ยนดตอนรบ ผเขารวมการอบรม “ การพนและการใชสารเคม ในการควบคมไขมาลาเรย “

ดวยความยนดยง

กฏวทยามาลาเรย(Malaria Entomology)

ยงเชอวามววฒนาการมานานกวา 170 ลานป ในระหวางยคของไดโนเสาร (206-135 ลานป) มขนาดใหญกวายงในปจจบน 3 เทา

วฒนาการของยงสงผลให มยงมากกวา 3,000 ชนด และแตละปมการคนพบเพมขนอกราวๆ 20 สายพนธ ว

ยงมขนาดเลก สวนใหญเลกกวา 15 มม. นำาหนกยงอยระหวาง 2.0-2.5 มก ยงบนไดเรวประมาณ 1.5-2.5 กม/ชม

ยง เคลอนตวไดวองไว ดวยปกทสามารถกระพอไดเรวถง 600 ครงตอวนาท มากกวานก humming bird ถง 10 เทา นคอ ตนเหตของเสยงหงๆ ทเรามกไดยนเมอยงบนผานเราไป

ยงทกตวตองการนำาหวานจากพช เพอการ ยงชพ แตยงเพศเมยเทานนท กระหาย เลอด ดวยเหตผลในการขยาย พนธ เพราะเลอดคอแหลงโปรตน สำาหรบการเจรญเตบโตของไข

ยงตวเมยจะพยายามดมเลอด ใหมากทสดเทาททำาได ระหวางดมกน มนจะขบนำาทไมตองการออกมา ดวย การปลอยหยดนำาเลกๆ เพอสรางพนทใหโปรตนเพมมากขน

การเลอกเหยอ ( host selection )เปนปจจยกำาหนดบทบาทของยงพาหะ

--Anthropophagic ชอบเลอดคนละสตว--Zoophilic ชอบเลอดสตว--Ornithophilic ชอบเลอดคน

Aedes aegypti ยงลายบานชอบกนเลอดคน

Cx. tritaeniorhynchus พาหะนำาไขสมองอกเสบชอบกนเลอดหมและววควาย

Culex pipiens ในเขตอบอนเหนอเปนพาหะนำา West Nile virus และ Coquillettidia metallica ในทวปอฟรกาชอบกนเลอดนก

แหลงอาหารยงปลาตน

mudskippers

บนแบบสม (random flight) ขนอยกบความ เรว และทศทางของลม

บนทวนลม (oriented upwind flight) ขนอยกบสารลอทขบออกมาจากเหยอ

ยงไมสามารถตรวจหาเลอดภายในตวเหยอในระยะไกลได ดงนนยงจงววฒนาการความ สามารถในการตามหาเหยอจาก สารทขบออกมาจากเหยอทมเลอด

ไคโรโมน kairomone

ลมหายใจออกของเราคารบอนไดออกไซด

•ความเขมขนของ CO2 ทเพมขนเพยง 0.01% กระตนตอมตรวจจบ CO2 บนหนวดยง และถาเพมถง 0.03% จะมผลตอพฤตกรรมของยง โดยเฉพาะการเลอกเหยอ (host preference)

•สารเคมทขบออกมากบเหงอเชน lactic acid, acetone, octenol เสรมฤทธของ CO2

ยงมองหาเหยอ ดวยระบบตรวจจบอนเยยมยอดประกอบดวย ดวงตา (eye) ขนาดใหญทมเลนสขนาดจวนบรอย

งวง (palpi) เปนเซนเซอรระยะสน คลายๆ กบจมกและ เสาอากาศ (antennae) เปนเซนเซอรระยะไกล สามารถ ตรวจจบความรอน, CO2 รวมทง lactic acid ทขบมาจาก ผวหนงของเราและสตวอนๆ

ระยะตรวจจบ 25-35 เมตร

STIMULUS PLUME

Physical factors : warm, moist convection currents,visual cues

Chemical factors : CO2, host odours (long-range(Kairomones) effect)

เจดสดา !!! ถอนปากออกเรว .... เธอดดโดนเสนเลอด

ใหญเขาแลว ....

แหลงเพาะพนธลกนำายงกนปลอง

An. dirus

An. sundic An. maculatus and An. Minimus

An. aconitus

An. sundaicus

ไขมาลาเรยMalaria fever

การเจรญของเชอมาลาเรยในยง

เมอยงกนปลองตวเมยกดคนทมเชอมาลาเรยระยะแกมโตซยทในกระแสเลอด เชอเหลานจะผสมพนธกนเปนไซโกต (zygote) เจรญเปนเชอมาลาเรยระยะโอโอซสตฝงตวทกระเพาะยง แลวแบงตวเปนเชอมาลาเรยระยะสปอโรซอยตไปยงตอมนำาลาย เพอรอการกดของยงอกครง

เมอยงกนปลองตวเมยซงมเชอมาลาเรยกดคน ยงจะปลอยเชอมาลาเรยระยะสปอโรซอยต จากตอมนำาลายเขาสกระแสเลอดของคน จากนนเชอจะเดนทางไปทตบ และเกดการแบงเซลแบบไมอาศยเพศ ทำาใหไดเชอมาลาเรยระยะเมโรซอยต (merozoite) นบพนตว ตอจากนนเซลตบจะโตและแตกออก ปลอยเชอมาลาเรยระยะเมโรซอยตออกมาในกระแสเลอดเขาเมดเลอดแดง และเจรญเปนเชอมาลาเรยระยะโทรโฟซอยต (trophozoite) และแบงตวอกครงเปนเชอมาลาเรยระยะเมโรซอยต 6-30 ตว เมอเมดเลอดแดงแตก เชอมาลาเรยระยะเมโรซอยตจะเดนทางไปยงเมดเลอดแดงอน แลวเจรญแบงตววนเวยนอยเชนน เชอมาลาเรยระยะเมโรซอยตบางตว จะมการเปลยนแปลงเปนเชอมาลาเรยระยะมเพศ หรอเรยกวาแกมโตซยท (gametocyte) โดยมทงเพศผ และเพศเมย

คำาถาม: สมชาย มเชอระยะแกมโตซยท (gametocyte) ในรางกาย เขามาพกในหมบาน ทงหมาเมน ในวนท 19 ก.ค.55 ในหมบาน ทงหมาเมน มยงกนปลองทเปนพาหะ อยในหมบานนดวย เหตการณนคาดวาตองมผปวยเกดขน เปนรายท 2 ทานคดวาตองออกเจาะโลหต คนหาผปวย ในชวงใด