Корпорацийн санхүүгийн шинжилгээ

Корпорацийн санхүү Санхүүгийн тайлангийн шинжилгээ

1

Агуулга

1. Онолын хэсэг...................................................................\2 – 26\

Санхүүгийн тайлангууд ба тэдгээрийн талаарх ерөнхий ойлголт

Хэвтээ ба босоо шинжилгээ

Харьцааны шинжилгээ

- Төлбөрийн чадварын шинжилгээ

- Үйл ажиллагааны шинжилгээ

- Өрийн шинжилгээ

- Ашигт ажиллагааны шинжилгээ

Харьцааны нэгдсэн шинжилгээ

- Шинжилгээний Дю-Понт загвар

- Нэгдсэн чиг хандлагын шинжилгээ

Санхүүгийн хүндрэл, дампуурлаас урьдчилан сэргийлэх прогнозын

шинжилгээ

2. Судалгааны хэсэг...........................................................\ 27 – 55 |

Байгууллагын танилцуулга \ “Талх чихэр” хк \

Санхүүгийн тайлангийн харьцааны шинжилгээ

1. Төлбөрийн чадварын шинжилгээ

2. Үйл ажиллагааны шинжилгээ

3. Өрийн шинжилгээ

4. Ашигт ажиллагааны шинжилгээ

Шинжилгээний Дю-Понт загварын шинжилгээ


Дампуурын шинжилгээ

3. Дүгнэлт..................................................................................56

www.zaluu.comwww.zaluu.com


2

Санхүүгийн тайлангууд ба тэдгээрийн

талаарх ерөнхий ойлголт

Аж ахуй нэгж компаниуд санхүүгийн үйл ажиллагааныхаа үр дүн тайланг

нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн стандартын дагуу гаргаж, хяналт

шалгалтын байгууллагууд, хувьцаа эзэмшигчид, зээлдэгчид, удирдлагад

байнга хүргэж байдаг. Хяналт шалгалтын байгууллагууд компаний

гаргасан санхүүгийн тайлан мэдээллийн үнэн бодитой эсэхэд хяналт

тавих зорилгоор, зээлдэгчид компаний төлбөрийн чадварыг ажиглаж хянах

зорилгоор, хувьцаа эзэмшигчид компанийн байдалд үнэлэлт дүгнэлт өгч

компанийн хувьцааг худалдан авах, худалдах шийдвэр гаргахад ашигладаг

ба удирдлага компанийн үйл ажиллагааг удирдаж хянах явцад санхүүгийн

тайлан зориулагддаг.

Нягтлан бодох Бүртгэлийн Олон Улсын Стандарт №1-д зааснаар

санхүүгийн тайлан гэсэн нэр томъѐо нь үлдэгдлийн баланс, орлого үр

дүнгийн тайлан, хуримтлагдсан ашгийн тайлан, мөнгөн гүйлгээний

тайлан, санхүүгийн тайлангийн тодруулга ба бусад тайлан болон

тайлбар материалаас бүрдэнэ. Санхүүгийн тайлангийн дээрх бүрдэл

хэсгүүд нь аж ахуйн амьдралын нэг л үйл явцыг янз бүрээр тусгадаг учраас

хоорондоо харилцан холбоотой байна.

Орлогын тайлан

Орлогын тайлан нь тодорхой хугацааны туршид явуулсан үйл

ажиллагааны үр дүнг илэрхийлнэ. Орлогын тайлан нь Борлуулалтын

орлогоос эхлэх ба үүнээс борлуулсан бүтээгдэхүүний өртгийг хасч нийт

ашиг гарна. Нийт ашигаас борлуулалт, удирдлагын зардал, элэгдэлийн

зардалыг хасч үйл ажиллагааны ашиг гарах буюу хүү ба татварын өмнөх

ашгийг тооцно. Үүнээс санхүүгийн зардлууд хасагдана. Тухайлбал

хүүгийн, татварын, онцгой эрхт хувьцааны ноогдол ашгийн зардлууд



3

хасагдана. Эцэст нь энгийн хувьцаанд хуваарилах боломжит ашгийг

хувьцааны тоонд харьцуулж нэгж хувьцаанд ноогдох ашгийг гаргана.

Тайлан баланс

Тайлан тэнцэл нь хугацааны тодорхой нэг агшин дахь компаний

хөрөнгө, санхүүгийн байдлыг харуулна. Өөрөөр хэлбэл компанийн

хөрөнгийн бүрэлдэхүүн хэсгүүд, тэдгээрийг санхүүжүүлж байгаа эх

үүсвэрийн бүтцийг илэрхийлдэг. Аж ахуйн нэгжийн тайлан балансын

актив ба пассив талын аль аль нь дотроо хугацаагаараа ангилагдана.

Эргэлтийн хөрөнгө ба эх үүсвэр нь 1 жил ба түүнээс доош хугацаатай

байдаг бол үндсэн хөрөнгө ба урт хугацаат эх үүсвэрийн ихэнх нь 5 ба

түүнээс дээш жилийн хугацаатай. Ялангуяа хувьцаат капиталд

тодорхой тогтоосон хугацаа байдаггүй. Тайлан балансын хөрөнгө

талын үзүүлэлтүүд нь хөрвөх чадварынхаа эрэмбээр байршсан байна.

Хуримтлагдсан ашгийн тайлан

Хуримтлагдсан буюу хувиарлагдаагүй ашгийн тайланд тайлант үеийн

эхний хуримтлагдсан ашгийн хэмжээ, тухайн тайлант хугацааны үйл

ажиллагааны үр дүнгээс бий болсон цэвэр ашиг, түүнээс ноогдол ашигт

хуваарилсан байдал ба тайлант хугацааны эцсийн хуримтлагдсан

ашгийн үлдэгдлийг тусган харуулсан байдаг.

Мөнгөн урсгалын тайлан

Мөнгөн урсгалын тайлан нь тухайн тайлант хугацааны туршид гарсан

үйл ажиллагааны, хөрөнгө оруулалтын, санхүүгийн мөнгөн урсгалуудыг

тодорхойлж тухайн хугацаанд мөнгөн хөрөнгөнд гарсан өөрчлөлтийг

илэрхийлдэг байна.



4

Санхүүгийн тайлангийн шинжилгээ хийхэд тулгардаг бэрхшээлүүд

Харьцаануудын үр дүн нь салбарын онцлогоос ихээхэн хамааралтай

байдаг. Нэлээд тооны компаниуд, ялангуяа томоохон компани корпорациуд

ихэвчлэн нэг биш хэд хэдэн салбарт үйл ажиллагаа явуудаг. Энэ

тохиолдолд олон салбарт явуулсан үйл ажиллагааны үр дүнг үнэлж

хэмжихэд тохиромжтой оновчтой дундаж үзүүлэлтийг тооцож гаргахад

бэрхшээлтэй, маргаантай байдаг. Хамгийн үр дүнтэй оновчтой шалгуур

үзүүлэлтүүд зөвхөн тухайн нэг салбарын хувьд л тооцогдож гарах

боломжтой байдаг. Нөгөө талаар салбарын дундаж гэдэг нь хамгийн

оновчтой үзүүлэлт биш байж болох талтайн дээр үүнээс хэр зэрэг

хазайвал сайн эсвэл муу болохыг тодорхойлоход бэрхшээлтэй байдаг.

Санхүүгийн тайлангууд нь компанийн үнэн бодитой дүр зургийг

гаргах боломжгүй байх. Тухайн тайлан гарч байгаа цаг үе болон гаргаж

байгаа талын сонирхлоос хамааран үнэн бодитой мэдээлэл өгөх боломжгүй

байх тохиолдол байдаг. Иймээс нилээд урт хугацааны хандлагыг ажиглах

хэрэгтэй болно.

Үнийн түвшний өөрчлөлт. Ямарч санхүүгийн тайланд тухайн

хугацаанд гарсан үнийн өөрчлөлтийг тусгадаггүй.

Үр дүнг тайлбарлахтай холбоотой бэрхшээлүүд. Ихэнх санхүүгийн

харьцаануудад салбарын дундаж болон оновчтой түвшин тогтоосон

байдаг боловч зарим нэгэн харьцааны үр дүнг сайн эсвэл муу гэж үнэлэхэд

бэрхшээлтэй байдаг.

Харьцаануудын харилцан хамаарал. Зарим харьцаануудын хоорондын

хамаарлын түвшин нилээд өндөр байдаг. Энэ нь тэдгээрийг тооцоход

ашигладаг аль нэг үзүүлэлтүүд нь ижил байдагтай холбоотой. Иймээс хэт

олон биш оновчтой сонгож авсан цөөн тооны харьцааг шинжилгээнд

ашиглах нь чухал. Үүний тулд харьцаануудын талаар хангалттай

мэдлэгтэй байх шаардлагатай болдог.



5

Санхүүгийн тайлангийн шинжилгээ

Санхүүгийн тайланг илэрхийлэгч мэдээллүүд тэдгээрийн тайлбар

тодруулга бүхэлдээ шинжилгээ хийх ажлын чухал бодит үндэслэл болно.

Санхүүгийн тайлангийн мэдээлэл нь бүхэлдээ өнгөрсөн мэдээг тайлагнадаг.

Иймээс уг мэдээний шинжилгээ нь өнгөрсөн хугацааны шалгалт юм.

Санхүүгийн шинжилгээг хамрах хүрээ, цаг хугацааны хувьд экспресс болон

гүнзгийрүүлсэн шинжилгээ гэж 2 ангилдаг. Санхүүгийн шинжилгээ нь дараах

зорилтын дагуу хийгдэнэ. Үүнд:

2. Бизнесийн байгууллагын өнөөгийн болон ойрын ирээдүйн санхүүгийн

байдалд дүгнэлт өгөх.

3. Санхүүгийн байдлын талаас нь тухайн аж ахуйн газрын боломжит ба

зохистой хөгжлийн хурдцыг тодорхойлох.

4. Нөөцийн боломжит эх үүсвэрүүдийг тодорхойлж, тэдгээрийг үр

ашигтайгаар дайчлах бололцоог үнэлэх.

5. Капиталын (үнэт цаас) зах зээлд тухайн аж ахуйн нэгжийн эзлэх байр

суурийг урьдчилан тодорхойлох зэрэг болно.

Санхүүгийн тайлангийн шуурхай буюу экспресс шинжилгээ буюу цөөн

үзүүлэлтээр энгийн аргаар харьцангуй бага хугацаанд бага хөдөлмөр

зарцуулж санхүүгийн байдалд үнэлэлт дүгнэлт өгөх шинжилгээ.

Шинжилгээний явцад мэргэжилтнүүдийн туршлага, мэргэжил боловсролд

тулгуурлан шаардлагатай үзүүлэлтүүдийг тооцоолдог.

Санхүүгийн тайлангийн гүнзгийрүүлсэн шинжилгээ буюу санхүүгийн

тайлангийн үзүүлэлт тус бүрээр бүхэлд нь эсвэл тодорхой үзүүлэлт болон

сэдвийг илүү дэлгэрэнгүй байдлаар нөлөөлсөн хүчин зүйл, харилцан холбоо

хамааралд судалж, үнэлэлт дүгнэлт гаргах шинжилгээ юм.



6

Санхүүгийн тайлангийн хэвтээ ба босоо шинжилгээ.

Хэвтээ шинжилгээ (horizontal analysis)

Нийгэм эдийн засгийн аливаа юмс үзэгдлийн орон зайн болон цаг хугацааны

хэлбэлзлийн (өөрчлөлтийн) абсолют тоон утга ба хувиар тодорхойлж

дүгнэлт өгөх шинжилгааний арга зүйг зэрэгцүүлсэн шинжилгээ (хэвтээ

шинжилгээ - horizontal analysis) гэж нэрлэдэг. Зэрэгцүүлсэн шинжилгээг

хийхэд тайлант болон өмнөх үеийн (жил, улирал) санхүүгийн тайлангууд

шаардлагатай байдаг. Харин баланс нь ямагт зэрэгцүүлсэн байдлаар

тайлант үеийн эхэнд ба эцэст гэж зохиогддог тул түүнийг шууд ашиглах

боломжтой. Санхүүгийн тайланд зэрэгцүүлсэн шинжилгээг дараах байдлаар

хийнэ.

1. Тайлант болон өмнөх үеийн санхүүгийн тайлангийн үзүүлэлтүүдийн

дүнгийн өөрчлөлтийн ялгаврыг тооцоолж, үзүүлэлт тус бүрийн өсөлт

(бууралт)-ийг тодорхойлно.

2. Энэхүү гаргасан абсолют цэвэр өсөлт (бууралт)-ийг суурь үед

харьцуулан үзүүлэлт тус бүрийн өөрчлөлтийг хувиар илэрхийлнэ.

3. Өмнө хийгдсэн тооцоолол дээр тулгуурлан зэрэгцүүлсэн шинжилгээний

дүгнэлт гаргана. Дүгнэлт гаргахдаа ганц үзүүлэлтийг салангид

байдлаар бус аль болох бусад үзүүлэлт, хэсэг бүлгийн дүн, тэдгээрийн

өөрчлөлттэй уялдуулан тодорхойлох нь чухал.

Санхүүгийн тайлангийн үзүүлэлтүүдэд зэрэгцүүлсэн шинжилгээ хийснээр

тухайн бизнесийн байгууллагын хөрөнгө, бэл бэнчин, төлбөрийн чадвар хэрхэн

өөрчлөгдсөн, санхүүжилтийн ямар эх үүсвэр ашигласан, орлого зардал ашгийн

төрөл, зүйл ангиудын өсөлт өөрчлөлтийн талаар ерөнхий дүгнэлт гаргах

боломж олгоно.



7

Босоо шинжилгээ (vertical analysis)

Нийгэм эдийн засгийн юмс үзэгдлийг бүрдүүлэгч үндсэн хэсэг, элементүүдийг

нийт дүнд нь харьцуулан судлах шинжилгээний арга зүйг бүтэц бүрэлдэхүүний

шинжилгээ гэнэ. Санхүүгийн тайлангийн үзүүлэлтүүдийн бүтцийн

өөрчлөлтийн шинжилгээг (босоо шинжилгээ - vertical analysis) дараах

байдлаар хийнэ.

1. Тайлант оны баланс, орлого үр дүнгийн тайлангийн нийт дүнд хэсэг

бүлгүүдийн дүн бусад үзүүлэлтүүдийг харьцуулан хувиар тодорхойлно.

Өөрөөр хэлбэл босоо шинжилгээнд статистикийн бүтцийн харьцангуй

хэмжигдэхүүнийг ашиглаж байгаа болно.

2. Суурь үеийн санхүүгийн тайланд мөн дээр дурьдсан аргачлалаар

үзүүлэлтүүдийн нийт дүн эзлэх хувийн жингүүдийг тодорхойлно.

3. Судалгаанд авч үзсэн хоѐр үеийн санхүүгийн тайлангуудын тухайн

үзүүлэлт, бүлэг хэсгийн бүтцийн харьцангуй хэмжигдэхүүн хэрхэн

өөрчлөгдөж буйг анхааран ажиглана.

4. Гаргасан тооцоолол, ажиглалт дээрээ тулгуурлан тайлангийн

үзүүлэлтүүд хэсэг бүлгийн дүнгийн агуулга, утгын уялдаа холбоог

ашиглан дүгнэлт гаргана.

Хөрөнгө түүний санхүүжилтийн онцлог нь тухайн байгууллагын үйл

ажиллагааны чиглэл, үйлдвэрлэлийн цикл, бизнесийн орчин, улс орны болон бүс

нутгийн санхүү эдийн засгийн нөхцөл байдал зэрэг олон хүчин зүйлээс

хамааралтай байдаг тул шинжилгээний дүгнэлт гаргахдаа тэдгээрийг

харгалзан үзэх хэрэгтэй.



8

Харьцааны шинжилгээ

Компанийн үйл ажиллагааны түвшинг шинжилж үнэлэхийн тулд санхүүгийн

харьцаа коэффициентуудыг тооцдог. Санхүүгийн харьцаануудыг тооцоход

тайлан баланс ба орлогын тайлангийн үзүүлэлтүүдийг ашиглана. Компанийн

үйл ажиллагааны талаар бодитой үнэлэлт дүгнэлт хийхэд харьцуулан

шинжлэх арга үр дүнтэй байдаг. Харьцааны шинжилгээний гол онцлог нь үүнд

оршино. Компанийн хувьцаа эзэмшигчид болон сонирхогчид компанийн

эрсдлийн ба өгөөжийн түвшинг анхааралтай ажиглаж байдаг бол

зээлдүүлэгчид төлбөрийн чадвар,ашигт ажиллагааг сонирхох жишээтэй.

Удирдлагуудын хувьд компанийн санхүүгтйн харьцаануудыг тооцож гаргаж

болох авч хамгийн чухал харьцааны шинжилгээгээр тооцож гаргасан

коэффицентуудын юуг илэрхийлж байгааг тодорхойлох явдал болдог.

Харьцаа өндөр гарч байна уу? Эсвэл хэт бага байна уу? Энэ нь эерэг үзүүлэлт

үү? Сөрөг үзүүлэлт үү? гэдгийг тодорхойлохын тулд ямар нэгэн дундаж

стандарт эсвэл харьцуулах шалгуур хэрэгтэй болно. Иймээс санхүүгийн

харьцаануудыг тооцож гаргаад тэдгээрийг харьцуулан шинжлэх аргатай

хослуулан хэрэглэдэг. Харьцуулсан шинжилгээний түгээмэл хэлбэрүүд нь:

Салбарын харьцуулсан шинжилгээ. Салбарын харьцуулсан шинжилгээг

хийхдээ компанийн санхүүгийн үзүүлэлтүүдийг өрсөлдөгчтэй нь эсвэл

салбарын дундаж үзүүлэлттэй мөн тухайн салбарын компанийн үзүүлэлттэй

харьцуулна. Үүний үр дүнд дундаж норм буюу стандартаас компанийн

үзүүлэлт хэр зэрэг хазайлттай байгааг тодорхойлно. Энэ нь компанийн үйл

ажиллагаанд ямар нэгэн асуудал хүндрэл оршиж байгааг илэрхийлэх ба

цаашид тайлангууд нарийвчилсан шинжилгээ хийсний үр дүнд асуудлын учир

шалтгааныг тодорхойлж болно. Үүнийг санхүүгийн тайлангийн

шинжилгээний хөндлөн арга гэж нэрлэдэг.



9

Цаг хугацааны харьцуулсан шинжилгээ. Цаг хугацааны харьцуулсан

шинжилгээгээр компанийн үйл ажиллагааны үр дүнг өнгөрсөн ба өнөө үеийг

харьцуулан шинжилж үнэлэлт, дүгнэлт өгнө. Үүний үр дүнд үйл ажиллагааны

явцын чиг хандлагыг тодорхойлох боломж бий болох ба үүн дээр үндэслэх

хэтийн төлөвийг тодорхойлно. Үүнийг санхүүгийн тайлангийн шинжилгээний

цаг хугацааны арга гэж нэрлэдэг.

Компанийн үйл ажиллагаанд үнэлэлт, дүгнэлт өгөхдөө салбарын ба цаг

хугацааны харьцуулсан шинжилгээг хослуулан хэрэглэх нь илүү үр дүнтэй.

Ингэснээр тухайн салбарын хөгжлийн чиг хандлага ба компанийн үйл

ажиллагааны явцыг харьцуулан дүгнэх боломж бий болно.

Санхүүгийн харьцаануудыг эрдэмтэн судлаачид янз бүрээр ангилж

бүлэглэсэн байдаг. Эдгээрээс АНУ-ын эрдэмтэн Ж.В.Смит, Д.С.Андерсон,

Английн эрдэмтэн К.Ж.Уолтерс, Оросын эрдэмтэн Е.В.Кузнецова,

С.К.Курочкин нар санхүүгийн шинжилгээний харьцаануудыг менежментийн

талаас нь үндсэн 4 бүлэгт хувааж үзсэн байдаг. Үүнд:

1. Төлбөрийн чадварын шинжилгээ.

2. Үйл ажиллагааны шинжилгээ.

3. Өрийн шинжилгээ.

4. Ашигт ажиллагааны шинжилгээ.



10

1.Төлбөрийн чадварын шинжилгээ.

Зах зээлийн нөхцөлд пүүс компаниудын өр, зээл төлөх чадварыг зайлшгүй

үнэлэх, түүнчлэн санхүүгийн боломжийг нэмэгдүүлэхтэй холбогдож төлбөрийн

чадварыг шинжлэх хэрэгцээ үүссэн байна. Хөрвөх чадвар (ликвид чанар буюу

гүйлгээний хэрэгсэл болж хувирах чадвар) нь компанийн санхүүгийн байдал,

төлбөрийн чадварын хэмжүүр болно. Компанийн хөрвөх чадвар нь богино

хугацаат өр төлбөрөө аль хэр хурдан төлж барагдуулах чадвараар

тодорхойлогдоно. Компанийн хөрвөх чадварыг хэмждэг 3 гол харьцаа байдаг.

Үүнд:

- Ажлын цэвэр капитал (АЦК)

Ажлын цэвэр капитал нь эргэлтийн хөрөнгийн эх үүсвэрт ашиглагдаж

буй өөрийн капиталын тэр хэсэг юм. Дараах томъѐогоор тооцоолно.

Ажлын цэвэр капитал нь компанийн хөрвөх чадварын нэг чухал үзүүлэлт

болдог. Мөнгөн дүнгээр илэрхийлэгддэг учир энэ үзүүлэлтийг бусад компанийн

үзүүлэлттэй харьцуулахад, өөрөөр хэлбэл салбарын харьцуулсан шинжилгээнд

ашиглахад төдийлөн тохиромжтой бус. Харин компанийн өнгөрсөн ба өнөө

үеийн хөрвөх чадварын түвшинг харьцуулан шинжлэхэд чухал ач холбогдол

бүхий үзүүлэлт болно. Ажлын цэвэр капиталыг бусад компанийн үзүүлэлттэй

харьцуулахын тулд борлуулалтын хувиар илэрхийлэн тооцож болно. Энэ

үзүүлэлт өндөр байх нь хөрвөх чадвар сайн байгааг илэрхийлнэ. АЦК (+)

байвал төлбөрийн чадвар сайн, (-) байвал төлбөрийн чадвар муу байна гэж

үздэг.



11

- Эргэлтийн харьцаа (ЭХ)

Эргэлтийн харьцаа нь богино хугацаат өр төлбөрөө эргэлтийн хөрөнгөө

ашиглан төлөх чадвар ямар байгааг илэрхийлнэ. Эргэлтийн харьцааг дараах

үзүүлэлтүүдийн дагуу тайлант үеийн эхэнд ба эцсийн байдлаар хийнэ. Үүнд:

Эргэлтийн хөрөнгө нь тухайн үеийн эргэлтийн эх үүсвэрээс ямагт их байх

ѐстой бөгөөд дээрх харьцаа нь 2:1 байвал төлбөрийн чадвар боломжийн

түвшинд байна гэж үздэг боловч энэ нь салбар болон компанийн онцлогоос

шалтгаална. Энэ харьцаа хэт өндөр байвал компаний ашигт ажиллагаанд муу

нөлөөтэй. Харьцаа нэмэгдэх тутам эерэг үнэлэлт өгөх боловч хэт өндөр

байх нь гүйлгээгүй нөөц хуримтлагдсаныг илтгэж болох юм. Учир нь

төлбөрийн чадвар ашигт ажиллагаа 2 урвуу хамааралтай. Харин 1:1 гэсэн

харьцаатай болбол байдал нэлээд хүндрэснийг харуулах ба уг компани бүх

богино хугацаат өр төлбөрөө барагдуулбал өөрийн ажлын капиталгүй болж,

үйл ажиллагаагаа хэвийн явуулах нөхцөлгүй болно гэж үздэг.



12

- Төлбөр түргэн гүйцэтгэх чадварын харьцаа (ТТГЧ )

Төлбөр түргэн гүйцэтгэх чадварын харьцаа нь эргэлтийн харьцаатай төстэй.

Гагцхүү эргэлтийн хөрөнгөөс бараа материалын нөөцийг хассан дүнг эргэлтийн эх

үүсвэртэй харьцуулдагаараа ялгаатай юм. “Төлбөр түргэн гүйцэтгэх” гэсэн

утгаараа хамгийн хөрвөх чадвар сайтай хөрөнгүүдийг авч, хөрвөх чадвар хамгийн

багатай хөрөнгө болох бараа материалын нөөцийг тооцохгүй орхидог. Учир нь

бараа материалын нөөц нь эргэлтийн хөрөнгүүдээс хөрвөх чадвар хамгийн

багатай нь байдаг.

ТБҮЦ – Түргэн борлогдох үнэт цаас

Түргэн хөрвөх хөрөнгө = Мөнгөн хөрөнгө + ТБҮЦ + Авлага

Энэ харьцаа нь төлбөр барагдуулах ойрын боломж ямар түшинд байгааг

илтгэх бөгөөд уг харьцааны нийцтэй түвшин нь 1:1 байх боловч

борлуулалтын нэлээд хэсгийг зээлээр борлуулдаг, авлага ихтэй, эсвэл

үйлдвэрлэлийн циклийн үргэлжлэх хугацаа урт байдаг байгууллагын хувьд

1.5:1 байвал зохистой гэж үзнэ. Учир нь тухайн аж ахуйн нэгжид авлагын

зарим хэсэг нь найдваргүйд тооцогдож болох магадлалтай юм.

Энэ харьцаа нь богино хугацаат өр төлбөрийн хэдэн хувийг барагдуулж

чадах мөнгөтэй байгааг харуулах бөгөөд 20 хувиас доошгүй байвал зохистой

гэж үздэг байна.



13

2. Үйл ажиллагааны шинжилгээ.

Үйл ажиллагааны харьцаанууд нь компанид янз бүрийн хэлбэрээр байршсан

хөрөнгө ба эх үүсвэрүүдийн борлогдох, эсвэл мөнгө болж орж ирэх хурд ба эргэцийг

илэрхийлнэ. Хөрвөх чадварын харьцаанууд компанийг ерөнхийд нь тодорхойлдог

бол үйл ажиллагааны харьцаанууд нь тодорхой дансдуудын хөрвөх чадварыг

илэрхийлдэг гэж үзэж болно. Эргэц гэдэг нь хөрөнгийн нэг хэлбэрээс нөгөөд шилжих

хөдөлгөөнийг илэрхийлсэн ойлголт юм. Эргэлтийн хөрөнгийн эргэцийн үзүүлэлт нь

мөнгө, үнэт цаас, авлага, бараа материал зэрэг эргэлтийн хөрөнгийн бүх

төрлүүдийн ашиглалтыг илэрхийлдэг чухал үзүүлэлт юм. Учир нь эргэц

түргэсэхийн хэрээр гүйлгээний дүн нэмэгдэх тул энэ нь гүйлгээнд хөрөнгийг нэмж

оруулсантай адил нөлөөтэй. Харин эргэц удааширвал оруулсан хөрөнгө түгжигдэх

буюу гүйлгээгүй болж эргэлтээс гарсантай адил утгатай болдог. Эргэцийн бүлэг

үзүүлэлтүүдээс дараах үзүүлэлтүүдийг практикт харьцангуй түгээмэл хэрэглэдэг.

Үүнд:

Бүтээгдэхүүнээ зээлээр борлуулаад авлага үүссэнээс хойш компанид мөнгө

орж ирэх хугацааг нэг цикль гэж үзээд энэхүү цикль нь жилд дунджаар хэдэн удаа

давтагдаж байгааг авлагын цикль гэж нэрлэдэг.

АЦДХ – авлага цуглуулах дундаж хугацаа



14

Авлага цуглуулах дундаж хугацаа нь дансны авлага үүсэж бий болоод

төлөгдөж орж ирэх хүртэлх дундаж хугацааг илэрхийлнэ. Энд анхаарах нэг

зүйл нь дундаж авлага бол борлуулалттай холбогдох цэвэр авлага байснаар

үнэлгээ зөв гардаг. Ер нь авлагын эргэц аль болох хурдан байх тусам

санхүүгийн шинжилгээн дэх эргэлтийн харьцаа буюу төлбөр түргэн гүйцэтгэх

чадварын харьцаа илүү найдвартай байх естой.

ББӨ – Борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг

Энэ үзүүлэлт нь төлбөрийн чадварт тодорхой хэмжээгээр нөлөөлөл үзүүлнэ.

Учир нь бараа биет нөөцийн эргэц түргэсэхийн хэрээр борлуулалт сайн

хийгдэж, мөнгөн орлого нэмэгдэх нөхцлийг бүрдүүлнэ. Бараа материалын

эргэцийг өртгөөр болон орлогоор гэсэн 2 зарчмаар тооцдог.

Түүхий эд материал худалдан аваад бүтээгдэхүүнээ борлуулах хүртэлх

хугацааг нэг цикль гэж үзэх юм бол энэхүү цикль нь жилд дунджаар хэдэн удаа

давтагдаж байгааг харуулдаг. Энд мөн бараа материалын дундаж наслалтыг

тооцож гаргаж болно.



15

Энэ харьцаа нь компани үндсэн хөрөнгөө хэр сайн ашиглаж байгаа буюу 1₮-

ний борлуулалт хийхийн тулд хичнээн ₮-ний үндсэн хөрөнгө ашигласан байна

гэдгийг харуулдаг. Энэ харьцаа их байвал байгууллага хөрөнгөө сайн ашиглаж

байгааг харуулдаг.

Энэ харьцаа нь байгууллага борлуулалтын орлого олохдоо хөрөнгөө хэр үр

ашигтай ашиглаж байгааг харуулдаг бөгөөд компанийн хөрөнгийн үр ашгийг

илэрхийлнэ. Мөн энэ үзүүлэлтийг “фонд өгөөмж” гэж нэрлэдэг.

ҮЦХ - Үйлдвэрлэлийн циклийн хугацаа

СЦХ - Санхүүгийн циклийн хугацаа

Энэ үзүүлэлтийг тодорхойлсоноор харилцагч байгууллагуудтай ямар тооцоо

үүсгэх, нийлүүлэлтийн аль нөхцлөөр хамтран ажиллахаа урьдчилан тодорхойлох

боломжтой болдог.

Өр төлөх дундаж хугацаа нь дансны өрөө дунджаар хэд хоногт төлж барагдуулж

байгааг илэрхийлнэ.



16

Өр буюу хөшүүргийн шинжилгээ

Энэ шинжилгээний зорилго нь байгууллагын үйл ажиллагааны тасралтгүй

байдлыг тодорхойлох явдал юм. Санхүүгийн менежментэд ашгийг нэмэгдүүлэх

зорилгоор активын хөрөнгө болон зардлыг удирдах процесыг хөшүүрэг гэсэн

ойлголтоор илэрхийлдэг. Хөшүүрэг гэсэн ойлголтын эдийн засгийн утга

агууллага нь тухайн үзүүлэлтийн ялимгүй бага өөрчлөлт нь үр дүнгийн

үзүүлэлтэнд бодитой нөлөөлөхүйц тийм хүчин зүйлүүдийг хөшүүрэг гэж

нэрлэдэг. Өөрөөр хэлбэл санхүүгийн хөшүүрэг гэдэг нь урт хугацаатай

санхүүжилтын бүрэлдэхүүнийг өөрчлөх замаар үйлдвэрийн газрын татварын

дараах ашигт нөлөөлөх боломжийг илэрхийлнэ.

Компанийн хувьд өр зээл бол ашиг олохын тулд хэрэглэж байгаа "өөр хүмүүсийн

мөнгө" юм. Зах зээлийн эдийн засгийн нөхцөлд хувь нийлүүлэгчид, арилжааны

банк, томоохон зээлдүүлэгчид, хөрөнгө оруулагчид тухайн компаний санхүүгийн

тогтвортой байдал, төлбөрийн чадварыг онцгой сонирхдог билээ. Компаний

зээлжих чадвар, зээлийн оролцоо, зээлээ төлөх чадвар нь тухайн байгууллагын

бэл бэнчин, хөрөнгийн чадвартай шууд холбоотой.

Компанийн өр зээлийн байдлыг хэмжих хоѐр үндсэн төрлийн хэмжүүр байдаг.

Үүнд:

1. Өр зээлийн түвшин. Энэ нь зээлийн эх үүсвэр ба өөр бусад эх

үүсвэрүүдийн харьцааны хэмжүүр болох ба хамгийн түгээмэл хэрэглэгддэг

нь өрийн харьцаа, өр хувьцаат капиталын харьцаа байдаг.

2. Төлбөрийн чадвар түвшин. Энэ нь зээлийн хугацааны туршид

тогтоосон графикийн дагуу төлбөл зохих төлбөрүүдийг гүйцэтгэх

боломжийн хэмжүүр болно. Зээл авсан бол хүүгийн ба үндсэн төлбөр,

хөрөнгө түрээсэлсэн тохиолдолд ноогдол ашиг зэрэг нь компанийн

тогтмол төлөх төлбөрүүдэд хамаарна. Эдгээр төлбөрийг төлөх



17

чадварыг төлбөрийн чадварын харьцаанууд илэрхийлнэ. Төлбөрийн

чадварын харьцаа бага байх тусам компанийн эрсдлийн түвшин өндөр

байна. Тогтмол төлбөрөө төлөх чадваргүй болсон тохиолдолд компани

санхүүгийн хүндрэлд орно, улмаар дампууралд ч хүрч болох талтай.

Бизнесийн байгууллагын зээлийн оролцоо, зээл төлөх чадварын шинжилгээг

дараах харьцаануудаар тодорхойлно.

- Өөрийн хөрөнгийн эзлэх хувь

Энэ үзүүлэлт нь эзэмшигчийн өмчийн дүн ба байгууллагын нийт хөрөнгийн

харьцаагаар тодорхойлогддог тул бие даалтын коэффициент гэж бас нэрлэдэг.

Бие даалтын коэффициент хангалттай бөгөөд доод хязгаар нь 0.5-0.6-аас

багагүй байвал зохино. Өөрийн хөрөнгийн оролцоо их байх тутам санхүүгийн

хувьд тогтвортой, зээл болон түүний хүүг төлөх төлбөрийн чадвартайг

гэрчлэх бөгөөд зээлдүүлэгчид хөрөнгө оруулагчдын итгэл нэмэгдэж тэдний

хүлээх эрсдэл буурах болно.

- Өрийн харьцаа

Зээлийн оролцооны нэгдүгээр коэффициент буюу өрийн харьцаа. Энэ нь

өөрийн хөрөнгийн эзлэх хувийн жингийн эсрэг коэффициент юм. Өрийн

харьцаа нь нийт эх үүсвэр дотор зээлийн эх үүсвэрийн эзлэх хувь буюу нийт



18

хөрөнгийн дотор зээлийн эх үүсвэрээр санхүүжигдэж байгаа хэсгийн хувь

хэмжээг илэрхийлнэ.

Зээлийн оролцооны хоёрдугаар коэффициент буюу санхүүгийн хараат

байдлын коэффицент. Энэ коэффициент нь гадаад болон өөрийн

капиталын харьцааг илэрхийлнэ. Уг коэффициент нь 1-ээс их биш байвал

зохистой гэж үздэг.

Зээлийн оролцооны гуравдугаар коэффициент. Компаниуд авсан зээлээ

нийтэд худалдаалсан хувьцааны орлогоос санхүүжилтийн гадаад эх үүсвэрээ

бүрдүүлдэг. Энэ хоѐр эх сурвалжийг өр ба бэл хөрөнгө (капитал) гэж нэрлэх

бөгөөд тэдгээрийн харьцааг зээлийн оролцооны гуравдугаар коэффициент

гэнэ. Гадаад санхүүжилтийн аль нь ч компаний хувьд тодорхой хариуцлага

хүлээлгэдэг. Өөрөөр хэлбэл, зээл авсан бол зээлийн хүү, үндсэн өрийг заасан

хугацаанд нь хатуу төлөх ѐстой. Хувьцаа гаргаж хөрөнгийн эх үүсвэрээ

бүрдүүлсэн бол хувьцаа эзэмшигчиддээ ноогдол ашиг олгох ѐстой. Иймээс

зээлийн оролцооны гуравдугаар коэффициентийг шинжлэн хөрөнгө

оруулалтын санхүүжилтийн асуудлыг шийдвэрлэхэд ашиглах нь чухал юм.

Зээлийн оролцоо өндөртэй компанийн санхүүгийн тогтвортой байдал

төдийлэн сайн байдаггүй. Өөрөөр хэлбэл хэт их өр зээлтэй бол бизнесийн үйл

ажиллагаанд муу нөлөөтэй. Гэхдээ асуудлын гол нь огт зээлгүй байхад бус

харин өр зээлийг зөв удирдан хамгийн үр ашигтай ашигахад оршино.



19

- Хүү төлөх чадварын харьцаа

Энэ үзүүлэлт нь тухайн компаний хүү, татвар төлөхийн өмнөх ашиг нь

зээлийн хүүнээс хэд дахин их байгааг харуулна. Хэд хэдэн жилийн динамикаар

авч үзэхэд энэ үзүүлэлт байнга буурч байвал зээлийн оролцоо өндөртэй

компаний хувьд дампуурахын шинж гэж тодорхойлдог.

- Тогтмол төлбөр төлөх чадварын харьцаа (ТТТЧ)

ЗҮТ – зээлийн үндсэн төлбөр

ОЭХНА – онцгой эрхт хувьцааны ноогдол ашиг

Т – татварын хувь

Энэ харьцаа нь компанийн зээлийн хүүгийн үндсэн төлбөр, түрээсийн

төлбөр, онцгой эрхтэй хувьцааны ноогдол ашиг гэх мэт тогтмол

төлбөрүүдийг төлөх чадварыг харуулна. Энэ харьцаа өндөр бах тусам

төлбөрийн чадвар сайн байна гэж үзнэ. Энэ харьцаа бага гарсан тохиолдолд

хувьцаа эзэмшигчид ба зээлдэгчдэд ихээхэн эрсдэлтэй байгааг харуулна.

Өөрөөр хэлбэл компани төлбөрөө төлж чадахгүй дампуурахад ойр байгааг

харуулна. Энд зээлийн үндсэн төлбөр ба онцгой эрхт хувьцааны ноогдол ашиг

нь татварын дараах ашгаас төлөгддөг учраас [1\(1-Т)] үржүүлэгчээр үржүүлж



20

татварын өмнөх байдалд оруулна. Учир нь хүүгийн төлбөр ба түрээсийн

төлбөр нь татварын өмнөх ашгаас тооцогддог.

- Өр ба хувьцаат капиталын харьцаа

Энэ харьцаа нь урт хугацаат өр болон компаний өөрийн эх үүсвэрийн

хоорондоо ямар харьцаатай байгааг харуулдаг.

Ашигт ажиллагааны шинжилгээ

Ашигт ажиллагааг олон талаас нь шинжилж үздэг. Тухайлбал, ашиг орлогын

борлуулалт, нийт хөрөнгө, хувь нийлүүлсэн хөрөнгө, хувьцааны үнэд харьцуулан

ашигт ажиллагааны түвшинг тодорхойлно. Аливаа бизнесийн байгуулагын гол

зорилго нь зөвхөн ашгаа абсолют дүнгээр нэмэгдүүлэх бус харин хөрөнгийн нэгж

тутмаас олох ашгийг нэмэгдүүлэхэд оршино. Ашигт ажиллагааны үнэлгээ нь

эдийн засгийн үр ашгийн нэгдсэн үзүүлэлт бөгөөд оруулсан хөрөнгө, капиталын

нэгж тутмаас олсон ашгийн хэмжээг мөнгөөр илэрхийлдэг чухал үзүүлэлт юм.

Ийм учраас “хөрөнгө ашиглалтын үр өгөөжийг боломжит дээд түвшинд хүргэх”

гэсэн ойлголт нь үр ашгийн нэгдсэн зарчим юм.

Хувиар илэрхийлсэн орлогын тайлан.

Ашигт ажиллагааны шинжилгээнд түгээмэл хэрэглэдэг нэг хэлбэр нь орлогын

тайлангийн үзүүлэлтүүдийг борлуулалтад эзлэх хувиар нь илэрхийлэн тооцож,

хувиар илэрхийлэгдсэн орлогын тайлангийн өнгөрсөн ба өнөөгийн

үзүүлэлтүүдийг хооронд нь харьцуулахад маш тохиромжтой байдаг. Энэ

орлогын тайлангаас компанийн ашигт ажиллагааны 3 гол харьцааг гаргаж

болно.



21

Энэ нь борлуулалтын нэгж тутамд хэдэн мөнгөний ашиг олж байгааг

харуулахын зэрэгцээ борлуулалтын хэдэн хувьтай тэнцүү ашиг олж байгааг

харуулдаг. Ахиуц нийт ашиг ББӨ-ийг төлөөд болуулалтаас үлдэж буй

орлогын хэмжээг харуулна. Ахиуц нийт ашиг нь өндөр байвал ББӨ бага, ахиуц

нийт ашиг нь бага байвал ББӨ өндөр байгааг илтгэдэг.

Ахиуц үйл ажиллагааны ашиг нь үйл ажиллагааны зардлуудыг төлсний

дараагаар үлдэж буй борлуулалтын орлогын хэсгийг харуулна.

Ахиуц цэвэр ашиг нь татвар болон бусад бүх зэрдлуудаа төлөөд үлдсэн

борлуулалтын орлогын хэсгийг илэрхийлнэ.

Ашгийн нормын тооцооллыг олон хувилбараар хийх нь үйл ажиллагааны

зардал, зээлийн хүү, татварын зардал зэрэг хүчин зүйлүүд ашгийн нормын зохих

шатлалд хэрхэн нөлөөлж буйг тодорхойлогч ач холбогдолтой.



22

Хөрөнгө оруулалтын өгөөж (ROA) нь тухайн тайлант хугацаанд

хөрөнгийн нэгж тутамд хэдий хэмжээний ашиг олж буйг харуулна. Хөрөнгийн

ашигт ажиллагааны түвшинг ихэвчлэн хувиар тооцоолж ашигладаг. Хөрөнгө

оруулалтын өгөөжийг мөн нийт хөрөнгийн өгөөж гэж нэрлэдэг. Хөрөнгө

оруулалтын өгөөж өсвөл ашигт ажиллагаа мөн өснө.

Хувьцаат капиталын өгөөж (ROE) нь хувьцаа эзэмшигчдийн хөрөнгийн 1

төгрөг тутамд ноогдож буй ашгийн хэмжээг илэрхийлнэ. Өөрөөр хэлбэл

хувьцаат капиталын өгөөжийн харьцаа юм.

Нэгж хувьцаанд ноогдох ашиг (EPS) нь эргэлтэнд байгаа нэгж хувьцаанд

ноогдож буй цэвэр ашгийн хэмжээ юм. Компанийн ашигт ажиллагааны хамгийн

чухал үзүүлэлтүүдийн нэг болдог.

Үнэ ашгийн харьцаа (P\E) нь зах зээлийн компанийн 1 төгрөгийн ашгийн

төлөө төлөхөд бэлэн байгаа мөнгөний хэмжээг илэрхийлнэ. Мөн зах зээлийн

компанийн хэтийн төлөвийг үнэлж байгаа үнэлгээний хэмжүүр болдог. Үнэ



23

ашгийн харьцаа өндөр байх тусам компани зах зээлд нэр хүндтэй, хөрөнгө

оруулагчид хөрөнгө оруулалтанд итгэх итгэл өндөр байгаагийн илрэл болно.


Зөвхөн ганц харьцаа компанийн санхүүгийн байдалд үнэлэлт дүгнэлт өгөх

хангалттай мэдээлэл өгч чадахгүй бөгөөд харин дээрх бүлэг харьцаануудыг

нэгтгэн шинжилбэл компанийн талаарх бодит үнэлгээнд хүрэх боломжтой.

Нэгдсэн шинжилгээг хийдээ:

1. Шинжилгээний Du Pont загвар

2. Нэгдсэн чиг хандлагын шинжилгээг ашиглана.

Шинжилгээний Du Pont загвар

Анх Америкийн "Du Pont" компанийн менежерүүд хөрөнгө оруулалтын өгөөж

(ROI), нийт хөрөнгийн эргэц (НХЭ), цэвэр ахиуц ашиг (ЦАА) ба хөшүүргийн

хоорондын уялдаа холбоог илэрхийлсэн нэгдсэн шинжилгээний аргыг

боловсруулан гаргасан нь тэр дороо нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдөж

санхүүгийн шинжилгээнд өргөнөөр хэрэглэгдэх болсон бөгөөд уг компанийн

нэрээр "Du Pont загвар" хэмээн нэрлэгдэх болжээ. Энэ загвар нь санхүүгийн

тайлангийн үзүүлэлтүүдийн хоорондын уялдаа, холбоо, хамаарлыг нэгтгэн

үзүүлдэгээрээ онцлогтой. Компаниуд энэ загварыг өөрийн онцлогт

тохируулан боловсруулж хэрэглэдэг.

Үүнийг (Du pont) томъѐо гэнэ.



24

Үүнийг (Du pont) томъѐо гэнэ.

Хөрөнгө оруулалтын өгөөжөөс хувьцаат капиталын өгөөжийг тооцоход

ашиглаж буй нийт хөрөнгө\хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн харьцаа буюу хувьцаат

капиталын үржүүлэгч нь өр зээлийн түвшин хувьцаат капиталын хоорондын

харьцааг харуулна.

Du Pont загвар нь хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн өгөөжийг ашигт ажиллагаа,

хөрөнгийн ашиглалтын өгөөж, өр зээлийн түвшингээр задлан шинжлэх

боломжийг олгодгоороо давуу талтай. Du Pont загварыг ашигласнаар хувь

нийлүүлсэн хөрөнгийн өгөөжийг ашигт ажиллагааны түвшин, хөрөнгийн

өгөөж, хувьцаат капиталын өгөөж гэсэн 3 гол хэмжүүрээр салган шинжлэх

боломжтой болдог.



25

Санхүүгийн хүндрэл, дампуурлаас урьдчилан

сэргийлэх прогнозын шинжилгээ

Орчин үеийн эдийн засгийн ухаанд санхүүгийн үзүүлэлтүүдийг прогнозлох олон

төрлийн аргууд байдаг. Эдгээрээс сонгож компанийн санхүүгийн байдлыг

боломжит дампуурлын түвшин хэр зэрэг байгаа талаас нь урьдчилан шинжлэх

“Боломжит дампуурлын түвшинг шинжлэх коэффициентийн арга” -ыг авч

үзье.

Бизнесийн байгууллагын хувьд дампуурах аюулын түвшин ямар байгааг

шинжилдэг хоѐр хүчин зүйлийн болон таван хүчин зүйлийн (Э.Альтманы

индексийн арга) гэсэн коэффициентын арга байдаг.

Хоёр хүчин зүйлийн загвар.

Z= - 0.3877+(- 1.0736)×Эргэлтийн харьцаа+0.579ЧЗээлийн оролцооны 1коэф.

Z>0 бол дампуурах аюулын магадлал өндөр

Z<0 бол дампуурах аюулын магадлал бага гэж үнэлдэг байна.

Дампуурлын аюул байгаа эсэхийг үнэлэх хоѐр хүчин зүйлийн загварын арга ямар

ч компаниудын хувьд хялбар байдгаараа давуу талтай.

Э.Альтманы индекс

Энэ аргыг 1968 онд барууны нэрт эдийн засагч Эдвард Альтман анхлан

томъѐолжээ. Энэхүү индекс нь “multiple diseriminant analysis MDA” арга дээр

тулгуурладаг бөгөөд бизнесийн байгууллагыг дампуурах магадлалтай,

магадлалгүй гэж ойролцоолон тодорхойлон урьдчилан таамаглах боломж

олгоно. Тэрээр боломжит дампуурлыг урьдчилан таамаглах 22 коэффициент

тооцоолж судалгаа хийгээд прогнозод нэлээд чухал болох 5 коэффициент

сонгож авчээ. Ингээд эдгээр үзүүлэлтүүдээр олон хүчин зүйлийн регрессийн

тэгшитгэл зохиосныг хожим Эдвард Альтманы дампуурлыг оношлох Z индекс

гэж нэрлэн шинжилгээ судалгаанд өргөн ашиглах болсон



26

Z=3.3 * К1 + 1.0 * К2 + 0.6*К3+1.4*К4+1.2*К5

К1,К2,К3,К4,К5-гэсэн алгоритмуудыг дараах байдлаар тооцоолно.

Энэ Z индекс нь:

- Z<1.8 бол дампуурах магадлал өндөр

- 1.8<Z<2.7 бол дампуурах магадлал дунд

- 2.7<Z<2.99 бол дампуурах магадлал бага

- Z>2.99 бол дампуурах аюул байхгүй, компанийн санхүүгийн байдал

тогтвортой сайн гэсэн үнэлгээ өгч урьдчилан таамаглал дэвшүүлнэ.



27

Компаний эрхэм зорилго: - Эрүүл ахуйн шаардлага хангасан хүнсний

бүтээгдэхүүнээр хэрэглэгчдийг хангах

Компаний уриа: - Эрүүл хүнс – Таны сонголт

Үйлдвэрлэл, худалдааны “ТАЛХ ЧИХЭР” ХК нь 1984 онд ашиглалтанд орж

талх гоймон, нарийн боов, чихэр жигнэмэгийн үйлдвэрлэлээр 20 гаруй жил үйл

ажиллагаа явуулж байгаа Монгол Улсын хүнсний Манлай үйлдвэр юм.

“ТАЛХ ЧИХЭР” ХК нь Монгол улсын засгийн газрын өмч хувьчилалын комиссын

1991 оны 11-р сарын 2-ны өдрийн 16-р тоот тогтоолоор Төрийн мэдлийн

30%-ийн өмчлөл бүхий хувьцаат компани болсон. 1999 оны 11 сарын 11-ний

өдрийн Монгол улсын төрийн өмчийн хорооны 1238 тоот тогтоолоор төрийн

өмчийн 30%-ийг 100% хувийн эзэмшилд шилжисэнээр хувийн өмчит компани

болон үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаагаа үргэлжлүүлэн явуулж байна Одоо тус

компани нь 500-аад ажиллагсадтай, нийт ажиллагсадын 90% нь мэргэжлийн

сургууль төгссөн, ИТА-ын 60% нь ОХУ-д их дээд сургууль төгссөн болон

мэргэжил дээшлүүлсэн бусад инженер техникийн ажилчид нь өөрийн орны их

дээд сургуулийг техникийн болон технологи санхүү эдийн засгийн чиглэлээр

төгссөн өндөр мэргэжлийн ажилчидтай.

Хүнсний үйлдвэрийн чиглэлээр үйл ажиллагаагаа явуулдаг тул

микробиологийн болон химийн үндсэн 2 лабораторид мэргэшсэн инженерүүд

ажиллаж, үйлдвэрт орж буй түүхий эд болон бэлэн бүтээгдэхүүнийг тогтмол

шинжилдэг. Түүнчлэн компаний үйлдвэрүүдийн хэвийн жигд ажиллагааг хангах

зорилгоор төрөл бүрийн металл зорох, өнгөлөх төхөөрөмж бүхий механик

засварын цех, 4000 тонн түүхий эд материал хадгалах багтаамж бүхий



28

төвлөрсөн агуулах, 480 тонн гурил савгүйгээр хадгалах түгээх зориулалт

бүхий силос, 140 хүнийг зэрэг хооллох ажилчидын цайны газар, ажилчдын

ажлын хувцас угаах газар, оѐдол, душ, ажилчидын хувцас солих өрөө, туслах

аж ахуй тогтмол ажиллаж байна.

“ТАЛХ ЧИХЭР” ХК нь 10 гаруй нэр төрлийн талх, 20 гаруй нэр төрлийн

нарийн боов, төрөл бүрийн бялуу, 10 гаруй нэр төрлийн сахарын болон хатуу

төрлийн жигнэмэгүүд, 2 төрлийн зөөлөн чихэр, мармелад, 10 гаруй нэр

төрлийн зөөлөн чихрийн цуглуулга тус тус үйлдвэрлэдэг.

Үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнийг зориулалтын тээврээр хүргэх асуудлыг

компани хийдэг бөгөөд өөрийн автогражийн парк шинэчлэлийн ажлыг

төлөвлөсөний дагуу 2003 онд хийж БНСУ-аас хүнсний бүтээгдэхүүн тээвэрлэх

зориулалтын хөргүүртэй болон хөргүүргүй жижиг оврын автомашин оруулж

одоо том жижиг 60 гаруй машин бүхий автограж ажиллаж байна.

Тус компаний үйлдвэрлэж байгаа бүтээгдэхүүнээс 38 бүтээгдэхүүн улсын

Стандарт хэмжил зүйн газраас олгодог чанарын тохиролын тэмдэг, 50

бүтээгдэхүүнд Монгол улсын оюуны өмчийн газраас патентийн эрх авсан.

“ТАЛХ ЧИХЭР” ХК нь 20 жил хүнсний үйлдвэрлэл эрхэлж тогтвортой үйл

ажиллагаа явуулж эрүүл ахуйн шаардлага хангасан экологийн цэвэр

бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг тул олон арван бүтээгдэхүүн оны шилдэг

бүтээгдэхүүн, хэрэглэгчдийн баталгаат бүтээгдэхүүнээр удаа дараа шалгарч

1997 онд Монгол улсын хэрэглэгчдийн эрх ашгийг хамгаалах нийгэмлэгээс

“Хэрэглэгчдийн найдвартай түнш” №1 гэрчилгээт анхдагч байгууллагаар

шалгарсан.

Тус компани техник технологийн шинэчлэлийг шат дараалан хийж 2004 онд

2 тэрбум гаруй төгрөгийн 2006 онд 5 гаруй тэрбум төгрөгийн хөрөнгө

оруулалт хийгээд байна.



29

Санхүүгийн тайлангийн харьцааны шинжилгээ

1. Төлбөрийн чадварын шинжилгээ

Ажлын цэвэр капитал

Ажлын цэвэр хөрөнгө=Эргэлтийн хөрөнгө-Богино хугацаат өр төлбөр

Он Эргэлтийн хөрөнгө Эргэлтийн эх үүсвэр АЦК

2007 4213382,9 5465236,9 - 1251854

2008 5578341,6 6087518,7 - 509177,1

Ажлын цэвэр капитал нь тэгээс их эерэг утгатай байх нь тухайн компаний

хувьд үйл ажиллагаа хэвийн явагдаж байна гэж үздэг. Гэтэл энэхүү компаний

хувьд ажлын цэвэр капитал нь 2007 болон 2008 онуудад сөрөг утгатай гарсан

нь хөрөнгийн хөрвөх чадвар муу байгааг илтгэж байна. Хэдий тийм боловч

АЦК нь 2007 оны үзүүлэлтээс 2008 онд 742676,9 ₮-өөр буюу 59,3%-иар буурсан

нь харагдаж байна.



30

Эргэлтийн харьцаа

Эргэлтийн харьцаа=Эргэлтийн хөрөнгө/Богино хугацаат өр төлбөр

Он Эргэлтийн хөрөнгө Эргэлтийн эх үүсвэр ЭХ

2007 4213382,9 5465236,9 0,77

2008 5578341,6 6087518,7 0,92

0.65

0.7

0.75

0.8

0.85

0.9

0.95

2007 2008

0.77

0.92

Эргэлтийн харьцаа

Дээрх харьцаа нь 2:1 байвал төлбөрийн чадвар боломжийн түвшинд байна

гэж үздэг байгаа. Уг компаний хувьд суурь онд 0,77 тайлант онд 0,92 гэж

гарсан нь байдал нэлээд хүндхэн байгааг харуулах бөгөөд уг компани бүх



31

богино хугацаат өр төлбөрөө барагдуулбал өөрийн ажлын капиталгүй болж,

үйл ажиллагаагаа хэвийн явуулах нөхцөлгүй болж байгаа гэж үзэж болно.

Төлбөр түргэн гүйцэтгэх чадварын харьцаа (ТТГЧХ )

ТТГЧХ=(эргэлтийн хөрөнгө-бараа материал) /Эргэлтийн эх үүсвэр

Он Эргэлтийн

хөрөнгө

Бараа

материал

Эргэлтийн

эх үүсвэр

ТТГЧХ

2007 4213382,9 1586371,2 5465236,9 0,48

2008 5578341,6 906086,3 6087518,7 0,77

0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

0.7

0.8

2007 2008

0.48

0.77

ТТГЧХ



32

ТТГЧ-ын харьцаа нь 1-ээс их байх нь илүү тохиромжтой гэж үздэг байгаа.

Гэтэл уг компаний хувьд 2007 онд 0,48 2008 онд 0,77 гэж гарсан нь мөн

санхүүгийн байдал нэлээд хүндэрсэн буюу төлбөрийн чадвар нэлээд муудсаныг

илтгэж байна.

Үнэмлэхүй хөрвөх хөрөнгийн харьцаа (ҮХХХ)

ҮХХХ=(мөнгөн хөрөнгө+ТБҮЦ)/Эргэлтийн эх үүсвэр

Он Мөнгөн хөрөнгө ТБҮЦ Эргэлтийн

эх үүсвэр

ҮХХХ

2007 101865,6 40000 5465236,9 2,595%

2008 159624,1 40000 6087518,7 3,279%



33

Энэ харьцаа нь богино хугацаат өр төлбөрийн хэдэн хувийг барагдуулж

чадах мөнгөтэй байгааг харуулдаг бөгөөд 20%-иас доошгүй байвал зохистой

гэж үздэг. Гэтэл энэ компаний хувьд 2007 онд 2,595% , 2008 онд 3,279%-тай

байгаа нь төлбөрийн чадвар маш хангалтгүй бөгөөд богино хугацаат өр

төлбөрөө мөнгөн хөрөнгөөрөө барагдуулах боломж нь маш муу байна гэж

үзэж байна.

Үйл ажиллагааны шинжилгээ



34

Үзүүлэлт

2007 2008

Удаа Өдөр Удаа Өдөр

Авлагын эргэц 7,02 51,28 3.72 96,77

Бараа материалын эргэц 2,69 133,82 14,55 24,74

Үндсэн хөрөнгийн эргэц 3,98 90,45 2,92 123,28

Нийт хөрөнгийн эргэц 1,64 - 1,44 -



35

0

20

40

60

80

100

120

140

Авлага цуглуулах дундаж хугацаа

Бараа материалын дундаж наслалт

Үндсэн хөрөнгийн эргэц өдөр

2007 51.28 133.82 90.45

2008 96.77 24.74 123.28


Үйл ажиллагааны харьцаанууд нь компанид янз бүрийн хэлбэрээр байршсан

хөрөнгө ба эх үүсвэрүүдийн борлогдох, эсвэл мөнгө болж орж ирэх хурд ба

эргэцийг илэрхийлдэг. Энэ графикийн үүзлэлтээс харахад авлагын эргэц болон

авлага цуглуулах дундаж хугацаа тайлант оны үзүүлэлт суурь оны

үзүүлэлтээс өссөн байгаа нь тухайн компанийн үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаа

саатахгүй явагдах нөхцлийг бүрдүүлж байна. Ер нь авлагын эргэц аль болох

хурдан байх тусам санхүүгийн шинжилгээн дэх эргэлтийн харьцаа буюу



36

төлбөр түргэн гүйцэтгэх чадварын харьцаа илүү найдвартай байдаг Мөн

тайлант оны бараа материалын дундаж наслалт болон эргэц суурь оны өссөн

дүнтэй гарч байгаа нь бараа материалын нөөцийн хөрвөх чадварыг сайжруулж

чадсаныг харуулж байна. Хэдий чинээ бараа материалыг хөрвүүлэх тусам төдий

чинээ борлуулалт болон компанид орж ирэх бэлэн мөнгөний урсгалын ихэсгэнэ гэсэн

үг юм. Харин үндсэн хөрөнгийн эргэл 1₮-ний борлуулалт хийхийн тулд хичнээн ₮-

ний үндсэн хөрөнгө ашигласан байна гэдгийг харуулдаг. Энэ харьцаа их байвал

байгууллага хөрөнгөө сайн ашиглаж байгааг харуулдаг. Тиймээс тайлант

үзүүлэлт суурь оны үзүүлэлтээс 0.2 хэмжээгээр буурсан байна.

Өр буюу хөшүүргийн шинжилгээ



37

Өөрийн хөрөнгийн эзлэх хувийн доод хязгаар нь 0.5-0.6-аас багагүй байвал

зохино. 2007 онд өөрийн хөрөнгийн оролцоо 0,037 байгаа нь санхүүгийн хувьд

тогтворгүй байдлыг илэрхийлж байна. Харин 2008 онд өөрийн хөрөнгийн

оролцоо нь 0,113 болж өссөн нь сайн талтай боловч энэ нь санхүүгийн хувьд

бүрэн тогтвортой байдлыг илэрхийлж чадахгүй юм. Энэхүү үзүүлэлт нь энэ

мэтчилэн муу байснаар зээл болон түүний хүүг төлөх төлбөрийн чадвар

багатайг илтгэх бөгөөд санхүүгийн байгууллага, хөрөнгө оруулагчдын итгэл

багасдаг байна.

Өрийн харьцаа



38

Эндээс үзэхэд нийт хөрөнгөнд эзлэх зээлийн хувь хэмжээ нь суурь онд 96%-

тай байсан бол тайлант оны үйл ажиллагааны үр дүнд нийт хөрөнгөнд эзлэх

зээлийн хувь хэмжээг 88% болгон бууруулсан нь бие даах чадвар сайжирч

байгаа сайн талтай юм. Өөрөөр хэлбэл суурь онд нийт хөрөнгийн 96%-ийг өр

төлбөрөөр санхүүжүүлж байсан бол тайлант онд нийт хөрөнгийн 88%-ийг өр

төлбөрөөр санхүүжүүлсэн байна.

Зээлийн оролцооны хоёрдугаар коэффициент буюу санхүүгийн хараат

байдлын коэффицент.

0

5

10

15

20

25

30

2007 2008

26.05

7.86

Санхүүгийн хараат байдлын коэффициент



39

Энэхүү коэффициент нь гадаад болон өөрийн хөрөнгийн харьцааг

илэрхийлнэ. Уг коэффициент нь 1-ээс их биш байвал зохистой гэж үздэг

байна. Гэтэл 2007 онд 26.05, 2008 онд 7,86 гэсэх харьцаатай байгаа нь

санхүүгийн хувьд гадны капиталаас их хамааралтай үйл ажиллагаагаа явуулж

байгааг илтгэж байна.

Зээлийн оролцооны гуравдугаар коэффициент



40

Компаниуд авсан зээл нийтэд худалдаалсан хувьцааны орлогоос санхүүжилтийн

гадаад эх үүсвэрээ бүрдүүлдэг бөгөөд үүнийг өрийн харьцааны 3-р коэффициент

гэдэг. Гадаад санхүүжилтийн компаний хувьд тодорхой хариуцлага хүлээлгэдэг.

Хүү төлөх чадварын харьцаа

Өр ба хувьцаат капиталын харьцаа

0

2

4

6

8

10

12

2007 2008

11.64

3.08

Өр ба хувьцаат капиталын харьцаа

Өр ба хувьцаат капиталын харьцаа нь урт хугацаат өр болон компаний өөрийн эх

үүсвэрийн хоорондоо ямар харьцаатай байгааг харуулдаг. Өр ба хувьцаат капиталын

харьцаа нь суурь онд 11,64 байсан бол тайлант онд 3,08 болж буурсан нь уг компани

урт хугацаат өр төлбөрөөсөө тодорхой хэмжээгээр барагдуулсан нь харагдаж байна.



41


Нийт ахиуц ашиг

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

2007 2008

74%

17%



Эндээс үзэхэд суурь онд борлуулалтын нэгж тутмаас 74%-ийн ашиг олж

байсан боловч тайлант оны ББӨ нь 208%-иар өссөн нь тайлант оны нийт

ахиуц ашгийг 17% хүртэл бууруулсан байна.



42

Үйл ажиллагааны ахиуц ашиг

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

2007 2008

71%

6%

Ахиуц үйл ажиллагааны ашиг

Ахиуц үйл ажиллагааны ашиг

Үйл ажиллагааны ашгийн хэмжээ суурь онтой харьцуулахад буурсан дүнтэй

гарсан байна. Үйл ажиллагааны ашгийн хэмжээ буурсан нь уг комданий үйл

ажиллагааны түвшин буурсан гэсэн үг юм.



43

Ахиуц цэвэр ашиг

Ахиуц цэвэр ашгийн хэмжээ суурь онтой харьцуулахад буурсан дүнтэй гарсан

байна. Ахиуц цэвэр ашиг нь зардалтай шууд хамааралтай байдаг учраас

тайлант оны үйл ажиллагааны зардал нь суурь оны үйл ажиллагааны

зардалаас 243.08%-иар өссөн нь тайлант оны ахиуц цэвэр ашгийг бага

хувьтай гарахад нөлөөлсөн.



44

Хөрөнгийн өгөөж

0

0.2

0.4

0.6

0.8

1

1.2

2007 2008

1.15

0.08

ROA

Хувьцаат капиталын өгөөж (ROE)

0

5

10

15

20

25

30

35

2007 2008

31.01

0.7

ROE



45

Нэгж хувьцаанд ноогдох ашиг (EPS)

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

2007 2008

11485.74

873.19

EPS

Нийт хөрөнгийн өгөөж суурь оныхоос

тайлант онд илт буурсан дүнтэй гарсан бол хөрөнгө оруулалтын өгөөж

сүүлийн жилд мөн л буурсан дүнтэй гарсан байна. Өгөөжүүд буурсан дүнтэй

гарч байгаа нь суурь оны нийт ашигт ажиллагааны түвшин мэдэгдэхүйц

буурч, хөрөнгийн эргэлтийн харьцаа 1,64 байснаа 1,44 болж хөрөнгийн

ашиглалт буурсаныг илтгэж байна. Нэгж хувьцаанд ноогдох тайлант үеийн

ашиг 11,484-8,7319 болж буурсан нь хувьцаа эзэмшигчидэд маш муу юм.

Du Pont шинжилгээ Du Pont загвар санхүүгийн тайлангийн үзүүлэлтүүдийн

хоорондын уялдаа холбоо хамаарлыг нэгтгэн үзүүлдэгээрээ онцлогтой юм. Мөн

хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн өгөөжийг ашигт ажиллагаа, хөрөнгийн ашиглалтын

өгөөж, өр зээлийн түвшингээр задлан шинжлэх боломжийг олгож байдаг.

Тайлант оны ашигт ажиллагааны түвшиний бууралт нь ББӨ болон үйл

ажиллагааны зардал зэргээс хамааран буурч байгаа нь хувьцаа эзэмшигчийн

өмчийн өгөөж буюу ROE-гийн бууралтанд нөлөөлсөн байна. Мөн хөрөнгийн

эргэлтийн харьцаа 1.64-1.44 болсон нь хөрөнгийн ашиглалт муудсаныг илтгэж

байна. Мөн өрийн харьцаа 96%-аас 88% болж буурсан нь хувьцаат капиталын

үржүүлэгчийг бууруулж байгаа нь ROE-н бууралтанд нөлөөлж байна.



46

Борлуулалт

16725212,6

ББӨ

4269406,6

Үйл ажиллагааны

зардал 498439


бус орлого 1275,4


бус зардал 200649,5

Эргэлтийн хөрөнгө

4213382,9

Цэвэр үндсэн хөрөнгө

6043642

Эргэлтийн пассив

5465236,9

УХӨТ 4412661,4

ТДЦА

11757992,9


16725212,6

Нийт хөрөнгө

10257024,84


16725212,6

Нийт хувьцаат капитал 379128,5

Нийт өр төлбөр

9877898,3

Ахиуц цэвэр

ашиг

0,70

Нийт хөрөнгийн

эргэц 1,64(удаа)

Нийт эх үүсвэр

10257026,8

Нийт хувьцаат капитал 379128,5

Хувьцаат капиталын үржүүлэгч

27,05

Хөрөнгө оруулалтын

өгөөж

1.15

Хувьцаат капиталын

өгөөж 31.01

÷

÷

÷

Du Pont шинжилгээ (2007он)

2007 он



47


15883790,5

ББӨ

13185714,1


зардал 1710047,7


бус орлого 14554,5


бус зардал 8435,5

Эргэлтийн хөрөнгө

5578341,6

Цэвэр үндсэн хөрөнгө

5706007,9

Эргэлтийн пассив

6087518,7

УХӨТ

3923813

ТДЦА

893889,3


15883790,5

Нийт хөрөнгө

11284349,5


15883790,5

Нийт хувьцаат капитал

1273017,8

Нийт өр төлбөр

10011331,7

Ахиуц цэвэр

ашиг

0,056

Нийт хөрөнгийн

эргэц 1,41 (удаа)

Нийт эх үүсвэр

11284349,5

Нийт хувьцаат капитал

1273017,8

Хувьцаат капиталын үржүүлэгч

8,86

Хөрөнгө оруулалтын

өгөөж

0,08

Хувьцаат капиталын

өгөөж 0,70

÷

÷

÷

Du Pont шинжилгээ (2008он)

2007 он

ТӨА

994147,7

Татвар

100258,3



48


“Талх чихэр” хк-ний тооцож гаргасан харьцаанууд салбарын дундаж үзүүлэлтийг

дараах үзүүлэлтэд нэгтгэж үзүүллээ.

Харьцааны шинжилгээ 2007 2008

Цаг

хугацааны

арга

Дүгнэлт

Хөрвөх чадварын шинжилгээ

Ажлын цэвэр капитал -1251854 -509177,1 Муу Муу

Эргэлтийн харьцаа 0,77 0,92 Сайн Сайн

Төлбөрийн чадварын харьцаа 0,48 0.77 Сайн Сайн

Үнэмлэхүй хөрвөх хөрөнгийн харьцаа 2,595% 3,279% Сайн Сайн


Бараа материалын эргэлт 2,69 14,55 Сайн Сайн

Бараа материалын дундаж

наслалт 133,82 24,74

Муу Муу

Авлага цуглуулах дундаж хугацаа 51,28 96,77 Сайн Сайн

Авлагын эргэц 7,02 3,72 Муу Муу

Үндсэн хөрөнгийн эргэц 3,98 2,92 Муу Муу

Нийт хөрөнгийн эргэц 1,64 1,44 Муу Муу

Өрийн шинжилгээ

Өрийн харьцаа 0,96 0.88 Муу Муу

Санхүүгийн хараат байдлын коэф 26,05 7,86 Муу Муу

Өрийн харьцааны 3-р коэф 4,31 3,83 Муу Муу

Өр ба хувьцаат капиталын

харьцаа 11,64 3,08

Муу Муу


Ахиуц нийт ашиг 0,74 0,17 Муу Муу

Үйл ажиллагааны ахиуц ашиг 0,71 0.06 Муу Муу

Ахиуц цэвэр ашиг 0.7 0.05 Муу Муу

Хөрөнгө оруулалтын өгөөж 1.15 0,08 Муу Муу

Хувьцаат капиталын өгөөж 31,01 0,7 Муу Муу

Нэгж хувьцаанд ноогдох цэвэр

ашиг 11,484 8,7319

Муу Муу



49


Санхүүгийн үзүүлэлтүүд

Тайлан тэнцэл Хэвтээ Босоо

2007

2008 өөрчлөлт хувиар 2007 он

хувиар

2008 он

хувиар

À.ÍÈÉÒ ÕªÐªÍÃª 10257024,84 11284349,49 1027324,65 10,015% 100% 100%

1.ÝÐÃÝËÒÈÉÍ ÕªÐªÍÃª 4213382,9 5578341,6 1364958,7 32,39% 41,07% 49,43%

Ìºíãºí õºðºíãº 101865,6 159624,1 57758,6 57,7% 0,99% 1,41%

Богино хугацаат хөрөнгө

оруулалт

40000 40000 0 0 0,38% 0,35%

авлага

2390041,4 4366353,5 1976312,1 82,68% 23,3% 38,69%

Óðüä÷èëàí òºëºãäñºí

çàðäàë

95104,6 106277,7 11173,1 11,74 0,92 0,94

Бараа материалын нөөц 1586371,2 906086,3 (680284,9) (42,88) 15,46 8.02

2.ÝÐÃÝËÒÈÉÍ ÁÓÑ ÕªÐªÍÃª 6043642 5706007,9 (337634,1) (5,58) 58,92 50,56

à.Áèåò õºðºíãº 6041566,9 5703932,8 (337634,1) (5,58) 58,90 50,54

Áàðèëãà, áàéãóóëàìæ 7445118,6 7615897,4 170778,8 2,29 72,58 67,49

Õóðèìòëàãäñàí ýëýãäýë -1394184 -1901648,9 -507464,9 36,39 -13,59 -16,85

То\төх хуримтлагдсан

элэгдэл

-9367,8 -10315,8 -948 10,11 0,09 0,09

á.Áèåò áóñ õºðºíãº 2075,1 2075,1 0 0 0,02 0,01

Õºðºíãº îðóóëàëò áà áóñàä

õºðºíãº

2075,1 2075,1 0 0 0,02 0,01

Á.ªÐ ÒªËÁªÐ ÁÀ

ÝÇÝÌØÈÃ×ÄÈÉÍ ªÌ×

10257026,8 11284349,5 1027322,7 10,01 100 100

1.ªÐ ÒªËÁªÐ 9877898,3 10011331,7 133433,4 1,35 96,3 88.71

à.Áîãèíî õóãàöààò ºð 5465236,9 6087518,7 622281,8 11,38 53,28 53,94

Äàíñíû ºãëºã 1703461,7 2062050 358588,3 21,5 16,6 18,27

Îðëîãûí òàòâàðûí ºãëºã 4337,6 51872,7 47535,1 1095,88 0,04 0,45

Öàëèíãèéí ºãëºã 27932,3 62252,5 34320,2 122,86 0,27 0,55

Áóñàä òàòâàðûí ºãëºã 10082,9 116407,5 106324,6 1054,5 0,09 1,03

ÝÌÍÄ-èéí øèìòãýëèéí

ºãëºã

4117,2 31749,3 27632,1 671,13 0,04 2,84

Мөнгөн ноогдол ашгийн

өглөг

114559,6 78117,2 (36442,4) (31,81) 1,11 0,69

Áàíêíû áîãèíî õóãàöààò

ºãëºã

2825021,1 1911000 (914021,1) (32,35) 27,54 16,93



50

Áóñàä ºãëºã 775724,5 1774069,4 998344,9 128,69 7,56 15,72

Óðüä÷èëæ îðñîí îðëîãî

á.Óðò õóãàöààò ºð 4412661,4 3923813 (488848,4) 11,07 43,02 34,77

Óðò õóãàöààò çýýë 4412661,4 3923813 (488848,4) 11,07 43,02 34,77

Бусад урт хугацаат өглөг

2.ÝÇÝÌØÈÃ×ÄÈÉÍ ªÌ× 349128,5 1273017,8 893889,3 235,77 3,69 11,28

À .ªì÷ 102370,3 102371,3 1 0,0009 0,99 0,9

Хувийн 102370,3 102371,3 1 0,0009 0,99 0,9

á.Õóâüöàà 1533271,5 1533270,5 1 0,00006 15,14 13,58

Ýíãèéí õóâüöàà

Õàëààñíû õóâüöàà

Íýìæ òºëºãäñºí êàïèòàë

Ýçýìøèã÷äèéí ºì÷èéí

áóñàä õýñýã

1533271,5 1533270,5 1 0,00006 15,14 13,58

â.Õóðèìòëàãäñàí àøèã

(àëäàãäàë)

-1256513,3 -362624 -(893889,3) -(71,14) 12,25 3,21

Òàéëàíãèéí ¿åèéí 7,92

ªìíºõ ¿åèéí -1256513,3 -1256513,3 0 0 12,25 11,13

Орлогын тайлан

2007

2008

өөрчлөлт

хувиар

2007 он

хувиар

2008 он

хувиар

1.Öýâýð áîðëóóëàëò 16725212,6 15883790,5 (841422,1) (5,03) 99,7 97,74

Íèéò áîðëóóëàëò 16775466,5 16250979,8 (59424486,7) (3,12) 100 100

Áîðëóóëàëòûí õîðîãäîë 11491,1 7666,3 (3827,8) (3,31) 0,06 0,04

Áîðëóóëàëòûí õºíãºëºëò 38762,8 359526 320763,2 827,5 0,23 0,002

2.Áîðëóóëñàí

á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºðòºã

4269406,6 13185714,1 8916307,5 208,84 25,45 81,14

3.Íèéò àøèã 12455806 2698076,4 (9757729,6) (78,33) 74,15 16,06

4.¯éë àæèëëàãààíû çàðäàë 498439 1710047,7 1211608, 243,8 2,97 10,52

Öàëèí õºëñ, øàãíàë 41741,1 709232 667490,9 1599,12 0,24 4,36

ÍÄØ 9626,2 5257,4 (4368,8) (45,38) 0,05 0,03

Çàñâàð ¿éë÷èëãýýíèé

çàðäàë

1859,2 14700,3 12841,1 690,67 0,01 0,09

Àøèãëàëòûí çàðäàë 6777,6 0,04

Ò¿ðýýñèéí çàðäàë 539 600 61 11,31 0,003 0,003

Албан томилолтын зардал 5747,3 3303,5 (2443,8) (42,52) 0,03 0,02

Тээврийн зардал 1379,3 0,008

Ýëýãäëèéí çàðäàë 39840,2 20803,6 (19036,6) (47,78) 0,24 0,12

Çàð ñóðòàë÷èëãààíû

çàðäàë

25193,9 15277 (9916,9 39,36 0,15 0,09

Òåëåôîíû çàðäàë 3511,1 0,02



51

Øàòàõóóíû çàðäàë 26080,6

Áóñàä çàðäàë 373892,1 903125,3 529333,2 141546 0,16

5.¯éë àæèëëàãààíû àøèã

(àëäàãäàë)

11957367 9880238,6 (10969338,4) (91,73) 2,23 5,56

6.¯éë àæèëëàãààíû áóñ

îðëîãî

1275,4 14654,5 13279,1 1041,17 71,28 6,8

Хүү торгууль

хөнгөлөлтийн орлого

454

0,003

Валют ханшийн

өөрчлөлтөөс олыон ашиг

821,3 0,005

бусад 14554,5 0,08

7.¯éë àæèëëàãààíû áóñ

çàðäàë

200649,5 8435,5 (192214) (95,79) 1,20 0,052

Хувьцаа бондын заодлын

хорогдол

52209,9 0,32

Валютын ханшийн

өөрчлөлтөөс гарсан

алдагдал

Áóñàä 148439,6 8435,5 (140004,1) (9431) 0,88 0,05

8.Åðäèéí үйл àæèëëàãààíû

àøèã (àëäàãäàë)

11757992,9 994147,6 (10763845,3) (91,54) 70,1 6,12

9.Îíöãîé øèíæòýé îðëîãî

10.Õàìòàðñàí ¿éëäâýðýýñ

îëñîí îðëîãî

11.Òàòâàð òºëºõèéí ºìíºõ

àøèã

11757992,9 994147,6 (10763845,3) (91,54) 70,1 6,12

12.Îðëîãûí òàòâàðûí

çàðäàë

100258,3 6,17

13.Òàéëàíò ¿åèéí öýâýð

àøèã (àëäàãäàë)

11757992,9 893889,3 70,1 5,5

Тайлан тэнцэлийн хэвтээ шинжилгээний дүгнэлт

2008 онд компаний эргэлтийн хөрөнгө суурь оны үзүүлэлтээс 1364958.7 төгрөг

буюу 10.015%-иар өссөн байна. Эргэлтийн хөрөнгийн өсөлтийг бусад дансдуудад

хамааруулж үзвэл мөнгөн хөрөнгийн данс суурь оноос 57.7%-иар өссөн ба мөн

дансны авлага 82,68%-иар харин бараа материал 42,88%-иар буурсан нь

эргалтийн хөрөнгийг өсөх хүчин зүйл болсон байна. Эх үүсвэр талаас урт



52

хугацаат өрийн хувьд 11.07%-аар бууруулсан байгаа боловч богино хугацаат

өрийн хувьд 11.38% өссөн байна. Мөн хуримтлагдсан алдагдал нь 71.14%-ийн

бууралттай байгаа нь тайлант оны үйл ажиллагааны бус зардал бага

гарсантай холбоотой болно.

Тайлан тэнцэлийн босоо шинжилгээний дүгнэлт

Тайлант оны нийт хөрөнгөнд эзлэх эргэлтийн хөрөнгийн эзлэх хувь нь

суурь оны үзүүлэлтээс 8.36%-аар өссөн байгаа нь авлагын данс суурь оныхоос

15%-аар өссөнтэй холбоотой болно. Мөн тайлант үеийн хуримтлагдсан ашиг

7.92%-аар нэмэгдсэнээр урт хугацаат өр болон богино хугацаат өрийн эх

үүсвэрт эзлэх хувь багассан юм. Нийт хөрөнгөнд эзлэх эргэлтийн бус хөрөнгийн

хувийн жин 8%-аар буурсан явдал нь хөрөнгө оруулалт хийж үндсэн хөрөнгөө

нэмэгдүүлээгүй болно. Нийт эх үүсвэрийн дүнд өр төлбөрийн эзлэх хувийн жин

88%-аар давамгайлж байгаа нь тус компаний хувьд өр зээлийн оролцоо нэмэгдэн

төлбөрийн чадвар сулрах зэргээр санхүүгийн тогтвортой байдалд орж

болзошгүй байна.

Орлогын тайланд хийсэн хэвтээ ба босоо шинжилгээний дүгнэлт

- Тайлант оны борлуулалтын орлого нь суурь оны борлуулалтаас 5.03%-аар

буурсан бөгөөд мөн түүнчлэн борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг нь 208.%-аар

өссөн байна.

- Энэ нь тайлант оны үед борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг борлуулалтын

81.14%-ийг эзэлж байгаагаас болж суурь оны цэвэр ашгаас 92.39%-аар

буурсан үзүүлэлтийг харуулж байна.

- Мөн тайлант оны үйл ажиллагааны зардал суурь оныхоос 243,08%-иар

өссөн нь үйл ажиллагааны ашгийг бууруулах бас нэг нөхцөл болсон.



53

Санхүүгийн хүндрэл, дампуурлаас урьдчилан

сэргийлэх прогнозын шинжилгээ

Хоёр хүчин зүйлийн загвар.

Z= - 0.3877+(- 1.0736)×Эргэлтийн харьцаа+0.579ЧЗээлийн оролцооны 1коэф.

Z2007=0,3877+(-1,0736)× 0,77+0,579×0,96

Z2007=0,11687

Z2008=0,3877+(-1,0736)×0,92+0,579×0,88

Z2008= -0,090492

Z>0 бол дампуурах аюулын магадлал өндөр

Z<0 бол дампуурах аюулын магадлал бага гэж үнэлдэг байна.

Э.Альтманы индекс \2007 он\

Z=3,3x×1,146+1,0×1,636+0,6×0,038+1,6×0,123+1,2×0,49=5,7358

Z=5,7358 z > 2,675



54

Э.Альтманы индекс \2008 он\

Z=3,3×0,08+1×1,4+0,6×0,11+1,4×0,03+1,2×0,49=2,36

Z=2,36 z<2,675

Суурь оны хувьд Альтманы индексийн тооцоолсон утга z=5,7358 гарсан нь

тус компаний хувьд дампуурах аюул байхгүй, компанийн санхүүгийн байдал

тогтвортой сайн гэсэн үнэлгээтэй гарч байна. Харин тайлант оны хувьд

Альтманы индексийн тооцоолсон утга z=2,36 гарсан нь мөн л дампуурах

магадлал дунд гэж үнэлэгдэх боловч Альтманы индексийн утга тодорхой

хувиар буурсан байна.



55

Ерөнхий дүгнэлт

Энэхүү бие даалтын хүрээнд “Талх чихэр” хк-ын санхүүгийн тайлангийн

мэдээллийг ашиглан үйлдвэрлэл, үйл ажиллагааны үр дүнг тоон мэдээллээр

илэрхийлж санхүүгийн шинжилгээг хийлээ. Компанийн үйл ажиллагааны

түвшинг шинжилж үнэлэхийн тулд санхүүгийн харьцаа коэффициентүүдийг

тооцоход:

Төлбөрийн чадварын харьцаануудын хувьд өнгөрсөн 2 жилд тохиромжтой

харьцаануудаас доогуур буюу тааруухан байгаа нь компанийн санхүүгийн

байдал ба төлбөрийн чадвар муу байгааг илтгэж байна. Хэдий тийм боловч

суурь оны үзүүлэлтээс тайлант оны үзүүлэлт нь тохиромжит харьцаа руу

өсөж байгаа нь сайн талтай юм.

Үйл ажиллагааны шинжилгээний хувьд бараа материалын эргэц өссөн

дүнтэй гарсан нь бараа материалын нөөцийн хөрвөх чадвар сайжирч байгааг

илтгэж байна. Харин авлагын эргэц тайлант онд суурь оныхоос бараг 2

дахин буурсан ба үндсэн хөрөнгийн эргэц, нийт хөрөнгийн эргэц мөн л

тодорхой хувиар буурсан дүнтэй гарсан нь эдгээр хөрөнгүүдийн эргэц нь

удааширсан ба ашиглалт буурсан гэж үзэж болно. Авлагын эргэц

удааширсанаар эргэлтийн харьцаа болон төлбөр түргэн гүйцэтгэх чадварын

харьцаа тохиромжит харьцаанаас доогуур найдваргүй болсон нь төлбөрийн

чадварын шинжилгээнээс харагдаж байна.

Өрийн шинжилгээний хувьд өрийн харьцаа тайланд онд суурь оноос буурсан

боловч нийт хөрөнгийн дийлэнх хувийг зээлийн эх үүсвэрээр санхүүжүүлж

байна. Иймээс гаднаас санхүүжилт авахыг урьд болголгүй өөрйин

капиталын өгөөжийг нэмэгдүүлэх бодлого баримтлах нь үр дүнтэй юм.

Ашигт ажиллагааны шинжилгээний хувьд буурсан дүнтэй гарсан нь ашигт

ажиллагааны түвшинг муу гэж дүгнэж байна. Энэ нь ББӨ болон үйл

ажиллагааны зардалууд өссөнтэй шууд холбоотой юм. Ашигт ажиллагааны



56

түвшин буурсан нь бүтээгдэхүүний чанар, өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлэх,

үйлдвэрлэлийн технологи тоног төхөөрөмжийг шинэчлэх, үйлдвэрлэлийг үр

ашигтай удирдах талаар иж бүрэн арга хэмжээ авах шаардлагатайг харуулж

байна.

Уг компанийн хувьд Эдвард Альтманы дампуурлыг оношлох Z индексээр

дампууралыг шинжилж үзэхэд суурьд онд дампуурах аюул байхгүй байсан.

Харин тайланд онд Z индексийн утга нь буурч дампуурах магадлал дунд зэрэг

гэж гарсан нь ашигт ажиллагааны түвшин буурсантай шууд холбоотой юм.

Эцэст нь хэлэхэд Үйлдвэрлэл, худалдааны “ТАЛХ ЧИХЭР” ХК нь 20 гаруй жил

үйл ажиллагаа явуулж байгаа Монгол улсын хүнсний манлай үйлдвэрийн нэг

бөгөөд зах зээлд өөрийн гэсэн байр суурь эзэлсэн дампуурах магадлал

багатай боловч цаашдаа бүтээгдэхүүний чанар, өрсөлдөх чадварыг

дээшлүүлэх, үйлдвэрлэлийн технологи тоног төхөөрөмжийг шинэчлэх,

үйлдвэрлэлийг үр ашигтай удирдах талаар иж бүрэн арга хэмжээг авж ашигт

ажиллагааны түвшин, төлбөрийн чадварыг сайжруулах болон капиталын

өгөөжийг нэмэгдүүлэх шаардлагатайн энэхүү тайлангийн шинжилгээний үр

дүнд харагдаж байна.



57

Ном зүй

Н.АгваанЛ.Эрдэнэсувд“Бизнесийн санхүү эдийн засгийн шинжилгээ”

УБ 2008 он

Б.Бүжинлхам “Санхүүгийн удирдлага” УБ 1998он

Д.Моломжамц “Санхүүгийн шинжилгээ” УБ 2001 он

Б.Сайнжаргал “Санхүүгийн тайлангийн шинжилгээ” УБ 1999 он

http://www.google.mn

http://good-life.blog.

www.gelegejamts.blogspot.com


http://good-life.blog/

Корпорацийн санхүүгийн шинжилгээ

Documents