จุลสารรังสีเทคนิคนเรศวร ปีที่ 2...

การบูรณาการงานบริการวิชาการแก

สังคมกับการเรียน การสอนและการวิจัย

การรักษามะเร็งด�วยความร�อน (Hyperthermia)

MRI (Diffusion weighted)

การศึกษาประสิทธิภาพการวัดปริมาณรังสี ของตัวรับภาพในระบบ Computed Radiography MRI guided radiotherapy MRI (Diffusion weighted)

กรกฎาคม-กันยายน 57

จุลสารรังสีเทคนิคนเรศวร ปีที� 2 ฉบบัที� 3

สารจากบรรณาธิการ

บรรณาธิการ อาจารย�ฐิติพงศ� แก�วเหล็ก กองบรรณาธิการ ดร.นันทวัฒน� อู�ด ี ดร.พาช่ืน โพทัพ

ผู�ช�วยศาสตราจารย� ดร.อรุณ ีเหมะธุลิน อาจารย�ธัญรัตน� ชูศิลป, อาจารย�สุมาล ียับสันเทียะ อาจารย�ก่ิงกานต� อภิวัฒนสุเมธ อาจารย�ประธาน วงศ�ตาหล�า ผู�ช�วยศาตราจารย� ดร.ภัสสุรีย� ชีพสุมนต� ดร.ธันยวีร� เพ็งแป/น อาจารย�กานต�สินี ยาสมุทร อาจารย�อัศนัย ประพันธ� ผู�ช�วยศาสตราจารย� ดร.ศุภวิทู สุขเพ็ง นางสาวสุทธิวรรณ มีแท�ง นายวินัย พระรอด นางสาวณิชาพัชร� หนชัย

การบูรณาการงานบริการวิชาการแก�

สังคมกับการเรียน

การสอน และการวิจัย

การรักษามะเร็งด�วยความร�อน

(Hyperthermia)


การศึกษาประสิทธิภาพ

การวัดปริมาณรังสี

ของตัวรับภาพในระบบ

Computed Radiography

MRI guided radiotherapy

เนื้อหา

สวัสดีครับท�านผู�อ�านทุกท�าน จุลสารรังสีเทคนิคนเรศวร ป2ท่ี 2 ฉบับท่ี 3 และกองบรรณาธิการขอกล�าว

ต�อนรับนิสิตใหม� ท้ังระดับปริญญาตรี หลักสูตรรังสีเทคนิค รหัส 57 และระดับปริญญาโท หลักสูตรฟ;สิกส�การแพทย� รุ�น 1 ท่ีได�ก�าวมาสู�ร่ัวเทา-แสด เพ่ือศึกษาหาความรู� และนําไปพัฒนาวิชาชีพ รังสีเทคนิค และฟ;สิกส�การแพทย� ต�อไป ท�านผู�อ�านสามารถติดตามความเคล่ือนไหวของกิจกรรม และเร่ืองราวต�างๆ ของหลักสูตรท้ังสอง ได�ทางเฟสบุค โดยค�นหาด�วยคําว�า “ภาควิชารังสีเทคนิค มหาวิทยาลัยนเรศวรรังสีเทคนิค” หรือ ทาง https://www.facebook.com/RadiologicalTechnology.NaresuanUniversity และ เฟสบุค “ฟ;สิกส�การแพทย� นเรศวร” ท่ี https://www.facebook.com/MedPhyNU กดไลด�เลย

ในฉบับน้ีทางจุลสารรังสีเทคนิคนเรศวร อัดแน�นไปด�วยเน้ือหาสาระ ของการบูรณาการงานบริการวิชาการ แก�สังคม กับการเรียน การสอน และการวิจัย และความรู�ท่ีทันสมัย อ่ืนๆ อาทิ เช�น การรักษามะเร็งด�วยความร�อน การศึกษาประสิทธิภาพ การวัดปริมาณรังสีของตัวรับภาพในระบบ Computed Radiography การใช� MRI ช�วยในด�านรังสีรักษา และ การใช� MRI เทคนิค Diffusion weighted imaging (DWI) เพ่ือตรวจหารอยโรคของเน้ือสมองท่ีขาดเลือด

นอกจากสาระความรู�แล�ว ในฉบับน้ียังนําเสนอกิจกรรมในช�วงท่ีผ�านมา ของทางภาควิชารังสีเทคนิคท่ีได� ดําเนินงาน ท้ังทางด�านการเรียน การสอน การจัดกิจกรรมต�างๆ มีอะไรบ�างเชิญเข�าไปชมได�เลยครับ

อาจารยAฐติิพงศA แก�วเหล็ก บรรณาธิการ

หน�า 2


ความเคลื่อนไหวและกิจกรรมวิชาการรังสีเทคนิค

หน�า 3

ข�าวความเคล่ือนไหวทางวิชาการในจุลสารฉบับน้ีเปjน

การจัดโครงการประชุมวิชาการท่ีภาควิชารังสีเทคนิค มหาวิทยาลัยนเรศวรได�จัดโครงการประชุมวิชาการพัฒนาคุณภาพระบบส�งต�อภาพถ�ายรังสีโดยได�รับการสนับสนุนงบประมาณการจัดประชุมจากสํานักงานหลักประกันสุขภาพแห�งชาติ (สปสช.) เขต 2 พิษณุโลก ซึ่ ง ได� จัดประชุมด�วยกัน 2 ค ร้ังในระหว� าง เดือนพฤษภาคมถึงสิงหาคมท่ีผ�านมา ผู� เข�าร�วมประชุมประกอบด�วยโรงพยาบาลศูนย� โรงพยาบาลจังหวัด โ ร งพยาบาลมหา วิทยา ลัย โ ร งพยาบาล สั ง กั ดกระทรวงกลาโหมและโรงพยาบาลชุมชนของจังหวัดพิษณุโลก ตาก สุโขทัย เพชรบูรณ�และอุตรดิตถ� โดยการประชุมมีท้ังการบรรยายและปฏิบัติการ ตลอดจนการสัมมนาแลกเปล่ียนเรียนรู�และหาข�อสรุปร�วมกันระหว�างคณาจารย�ผู�ทรงคุณวุฒิ รังสีแพทย� นักรังสีการแพทย� เจ�าหน�าท่ีรังสีการแพทย�และนักวิชาการคอมพิวเตอร�เพ่ือให�เกิดข�อตกลงร�วมกันในเร่ืองของระบบการจัดส�งข�อ มูลภาพถ�ายทาง รัง สีระหว� างโรงพยาบาลต�างๆ เน่ืองจากในปnจจุบันการส�งต�อภาพถ�ายรังสีระหว�างโรงพยาบาลยังไม�มีรูปแบบท่ีชัดเจนโดยเฉพาะขณะน้ีประเทศไทยอยู�ในช�วงเปล่ียนผ�านเทคโนโลยีการสร�างภาพถ�ายรังสีจากระบบฟ;ล�มเปjนระบบดิจิทัล

การจัดประชุมสัมมนาในคร้ังน้ีทําให�ได�ข�อสรุปร�วมกันท้ังกระบวนการรับส�งภาพหรือไฟล�ภาพถ�ายทางรังสีวิทยาซึ่งข�อตกลงดังกล�าวจะเปjนประโยชน�ต�อผู�ปoวยท่ีส�งต�อการรักษาระหว�างโรงพยาบาลในเคลือข�าย สปสช. เขต 2 พิษณุโลกท้ัง 5 จังหวัด ความสําเร็จของโครงการท่ีภาควิชารังสีเทคนิคได�จัดขึ้นจึงอาจนําไปสู�ต�นแบบการพัฒนาระบบมาตรฐานการบริการด�านสาธารณสุขให�มีความทันสมัยและสอดคล�องกับบริบทของวิทยาการทางการแพทย�ในประเทศไทยท่ีเปล่ียนแปลงไปอย�างรวดเร็วในปnจจุบัน

ดร.นันทวัฒน� อู�ดี หัวหน�าภาควิชารังสีเทคนิค

มหาวิทยาลัยนเรศวร

การบูรณาการงานบริการวิชาการแก&สังคมกับการเรียน

การสอน และการวิจัย

ภารกิจหลักของสถาบันอุดมศึกษานอกจากด�าน

การเรียนการสอนและการวิจัยแล�ว การบริการวิชาการแก�สังคมยังเปjนอีกหน่ึงภารกิจท่ีทางภาควิชารังสีเทคนิค คณะสหเวชศาสตร� มหาวิทยาลัยนเรศวรดําเนินการมาอย�างต�อเน่ือง ท้ังในรูปแบบต�างๆ อาทิเช�น การจัดประชุมวิชาการ การให�บริการตรสุขภาพ เปjนต�น ซึ่งในป2งบประมาณ อาจารย�และนิสิตสาขาวิชารังสีเทคนิคได�ดําเนินการร�วมกับกลุ�มวิจัยผู�สูงวัยของคณะฯในโครงการ ใส&ใจผู�สูงวัยใกล�มอ”เพ่ือให�บริการตรวจสุขภาพด�านต�างๆและให�ความรู�เร่ืองสุขภาพกับประชาชนผู�สูงอายุและผู�ดูแลผู�สูงอายุ ในเขตตําบลท�าโพธ์ิ อําเภอเมือง จังหวัดพิษณุโลก

หน�า 4

การบูรณาการงานบริการวิชาการแก&สังคมกับการเรียน

และการวิจัย

ารกิจหลักของสถาบันอุดมศึกษานอกจากด�าน

การเรียนการสอนและการวิจัยแล�ว การบริการวิชาการแก�สังคมยังเปjนอีกหน่ึงภารกิจท่ีทางภาควิชารังสีเทคนิค คณะสหเวชศาสตร� มหาวิทยาลัยนเรศวรดําเนินการมาอย�างต�อเน่ือง ท้ังในรูปแบบต�างๆ อาทิเช�น การจัดประชุมวิชาการ การให�บริการตรวจสุขภาพ เปjนต�น ซึ่งในป2งบประมาณ 2555 ทางอาจารย�และนิสิตสาขาวิชารังสีเทคนิคได�ดําเนินการร�วมกับกลุ�มวิจัยผู�สูงวัยของคณะฯในโครงการ “ดูแล

เพ่ือให�บริการตรวจสุขภาพด�านต�างๆและให�ความรู�เร่ืองสุขภาพกับประชาชน

ในเขตตําบลท�าโพธ์ิ

ในการบริการวิชาการแก�สังคมคร้ังน้ี สาขาวิชารังสีเทคนิคให�บริการตรวจความหนาแน�นของกระดูก โดยใช� เค ร่ืองค ล่ืนเ สียงความถี่ สู ง (Quantitative ultrasound: QUS) ประชาชนท่ีมีอายุตั้งแต� 87 คน โดยมีอายุเฉล่ีย 65

ภาควิชารังสีเทคนิค คณะสหเวชศาสตร0


ในการบริการวิชาการแก�สังคมคร้ังน้ี สําหรับสาขาวิชารังสีเทคนิคให�บริการตรวจความหนาแน�นของกระดูก โดยใช� เค ร่ืองค ล่ืนเ สียงความถี่ สู ง Quantitative ultrasound: QUS) สําหรับประชาชนท่ีมีอายุตั้งแต� 40 ป2ขึ้นไป จํานวนท้ังหมด

65ป2 ท้ังเพศชายและหญิง

อ.ดร. พาช่ืน โพทัพ




โดยพบว�ามีความหนาแน�นของกระดูก ดังน้ี ภาวะกระดูกพรุนคิดเปjนร�อยละ เปjนร�อยละ 34 และภาวะกระดูกปกติคิดเปjนร�อยละ นิสิตได�รับประโยชน�เกิดการเรียนรู�ท่ีหลากหลายประกอบด�วย การใช�กิจกรรมหรือการลงมือปฏิบัติ based learning) นอกจากน้ียังเปjนการเรียนรู� โดยการบริการสังคม ทางสุขภาพของประชาชนมาใช�เปjนฐานในการเรียนรู�พัฒนาต�อยอดผ�านกระบวนการวิจัยโดยการทําเปjนโครงงานวิชาชีพ (project-based learning)ศาสตรบัณฑิต สาขาวิชารังสีเทคนิคอีกด�วย

โดยผลงานวิจัยดังกล�าวเปjนการศึกษาความสัมพันธ�ระหว�างความหนาแน�นของกระดูกกับดัชนีทางชีวเคมีของการสร�างและการสลายกระดูกในประชากรเพศหญิง ตําบลท�าโพธ์ิ จังหวัดพิษณุโลก พบว�าความหนาแน�นของกระดูกมีแนวโน�มลดลงเม่ืออายุเพ่ิมขึ้น ความสัมพันธ�เชิงลบระหว�างความหนาแน�นของกระดูกกับระดับดัชนีทางชีวเคมีของการสร�างและการสลายกระดูกในเลือด โดยสรุปอาจนํามาใช�ประโยชน�ในการประเมินอัตราการเปล่ียนแปลงของกระดูกในสตรีสูงอายุได� ท้ังน้ีสามารถอ�านรายละเอียดเพ่ิมเติหน�า 63-72.(http://medinfo.psu.ac.th/ smj2/smj.htm)

โดยพบว�ามีความหนาแน�นของกระดูก ดังน้ี ภาวะกระดูกพรุนคิดเปjนร�อยละ และภาวะกระดูกปกติคิดเปjนร�อยละ 22 ตามลําดับ จากผลการดําเนินงานดังกล�าว

นิสิตได�รับประโยชน�เกิดการเรียนรู�ท่ีหลากหลายประกอบด�วย การใช�กิจกรรมหรือการลงมือปฏิบัติ นอกจากน้ียังเปjนการเรียนรู� โดยการบริการสังคม (service learning)

ทางสุขภาพของประชาชนมาใช�เปjนฐานในการเรียนรู�พัฒนาต�อยอดผ�านกระบวนการวิจัยโดยการทําเปjนbased learning) เพ่ือเปjนส�วนหน่ึงของการศึกษาตามหลักสูตรปริญญาวิทยา

ศาสตรบัณฑิต สาขาวิชารังสีเทคนิคอีกด�วย

โดยผลงานวิจัยดังกล�าวเปjนการศึกษาความสัมพันธ�ระหว�างความหนาแน�นของกระดูกกับดัชนีทางชีวเคมีของการสร�างและการสลายกระดูกในประชากรเพศหญิง ตําบลท�าโพธ์ิ จังหวัดพิษณุโลก พบว�าความหนาแน�นของกระดูกมีแนวโน�มลดลงเม่ืออายุเพ่ิมขึ้น โดยเฉพาะในกลุ�มวัยหมดประจําเดือน และพบความสัมพันธ�เชิงลบระหว�างความหนาแน�นของกระดูกกับระดับดัชนีทางชีวเคมีของการสร�างและการสลายกระดูกในเลือด โดยสรุปอาจนํามาใช�ประโยชน�ในการประเมินอัตราการเปล่ียนแปลงของกระดูกในสตรีสูงอายุได� ท้ังน้ีสามารถอ�านรายละเอียดเพ่ิมเติมได�ในสงขลานครินทร�เวชสาร ป2ท่ี 32 ฉบับท่ี

http://medinfo.psu.ac.th/ smj2/smj.htm)

โดยพบว�ามีความหนาแน�นของกระดูก ดังน้ี ภาวะกระดูกพรุนคิดเปjนร�อยละ 44 ภาวะกระดูกบางคิดตามลําดับ จากผลการดําเนินงานดังกล�าว ทําให�

นิสิตได�รับประโยชน�เกิดการเรียนรู�ท่ีหลากหลายประกอบด�วย การใช�กิจกรรมหรือการลงมือปฏิบัติ (activity-service learning) และยังนําปnญหา

ทางสุขภาพของประชาชนมาใช�เปjนฐานในการเรียนรู�พัฒนาต�อยอดผ�านกระบวนการวิจัยโดยการทําเปjนเพ่ือเปjนส�วนหน่ึงของการศึกษาตามหลักสูตรปริญญาวิทยา

โดยผลงานวิจัยดังกล�าวเปjนการศึกษาความสัมพันธ�ระหว�างความหนาแน�นของกระดูกกับดัชนีทางชีวเคมีของการสร�างและการสลายกระดูกในประชากรเพศหญิง ตําบลท�าโพธ์ิ จังหวัดพิษณุโลก พบว�า

โดยเฉพาะในกลุ�มวัยหมดประจําเดือน และพบความสัมพันธ�เชิงลบระหว�างความหนาแน�นของกระดูกกับระดับดัชนีทางชีวเคมีของการสร�างและการสลายกระดูกในเลือด โดยสรุปอาจนํามาใช�ประโยชน�ในการประเมินอัตราการเปล่ียนแปลงของกระดูกในสตรีสูงอายุ

ฉบับท่ี 2 มี.ค.- เม.ย. 2557

หน�า 5

การรักษามะเร็งด�วยความร�อน (Hyperthermia

สําหรับนักรังสีเทคนิคก็มักจะคุ�นเคยกับวิธีการ

รักษามะเร็งด�วยรังสีหรือด�วยยาเคมีบําบัด แต�อาจจะไม�คุ�นเคยกับการรักษามะเร็งด�วยความร�อน ดังน้ันจุลสารรังสีเทคนิคฉบับน้ีก็จะขอกล�าวถึงการรักษามะเร็งแบบ Hyperthermia ให�พอทราบแบบคร�าวๆนะคะ แต�ถ�าใครสนใจในรายละเอียดท่ีลึกลงไปมากกว�าน้ีก็ลองไปศึกษาหาความรู�เ พ่ิมเติมกันเอาเองนะคะ Hyperthermia เปjนการรักษาท่ีใช�ความร�อนในการฆ�าเซลล�มะเร็ง ซึ่งความร�อนท่ีใช�อาจจะสูงถึง องศาฟาเรนไฮต� หรือประมาณ 45 โดยท่ัวไปแล�วการรักษาแบบ Hyperthermia ทําร�วมกับการรักษามาตราฐานแบบอ่ืนๆ เช�น รังสีรักษาหรือเคมีบําบัด การให�ความร�อนน้ันอาจจะให�ในตําแหน�งเฉพาะหรืออาจจะให�แบบท่ัวร�างกายก็ได�มีงานวิจัยหลายฉบับท่ีรายงานว�าความร�อนท่ีใช�ในการรักษาสามารถทําลายและฆ�าเซลล�มะเร็งได�ดีแต�จะส�งผลกระทบต�อเซลล�ปกติได�น�อยกว�า และเม่ือใช�การรักษาด�วยความร�อนร�วมกับรังสีรักษาจะส�งผลให�เซลล�มะเร็งตอบสนองหรือมีความไวต�อรังสีมากขึ้น นอกจากน้ันยังพบว�าการรักษาด�วยความร�อนยังช�วยเสริมฤทธ์ิของยารักษามะเร็งบางชนิดได� ดังน้ันจึงส�งผลให�การรักษามะเร็งด�วยรังสีและหรือเคมีบําบัดมีประสิทธิภาพมากย่ิงขึ้น

การให�ความร�อนสามารถให�ได�หลายวิธีท่ีแตกต�างกันขึ้นอยู�กับชนิดและตําแหน�งของมะเร็ง ซึ่งได�แก�

หน�า 6

การรักษามะเร็งด�วยความHyperthermia)

หรับนักรังสีเทคนิคก็มักจะคุ�นเคยกับวิธีการ

รักษามะเร็งด�วยรังสีหรือด�วยยาเคมีบําบัด แต�อาจจะไม�คุ�นเคยกับการรักษามะเร็งด�วยความร�อน ดังน้ันจุลสารรังสีเทคนิคฉบับน้ีก็จะขอกล�าวถึงการรักษามะเร็ง

าบแบบคร�าวๆนะคะ แต�ถ�าใครสนใจในรายละเอียดท่ีลึกลงไปมากกว�าน้ีก็ลองไปศึกษาหาความรู�เ พ่ิมเติมกันเอาเองนะคะ

เปjนการรักษาท่ีใช�ความร�อนในการฆ�าเซลล�มะเร็ง ซึ่งความร�อนท่ีใช�อาจจะสูงถึง 113

45 องศาเซลล�เซียส Hyperthermia มักจะ

ทําร�วมกับการรักษามาตราฐานแบบอ่ืนๆ เช�น รังสีรักษาหรือเคมีบําบัด การให�ความร�อนน้ันอาจจะให�ในตําแหน�งเฉพาะหรืออาจจะให�แบบท่ัวร�างกายก็ได� มีงานวิจัยหลายฉบับท่ีรายงานว�าความร�อนท่ีใช�ในการรักษาสามารถทําลายและฆ�าเซลล�มะเร็งได�ดีแต�

ส�งผลกระทบต�อเซลล�ปกติได�น�อยกว�า และเม่ือใช�การรักษาด�วยความร�อนร�วมกับรังสีรักษาจะส�งผลให�เซลล�มะเร็งตอบสนองหรือมีความไวต�อรังสีมากขึ้น นอกจากน้ันยังพบว�าการรักษาด�วยความร�อนยังช�วยเสริมฤทธ์ิของยารักษามะเร็งบางชนิดได� ดังน้ันจึง

รังสีและหรือเคมีบําบัดมี

การให�ความร�อนสามารถให�ได�หลายวิธีท่ีแตกต�างกันขึ้นอยู�กับชนิดและตําแหน�งของมะเร็ง ซึ่งได�แก�

1. การให�เฉพาะที่ เปjนการให�ความร�อนเฉพาะท่ีเ ล็กๆ โดยใช�พลังงานจากหลายแหล�ง เช�น จากradiofrequency ultrasound ความร�อนก็แตกต�างกัน ซึ่งจะแบ�งออกเปjน

- การให�จากภายนอก น้ีจะใช�กับมะเร็งท่ีอยู�ใต�ผิวหนังไม�ลึกมาก โดยจะวาง applicator การ focus ให�ความร�อนตรงตําแน�งก�อนมะเร็ง

Local Hyperthermia Treatmentท่ี ม า http://ronaldlasalle.tripod.com/ronsvictory/id

- ก า ร ใ ห� โ ด ย ก า ร ส อ ด ใ ส� เ ข� า ไ ป ใ น ช� อ ง (Intraluminal or endocavitaryมะเร็งท่ีอยู�ภายในหรือใกล�ๆกับ เช�น ใน esophagus จะถูกสอดเข�าไปใน เกิดความร�อนตรงตําแหน�งท่ีต�องการ- การให�โดยใส�เข�าไปข�างใน techniques) วิธีน้ีจะใช�กับมะเร็งท่ีอยู�ลึกภายในร�างกาย เช�นมะเร็งในสมอง ซึ่งวิธีน้ีสามารถให�ความร�อนกับก�อนมะเ ร็งได�ดีกว� า วิ ธี ให�จากภายนอก

ผู�ช&วยศาสตราจารย0



การให�เฉพาะที่ (local hyperthermia) เปjนการให�ความร�อนเฉพาะท่ีเ ล็กๆ โดยใช�พลังงานจากหลายแหล�ง เช�น จาก microwave radiofrequency ultrasound ส�วนวิธีการให�ความร�อนก็แตกต�างกัน ซึ่งจะแบ�งออกเปjน

การให�จากภายนอก (external approach) วิธีน้ีจะใช�กับมะเร็งท่ีอยู�ใต�ผิวหนังไม�ลึกมาก โดยจะ

applicator ไว�ใกล�ๆกับก�อนมะเร็งแล�วทําให�ความร�อนตรงตําแน�งก�อนมะเร็ง

Local Hyperthermia Treatment http://ronaldlasalle.tripod.com/ronsvictory/id2 0 . html

ก า ร ใ ห� โ ด ย ก า ร ส อ ด ใ ส� เ ข� า ไ ป ใ น ช� อ ง Intraluminal or endocavitary) วิธีน้ีจะใช�กับมะเร็งท่ีอยู�ภายในหรือใกล�ๆกับ body cavities

esophagus หรือ rectum โดย probe จะถูกสอดเข�าไปใน body cavities และทําให�เกิดความร�อนตรงตําแหน�งท่ีต�องการ

การให�โดยใส�เข�าไปข�างใน (Interstitial วิธีน้ีจะใช�กับมะเร็งท่ีอยู�ลึกภายใน

ร�างกาย เช�นมะเร็งในสมอง ซึ่งวิธีน้ีสามารถให�บก�อนมะเ ร็งได�ดีกว� า วิ ธี ให�จาก

ผู�ช&วยศาสตราจารย0 ดร.อรุณี เหมะธุลิน




ท่ีมา http://emedtravel.wordpress.com/2010/09/23/whole

2. การให�เฉพาะบริเวณ hyperthermia) เปjนการให�ความร�อนตรงบริเวณซึ่งกว�างกว�าแบบ local hyperthermiaให�ความร�อนกับเน้ือเย่ือท่ีอยู�ใน organ, limb ซึ่งแบ�งย�อยออกเปjน

- การให�แบบ Deep tissue approaches การรักษา cervical หรื bladder cancer external applicators ท่ีให� radiofrequency หรือ ultrasound ความร�อน

- การให�แบบ Regional perfusion techniques ใช�ในการรักษามะเร็งท่ีเกิดขึ้นบริเวณ แขน ขา เช�น melanoma หรือใช�ในการรักษามะเร็งในบางอวัยวะ เช�น ตับ และ ปอด การรักษาจดูดเลือดของผู�ปoวยออกมาบางส�วนแล�วให�ความร�อนจากน้ันจึงฉีดกลับเข�าไปในอวัยวะท่ีมีก�อนมะเร็งอยู� วีธีนี้มักจะทําร�วมกับการให� anticancer drugs

http://emedtravel.wordpress.com/2010/09/23/whole-body-hyperthermia-in-cancer

(In regional เปjนการให�ความร�อนตรงบริเวณlocal hyperthermia เช�น การ

ให�ความร�อนกับเน้ือเย่ือท่ีอยู�ใน body cavity, ซึ่งแบ�งย�อยออกเปjน

Deep tissue approaches ใช�ในbladder cancer โดยใช� ท่ีให� microwave หรือ ultrasound เปjนตัวให�

Regional perfusion techniques ใช�ในการรักษามะเร็งท่ีเกิดขึ้นบริเวณ แขน ขา เช�น

หรือใช�ในการรักษามะเร็งในบางอวัยวะ เช�น ตับ และ ปอด การรักษาจะทําใดยการดูดเลือดของผู�ปoวยออกมาบางส�วนแล�วให�ความร�อนจากน้ันจึงฉีดกลับเข�าไปในอวัยวะท่ีมีก�อนมะเร็งอยู�

anticancer drugs

-การให�แบบ Continuous peritoneal perfusion (CHPP) ให�ความร�อนภายใน รักษา primary peritoneal mesothelioma และ stomach cancer ให�ความร�อนกับ anticancer drugs ใหลผ�านเข�าไปใน peritoneal cavity อุณหภูมิภายใน peritoneal cavity 106–108 องศาฟาเรนไฮต�

3. การให�ความร�อนแhyperthermia) ใช�กับการรักษามะเร็งท่ีกระจายไปท่ัวตัว ซึ่งอาจทําโดยใช� หรือ hot water blankets อุณภูมิของร�างกายสูงขึ้นท่ีประมาณ องศาฟาเรนไฮต�

cancer-treatment/

Continuous hyperthermic peritoneal perfusion (CHPP) เปjนเทคนิคการให�ความร�อนภายใน peritoneal cavity ใช�ในการ

primary peritoneal mesothelioma stomach cancer การรักษาจะทําโดยการ

anticancer drugs แล�วปล�อยให�peritoneal cavity โดย

peritoneal cavity อาจสูงถึง องศาฟาเรนไฮต�

การให�ความร�อนแบบทั่วตัว (Whole-body ใช�กับการรักษามะเร็งท่ีกระจาย

ไปท่ัวตัว ซึ่งอาจทําโดยใช� thermal chambers hot water blankets ก็ได� เทคนิคน้ีจะทําให�

อุณภูมิของร�างกายสูงขึ้นท่ีประมาณ 107–108

หน�า 7


ถามว�า hyperthermia มีผลข�างเคียงหรือไม� ตอบว�าโดยปกติแล�วความร�อนท่ีน�อยกว�า 111 องศาฟาเรนไฮต� จะไม�ทําให�เกิดอันตรายต�อเน้ือเย่ือปกติ แต�อย�างไรก็ตามเน่ืองจากเน่ือเย่ือแต�ละชนิดมีความแตกต�างกัน บางคร้ังอุณหภูมิท่ีสูงขึ้นอาจทําให�เกิดการ ใหม� พุพอง รู�สึกไม�สบายและเจ็บปวด ได� ส�วนการให�แบบ perfusion techniques ก็อาจจะทําให� เกิดการบวม มี blood clots bleeding หรือ เน่ือเย่ือถูกทําลาย แต�อาการเหล�าน้ีจะหายไปเองในท่ีสุด ส�วนการให�แบบ Whole-body hyperthermia อาจทําให�เกิดผลข�างเคียงรุนแรงกว�า เช�น เกิดภาวะ cardiac and vascular disorders แต�ก็เกิดขึ้นได�น�อย นอกจากน้ันอาจมีอาการ ท�องเสีย คล่ืนใส� และอาเจียร ได�

สุดท�ายถึงแม�ว�าจากงานวิจัยจะพบว�าการรักษามะเร็งด�วยความร�อนน้ันมีประสิทธิภาพในการรักษามะเร็ง แต�เทคนิคน้ีก็ยังไม�ใช�การรักษามะเร็งแบบมาตรฐาน ยังต�องมีการทําวิจัยทางคลินิกอีกมากท่ีต�องดําเนินการเพ่ือท่ีจะให�มีข�อมูลมาสนับสนุนให�มากพอ และยังต�องมีการทดลองใหม�ๆ เช�น การใช�เทคนิค hyperthermia ร�วมกับการรักษาแบบอ่ืน เพ่ือให�การรักษามะเร็งมีประสิทธิภาพสูงขึ้น ทําให�การรักษาได�ผลดีและสารถยืดอายุของผู�ปoวยให�อยู�ได�ยาวนานขึ้นน้ันเอง

หากมีข�อสงสัยสามารถขอข�อมูลเพ่ิมเติมได�ท่ี ผศ.ดร. อรุณี เหมะธุลิน ภาควิชารังสีเทคนิค คณะสหเวชศาสตร� มหาวิทยาลัยนเรศวร 055966394

หน�า 8


การศึกษาประสิทธิภาพการวัดปริมาณรังสีของตัวรับภาพในระบบComputed Radiography

ปnจจุบันการถ�ายภาพทางรังสีวินิจฉัยท่ัวไปมีการนําเทคโนโลยีการสร�างภาพด�วยระบบ Computed

Radiography (CR) มาใช�แทนท่ีระบบฟ;ล�ม-สกรีนมากขึ้น ด�วยคุณสมบัติของตัวรับภาพหรืออิมเมจจิงเพลตในระบบน้ีสามารถตรวจจับรังสีท่ีมาตกกระทบได�ในช�วงกว�างกว�าฟ;ล�มและปริมาณรังสีท่ีตรวจจับได�จะถูกนํามาใช�สร�างภาพถ�ายทางรังสีแบบดิจิทัล ซึ่งสามารถปรับปรุงคุณภาพของภาพได�โดยใช�คอมพิวเตอร� ด�วยคุณสมบัติการตรวจจับรังสีของตัวรับภาพในระบบ CR จึงอาจนํามาประยุกต�ใช�ในการวัดปริมาณรังสีสําหรับประเมินคุณภาพลํารังสีและการวัดปริมาณรังสีท่ีปล�อยออกมาจากหลอดเอกซเรย�แทนวิธีการมาตรฐานในปnจจุบันซึ่งใช�หัววัดรังสีชนิดไอออนไนเซซั่นแชมเบอร�ซึ่งมีราคาแพงจึงมักเปjนข�อจํากัดของหน�วยงาน หรือโรงพยาบาลขนาดเล็ก ท่ีจะทําการวัดปริมาณรังสีเพ่ือประเมินคุณภาพของเคร่ืองมือทางรังสีวิทยา

จากผลงานวิจัยเร่ือง “การศึกษาประสิทธิภาพการวัดปริมาณรังสีของตัวรับภาพในระบบ Computed Radiography” ของผู�เขียน ซึ่งได�ทําการวัดปริมาณรังสีท่ีปล�อยออกมาจากหลอดเอกซเรย�ด�วยอิมเมจจิงเพลต ท่ีความต�างศักย�หลอด 50, 70, 90, 120 kVp ค�ากระแสหลอดคูณเวลาในช�วง 3.2-32 mAs และค�าการกรองเพ่ิมเติมในช�วง 0-0.3 mmCu ท้ังหมด 80 เทคนิค ซึ่งเปjนช�วงท่ีใช�ในการถ�ายภาพรังสีวินิจฉัยท่ัวไป สําหรับวิธีการทดลองแสดงดังภาพท่ี 1 ผลการศึกษาพบว�าค�าปริมาณรังสีท่ีวัดได�จากวิธีมาตรฐานอยู�ในช�วง 0.2-90.5 µCkg-1 ในขณะท่ีอิมเมจจิงเพลตวัดได�ในช�วงท่ีต่ํากว�า คือ 0.1-10.3 µCkg-1 ผลการศึกษาแสดงดังภาพท่ี 2 จากการวิเคราะห�ผลการศึกษาพบว�าอิมเมจจิงเพลตสามารถวัดปริมาณรังสีได�ต่ํากว�าวิธีมาตรฐาน เน่ืองมาจากข�อจากัดของระบบอ�านและแปลงสัญญาณอนาล็อกไปเปjนดิจิทัล (CR Reader) ท่ีสามารถแปลงข�อมูลในรูปสัญญาณไฟฟ/าไปเปjนค�าตัวเลขดิจิทัลสําหรับบันทึกได�เพียง 4,096 ค�า หรือ 12 บิตเท�าน้ัน ทําให�ค�าดัชนีปริมาณรังสี (EI) สูงสุดท่ีได�เท�ากับ 3,602 มิลลิเบลส� เม่ือนํามาคํานวณหาปริมาณรังสีตามสมการเฉพาะ EI=1000×log(E/E0)+C จึงได�ค�าปริมาณรังสีสูงสุดเท�ากับ 10.3 µCkg-1 เม่ือทําการวิเคราะห�เฉพาะค�าปริมาณรังสีในช�วง 0.1-10.3 µCkg-1 พบว�าค�าความคลาดเคล่ือนของปริมาณรังสีท่ีวัดได�ท่ีค�าความต�างศักย�หลอด 50, 70, 90 และ 120 kVp อยู�ในช�วง 26.7-60.5%, 11.1-43.4%, 11.7-33.6% และ13.8-27.3% ตามลําดับ โดยความคลาดเคล่ือนมีแนวโน�มเพ่ิมขึ้นเม่ือปริมาณรังสีสูงขึ้น เน่ืองจากประสิทธิภาพการตรวจจับรังสี (Detective quantum efficiency: DQE) ของอิมเมจจิงเพลตลดลง ทําให�ค�าสัญญาณท่ีอ�านได�ลดลงตามไปด�วย ในทางกลับกันเม่ือเพ่ิมการกรองรังสีมากขึ้นพบว�าความคลาดเคล่ือนมีแนวโน�มลดลง เน่ืองจากการเพ่ิมการกรองรังสีส�งผลให�ค�าพลังงานเฉล่ียของโฟตอนท่ีตกกระทบอิมเมจจิงเพลตมีค�าสูงขึ้นจึงทําให�ค�าสัญญาณท่ีอ�านได�สูงขึ้นด�วย

อาจารย0ธัญรัตน0 ชูศิลปW

ภาควิชารังสีเทคนิค คณะสหเวชศาสตร0 มหาวิทยาลัยนเรศวร

หน�า 9

ภาพท่ี 1 แสดงข้ันตอนการ

เน่ืองจากผลการศึกษาน้ีพบว�าค�าความคลาดเคล่ือนของปริมาณรังสีท่ีวัดได�อยู�ในช�วงกว�าง ผู�วิจัยจึงได�ทําการหาค�าแก�ปnจจัยสําหรับใช�คํานวณปริมาณรังสีท่ีวัดได�จากอิมเมจจิงเพลต เช�น ความต�างศักย�หลอด และการกรองเพ่ิมเติม หลังการแก�ค�าปnจจัยเหล�าน้ีพบว�าปริมาณรังสีท่ีรังสีท่ีวัดได�จากวิธีมาตรฐาน โดยค�าความคลาดเคล่ือนอยู�ในช�วง (±8%) ของทบวงการพลังงานปรมาณูระหว�างประเทศ

หน�า 10

การวัดปริมาณรังสีด�วยไอออนไนเซซ่ันแชมเบอร�และอิมเมจจิงเพลต

เน่ืองจากผลการศึกษาน้ีพบว�าค�าความคลาดเคล่ือนของปริมาณรังสีท่ีวัดได�อยู�ในช�วงกว�าง ผู�วิจัยจึงได�ทําการหาค�าแก�ปnจจัยสําหรับใช�คํานวณปริมาณรังสีท่ีวัดได�จากอิมเมจจิงเพลต เช�น ความต�างศักย�หลอด และการกรองเพ่ิมเติม หลังการแก�ค�าปnจจัยเหล�าน้ีพบว�าปริมาณรังสีท่ีคํานวณได�มีค�าใกล�เคียงกับปริมาณรังสีท่ีวัดได�จากวิธีมาตรฐาน โดยค�าความคลาดเคล่ือนอยู�ในช�วง 0.03–6.33% ซึ่งอยู�ภายในเกณฑ�ยอมรับ

ของทบวงการพลังงานปรมาณูระหว�างประเทศ(IAEA) รายงานฉบับท่ี 457


อิมเมจจิงเพลต

เน่ืองจากผลการศึกษาน้ีพบว�าค�าความคลาดเคล่ือนของปริมาณรังสีท่ีวัดได�อยู�ในช�วงกว�าง ผู�วิจัยจึงได�ทําการหาค�าแก�ปnจจัยสําหรับใช�คํานวณปริมาณรังสีท่ีวัดได�จากอิมเมจจิงเพลต เช�น ความต�างศักย�หลอด

คํานวณได�มีค�าใกล�เคียงกับปริมาณซึ่งอยู�ภายในเกณฑ�ยอมรับ


ภาพท่ี 2 ผลการวัดปริมาณรังสีท่ีปล�อยออกมาจากหลอดเอกซเรย�

1.Ariga E, Ito S, Deji S, Saze T, Nishizawa K. Development of dosimetry using detectors of diagnostic digital radiography systems. Med Phys.2007;34(1):1662.Ariga E, Ito S, Deji S, Saze T, Nishizawa K. Determination of half value layers of Xusing computed radiography imaging plates.Physica Medica.2012;28(1):713.Acceptance Testing and Quality Controlof Photostimulable Storage Phosphor Imaging Systems: American Association of Physicists in Medicine 2006. Report No.4.Implementation of the International Code of Practice on Dosimetry in Diagnostic Radiology (TRS 457):IAEA Human Health 2011. Report No.

ปล�อยออกมาจากหลอดเอกซเรย�ด�วยอิมเมจจิงเพลตเปรียบเทียบกับไนเซซ่ันแชมเบอร�

1.Ariga E, Ito S, Deji S, Saze T, Nishizawa K. Development of dosimetry using detectors of diagnostic digital radiography systems. Med Phys.2007;34(1):166-74.

S, Deji S, Saze T, Nishizawa K. Determination of half value layers of Xusing computed radiography imaging plates.Physica Medica.2012;28(1):71-5. 3.Acceptance Testing and Quality Controlof Photostimulable Storage Phosphor Imaging Systems:

ts in Medicine 2006. Report No. 93. 4.Implementation of the International Code of Practice on Dosimetry in Diagnostic Radiology (TRS

A Human Health 2011. Report No.4.

เปรียบเทียบกับไอออน

หน�า 11

1.Ariga E, Ito S, Deji S, Saze T, Nishizawa K. Development of dosimetry using detectors of diagnostic

S, Deji S, Saze T, Nishizawa K. Determination of half value layers of X-ray equipment

3.Acceptance Testing and Quality Controlof Photostimulable Storage Phosphor Imaging Systems:

4.Implementation of the International Code of Practice on Dosimetry in Diagnostic Radiology (TRS


MRI guided radiotherapy

A revolution in the development of minimal invasive therapy…

สวัสดีค�ะคุณผู�อ�านทุกท�าน ฉบับน้ีดิฉันจะนําความรู�

เร่ือง Image guide radiation therapy หรือ IGRT อีกหน่ึงวิธีมานําเสนอค�ะ จากจุลสารฉบับท่ี 1 ป2 2 ได�กล�าวเร่ืองความสําคัญของภาพถ�ายทางรังสีในงานรังสีรักษามาแล�ว ฉบับน้ีขออัพเดทความรู�เพ่ิมเติม หลายๆ ท�านคงพอจะทราบเก่ียวกับ IGRT ท่ีใช� Cone beam CT ซึ่งรวมระบบสร�างภาพ CT กับเคร่ืองเร�งอนุภาค มาบ�างแล�ว ซึ่งถือได�ว�าช�วยเพ่ิมคุณภาพของการรักษามะเร็งให�มีความถูกต�องมากย่ิงขึ้น แต�ท�านทราบหรือไม�ค�ะว�าปnจจุบันได�มีแนวคิดและทดลองสร�างให�เคร่ืองเร�งอนุภาค ติดกับระบบการสร�างถาพ MRI ความจริงแล�วเร่ืองน้ีก็ไม�ใช�เร่ืองใหม�ซะทีเดียว เน่ืองจากเปjนหัวข�อ ท่ีมีการกล�าวถึงมาก�อนหน�าน้ีแล�ว แต�สําหรับประเทศไทยถือว�าเปjนเทคโนโลยีใหม�ทางรังสีรักษาก็ว�าได�ค�ะ จุลสารฉบับน้ีก็เลยขออนุญาตอัพเดทความรู�น้ีให�ผู�อ�านทึกท�านได�ทราบกันค�ะ จากท่ีเราทราบดีว�า วัตถุประสงค�หลักของ radiotherapy คือต� อ งการให� ก� อนมะ เ ร็ ง ได� รั บปริมาณรังสีสูงสุดในขณะท่ีเน้ือเย่ือปกติได�รับรังสีน�อยท่ีสุด เม่ือไม�นานมาน้ี cone beam CT ถูกรวมเข�ากับเคร่ืองฉายทางรังสีรักษา ซึ่งการใช� cone beam CT ท่ีติดกับเคร่ืองเร�งอนุภาคจะเปjนการนําทางการรักษา โดยอาศัย bony structures หรือ implanted fiducial markers คราวน้ีเรามาดูในส�วนของ MRI สําหรับ IGRT กันบ�างนะคะ

จากข�อดีของ MRI ที่จะให�ภาพของ soft tissue contrast ท่ีดี ซึ่งเหมาะสมกับทางรังสีรักษา ท้ังในการช�วยกําหนดขอบเขตของก�อนมะเร็ง อีกท้ังยังให�ข�อมูลของด�าน functional ของก�อนมะเร็งอีกด�วย

ปnจจุบันมีการขยายความสามารถในการวินิจฉัยของ MRI มาใช�ใน real-time และ online therapy guidance ในมะเร็งวิทยา โดยการปฏิวัติจากภาพท่ีอาศัย bony structure สัมพันธ�กับ cone beam CT มาเปjน high-quality, soft tissue-based, และ real-time MRI โดยแรกๆ มีการใช� MRI-guided ใน brachytherapy ซึ่ ง ใ ห� ผ ล ก า ร รั ก ษ า ท่ี ดี เ พ่ิ มประสิทธิภาพให�กับการรักษา โดยเฉพาะอย�างย่ิงช�วยเพ่ิมความก�าวหน�าของการรักษามะเร็งปากมดลูกโดยช�วยควบคุม local tumour ได�อย�างมีประสิทธิภาพ จากตัวอย�างข�างต�นเปjนข�อบ�งช้ีถึงบทบาทของ MRI-guided radiotherapy

สําหรับ MRI guidance ของทาง external beam radiotherapy น้ัน MRI/linac กําลังอยู�ระหว�างการพัฒนา โดยมีตัวอย�างของโมเดล ดังรูปท่ี 1 ซึ่ง prototype ของเคร่ือง MRI/linac น้ันจะประกอบด�วย เอกซเรย�พลังงาน 6MV ท่ีผลิตจาก radiotherapy accelerator และล�อมรอบด�วยเคร่ือง MRI ความแรง 1.5 Tesla ซึ่งการรวมตัวของ Linac และ MRI น้ี จะทําให�เพ่ิมคุณภาพของภาพทางรังสี อีกท้ังยังได�ภาพเปjน real-time ซึ่ง MRI guidance ส�งผลให�มีความถูกต�องทาง geometry ท่ีดีกว�า 1 มิลลิเมตร โดยหลักการของ MRI linac น้ีจะถูกผลิตทางการค�าโดยบริษัทช้ันนําด�านเคร่ืองมือทางรังสีรักษาค�ะ

อาจารย0สุมาลี ยับสันเทียะ ภาควิชารังสีเทคนิค คณะสหเวชศาสตร0


หน�า 12


(สีเทาคือ

รูปท่ี 2 แสดงภาพตัดขวางของภาพ CT (a) และ ภาพ ให� soft tissue contrast ซ่ึงช�วยให�สามารถบ�งช้ี

เน่ืองจาก MRI linac ทําให�เกิดปริมาณรังสีท่ีแพทย�ต�องการ ส�งไปยังก�อนมะเร็งท่ีตําแหน�งต�างๆ ในร�างกายได� ตัวอย�างเช�น rectum, oesophagus และ เน่ืองจากลักษณะของโรคและข�อจํากัดขอในรูปท่ี 2 จะเห็นได�ว�าภาพ MRI จะให� จะช�วยให�การรักษาด�วยรังสีรักษาดีขึ้นภาวะแทรกซ�อนต�อผู�ปoวย

MRI guidance เปjนส่ิงจําเปjโดยเฉพาะอย�างย่ิงใน proton therapy guided ซึ่งเม่ือเปรียบเทียบระหว�าง พบว�า conventional proton systems จากท้ังหมดท่ีกล�าวมาแล�ว จะเห็นได�ว�า ด�วยรังสีรักษามีประสิทธิภาพมากขึ้น ดิฉันก็หวังเปjนอย�างย่ิงว�ารังสีรักษาในประเทศไทยจะได�รับการสนับสนุนจากภาครัฐให�มีเคร่ืองมือท่ีทันสมัยในการรักษาผู�ปoวยมะเร็ง เพ่ือท่ีคุไทยจะได�ดีขึ้น ฉบับหน�าจะมีความรู�อะไรทางรังสีรักษามาเล�าให�ฟnงอีก ขอให�คุณผู�อ�านทุกท�านคอยติดตามนะคะ

ท่ีมา Public Service Review: European Science & Technology: issue 15

รูปท่ี 1 แสดงรูปของ MRI linac

สีเทาคือ linac gantry สีแดง คือ linac head, สีเขีนว คือ 1.5 T MRI)

a b และ ภาพ MRI (b) ของผู�ปoวย esophageal tumour ซ่ึงมีการขยายของต�อมนํ้าเหลือง พบว�าภาพ

ซ่ึงช�วยให�สามารถบ�งช้ี esophagus (ลูกศรสีขาว) aorta (หัวลูกศร) และต�อมนํ้าเหลือง (ลูกศรสีแดงไม�สามารถแยกได�

ทําให�เกิดความถูกต�องของก�อนมะเร็งมากขึ้น ดังน้ันไปยังก�อนมะเร็งท่ีตําแหน�งต�างๆ ในร�างกายได� ตัวอย�างเช�น kidneys (โดย tumours เหล�าน้ีปnจจุบันไม�สามารถรักษาด�วยรังสีรักษา

เน่ืองจากลักษณะของโรคและข�อจํากัดของเคร่ืองเอกซเรย�คอมพิวเตอร�ในการมองเห็นรอยโรคจะให� soft tissue contrast ได�ดีกว�าภาพ CT ส�งผลให�าดีขึ้น โดยสามารถช�วยปกป/องอวัยวะเส่ียงได�

เปjนส่ิงจําเปjนในการรักษามะเร็ง จากการใช� MRI proton therapy ท่ีต�องการความเท่ียงตรงท่ีสูง (high precision

ซึ่งเม่ือเปรียบเทียบระหว�าง conventional proton systems กับระบบท่ีมีconventional proton systems จะมีประสิทธิภาพน�อยกว�าการใช� MRIจากท้ังหมดท่ีกล�าวมาแล�ว จะเห็นได�ว�า MRI-guided technologies

ด�วยรังสีรักษามีประสิทธิภาพมากขึ้น ดิฉันก็หวังเปjนอย�างย่ิงว�ารังสีรักษาในประเทศไทยจะได�รับการสนับสนุนจากภาครัฐให�มีเคร่ืองมือท่ีทันสมัยในการรักษาผู�ปoวยมะเร็ง เพ่ือท่ีคุณภาพชีวิตของประชาชนชาวไทยจะได�ดีขึ้น ฉบับหน�าจะมีความรู�อะไรทางรังสีรักษามาเล�าให�ฟnงอีก ขอให�คุณผู�อ�านทุกท�านคอยติดตาม

Public Service Review: European Science & Technology: issue 15

ซ่ึงมีการขยายของต�อมนํ้าเหลือง พบว�าภาพ MRI ลูกศรสีแดง) ในขณะท่ีภาพ CT

ดังน้ันระบบน้ีจะสามารถช�วยให�ไปยังก�อนมะเร็งท่ีตําแหน�งต�างๆ ในร�างกายได� ตัวอย�างเช�น tumours ของ

เหล�าน้ีปnจจุบันไม�สามารถรักษาด�วยรังสีรักษางเคร่ืองเอกซเรย�คอมพิวเตอร�ในการมองเห็นรอยโรค) ดังตัวอย�าง

ส�งผลให�ระบบ MRI linac น้ีได�มากขึ้น ลดโอกาสการเกิด

MRI ช�วยให�มีความเท่ียงตรงสูง high precision) ดังน้ันต�องใช� MR

กับระบบท่ีมี MRI guidance MRI-guided technologies

น้ันช�วยให�การรักษามะเร็งด�วยรังสีรักษามีประสิทธิภาพมากขึ้น ดิฉันก็หวังเปjนอย�างย่ิงว�ารังสีรักษาในประเทศไทยจะได�รับการ

ณภาพชีวิตของประชาชนชาวไทยจะได�ดีขึ้น ฉบับหน�าจะมีความรู�อะไรทางรังสีรักษามาเล�าให�ฟnงอีก ขอให�คุณผู�อ�านทุกท�านคอยติดตาม

Public Service Review: European Science & Technology: issue 15

หน�า 13

Hyperintensities represented “New infarct”

(From: http://emedicine.medscape.com/article/1155506


Diffusion weighted imaging (DWI)

(Cerebral ischemic) โดยใช�เทคนิค ติดตามดูการเคล่ือนท่ีของโมเลกุลของนํ้าในเน้ือเย่ือ สามารตรวจพบสมองขาดเลือดไปเล้ียงระยะแรกได�ดีและเร็วกว�าวิธีอ่ืน

นอกจากน้ีแล�ว DWI ยังสามารถตรวจดูปริมาณและทิศทางของใยประสาทในสมองนํามาใช�ในการตรวจวินิจฉัยผู�ปoวยท่ีมีภาวะเน้ือสมองขาดเลือดไปเล้ียงแบบเฉียบพลันผู�ปoวยเน้ืองอกในสมองและโรคท่ีเก่ียวกับการทําลายใยประสาทขาดเลือด DWI ช�วยให�เห็นการเปล่ียนแปลงเม่ือสมองขาดเลือดเร็วขึ้นใน detection”

หน�า 14

Hyperintensities represented “New infarct” Hyperintensities represented “Acute

(From: http://emedicine.medscape.com/article/1155506-overview#aw2aab6b5)

(Diffusion weighted)

iffusion weighted imaging (DWI) คือ การตรวจหารอยโรคของเน้ือสมองท่ีขาดเลือดไปเล้ียง

โดยใช�เทคนิค MR diffusion สําหรับตรวจวินิจฉัยทางด�านระบบประสาท ดูการเคล่ือนท่ีของโมเลกุลของนํ้าในเน้ือเย่ือ (Brownian movement of water molecules)

สามารตรวจพบสมองขาดเลือดไปเล้ียงระยะแรกได�ดีและเร็วกว�าวิธีอ่ืน ยังสามารถตรวจดูปริมาณและทิศทางของใยประสาทในสมองวยท่ีมีภาวะเน้ือสมองขาดเลือดไปเล้ียงแบบเฉียบพลัน

ผู�ปoวยเน้ืองอกในสมองและโรคท่ีเก่ียวกับการทําลายใยประสาท (White matter tract)ช�วยให�เห็นการเปล่ียนแปลงเม่ือสมองขาดเลือดเร็วขึ้นใน 3



Hyperintensities represented “Acute ischemic stroke”

overview#aw2aab6b5)

คือ การตรวจหารอยโรคของเน้ือสมองท่ีขาดเลือดไปเล้ียง

สําหรับตรวจวินิจฉัยทางด�านระบบประสาท โดย(Brownian movement of water molecules)

ยังสามารถตรวจดูปริมาณและทิศทางของใยประสาทในสมอง สามารถวยท่ีมีภาวะเน้ือสมองขาดเลือดไปเล้ียงแบบเฉียบพลัน (Acute Stroke)

(White matter tract) ในภาวะสมอง3 ช่ัวโมง หรือ “Early

อาจารย0กิ่งกานต0 อภิวัฒนสุเมธ

ภาควิชารังสีเทคนิค คณะสหเวชศาสตร0 มหาวิทยาลัยนเรศวร


MR diffusion ขึ้นอยู�กับลักษณะการเคล่ือนท่ีของโมเลกุลนํ้า ซึ่งบอกความสมบูรณ�ของเน้ือเย่ือได� มีอยู� 3 แบบ คือ

– ไหลผ�านไปโดยสะดวกไม�มีการขัดขวาง – มีขัดขวางบ�างจากโปรตีนหรือเซลล� เช�น บริเวณท่ีอักเสบเปjนหนอง หรือมีเน้ืองอก – มีการเคล่ือนจํากัดอยู�ในขอบเขตและทิศทาง เช�น ในใยประสาท (มัดของ Axon) หรือจํากัดการ

แพร�ไม�ให�ไปตามแนวขวางใน Myelin เน่ืองจาก Myelin มีการจัดเรียงช้ันเปjนวงซ�อนๆกัน หุ�มใย Axon ดังน้ันนํ้าจะเคล่ือนไปตามแนว Axon สามารถนํามาใช�ตรวจวินิจฉัยผู�ปoวยท่ีมีภาวะเน้ือสมองขาดเลือดไปล้ียงแบบเฉียบพลัน (Acute stoke) หรือผู�ปoวยท่ีมีเน้ืองอกในสมอง (Brain tumor)

พารามิเตอร�ท่ีมีผลต�อ MR diffusion ได�แก� B-value คือ ค�าความแรงของการแพร�กระจายโมเลกุลนํ้า มีหน�วยเปjน sec/mm2 ถ�าค�า B-value น�อยจะสูญเสียสัญญาณของโมเลกุลนํ้าท่ีมีการเคล่ือนท่ี เช�น นํ้าในเส�นเลือด ทําให�ความเข�มสัญญาณบริเวณเส�นเลือดน�อย ภาพเส�นเลือดจึงเปjนสีดํา Apparent diffusion coefficient (ADC) คือ ค�าสัมประสิทธ์ิการแพร�กระจายโมเลกุลของนํ้า

ในสมอง - Normal white matter ค�า ADC อยู�ระหว�าง 0.6-1.05x10-3 mm2/sec - Ischemic brain parenchyma จะมีค�า ADC น�อย - ดังน้ัน ADC สามารถบอกการเกิด Acute ischemic ได�

ลักษณะความผิดปกติท่ีจะมองเห็น Bright signal บน DWI มีดังน้ี - Acute and subacute ischemic stroke (7-14 days for hyperintensity to subside) - Hemorrhagic stroke - Trauma, Diffuse Axonal Injury - Acute demyelination, Marchiafava Bignami disease - Hypoglycemic Encephalopathy - Encephalitis – Herpes, CJD, Influenza like encephalitis - Focal cerebritis, Ac cerebellitis, Brain Abscess and Empyema - Choroid plexus cyst - Epidermoid cyst - Cholesteatoma - Medulloblastoma - Atypical Meningioma - Thrombus dural venous sinuses - Near mastoid and roof of orbit, an Air-bone interface artefact

หน�า 15


Acute ischemic changes

Acute phase (1-7 วัน) ระยะน้ีพบว�ามีการบวมของเน้ือเย่ือเพ่ิมขึ้น (Edema increases) จนกระท่ังบวมสูงสุดท่ี 48-72

ช่ัวโมง และมีความเข�มของสัญญาณ MR สูงมาก ทําให�สามารถแยกบริเวณ Ischemic area ได�ชัดเจน ซึ่งจะมองเห็นเปjนสีดํา (Hypointensity) บนภาพ T1W และมองเห็นเปjนสีขาว (Hyperintense) บนภาพ T2W สําหรับภาพท่ีมีการฉีดคอนทราส จะมองเห็นท้ัง Arterial enhancement และ Parenchymal enhancement โดยท่ีช�วงแรกของ Acute phase บริเวณ Parenchymal จะพบ Incomplete infarction แต�เม่ือระยะเวลาผ�านไปจะกลายมาเปjน Complete infarction Subacute phase (7-21 วัน)

ระยะน้ีพบว�ามีการบวมของเน้ือเย่ือลดลง แต�บริเวณ Ischemic area ยังคงมองเห็นเปjนสีดํา (Hypointensity) บนภาพ T1W และมองเห็นเปjนสีขาว (Hyperintense) บนภาพ T2W สําหรับภาพท่ีมีการฉีดคอนทราสจะมองเห็นท้ัง Arterial enhancement และ Parenchymal enhancement ตลอดช�วงระยะเวลาดังกล�าว นอกจากน้ียังพบ Cortical parenchymal enhancement และ Subcortical enhancement บริเวณรอบหยักของสมองท่ีมีรูปแบบเหมือนกัน (Homogenous pattern) Chronic phase (มากกว�า 21 วัน)

ระยะน้ียังคงมีการบวมของเน้ือเย่ือ และบริเวณ Ischemic area ยังคงมองเห็นเปjนสีดํา (Hypointensity) บนภาพ T1W และมองเห็นเปjนสีขาว (Hyperintense) บนภาพ T2W เน่ืองจากเน้ือเย่ือในบริเวณ Ischemic ถูกทําลาย เกิดการขยายขนาดของ Ex-vacuo ventricular รวมถึง Cortical gyri และเกิดรอยแยก (Fissures) ขึ้น ส�วนภาพท่ีมีการฉีดคอนทราสยังมองเห็น Parenchymal enhancement ตลอดระยะน้ี และจะเร่ิมค�อยๆหายไปเองหลังจากน้ีประมาณ 3-4 เดือน

หน�า 16


เปรียบเทียบ T2WI, DWI และ ADC

Acute infarction บริเวณ right corona radiata

Acute infarction บริเวณ right parietal region

Brain abscess จะมองเห็นเปjน Ring enhancement บนภาพท่ีมีการฉีดคอนทราส

(From: http://posterng.netkey.at/esr/viewing/index.php)

Axial DWI Axial ADC T2W Post contrast T1W

DWI ADC T1W

DWI T1W T2W

หน�า 17

References:

Leker RR, Keigler G, Eichel R, Ben Hur T, Gomori JM, Cohen JE. Should DWI MRI be the primary screening test for stroke. International Journal of Stroke, 2014; 9: 696–697.

Nistri M, Mascalchi M, Moretti M, Tessa C, Politi LS, Orlandi I, et al. Diffusion weighted MR: principles and clinical use in selected brain diseases. Radiol Med. 2000 Dec; 100(6):470-9.

Baehring JM, Fulbright RK. Diffusion-weighted MRI in neuro-oncology. CNS Oncol. 2012 Nov;1(2):155-67.


กิจกรรมภาควิชารังสีเทคนิค

หน�า 18

รดนํ้าผู�ใหญ& วันสงกรานต0

ภาควิชารังสีเทคนิคได�เข�าร�วมกิจกรรมปnจฉิมนิเทศ เพ่ือแสดงความยินดีแก�นิสิตชั้นป2ท่ี 4 ท่ีจบการศึกษาในป2การศึกษา 2556

โครงการปuจฉิมนิเทศ นิสิตช้ันปvท่ี4

ภาควิชารังสีเทคนิคได�เข�าร�วมกิจกรรมรดน้ําผู�ใหญ� ในวันสงกรานต� เพ่ือส�งเสริมและอนุรักษ�วัฒนธรรมความเปjนไทย โดยงานนี้มีการประกวดแข�งขันประดิษฐ�พานดอกไม� ซ่ึงภาควิชารังสีเทคนิคได�รับรางวัลชนะเลิศอันดับ 1


หน�า 19

ภาควิชารังสีเทคนิคได�รับการสนับสนุนงบประมาณการจัดประชุมจากสํานักงานหลักประกันสุขภาพแห�งชาติ (สปสช.) เขต 2 พิษณุโลก เพ่ือจัดโครงการประชุมวิชาการการพัฒนาคุณภาพระบบส�งต�อภาพถ�ายรังสี ครั้งท่ี 1 และ 2 เพ่ือเปjนการพัฒนาการคุณภาพของการส�งข�อมูลภาพทางการแพทย�ระหว�างโรงพยาบาลในเขตพ้ืนท่ีบริการของ สปสช. เขต 2

โครงการประชุมวิชาการการพัฒนาคุณภาพระบบส&งต&อภาพถ&ายรังสี คร้ังท่ี 1 และ 2

ภาควิชารังสีเทคนิค จัดกิจกรรมปฐมนิเทศนิสิตใหม� ระดับปริญญาโท สาขาฟ;สิกส�การแพทย� รุ�นแรก เพ่ือเปjนการแนะนําการเรียนการสอนของหลักสูตร และคณาจารย�ประจําหลักสูตรให�นิสิตได�รู�จัก ก�อนเข�าสู�การเรียนการสอน

โครงการปฐมนิเทศนิสติใหม& ระดับปริญญาโท สาขาฟzสิกส0การแพทย0


ภาควิชารังสีเทคนิค เข�าร�วมกับคณะสหเวชศาสตร� จัดกิจกรรมปฐมนิเทศนิสิตใหม� ระดับปริญญาตรี ป2การศึกษา 2557 เพ่ือเปjนการปรับทัศนคติ และเสริมสร�างประสบการณ� และแนะนําการใช�ชีวิตในรั้วมหาวิทยาลัยให�แก�นิสิตใหม�ได�รับทราบและมีกิจกรรมนิสิตใหม�พบอาจารย�ท่ีปรึกษาอีกด�วย

โครงการปฐมนิเทศนิสติใหม& ระดับปริญญาตรี

ภาควิชารังสีเทคนิค พานิสิตชั้นป2ท่ี 4 เข�าดูงานหน�วยงานด�าน รังสีรักษา รังสีวินิจฉัย เวชศาสตร�นิวเคลียร� และศูนย�ไซโคลตรอนและเพทสแกนแห�งชาติ เพ่ือเสริมสร�างประสบการณ� และได�เรียนรู�การทํางานกับเครื่องมือจริงๆ และเปjนการเพ่ือประสิทธิภาพการเรียนรู�ในห�อง

โครงการเสริมสร�างประสบการณ0จริง พานิสติดูงาน โรงพยาบาลจุฬาภรณ0

หน�า 20


ภาควิชารังสีเทคนิค และนิสิตร�วมกิจกรรมทําความสะอาดใหญ�ประจําป2 ของคณะสหเวชศาสตร�

กิจกรรมทําความสะอาดใหญ& (Big Cleaning Day)

ภาควชิารงัสเีทคนคิ คณะสหเวชศาสตรภาควชิารงัสเีทคนคิ คณะสหเวชศาสตรภาควชิารงัสเีทคนคิ คณะสหเวชศาสตรภาควชิารงัสเีทคนคิ คณะสหเวชศาสตร

ขขขขอแสดงความยนิดกีบัศษิยเกา อแสดงความยนิดกีบัศษิยเกา อแสดงความยนิดกีบัศษิยเกา อแสดงความยนิดกีบัศษิยเกา จบปการศกึษา จบปการศกึษา จบปการศกึษา จบปการศกึษา 2556 2556 2556 2556

ทีส่ามารถสอบใบประกอบโรคศลิป ทีส่ามารถสอบใบประกอบโรคศลิป ทีส่ามารถสอบใบประกอบโรคศลิป ทีส่ามารถสอบใบประกอบโรคศลิป ผานผานผานผาน 100 100 100 100 %%%%

หน�า 21

รังสีเทคนิค เน�นผู�เรียนเปEนสําคัญ มุ งม่ันงานวิจัย รับใช�สังคม นิยมความเปEนไทย

รังสีเทคนิค เน�นผู�เรียนเปEนสําคัญ มุ งม่ันงานวิจัย รับใช�สังคม นิยมความเปEนไทย

รังสีเทคนิค เน�นผู�เรียนเปEนสําคัญ มุ งม่ันงานวิจัย

จุลสารรังสีเทคนิคนเรศวร ปีที่ 2...

Documents