دكتر سيد مهدي ميرغضنفري پزشك، دكتري تخصصي فيزيولوژي...

دكتر سيد مهدي ميرغضنفري

پزشك، دكتري تخصصي فيزيولوژيعضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ارتش

رئیس هیات موسس انجمن تحقيقات طب سنتي ايران )دانشگاه علوم پزشكي تهران(

عضو هیات مدیره انجمن علمی طب سنتی ایران)وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی(

عضو شاخه تاریخ و مبانی گروه حکمت، طب اسالمی و سنتی)فرهنگستان علوم پزشکی(

کارشناس صدا و سیما در حوزه طب سنتی ایران

S.M. Mirghazanfari MD , PhD [email protected]

دوره آموزشیتوانمندسازی پزشکان عمومی سراسر کشور

با دانش »طب سنتی ایران«

تعاریف، تاریخچه مختصر، وضعیت موجود(کلیات و مقدمات پیرامون طب سنتی و مکمل )

- تهران1392آذر ماه

منابع قابل استفاده

غميني )فارسي، چه چقانونعربي(

خفی عالیی

اغراض الطبیه و المباحث العالئیه

خالصه الحکمه

حفظ الصحه ناصری


NCCAM


نكات ضروري

معرفي صحيح و علمي مكتب طب سنتي ايرانپايه هاي نظري )فلسفه، واژه شناسي(

تشابه واژه هاي قديم و رايجتطبيق مفاهيم طب سنتي با طب رايج

An East Indian medical system, derived from Persian medicine, practiced primarily in the Muslim community, also called “hikmat”

Harrison - Principles of Internal Medicine

16th (2004) Edition: Vol 1, P 66-7017th (2008) Edition: Vol 1, P 62-6618th (2012) Edition: Vol 1, e2: Complementary, Alternative, and Integrative Medicine

رایج طب در مکمل و سنتی طب نمود

LV filling pressure No Yes

CO

SVR

NoProfile A

“warm and dry”Profile B

“warm and wet”

YesProfile L

“cold and dry”Profile C

“cold and wet”

Harrison - Principles of Internal Medicine

18th (2012) Edition: Vol 3, P 1912 – Figure 234- 6

SVR: Systemic Vascular Resistance

Hemodynamic profiles in patients with Acute Heart Failure

ادم بدن یا ریه، افزایش عالئم: قطر وریدهای گردن، رال ریوی

دیورتیک، وازودیالتوردرمان:

کاهش خونرسانی بافتی، انتهاهای سردعالئم: مایعاتدرمان:

رایج طب در مکمل و سنتی طب نمود

پیشینه مکاتب عمده طبی

)پل هایسن(؛ ایران باستان ق.م: اولین شواهد طبی در میان شکارچیان 8000 مزدیسنا، اوستا، ترتا، بئشه زه

شکل گیری روش ها و سنت های متنوع طبی در مناطق مختلف دنیا )انواع طب سنتی(

(سیریل الگود، پل هایسن) از ایران به یونان انتقال طب )طب یونانی( بقراطق.م: 355-460 طب به ایران(مجددق.م: )حمله اسکندر، ورود 330 هنری زیگریست، پی یر ) )رکود تدریجی طب در یونانجالینوسم: 199-129

م: سقوط 395 (؛نجم آبادی)م( 242)جندی شاپور، ترجمه به فارسی( ؛ (روسو)دوره تاریک غرب مسیحی(قرون وسطی روم و آغاز

مسلمانم: فتح بیت المقدس و مدرسه جندی شاپور ایران توسط اعراب 636 م(، 762 توسط عباسیان )بغداد)انتقال طب به مسلمانان(؛ تاسیس بیمارستان

(الگود، ادوارد براون، جرجی زیدان، نجم آبادی)، طب عربی ترجمه به عربیو دگرگونی؛ تحشیه، تفسیر احيا و تكميل طب توسط ايرانيان مسلمان:

)دارو، روش و ابزار(؛ دانشمندانی چون رازی )قرن اکتشافات و اختراعات م(11 و 10م( و بوعلی )قرن 10و9

انتقال طب سنتي ايران به هندوستان )نیر واسطی، سید ظل الرحمان، پل هایسن(

م: استیالی ترک ها بر بیت المقدس )آزار مسیحیان(1078)افزایش تمدن، علم، ثروت و سلطه غرب( جنگ های صلیبی م: 1270-1095

()گوستاولوبون، براونترجمه به التین انتقال طب سنتي ايران به اروپا: )متون قدیمی یونان، ترجمه به التین، رنسانسم: شکل گیری نهضت 14قرن

تعصبات مسیحی در برابر مسلمانان( )نجم آبادی، ویلیام دویت، جالل مصطفوی، گوستاولوبون(

م: فتح قسطنطنیه )مرکز تمدن اروپا( توسط ترکان عثمانی )پایان 1453قرون وسطی(، انقراض امپراطوری روم شرقی، مهاجرت دانشمندان به غرب

اروپا )ایتالیا(م((، 1493-1541)پاراسلسوسم: اوج رنسانس )داوینچی، هاروی، 16قرن

م(، علوم یونانی به جای علوم 1457، صنعت چاپ )اومانیسمبرهنگی، (Allopathicرایج )طب شیمیایی اسالمی، شکل گیری

معاصر وطرد طب سنتي ايران از زادگاهش: نفوذ ورود طب رايج به ايران� م(، دارالفنون، 19و18 )قرن های قاجارغرب در ایران دوره صفویه و

م(20)اویل قرن مریضخانه دولتی، پروانه طبابت( Alternative medicine ) جایگزینم: طب 1970

Complementary and یا Complementary Medicine )مکمل : طب 90اوایل دهه Alternative Medicine=CAM )

(Integrated Medicine سالیان اخیر: طب تلفیقی یا فراگیر )

پیشینه مکاتب عمده طبی

(CAMطب مکمل )

:WHOتعریف تشخيصي به مجموعه اي از روش هاي

شود كه با تفكر حاكم اطالق ميدرمانيو تفاوت كلي رايج هاي بهداشتي بر سيستم

بسيار تاريخچةها دارد. اغلب اين روشطوالني و حتي چند هزار ساله دارند كه

، ها دريافتها براساس انساننياكان هر فرهنگي به آن دست تجربيات و باورها

اند. يافته و به كار برده

(TMطب سنتی ):WHOتعاریف •

تشخيص كه در عملي و نظريم: مجموعه تمامي علوم1978–ناهنجاري يا ذهني،جسمي هاي بيماريدرمان و پيشگيريطبي،

از نوشتاري ياگفتاريرود و به صورت به كار ميهاي اجتماعي .انتقال يافته است نسلي به نسل ديگر

هاي است كه هم به سيستمكلياي طب سنتي واژه م: 2000–طب سنتي مانند طب سنتي چين، آيرووداي هند و طب يوناني ـ

شود. درمان اطالق ميبوميعربي و هم به انواع مختلف طب ) استفاده از گياهان دارويي، دارو درماني هاي طب سنتي شامل

) مانند طب غير داروييهاي اجزاء حيواني و معدني( و روشباشد. در مجموع سوزني، ماساژ، درمانهاي روحي رواني( مي

، رويكردها، اطالعات و باورهايي كه كليه اقدامات بهداشتيشاملو حفظ سالمتي به اشكال مختلف دارويي و غير دارويي، برايروند. ها به كار مي همچنين درمان، تشخيص و پيشگيري از بيماري

كه اين اعمال جزئي از سنت يك كشور يا در بطن در صورتيهاي مكمل، سيستم خدمات پزشكي رسمي آن كشور نباشد واژه

رود. متعارف يا موازي به كار مي جايگزين، غيرطب سنتی: آفریقا، آمریکای التین، آسیای جنوب شرقی، •

کشورهای غرب اقیانوس آرامطب مکمل: اروپا، آمریکای شمالی، استرالیا•

Folkنکات مهم: مکتب و روش درمانی، اشتقاق مکاتب از یکدیگر، طب مردمی )medicineنام کشور ،)

Traditionalنام دقیق: طب یونانی، طب عربی، طب اسالمی، طب سنتی ایران )Iranian Medicine )

انواع مطرح طب مکمل مکتب و روش درمانی150بیش از •ترمینولوژی های اختصاصی هر مکتب و اصالت آن ها•مهم ترین )معروف ترین( شاخه ها:•

(Homoeopathy)هومیوپاتی –(: دلکMassage therapy)ماساژدرمانی –(: روغن های فرارAromatherapyرایحه درمانی )–(: فقرات، مفاصل و عضالتChiropractic)کایروپراکتیک –(Reflexology)رفلکس درمانی –(: ریشه در آیورودا، ذهن و جسمYoga)یوگا –(: نقاط و کانال های انرژیAcupuncture)طب سوزنی –(therapeutic prayer) و دعا درمانی (Spiritualism)طب معنوی –(Herbal Medicine)طب گیاهی –(Iridiologyعنبیه شناسی )–(Traditional Medicine=TM)طب سنتی –

سازمان جهانی بهداشت

( حوزة قارة آمریکاAMR:) 48 > میلیون نفر850 کشور، جمعیت کل % >پرو، بولیوی، اکوادور، گواتماال: 40بومی %20-5:بلیز، شیلی، السالوادور، گویان، هندوراس، مکزیک، نیکاراگوآ، بومی

سورینام،پاناما %5:برزیل، ایاالت متحدة آمریکا، اروگوئه و ونزوئال < بومی

( حوزة قارة اروپاEUR :)51 :کشور عضو اتحادیة اروپا25 کشور ( حوزة قارة آفریقاAFR ):حوزة آسیا

( حوزة آسیای جنوب شرقیSEAR :)5 ،میلیون کیلومتر مربع؛ برونئی، کامبوج، اندونزی الئوس، مالزی، میانمار، گینة نو، فیلیژین، سنگاپور، تایلند، تیمور شرقی، ویتنام

( حوزة شرق مدیترانهEMR :)22 ،کشور: افغانستان، بحرین، جیبوتی، مصر، ایران عراق، اردن، کویت، لبنان، لیبی، مراکش، عمان، پاکستان، فلسطین، قطر، عربستان

سعودی، سومالی، سودان، سوریه، تونس، امارات متحدة عربی، یمن

در جهانCAMجایگاه

براي مراجعة مردم ميزان : اجتماعي و خدماتوضعيت ها، ميزان فعاليت ویزیتاستفاده از طب مكمل، تعداد

پر تجربي، میزان مصرف فرآورده ها، درمانگران و پزشكانبیماری های رشته های طب مکمل، شایع ترین مراجعه ترین

تحت درمان با طب مکمل هاي ملي، استراتژي دولتي، قوانين: دولتيحمايت هاي

ها، مراكز خدماتي یا ارائة داروبيمه ها، خريد و فروش هزينه ها و بودجه :اقتصاديوضعيت

فرآورده ها و ابزار، مبلغ ویزیت ها، صنایع وابسته انجمن آموزشيتعداد دانشگاه ها و مراكز : علميوضعيت ،

ها، مراكز تحقيقاتي، همايش ها، مقاالت

وضعیت اجتماعی و خدمات طب مکمل در جهان

:42آمریکایک نفراز هر سه نفر )مجله پزشکی نیوانگلند(◦(42-73 : 2008 )70کانادا: ◦

اروپا )بزرگساالن(24(: 2001ایتالیا )◦ تمایل به استفاده مجدد(. 90)%12/5(: 2001انگلستان )◦

قبول دارند.%70(26-41: 2002 ؛ 20-30: 1992 )77آلمان: ◦75(: 2002فرانسه )◦(43/7: 2000 ؛ 23: 1987دانمارک )◦31بلژيك: ◦

استفاده مردم ازخدمات طب سنتی و مكمل حداقل يك بار در سال )% جمعیت(

in the USA

آفریقا :90اتیوپی، بروندی :80بورکینافاسو، کنگو، آفریقای جنوبی :70بنین، غنا، مالی، روآندا :60تانزانیا و اوگاندا

:70- 80 آسیا :70هند، پاکستان :60-70روسیه( 2004ژاپن :)65/6 ( 1995اندونزی :)24-53 :در ادامهایران

:یک چهارم جمعیت(2007 )48استراليا :

: مردم ازخدمات طب سنتی و مكمل حداقل يك بار در سال )% جمعیت(استفاده


در ایران با هدف تعیین میزان آگاهی و استفادة 1382در سال تحقیقی

؛ سال 15 نفر از افراد باالی 4123 :مردم ایران از طب مکمل آگاهی درصد حداقل از یکی از روش های طب مکمل 83/2

داشتند. از هر یک از روش های مطالعه به ترتیب عبارت بودند میزان آگاهی

هیپنوتیزم درصد(،43/6 )سوزنیدرصد(، طب 75/6 )گیاهیاز: طب درصد(، 22/1درصد(، یوگا )28/1درصد(، انرژی درمانی )39/2)

درصد(.4/1درصد( و هومیوپاتی ) 5/3مراقبه )

42/2 درصد از جمعیت تحت مطالعه از یکی از روش های طب کرده بودند. استفادهمکمل

از هرکدام از روش ها به ترتیب اولویت استفاده از میزان استفادهدرصد(، انرژی درمانی 38/4 )گیاهیآنها عبارت بودند از: طب

درصد(، مراقبه 2/7 درصد(، طب سوزنی )3درصد(، یوگا )3/4)درصد( 0/4درصد( و هومیوپاتی )1/2درصد(، هیپنوتیزم )1/3)

:از کل 15 تا 10= 2001< کایروپراکتیک )گیاهان دارویی آمریکا ٪جمعیت(

( 2005کانادا :)ریلکسیشن < ماساژ < دعا درمانی < کایروپراکتیک > گیاهان دارویی

:گیاه درمانی < درمان آنتروپوسوفیک < ناتروپاتی < هومیوپاتیاروپا > طب سنتی چین )از جمله طب سوزنی( < استئوپاتی < کایروپراکتیک

( 2002آلمان:) شامل گیاهان دارویی < طب سوزنی < هومیوپاتی < ناتروپاتی( درمان های تغذیه ای < تکنیک های ماساژ < ریلکسیشن

:میلیون نفر( < طب سوزنی < طب گیاهی < انرژی 3 = 5 )%هومیوپاتیایتالیا درمانی < آنتروپوسوفیک < کایروپراکتیک

:رایحه درمانی < کایروپراکتیک < هومیوپاتی < هیپنوتراپی طب سوزنی انگلستان >< درمان های گیاهی < استئوپاتی < بازتاب درمانی

:طب سوزنی < داروهای گیاهی < آب درمانی < کایروپراکتیک هومیوپاتیفرانسه > < تاالسوتراپی < استئوپاتی < ایریدولوژی

:1982٪ در16هومیوپاتی 29٪ 1987 در 32٪ 1992 در:شیاتسو بلژيك:گیاه درمانی < کایروپراکتیک < طب سوزنی < رژیم درمانی < هومیوپاتی هلند >

آنتروپوسوفیک . شیاتسو

رشته های طب مکملپر مراجعه ترین


IN THE USA- 2007


( < درمان 13 )معنوی٪( < درمان های 80 )گیاهیآفریقا: داروهای٪٪( < هومیوپاتی و کایروپراکتیک )کمتر 5های دستی مانند ماساژ درمانی )

٪( 1از

آسیا( روسیه: طب بومی روسیهfolk % = )70-60 :چینTCM = %50 – 30( کایروپراکتیک، رایحه درمانی، هومیوپاتی، درمان با 70(: کمپو )% 2001ژاپن > )

�ل درمانی، تاالسوتراپی، داروهای گیاهی، چشمه های آب معدنی، آیورودا، هیپنوتیزم، گکی گونگ، رژیم درمانی، مدیتیشن، هنر درمانی و دعا درمانی

( گیاهان دارویی = % 1995اندونزی :)50 ویتنام: طب سنتی ویتنام = طب بومی ویتنام(folk) طب گیاهی + طب چینی و +

سوزنی % = 71هند: آیورودا( یوگا، طب یونانی، سیدها، هومیوپاتی > AYUSH) پاکستان: طب یونانی < هومیوپاتی < گیاه درمانی < درمانگری معنوی در ادامه: ایران

میلیون مشاورة ساالنه ( < کایروپراکتیک، استئوپاتی، 2/8(: طب چینی ) 2007)استراليا 25طب سوزنی = %

رشته های طب مکمل )ادامه(پر مراجعه ترین


پر مصرف ترین روش های طب مکمل در ژاپن

درصد استفاده نام روش

42.0% Japan Dietary supplements

31.2% Massage

20.2% Reflexology

14.6% Aromatherapy

13.2% Acupressure

12.3% Herbs

16.3% Relaxation

11.1% Massage

11.0% Chiropractic

7.0% Mental healing

5.5% Megavitamins

/ سنتي به طور از روش هاي مختلف طب مکملاستفادهتوزيع فراواني نفر 6148- حجم نمونه: در تهران(1387کلی و در طی یک سال )

عطاری ها

عطاری در سطح 6000بیش از کشور

جامعه عطاران : در تهرانمطالعاتینبوده از میانگین سنی باالیی برخوردار

. دارند سال سن 40% آنان زیر 40و، % موارد 60حداقل سواد آنان نیز در

% 20که طوری،دیپلم و باالتر بودهعطاران تحصیالت دانشگاهی داشتند

% 64% آنان بی سواد بودند. 8و تنها عطاران اطالعات خوبی راجع به

% باقی 36گیاهان سمی دارند، ولی سبی در این زمینه ا اطالعات من،مانده

خطرساز و مشکل آفرین ندارند. به ًنحوه تجویز داروهای گیاهی معموالصورت شفاهی و بر حسب تجربه

.عطار می باشد

سطح تحصیالت و چگونگی یادگیری عطاری، ويژگي های زمينه ای(1384- 1385 عطاران شهر تهران ) نفر از206در بین

امتياز پاسخ دهندگان به تفکيک حيطه مورد بررسی در عطاران شهر تهران

حجامتمورد میلیون 5 ،1385 مورد و در سال میلیون 4، 1382در سال •

. حجامت در کل کشور انجام گرفته استمندی بیماران مراجعه کننده در مطالعه ای که جهت بررسی رضایت•

تاثیر از بیماران %81صورت گرفته است، درمانی به مرکز بسیار زیاد %( و 41/8 )زیادرا در بهبود بیماری خود حجامت

سردردهای %( ذکر کرده اند. بیشترین علت مراجعه نیز 40/5) بیش از ،%(45/6بوده و طول مدت بیماری اکثریت آنان )شدید

چهار سال بوده است استان چهار محال پزشکان نفر از 150که بر روی ای در مطالعه •

حجامتو بختیاری جهت ارزیابی میزان آگاهی آنان نسبت به پزشکان آگاهی خوب و بسیار %34صورت گرفته است، تنها .خوبی در این مورد داشتند

آمریکا: در ادامه و بافت همبندعضالنی- اسکلتی کانادا: سیستماروپا

( 2005آلمان :) ( < 15/3( < اختالالت گوارشی ) % 24/6) % سرفه و سرماخوردگی( < درد ) % 11/8 ( < اضطراب و بی خوابی ) % 14/3بیماری های قلبی- عروقی ) %

) 7/6( = بیماری های ادراری- تناسلی )% 7/6 %( 49( < بیماری های کم اهمیت مانند سرماخوردگی )% 54فرانسه: بیماری های مزمن ،)

( < بیماری های خطرناک مانند سرطان 17پیشگیری از بیماری و ارتقاء سطح سالمت )% %(3)

:های فرصت طلب، بیماری های اسهالی، عفونت های دوران کودکی، عفونت و ایدزآفریقا بیماری های دستگاه تناسلی، آسم، مشکالت معدی- روده ای، دیابت، پرفشاری خون، آنمی سلول

داسی شکل، بیماری های روانی و تشنج

:آسیا متابولیک و روانیمزمن پوستیآسیای جنوب شرقی: بیماری های ،

مراجعه کننده به طب مکملشایع ترین بیماری های


IN THE USA- 2007

:آمریکا -1978 :130( 10 الی 9 میلیون ویزیت کایروپراکتیک

میلیون نفر( %72 پزشکان طب رایج از استفاده از درمان های مکمل

توسط بیمارانشان آگاه نبودند. %61/5 بیماران، پزشک طب رایج خود را از مصرف

داروهای طب مکمل مطلع نمی کردند.

آسیا % 1/03درصد از ویزیت های سرپایی ) 33/4چین: ساالنه

میلیارد ویزیت( % :بیماران، پزشک طب رایج خود را از 78/9ژاپن

مصرف داروهای طب مکمل مطلع نمی کردند.

تعداد ویزیت های طب سنتی و مکمل

MDs

0

100

200

300

400

500

600

700

Millions of visits 1990

1997

CAM

388425

تعداد ویزیت ها در سیستم طب مكمل و پزشکی رایج در آمریکا بين

)مجله 1997 تا 1990سالهاي پزشکی نیوانگلند(


:آمریکا میلیون جلسة یک ساعتة درمانی در سال( 45 هزار درمانگر مجرب ماساژ درمانی )50حدود • میلیون جلسة درمانی در سال(18 هزار درمانگر انرژی درمانی )50حدود •1993 کایروپراکتر دارای مجوز ؛ 45000< •1993 = پزشک عمومی( ؛ 60 پزشک استئوپات )< % 32000• پزشک آلوپات دوره دیده طب سوزنی3000 متخصص طب سوزنی و 12000< • پزشک ناتروپات 1000< • درمانگر طب مکمل و سنتی 1600بولیوی: • درمانگر2500نیکاراگوآ: •

( فعالیت رسمی: 2005کانادا :)درمانگر طب 2000 کایروپراکتر، 6000 ماساژ تراپیست، <10000 پزشک طب چینی250 ناتروپات، 900سوزنی،

اروپا نفر( در زمینة شاخه ای از طب مکمل آموزش دیده 30000٪ کل پزشکان )10(: 2005آلمان )•

متخصص درمان های دستی )کایروپراکتیک و ...(، 12000 پزشک ناتروپات، < 13000اند: درمانگر 18000 پزشک متخصص آنتروپوسوفیک. حدود 1000 پزشک هومیوپات، حدود 4500

پزشكان عمومي در نسخه هاي خود داروي گياهي نيز تجويز 70)هیل پراکتیکر(-- % غیر پزشک مي كنند.

2001 نفر از آن ها: طب سوزنی ؛ 1300 نفر از پزشکان طب رایج؛ 5000ایتالیا: •انگلستان: •

(1999)فاقد مدارک رسمی نفر آن ها 10000 درمانگر؛ 50000حدود1300( 2001 کایروپراکتر ) پزشکان عمومی- خانوادگی 29000 مطب و مرکز پزشکی مکمل در مقایسه با 12000حدود

(1986)( .بدون 1987 نفر در سال 2000اغلب درمانگران طب مکمل فاقد مدرک آکادمیک هستند

مدرک دانشگاهی(

ميزان فعاليت پزشكان و درمانگران در عرصه طب مکمل


آفریقا: تعداد درمانگران طب سنتی چند برابر تعداد پزشکان طب رایج نفر پزشک طب رایج600 نفر درمانگر طب سنتی، 40000 تا 30000( بین 1982تانزانیا )• نفر جمعیت200 نفر جمعیت و یک درمانگر طب سنتی برای 20000غنا: یک پزشک برای • نفر جمعیت 200 نفر جمعیت و یک درمانگر طب سنتی برای 50000موزامبیک: یک پزشک برای •

آسیا درمانگر رسمی56000بنگالدش: • درمانگر 218000 درمانگر آیورودا، 454000 نفر: 725000(: تعداد کل درمانگران: 2007هند )•

هومیوپاتی درمانگر جامو281500اندونزی: • درمانگر رسمی8000میانمار: • درمانگر رسمی1000مالدیو: •درمانگر رسمی1100سریالنکا: • درمانگر رسمی آیورودا4000نپال: • درمانگر طب سنتی تای37000تایلند: •٪(.96 به عنوان طب مکمل استفاده می کنند )کمپو(: تمام پزشکان از 2001ژاپن )• داروساز سنتی 18304 پزشک سنتی و 213919چین: تعداد • پزشک متخصص رفلکسولوژی، 2000 نفر فعالیت در عرصه طب مکمل: حدود 40000روسیه: •

نفر درمانگر رسمی طب عوام، 5000 پزشک متخصص درمان های دستی )کایروپراکتیک(، 1000 نفر1000پزشکان متخصص طب سوزنی <

ميزان فعاليت پزشكان و درمانگران در عرصه طب مکمل )ادامه(


بیماری های خاص مراجعه کننده به طب مکمل


حمايت هاي دولتي از طب مکمل :آمریکا

1993 ادارة طب جايگزين : تاسیس(Office of Alternative Medicine در سازمان ملي ) : مركز همكاري با سازمان جهاني بهداشت در زمينة طب 1996( NIHسالمت آمريكا )

NIH: تبدیل به بيست و پنجمين مركز مستقل NCCAM 1999: ارتقاء به 1998سنتي 2005 ارائه برنامه راهبردی تحت عنوان "گسترش افق هاي مراقبت سالمت براي سال :

: راه اندازی سرويس مشاورة طب فراگير در مركز كلينيك 2007 ” 2005- 2009هاي NIH

براي بررسي روش هاي شناخت و كاخ سفيد تشكيل كميسيوني در : 2000مارس2002دستيابي به طب مكمل و اولويت هاي پژوهشي و آموزشي ، انتشار در

پانزده کشور دارای بخش یا واحد دولتی مربوط بهTCAM می وزارت بهداشت در محدودةباشند.

در زمینة هومیوپاتی، طب سوزنی و گیاه پزشکی در تمام انجمن های تخصصی وجودکشورهای این حوزه به جز جمهوری دومینیکن و سورینام

ایالت، هومیوپاتی در 33 ايالت، ماساژ درمانی در 13: ناتروپاتی در مجوز رسمیصدور ایالت3 ایالت و طب شرقی در 33 ایالت، طب سوزنی در 15

ارائه دهندة بیمارستان هایCAM 2005٪ در سال 27 به 1998٪ در سال 8 : از بيمه ها، اغلبCAM را به طور كامل پوشش نمي دهند )ميزان پوشش متفاوت در اياالت

مختلف آمريكا(؛ كايروپراكتيك، طب سوزني، ماساژ درماني، بيوفيدبك و ناتروپاتي تحت پوشش بيمه مي باشند.

،وجود دارد که بین سال های بیمارستان آیورودا کلینیک و یک 10در آمریکای شمالی هزار مراجعه داشته اند25، 1994 تا 1985

:کاناداو ماساژ درمانی، ناتروپاتی، طب سوزنی و تمام ایالت ها درمان به روش کایروپراکتیک در ○

طب چینی نیز در برخی ایالت های کانادا قانونی است. 41 ، طب سوزنی ٪ 36٪ ، ماساژ درمانی٪ 75: کایروپراکتیک بیمهدرصد پوشش توسط ○

حمايت هاي دولتي از طب - ادامهمکمل اروپا

فعالیت در زمینةTCAM طب رایج: کشورهای فرانسه، قرقیزستان، التو�یا، محدود به پزشکان تنهالیتوانی، لوگزامبورگ، لهستان، رومانی، صربستان، مونته نگرو، اسلووانی و اسپانیا. در فرانسه

درمانگران غیر پزشک، تحت تعقیب قانونی قرار می گیرند. غیر قانونی نیست )همراه با محدودیت(: انگلستان، بلژیک، درمانگران غیر پزشک فعالیت های

مجارستان، قزاقستان، هلند، تاجیکستان، اوکراین، ایرلند شمالی سوئد، فنالند و دانمارکدو سیستم فوقترکیبی از : وجود کمیته یا دپارتمان مخصوصTCAM انگلستان، روسیه، دانمارک، وزارت بهداشت در داخل :

گرجستان، لهستان، اسلووانی، اوکراین ،تقریباً در تمام کشورهای اروپاییTCAM قرار قرار می گیرد پوشش بیمة ملی به نوعی تحت

)متفاوت در کشورها( ارائه حداقل یک رشتةTCAM در بیمارستان دولتی: رومانی و روسیه )طب گیاهی، رایگان به طور

تغذیه، ماساژ درمانی، کایروپراکتیک، نور درمانی و آب درمانی(، کروواسی و مالت )طب سوزنی(، گرجستان )طب گیاهی(

برای داروهای هومیوپاتیپوشش بیمه ای کامل : ایتالیا مخصوص بیمارستان دولتی انگلستان: تنها کشور دارایTCAM هومیوپاتی( در اروپا. مراجعه بیش(

هزار بیمار در سال به بخش های سرپایی شش بیمارستان هومیوپاتی 100از اعم از آلوپاتیک یا غیر آلوپاتیک( می توانند به طبابت طب مجوزپزشکی دارای تمام درمانگران : آلمان(

بيشترين مکمل بپردازند. فیتوتراپی، هومیوپاتی و آنتروپوسوفی تحت پوشش بیمة ملی قرار دارند. ( . 1976سابقه در بررسي كارآيي و ايمني داروهاي گياهي )به صورت رسمي از سال

توسط : ماساژ درمانی، طب سوزنی، رفلکسولوژی و درمان های دستی مانند کایروپراکتیک روسیهو جزء تخصص های پزشکی طبقه بندی می شود. هومیوپاتی، وزارت بهداشت به رسمیت شناخته شده

استئوپاتی، ناتروپاتی )گیاه درمانی، زالو درمانی و زنبور درمانی( و طب سوزنی به روش الکتریکی توسط دولت به رسمیت شناخته می شود.

:رسمی در رابطه با سیاست های ملی ( 56 کشور )٪20حداقل در آفریقاTCAM.وجود دارد درصد 90 و 70، 60: اوگاندا، هند و اتيوپي به ترتيب بیمهپوشش

حمايت هاي دولتي از طب - ادامهمکمل

آسیاتأسیس جمهوری خلق چین(، تاسیس آكادمي 1949: چين( TCM در وزارت

تبدیل شد. تصریح TCM به دپارتمان 1954 که در سال 1951بهداشت در سال در قانون اساسی : "توسعة هر دو روش طب مدرن و طب سنتی چینی باید مد

و طب مدرن در سال TCMنظر قرار گیرد”. تدوین برنامه ای برای تلفیق 1986، 1978 در سال TCM در وزارت بهداشت، بازبینی دپارتمان 1957

به عنوان زیر مجموعه ای از وزارت TCM (SATCM)تاسیس ادارة کشوری 40بهداشت. پوشش بیمه برای خدمات: %

زیر نظر 1995: دپارتمان هومیوپاتی و سیستم های پزشکی هند در سال هند به دپارتمان آیورودا، یوگا، 2003وزارت بهداشت هند تأسیس شد و در سال

ناتروپاتی، طب یونانی، سیدها و هومیوپاتی تغییر نام یافت )ادغام در سیستم سالمت ملی(. هومیوپاتی: مورد توجه مهاتما گاندی رهبر استقالل هند بوده

است.تصویب شد و بر طبق آن 1965: قوانین هومیوپاتی و آیورودا در سال پاکستان

کیفیت محصوالت و فعالیت درمانگران کنترل می شود. مؤسسة ملی سالمت ( است.tibbپاکستان دارای بخشی به نام طب سنتی یا به اصطالح طب )

توسط دولت به رسميت شناخته شد. انجمن 1955: طب سنتي از سال ویتنام نفر در 461 عضو می باشد که از این تعداد، 24000طب سنتی ویتنام دارای

بیمارستان های دولتی مشغول فعالیتند. انجمن ملی طب سوزنی نیز دارای عضو فعال در مراکز دولتی می باشد4500 عضو با 18000

گیاه 192 داروی ترکیبی کمپو و 147، 2000: بیمة سالمت ملی از سال ژاپن دارویی را که در این ترکیبات استفاده می شد تحت پوشش خود در آورد. سایر

رشته های تحت پوشش: طب سوزنی، ماگزیباسشن، ماساژ درمانی سنتی و جودو تراپی

آسیا-ادامهحمايت هاي دولتي از طب مکمل-

ایران:

ی وزارت بهداشت، فعالیت خود را در زمینة گیاهان دارویی آغاز معاونت غذا و دارو، 1991از سال گونة گیاهی در ایران، طبق آمار سازمان بهداشت 2500 با استفاده از، 2001کرده است. تا سال

ند. داروی گیاهی پس از انجام کارآزمایی های بالینی کسب مجوز نمود84 ،جهانی

وزارت بهداشت به عنوان توسط، هومیوپاتی1378سال در و کایروپراکتیک رشتة 1371در سال .ه شدشاخه ای از طب به رسمیت شناخت

(1381 شورای آموزش طب سنتی و مکمل )سالدبیرخانهتشکیل

(1382کارشناسی ارشد طب سنتی ایران برای پزشکان عمومی )سال تدوین برنامه

(1383طب سنتی و مکمل به دستور وزیر بهداشت )سالشورای آموزش و پژوهش تشکیل

»تهیه و عرضه فراورده های طب سنتی ایران« توسط اداره داروهای طبیعی )سال آیین نامه تهیه 1385)

در امور طب سنتی، مکمل و گیاهان دارویی از سوی وزیر بهداشت )سال انتصاب مشاور اقدام به 1386)

(1386 کشوری طب سنتی و مکمل و گیاهان دارویی )ستادتشکیل

-ادامهایرانآسیا-حمايت هاي دولتي از طب مکمل-

ایران:

(86/11/17وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی )مجوز انجمن علمی طب سنتی تشکیل

، توسط متخصصان انجمن خدمات پژوهشی و تحقیقاتی سازمان نظام پزشکی ایرانیتهیه و تنظیم قانون تشکیل (1388ارواسیا، جهت ارائه به مجلس شورای اسالمی )سال

(، و ایجاد یک پارک فناوری و کوثرتاسیس و راه اندازی اولین مرکز جامع، آموزشی و فناوری طب ایرانی )موسسه ملی (1388) مرکز رشد داروهای گیاهی 5

(1388-1390کشور و حضور پر رنگ طب سنتی در آن )نقشه جامع علمی

(1390)ریاست جمهوری- ساماندهی طب سنتی و اسالمی و نظام طب سنتی در کارگروه ویژه تشکیل

(1391در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی )معاونت طب سنتی تشکیل

وزارت بهداشت1391طب سنتی مصوب ارائه خدمات دستور العمل اجرایی

وزارت بهداشت1391 طب سنتی ایران مصوب سالمتکدهآیین نامه تاسیس

1391کوتاه مدت طب سنتی ایرانی – تدویندوره های آموزشی دستورالعمل اجرایی برگزاری

و معاونت علمی و فن آوری ریاست شورای عالی انقالب فرهنگی مصوب سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی 92/4/25 شورای عالی... مورخه 735جمهوری- مصوب جلسه

( 1392 ) ايراني- اسالمي طب سنتيسند )نظام نامه( توسعه

92/5/15دانشگاهی طب سنتی ایران اسالمی خبرگان بدون مدرک دستورالعمل اجرایی تعیین صالحیت علمی

طب سنتي و گياهان دارويي، انجمن هاي علمي، مراكز درماني، داروهاي مجوز دار شبكه

قلم داروی گیاهی و طبیعی تولید شرکت های دارویی کشور56: حدود بیمه

وضعیت اقتصادی طب مکمل در جهان

( آمریکا: آرژانتین، کوبا و ایاالت متحدهNCCAM )بودجه ای به طور خاص تعیین و تصویب نموده اند. TCAMبرای

آسیا: تمامی دولت های آسیای جنوب شرقی از نظر اقتصادی تا حدیTCAM یا بودجة کلی ساالنة بهداشت حمایت می بودجة وزارت بهداشت را از طریق

کنند. ( مبلغ 2002- 2007هند: دولت در برنامة پنج سالة دهم ،)میلیون روپیه 750 میلیارد و 7

21 اختصاص داده است. بودجه های جداگانه ای نیز در AYUSHجهت فعالیت های دپارتمان اختصاص می یابد.AYUSHایالت هند به

( کل هزینه های درمان با 2001اندونزی :)TCAM 38 پرداخت شده توسط مردم = حدود دالر آمریکاTCAM = 5.7 هزار دالر آمریکا. هزینة سرانة 570میلیون و

CAMهزینه ها و سرمایه گذاری ها در

در اياالت متحده و ایران تجارت فرآورده هاي گياهان •دارويي، ساالنه با شتاب زیادی رو به افزایش بوده

است. بريتانياميليارد، 2/4 كانادا ميليارد دالر، 21/2 آمريكادر •

500 ميليون دالر و در مالزي 80 استرالياميليارد، 2/3ميليون دالر در سال در بخش خدمات طب مكمل هزينه

مي شود. ميليون دالر بودجه جهت تشكيل مركز تحقيقات طب 68•

اختصاص يافته آمريكامكمل در مؤسسه ملي سالمت است.

ميليارد 2/8 ميليارد دالر هزينة دارو، 8 از حدود آلمان در •دالر به داروهاي گياهي اختصاص دارد .

ميليارد دالر 60 بالغ بر CAMوضعيت كلي بازار مبتني بر •بوده كه در حال افزايش نيز مي باشد.

0

10000

20000

30000

40000

76 77 78 79 80

Year

Mil

lio

n R

ls

0

2,000

4,000

6,000ن

ملي

طخل

فه،سر

ضدور

آ

يست

پوب

هاالت

ضد فخ

دنض

يهشو

هاند

مالي

عن

سكيت

يدگ

وراخ

رمس

يهكل

گسن

فعدا

شارف

دهرناو

ناييپ

نخو

نخو

يربچ

دههنكا

ب

هاالت

ضدت

ستارو

پ

ي مختلف آمار فروش خانواده هاداروهاي گياهي ايران سال

1380

Âاختصاص یافته بهبودجۀ CAM 41 معادل % Âکل بودجۀبرابر بودجۀÂ مؤسسۀÂ مؤسسات ملی سالمت و تقریباً

می باشد که مبلغ قابل توجهی است. ملی سرطان

دالر برای مراجعة میلیارد 33/9 آمریکا حدود مردم کرده اند هزینهپزشکی و خرید محصوالت طب مکمل

. بوده استداروهاکه دو سوم آن مربوط به خرید

2007آمریکا -

در ایاالت متحده CAM بودجة تخصيص يافته به آمریکا

(ميليون دالر) 1992 :21993 :21994 :3.41995 :5.41996 :7.71997 :121998 :19.51999 :50 2000 :68.72001 :89.22002 :104.62003 :114.12004 :117.72005 :123.12006 :122.72007 :121.62008 :121.5

Nation Retail sales (M US$) % Per capita

Germany $3500 50 $42

France 1800 25.7 31

Italy 700 10 12

United Kingdom 400 5.7 6.9

Spain 300 4.3 7.6

Netherlands 100 1.4 6.4

All others 130 2.9 4.5

Total 7000 100 $19.1 mean

Sales of OTC Herbal Remedies in the

European Union (1996)

sales (M US$) Market Share Change From

(%) 1995 (%)

Total market 8654 100 +2

Non-herbal drug 6011 70 +2

All herbal drug 2644 30 +2

Prescribed herbal drug 1437 17 +1

Self medication 1207 13 +5

with herbal drug

The Market of Phytomedicines in Germany (1996)

Therapeutic Categories of Phytomedicine Sales in European Union (1995)

Cardiovascular 27.2%

Respiratory 15.3

Digestive 14.4

Tonic 14.4

Hypnotic/Sedative 9.3

Topical 7.4

Others 12

وضعیت علمی طب مکمل در جهان

آمریکا:•می باشند. در آکادمیک و دانشگاهی در سطح TCAMایاالت متحده، کانادا، آرژانتین و کوبا دارای دوره های آموزشی –

برگزار می نمایند.TCAMبسیاری از کشورها مؤسسات خصوصی، دوره های آموزشی در آمريكا ارائه شده است. دانشگاه )دانشکده( علوم پزشكي 74 دورة آموزشي طب مكمل در 123، 2002در سال– دانشکدة پزشکی در 125: در میان 1996- 1997 در سال تحصیلی American Medical Association (AMA)گزارش –

مباحث طب مکمل را به عنوان قسمتی از یک واحد درسی اجباری ارائه کرده اند. دانشکده 46آمریکا فارغ التحصیل1700 دانشگاه کایروپراکتیک: ساالنه حدود 16–Pub Med به سایتCAM، ورود لغت 2001–

كه دوره هاي طب دانشكده هاي پزشكي اروپا ، شمار 1997اروپا: با يك سير صعودي، تا سال • درصد و تعداد دانشكده هايي كه برگزاري چنين دوره هايي را 45كردند به حدود مكمل برگزار مي درصد رسيده بوده است .60 سال آينده خود گنجانيده بودند ، به 2در برنامه ريزي

آسیا• مركز تحقيقات در اين زمينه وجود دارد. 170و دانشگاه طب سنتي 30چين: –رشته طب سنتي )تهران، بهشتي، ايران، شیراز، مشهد، شاهد، بابل، یزد، کرمان و ...( ایران: –

و داروسازي سنتي )تهران، بهشتي، شيراز و ...(، دانشكده و گروه هاي آموزشي، مراكز تحقيقاتي )تهران، بهشتي..(، مراكز رشد )اصفهان ...(، همايش ها، جشنواره ها، آموزش هاي

آزاد

05

1015202530354045

Herb

als

Hom

eopa

thy

Chin

ese

herb

al …

Meg

avita

min

s

Acup

unct

ure

Ayur

vedi

c med

icin

e

Chiro

prac

tic

Mas

sage

ther

apy

Biof

eedb

ack

Rela

xatio

n …

Spiri

tual

hea

ling

Hypn

osis

Ther

apeu

tic to

uch

ΎϫϩΪ̰F θϧΩΩΪ̰όΗ

2003 تدريس شده در دانشكده های داروسازي ایاالت متحده در سال CAMرشته های

وضعیت علمی طب مکمل در جهان

آموزش علوم طب سنتی در ایران

با پذیرش پزشکان عمومی. 1386از سال فوق لیسانس به عنواندو دوره اول دکتری تخصصی )بالینی(88از سال : طب سنتی: دستیار/فارغ التحصیلنفر 300حدود

تهران، شهید بهشتی، دانشگاه های علوم پزشکی ، بابل و .... اولین یزد،شاهد، مشهد، شیراز، کرمان

1391فارغ التحصیالن در انتهای سال از )دانشجو در رشته داروسازی سنتی 60حدود

در دانشگاه های تهران، شهید بهشتی، (1387سال و ... مشهد،شیراز، کرمان

راه اندازی رشته های دیگری همچون تغذیه، بهداشتتندرستی بر اساس موازین طب سنتی، و پرستاری و

بیمارداری طب سنتی و تاریخ پزشکی

تعدادی از مراکز مرتبط با طب سنتی ایران

موسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسالمی و مکمل )دانشگاه علومپزشكي تهران(

)مرکز تحقیقات طب سنتی )دانشگاه شاهد مرکز تحقیقات طب سنتی و مفردات پزشکی )دانشگاه علوم پزشکی

شهید بهشتی()مرکز تحقیقات طب و دین )دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله عج تحقیقات طب سنتی و مکمل )دانشگاه علوم پزشکی مازندران( مرکز )مركز تحقيقات طب سنتي و تاريخ طب )دانشگاه علوم پزشكي فارس... مراکز دانشجویی سمنان و شیراز و)مركز تحقيقات طب سنتي و تاريخ طب )دانشگاه علوم پزشكي فارس انجمن تحقیقات طب سنتی ایران موسسه تحقیقات حجامت ایرانموسسه احیای طب طبیعی

-همایش های طب سنتیکشوری

همايش كشوري »طب سنتي«؛ با همكاري سازمان نظامپزشكي، دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي و دانشگاه آزاد

1383اسالمي، قم، ارديبهشت همایش »بیمارستان ها در ایران و هند« از آغاز دوره صفوی تا

1385پهلوی؛ 1387سمینار بین المللی »طب سنتی و مکمل«، ساری، آبان کنگره »دانش پزشکی مردمی ایران زمین«؛ دانشکده طب

1387 طب سنتی؛ تهران، دی تیسنتی تهران و انجمن تحقیقا»؛ دانشگاه علوم پزشکی ، سمینار »طب اسالمی و ایرانی

1388؛ شیراز، اسفند ، شیراز همايش کشوری »مراقبت و درمان بيماران با طب مکمل و

1389جايگزين«؛ اصفهان، مهر ؛ ، »درمان های تلفیقی و داروهای گیاهی«،کنگره سراسری

1389خرم آباد، آبان ،1389سمینار »آشنایی با طب سنتی«؛ مرکز طبی کودکان

- بین همایش های طب سنتیالمللی

»اولین همایش بین المللی »طب سنتي و مفردات پزشكي ،1379دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی؛ تهران،

همايش بين المللي »تندرستي و فرآورده هاي طبيعي«؛ با Metzهمكاري دانشگاه علوم پزشكي مشهد و دانشگاه

1383فرانسه، مشهد، مهر همايش بين المللي »طب سنتي و مفردات پزشكي«؛ با

همكاري سازمان بهداشت جهاني، مركز تحقيقات طب سنتي و مفردات پزشكي دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتی،

المنظمه االسالميه للعلوم الطبيه و انجمن متخصصان 1383فارماكوگنوزي ايران، تهران، مهر

همایش بین المللی »طب سنتي و مفردات پزشكي« وششمین کنفرانس بین المللی »طب سنتی و مکمل«؛

2007کواالالمپور مالزی، جوالی

CAMعلل گرایش جهانی به کل نگری(Holism عوامل فیزیکی، روانی، اجتماعی، محیطی و :)

بدنی در ایجاد بیماری نحوه زندگی(life style ،استرس، معنویات، ورزش، اعتیادات : )

رژیم های غذایی( معنویتSpiritualism :)اعتقاد به معنویات در درمان نحوه درمان(healingتقویت سیستم دفاعی و خوددرمانی :) نتیجه گرایی(Pragmatism ،درمان بیماری نه فقط شناخت آن :)

بیماری های مزمن محدودیت ها و عوارض درمان های رایج(limitations and

side effects) گرانی خدمات طب رایج و محدودیت دسترسی هزینه و دسترسی :

)جهان سوم( :نقش فعال بیمار در درمانرابطه متقابل پزشک و بیمار مردم ساالری در پزشکی یا بیمار مداری

(Consumerizationامکان انتخاب :)

استراتژیWHO2005 برای ارتقای طب سنتی-2002

علل پیشرفت و ترویج طب سنتی از دیدگاهWHO :همخوانی با فرهنگ مردمخصوصیات ذاتی طب سنتیکل نگر بودن: تعادل بین عوامل مختلف بودن: روش های درمانی ارزان، موثر، در دسترس و قابل اجرا

امن:انواع

طب سنتی چین(Traditional Chinese Medicine=TCM) آیورودا( طب سنتی هند()طب سنتی ژاپن )کامپو طب سنتی ایران(Traditional Iranian Medicine=TIM)

(TMطب سنتی )

طب سنتي ايران

(TIM)تاریخچه::دالیل لزوم احیا

دسترسي آسان و ارزان بودن: انواع داروها )گیاهی، حیوانی، جمادی( در محیط وظایف حکیم در برابر بیماران و شاگردانهاي اخالقي جنبهتكيه بر : استیفمن فولدر(1 در برابر %40 %: داروها وروش هاي جديددستيابي به(

:منابع ،مکتوب: قانون، خالصه الحکمه، ذخیره خوارزمشاهی، مخزن االدویه، االبنیه عن حقایق االدویه

الحاوی، کامل الصناعه، اغراض الطبیه، تحفه حکیم مومن :شفاهیEthnobotany, Ethnopharmacology, Ethnomedicine

آسیب شناسیعدم شناخت صحيح موضوع تعصبات نابجا عدم خودباروي علمي و مستند نبودن عدم صالحيت مجريان عدم وجود ارتباطات الزم گيري از طب سنتي ايران‌سختي بهره

مبانی

تعریف حکمت

به حکمت گذشته در

» زمان» های دانش مجموعه

. شد می اطالق

حكمت و حكيم

طب از )حد( و موضوعتعريفديدگاه حكما

" » ربيع بن احمد اخويني" در كتاب "هدايه المتعلمين" :ن جو ذنگاه دارتندرستي آدميان را يشه اي بود كهببجشكي

.« علم و عملاز روی، ذباز آررفته بود »طب علمی است که طبيب بدان علم اندر حالهای مردم و درستی و بيماری او نگاه کند)احوال بدن انسان را از حیث

سالم یا بیمار بودن بشناسد(... تا چون درست باشد؛ تندرستی بر وی نگاه دارد ... و چون بيمار گردد او را به حال تندرستی

باز آرد ...چندانکه ممکن گردد.«

- شناخت سالمتي و بيماري )موضوع طب 1اركان تعريف: نظري(

- حفظ سالمتي و درمان بيماري )موضوع 2 طب عملي(

موضوع علم طب: بدن انسان و وضعيت آن از نظر سالمتي و بيماري

)شناخت اسباب تن درستی و بيماری و احوال آن و کيفيـت تصرف اندر آن(

تقدم حفظ سالمتی بر درمان بیماری

: بررسی سبب بیماری و تدبیر بیماری )تدابیر مرضی(بیمار است: انجام تدابیر صحی؛ اگر سالم استاگر

ابعاد وجودي انسان

- روح )نفخه(1

- جسم: 2

طب الف( لطيف = نفس )روان(، طبیعت )قوه مدبره( زشكي(پروحاني )روان

طب جسماني )جسداني( ب( كثيف = جسد , كالبد

طبقه بندي علم طب از ديدگاه حكما

نظری) علمی(: علم مبانی و اصول بدن و کارکرد 1.آن بدون قصد یا انجام عمل

امور طبیعیه: ارکان، امزجه، اخالط، اعضا، ارواح، قوا و 1.افعال)هستی و قوام و حفظ کماالت جسمی بدن به آن

وابسته است(احوال صحت و مرض2.اسباب و علل: اسباب صحی و مرضی)سته ضروریه(3.دالیل و عالیم: نشانه های صحت و بیماری4.

عملی: علم چگونگی و طریقه انجام عمل پیشگیری 2.یا درمان بدون انجام آن:

حفظ الصحه1.

معالجات:2.تدبیر با سته ضروریه1.دارو درمانی2.درمان با اعمال یداوی یا کارهای دستی)غمز، دلک، 3.

فصد و حجامت، جراحی، کی، زالو(

طب فایده

طبيعت دادن ياریو

سالمتی کردن حفظو

بیماری درمانداشتن دور و سودمند چيزهای استعمال به

کار زيان چيزهای

طب عملی و علمی جزء فایدهجزء علمی:

شناخت تن درستی• و بيماری• و اسباب هر دو•

جزء عملی:طبيعت را چگونه ياری توان داد •و تن درستی را چگونه نگاه توان داشت •و بيماری را چگونه زايل توان کرد•

بداند که چگونه عمل کند•

الحمد لله رب العالمينرب الحمدلله

العالمین

خسته نباشید و تشکر از توجه شما

دكتر سيد مهدي ميرغضنفري پزشك، دكتري تخصصي فيزيولوژي...

Documents