარებაწელი

დროებითი თავშესაფრით უზრუნველყოფა გათვალისწინებულია მძიმე საცხოვრებელ პირობებში მყოფი ღარიბი ოჯახებისთვის. პროგრამის ფარგლებში ხდება მძიმე საცხოვრებელ პირობებში მყოფი ოჯახების დახმარება და ასეთი ოჯახების თავშესაფრით უზრუნველყოფა. თავშესაფრით უზრუნველყოფაში იგულისხმება ბინის ქირის (მაქსიმუმ 100 ლარი თვეში) გადახდა. 2012 წლამდე ამ პოგრამის ნაცვლად მოქმედებდა სტიქიით დაზარალებულთა დახმარების პროგრამა, რომლის არსიც იგივე იყო. 2011 წელს ამ პროგრამით ხდებოდა 8 სტიქიით დაზარალებული 8 ოჯახისთვის სახლის ქირაობა.

ეს პროგრამა სხვა პროგრამებთან შედარებით ახლოს დგას „სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონით ადგილობრივი თვითმმართველობისთვის განკუთვნილ განსაზღვრულ უსახლკაროთა რეგისტრაციისა და თავშესაფრით უზრუნველყოფის კომპტენციებთან.

13

2009 2010 2011 2012 20130

50000

100000

150000

200000

250000

სტიქიით დაზარალებულთა

/დახმარება დროებითი

თავშესაფრითუზრუნველყოფაწელი

ბავშვთა დღის ცენტრ იავნანას თანადაფინანსება განკუთვნილია ცენტრ „იავნანაში“ დარეგისტრირებული 30 სოციალურად დაუცველი ბავშვის ფსიქო–სოციალური რეაბილიტაციის ხელშეწყობისთვის. პროგრამა აფინანსებს ცენტრის მიერ გაწეულ კომუნალურ, ჰიგიენისა და ყოველდღიური მოხმარების საგნების შესყიდვის ხარჯებს. ეს პროგრამა ახლოს დგას „სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონით ადგილობრივი თვითმმართველობისთვის განკუთვნილ განსაზღვრულ სპეციალიზებული დაწესებულების თანადაფინანსების კომპტენციასთან.

2011 2012 20130

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

„ “ ცენტრ იავნანასდაფინანსებაწელი

14

სამსახურეობრივი მოვალეობის დროს დაღუპულ პოლიციელთა ოჯახების ერთჯერადი დახმარების პროგრამა 2010-2011 წლებში იყო გათვალისწინებული 6 ბენეფიციარი ოჯახისთვის. ამ პროგრამის ადგილობრივი თვითმმართველობის მიერ განხორციელება მიზანშეუწონელია, რამდენადაც სახელმწიფო სამსახურში დასაქმებულთა სამსახურეობრივი მოვალეობის შესრულების დროს დაღუპვის შემთხვევაში მოქმედებს შესაბამისი სახელმწიფო პროგრამები.

2014 წლიდან ლანჩუხთის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ამოქმედდა სამთავრობო პროგრამა, რომლის მიხედვითაც ოჯახები მესამე და შემდეგ შვილზე ყოველთვიურად ფულად დახმარებას იღებენ. ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტში 2014 წლის მდგომარეობით ყოველთვიურ დახმარებას, 150 ლარის ოდენობით 21 მრავალშვილიანი ოჯახი იღებს.8 ამ სახელმწიფო პროგრამის ამოქმედება მუნიციპალიტეტს საშუალებას აძლევს შეცვალოს/მოდიფიცირება გაუკეთოს საკუთარ პროგრამას მრავალშვილიანი ოჯახებისთვის და გამოთავისუფლებული თანხები მოსახლეობის სხვა საჭიროებების დასაკმაყოფილებლად მიმართოს.

8 http://www.lanchkhuti.org.ge/index.php/2011-07-25-06-45-33/828-op15

http://www.lanchkhuti.org.ge/index.php/2011-07-25-06-45-33/828-op

სოციალური პროგრამების მენეჯმენტი

სოციალური დახმარების დანიშვნისა და გაცემის ორგანიზებას უზრუნველყოფს ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის გამგეობის სოციალური დაცვის სამსახური. სამსახური საქმისწარმოებას აწარმოებს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის შესაბამისად. საქმისწარმოება ხდება განცხადებების სპეციალურ ჟურნალში ჩანიშვნით. არ არის დანერგილი საქმისწარმოების ელექტრონული სისტემა.

პირის მიერ სოციალური დახმარების მიღებისთვის დადგენილია შემდეგი პროცედურა:

პირი მიმართავს მუნიციპალიტეტის საკრებულოს თავმჯდომარეს განცხადებითა და თანდართული დოკუმენტებით

საქმისწარმოებას იწყებს გამგეობის სოციალური სამსახური, რომელიც ინდივიდუალურად განიხილავს ყველა განცხადებას

სოციალური სამსახური მინიმუმ თვეში ორჯერ კომისური წესით განიხილავს განცხადებებს და ადგენს დასკვნას

სოციალური სამსახურის დასკვნის საფუძველზე გამგებელი ნიშნავს სოციალურ დახმარებას

ასეთი პროცედურა ნიშნავს იმას, რომ სოციალური დახმარების გაცემა დამოკიდებულია ადგილობრივი ხელისუფლების მიმართ მიმართვაზე. თეორიულად, დახმარების გარეშე შეიძლება დარჩეს ადამიანი, რომელმაც ვერ მოახერხა ხელისუფლებისადმი მიმართვა. ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტში არსებული გზების, ტრანსპორტის, სოფლების მუნიციპალიტეტის ცენტრიდან დაშორების გათვალისწინებით არსებობს ალბათობა იმისა, რომ სოციალურად დაუცველი პიროვნება ვერ მოახერხებს განცხადებით საკრებულოს/გამგეობისთვის მიმართვას. აქვე აღსანიშნავია, რომ საკრებულოს დადგენილებაში არ ჩანს, მიიღება თუ არა ფოსტით ან ელექტრონული ფოსტით გაგზავნილი განცხადება.

საკრებულოს დადგენილებით განსაზღვრული სტანდარტული პროცედურები გამოუსადეგარია უსახლკაროთა რეგისტრაციისთვის. ის მორგებულია მხოლოდ დაფინანსების მძებნელი განმცხადებლისთვის, რომლის მიზანია ბინის ქირისთვის დაფინანსების მიღება. განმცხადებელს უწევს რამდენიმე დოკუმენტის შეკრება და გამგეობისთვის მიწოდება სრულყოფილი განცხადების შესადგენად. აღნიშნული მოდელი არ გამოდგება უსახლკაროთა რეგისტრაციისა და მათი თავშესაფრით უზრუნველყოფისთვის.

16

დადგენილება ითვალისწინებს, რომ შესაძლებელია დახმარება გაიცეს სოციალური სამსახურის დასკვნის გარეშე, ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის გამგებლის ბრძანებით იმ შემთხვევებში, როდესაც დაყოვნებამ შეიძლება სავალალო შედეგები გამოიწვიოს. დადგენილების ეს ჩანაწერი ბუნდოვანია, არ არის განმარტებული რა იგულისხმება სავალალო შედეგში და რა ოდენობის დახმარება შეიძლება გასცეს გამგებელმა დამოუკიდებლად.

ლანჩხუთის მუნიციპაიტეტის სოციალური სამსახურის სტრუქტურა მოიცავს 7 საშტატო ერთეულსა და ერთ - ვეტერნათა - განყოფილებას. სამსახურის სრული სახელწოდებაა შრომის, საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის, სოციალური დაცვის, ვეტერანთა, ლტოლვილთა და იძულებით გადაადგილებულ პირთა საქმიანობის სამსახური.

თანამდებობრივი სარგო

ხელფასი

სოციალური დაცვის სამსახური

სამსახურის უფროსი 700 560

მთავარი სპეციალისტი 420 336


წამყვანი სპეციალისტი 370 296

წამყვანი სპეციალისტი 370 296

ვეტერანთა საქმეების განყოფილება

განყოფილების უფროსი 500 400


სტრუქტურულად სოციალური სამსახური შეიძლება გამართულად ჩაითვალოს. დასაქმებულთა რაოდენობა საკმარისია დაკისრებული ფუნქციების შესასრულებლად, ხოლო დასაქმებულთა ხელფასი აღემატება გურიის მხარეში საჯარო სექტორში დასაქმებულთა საშუალო თვიურ შემოსავალს 240,6 ლარს.9 ამავდროულად მიზანშეწონილი არ არის ვეტერანთა საქმეების განყოფილების არსებობა, რადგან ვეტერანთა დახმარება სოციალურ პროგრამებს შორის ერთ-ერთ ყველაზე მცირე პროგრამას წარმოადგენს.

სოციალურ სამსახურს დებულებით დავალებული აქვს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე მცხოვრები იძულებით გადაადგილებულ პირების, ვეტერანთა და სოციალური დახმარების მიმღებთა აღრიცხვა, მათი პრობლემების შესწავლა,

9 გურიის რეგიონის განვითარების სტრატეგია 2014-2021 წლებისთვის , საქართველოს მთავრობის განკარგულება N1363

17

შესაბამის ღონისძიებების დაგეგმვა და მათი სოციალურ უფლებათა დაცვა. სამსახურს არ აქვს დავალებული უსახლკაროთა აღრიცხვა და რეგისტრაცია.

დადგენილი არ არის გამგებლის წარმომადგენლების როლი სოციალური პროგრამების მომზადებაში, აგრეთვე ინფორმაციის კოორდინირების საკითხში. ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიული ორგანოს დებულებაში გათვალისწინებული იყო რწმუნებულის მოვალეობები სოციალური მომსახურების სააგენტოსთან მიმართებით, მაგრამ არა გამგეობის სოციალური სამსახურის მიმართ.

სოციალური სამსახურის დებულებაში ასახული არ არის სოციალური მომსახურების სააგენტოსთან ინფორმაციის მიწოდებისა და კოორდინაციის საკითხები.

სოციალურ პროგრამებში ვერ მონაწილეობს მოსახლეობის ის ნაწილი, რომელსაც არ აქვს მოწესრიგებული პირადი დოკუმენტაცია. როგორც წესი, სწორედ ღარიბ ოჯახებს აქვთ ამ ტიპის პრობლემები. დოკუმენტაციის არ არსებობა პრაქტიკულად გამორციხავს ამ ოჯახების სხვადასხვა პროგრამებში მონაწილეობის შესაძლებლობას.

აღსანიშნავია, რომ ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის სოციალური პოლიტიკა და პროგრამები არსებითად არ განსხვავდება სხვა მუნიციპალიტეტების შესაბამისი პროგრამებისაგან და ასახავს არამხოლოდ კონკრეტულად ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტში არსებულ მდგომარეობს, არამედ ქვეყნის მასშტაბით თვითმმართველ ერთეულებში არსებულ საერთო ფონს.

18

მოსახლეობის კეთილდღეობის მიმოხილვა

ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის ფინანსური შესაძლებლობები შეზღუდულია, ბიუჯეტის საკუთარი შემოსავლები მზარდი არ არის. შესაბამისად, მნიშვნელოვანია, მუნიციპალიტეტის მიერ გაწეული ხარჯები ზუსტად პასუხობდეს მოსახლეობის რეალურ საჭიროებებს.

სოციალური კვლევისა და ანალიზის ინსტიტუტის მიერ ჩატარდა კვლევა, რომლის მიზანი იყო ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის კეთილდღეობის მონიტორინგი, ანუ სოციალურ-ეკონომიკური პროფილის და მასთან დაკავშირებული დამოკიდებულებების (ატიტუდების) შესწავლა.

ჩატარდა მოსახლეობის მასობრივი გამოკითხვა, პირისპირ ინტერვიუს მეთოდით. სულ გამოიკითხა დაახლოებით 3600 რესპონდენტი როგორც მუნიციპალიტეტის ცენტრში, ისე მუნიციპალიტეტში შემავალ 38 სოფელში. საველე სამუშაოები მიმდინარეობდა 2014 წლის გაზაფხულზე.

კეთილდღეობის მონიტორინგის კვლევის ანალიზი განხორციელდა სხვადასხვა ასპექტების გათვალისწინებით როგორებიცაა: კეთილდღეობის პროფილი, კეთილღეობის ასპექტები, სხვადასხვა პროგრამებით სარგებლობა/ინფორმირებულობა, ხელმისაწვდომობა/სოციალური გარიყულობის სხვადასხვა ასპექტები.

კეთლდღეობის პროფილის გაანალიზება მოხდა ორი კომპონენტის გათვალისწინებით – შინამეურნეობის საშუალო შემოსავლები და შინამეურნეობების საშუალო მოხმარება. აღსანიშნავია, რომ შემოსავლის წყაროებს შორის (პირადი და ოჯახის) მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს არა რაიმე პროდუქტის წარმოებისაგან მიღებულ შემოსავალს, არამედ სხვადასხვა სოციალურ და ფულად დახმარებებს (სახელმწიფოსგან ან ახლობლებისგან), ასევე ქონების გაყიდვიდან მიღებულ შემოსავალს. რაც შეეხება ხარჯებს – არასასურსათო და სასურსათო ხარჯები ძირითადად აუცილებლობით განპირობებული (მაგ: კომუნალური გადასახადები და შედარებით იაფი, ადვილად ხელმისაწვდომი პროდუქტი – პურეული, პარკოსნები) კოპონენტებისაგან შედგება.

კეთილდღეობის ასპექტები მოიცავს მატერიალური დეპრივაციის გაზომვას, სუბიექტური სიღარიბის და შინამეურნეობების ეკონომიკური მდგომარეობის შეფასებას. კვლევის მიხედვით გამოვლინდა, რომ ლანჩხუთის რაიონში არსებული შინამეურნეობების ძირითადი ნაწილი განიცდიან მატერიალურ დეპრივაციას –

19

კვლევაში მონაწილე შინამეურნეობებს შორის თითქმის არც ერთი არ ფლობს 5 ან მეტ ხანგრძლივი მოხმარების საგნებს (გამონაკლისია მხოლოდ 6 ოჯახი).

მიუხედვად იმისა, რომ გამოკითხულთა დაახლოებით 80% ფლობს პროდუქტიულ შინაურ ცხოველებსა და ფრინველებს, ამუშავებს სასოფლო–სამეურნეო დანიშნულების მიწას, მათი ეკონომიკური შესაძლებლობები ვერ შეფასდება პოზიტიურად, ვინაიდან:

შინამეურნეობათა უმრავლესობას ცუდი საბინაო/საცხოვრებელი პირობები აქვს, მაგ: ერთადერთი კომუნალური მომსახურება, რომელიც აბსოლუტურად ყველასთვის ხელმისაწვდომია და ამასთან უწყვეტ რეჟიმში – არის ელექტროენერგია. დაახლოებით 80%–ისთვის არ არის ხელმისაწვდომი ცხელი წყალი, კანალიზაცია და ტუალეტი საცხოვრისის შიგნით, 60%–ისთვს – გაზმომარაგება, 68%–ისთვის – ნაგვის გატანა, შინამეურნეობათა დაახლ. მესამედი მიუთითებს საცხოვრისის ცუდ პირობებზე და ა.შ;

შესაბამისი რეკომენდაცია მუნიციპალიტეტს: მოსახლეობის ნაწილის საცხოვრებელი ვერ აკმაყოფილებს საცხოვრებლისთვის დადგენილ მინიმალურ სტანდარტებს. გაჭირვებული ადამიანების კატეგორიებისთვის საცხოვრებელი პირობების ხელმისაწვდომობის თაობაზე სახელმძღვანელო პრინციპების მიხედდვით სათანადო საცხოვრებელი ნიშნავს: სახურავს თავზე; საკმარის სივრცეს; ფიზიკურ მისადგომობას; საკმარის უსაფრთხოებას; შენობის გამძლეობასა და სტაბილურობას; საკმარის განათებას; გათბობასა და ვენტილაციას; საკმარის ბაზისურ ინფრასტრუქტურას.10 მუნიციპალიტეტმა უნდა განახორციელოს სათანადო საცხოვრებლის არმქონე პირთა რეგისტრაცია და დროებითი თავშესაფრით უზრუნველყოფა.

აღსანიშნავია, რომ წყალმომარაგებისა და ნარჩენების გატანების ფუნქციები ადგილობრივი თვითმმართველობის საკუთარ უფლებამოსილებას წარმოადგენს. თვითმმართველობის კოდექსის მე-16 მუხლის მე-2 ნაწილის „თ“ ქვეპუნქტის თანახმად თვითმმართველი ერთეულის საკუთარი უფლებამოსილებაა წყალმომარაგების (მათ შორის, ტექნიკური წყლით მომარაგების) და წყალარინების უზრუნველყოფა, ხოლო „ზ“ ქვეპუნქტის მიხედვით მყარი (საყოფაცხოვრებო) ნარჩენების შეგროვება და გატანა. კვლევიდან ჩანს, რომ მუნიციპალიტეტი ვერ უზრუნველყოფს საბინაო-კომუნალური მომსახურების სფეროში არსებული ამ ორი მნიშვნელოვანი ფუნქციის ჯეროვან შესრულებას, რადგან შინამეურნეობათა უმრავლესობა (60% და 68%) ვერ იღებს ამ სერვისებს თვითმმართველობისგან. შესაბამისად, სასურველია, მუნიციპალიტეტმა მეტი აქცენტი გააკეთოს უპირველეს ყოვლისა საკუთარი, ძირითადი ფუნქციების შესრულებაზე, რაც ერთი მხრივ პირდაპირ გააუმჯობესებს მოსახლეობის მიერ ადგილობრივ საჯარო სერვისებზე

10 დეილი მერი, „სოციალური უფლებების ხელმისაწვდომობა ევროპაში“, ევროპის საბჭოს სამოქალაქო განათლების განყოფილება, 2007

20

წვდომას, მეორე მხრივ კი არაპირდაპირ გააუმჯობესებს ოჯახების სოციალურ მდგომარეობას, უფრო მეტადაც კი, ვიდრე ერთჯერადი სოციალური დახმარებები.

შინამეურნეობების ნახევარი სუბიექტურად ღარიბია (გამოკითხულთა კეთილდღეობის თვითშეფასება), რაც გამოწვეულია ისეთი პრობლემების არსებობით, როგორიცაა დასაქმება და მასთან დაკავშირებული არასაკმარისი ფინანსები, ჯანდაცვის მომსახურებაზე ხელმისაწვდომობა და ა.შ. გარდა ამისა, შინამეურნეობების უმრავლესობას (57.4%) ჩამოთვლილი პრობლემებიდან (სულ 19) 4–10 პრობლემა აწუხებს;

შესაბამისი რეკომენდაცია მუნიციპალიტეტს: სოციალური დახმარებების პრაქტიკა შესაძლოა უარყოფითად აისახებოდეს დასაქმების სურვილსა და მოტივაციებზე, რადგან წარმოშობდეს სოციალური დახმარების დაკარგვის შიშს. ამიტომ მნიშვნელოვანია, რომ მუნიციპალური სოციალური პროგრამები არ ხდიდეს პროგრამის ბენეფიციარებს ამ პროგრამებით მიღებულ თანხებზე დამოკიდებულს და არ უკარგავდეს მოქალაქეებს შრომის, ფინანსების დაგროვებისა და მუნიციპალიტეტსა თუ სახელმწიფოზე ფინანსურად დამოკიდებულებისაგან გათავისუფლების მოტივაციას. ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია იმ პირობებში, რომ შინამეურნეობათა დაახლოებით 80% ფლობს პროდუქტიულ შინაურ ცხოველებსა და ფრინველებს და ამუშავებს სასოფლო–სამეურნეო დანიშნულების მიწას. აქედან გამომდინარე მუნიციპალიტეტმა თავი უნდა შეიკავოს ერთჯერადი და უეფექტო სოციალური დახმარებების გაცემისგან.

გამოკითხულთა 70.8%–თვის გასული 12 თვის განმავლობაში ეკონომიკური მდგომარეობა არსებითად არ შევლილა. სოციალურ ფონს ამძიმებს შინამეურნეობათა უმრავლეობაში (დაახლოებით 60%) არსებული საბანკო დავალიანება (გამოკითხვის მომენტისათვის არასრულად ან საერთოდ არ აქვთ დაფარული), რომელიც იმ მიზეზით არსებობს, რომ მოსახლეობას არ შესწევს უნარი დაიკმაყოფილოს ყველაზე აუცილებელი მოთხოვნილებები – სრულფასოვანი კვება და ჯანდაცვის მომსახურების მიღება; აღნიშნული მდგომარეობა გარკვეულწილად დაკავშირებულია სხვადასხვა დარგებისათვის საჭირო კვალიფიკაციისა და უნარ-ჩვევების არქონასთან და გამოკითხულთა მიერ უნარ–ჩვევების განვითარების და კვალიფიკაციის ამაღლების, ასევე ახალი დარგების შესწავლის ინტერესის ნაკლებობასთან. მეორე მხრივ, სწორედ დაბალი სოციალური ფონის არსებობა, შესაძლოა, იწვევდეს ლანჩხუთის მოსახლეობის ნიჰილიზმს კვალიფიკაციის ამაღლებასთან და ახალი დარგების შესწავლასთან დაკავშირებით.

შესაბამისი რეკომენდაცია სახელმწიფო ხელისუფლებას: სახელმწიფო ხელისუფლებამ უნდა იზრუნოს ზოგადი ეკონომიკური ფონის გაჯანსაღებისკენ, ადგილობრივ დონეზე ბიზნესისა და ეკონომიკური აქტივობის წახალისებისკენ.

21

რაც შეეხება ლანჩხუთის რაიონში არსებული შინამეურნეობების მიერ სხვადასხვა (საგანმანათლებლო, ჯანდაცვის, სასოფლო–სამეურნეო) პროგრამებში ჩართულობას: 1) შინამეურნეობათა დაახლეობით ნახევარი აღნიშნული პროგრამების შესახებ ინფორმირებულია; 2) ინფორმირებულთა ჯგუფში, პროგრამებით სარგებლობს ასევე დაახლოებით ნახევარი (რაც საერთო შერჩევის რაოდენობისათვის მცირე მაჩვენებელია); 3) ყველაზე მაღალი ჩართულობით გამოირჩევა საყოველთაოდ ცნობილი/რეკლამირებული პროგრამები (მაგ:„საქართველოს საჯარო სკოლების მოსწავლეების უფასო სახელმძღვანელოებით უზრუნველყოფის პროგრამა“, „სასწრაფო გადაუდებელი დახმარება და სამედიცინო მკურნალობის სახელმწიფო პროგრამასთან“, „მცირემიწიან ფერმერთა საგაზაფხულო სამუშაოების ხელშეწყობის პროგრამა“); 4) პროგრამებით ინფორმირებულობის დონე პროგრამებში ჩართულობის პირდაპირპროპორციულია – მონაცემთა ანალიზისას გამოვლინდა, რომ ამა თუ იმ პროგრამებით ინფორმირებული შინამეურნეობების წევრები მაქსიმალურად არიან ჩართულნი სხვადასხვა პროგრამებში.

მოცემულ კვლევაში სოციალური გარიყულობა გაანალიზდა შედეგი ასპექტების მიხედვით: განათლების ხელმისაწვდომობა, ჯანდაცვის ხელმისაწვდომობა, სოციალური მომსახურების ხელმისაწვდომობა/სოციალური ტრანსფერები. გამოკითხვის შედეგები გვიჩვენებს, რომ სახეზეა სოციალური გარიყულობა მეტ–ნაკლები სიმწვავით, რაც სხვადასხვა პროგრამების არახელმისაწვდომობაში გამოიხატება:

შინამეურნებობების განათლებასთან დაკავშირებუბლი ხარჯები ძირითადად სასწავლებლის გადასახადსა და რეპეტიტორთან მეცადინეობაზე ნაწილდება. შინამეურნეობათა 14.8%-ს ჰყავს წევრი, რომელიც ბოლო ერთი წლის განმავლობაში დადიოდა რაიმე საგანმანთლებლო დაწესებულებაში, თუმცა დაბალი ეკონომიკური მდგომარეობის გამო რესპონდენტთა დაახლ. 83% სასწავლო დაწესებულებაში ფეხით დადის. შინამეურნეობათა აბსოლუტურ უმრავლესობაში სარგებლობენ საჯარო საგანმანათლებლო დაწესებულებებით;

შესაბამისი რეკომენდაცია სახელმწიფო ხელისუფლებას: განათლებაში ინვესტიციას შეუძლია გრძელვადიან პერსპექტივაში ხელი შეუწყოს მოსახლეობის უნარების, ასევე სოციალური კავშირების ზრდას, შესაბამისად, კეთილდღეობის დონის მატებას.

რესპონდენტთა უმრავლესობა (თითქის 60%) საკუთარი/ოჯახის ჯანმრთელობას დადებითად აფასებს. ვისაც არასახარბიელო ჯანმრთელობის მდგომარეობა აქვს ძირითადად რევმატიული (36.4%) და გულ-სისხლძარღვთა (19.1%) დაავადებები აწუხებთ. საყურადღებოა, რომ გამოკითხულთა 35.4% ჰქონია შემთხვევა, როდესაც სურდათ მიეღოთ სამედიცინო მომსახურება, მაგრამ ვერ მიიღეს, რომლის ძირითად მიზეზსაც

22

ისევ დაბალი სოციალური ფონი – არასაკმარისი ფინანსები წარმოადგენს (85.8%). იმ რეპონდენტებს შორის, ვინც აღნიშნა, რომ ჯანმრთელობის პრობლემები შეემნათ ბოლო 1 წლის განმავლობაში, აბსოლუტური უმრავლესობისათვის აღნიშული პრობლემები სრულად ან ნაწილობრივ მოუგვარებელი დარჩა;

შესაბამისი რეკომენდაცია სახელმწიფო ხელისუფლებას: ჯანმრთელობის დაცვის პროგრამები, ოპერაციების დაფინანსება, საყოველთაო დაზღვევა სახელმწიფო პროგრამებს წარმოადგენს. მიუხედავად ამ პროგრამების საერთო ეროვნული დადებითი ეფექტებისა, ჩანს, რომ ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის გარკვეული ნაწილისთვის ჯანმრთელობის დაცვის პრობლემები აქტიუალური რჩება. სასურველია, სახელმწიფომ შეისწავლოს პროგრამების გავლენა მოსახლეობაზე, აგრეთვე შეიმუშაოს რეგიონული პროგრამები პრობლემური რეგიონებისა და მუნიციპალიტეტების მიხედვით

გამოკითხულთა 77%-ს არ მიუღია არანაირი სოციალური დახმარება ბოლო 1 წლის განმავლობაში. მხოლოდ 37%–მა მიმართა სახელმწიფოს ან რომელიმე ორგანიზაციას აღნიშნული დახმარების მისაღებად (ძირითადად ფულადი დახმარებისთვის). დანარჩენი შინამეურნეობების განწყობა პესიმისტურია – მათ ძირითად ნაწილს (45.4%) არ არქვს დახმარების იღების იმედი.

შესაბამისი რეკომენდაცია სახელმწიფო ხელისუფლებას: საჭიროა სხვადასხვა პროგრამებით ინფორმირებულობის გაზრდა, რაც ხელს შეუწყობს პროგრამებში ჩართულობას და შეამცირებს სოციალურ გარიყულობას და გაზრდის მოსახლეობაში სხვადასხვა სასოფლო–სამეურნეო დარგების შესწავლის/კვალიფიკაციის ამაღლების ინტერესს.

ამრიგად, კეთილდღეობის მონიტორინგის კვლევის ანალიზის მიხედვით გამოვლინდა, რომ ლანჩხუთის მოსახლეობის კეთილდღეობის პროფილი და კეთილღეობის სხვადასხვა ასპექტები არადამაკმაყოფილებელია, სხვადასხვა პროგრამებზე ხელმისაწვდომობა – დაბალი. საჭიროა სხვადასხვა პროგრამებით ინფორმირებულობის გაზრდა, რაც ხელს შეუწყობს პროგრამებში ჩართულობას და შეამცირებს სოციალურ გარიყულობას და გაზრდის მოსახლეობაში სხვადასხვა სასოფლო–სამეურნეო დარგების შესწავლის/კვალიფიკაციის ამაღლების ინტერესს.

23

ზოგადი რეკომენდაციები

მუნიციპალიტეტში მოქმედი ყველა სოციალური პროგრამის დაფინანსების წყარო ადგილობრივი ბიუჯეტია. არ არის გამოყენებული რესურსების მობილიზების ფუნქცია, რომელსაც ითვალისწინებს „ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ“ ორგანული კანონი. რესურსების მობილიზებაში შესაძლოა იგულისხმებოდეს როგორც ადგილობრივი საბიუჯეტო სახსრების, ასევე სახელმწიფო სპეციალური ტრანსფერების, საქველმოქმედო, საზოგადოებრივი, საერთაშორისო ორგანიზაციების შენატანების მეშვეობით სპეციალური ფონდის შექმნა. რამდენადაც სოციალური პროგრამების განხორციელება ადგილობრივი თვითმმართველობის არა საკუთარი, არამედ ნებაყოფობითი უფლებამოსილებაა, სასურველი იქნებოდა ამ პროგრამების დაფინანსებისთვის ალტერნატიული საშუალებების მოძიება.

სასურველია, მუნიციპალიტეტის სოციალური პროგრამები ჰარმონიულ შესაბამისობაში იყოს საქართველოს მთავრობის განკარგულებით დამტკიცებულ გურიის განვითარების საშუალოვადიან სტრატეგიასთან (2014-2021). სტრატეგიის ერთ-ერთი მიზანი (N11) სწორედ სოციალური უზრუნველყოფისა ქმედითი სისტემის ჩამოყალიბებაა. სასურველია, მუნიციპალური პროგრამები პასუხობდეს შემდეგ ქვემიზნებს/ამოცანებს:

საარსებო მინიმუმით მოსახლეობის სრული უზრუნველყოფა მოსახლეობის მოწყვლადი ჯგუფებისთვის (მზრუნველობამოკლებული

ბავშვები, მოხუცები, შშმ პირები) სოციალური სახლების მომსახურების სრული ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფა

შშმ პირებისთვის ადაპტირებული ინფრასტრუქტურის განვითარება და შესაბამისი სამშენებლო სტანდარტების დაცვის უზრუნველყოფა

მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის ერთ-ერთ ძირითად პრობლემას ცუდი საყოფაცხოვრებო პირობები წარმოადგენს. შინამეურნეობებს ვერ სარგებლობენ მუნიციპალური სერვისებით (წყალმომარაგება, კანალიზაცია, დასუფთავება). სასურველია, მუნიციპალიტეტმა მეტი აქცენტი გააკეთოს უპირველეს ყოვლისა საკუთარი, ძირითადი ფუნქციების შესრულებაზე: სოფლებში წყალმომარაგების სისტემის გამართვასა და დასუფთავების მომსახურების მიწოდებაზე. კომუნალური პირობების გაუმჯობესება ერთი მხრივ პირდაპირ დადებითად იმოქმედებს მოსახლეობის მიერ ადგილობრივ საჯარო სერვისების მიღებაზე, მეორე მხრივ კი არაპირდაპირ გააუმჯობესებს ოჯახების სოციალურ მდგომარეობას.

უსახლკაროობა მსოფლიო პრობლემაა, თუმცა ევროპის გამოცდილება აჩვენებს, რომ ამ პრობლემასთან ბრძოლა ადგილობრივი ხელისუფლების მეშვეობით ხორციელდება. ამ გამოცდილების გათვალისწინება მნიშვნელოვანია

25

საქართველოში უსახლკაროობის პრობლემის გადაჭრაში. საქართველოს კანონმდებლობაც არაპირდაპირ, ირიბად, თუმცა მაინც თვითმმართველობას აკისრებს გადამწვეტ როლს უსახლკაროთა თავშესაფრით უზრუნველყოფის საქმეში. შესაბამისად, ადგილობრივი ბიუჯეტის სოციალური პროგრამების დაგეგმვისას აუცილებლად უნდა იყოს გათვალისწინებული უსახლკაროთა რეგისტრაციისა და თავშესაფრით უზრუნველყოფის მიმართულებები. მუნიციპალიტეტში მოქმედებს პროგრამა, რომლის მიზანი საცხოვრებლით დაკმაყოფილებაა, მაგრამ ის მხოლოდ ბინის ქირის დაფინანსებას გულისხმობს. სასურველია, გაიზარდოს პროგრამის ფარგლები და მან მოიცვას უსახლკაროთა თავშესაფრით უზრუნველყოფის ყველა საკითხი, ამავდროულად სოციალურ სამსახურსა და გამგებლის წარმომადგენლებს დაევალოს უსახლკაროთა რეგისტრაცია

ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის ზოგიერთი სოციალური პროგრამა (ვეტერანთა დახმარება, ტერიტორიული მთლიანობისთვის დაღუპულთა ოჯახების დახმარება), ორიენტირებული არაა საჭიროებებზე, არამედ სტატუსსა და ადამიანთა ამა თუ იმ ჯგუფისადმი მიკუთვნებულობაზე. სასურველია ეს პროგრამებიც, მსგავსად სხვა პროგრამებისა, დაფუძნებული იყოს ბენეფიციარის სოციალურ მდგომარეობაზე.

ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის ზოგიერთი სოციალური პროგრამა (უფასო სასადილო, შეშით დახმარება, ერთჯერადი დახმარებები) ორიენტირებულია ბენეფიციარის ყოვედღიური ყოფითი საჭიროების დაკმაყოფილებაზე. სასურველია ამ პროგრამების გვერდით სოციალურად დაუცველი და ღარიბი ოჯახების გაძლიერებასა და განვითარებაზე ორიენტირებული პროგრამების არსებობა.

მუნიციპალიტეტის სოციალური სამსახურის დებულებაში ასახული არ არის სოციალური მომსახურების სააგენტოსთან ინფორმაციის მიწოდებისა და კოორდინაციის საკითხები. სასურველია სოციალური მომსახურების სააგენტოსთან მიმდინარე სოციალური პროგრამების შესახებ ინფორმაციის გაცვლის მარტივი და ეფექტიანი მექანიზმის დანერგვა. ამასთან გამგებლის წარმომადგენელს დაევალოს აღრიცხოს შესაბამის ტერიტორიულ ერთეულებში არსებული ღარიბი ოჯახები, რომელთაც არ აქვთ მოწესრიგებული დოკუმენტაცია (დაბადების, პირადობის მოწმობები), მათვე დაევალოთ ამ ინფორმაციის გამგეობისა და სოციალური მომსახურების სააგენტოსადმი რეგულარული მიწოდება და ანგარიშგება.

სასურველია, დაიხვეწოს სოციალური დახმარების გაცემის წესის დებულებები: გამგებლის წარმომადგენლებს მიენიჭოთ უფლებამოსილება, თავად მიიღონ და განსახილველად გამგეობას გადასცენ დახმარების მსურველთა განცხადებები. აგრეთვე, სასურველია, გადაუდებელ და სასწრაფო შემთხვევებში სოციალურმა სამსახურმა განცხადებები განიხილოს რიგგარეშედ და შემჭიდროვებულ ვადებში, ნაცვლად გამგებლის მიერ ერთპიროვნული

26

გადაწყვეტილებების მიღებისა, ამასთან, დეტალურად უნდა განისაზღვროს სასწრაფო და გადაუდებელი შემთხვევების ჩამონათვალი.

27

რეკომენდირებული სოციალური პროგრამები

1. უსახლკაროთა რეგისტრაციისა და თავშესაფრით უზრუნველყოფის პროგრამა

პროგრამის მიზანი

უსახლკაროთა რეგისტრაცია და თავშესაფრით უზრუნველყოფა

პროგრამის საფუძველი

ადგ. თვითმმართველობის კოდექსი, მუხლი 16, ნაწილი 2, ქვეპუნქტი „ფ“ სოციალური დახმარების შესახებ კანონი, მუხლი 18, პუნქტი 1, ქვეპუნქტები

„ბ“, „გ“

პროგრამის ბენეფიციარები

ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე რეგისტრირებული ოჯახები, რომლებსაც არ აქვთ მუდმივი საცხოვრებელი საკუთრებაში ან მფლობელობაში, ან მათი საცხოვრებელი არ შეესაბამება სათანადო საცხოვრებლის სტანდარტებს. ოჯახების აღრიცხვასა და რეგისტრაციას ახდენს ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის გამგეობის სოციალური სამსახური გამგებლის წარმომადგნლების მეშვეობით.

პროგრამა გულისხმობს ოჯახების განთავსებას დროებით საცხოვრებელში, ქირის დაფინანსებას მუნიციპალური ბიუჯეტიდან.

2. უფასო სასადილო


უკიდურესად ღარიბი მოსახლეობის საკვებით უზრუნველყოფა


გურიის რეგიონის განთარების სტრატეგია 2014-2021, მიზანი 11


ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტში მცხოვრები და რეგისტრირებული ღარიბი მოხუცები და შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები. პროგრამა გულისხმობს ბენეფიციარების ყოველდღიურად ერთჯერად კვებას უფასო სასადილოში.

3. პირველადი მოხმარების საყოფაცხოვრებო ნივთებით დახმარების პროგრამა

28


მოწყვლადი ოჯახების უზრუნველყოფა აუცილებელი პირველადი მოხმარების საგნებით


სოციალური დახმარების შესახებ კანონი, მუხლი 21, პუნქტი 1 ქვეპუნქტი „გ“


ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტში მცხოვრები და რეგისტრირებული ღარიბი ოჯახები, რომლებშიც ირიცხებიან 18 წლამდე ან/და პენსიონერები. პროგრამა გულისხმობს ბენეფიციარებისთვის აუცილებელი პირველადი მოხმარების ნივთების შეძენას. განმცხადებელი მიმართავს სოციალურ სამსახურს ან გამგებლის წარმომადგენელს, გადაწყვეტილებას მისი დაკმაყოფილების თაობაზე კონკრეტული საქმის შესწავლის საფუძველზე იღებს სოციალური სამსახური.

4. გათბობით უზრუნველყოფის პროგრამა


მოწყვლადი ოჯახების თანადაფინანსება ზამთარში გათბობის უზრუნველსაყოფად




ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტში მცხოვრები და რეგისტრირებული ღარიბი ოჯახები. პროგრამა გულისხმობს ბენეფიციარებისთვის ბუნებრივი აირის სახლამდე მიყვანაში (გაზიფიცირებულ სოფლებში) ან შეშის შეძენაში (არაგაზიფიცირებულ სოფლებში) თანადაფინანსების სახით დახმარებას.

5. სპეციალიზებული დაწესებულების თანადაფინანსება


სპეციალიზებულ დაწესებულებაში განთავსებული ბავშვების ფსიქო–სოციალური რეაბილიტაციის ხელშეწყობა.


სოციალური დახმარების შესახებ კანონი, მუხლი 14 გურიის რეგიონის განთარების სტრატეგია 2014-2021, მიზანი 11

29


ბენეფიციარები არიან ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე რეგისტრირებული და მცხოვრები სოციალურად დაუცველი ბავშვები და მოხუცები, რომლებიც განთავსებულები არიან სპეციალიზებულ დაწესებულებაში სოციალური დახმარების შესახებ კანონის თანახმად. პროგრამა აფინანსებს სპეციალიზებული დაწესებულების მიერ გაწეულ კომუნალურ, ჰიგიენისა და ყოველდღიური მოხმარების საგნების შესყიდვის ხარჯებს.

6. სოციალურად დაუცველი ბავშვების თანადაფინანსება


სოციალურად დაუცველ ოჯახებში მცხოვრები ბავშვების განათლებისა და უნარ-ჩვევების გაუმჯობესება.




სოციალურად დაუცველ ოჯახებში მცხოვრები ბავშვები. პროგრამა გულისხმობს ბავშვებისთვის ფორმალური და არაფორმალური განათლების მისაღებად აუცილებელი ხარჯების თანადაფიანასებას ვაუჩერული სახით, რომლის გამოყენება შესაძლებელი იქნება ტრანსპორტირების, სასწავლო მასალების, სასწავლო დაწესებულების ხარჯების დასაფარად.

30

გამოყენებული ლიტერატურა

1. სვანიშვილი ა., ჯიბუტი მ., (2006) „ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის კომენტარები 2006 წლის 17 ნოემბრის მდგომარეობით, თბილისი, ურბანული ინსტიტუტი

2. მაჭარაშვილი ნ., ხანთაძე ი., (2009) საჯარო პოლიტიკის ანალიზი, სამახსოვრო ადგილობრივი თვითმმართველობის მოხელეთათვის, თბილისი, CTC

3. საქართველოს კანონი „სოციალური დახმარების შესახებ“, 2006 წლის 29 დეკემბერი N4289

4. საქართველოს ორგანული კანონი „ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ“, 2005 წლის 16 დეკემბერი, N2304

5. გურიის რეგიონის განვითარების სტრატეგია 2014-2021 წლებისთვის, საქართველოს მთავრობის განკარგულება N1363

6. ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს დადგენილება N50, 2010 წლის 24 დეკემბერი

7. ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს დადგენილება N29, 2011 წლის 8 ნოემბერი



10. ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს დადგენილება N1, 2013 წლის 29 იანვარი

11. ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს დადგენილება N52, 2013 წლის 7 ნოემბერი

12. ლანჩხუთის რაიონის მოსახლეობის კეთილდღეობის მონიტორინგი, სოციალური კვლევისა და ანალიზის ინსტიტუტი, 2014

31

ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის...

Documents