ОРШИЛ - arkhangai.nso.mn am hogjil 2017 sudalgaa.pdf · хувьслыг болон...
TRANSCRIPT
2018 ОН
ОРШИЛ
Хүн ам зүйн судалгаанд хүн амын нас, хүйсийг судлах нь хүн ам,
нийгэм, эдийн засгийн бодлого боловсруулах, хүн амын хүчин зүйлсийг
нийгэм, эдийн засгийн хөгжлийн шинжилгээнд тусгахад чухал ач
холбогдолтой. Хүн амын нас, хүйсийн байдал нь нийгэм, эдийн засаг,
соёлын асуудлуудтай нягт холбоотой байдаг учраас түүнийг шинжлэх
шаардлагатай байдаг. Тухайлбал сургуульд хамрагдалт, ажиллах хүчний
нөөц, гэрлэх, төрөх, шилжих гэхмэт. Түүнчлэн зарим нэр төрлийн
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний хэрэглээ нь нас, хүйсийн бүтцээс хамааран
өөр өөр байдаг. Нас, хүйсийн бүтцийн мэдээлэл нь нийгмийн чиг
хандлагыг тайлбарлах, зах зээлийг тодорхойлох, ирээдүйн төлөвлөлт
хийхэд чухал ач холбогдолтой. Мөн нийгмийн мөн чанар, функцийг
ойлгоход чухал байдаг. Үүний зэрэгцээгээр хүн амын түүхэн хөгжил
хувьслыг болон ирээдүйн хэтийн төлөвийг тодорхойлдог.
Судалгааны зорилго:
Энэхүү судалгаанд Архангай аймгийн 2013-2017 оны хүн амын
тоо, өсөлтийн өөрчлөлт, нас хүйсийн бүтэц, хүн амын төрөлт, дундаж
наслалт, өрхийн өсөлт, хүн амын шилжилт хөдөлгөөн гэх зэрэг хүн ам
зүйн үндсэн үзүүлэлтүүд, тэдгээрт гарсан өөрчлөлт болон хүн амын
нийгмийн зарим үзүүлэлтүүдийн талаархи санал дүгнэлт гаргахийг
зорилоо.
Судалгааны аргачлал:
Судалгааг гаргахын тулд 2013-2017 оны суурин хүн амын жилийн
эцсийн тайлан, хүн амын ердийн хөдөлгөөний тайлан, хүн амын шилжилт
хөдөлгөөний тайлан мэдээний үзүүлэлтийг ашиглан судалгааг хийлээ.
ТОДОРХОЙЛОЛТУУД
Суурин хүн ам
Тухайн баг, хорооны нутаг дэвсгэрт 6 сараас дээш хугацаагаар оршин
суугаа бүх хүнийг суурин хүн ам гэж үзнэ. Мөн 6сараас доош хугацаагаар түр эзгүй
байгаа байнга оршин суудаг хүмүүсийг суурин хүн амын тоонд оруулна.
Өрх
Хүн ам, өрхийн тоог хот, тосгон, сумын төв, хөдөөгөөр гаргана. Ураг
төрлийн болон гэр бүлийн холбоотой нэг орон байранд хамт амьдардаг, нэгдмэл
төсөвтэй, хүнс, амьдралын наад захын бусад хэрэгцээгээ хамтран хангадаг нэг
буюу хэсэг бүлэг хүмүүсийг өрх гэж үзнэ. Өрхийн гишүүд нь хоорондоо ураг
төрлийн болон гэр бүлийн хамааралтай эсвэл хамааралгүй байж болно.
Хотын хүн ам
Хотын хүн амд аймгийн төвийн хүн амын тоог оруулан тооцсон болно.
Хөдөөгийн хүн ам
Хөдөөгийн хүн амд сумын төв, хөдөөгийн /баг/ хүн амыг оруулан тооцсон
болно.
Гэрлэлт
Тухайн нутгийн засаг захиргааны нэгжид гэр бүл болсноо бүргүүлсэн
хүмүүсийг бүртгүүлсэн гэж үзнэ.
Цуцлалт
Гэрлэлтээ зохих шатны шүүхээр цуцлуулж, цуцлалтаа бүртгүүлсэн бол
гэр бүлээ цуцалсанд тооцно.
Үрчлэлт
Үрчлэн авагч нь хүүхэд үрчлэн авсан тухайгаа иргэний гэр бүлийн
асуудал эрхэлсэн тухайн шатны албанд бүртгүүлж, гэрчилгээ авсан тохиолдолд
үрчлэгдсэн гэж үзнэ.
Ердийн хөдөлгөөн
Төрөл, нас баралт, гэрлэлт, цуцлалт, үрчлэлтийг хүн амын ердийн
хөдөлгөөн гэнэ.
АРХАНГАЙ АЙМГИЙН ХҮН АМ
Архангай аймагт 2018 оны 1-р сарын 1-ний байдлаар 47563
эрэгтэй, 47360 эмэгтэй буюу нийт 94923 хүн байнга оршин сууж байгаа
нь Монгол улсын хүн амын 3.0 хувьтай тэнцэж байна.
2013 2014 2015 2016 2017
Ихтамир 5433 5535 5299 5459 5626
Чулуут 3800 4001 4029 4051 4113
Хангай 3185 3140 3124 3126 3180
Тариат 5028 4755 4702 4761 4839
Өндөр-Улаан 5764 5839 5677 5723 5788
Эрдэнэмандал 5535 5533 5565 5545 5677
Жаргалант 4359 4447 4343 4413 4454
Цэцэрлэг 3816 3856 3718 3758 3801
Хайрхан 3787 3772 3721 3755 3778
Батцэнгэл 3660 3687 3631 3696 3784
Өлзийт 3276 3333 3331 3347 3383
Өгийнуур 3049 3073 3086 3131 3185
Хашаат 3294 3263 3191 3213 3232
Хотонт 4371 4284 4220 4284 4365
Цэнхэр 5505 5592 5685 5743 5892
Төвшрүүлэх 3009 3037 3007 3007 3090
Булган 2510 2508 2521 2622 2713
Эрдэнэбулган 20718 20889 21097 21499 21620
Цахир 2352 2352 2319 2376 2403
Аймгийн дүн 92451 92896 92266 93509 94923
Улсын дүн /мян.хүн/
2930.3 2995.9 3057.8 3119.9 3177.9
Улсын дүнд эзлэх хувь 3.2 3.1 3.0 3.0 3.0
Хүн амын тоо 2012-2017
Хүн амын жилийн дундаж өсөлтийн хурдыг тооллого явагдсан онуудаар
авч үзвэл:
1969-1979 онд 8.1 хувь, 1979-1989 онд 8.4 хувь, 1989-2000 онд
хамгийн өндөр буюу 18.3 хувь, 2000-2005 онд 6.7 хувиар, 2005-2007 онд
2.6 хувиар буурч, 2007-2010 оны хооронд 2.6 хувиар, 2010-2017 оны
Архангай аймгийн суурин хүн амын тоо 2010 оноос 0.8 мянган хүнээр
буюу 0.9 хувиар өсчээ.
0
20
40
60
80
100
120
-5.0
0.0
5.0
10.0
15.0
20.0
Õ¿í àì Æèëèéí äóíäàæ ºñºëò
Архангай аймгийн суурин хүн амын тоо, нас хүйсийн бүтэц
Насны
2014 2015 2016 2017
бүлэг
эмэгтэй бүгд бүгд эмэгтэй бүгд эмэгтэй бүгд эмэгтэй
бүгд 46476 92451 91894 46476 93509 46682 94923 47360
0-4 4851 9745 9608 4851 10950 5402 11132 5430
5-9 3770 7788 7487 3770 9533 4774 9909 4963
10-14 4610 8447 8921 4610 7328 3617 7379 3645
15-19 4856 9560 9482 4856 8874 4330 8669 4265
20-24 4972 10024 10347 4972 8372 3990 8311 3984
25-29 3836 8009 7893 3836 8212 3864 8362 3907
30-34 3553 6977 7032 3553 6980 3382 6996 3421
35-39 3503 6876 6831 3503 6651 3305 6688 3262
40-44 3162 6201 6145 3162 6428 3221 6520 3278
45-49 2672 5483 5330 2672 5653 2919 5765 2939
50-54 2122 4491 4288 2122 4806 2404 4903 2499
55-59 1563 3097 2968 1563 3492 1874 3803 2033
60-64 968 1974 1876 968 2417 1350 2512 1393
65-69 692 1311 1288 692 1387 808 1509 872
70+ 1346 2468 2398 1346 2426 1442 2465 1469
Хүн амын нас, хүйсийн суварга, 2017 оны жилийн эцэст
Архангай аймгийн нийт хүн амын 64.0 хувь нь 35 хүртэл насны залуучууд байна. Тодруулбал, нийт хүн амын 31,6 хувь буюу 30010 нь 0-15 насны
хүүхэд, 61.5 хувь буюу 58427 нь 16-59 насны хүмүүс, 6.8 хувь буюу 6486 нь 60 ба түүнээс дээш насны өндөр настан байна. 2008 оны хүн амын нас хүйсийн суваргыг 2017 оныхтой харьцуулахад бүх
насны бүлэгт цүлхийлттэй байгаа нь тухайн хугацаанд хүн амын өсөлт их
байсантай холбоотой юм.
Архангай аймгийн хүн амын хүйсийн харьцаа 100.4 болсон бөгөөд энэ нь
хүн амын нас баралтад эрэгтэйчүүдийн эзлэх хувийн жин өндөр байгаатай
холбоотой.
Хүн амын тоо хэмжээний өсөлтийг жилээр харьцуулж харах, түүнчлэн нас,
хүйсийн бүтэц нэг хэвийн биш байгаа эсэхийг хараад шууд мэдэхэд
ойлгомжтой, тохиромжтой байх үүднээс суваргыг бодит тоогоор (хувийн
жингээр биш зурсан.
-10000 -5000 0 5000 10000
0-4
10-14
20-24
30-34
40-44
50-54
60-64
70-74
80-84
90-94
100+ýð ýì
-10000 -5000 0 5000 10000
0-4
5-9
10-14
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
50-54
55-59
60-64
65-69
70+
Хүн амын нас, хүйсийн бүтэц
1979 1989 2000 2017
А 1 2 3 4
Хүн ам -Бүгд 77569 84517 97091 94923
эрэгтэй 38959 42190 48579 47563
эмэгтэй 38610 42327 48512 47360
Насны бүлгээр
0-14 35860 36706 38101 28420
15-64 37273 44037 54167 62529
65+ 4436 3774 4823 3974
Эрэгтэйчүүдийн эзлэх
хувь 50.2 49.9 50.0 50.1
Эмэгтэйчүүдийн эзлэх
хувь 49.8 50.1 50.0 49.9
Насны бүтэц, хувиар
0-14 46.2 43.4 39.2 29.9
15-64 48.1 52.1 55.8 65.9
65+ 5.7 4.5 5.0 4.2
Хүйсийн харьцаа 100.9 99.7 100.1 100.4
Хүн ам зүйн ачаалал
16 хүртэлх насны хүн ам болон 60, түүнээс дээш насны хүн амын нийлбэрийг 16-59
насны хүн амд харьцуулсан дүнгээр илэрхийлэгддэг хүн ам зүйн ачаалал 2017 оны
байдлаар 58.4 хувь болсон байна. Монгол Улсын хөдөлмөрийн хуулиар
хөдөлмөрийн насны хүн амын насыг тодорхойлохдоо эмэгтэй нь 15-55, эрэгтэй нь
15-60 гэсэн байдаг.
ХАЗА – Хүн ам зүйн ачаалал
ХА(0-14) - 0-14 насны хүн амын тоо
ХА(65+) - 65 ба түүнээс дээш насны хүн амын тоо
ХА (15-64) - 15-64 насны хүн амын тоо
Хүн ам зүйн ачаалал /сумаар/
2013 2014 2015 2016 2017
Ихтамир 49.3 47.8 48.1 50.3 50.8
Чулуут 57.8 54 55.9 55 54.7
Хангай 47.7 47.8 47.2 48.4 48.7
Тариат 44.9 44.7 44.9 45.7 46.1
Өндөр-Улаан 49.3 48.7 49.6 50.6 51.3
Эрдэнэмандал 43.3 45.1 47.4 47.1 47.3
Жаргалант 57.9 55.8 56.4 55.4 54.4
Цэцэрлэг 53.3 51.9 52.1 52.6 52.7
Хайрхан 47.5 48.1 48.5 50 51.2
Батцэнгэл 49 49.2 49.8 50.7 52.9
Өлзийт 49.2 50.4 51.8 51.1 52.9
Өгийнуур 50 50.3 50.2 49.7 49.7
Хашаат 51.1 50.9 50.2 53.1 53.9
Хотонт 50.8 51 53.1 52.8 53.6
Цэнхэр 52.9 54.6 54.4 53.1 54.4
Төвшрүүлэх 45.3 46.8 49.1 49.9
51.0
Булган 48.3 46.9 47.7 48.1 49.6
Эрдэнэбулган 39.3 44.3 48.7 51.5 52.3
Цахир 55.7 59.7 56.3 58.1 59.0
Хүн амын дундаж наслалт
Аймгийн хүн амын дундаж наслалт 71.01 болж, өмнөх оноос 0.04 пунктээр
уртасжээ. 2008 оны байдлаар аймгийн хүн амын дундаж наслалт улсын
дунджаас 0.4 жилээр дутуу байсан бол сүүлийн жилүүдэд дундаж
наслалтын зөрүү аажмаар багасах хандлагатай байна.
Дундаж наслалт /графикаар/
2 0 11 2 0 12 2 0 13 2 0 14 2 0 15 2 0 16 2 0 17
Архангай 68.79 68.79 69.95 70.54 71.08 70.77 70.81
Улсын дундаж 68.32 68.71 69.11 69.57 69.89 69.57 69.89
Бүсийн дундаж 67.76 67.76 69.03 69.61 70.15 69.90 70.10
Аймаг, улсын дунджийн зөрүү 0.47 0.08 0.84 0.97 1.19 1.20 0.92
Аймаг, бүсийн дунджийн
зөрүү1.03 1.03 0.92 0.93 0.93 0.87 0.71
66
67
68
69
70
71
72
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
Архангай Улсын дундаж Бүсийн дундаж
Хүн амын тоо, тооцоолол / 1983-2017 он/
он хүн амын
тоо
абсолют цэвэр өсөлт
өсөлтийн хурд
цэвэр өсөлтийн
хурд
цэвэр өсөлтийн
1%-д ноогдох
утга
1983 75059 - - - -
1984 76778 1719 102.2902 2.2902 750.59
1985 76791 13 100.0169 0.01693 767.78
1986 78634 1843 102.4 2.40002 767.91
1987 78897 263 100.3345 0.33446 786.34
1988 80621 1724 102.1851 2.18513 788.97
1989 82503 1882 102.3344 2.33438 806.21
1990 87354 4851 105.8798 5.87979 825.03
1991 96296 8942 110.2365 10.23651 873.54
1992 102728 6432 106.6794 6.67941 962.96
1993 102607 -121 99.8822 -0.11779 1027.28
1994 100107 -2500 97.5635 -2.43648 1026.07
1995 100842 735 100.7342 0.73421 1001.07
1996 98441 -2401 97.619 -2.38095 1008.42
1997 95910 -2531 97.4289 -2.57108 984.41
1998 96753 843 100.8789 0.87895 959.1
1999 97127 374 100.3866 0.38655 967.53
2000 97618 491 100.5055 0.50552 971.27
2001 97234 -384 99.6066 -0.39337 976.18
2002 96408 -826 99.1505 -0.8495 972.34
2003 94629 -1779 98.1547 -1.84528 964.08
2004 91864 -2765 97.0781 -2.92194 946.29
2005 91092 -772 99.1596 -0.84037 918.64
2006 90452 -640 99.2974 -0.70259 910.92
2007 88725 -1727 98.0907 -1.9093 904.52
2008 89282 557 100.6278 0.62778 887.25
2009 89331 49 100.0549 0.05488 892.82
2010 90986 1655 101.8527 1.85266 893.31
2011 91469 483 100.5309 0.53085 909.86
2012 91894 425 100.4646 0.46464 914.69
2013 92451 557 100.6061 0.60613 918.94
2014 92896 445 100.4813 0.48134 924.51
2015 92266 -630 99.3218 -0.67818 928.96
2016 93509 1243 101.3472 1.34719 922.66
2017 94923 1414 101.5122 1.5122 935.09
Шилжих хөдөлгөөн
Он Шилжин
ирсэн
Шилжин Нийт
шилжилтийн Шилжин ирэлтийн
Шилжин явалтын
Цэвэр шилжилтийн
явсан коэффициент коэффициент коэффициент коэффициент
2007 465 2200
29.75
0.52
24.6 -19.4
2008 516 2403
32.80
0.58
27.0 -21.2
2009 697 2294
33.49
0.78
25.7 -17.9
2010 1077 3218
47.64
1.19
35.7 -23.7
2011 641 2360
32.90
0.70
25.9 -18.8
2012 356 1260
17.63
0.39
13.7 -9.9
2013 637 1706
25.42
0.69
18.5 -11.6
2014 570 2337
31.37
0.62
25.2 -19.1
2015 637 1706
25.31
0.69
18.4 -11.5
2016 667 1226
20.38
0.72
13.2 -6
2017 1022 744
18.74
1.08
7.9 3
Шилжих хөдөлгөөн бол хот болон төв суурин газрын хүн амын өсөлтийн
нэг чухал хүчин зүйл бөгөөд хүн амын дунд хотжих үйл явц хурдацтай
өрнөж байна.
Архангай аймгийн шилжих хөдөлгөөний цэвэр коэффициент нь 2007
оноос хойш (-) тэмдэгтэй гарч байгаа нь тухайн аймгийн шилжин явалт нь
шилжин ирэлтээсээ илүү байгааг харуулж байна. Харин 2017 онд цэвэр
шилжилтийн коэффицент (+) гарч байгаа нь хотруу шижилт хийхийг
хоргилсонтой холбогдолтой гэж үзэж байна.
Дотоод шилжих хөдөлгөөн нэмэгдсэнээр зарим сумын сургууль
цэцэрлэгийн анги дүүргэлт багасах, төв суурин газарт анги дүүргэлт болон
эмнэлгийн үйлчилгээний ачаалал нэмэгдэх хандлагатай болж байна.
Төрөлт
Хүүхэд төрүүлсэн эхчүүдийн тоо насаар
Насны бүлэг 2013 2014 2015 2016 2017
15-19 68 174 57 140 132
20-24 729 812 616 734 693
25-29 661 810 601 671 700
30-34 406 472 463 404 420
35-39 204 263 237 236 232
40-44 44 57 70 37 48
45-49 3 5 12 3 1
Дүн 2115 2593 2056 2225 2226
2013
2015
2017
0
200
400
600
800
1000
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
Төрсөн хүүхдийн тоо, эхийн насны бүлгээр
2013 2014 2015 2016 2017
20-29 насны бүлгийн эмэгтэйчүүдийн тєрєлт єндєр байгаа хэдий ч
графикаас харахад тєрєлтийн нас хойшилох хандлагатай байна.
Төрөлтийн нийлбэр коэффициент
Хүүхэд төрүүлсэн эхчүүдийн тоо, насны бүлгээр
Насны бүлэг эмэгтэйчүүдийн
тоо төрөлтийн
тоо
Насны бүлэг дэхь төрөлтийн
коэффициент
15-19 4265 132
30.9
20-24 3984 693
173.9
25-29 3907 700
179.2
30-34 3421 420
122.8
35-39 3262 232
71.1
40-44 3278 48
14.6
45-49 2939 1
0.3
ТНК – Төрөлтийн нийлбэр коэффициент
n - НБТК-ийг тооцсон насны бүлгийн интервалын урт НБТК - Насны бүлэгдэх төрөлтийн коэффициент
ТНК =5∗(30,9+173,9+179,2+122,8+71,1+14,6+0,3)
1000≈ 2,96
Төрөлтийн нийлбэр коэффициент 2.96 гарсан нь нэг эмэгтэйн нөхөн
үржихүйн амьдралын хугацаанд дунджаар 3 хүүхэд төрүүлж байгааг
харуулж байна.
Төрөлтийн коэффициентүүд, насны бүлгээр /2013-2017/
2013 2014 2015 2016 2017
1 2 3 4 5
Ихтамир
27.06
27.46
28.12
22.90
27.02
Чулуут
23.68
25.49
22.83
20.24
25.53
Хангай
29.20
24.52
22.09
28.47
23.90
Тариат
20.29
25.87
24.67
23.73
20.87
Өндөр-Улаан
25.33
31.34
21.49
24.64
22.81
Эрдэнэмандал
18.07
27.65
17.79
19.12
19.20
Жаргалант
23.86
29.46
20.26
21.53
22.23
Цэцэрлэг
23.06
23.60
19.37
18.63
18.94
Хайрхан
21.92
24.13
23.38
22.37
20.12
Батцэнгэл
25.14
29.02
20.38
23.00
25.11
Өлзийт
23.20
34.80
23.12
26.59
21.28
Өгийнуур
24.93
26.03
18.47
26.83
22.61
Хашаат
34.61
35.24
26.01
27.70
29.39
Хотонт
16.01
21.71
19.67
19.14
19.93
Цэнхэр
23.43
36.30
25.86
22.46
27.49
Төвшрүүлэх
29.58
34.24
25.27
23.28
22.65
Булган
29.88
24.72
22.21
23.65
22.48
Эрдэнэбулган
17.38
25.95
21.61
26.19
24.56
Цахир
34.01
29.76
22.85
28.20
24.55
Дүн
22.88
27.91
22.28
23.79
23.45
ТЕК-төрөлтийн ерөнхий коэффициент ТТК- төрөлтийн тусгай коэффициент ТНК- төрөлтийн нийлбэр коэффициент
Сүүлийн жилүүдэд төрөлт нэмэгдэх хандлагатай байна. 2011 онд төрөлтийн нийлбэр коэффициент 2.69 байсан бол энэ онд төрөлтийн нийлбэр коэффициент 2,96 болсон нь төрөлт өссөнийг харуулж байна. Хүн амын төрөлт /1000 хүн амд ногдох/
2013 2014 2015 2016 2017
1 2 3 4 5
Ихтамир
27.06
27.46
28.12
22.90
27.02
Чулуут
23.68
25.49
22.83
20.24
25.53
Хангай
29.20
24.52
22.09
28.47
23.90
Тариат
20.29
25.87
24.67
23.73
20.87
Өндөр-Улаан
25.33
31.34
21.49
24.64
22.81
Эрдэнэмандал
18.07
27.65
17.79
19.12
19.20
Жаргалант
23.86
29.46
20.26
21.53
22.23
Цэцэрлэг
23.06
23.60
19.37
18.63
18.94
Хайрхан
21.92
24.13
23.38
22.37
20.12
Батцэнгэл
25.14
29.02
20.38
23.00
25.11
Өлзийт
23.20
34.80
23.12
26.59
21.28
Өгийнуур
24.93
26.03
18.47
26.83
22.61
Хашаат
34.61
35.24
26.01
27.70
29.39
Хотонт
16.01
21.71
19.67
19.14
19.93
Цэнхэр
23.43
36.30
25.86
22.46
27.49
Төвшрүүлэх
29.58
34.24
25.27
23.28
22.65
Булган
29.88
24.72
22.21
23.65
22.48
Эрдэнэбулган
17.38
25.95
21.61
26.19
24.56
Цахир
34.01
29.76
22.85
28.20
24.55
Дүн
22.88
27.91
22.28
23.79
23.45
Нас баралт
2013 2014 2015 2016 2017
Ихтамир 31 34 38 44 32
Чулуут 29 20 24 18 12
Хангай 20 15 31 28 23
Тариат 23 31 26 39 36
Өндөр-Улаан 29 22 38 37 32
Эрдэнэмандал 46 27 40 123 36
Жаргалант 30 24 31 33 24
Цэцэрлэг 22 16 20 15 13
Хайрхан 21 12 22 23 19
Батцэнгэл 24 19 31 19 25
Өлзийт 16 10 19 26 19
Өгийнуур 19 10 21 13 20
Хашаат 14 15 20 21 18
Хотонт 25 27 19 27 14
Цэнхэр 30 29 38 36 34
Төвшрүүлэх 15 13 20 29 14
Булган 11 11 24 16 12
Эрдэнэбулган 137 101 189 123 133
Цахир 25 14 7 9 17
Аймгийн дүн 567 450 658 679 533
Сүүлийн жилүүдэд хүн амын нас баралтын түвшин нилээд
тогтвортой байна. 2014 оны байдлаар 0.5 мянган хүн нас барсан
нь улсын хэмжээнд нас барсан хүний 3.1 хувийг, 2017 онд 0.5
мянган хүн нас барсан нь улсын хэмжээнд нас барсан хүний 3.3
хувийг эзэлж байна. Нас барсан хүн амын дотор эрэгтэйчүүдийн
эзлэх хувийн жин өндөр хэвээр байгаа нь нас ахих тусам 100
эмэгтэйд ногдох эрэгтэйчүүдийн тоо цөөрч, эмэгтэйчүүдийн
дундаж наслалт эрэгтэйчүүдийнхээс илүү байгаагийн гол шалтгаан
болж байна. 2008 онд 61.6 хувь, 2009 онд 60.3 хувь, 2010 онд 57.2
хувь, 2011 онд 60.7 хувь, 2012 онд 63.6 хувь, 2013 онд 61.1 хувь,
2014 онд 58.4 хувь, 2015 онд 61.3 хувь, 2016 онд 59.4 хувь, 2017
онд 60,0 хувь нь эрэгтэйчүүд байна.
Төрөхийн улмаас эндсэн эх, үр хөндүүлсэн эхчүүдийн тоо, нялхсын нас баралт, нялхсын нас баралтын коэффициент
Он Төрөхийн
улмаас эндсэн эх
Yр хөндөлт Нялхсын
нас баралт
Нялхсын нас баралтын
коэффициент
2004 2 109 28 18.11
2005 3 145 34 23.38
2006 0 114 26 14.6
2007 1 184 31 16.2
2008 0 25 57 26.49
2009 1 110 45 19.84
2010 1 208 51 25.09
2011 1 208 33 14.94
2012 1 155 39 19.6
2013 0 101 39 18.42
2014 1 186 29 13.01
2015 0 224 29 13.48
2016 2 212 37 17.36
2017 0 234 32 16.82
2004-2017 оны байдлаар манай аймгийн хувьд нялхсын эндэгдэл өндөр
байгааг хүснэгтээс харж болох юм. Энэ нь жирэмсэн эхчүүдийн эрүүл
мэндийн байдал, хоол тэжээл, эмнэлгийн тусламж үйлчилгээнээс
шалтгаалах төдийгүй байгаль цаг уурын гэх мэт олон хүчин зүйлс
нөлөөлж байна.
Үр хөндөлт /2012-2017/
2012 2013 2014 2015 2016 2017
Архангай 155 101 186 224 212 234
Өмнөх онтой харьцуулахад үр хөндөлт 5.4 хувиар буурсан байна.
Үр хөндөлт хийлгэж буй эмэгтэйчүүдийг байршил, нас, боловсрол,
нийгмийн байдлаар нь авч үзвэл хот суурин газрын эмэгтэйчүүд хөдөө
орон нутгийн эмэгтэйчүүдээс илүү үр хөндүүлж байна. Энэ нь хүн амын
нягтрал, тодорхой албан тушаал, ажил эрхлэлт, хүүхэд төрүүлэх хүсэл
сонирхол, эмнэлгийн үйлчилгээ, тусламж авах бололцоо зэргээс
хамаардаг байж болох юм. Насны хувьд 20-34 насны эмэгтэйчүүд хамгийн
их үр хөндүүлдэг байна. Харин сүүлийн жилүүдэд 20-оос доош насны
эмэгтэйчүүдийн үр хөндүүлэх болсон байна. Жирэмслэхээс хамгаалах
хэрэгсэл болон хүсээгүй жирэмслэлтийн хор уршигийн талаар өсвөр
үеийхэн болон залуучуудыг энэ талын мэдлэгтэй болгох шаардлагатай
байна
Үр хөндөлт насаар /2011-2017/
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
15-19 5 6 6 6 18 17 5
20-34 69 108 68 114 108 90 148
35+ 25 41 27 66 98 105 81
Бүгд 99 155 101 186 224 212 234
Өрхийн аж байдал
Архангай аймагт 2017 оны 1-р сарын 1-ний байдлаар Монгол улсын нийт
өрхийн 3.3 хувь буюу 27125 өрх оршин сууж, нэг өрхийн дундаж ам
бүлийн тоо 3.4 болов. Өрхийн тоо 2012 оныхоос 617 өрхөөр буюу 2.3
хувиар, 2015 оныхоос 343 өрхөөр буюу 1.3 хувиар тус тус нэмэгдсэн
байна.
Хүснэгт 11. Архангай аймгийн өрхийн тоо, сумаар, мянган өрхөөр
2013 2014 2015 2016 2017
Ихтамир 1505 1531 1497 1528 1563
Чулуут 1129 1142 1146 1166 1198
Хангай 948 946 944 950 963
Тариат 1475 1442 1423 1449 1480
Өндөр-Улаан 1608 1637 1611 1598 1644
Эрдэнэмандал 1601 1600 1613 1652 1683
Жаргалант 1208 1220 1208 1207 1221
Цэцэрлэг 1034 1057 1054 1059 1107
Хайрхан 1116 1140 1136 1123 1134
Батцэнгэл 1134 1142 1141 1173 1164
Өлзийт 1080 1088 1079 1071 1087
Өгийнуур 919 926 923 947 953
Хашаат 967 964 949 951 957
Хотонт 1330 1329 1314 1307 1335
Цэнхэр 1590 1613 1641 1666 1685
Төвшрүүлэх 880 900 881 888 894
Булган 816 813 820 865 897
Эрдэнэбулган 5602 5620 5707 5812 5872
Цахир 693 699 695 713 713
Аймгийн дүн 26635 26809 26782 27125 27550
Өрхийн зарим үзүүлэлт 20016, 2017 он
2016 2017
Ихэр хүүхэдтэй өрхийн тоо 233 237
2 ихэр хүүхдийн тоо 448 474
18 хүртэл насны 4 ба түүнээс дээш хүүхэдтэй өрх
1951 1971
Ганц биеэрээ амьдарч буй ахмад настай
1584 1577
- 60, түүнээс дээш настай эрэгтэй
497 494
- 55, түүнээс дээш настай эмэгтэй
1087 1073
18 хүртэл насны хүүхэдтэй гэр бүлгүй өрхийн тоо бүгд
1423 1408
- эрэгтэй 362 353
- эмэгтэй 1061 1055
Тэтгэвэр тэтгэмж тогтоогдоогүй өндөр настны тоо
6 10
Өрхийн дундаж ам бүл 3.4 3.4
Гэрлэлт, цуцлалт
2017 онд 305 хос гэрлэлтээ шинээр бүртгүүлсэн нь 2011 оноос 69
гэрлэлтээр, харин өмнөх оноос 6 гэрлэлтээр буурсан байна. 2006-2009
онуудад гэрлэлт хамгийн өндөр байсан ба энэ төрөөс шинээр гэр бүл
бологсодыг дэмжиж тэтгэмж олгосонтой холбоотой юм.
2017 онд цуцлалт 59 байгаа нь өмнөх оноос 15 аар их буюу 1,3 хувиар
нэмэгдсэн байна. Харин сүүлийн 5-н жилийн цуцлалтыг хархад 2015 онд
30 байгаа нь гэр бүл цуцлалт хамгийн бага байна.
374 391456 433
311 305
0
100
200
300
400
500
2011 2013 2014 2015 2016 2017
Гэрлэлт
4933 42 30
4459
0
50
100
2011 2013 2014 2015 2016 2017
цуцлалт
Гэрлэлт цуцлалтаас үүдэлтэйгээр хүүхдийн эрх ашиг хөндөгдөж байгаа нь
ихээхэн сэтгэл эмзэглүүлсэн асуудал юм.
Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд
2017 оны жилийн эцсийн байдлаар Архангай аймагт 3523 хөгжлийн
бэрхшээлтэй хүн амьдарч байгаа нь өмнөх оноос 10 хүнээр буюу 0,9
хувиар өссөн. Нийт хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн 85,5 хувь нь
хөдөлмөрийн насны иргэд, 14,5 хувь нь 0-17 насны хүүхэд байна.
Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн 41,5 хувь нь төрөлхийн, үлдсэн хувь нь
өвчнөөр болон осол гэмтлийн улмаас хөгжлийн бэрхшээлтэй болсон
хүмүүс юм.
Ердийн өвчин, ахуйн, зам тээвэр, үйлдвэрлэлийн ослоор тахир дутуу
болсон хүний тоо жил бүр нэмэгдэж байгаа нь иргэдийн амьдралын хэв
маяг, зохисгүй хооллолт, архи тамхи, нийгэм, ахуйн хэрэглээтэй
холбоотой юм. Иймээс хүн амд эрүүл мэндийн боловсрол эзэмшүүлэх,
эрүүл аж төрөх ёсыг хэвшүүлэх, амьдарч сурч ажиллаж буй орчиндоо
эрүүл мэндэд нөлөөлөхүйц нөхцлийг бүрдүүлэхэд иргэд болон олон
салбарын хамтын ажиллагааг бэхжүүлэх шаардлагатай юм.
Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд 2013-2017 он
Сум 2013 2014 2015 2016 2017
Ихтамир 144 128 133 140 145
Чулуут 187 52 184 193 193
Хангай 164 198 149 151 156
Тариат 244 139 263 276 267
Өндөрулаан 283 133 265 281 270
Эрдэнэмандал 283 154 265 252 252
Жаргалант 221 272 198 207 204
Цэцэрлэг 118 254 126 133 108
Хайрхан 170 122 161 155 155
Батцэнгэл 118 170 129 129 131
Өлзийт 142 154 170 179 194
Өгийнуур 154 110 135 129 118
Хашаат 114 174 118 138 130
Хотонт 172 75 172 159 163
Цэнхэр 291 255 253 258 259
Төвшрүүлэх 111 124 112 109 103
Булган 51 190 55 63 73
Эрдэнэбулган 451 461 465 479 520
Цахир 77 289 80 82 82
Аймгийн дүн 3495 3454 3433 3513 3523
Хагас өнчин хүүхэд 2013-2017 он
Сум 2013 2014 2015 2016 2017
Ихтамир 74 91 76 78 80
Чулуут 75 70 72 63 60
Хангай 72 66 63 66 56
Тариат 113 117 89 74 83
Өндөрулаан 51 51 39 47 48
Эрдэнэмандал 98 118 99 89 93
Жаргалант 105 82 83 80 86
Цэцэрлэг 62 65 84 80 67
Хайрхан 128 121 125 131 125
Батцэнгэл 73 65 66 62 59
Өлзийт 64 54 60 64 68
Өгийнуур 76 70 70 70 80
Хашаат 56 50 44 41 41
Хотонт 98 102 98 100 102
Цэнхэр 107 113 108 104 127
Төвшрүүлэх 88 58 51 52 71
Булган 49 52 58 55 60
Эрдэнэбулган 426 450 432 435 410
Цахир 32 45 39 39 40
Аймгийн дүн 1847 1840 1756 1730 1756
Бүтэн өнчин хүүхэд 2013-2017 он
Сум 2013 2014 2015 2016 2017
Ихтамир 16 17 4 4 5
Чулуут 5 5 6 5 2
Хангай 6 6 6 5 5
Тариат 9 10 7 8 7
Өндөрулаан 9 7 5 5 6
Эрдэнэмандал 13 13 9 8 10
Жаргалант 8 0 0 0
Цэцэрлэг 9 5 6 5 1
Хайрхан 8 5 6 6 5
Батцэнгэл 3 3 1 1 2
Өлзийт 1 3 4 4 5
Өгийнуур 7 6 6 6 6
Хашаат 2 2 2 1 1
Хотонт 4 4 4 4 5
Цэнхэр 12 11 9 12 8
Төвшрүүлэх 7 6 6 5 4
Булган 0 2 1 1
Эрдэнэбулган 43 42 36 33 35
Цахир 5 10 8 8 8
Аймгийн дүн 167 155 127 121 116
ХҮН АМЫН ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ҮЙЛЧИЛГЭЭ
Аймгийн хэмжээгээр иргэдэд 2017 оны байдлаар эрүүл мэндийн
салбарын үйлчилгээг 44 байгууллагын нийт 0.7 мянган мэргэжилтнүүд
үзүүлж байна. Тухайлбал 172 их эмч, 59 мэргэжилтэн, 191 бага эмч, 33
лаборант, 4 гэрлийн техникч, 55 эм найруулагч, 273 сувилагч ажилчид
ажиллаж, ард иргэдэд эрүүл мэндийн үйлчилгээ үзүүлж байна.
Эрүүл мэндийн үндсэн үзүүлэлт
2013 2014 2015 2016 2017
Сумын эрүүл мэндийн төв 16 16 16 16 17
Сум дундын эмнэлэг 2 2 2 2 2
Их эмчийн салбар 1 1 1 1 -
Өрхийн эрүүл мэндийн төв 5 5 5 5 5
Эмнэлгийн орны тоо 569 511 511 519 518
Эмийн сан 24 24 39 39 39
10000 хүнд ногдох их эмч 16 17 18 19 18
10000 хүнд ногдох эмнэлгийн дунд
Мэргэжилтэн 54 57 61 60 59
Бүртгэгдсэн халдварт өвчин 2013-2017 он
2013 2014 2015 2016 2017
Халдварт өвчнөөр өвчилсөн 748 537 496 1470 491
бүх хүн, үүнээс:
Вируст гепатит 135 47 30 10 10
Цусан суулга 26 37 25 29 51
Салхин цэцэг 105 45 33 50 103
Гахайн хавдар 157 3 2 2 4
Сальмонеллёз 2 3 1 1
Хамуу 4 1 1 -
Бруцеллёз 4 4 56 8 4
Тэмбүү 111 134 107 112 86
Заг хүйтэн 20 25 9 22 13
Шинээр илэрсэн сүрьеэ
67 63 59 69 51
Улаан бурхан - - 96 991 6
Бусад 117 175 173 176 163
2017 онд халдварт өвчнөөр өвчилсөн 491 тохиолдол бүртгэгдсэн нь 2016
оноос 979 тохиолдлоор буурсан байна. 2016 онд улаан бурхан өвчин маш
их байсан тул халдварт өвчин маш өндөр байна.
Хүн амын нас баралт өвчний төрлөөр
Сүүлийн жилүүдэд хортой болон хоргүй хавдраар өвчлөгсөдийн тоо
нэмэгдэж байна. Нас баралт ч мөн нэмэгдэх хандлагатай байна.
Халдварт ба шимэгчид зарим
өвчин
Хавдар Цус, цус бүтээх эрхтэний өвчин
Сэтгэц ба аягийн эмгэг
Мэдрэлийн тогтолцооны
өвчин Цусны эргэлтийн
тогтолцооны өвчин
Амьсгалын эрхтэний өвчин
Хоол шингээх эрхтэний өвчин
Шээс, бэлэгсийн тогтолцооны
өвчин
Төрөлхийн хөгжлийн гажиг Бусад өвчнүүд
ДҮГНЭЛТ
Хүн амын нас хүйсийн бүтцийг өөрчилж буй гол зүйлүүд нь
төрөлтийн бууралт, дундаж наслалтын өсөлт зэрэг юм. Өөрөөр хэлбэл
залуу насны хүн амын хувийн жин буурч, ахимаг насныхны хувийн жин
өсөх болно. 2000 оны 0-14 насны бүлгийг, 2017 оны 0-14 насны бүлгийн
хүн амын жинтэй харьцуулахад жилээс жилд буурч буй нь харагдаж
байна. Дээрх насны бүтцийн өөрчлөлтүүд нь хүн ам зүйн ачааллыг огцом
бууруулж байна. Хүн ам зүйн ачааллын энэхүү бууралт нь хөдөлмөрийн
насны хүн амын хувийн жин маш бага болж байгаа, хүн амын өсөлт
удааширч байгаа, хүн амын нас хүйсийн бүтцэд өөрчлөлт гарч байгаатай
холбоотой юм. Ерөнхийдөө залуучуудын хувийн жин буурч, хөгшчүүдийн
хувийн жин нэмэгдэх хандлагатай болж байна. Энэ нь төрөлттэй
холбоотой. Насны бүтцийг юуны өмнө төрөлтийн түвшингээр болон их
бага ямар нэг хэмжээгээр нас баралт, шилжих хөдөлгөөнөөр тодорхойлж
болно. Ер нь төрөх үеийн хүйсийн харьцаа дэлхийн дунджийн дагуу 100
эмэгтэйд ойролцоогоор 104 эрэгтэй ноогддог боловч эрэгтэйчүүдийн нас
баралтын түвшин эмэгтэйчүүдийнхээс харьцангуй өндөр байдаг нь
хүйсийн харьцаа 100 орчимд хэлбэлзэх нөхцөл болж байна. Дэлхийн
зарим оронтой харьцуулахад Монгол нь хүйсийн харьцаа харьцангуй урт
хугацаанд тогтвортой зөв хэлбэрт байгаа улсын тоонд багтдаг нь энэ
зууны сүүлийн хагасаас хүйсийн харьцаа ноцтой алдагдах нийгэм, улс төр
хүн ам зүйн үзэгдэл өртөөгүйн илэрхийлэл юм. Хүн амын насны бүтцийн
хэв маяг нь хүн амын нөхөн үржихүйн цаашдын хандлагыг
тодорхойлохоос гадна улс орны нийгэм эдийн засгийн нэг гол хөшүүрэг
болох ажиллах хүчний түвшин төлөвийг харуулдаг тун чухал үзүүлэлт
учраас үүний талаар, мөн хүйсийн харьцааг тогтвортой удаан хугацаанд
барих, төрөлтийг ихэсгэх арга хэмжээ бодлогыг статистик судалгаанаас
төр засгийн удирдлага, ажилтангууд харж тодорхой бодлого арга хэмжээ
авч хэрэгжүүлвэл зохих юм.
Хүн амын хөгжилд:
1. Хүн амыг ажлын байраар хангах буюу ямар нэгэн орлогын эх
үүсвэртэй болгох
2. Хүн бүр өөрийгөө хөгжүүлэх болон мэргэжил боловсрол эзэмших
нөхцөл бололцоог бүрэн хангах
3. Бизнес явуулах таатай орчныг бүрдүүлэх (татвар болон,
түрээсийг бууруулах)
4. Ядуу болон нэн ядуу өрхөд амжиргааны эх үүсвэртэй болоход нь
дэмжлэг үзүүлэх мөн мэргэжилтэй болоход нь дэмжлэг үзүүлж
ажлын байр, орлогын эх үүсвэртэй болох нөхцлийг бүрдүүлэх
5. Эрүүл амьдрах орчин нөхцөлийг нь бүрдүүлж хүн амд эмнэлгийн
үйлчилгээг ойртуулах. Хүн амд эрүүл мэндийн боловсрол
эзэмшүүлж эрүүл аж төрөх ёсыг хэвшүүлж амьдарч сурч буй
орчиндоо эрүүл мэндэд эерэгээр нөлөөлөх нөхцлийг бүрдүүлэхэд
нь туслах
6. Хүн амыг эрүүл, чанартай , баталгаатай хоол хүнсээр хангах
7. Зээлийн хүүг бууруулж, хөнгөлөлттэй олгогдож байгаа зээлийг
хүн бүрт хүргэх мөн хөдөлмөр эрхлэх сонирхолтой, чадвартай
хүн бүрт зээл олгодог боломжийг бүрдүүлэх
8. Хөгжлийн бэрхшээлтэй/ иргэдэд буцалтгүй болон хөнгөлөлттэй
зээл тусламж олгож ажлын байраар хангах хөдөлмөр эрхэлж
тэдний эрүүл мэндийг сайжруулах
Хөдөөд ажлын байр хомс, эрүүл мэнд, боловсрол, соёлын үйлчилгээ
тааруу байгаатай холбоотойгоор нийслэл, хотуудыг чиглэсэн шилжилт
хөдөлгөөнийг буцааж татах хүч сул байна. Төвлөрлийг сааруулхад
чиглэсэн бодлого, хөтөлбөр хэрэгжиж, тодорхой үр дүнд хүрч байгаа
хэдий ч бүс нутгуудад хүн амын орлогын эх үүсвэрийг нэмэгдүүлэх,
үйлчилгээг сайжруулах шат дараалсан арга хэмжээ авч, хэрэгжүүлэх
шаардлагатай байна.
Нийгэм эдийн засгийн өөрчлөлтийн энэ үед хүн ам зүйн бүтцэд өөрчлөлт
нилээд их орж байгаа ба сүүлийн хоёр жилийн хэмжээнд хүн амын дундах
төрөлтийн тоо өсөх хандлагатай байна.
Нийгэм эдийн засгийн таатай нөхцөл боломж хот суурин газарт ялангуяа
нийслэл Улаанбаатар хотод давамгайлж байгаа мөн хөдөөд дэд бүтэц
муу байгаас шилжилт хөдөлгөөнд ихээхэн нөлөөлж байна.
Судалгааны хамрах хугацаа
2013 оныг суурь он болгон авч үзэж 2017 оны жилийн эцсийн
байдлаар судалгааг хийсэн
Зарим график, динамикийг сүүлийн 5-7 жилийн үе хугацаагаар
харуулав.
Мэдээллийн эх үүсвэр
- Аймгийн судалгааны арга зүйн гарын авлага
- Улсын эмхтгэл
- ҮСХорооноос гаргасан Судалгаа шинжилгээ хийх гарын авлага
- Статистикийн гарын авлага
- www.NSO.mn сайт
- www.1212.mn сайт
- 2013-2017 оны жилийн эцсийн хүн амын мэдээ
