уснббоус be 2011

УСНББОУС,

Төсөвт байгууллагын нягтлан

бодох бүртгэл

Сангийн яамны

НБББГ-ын ахлах мэргэжилтэн Д.Дариймаа

1

УСНББОУС-н хэрэгжилт Шинээр гарсан УСНББОУС-н талаар

2

Монгол улсын “Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай ” хуулийн 10.1 дүгээр зүйлд Аж ахуйн нэгж байгууллага нь Санхүүгийн тайлагналын олон улсын стандартад, төсөвт

байгууллага нь Улсын секторын нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандартад нийцүүлэн

санхүүгийн тайлангаа гаргана..

Улсын секторын нягтлан бодох

бүртгэлийн олон улсын тунхаглалын

гарын авлага

Санхүүгийн тайлагналын олон

улсын стандарт

4

УСНББОУС-ыг төсөвт байгууллагад мөрдөнө.

Засгийн газар ба орон нутгийн засаг захиргаа

Засгийн газрын холбогдох байгууллага, харъяа байгууллага

• Төрийн өмчийн бизнесийн байгууллага мөрдөхгүй.

УСНББОУС-ын тухай

Мөрдөх

Холбогдох хууль УСНББОУС-

Улсын сектор- үндэсний Засгийн газар, бүс нутгийн засаг захиргааны байгууллага болон Засгийн газрын холбогдох байгууллага

Сангийн сайдын тушаалаар батлагдсан заавар журмууд

Олон улсын валютын сангаас гаргасан “Засгийн газрын санхүүгийн статистик 2001” гарын авлага

5

Төсөвт байгууллагын нягтлан бодох бүртгэл Засгийн газрын санхүүгийн статистик

мэдээлэл GFC 2001 УСНББОУС

Аж ахуйн нэгж байгууллага нь СТОУС

6

7

Төрийн болон орон нутгийн өмчийн тухай хууль

5-р зүйл Төрийн өөрийн өмч

5.4 Улсын төсвийн хөрөнгө болон төрийн бусад тусгай сан

6-р зүйл Төрийн өмчид эд хөрөнгө олж авах

6.2 үйлдвэрлэл, ажил үйлчилгээний үр дүнд бий болсон хөрөнгө

6.4 Хандив тусламж, бэлэглэл, өвлөх журмаар олж авсан эд хөрөнгө

8


30-р Төрийн өмчийн эд хөрөнгийг үнэ төлбөргүй шилжүүлэх

30.2 Төрийн өмчийн үл хөдлөх, хуулийн этгээдийн эрх хэмжээнд хамааруулснаас бусад хөдлөх хөрөнгийг Засгийн газрын шийдвэрээр, Засгийн газраас зөвшөөрөл

олгосон тохиолдолд Төрийн өмчийн хорооны шийдвэрээр шилжүүлж болно.

9


30-р Төрийн өмчийн эд хөрөнгийг үнэ төлбөргүй шилжүүлэх

30.3 Хуульд өөрөөр заагаагүй бол төрийн өөрийн өмчийн эд хөрөнгийг эрх бүхий

байгууллагын зөвшөөрөлгүйгээр хандивлах, бэлэглэх, барьцаалах,

зээлдүүлэх, бусад өмчийн этгээдэд хувь хөрөнгө болгон оруулахыг хориглоно.

10


31-р Эзэмшилдээ байгаа илүүдэл буюу ашиглах хугацаа дууссан, шаардлага хангахгүй болсон

эд хөрөнгийг худалдах, шилжүүлэх, устгах

31.2 Энэ зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан хөрөнгийг худалдах, шилжүүлэхэд эрх бүхий байгууллагын зөвшөөрөл авна.

65.1 2/ Энэ хуулийн 65.2,65.3,65.4 дүгээр зүйлд заасан гэрээний үндсэн дээр төрийн өмчит хуулийн этгээдийн удирдах үйл ажиллагаа, үзүүлж байгаа тусламж, үйлчилгээг удирдлагын, гүйцэтгэлийн гэрээгээр гүйцэтгүүлэн болон төрийн өмчийн эд хөрөнгийг түрээсийн гэрээгээр ашиглуулахад төрийн өмчийн аливаа эд хөрөнгө, эд хөрөнгийн эрх бусдад шилжихгүй.

11


Сангийн сайдын 2005.10.17-ны 276 тоот тушаал

“ Дансны жагсаалт батлах тухай” Сангийн сайдын 2006.01.27-ны 32 тоот тушаал” “Журам

батлах тухай” / ТЕЗ-ын нэгтгэсэн тайлан гаргах талаар/ Сангийн сайдын 2006.11.27-ны 388 тоот тушаал “Төсөвт

байгууллагад мөрдөх нягтлан бодох бүртгэлийн заавар, журам ” / улсын бүртгэлийн 2671 дугаартай/

Сангийн сайдын 2008 оны 326 тоот тушаал “Нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай” /улсын бүртгэлийн 2950 дугаартай/

СС-н 2007 оны 326 тоот тушаал “Засгийн газрын шугамаар авч, ашиглаж буй хөнгөлөлттэй зээл болон буцалтгүй тусламжийн хөрөнгөөр хэрэгжиж байгаа төсөл, хөтөлбөр, тусгай санд мөрдөх НББ-н дансны заавар” /2827/

СС-н 2009 оны 263 тоот тушаал “ 2010-2014 оны санхүүгийн нэгтгэсэн УСНББОУС-т нийцүүлэх ү/а хөтөлбөр”

12

УСНББОУС 1 Санхүүгийн тайлангийн толилуулга УСНББОУС 2 Мөнгөн гүйлгээний тайлан УСНББОУС 3 Тайлангийн үеийн цэвэр ашиг буюу алдагдал, суурь

алдаа ба нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын өөрчлөлт УСНББОУС 4 Гадаад валютын ханшийн өөрчлөлтийн үр нөлөө УСНББОУС 5 Зээлийн зардал УСНББОУС 6 Нэгтгэсэн санхүүгийн тайлан ба хяналтанд байгаа

байгууллагын нягтлан бодох бүртгэл УСНББОУС 7 Хараат компант дахь хөрөнгө оруулалтын бүртгэл УСНББОУС 8 Хамтарсан үйлдвэр дэх хувь оролцооны санхүүгийн

тайлагнал УСНББОУС 9 Арилжааны ажил гүйлгээний орлого

13

УСНББОУС 10 Хэт инфляци бүхий эдийн засгийн үеийн санхүүгийн тайлагнал

УСНББОУС 11 Барилгын гэрээ УСНББОУС 12 Бараа материал УСНББОУС 13 Түрээс УСНББОУС 14 Тайлангийн өдрийн дараах үйл явдал УСНББОУС 15 Санхүүгийн хэрэглүүр: тодруулга ба толилуулга УСНББОУС 16 Хөрөнгө оруулалтын зориулалттай үл хөдлөх хөрөнгө УСНББОУС 17 Үндсэн хөрөнгө УСНББОУС 18 Сегментийн тайлагнал УСНББОУС 19 Нөөц, болзошгүй өр төлбөр ба болзошгүй хөрөнгө УСНББОУС 20 Холбоотой талуудын тодруулга

14

Санхүүгийн тайлангийн зорилго Санхүүгийн тайлангийн төлөө хүлээх хариуцлага

17,18 Санхүүгийн тайлангийн бүрэлдхүүн хэсгүүд19 Нягтлан бодох бүртгэлийн бодлого 37,38,39 Зарчмууд

Тасралтгүй байх зарчим Толилуулгын тогтвортой байдал Материаллаг байдал ба нэгтгэл Цэвэр дүн Зэрэгцүүлэгдэх мэдээлэлБүтэц ба агуулга/тайлангийн төрлөөр/

УСНББОУС 1 Санхүүгийн тайлангийн толилуулга

НББОУС 1 Санхүүгийн тайлангийн толилуулга

Аж ахуйн нэгж

Орлогын тайлан

Баланс

Өмчийн тайлан

16

УСНББОУС 1 Санхүүгийн тайлангийн толилуулга

Байгууллага

Санхүүгийн үр дүнгийн тайлан

Санхүүгийн байдлын тайлан

Цэвэр хөрөнгө/өмчийн тайдан

Цэвэр хөрөнгө/өмч-байгууллагын хөрөнгийн дүнгээс бүх өр төлбөрийг хассаны дараа үлдэх хувь оролцоог хэлнэ

17

ÓÑÍÁÁÎÓÑ1Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí òºëºº õ¿ëýýõ ¿¿ðýã õàðèóöëàãà

“Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéã óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëàõ ¿¿ðýã õàðèóöëàãûã àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà õ¿ëýýíý.”

Áèå äààñàí áàéãóóëëàãûã óäèðäàæ áàéãàà õ¿í (îðîí òîîíû äàðãà áóþó çàõèðàë) áîëîí òºâ ñàíõ¿¿ãèéí àãåíòëàãèéí äàðãà (ñàíõ¿¿ãèéí àõëàõ ìýðãýæèëòýí òóõàéëáàë, õÿíàí øàëãàã÷ áà åðºíõèé íÿãòëàí áîäîã÷)-ûã áàãòààíà.

Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí

òóõàé õóóëèéí 17.1-

ð ç¿éë

ÓÑÍÁÁÎÓÑ1 17-ð ç¿éë

18

ªÌ×ÈÉÍ ªªÐ×ËªËÒÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ

Õóâü

î ðóóëñàí êàï èòàë

Äàõèí ¿í ýëãýýí èé

í ººö

Õºðâ¿¿ëýë- òèéí í ººö

Õóðèì òëàãäñàí àøèã/(àëäàãäàë)

Í èéò ä¿í

20Õ0 î í û 12-ð ñàðûí 31-í èé ¿ëäýãäýë Õ Õ (Õ) Õ Õ

Í ÿãòëàí áî äî õ á¿ðòãýëèéí áî äëî ãûí ººð÷ëºëò (Õ) (Õ) (Õ)

Äàõèí èëýðõèéëñýí ¿ëäýãäýë Õ Õ Õ Õ Õ

¯ ë õºäëºõ õºðºí ãèéí äàõèí ¿í ýëãýýí èé í ýì ýãäýë Õ Õ

Õºðºí ãº î ðóóëàëòûí äàõèí ¿í ýëãýýí èé ãàðç (Õ) (Õ) Âàëþòûí õºðâ¿¿ëýëòèéí çºð¿¿ (Õ) (Õ)

Ñàí õ¿¿ãèéí ¿ð ä¿í ãèéí òàéëàí ä õ¿ëýýí çºâø ººðººã¿é öýâýð î ëç áà ãàðç Õ (Õ) Õ

Òàéëàí ò ¿åèéí öýâýð àø èã Õ Õ

20Õ1 î í û 12-ð ñàðûí 31–í èé ¿ëäýãäýë Õ Õ (Õ) Õ Õ

¯ ë õºäëºõ õºðºí ãèéí äàõèí ¿í ýëãýýí èé àëäàãäàë (Õ) (Õ) Õºðºí ãº î ðóóëàëòûí äàõèí ¿í ýëãýýí èé àø èã Õ Õ

Âàëþòûí õºðâ¿¿ëýëòèéí çºð¿¿ (Õ) Õ

Ñàí õ¿¿ãèéí ¿ð ä¿í ãèéí òàéëàí ä õ¿ëýýí çºâø ººðººã¿é öýâýð î ëç áà ãàðç (Õ) (Õ) (Õ)

Òàéëàí ò ¿åèéí öýâýð àëäàãäàë (Õ) (Õ)

20Õ2 î í û 12-ð ñàðûí 31–í èé ¿ëäýãäýë Õ Õ (Õ) Õ Õ

19

ÓÑÍÁÁÎÓÑ1Åðºíõèé ç¿éë¿¿ä

“ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíã áýëòãýõ, òîëèëóó ëàõàä ìºðäºõ òóñãàé çàð÷èì, ñóóðü, ¿íäýñëýë, ä¿ðýì æóðàì þì.”

Á¿ðòãýëèéí áîäëîãûã

áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà

áîëîâñðóóëíà.

Óÿí õàòàí, ¿ð àøèãòàé áàéäëààð

áîëîâñðóóëàõ ¸ñòîé.

Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí áîäëîãî

ãýäýã íü:

20

ÓÑÍÁÁÎÓÑ1Åðºíõèé ç¿éë¿¿ä

Òàñðàëòã¿é áàéõ çàð÷ìààð ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíã áýëòãýíý.

Àêêðóýë ñóóðèàð ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíã ãàðãàíà.

ÀÀÍ-èéã òàòàí

áóóëãàõ, çîãñîîõ

çîðèëãîã¿é áàéõ.

Àæèë ã¿éëãýý, ¿éë

ÿâäëûã ãàðñàí ¿åä íü

á¿ðòãýæ, òàéëàãíàíà.

21

ÓÑÍÁÁÎÓÑ1Åðºíõèé ç¿éë¿¿ä Ìàòåðèàëëàã

áàéäàë, íýãäýë

Öýâýð ä¿í

Çýðýãö¿¿ëýãäýõ ìýäýýëýë

Ìàòåðèàëëàã áóñ ä¿íòýé ç¿éëèéã øèíæ ÷àíàðûí íü äàãóó èæèë ç¿éëèéí ä¿íòýé íýãòãýíý.

Õºðºíãº, ºð òºëáºðèéí öýâýð ä¿íã ãàðãàõã¿é.Èæèë òºðëèéí àæèë ã¿éëãýýíèé îðëîãî, çàðäëûã õàñ÷, öýâýð ä¿íãýýð òîëèëóóëíà.

Á¿õ òîîí ìýäýýëëèéã çýðýãö¿¿ëýãäýõýýð òîëèëóóëíà.

ÓÑÍÁÁÎÓÑ 2

Мөнгөн гүйлгээний тайланãèéí á¿òýц, бүрэлдэхүүн ,

Энэ тайлан нь:

Үндсэн, хөрөнгө оруулалтын, санхүүгийн үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээã тайлагнах ёстой.(2.18)

Нэг ажил гүйлгээг мөнгөн гүйлгээнд өөр өөрөөр ангилж болно. Жишээлбэл, зээлийн төлбөр капитал болон хүүг агуулж байвал, хүү нь үндсэн үйл ажиллагаанд, капитал нь санхүүгийн үйл ажиллагаанд ангилагдаж болно гэсэн үг. (2.20)

ÓÑÍÁÁÎÓÑ 2

Шууд аргаар тодорхойлсон, мөнгөн орлого болон зарëàãûí мэдээлýл:

1. аж ахуйн нэгжийн нягтлан бодох бүртгэл, тайлангаас;

2. ¯íäñýí ¿éë àæèëëàãààíû îðëîãî, çàðäàë (õ¿¿ áîëîí ò¿¿íòýé àäèë òºñòýé îðëîãî, õ¿¿íèé çàðäàë áîëîí óëñûí ñàíõ¿¿ãèéí èíñòèòóòýä òºëñºí àäèë òºñòýé øèìòãýë) áîëîí áóñàä ç¿éëñèéã ñàíõ¿¿ãèéí ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíä òîõèðóóëàõàä äîîð äóðäñàí áàéäëààð îéëãîæ áîëíî:

Áàðàà ìàòåðèàë, ¿íäñýí ¿éë àæèëëàãààíû àâëàãà áîëîí ºãëºãèéí òàéëàíò ¿åèéí ººð÷ëºëò;

Áóñàä ìºíãººð èëýðõèéëýýã¿é ç¿éëñ; áà Õºðºíãº îðóóëàëòûí ýñâýë ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãààíû

ìºíãºí ã¿éëãýýíèé ¿ð ä¿í áîëæ áàéãàà áóñàä ç¿éëñ.борлуулалт, борлуулалтын өртөг (хүү болон түүнтэй адил төстэй орлого мөн хүүгийн зардал ãýõ ìýò) орлогын тайлан дахь бусад зүйлүүдийг зохицуулснаас;

ØÓÓÄ ÀÐÃÀ

ÓÑÍÁÁÎÓÑ 2

ТӨСВИЙН БАЙГУУЛЛАГАХарьцуулсан санхүүгийн тайлан

2004 оны 12-р сарын 31-ний байдлаар

2003 он 2002 он Өөрчлөлт

Эргэлтийн хөрөнгө

Дансаарх авлага 30,000 39,000 9,000 Буурсан

Урьдчилж төлсөн түрээсийн зардал

15,000 10,000 5,000 Өсөлт

Бараа, материал 20,000 18,000 2,000 Өсөлт

Богино хугацаат өр төлбөр

Дансаарх өглөг 18,000 12,000 6,000 Өсөлт

Хүүний өглөг 9,000 7,000 2,000 Өсөлт

ÓÑÍÁÁÎÓÑ 2

ТӨСВИЙН БАЙГУУЛЛАГА

Санхүүгийн үр дүнгийн тайлан2004 оны 12-р сарын 31-ний байдлаар

Орлого

Үйлчилгээний орлого 400,000

Үндсэн хөрөнгө худалдасны олз 20,000

Нийт орлого 420,000

Зардал

Материалын өртөг 280,000

Үйл ажиллагааны зардал (түрээс) 82,000

Элэгдлийн зардал 15,000

Хүүний зардал 8,000

Нийт зардал 385,000

Цэвэр ашиг 35,000

Аккруэл суурь

Нэмэх Хасах Мөнгөн гүйлгээ

Борлуулалт 400,000 9,000(авлага)

409,000 (+)

Үндсэн хөрөнгө худалдсаны олз

20,000 20,000орлого

-0-

Борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг

280,000 2,000(бараа

материал)

6,000Өр төлбөр

276,000 (-)

Үйл ажиллагааны зардал

82,000 5,000 (түрээс) 87,000 (-)

Элэгдлийн зардал 15,000 15,000 Элэгдэл

-0-

Хүүний зардал 8,000 2,000Хүүний өглөг

6,000 (-)

Цэвэр ашиг 35,000 Үйл ажиллагааны мөнгөн хөрөнгө

40,000

Үндсэн үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ (Шууд арга)

УСНББОУС 2 “Мөнгөн гүйлгээний тайлан” 32-р заалт

Мөнгөн гүйлгээ нь тухайн байгууллагын үйл ажиллагааг бус харин бусад талын үйл ажиллагааг тусгаж байгаа худалдан авагч, татвар төлөгч болон тэтгэмж хүлээн авагчийн нэрийн өмнөөс төлсөн мөнгөн төлбөр болон цуглуулсан мөнгөн орлогыг цэвэр сууриар тайлагнаж болно.

Эргэлт нь хурдан, их дүнтэй, богино хугацаанд төлөгдөх зүйлд төлсөн төлбөр болон хүлээн авсан мөнгөн орлого

27

Тайлангийн үеийн цэвэр ашиг буюу алдагдал

Нягтлан бодох бүртгэлийн тооцооллын өөрчлөлт 33

Суурь алдаа 41,45 Нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын

өөрчлөлт 60,65

УСНББОУС 3 Тайлангийн үеийн цэвэр ашиг буюу алдагдал, суурь алдаа ба нягтлан бодох бүртгэлийн

бодлогын өөрчлөлт

29

УСНББОУС 3 Тайлангийн үеийн цэвэр ашиг буюу алдагдал, суурь алдаа ба нягтлан бодох

бүртгэлийн бодлогын өөрчлөлт

Òîäîðõîéëîëò

Åðäèéí ¿éë àæèëëàãààíû àøèã / àëäàãäàë ãýæ åðäèéí ¿éë àæèëëàãààíààñ ¿¿ññýí îðëîãîîñ åðäèéí ¿éë àæèëëàãààíààñ ¿¿ññýí çàðäëûã õàññàíû äàðàà ¿ëäýõ ä¿íã õýëíý.

Ñóóðü àëäàà ãýæ ìýäýãäýõ¿éö àëäààã móõàéí òàéëàíò ¿åä èëð¿¿ëñíýýð íýã áóþó ò¿¿íýýñ ºìíºõ ¿å¿äèéí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí íü òýäíèéã ãàðãàñàí ºäðººð íàéäâàðã¿é ãýæ òîîöîãäîõûã õýëíý.

Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí áîäëîãî ãýäýã íü ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí ãàðãàõ, òîëèëóóëàõàä ìºðääºã òóõàéí àæ àõóéí íýãæèéí áàòàëñàí òóñãàé çàð÷èì, ¿íäýñëýë, ä¿ðýì, æóðàì áîëîí ïðàêòèê ¿éë àæèëëàãàà þì.

Îíöãîé øèíæòýé ç¿éëñ ãýæ õýâèéí áóñ, áàéíãûí äàâòàìæã¿é, îíö ñîäîí, ñàíàìñàðã¿é ¿éë ÿâö áóþó õýâèéí ¿éëäëýýñ àíãèä òîõèîëäëûí øèíæòýé ¿éë àæèëëàãààíààñ ¿¿ñýõ ýëäýâ îëç, ãàðçûã õýëíý.

30

Ñóóðü àëäàà íü: ìàòåìàòèê òîîöîîëëûã áóðóó õèéñíýýñ; á¿ðòãýëèéí áîäëîãûã áóðóó õýðýãëýñíýýñ; áàðèìòûã áóðóó îéëãîñíîîñ; çàëèëàí ìýõýëñíýýñ; õÿíàëòã¿éãýýñ ¿¿ñýí áèé áîëíî.

Àëäààíû çàëðóóëãûã òóõàéí òàéëàíò ¿åèéíöýâýð àøèã, àëäàãäàëûã òîäîðõîéëîõäîî

òóñãàíà.



31



ÍÁÁÁ-ûí ººð÷ëºëò

ÍÁÁ-èéí íýã ñóóðèéã íºãºº ñóóðèàð ñîëèõ

Õ¿ëýýí çºâøººðºëò áóþó õýìæèëòèéí ººð÷ëºëò

Äýýä áàéãóóëëàãûí òîãòîîë, øèéäâýð, øààðäëàãààð õèéãäñýí ººð÷ëºëò

Õºðºíãèéí äàõèí ¿íýëñýí ä¿íãýýð äàíñàíä á¿ðòãýõ áîäëîãûã ýõýëæ ìºðäºõ

32



àãóóëãûí õóâüä ºìíºõ àæèë ã¿éëãýý, ¿éë ÿâö, ¿éëäëýýñ çàð÷ìûí ÿëãààòàé òèéì ¿éë ÿâö, ¿éëäýëä çîðèóëæ á¿ðòãýëèéí áîäëîãûã ººð÷ëºõ;

ºìíº íü òîõèîëäîîã¿é, ýñâýë õýðýãæýýã¿é ¿éë ÿâö, ¿éëäýëä çîðèóëæ á¿ðòãýëèéí øèíý áîäëîãî áîëîâñðóóëàõ

ÍÁÁÁ-ûí ººð÷ëºëòºíä òîîöîãäîõã¿é ç¿éëñ

33



Суурь алдааНягтлан бодох бодлогын өөрчлөлт

41,45,60,65

Залруулгын дүнг хуримтлагдсан ашиг,

алдагдлын эхний үлдэгдлийг тохируулна.

Тухайн тайлангийн үеийн цэвэр ашиг,

алдагдалд залруулгын дүнг

оруулна

Гол хандлага Зөвшөөрөгдсөн сонголтод хандлага

34

Арилжааны ажил гүйлгээний орлого

Арилжааны бус ажил гүйлгээний орлого

Орлого гэж эздийн оруулах хувь нэмэртэй ямар нэгэн холбоогүйгээр, байгууллагын хөрөнгө

капиталыг өсгөхөд хүргэсэн хөрөнгийн өсөлт, эсвэл өр төлбөрийн багасалт хэлбэрээрх тайлант үеийн эдийн засгийн өгөөж нэмэгдэхийг хэлнэ.

Зорилго

УСНББОУС 9 Арилжааны ажил гүйлгээний орлого

1. Эдийн засгийн ирээдүйн өгөөжийг тухайн аж ахуйн нэгж хүртэх бүрэн магадлалтай

2. Уг өгөөжийг үнэн бодитойгоор тодорхойлох боломжтой байгаа нөхцөлд

орлогыг хүлээн зөвшөөрөх цаг үеийг тодорхойлох асуудал юм.

35

• Арилжааны бус ажил гүйлгээний;• Түрээс, хараат компанийн ноогдол ашиг, үл хөдлөх

болон үндсэн хөрөнгө борлуулалтын олз;• Даатгалын байгууллагуудын даатгалын гэрээнээс

үүссэн;• Санхүүгийн хөрөнгө ба өр төлбөрийн бодит үнэ цэнийн

өөрчлөлттэй холбогдох;• Эргэлтийн хөрөнгийн үнэ цэнийн өөрчлөлттэй

холбогдох; • Мал, хөдөө аж ахуйн болон ойн бүтээгдэхүүний

байгалийн өсөлттэй холбогдох;• Төмрийн хүдрийн олборлолттой холбогдох.


Энэ Стандарт нь дараах орлогод хамаарахгүй:

36

Арилжааны ажил гүйлгээ

• бараа, үйлчилгээний худалдан авалт буюу борлуулалт;

• зээлийн хүү;• тоног төхөөрөмжийн

хөлслөлт;• эрхийн шимтгэл буюу

лицензийн төлбөр;• хөрөнгө оруулалтын

ноогдол ашиг.

Арилжааны бус ажил гүйлгээ

• татвар ногдуулалт;

• засгийн газрын татаас;

• сургалтын төлбөрийн тэтгэлэг;

• хандив;

• торгууль.

Арилжааны ба арилжааны бус ажил гүйлгээ


Жишээ

37

Тодорхойлолт

Барааборлуулалт;

Барааборлуулалт;

ҮйлчилгээҮйлчилгээ

тухайн байгууллага ньхүү, эрхийн төлбөр,

ноогдол ашиг бий болгогч хөрөнгөө

бусдад хэрэглүүлэх

тухайн байгууллага ньхүү, эрхийн төлбөр,

ноогдол ашиг бий болгогч хөрөнгөө

бусдад хэрэглүүлэх

Орлого


38

Үйлчилгээ үзүүлэх нь тохиролцсон зорилтыг тохиролцсон

хугацаанд хийх байгууллагын ажлын гүйцэтгэлийг хэлнэ.

Үйлчилгээ нь нэг үеийн дотор, эсвэл нэгээс илүү үеийн туршид

хэрэгжиж болно.

Үйлчилгээ


39

Бараа борлуулалт

Дараах бүх нөхцөл бүрэн бүрдсэн үед бараа борлуулалтын орлогыг хүлээн зөвшөөрөх

ёстой: барааны өмчлөлийн мэдэгдэхүйц эрсдэл ба шагналыг

худалдан авагчид шилжүүлсэн байх; өмчлөлтэй холбогдох удирдлагын оролцоо ба уг

борлуулсан бараанд тавих үр ашигтай хяналтын аль алиныг цаашид хариуцахгүй болсон байх ;

орлогын дүнг найдвартай хэмжиж чадах; ажил гүйлгээтэй холбогдох эдийн засгийн өгөөж буюу

үйлчилгээний чадавхи орох магадлалтай байх; ажил гүйлгээний хувьд гарсан буюу гарах өртгийг

найдвартай хэмжиж чадах .


40

Хүү, ноогдол ашиг, эрхийн төлбөр

Хүү

Мөнгөн хөрөнгө ба түүнтэй адилтгах

зүйлээ бусдад ашиглуулсны хөлс, эсвэл бусдаас авах

авлагаа хойшлуулсны

төлөө авах төлбөр

Эрхийн төлбөр

Удаан эдэлгээтэй, тухайлбал патент,

худалдааны тэмдэг, зохиогчийн эрх, цахим

тооцоолуурын программ хангамж

зэрэг хөрөнгөө ашиглуулсны орлого

Ноогдол ашигТодорхой ангиллын

капиталын эзэмшилд оролцож

байгаа хувь хэмжээгээр нь

хувьцаат хөрөнгө эзэмшигчдэд хуваарилсан

ашгийн хуваарилалт

Хөрөнгөө бусдад хэрэглүүлснээсдараах хэлбэрийн орлогыг бий

болгоно:


41

а) тухайн ажил гүйлгээний эцсийн үр өгөөжийг тухайн байгууллага хүртэх магадлалтай байх;

б) орлогын дүнг үнэн магадтайгаар хэмжин тооцох боломжтой бол.

Дараах нөхцөл бүрдсэн үед хүү, эрхийн төлбөр, ноогдол ашгийг хүлээн зөвшөөрнө:


42

УСНББОУС 12 Бараа материал

Үйлдвэрлэлийн процесст ашиглагдах

материал буюу хангамжийн

зүйлс хэлбэрээр

байгаа хөрөнгө

Бараа материал


Үйл ажиллагааны

хэвийн үед борлуулах

буюу хуваарилахаа

р эзэмшиж байгаа хөрөнгө

Худалдан борлуулах

эсвэл хуваарилах зорилгоор

үйлдвэрлэлийн процесст

байгаа зүйлс

Үйлчилгээ үзүүлэхэд

хуваарилагдах эсвэл

хэрэглэгдэх материал буюу

хангамжийн зүйлс хэлбэрээр байгаа хөрөнгө

43


Одоогийн орлуулалтын өртөг гэдэг нь байгууллага тайлангийн өдрөөр уг

хөрөнгийг худалдан авахад гарч болох зардал юм.


Цэвэр боломжит үнэ цэнэ нь үйл ажиллагааны хэвийн явцад борлуулахаар тооцсон үнээс түүнийг иж бүрдэл болгон тооцсон зардал ба борлуулах, солилцох

эсвэл хуваарилахад шаардагдах тооцсон зардлыг хассан дүнг хэлнэ.

44


Жишээ

Батлан хамгаалах • Тэсрэх бодис, буу• Хувцас ба тоног

төхөөрөмж • Зэвсэг хэрэгсэл

Стратегийн нөөц • Тос ба шатахууны нөөц

• Хүнс • Хэрэгсэл ба тоног

төхөөрөмж

Засвар үйлчилгээний материал ба сэлбэг хэрэгсэл

• Тос ба тослох материал • Багаж хэрэгсэл

• Тээврийн хэрэгсэл болон бусад тоног

төхөөрөмжийн эд анги, сэлбэг

Хэрэглээний зүйлс• Конторын хангамжийн зүйлс

• Шатахуун• Ерөнхий нөөц

Боловсролын хангамжийн зүйлс • Ном

• Хэрэглээний зүйлс• Жижиг тоног төхөөрөмж

Барааны үйлдвэрлэлд ашиглах материал

Борлуулах буюу хандивлах зориулалттай бэлэн бүтээгдэхүүн

Борлуулах зориулалттай газар буюу үл хөдлөх хөрөнгө

45


Бараа материалыг өртөг ба цэвэр боломжит үнийн аль багаар үнэлнэ.

Үнэлгээ

Үнэгүй (эсвэл нэрлэсэн үнээр) хуваарилахаар эзэмшиж байгаа бараа

материал, үнэгүй (эсвэл нэрлэсэн үнээр) хуваарилах, нийлүүлэх бүтээгдэхүүн,

үйлчилгээний үйлдвэрлэлд ашиглах бараа материалыг өртөг ба одоогийн орлуулалтын

өртгийн аль багаар үнэлнэ.

Бүртгэл

46

УСНББОУС 12 Бараа материалБараа, материалын

бүртгэл

Бараа материалын өртөг

Худалдан авсан үнэ, импортын хураамж, бусад татвар, тээврийн болон ачиж буулгах зардал

Худалдан авалтын өртөг 14, 15-р зүйл

Хувиргалтын зардал 16-19-р зүйл

Үйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардал

Бусад зардал 20-р зүйл

Шууд хөдөлмөрийн зардал

47


хаягдал материал, хөдөлмөр

эсвэл үйлдвэрлэлий

н бусад зардлын

хэвийн бус дүн

Бараа, материалынбүртгэл – 21-р зүйл

Бараа материалын өртөгт ордоггүй бөгөөд тайлант үеийн зардал гэж хүлээн зөвшөөрөгддөг

зардлууд:

үйлдвэрлэлийн өмнөх

дамжлагаас дараагийн шат дамжлага дунд зайлшгүй гарах зардлаас бусад

хадгалалтын зардал

бараа материалыг

одоогийн байршилд авчрах

болон тухайн байдалд

оруулахтай холбогдож гараагүй

удирдлагын нэмэгдэл зардал

Борлуулалтын зардал.

48


Бараа, материалынбүртгэл 25, 28-р зүйл

Бараа материалыг бүртгэх арга

Тусгай тэмдэглэгээний арга

Дундаж өртгийн арга

Эхэлж авсныг эхэлж зарлагадах арга – ЭАЭЗ (FIFO)

49

эвдэрсэн; хуучирсан; эсвэл борлуулах үнэ огцом буурсан

тохиолдолд


Äàðààõ òîõèîëäîëä öýâýð áîëîìæèò Äàðààõ òîõèîëäîëä öýâýð áîëîìæèò ¿íý öýí õ¿ðòýë áóóðóóëíà¿íý öýí õ¿ðòýë áóóðóóëíà:

50


Санхүүгийн тайланд дараах зүйлсийн аль алиныг нь

тодруулах ёстой:

Тодруулга

(a) бараа материалыг үнэлэхэд баримталсан нягтлан бодох бүртгэлийн бодлого;

(б) бараа материалын нийт дансны үнэ;

(в) цэвэр боломжит үнээр үнэлсэн бараа материалын дансны үнэ;

(г) өр төлбөрийн баталгаа болгож барьцаалсан бараа материалын дансны

өртөг.

51

УСНББОУС 12 “37”

Бараа материал

борлуулах солилцох хуваарилах

Тайлант үеийн зардал

Өртөг буурал

т

гарз

Холбогдох орлогыг хүлээн зөвшөөрсөн

Холбогдох үйлчилгээ үзүүлсэн

УСНББОУС- 17 Үндсэн хөрөнгө

Анхдагчүнэлгээ

Анхдагчүнэлгээ

52

• эхлээд өртгөөр нь үнэлэх• эхлээд өртгөөр нь үнэлэх

бүтэц хэсэг бүрийг тус тусад нь бүртгэх нь – нийт зарлагыг бүрэлдэхүүн хэсгүүдэд хуваарилах

бүтэц хэсэг бүрийг тус тусад нь бүртгэх нь – нийт зарлагыг бүрэлдэхүүн хэсгүүдэд хуваарилах

• олж авсан өдрийн бодит үнэ цэнэ • олж авсан өдрийн бодит үнэ цэнэ

чухал бус зүйлийг нэгтгэх-нийлмэл үнэчухал бус зүйлийг нэгтгэх-нийлмэл үнэҮндсэн хөрөнгийн

бие даасан зүйл

53

Стандартын заалт

УСНББОУС 17, СТОУС 16 “Үндсэн хөрөнгө ”

54-р зүйлд: Тайлангийн үеийн элэгдлийн шимтгэлийг зардал гэж хүлээн зөвшөөрнө.

57-р зүйлд: Хөрөнгийн ашиглахаар тооцсон хугацааг байгууллагад оруулах хөрөнгийн хүлээгдэж буй ашиглалтын нөхцөлөөр тодорхойлно.

УСНББОУС 17 ”Үндсэн хөрөнгө”

35 дугаар заалт эдийн засгийн ирээдүйн өгөөж буюу

үйлчилгээний чадавхийг дахин сэргээх эсвэл хэвээр хадгалах зорилгоор үндсэн хөрөнгийн засвар буюу засвар үйлчилгээтэй холбоотой зарлагыг зардал хэмээн хүлээн зөвшөөрнө.

54

55


Дахин үнэлгээ давтамж нь үндсэн хөрөнгийн бодит үнэ

цэнийн өөрчлөлтөөс шалтгаалдаг. Үндсэн хөрөнгийн ангийг бүхэлд нь

дахин үнэлэх шаардлагатай Нэмэгдэл нь хэрэгжсэн үед дахин

үнэлгээний нэмэгдлийг хуримтлагдсан ашиг руу шилжүүлнэ.

56


дахин үнэлгээний нэмэгдэл гэсэн дансанд шууд кредитлэнэ.

дахин үнэлгээний нэмэгдлийг орлого гэж хүлээн зөвшөөрнө.

Дахин үнэлгээний үр дүнд хөрөнгийн дансны үнэ

Дахин үнэлгээний үр дүнд хөрөнгийн дансны үнэ

нэмэгдсэн

нэмэгдсэн

буурсанбуурсан • буурсан хэмжээг зардал гэж зөвшөөрнө.

• хөрөнгийн ижил ангийн дахин үнэлгээний өсөлтөөс дахин

үнэлгээний бууралтыг суутгана.

57


Дахин үнэлгээний үед хуримтлагдсан элэгдэл тооцох аргууд

Дахин үнэлгээний үед хуримтлагдсан элэгдэл тооцох аргууд

дахин тооцохдахин тооцох дансны нийт үнээс хасах

дансны нийт үнээс хасах

• цэвэр дүнг хөрөнгийн дахин үнэлсэн дүн хүртэл

дахин тооцно.

• хөрөнгийн дансны нийт үнийн

өөрчлөлтэй хувь тэнцүүлж

УСНББОУС 21 Мөнгө бий болгодоггүй хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралт

УСНББОУС 22 Төв Засгийн газрын секторуудынг талаарх санхүүгийн мэдээллийг тодруулах нь

УСНББОУС 23 Арилжааны бус ажил гүйлгээний орлого (татвар, шилжүүлэгүүд)

УСНББОУС 24 Санхүүгийн тайланд төсвийн мэдээллийг толилуулах нь

УСНББОУС 25 Ажиллагчдын тэтгэвэр тэтгэмж

58

УСНББОУС 26 Мөнгө бий болгогч хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралт

УСНББОУС 27 Хөдөө аж ахуй УСНББОУС 28 Санхүүгийн хэрэглүүр:

Толилуулга УСНББОУС 29 Санхүүгийн хэрэглүүр: хүлээн

зөвшөөрөлт ба хэмжилт УСНББОУС 30 Санхүүгийн хэрэглүүр: тодруулга УСНББОУС 31 Биет бус хөрөнгө

59

уснббоус be 2011

Documents