Статуты Вялікага княства Літоўскага
DESCRIPTION
Статуты Вялікага княства Літоўскага. Статут 1529 г. Праца па падрыхтоўцы першага Статута 1529 г. вялася на працягу некалькіх гадоў у першай чвэрці XVI ст. Першы варыянт праекта Статута быў падрыхтаваны ў 1522 г., але ён не быў зацверджаны, і праца над ім працягвалася яшчэ сем гадоў. - PowerPoint PPT PresentationTRANSCRIPT
![Page 1: Статуты Вялікага княства Літоўскага](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022082217/56814bce550346895db8a585/html5/thumbnails/1.jpg)
СтатутыВялікага княства Літоўскага
![Page 2: Статуты Вялікага княства Літоўскага](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022082217/56814bce550346895db8a585/html5/thumbnails/2.jpg)
Статут 1529 г.
![Page 3: Статуты Вялікага княства Літоўскага](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022082217/56814bce550346895db8a585/html5/thumbnails/3.jpg)
![Page 4: Статуты Вялікага княства Літоўскага](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022082217/56814bce550346895db8a585/html5/thumbnails/4.jpg)
Статут падрыхтаваны на аснове кадыфікацыі і сістэматызацыі норм мясцовага звычаёвага права, пастаноў судовых і дзяржаўных
устаноў, Судзебніка 1468 года, прывілеяў. Пры яго падрыхтоўцы ўпершыню выпрацаваны сістэмы і структура размяшчэння
прававых норм у залежнасці ад іх зместу, уключаны тыповыя і абагульненыя нормы; дадзена дакладная рэдакцыя кожнага
артыкула; уведзена шмат новых прававых норм, у якіх адлюстраваны тагачасныя таварна-грашовыя адносіны;
уключаны нормы дзяржаўнага, адміністрацыйнага, грамадзянскага, сямейнага, крымінальнага, судова-
працэсуальнага і іншых галін права. хоць і супярычылі яго асноўным прынцыпам.
![Page 5: Статуты Вялікага княства Літоўскага](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022082217/56814bce550346895db8a585/html5/thumbnails/5.jpg)
Складальнікі Статута адступілі ад сістэмы кадыфікацыі, прынятай у рымскім праве, і выпрацавалі сваю. У яе аснове закладзены новыя прынцыпы: суверэннасць дзяржавы (насуперак сярэдневяковаму касмапалітызму), адзінства права на прыярытэт пісанага права.
Статут уключаў нормы агульнага права і спецыяльныя нормы, якія забяспечвалі прывілеі пануючаму класу або яго групам. Пры гэтым яны былі не выключэннем, а састаўной часткай у сістэме Статута 1529 года.
![Page 6: Статуты Вялікага княства Літоўскага](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022082217/56814bce550346895db8a585/html5/thumbnails/6.jpg)
Статут уведзены ў дзеянне 29.9.1529. Складаецца з 13 раздзелаў і 244 артыкулаў. Пазней у яго ўнесены дапаўненні, у выніку колькасць артыкулаў павялічылася да 283.
Выданне Статута 1529 года вывела ВКЛ на адно з першых месцаў у свеце па развіццю права і прававой культуры. Разам з тым, Статут 1529 года з'явіўся прававой асновай для далейшага развіцця заканадаўства.
![Page 7: Статуты Вялікага княства Літоўскага](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022082217/56814bce550346895db8a585/html5/thumbnails/7.jpg)
Падрабязна рэгламентаваўся парадак назначэння апекуноў непаўналетнім дзецям, якія засталіся без бацькоў. Статут напісаны на беларускай мове, мае важнае значэнне як помнік прававой культуры і мовы беларускага народа, дае магчымасць вывучаць лексіку і стыль, дзяржаўна-прававую тэрміналогію таго часу.
У Статуце даволі поўна выкладзены нормы, якія забяспечвалі права ўласнасці феадалаў. Шмат увагі аддавалася шлюбна-сямейнаму праву. Змяшчаліся нормы, якія вызначалі маёмасныя правы жанчын і дзяцей, парадак выдачы дзяўчат замуж. Абвяшчалася абяцанне вялікага князя не выдаваць замуж прымусова, а толькі з іх згоды.
![Page 8: Статуты Вялікага княства Літоўскага](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022082217/56814bce550346895db8a585/html5/thumbnails/8.jpg)
Нормы дзяржаўнага права, выкладзеныя ў Статуце, у сваёй сукупнасці складалі своеасаблівую феадальную канстытуцыю, у якой упершыню вызначалася структура і характар дзейнасці органаў дзяржаўнай улады, замацоўваліся асноўныя правы і прывілеі пануючага класа і саслоўя шляхты. Статут 1529 г. адыграў значную ролю ў далейшай кадыфікацыі і сістэматызацыі права. Як і Статут ВКЛ 1566г. паслужыў базай і крыніцай для распрацоўкі Статута ВКЛ 1588г. Вядомы пераклады Статута 1529 г. на лацінскую (1530) і польскую (1532) мовы. Захаваліся 4 спісы на старабеларускай мове: Фірлееўскі, Замойскіх, Дзялынскіх, Спуцкі; 2 спісы на лацінскай мове: Лаўрэнцьеўскі, або Пфорцкі, Пулаўскіх; 1 спіс на польскай мове - Альшэўскі (Свідзінскі і Вастрабрамскі спісы загінулі ў 1944). Упершыню Статут 1529 г. надрукаваны ў 1841 у Познані ў "Зборы літоўскіх законаў з 1389 да 1529" (лацінскім шрыфтам), у 1854 - кірыліцай у Маскве.
![Page 9: Статуты Вялікага княства Літоўскага](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022082217/56814bce550346895db8a585/html5/thumbnails/9.jpg)
Другі статут ВКЛ дзейнічаў на землях Вялікага Княства Літоўскага ў 1566—88, а на Правабярэжнай Украіне і ў 17—18 ст.Асноўныя крыніцы Статута: агульназемскія і абласныя прывілеі, Судзебнік 1468, Статут Вялікага Княства Літоўскага 1529 і некаторыя нормы звычаёвага права; выкарыстаны таксама нормы царкоўнага (рымска-каталіцкага і грэка-праваслаўнага) права. У ім былі спалучаны тэарэтычныя распрацоўкі мясцовага права з практычнай дзейнасцю і тэарэтычнымі асновамі рымскага і заходне-еўрапейскага права.
![Page 10: Статуты Вялікага княства Літоўскага](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022082217/56814bce550346895db8a585/html5/thumbnails/10.jpg)
земские, хоружие и иные особы ряду и народу шляхецкого, доктори прав чужоземских, которые заседши не одно поправили тот статут старый, але теж новым кшталтом некоторые розделы звлаша судовый, за засаженьем новым обычаем суду и порадку судового то становили и написали».
Для падрыхтоўкі Статута ў 1551 меркавалася стварыць камісію з 10 чалавек (5 католікаў, 5 праваслаўных), але былі вызначаны імёны толькі 5 католікаў. Невядома, ці была створана такая камісія, бо з тэксту Бельскага прывілея 1564 вынікае, што праект Статута рыхтавала іншая камісія: «особы певные, рады наши, маршалкове, врадники
![Page 11: Статуты Вялікага княства Літоўскага](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022082217/56814bce550346895db8a585/html5/thumbnails/11.jpg)
Працай гэтай камісіі кіраваў канцлер М. Радзівіл Чорны, у ёй удзельнічаў маршалак дворны А. Б. Валовіч, верагодна, П . Раізій, А Ратундус і інш. Праект Статута 1566 аддадзены сойму на папярэдні разгляд у 1561, зацверджаны толькі 1 ліпеня 1564, меркавалася ўвесці яго ў дзеянне з 11 лістапада 1564. Аднак з-за спрэчак па асобных артыкулах набыў законную сілу з 1 сакавіка 1566, некаторыя змены ўнесены ў яго прывілеям 1 ліпеня 1566. У Статут былі ўпісаны Віленскі прывілей 1563, Бельскі прывілей 1564, Віленскі прывілей 1565.
Мікалай Радзівіл Чорны
![Page 12: Статуты Вялікага княства Літоўскага](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022082217/56814bce550346895db8a585/html5/thumbnails/12.jpg)
У Статуце 1566 захавана з невялікімі зменамі структура Статута 1529. У ім 14 раздзелаў і 367 артыкулаў. Першыя 3 раздзелы ахопліваюць нормы дзяржаўнага, ваеннага, адміністрацыйнага права, 4-ы — судовы лад і судовы працэс, 5—6-ы — сямейнае і апякунскае права, 7—9-ы — цывільнае права, 10-ы — лясное і паляўнічае права, 11—14-ы — крымінальнае права. Найбольш істотныя змены ўнесены ў нормы дзяржаўнага, судова-працэсуальнага і цывільнага права.
Статут 1566 замацаваў асноўныя прынцыпы права: адзінства права для грамадзян, хоць яно не было роўным для ўсіх, дзяржаўны суверэнітэт (насуперак царкоўнаму касмапалітызму), абмежаванне ўлады гаспадара (вялікага князя), прыярытэт пісанага права.
![Page 13: Статуты Вялікага княства Літоўскага](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022082217/56814bce550346895db8a585/html5/thumbnails/13.jpg)
Упершыню намячалася аддзяленне суда ад органаў улады і кіравання. Для гэтага ствараліся земскія суды і падкаморскія суды. Больш поўна рэгламентавалася кампетэнцыі органаў дзяржаўнай улады і кіравання, якія былі заснаваны на агульных прынцыпах феадальнага права: стварэння ільгот і перавага для класа феадалаў і саслоўя шляхты, недапушчэнне простых людзей у органы кіравання, замацаванне прававой няроўнасці розных сацыяльных груп насельніцтва
![Page 14: Статуты Вялікага княства Літоўскага](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022082217/56814bce550346895db8a585/html5/thumbnails/14.jpg)
Складальнікі Статута надалі яго нормам аднастайную і сучасную, на той час, форму і прававую тэрміналогію (беларускую), зразумелую для большасці насельніцтва, што спрыяла ўмацаванню сярод шляхты і мяшчан павагі да закона і дзяржавы.Статут напісаны настарабеларускай мове, быў перакладзены на лацінскую і польскую мовы.
![Page 15: Статуты Вялікага княства Літоўскага](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022082217/56814bce550346895db8a585/html5/thumbnails/15.jpg)
Статут 1588 г.
![Page 16: Статуты Вялікага княства Літоўскага](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022082217/56814bce550346895db8a585/html5/thumbnails/16.jpg)
Трэці статут Вялікага Княства Літоўскага дзейнічаў 1589, у ВКЛ з пасля далучэння зямель ВКЛ да
: Расійскай імперыі дзейнічаў у Віцебскай і . — 1831, , , Магілёўскай губ да у Віленскай Гродзенскай, , Мінскай Кіеўскай Падольскай і Валынскай
— 1840.губернях да
![Page 17: Статуты Вялікага княства Літоўскага](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022082217/56814bce550346895db8a585/html5/thumbnails/17.jpg)
![Page 18: Статуты Вялікага княства Літоўскага](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022082217/56814bce550346895db8a585/html5/thumbnails/18.jpg)
Пасля таго як быў , прыняты Статут ВКЛ
кадыфікацыйная работа . не спынілася Ужо на
1566 Брэсцкім сойме было папраўлена некалькі
. 2 артыкулаў Праз гады Гродзенскі сойм унёс
папраўкі ў некаторыя артыкулы і стварыў
камісію для дапрацоўкі. Статута Камісія для
выпраўлення Статута была выбрана і
на Люблінскім сойме1569 . г
![Page 19: Статуты Вялікага княства Літоўскага](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022082217/56814bce550346895db8a585/html5/thumbnails/19.jpg)
Крыніцы для распрацоўкі 1588 — 1529 Статута Статуты ВКЛ
1566, 1573, і соймавыя пастановы1578 , 1580 1584, , і прывілеі
. пастановы павятовых соймікаў 1584 Да канца работа над
, Статутам была скончана але ў , сувязі з тым што ён ігнараваў
1569акт Люблінскай уніі ., г прадстаўнікі Польшчы не
дапускалі яго зацвярджэння на агульным сойме Рэчы
. Паспалітай Каб захаваць , велікакняжацкі трон
Жыгімонт III Ваза зацвердзіў 28 Статут сваім прывілеем
студзеня 1588 .г
Жыгімонт ІІІ Ваза
![Page 20: Статуты Вялікага княства Літоўскага](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022082217/56814bce550346895db8a585/html5/thumbnails/20.jpg)
Трэці статут Вялікага Княства Літоўскага падрыхтаваны на
высокім тэарэтычным узроўні кваліфікаванымі прававедамі пад
кіраўніцтвам канцлера ВКЛ . . . . А Б Валовіча і падканцлера Л І
.Сапегі
![Page 21: Статуты Вялікага княства Літоўскага](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022082217/56814bce550346895db8a585/html5/thumbnails/21.jpg)
( ) У Статут увайшлі нормы дзяржаўнага канстытуцыйнага, права чаго на той час не было ў заканадаўчай практыцы . іншых еўрапейскіх дзяржаў Ён абагульніў тагачасныя
- , дзяржаўна прававыя ідэі некаторыя з якіх апярэджвалі . свой час У Статуце знайшла адлюстраванне тэорыя
( ), падзелу ўлады на заканадаўчую сойм выканаўчую( , ) вялікі князь адміністрацыйны апарат і судовую( , , Трыбунал ВКЛ земскія і падкаморскія суды выбарныя і
).незалежныя ад адміністрацыі
![Page 22: Статуты Вялікага княства Літоўскага](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022082217/56814bce550346895db8a585/html5/thumbnails/22.jpg)
Статут юрыдычна замацаваў фактычную
адасобленасць ВКЛ ад Польшчы ў
федэрацыйных , рамках Рэчы Паспалітай
што працягвалася і пасля падпісання акту
. Люблінскай уніі У Статуце акт Люблінскай
, уніі нават не ўпамінаецца . 4 . а ў арт раздз
замацоўваецца праграма аднаўлення ранейшых
. граніц княства Статут , прадугледжваў таксама
што атрымліваць маёнткі і займаць духоўныя і
дзяржаўныя пасады ў княстве маглі толькі
мясцовыя ўраджэнцы і ні ў якім выпадку
« », чужаземцы« » загранічнікі ці« ».суседзі
![Page 23: Статуты Вялікага княства Літоўскага](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022082217/56814bce550346895db8a585/html5/thumbnails/23.jpg)
1588Статут ВКЛ выкарыстоўваўся 16 . пры кадыфікацыі ў канцы ст
, прускага права складанні 1649 , Саборнага ўкладання у Расіі
афіцыйна незацверджаных « зборнікаў Права за якими
» (2-судится малороссийский народ 18 .), « я чвэрць ст Суд и разправка в
» (1750-58). правах малороссийских , У заканадаўстве і судах Польшчы
, Латвіі Эстоніі ўжываўся як дадатковая крыніца
.права 1588, Статут пераважна 1614, ў рэдакцыі быў галоўным
пісьмовым зводам дзеючага . 17—19 . права на Украіне У ст
,перакладзены на рускую, ,украінскую нямецкую
, .французскую лацінскую мовы
![Page 24: Статуты Вялікага княства Літоўскага](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022082217/56814bce550346895db8a585/html5/thumbnails/24.jpg)
Дзякую за ўвагу
Складальнік – Назаранка Вікторыястудэнтка групы БФ-32
Навуковы кіраўнік –к.ф.н. дацэнт кафедры беларускай мовы
Хазанава К. Л.