هلول طخ شور هب زاگ تارداص هسياقم يج.نا.لا...

مقايسه صادرات گاز به روش خط لوله

و ال.ان.جي

هاي زيربنايي و امور توليديمعاونت پژوهش

انرژي، صنعت و معدندفتر: مطالعات

310: وضوعيم كد

15397: مسلسله رشما

1396خردادماه

خدا نامبه

مطالب فهرست

1 ............................................................................................................................................................................. یتیریمد خالصه

3 .............................................................................................................................................................................................. چكيده

3 ............................................................................................................................................................................................... مقدمه

5 ................................................................................................................................................................................ مسئله انيب

7 ................................................................................................................................................ جهان گاز بازار یفعل تيوضع

10 ..................................................................................................................................................................... اقتصادي تحليل. 1

11 .......................................................... یج.ان.ال و لوله خط روش به گاز صادرات يهانهیهز سرسربه نقطه. 1-1

12 ..................................................................................................................................... یج.ان.ال يهانهیهز. 1-1-1

13 .................................................................................................................................... لوله خط يهانهیهز .2-1-1

14 ........................................................................................................................................................ يبندجمع. 3-1-1

15 .........................................................................یج.ان.ال و لوله خط روش به گاز صادرات ياقتصاد سهیمقا. 2-1

17 ..................................................................................................................................... ياقتصاد ليتحل يبندجمع. 3-1

19 .................................................................................................................................................................یكيژئوپليت ليتحل. 2

19 ................................................................................................................................................ گاز بازار شدن یجهان. 1-2

21 ............................................................................................... تقاضا طرف بر گاز بازار شدن یجهان ريتأث. 1-1-2

22 .................................................................................................... گاز بازار شدن یجهان از كایآمر تیحما. 2-1-2

24 .............................................................................................. عرضه طرف بر گاز بازار شدن یجهان ريتأث. 3-1-2

30 .............................................................................................................................................................. شنهاديپ و يريگجهينت

32 ............................................................................................................................................................................... مآخذ و منابع

___________________________________________________________

1

مقايسه صادرات گاز به روش خط لوله و ال.ان.جي

خالصه مديريتي

ثرترین نقش را در آینده انرژي جهان ایفا ؤالمللی، گاز طبيعی مهاي مراکز معتبر بينبينیبراساس پيش

تواند یران داراي بزرگترین ذخایر گاز طبيعی جهان است؛ این منبع انرژي میخواهد کرد. از آنجا که ا

المللی مورد توجه قرار گيرد. در این ميان یكی از عنوان مزیت اصلی ایران در عرصه داخلی و بينبه

هاي پيش روي کشور براي تخصيص گاز طبيعی، صادرات این منبع انرژي است. با توجه به اینكه گزینه

امنيتی فراوانی براي کشور است؛ تعيين ـ بر منافع اقتصادي، داراي منافع سياسیت گاز عالوهصادرا

است. مقاصد و روش صادراتی گاز، همواره یكی از مسائل اصلی پيش روي حوزه انرژي کشور بوده

هدف اصلی این گزارش مقایسه بين دو روش اصلی صادرات گاز )خط لوله و ال.ان.جی( برمبناي

دليل بهاین ترین روش صادراتی براي ایران است. با وجود تيک و تعيين مطلوبييل اقتصادي و ژئوپلتحل

طور ضمنی بازارهاي مطلوب براي وابستگی بين روش صادراتی و بازارهاي هدف صادرات گاز، به

صادرات گاز ایران نيز ارزیابی و تعيين خواهند شد.

ترین بازارهاي صادراتی گاز ایران، ابتـدا هزینـه صـادرات صاديور تعيين اقتظمنبه تحليل اقتصادي:

گاز به دو روش خط لوله و ال.ان.جی برحسب مسافت هر بازار محاسبه شـده اسـت. بـر ایـن مبنـا نقطـه

دست آمده است. از آنجا که بازار گاز طبيعی یـک بـازار هکيلومتر ب 4000هاي این دو روش سر هزینهسربه

هـا سر هزینهت گاز طبيعی در بازارهاي مختلف تفاوت زیادي دارد. بنابراین نقطه سربهاي است؛ قيممنطقه

هاي صادرات گاز را مشخص کند. بر ایـن اسـاس ترین گزینهتواند معيار مناسبی براي تعيين اقتصادينمی

سود خـالص بایستی با کسر هزینه صادرات گاز به دو روش خط لوله و ال.ان.جی از قيمت گاز در هر بازار،

حاصل از صادرات گاز به هر مقصد صادراتی تعيين شود. حال با مقایسه سـود خـالص حاصـل از صـادرات

هاي صادرات گاز ایران را تعيين کرد. ترین گزینهتوان اقتصاديگاز به مقاصد مختلف، می

سـت؛ چراکـه تـري ا ات نفت داراي سود پـایين رگاز نسبت به صاد صادرات دهد اوالًنتایج نشان می

بـري اسـت. ینـد هزینـه آصادرات گاز )به هر دو روش خط لوله و ال.ان.جی( نسبت به صادرات نفـت فر

هرچه گـاز در داخـل طور کلیبنابراین در مقایسه صادرات نفت و گاز، صادرات نفت اولویت دارد؛ لذا به

ترین گزینه صادراتی ایـران، اقتصادي مختلف انرژي برسد مطلوبيت بيشتري دارد. ثانياً کشور به مصارف

هـاي دليل نزدیكی جغرافيایی و در نتيجه کاهش هزینهصادرات گاز به روش خط لوله به بازار منطقه به

هاي بـاالي خریـد گـاز در دليل قيمتصادرات و پس از آن صادرات به روش ال.ان.جی به شرق آسيا به

اه مجلس شوراي اسالمي مركز ژپوهش ___________________________________________________

2

هـاي هاي فعلی نفت اقتصـادي نيسـت و در قيمـت صادرات گاز به اروپا در قيمت این منطقه است. ثالثاً

ها داراي کمترین منافع اقتصادي است.باالي نفت نيز نسبت به دیگر گزینه

استفاده از هر یک از دو روش خـط لولـه و ال.ان.جـی بـراي صـادرات گـاز، تيک:يتحليل ژئوپل

تی براي کشوري بـا ررفيـت دنبال دارد که در سطح تعيين راهبرد صادراتيكی خاصی را بهيتبعات ژئوپل

طور کلی صـادرات گـاز بـه روش خـط لولـه باعـو حفـ و صادراتی ایران، بسيار حائز اهميت است. به

«جهـانی شـدن »بازار گاز و در مقابل، افزایش صادرات ال.ان.جـی موجـب «ايمنطقه»تقویت ساختار

سـمت عرضـه و تقاضـاي ایـن منبـع شود. جهانی شدن بازار گاز به نوبه خود تبعاتی را دربازار گاز می

ـ انرژي به ـ أدنبال دارد؛ به نحوي که این موضوع موجب ت مين امنيـت انـرژي( بـراي أمين پایـدار گـاز )ت

شود. بنـابراین افـزایش تجـارت بـه روش کشورهاي طرف تقاضا و کاهش قيمت گاز در سطح جهان می

براي کشورهاي طرف تقاضـا اسـت. بـا ال.ان.جی و به تبع آن جهانی شدن بازار گاز یک راهبرد مطلوب

شـدت از مریكا نيـز بـه آمریكا هستند؛ آتوجه به اینكه عمده کشورهاي طرف تقاضا متحدان استراتژیک

دنبال ورود به جمع صادرکنندگان ال.ان.جـی بـراي کند و خود نيز بهجهانی شدن بازار گاز حمایت می

دان خود در اروپا و شرق آسيا است. مين پایدار این محصول براي متحأایجاد یک منبع ت

این در حالی است که افزایش تجارت ال.ان.جی در سمت عرضه اثرات معكوس بـه دنبـال خواهـد

شود امنيت عرضه و در نتيجـه قـدرت بر کاهش قيمت گاز صادراتی، باعو میداشت، به نحوي که عالوه

جـدي مواجـه شـود. یكـی از تبعـات ایـن سياسی این کشورها در تعامل با واردکنندگان گاز با چـالش

ویژه براي کشوري با مختصات سياسی ایران، افزایش احتمال اعمال تحریم بـر صـادرات گـاز موضوع به

)به روش ال.ان.جی( است.

فارغ از بحو جهانی شدن بازار گاز، با توجـه بـه موقعيـت اسـتراتژیک ایـران در منطقـه، تجـارت

اي بـه ثر منطقـه ؤگيري یـک بـازار مـ تواند موجب شكلرهاي منطقه می)صادرات و واردات( گاز با کشو

بر ایجاد وابستگی متقابل انرژي بـا کشـورهاي منطقـه و تقویـت محوریت ایران شود. این موضوع عالوه

امنيت ملی کشور، موجب اثرگذاري ایران بر قيمتگذاري این بـازار و در نتيجـه حـداکثر کـردن منـافع

.شوداقتصادي کشور می

بنـدي بایـد گفـت عنـوان جمـع تيكی ارائه شده در گزارش، بهيبا توجه به تحليل اقتصادي و ژئوپل

. راهكـار دسـتيابی باشـد منطقه «هاب انرژي»تبدیل شدن به ي است راهبرد صادراتی گاز کشور،ضرور

ورهاي از کشورهاي ترکمنستان و آذربایجان و صـادرات آن بـه کشـ حداکثري گاز وارداتبه این هدف،

همچنـين منطقه )کشورهاي حوزه خليج فارس، پاکستان، هند، عراق و ترکيه( به روش خط لوله است.

در حال حاضر و با شرایط کنونی، بجز تكميل طرح ایران ال.ان.جی، صـادرات گـاز بـه روش ال.ان.جـی

شود.براي کشور توصيه نمی

___________________________________________________________

3

چكيده

رژي کشـور بـوده اسـت. در ایـن ميـان انتخـاب روش صادرات گاز همواره یكی از مسائل اصلی حوزه ان

صادراتی براي صادرات گاز کشور بسيار حائز اهميت است. با توجه به افزایش توليد گاز کشـور ناشـی از

رسـد در نظر میپارس جنوبی و توسعه دیگر ميادین گازي کشور، به گازي برداري از فازهاي ميدانبهره

مواجه باشد. بنابراین در حال حاضـر ضـروري اسـت جوانـب و تبعـات کشور با مازاد گاز ،هاي آتیسال

صادرات گاز به هریک از دو روش ال.ان.جی و خط لوله مورد ارزیابی دقيـ کارشناسـی قـرار گيـرد تـا

هاي صـادرات بتوان منافع ملی کشور را حداکثر نمود. در این گزارش ابتدا یک تحليل اقتصادي از روش

گـاز در بازارهـاي هاي هر روش انجام شده است. در ادامه با توجه به تفـاوت قيمـت مبناي هزینهگاز بر

مختلف، سود خالص حاصل از صادرات این منبـع انـرژي بـه هـر یـک از مقاصـد صـادراتی محاسـبه و

تيكی صـادرات گـاز يهاي صادرات گاز ایران تعيين شده است. در ادامه تبعات ژئوپلترین گزینهاقتصادي

از دو روش ال.ان.جی و خط لوله مورد ارزیابی قرار گرفته است. در ایـن قسـمت دو موضـوع به هر یک

اثرگـذاري بـر معـادالت سياسـی »آن بر طرف تقاضـا و طـرف عرضـه و آثارو « جهانی شدن بازار گاز»

بندي با توجه به تحليل اقتصـادي و عنوان جمعوسيله ابزار صادرات گاز بررسی شده است. بهبه« منطقه

تـرین گزینـه مطلـوب در شـرایط کنـونی، تيک صادرات گاز به دو روش ال.ان.جـی و خـط لولـه، يژئوپل

صادراتی گاز ایران، صادرات گاز به روش خط لولـه بـه بـازار کشـورهاي منطقـه خواهـد بـود. بنـابراین

ات و به نحوي اتخاذ شود که با افزایش تجـارت )صـادر ضروري است راهبرد کشور در حوزه صادرات گاز

منطقه تبدیل شود.« هاب انرژي»واردات( گاز با کشورهاي منطقه به

مقدمه

اکثـر مرجع گيرد. عنوان سومين منبع انرژي در دنيا مورد استفاده قرار میبه 1درحال حاضر گاز طبيعی

هـاي پـس از انـرژي 2040گاز طبيعی تا سـال دهد کهنشان می هاي مراکز معتبر انرژي دنيابينیپيش

عنوان سوختی پاک و ارزان، بيشترین رشد تقاضـا را در بـين سـایر منـابع اوليـه انـرژي جدیدپذیر، بهت

آورده شـده 1منـابع مختلـف انـرژي در نمـودار مصـرف بينـی پـيش مربوط بهخواهد داشت )وضعيت

نمودار نامند. همانطور که در می «قرن گاز»بر این اساس بسياري از کارشناسان، قرن حاضر را 2.است(

و در بـين منـابع فتهگرسنگ پيشی از زغال 2035ميزان مصرف گاز طبيعی در سال ،مشخص است 1

، پس از نفت در جایگاه دوم قرار خواهد گرفت.جهان انرژيتأمين

1. Natural Gas

2. “EIA,International energy outlook,” 2013 .

“BP statistical review of world energy,” 2016.


4

2035 سال تا ي اوليه جهانانرژ مختلف منابع مصرف ينيبشيپ. 1مودار ن

Source: Bp energy outlook 2035 booklet, 2015.

که اوالً ایران در جایگاه نخست اهميت باالیی است؛ چرا گاز طبيعی در حوزه انرژي ایران نيز داراي

سهم عمده سبد مصرف انـرژي کشـور )حـدود ( و ثانيا2ً )نمودار 1طبيعی جهان قرار دارد دارندگان گاز

(. 3ودار نيز متعل به گاز است )نم درصد( 70

گاز جهان ذخايرترين بزرگ كشورهاي دارنده .2نمودار

Source: Ibid.

در و اوپک (EIAآمار اداره اطالعات انرژی آمریکا )ایران در جایگاه نخست و بنابر BPشرکت الزم به ذکر است مطابق آمار .1

.جایگاه دوم دارندگان گاز جهان پس از روسیه قرار دارد

___________________________________________________________

5

1393كشور در سال اوليه از سبد مصرف انرژي طبيعي گاز مصرف سهم .3نمودار

.1393ترازنامه هيدروکربوري، مأخذ:

بيان مسئله

در حال حاضر عمده توليد گاز کشور از دو شرکت نفت و گاز پارس )ميـدان پـارس جنـوبی( و شـرکت

گيرد. گـاز توليـدي کشـور بـه نفت مناط مرکزي )ميادینی مانند نار، کنگان، آغار و داالن( صورت می

تزریـ گـاز بـه (، بخش صنعت، CNGها، سوخت خودروها )تجاري، سوخت نيروگاه - مصارف خانگی

کـه بـا یابد. براساس برنامه وزارت نفت، ميزان توليـد گـاز کشـور ميادین نفتی و صادرات اختصاص می

گازي پـارس جنـوبی و توسـعه دیگـر ميـادین گـازي مانده ميدانبرداري از فازهاي باقیتكميل و بهره

هاي و در نتيجه، در سال ودبخواهد تريشبمصرف گاز در داخل کشور در مقایسه با دست خواهد آمدبه

1.مواجه خواهد بود مازاد گاز آینده، کشور با مسئله وجود

هاي پـيش روي کشـور بـراي تخصـيص صادرات گاز یكی از گزینه در صورت صحيح بودن فرضيه،

تـري صادرات گاز بایستی ذیل مسئله کـالن ،مازاد توليد این منبع انرژي در آینده است. در این رویكرد

ترین رد بررسی قرار گيـرد تـا بتـوان بيشـ )تخصيص بهينه منابع گازي( مو استراتژي گازوان تحت عن

ــ ارزش «15»فروشـی آن جلــوگيري کـرد. بنــد دسـت آورد و از خــام هافـزوده را از ایـن منبــع انـرژي ب

کيـد أتر تافزوده بيشهاي با ارزشهاي کلی اقتصاد مقاومتی نيز بر استفاده از منابع گاز در بخشسياست

صـنعت نفـت و تكميل زنجيره ارزشافزوده از طری افزایش ارزش»است: نماید، در این بند آمدهمی

گاز، توسعه توليد کاالهاي داراي بازدهی بهينه )براساس شـاخص شـدت مصـرف انـرژي( و بـاال بـردن

تر خواهد بود که دلیل فعلی پایین هایریزیبرنامهتولید گاز کشور از ،بسیاری از کارشناسان به عقیده ،شایان ذکر است. 1

. همچنین در صورت تخصیص دیگر میادین است گذاری برای توسعهعمده آن افت فشار مخزن پارس جنوبی و عدم سرمایه، منظور دستیابی به نرخ رشد باالی اقتصادیبه گاز مورد نیاز بخش تزریق و همچنین توسعه صنایع پتروشیمی و دیگر صنایع

خواهد بود. های آینده محل تردید جدیدر سالوجود مازاد گاز اصل


6

«.نابعهاي نفتی با تأکيد بر برداشت صيانتی از مصادرات برق، محصوالت پتروشيمی و فرآورده

ازسوي دیگر موضوع صـادرات گـاز از جنبـه اثرگـذاري بـر معـادالت سياسـی منطقـه و جهـان و

امنيت ملی کشور نيز قابل بررسی است؛ چراکه تجارت انرژي )نفت، گاز و...( بـا دیگـر يهمچنين ارتقا

کشـور ها به ایران و در نتيجه افزایش قدرت سياسی و ارتقـاي امنيـت ملـی آنکشورها موجب وابستگی

، یكـی دليل ساختار خاص بازار گاز جهانشود. در این بين تجارت گاز طبيعی )صادرات و واردات( بهمی

ویژه در ترین ابزارهاي کشور براي ایجاد وابستگی در کشورهاي طرف معامله است. این موضوع بهاز مهم

تواند موجـب کند و میمیمورد تجارت گاز با کشورهاي منطقه از طری خط لوله اهميت بيشتري پيدا

هاي کلی اقتصاد مقاومتی نيز با رویكرد کاهش سياست «12»ایران شود. بند ايقدرت منطقهافزایش

افزایش قـدرت مقاومـت و »است: کند، در این بند آمدهپذیري اقتصادي به این موضوع اشاره میآسيب

و گسـترش همكـاري و بدردي پيونددهاي راه پذیري اقتصـاد کشـور از طریـ توسـعه کاهش آسيب

«.ويژه همسايگانهبمشارکت با کشورهاي منطقه و جهان

1LNGهــاي مختلفــی بــراي صــادرات گــاز شــامل صــادرات از طریــ خــط لولــه، روش

بـاالي هـاي نسـبتاً طـور کلـی در حجـم وجود دارد. به 4NGHو 2GTW،CNG ،3GTL)ال.ان.جی(،

هاي انتقـال دیگر روش و صرفه استه و ال.ان.جی مقرون بهانتقال گاز، صادرات گاز به دو روش خط لول

هاي بسيار پایين اقتصادي هستند. درحال حاضر عمده صادرات گاز جهان به دو روش خط گاز در حجم

ها سهم بسـيار انـدکی در صـادرات گـاز دارنـد. بنـابراین گيرد و دیگر روشلوله و ال.ان.جی صورت می

ه روش خط لوله و ال.ان.جی است.تمرکز این گزارش بر صادرات ب

هـاي هاي کلی اقتصاد مقاومتی، صادرات گاز یكـی از اولویـت سياست «13»از آنجا که مطاب بند

ضـروري اسـت 5؛دنبال اجرایی کردن صادرات گاز استکشور عنوان شده است و همچنين دولت نيز به

رار گيرد تا بهترین تصميم در ایـن تري قه مورد بحو و بررسی کارشناسی بيشجوانب مختلف این مسئل

مورد اتخاذ شود. این گزارش با فرض اینكه گاز مازادي بـراي صـادرات وجـود دارد و همچنـين اولویـت

امنيتی(، افزایش صادرات این منبع انرژي اسـت؛ - تيكیيدالیل اقتصادي یا ژئوپلتخصيص گاز مازاد )به

.جـی( بـراي هاي صادرات گاز )خط لولـه یـا ال.ان شال است که کدام یک از روؤدر پی پاسخ به این س

سـنجی نيـز تري است و مزایا و معایب هر کدام چيسـت مبنـاي ایـن اولویـت کشور داراي اولویت بيش

است که از این پس به اختصار «گاز طبیعي مايع شده»به معناي Liquefied Natural Gasمخفف LNGواژه .1

درجه سانتیگراد - 162 حدود ي را در فشار اتمسفر تا دمايشود. براي تولید ال.ان.جی، گاز طبیعنامیده می «ال.ان.جی»نقل آن را ودهد و در نتیجه حملبرابر كاهش مي 600یند حجم گاز طبیعی را آكنند. این فرفارنهایت( سرد مي -260)

كند. اقتصادي مي

2.Gas to wire .صادرات برق

3. Gas to liquid ت آنها.راهای نفتی و صادتبدیل گاز به فرآورده

4. Natural Gas Hydrate ات گازی )جامد( و صادرات آن.رتبدیل گاز به هید

نفت در حوزه صادرات گاز، اعالم کرده است يعنوان بازوی اجرایی شرکت ملعنوان مثال شرکت ملی صادرات گاز بهبه .5

تدوین خواهد کرد. 1395ساله صادرات گاز را در سال 20که برنامه

___________________________________________________________

7

تيكی این دو روش صادرات گاز است. ياستفاده از تحليل اقتصادي و تحليل ژئوپل

انتخاب روش صـادرات گـاز از بـين شود که ال الزم است تذکر دادهؤپيش از پاسخ دادن به این س

خط لوله و ال.ان.جی همواره محل چالش مسئولين و کارشناسان حـوزه انـرژي کشـور بـوده اسـت. در

هاي اخير با توجه به افزایش چشمگير توليد گـاز کشـور، بحـو بـر سـر ایـن موضـوع در محافـل سال

رات مختلف مسئولين و کارشناسـان تشدید شده است. بنابراین قبل از ورود به بحو، نظ نيز کارشناسی

صـورت یـک طيـف دیـده اگر این نظرات بـه طور کلی شود. بهانرژي کشور در مورد این مسئله ارائه می

دیدگاه عمده در آنها وجود دارد: سهشوند،

طرفداران این نظر کسـانی هسـتند کـه اولویـت صـادرات گـاز کشـور را اولويت صادرات با خط لوله: ●

داننـد. عمـده اسـتدالل ایـن افـراد نـارر بـه يله خط لوله به کشورهاي منطقه، اروپا و چـين مـی وسصادرات به

تر بودن خط لوله، ایجاد وابستگی طرف مقابل در صادرات با خط لوله و اشباع بازار ال.ان.جی است.اقتصادي

ر کلـی طـو این رویكرد بـه توسعه همزمان خط لوله و ال.ان.جي با اولويت زماني خط لوله: ●

رویكرد وزارت نفت است که اولویت اول صادرات گاز را صـادرات بـا خـط لولـه بـه کشـورهاي منطقـه

هاي بـاالي دليل قيمتویژه حوزه خليج فارس( و اولویت بعدي را صادرات ال.ان.جی به شرق آسيا به)به

هاي پایين جایی ندارد. تدليل قيمداند. در این رویكرد صادرات به اروپا بهخرید گاز در این کشورها می

عمده استدالل این رویكرد، نارر به اقتصاد صادرات گاز است.

این دسته از کارشناسان اولویت صـادرات گـاز ایـران را صـادرات اولويت صادرات ال.ان.جي: ●

دانند و جایی براي صادرات با خط لوله در سبد صـادراتی ال.ان.جی به شرق آسيا، اروپا و حتی هند می

ران قائل نيستند؛ اگرچه طرفداران این نظریه نسبت به دو رویكرد دیگر کمتر هستند. عمده اسـتدالل ای

وسـيله خـط این کارشناسان اقتصاد صادرات گاز، عدم توجيه وابسته کردن کشور مقصد با صـادرات بـه

وسيله خط لوله در منطقه است.لوله و نبود بازار صادراتی گاز به

گاز جهانوضعيت فعلي بازار

1و جـدول 4اي است کـه در نمـودار در حال حاضر بازار گاز جهان متشكل از بازارهاي مجزاي منطقه

زیر ارائه شده است.


8

بازارهاي عمده گاز جهان و روش تجارت گاز در آنها. 4نمودار

Source: “ Bp energy outlook 2035 booklet,” 2015.

هاو روش صادراتي آن . بازارهاي اصلي گاز جهان در حال حاضر1جدول

روش عمده صادراتي واردكننده صادركننده

خط لوله ي شمالیآمریكا ي شماليآمريكا

خط لوله اروپا روسيه

ال.ان.جی شرق و جنوب آسيا، اروپا قطر

ال.ان.جی آسياشرق جنوب شرق آسيا )شامل استراليا(

ال.ان.جی -خط لوله شرق آسيا -اروپا فريقاآ

پژوهشگر. تحليلمأخذ:

بازارهـاي محتمـل بـراي طور کلـی با توجه به تقاضاي فعلی و آینده گاز در نقاط مختلف جهان، به

صورت زیر تقسيم کرد:توان به سه بازار بهصادرات گاز ایران را می

طـور عمـده شـامل کشـورهاي حـوزه خلـيج فـارس قه در بخش تقاضـا بـه بازار منط بازار گاز منطقه: ●

)امارات، عمان، بحرین، کویت و عراق(، هند، پاکستان و ترکيه است. در این ميان هنـد داراي رشـد مصـرف گـاز

هاي آینده خواهد بود. همچنين کشورهایی نظيـر ارمنسـتان، گرجسـتان و افغانسـتان نيـز بسيار باالیی در سال

شـوند. لحاظ حجم مصرف گاز، بازار کوچكی محسـوب مـی حال حاضر بهار تقاضاي منطقه هستند که درجزو باز

صادرکننده گاز هستند. کشورهاي دیگر منطقه مانند قطر، ترکمنستان، ازبكستان و آذربایجان عمدتاً

د و حتـی منفـی نـ رغم اینكه رشد مصرف اروپـا بسـيار ک دهد عليها نشان میبينیپيش بازار گاز اروپا: ●

1.در انگليس و هلند( تقاضاي آن رو به افزایش است دليل کاهش توليد داخلی این قاره )عمدتاًاست؛ اما به

آفرینان اصلی تقاضاي گاز در این بازار کشورهاي چين، ژاپـن، کـره نقش بازار گاز شرق آسيا: ●

1.“Asian LNG Demand: Key Drivers and Outlook,” oxford, 2016 .

___________________________________________________________

9

1.ودي خواهد بودشدت صعجنوبی و تایوان هستند. در این ميان رشد مصرف در چين به

مكعـب بـوده ميليـارد متـر 3468مجموع مصرف گاز طبيعی در جهان 2015در سال BPمطاب آمار

اسـت. ( صادر شـده درصد 30آن در محل توليد مصرف شده است و مابقی )حدود درصد 70است که حدود

704از ایـن مقـدار مكعب بـوده اسـت کـه ميليارد متر 1042مجموع تجارت گاز طبيعی جهان در این سال

مكعب از طریـ ال.ان.جـی در جهـان تجـارت ميليارد متر 338ميليارد مترمكعب از طری خط لوله و حدود

2.بوده است 1به 2طبيعی نسبت به ال.ان.جی نسبت شده است. بنابراین سهم خط لوله در تجارت گاز

2013-2000هاي خط لوله و ال.ان.جي در فاصله سال محل، تجارت گاز از طريقمصرف شده در گاز طبيعي . 5نمودار

Source: IGU, “IGU.org,” international gas union, 2015.

1. “The Outlook of Natural Gas Demand in Europe, The Oxford Institute for Energy Studies,”

oxford, 2014 .

2. “ BP energy outlook 2035 booklet,” 2015 .


10

2015و خط لوله در سال يتجارت گاز به روش ال.ان.ج انزيم. 6نمودار مترمكعب( ارديليم)


. تحليل اقتصادي1

هـاي صـادرات طور کلی روششود. بههاي مختلفی انجام میهمانطور که گفته شد صادرات گاز به روش

هـاي هستند. در حجـم هاي پایين صادراتی مقرون به صرفهتنها در حجم GTLو CNG ،NGH برق،

با خط لوله و صادرات ال.ان.جی داراي صرفه اقتصادي هسـتند. باالي انتقال گاز، تنها دو روش صادرات

چه مسافت انتقـال تر از ال.ان.جی است و هرهاي کوتاه، هزینه انتقال به روش خط لوله پایيندر مسافت

هـاي یابنـد؛ در نتيجـه در مسـافت تري افـزایش مـی هاي خط لوله با سرعت بيش، هزینهتر شودطوالنی

سـر رو یافتن نقطـه سـربه تر خواهد شد. ازاینز به روش ال.ان.جی مقرون به صرفهتر صادرات گاطوالنی

هاي صادرات گاز از طری این دو روش، اهميت باالیی دارد. در قسمت اول ایـن بخـش، اقتصادي هزینه

سـر اقتصـادي هاي صادرات گاز به روش خط لوله و ال.ان.جی، نقطه سـربه با در نظر گرفتن کليه هزینه

شود. هاي این دو روش تعيين میههزین

سـر اقتصـادي صـادرات گـاز بـه روش خـط لولـه و رسد با در اختيار داشتن نقطه سـربه نظر میاگرچه به

دليـل تفـاوت فـاحش هاي صادراتی را براي کشور تعيـين کـرد؛ امـا بـه ترین گزینهتوان اقتصاديال.ان.جی، می

بایسـتی - اي بـازار گـاز اسـت که ناشی از ماهيت منطقه -حصول تقاضاي این م ،قيمت گاز در بازارهاي مختلف

قيمت خرید گاز در بازارهاي مختلف را نيز در نظر گرفت. در این صورت با توجه بـه قيمـت گـاز در هـر بـازار و

توان سود خـالص صـادرات گـاز بـه هـر مقصـد ميزان هزینه صادرات گاز به دو روش خط لوله و ال.ان.جی، می

___________________________________________________________

11

ترین مقاصـد صـادرات گـاز را بـراي کشـور مشـخص کـرد. قسـمت دوم تحليـل تعيين و اقتصادي صادراتی را

شود.بندي تحليل اقتصادي ارائه میپردازد و در نهایت در بخش سوم، جمعاقتصادي به این موضوع می

هاي صادرات گاز به روش خط لوله و ال.ان.جيسر هزينهنقطه سربه. 1-1

هاي صادرات گـاز بـه روش خـط لولـه و ال.ان.جـی، یـک مسـئله سر هزینهبهمنظور تعيين نقطه سربه

شود: صورت زیر تعریف میاقتصادي به

ميليون مترمكعب 110فاز استاندارد از ميدان پارس جنوبی ) 4شود گاز صادراتی معادل فرض می

سـازي یـا پـاالیش یعشود. در هر دو روش، گاز توليدي بایستی پيش از صادرات، جهت ماروزانه( توليد

وسيله خط لوله به عسلویه منتقل شود. بنابراین هزینه اکتشاف و توليد گاز و همچنين انتقال گـاز بـا به

هاي گازي عسلویه، بـراي هـر دو روش یكسـان اسـت. بـا سازي یا پاالیشگاهخط لوله به تجهيزات مایع

ها باید از قيمت هر ب گاز، این هزینهمكعبراي محاسبه سود خالص حاصل از صادرات هر متراین وجود

1.مترمكعب گاز کسر شوند

دو مسير براي صادرات گاز وجود دارد: مسير اول پـاالیش گـاز در واحـدهاي 1حال مطاب شكل

پاالیشی و سپس صادرات آن به روش خط لوله به کشورهاي مشخص شده در شكل اسـت. مسـير دوم

هـاي تبدیل آن بـه ال.ان.جـی و سـپس صـادرات از طریـ کشـتی سازي و نيز انتقال گاز به واحد مایع

هاي الزم در هر مسير انتخابی، نقطـه مخصوص حمل این محصول است. در این حالت با توجه به هزینه

2.شودهاي خط لوله و ال.ان.جی تعيين میسر هزینهسربه

شود ها برحسب واحد سنت بر مترمکعب بیان میهزینهسازی و قابل مقایسه نمودن محاسبات، تمامی جهت یکسان .1

( MBTU/$یو )تی.دالر بر میلیون بی. ،واحد مرسوم قیمت گاز در جهان که واحد رایج برای قیمتگذاری گاز در ایران است.

است.

ها در واحد سنت بر هبا توجه به اینکه در نهایت سود خالص حاصل از صادرات گاز به هر دو روش مدنظر است، بایستی هزین .2

( استفاده شده است. در این Levelized Costها )سازی هزینهمترمکعب محاسبه و بیان شوند. بدین منظور از روش یکسان

دالری، بر طول درصد 12ها با نرخ تنزیل ، هزینهخط لوله و ال.ان.جی های مختلفپروژهبرای سال عمر 25روش با در نظر گرفتن دالری در درصد 15دلیل افزایش ریسک اقتصادی، های توسعه میدان بههژسرشکن شده است. البته نرخ تنزیل در پروها عمر پروژه

نظر گرفته شده است.


12

ال.ان.جي براي ايران مسيرهاي احتمالي صادرات گاز از پارس جنوبي به روش خط لوله و. 1شكل

پژوهشگر. تحليل مأخذ:

هاي ال.ان.جي هزينه. 1-1-1

نمـودار توان با توجه به زنجيـره ال.ان.جـی ) هاي الزم براي صادرات گاز به روش ال.ان.جی را میهزینه

نقل وسازي، حملعهاي اکتشاف و توليد، هزینه خط لوله از سرچاه توليدي تا تجهيزات مای(، به هزینه7

عهده کشور واردکننده گـاز هاي بازگردانی به گاز و خطوط لوله بهو بازگردانی به گاز تقسيم کرد. هزینه

شود. همچنين هزینه تعمير و نگهداري از تجهيزات در محاسـبات لحـاظ است و در محاسبات وارد نمی

شده است.

؛ چراکه سرمایه اوليه مـورد نيـاز است آن سازيمایع واحد مربوط به هزینه ال.ان.جی عمده هزینه

هزینه سرمایه اوليه یک واحد ال.ان.جی، تابع عوامـل سازي بسيار باال است.براي احداث یک واحد مایع

باشد. با توجه بـه مختلف جغرافيایی، اقتصادي و تكنولوژیكی است و در نقاط مختلف جهان متفاوت می

سيس یک واحـد أدر کشور ساخته نشده است؛ هزینه سرمایه اوليه ت اینكه تاکنون هيچ واحد ال.ان.جی

اي متفاوت هزینهن سه سناریو آ هبنابراین براي محاسبطور دقي مشخص نيست. سازي در ایران بهمایع

. لـذا هزینـه هـر در نظر گرفته شـده اسـت 1انهيدالر بر تناژ سال 1400-1200-1000شامل سناریوي

سنت بر مترمكعب خواهد بود.15و 5/12، 10سناریو به ترتيب ب گاز در این سهمترمكع

21انه( نیازمند یدالر بر تناژ سال 1000میلیون تنی فرض شده در مسئله، در سناریوی حداقلی ) 21عنوان مثال، واحد به .1

آید.حساب مییه است که در نوع خود عدد بزرگی بهمیلیارد دالر سرمایه اول

___________________________________________________________

13

هاي صادرات گاز به روش ال.ان.جي و خط لولههاي اجراي طرحهزينه. 7نمودار

تحليل پژوهشگر. مأخذ:

سنت بر مترمكعب 5/3 تا 3/3تا مقصد بين أونقل نيز متناسب با فاصله مبدهمچنين هزینه حمل

1.هاي صادراتی کشـورهاي خاورميانـه بـه مقاصـد مختلـف اسـت شود که اعداد واقعی هزینهمنظور می

دهد.هاي صادرات گاز به روش ال.ان.جی را به تفكيک هر قسمت نشان میهزینه 2جدول

هاي خط لوله هزينه .2-1-1

هـاي وليد گاز، بایسـتی ایـن گـاز در پاالیشـگاه براي صادرات گاز به روش خط لوله، پس از اکتشاف و ت

اکسـيد، سـولفيد هيـدروژن، نيتـروژن و... جـدا دي سازي و ترکيبات زائد آن مانند کربنگازي، شيرین

شود. با توجه به افت فشـار گـاز شوند. پس از ورود گاز سبک تحت فشار به خط لوله، انتقال آن آغاز می

هاي تقویـت فشـار گـاز نصـب کيلومتر(، ایستگاه 100نی )حدود درون خط لوله بایستی در فواصل معي

شود. اگر خط لوله از کشور واسطی بگذرد، بایستی هزینه ترانزیت گاز به این کشـور نيـز در محاسـبات

وارد شود.

هـاي اکتشـاف و توليـد گـاز، شامل هزینه 7 نمودارهاي انتقال گاز به روش خط لوله مطاب بنابراین هزینه

12000کیلومتر( و ژاپن ) 3000قطر( تاکنون هند ) میانه )عمدتا رنزدیکترین و دورترین مقاصد صادرات ال.ان.جی خاو .1

کیلومتر( بوده است.


14

هـاي واقعـی هاي تقویت فشار است. با توجه بـه داده تعمير و نگهداري پاالیشگاه، خطوط لوله و ایستگاه احداث و

شـود. مجمـوع در هر مورد و روش ارائه شده در قسمت قبل، هزینه انتقال گاز به روش خط لولـه محاسـبه مـی

سنت بـر مترمكعـب 6/8وسط برابر طور متها( بههاي انجام شده براي توليد گاز سبک )خروجی پاالیشگاههزینه

است. همانطور که مشخص اسـت یكـی از ارائه شده 3نيز در جدول 1کيلومتر خط لوله 1000هاي است. هزینه

هاي عمده در خط لوله هزینه ترانزیت گاز است که بایستی به کشور واسط پرداخت شود.هزینه

هياول يگذارهيسرما نهيهز يويسنار 3در ياز به روش ال.ان.جصادرات گ يهانهيهز .2جدول

(، واحد سنت بر مترمكعبسازيبراي مايع درصد 12براي توسعه باالدست و درصد 15نرخ تنزيل ) گذاري اوليهسناريوهاي هزينه سرمايه

انه(ي)دالر بر تناژ سال سازيمايع اكتشاف و توليد

نقلوحمل

كيلومتر( 3000-12000)

هامجموع هزينه

)با تقريب(

5/21-5/18 3/3-3/5 10 1/5 800سناریوي حداقل:

1000سناریوي متوسط: 1/5 5/12 3/5-3/3

21-23 20% 60% 20%

5/25-5/23 3/3-3/5 15 1/5 1200سناریوي حداکثر:

فاز(. 2جنوبی )معادل پارس 16و 15هاي واقعی باالدستی توسعه فازهاي هزینهمحاسبات پژوهش براساس مأخذ:NERA ,Macroeconomic impacts of LNG exports from the United States , 2014.

لومتريك 1000صادرات گاز به خط لوله در يهانهيهز. 3جدول

(كعبپااليشگاه، واحد سنت بر مترمبراي درصد 12براي توسعه باالدست و درصد 15نرخ تنزيل )

هامجموع هزينه 2زيتنترا ايستگاه تقويت فشار خط لوله پااليشگاه اكتشاف و توليد

1/5 5/3 3/1 7/0 3 5/13

40% 25% 10% 5% 20% 100%

هاي خطوط لوله، شرکت ملی گاز ایران. هاي واقعی هزینهدادهبراساس گرمحاسبات پژوهشمأخذ:

بنديجمع .3-1-1

شـود. همـانطور له و ال.ان.جی نسبت به مسافت انتقال، نمودار زیر حاصل میهاي خط لوبا رسم هزینه

سرمایه اوليه مورد نياز بـراي دليل کمتر بودن هزینهتر، بههاي کوتاهدهد در مسافتکه نمودار نشان می

تـر اسـت. در مقابـل، ال.ان.جـی در ابتـدا هزینـه احداث خط لوله، انتقال گاز بـه ایـن روش اقتصـادي

وسـيله کشـتی، بـا افـزایش مسـافت، هدليل حمل این محصول بـ گذاري باالتري نياز دارد؛ اما بهایهسرم

هاي انتقال آن نرخ افزایش کمی دارد. بنابراین در یک مسافت خاص، هزینه انتقال گاز به هر دو هزینه

نمـودار زیـر در نامنـد. مطـاب سر اقتصـادي مـی بهشود که این مسافت را نقطه سرروش با هم برابر می

سـر در انه(، ایـن نقطـه سـربه يدالر بر تناژ سال 1000سناریوي متوسط هزینه سرمایه اوليه ال.ان.جی )

شوند؛ بنابراین در محاسبه می های اکتشاف و تولید و پاالیشگاه تنها یک بار برای خط لولهباید توجه داشت که هزینه .1

شود.کیلومتر دوم تنها هزینه خط لوله، ایستگاه تقویت فشار و ترانزیت )در صورت وجود( وارد می 1000

بینی شده دریافتی افغانستان از پاکستان و هزینه پیش انزیت دریافتی اوکراین از روسیهرهزینه ت براساسهزینه ترانزیت، .2

در نظر گرفته شده است. پیو هند در خط لوله تا

___________________________________________________________

15

ز گاب كع متر مهرل قاانته ینهز

(تسن

)

(کيلومتر)فاصله

1000800

1.کيلومتر قرار دارد 4000فاصله حدود

سر اقتصادي خط لوله و ال.ان.جي. نمودار نقطه سربه8نمودار

.ژوهش: محاسبات پمأخذ

مقايسه اقتصادي صادرات گاز به روش خط لوله و ال.ان.جي. 2-1

اي بازار گاز، برخالف نفت قيمت این حامل انرژي در نقاط دليل ماهيت منطقهبه ،همانطور که گفته شد

مختلف جهان متفاوت است. در حال حاضر سه شاخص قيمتی اصلی براي گاز در سـطح جهـان وجـود

عبارتنداز: 9ر دارد که مطاب نمودا

. های ناشی از ترانزیت در مسیرهای مختلف گاز استهای موجود در نمودار خط لوله مربوط به تفاوت هزینهشکستگی .1

درواقع این نمودار برای صادرات گاز ایران بومی شده است.

چين -اروپا

طقهمن

1200


16

هاي اصلي قيمت گاز در جهان. شاخص9نمودار


صـورت رقـابتی و در در هنري هاب، قيمت گاز به )هنري هاب(: آمريكاالف( شاخص گاز بازار

بـا مـازاد عرضـه آمریكابع عرضه و تقاضاي گاز است. درحال حاضر شود و فقط تابازاري آزاد تعيين می

1.ترین شاخص قيمت گاز در سطح جهان استارزان آمریكاگاز روبرو است؛ بنابراین قيمت هنري هاب

دليل محدود بـودن ژاپـن به ب( شاخص ال.ان.جي وارداتي ژاپن )شاخص بازار شرق آسيا(:

خود، این کشور ناچار است قيمت باالتري را براي خریـد گـاز بـه نياز تأمينبه واردات ال.ان.جی جهت

نماید؛ بنـابراین قيمـت ال.ان.جـی تأمينصادرکنندگان این محصول پيشنهاد دهد تا بتواند گاز خود را

باالترین قيمت در جهان است. وارداتی ژاپن معموالً

متعدد واردات گاز هم بـه روش هاي دليل اینكه کشورهاي اروپایی گزینهبه ج( شاخص گاز اروپا:

از قيمـت ال.ان.جـی ژاپـن خط لوله و هم به روش ال.ان.جی دارند؛ قيمتگذاري گاز در این قاره معموالً

انگلسـتان )بـا NBPتـر اسـت. دو شـاخص عمـده بـازار اروپـا تر و از قيمت گاز هنري هاب گرانارزان

آلمان هستند. تقاضا( و شاخص قرارداد بلندمدت وارداتی-م عرضهسمكاني

و آمریكـا ست که بجز در بازار هنري هاب ا نكته مهمی که در مورد قيمتگذاري گاز وجود دارد آن

NBP انگلستان، در عمده بازارها و قرارادادهاي گاز، قيمـت ایـن حامـل انـرژي بـه نحـوي بـا نفـت و

نيـز ایـن 9نمـودار کنـد. خير زمانی مشخص از آن پيروي مـی أاست و با یک ت 2هاي آن مرتبطفرآورده

شدت کـاهش به 2015دهد. همانطور که مشخص است قيمت گاز در سال موضوع را به خوبی نشان می

است. بوده 2014یافته که ناشی از کاهش قيمت نفت در نيمه دوم سال

. این موضوع در روند قیمتی این شاخص مریکا استآهمانطور که گفته شد قیمت هنری هاب تابع عرضه و تقاضای گاز در .1

های ترین قیمتمریکا با مازاد تقاضای گاز مواجه بود، هنری هاب یکی از گرانآکه 2005عنوان مثال تا سال نمایان است. بهص روند قیمتی این شاخ ،مریکا و تولید مازاد گاز در این کشورآگازها در -داد؛ اما با توسعه شیلگاز جهان را نشان می

شدت نزولی شد. به

2. Oil-indexed

___________________________________________________________

17

0.0

20.0

40.0

60.0

80.0

100.0

0

50

100

150

صادرات نفت صادرات گاز به منطقه صادرات گاز به شرق آسيا صادرات گاز به اروپا

دالري 100نفت

قيمت خرید سود خالص سهم سود خالص از قيمت خرید

سود خـالص حاصـل ،با توجه به اینكه قيمت خرید گاز در بازارهاي مختلف صادراتی متفاوت است

4ت این منبع انرژي بایستی معيار تعيين بازار مطلوب براي صـادرات گـاز قـرار گيـرد. جـدول از صادرا

هاي انتقـال گـاز بـه سود خالص حاصل از صادرات گاز به بازارهاي مختلف جهان که حاصل کسر هزینه

دهد.هاي مختلف از قيمت خرید گاز در مقصد است، را نشان میروش

يبندي تحليل اقتصادجمع. 3-1

شود:بندي ارائه میعنوان جمعبا توجه به مقایسه اقتصادي صادرات گاز به روش خط لوله و ال.ان.جی، نكات زیر به

بر است که عليـرغم یندي هزینهآصادرات گاز چه به روش خط لوله و چه به روش ال.ان.جی، فر. 1

هاي فعلـی در قيمت 4رمبناي جدول کند. بگذاري اوليه باال، سود کمی را عاید کشور مینياز به سرمایه

سـنت 10-0دالري(، سود خالص حاصل از صادرات گاز به بازارهاي صادراتی ایران، بين 50نفت )نفت

است. ایـن درصد 35بر مترمكعب است. سود خالص صادرات گاز در بهترین حالت )بازار منطقه( حدود

10ادرات هر بشكه نفت خام )بـا احتسـاب در حالی است که در همين شرایط، سود خالص عایدي از ص

اسـت. درصد 80دالر است که سهم آن از کل قيمت حدود 40دالر هزینه توليد براي هر بشكه( حدود

هاي باالي انتقال گاز )چه با خط لوله و چه بـه دليل هزینهتوان اینچنين نتيجه گرفت که بهبنابراین می

مصارف داخل کشور باشد و نه صـادرات آن. رویكـردي کـه روش ال.ان.جی( اولویت مصرف گاز بایستی

مقایسه سهم سود خالص حاصل از صـادرات گـاز 1.خوشبختانه تاکنون نيز کشور بدان پایبند بوده است

ارائه شده است. 10هاي مختلف نفت در نمودار و نفت و در قيمت

دالري 50دالري و 100نفت ل از صادرات نفت و گاز در قيمت. مقايسه سهم سود خالص حاص10نمودار

پژوهش.تحليل مأخذ:

و صادرات های گازیهای نفتی و توسعه پتروشیمیها با فرآوردهجایگزینی گاز در مصرف بخش خانگی و نیروگاه .1

هر چند در بخش تزریق گاز به میادین نفتی که شود.در همین راستا ارزیابی می)فارغ از نحوه قیمتگذاری آن( محصوالت آن .استماندگی داشته ها عقبه از برنامهرافزوده باالیی برای گاز است، کشور هموازشدارای ار


18

صادرات گـاز )خـط ،کيلومتر 3000دالر(: در فواصل باالي 50هاي فعلی نفت )زیر در قيمتالف(

که سود خالص صـادرات هـر کشور از لحاظ اقتصادي نيست؛ چرا لوله یا ال.ان.جی( گزینه مطلوبی براي

تر موارد صفر خواهد بود. سنت و در بيش 8كعب گاز حداکثر مترم

هـاي بـاالي نفـت، سـود خـالص حاصـل از دالر(: در قيمـت 100هاي باالي نفت )بـاالي در قيمت (ب

ویژه بـه بـازار منطقـه و شـرق هاي باالي نفت بهیابد و بنابراین صادرات گاز در قيمتصادرات گاز افزایش می

. اما بایستی به این نكته توجه کرد که در حال حاضر نه در بـازار منطقـه و نـه در بـازار تر استآسيا اقتصادي

در بـازار منطقـه، وجود ندارد. اوالً 4هاي گاز ارائه شده در جدول شرق آسيا، امكان عقد قراردادهایی با قيمت

هـاي متعـارف در يمـت هـاي پـایين نفـت، ق ترکيه به نحوي است که در قيمت - قيمت گاز در قرارداد ایران

دليل شيب باالي فرمول آن به یـک قـرارداد جـذاب مبـدل هاي باالي نفت بهاما در قيمت ،منطقه را داراست

شـود قراردادهـاي آتـی صـادرات گـاز ایـران بـا بينـی مـی شود. با توجه به شرایط بازار گاز منطقه پـيش می

سـنت( داشـته 45تر از قيمت قرارداد با ترکيـه ) هاي باالي نفت نيز قيمتی پایينکشورهاي منطقه در قيمت

، دليل افزایش عرضـه ال.ان.جـی در جهـان و اشـباع بـازار آن در بازار ال.ان.جی شرق آسيا نيز به باشند. ثانياً

تري نسبت به قراردادهاي فعلـی شود قراردادهاي آینده کشورهاي این حوزه داراي قيمت پایينبينی میپيش

بـاالیی را نصـيب کشـور هاي باالي نفت اگرچه صادرات گـاز سـود خـالص نسـبتاً در قيمتبنابراین 1.باشند

خواهد بود. 4کمتر از ميزان محاسبه شده در جدول اما این سود قطعاً ،کندمی

يصادرات گاز به روش خط لوله و ال.ان.ج ياقتصاد سهيمقا يبندجمع. 4جدول سود خالص

)سنت بر

مكعب(متر

قيمت پايين گاز

دالري( 50)نفت

سود خالص

)سنت بر

مترمكعب(

قيمت باالي گاز

دالري( 100)نفت

هزينه انتقال

)سنت بر

مترمكعب

روش مطلوب مقصد صادراتي

)فاصله: كيلومتر(

ال.ان.جی 23 56 33 32 9، )ژاپنآسياي شرقي

(12000)جنوبي و تايوان( كره

4-5 27 17-18 40 22-23 ال.ان.جی

2چين (8000-12000)

(5000-1200) 0-4 27 13-17 40 23-27

خط لوله

(4000-5000)

2-3 25 12-13 35 22-23 ال.ان.جی

اروپا (7500-12000)

(5000-12000) 0-2 25 0-12 35 23-35

خط لوله

(4000-7000)

خط لوله 10-15 45 30-35 20 5-10 3كشورهاي منطقه

(1000-2500)

.گرمحاسبات پژوهشمأخذ:

تیک مورد بررسی قرار گرفته است.یاین موضوع در قسمت تحلیل ژئوپل .1

سنت بر مترمکعب در 60-15ی مختلف بسیار متغیر است و در محدوده اهای گاز وارداتی چین در قراردادهقیمت .2

های متوسط هستند.اعداد ارائه شده در جدول باال قیمتدالری قرار دارد. 100های نفت قیمت

به ترکیه در نظر گرفته شده است.ایران گاز صادراتقرارداد قیمت گاز منطقه، قیمت .3

___________________________________________________________

19

دليـل نزدیكـی جغرافيـایی و در ترین بازار صادرات گاز براي ایران، بازار گاز منطقـه بـه اقتصادي. 2

هاي انتقال است. پس از بازار گاز منطقه، بازار ال.ان.جی شرق آسـيا قـرار دارد کـه نتيجه کاهش هزینه

ت باالتر توسط کشورهاي این حوزه است.دليل اقتصادي بودن آن، خرید گاز به قيم

لحاظ اقتصادي بازارهاي مطلوبی براي صادرات گاز ایـران نيسـتند. ایـن موضـوع اروپا و چين به. 3

هاي فعلی نفت، صادرات گـاز بـه طوري که در قيمتشود؛ بههاي فعلی نفت تشدید میویژه در قيمتبه

اقتصادي توجيه اقتصادي ندارد. این بحو در مورد چـين لحاظ اروپا )به روش خط لوله یا ال.ان.جی( به

خرید گاز در چين هنوز به تعـادل نرسـيده و در قراردادهـاي مختلـف، کمی تفاوت دارد؛ چراکه قيمت

با قطر داراي قيمتی نزدیک این کشور قراردادعنوان مثال بهشود. هاي فاحش قيمتی مشاهده میتفاوت

سنت( 15) تراليا در محدوده بسيار پایينبا اسقيمت قرارداد کهر حالیدبه قيمت ال.ان.جی ژاپن است

خواهد بود. کننده تعيين فرمول قراردادبنابراین در موضوع صادرات گاز به چين قرار دارد.

تيكييتحليل ژئوپل. 2

و دليل ماهيت راهبردي انرژي بـراي کشـورها، تجـارت انـرژي همـواره بـا مسـائل سياسـی، امنيتـی به

بـازار ایـن منبـع دليـل ماهيـت تيک گره خورده است. این موضوع در مورد تجارت گاز طبيعی بهيژئوپل

ـ انرژي، اهميت بيش ثير تجـارت گـاز طبيعـی بـر روابـط أتري دارد. تجربيات فراوان تـاریخی در مـورد ت

مقایسـه بـر ید این مطلب است. بنابراین ضروري است عالوهؤسياسی کشورها و مناط مختلف جهان، م

تيكی صادرات گاز به روش خط لوله یا ال.ان.جـی نيـز يهاي صادرات گاز، ابعاد ژئوپلاقتصادي بين روش

هـاي گيري بهتري در این مورد انجام شود. در تحليل ژئوپليتيكی روشمورد تحليل قرار گيرد تا تصميم

ن بـر کشـورهاي طـرف تقاضـا و آ آثـار بازار گاز و «جهانی شدن»صادرات گاز براي ایران، ابتدا موضوع

معـادالت »هاي راهبردي اثرگذاري ایـران بـر شود. در ادامه، با توجه به ضرورتطرف عرضه بررسی می

گيرد.، نقش صادرات گاز به روش خط لوله در این مهم مورد تحليل قرار می«سياسی منطقه

جهاني شدن بازار گاز. 1-2

است کـه اي تشكيل شدهطور سنتی از بازارهاي مجزاي منطقههمانطور که گفته شد بازار گاز جهان به

کنندگان مشخصی است. علت این موضوع به اقتصاد صـادرات کنندگان و مصرفتأمينهر منطقه داراي

اند گردد. از آنجا که هزینه انتقال گاز بين دو نقطه بسيار باال است، کشورها همواره سعی کردهگاز بازمی

ا در داخل توليد کنند و یا در صـورت عـدم تـوان توليـد داخلـی، آن را از کشـورهاي این منبع انرژي ر

نمایند. در نهایت، این روند موجب شده است تا در نقاط مختلف دنيـا تأمينوسيله خط لوله همجوار به

متكی بر خطوط لوله هسـتند. درحـال حاضـر نيـز عمـده اي گاز شكل گيرد که عمدتاًبازارهاي منطقه


20

نقـل ودليـل هزینـه حمـل پذیرد. برخالف گاز، نفت بـه وسيله خطوط لوله انجام میگاز جهان به تجارت

اسـت. بنـابراین بـازار نفـت شـده پایين بين کشورهاي مختلف با فواصل جغرافيایی زیاد نيز تجارت می

و یكپارچه درآمده است. «جهانی»صورت به

ه نفت، بازار گاز دنيا، یـک بـازار نيمـه انحصـاري شد «جهانی»بنابراین درحال حاضر برخالف بازار

قدرت برتر در معامالت گاز بين کشـورها، در اختيـار کشـورهاي ویژه در سمت عرضه است و معموالًبه

بـراي اروپا تمایل وجود با. است اروپا به روسيه گاز صادرات موضوع، این بارز صادرکننده گاز است. مثال

قـاره ایـن آن، بـودن «ايمنطقـه » و گـاز بـازار خاص شرایط دليلبه خود، گاز تأمين سبد سازيمتنوع

در ادبيات تجارت گـاز، . بپوشاند عمل جامه سياست کاهش وابستگی خود به روسيه به نتوانسته تاکنون

سياسـت » عنـوان وسيله خط لوله در جهت مقاصد سياسی کشورها تحتاستفاده از ابزار صادرات گاز به

سياسـی فشـار روسيه(، عنوان مثالبراي کشور صادرکننده گاز )به آن امتياز که شودمی یاد 1«لوله خط

هاي آینـده بينیدرحال حاضر بررسی آمار تجارت گاز جهان و پيش .است باالتر قيمت سر بر زنیچانه و

دهد حجم تجارت گاز به روش ال.ان.جی در حال افزایش است و بـازار گـاز جهـان بـه سـمت نشان می

2.رود. این موضوع در نمودار زیر نشان داده شده استمی پيش «هانی شدنج»

هاي اصلي قيمت گاز در جهان. شاخص11نمودار


bp statistical review of world energy,” 2016.

تبـدیل 4؛«جهـانی »بـه حالـت 3«ايمنطقـه »ن.جی بازار فعلی گاز را از حالت افزایش تجارت ال.ا

تـوان گـاز را وسيله آن میاست و به 5قابل تجارت کند؛ چراکه برخالف خط لوله، ال.ان.جی اصطالحاًمی

1. Pipeline Politics

2. BP energy outlook 2035 booklet,” 2015.

3. Local

4. Global

5. Tradable

___________________________________________________________

21

را بر بازار گاز جهـان در سـمت عرضـه و آثاريبه نقاط مختلف جهان انتقال داد. جهانی شدن بازار گاز

شود:ا خواهد داشت که در ادامه به آنها پرداخته میتقاض

ثير جهاني شدن بازار گاز بر طرف تقاضاأت. 1-1-2

متحـدان اسـتراتژیک کشورهاي طرف تقاضاي گاز، شامل اروپا و شرق و جنوب آسيا هستند کـه غالبـاً

ی وجـود داشـته شوند. در راهبردهاي انرژي طرف تقاضا، همواره دو مسئله اصـل نيز محسوب می آمریكا

جهانی شدن بازار گاز باعو بهبـود . «تر خرید انرژيقيمت پایين»ب( ،«پایدار انرژي تأمين» است: الف(

داده شـده نشـان 12این دو مسئله براي کشورهاي طرف تقاضا خواهـد شـد. ایـن موضـوع در نمـودار

1است.

بر طرف تقاضا . اثر جهاني شدن بازار گاز12نمودار

.گرتحليل پژوهشمأخذ:

پايدار گاز و متنوع شدن سبد واردات گاز تأمين الف(

ـ صورت پایدار و به دور از مسـائل سياسـی کشورهاي متقاضی انرژي براي اینكه بتوانند نياز خود را به

مچنـين متنـوع کـردن دنبال افزایش حجم انرژي مورد نياز در بازار و هنمایند، همواره به تأمينامنيتی

اند؛ اما با وضعيت فعلی بازار گاز، امكان چنين امـري بـراي ایـن کشـورها وجـود سبد وارداتی خود بوده

شود عرضه قابل دسـترس گـاز ندارد. جهانی شدن بازار گاز از طری افزایش تجارت ال.ان.جی باعو می

تواننـد مبـادي وارداتـی گـاز خـود را براي کشورهاي طرف تقاضا افزایش یابد. بنابراین این کشورها می

شـدت گاز خود را پایدار کنند. در این شرایط طبيعی است که کشورهاي طرف تقاضا بـه تأمينمتنوع و

شدن بازار گاز و قابل تجارت شدن این محصول استقبال کنند. «جهانی»از

1. “ BP energy outlook 2035 booklet,” 2015.


22

كاهش قيمت گاز وارداتي ب(

تر باشـد و بيشـ ر طرف تقاضا به یـک حامـل انـرژي هاي دسترسی یک کشودر حالت کلی هرچه گزینه

زنی بر سر کـاهش نماید، قدرت این کشور براي چانه تأمينبتواند این حامل انرژي را از مبادي متعددي

طور که اشاره شد یكی از دالیل کمتر بودن قيمت گـاز وارداتـی شود. همانقيمت واردات آن بيشتر می

هـاي مختلـف و از کشـورهاي متفـاوت اسـت. اردات گـاز بـه روش اروپا نسبت به شرق آسـيا، امكـان و

عنوان مثـال ژاپـن در قراردادهـاي ابتـدایی کند؛ بهیيد میأتجربيات تاریخی فراوانی نيز این موضوع را ت

واردات ال.ان.جی خود، این محصول را بـا قيمتـی معـادل قيمـت نفـت )در ارزش حرارتـی برابـر( وارد

کننـدگان ایـن با افزایش حجم ال.ان.جی موجود در بازار و متنوع شدن عرضه تدریج وکرده است. بهمی

دادهاي بعدي خود قيمت ال.ان.جی را کاهش دهد. رمحصول، ژاپن توانست در قرا

دليل کاهش انحصار صـادرکنندگان شدن پيش برود، به «جهانی»بنابراین هرچه بازار گاز به سمت

یابد. در صورتی که بازار گاز همانند نفت جهـانی انی کاهش میاین محصول، قيمت گاز در مبادالت جه

شـود. هاي مرجع انجـام مـی همانند نفت، در بورس صورت جهانی و احتماالًشود، قيمتگذاري آن نيز به

کننـدگان ایـن حامـل انـرژي کـاهش با کاهش قيمت گاز در جهان، سود اقتصادي عرضـه بنابراین اوالً

تواننـد بازار نفت، کشورهاي صاحب قدرت و همچنين کشورهاي واردکننده گاز می ، مانندیابد و ثانياًمی

فعلی گاز، این قدرت در اختيار طـرف «ايمنطقه»که در بازار بر قيمتگذاري آن اثرگذار باشند؛ در حالی

عرضه است.

از جهاني شدن بازار گاز آمريكاحمايت . 2-1-2

شدن بازار گاز شدت از رویه جهانیحدان در اروپا و شرق آسيا بهامنيت انرژي مت تأمينمنظور به آمریكا

آن بـر آثـار کيد بر تحليل ارائه شده در مورد جهانی شدن بـازار گـاز و أکند. در ادامه براي تحمایت می

از روند جهانی شدن بازار گاز بـه گـزارش دو آمریكابازار گاز جهان و همچنين نشان دادن نگاه حمایتی

شود.یی در این حوزه استناد میآمریكاتبر سسه معؤم

1سسه بروكينگزگزارش مؤ (الف

و در 2012در سـال «آمریكابازارهاي مایع: ارزیابی گزینه صادرات ال.ان.جی »این گزارش تحت عنوان

د به بازار ال.ان.جـی بـود، منتشـر شـده وگيري براي ورود یا عدم وردر حال تصميم آمریكاشرایطی که

به صادرات ال.ان.جی دنيا، کمک امنيتـی آمریكاب این گزارش یكی از مهمترین دالیل ورود است. مطا

نگـاه بـه آمریكاچون در سياست » نویسد:اقتصادي به متحدان استراتژیک خود است. این گزارش میـ

رژي و امنيت انبراي افزایش آمریكااست، توانایی «محور سياست خارجی»عنوان یک آسيا )و اروپا( به

ها در جایگاه نخست بندی( است که بنابر بسیاری از رتبهThink Tankهای جهان )بروکینگز یکی از معتبرترین اندیشکده .1

گیرد.های جهان قرار میبرترین اندیشکده

___________________________________________________________

23

«. شوددر این بازارها یک دارایی مهم اقتصادي و استراتژیک محسوب می كاهش قيمت

پردازد:پایدار گاز می تأمينهاي مختلفی به بحو این گزارش در بخش

يدک منبدع از مالحظات مناط خاص، صادرات ال.ان.جی ایـاالت متحـده، باعـو ایجـاد فراتر » ●

.«نقل به دور استومنتظره و یا اختالل حملاز توليد غير نسبتاًکه شودمی بينيگاز قابل پيش تأمين

آرام اقيـانوس حـوزه دو در کشـور ایـن سياسی منافع تقویت باعو آمریكا ال.ان.جی صادرات» ●

متحددان واردات سدبد بده كده چرا شود؛می( اروپا بازار) اطلس اقيانوس حوزه و (آسيا شرق بازار)

«.بخشدمي تنوع آمريكا

سازي قطر محاصره و یا مداخله نظامی در تنگه هرمز و یا یک حمله مستقيم به تجهيزات مایع» ●

مـر ایجـاد وایـران، در بـازار انـرژي جهـان هـر ( توسط کندمی تأمينسوم ال ان جی دنيا را )که یک

کننـدگان در بازار جهانی به همه مصرفوجود حجم بيشتري از ال.ان.جي خواهدکرد. در این حالت

.«سود خواهد رساند

نيـز جـی .ان.به موضوع کاهش قيمت گاز در صـورت افـزایش تجـارت ال در این گزارش همچنين

کمک به اقتصاد متحدان خود و کاهش درآمد کشورهاي صادرکننده گـاز آمریكااشاره و نتيجه آن براي

ویژه روسيه عنوان شده است:به

کاهش نتيجه در و گاز فعلي قيمتگذاري ساختار بر رفشا باعو آمریكا ال.ان.جی صادرات» ●

صورت قـرارداد بلندمـدت و با رشد ال.ان.جی چه به شود.می گاز صادرکنندگان براي آن از حاصل رانت

شـود و صـادرات ال.ان.جـی کنندگان گاز به روش خط لوله فشار وارد میتأمينمحموله، بر چه بازار تک

1«.دکنبه این روند کمک می آمریكا

MIT2سسه انرژيؤمگزارش (ب

پایدار و کاهش قيمت گـاز در تأمينمنتشر شده است نيز به دو موضوع 2011این گزارش که در سال

دهد براي تسریع ایـن رونـد تمـامی پيشنهاد می آمریكاکند و به صورت جهانی شدن بازار گاز اشاره می

تالش خود را به کار گيرد:

و آمریكـا ، بـراي كنندگانتأمينايجاد تنوع در بين ال.ان.جی از طری تر بازار هرچه بزرگ» ●

ی را دنبـال کنـد کـه بـه مشـ شود. بنابراین ایـاالت متحـده بایـد خـط متحدانش باعو ایجاد امنيت می

«.کننده استتأمينمنجر شود، بازاري که داراي شفافيت و تنوع تشويق توسعه بازار جهاني

پـذیر بـودن المللـی دارد، در صـورت آسـيب امنيـت بـين تأميناي که در ليت ویژهایاالت متحده با مسئو» ●

«.با خود همراه سازد اجراي تغييرات اجتماعيدر را متحدانش در حوزه امنيت انرژي، دیگر نخواهد توانست آنها

1. “ Liquid Markets: Assessing the Case for U.S. Exports of Liquefied Natural Gas,” 2012.

2. “ MIT Energy Initiative (MITEI),” 2011.


24

شـود و در در نقـاط مختلـف جهـان مـی هاكاهش فاصله قيمتافزایش تجارت ال.ان.جی باعـو » ●

.«عالوه تغييرات ناشی از فاصله مقاصد تجارت تعيين خواهد شدیت قيمت براساس قيمت هنري هاب بهنها

ثير جهاني شدن بازار گاز بر طرف عرضهأت. 3-1-2

در حوزه تجارت گاز طبيعی، براي کشورهاي طرف عرضه سه مسئله اصلی وجود دارد:

ویـژه هـاي صـادرات گـاز )بـه راي اجراي طرحهاي باال بگذاريدليل سرمایهالف( تضمين فروش: به

هـا بـه که اقتصـادي شـدن ایـن طـرح ال.ان.جی( عمده قراردادهاي صادرات گاز بلندمدت هستند؛ چرا

تضمين خرید توسط کشور متقاضی وابسته است.

ب( فروش گاز با قيمت باالتر.

( استفاده از ابزار صادرات گاز در جهت منافع سياسی.

دليل افزایش عرضه قابل دسترس گاز براي کشورهاي متقاضـی، اوالً دن بازار گاز، بهش« جهانی»با

قيمت گاز و در نتيجه درآمـد کشـورهاي شود؛ ثانياًتضمين فروش گاز کشورهاي صادرکننده تهدید می

قدرت کشورهاي طرف عرضه براي استفاده از ابزار دیپلماسی انـرژي در ثالثاً ؛یابدصادرکننده کاهش می

(. در بحو تضمين فـروش گـاز بـراي کشـورهاي 13رود )مطاب نمودار جهت منافع سياسی از بين می

گيرد.کننده دو مسئله مهم وجود دارد که در ادامه مورد بررسی قرار میعرضه

. اثر جهاني شدن بازار گاز بر طرف عرضه 13نمودار

همان.مأخذ:

زار ال.ان.جياشباع با .1

بينی مراکز معتبر و نظـر بسـياري از کارشناسـان حـوزه انـرژي، بـازار ال.ان.جـی جهـان در بنابر پيش

هاي آینده اشباع است؛ چرا که بازار گاز جهان در سمت عرضه با مازاد عرضه و در سمت تقاضـا بـا سال

___________________________________________________________

25

کاهش تقاضا مواجه است.

هاي ال.ان.جی در جهان، بـازار ایـن محصـول بـا هبا توسعه روزافزون ساخت پایان مازاد عرضه: د

عنـوان بـه آمریكامازاد عرضه روبرو خواهد بود. یكی از دالیل مهم این موضوع ورود دو کشور استراليا و

ميزان افـزایش صـادرات ال.ان.جـی دنيـا تـا BPبينی صادرکننده ال.ان.جی به بازار است. مطاب پيش

از آن متعلـ بـه دو درصد 40كعب در روز خواهد رسيد که بيش از مميليارد متر 35/1به 2035سال

گـذاري زیـادي همچنين کشورهاي آفریقایی نظير موزامبيک نيز سرمایه 1.و استراليا است آمریكاکشور

اند.بر روي ال.ان.جی کرده

امـا ،اگرچه تقاضاي گاز در جهان روند صعودي خود را حف خواهـد کـرد كاهش رشد تقاضا: د

دليل کاهش رشـد به هاي قبلی کاهش خواهد یافت که این موضوع عمدتاًبينیخ رشد نسبت به پيشنر

اکنون بزرگترین واردکننده ال.ان.جی جهان تقاضاي گاز شرق آسيا است. ميزان مصرف گاز ژاپن که هم

خواهـد نسبت به حـال حاضـر کـاهش 2030سسه آکسفورد انرژي در سال ؤبينی ممطاب پيش ،است

ها نيز رشد مصرف ژاپن را بسيار پـایين بينیمكعب خواهد رسيد. دیگر پيشميليارد متر 100افت و به ی

جنوبی نيز وضعيت مشابهی دارد و نرخ رشد تقاضاي بسـيار پـایين گـاز را تجربـه گيرند. کرهدر نظر می

هاي آینده مواجـه خواهد کرد. تنها دو کشور هند و چين با افزایش چشمگير ميزان تقاضاي گاز در سال

هاي قبلی بسيار کمتر است.بينیها از پيشهر چند ميزان رشد مصرف گاز در آنهستند؛

المللـی مـنعكس شـده سسات معتبر بـين ؤهاي ماشباع شدن بازار ال.ان.جی در بسياري از تحليل

آینـده »وان با عن 2015که در اواخر سال «وودمكنزي»سسه ؤتوان به گزارش معنوان مثال میاست. به

است، اشاره کرد. در این گـزارش ضـمن بررسـی منتشر شده «ساز ال.ان.جیوگذاري در ساختسرمایه

سـاز ال.ان.جـی وساخت 2015از سال »افزاید: هاي جدید ال.ان.جی در جهان میوضعيت ساخت پایانه

یابد کـه ایـن اهش میي شمالی نيز کآمریكادر 2019ي شمالی و سپس تا سال آمریكاابتدا از خار از

2.نتيجه پاسخ طبيعی بازار به مازاد عرضه است

بـازار :نيـز معتقـد اسـت 3انـرژي گلوبـال عامـل شـرکت فكـتس مدیرفریدون فشارکی همچنين

کشـورهاي ،ست و گزینـه صـادراتی مناسـب بـراي ایـران ا حال حاضر با مازاد عرضه روبروال.ان.جی در

گذاران خارجی با وجود سرمایه»: افزایدامارات هستند. وي می و انجمله کویت، عمحوزه خليج فارس از

سـال 10ورود ایران به این حوزه کار اشتباهی است. اگـر ،گذاري در ال.ان.جیمند براي سرمایهو عالقه

اما امروز بازار جـدي وجـود نـدارد. قطـر، ،گذشته شرایط کنونی بود، ال.ان.جی براي ایران سودآور بود

4.«ندهاي الزم را داراند و تجهيزات و کشتیگذاري کردهدر گاز ال.ان.جی سرمایه آمریكاو استراليا

1. “ BP statistical review of world energy,” 2016.

2. “Outlook for LNG EPC sector,WoodMackenzie, 2015.

3. FACT GLOBAL ENERGY (FGE)

های مطبوعاتی.و مصاحبه 1394اه سخنرانی در دومین نشست تخصصی نخستین کنگره راهبردی نفت و نیرو، مهرم. 4


26

هاي فناوريو محدوديت پذيريتحريم .2

دهد دو ویژگی در بازار نفت موجب شد که تحریم نفتی ایران توسـط ها نشان میبررسی ساختار تحریم

محق شود: آمریكا

گر کشورهاي جهان براي جبران کمبود نفـت صـادراتی ایـران: در الف( امكان توليد نفت توسط دی

ميليـون بشـكه 5/1هاي تحریم نفت ایران، افزایش توليد نفت جهان نسبت به تقاضـاي آن حـدود سال

خوبی کاهش حضور نفت ایران در بازار را جبران کرده است.که به 1افزایش یافته است

نقل نفـت خـام وا با نفت ایران: با توجه به اینكه حملب( امكان جایگزینی نفت مازاد دیگر کشوره

پذیرد و در نتيجه امكان انتقال این محصول به تمـامی بازارهـاي تقاضـا توسط کشتی صورت می عمدتاً

راحتی توانست نفت مورد نياز کشورهاي خریدار نفت ایـران را بـا نفـت صـادراتی به آمریكا 2،وجود دارد

دیگر کشورها جایگزین کند.

اسـت کـه نفت خام استوار بوده «جهانی»م تحریم نفت ایران بر وجود بازار سبنابراین اساس مكاني

اسـت. بـر همـين اسـاس کـرده امكان جایگزینی صادرات ایران را با صادرات دیگر کشورها فـراهم مـی

همانطور که الًساز تحریم گازي کشور صادرکننده باشد؛ چرا که اوتواند زمينهصادرات ال.ان.جی نيز می

ست؛ بنـابراین کشـورهاي واردکننـده گـاز ا با مازاد عرضه روبرو 2035ه شد بازار ال.ان.جی تا سال گفت

صادرات گـاز بـه توانند تقاضاي گازي خود را از طری دیگر کشورهاي صادرکننده جبران کنند. ثانياًمی

شـود. حصول بـه هـر نقطـه دنيـا مـی روش ال.ان.جی باعو قابل تجارت شدن گاز و امكان انتقال این م

ترین زمان ممكـن بنابراین امكان جایگزینی مازاد توليد دیگر کشورها با ال.ان.جی تحریم شده در سریع

وجود دارد.

این در حالی است که در تجارت گاز به روش خـط لولـه، امكـان تحـریم خریـد گـاز توسـط کشـور

کننـده انرژي، کشـور وارد تأمينلحاظ حاظ اقتصادي و هم بهلکه هم بهمراتب کمتر است؛ چراواردکننده به

دليل اینكه هر دو کشور طرف تجارت، در ساخت خـط را با مشكل مواجه خواهد کرد. از منظر اقتصادي به

لوله مشارکت مالی دارند، در صورتی که کشور واردکننده بخواهد خرید گاز را تحریم کند بایسـتی هزینـه

انـرژي نيـز تـأمين ا براي ساخت خط لوله یا پایانه واردات ال.ان.جی بپردازد. از منظـر بسيار زیاد دیگري ر

دیگري بـراي واردات گـاز خـود بيابـد و همچنـين مشـكلی بـراي تأميناگر کشور واردکننده بتواند منبع

ل.ان.جـی مالی طرح جایگزین واردات گاز نداشته باشد، در فاصله زمانی ساخت خط لوله و یا پایانه ا تأمين

سال( دسترسی به گاز نخواهد داشت و با کمبود گاز مواجه خواهد بود. 3جدید )حداقل

از منظر فناوري نيز باید گفت تجهيزات مورد نياز صادرات گاز به روش ال.ان.جی، شامل تجهيزات

هاي مخصوص حمل این محصول، تجهيزاتی خاص و نيازمند فناوري باالیی هسـتند سازي و کشتیمایع

1. “BP statistical review of world energy,” 2016.

2. Tradability

___________________________________________________________

27

واحدهاي ال.ان.جی ساخته شده در جهـان یی است.آمریكا که تنها در اختيار چند شرکت خاص عمدتاً

I)Inc. (APC Air Products & Chemicalsهـــاي بـــه ترتيـــب از تكنولـــوژي شـــرکت

Conocophillips وBlack & Veatch د. سـهم دیگـر مریكـایی هسـتن آکنند که هر سه استفاده می

رفيـت واحـدهاي ال.ان.جـی دنيـا را دربـر رسـهم درصـد 5کمتـر از تـاکنون شـل ها نظير لينده و شرکت

ن تحميـل شـده مریكا که از ابتداي انقـالب اسـالمی بـر ایـرا آهاي اوليه از آنجا که براساس تحریم 1گيرد.می

مریكـایی بـه آاي هـ امكان ورود تكنولوژي شـرکت ؛است قرار گرفتهتحریم مورد است هرگونه تجارت با ایران

هاي اروپایی ممكن است. تنها از طری شرکتبنابراین دستيابی به تكنولوژي ال.ان.جی کشور وجود ندارد.

نياز بـا صـادرات نفـت خـام مقایسـه اگر صادرات گاز به روش ال.ان.جی از نظر فناوري مورد حال

)سـاخت و تعميـر و سـازي شود که صادرات ال.ان.جی هم در بخش تجهيـزات مـایع شود، مالحظه می

بنابراین از آنجـا .تري استو انحصاري داراي فناوري بسيار پيچيده نقلوو هم در بخش حمل نگهداري(

به دیگر کشورها وابستگی شدید تكنولوژياد امكان ایجال.ان.جی، در صورت ورود کشور به صادرات که

شد؛ ضروري است کشـور از حيـو جدي براي صادرات گاز کشور با تواند محل آسيبکه می وجود دارد

شایان ذکر است دسـتيابی .سازي فناوري ال.ان.جی حرکت کندکسب فناوري، به سمت انتقال و داخلی

گاز طبيعی نيز خواهد شد.از هليومبه فناوري ال.ان.جی باعو امكان توليد

ها نيازمند فناوري در بسياري از بخش روش خط لوله اوالً در نقطه مقابل باید گفت صادرات گاز به

توانند هاي داخلی در زمينه خطوط لوله، پيمانكاران داخلی میبا توجه به توانمندي باالیی نيست و ثانياً

لحـاظ فنـاوري، توسـعه صـادرات بـه این در حال حاضر بـه بنابر کنند. تأميننياز کشور را در این زمينه

روش خط لوله بر توسعه ال.ان.جی ارجحيت دارد.

هـاي مخصـوص، امكـان اعمـال دليل انتقال ال.ان.جـی توسـط کشـتی نقل نيز بهواز نقطه نظر حمل

نيز وجود دارد.اي کشتی و یا پهلوگيري آنها در مقصد جمله تحریم بيمههاي مرتبط با کشتيرانی ازتحریم

پذیري صادرات گاز به روش ال.ان.جی نسبت بـه خـط لولـه تحریم دهدمثالی که نشان میمهمترین

هـاي گـاه در ليسـت تحـریم ست که صادرات گاز ایران به ترکيه از طری خط لوله هـيچ ا آن است، بيشتر

ـ 2پذیري و محروميت ایرانتها، مسئوليتحریمقرار نگرفت؛ این در حالی است که در قانون جامع آمریكا

محسوب شده و مورد تحریم قـرار 3ال.ان.جی ذیل تعریف منابع نفتی ـ ترین قانون تحریمی ایراناصلی

کاهش تهدیـد »گرفته است. در نهایت در آخرین قانون جامع تحریمی عليه ایران که تحت عنوان قانون

مور بـه تهيـه گزارشـی در مـورد أمـ آمریكاي است، وزارت انرژ منتشر شده «ایران و حقوق بشر سوریه

با 4آمریكااداره اطالعات انرژي 2012وضعيت صادرات گاز ایران و امكان تحریم آن شده است. در سال

1. IGU, “IGU.org,” international gas union, 2015.

2. CISADA

3. Petroleum resources

4. EIA

https://en.wikipedia.org/wiki/Air_Products_%26_Chemicals


28

هاي جمله ترکيه و گزینهانتشار گزارش درخواست شده توسط کنگره، وضعيت واردکنندگان گاز ایران از

ردات از روسيه، آذربایجان و واردات ال.ان.جی( را مـورد بررسـی جمله افزایش واجایگزین این کشور )از

خالف بازار نفت، هيچ پيشنهادي اي بودن بازار گاز برقرار داده است. در پایان گزارش، با اشاره به منطقه

گاه صادرات گـاز ایـران از بنابراین در ادامه نيز هيچ 1.منظور تحریم صادرات گاز ایران ارائه نشده استبه

خوبی اثـر صـادرات گـاز بـه روش طری خط لوله مورد تحریم قرار نگرفته است. این واقعيت تاریخی به

دهد.خط لوله بر امنيت عرضه صادرکنندگان گاز را نشان می

اثرگذاري بر معادالت سياسي منطقهد

و همچنـين همانطور که اشاره شد یكی از راهبردهاي کشور براي اثرگذاري بر معادالت سياسی منطقـه

ارتقاي سطح امنيت ملی کشور، گره زدن منافع دیگر کشورها به خود از طری مبادالت انرژي است. در

هـاي منظور ورود به بازار انرژي منطقه، شامل صادرات گاز، برق و فرآوردههاي ایران بهحال حاضر گزینه

رکيه، عمان و... متقاضـی واردات نفتی است و بسياري از کشورهاي منطقه نظير پاکستان، هند، عراق، ت

ترین گزینه ایران بـراي انرژي از ایران هستند. در این ميان صادرات گاز با خط لوله مهمترین و عملياتی

ایجاد وابستگی متقابل انرژي با کشورهاي منطقه و اثرگذاري بر معادالت سياسی منطقه اسـت. در ایـن

کنـد، ایـن کشـورها تأمينرهاي منطقه را از طری خط لوله شرایط اگر ایران نتواند گاز مورد نياز کشو

خواهند کرد و ایران ایـن ابـزار بـالقوه را از تأمينها و یا واردات ال.ان.جی نياز خود را از دیگر خط لوله

دست خواهد داد.

هاي گـازي و موقعيـت اسـتراتژیک کشـور، ایـران منظور نيل به این هدف و با توجه به پتانسيلبه

هـاي ایـران در . مزیتبه هاب )چهارراه( گازي منطقه تبدیل شودتی راهبردي را در پيش گيرد که بایس

راستاي تبدیل شدن به هاب گازي منطقه عبارتند از:

،ترین دارندگان گاز جهاندر اختيار داشتن رتبه اول یا دوم بزرگ( الف

ت و اجراي خطوط لوله،یی داخلی ساخب( وجود شبكه خطوط لوله گسترده در کشور و توانا

،باشد گاز تجارتي برا مطمئني ريمس رانیا شودیم باعو که منحصر به فرد در منطقه؛ تيامن(

،هند و اروپا قرارگيري بين دو بازار بزرگ مصرف گاز یعنی چين/ د(

،( همسایگی با کشورهاي دارنده ذخایر عظيم گاز )ترکمنستان در شمال و قطر در جنوب(ـه

.هاي آزاد؛ به معناي امكان استفاده از روش ال.ان.جی براي صادرات گازسی به آبدستر( و

گازي منطقه، افزایش تجارت گاز با کشورهاي منطقـه از طریـ 2الزمه تبدیل شدن کشور به هاب

کشور بایستی با رفع موانـع موجـود و فعـال کـردن دیپلماسـی انـرژي در منطقـه، خط لوله است. اوالً

1. “Natural Gas Exports from Iran A report, required by section 505 (a) of the Iran Threat

Reduction and Syria Human Rights Act of,” 2012 .

2. HUB

___________________________________________________________

29

IPتر عملياتی کند. در این ميان اجـراي خـط لولـه به کشورهاي متقاضی را هر چه سریعصادرات گاز

واردات اهميت بـاالیی دارنـد. ثانيـاً (بغداد و بصره صدبه مقا))صادرات به پاکستان( و دو خط لوله عراق

ن ایجـاد گاز مازاد از کشورهاي ترکمنستان و آذربایجان بایستی در دستور کار کشور قرار گيرد تـا ضـم

کـرد و گـاز را در تأمينوابستگی متقابل انرژي، بتوان بخشی از تعهدات صادرات گاز را از محل واردات

همچنين با رون گرفتن تبادل گاز منطقه از مسـير تر مورد استفاده قرار داد. بيشافزوده مصارف با ارزش

هـاي واردات و گزینـه 14نمـودار ایران، امكان تعيين قيمت گاز در بازار ایـران، وجـود خواهـد داشـت.

دهد. منظور تبدیل ایران به هاب گازي منطقه را نشان میصادرات گاز ایران با کشورهاي منطقه به

. خطوط لوله موجود و پيشنهادي براي تبديل شدن ايران به هاب گازي منطقه 14نمودار

همان. مأخذ:

تـالش آمریكاشود که بدانيم ور جدي ایران در معادالت انرژي منطقه زمانی بيشتر میاهميت حض

اسـت. نمونـه روشـن ایـن بسيار زیادي براي خار کردن ایران از معـادالت انـرژي منطقـه انجـام داده

پاکستان براي جلوگيري از اجراي خط لولـه صـلح و جـایگزینی و بر هند آمریكاموضوع، تالش و فشار

رساند. همچنين تـالش خط لوله با خط لوله تاپی است که گاز ترکمنستان را به هند و پاکستان می این

در همـين راسـتا 1000-وسيله طرح انتقال برق کاسابرق پاکستان از تاجيكستان به تأمينبراي آمریكا

مشكل شـدید امنيتـی دليل عبور از افغانستان باها بهشود. الزم به ذکر است هر دو این طرحارزیابی می

مشكالت اقتصادي در مقایسه با خرید انرژي از ایران مواجه هستند. و بعضاً

کننـد هاي سنگين، تالش مـی همچنين برخی کشورهاي منطقه نظير عربستان نيز با صرف هزینه

ـ ویـژه در مـورد همانع تبادالت گازي ایران با کشورهاي منطقه از طری خط لوله شوند. ایـن موضـوع ب

منظـور عـدم اجراي خط لوله صادرات به پاکستان و همچنين فشار بر کشورهاي حوزه خليج فـارس بـه


30

مبادالت گازي با ایران مشهود است.

گيري و پيشنهادنتيجه

هاي آینـده، وجـود تقاضـاي گـاز در با توجه به ذخایر عظيم گاز ایران، وجود گاز مازاد احتمالی در سال

منطقه، شرق آسـيا و اروپـا و همچنـين موقعيـت اسـتراتژیک ایـران در منطقـه و ویژه در بازارجهان به

تـر تجـارت گـاز( مـورد بررسـی دقيـ و جهان، ضروري است موضوع صادرات گاز )و در حالـت کـالن

جانبه قرار گيرد. یكی از مسائل عمده در ایـن بحـو، روش صـادراتی گـاز اسـت کـه بـا توجـه بـه همه

گيري شود. در این گزارش دو روش صادرات گاز شـامل در مورد آن تصميمهاي معينی بایستی شاخص

تيـک مـورد يهـاي اقتصـادي و ژئوپل مبناي تلفيقی از تحليلصادرات با خط لوله و صادرات ال.ان.جی بر

ئه کرد:اهاي زیر را اربنديتوان جمعمبناي مطالب ارائه شده در گزارش، میبررسی قرار گرفت. بر

اقتصادي .1

یابنـد. بنـابراین اگرچـه متناسب با مسافت افزایش می واست بيشترگاز نسبت به نفت بسيار انتقالهزینه ●

اولویـت صـادرات فروشی است؛ با این حال در مقایسه بين صادرات نفت و گاز، صادرات نفت و گاز هر دو خام

)ازجمله بخش صـنعت باالتر افزودهبا ارزش گاز به مصارف انرژي داخل كشور با نفت است و بهتر است

ضروري اسـت صـادرات ،کشور براي ايافزایش امنيت منطقه از منظر اماو تزری گاز به ميادین نفتی( برسد.

جدي کشور قرار گيرد.در دستور کار به کشورهاي منطقه گاز

سـنت 5/8دود طور متوسـط حـ قيمت محاسبه شده براي توليد گاز )بدون در نظر گرفتن ارزش ذاتی گاز( به ●

طـور هاي انتقال گاز با خط لوله، هزینه تمام شده گاز در نقاط مصرف آن بـه بر مترمكعب است. با توجه به هزینه

سنت در کشور خواهد بود. بنابراین ضروري است در حالت کلی کشور بـه سـمت آزادسـازي 10متوسط حدود

ها حرکت کند.تجاري و سوخت نيروگاه خانگی/ کيد بر بخشأقيمت این منبع انرژي در تمامی مصارف آن با ت

است. بنـابراین صـادرات گـاز كيلومتر 5000-4000هاي خط لوله و ال.ان.جی بين هزینه سرنقطه سربه ●

تـر اسـت. اروپـا وسيله خط لوله و صادرات به شرق آسيا به روش ال.ان.جی اقتصـادي به کشورهاي منطقه به

مبنـاي سر اقتصادي قرار دارد و اقتصاد روش صادراتی به این قـاره بـر طه سربهها بر روي مرز نقلحاظ هزینهبه

شود.موقعيت جغرافيایی کشور مقصد و قيمت خرید گاز یا ال.ان.جی در آن کشور مشخص می

لحـاظ با توجه به قيمت خرید متوسط گاز در بازارهاي محتمل براي ایران، اولویت صـادرات گـاز بـه ●

صدادرات ا خط لوله به منطقه و پس از آن صادرات ال.ان.جی به شرق آسيا اسـت. صادرات ب ؛اقتصادي

ندارد. توجيه اقتصاديدليل هزینه باالي انتقال و قيمت پایين خرید گاز، به گاز به اروپا

___________________________________________________________

31

تيکيژئوپل .2

و تبدیل آن به بازاري همانند نفت خواهد جهاني شدن بازار گازافزایش صادرات ال.ان.جی موجب ●

طور کلی موجـب متنـوع شـدن سـبد وارداتـی و افـزایش امنيـت انـرژي شد. جهانی شدن بازار گاز به

کشورهاي واردکننده، کاهش تضمين خرید گاز کشورهاي صادرکننده توسط واردکنندگان و در نهایـت

کاهش قيمت گاز در بازارهاي مختلف جهان خواهد شد. بنابراین جهانی شدن بازار گـاز تنهـا بـه سـود

گاز است. زيان صادركنندگانواردکنندگان گاز و به

هاي آن نسـبت بـه با توجه به اینكه ال.ان.جی یک کاالي قابل تجارت است، یكی از مهمترین ویژگی ●

تر آن است که با توجه به شرایط خاص ایران در جهان، یک تهدیـد بسـيار بيش پذيريتحريمخط لوله

ن فناوري باالي مورد نياز بـراي ال.ان.جـی کـه در انحصـار شود. همچنيجدي براي کشور محسوب می

اي و پهلـوگيري در نقل آن توسط کشتی کـه پتانسـيل تحـریم بيمـه وچند شرکت خاص است و حمل

شود.پذیري این روش صادراتی ارزیابی میمقصد را دارد؛ دو زمينه دیگر براي افزایش تحریم

پيوندهاي راهبردي با همسایگان و کشورهاي منطقه، تجـارت یكی از ابزارهاي مهم ایران براي ایجاد ●

تواند موجب ایجاد وابستگی متقابل انـرژي گاز )صادرات و واردات( به روش خط لوله است. این مهم می

بين کشورهاي منطقه با ایران و در نتيجـه افـزایش قـدرت سياسـی کشـور در منطقـه شـود. بنـابراین

هـاي مختلـف شـامل وجود، تجارت گاز با کشورهاي منطقه در قالـب ضروري است کشور با رفع موانع م

مبـدل هاب گازي منطقده فروش، سواپ و ترانزیت را در دستور کار فوري خود قرار دهد و به -خرید

رغم موقعيـت از دیگر مبـادي، ایـران عليـ مين نياز گازي کشورهاي منطقهأشود. در غير این صورت با ت

رژي منطقه حذف خواهد شد.استراتژیک خود از بازار ان

ورود به بازار ال.ان.جـی و ـ است: اول مریكا در بازار گاز جهان بر دو پایه قرار گرفتهآسياست قطعی ●

منظور جهانی شدن بازار گاز و تبعـات ناشـی از تالش در راستاي توسعه این فناوري در دیگر کشورها به

.یژه اروپا و شرق آسيا(وآن با هدف کمک به متحدان استراتژیک خود )به

حذف ایران )و روسيه( از مبادالت انرژي مناط پيرامونی خود بـا هـدف کـاهش وابسـتگی ـ دوم

مریكا.آمنظور ایجاد زمينه اصالحات اجتماعی مدنظر دیگر کشورهاي جهان به این دو کشور به

لحـاظ اقتصادي و هم بهلحاظ طور کلی هم بهتوان گفت بههاي ذکر شده میبنديبا توجه به جمع

)با فرض اقتصادي .صادرات گاز به روش خط لوله نسبت به ال.ان.جي ارجحيت داردتيكی، يژئوپل

منظـور اسـتفاده حـداکثري از همچنين راهبردهـاي زیـر بـه رف(ابودن صادرات گاز نسبت به دیگر مص

شود:پتانسيل گازي و موقعيت استراتژیک کشور پيشنهاد می


32

بازار گاز جهان «ايمنطقه»راي حفظ ساختار تالش ب الف(

،در شرایط فعلی و توسعه تجارت گاز از طری خط لوله 1به بازار جهانی ال.ان.جی صورت جديبه عدم ورود ایران ●

مجمـع کشـورهاي اي بازار بين ایران، روسـيه و قطـر بـا اسـتفاده از ابزارهـاي مختلـف نظيـر تقسيم منطقه ●

2.(GECF) صادرکننده گاز

تبديل شدن به هاب گازي )هاب انرژي( منطقه و صادرات گاز از محل واردات ب(

.پاکستان، ترکيه( تر گاز با خط لوله به کشورهاي منطقه )حوزه خليج فارس، هند/چه سریعصادرات هر ●

.ویژه از ترکمنستان و آذربایجان(خرید گاز مازاد در منطقه )به ●

خذآمنابع و م

1. EIA,International energy outlook,” 2013“

2. “ bp energy outlook 2035 booklet,” 2015.

3. “bp statistical review of world energy,” 2016.

هاي مسئولين وزارت نفت.و مصاحبه 1393ترازنامه هيدروکربوري سال .4

5. “Asian LNG Demand: Key Drivers and Outlook,” oxford, 2016.

6. “The Outlook of Natural Gas Demand in Europe, The Oxford Institute for

Energy Studies,” oxford, 2014. 7. IGU, “IGU.org,” international gas union, 2015.

.پارس جنوبی )معادل دو فاز( 16و 15هاي واقعی باالدستی توسعه فازهاي هزینه .89. NERA ,Macroeconomic impacts of LNG exports from the United States ,

2014.

.هاي خطوط لوله، اخذ شده از شرکت ملی گاز ایرانهاي واقعی هزینهداده .10

11. “Liquid Markets: Assessing the Case for U.S. Exports of Liquefied Natural Gas,” 2012.

12. “MIT Energy Initiative (MITEI),” 2011.

13. “Outlook for LNG EPC sector,WoodMackenzie, 2015.

هاي و مصاحبه 1394سخنرانی در دومين نشست تخصصی نخستين کنگره راهبردي نفت و نيرو، مهرماه .14

مطبوعاتی.

15. “Natural Gas Exports from Iran A report, required by section 505 (a) of the Iran

Threat Reduction and Syria Human Rights Act of,” 2012.

به کشورهای منطقه علیرغم اینکه مطابق دالیل ارائه شده، رویکرد کلی کشور بایستی صادرات گاز به روش خط لوله .1

مین أتحوزه تجارت گاز با کشورهای منطقه، کشور در برای پذیریانعطافایجاد دلیلل.ان.جی نیز بهطرح ایران ا باشد؛ اماتکمیل و گذاری انجام شده در این طرح، ضروری است میزان سرمایهدلیل بهز داخل کشور و همچنین هلیوم مورد نیا

برداری شود.بهره

باشد نه تعیین المللی )برخالف اوپک نفتی( تالش برای تقسیم بازاربه بیان دیگر ضروری است رویکرد اصلی این نهاد بین .2

؛ این کار به سود تمامی صادرکنندگان گاز خواهد بود. در این بین حفظ بازار پاکستان و هند برای ایران بسیار قیمت گاز راهبردی است.

اهمركز ژپوهش گزارششناسنامه 15397 :شماره مسلسل مجلس شوراي اسالمي

مقایسه صادرات گاز به روش خط لوله و ال.ان.جیعنوان گزارش:

(انرژي)گروه انرژي، صنعت و معدنمطالعات :نام دفتر

)اندیشكده سياستگذاري صنعتی اميرکبير( اله رفریانحبيب :تهيه و تدوين

پورجواد سليمان همكار:

فریدون اسعديمدير مطالعه:

حسين افشين ناظر علمي:

هاي زیربنایی و امور توليديمعاونت پژوهشمتقاضي:

ـــــــ: تخصصي ويراستار

ـــــــ ويراستار ادبي:

ـــــــ :هاي كليديواژه

13/3/1396 تاريخ انتشار:

هلول طخ شور هب زاگ تارداص هسياقم يج.نا.لا...

Documents