Полацкае княства ў IX – XI стст.

Полацк862 г. – першае пісьмовае ўпамінанне.

На месцы ўпадзення р. Палаты ў Заходнюю Дзвіну

Спрыяльна для гандлю

У Полацку былі знойдзены арабскія і еўрапейскія манеты IX – XI стст.;

Хутка рос

Стаў цэнтрам Полацкага княства (зямлі)

Князь Брачыслаў Ізяславіч (1003-1044)

Барацьба з Ноўгарадам за волакі.Волакі – сухапутныя шляхі гандлёвых зносін (злучалі Дняпро і Заходнюю Дзвіну).1021 г. – паход Брачыслава на Ноўгарад. Захоп здабычы і палонных.За Ноўгарад – Яраслаў Мудры (дзядзька Брачыслава).Вынік: Брачыслаў атрымаў Віцебск і Усвяты, дзе былі волакі.

Князь Усяслаў Брачыславіч

• Лічыўся ваўкалакам;• Росквіт гандлю і рамяства;• Будаўніцтва Сафійскага сабору

ў Полацку.

(1044-1101)

Барацьба з кіеўскімі князяміСпроба напасць на Пскоў –

беспаспяхова;Захоп Ноўгарада

Незадаволенне кіеўскага князя

Зіма 1067 г. – сыны Яраслава Мудрага Ізяслаў, Святаслаў і Усевалад захапілі і разбурылі Менск.Усяслаў спазніўся на дапамогу.

Бітва на Нямізе3 сакавіка 1067 г. – бітва на Нямізе.Паражэнне Усяслава.Апісана ў “Слове пра паход Ігаравы”.

Палон

Усяслаў і яго войска – да Дняпра.Кіеўскія князі запрасілі яго на перамовы, цалавалі крыж.Усяслаў пераправіўся праз Дняпро каля Оршы

Але!Захоплены ў палон, адвезены ў Кіеў.

Вызваленне

Праз год – вызвалены гараджанамі Кіева.7 месяцаў княжыў у Кіеве

Але!Вярнуўся ў Полацк:Працягваў супрацьстаянне з

кіеўскімі князямі;У апошнія гады жыцця – мір.

Полацкая зямля ў ХІІ – сярэдзіне ХІІІ стст.

РаздробленасцьУсяслаў Чарадзей – апошні ўладар усёй Полацкай зямлі.ХІІ ст. – пачатак раздробленасці.Раздробленасць – падзел дзяржавы на больш дробныя самастойныя часткі.Полацкая зямля драбілась на воласці.Воласць – княжацкае ўладанне ў перыяд раздробленасці.Пачынаюцца міжусобныя войны.Міжусобная вайна – узброеная барацьба паміж асобнымі князямі.

Прычыны раздробленасці

1. Эканамічная.Натуральная гаспадарка

Слабыя сувязі ўнутры княства

Распад буйнога княства на больш дробныя

Прычыны раздробленасці2. Узнікненне прыватнага землеўладання і ўзмацненне баярства.Баяры – нашчадкі родаплемянной знаці, старэйшыя дружыннікі; пасля – багатыя феадалы, супернікі князя.

Баяры атрымалі зямлю

Не залежаць ад князя

Не жадаюць моцнай княжацкай улады

Вынік раздробленасці• Распад буйных княстваў

(земляў) на больш дробныя воласці (Менскае, Віцебскае і г.д.);

• Раздробленасць – 150 гадоў;• Аб’яднанне ў межах ВКЛ на

працягу яшчэ 100 гадоў (да сяр. XIV ст.)

Менскае княстваПершым вылучылася са складу Полацкай зямлі;1101 – 1119 гг. – кіраванне Глеба Менскага.

Князь Глеб Менскі (1101 – 1119)• Палітыка ўзвышэння Менска;• Падпарадкаванне Друцка,

Оршы і Копысі;• Супрацьстванне з кіеўскім

князем Уладзімірам Манамахам.

Князь Глеб Менскі (1101 – 1119)

1116 г. – Глеб разрабаваў частку Тураўскага княства і спаліў Слуцк (першая ўзгадка Слуцка ў летапісе).Тураўскі князь – сын Уладзіміра Манамаха

Уладзімір Манамах узяў Менск у аблогу

Глеб папрасіў міра

Манамах зняў аблогу, Глеб – абяцаў “паслушаці” МанамахаАле!

Пасля кіеўскі князь адабраў у Глеба Менскае княства, яго – у палон у Кіеў.1119 г. – Глеб памёр у Кіеве. Пахаваны ў Кіева-Пячорскай лаўры.Менск аслаблены.

Супрацьстаянне Полацка і Кіева

1127 г. – кіеўскі князь Мсціслаў Уладзіміравіч + 6 рускіх князёў – паход на Полацк.Захапілі Ізяслаўль і Лагойск.

Палачане абвінавацілі свайго князя Давыда Усяславіча

Прагналі яго

Князем стаў Барыс Усяславіч

Вайна прыпынілася

Выгнанне полацкіх князёў1129 г. – Мсціслаў захапіў полацкіх князёў з сем’ямі і выслаў іх у Візантыю.Праз некалькі гадоў некаторыя вярнулісь у Полацк.Смерць Мсціслава – канчатковы распад Кіеўскай Русі.

Войска

Дружына

Старэйшая (баяры, “княжыя мужы”, грыдні) –

кіраванне дзяржавай

Малодшая (отракі, дзецкія)

Апалчэнне (“полк”)• Пешае;• На чале – тысяцкі;• Падзялялася на

дзесяткі і сотні (на чале – дзесяцкія і сотнікі).

Веча ў Полацку (і іншых гарадах)• Магло заключаць

дагаворы з іншымі гарадамі і дзяржавамі

• Магло здымаць і прызначаць князя;

Князі – залежныя ад веча

Павінны былі клапаціцца аб людзях

Дзейнасць вечаВеча не праяўляла сябе:• У мірны час;• У час кіравання моцных князёў. Веча актыўна дзейнічала:• У час войнаў;• Падчас змены княжацкай улады

і г.д.ХІІ ст. – у Полацку аслабляецца ўлада князя → узмацняецца ўлада веча.