شده لطفگم جوی و جست کم ) در ایران امروز گرافیک آنچهدارد(

یزدانی علیرضا

چکیده

کمال حد به را آن و بپردازند پیام ماهیت به که آن از بیش و پیش ما طراحاننحوه تأثیرگذاری روی بر برسانند، به اش دادن فرم یعنی آن، بخشیدن تجسم ی

می متمرکز سهل. پیام مجازها از استفاده در طراحان از بسیاری انگارانه شوندمی از برخورد نازل سطحی در آن، فرم به پرداختن بهای به را پیام و کنند

می رها عرصه. معناسازی در که آثاری روی بر اگر ایران سازند امروز گرافیک یمی عرضه و می تولید نتیجه این به کنیم؛ تأمل اندکی ضعفی شود که رسیم

پیکره کم سراسری از بیشتر وضعیت این و است گرفته فرا را ایران گرافیک یحوزه در طراحان می دانشی ناشی پیرامون جهان و اجتماعی کم های تا شود

حوزه در آنان بصری . سوادی گرافیک طراحی فنی های

مقدمه

می آسیب زمانی از نابه توان که گفت سخن ایران معاصر گرافیک شناسیخدشه و بدنه هنجاری در از ای ما معاصر گرافیک آیا ولی باشد؛ مشهود آن ی

می رنج خاصی اختالل یا که نارسایی است گرافیکی چگونه سالم گرافیک برد؟داد؟ قرار قضاوت مورد را آن و زد محک آن با را ایران معاصر گرافیک بتوان

نابه و ایران معاصر گرافیک بر حاکم از هنجاری وضعیت را آن احتمالی هایمی دیدگاه گوناگونی . های این روی بر مقاله این در داد قرار بررسی مورد توان

" کرده " تکیه آن معنایی عمق و پیام ماهیت منظر از پا مسئله باور این بر و امو فشرده ندارد قرار است آن الیق که واالیی جایگاه در ما امروز گرافیک که ام

حوزه در طراحان دانشی کم از بیشتر وضعیت پیرامون این جهان و اجتماعی هایمی کم ناشی تا حوزه شود در آنان بصری . سوادی گرافیک طراحی فنی های

" می" شمار به گرافیک طراحان کار فرایند در ارتباطی مهم عوامل از یکی پیاممانند. نسازد برآورده را نظر مورد اهداف مخاطبان، با مواجهه در پیامی وقتی آید

. نشود واقع مؤثر آن کنندگان مصرف روی بر پزشک، تجویزی داروی که است اینآسیب که است آن تأثیرگذاری نوع و پیام ماهیت یعنی محل، همین در ها درست

برمی ضعف. سر یافتن کاستی آورند و اصلی ها هدف پیام، ماهوی ساختار در ها. است مقاله این

پیام معنایی عمق از شدن غافل فرم؛ روی بر تمرکز

کمال حد به را آن و بپردازند پیام ماهیت به که آن از بیش و پیش ما طراحاننحوه تأثیرگذاری روی بر برسانند، به اش دادن فرم یعنی آن، بخشیدن تجسم ی

می متمرکز که. پیام کارش تجسمی بخش در کند می تالش طراحی هر شوندمی محسوب آن متنی درون و فنی ویژه بخش زبان اما شود کند؛ پیدا را خود ی

می مربوط اثر از خارج یعنی متن بیرون به که را کم آنچه تأمل شود، مورد ترمی بیان قرار از تا باشد داشته ساختاری چنان ماهیت لحاظ از پیام که این دهد؛

الیه و زیبایی صریح و ی تخیل لذت در را مخاطب و نهد فراتر پا صرف شناختی . درک و فهم در پیام، به بخشیدن عمق بر عالوه مجازها سازد درگیر اثر کشف

می ایفا را مهمی نقش و مخاطب آشنا را دشوار و ناآشنا مفاهیم که چرا کنند،می فهم سازند. قابل

می کمک پیچیده مفاهیم ادراک در مجازها بر اگرچه را خود انرژی وقتی اما کنند،می عادی قدر آن بدهند، دست از تکرار در اثر را مخاطب توجه دیگر که شوند

مدلول جهت سوی به برنمی دهی هنرمند. هایشان که جاست همین در انگیزندپدیده از قراردادی غیر مجازهای گرفتن کار به با است الزم جذابیت، ایجاد برای

پدیده » از را بودن طبیعی چندلر دانیل قول به یا و کند، زدایی آشنایی دور ها هاچندلر،« ) (.192: 1387کند

می توجه مجازها از استفاده به قدر چه ایران معاصر گرافیک در ببینیم شود. حالکرده تالش مقاله این این در در طراحان از بسیاری چگونه که دهم نشان ام

سهل کارشان از می بخش برخورد فرم انگارانه به پرداختن بهای به را پیام و کنندمی رها معناسازی از نازل سطحی در ما. آن، کالسیک شعر که حالی در سازند

زیبایی اوج مرتبه شناسانه در واالترین و ساختاری دارد، ی قرار معنایی یگنجینه این از گرفتن الهام ما بی طراحان می ی نادیده را گیرند. مانند

کل به جزء مجاز

را آن از بخشی فقط اوقات بیشتر چیزی هر بازنمایی برای گرافیک طراحانمی می انتخاب سعی طریق آن از و بزرگ کنند چارچوب به را خود مخاطب کنند

. و ایدئولوژیک دیدگاه به کند انتخاب را جزء کدام طراح که این کنند هدایت تری

زیبایی . رویکرد فقط جزء، که کرد فراموش نباید گرچه دارد بستگی او شناختینمی و است، کل هستی از واقعی همه بخشی و تمامیت را تواند آن وجوه ی

. گذارد، می نمایش به بارزی طور به را واقعیت یک از وجهی جزء، کند نمایندگیبخش می اما نگه پنهان را آن از دیگری و. های کل یک از جزئی انتخاب پس دارد

می طراح که کادری دیگر عبارت می به ارزش بندد، بیانگر اعتقادات تواند و ها. باشد نیز او

ساده از شاید کل به جزء . مجاز مجاز این از استفاده برسد نظر به مجازها ترین . کارهایی از نمونه چند زیر در است شایع طراحان میان در مجازها سایر از بیشتر

. کنیم می مالحظه است شده استفاده خوبی به مجاز نوع این از آنها در که رانمونه مقایسه با آنها رهنمون ی نتیجه این به را ما نازل و سطحی کارهای از هایی

ایده می دارای مجازها از استفاده در طراح اگر که نباشد، سازد خالقانه و نو هایساده انتقال در درمی حتی نیز مفاهیم ماند. ترین

ارائه زیبا تلفیقی در را آثارش و خودش تصویر از جزئی اثر این در سعیدی مهدی . انوش علیرضا است " کرده نگارخانه " نام از را س حرف " فر انتخاب " سین ی

ارائه بر عالوه اتومبیل، یک معرفی در امینیان تهمتن همچنین است؛ ی کردهایده بیان برای را طبیعت و شهر از جزئی خودرو، از کرده تصویری انتخاب اش

مثال. در اگر می است کنیم دقت باال انتخاب های با طراحان از یک هر که بینیمکرده دنبال را خاصی هدف کل، از اند. جزئی

میسوری دانشگاه در سعیدی مهدی نمایشگاه پوستر سعیدی، نگارخانه مهدی لوگوی انوشفر، علیرضا

سین، 1388ی

خودرو پارس سفری اتومبیل امینیان، تهمتن

زیبایی گرایش سعیدی عالقه مهدی و چهره مندی شناختی معرفی به را ی اش . انوش است کرده بیان عرصه خود در را گالری فعالیت نوع دل فر در تجسمی ی

از طرح را دیگری مفهوم اتومبیل، تصویر کنار در امینیان و است؛ گنجانده اشآسمان میان از مخاطب بردن با مطرح خراش اتومبیل سرسبز طبیعت دل به ها

. به جزء مجاز از درستی به طراحان از درصد چند و تعدادی چه اما است کردهمی استفاده می کل مالحظه گرافیکی گوناگون آثار بر مرور با که کنند؟ کنیم

ایده بدون و سطحی آنها از بسیاری در مجاز این از استفاده خاصی متأسفانه ی . ارائه جز به آثار گونه این در است گرفته ساده صورت ایده ی هیچ کل، به جزء ی

نمی مالحظه را تأثیرگذاری مواجه. ی قوی و زیبا طرحی با تنها نه مخاطب کنیمسرهم نمی یک با بلکه نابه شود، غیرمسئوالنه بندی و نوشته هنجار از و ای ها

می مواجه شود. تصاویر

مرسل مجاز

پیچیدگی با مرسل مجاز به بگذاریم، جلوتر گام یک کل به جزء مجاز از وقتیمی فیزیکی. بیشتری تعلق اساس بر جزء یک کل، به جزء مجاز در به رسیم اش

می انتخاب و کل علت اساسی انتخاب، مرسل، مجاز در که حالی در شود، : جای به معلول است برده نام آنها از چندلر که زیر موارد مانند دارد؛ معلولی

جای به کننده تولید شخص؛ و رویداد جای به موقعیت کاربر؛ جای به شئ علت؛ : همان ) شده کنترل جای به کننده کنترل و (.197محصول؛

نمونه می در مالحظه زیر مرسل های مجاز بر احاطه با طراحان چگونه که کنیمزده آثاری خلق به و دست برجسته معنایی از بودن، ملموس عین در که اند

. فعالیت دادن نشان برای زیر اثر در عباسی مجید هستند برخوردار های تأثیرگذار« مؤسسه دستگاه » توسط شده چاپ اثری ، گرافیک و چاپ آن ی چاپ های

. است کرده انتخاب را مؤسسهترام ممیز، مرتضی موضوع با پوستری استفاده در دلیل به که درشت ی های

ترام گونه این از ممیز مرتضی شده معمول انتخاب حقیقی ابراهیم توسط ها،شده شناخته روش گویای تا حرفه است شخصیت نتیجه در و ممیز مرتضی ای ی

. باشد اوکتاب جلد برای مشکی ساعد را مرسل مجاز از دیگری درخشان ی نمونه

. » نشانه» با را فاجعه اثر، این در طراح است کرده خلق می فاجعه که تواند ای. است کرده بیان باشد فاجعه از معلولی

ممیز، مرتضی بزرگداشت پوستر حقیقی، فاجعه، 1383ابراهیم کتاب جلد مشکی، 1386ساعد

گرافیک، و چاپ هنر عباسی، 1384مجید

نمایه می ماهیت دلیل به که طراح بینیم نظر مورد مفاهیم مجازها، از نوع این ایگونه به مخاطب ذهن می در گره واقعیت با طبیعی و ملموس اعتقاد. ای به خورد

ویژگی از این جانسون، و در لیکاف بنیادی نقشی و است مرسل مجازهای هایمی ایفا ما : تجربیات همان ) (.199کند

زیبایی چارچوب از بیرون جهان از دانشطراح به مجازی چنین از بردن بهرهمی خلق که اثری . شناختی طراحان آثار بر کلی مرور یک در است وابسته کند

بر بیشتر طراحان از بسیاری گرایش که است مشهود خوبی به ایران گرافیکدغدغه زیبایی روی برای های مرسل مجاز از استفاده و است معطوف شناختی

عمیق تأثیرگذاری و پیام معنای به بخشیدن چشم ژرفا به کمتر متأسفانه آن ترنمایشگاه. می در مثال طور به نقره » خورد سرو انجمن« » های سوی از که ای

» سال در ایران گرافیک بخش 92و 90، 89های طراحان در است، شده برگزاراز بیش جلد، طراحی و تبلیغات طراحی پوستر، نشانه، نمایش 2000های به اثر

حدود آنها میان از که شده بوده 30گذاشته مرسل مجاز دارای بر. اثر مرور با اندنمایشگاه این در کننده شرکت می آثار این ها، از بسیاری که دریافت توان

عمیق معناهای میان از می طراحان که ساده تری بدهند، خود پیام به توانستندافتاده پا پیش و برگزیده ترین را معناها لحاظ ترین از آنها از برخی گرچه اند،

مرتبه در تحسین فرم و باال بسیار کرده ای عمل عرصه. برانگیز در اگر های اندکمپین و نشانه طراحی حتی و جلد و پوستر موضوع طراحی به تبلیغاتی های

نمایشگاه در که نقره » هایی سرو شده« های مطرح می ای کنیم، توجه بینیم اندایده پروراندن برای را باالیی ظرفیت آنها از بسیاری داشته که می هایی که اند

ژرفای خود آثار به طنز، حتی و استعاره مرسل، مجاز از استفاده با توانستند . دلیل به که باشند طراحانی آنها درمیان است ممکن گرچه ببخشند بیشتری

حرفه ماهیت به نسبت انتقال رویکردشان چارچوب از نخواهند اساسا گرافیک یزیبایی قالبی در بیان پیام و نهند فراتر پا به شناختی را استعاری و شاعرانه های

. عرصه بدانند مربوط سینما و نقاشی شعر، همچون دیگری های

استعاره

» « » یک » توسط را کلیت یک گرافیک طراح ، مرسل و کل به جزء مجازهای درمی تداعی مخاطب ذهن در کل به متصل و مجاور عنصری یا و کافی. جزء کند

) با ) که چیزی هر یا احساس، صفت، یک یا و کل به جزء کلیت یک از برشی است ) تا ) شود کشیده تصویر به مرسل مجاز دارد معلولی و علت ارتباطی دیگر چیزی

. در دیگر عبارت به ببرد پی نظرطراح مورد مفهوم کلیت به آن دیدن با مخاطبکه ) دیگر مدلولی سوی به مدلول یک طریق از را مخاطب طراح مرسل مجاز

) می سوق است قبلی مدلول به مرتبط یا مجاز. وابسته در که حالی در دهدنمایه ارتباطی مدلول دو میان در مرسل دارد؛ وجود معلولی و علت یا ای

. نهایی موضوع گرافیک طراح یعنی است مفهومی فقط آنها میان ارتباط استعارهبیان است مشترکی مفهوم حامل که دیگری موضوع طریق از را خود نظر مورد

آنها. می میان در که را مفهومی خود تخیل کمک با باید که است مخاطب این کند . و دارد اشاره آن به استعاره که معنایی یافتن در تالش کند کشف است مشترک

می انگیزه پدید مخاطب در موضوع مفهومی تفسیر و تفکر برای که باعث ای آیدلذت تجربه شود. بخشمی ای

استعاره می از کار به خود آثار در گرافیک طراحان که می هایی راحتی به برند،شیوه به گستره توان و تفکر . ی روی بر اگر برد پی آنان اجتماعی دانش ی

عرصه در که اثری می هزاران عرضه و تولید ایران امروز گرافیک اندکی ی شودنامه » آگهی مانند جاهایی در که آثاری چه و مطرح طراحان آثار چه کنیم؛ ی تأمل

» می چاپ به برتر می پیک نتیجه این به پیکره رسند، سراسری ضعفی که رسیمنه و باور نه ما گرافیک طراحان که انگار و است گرفته فرا را ایران گرافیک ی

پوسته از آمدن بیرون افتاده توان دام به آن در که حتی ای بسیاری و دارند؛ را اند. هستند آن برداشتن ترک نگراننقره » سرو کتاب نخستین جلد می« طرح را از ای استفاده در بارزی اثر توان

. گذاری پایه و نو حرکتی شروع دادن نشان برای طراح آورد حساب به استعارهاستعاره از ایران، گرافیک طراحان انجمن توسط مستقل رو نمایشگاهی و زیر ی

نو » طرحی مفهوم تا است کرده استفاده زمین زدن بیل و خاک کردنعرصه« از را عرصه درانداختن به کشاورزی نمایشگاه ی نقره ی سرو ای های

. تهمتن از آثاری چاپ با استعاره از استفاده کتاب، همین در گرچه سازد منتقلبخش در که آثاری بیشتر اما است، رسیده خود اوج به هر امینیان مختلف های

سال یعنی دوره، مواردی 92و 90، 89های سه جز به استعاره است، شده ارائهنمی چشم به شمار خورد. انگشت

ای، نقره سرو جلد طرح حربی، 1389پدرام

سیمیا، آموزشی ی مؤسسه تبلیغاتی، کمپین امینیان، 1387تهمتن

نمایشگاه در گرافیک طراحان آثار منتخب از را خود نگاه نقره اگر سرو ای هایآگهی سوی بزرگ نامه به شوک دچار بچرخانیم، برتر پیک می ی در. تری شویم

آگهی می نامه این توزیع شهر سراسر در میلیونی تیراژهای در که جز ها به شود،نازل طرح در که زیبایی هایی سطح دیگری ترین چیز هستند مفهومی و شناختی

نمی . را می راحتی به آنها تماشای با یافت کوچک توان بدون که دریافت توانایده کمترین با تأملی، و فکر کوتاه ترین در و سمبل پردازی زمان، کاری ترین

اند. شده

نتیجه پرسشو گیری چند

قابلیت ما گرافیک طراحان چرا راستی هم به که را ارتباطی نوین ابزار این هایمی نادیده دارد، اختیار در هم کنار در را تصویر هم و به نوشتار آنها آیا گیرند؟

فلسفه به جدی حرفه طور وجودی کرده ی فکر افزاری شان نرم امکانات با اند؟خود برای تمایزی چه ما طراحان گرفته، قرار همگان اختیار در امروزه که جدیدی

وظیفه گرفتن نادیده با را خود ارزشمند جایگاه چرا هستند؟ واقعی قائل شان ی ) وانهاده) ، صرف رسانی اطالع از فراتر ارتباطی آموختن در به فقط چرا اند؟

مهارت و فنی اصول و کرده مبانی بسنده افزاری نرم بر های را خود چشم و اندبسته فرو جهانی فرهنگ و خودشان ملت فرهنگ شناخت طراحان روی اند؟

بهایی چه به و چرا که باشند پرسش این پاسخگوی باید ما معاصر گرافیک » کرده» رها بزند موج آثارشان در باید که را ی طبع نهادن » لطافت کج به و اند

کرده« خوش خویشدل (1)اند! کُله

منابع

. دانیل شناسی . 1387چندلر، نشانه ترجمه مبانی ، : . تهران پارسا مهدی یسوره . انتشارات . دوم چاپ مهر ی

1: حافظ. شعر به اشاره

داند سروری آیین و داری کاله نشست تند و نهاد کج کله طرف که هر نه

داند دری گفتن سخن و طبع لطف که آگاه بود کسی حافظ دلکش شعر ز