ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΤΜΗΜΑ : ΓΕΩΕΠΙΣΤΗΜΕΣ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΟΜΕΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ & ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΓΕΩΧΗΜΕΙΑ

ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ ΣΤΟ Ν. ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ ΟΣΟΝ ΑΦΟΡΑ ΤΑ ΒΑΡΕΑ ΜΕΤΑΛΛΑ

ΚΑΤΑΦΙΩΤΗ ΜΑΛΑΜΑΤΗ

ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΒΑΡΝΑΒΑΣ Σ.

ΠΑΤΡΑ 2008

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2 ΣΚΟΠΟΣ 8

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α: ΦΥΣΙΚΟ & ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 1. ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 9 1.1 Γεωμορφολογία 9 1.2 Γεωλογική Δομή 10 1.3 Χρήσεις Γης - Χλωρίδα 12 1.4 Ευαίσθητες Προστατευόμενες Περιοχές 14

2. ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 14 2.1 Δημογραφικά Στοιχεία 14 2.2 Πηγές Ρύπανσης στο Ν. Χαλκιδικής 18

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β: ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΒΑ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ

1. ΤΕΧΝΙΚΑ – ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ – ΚΟΙΤΑΣΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΒΑ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ 19

1.1 Μεταλλευτικό Κέντρο ΒΑ Χαλκιδικής 19 1.1.1 Εισαγωγή 19 1.1.2 Ιστορικό 20 1.1.3 Κλιματικά Στοιχεία 24 1.1.4 Γεωλογικά – Κοιτασματολογικά Χαρακτηριστικά της ΒΑ

Χαλκιδικής 28 1.2 Μεταλλείο Μαντέμ Λάκκος, Μαύρες Πέτρες & Μεταλλευτικές

Εγκαταστάσεις Στρατωνίου 30 1.2.1 Εισαγωγή 30 1.2.2 Κοιτασματολογικά Χαρακτηριστικά 31 1.2.3 Τεχνικά Χαρακτηριστικά του Μεταλλείου Μαντέμ Λάκκου-

Μαύρων Πετρών 33 1.2.4 Απορρίμματα 37 1.3 Μεταλλείο Ολυμπιάδας 40 1.3.1 Εισαγωγή 40 1.3.2 Κοιτασματολογικά Χαρακτηριστικά 41 1.3.3 Τεχνικά Χαρακτηριστικά Μεταλλείου Ολυμπιάδας 42 1.3.4 Απορρίμματα 45

1.4 Δημόσιο Μεταλλείο Βαρβάρας 47 1.4.1 Εισαγωγή 47 1.4.2 Κοιτασματολογικά Χαρακτηριστικά 48 1.4.3 Τεχνικά Χαρακτηριστικά του Μεταλλείου 49 1.5 Μεταλλείο Μαγγανίου Πιάβιτσας 50 1.5.1 Εισαγωγή 50 1.5.2 Κοιτασματολογικά Χαρακτηριστικά 50 1.5.3 Τεχνικά Χαρακτηριστικά Μεταλλείου 52 1.6 Μεταλλουργικά Απορρίμματα (Σκουριές) 53 1.6.1 Μεταλλουργικά Απορρίμματα 53 1.6.2 Θέσεις αποθέσεων Σκουριών - Ποσοτικοποίηση 54 2. ΠΑΡΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 57 2.1 Εισαγωγή 57 2.2 Παρούσα κατάσταση του περιβάλλοντος - Μεταλλείο Μαύρες Πέτρες-

Μαντέμ Λάκκος 58 2.2.1 Υδάτινοι Πόροι 58 2.2.1.1 Επιφανειακά Νερά - Υδρολογία περιοχής

Στρατωνίου 58 2.2.1.2 Υπόγεια Νερά - Υδρογεωλογία περιοχής

Στρατωνίου 60 2.2.1.3 Ποιότητα Επιφανειακών Νερών & Υπόγειων Νερών 61 2.2.1.4 Συμπεράσματα 63 2.2.2 Ανάγλυφο-Έδαφος και φυτικά-ζωικά υποσυστήματα 64 2.2.3 Πολιτισμικό περιβάλλον 64 2.2.4 Καταγραφή στερεών μεταλλευτικών καταλοίπων που

αποτελούν δυνητικές πηγές υποβάθμισης του περιβάλλοντος 64

2.3 Παρούσα Κατάσταση Περιβάλλοντος - Ολυμπιάδα 69 2.3.1 Υδάτινοι Πόροι 69 2.3.1.1 Επιφανειακά νερά 69 2.3.1.2 Υπόγεια Νερά 69 2.3.1.3 Υδροχημική σύσταση των επιφανειακών και

υπόγειων νερών 69 2.3.1.4 Συμπεράσματα 71 2.3.2 Έδαφος 71 2.3.3 Ανάγλυφο – Έδαφος και Φυτικά – Ζωικά Υποσυστήματα 72 2.3.4 Πολιτισμικό περιβάλλον 72 2.3.5 Συμπεράσματα 73 2.4 Παρούσα Κατάσταση Περιβάλλοντος – Δημόσιο Μεταλλείο Βαρβάρας 74 2.4.1 Φυσικό και Ανθρωπογενές περιβάλλον 74 2.4.2 Συμπεράσματα 75

2.5 Παρούσα Κατάσταση Περιβάλλοντος – Μεταλλείο Πιάβιτσας 76 2.5.1 Απορρίμματα 76 2.5.2 Υδάτινοι Πόροι 77 2.5.2.1 Επιφανειακά Νερά - Υδρολογία 77 2.5.2.2 Υπόγεια Νερά - Υδρογεωλογία 78 2.5.2.3 Ποιότητα Επιφανειακών και Υπόγειων Υδάτων 78 2.5.3 Ανάγλυφο - Έδαφος και Φυτικά-Ζωικά Υποσυστήματα 79 2.5.4 Πολιτισμικό Περιβάλλον 80 2.5.5 Συμπεράσματα – Προτάσεις 81 2.6 Παρούσα κατάσταση του θαλάσσιου περιβάλλοντος 82 3. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΜΕΤΡΑ – ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 84 3.1 Σχέδιο Αποκατάστασης 84 3.2 Προτεινόμενα Μέτρα 85 3.3 Εργασίες αποκατάστασης 86 3.4 Συμπεράσματα 90

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ: ΧΥΤΗΡΙΟ ΑΝΑΚΤΗΣΗΣ ΜΟΛΥΒΔΟΥ

1. ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ 91 1.1 Εισαγωγή 91 1.2 Κλιματολογικά στοιχεία 91 1.3 Περιγραφή της δραστηριότητας 92 1.4 Επεξεργασία Παραγόμενων Αποβλήτων 96 2. ΠΑΡΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΑΠΟ ΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ

ΤΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ 103 2.1 Εισαγωγή 103 2.2 Επιπτώσεις της μονάδας στην ατμόσφαιρα 103 2.3 Επιπτώσεις της μονάδας στην υδρόσφαιρα 105 2.4 Μορφολογία – Ζωικά & Φυτικά υποσυστήματα 106 2.5 Πολιτισμικό περιβάλλον 106 3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ – ΣΥΖΗΤΗΣΗ – ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 107

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ: ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ 1. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΣΤΟ Ν. ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ 108 1.1 Εισαγωγή 108 1.2 Γεωθερμικό Πεδίο, Περιοχή Ελαιοχωρίων-Πετραλώνων 109 1.2.1 Γεωλογικά και Υδρολογικά Στοιχεία 109 1.2.2 Γεωθερμικά Στοιχεία 110

2. ΠΑΡΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 112 3. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΜΕΤΡΑ – ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 117 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 118 ΕΠΙΛΟΓΟΣ 120 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 121

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΣΕΛ Πίνακας Α.1 Χρήση Εδαφικών Πόρων Στο Ν. Χαλκιδικής

13

Πίνακας Α.2 Αναλυτικά Στοιχεία των ΟΤΑ του Ν. Χαλκιδικής

16

Πίνακας Β.1 Μετεωρολογικά Δεδομένα Σταθμού Αρναίας Περίοδος 1978-2001 25

Πίνακας Β.2 Σταθμός Αρναίας – Συχνότητα Ισχύος και Κατευθύνσεις Ανέμων

27

Πίνακας Β.3 Γεωλογικά Αποθέματα Στρατωνίου

32

Πίνακας Β.4 Μεταλλευτικά Αποθέματα Στρατωνίου

32

Πίνακας Β.5 Εξορυχθείσες ποσότητες Μεταλλεύματος και Στείρων την Περίοδο

1008-2001 από τα Μεταλλεία Μαύρων Πετρών & Μαντέμ Λάκκου

36

Πίνακας Β.6 Χημικές Αναλύσεις Τελμάτων Στρατωνίου

38

Πίνακας Β.7 Γεωλογικά & Μεταλλευτικά Αποθέματα Κοιτάσματος Ολυμπιάδας

41

Πίνακας Β.8 Χημικές Αναλύσεις του Χρυσοφόρου Σιδηροπυρίτη Ολυμπιάδας

43

Πίνακας Β.9 Χημικές Αναλύσεις Τελμάτων Ολυμπιάδας

46

Πίνακας Β.10 Συγκεντρωτικά Γεωχημικά Μεγέθη των περιοχών Βαρβάρας-

Πιάβιτσας-Μαντέμ Λάκκου-Μπασδέκ Λάκκου-Ολυμπιάδας-Ζέπκου

51

Πίνακας Β.11 Χημικές Αναλύσεις Τελμάτων Μεταλλουργικών Απορριμμάτων

(σκουριών) ΒΑ Χαλκιδικής

54

Πίνακας Β.12 Φυσικά Χαρακτηριστικά φρύγματος Σιδηροπυρίτη

67

Πίνακας Β.13 Μέση Χημική Σύσταση στα Φρύγματα Σιδηροπυρίτη

67

Πίνακας Β.14 Συμπυκνώματα & Ενδιάμεσα Mn/μεταλλεύματα Εναποτεθειμένα

στους σωρούς του μεταλλείου Πιάβιτσας

76

Πίνακας Β.15 Χημικές Αναλύσεις Μαγγανιούχων Απορριμμάτων Πιάβιτσας

76

Πίνακας Β.16 Υδροχημική Σύσταση Επιφανειακών & Υπόγειων νερών στην περιοχή

ΠΙάβιτσας

79

Πίνακας Β.17 Συγκεντρώσεις Βαρέων Μετάλλων σε Επιφανειακά Ιζήματα

82

Πίνακας Γ.1 Κατάσταση μηχανημάτων Παραγωγικής Διαδικασίας

101

Πίνακας Γ.2 Κατάσταση μηχανημάτων Προστασίας Περιβάλλοντος

101

Πίνακας Δ.1 Συγκριτικά Στοιχεία Β και Αs των Εδαφών για τα Έτη 2005-2006

στην Περιοχή Ν. Τρίγλιας

113

Πίνακας Δ.2 Συγκριτικά Στοιχεία Β και Αs των Εδαφών για τα Έτη 2005-2006

στην Περιοχή Πετραλώνων

114

Πίνακας Δ.3 Συγκριτικά Αποτελέσματα των Αναλύσεων Φύλλων και Καρπών για

τα Έτη 2005-2006 στην περιοχή Ν. Τρίγλιας και Πετραλώνων

115

Πίνακας Δ.4 Σχετική Αντοχή καλλιεργειών Σταφυλιού και Ελιάς στο Β

115

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ ΕΙΚΟΝΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

ΣΕΛ

Εικόνα 1 Τρόποι μεταφοράς βαρέων μετάλλων στον άνθρωπο

2

Εικόνα Α.1 Δορυφορική Εικόνα Ν. Χαλκιδικής

9

Εικόνα Α.2 Κύριοι κλάδοι υδρογραφικού δικτύου του Ν. Χαλκιδικής

10

Εικόνα Α.3 Γεωλογικός χάρτης Ν. Χαλκιδικής

11

Εικόνα Α.4 Απεικόνιση των Εδαφικών Πόρων σε % στο Ν. Χαλκιδικής

13

Εικόνα Α.5 Χάρτης Διοικητικής Διαίρεσης Ν. Χαλκιδικής με το νόμο

«Καποδίστρια»

15

Εικόνα Β.1 Μεταλλευτική Δραστηριότητα ΒΑ Χαλκιδική – Θέσεις Μεταλλείων

19

Εικόνα Β.2 Μέσες τιμές της Θερμοκρασίας του Σταθμού Αρναίας 25

Εικόνα Β.3 Μέσες τιμές του ύψους βροχής του Σταθμού Αρναίας

26

Εικόνα Β.4 Μέσες τιμές της σχετικής υγρασίας του Σταθμού Αρναίας

26

Εικόνα Β.5 Μέσες τιμές της εξάτμισης του Σταθμού Αρναίας

27

Εικόνα Β.6 Γεωλογικός Χάρτης ΒΑ Χαλκιδικής

28

Εικόνα Β.7 Γενική Διάταξη των Μεταλλευτικών Εγκαταστάσεων Στρατωνίου

30

Εικόνα Β.8 Σχηματικό διάγραμμα κύριων φάσεων – εργασιών Μεταλλευτικές

Εγκαταστάσεις Στρατωνίου

33

Εικόνα Β.9,10 Ανάχωμα Καρακόλι και Λίμνες Σεβαλιέ

34

Εικόνα Β.11 Μεταλλευτικές Εγκαταστάσεις Ολυμπιάδας

40

Εικόνα Β.12 Χώρος Απόθεσης Χρυσοφόρου Σιδηροπυρίτη στη Λεκάνη Ολυμπιάδας

44

Εικόνα Β.13 Σχηματικό Διάγραμμα Ροής των κύριων φάσεων – εργασιών που

λαμβάνουν χώρα στις Μεταλλευτικές Εγκαταστάσεις Ολυμπιάδας

45

Εικόνα Β.14 Σκουριές στις Μαύρες Πέτρες ανατολικά της Στρατονίκης

55

Εικόνα Β.15 Σημαντικές ποσότητες σκουριών στο Μπαξίνα ρέμα στα ΝΔ όρια της

λεκάνης Ολυμπιάδας

56

Εικόνα Β.16 Καλυμμένοι σωροί συμπυκνώματος Σιδηροπυρίτη. Πλατεία Καρρά

66

Εικόνα Β.17 Απορρίμματα χειροδιαλογής σχηματίζουν αναβαθμίδα στη νότια

πλευρά του μεταλλείου Βαρβάρας

74

Εικόνα Β.18 Ενδιάμεσα προϊόντα εμπλουτισμού στην Πιάβιτσα

77

Εικόνα Γ.1 Θέση Χυτηρίου Ανάκτησης Μολύβδου

92

Εικόνα Γ.2 Σκαρίφημα διαγράμματος ροής αερολύματος

97

Εικόνα Γ.3 Διάγραμμα ροής παραγωγικής διαδικασίας Χυτηρίου Μολύβδου

102

Εικόνα Γ.4,5 Μονάδα Επεξεργασίας Μολύβδου

105

Εικόνα Δ.1 Χάρτης Ν. Χαλκιδικής με τις θέσεις γεωθερμικού ενδιαφέροντος 108

1

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Η εκπόνηση της παρούσας διπλωματικής εργασίας σκοπό έχει τη μελέτη των

περιβαλλοντικών προβλημάτων όπου υπάρχουν στο Ν. Χαλκιδικής λόγω βαρέων

μετάλλων και να προτείνει λύσεις αντιμετώπισης τους. Σίγουρα ο Ν. Χαλκιδικής

δεν αναγνωρίζεται για την έντονη βιομηχανική δραστηριότητα αλλά αποτελεί

σημαντικό μεταλλευτικό κέντρο με έντονη την εξορυκτική δράση.

Επομένως ειδικότερος στόχος της διπλωματικής εργασίας είναι να γίνει εκτίμηση

των περιβαλλοντικών συνθηκών του Νομού Χαλκιδικής όσον αφορά τα βαρέα

μέταλλα με κύριο στόχο την ευαισθητοποιήση κάθε αναπτυσσόμενης

δραστηριότητας σε θέματα περιβάλλοντος και βιώσιμη ανάπτυξη. Μόνο με την

απόκτηση της περιβαλλοντικής συνείδησης, η βιομηχανική ανάπτυξη συμβαδίζει με

την ποιότητα ζωής.

Θέλω να εκφράσω τις ευχαριστίες μου για την βοήθεια του στον επιβλέποντα

καθηγητή κ. Σωτήριο Βαρνάβα υπεύθυνο της κατεύθυνσης Περιβαλλοντική και

Θαλάσσια Γεωχημεία του μεταπτυχιακού προγράμματος ειδίκευσης Γεωεπιστήμες

και Περιβάλλον. Επίσης σημαντικό ρόλο στην καθοδήγηση και στην εκπόνηση της

παρούσας εργασίας κατέχει και ο καθηγητής μου κ. Ιωάννης Καλαβρουζιώτης, τον

οποίο ευχαριστώ πολύ. Τέλος θέλω να ευχαρηστίσω και τον προϊστάμενο του

τμήματος περιβάλλοντος της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Χαλκιδικής κ. Γεώργιο

Πεύκο Χημικό και των υπάλληλο του τμήματος, κ. Ιωακείμ Κοτσερίδη

Περιβαλλοντολόγο, τον Γεωλόγο κ. Αθανάσιο Ξεφτέρη υπέυθυνο του τμήματος

Διέυθυνση Υδατικών Πόρων της Νομαρχίας Αυτοδιοίκησης Χαλκιδικής κ. και τέλος

στο στέλεχος της εταιρείας των μεταλλείων κ. Βηθλεέμ Γαζέα Μεταλλειολόγο

Μηχανικό. Επιπλέον σημαντική βοήθεια δόθηκε και από τον Γεωλόγο κ. Νίκο

Βεράνη.

2

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ένα τέταρτο περίπου του φλοιού της γης αποτελείται από μέταλλα. Εκείνα τα

οποία έχουν ειδικό βάρος μεγαλύτερο από εκείνο του σιδήρου όπως ο χαλκός, ο

μόλυβδος, το χρώμιο, το κάδμιο, ο ψευδάργυρος κ.ά., καλούνται Βαρέα Μέταλλα.

Τα βαρέα μέταλλα θεωρούνται από τους πιο επικίνδυνους ρύπους του

περιβάλλοντος και αυτό επειδή τα βαρέα μέταλλα και οι ενώσεις τους σε αντίθεση

με τις οργανικές τοξικές ουσίες δεν αποικοδομούνται, εισέρχονται απλώς σε κάποιο

μικρό ή μεγάλο βιογεωχημικό κύκλο και παραμένουν στο περιβάλλον για μεγάλο

χρονικό διάστημα. Τα τοξικά μέταλλα έχουν την ιδιότητα να εισέρχονται στους

διάφορους βιοχημικούς κύκλους και να συσσωρεύονται σε ζώντες οργανισμούς

(άνθρωπο, φυτά, ζώα), προκαλώντας έτσι διαταραχές στις βιολογικές δράσεις,

χρόνιες βλάβες ή ακόμη και το θάνατο. Στην Εικόνα 1. παριστάνονται οι

σπουδαιότεροι τρόποι διακίνησης με τους οποίους καταλήγουν τα βαρέα μέταλλα

και άλλα τοξικά στοιχεία στον άνθρωπο.

Απελευθέρωση μετάλλων στο περιβάλλον

Οι κυριότερες πηγές των μετάλλων στο περιβάλλον είναι η γεωλογική

αποσάθρωση, η επεξεργασία των μετάλλων και ο εμπλουτισμός των

μεταλλευμάτων, η χρησιμοποίηση των μετάλλων και των ενώσεων τους, η

απόπλυση μετάλλων από τα σκουπίδια και τα στερεά απόβλητα βιομηχανιών και οι

εκκρίσεις του ανθρώπου και των ζώων.

Εικόνα 1: Τρόποι μεταφοράς βαρέων μετάλλων στον άνθρωπο

3

Οι βιομηχανικές δραστηριότητες απελευθερώνουν συγκεντρώσεις μετάλλων στον

αέρα. Ιδιαίτερα η εξόρυξη και επεξεργασία των μετάλλων μολύνουν την

ατμόσφαιρα σε μεγάλο βαθμό. Βέβαια δεν επιτρέπεται να παραληφθεί ότι σε

ορισμένες περιοχές, ιδιαίτερες πηγές μόλυνσης της ατμόσφαιρας με τοξικά μέταλλα

είναι τα γεωθερμικά πεδία και οι ηφαιστειακές εκρήξεις.

Από τη άλλη και η εξόρυξη και ο εμπλουτισμός των μετάλλων σε μεταλλευτικές

περιοχές οδηγεί στον εμπλουτισμό του εδάφους σε μέταλλα. Για παράδειγμα, η

επεξεργασία θειούχων ορυκτών οδηγεί, στην απελευθέρωση Αu, Αg, Cu, Ζn, Ρb,

Sn και W. Η επεξεργασία περιλαμβάνει κονιοποίηση και επίπλευση καθώς και τη

δημιουργία πολύ πλούσιου σε μέταλλα υπολείμματος (Sludge). Η απόπλυση της

περιοχής με τα νερά της βροχής δημιουργεί πρόβλημα ρύπανσης σε μεγάλες

εκτάσεις.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα μόλυνσης του εδάφους από μέταλλα που προέρχονται

από βιομηχανική επεξεργασία κοιτασμάτων αποτελεί η περίπτωση της νοτιοδυτικής

Αγγλίας όπου για πολλούς αιώνες γίνεται εξόρυξη χαλκού και κασσίτερου.

Ανάλογα παραδείγματα μόλυνσης των νερών και του εδάφους από μεταλλευτικές

δραστηριότητες αναφέρονται από πολλές περιοχές του κόσμου (π.χ. Η.Π.Α.,

Αυστραλία, Ιαπωνία, Γερμανία, Πολωνία, κ.α.).

Επιπτώσεις

Πολλά βαρέα μέταλλα (σε υπερεπάρκεια) και τοξικά στοιχεία μπορούν να

προκαλέσουν σοβαρά προβλήματα υγείας όταν η απορρόφηση τους υπερβεί

ορισμένα όρια π.χ. το Cd το οποίο προκαλεί δυσλειτουργία των νεφρών όταν η

συγκέντρωση του στα επινεφρίδια υπερβεί τα 200 mg/Kgr, ο Pb που μπορεί να

προκαλέσει διανοητική βλάβη σε νέα παιδιά, ο υδράργυρος που μπορεί να

προκαλέσει σοβαρές επιπτώσεις στο νευρικό σύστημα, τερατογενέσεις, μεταλλάξεις,

καρκινογένεση κ.λ.π. (Alloway et al 1995). Αντίθετα η έλλειψη ορισμένων βαρέων

μετάλλων όπως π.χ. του ψευδαργύρου προκαλεί δερματοπάθειες, αύξηση

καρκινογένεσης, ανεπάρκεια στο ανοσοποιητικό σύστημα, καρδιαγγειακές παθήσεις,

προβλήματα στο γεννητικό σύστημα καθώς και τερατογενέσεις στα ζώα και στον

άνθρωπο. Παρακάτω ακολουθούν τα σημαντικότερα βαρέα μέταλλα όπου

συναντάμε στο νομό Χαλκιδικής και οι επιπτώσεις τους στην υγεία του ανθρώπου.

4

Σίδηρος (Fe):

Ανεπιθύμητο στοιχείο, με ανώτατο επιτρεπτό όριο τα 200 και ενδεικτικό τα 50 μg/l.

Σε πολύ μεγάλες συγκεντρώσεις στο πόσιμο νερό προκαλεί τοξική δράση στο

κυκλοφορικό και στο ήπαρ. Μπορεί να παρουσιαστούν εμετοί, διάρροιες και

κολικοειδή άλγη. Επίσης επηρεάζει το νευρικό σύστημα με σπασμούς και κώμα

(Hourdakis 1996).Ο σίδηρος όμως, όχι μόνο είναι ελάχιστα τοξικός, αλλά και λόγω

της ιδιομορφίας του μεταβολισμού του, δύσκολα συγκεντρώνεται στους ζωικούς

οργανισμούς.

Μαγγάνιο (Mn):

Ανεπιθύμητο και ευκίνητο στοιχείο, με ανώτατο επιτρεπτό όριο τα 50 και

ενδεικτικό τα 20 μg/l. Απαντάται στη φύση με τη μορφή δισθενούς, τρισθενούς και

τετρασθενούς στοιχείου. Η πλέον αφομοιώσιμη μορφή είναι το δισθενές μαγγάνιο

και λιγότερο το τρισθενές, η δε αφομοίωση του από τον οργανισμό σχετίζεται

στενά με το pΗ. Το μαγγάνιο είναι απαραίτητο στον οργανισμό ιχνοστοιχείο και

συμμετέχει σε ενζυμικές αντιδράσεις. Απορροφάται από το έντερο και

εναποθηκεύεται στους νεφρούς, στο ήπαρ, στα οστά και σε μικρές συγκεντρώσεις

στον εγκέφαλο. Απεκκρίνεται από την γαστρεντερική οδό δια μέσου της χολής.

Αυξημένες συγκεντρώσεις στα πόσιμα νερά μπορεί να προκαλέσουν,

πονοκεφάλους, αδυναμία, υπερευαισθησία, αϋπνία, νοητικές διαταραχές και

ψυχώσεις. Επίσης νευρολογικές διαταραχές όπως η νόσος του Parkinson.

Χαρακτηριστικό είναι το βάδισμα με το σώμα να γέρνει προς τα εμπρός.

Χαλκός (Cu):

Ανεπιθύμητο στοιχείο, με ενδεικτικό όριο τα 100 μg/l στην έξοδο των

εγκαταστάσεων αντλήσεως ή 3.000 μg/l μετά από 12 ώρες ηρεμίας στις

σωληνώσεις και στο σημείο της θέσεως του στη διάθεση του καταναλωτή. Βασικό

στοιχείο του μεταβολισμού και σε πολύ μεγάλες όμως συγκεντρώσεις είναι ένα από

τα τοξικά βαρέα μέταλλα. Απορροφάται από το γαστρεντερικό σύστημα και μπορεί

να προκαλέσει διάφορες διαταραχές στην υγεία του ανθρώπου (π.χ.

αιματολογικές).

Ψευδάργυρος (Ζn):

Ανεπιθύμητο στοιχείο με ενδεικτικό όριο τα 100 μg/l στην έξοδο των

εγκαταστάσεων αντλήσεως ή 5.000 μg/l μετά από 12 ώρες ηρεμίας στις

σωληνώσεις και στο σημείο της θέσεως του στη διάθεση του καταναλωτή. Ο

5

ψευδάργυρος είναι απαραίτητος στον ανθρώπινο οργανισμό αλλά όχι σε

συνδυασμό με κάδμιο με το οποίο όμως έχει μεγάλη χημική συγγένεια. Δεν είναι

δε τοξικός σε απουσία του καδμίου. Τα επιβλαβή αποτελέσματα της υπερβολικής

απορρόφησης ψευδαργύρου από τον οργανισμό είναι διαταραχές του

αναπνευστικού συστήματος, κυρίως του ανώτερου, υποχρωμική αναιμία,

δερματίτιδα, φλογώσεις των βλεφάρων, ναυτία, πονοκέφαλο και γαστρεντερικές

διαταραχές, λόγω της καταστροφής του βλεννογόνου που προκαλείται από το

σχηματισμό ΖnCl2 στο στομάχι, σαν προϊόν αντίδρασης μεταξύ ψευδαργύρου και

γαστρικών υγρών.

Κάδμιο (Cd):

Τοξικό μέταλλο, με ανώτατο επιτρεπτό όριο στο πόσιμο νερό τα 5 μg/l. Η

απορρόφηση του από την γαστρεντερική οδό είναι φτωχή, όμως η ανεπάρκεια σε

ασβέστιο, σίδηρο και πρωτεΐνες διευκολύνουν την απορρόφηση του. Συνδέεται με

τις σφαιρίνες του πλάσματος και συσσωρεύεται στο ήπαρ και τους νεφρούς. Στους

καπνιστές η αύξηση είναι μεγαλύτερη. Παραμένει στο σώμα από 7 μέχρι 30 χρόνια

και απεκκρίνεται μέσω των νεφρών αφού όμως πρώτα ασκήσει την βλαπτική του

δράση. Οι τοξικές επιδράσεις του είναι νεφρική βλάβη, πρωτεϊνουρία, ζακχαρουρία

και απώλεια αμινοξέων από τα ούρα, προσβολή του προστάτη των ανδρών,

αρτηριακή υπέρταση, γαστρεντερικές διαταραχές, κίτρινους δακτυλίους και δόντια,

ανοσμία, διαταραχές στο μεταβολισμό του ασβεστίου και απώλεια του από τον

οργανισμό με συνέπεια την οστεομαλάκωση και εύθρυπτα οστά. Σε συμπλοκή

οργανική μορφή (καδμιοθειονίνη) ασκεί τοξικότερη επίδραση και δεσμεύει και

ψευδάργυρο (Hourdakis 1996).

Χρώμιο (Cr):

Το στοιχείο αυτό απαντά στη φύση στην εξασθενή και τρισθενή σταθερή μορφή.

Από τις δύο αυτές μορφές μόνο το εξασθενές χρώμιο είναι τοξικό για τον

ανθρώπινο οργανισμό, ενώ για το τρισθενές δεν υπάρχουν τέτοιες ενδείξεις.

Νικέλιο (Νi):

Το στοιχείο αυτό βρίσκεται σε πολύ χαμηλές συγκεντρώσεις στους ανθρώπινους

ιστούς. Η υπερεπάρκεια του είναι υπεύθυνη καρκινογένεσης στον άνθρωπο και στα

ζώα (Furst 1971, Flessel et al 1980). Στα βασικά επακόλουθα της τοξικότητας του

συμπεριλαμβάνονται μεταβολές στη δράση ορισμένων ενζύμων και καταστολή της

ανοσίας.

6

Μόλυβδος (Pb):

Τοξικό μέταλλο, με ανώτατο επιτρεπτό όριο στο πόσιμο νερό τα 50 μg/l. Η

απορρόφηση του μολύβδου από το γαστρεντερικό σωλήνα είναι μικρή και φθάνει

μόλις το 10% της δόσης, εξαρτάται δε από την παρουσία σιδήρου και ασβεστίου

στις τροφές. Εισερχόμενος σε μικρά ποσά στον οργανισμό μεταφέρεται και

εναποτίθεται κύρια στα οστά και στα δόντια με τη μορφή αδιάλυτου

τριφωσφορικού άλατος, αλλά και στις τρίχες, στο ήπαρ και στους νεφρούς.

Επομένως αυξημένη πρόσληψη φωσφορικών ευνοεί την εναπόθεση μολύβδου στα

οστά. Η συγκέντρωση του στα οστά αυξάνει σε όλη τη διάρκεια της ζωής του

ανθρώπου. Οι υπερβολικές συγκεντρώσεις στο πόσιμο νερό μπορεί να

προκαλέσουν κοιλιακούς, κολικούς, εμετούς, αιματηρά κόπρανα, μυαλγίες,

ολιγουρία, πτώση της πίεσης και θάνατο. Σε χρόνιες περιπτώσεις μικρότερων

δόσεων παρατηρούνται απώλεια της όρεξης και βάρος, ταχεία κόπωση,

κεφαλόπονοι, νευροπάθεια, αναιμία και εγκεφαλοπάθεια-νευρική βλάβη στα παιδιά

και αποβολές στις εγκύους. Όταν είναι σε οργανική μορφή παρατηρούνται ψυχικές

διαταραχές, αϋπνία, υπερδιέγερση, πλήρης (αποπροσανατολισμός, ψευδαισθήσεις,

μανία και υπερκινητικότητα. Μετά από καιρό ακολουθεί το κώμα και στη συνέχεια

ο θάνατος (Hourdakis 1996).

Αρσενικό (Αs):

Βασική πηγή του αρσενικού είναι τα ορυκτά αρσενοπυρίτης και σιδηροπυρίτης, που

αφθονούν στις πολύ μεταλλικές συγκεντρώσεις, όπως π.χ. στη BA Χαλκιδική όπου

οι συγκεντρώσεις του στα υπόγεια νερά είναι εμφανής, θετικό στοιχείο στην

περίπτωση αυτή είναι ότι οι πολύ μεταλλικές συγκεντρώσεις (κοιτάσματα)

βρίσκονται κατά κανόνα σε μεγάλα βάθη και η απουσία οξυγόνου, κ.λ.π.,

δυσχεραίνει την οξείδωση και μεταφορά του στα υπόγεια νερά. Σ' άλλες

περιπτώσεις σχετίζεται με γεωθερμικά πεδία όπως αυτό του όρους Κατσίκα στη

Χαλκιδική.

Μερικοί επιστήμονες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η εμφάνιση του αρσενικού

στο υπόγειο νερό οφείλεται στις μεταβολές του γεωχημικού περιβάλλοντος λόγω

της έντονης άρδευσης και της υπερβολικής χρήσης φωσφορικών λιπασμάτων. Η

κινητικότητα του στοιχείου σχετίζεται με το διαλυμένο οξυγόνο, το pΗ, φωσφορικά,

νιτρικά, κ.λ.π. (Smedley 1995). Επίσης με την αύξηση του πάχους της ζώνης

αερισμού λόγω των υπεραντλήσεων, το πάνω μέρος των ένυδρων υδροφορέων

γίνεται άνυδρο και με τον τρόπο αυτό συμβάλλει στην απελευθέρωση του

αρσενικού και τη μεταφορά του στο υπόγειο νερό (Athavale 1995).

7

Το αρσενικό είναι τοξικό μέταλλο, με ανώτατο επιτρεπτό όριο στο πόσιμο νερό τα

50 μg/l σήμερα, τιμή όμως η οποία αναμένεται να μειωθεί στα 10 μg/l τα προσεχή

χρόνια, όπως αναφέρεται στην Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων.

Ασκεί την τοξική δράση με επίδραση στα ένζυμα που περιέχουν σουλφυδρικές

ομάδες και στο μεταβολισμό των κυττάρων. Σε περίπτωση υπέρβασης των ορίων

του στα πόσιμα νερά προκαλεί έντονα άλγη στον οισοφάγο και στο επιγάστριο,

πτώση της αρτηριακής πίεσης και της θερμοκρασίας, διάρροια, εμετούς, κώμα και

θάνατο που επέρχεται λόγω κυκλοφορικής ανεπάρκειας. Σε μικρότερες

περιεκτικότητες αλλά σε μακροχρόνιες δόσεις παρατηρείται, περιφερική

νευροπάθεια, αγγειακή ηπατική βλάβη, απλαστική αναιμία, κυκλοφορική

ανεπάρκεια, χρόνια νεφρική ανεπάρκεια και καρκινογενετικές μεταβολές στο

δέρμα και στους πνεύμονες. Πέρα από τα παραπάνω θα πρέπει να τονισθεί

ιδιαίτερα ότι, η αυξημένη παρουσία οργανικού φορτίου σε περιοχές όπου

διακινούνται βαρέα μέταλλα σε τοξικές συγκεντρώσεις δρα καταλυτικά στη

μεθυλίωση τους με αποτέλεσμα την ευκολότερη απορρόφηση από τον οργανισμό

και κατά συνέπεια τη δραματική αύξηση της τοξικότητας τους (Hadjispirou et al

1998).

Η μόνιμη τοξικότητα αρσενικού από την πόση νερού είναι σοβαρός κίνδυνος για

την υγεία και εμφανίζεται σε πολλά συστήματα του ανθρώπου (Dutta 1995). Οι

επιπτώσεις πόσιμου νερού με αρσενικό πάνω από 10 μg/l σε παιδιά είναι

ανησυχητικές και το μόνιμο σύμπτωμα είναι η φλόγωση της μεμβράνης των

βλεφάρων, καθώς και μελανώματα στο σώμα των παιδιών. Παιδιά ή ενήλικες με

αυξημένα αποθέματα αρσενικού στον οργανισμό τους, όπως ανιχνεύθηκε με

χημικές εξετάσεις στα μαλλιά, το δέρμα και τα ούρα, έχουν αυξημένες πιθανότητες

στη μελλοντική τους ζωή, να εμφανίσουν καρκίνο στο δέρμα, στην κύστη και

στους πνεύμονες (Αngle 1995).

Αργίλιο (Αl):

Ανεπιθύμητο στοιχείο, με ανώτατο επιτρεπτό όριο τα 200 και ενδεικτικό τα 50 μg/l.

Μεγάλες ποσότητες του στο πόσιμο νερό προκαλούν την αρρώστια Alzheimer, που

είναι η παρανοϊκή τρέλα. Η επίδραση αυτή είναι αθεράπευτη στο κοντινό μέλλον

(Day 1996).

8

ΣΚΟΠΟΣ

Όπως αναφέραμε στη εισαγωγή τα βαρέα μέταλλα όταν χορηγηθούν σε υψηλές

συγκεντρώσεις μπορεί να καταστούν επικίνδυνα για την υγεία καθώς σε ορισμένες

περιπτώσεις και θανάσιμα. Τα μέταλλα αυτά σε αντίθεση με τις περισσότερες

τοξικές οργανικές ενώσεις έχουν την ιδιότητα να εισέρχονται στους διάφορους

βιοχημικούς κύκλους και να συσσωρεύονται σε ζώντες οργανισμούς, προκαλώντας

έτσι διαταραχές στις βιολογικές δράσεις.

Σκοπός της παρούσας διπλωματικής εργασίας είναι να αναδείξει τα προβλήματα

που έχει να αντιμετωπίσει ο Νομός Χαλκιδικής όσον αφορά τα βαρέα μέταλλα. Για

το σκοπό η παρούσα εργασία έχει χωριστεί σε δύο κυρία μέρη. Το πρώτο μέρος

εστιάζεται στην καταγραφή των πηγών ρύπανσης βαρέων μετάλλων στην περιοχή

του Νομού Χαλκιδικής και στην συνέχεια ακολουθεί εκτίμηση των περιβαλλοντικών

συνθηκών.

Σημαντικό και κρίσιμο σημείο του Νομού Χαλκιδικής αποτελεί η μεταλλευτική

δραστηριότητα όπου εμφανίζονται και τα κυριότερα προβλήματα ρύπανσης όσον

αφορά τα βαρέα μέταλλα. Επομένως το κύριο μέρος της μελέτης καλύπτεται από

τις επιπτώσεις της μεταλλευτικής δραστηριότητας.

Σημαντικό είναι μέσα από την παρούσα εργασία να αναγνωριστούν τα

περιβαλλοντικά προβλήματα της περιοχής, να κατανοηθούν οι βραχυπρόθεσμες και

μακροπρόθεσμες επιπτώσεις που προκαλούν και να δοθούν λύσεις αποκατάστασης

της ισορροπίας.

9

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α: ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ & ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

1. Φυσικό Περιβάλλον

1.1 Γεωμορφολογία

Ο νομός Χαλκιδικής έχει έκταση 2.918km2 , όπου από αυτά τα 729 είναι πεδινά

(25%), τα 1.464 ημιορεινά (50%) και τα 725 ορεινά (25%). Η βλάστηση καλύπτει

1.450 km2, ποσοστό 50% της συνολικής έκτασης του. Ακολουθεί δορυφορική

εικόνα του Ν. Χαλκιδικής (Ιούλιος 2007).

Εικόνα Α.1: Δορυφορική εικόνα Ν. Χαλκιδικής

Η Χαλκιδική έχει ποικίλο ανάγλυφο. Η βορειοανατολική και κεντρική Χαλκιδική

είναι ορεινή (Χολομώντας 1165μ, Στρατωνίου 918μ, Άθω 2033μ). Το δυτικό τμήμα

του νομού είναι λοφώδης με ήπιο ανάγλυφο, το οποίο σχηματίζεται από ομαλές

κυματοειδείς επιφάνειες, που χωρίζονται μεταξύ τους από ξηρορέματα και

χείμαρρους. Η Χαλκιδική αποτελείται από τρεις χερσονήσους, της Σιθωνίας, της

Κασσάνδρας και του Άθους. Οι χερσόνησοι παρουσιάζουν κύρια ορεινή

μορφολογία με πυκνό δίκτυο βαθιών στενών κοιλάδων. Οι ακτές στην δυτική

Χαλκιδική και χερσόνησο Κασσάνδρας ορθώνονται απόκρημνα με εμφανή την

έντονη παράκτια θαλάσσια διάβρωση. Ενδιαμέσως απλώνονται χαμηλές αμμώδεις

παραλίες με ωραία τοπία υψηλής τουριστικής αξίας. Οι ακτές στις χερσονήσους

Σιθωνίας και ΒΑ Χαλκιδικής είναι απότομες αποτελούμενες από

κρυσταλλοσχιστώδη πετρώματα και γρανίτες.(Βεράνης 1994)

10

Κύριοι κλάδοι του υδρογραφικού δικτύου είναι ο Ανθεμούντας, ο Ολύνθιος, ο

Χαβρίας και ο Ασπρόλακκας-Κοκκινόλακας και όπως φαίνεται και στην Εικόνα Α.2

παρουσιάζουν Ν-ΝΔ διεύθυνση απορροής με εξαίρεση τον Ανθεμούντα που

παρουσιάζει Α-ΑΒ απορροή. Το ορεινό υδρογραφικό δίκτυο παρουσιάζει δενδρική

μορφή, χωρίς να αποκλείονται και οι ορθογώνιες μορφές λόγω τεκτονικής

επίδρασης (Συρίδης 1990).

Εικόνα Α.2: Κύριοι κλάδοι υδρογραφικού δικτύου του νομού Χαλκιδικής

1.2 Γεωλογική Δομή

Η Χαλκιδική καλύπτεται από μεταμορφωμένα πετρώματα της Σερβο-Μακεδονικής

Μάζας, της Περιροδοπικής Ζώνης και της Ζώνης Παιονίας. Τα πετρώματα της

Σερβο-Μακεδονικής Μάζας καλύπτουν τον ανατολικό χώρο του νομού. Η

Περιροδοπική, βρίσκεται δυτικά της Σερβο-Μακεδονικής Μάζας, έχει διεύθυνση

ΒΔ-ΝΑ και πλάτος περί τα 20χλμ. Η επαφή της με τη Σερβο-Μακεδονική είναι

τεκτονική και παρουσιάζει στρωματογραφικό κενό. (Kockel et al.1977) Η Ζώνη

Παιονίας βρίσκεται δυτικά της Περιροδοπικής και περιλαμβάνει μεγάλη ποικιλία

μιμεταμορφωμένων Αλπικών ιζημάτων, τα οποία αποτέθηκαν στην ωκεάνια

αύλακα του Μεσοζωικού. Εκτός από τα μεταμορφωμένα πετρώματα συναντώνται

και Παλαιογενή, Νεογενή και Τεταρτογενή ιζήματα, τα οποία είναι συμπαγή,

ημιχαλαρά και χαλαρά αντίστοιχα. (Βεράνης 1994)

Παρακάτω ακολουθεί γεωλογικός χάρτης του νομού Χαλκιδικής (Ι.Γ.Μ.Ε. 1999)

11

Εικόνα Α.3: Γεωλογικός Χάρτης Ν. Χαλκιδικής

1. Λιμναίες, χερσαίες και σύγχρονες αποθέσεις: άργιλοι, άμμοι,

κροκαλοπαγή, κοκκινοχώματα, μάργες, πλευρικά κορήματα, κώνοι

κορημάτων και παράκτιες αποθέσεις (ΠΛΕΙΣΤΟΚΑΙΝΟ - ΟΛΟΚΑΙΝΟ).

2. Λιμναίες και χερσαίες αποθέσεις: κροκαλοπαγή, άμμοι, μάργες,

κοκκινοχώματα, μαργαϊκοί ασβεστόλιθοι και άργιλοι (ΜΕΙΟΠΛΕΙΟΚΑΙΝΟ).

3. Γρανίτες: γρανίτες, γρανοδιορίτες και μονζονίτες (ΙΟΥΡΑΣΙΚΟ –

ΤΡΙΤΟΓΕΝΕΣ).

4. Ανθρακικά πετρώματα: ασβεστόλιθοι, κρυσταλλικοί ασβεστίλιθοι και

μάρμαρα (ΤΡΙΑΔΙΚΟ – ΙΟΥΡΑΣΙΚΟ)

5. Μετακλαστικά πετρώματα: σχιστόλιθοι, ψαμμίτες, χαλαζίτες, φυλλίτες,

διαβάσες, αμμούχες μάργες και κερατόλιθοι (ΤΡΙΑΔΙΚΟ – ΙΟΥΡΑΣΙΚΟ).

6. Πρασινοπετρώματα: γάββροι, σπιλίτες, pillow lava, περιδοτίτες,

σερπεντινίτες, δουνίτες, ολιβινίτες, πυροξενίτες, χλωριτικοί σχιστόλιθοι και

αμφιβολίτες (ΠΑΛΑΙΟΖΩΙΚΟ – ΙΟΥΡΑΣΙΚΟ).

7. Γνευσιοσχιστόλιθοι: γνεύσιοι, σχιστόλιθοι, μιγματίτες και αμφιβολίτες

(ΠΑΛΑΙΟΖΩΙΚΟ – ΤΡΙΑΔΙΚΟ).

8. Εμφανίσεις και κοιτάσματα Pb-Zn

9. Εμφανίσεις και κοιτάσματα Fe-Cu

10. Εμφανίσεις και κοιτάσματα Mn

12

11. Εμφανίσεις και κοιτάσματα Cr

12. Μεταλλεία

1.3 Χρήσεις γης – Χλωρίδα

Το ανάγλυφο του εδάφους που περιγράφτηκε σε προηγούμενη ενότητα σε

συνδυασμό με τη φυσική βλάστηση και τις καλλιέργειες (κυρίως δενδρώδης),

καθώς και με τη γειτνίαση, προς νότο, με ιδιαίτερα ελκυστικές ακρογιαλιές,

διαμορφώνουν φυσικό τοπίο το οποίο κρατάει συνεχώς έντονο το ενδιαφέρον.

Ενδιαφέρουσες διαδρομές, εναλλαγές χρωμάτων και τοπία χωρίς μονοτονία, σε

καθαρό και ήρεμο περιβάλλον με έντονα τα στοιχεία του αγροτικού τοπίου, είναι

τα βασικά χαρακτηριστικά του τοπίου.

Ειδικότερα, στις εκτεταμένες δασικές εκτάσεις και στους σχετικά περιορισμένους

βοσκότοπους, η φυσική βλάστηση διακρίνεται στις εξής κατηγορίες:

- Στην υψηλή δενδρώδη βλάστηση αείφυλλων και πλατύφυλλων ειδών. Σε

αυτή την κατηγορία είναι έντονη η παρουσία πυκνών δασών, βασικά από δρυ,

οξυά και μαύρη πεύκη, καθώς και καστανιά στην Κοινότητα Ταξιάρχη, που

εντυπωσιάζουν και θέλγουν τον επισκέπτη.

- Στην χαμηλή θαμνώδη δασική βλάστηση από αείφυλλα και πλατύφυλλα φυτά,

όπου δεσπόζει το πουρνάρι, υπάρχουν όμως και άλλα είδη όπως η κουμαριά,

η όρια και η ερείκη. Τα είδη αυτά αποτελούν υπ’ όροφο της δασικής

δενδρώδους βλάστησης.

- Στα μονοετή ή πολυετή αγροστώδη φυτά και τα ψυχανθή, που

αναπτύσσονται στις δασικές εκτάσεις και στους αμιγείς βοσκότοπους, καθώς

και στις καλλιεργούμενες γεωργικές εκτάσεις.

Η γειτνίαση της περιοχής με τη θάλασσα και η παρουσία κοντά σ' αυτή λοφωδών

εκτάσεων, πέραν της αρμονικής εναλλαγής του τοπίου, αποτελούν αξιοπρόσεκτο

στοιχείο αισθητικού ενδιαφέροντος σε χώρο με έντονη ηλιοφάνεια και ευχάριστο

καλοκαίρι.

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης και οι γεωργικές εκτάσεις, κυρίως όπου

υπάρχουν φυτείες ελιάς, με την αρμονική εναλλαγή του χρυσοπράσινου

φυλλώματος των δένδρων, με το έντονο πράσινο ορισμένων δασικών ειδών και το

13

γαλάζιο του ουρανού, αλλά και τις πλούσιες εναλλαγές του χρώματος της

θάλασσας από το ανοικτό γαλάζιο μέχρι το εντυπωσιακό βαθύ μπλε.

Με βάση τα επίσημα δημοσιευμένα στοιχεία της ΕΣΥΕ, από την απογραφή του

1981, στα πλαίσια του ΤΑΠ Κεντρικής Χαλκιδικής, καταρτίστηκε ο Πίνακας Α.1

στον οποίο δίνονται τα στοιχεία χρήσης γης για το Νομό Χαλκιδικής. Η κατανομή

της σε βασικές κατηγορίες χρήσης γης, σε σχέση με την αντίστοιχη έκταση και

κατανομή στον περιφερειακό της χώρο, έχει ως ακολούθως:

Πίνακας Α.1: Χρήση εδαφικών πόρων στο Νομό Χαλκιδικής

Χρήσεις γης Έκταση (χιλ.στρ) % κατανομή

Γεωργική γη 930,3 31.9

Βοσκότοποι 469,1 16,1

Δάση 1.371,5 47,0

Λοιπές εκτάσεις 146,9 5,0

Σύνολο 2.917,9 100.0

Εικόνα Α.4: Απεικόνιση των Εδαφικών Πόρων σε % στο νομό Χαλκιδικής

Από τα προαναφερόμενα στοιχεία συνάγεται ότι τα δάση της περιοχής, με ποσοστό

47%, καταλαμβάνουν την πρώτη θέση από πλευράς χρήσης γης και ακολουθεί η

γεωργική γη με ποσοστό περίπου 32%. Οι άλλες δύο χρήσεις (βοσκότοποι και

λοιπές εκτάσεις) περιορίζονται στο 21%.

14

1.4 Ευαίσθητες – Προστατευόμενες Περιοχές

Παρακάτω αναφέρονται οι περιοχές όπου θεωρούνται προστατευόμενες στο νομό:

- Στρατωνικό Όρος – Natura 2000

- Υγροβιότοπος Άγιου Μάμα - Συνθήκη Ramsar

- Διατηρητέα μνημεία της φύσης: το Πεύκο της Νικήτης, ο Πλάτανος του

Γεροπλάτανου και ο Πλάτανος της Βάβδου.

Το Στρατωνικό Όρος βρίσκεται στα όρια της μεταλλευτικής δραστηριότητας όπου

αναπτύσσεται στο νομό Χαλκιδικής (για τη σχετική δραστηριότητα θα

αναφερθούμε στη συνέχεια). Αποτελεί αποθήκη πλούσιας χλωρίδας και πανίδας

επομένως κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα αν και η συγκεκριμένη βρίσκεται εκτός

ορίων πρέπει και πάλι να λάβει μέτρα ώστε να μην διαταραχθεί το παραπάνω

οικοσύστημα.

Όχι μόνο κάποια «βαριά» δραστηριότητα και λέγοντας βαριά εννοούμε

δραστηριότητα με επιπτώσεις αυξήσεως των επιπέδων βαρέων μετάλλων στην

περιοχή αλλά οποιαδήποτε ανθρώπινη δραστηριότητα δεν θα πρέπει να απειλεί τις

παραπάνω περιοχές καθώς τόσο το Στρατωνικό Όρος όσο και ο υγροβιότοπος

πέραν της τοπικής σημασίας όπου έχουν (αναψυχή – ψάρεμα) αποτελούν

σημαντικά καταφύγια ζώων, πουλιών.

2. Ανθρωπογενές Περιβάλλον

2.1 Δημογραφικά Στοιχεία

Σύμφωνα με το νόμο Καποδίστρια ο νομός Χαλκιδικής αποτελείται από 14

συνολικά Δήμους και 73 κοινότητες (Εικόνα A.5, Πίνακας Α.2). Με την απογραφή

του 2001 είχε πληθυσμό 104.894 κατοίκους. Σε σχέση με την απογραφή του 1991

παρουσίασε μια πληθυσμιακή αύξηση της τάξης του 18,49%. Η αύξηση αυτή

οφείλεται κυρίως στην τουριστική αναβάθμιση του νομού και στα δυναμικά

αναπτυξιακά έργα οδοποιίας, εξωραϊσμού, κ.λ.π., τα οποία προωθούν την

οικονομική ανάπτυξη και κατ’ επέκταση τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.

15

Εικόνα

Α.5

: Χάρτης διοικητικής διαίρεσης νομού Χ

αλκιδικής με το νόμο «Καποδίστρια»

16

Πίνακας Α.2: Αναλυτικά στοιχεία των ΟΤΑ του νομού Χαλκιδικής

Όνομα ΟΤΑ ΟΤΑ Πληθυσμός 1991

Πληθυσμός 2001

Έκταση (στρεμμ)

1. Κ.Βάβδου 782 680 100.060 2. Κ.Γαλαρινού 261 299 24.174 3. Κ.Γαλατίστης* 2.711 2.974 101.298

Δ. Ανθεμούντας

4. Κ.Δουμπιών 635 587 23.424 Σύνολο 4.389 4.540 248.956

1. Δ.Αρναίας* 2.235 2.253 69.409 2. Κ.Βαρβάρας 757 712 90.308 3. Κ.Νεοχωρίου 856 852 21.003 4. Κ.Παλαιοχωρίου 1.620 1.507 47.585

Δ. Αρναίας

5. Κ.Στανού 819 859 60.434 Σύνολο 6.287 6.183 288.739

1. Κ.Γεροπλάτανου 420 449 13.521 2. Κ.Κρήμνης 555 543 9.948 3. Κ.Μαραθούσης 633 660 44.567 4. Κ.Παλαιόχωρας* 836 895 49.953

Δ. Ζερβοχωρίων

5. Κ.Ριζών 517 599 21.537 Σύνολο 2.961 3.146 139.526

1. Δ.Καλλικράτειας (ΝέαΚαλλικράτεια)*

5.485 7.501 37.923

2. Κ.Λακκώματος 1.416 1.311 20.499 3. Κ.Νέας Γωνιάς 798 480 20.199

Δ. Καλλικράτειας

4. Κ.Νέων Σιλάτων 1.232 1.589 30.273 Σύνολο 8.931 10.881 108.894

1. Δ.Κασσανδρείας* 2.536 3.166 61.052 2. Κ.Αφύτου 838 1.231 23.776 3. Κ.Καλάνδρας 609 750 16.795 4. Κ.Καλλιθέας 422 797 3.775 5. Κ.Κασσανδρηνού 344 467 36.696 6. Κ.Κρυοπηγής 457 694 12.425 7. Κ.Νέας Φωκαίας 1.525 2.061 32.501

Δ. Κασσάνδρας

8. Κ.Φούρκας 684 1.203 19.077 Σύνολο 7.415 10.269 206.097

1. Δ.Νέων Μουδανιών* 4.403 6.475 16.115 2. Κ.Αγίου Μάμαντος 1.212 1.377 20.261 3. Κ.Αγίου Παντελεήμονος

454 442 10.101

4. Κ.Διονυσίου 1.352 1.333 8.554 5. Κ.Ζωγράφου 432 389 5.650 6. Κ.Νέας Ποτίδαιας 1.094 1.588 17.676 7. Κ.Πορταριάς 1.276 1.405 20.653 8. Κ.Σημάντρων 1.980 2.503 31.554

Δ. Μουδανιών

9. Κ.Φλογητών 1.368 1.520 10.900 Σύνολο 13.562 17.032 141.464

1. Κ.Μεταμορφώσεως 379 712 27.811 Δ. Ορμύλιας 2. Κ.Ορμύλιας* 3.445 4.033 60.191

Σύνολο 3.824 4.745 88.002 1. Κ.Αγιάς Παρασκευής 438 449 27.991 2. Κ.Νέας Σκιώνης 832 910 22.242 3. Κ.Παλιουρίου 724 826 30.765 4. Κ.Πευκοχωρίου 1.149 1.668 19.694 5. Κ.Πολυχρόνου 826 1.063 17.044

Δ. Παλλήνης

6. Κ.Χανιώτη* 528 968 10.447 Σύνολο 4.497 5.884 128.183

1. Κ.Γοματίου 565 637 75.573 2. Κ.Μεγάλης Παναγίας*

2.620 2.727 110.024 Δ. Παναγίας

3. Κ.Πυργαδικίων 478 533 19.306 Σύνολο 3.663 3.897 204.903

17

1. Δ.Πολυγύρου* 5.684 6.232 199.383 2. Κ.Αγίου Προδρόμου 455 452 27.353 3. Κ.Βραστάμων 1.254 1.148 110.234 4. Κ.Ολύνθου 1.083 1.131 20.703 5. Κ.Παλαιοκάστρου 229 351 28.804 6. Κ.Σανών 446 337 14.902

Δ. Πολυγύρου

7. Κ.Ταξιάρχου 1.127 1.070 69.554 Σύνολο 10.278 10.721 470.933

1. Κ.Αγίου Νικολάου 2.260 2.292 90.696 2. Κ.Μεταγκιτσίου 749 777 42.092 3. Κ.Νέου Μαρμαρά 2.598 2.939 118.507

Δ. Σιθωνίας

4. Κ.Νικήτης* 2.454 2.883 71.580 Σύνολο 8.061 8.891 322.875

1. Δ.Ιερισσού* 2.964 3.046 52.605 2. Κ.Αμμουλιανής 607 564 7.730 3. Κ.Νέων Ρόδων 1.152 1.156 16.319 4. Κ.Ολυμπιάδος 644 649 13.519 5. Κ.Ουρανοπόλεως 771 960 21.292 6. Κ.Σταγείρων 464 372 43.271 7. Κ.Στρατονίκης 935 788 86.218

Δ. Σταγείρων-Ακάνθου

8. Κ.Στρατωνίου 1.421 1.174 12.419 Σύνολο 8.958 8.781 253.373

1. Κ.Σάρτης 937 1.157 53.384 Δ. Τορώνης 2. Κ.Συκιάς* 2.933 2.879 140.589

Σύνολο 3.870 4.036 193.973 1. Κ.Ελαιοχωρίων 274 295 13.149 2. Κ.Κρήνης 574 497 14.149 3. Κ.Νέας Τενέδου 368 355 25.088 4. Κ.Νέας Τρίγλιας* 2.657 2.946 51.798 5. Κ.Νέων Πλαγίων 1.171 1.433 8.500

Δ. Τρίγλιας

6. Κ.Πετραλώνων 377 362 9.275 Σύνολο 5.421 5.888 121.959

*Η διοικητική έδρα του ΟΤΑ

Πηγή: ΕΣΥΕ, 2001

Κατά τη θερινή περίοδο παρατηρείται μια πληθυσμιακή έξαρση στις παράκτιες

περιοχές που οφείλεται στον εποχιακό πληθυσμό (περιηγητές από την ενδοχώρα

και ξένοι), προσεγγίζει δε κατά την άποψη των αρμοδίων τοπικών αρχών τα

573.000 άτομα.

Στον νομό Χαλκιδικής οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με την γεωργία, την

κτηνοτροφία (αιγοτροφία), την δασοκομία, την αλιεία, τον τουρισμό και με τα

μεταλλεία όπου μαζί με τον τουρισμό αποτελούν τις σημαντικότερες

δραστηριότητες του νομού.

18

2.2 Πηγές Ρύπανσης Βαρέων Μετάλλων στο Νομό Χαλκιδικής

Όπως έχουμε αναφέρει ο νομός Χαλκιδικής παρουσιάζει έντονη μεταλλευτική και

βιομηχανική δραστηριότητα. Παρακάτω αναφέρονται οι βαριές βιομηχανίες όπου

συναντάμε στο νομό:

• Μεταλλευτικό Κέντρο ΒΑ Χαλκιδικής όπου περιλαμβάνει:

Το μεταλλείο Μαντέμ Λάκκος, Μαύρες Πέτρες και τις μεταλλευτικές

εγκαταστάσεις Στρατωνίου.

Το μεταλλείο Ολυμπιάδας και τις μεταλλευτικές εγκαταστάσεις

Ολυμπιάδας.

Το κοίτασμα μαγγανίου του Δ.Μ. Βαρβάρας.

Το μαγγανιούχο κοίτασμα στην περιοχή Πιάβιτσα.

• Χυτήριο Ανάκτησης Μολύβδου στο Στανό Χαλκιδικής

• Γεωθερμικά Πεδία

Βέβαια πηγή ρύπανσης στον νομό αποτελούν αναμφισβήτητα και οι χώροι

ανεξέλεγκτης διάθεσης απορριμμάτων γνωστοί ως Χ.Α.Δ.Α. αλλά επειδή καμία από

τις παραπάνω μονάδες δεν χρησιμοποιεί του χώρους αυτούς για τα απορρίμματά

της δεν χρειάζεται να τις αναλύσουμε διεξοδικά.

Οι δραστηριότητες όπου αναφέραμε παραπάνω αποτελούν τις κύριες πηγές

ρύπανσης σε βαρέα μέταλλα στο νομό Χαλκιδικής. Οι δραστηριότητες αυτές είναι

δυνατό με λανθασμένη διαχείριση να αυξήσουν τα επίπεδα των βαρέων μετάλλων

με αποτέλεσμα να αποτελούν κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία.

Παρακάτω γίνεται μια προσπάθεια προσέγγισης της ρύπανσης σε βαρέα μέταλλα

στο νομό. Σίγουρα το μεγαλύτερο μέρος της ρύπανσης του νομού οφείλεται στη

μεταλλευτική δραστηριότητα όμως αξίζει να περιγράψουμε όλες τις βαριές

δραστηριότητες όπου αναπτύσσονται.

19

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β: ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΒΑ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ

1. ΤΕΧΝΙΚΑ – ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ - ΚΟΙΤΑΣΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΒΑ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ

1.1 Μεταλλευτικό Κέντρο ΒΑ Χαλκιδικής

1.1.1 Εισαγωγή

Το Μεταλλευτικό Κέντρο της ΒΑ Χαλκιδικής περιλαμβάνει τις μεταλλευτικές

δραστηριότητες που έχουν αναπτυχθεί διαχρονικά μέχρι και σήμερα. Οι

μεταλλευτικές δραστηριότητες είναι οι παρακάτω :

Το μεταλλείο Μαντέμ Λάκκος, Μαύρες Πέτρες και τις μεταλλευτικές

εγκαταστάσεις Στρατωνίου.

Το μεταλλείο Ολυμπιάδας και τις μεταλλευτικές εγκαταστάσεις Ολυμπιάδας.

Το κοίτασμα μαγγανίου του Δ.Μ. Βαρβάρας.

Το μαγγανιούχο κοίτασμα στην περιοχή Πιάβιτσα.

Το μεταλλευτικό κέντρο της ΒΑ Χαλκιδικής όπου λειτουργούν τα ονομαζόμενα

μεταλλεία Κασσάνδρας βρίσκεται στην επαρχία Αρναίας και περιλαμβάνει τους

Δήμους Αρναίας, Μεγάλης Παναγίας και Σταγείρων–Ακάνθου του νομού

Χαλκιδικής της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. Σήμερα λειτουργεί μόνο το

μεταλλείο Μαντέμ Λάκκος – Μαύρες Πέτρες. (Εικόνα Β.1 )

Εικόνα Β.1: Μεταλλευτική δραστηριότητα ΒΑ Χαλκιδικής- Θέσεις Μεταλλείων

20

1.1.2 Ιστορικό

Παλαιότερη Μεταλλευτική Ιστορία ΒΑ Χαλκιδικής

Στη ΒΑ Χαλκιδική και στην περιοχή έκτασης 200 km2 μεταξύ Ολυμπιάδας, Στανού,

Μ. Παναγιάς και Ιερισσού, που αποτελεί την ευρύτερη περιοχή των Μεταλλείων

Κασσάνδρας, απαντάται πληθώρα παλαιών μεταλλευτικών έργων (φρέατα, στοές).

Στην ίδια περιοχή απαντώνται επίσης υπολείμματα εκκαμινεύσεων (σωροί

σκωριών), που προέρχονται από την αξιοποίηση των χρυσοφόρων μαγγανιούχων

και μικτών θειούχων αργυρούχων-χρυσοφόρων μεταλλευμάτων της περιοχής. Με

βάση τις ιστορικές πηγές και τα αποτελέσματα άμεσων ή έμμεσων αναλύσεων και

προσδιορισμών, που έχουν γίνει στις παραπάνω σκωρίες, η έναρξη της

δραστηριότητας εντοπίζεται στις αρχές της κλασσικής αρχαιότητας.

Εκτιμάται, ότι το πλήθος των αρχαίων εργασιών στην ευρύτερη περιοχή του

Στρατωνίου - Ολυμπιάδας πλησιάζει τις 600 περίπου. Οι σημαντικότερες θέσεις

απόθεσης αρχαίων σκωριών έχουν εντοπισθεί αμέσως Ανατολικά της Στρατονίκης.

Πρόκειται για μαγγανιούχες με μεγάλα τεμάχια, από τις οποίες ένα ικανό τμήμα

έχει παρασυρθεί και απαντάται στην κοίτη του Κοκκινόλακκα, στο δρόμο μεταξύ

Σταγείρων και Μεγάλης Παναγιάς. Επίσης απαντώνται στα ΝΑ της Αρναίας και 12

km από το Παλαιοχώρι, καθώς και στη θέση Σκουριές Β της κοινότητας Μεγάλη

Παναγιά, στη θέση Πιάβιτσα, Κηπουρίτσα και δυτικά της Ολυμπιάδας.

Για τις μεταλλευτικές και μεταλλουργικές δραστηριότητες των αρχαίων αξίζει να

σημειωθεί, ότι ανάλογα με την φύση της μεταλλοφορίας τα μεταλλευτικά έργα

ήταν φρέατα ή στοές. Τα φρέατα ορύσσονταν σε θέσεις, όπου αναμενόταν

διασταύρωση μεταλλοφόρων φλεβών και όπου ως γνωστόν βρίσκονται τα

πλουσιότερα τμήματα της μεταλλοφορίας. Η απόληψη του μεταλλεύματος γινόταν

με στοές, που ακολουθούσαν την μεταλλοφορία, αφήνοντας, όπου ήταν δυνατόν,

άθικτα τα περιβάλλοντα πετρώματα.

Τα μέσα, που χρησιμοποιούσαν, για την εξόρυξη του μεταλλεύματος ήταν η αξίνα,

το σφυρί, το καλέμι και οι δερμάτινοι ή πλεκτοί με σπάρτο σάκκοι. Λόγω του

φλεβοειδούς τύπου της μεταλλοφορίας, οι στοές είναι ακανόνιστης διεύθυνσης και

διαστάσεων. Η έκταση ανάπτυξης των παραπάνω έργων περιοριζόταν από την ίδια

την μεταλλοφορία και την θέση του υδροφόρου ορίζοντα. Το εξαιρετικά χαμηλό

εργατικό κόστος και η μεγάλη αξία των μεταλλευμάτων την εποχή εκείνη,

επέτρεπαν την οικονομική εκμετάλλευση κοιτασμάτων πολύ μικρότερων

διαστάσεων, απ' αυτά που εκμεταλλεύονται σήμερα.

21

Οι γνώσεις πάντως των αρχαίων φαίνεται, ότι ήταν ιδιαίτερα ανεπτυγμένες, όπως

αποδεικνύεται από την απουσία μεταλλευμάτων σε περιοχές που είχαν

εκμεταλλευθεί. Η μεταλλουργική κατεργασία του εξορυσσόμενου μεταλλεύματος

γινόταν επί τόπου σε καμίνια μιας χρήσης ή συνεχούς λειτουργίας

χρησιμοποιώντας ξυλάνθρακα (ξυλοκάρβουνο) ως θερμαντικό και αναγωγικό μέσο.

Οι θέσεις των καμινιών επιλεγόντουσαν σε επικλινείς περιοχές, ώστε να είναι

εύκολη η απομάκρυνση της παραγόμενης σκωρίας με τη βαρύτητα.

Με βάση ιστορικές πηγές (Ηρόδοτος) η έναρξη της παραπάνω δραστηριότητας

εντοπίζεται σης αρχές της κλασσικής αρχαιότητας (C. Sagui 1928). Από την

εύρεση σε αρχαίες εκμεταλλεύσεις νομισμάτων με την κεφαλή του Φιλίππου Β' ή

του Μ. Αλεξάνδρου συμπεραίνεται, ότι τα μεταλλεία ήταν ενεργά την εποχή εκείνη.

Η μεταλλευτική δραστηριότητα συνεχίσθηκε μέχρι την ρωμαϊκή περίοδο. Η

κατάκτηση όμως από τους Ρωμαίους των πλούσιων ορυχείων χρυσού και αργύρου

της Ισπανίας είχε ως αποτέλεσμα τα μεταλλεία της ΒΑ Χαλκιδικής να περιέλθουν

σε μαρασμό.

Η εκμετάλλευση των μεταλλείων επαναδραστηριοποιήθηκε κατά τους Βυζαντινούς

χρόνους. Μεταλλευτικό κέντρο της περιοχής την περίοδο αυτή ήταν τα

Σιδηροκαύσια (κοινώς Σιδερόκαψα), όπως ονομαζόταν η περιοχή Β από το Ίσβορο

(Στρατονίκη). Το τοπωνύμιο Σιδηροκαύσια απαντάται για πρώτη φορά τον 9ο

αιώνα.

Με την Τουρκική κατάκτηση, στις αρχές του 15ου αιώνα, αρχίζει νέα περίοδος

ακμής για τα μεταλλεία της περιοχής. Τότε εκδίδεται και ο πρώτος γνωστός

κανονισμός λειτουργίας τους από τον Μουράτ Β΄, για να ακολουθήσει ο

κανονισμός του διαδόχου του, Μωάμεθ Β' του Πορθητή. Ο τελευταίος προέβλεπε

ειδική διαδικασία για την εκμίσθωση των μεταλλείων και των εγκαταστάσεων

επεξεργασίας τους σε φυσικά πρόσωπα. Οι τελευταίοι ήταν υπεύθυνοι για την

οργάνωση της παραγωγής, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα από τον ίδιο κανονισμό.

Αντικείμενο της εκμετάλλευσης ήταν ο άργυρος και ο μόλυβδος. Για την

εκκαμίνευση του εξορυσσόμενου μεταλλεύματος λειτουργούσαν στην περιοχή 500

- 600 καμίνια. Από φιρμάνι του 1475 μαθαίνουμε, ότι οι μεταλλωρύχοι των

Σιδηροκαυσίων έπρεπε να παραδίδουν ως φόρο στο σουλτάνο το 1 στα 12 δράμια

αργύρου της παραγωγής τους.

Από τον 16ο αιώνα έως τον 18ο αιώνα, τα μεταλλεία της περιοχής γνωρίζουν

εναλλασσόμενες περιόδους κρίσης και άνθισης. Από φιρμάνι του 1775 γνωρίζουμε,

ότι τα μεταλλεία της περιοχής τα εκμεταλλεύονταν οι κάτοικοι των Μαντεμοχωρίων.

Έτσι ονομάζονταν τα δώδεκα (12) κεφαλοχώρια (κώμες) της περιοχής με τους

22

πολυάριθμους οικισμούς τους γύρω απ' αυτά. Τα Μαντεμοχώρια («ελευθεροχώρια»

ή «σιδηροχώρια») υπάγονταν απ' ευθείας στον Σουλτάνο και έχαιραν του

δικαιώματος της αυτοδιαχείρισης, όπως τα Αμπελάκια της Θεσσαλίας, με

υποχρέωση να παραδίδουν ως φόρο 550 λίβρες αργύρου τον χρόνο. Για τον

σκοπό αυτό είχαν συστήσει Μεταλλευτικό Συνεταιρισμό, στη γενική διοίκηση του

οποίου μετείχαν μόνον οι εκπρόσωποι των 12 μεγάλων χωριών. Αυτοί εξέλεγαν

κάθε χρόνο τέσσερις άρχοντες (βεκελίδες) και ένα γραμματέα. Έδρα του

Συνεταιρισμού ήταν ο Μαχαλάς (Στάγειρα). Στα αραβικά σημαίνει χωριό, κέντρο.

Οι μόνοι Τούρκοι στην περιοχή ήταν ο Μαδέμ Αγάς και είκοσι στρατιώτες, που

εκτελούσαν τις αποφάσεις των βεκελίδων. Ο Μαδέμ Αγάς είχε την διοίκηση των

Μεταλλείων και διέμενε σε πέτρινο πύργο στον Μαχαλά, τα ερείπια του οποίου

σώζονται μέχρι σήμερα. Όταν αργότερα λόγω της ποιότητας του μεταλλεύματος

έπεσε η παραγωγή των Μεταλλείων, οι μαδεμοχωρήτες προτιμούσαν, να

συμπληρώνουν με δική τους δαπάνη τον παραπάνω φόρο αγοράζοντας και

λειώνοντας ασημένια ισπανικά τάλιρα, προκειμένου να διατηρήσουν έτσι την

αυτονομία τους. Μετά την αποτυχία της επανάστασης του 1821 τα Μαντεμοχώρια

έχασαν την αυτονομία τους. Ο Μαδέμ Αγάς απέκτησε απόλυτη εξουσία ζωής και

θανάτου επί των κατοίκων, οι οποίοι υποχρεώθηκαν να πληρώνουν φόρους, όπως

το χαράτσι και η δεκάτη. Ο Μεταλλευτικός Συνεταιρισμός διαλύθηκε και κάτω από

συνεχώς επιδεινούμενες συνθήκες σύντομα τα μεταλλεία της περιοχής διέκοψαν

την λειτουργία τους. (Βακαλόπουλος)

Σύγχρονη μεταλλευτική Ιστορία

Η μεταλλευτική δραστηριότητα ξανάρχισε στην ευρύτερη περιοχή των Μεταλλείων

Κασσάνδρας την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα. Τότε με έκδοση Φιρμανιών

του Οθωμανικού Κράτους παραχωρήθηκε η εκμετάλλευση των μεταλλείων της

περιοχής σε ιδιώτες, από τους οποίους οι σημαντικότεροι ήσαν ο Ερρίκος Μισραχή

και ο Νικόλαος Ψυχάρης που κατείχαν το 70% και 20% αντίστοιχα της συνολικής

έκτασης των τότε γνωστών μεταλλευτικών παραχωρήσεων. Οι τελευταίοι, το 1893

με έγκριση του Οθωμανικού Υπουργείου Μεταλλείων και Δασών, μεταβίβασαν τα

δικαιώματα τους στην «Γαλλο-Οθωμανική Α.Ε. Μεταλλείων Κασσάνδρας», που

δραστηριοποιήθηκε στην παραγωγή μαγγανιούχου μεταλλεύματος. Μέχρι το 1908,

οπότε η εταιρεία διέκοψε την λειτουργία της λόγω του ανταγωνισμού από τα

μαγγανιούχα μεταλλεύματα της Μαύρης θάλασσας, παρήγαγε 800.000t

μεταλλεύματος περιεκτικότητας 30 - 40% Μn.

Γνωστά μεταλλευτικά έργα της περιόδου αυτής στην περιοχή των Μαύρων Πετρών

είναι οι στοές Σπατόνι (+491 m), Ευγενίδη (+459 m), Φερναντέζ (+491 m),

Σερπιέρι (+470 m) και Μπον Εσπεράνς (360 m) και το φρέαρ Φερνάντ.

23

Αξιοσημείωτο είναι, ότι στην περιοχή μεταξύ Μαύρων Πετρών και Σταγείρων και

κατά την σε βάθος προχώρηση των έργων εκμετάλλευσης της μαγγανιούχου

μεταλλοφορίας απαντήθηκαν αρχαίες εργασίες σε περιοχές μετάβασης σε θειούχα

μεταλλοφορία πλούσια σε χρυσό και άργυρο, που αποτέλεσαν αντικείμενο

εκμετάλλευσης των νεώτερων χρόνων.

Το 1927 και 1928 τα παραπάνω μεταλλεία με έγκριση του Υπουργού Εθνικής

Οικονομίας μεταβιβάσθηκαν στην Α.Ε.Ε.Χ.Π.&Λ. (με έτος ίδρυσης το 1909) και

έτσι δημιουργήθηκε το Τμήμα Μεταλλείων της εταιρείας με την επωνυμία

«Μεταλλεία Κασσάνδρας». Από τότε μέχρι το 1976 η Α.Ε.Ε.Χ.Π.&Λ. με την συνεχή

επέκταση των μεταλλευτικών δικαιωμάτων της στην περιοχή απέκτησε την

κυριότητα σημαντικού τμήματος του ορυκτού πλούτου της ΒΑ Χαλκιδικής. Αρχικά

η δραστηριότητα της εταιρείας επικεντρώθηκε στην Εκμετάλλευση του

σιδηροπυρίτη του Μαντέμ Λάκκου (θέση Chevalier), που αποτελούσε την πρώτη

ύλη για την παραγωγή μετά από φρύξη θειικού οξέος. Το μετάλλευμα, που

εξορυσσόταν υφίσταντο υδρομηχανικό εμπλουτισμό σε μονάδα εγκαταστημένη

στον όρμο του Στρατωνίου. Η ανάκτηση του περιεχόμενου στο μετάλλευμα

σιδηροπυρίτη κρίνεται με τα σημερινά δεδομένα χαμηλή (<75%). Τα παραγόμενα

στείρα απορρίπτονταν στην παρακείμενη θαλάσσια περιοχή.

Το 1953 η Α.Ε.Ε.Χ.Π.&Λ. ξεκίνησε την λειτουργία του Μεταλλείου του Μαντέμ

Λάκκου και το 1957 του Μεταλλείου των Μαύρων Πετρών με παραγωγή μικτών

θειούχων μεταλλευμάτων (B.P.G.). Παράλληλα κατασκεύασε στη θέση του

παλαιού πλυντηρίου στο Στρατώνι εργοστάσιο εμπλουτισμού διαφορικής

επίπλευσης για την παραγωγή θειούχων συμπυκνωμάτων μολύβδου,

ψευδαργύρου και σιδηροπυρίτη. Στη θέση της παλαιάς μονάδας εμπλουτισμού

κατασκευάσθηκαν το 1971 και 1974 δύο νέα εργοστάσια εμπλουτισμού

δυναμικότητας κατεργασίας 50 t/h το καθένα. Το 1974 η Α.Ε.Ε.Χ.Π.&Λ.

εγκατέλειψε την εκμετάλλευση του κοιτάσματος σιδηροπυρίτη του Μεταλλείου του

Μαντέμ Λάκκου, από το οποίο παραγόταν συμπύκνωμα κοινού σιδηροπυρίτη

(standard), και περιορίσθηκε στην αξιοποίηση των μικτών θειούχων

μεταλλευμάτων της περιοχής. Το 1972 ξεκίνησε παράλληλα τη δοκιμαστική

εκμετάλλευση της μικτής θειούχας χρυσοφόρου μεταλλοφορίας του Μεταλλείου

Ολυμπιάδας. Το μετάλλευμα της Ολυμπιάδος κατεργάζονταν στις εγκαταστάσεις

εμπλουτισμού του Στρατωνίου μέχρι το 1976, οπότε τέθηκε σε λειτουργία το

εργοστάσιο εμπλουτισμού της Ολυμπιάδας, δυναμικότητας 50 t/h. Τα εργοστάσια

εμπλουτισμού του Στρατωνίου διέκοψαν την απόρριψη στον όρμο του Στρατωνίου,

αρχικά του αδρομερούς, 1978 και στη συνέχεια του λεπτομερούς κλάσματος, 1983,

του τέλματος του εμπλουτισμού με αντίστοιχη απόθεση τους στη θέση Chevalier

24

του Μεταλλείου Μαντέμ Λάκκου. Τα Μεταλλεία Κασσάνδρας από το 1987 και μετά

εφάρμοσαν σταδιακά μεθόδους λιθογόμωσης σε αντικατάσταση της παλαιάς

μεθόδου της κατακρήμνισης της οροφής κατά διαδοχικούς ορόφους. Σαν υλικό

λιθογόμωσης χρησιμοποιείται το αδρομερές τέλμα εμπλουτισμού αναμεμιγμένο με

τσιμέντο.

Το 1992 με την απόφαση Νο 4299/1992 του Πρωτοδικείου Αθηνών η

Α.Ε.Ε.Χ.Π.&Λ. ιδιοκτήτρια των Μεταλλείων Κασσάνδρας ετέθη σε ειδική

εκκαθάριση επί τη βάσει των προβλέψεων του άρθρου 46α του Ν. 1892/1990 με

εκκαθαρίστρια την «Εθνική Κεφαλαίου Α.Ε. Διαχείρισης Ενεργητικού και

Παθητικού». Στα πλαίσια της ειδικής εκκαθάρισης και μετά από διεθνή πλειοδοτικό

διαγωνισμό, που διενήργησε η «Εθνική Κεφαλαίου ΑΕ Διαχείρισης Ενεργητικού και

Παθητικού», η ΤVΧ ΗΕLLAS Α.Ε., θυγατρική της ΤVΧ GOLD Inc., απέκτησε το

ενεργητικό του Συγκροτήματος των Μεταλλείων Κασσάνδρας. Η σχετική σύμβαση

υπογράφθηκε στις 21 Δεκεμβρίου 1995 με ως εκ τρίτου συμβαλλόμενα μέρη το

Ελληνικό Δημόσιο και την ΤVΧ GOLD Inc, και επικυρώθηκε από το Ελληνικό

Κοινοβούλιο με τον Ν. 2436/1996.

Το επενδυτικό σχέδιο της TVX Hellas A.E. δεν κατέστη δυνατό να υλοποιηθεί εντός

των σχετικών χρονοδιαγραμμάτων με αποτέλεσμα στις 12 Δεκεμβρίου 2003

υπογράφηκε μεταξύ της TVX Hellas A.E. και του Ελληνικού Δημοσίου σύμβαση

εξωδικαστικού συμβιβασμού (αρ. συ. 22137/2003), με βάση την οποία το σύνολο

της κυριότητας των Μεταλλείων Κασσάνδρας επέστρεψαν στο Ελληνικό Δημόσιο.

Τέλος, με την υπ’ αριθμό 22138 σύμβαση που υπογράφηκε μεταξύ Ελληνικού

Δημοσίου και της Ελληνικός Χρυσός Α.Ε. και η οποία κυρώθηκε με τον Νόμο

3220/18.1.2004 (ΦΕΚ 15Α/2004) μεταβιβάστηκε στην Ελληνικός Χρυσός, το

σύνολο των στοιχείων του ενεργητικού των Μεταλλείων Κασσάνδρας.

1.1.3 Κλιματικά - Μετεωρολογικά Χαρακτηριστικά

Στην ευρύτερη περιοχή μελέτης , το κλίμα χαρακτηρίζεται ως μεταβατικό μεταξύ

του ηπειρωτικού κλίματος της Κεντρικής Ευρώπης και του μεσογειακού κλίματος.

Για την εκτίμηση των κλιματικών χαρακτηριστικών χρησιμοποιούνται τα στοιχεία

του μετεωρολογικού σταθμού της Αρναίας:

25

Πίνακας Β.1: Μετεωρολογικά Δεδομένα Σταθμού Αρναίας

Περίοδος 1978-2001

Περίοδος

1978-2001 Μέσες μηνιαίες τιμές βασικών κλιματολογικών χαρακτηριστικών

Μήνας Θερμοκρασία (οC)

Ύψος βροχής (mm)

Σχετική υγρασία αέρος (%)

Εξάτμιση (mm)

Ιανουάριος

Φεβρουάριος

Μάρτιος

Απρίλιος

Μάιος

Ιούνιος

Ιούλιος

Αύγουστος

Σεπτέμβριος

Οκτώβριος

Νοέμβριος

Δεκέμβριος

2,6

3,4

6,5

11,0

16,2

20,9

22,9

22,3

18,6

13,3

7,6

4,7

47

55

50

51

50

41

54

38

31

56

84

90

85

83

80

73

71

66

65

67

72

80

85

86

21

21

34

51

59

76

84

80

61

40

20

23

Μέση (ολική) 12,5 649 76 568

Πηγή: Δασαρχείο Αρναίας 2006

Από τον παραπάνω πίνακα δημιουργούμε τα ακόλουθα διαγράμματα όπου

φαίνονται οι μέσες τιμές της θερμοκρασίας, του ύψους βροχής, της υγρασίας

αέρος και της εξάτμισης του σταθμού Αρναίας την περίοδο 1978-2001.

Εικόνα Β2: Μέσες τιμές της Θερμοκρασίας του Σταθμού Αρναίας

26

Εικόνα Β.3: Μέσες τιμές του ύψους βροχής του Σταθμού Αρναίας

Εικόνα Β.4: Μέσες τιμές της σχετικής υγρασίας του Σταθμού Αρναίας

27

Εικόνα Β.5: Μέσες τιμές της εξάτμισης του Σταθμού Αρναίας

Στη συνέχεια ακολουθεί ο πίνακας Β.2 με τη συχνότητα ισχύος και κατευθύνσεις

των ανέμων.

Πίνακας Β.2: Σταθμός Αρναίας – Συχνότητα Ισχύος και Κατευθύνσεις Ανέμων

Ετήσια συχνότητα (%) ισχύος και κατευθύνσεως ανέμων (κλίμακα Beaufort)

Beaufort B BA A NA N NΔ Δ ΒΔ Νηνεμία Σύνολο

Νηνεμία

1

2

3

4

5

1,10

0,20

0,00

0,00

0,00

1,10

0,30

0,40

0,00

0,00

5,90

3,10

1,30

0,05

0,05

24,30

5,50

1,50

0,20

0,00

7,50

4,30

1,80

0,05

0,00

1,20

0,50

0,50

0,00

0,00

1,20

0,30

0,00

0,00

0,00

25,60

7,90

2,90

0,20

005

1,00 1,00

67,90

22,10

8,40

0,50

0,10

Σύνολο 1,30 1,80 10,40 31,50 13,65 2,20 1,50 36,65 1,00 100,00

Πηγή: Δασαρχείο Αρναίας 2006

Από τα γραφήματα παρατηρούμε ότι το μέσο μηνιαίο θερμοκρασιακό εύρος στο

μετεωρολογικό σταθμό της Αρναίας κυμαίνεται μεταξύ 2,6ΟC (Ιανουάριος) και

22,9οC (Ιούλιος). Η μέση μηνιαία σχετική υγρασία κυμαίνεται μεταξύ 65%

(Ιούλιος) και 86% (Δεκέμβριος). Το μέσο ετήσιο ύψος βροχής διαμορφώνεται στα

649mm. Κατά τη διάρκεια της καλοκαιρινής περιόδου Μάιος-Σεπτέμβριος, η

εξάτμιση είναι μεγαλύτερη της βροχόπτωσης.

28

Στην περιοχή επικρατούν οι χαμηλής έντασης άνεμοι (μέχρι 3 Beauforts). Στην

περιοχή της Αρναίας οι κύριες διευθύνσεις είναι βορειοδυτικές και ακολουθούν οι

νοτιοανατολικές.

1.1.4 Γεωλογικά - Κοιτασματολογικά Χαρακτηριστικά της Β.Α.

Χαλκιδικής

Η περιοχή μελέτης δομείται από κρυσταλλοσχιστώδη πετρώματα της

Σερβομακεδονικής Μάζας Προκάμβριας ηλικίας, τα οποία διαπερνώνται από

ποικίλες Μεσοζωικές και Καινοζωικές πυριγενείς διεισδύσεις. Οι

κρυσταλλοσχιστώδεις σχηματισμοί της Σερβομακεδονικής Μάζας εντάσσονται στην

υπερκείμενη σειρά των Κερδυλίων που εκτείνεται στα βορειοανατολικά και στην

τεκτονικά υποκείμενη σειρά του Βερτίσκου που εκτείνεται δυτικά και νότια. Το όριο

μεταξύ των δύο σειρών Κερδυλίων - Βερτίσκου τοποθετείται κατά μήκος του

ρήγματος Στρατωνίου - Πιάβιτσας - Βαρβάρας (Εικόνα Β.6 ). (Βεράνης, 1994)

Εικόνα Β.6: Γεωλογικός Χάρτης ΒΑ Χαλκιδικής

Η σειρά των Κερδυλίων συνίσταται από βιοτικούς γνεύσιους, οι οποίοι φέρουν

πηγματίτες, σπάνια αμφιβολίτες και αναπτύσσουν ορίζοντες μαρμάρου, ενώ η

σειρά Βερτίσκου αποτελείται από ακολουθία μαρμαρυγιακών γνευσίων,

σχιστολίθων και αμφιβολιτών, φέροντας επίσης σερπεντινικά λέπη, τα οποία

29

πιστεύεται ότι αντιπροσωπεύουν είτε Μεσοζωικά μέλη οφιολιθικού συμπλέγματος,

είτε λείψανα της Παλαιοτηθύος.

Τα μεταμορφικά πετρώματα της Σερβομακεδονικής Ζώνης από το Άνω Κρητιδικό

έως το Τριτογενές υπόκεινται σε συνεχείς διαφορικές ανοδικές κινήσεις που είχαν

σαν αποτέλεσμα την κορύφωση των ανατηκτικών φαινομένων, αλλά και τον

ασβεσταλκαλικό μαγματισμό.

Στην ευρύτερη περιοχή ο μαγματισμός αυτός εκφράζεται όχι μόνο από τους

γρανοδιορίτες του Ηωκαίνου - Ολιγικαίνου (Ιερισσού - Στρατωνίου) αλλά και από

τους ασβεσταλκαλικούς πορφυρίτες του Μειόκαινου (Σκουριές - Αλατίνα -

Φυσώκα). Η μαγματική αυτή δραστηριότητα εκτός των φαινομένων

μεταμορφισμού επαφής και ανάδρομης πρασινοσχιστολιθικής φάσης, οδηγεί και

στις υδροθερμικές μεταλλοφόρες συγκεντρώσεις της περιοχής (Frei, 1995).

Η περιοχή της ΒΑ Χαλκιδικής παρουσιάζει έντονο κοιτασματολογικό - μεταλλευτικό

ενδιαφέρον λόγω των μεγάλων κοιτασμάτων θειούχων βασικών και πολύτιμων

μετάλλων, των κοιτασμάτων μαγγανίου, αλλά και των πολλών εμφανίσεων

μεταλλικών κυρίως ορυκτών (Εικόνα Β.6). Τα σημαντικότερα κοιτάσματα

απαντούν στο σχηματισμό των Κερδυλίων, κατά μήκος του μεταλλοφόρου

ρήγματος Στρατωνίου - Βαρβάρας, ενώ στο σχηματισμό του Βερτίσκου απαντούν

τα πορφυριτικού τύπου χαλκού - χρυσού κοιτάσματα των Σκουριών και Φυσώκας.

Πρόσφατα εντοπίστηκαν σημαντικές μεταλλοφόρες συγκεντρώσεις πολύτιμων και

βασικών μετάλλων στη ρηξιγενή περιοχή Βίνα – Παπάδες – Στρεμπενίκος

(Θεοδωρούδης κ.ά. 1999,2000).

30

1.2 Μεταλλείο Μαντέμ Λάκκος, Μαύρες Πέτρες & Μεταλλευτικές

Εγκαταστάσεις Στρατωνίου

1.2.1 Εισαγωγή

Τα μεταλλεία Μαντέμ Λάκκος και Μαύρες Πέτρες είναι τα παλαιότερα μεταλλεία της

Β.Α. Χαλκιδικής και η λειτουργία τους είναι ταυτισμένη με την ιστορία, των

Μεταλλείων Κασσάνδρας, αλλά και με την ευρύτερη περιοχή των Μαντεμοχωρίων.

Πλήθος στοιχείων αποδεικνύουν τη συνεχή τους λειτουργία στην πάροδο των

αιώνων. Σήμερα λειτουργεί μόνο το μεταλλείο Μαύρων Πετρών καθώς τα

αποθέματα στο Μαντέμ Λάκκο έχουν εξαντληθεί.

Το μεταλλείο Μαντέμ Λάκκου - Μαύρων Πετρών βρίσκεται μεταξύ των Δημοτικών

Διαμερισμάτων Στρατωνίου και Στρατονίκης του Δήμου Σταγείρων - Ακάνθου του

νομού Χαλκιδικής (Εικόνα Β.7). Στην παρακάτω εικόνα δίδεται η γενική διάταξη

των Μεταλλευτικών Εγκαταστάσεων Στρατωνίου.

Εικόνα Β.7: Γενική Διάταξη των Μεταλλευτικών εγκαταστάσεων Στρατωνίου

31

1.2.2 Κοιτασματολογικά Χαρακτηριστικά

Η μεταλλοφορία στην περιοχή Μαντέμ Λάκκου - Μαύρων Πετρών (Εικόνα Β.6)

εντοπίζεται κατά μήκος αντικλίνου με άξονα ΒΔ-ΝΑ και ακολουθεί γενικά το ρήγμα

- επώθηση Στρατωνίου - Βαρβάρας, που έχει παράταξη ΒΔΔ - ΝΑΑ και κλίση 30-

55° Ν. Ανήκει στην κατηγορία, των υδροθερμικών κοιτασμάτων αντικατάστασης,

μέσης έως χαμηλής θερμοκρασίας (μέσο-υποθερμικού τύπου). Γενικά, τα

μεταλλοφόρα σώματα είναι στρωματοειδή και απαντώνται στον κατώτερο ορίζοντα

μαρμάρου κοντά στην επαφή του με υπερκείμενο βιοτιτικό γνεύσιο.

(Βεράνης ,1994)

Η μεταλλοφορία στην περιοχή των Μεταλλείων Μαντέμ Λάκκου - Μαύρων Πετρών

εξελίσσεται από τα ανώτερα προς τα κατώτερα επίπεδα από μεταλλοφορία

μαγγανιούχων οξειδίων (ανώτερα επίπεδα περιοχής Μαύρων Πετρών), σε

μεταλλοφορία μικτών θειούχων μεταλλευμάτων, (ενδιάμεσα επίπεδα περιοχής

Μαύρων Πετρών και Μαντέμ Λάκκου) και τέλος σε μεταλλοφορία μεταμόρφωσης

εξ επαφής μικτών θειούχων μεταλλευμάτων και ακολούθως σιδηροπυρίτη μέσα σε

skarn πλούσιο σε ασβέστιο (κατώτερα επίπεδα περιοχής Μαντέμ Λάκκου).

Οι τύποι μικτής θειούχου μεταλλοφορίας, που απαντώνται στα Μεταλλεία των

Μεταλλευτικών Εγκαταστάσεων Στρατωνίου, είναι η συμπαγής, η διάσπαρτη, της

μορφής πλήρωσης ανοιχτών εγκοίλων, τύπου breccia (δηλαδή λατύπες

μεταλλεύματος θειούχων ορυκτών και εξαλλοιωμένου απλίτη ή μαρμάρου,

προερχόμενη από ρηξιγενή τεκτονική δραστηριότητα ή/και φαινόμενα

καρστικοποίησης) και μεταλλοφορία μεταμόρφωσης επαφής (τύπου skarn, με

γρανάτη και επίδοτο).

Η μικτή θειούχα μεταλλοφορία των Μεταλλείων Μαντέμ Λάκκου και Μαύρων

Πετρών συνίσταται κυρίως από σιδηροπυρίτη, γαληνίτη, σφαλερίτη και

ακολουθούν αρσενοπυρίτης, τετραεδρίτης, χαλκοπυρίτης, βουρνοτίτης,

μπουλανζερίτης, μαρκασίτης, πυρροτίνης, εναργίτης και άλλα δευτερεύοντα

ορυκτά. Μεταξύ των ορυκτών της στείρας παραγένεσης τα κυριότερα είναι

ασβεστίτης, σερικίτης, χαλαζίας και ροδοχρωσίτης. Απαντάται επίσης χρυσός,

γενικώς υπομικροσκοπικών διαστάσεων (<1μm), που επειδή δεν είναι άμεσα

ανακτήσιμος λόγω εγκλωβισμού του στο πλέγμα σιδηροπυρίτη - αρσενοπυρίτη,

χαρακτηρίζεται ως δυσκατέργαστος. Η διαφοροποίηση, που διαπιστώνεται μεταξύ

των δύο μεταλλείων είναι ότι η μεταλλοφορία στις Μαύρες Πέτρες σε σχέση με

αυτή του Μαντέμ Λάκκου, είναι πλουσιότερη σε Αs, Mn, Sb, Αu και πτωχότερη σε

Cu με ιστό πιο λεπτοκρυσταλλικό.

32

Από πλευράς μεταλλοφορίας συμπαγούς σιδηροπυρίτη, που απαντάται στη θέση

Chevalier, σημειώνεται, ότι η περιεκτικότητα του σε χαλκοπυρίτη αυξάνει σε βάθος

και ότι συνοδεύεται από skarn, που σε σχέση με αυτό της μικτής θειούχου

μεταλλοφορίας είναι πτωχότερο σε Αs, Ρb και πλουσιότερο σε Μn. Επίσης

επιφανειακά καλύπτεται από επικάλυμμα σιδηροοξειδίων και οξειδίων του

μαγγανίου, που προέρχεται από την οξείδωση της αρχικής θειούχου

μεταλλοφορίας, παρουσία του οξυγόνου της ατμοσφαίρας και των υδάτων, που

κατεισδύουν μέσα από την μάζα της. (Βεράνης, 1994)

Στον Πίνακα Β.3 συνοψίζονται τα αποτελέσματα πρόσφατης (2004) έρευνας της

εταιρείας Ελληνικός Χρυσός Α.Ε. εκτίμησης των γεωλογικών αποθεμάτων του

κοιτάσματος Μαύρων Πετρών ενώ στον Πίνακα Β.4 τα αντίστοιχα μεταλλευτικά

αποθέματα. Σημειώνεται ότι η εκτίμηση των μεταλλευτικών αποθεμάτων βασίζεται

στα γεωλογικά αποθέματα όπως αυτά διαφοροποιούνται με βάση: α) τα ποσοστά

ανάκτησης και αραίωσης του μεταλλεύματος, β) τη μέθοδο εκμετάλλευσης που

χρησιμοποιείται, γ) τη γεωμετρία του κοιτάσματος, δ) το πάχος του κοιτάσματος

και ε)οι συνθήκες του ρήγματος στην οροφή του κοιτάσματος.

Πίνακας Β.3: Γεωλογικά Αποθέματα Στρατωνίου

Κατηγορία Αποθεμάτων Mt Pb (%) Zn (%) Ag (%)

Βέβαια 1,346

Λίαν Πιθανά 0,875

Σύνολο 1 2,221 8,60 11,44 202,4

Πιθανά 0,375

Σύνολο 2,596

Πίνακας Β.4: Μεταλλευτικά Αποθέματα Στρατωνίου

Κατηγορία Αποθεμάτων Mt Pb (%) Zn (%) Ag (%)

Βέβαια 1,061

Πιθανά 0,862

Σύνολο 1,923 8,1 10,8 190

33

Με ρυθμούς εκμετάλλευσης 250.000 t R.O.M./y και αν δεν εντοπισθούν από την

συνεχιζόμενη μεταλλευτική έρευνα νέα κοιτάσματα, προβλέπεται εξάντληση των

μέχρι σήμερα γνωστών βέβαιων και πιθανών αποθεμάτων μέχρι το 2012.

Πρέπει όμως να σημειωθεί ότι με τα διαθέσιμα μέχρι σήμερα στοιχεία και την

κοιτασματολογική προϊστορία των Μεταλλείων Στρατωνίου, υπάρχουν βάσιμες

προοπτικές για αύξηση του αποθεματικού δυναμικού της περιοχής με την πρόοδο

των κοιτασματολογικών ερευνών.

1.2.3 Τεχνικά Χαρακτηριστικά του Μεταλλείου Μαντέμ Λάκκου -

Μαύρων Πετρών

Η συνολική δραστηριότητα που αναπτύσσεται στις Μεταλλευτικές Εγκαταστάσεις

Στρατωνίου παρουσιάζεται στην παρακάτω εικόνα και περιλαμβάνει: (Μ.Π.Ε.

Μεταλλευτικών Εγκαταστάσεων Στρατωνίου, TVX Hellas 1997)

Εικόνα Β.8: Σχηματικό Διάγραμμα

κύριων φάσεων – εργασιών Μεταλλευτικές Εγκαταστάσεις Στρατωνίου

• Το Υπόγειο Μεταλλείο Μαύρων Πετρών, πλησίον του Δημοτικού Διαμερίσματος

Στρατονίκης και το Υπόγειο Μεταλλείο Μαντέμ Λάκκου που βρίσκεται 2,0 Km Α-ΝΑ

από τα όρια του Δημοτικού Διαμερίσματος Στρατονίκης και 2,0 Km Δ των ορίων

του Δημοτικού Διαμερίσματος Στρατωνίου. Στα μεταλλεία αυτά πραγματοποιείται η

34

εξόρυξη μικτών θειούχων μεταλλευμάτων.

• Το Εργοστάσιο Στρατωνίου που βρίσκεται στα ΒΑ όρια του ομώνυμου Δημοτικού

Διαμερίσματος και περιλαμβάνει μονάδες εμπλουτισμού μεταλλεύματος για την

παραγωγή των εμπορεύσιμων προϊόντων δηλαδή συμπυκνωμάτων θειούχου

μολύβδου (γαληνίτη) και θειούχου ψευδαργύρου (σφαλερίτη) και μονάδα

εξουδετέρωσης νερών μεταλλείου.

• Τους Χώρους Απόθεσης στερεών καταλοίπων από την παραγωγή των

Μεταλλευτικών Εγκαταστάσεων Στρατωνίου στους οποίους συμπεριλαμβάνονται τα

αναχώματα Καρακόλι και Σεβαλιέ (χώροι απόθεσης στερεών τελμάτων), σωρός

απόθεσης στείρων εξόρυξης στο Καρακόλι και οι λίμνες Σεβαλιέ Νο1 και Νο2

(χώροι απόθεσης πολφού λεπτομερών τελμάτων και ιλύος εξουδετέρωσης). Στην

ευρύτερη περιοχή των Μεταλλευτικών Εγκαταστάσεων Στρατωνίου απαντούν και

παλαιοί, εκτός λειτουργίας, χώροι απόθεσης από την προγενέστερη μεταλλευτική

δραστηριότητα (σωροί αποφρυγμάτων πυριτών, μαγγανιούχες σκωρίες κλπ)

(Εικόνες Β.9,10).

• Τις Βοηθητικές Εγκαταστάσεις στις οποίες συμπεριλαμβάνονται οι δύο Μονάδες

Λιθογόμωσης των Μεταλλείων Μ. Πετρών και Μ. Λάκκου, το Συγκρότημα

Παραγωγής Πεπιεσμένου Αέρα, τα Ηλεκτροπαραγωγό Ζεύγη, τα Συνεργεία

Συντήρησης, οι Εγκαταστάσεις Δικτύων Πόσιμου και Βιομηχανικού Νερού, οι

Αποθήκες, τα Γραφεία κλπ.

• Τις Εγκαταστάσεις Φόρτωσης Στρατωνίου στις οποίες συμπεριλαμβάνονται οι

πλατείες αποθήκευσης θειούχων συμπυκνωμάτων μολύβδου και ψευδαργύρου και

Εικόνες Β.9,10: Αριστερά Ανάχωμα Καρακόλι και δεξιά Λίμνες Σεβαλιέ

Τέλματα από το εργοστάσιο εμπλουτισμού Στρατωνίου

35

οι εγκαταστάσεις φόρτωσης τους σε πλοία με σύστημα μεταφορικών ταινιών καθώς

και αποβάθρα φορτοεκφόρτωσης μικρών πλοίων.

Η μέθοδος εκμετάλλευσης που εφαρμόζεται από τα τέλη της δεκαετίας του '80

μέχρι σήμερα στα υπόγεια μεταλλεία των Μ. Πετρών και του Μ. Λάκκου, είναι η

«μέθοδος εναλλασσόμενων κοπών και λιθογομώσεων». Μέχρι το 1980

εφαρμοζόταν η μέθοδος θαλάμων και στύλων με κατακρήμνιση οροφής.

Το εξορυσσόμενο μετάλλευμα και τα στείρα, μεταφέρονται από τις υπόγειες

εγκαταστάσεις στην επιφάνεια με φορτωτές υπογείων και συνδυασμό διατάξεων

ανέλκυσης και ηλεκτραμαξών. Στην συνέχεια το μετάλλευμα μεταφέρεται με

φορτηγά αυτοκίνητα στις εγκαταστάσεις Εμπλουτισμού του Στρατωνίου. Τα στείρα

μεταφέρονται και αποτίθενται στον αντίστοιχο ελεγχόμενο χώρο απόθεσης πλησίον

του αναχώματος Καρακολίου.

Η μονάδα του Στρατωνίου περιλαμβάνει το Τριβείο Μεταλλεύματος, τα Εργοστάσια

Εμπλουτισμού Α' και Β' δυναμικότητας 50 t/h το καθένα, το σύστημα πύκνωσης -

διήθησης προϊόντων συμπυκνωμάτων, το σύστημα διαχείρισης των τελμάτων και

την μονάδα κατεργασίας των νερών μεταλλείου. Από το 1996 βρίσκεται σε

λειτουργία μόνον το Εργοστάσιο Εμπλουτισμού Α'.

Στο κύκλωμα εμπλουτισμού, το μετάλλευμα μετά από θραύση - λειοτρίβηση και

προσθήκη αντιδραστηρίων, υφίσταται διαφορική επίπλευση. Έτσι διαχωρίζονται

από το μετάλλευμα, ως συμπυκνώματα, τα περιεχόμενα ωφέλιμα μεταλλικά

ορυκτά του γαληνίτη (PbS) και σφαλερίτη (ΖηS).

Τα συμπυκνώματα του γαληνίτη (PbS) και σφαλερίτη (ΖηS) μετά από πύκνωση και

διήθηση, αποτίθενται σε ειδικά διαμορφωμένη, στεγασμένη πλατεία στην

εγκατάσταση της Σκάλας Φόρτωσης, από την οποία φορτώνονται σε πλοία και

εξάγονται σε μεταλλουργίες του εξωτερικού.

Από το τέλμα εμπλουτισμού αρχικά διαχωρίζεται το αδρομερές κλάσμα (+44 μm)

που χρησιμοποιείται στα Μεταλλεία ως υλικό λιθογόμωσης, μετά από ανάμιξη με

τσιμέντο και νερό. Το λεπτομερές τέλμα αντλείται υπό μορφή πολφού και

αποτίθεται εναλλακτικά στις δύο στεγανοποιημένες λίμνες τελμάτων Σεβαλιέ. Εκεί

τα στερεά καθιζάνουν και το διαυγασμένο νερό ανακυκλώνεται στο Εργοστάσιο

Εμπλουτισμού. Όταν οι λίμνες τελμάτων πληρωθούν, τα περιεχόμενα στερεά

αφήνονται να συμπυκνωθούν και μεταφέρονται στο χώρο απόθεσης στερεών

καταλοίπων, θέση Καρακόλι.

36

Τα υπόγεια νερά των Μεταλλείων οδηγούνται επί 24ώρου βάσης, με συνδυασμό

άντλησης και βαρύτητας, στη μονάδα εξουδετέρωσης του Στρατωνίου. Εδώ, μετά

από εξουδετέρωση με προσθήκη υδρασβέστου, τα νερά διέρχονται από διάταξη

πυκνωτών και στη συνέχεια η διαυγής υπερροή, με ποιότητα που ικανοποιεί τα

ισχύοντα όρια διάθεσης σε φυσικό αποδέκτη, διατίθεται στον όρμο του Στρατωνίου.

Ο πολφός της εξουδετέρωσης αναμιγνύεται και συναποτίθενται με το λεπτομερές

τέλμα του εμπλουτισμού στις λίμνες Σεβαλιέ. Νερά των Μεταλλείων που εξ’ αρχής

πληρούν τις προδιαγραφές ποιότητας βιομηχανικών αποβλήτων συλλέγονται με

χωριστά δίκτυα και χρησιμοποιούνται για την κάλυψη αναγκών σε βιομηχανικό

νερό των Μεταλλευτικών Εγκαταστάσεων Στρατωνίου.

Στις Μεταλλευτικές Εγκαταστάσεις Στρατωνίου περιλαμβάνεται ακόμη μια σειρά

βοηθητικών εγκαταστάσεων, όπως οι μονάδες λιθογόμωσης, η μονάδα παραγωγής

πεπιεσμένου αέρα, συνεργεία συντήρησης, υποσταθμοί, ηλεκτροπαραγωγό ζεύγη,

αποθήκες, αποδυτήρια, γραφεία κλπ.(Μ.Π.Ε. TVX HEllas, 1997)

Από τις Μεταλλευτικές Εγκαταστάσεις Στρατωνίου έχουν εξορυχθεί συνολικά 14 εκ.

τόννοι μικτών θειούχων μεταλλευμάτων και 8 εκ. τόννοι κοινού σιδηροπυρίτη.

Στον Πίνακα Β.5 δίνονται οι εξορυχθείσες ποσότητες μεταλλεύματος και στείρων

από τα μεταλλεία Μαύρων Πετρών και Μαντέμ Λάκκου την περίοδο 1988-2001,

κατά το οποίο διάστημα εφαρμόζονταν μέθοδοι εκμετάλλευσης με λιθογόμωση.

(TVX Hellas, 2001)

Πίνακας Β.5: Εξορυχθείσες ποσότητες μεταλλεύματος

και στείρων την περίοδο 1988-2001 από τα Μεταλλεία Μαύρων Πετρών και

Μαντέμ Λάκκου (σε ξηρούς τόννους)

Μετάλλευμα t R.O.M. Έτος

Μετ. Μαύρων Πετρών Μετ. Μαντέμ Λάκκου Σύνολο

1988 141.092 284.498 425.590

1989 106.046 311.877 417.923

1990 77.346 302.474 379.820

1991 86.861 301.665 388.526

1992 73.651 261.791 335.442

1993 59.736 232.264 292.000

1994 57.767 169.385 227.152

1995 49.192 119.617 168.809

37

1996 2.504 111.104 113.608

1997 - 233.468 233.468

1998 10.596 248.083 258.679

1999 118 223.782 223.900

2000 62.017 121.421 183.438

2001 194.391 142.458 336.849

Σύνολο 921.317 3.063.887 3.985.204

Μέχρι να εξαντληθούν τα μεταλλευτικά αποθέματα του Στρατωνίου, η ετήσια

παραγωγή και επεξεργασία μεταλλεύματος προβλέπεται να κυμανθεί στο επίπεδο

των 250.000t - 300.000 t.

1.2.4 Απορρίμματα

Τα στερεά κατάλοιπα της παραγωγικής δραστηριότητας των Μεταλλευτικών

Εγκαταστάσεων Στρατωνίου περιλαμβάνουν τα στείρα εξόρυξης, τα τέλματα

εμπλουτισμού και την ιλύ από την εξουδετέρωση των νερών μεταλλείων. Το

υφιστάμενο σύστημα διαχείρισης των στερεών καταλοίπων στις Μεταλλευτικές

Εγκαταστάσεις Στρατωνίου παρουσιάζεται στο σχηματικό διάγραμμα κύριων

φάσεων εργασιών. (Εικόνα Β.8)

Τα στερεά κατάλοιπα της κατεργασίας του μεταλλεύματος της τρέχουσας

παραγωγής μετά την ανάκτηση των περιεχομένων συμπυκνωμάτων γαληνίτη

(ΡbS) και σφαλερίτη (ΖηS) αποτελούν τα τέλματα εμπλουτισμού. Κατά τη

διεργασία του εμπλουτισμού των μεταλλευμάτων Στρατωνίου, ο ειδικός

συντελεστής παραγωγής τελμάτων ανέρχεται στο 73% της τρέχουσας παραγωγής

μεταλλεύματος.

Το ισχύον κύκλωμα διαχείρισης των τελμάτων εμπλουτισμού Στρατωνίου,

περιλαμβάνει την ταξινόμηση τους με σπειροειδή ταξινομητή και τυμπανόφιλτρα

στο Εργοστάσιο Αποβλήτων που βρίσκεται στο χώρο του Εργοστασίου

Εμπλουτισμού και το διαχωρισμό τους σε ένα αδρομερές κλάσμα (+325 mesh /

+44μm) και ένα λεπτομερές κλάσμα σε μορφή πολφού (-325 mesh / -44μm). Τα

ως άνω κλάσματα αντιπροσωπεύουν το 75% και το 25% του συνολικού βάρους

των τελμάτων, αντίστοιχα.

38

Το αδρομερές κλάσμα, +44μm, έχει μέση υγρασία 12-20%, και αναμεμιγμένο με

τσιμέντο, ανακυκλώνεται ως υλικό λιθογόμωσης στις υπόγειες μεταλλευτικές

εγκαταστάσεις. Η μεταφορά των αδρομερών τελμάτων από το εργοστάσιο

Εμπλουτισμού Στρατωνίου προς τις μονάδες λιθογόμωσης των Μεταλλείων Μαντέμ

Λάκκου (στη θέση Σεβαλιέ) και Μαύρων Πετρών (στη θέση Σπεράντζα) γίνεται σε

καθημερινή βάση με φορτηγά αυτοκίνητα ιδιωτικής χρήσης.

Το λεπτομερές τέλμα, -44μm, αναμειγνύεται με τη λάσπη εξουδετέρωσης των

νερών μεταλλείου και ο πολφός που προκύπτει μετά από πύκνωση (με

συγκέντρωση σε στερεά 12 έως 20% w/v) μεταφέρεται υδραυλικά (αντλείται) στις

λίμνες τελμάτων Σεβαλιέ Νο.1&2. Για την υδραυλική μεταφορά του λεπτομερούς

τέλματος χρησιμοποιείται πολυβάθμιδο αντλιοστάσιο με διπλή συστοιχία αντλιών

(η μία εν λειτουργία, δεύτερη εφεδρική). Το δίκτυο μεταφοράς αποτελείται από

δύο χαλύβδινους αγωγούς διαμέτρου 6" και μήκους 5 Km περίπου. Κάθε συστοιχία

αντλιών μπορεί να λειτουργήσει με κάθε έναν από τους δύο αγωγούς. Η απόθεση

λεπτομερούς τέλματος εμπλουτισμού γίνεται στις δύο λίμνες Σεβαλιέ. Στις

παραπάνω λίμνες τα στερεά καθιζάνουν και το διαυγασμένο νερό επιστρέφει στο

εργοστάσιο εμπλουτισμού με τη βοήθεια πλωτής αντλίας και συστήματος

σωληνώσεων. Οι λίμνες απόθεσης τελμάτων Σεβαλιέ λειτουργούν εναλλάξ. Όταν

χρησιμοποιείται η μια, η άλλη αφήνεται για να αφυγρανθούν και να

συμπυκνωθούν τα στερεά, τα οποία στην συνέχεια μεταφέρονται για οριστική

απόθεση στο χώρο Σεβαλιέ, μέχρι το 1996, και Καρακόλι. (M.Π.Ε. ΤVX Hellas,

1997)

Χημικές αναλύσεις τελμάτων και λάσπης εξουδετέρωσης από το ανάχωμα

Καρακόλι δίνονται στον Πίνακα Β.6.

Πίνακας Β.6: Χημικές Αναλύσεις Τελμάτων Στρατωνίου

(Τα αποτελέσματα εκφράζονται % σε ξηρά ουσία)

(Οι χημικές αναλύσεις έγιναν στα διάφορα στάδια έρευνας από το Ι.Γ.Μ.Ε.)

α/α. Α.Π. Π.Δείγ. SiO2 Al2O3 Fe2O3 CaO MgO Na2O K2O Ti2O MnO LOI ι 2227 SRT-1 17,00 2,35 32,60 7,00 1,42 0,17 0,46 <0,10 0,65 2 2202 SRT -2 6,00 0,90 35,00 4,20 0,73 0,06 0,16 <0,10 0,75 23,20 3 2203 SRT -3 9,00 1,55 33,70 7,10 1,55 0,15 0,47 <0,10 1,20 22,50 4 2204 SRT -4 10,00 1,50 34,50 9,70 2,20 0,12 0,40 <0,10 2,30 21,00 5 2205 SRIL-1 11,00 3,80 22,80 12,30 2,75 0,07 1,35 <0,10 2,00 16,80

α/α Α/Π Π.Δειγ. Cυ Νί Ζη Ρb Cο Sn Cd Μο Βa Βi Sb As

1 2227 SRT-1 0,10 0,02 5,60 5,90 0,01 <0,01 0,05 <0,01 <0,10 <0,01 0,04 4,08 2 2202 SRT -2 0,10 0,02 8,00 14,00 0,02 0,15 0,06 <0,01 <0,10 <0,01 0,084 4,80 3 2203 SRT -3 0,08 0,02 5,30 2,30 0,02 0,15 0,03 <0,01 <0,10 <0,01 0,01 2,83 4 2204 SRT -4 0,05 0,02 1,00 0,55 0,02 0,10 0,01 <0,01 <0,ΙΟ <0,01 0,01 3,91 5 2205 SRIL-1 0,08 0,02 2,70 1,87 0,02 0,10 0,02 <0,01 <0,30 <0,01 0,01 2,30

39

Παρατηρούμε ότι ο σίδηρος κινείται σε υψηλά επίπεδα (Fe2O3 από 22,8 έως 35%)

ο Ζn και ο Ρb παρουσιάζει μεγάλες διακυμάνσεις. (Ζn: από 1,00 έως 8,00%, Ρb:

από 0,55 έως 14,00%).

40

1.3. Μεταλλείο Ολυμπιάδας

1.3.1 Εισαγωγή

Το μεταλλείο Ολυμπιάδας βρίσκεται σε μικρή απόσταση δυτικά του Δημοτικού

Διαμερίσματος Ολυμπιάδας του Δήμου Σταγείρων – Ακάνθου του Ν.

Χαλκιδική.(Εικόνα Β.1, Εικόνα Β.11)

Εικόνα Β.11: Μεταλλευτικές εγκαταστάσεις Ολυμπιάδας

Στην περιοχή Ολυμπιάδας δυτικά του ομώνυμου χωριού υπάρχουν πηγάδια και

στοές από παλαιές μεταλλευτικές εργασίες καθώς και σωροί μεταλλουργικών

απορριμμάτων (σκουριές) στη θέση Μπασδέκι ρέμα και Κηπουρίστρα ρέμα. Το

κοίτασμα θειούχων βασικών και πολύτιμων μετάλλων εντοπίσθηκε κατά τα τέλη

της δεκαετίας του 60 από την Α.Ε.Ε.Χ.Π.&.Λ, η παραγωγή στο μεταλλείο

Ολυμπιάδας άρχισε το 1972 και διακόπηκε το 1995. Ο σχεδιασμός για την

εγκατάσταση μονάδας μεταλλουργίας χρυσού στο μεταλλείο Ολυμπιάδας, τόσο

κατά το 1989 από την Α.Ε.Ε Χ.Π&Λ. και τη ΜΕΤΒΑ όσο και το 2001 από ΤVΧ

Hellas A.E. ανεστάλη.

41

1.3.2 Κοιτασματολογικά Χαρακτηριστικά

Το κοίτασμα της Ολυμπιάδας εντοπίζεται στον κατώτερο ορίζοντα μαρμάρου, ο

οποίος εμφανίζεται επιφανειακά 2 χλμ. δυτικά της ομώνυμης κοινότητας. Πρόκειται

για συμπαγή και διάσπαρτη χρυσοφόρα, θειούχο μεταλλοφορία, υδροθερμικής

προέλευσης. Κύρια ορυκτά του κοιτάσματος είναι ο σιδηροπυρίτης, ο

αρσενοπυρίτης, ο γαληνίτης και ο σφαλερίτης, ενώ δευτερεύοντα ο τεταραεδρίτης,

χαλκοπυρίτης, βουρνιτίτης, μπουλανζερίτης, μαρκασίτης, πυροττίτης και εναργίτης.

Ο περιεχόμενος χρυσός είναι υπομικροσκοπικών διαστάσεων (<1μm) και

κατανέμεται σε αναλογία 40% και 60% στα κρυσταλλικά πλέγματα του

σιδηροπυρίτη και του αρσενοπυρίτη αντίστοιχα. Από την άποψη της

ανακτησιμότητας του χρυσού, το μετάλλευμα της Ολυμπιάδας ανήκει στην

κατηγορία των δυσκατέργαστων χρυσοφόρων μεταλλευμάτων.

Υπάρχουν δύο (2) κοιτάσματα, το Ανατολικό και το Δυτικό, τα οποία ενδέχεται να

αποτελούν το ίδιο κοίτασμα μετατοπισμένο από ρήγμα. Και τα δύο κοιτάσματα

έχουν κλίση από κατακόρυφη έως οριζόντια, ακολουθώντας την επαφή μαρμάρου-

γνευσίου. Το δυτικό κοίτασμα είναι πλάτους περίπου 250 m και βυθίζεται κατά

1.200 m προς τα ΝΔ. έχει διαπιστωθεί μέχρι και σε βάθος 500 m από την

επιφάνεια και είναι ανοιχτό προς τα κάτω. Το πάχος του κυμαίνεται 5-15 m, με

κλίση 30ο – 35ο προς Α. Το ανατολικό κοίτασμα βρίσκεται 150 m A του δυτικού και

έχει αντικλινική δομή. Η κλίση του είναι 25ο – 30ο προς Α. Το πλάτος του είναι 75

m και το μέσο πάχος 7 m. (Βεράνης 1994, Μάρατος 1955)

Τα γεωλογικά και μεταλλευτικά αποθέματα για το κοίτασμα της Ολυμπιάδας με

βάση τα σημερινά διαθέσιμα στοιχεία δίνονται στον πίνακα Β.7. (ΤVX Hellas, 1999,

Ελληνικός Χρυσός 2007)

Πίνακας Β.7: Γεωλογικά και Μεταλλευτικά Αποθέματα Κοιτάσματος Ολυμπιάδας

Κατηγορία Ποσότητα (Mt)

Au (gr/t)

Ag (gr/t)

Pb (%)

Zn (%)

Γεωλογικά (βέβαια + πιθανά) 12,075 10,05 151,6 5,02 6,70

Μεταλλευτικά 11,515 8,97 137,62 4,60 6,09

42

1.3.3 Τεχνικά Χαρακτηριστικά Μεταλλείου Ολυμπιάδας

Από την έναρξη της λειτουργίας του Μεταλλείου Ολυμπιάδας μέχρι το 1995, έχουν

παραχθεί συνολικά 4,2 Μt μεταλλεύματος, εκ των οποίων 3 Μt με την μέθοδο της

κατακρήμνισης οροφής και 1,2 Mt με τη μέθοδο της λιθογόμωσης. Η μεγαλύτερη

ετήσια παραγωγή μεταλλεύματος επιτεύχθηκε το 1980 με 334.946 t.

Όπως προαναφέρθηκε οι υφιστάμενες Μεταλλευτικές Εγκαταστάσεις Ολυμπιάδας

βρίσκονται μεν εκτός λειτουργίας από το 1995 (πλέον των 10 ετών) αλλά σε όλο

αυτό το διάστημα γίνονται οι απαιτούμενες εργασίες για τη συντήρηση των

επιφανειακών και υπόγειων έργων, προκειμένου αυτά να παραμένουν

προσπελάσιμα για μελλοντική αξιοποίηση και αποκατάσταση.

Στη συνέχεια, για λόγους πληρότητας παρουσιάζεται συνοπτικά το τι

περιλαμβάνουν οι Υφιστάμενες Μεταλλευτικές Εγκαταστάσεις Ολυμπιάδας. (Μ.Π.Ε.

ΤVX Hellas, 1999)

Υπόγειο Μεταλλείο (Μεταλλείο Ολυμπιάδας). Βρίσκεται σε απόσταση 2,0 Km Δ των

ορίων της Κοινότητας Ολυμπιάδας. Διαθέτει τρία (3) κύρια έργα προσπέλασης, την

ελικοειδή κεκλιμένη στοά (ράμπα) στην περιοχή του Δυτικού Φακού, το

μεταλλευτικό φρέαρ (πηγάδι) στον Ανατολικό Φακό και το κεκλιμένο (φιρές)

αερισμού.

Η μέθοδος εξόρυξης που εφαρμόστηκε μετά το 1989 είναι η κατερχόμενη μέθοδος

εναλλασσόμενων κοπών και λιθογομώσεων υπό συνθήκες διευρυνόμενου μετώπου

κατά την οπισθοχώρηση. Τα νερά από τα υπόγεια έργα συνεχίζουν μέχρι σήμερα

να αντλούνται στις επιφανειακές εγκαταστάσεις κατεργασίας πριν τη διάθεση τους

στο ρέμα Μαυρόλακκα.

Εργοστάσιο Εμπλουτισμού (εγκαταστάσεις επεξεργασίας). Βρίσκεται 1,5 Km Β του

Μεταλλείου Ολυμπιάδας. Περιλαμβάνει τις επιφανειακές εγκαταστάσεις θραύσης

του μεταλλεύματος (τριβείο), λειοτρίβησης και επίπλευσης.

Αποθήκευση/Διαχείριση προϊόντων. Σε περιόδους λειτουργίας, ο γαληνίτης και ο

σφαλερίτης μεταφέρονταν με σκεπασμένα φορτηγά αυτοκίνητα στις εγκαταστάσεις

αποθήκευσης/φόρτωσης του Στρατωνίου, ενώ ο χρυσοφόρος σιδηροπυρίτης

αποτίθονταν στον υπαίθριο χώρο απόθεσης ΒΔ του Εργοστασίου. Λόγω του

υψηλού δυναμικού όξινης απορροής, οι σωροί του σιδηροπυρίτη καλύπτονταν

επιφανειακά με πλαστικά φύλλα πολυαιθυλενίου. Η συνολική αποθηκευμένη

43

ποσότητα χρυσοφόρου σιδηροπυρίτη ανέρχεται σε 0,29 Μt. Στον Πίνακα Β.8

δίδονται χημικές αναλύσεις του χρυσοφόρου σιδηροπυρίτη.

Πίνακας Β.8: Χημικές αναλύσεις του χρυσοφόρου σιδηροπυρίτη Ολυμπιάδας

(Τα αποτελέσματα εκφράζονται % σε ξηρά ουσία)

(Οι χημικές αναλύσεις έγιναν στα διάφορα στάδια έρευνας από το Ι.Γ.Μ.Ε.)

α/α Α.Π. Π. Δείγ. SiO2 Al2O3 Fe2O3 CaO MgO Na2O K2O TiO2 MnO LOI 1 2200 OLAP-1 3,00 0,50 50,00 2,20 0,17 0,02 0,08 <0,10 0,20 40,00 2 2225 OLAP-2 4,40 0,45 52,00 1,70 0,20 0,01 0,08 <0,10 0,10 3 2226 OLAP-3 6,30 0,42 55,00 1,50 0,20 0,01 0,07 <0,10 0,10 4 2201 OLAP-4 4,50 0,65 48,80 2,00 0,20 0,03 0,15 <0,10 0,05 29,20

α/α Α.Π. Π. Δείγ. Cu Ni Ζn Pb Co Sn Cd Μο Ba Bi As Sb

1 2200 OLAP-1 0,04 0,01 0,40 0,42 0,02 0,15 <0,01 <0,01 <0,01 <0,01 8,32 0,05 2 2225 OLAP-2 0,04 0,01 0,30 0,46 0,01 <0,01 <0,01 <0,01 <0,01 <0,01 8,55 0,05 3 2226 OLAP-3 0,05 0,01 0,15 0,45 0,01 <0,01 <0,01 <0,01 <0,01 <0,01 5,94 0,02 4 2201 OLAP-4 0,03 0,01 0,10 0,68 0,02 0,15 <0,01 <0,01 <0,01 <0,01 7,05 0,03

Είναι εμφανής η συμμετοχή του Fe, που κυμαίνεται από 48,80 έως 55% οι

χαμηλές τιμές του Cu, Zn, Pb, Ni και άλλων ιχνοστοιχείων, ενώ το αρσενικό

συμμετέχει από 5,94 έως 8,55%.

Περιοχές απόθεσης των στείρων εκμετάλλευσης. Ο χώρος απόθεσης των στείρων

του Μεταλλείου (Πλατεία Φιρέ) βρίσκεται εντός δασικής έκτασης, 100 m ΒΑ του

φιρέ αερισμού και 350 m Β-ΒΔ του φρέατος με το οποίο συνδέεται με ιδιωτικό

χωματόδρομο μήκους 500 m περίπου. Δημιουργήθηκε με ελεύθερη απόθεση των

στείρων πάνω στη φυσική επιφάνεια του εδάφους συνολικής έκτασης 27,5

στρεμμάτων. Η διεύθυνση της απόθεσης είναι προς τα ΒΑ. Ο πόδας των πρανών

του σωρού προς τα ΒΔ, βρίσκεται σε γειτνίαση με το παρακείμενο εποχιακό ρέμα

της Παναγίτσας χωρίς να παρεμποδίζει την ομαλή ροή του. Το ρέμα αυτό με γενική

κατεύθυνση προς τα ΒΑ τροφοδοτεί, μετά από διαδρομή 1800 m, το Μαυρόλακκα.

Από καιρό σε καιρό, τα στείρα ισοπεδώνονται με τη βοήθεια προωθητήρα γαιών

(μπουλντόζα). Με τον τρόπο αυτό, στη διάρκεια του χρόνου, δημιουργήθηκε μια

βαθμίδα με ελεύθερη επιφάνεια 20 στρ. περίπου. Το μέγιστο ύψος της βαθμίδας

είναι περίπου 35 m. Τα στείρα, που έχουν αποτεθεί στην περιοχή από την αρχή

της ζωής του Μεταλλείου μέχρι σήμερα, είναι συνολικά 435.000 t ή ισοδύναμα

290.000 m3.

44

Λίμνη απόθεσης των τελμάτων εμπλουτισμού του μεταλλεύματος. Η λίμνη

τελμάτων (Λίμνη Ολυμπιάδας), βρίσκεται 500 m Β των εγκαταστάσεων

εμπλουτισμού, έχει συνολική επιφάνεια 257 στρ., και είναι χωρισμένη με

κατάλληλο ανάχωμα σε δυο τμήματα (ΒΑ&ΝΔ), έτσι ώστε κάθε ένα από αυτά να

λειτουργεί ανεξάρτητα. Στη λίμνη γίνεται διαχωρισμός των στερεών από το νερό,

το οποίο, σε διαυγή κατάσταση, υπερχειλίζει μέσω κατάλληλης διάταξης

αποστράγγισης για να καταλήξει σωληνωμένο στα ΝΑ στο αντλιοστάσιο της λίμνης

διαυγασμένου νερού που βρίσκεται στο επίπεδο της βάσης του φράγματος.

Τα δυο τμήματα, το ΒΑ και το ΝΔ, λειτουργούν εναλλακτικά: δηλαδή το ένα τμήμα

δέχεται τα απόβλητα της παραγωγής, ενώ το άλλο ξεραίνεται με εξάτμιση και

μέρος από το αποτεθέν χονδρόκοκκο υλικό αποκομίζεται στις εγκαταστάσεις

λιθογόμωσης. Από τα στερεά, που εναποτίθενται, ποσοστό 41% χρησιμοποιούταν

ως υλικό λιθογόμωσης. Η επιλογή του υλικού γινόταν από θέσεις κοντά στο σημείο

τροφοδοσίας του τέλματος, όπου και αποτίθενται τα πλέον χονδρομερή σωματίδια

(φυσική ταξινόμηση).

Βοηθητικές Εγκαταστάσεις: (Συγκρότημα Παραγωγής Πεπιεσμένου Αέρα,

Υποσταθμοί, Ηλεκτροπαραγωγό Ζεύγη, Συνεργεία Συντήρησης, Εργαστήριο

Ποιοτικού Ελέγχου, Αποθήκες, Γραφεία, Λεβητοστάσια, Εγκαταστάσεις Δικτύων

Πόσιμου και Βιομηχανικού Νερού, Εγκαταστάσεις Πυρόσβεσης, κ.λ.π.). (Μ.Π.Ε.

TVX Hellas, 1999).

Στο παρακάτω σχήμα απεικονίζεται διάγραμμα ροής των κύριων φάσεων-εργασιών

που λαμβάνουν χώρα στις Μεταλλευτικές Εγκαταστάσεις Ολυμπιάδας. (Οι

Εικόνα Β.12 : Χώρος απόθεσης χρυσοφόρου σιδηροπυρίτη στη λεκάνη

Ολυμπιάδας.

45

αναγραφόμενες δυναμικότητες αφορούν περιόδους πλήρους λειτουργίας των

υφιστάμενων εγκαταστάσεων.) (Μ.Π.Ε. TVX Hellas, 1999).

Εικόνα Β.13: Σχηματικό διάγραμμα ροής των κύριων φάσεων-εργασιών που

λαμβάνουν χώρα στις Μεταλλευτικές Εγκαταστάσεις Ολυμπιάδας.

1.3.4 Απορρίμματα

Τα κύρια κατάλοιπα της μεταλλευτικής δραστηριότητας της Ολυμπιάδας

περιλάμβαναν τα στείρα εξόρυξης, τα τέλματα εμπλουτισμού και την ιλύ από τη

διαύγαση των νερών μεταλλείου και όπως έχουμε αναφέρει η απόθεση των

στείρων γινόταν στην Πλατεία Φιρέ και των αποβλήτων στην υφιστάμενη λίμνη

Ολυμπιάδας.

Η συνολική ποσότητα τελμάτων που βρίσκεται στη λίμνη σήμερα εκτιμάται σε

2.350.000 t. Η εναπομένουσα χωρητικότητα της λίμνης τελμάτων χωρίς περαιτέρω

ανύψωση του φράγματος υπολογίζεται σε 162.000 m3 για τελική στάθμη απόθεσης

1,2 m από τη στέψη του φράγματος, προκειμένου να αντιμετωπισθεί ο κίνδυνος

υπερχείλισης σε περιπτώσεις ισχυρής και παρατεταμένης βροχόπτωσης. Στον

Πίνακα Β.9 δίδονται χημικές αναλύσεις των τελμάτων της Ολυμπιάδας. (M.Π.Ε.

Έργο Ολυμπιάδας, 1999)

46

Πίνακας Β.9: Χημικές Αναλύσεις Τελμάτων Ολυμπιάδας

(τα αποτελέσματα εκφράζονται % ξηρά ουσία)

(Οι χημικές αναλύσεις έγιναν στα διάφορα στάδια έρευνας από το Ι.Γ.Μ.Ε.)

α/α Α.Π. Π.Δείγ. SiO2 Al2O3 Fe2O3 CaO MgO Na2O K2O TiO2 MnO LOI 1 2195 OLT-1 44,00 4,50 7,15 10,50 2,25 0,36 0,27 <0,1 5,20 9,70 2 2196 OLT-2 53,00 6,30 3,80 11,50 2,66 0,74 1,50 <0,1 4,00 9,20 3 2197 OLT-3 25,00 7,10 11,80 11,70 2,42 0,16 1,84 <0,1 3,50 14,80 4 2198 OLT-4 22,00 3,00 8,45 12,50 2,20 0,32 1,30 <0,1 4,85 12,70 5 2224 OLT-5 34,00 5,80 14,50 9,70 1,55 0,08 1,35 <0,1 6,90 6 2199 OLT-6 8,00 1,20 2,70 43,00 1,65 0,15 0,20 <0,1 1,00 31,70

α/α Α.Π. Π.Δείγ Cu Ni Zn Pb Co Sn Cd Mo Ba Bi Sb As

1 2195 OLT-1 0,02 <0,01 0,30 0,31 0,01 0, 10 <0,01 <0,01 <0,01 <0,01 0,02 2,52

2 2196 OLT-2 0,02 <0,01 0,30 0,27 0,01 0,10 <0,01 <0,01 <0,01 <0,01 0,02 0,98

3 2197 OLT-3 0,08 0,02 0,60 0,68 0,01 0,10 <0,01 <0,01 <0,01 <0,01 0,03 2,90

4 2198 OLT-4 0,01 0,01 0,45 0,55 0,01 0,10 <0,01 <0,01 0,18 <0,01 0,03 2,66

5 2224 OLT-5 0,06 0,02 1,10 1,20 <0,01 <0,01 <0,01 <0,01 <0,01 <0,01 0,05 5,80

6 2199 OLT-6 0,02 0,02 1,42 0,18 0,02 0,10 <0,01 <0,01 <0,01 <0,01 <0,10 0,63

Τα τέλματα της Ολυμπιάδας χαρακτηρίζονται από υψηλή συμμετοχή του Fe, του

Mn, σχετικά χαμηλές τιμές του Cu, Ζn, Pb, Ni και άλλων ιχνοστοιχείων και η

συμμετοχή του αρσενικού κυμαίνεται από 0,63 έως 5,80 %.

47

1.4 Δημόσιο Μεταλλείο Βαρβάρας

1.4.1 Εισαγωγή

Το Δημόσιο Μεταλλείο Βαρβάρας βρίσκεται στο Δημοτικό Διαμέρισμα Βαρβάρας

του Δήμου Αρναίας, του Νομού Χαλκιδικής. Η ακριβής του θέση είναι στο Β.Α.

τμήμα του νομού Χαλκιδικής μεταξύ των χωριών Νεοχωρίου και Βαρβάρας σε

απόσταση 5 χλμ. αντίστοιχα και σε μικρή απόσταση περίπου 20 χλμ. από τα

μεταλλευτικά συγκροτήματα Στρατωνίου και Ολυμπιάδας και καταλαμβάνει

έκτασης 2.600 στρ. (Εικόνα Β.1)

Οι πρώτες επιφανειακές μεταλλευτικές εργασίες στο Δημόσιο Μεταλλείο Βαρβάρας

αναφέρεται ότι άρχισαν στο διάστημα του μεσοπολέμου. Από την αρχή της

δεκαετίας του 1960 η εκμετάλλευση γινόταν με πιο εντατικό ρυθμό με την

διάνοιξη τεσσάρων ανοιχτών εκσκαφών, δρόμων προσπέλασης και την όρυξη δύο

μικρών σχετικά στοών περίπου 50 m, η μία εκ των οποίων είχε σιδηροτροχιές για

την μεταφορά με βαγονέτα του μεταλλεύματος.

Από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 σταμάτησε πλήρως η εκμετάλλευση. Η

περιοχή κηρύχθηκε ερευνητέα από το Δημόσιο (1981) και από το Ι.Γ.Μ.Ε.

εφαρμόσθηκε ερευνητικό πρόγραμμα με συστηματικές ερευνητικές εργασίες έως

το 1989. Αποτέλεσμα των ερευνητικών εργασιών ήταν ο εντοπισμός και η

λεπτομερής μελέτη του κοιτάσματος συνολικού αποθεματικού δυναμικού 1,5 εκατ.

t Μn. Μετά την ολοκλήρωση των μελετών από το Ι.Γ.Μ.Ε. και την απόδοση τους

στο Υπουργείο Βιομηχανίας Έρευνας και Τεχνολογίας, το Ελληνικό Δημόσιο στις

9/10/1995 εκμίσθωσε το Δημόσιο Μεταλλείο Βαρβάρας στην εταιρεία «Μεταλλεία

Βωξίτου Ελευσίνας Α.Ε.».

Από την μισθώτρια εταιρεία υπεβλήθη μελέτη για την διενέργεια περαιτέρω

ερευνητικών εργασιών με τη δημιουργία ανοικτής - εκσκαφής μεγάλων

διαστάσεων για τη διενέργεια βιομηχανικής κλίμακας δοκιμών εμπλουτισμού -

εμπορευσιμότητας, καθώς και μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων, εργασίες οι

οποίες δεν πραγματοποιήθηκαν. Από τον Σεπτέμβριο του 2002 η μίσθωση στην

παραπάνω εταιρεία ακυρώθηκε και το μεταλλείο Βαρβάρας περιήλθε στο Δημόσιο.

48

1.4.2 Κοιτασματολογικά Χαρακτηριστικά

Το κοίτασμα του Μεταλλείου Βαρβάρας κατατάσσεται στα «πυρολουσιτικού τύπου»

μαγγανιούχα μεταλλεύματα, αποτελείται δε κυρίως από οξείδια και υδροξείδια του

μαγγανίου. Σημειώνουμε ότι η συμμετοχή του χρυσού στο μαγγανιούχο

μετάλλευμα βρίσκεται με μέση περιεκτικότητα 1,5 gr/tn.

Η μαγγανιούχος μεταλλοφορία του μεταλλείου Βαρβάρας αναπτύσσεται σε μια

επιμήκη ζώνη έκτασης 50.000 m2 με γενική διεύθυνση ΒΑ - ΝΔ. Η μεταλλοφορία

φιλοξενείται στα ανώτερα τμήματα, του μαρμάρου των Κερδυλίων, ακολουθεί την

επαφή του μαρμάρου με τον αμφιβολίτη του Βερτίσκου είναι στρωματοειδής ή

ψευδοστρωματόμορφη στο κυρίως κοίτασμα, ενώ εμφανίζεται και με καρστική

μορφή σε μικρές ή μεσαίου μεγέθους φωλιές μέσα στο μάρμαρο. Το κυρίως

μεταλλοφόρο σώμα αναπτύσσεται από την επιφάνεια, βυθίζεται με κλίση 25-35°

προς ΝΑ και έχει ερευνηθεί μέχρι τα 210. Το πάχος του πλούσιου μεταλλοφόρου

σώματος φθάνει τα 19 m, ενώ το πάχος του μαρμάρου με φτωχή μεταλλοφορία

είναι μεγαλύτερο. (Θεοδωρούδης – Γαλανόπουλος 1991, 1994)

Η μεταλλοφορία είναι σπογγώδης, λατυποποιημένη, γαιώδης με ανοικτά διάκενα,

με ποικίλο βαθμό πυριτίωσης έως συμπαγής στα έντονα πυριτιωμένα τμήματα.

Κατά θέσεις διατηρεί υπολειμματικό ιστό του μαρμάρου. Τα οξείδια - υδροξείδια

του μαγγανίου απαντούν σε κρυπτοκρυσταλλική μορφή ινών ή γαιωδών

συγκεντρώσεων, πληρούν φωλιές και ρωγμές του μετασωματωμένου μητρικού

πετρώματος.

Οι ερευνητικές εργασίες στο μεταλλείο Βαρβάρας έχουν δώσει ένα αποθεματικό

δυναμικό περίπου 1,5 x 106 τόνους μαγγανιομεταλλεύματος με μέση

περιεκτικότητα 29,35% ΜnO2, το οποίο αντιστοιχεί σε 20,27% Μn και 53,45%

SiO2.

Ο χημισμός, τα ορυκτολογικά - ορυκτοχημικά χαρακτηριστικά των μαγγανιούχων

μεταλλευμάτων της Β.Α. Χαλκιδικής είναι οι κύριοι παράγοντες που τα καθιστούν

κατεργάσιμα με ειδικές τεχνολογικές μεθόδους για την παραγωγή συμπυκνωμάτων

με περιεκτικότητες αποδεκτές στην διεθνή αγορά φυσικού πυρολουσίτη (ΜnO2>

70-72%, για την παραγωγή ξηρών ηλεκτρικών στοιχείων Battery Grade B.G.).

(Θεοδωρούδης – Γαλανόπουλος 1991, 1994)

49

1.4.3 Τεχνικά Χαρακτηριστικά του Μεταλλείου

Οι τελευταίες παρεμβάσεις που έχουν γίνει στο μεταλλείο είναι αυτές των

ερευνητικών εργασιών του Ι.Γ.Μ.Ε., και οι προϋπάρχουσες παρεμβάσεις από την

αξιοποίηση των μεταλλευμάτων από ιδιώτες έως τα μέσα της δεκαετίας του 1970.

Τα κύρια υπάρχοντα μεταλλευτικά έργα συνίστανται σε τέσσερις ανοιχτές

εκσκαφές (νταμάρια) διαμέτρου 10 – 100 m και βάθος περίπου 5–20 m, οι οποίες

απολήγουν στις επιφανειακές εμφανίσεις του μαγγανίου, από όπου εξορύσσονταν

το μετάλλευμα με μηχανικά μέσα. Οι δύο στοές οι οποίες ορύχθησαν κατά την

εξόρυξη του μεταλλεύματος έχουν ήδη καταπέσει και είναι μη προσπελάσιμες.

Το μεταλλείο σήμερα μπορεί να χαρακτηρισθεί αργό, δεδομένου ότι μετά την

παρέλευση επτά ετών από την μίσθωση του, η μισθώτρια εταιρεία δεν προέβη σε

καμιά εφαρμογή ερευνητικών εργασιών ή εκμετάλλευσης, μέρος της εταιρείας

«Βωξίται Παρνασσού» το μη πωληθέν τμήμα που αφορούσε στην εκμετάλλευση

μαγγανιούχων βρίσκεται σήμερα υπό καθεστώς ειδικής εκκαθάρισης και η σύμβαση

μίσθωσης όπως αναφέραμε έχει ακυρωθεί.

50

1.5 Μεταλλείο Μαγγανίου Πιάβιτσας

1.5.1 Εισαγωγή

Το μεταλλείο μαγγανίου Πιάβιτσας βρίσκεται μεταξύ των Δημοτικών

Διαμερισμάτων Νεοχωρίου Βαρβάρας του Δήμου Αρναίας και του Δ.Δ.- Σταγείρων

του Δήμου Ακάνθου - Σταγείρων του νομού Χαλκιδικής. (Εικόνα Β.1)

Οι πρώτες μεταλλευτικές εργασίες στο μεταλλείο Πιάβιτσας ανάγονται στην

περίοδο της αρχαιότητας όπως και σε όλη τη ΒΑ Χαλκιδική. Κατά την περίοδο της

Τουρκοκρατίας, στις θέσεις Μαύρες Πέτρες και Πιάβιτσας έγινε εκμετάλλευση

οξειδίων μαγγανίου από την Societe Ottomane des Mines de Kassandra και στο

διάστημα 1893-1908 εξορύχτηκαν 430.000 τόννοι μεταλλεύματος (Neubaner

1957). Πριν από το 1930 την εξόρυξη του μαγγανιομεταλλεύματος έκανε η

εταιρεία Old Franch Company της κοινοπραξίας HPC F. CO. AE KASSANDRA MINES.

Η εκμετάλλευση γινόταν επιφανειακά και υπόγεια και έφθασε στους 300.000

τόννους. Την περίοδο 1930 – 1960 δεν γινόταν καμία μεταλλευτική δραστηριότητα.

Από το 1963 και αφού το Ballerry Grade (B.G.) μαγγανιομετάλλευμα απέκτησε

οικονομική αξία η HPC F. CO ενοικίασε στον J. Hunter τα δικαιώματα εξόρυξης και

επεξεργασίας των Mn/ούχων μεταλλευμάτων, ο οποίος κατασκεύασε το

εργοστάσιο εμπλουτισμού με υδροδυναμική κατεργασία. Από το 1963 έως 1981 η

εταιρεία Hunter εξόρυξε 270.000 τόννους μεταλλεύματος από την Πιάβιτσα, από

το Μπασδέκι Λάκκο, την θέση Βραχάκι δυτικά της Ολυμπιάδας και Κουτσουμπός

βόρεια της Στρατονίκης και παρήγαγε 45.000 τόννους συμπυκνώματος 73,5%

MnO2 από την κατεργασία των οποίων παρήχθησαν περίπου 200.000 τόννοι

ενδιάμεσων προϊόντων που περιέχουν 25-30% MnO2.

1.5.2 Κοιτασματολογικά Χαρακτηριστικά

Οι μαγγανιούχες συγκεντρώσεις στην Πιάβιτσα αναπτύσσονται κατά μήκος της

τεκτονικής ασυνέχειας Στρατωνίου - Βαρβάρας. Το μεταλλοφόρο ρήγμα έχει

διεύθυνση ΑΝΑ - ΔΝΔ με κλίσεις προς νότο που κυμαίνονται από 35 -45° στα

ανατολικά (Μαντέμ Λάκκος) και 30 - 35° στο δυτικά (Βαρβάρα).

Κατά, το 1972 από την Α.Ε.Ε.Χ.Π.&Λ. πραγματοποιήθηκε γεωτρητική έρευνα με

στόχο τον εντοπισμό μαγγανιούχου και θειούχου μεταλλοφορίας. Δυστυχώς δεν

υπάρχουν αναλυτικά δεδομένα για την μεταλλοφορία μαγγανίου στις γεωτρήσεις

αλλά στις περιγραφές των γεωτρήσεων αναφέρεται ότι η μεταλλοφορία μαγγανίου

συνεχίζει μέχρι βάθος 170 m (Pena Α. 1977). Η μεταλλοφορία μέχρι τα 30 – 40 m

51

είναι οξειδωμένη, ενώ σε μεγαλύτερα βάθη μεταβαίνει σε «πρωτογενή» και

αποτελείται από ροδοχρωσίτη, ροδονίτη και θειούχο μεταλλοφορία σιδηροπυρίτη,

σφαλερίτη, γαληνίτη. Στην Πιάβιτσα εντοπίσθηκαν θειούχα ορυκτά του μαγγανίου

(αλαμπαντίτης) μαγγανιούχος σφαλερίτης, πλειμπογιαρουσίτης, ετερόλιθος,

υδροετερόλιθος, χαλκοφανής.

Η οξειδωμένη μεταλλοφορία αποτελείται από πυρολουσίτη, τοντοροκίτη,

κρυπτομέλανα, νσουτίτη, ραμστελίτη με σύνδρομα ορυκτά τον χαλαζία, ασβεστίτη,

δολομίτη.

Σε δείγματα χειρός η μεταλλοφορία είναι σπογγώδης, λατυποποιημένη (breccia),

γαιώδης, με μεταβλητό βαθμό πυριτίωσης. Τα οξείδια του μαγγανίου εμφανίζονται

σε κρυπτοκρυσταλλική μορφή και σε ινώδεις συγκεντρώσεις που γεμίζουν φωλιές,

πόρους και ρωγμές του μετασωματωμένου μητρικού πετρώματος.

Με βάση στοιχεία γεωτρήσεων ο Pena Α. (1977), υπολογίζει αποθέματα (βέβαια

και πιθανά) 10,5 εκ. τόνους με 36% Μn, ροδοχρωσίτη, Μn-ασβεστίτη και οξείδια

μαγγανίου.

Στην περιοχή της Πιάβιτσας η μεταλλοφορία σε μεγαλύτερα βάθη μεταβαίνει σε

θειούχο βασικών μετάλλων. (Δήμου κ,ά. 1986, Θεοδωρούδης - Γαλανόπουλος

1993).

Στα μαγγανιούχα κοιτάσματα και μεταλλοφορίες της ΒΑ. Χαλκιδικής, τα γεωχημικά

μεγέθη ποικίλουν. Οι μεγαλύτερες μέσες τιμές σε Μn παρατηρούνται στην

Ολυμπιάδα, Μπασδέκι Λάκκο, Πιάβιτσα και Βαρβάρα αντίστοιχα και η συμμετοχή

του Μn έχει σχέση αντίστροφη με την συμμετοχή του SiO2. Στον Πίνακα Β.8

δίδονται συγκεντρωτικά γεωχημικά μεγέθη των μαγγανιούχων κοιτασμάτων και

εμφανίσεων της ΒΑ- Χαλκιδικής. Πρέπει να σημειωθεί η συμμετοχή του χρυσού και

αργύρου στο σύνολο των μαγγανιομεταλλευμάτων της περιοχής. Ο χρυσός

συμμετέχει με μέσες τιμές από 0,84 έως 3,57 gr/t και ο άργυρος από 1,5 έως 72,2

gr/t.

Πίνακας Β.10 : Συγκεντρωτικά γεωχημικά μεγέθη των περιοχών

Βαρβάρας - Πιάβιτσας - Μαντέμ Λάκκου - Μπασδέκ Λάκκου - Ολυμπιάδας - Ζέπκου.

Οι χημικές αναλύσεις έγιναν στα διάφορα στάδια έρευνας από το Ι.Γ.Μ.Ε.

Βαρβάρα Πιάβιτσα Μαντέμ Λάκκος

Μπασδέκις Λάκκος Ολυμπιάδα Ζέπκο

Παπάδες n 451 23 9 2 3 21 Μn % 16,40 24,03 9,88 26,88 35,75 6,86 Fe 0,81 1.96 17,2 1,48 1,17 2,24 Mn + Fe % 17,21 25,99 27,08 28,28 36,92 9,08

52

Μn/Μn+Fe 0,95 0.91 0,33 0,95 0,97 0,76 SiO2 % 52,00 40,91 34,39 43,25 28,52 59,46 CaO % (n:333) 4,52 2,08 0,88 0,56 1,24 3,20 ΜgO % (n:13) 0,23 0,39 0,12 0,15 0,07 1,67 Al2O3 % (n:323) 1,51 1,28 1,26 1,18 0,25 4,48 Cu ppm 85 52 504 13 13 171 Pb ppm 1.160 1.122 987 160 134 5,700 Zn ppm 960 3.487 17.300 405 2.296 6,800 Au ppm (n: 100) 1,41 (n:23) 1,55 (n:7) 1,16 (η: 10) 0,84 (n:2) 2.2 3,57 Ag ppm (n: 100) 7,28 (n:23) 20,7 (n:9) 31 (1:2) 1,5 72,2

1.5.3 Τεχνικά Χαρακτηριστικά Μεταλλείου

Αν και το μεταλλείο Πιάβιτσας έχει σταματήσει εδώ και εικοσιπέντε χρόνια για

λόγους πληρότητας θα περιγράψουμε τη μεθοδολογία όπου χρησιμοποιούσαν για

την κατεργασία του μεταλλεύματος.

Το εξορυσσόμενο μαγγανιομετάλλευμα (30-35% σε MnO2) οδηγούνταν στις

εγκαταστάσεις εμπλουτισμού μετά από χειροδιαλλογή όπου υφίσταντο διαδοχικές

θραύσεις σε σπαστήρες και κυλινδρόμυλους και ταξινομούνταν στα κλάσματα -5 +

3 mm και -3 + 0,5 mm. Στη συνέχεια τα κλάσματα αυτά τροφοδοτούσαν τέσσερις

σκρίβες (Grigs) από όπου παράγονταν ένα συμπύκνωμα με 70 - 73,5 % MnO2 και

ένα ενδιάμεσο προϊόν με 25 - 27% MnO2. Εκτιμάται ότι οι εγκαταστάσεις αυτές

εργάζονταν με μια ανάκτηση σε MnO2 από 20 έως 28% και με σχέση

συμπυκνώματος / μετάλλευμα από 1/8 έως 1/10.

Το παραγόμενο συμπύκνωμα ποιότητας Battery Grade (B.G.) διατίθετο μη

λειοτριβημένο (-5 mm) στην παγκόσμια αγορά Β.G. Τα ενδιάμεσα προϊόντα (-5

mm) που προέκυπταν από τις σκρίβες συγκεντρώνονταν σε σωρούς κοντά στις

εγκαταστάσεις εμπλουτισμού. Οι ποσότητες που παρήχθησαν συνολικά είναι

περίπου 200.000 t με 25 - 27% MnO2 από τις οποίες σήμερα βρίσκονται

εναποτεθειμένες περίπου 65.000 t. Σήμερα από το εργοστάσιο εμπλουτισμού

σώζονται μόνο ερείπια. Οι εγκαταστάσεις έχουν καταστραφεί και όλος ο

μηχανολογικός εξοπλισμός έχει αφαιρεθεί.

53

1.6 Μεταλλουργικά Απορρίμματα (Σκουριές)

1.6.1 Μεταλλουργικά Απορρίμματα

Τέλος αξίζει να συμπληρώσουμε ότι εστίες ρύπανσης σε βαρέα μέταλλα αποτελούν

και τα μεταλλουργικά απορρίμματα (σκουριές) τα οποία βρίσκονται διάσπαρτα στη

ΒΑ Χαλκιδική.

Πρόκειται για τα υπολείμματα της πυρομεταλλουργικής κατεργασίας των

μεταλλευμάτων που εξορύσσονταν και επεξεργάζονταν κατά το παρελθόν επί

τόπου ή κοντά στους χώρους εξόρυξης, όπου μεταφέρονταν για, εκκαμίνευση. Σ'

όλη την περιοχή της ΒΑ Χαλκιδικής παρά τις σημαντικές ποσότητες σκουριών δεν

έχουν βρεθεί - διασωθεί καμίνια όπου γινόταν η πυρομεταλλουργική επεξεργασία.

Ως θερμαντικό αλλά και αναγωγικό μέσο χρησιμοποιούνταν ο ξυλάνθρακας

(ξυλοκάρβουνο) γι' αυτό και τα μεταλλεύματα μεταφέρονταν σε περιοχές πλούσιες

σε ξυλεία και κοντά σε ρέματα με συνεχή ροή νερού.

Η κατεργασία (εμπλουτισμός) και η πυρομεταλλουργική επεξεργασία των

μεταλλευμάτων ήταν ήδη γνωστά από τους αρχαίους Έλληνες 4ος αιώνας π.χ.,

όπως αποδεικνύεται από τα ευρήματα του Λαυρίου και άλλων περιοχών και

περιλαμβάνει:

Την εξόρυξη του μεταλλεύματος

Τη θραύση και το διαχωρισμό των στείρων με χειροδιαλλογή και την

έκπλυση του μεταλλεύματος.

Την καμινεία, όπου ετήκετο το μετάλλευμα και λαμβάνονταν το τηγμένο

μέταλλο.

Χρειάζεται να αναφερθεί ότι μεγάλες ποσότητες σκουριών κατά το παρελθόν έχουν

χρησιμοποιηθεί από τους κατοίκους της περιοχής για την επίστρωση των

χωματόδρομων - δασικών δρόμων ως υλικό οδοποιίας- αντιολισθηρό. Στον πίνακα

που ακολουθεί δίδονται πρόδρομα αποτελέσματα χημικών αναλύσεων λίγων

αντιπροσωπευτικών δειγμάτων από έξι θέσεις απόθεσης σκουριών. Μια πρώτη

εκτίμηση των γεωχημικών μεγεθών επιτρέπει την άμεση σύνδεση των σκουριών με

τις γνωστές μεταλλοφόρες συγκεντρώσεις της κάθε επιμέρους θέσης. Σε όλες

ανεξαιρέτως τις θέσεις οι σκουριές περιέχουν τοξικά στοιχεία, και ως εκ τούτου

πρέπει να θεωρηθούν ως εστίες ρύπανσης, να μελετηθούν λεπτομερώς τα

γεωχημικά χαρακτηριστικά και να προταθούν μέτρα αντιμετώπισης της ρύπανσης

που πιθανώς να προκαλούν.

54

Πίνακας Β.11: Χημικές αναλύσεις Μεταλλουργικών

Απορριμμάτων (σκουριών) ΒΑ Χαλκιδικής.

Τα αποτελέσματα εκφράζονται % σε ξηρά ουσία.

Οι αναλύσεις έγιναν στα διάφορα στάδια έρευνας από το ΙΓΜΕ

Θέση α/α Α.Π. Π-Δείγ. SiO Al2O3 Fe2O3 CaO ΜgO Na2O K2O TiO2 MnO Εκκλησιαστικός Μύλος 1 2209 SΕΜ-1 36,00 6,10 23,10 3,70 1,10 0,28 1,23 0,20 17,30 2 2210 SΕΜ-2 29,00 3,75 25,70 4,30 1,00 0,20 1,16 0,10 19,10 3 2217 SΕΜ-3 31,00 5,40 30,80 3,80 1,15 0,37 1,08 0,20 15,00 4 2211 SΕΜ-4 30,00 3,80 34,60 4,00 1,05 0,21 0,95 0,10 15,50 Πιάβιτσα 5 2212 SΗΝ-1 30,00 3,35 30,70 4,80 0,80 0,14 1,10 0,10 20,20 6 2218 SΗΝ-2 34,00 3,80 30,30 4,10 1,30 0,24 1,10 0,10 18,20 Αγ. Δημήτριος 7 2213 SΑD-1 23,00 4,00 48,00 5,20 1,50 0,22 0,90 0,10 3,35 8 2214 SΑD-2 22,00 3,70 50,00 4,80 1,45 0,22 0,84 0,12 2,60 Κηπουρίστρα 9 2206 SΚP-1 48,00 3,80 28,00 11,90 0,77 0,35 1,45 0,10 4,90 10 2207 SΚΡ-2 39,00 2,65 26,20 6,90 0,78 0,25 1,05 <0,10 8,50 Ολυμπιάδα 11 2208 SOL-1 33,50 2,60 14,50 6.70 0,65 0.25 1,00 <0,ΙΟ 31,00 12 2216 SOL-2 37,00 2,55 11,00 6,70 0,80 0,16 0,70 <0,10 27,10 Σκουριές – Μ. Παναγία 13 2219 SSK-1 62,00 4,20 25,50 2,90 0,60 0,25 1,53 0,10 1,20

14 2215 SSK-2 54,00 9,30 19,00 3,90 1,12 0,14 1,50 0,28 0,95 Θέση α/α Α.Π. Π-Δείγ. Cu Ni Zn Pb Co Sn Cd Mo Ba Bi Sb As

Εκκλησιαστικός Μύλος 1 2209 SΕΜ-1 0,08 0,02 2,60 1,45 0,01 <0,01 <0,01 <0,01 0,30 <0,01 0,01 0,07

2 2210 SΕΜ-2 0,08 0.01 4,70 3,10 0,01 <0,01 <0,01 <0,01 0,10 <0,01 0,01 0,19 3 2217 SΕΜ-3 0,07 0,02 4,25 3,35 <0,01 <0,01 <0,01 <0,01 0,10 <0,01 0,05 0,27 4 2211 SΕΜ-4 0,08 0,02 3,80 2,55 0,01 <0,01 <0,01 <0,01 0,30 <0,01 0,04 0,27 Πιάβιτσα 5 2212 SΗΝ-1 0,11 0,02 3,15 2,75 0,01 ,0,01 <0,01 <0,01 0,10 <0,01 0,05 0,52 6 2218 SΗΝ-2 0,10 0,02 1,25 1,45 0,01 <0,01 <0,01 <0,01 0,10 <0,01 0,12 0,79 Αγ. Δημήτριος 7 2213 SΑD-1 0,30 0,02 8,30 2,20 0,01 <0,01 <0,01 <0,01 0,10 <0,01 0,06 0,57 8 2214 SΑD-2 0,30 0,02 8,40 1.85 <0,01 <0,01 <0,01 <0,01 0,10 <0,01 0,05 0,45 Κηπουρίστρα 9 2206 SΚP-1 0,10 0,02 1,25 1,25 0,01 <0,01 <0,01 <0,01 0,50 <0,01 0,09 0,10 10 2207 SΚΡ-2 0,10 0,02 4,45 1,32 0,01 <0,01 <0,01 <0,01 4,00 <0,01 0,07 0,10 Ολυμπιάδα 11 2208 SOL-1 0,10 0,02 1,35 1,10 0,01 <0,01 <0,01 <0,01 0,40 <0,01 0.05 0,36 12 2216 SOL-2 0,05 0,01 5,50 1,10 <0,01 <0,01 <0,01 <0,01 4,80 <0,01 0,06 0,39 Σκουριές — Μ. Παναγία 13 2219 SSK-1 1,80 0,01 0,20 0,20 0,01 <0,01 <0,01 <0,01 1,00 <0,01 0.01 1.07

14 2215 SSK-2 1,80 0,02 0,20 0,10 0,01 <0,01 <0,01 <0,01 0,80 <0,01 0,01 0,33

1.6.2 Θέσεις αποθέσεων Σκουριών - Ποσοτικοποίηση

- Στη θέση Εκκλησιαστικός Μύλος νότια των Σταγείρων - Στρατονίκης στις

δυτικές παρυφές του ομώνυμου ρέματος υπάρχουν μεγάλες ποσότητες

σκουριών που καλύπτουν δύο χώρους με μήκος περίπου 500 m ο καθένας και

πλάτος περίπου 100-150 m και πάχος από 0 έως και 2-3 m.

- Νότια του μεταλλείου της Πιάβιτσας περίπου 500 m από τις εγκαταστάσεις

εμπλουτισμού βρίσκονται δύο εκτεταμένοι σωροί σκουριών διαστάσεων

περίπου 200 μέτρων έκαστος με μικρό σχετικά πάχος.

- Στη θέση Άγιος Δημήτριος δυτικά των Σταγείρων υπάρχει σχετικά μεγάλη

ποσότητα σκουριών, βόρεια του δρόμου Αρναία-Στάγειρα στην ανατολική

πλευρά του ρέματος, με διαστάσεις 150 x 50 m περίπου και πάχος έως 10 m

περίπου.

55

- Στη θέση Κηπουρίτσα ρέμα δυτικά της Ολυμπιάδας κατά μήκος του ρέματος

υπάρχουν επιμέρους σωροί σκουριών μικρού σχετικά εύρους (το μεγαλύτερο

μέρος έχει στρωθεί στους δρόμους).

- Κατά μήκος του ρέματος Μπαξίνα κοντά στη λεκάνη και δυτικά της Ολυμπιάδας

υπάρχουν εκτεταμένες ποσότητες σκουριών σε δύο θέσεις και σε εύρος

περίπου 150 x 300 m και πάχος κυμαινόμενο έως και 3 m.

- Μικρές ποσότητες σκουριών επίσης υπάρχουν πολύ κοντά στην επιφανειακή

εκσκαφή του πορφυριτικού κοιτάσματος των Σκουριών της Μ. Παναγίας.

- Μεγάλες ποσότητες σκουριών υπάρχουν στη θέση Μαύρες Πέτρες και

Κοκκινόλακκας ανατολικά της Στρατονίκης, όπως ήδη έχει αναφερθεί.

Από μία πρώτη εκτίμηση των χημικών αναλύσεων προκύπτει άμεσα η σύνδεση των

σκουριών με τα ήδη γνωστά χαρακτηριστικά των μεταλλοφοριών της περιοχής. Οι

περιεκτικότητες του Fe, Μn, Cu, Zn, Pb στις σκουριές οδηγούν στο φυσικό

συμπέρασμα ότι προέρχονται από εκκαμίνευση μεταλλευμάτων που εξορύσσονταν

κοντά στους χώρους απόθεσης τους.

Εικόνα Β.14: Σκουριές στις Μαύρες Πέτρες ανατολικά της Στρατονίκης

56

Εικόνα Β.15: Σημαντικές ποσότητες σκουριών στο Μπαξίνα ρέμα στα ΝΔ όρια της

λεκάνης Ολυμπιάδας

57

2. ΠΑΡΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

2.1 Εισαγωγή

Στο κεφάλαιο που ακολουθεί γίνεται μια απογραφή της παρούσας κατάστασης του

περιβάλλοντος. Στη ΒΑ Χαλκιδική η βιομηχανική δραστηριότητα συνίσταται

αποκλειστικά στη μεταλλευτική δραστηριότητα και επομένως δεν υπάρχουν πλην

των μεταλλευτικών άλλες βιομηχανικές μονάδες όπου να επιβαρύνουν το

περιβάλλον.

Ξεκινώντας την αναφορά στην υφιστάμενη περιβαλλοντική κατάσταση, χρειάζεται

να επισημανθεί ότι η γενική εικόνα που παρουσιάζει η περιοχή με μια πρώτη ματιά

είναι η εικόνα ενός περιβάλλοντος φυσικού, πλούσιου και αδιατάρακτου σε μεγάλη

κλίμακα από την ανθρώπινη παρέμβαση. Σ’ αυτό κύρια συμβάλλει το γεγονός του

ότι το μεγαλύτερο ποσοστό της έκτασης καλύπτεται από πυκνά και πλούσια σε

βιοποικιλότητα δάση, καθώς και το ότι οι κάθε είδους ανθρώπινες δραστηριότητες

είτε καταλαμβάνουν μικρές σχετικά εκτάσεις, είτε είναι ήπιας μορφής ως προς την

επίδραση τους στον περιβάλλοντα χώρο. Αυτό όμως βέβαια σε καμία περίπτωση

δεν σημαίνει πως δεν υπάρχουν μια σειρά από σημαντικά περιβαλλοντικά

προβλήματα τα οποία θα αναφερθούν στην συνέχεια.

Οι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι όπου εγκυμονούν λόγω της μεταλλευτικής

δραστηριότητας οφείλονται κυρίως στα στερεά μεταλλευτικά κατάλοιπα ως προς το

μηχανισμό γένεσης όξινης απορροής τους και στην εκχυλισιμότητα των μετάλλων

τους. Μεγάλες ποσότητες στερεών καταλοίπων ελεύθερες στο περιβάλλον μπορούν

να μολύνουν το έδαφος και μέσω της τροφικής αλυσίδας να φτάσουν στον

άνθρωπο.

Παρακάτω γίνεται μια προσέγγιση της ρύπανσης στην περιοχή. Δίνονται στοιχεία

για την ποιότητα των επιφανειακών και υπόγειων νερών της περιοχής επέμβασης

καθώς γίνεται καταγραφή των μεταλλευτικών καταλοίπων. Επίσης διατίθενται

στοιχεία για τον περιβαλλοντικό χαρακτηρισμό των μεταλλευτικών καταλοίπων

από σχετικές μελέτες και ερευνητικά προγράμματα. (Ε.Μ.Π. 1992-95, Klohn

Crippen 1996)

58

2.2 Παρούσα κατάσταση του περιβάλλοντος - Μεταλλείο Μαύρες

Πέτρες-Μαντέμ Λάκκος

2.2.1 Υδάτινοι Πόροι

2.2.1.1 Επιφανειακά Νερά - Υδρολογία περιοχής Στρατωνίου

Η περιοχή Στρατωνίου διατρέχεται από ομάδα παράλληλων υδατορεμάτων με

γενική διεύθυνση ΒΔ-ΝΑ, τα οποία καταλήγουν στο Β μοιχό του Κόλπου Ιερισσού.

Το ρέμα Μαντέμ Λάκκου δεν καταλήγει στη θάλασσα αλλά στο ρέμα

Κοκκινόλακκας, το οποίο αποτελεί τον κορμό του υδρογραφικού δικτύου της

περιοχής και κλάδο του ρέματος Ασπρόλακκα. Μορφολογικά διακρίνονται η

ημιορεινή περιοχή και οι αλλουβιακές κοιλάδες Στρατωνίου και Κοκκινόλακκα. Η

ημιορεινή περιοχή κυμαίνεται υψομετρικό από τα 20 ,m έως τα 800 m και

καλύπτεται από πυκνή βλάστηση. Οι αλλουβιακές κοιλάδες έχουν υψόμετρα κάτω

των 60 m και καλύπτονται στην περιοχή Στρατωνίου από αραιή βλάστηση και

ελαιόδενδρα και στον Κοκκινόλακκα από πυκνή βλάστηση. Για τους υδραυλικούς

υπολογισμούς χρησιμοποιήθηκε ο μετεωρολογικός σταθμός της Αρναίας.

Συγκεκριμένα:

Υδρολογική λεκάνη Πόρτο: Η λεκάνη αυτή είναι η ανατολικότερη όλων, έχει

διεύθυνση ΒΔ-ΝΑ και έκταση περίπου 1,5 km2. Η λεκάνη είναι σχεδόν εξ

ολοκλήρου ημιορεινή, με υψόμετρα όμως που δεν ξεπερνούν τα 600 m. Από

πλευράς κάλυψης διαπιστώνεται ότι ολόκληρη καλύπτεται από δάση και θαμνώδεις

εκτάσεις. Το ρέμα Πόρτο έχει καθαρά χειμαρρική λειτουργία. Με βάση τα γνωστά

μετεωρολογικά και υδραυλικά δεδομένα για την περιοχή μελέτης οι εκτιμώμενες

παροχές είναι περίπου 0,003 m3/s η μέση και 0,02 m3/s η μέγιστη μετρημένη έως

σήμερα.

Υδρολογική λεκάνη Αργυρώς: Η λεκάνη αυτή βρίσκεται δυτικά της προηγούμενης

και έχει έκταση περίπου 1,4 km2. Η νότια πλευρά της λεκάνης είναι σχεδόν εξ

ολοκλήρου εντός της πεδιάδας του Στρατωνίου, ενώ η βόρεια είναι ημιορεινή, με

υψόμετρα που φτάνουν τα 645 m. Από πλευράς κάλυψης διαπιστώνεται ότι το

μεγαλύτερο ποσοστό της επιφάνειας (82%) το κατέχουν δάση και θαμνώδεις

εκτάσεις ενώ σημαντικό τμήμα της (18%) καλύπτεται από πεδινές -δομημένες-

εκτάσεις. Το ρέμα Αργυρώ έχει και αυτό καθαρά χειμαρρική λειτουργία. Με βάση

τα γνωστά μετεωρολογικά και υδραυλικά δεδομένα για την περιοχή μελέτης οι

εκτιμώμενες παροχές είναι περίπου 0,003 m3/s η μέση και 0,01 m3/s η μέγιστη

μετρημένη έως σήμερα.

59

Υδρολογική λεκάνη Καρβουνόσκαλας: Η λεκάνη αυτή βρίσκεται δυτικά της

προηγούμενης και έχει έκταση περίπου 3,9 km2. Αποτελείται από δύο

παράλληλους κλάδους (Ανατολικό και Δυτικό) και είναι κατά το ήμισυ ημιορεινή

και κατά το ήμισυ πεδινή, με μέσο υψόμετρο περίπου 684 m. Από πλευράς

κάλυψης διαπιστώνεται ότι το μεγαλύτερο ποσοστό της επιφάνειας (62%) το

κατέχουν δάση και θαμνώδεις εκτάσεις (το μικρότερο ποσοστό δασοκάλυψης από

τις εξεταζόμενες υδρολογικές λεκάνες), ενώ σημαντικά τμήματα της καλύπτονται

από αγροτικές (21%) και δομημένες (17%) εκτάσεις. Το ρέμα Καρβουνόσκαλας

έχει χειμαρρική λειτουργία. Με βάση τα γνωστά μετεωρολογικά και υδραυλικά

δεδομένα για την περιοχή μελέτης οι εκτιμώμενες παροχές είναι περίπου 0,01 m3/s

η μέση και 0,02 m3/s η μέγιστη μετρημένη έως σήμερα.

Υδρολογική λεκάνη Κοκκινόλακκα: Η υπολεκάνη απορροής του Κοκκινόλακκα,

αποτελεί το μεγαλύτερο τμήμα της συνολικής λεκάνης, με κατεύθυνση από τα ΒΔ

προς τα Ν-ΝΑ. Αποστραγγίζει μια έκταση 24,7 km2 περίπου και εμφανίζει επίμηκες

σχήμα μήκους περί τα 12,5 km και μέσου πλάτους περί τα 2 km. Στην υπολεκάνη

αυτή περιλαμβάνονται η Στρατονίκη και οι υφιστάμενες εγκαταστάσεις των

μεταλλείων Μαντέμ Λάκκου και Μαύρων Πετρών. Ο Κοκκινόλακκας πηγάζει

ανατολικά της Στρατονίκης σε υψόμετρο περί τα 750 m. Τροφοδοτείται στη

διαδρομή του προς τη θάλασσα από τον Βόρειο και τον Νότιο κλάδο του στα

ανατολικά της υπολεκάνης, και τα ρέματα Βαθύλακκα, παλαιό ρέμα Μαντέμ

Λάκκου και Γιάνναβο στα βόρεια. Η υπολεκάνη είναι πυκνά δασωμένη, ιδιαίτερα

στην ημιορεινή της περιοχή, κυριαρχεί δε το πευκοδάσος.

Από τις διαθέσιμες μετρήσεις παροχών φαίνεται ότι κατά την υγρή περίοδο ο

Κοκκινόλακκας κατεβαίνει προς τις εκβολές του αυξάνοντας σταδιακά την παροχή

του καθώς δέχεται την συμβολή των διαφόρων παραποτάμων του και φυσικών

εκφορτίσεων. Κατά την ξηρή περίοδο υπάρχουν ενδείξεις εκτεταμένων

κατεισδύσεων του Κοκκινόλακκα στα υπόγεια, μέσω των καθιζήσεων στις περιοχές

των παλαιών εκμεταλλεύσεων. Με βάση τα γνωστά μετεωρολογικά και υδραυλικά

δεδομένα για την περιοχή μελέτης οι εκτιμώμενες παροχές είναι περίπου 0,06 m3/s

η μέση και 0,92 m3/s η μέγιστη. Χαρακτηριστική είναι η περιοχή κατάντη της

συμβολής του με τον Ασπρόλακκα όπου συχνά κατά την ξηρή περίοδο όλη η

παροχή των δύο ρεμάτων κατεισδύει και φορτίζει την υπόγεια υδροφορία της

εκβολής του Ασπρόλακκα (περιοχή Χιλανδαρίου). (Βεράνης 2001)

60

2.2.1.2 Υπόγεια Νερά - Υδρογεωλογία περιοχής Στρατωνίου

Κοιλάδα Κοκκινόλακκα

Η κοιλάδα Κοκκινόλακκα είναι μία επιμήκης ρηξιγενούς προέλευσης στενή λεκάνη

που σχηματίσθηκε από ρήγματα διεύθυνσης Β-Ν με κατακόρυφη κλίση. Το μήκος

της κοιλάδας είναι 5 χλμ. Το βόρειο περιθώριο της κοιλάδας (υψ. 100 m) έρχεται

σε επαφή με τους αμφιβολίτες και το νότιο γειτονεύει με την συμβολή των

ρεμάτων Κοκκινόλακκα - Ασπρόλακκα (υψ. 20 m) όπου σχηματίζεται η

αλλουβιακή λεκάνη Χιλανδαρίου. Τα χαλαρά ιζήματα της λεκάνης Κοκκινόλακκα

αποτελούνται από άμμο, χαλίκια, κροκάλες, όγκους πετρωμάτων (1-2 m) που

προέρχονται από την διάβρωση, αποσάθρωση και μεταφορά στο υδρογραφικό

δίκτυο πετρωμάτων που εντοπίζεται στη λεκάνη απορροής του Κοκκινόλακκα

(μάρμαρα, γνεύσιοι, αμφιβολίτες, διορίτες, πηγματίτης, χαλαζίας, κομμάτια

μεταλλοφορίας σιδηρομαγγανίων). Στα πρώτα μέτρα από την επιφάνεια,

παρατηρούνται σκουριές που είναι προϊόντα προηγούμενης εκκαμίνευσης.

Συνδετικό υλικό των ιζημάτων είναι αργιλικό υλικό που παρατηρείται με

μεγαλύτερη συμμετοχή στο βόρειο τμήμα της λεκάνης. Το πάχος των ιζημάτων

κυμαίνεται 10-15 m στο βόρειο τμήμα της λεκάνης και φθάνει τα 60 m στο

κεντρικό και νότιο τμήμα της. (Βεράνης, 2001)

Η λεκάνη Κοκκινόλακκας τροφοδοτείται από τα επιφανειακά νερά του

Κοκκινόλακκα, από πλευρικές εκφορτίσεις επιφανειακών και υπόγειων νερών από

τα βραχώδη πετρώματα της λεκάνης απορροής και από την κατείσδυση των

ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων στους χαλαρούς σχηματισμούς. Οι υδροφόροι

ορίζοντες της λεκάνης είναι ελεύθεροι και οι συντελεστές μεταβατικότητας (T)

εκτιμάται ότι είναι 1x10-3 m2/s και η υδραυλική αγωγιμότητα K= 1x10-2 m2/s και ο

συντελεστής εναποθήκευσης είναι S= 10-3 (Κολιαδήμου 1985).

Με υδραυλική κλίση 0,005 και ενεργό πορώδες 0,35 η ταχύτητα κίνησης του

υπόγειου νερού εκτιμάται ότι είναι 12μ/ημέρα ή 4.500μ/χρόνο που χαρακτηρίζεται

σαν πολύ υψηλή. (Βεράνης, 2001)

Αλλουβιακή λεκάνη Στρατωνίου

Η αλλουβιακή λεκάνη Στρατωνίου έχει σχήμα V και καταλαμβάνει έκταση 1,5 τ.

χλμ. Στο δυτικό περιθώριο της βρίσκεται η λεκάνη απόθεσης τέλματος στη θέση

Καρακόλι και στο ανατολικό άκρο βρίσκεται η κοινότητα Στρατωνίου μεταξύ των

οποίων είναι αποθηκευμένοι οι Σωροί Σιδηροπυρίτη (400.000 τόννοι). Στο δυτικό

61

τμήμα η αλλουβιακή λεκάνη αποτελείται από συνεκτικά – ημισυνεκτικά

Πλειστοκαινικά ιζήματα που συνίστανται από κόκκινους πηλούς, αμμοαργιλούχα,

χαλίκια, αποστρογγυλευμένα ή γωνιώδη συνδεδεμένα με αργιλικό και μαργαϊκό

υλικό. Οι κοίτες των χειμάρων που βρίσκονται δυτικά του Στρατωνίου

αποτελούνται από χαλαρά ιζήματα (κροκάλες, χαλίκια) με συντελεστή κατείσδυσης

15-20%. Τα αδρόκκοκα υλικά αποτίθενται κοντά στην επαφή με τα σκληρά

βραχώδη πετρώματα και βαθμιαία προς την παράκτια ζώνη τα ιζήματα γίνονται

λεπτόκκοκα (άμμοι, άργιλοι, χαλίκια ή μίγματα αυτών). (Βεράνης, 2001)

2.2.1.3 Ποιότητα Επιφανειακών Νερών & Υπόγειων Νερών

Η παλαιά και σύγχρονη μεταλλευτική δραστηριότητα καθώς και οι διαδικασίες

μεταλλογένεσης έχουν προκαλέσει την υποβάθμιση των επιφανειακών και

υπόγειων νερών της ευρύτερης περιοχής Στρατωνίου (Παπακωνσταντίνου 1996,

Letient 1996, Veranis and Meladiotis 2002).

Στα επιφανειακά νερά Στρατωνίου υπάρχουν ενδείξεις ρύπανσης όσον αφορά τον

ψευδάργυρο, το μαγγάνιο και το κάδμιο. (Παπακωνσταντίνου 1996, Letient 1996,

Veranis and Meladiotis 2002). Συγκεκριμένα, από τη σύγκριση των διαθέσιμων

στοιχείων ποιότητας με τα όρια που προβλέπονται από την Ν.Α. 96400/85,

παρατηρούνται υπερβάσεις των ορίων για τον ψευδάργυρο, το μαγγάνιο και το

κάδμιο στο μεγαλύτερο μήκος των ρεμάτων της περιοχής. Ως προς τα υπόλοιπα

διαλελυμένα μέταλλα (όπως αρσενικό, σίδηρο, νικέλιο, σελήνιο, χαλκό, χρώμιο,

μόλυβδο και αργίλιο) παρατηρούνται σποραδικές υπερβάσεις κατά τόπους, οι

οποίες είναι άμεσα συνδεδεμένες με τους χώρους απόθεσης μεταλλευτικών

προϊόντων και καταλοίπων.

Όσον αφορά την ποιότητα των υπόγειων υδάτων της περιοχής Στρατωνίου, από τη

σύγκριση των συγκεντρώσεων των μετάλλων με τα όρια που θέτει η ΚΥΑ

Υ2/2600/2002 (ΦΕΚ 892Β/11.7.2001) για την ποιότητα νερού ανθρώπινης

κατανάλωσης, προκύπτει μια σχετική επιβάρυνση σε νικέλιο, ψευδάργυρο,

μαγγάνιο και σίδηρο. (Παπακωνσταντίνου 1996, Letient 1996, Veranis and

Meladiotis 2002). Ως προς τα υπόλοιπα διαλελυμένα μέταλλα (όπως Sb, Pb, Cu, Cr,

Cd, As και Al) παρατηρούνται μεμονωμένες και κατά θέσεις υπερβάσεις. Οι

υπερβάσεις αυτές προφανώς σχετίζονται με την μεταλλοφορία της περιοχής

μελέτης αλλά και με την ρύπανση που προκύπτει από παλαιές αποθέσεις

μεταλλευτικών προϊόντων και καταλοίπων χωρίς τη λήψη μέτρων προστασίας κατά

την απόθεση.

62

Νερά μεταλλείων

Τα νερά των μεταλλείων αντλούνται με αντλιοστάσια που είναι εγκατεστημένα σε

διάφορα επίπεδα και μεταφέρονται στη συνέχεια με αγωγό στη μονάδα

επεξεργασίας που είναι εγκατεστημένη στο εργοστάσιο εμπλουτισμού στο Στρατώνι.

Τα αντλούμενα νερά των μεταλλείων Μαδέμ Λάκκου και Μαύρες Πέτρες κατά μέσο

όρο είναι 240 m3/h και σε ετήσια βάση είναι 2,0x 106 m3. Μέχρι το 1983 τα νερά

των μεταλλείων παροχετεύονταν στο Κοκκινόλακκα ενώ τα τελευταία 20 χρόνια

γίνεται η εξουδετέρωση των με ασβέστη στη μονάδα επεξεργασίας. Μετά την

επεξεργασία γίνεται η παροχέτευση των στη θάλασσα. Μετά την επεξεργασία οι

περιεκτικότητες σε βαρέα μέταλλα και τοξικά στοιχεία είναι πολύ χαμηλές και εντός

των ορίων για την απόρριψη σε υδάτινους αποδέκτες. Εξαίρεση αποτελεί μόνο το

υψηλό pΗ που είναι 9,5 ( ανώτατο επιτρεπτό 8,5). Το υψηλό pΗ των

επεξεργασμένων νερών οφείλεται στην χρησιμοποίηση του ασβέστη. Σημειώνεται

ότι για την απομάκρυνση του Mn απαιτείται pΗ>9.

Σε περίπτωση που λόγω εξάντλησης των αποθεμάτων σε επτά χρόνια ή για

οικονομικούς λόγους κλείσουν τα μεταλλεία, τότε πρέπει να ληφθούν μέτρα για

την αντιμετώπιση του προβλήματος της όξινης απορροής.

Η άντληση των νερών των μεταλλείων προκαλεί την πτώση στάθμης του

υδροφόρου ορίζοντα στο χώρο του μεταλλείου. Μέχρι τώρα δεν είναι γνωστά τα

όρια επέκτασης του κώνου πτώσης στάθμης και για τον προσδιορισμό των ορίων

αυτών χρειάζεται η ανόρυξη γεωτρήσεων περιφερειακά των εκμεταλλεύσεων.

Η διαχείριση των νερών των μεταλλείων Μαδέμ Λάκκος και Μαύρες Πέτρες είναι

ένα πολύ σημαντικό ζήτημα. Η ταχύτητα ροής του νερού στα μεταλλεία μπορεί να

αυξηθεί δραματικά κατά την διάρκεια έντονων βροχοπτώσεων και να παρεμποδίσει

τις εργασίες εξόρυξης. Ακόμη τα νερά των μεταλλείων σε ορισμένους χώρους του

μεταλλείου είναι πολύ όξινα (pΗ = 2-4), με υψηλές περιεκτικότητες βαρέων

μετάλλων και τοξικών στοιχείων. Κατά την διάρκεια πλημμυρικών καταστάσεων

(>1000 m3/h) στην υγρά περίοδο η παροχή των νερών των μεταλλείων υπερβαίνει

τις δυνατότητες της μονάδος εξουδετέρωσης που είναι εγκατεστημένη στο

εργοστάσιο εμπλουτισμού στο Στρατώνι με αποτέλεσμα μη επεξεργασμένα νερά

μεταλλείων να παροχετεύονται σε υδάτινους αποδέκτες (Κοκκινόλακκας -

θάλασσα). Η μονάδα εξουδετέρωσης λειτουργεί από το 1983 και η δυναμικότητα,

της ήταν 200 m3/h, και από το 1996 αυξήθηκε στα 400 m3/h. Σε περίπτωση που η

παροχή των νερών των μεταλλείων υπερβαίνει τις δυνατότητες της μονάδος

εξουδετέρωσης τα νερά παροχετεύονται στη δεξαμενή εκτάκτου ανάγκης που

63

βρίσκεται στο χώρο του μεταλλείου Μαδέμ Λάκκος και όταν πληρωθεί και η

δεξαμενή αυτή τα νερά παροχετεύονται μετά επί τόπου κατεργασία στον

Κοκκινόλακκα ή στη θάλασσα. (Παπακωνσταντίνου 1996, Letient 1996, Veranis

and Meladiotis 2002).

2.2.1.4 Συμπεράσματα

Γενικά συμπεράσματα από την ποιότητα των υδάτινων πόρων στην περιοχή του

μεταλλείου Μαντέμ Λάκκου – Μαύρων Πετρών:

Η παλιά μέθοδος εκμετάλλευσης (κατακρήμνιση οροφής) στη περιοχή των

μεταλλείων προκάλεσε αποκλίσεις στην κίνηση του υπόγειου νερού. Οι

μεταλλευτικές εργασίες αύξησαν την εισροή του βρόχινου νερού στις

μεταλλευτικές εργασίες, ιδιαίτερα στην ζώνη υποχώρησης του εδάφους και

στα καρστικοποιημένα μάρμαρα.

Τα όξινα νερά των μεταλλείων μετά την επεξεργασία των στη μονάδα

εξουδετέρωσης στην περιοχή του Στρατωνίου απορρίπτονται στη θάλασσα.

Σε περίπτωση που λόγω εξάντλησης των αποθεμάτων ή για οικονομικούς

λόγους κλείσουν τα μεταλλεία, τότε πρέπει να ληφθούν μέτρα για την

αντιμετώπιση του προβλήματος της όξινης απορροής.

Η διήθηση του βρόχινου νερού στους σωρούς σιδηροπυρίτη προκάλεσε

όξινη απορροή που έχει ρυπάνει τον αλλουβιακό υδροφορέα του

Στρατωνίου.

Άλλες κατηγορίες μεταλλευτικών καταλοίπων που συνεισφέρουν στην

επιβάρυνση των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων είναι οι αρχαίες

σκωρίες εκκαμίνευσης, τα αποφρύγματα σιδηροπυρίτη και τα τέλματα

εμπλουτισμού που απορρίπτονταν στην παραλία το παρελθόν. Είναι τραγική

η διαπίστωση πως η σημερινή παραλιακή ζώνη του Στρατωνίου, μήκους

900 μέτρων και πλάτους 125 μέτρων έχει σχηματιστεί κατά κύριο λόγο από

τα απόβλητα και τα στείρα της μεταλλευτικής δραστηριότητας, τα οποία

μέχρι το 1978 απορρίπτονταν άμεσα στην παραλία του Στρατωνίου.

Η ποιότητα του περιβάλλοντος στην ευρύτερη περιοχή των μεταλλευτικών

εγκαταστάσεων Στρατωνίου – Στρατονίκης καθορίζεται από την ίδια την γεωχημεία

της περιοχής (λόγω της εκτεταμένης θειούχου μεταλλοφορίας) αλλά και από τον

τρόπο με τον οποίο ασκήθηκε η μακρόχρονη μεταλλευτική δραστηριότητα που

συνέβαλε ουσιαστικά στην υποβάθμιση εδαφών και υδάτων με τις μεθόδους

εξόρυξης που εφαρμόστηκαν και την συσσώρευση μεταλλευτικών υλικών χωρίς

κατάλληλα μέτρα προστασίας.

64

2.2.2 Ανάγλυφο-Έδαφος και φυτικά-ζωικά υποσυστήματα

Το ανάγλυφο στις μεταλλευτικές εγκαταστάσεις Στρατωνίου χαρακτηρίζεται από

έντονο έως λοφώδες ημιορεινό, και πεδινό στη λεκάνη του Στρατωνίου. Στις

επιφανειακές μεταλλευτικές εγκαταστάσεις συγκαταλέγεται το πηγάδι του Μ.

Λάκκος οι μονάδες λιθογόμωσης, η στοά 53, οι χώροι απόθεσης τελμάτων κλπ, για

τα οποία έχει ήδη γίνει αναφορά.

Η βλάστηση είναι θαμνώδης και δενδρώδης από πεύκα και λίγες δρείς. Η ευρύτερη

περιοχή ανάπτυξης του μεταλλείου χαρακτηρίζεται από την παρουσία ικανού

αριθμού μικρών και μεσαίων υδατορεμάτων, εποχιακής κυρίως ροής. Το

υδρογραφικό δίκτυο, που παρουσιάζει δενδροειδή μορφή, διατρέχει την περιοχή

ενδιαφέροντος με γενική κατεύθυνση ΒΔ-ΝΑ.

Το Κυριότερο από τα υδατορέματα της περιοχής είναι ο Κοκκινόλακκας, που

αποτελεί τον κορμό του υδρογραφικού δικτύου και τροφοδοτείται στη διαδρομή

του από το ρέμα του Βαθύλακκα, το οποίο με τη σειρά του τροφοδοτείται από το

ρέμα της Εικοσάρας και του Γιάνναβου.

2.2.3 Πολιτισμικό περιβάλλον

Κοντά στις μεταλλευτικές εγκαταστάσεις Στρατωνίου υπάρχει το ομώνυμο χωριό

Στρατώνι το οποίο μπορεί να χαρακτηρισθεί ως μεταλλευτικό χωριό, δεδομένου ότι

λειτουργεί σχεδόν αποκλειστικά συνδεδεμένο με τη λειτουργία του μεταλλείου.

Δυτικά υπάρχουν τα χωριά Στρατονίκη και Στάγειρα τα οποία αποτελούν τα

κοντινότερα στο μεταλλείο χωριά των επονομαζόμενων Μαντεμοχωρίων.

2.2.4 Καταγραφή στερεών μεταλλευτικών καταλοίπων που αποτελούν

δυνητικές πηγές υποβάθμισης του περιβάλλοντος

Οι σημαντικότερες κατηγορίες μεταλλευτικών υλικών, που σχετίζονται με την

προγενέστερη μεταλλευτική δραστηριότητα στην περιοχή και αποτελούν δυνητικές

πηγές υποβάθμισης του περιβάλλοντος είναι οι ακόλουθες:

• Σκωρίες εκκαμίνευσης από την παλαιότερη εκμετάλλευση μαγγανιούχων

μεταλλευμάτων.

65

• Αποθέματα συμπυκνώματος σιδηροπυρίτη που παρήχθησαν από τον

εμπλουτισμό του μεταλλεύματος, και συγκεντρώθηκαν σε σωρούς τη χρονική

περίοδο που υπήρχε πρόβλημα διάθεσης τους σε μονάδες παραγωγής

λιπασμάτων.

• Αποφρύγματα σιδηροπυρίτη που επέστρεφαν προς απόθεση στην περιοχή

Στρατωνίου μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του '80, κατά την περίοδο που ο

σιδηροπυρίτης αξιοποιούνταν για την παραγωγή θειικού οξέος στις

Βιομηχανίες Βορείου Ελλάδος.

• Απορρίμματα (τέλματα) εμπλουτισμού που απορρίπτονταν στην περιοχή της

παραλίας μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του '80.

Οι κύριοι χώροι απόθεσης των παραπάνω υλικών φαίνονται στη Εικόνα Β.7. Αλλά

και στο ίδιο σχήμα παρουσιάζονται και οι λειτουργικοί χώροι απόθεσης των

στερεών απορριμμάτων της τρέχουσας μεταλλευτικής δραστηριότητας.

Τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά ανά κατηγορία υλικών παρουσιάζονται,

παρακάτω:

- Μαγγανιούχες Σκουριές

Σκουριές που παρήχθησαν από την μεταλλευτική δραστηριότητα στο παρελθόν

βρίσκονται διάσπαρτες σε όλη την περιοχή μελέτης. Ένας μεγάλος σωρός

απόθεσης, που καταλαμβάνει έκταση περίπου 65 στρ., εντοπίζεται στην περιοχή

Μαύρων Πετρών ανατολικά της κοινότητας Στρατονίκης, ενώ ένας δεύτερος σωρός

(περίπου 25 στρ.) βρίσκεται στην κοίτη του Κοκκινόλακκα, νοτίως του Καρακολίου.

Το υλικό αυτό αποτελεί υπόλειμμα πυρομεταλλουργικής κατεργασίας, με

χαρακτηριστικό μαύρο χρώμα (στο οποίο οφείλεται και το σχετικό τοπωνύμιο) και

υψηλή περιεκτικότητα σε μαγγάνιο, περίπου 20%.

Το υλικό αυτό παρουσιάζει τάση παραγωγής οξύτητας. Αν και οι δοκιμές έδειξαν

ότι δεν μπορεί να αποκλεισθεί η πιθανότητα εκχύλισης βαρέων μετάλλων, η

ποιότητα του εκχυλίσματος είναι μέσα στα όρια που τίθενται από τη μέθοδο αλλά

ακόμα και σε αυτά για διάθεση υγρών αποβλήτων σε υδάτινους αποδέκτες.

- Συμπυκνώματα Σιδηροπυρίτη

Το συμπύκνωμα του σιδηροπυρίτη διατίθετο, μέχρι τον Ιανουάριο του 1990, στη

χημική βιομηχανία για την παραγωγή θειικού οξέος. Οι πλεονάζουσες ποσότητες

66

κατά το τέλος της δεκαετίας του '80 αποτίθεντο στην ευρύτερη περιοχή των

Μεταλλευτικών Εγκαταστάσεων Στρατωνίου. Ο μεγαλύτερος σωρός

συμπυκνώματος σιδηροπυρίτη, 334.000 t βρίσκεται στη θέση Πλατεία Καρρά. Δύο

άλλοι μικρότεροι σωροί εντοπίζονται κατά μήκος του μεταλλευτικού δρόμου

Μαντέμ Λάκκου - Στρατωνίου. Ένας τρίτος σωρός στα ανατολικά των δύο

προηγούμενων, απομακρύνθηκε από την περιοχή το 1994.

Σιδηροπυρίτες της Πλατείας Καρρά

Η Πλατεία Καρρά καλύπτει μία περιοχή έκτασης 24 στρεμμάτων, έχει μέσο βάθος

13 m και περιέχει αυτή τη στιγμή περίπου 334.000 t συμπυκνώματος σιδηροπυρίτη

και 10.327 t συμπυκνώματος αρσενοπυρίτη Ολυμπιάδας. Ο σωρός έχει

αποκατασταθεί με γεωμεβράνη, γεωύφασμα και φυτική γη.

Εικόνα Β.16: Καλυμμένοι σωροί συμπυκνώματος σιδηροπυρίτη. Πλατεία Καρρά

Λοιποί σωροί σιδηροπυριτών

Πρόκειται για δύο σωρούς σιδηροπυριτών συνολικής ποσότητας 86.500 t που

καταλαμβάνουν έκταση 20 στρεμμάτων.

- Σωροί Αποφρυγμάτων Σιδηροπυρίτη

Κατά την περίοδο κανονικής εμπορίας του συμπυκνώματος του σιδηροπυρίτη, οι

παραγόμενες ποσότητες διετίθεντο κυρίως στις Χημικές Βιομηχανίες Βορείου

Ελλάδος (Χ.Β.Ε.Ε.) Α.Ε. στη Θεσσαλονίκη και στο εργοστάσιο λιπασμάτων της

67

Δραπετσώνας. Όσον αφορά τις Χ.Β.Ε.Ε, η μεταφορά του συμπυκνώματος γινόταν

με εργολαβικά φορτηγά αυτοκίνητα δημόσιας χρήσης με στεγανή καρότσα, η

οποία σκεπαζόταν μετά την φόρτωση της με μουσαμά. Τα ίδια φορτηγά κατά την

επιστροφή τους στο Στρατώνι μετέφεραν με τον ίδιο τρόπο τα φρύγματα του

σιδηροπυρίτη και τα απέθεταν στο μεταλλείο του Μαντέμ Λάκκου σε ειδικά

διαμορφωμένο χώρο. Δημιουργήθηκαν δύο σωροί με συνολική επιφάνεια 48,9 στρ.

και ποσότητα φρύγματος 1.000.000 t περίπου, που περιέχουν κυρίως οξείδια

σιδήρου, μαγνητίτη και αιματίτη. Στη μάζα του φρύγματος περιέχεται και ο πολφός

από την εξουδετέρωση των όξινων υγρών, που προέκυπταν από την υγρή

αποκονίωση των καπναερίων της φρύξης με ασβέστη. Η λάσπη εξουδετέρωσης

συνίσταται κυρίως από γύψο, υδροξείδια των πτητικών μετάλλων και αρσενικικό

ασβέστιο. Στους παρακάτω πίνακες δίνονται κατά σειρά τα φυσικά και χημικά

χαρακτηριστικά των αποφρυγμάτων Στρατωνίου.

Πίνακας Β.12 : Φυσικά χαρακτηριστικά φρύγματος σιδηροπυρίτη

Υγρασία 12-15 %

Απόλυτο ειδικό βάρος 4,95 t/m3

Φαινόμενο ειδικό βάρος 1,90 t/m3

Κοκκομετρική σύνθεση (mesh)

+48 -48+65 -65+100 -100+150 -150+200 -200+325 -325 Σύνολο

Βάρη % 0,83 2,16 2,50 6,10 10,83 16,66 60,92

Αθρ.Βάρη% 0,83 2,99 5,49 11,59 22,42 39,08 100,00

Πηγή: Ε.Μ.Π. 1992-95, Klohn Crippen 1996

Πίνακας Β.13 : Μέση χημική σύσταση στα φρύγματα σιδηροπυρίτη

Συστατικό Χημική Ένωση*, % Αu 3,5 ppm Fe 48,5 - 46,0 % Fe2O3 + Fe3O4 66,2 - 60,6 Pb 0,3 - 0,5 % Fe(PbO4) 0,5 - 0,7 Zn 0,5 - 1,0 % Ρb(ΖnO4) 1,4 - 2,7 As 1,2- 1,8 % Ca(ΑsO4) + Fe(ΑsO4) 2,9 - 4,4 Ca 9,0 - 10,4 % Ca(ΟΗ)2 9,0 - 9,6 (SO4)-2 10,5 - 11,2 % CaSO42Η20 18,5 - 20,1 (ΟΗ)-1 4,0 - 5,0 % SiO2 1,5 - 2,0 % SiO2 1,5 - 2,0 O2 (οξειδίων) 24,5 - 22,2 %

* Υπολογιζόμενη Πηγή: Ε.Μ.Π. 1992-95, Klohn Crippen 1996

Οι σωροί αυτοί σύμφωνα με πληροφορίες από την εταιρεία Α.Ε.Ε.Χ.Π.&Λ.

σχηματίσθηκαν μετά από κατάλληλη προετοιμασία του φυσικού υποβάθρου, με

απομάκρυνση της φυτικής γης, επίστρωση και συμπίεση αργιλικού υλικού και στη

συνέχεια διάστρωση 10 cm περίπου ασβέστη. Στη συνέχεια οι σωροί μετά από

κατάλληλη διαμόρφωση των πρανών τους σκεπάσθηκαν με εδαφικό υλικό της

περιοχής. Για την προστασία των σωρών από τα νερά της βροχής

68

κατασκευάσθηκαν επίσης περιμετρικά φράγματα και τα απαραίτητα τεχνικά έργα

εκτροπής.

Οι αναλύσεις όπου έγιναν έδειξαν ότι τα υλικά αυτά δεν παρουσιάζουν τάση

παραγωγής οξύτητας.

- Τέλματα εμπλουτισμού στην παραλία

Όσον αφορά τα παράκτια ιζήματα του Στρατωνίου, αυτά έχουν σχηματιστεί κατά

κύριο λόγο από την απευθείας διάθεση των στερεών καταλοίπων του

εμπλουτισμού στον κόλπο του Στρατωνίου την περίοδο 1950 μέχρι 1983. Πάνω

από τα τέλματα έχει αποτεθεί στρώση αμμώδους υλικού, μεταβλητού πάχους. Για

την οριοθέτηση του στρώματος των τελμάτων στην παραλία Στρατωνίου, διεξήχθη

το Σεπτέμβρη του 1999 εκτεταμένο πρόγραμμα δειγματοληπτικών γεωτρήσεων σε

έκταση 55 στρεμμάτων (ΤVΧ Ηellas, Δεκ. 1999). Οι γεωτρήσεις διανοίχθησαν σε

κάνναβο διαστάσεων 100x30 m, είχαν βάθος 4 – 10 m, και η δειγματοληψία, έγινε

ανά μέτρο γεώτρησης. Από τις αναλύσεις των 101 δειγμάτων που συλλέχτηκαν,

παρατηρήθηκαν αυξημένες συγκεντρώσεις θείου (Stotal, %), μεγαλύτερες του 3%,

σε όλη σχεδόν την έκταση, με εξαίρεση την άμεση περιοχή του Ελαιώνα. Για την

εξετασθείσα περιοχή έκτασης 55 στεμμάτων και μέχρι βάθους 10 m, η συνολική

ποσότητα θειούχων τελμάτων με Stotal> 3% υπολογίστηκε ότι ανέρχεται σε

τουλάχιστον 800.000 τόννους. Τα υλικά παρουσιάζουν δυναμικό γένεσης όξινης

απορροής και περιορισμένη εκχυλισιμότητα των περιεχομένων μετάλλων.

69

2.3 Παρούσα Κατάσταση Περιβάλλοντος - Ολυμπιάδα

2.3.1 Υδάτινοι Πόροι

2.3.1.1 Επιφανειακά νερά

Η υδρολογική λεκάνη Ολυμπιάδας (62 Km2) περιλαμβάνει τις υδρολογικές

υπολεκάνες Μαυρόλακκα, Ξηρόλακκα, Μπασδέκι Λάκκο, Μπαξίνα Λάκκο και την

πεδινή περιοχή Ολυμπιάδας. Κατά την χειμερινή περίοδο η επιφανειακή απορροή

των ρεμάτων Μαυρόλακκας και Μπασδέκι, λόγω κορεσμού του αλλουβιακού

υδροφορέα, φθάνει μέχρι την θάλασσα. Κατά την ξηρά περίοδο επιφανειακή

απορροή παρουσιάζεται μόνο στο ρέμα Κηπουρίστρας και στον Μαυρόλακκα. Από

τα αποτελέσματα της επίλυσης της εξίσωσης του υδρολογικού ισοζυγίου προκύπτει

ότι οι ετήσιες διαθέσιμες ποσότητες νερού που ρέουν επιφανειακά ή υπόγεια στην

λεκάνη Ολυμπιάδας είναι 7,67x106 m3 (Βεράνης 2000).

2.3.1.2 Υπόγεια Νερά

Στην ημιορεινή ζώνη τα βραχώδη πετρώματα συνίστανται από βιοτιτικούς

γνευσίους, αμφιβολιτικούς γνευσίους, μικροκλινείς γνευσίους και ορίζοντα

μαρμάρου. Στην ημιορεινή ζώνη το υπόγειο νερό εκφορτίζεται στα χαμηλότερα

τοπογραφικά επίπεδα μέσα σε υδρορέματα με απότομα πρανή υπό τη μορφή

αναβλύσεων, μικροπηγών και συμβάλλει έτσι στην επιφανειακή απορροή των

υδρορεμάτων. Ένα μέρος του υπόγειου νερού των βραχωδών σχηματισμών

εκφορτίζεται πλευρικά μέσα στα χαλαρά ιζήματα της αλλουβιακής λεκάνης

Ολυμπιάδας. Γενικά τόσο το υπόγειο νερό όσο και το επιφανειακό νερό σε ακτινική

μορφή εκφορτίζονται στην αλλουβιακή λεκάνη Ολυμπιάδος. (Βεράνης 2000)

2.3.1.3 Υδροχημική σύσταση των επιφανειακών και υπόγειων νερών

Στη συνέχεια γίνεται αναφορά στα ποιοτικά χαρακτηριστικά των επιφανειακών και

υπόγειων νερών στις επιμέρους υδρολογικές υπολεκάνες.

• Υδρολογικές υπολεκάνες υδρορεμάτων Μπασδέκι και Μπαξίνας

Ανάντη των μεταλλευτικών έργων η ποιότητα των επιφανειακών και υπόγειων

νερών είναι γενικά καλή και πληροί τις προδιαγραφές του πόσιμου νερού.

(Παπακωνσταντίνου κ.ά., 1994) Οι συγκεντρώσεις επιφανειακών νερών στα

70

υδραγωγεία που βρίσκονται στις κοίτες των ρεμάτων Μπασδέκι και Μπαξίνας και

χρησιμοποιούνται για την ύδρευση της κοινότητας Ολυμπιάδας βρίσκονται στη

λοφώδη-ημιορεινή περιοχή, ανάντη των μεταλλευτικών εγκαταστάσεων και σε

καμία περίπτωση δεν πρόκειται ποσοτικά και ποιοτικά να επηρεασθούν από την

μεταλλευτική δραστηριότητα στην περιοχή. Τα νερά των υδραγωγείων αυτών

πληρούν τις προδιαγραφές του πόσιμου νερού με εξαίρεση το αρσενικό που κατά

την ξηρά περίοδο κυμαίνεται από 12-25 μgr/l και υπερβαίνει το νέο

θεσμοθετημένο ανώτατο όριο των 10 μgr/l. Σημειώνεται ότι η παρουσία του

αρσενικού αποδίδεται σε γηγενή ρύπανση και στις διάσπαρτες παλαιές

εκκαμινεύσεις. (Παπακωνσταντίνου κ.ά., 1994)

• Υπολεκάνη ρέματος Μαυρόλακκα

Τα επιφανειακά νερά του Μαυρόλακκα είναι υποβαθμισμένα κυρίως με τα στοιχεία

As, Mn, Pb και Zn ενώ δείγματα από ιδιωτικές γεωτρήσεις στον κάτω ρου του

Μαυρόλακκα περιέχουν σχετικά αυξημένες τιμές στα στοιχεία αρσενικό,

ψευδάργυρο και μόλυβδο που βρίσκονται όμως κάτω από τα ανώτερα επιτρεπτά

όρια για πόσιμο νερό.

Στον Κηπουρίστρας ρέμα τα επιφανειακά νερά έχουν ρυπανθεί με αρσενικό ( 70-

90 μgr/l) και μόλυβδο ( 20-70 μgr/l) που υπερβαίνουν τα ανώτατα όρια του

ποσίμου νερού. Η ρύπανση με αρσενικό αποδίδεται σε παλιές εκκαμινεύσεις που

είναι διάσπαρτες κατά μήκος της κοίτης του Κηπουρίστρα. Τα επιφανειακά νερά

του Μαυρόλακκα μετά την συμβολή με το Κηπουρίστρα είναι ρυπασμένα με

αρσενικό ( 30-90μgr/l) και μόλυβδο. (Παπακωνσταντίνου κ.ά. 1994)

• Υπολεκάνη ρέματος Ξηρόλακκα

Ο Ξηρόλακκας δεν παρουσιάζει επιφανειακή απορροή. Κατά το διάστημα 1996-97

από το Ι.Γ.Μ.Ε. πραγματοποιήθηκαν δειγματοληψίες νερού κατάντη της δεξαμενής

απόθεσης τέλματος του εργοστασίου εμπλουτισμού και σε γεωτρήσεις ιδιωτών

κατά μήκος της κοίτης Ξηρόλακκα μέχρι την παράκτια περιοχή. Από χημικές

αναλύσεις σε δείγματα νερού προέκυψε ότι η συνολική περιεκτικότητα των

στοιχείων (Αl, Sb, As, Ba, Cd, Ca, Cr, Cu, Fe, Mn, Pb, Ni, K, Ag, Zn) υπερβαίνει τα

όρια του πόσιμου νερού. Τα δε υπόγεια νερά στην λεκάνη Ξηρόλακκα περιέχουν

αυξημένες συγκεντρώσεις σε θειικές ρίζες(200-800 mg/lt) και ψευδάργυρο (2.800

mgr/l), λόγω εστιών ρύπανσης στον χώρο της λεκάνης απόθεσης.

(Παπακωνσταντίνου κ.ά. 1996). Σημειώνεται ότι ο Zn και τα θειικά δεν

71

θεωρούνται τοξικά και τα ανώτατα όρια για το πόσιμο νερό είναι 5000 μgr/l Zn και

250 mgr/l SO4.

2.3.1.4 Συμπεράσματα

Η ποιοτική κατάσταση των επιφανειακών και υπόγειων νερών σχετίζεται με τις

ρυπογόνες εστίες που εντοπίζονται στη λεκάνη απορροής και είναι:

1. Οι παλαιές εκκαμινεύσεις που βρίσκονται στη περιοχή του Κηπουρίστρας

ρέμα, στο Μαυρόλακκα και στο Μπαξίνας ρέμα. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι σωροί

των εκκαμινεύσεων χρησιμοποιήθηκαν στο παρελθόν από τη δασική υπηρεσία για

τη βελτίωση των δασικών δρόμων και αυτό συνέβαλε στην διασπορά της ρύπανσης

του εδάφους και των νερών με βαρέα μέταλλα, τοξικά στοιχεία (Fe, Μn, Ζn, Αs).

2. Τα νερά του μεταλλείου Ολυμπιάδας. Ποσότητες νερών του μεταλλείου (3,3

- 3,5x10-6 m3/χρόνο) απορρίπτονται στον Μαυρόλακκα και κατεισδύουν στη

συνέχεια στα χαλαρά ιζήματα της πεδινής περιοχής Ολυμπιάδας προκαλώντας την

βιοτική υποβάθμιση των υπόγειων νερών. (Παπακωνσταντίνου κ.ά. 1996, Βεράνης

2000,1996).

3. Στην υπάρχουσα λίμνη αποβλήτων. Πρόκειται για μια λιμνοδεξαμενή 2,4

εκατομμυρίων τόνων που περιέχει απόβλητα σε μορφή στερεών (πλέον) από την

διαδικασία εμπλουτισμού του μεταλλεύματος για την παραγωγή γαληνίτη και

σφαλερίτη. Στα απόβλητα αυτά περιέχονται πολύ μεγάλες ποσότητες πολλών

τοξικών ουσιών και βαρέων μετάλλων, όπως: αρσενικό, μόλυβδος, κάδμιο,

σίδηρος, μαγγάνιο, ψευδάργυρος κλπ. Σύμφωνα με μελέτες που έχουν γίνει, η

λεκάνη αυτή παρουσιάζει διαρροές στον πυθμένα της και προκαλεί διασπορά

τοξικών στοιχείων στον περιβάλλοντα χώρο ρυπαίνοντας τον υδροφόρο ορίζοντα.

4. Οι 280.000 τόνοι αποθηκευμένου αρσενοπυρίτη που βρίσκονται σήμερα σε

χώρο δίπλα στην λίμνη αποβλήτων. Με την διαβροχή των σωρών από τα νερά της

βροχής δημιουργείται όξινη απορροή , η οποία αποδεσμεύει τοξικά στοιχεία και

βαρέα μέταλλα από το υλικό, μεταφέροντας τα στα υπόγεια και επιφανειακά νερά

τα οποία και ρυπαίνει.

2.3.2 Έδαφος

Στο έδαφος της πεδινής περιοχής καταγράφονται αυξημένες συγκεντρώσεις σε

στοιχεία όπως Sb, As, Cd, Cu, Pb, Zn και Ag. Η επιβάρυνση αυτή αποδίδεται στη

72

φυσική μεταλλοφορία, στην συσσώρευση υλικών από την προηγούμενη

μεταλλευτική δραστηριότητα, στην επιφανειακή απορροή από τις υφιστάμενες

σωρούς σιδηροπυρίτη και στην εκτεταμένη χρήση κατά το πρόσφατο παρελθόν

σκωριών ή στείρων εξόρυξης ως υλικά κατασκευής και σκύρα οδοποιίας. Επίσης

επιβάρυνση του εδάφους σε αρσενικό και δευτερευόντως σε άλλα μέταλλα,

πιθανώς να υπάρχει και σε αδιατάρακτες φαινομενικά περιοχές λόγω των

γεωχημικών χαρακτηριστικών της περιοχής αλλά κυρίως λόγω των εκτεταμένων

και ανεξέλεγκτων αποθέσεων σκωριών από τις διάφορες ιστορικές φάσεις της

μεταλλευτικής δραστηριότητας. (Βεράνης ,1997)

2.3.3 Ανάγλυφο – Έδαφος και Φυτικά – Ζωικά Υποσυστήματα

Η ευρύτερη περιοχή του μεταλλείου Ολυμπιάδας αποτελείται από την υδρολογική

λεκάνη Ολυμπιάδας στην οποία, καταλήγουν ακτινωτά ρέματα Ξηρόλακκας,

Μαυρόλακκας, Μπασδέκι, Μπαξίνα. Το υψόμετρο στη λεκάνη Ολυμπιάδας είναι από

0-40 m, στην εγγύς περιοχή υπάρχουν κορυφές που φθάνουν έως και τα 400 m.

H βλάστηση στη λεκάνη Ολυμπιάδας είναι θαμνώδης και δενδρώδης με πλατάνια -

λεύκες κατά μήκος των ρεμάτων. Στα υψομετρικά υψηλότερα η βλάστηση είναι

θαμνώδης και δενδρώδης με δρείς, οξιές, καστανιές και παρατηρείται πλούσια

άγρια πανίδα, καθώς και κτηνοτροφικές μονάδες χοίρων, προβάτων και αγελάδων

ελεύθερης βοσκής.

2.3.4 Πολιτισμικό περιβάλλον

Σε μικρή απόσταση από το μεταλλείο Ολυμπιάδας υπάρχει το Δημοτικό Διαμέρισμα

Ολυμπιάδας του Δήμου Σταγείρων - Ακάνθου και τα Καλύβια Βαρβάρας (μικρός

οικισμός) του Ν. Χαλκιδικής, ενώ περιμετρικά σε απόσταση περίπου 20χλμ.

υπάρχουν τα χωριά Βαρβάρα, Νεοχώρι, Στρατώνι του Ν, Χαλκιδικής και Σταυρός

του Ν. Θεσσαλονίκης. Μέρος των κατοίκων των παραπάνω χωριών προέβαλαν

μεγάλες και έντονες αντιδράσεις για την μη εγκατάσταση της μεταλλουργίας

χρυσού τόσο από την ΜΕΤΒΑ-ΑΕΕΧΠ&Λ το 1988-1989, αλλά και κατά 1997 έως

και το 2002, οπότε και ματαιώθηκε η επένδυση της μεταλλουργίας χρυσού από την

ΤVΧ, μετά από απόφαση του Συμβουλίου Επικρατείας όπου οι αντιδρώντες κάτοικοι

είχαν προσφύγει.

73

2.3.5 Συμπεράσματα

Η παραγωγική δραστηριότητα στις μεταλλευτικές εγκαταστάσεις Ολυμπιάδας έχει

ανασταλεί από το Δεκέμβριο 1995, ενώ, τον Μάρτιο 2002 μετά από απόφαση του

Συμβουλίου Επικρατείας ακυρώθηκε η εγκατάσταση της μεταλλουργίας χρυσού

στην περιοχή. Με δεδομένη τη σημερινή κατάσταση αλλά και του μεγέθους της

αξίας του κοιτάσματος της Ολυμπιάδας καθίσταται σαφές ότι θα πρέπει να

εξευρεθεί κάποια λύση ώστε να καταστεί δυνατή η αξιοποίηση του κοιτάσματος της

Ολυμπιάδας προς όφελος της τοπικής, άλλα και της Εθνικής οικονομίας.

74

2.4 Παρούσα Κατάσταση Περιβάλλοντος – Δημόσιο Μεταλλείο Βαρβάρας

2.4.1 Φυσικό και Ανθρωπογενές περιβάλλον

Στο Δημόσιο Μεταλλείο Βαρβάρας από την εκμετάλλευση του μαγγανιούχου

μεταλλεύματος τις δεκαετίες του 1960 και 1970 έχουν εναποτεθεί σωροί φτωχού

μαγγανιομεταλλεύματος ως αποτέλεσμα της χειροδιαλλογής που γίνονταν κατά

την εκμετάλλευση. Οι σωροί είναι εναποτεθειμένοι εντός του μεταλλείου κατάντη

των ανοικτών εκσκαφών του μεταλλείου στο πρανές προς το ρέμα Ξηρόλακκος. Η

συνολική ποσότητα των υπολειμμάτων χειροδιαλλογής εκτιμάται ότι είναι της

τάξης των 40-50.000 τόνων. Πρόκειται ουσιαστικά για φτωχό μαγγανιομετάλλευμα

ΜnO2 περίπου 10 - 15% με έντονη πυριτίωση και μικρή συμμετοχή ασβεστιτικού

μαρμάρου.

Εικόνα Β.17: Απορρίμματα χειροδιαλλογής σχηματίζουν αναβαθμίδα στη νότια

πλευρά του μεταλλείου Βαρβάρας

Το Δημόσιο Μεταλλείο Βαρβάρας, στο οποίο δεν υπάρχει καμία κτιριακή

εγκατάσταση, βρίσκεται σε σχετικά υψηλό υψόμετρο. Το τμήμα του κοιτάσματος

βρίσκεται από 650 – 720 m και αποτελεί κομμάτι ορεινής πλαγιάς με έντονο

ανάγλυφο, κύρια κατά μήκος του ρέματος με την επωνυμία Ξηρόλακκος ρέμα που

διατρέχει το μεταλλείο με ΝΑ - ΒΔ διεύθυνση. Το κλίμα της περιοχής είναι γενικά

υγρό χωρίς έντονα ατμοσφαιρικά φαινόμενα.

Το ανατολικό όριο του Δημόσιου Μεταλλείου Βαρβάρας ταυτίζεται με τον

υδροκρίτη της περιοχής, από όπου ξεκινά το ρέμα Ξηρόλακκος, το οποίο ενώνεται

νότια της Βαρβάρας με το μεγαλύτερο ρέμα Αλεποφωλιάς. Ο Ξηρόλακκος δεν

εμφανίζει ροή καθ’ όλη την διάρκεια του έτους, παρά μόνον σε έντονες

βροχοπτώσεις.

75

Στην στενή περιοχή του κοιτάσματος Μαγγανίου λόγω ανάπτυξης του μαρμάρου

δεν υφίσταται υδροφόρος ορίζοντας. Τα νερά της επιφανειακής απορροής

απολήγουν στο Ξηρόλακκας ρέμα εντός του καρστικοποιημένου μαρμάρου και δεν

είναι δυνατός ο σχηματισμός υδροφόρου ορίζοντα. Αντίθετα στον υπερκείμενο των

μαρμάρων αμφιβολίτη του Βερτίσκου από τις γεωτρήσεις που έγιναν διαπιστώθηκε

η ύπαρξη υδροφόρου ορίζοντα στα 40 – 50 m, ο οποίος λόγω της γεωλογικής

δομής δεν έρχεται σε επαφή με μεταλλοφόρα σώματα μαγγανίου.

Το δημόσιο Μεταλλείο Βαρβάρας χαρακτηρίζεται δάσος του Δημοτικού

Διαμερίσματος Βαρβάρας του Δήμου Αρναίας. Η βλάστηση είναι πυκνή από ψηλά

δένδρα βελανιδιάς, οξιάς και καστανιάς και κατά θέσεις ποώδης - θαμνώδης,

κυρίως στα τμήματα των παλαιών εκμεταλλεύσεων. Παχύ κάλυμμα φυτικής γης

καλύπτει την περιοχή με εξαίρεση τις ζώνες όπου εμφανίζονται τα μάρμαρα.

Στο ανατολικό και βόρειο τμήμα του μεταλλείου περνάει ο ασφαλτοστρωμένος

δρόμος από Νεοχώρι προς Βαρβάρα και Ολυμπιάδα και στο χώρο του μεταλλείου

υπάρχει πυκνό δίκτυο χωματόδρομων με σχετικά καλή βατότητα. Στο χώρο του

μεταλλείου δεν υπάρχουν καλλιεργούμενοι αγροί και η περιοχή χρησιμοποιείται

από τους κτηνοτρόφους της περιοχής για βοσκή των κτηνοτροφικών μονάδων.

Στα δυτικά περιθώρια και έξω από το μεταλλείο Βαρβάρας λειτουργεί το κοινοτικό

λατομείο Βαρβάρας αδρανών υλικών από το οποίο αξιοποιείται το μάρμαρο των

Κερδυλίων, ως πρώτη ύλη τόσο στην οδοποιία, όσο και στις οικοδομές.

Σε μικρή απόσταση από το μεταλλείο περίπου 3-4 km, υπάρχει το Δημοτικό

Διαμέρισμα Βαρβάρας με περίπου 500 μόνιμους κατοίκους, οι οποίοι ασχολούνται

με την δασοπονία, την κτηνοτροφία, την γεωργία και στα μεταλλεία της περιοχής.

2.4.2 Συμπεράσματα

Στις μέρες μας λόγω τον αυξημένων τιμών των μετάλλων και της αύξησης της

ζήτησης μεταλλευμάτων φυσικού πυροσουλίτη B.G. – η TOCHO Θεσσαλονίκης

εισάγει μετάλλευμα από την Ασία- η προοπτική αξιοποίησης του κοιτάσματος του

Δημοτικού Διαμερίσματος Βαρβάρας χαρακτηρίζεται ως ενδιαφέρουσα.

76

2.5 Παρούσα Κατάσταση Περιβάλλοντος – Μεταλλείο Πιάβιτσας

Στο παρόν κεφάλαιο θα προσπαθήσουμε να δώσουμε μια εκτίμηση της

περιβαλλοντικής κατάστασης όπου επικρατεί στην περιοχή. Το μεταλλείο βέβαια

δεν λειτουργεί εδώ και εικοσιπέντε χρόνια όπως αναφέραμε αλλά τα απορρίμματα

όπου έχει αφήσει πίσω του πιθανών να αποτελούν εστία μόλυνσης.

2.5.1 Απορρίμματα

Στα μεταλλεία μαγγανίου της Πιάβιτσας βρίσκονται εναποτεθειμένοι 1.200 t

μαγγανιούχου συμπυκνώματος με 73,5% ΜnO2 και περίπου 65.000 t ενδιάμεσων

προϊόντων της κατεργασίας των μαγγανιούχων μεταλλευμάτων στο εργοστάσιο

εμπλουτισμού.

Πινάκας Β.14: Συμπυκνώματα και ενδιάμεσα Μn/μεταλλεύματα

εναποτεθειμένα στους σωρούς του μεταλλείου Πιάβιτσας.

Τα στοιχεία δόθηκαν από την TVX Hellas

Α/Α Τόνοι Καταλαμβανόμενη επιφάνεια (στρ.) Περίμετρος (m) Συμπύκνωμα ΜnΟ2 ειδικό βάρος 2,85 t/m3 1 C1 114 0,10 48 2 C2 1086 0,63 111 Ενδιάμεσα (δεύτερα) ΜnΟ2 34,5% (ειδικό βάρος 1,7 t/m3) 1 Μ1 19.856 3,44 251 2 Μ2 146 0,17 49 3 Μ3 44.268 7,10 3,22 ΣΥΝΟΛΟ 11,44 781

Ο κύριος όγκος των «απορριμμάτων» προέρχεται από τα νταμάρια της Πιάβιτσας

και μικρότερες ποσότητες από το Μπασδέκι Λάκκο και την Ολυμπιάδα. Τα

ενδιάμεσα «απορρίμματα» είναι εναποτεθειμένα σε δύο σωρούς σχεδόν ισόποσα

κατανεμημένα. Ο πρώτος σωρός βρίσκεται εντός της πλατείας του εργοστασίου

εμπλουτισμού και ο δεύτερος περίπου 100 m νότια του δρόμου προς τα Στάγειρα.

Τα απορρίμματα είναι τα ενδιάμεσα προϊόντα της κατεργασίας εμπλουτισμού και

λειοτριβημένα στα -5 mm. Η μέση περιεκτικότητα είναι 23 - 26% σε ΜnΟ και

φθάνει το 27,30% σε ΜnO2. Στον παρακάτω πίνακα δίδονται χημικές αναλύσεις

μαγγανιούχων απορριμμάτων της Πιάβιτσας. (TVX Hellas)

Πίνακας Β.15: Χημικές Αναλύσεις Μαγγανιούχων Απορριμμάτων Πιάβιτσας

Τα αποτελέσματα εκφράζονται % σε ξηρά ουσία

Τα στοιχεία δόθηκαν από την TVX Hellas

α/α Α/Π Π. Δείγ. SiO2 Al2O3 Fe2O3 CaO ΜgO Na2Ο K2Ο TiO2 MnO ΜηO2 LOI 1 2193 ΗDΜ-1 56,00 2,60 4,20 1,50 0,32 0,13 0,82 <0,10 23,00 25,70 5,80 2 2222 ΗDΜ-2 44,00 2,85 11,50 2,50 0,60 0,12 0,95 <0,10 25,80 13,60

77

3 2223 ΗDΜ-3 60,00 2,40 4,60 2,60 0,40 0,05 0,8 <0,10 23,30 27,30 4 2194 ΗDΜ-4 55,00 2,30 4,00 1,80 0,32 0,11 0,75 <0,10 24,00 27,20 7,30

α/α Α/Π Π. Δειγ. Cυ Νi Ζn Pb Co Sn Cd Mo Ba Bi Sb As 1 2193 ΗDΜ-1 0,02 0,03 0,45 0,25 0,01 0,10 <0,01 <0,01 <0,01 <0,01 0,04 0,46 2 2222 ΗDΜ-2 0,05 0,02 1,05 0,70 0,01 <0,0 1 0.01 <0,01 <0,01 <0,01 0,06 0,57 3 2223 ΗDΜ-3 0,03 0,03 0,65 0,30 0,01 <0,01 0,01 <0,01 <0,01 <0,01 0,05 0,45 4 2194 ΗDΜ-4 0,02 0,01 0,47 0,27 0,01 0,10 <0,01 <0,01 <0,01 <0,01 0,02 0,41

Παρατηρούμε την αυξημένη συμμετοχή του SiO2 44 έως 60%, τη σχετικά

αυξημένη συμμετοχή του Fe2O3 από 4 έως 11,50%, τη χαμηλή τιμή του CaO

περίπου 2% πολύ χαμηλές έως μηδενικές τιμές του Cu, Ni, Ζn, Ρb, Cο, Cd, Μο, Βa,

Bi, Sb), ενώ το As κυμαίνεται στα τέσσερα αναλυθέντα δείγματα από 0,41 έως

0,57%.

Εικόνα Β.18: Ενδιάμεσα (δεύτερα) προϊόντα εμπλουτισμού στην Πιάβιτσα 2.5.2 Υδάτινοι Πόροι

2.5.2.1 Επιφανειακά Νερά - Υδρολογία

Η ευρύτερη περιοχή Πιάβιτσας υδρολογικά ανήκει στην υδρολογική λεκάνη

Ασπρόλακκα και συγκεκριμένα στον άνω ρου της υπολεκάνης Τσαρκιά Λάκκος. Τα

μικρορέματα που διατρέχουν την περιοχή Πιάβιτσας παρουσιάζουν επιφανειακή

απορροή καθ' όλη την διάρκεια του έτους που ξεκινά από το υψόμετρο των 580 m.

Οι παροχές των μικρορεμάτων στο σημείο 300 m νότια του εθνικού δρόμου

κυμαίνονται από 25-35 m3/h κατά την υγρά περίοδο και 10-20 m3/h κατά την

ξηρά περίοδο. (Παπακωνσταντίνου κ.ά., 1996)

78

2.5.2.2 Υπόγεια Νερά - Υδρογεωλογία

Το κύριο τεκτονικό χαρακτηριστικό της περιοχής είναι το ρήγμα Στρατώνι-Βαρβάρα

που παρεμβάλλεται μεταξύ του σχηματισμού Κερδυλίων (βιοτιτικοί γνεύσιοι,

δάπεδο) και του σχηματισμού Βερτίσκου ( αμφιβολίτες, οροφή). Φακός μαρμάρου

πάχους 10-25 m που μεταλλοφορεί (οξείδια μαγγανίου στη επιφάνεια και

ροδοχρωσίτης ± θειούχα βασικών μετάλλων σε βαθύτερα επίπεδα) παρεμβάλλεται

μεταξύ των βιοτιτικών γνευσίων και αμφιβολιτών. Οι υδροστρωματογραφικές

ενότητες που εντοπίζονται στην περιοχή Πιάβιτσας είναι: (1) Ο αποσασαθρωμένος

μανδύας των βιοτιτικών γνευσίων και αμφιβολιτών πάχους 5-15 m και (2) Οι

υποκείμενοι υγιείς βιοτικοί γνεύσιοι και αμφιβολίτες.

Στο δυτικό τμήμα της Πιάβιτσας στη θέση Άγιος Αθανάσιος εντοπίζεται πηγή με

παροχή 10-35 m3/h που χρησιμοποιείται για την ύδρευση της κοινότητας

Νεοχωρίου. Η πηγή βρίσκεται στην επαφή του φακού μαρμάρου με τον

υπερκείμενο αμφιβολίτη. Στην περιοχή Άγιος Δημήτριος στο Ανατολικό τμήμα της

περιοχής εντοπίζονται μικροαναβλύσεις που σχετίζονται με την απότομη αλλαγή

ανάγλυφου κατά μήκος του ρήγματος Στρατώνι-Βαρβάρα.

Στην επαφή μεταξύ των αποσαθρωμένων βιοτικών γνευσίων, αμφιβολιτών και των

υποκείμενων υγιών βιοτικών γνευσίων, αμφιβολιτών εντοπίζεται αβαθής ( 5-15 m)

υδροφορέας με χαμηλή υδροοικονομικότητα που εκφορτίζεται στα χαμηλότερα

τοπογραφικά σημεία συμβάλλοντας στην αύξηση της επιφανειακής απορροής. Σε

βαθύτερα επίπεδα ( >30 m) το νερό κυκλοφορεί μέσω των ασυνεχειών των

βραχωδών πετρωμάτων. (Παπακωνσταντίνου κ.ά., 1996)

2.5.2.3 Ποιότητα Επιφανειακών και Υπόγειων Υδάτων

Στα επιφανειακά και υπόγεια νερά το pΗ είναι αλκαλικό και κυμαίνεται οπό 7,5-

8,02. Η αγωγιμότητα είναι χαμηλή (416-509 μS/cm) και οι τιμές των κύριων

στοιχείων και ιχνοστοιχείων βρίσκονται εντός των επιτρεπτών ορίων για το πόσιμο

νερό. Στην περιοχή Πιάβιτσας είναι έντονη η παρουσία μαγγανιομεταλλεύματος

στις υπαίθριες εκμεταλλεύσεις, σε σωρούς αποθηκευμένου συμπυκνώματος και

κατά μήκος της κοίτης των υδρορεμάτων, αλλά παρόλα αυτά η περιεκτικότητα σε

μαγγάνιο στο επιφανειακό νερό είναι χαμηλή (<50 μgr/l). Το γεγονός αυτό

αποδίδεται στο αλκαλικό pΗ και στις οξειδωτικές συνθήκες. (Παπακωνσταντίνου

κ.ά., 1996)

79

Πίνακας Β.16: Υδροχημική σύσταση επιφανειακών και υπόγειων

νερών στην περιοχή Πιάβιτσας

Οι αναλύσεις έγιναν στα στάδια έρευνας του ΙΓΜΕ

α/α Α-2 Α-3 Σ-8 Α-62 Α-61

Σ-9

Πηγή

Αγ.Αθανάσιος

pΗ 8,02 7,5 7,91 7,8 8,01 8,05

αγωγ/της 509 416 456 459 475 462

mg/l

Na 9,4 8,5 8,0 8,0 7,3 7,58

Κ 0,96 0,3 0,6 0,6 0,6 4,29

Ca 92,0 75,8 82,6 86,5 89,7 77,6

Μg 26,8 13,3 15,0 12,4 12,1 24,0

ΝΗ4 0,06 <0,02 <0,02 0,06 0,05 0,12

Cl 23,0 17,7 15,9 17,4 21,2 12,4

SO4 190,0 128,6 162,7 79,7 116,6 4,85

NO3 1,86 2,5 2,5 2,5 1,8 1,86

NO2 0,002 0,002 0,002 0,007 0,003 0,01

ΗCO3 221,2 190,0 179,9 229,5 242,8 329,4

Ρ2O5 0,48 0,14 1,25 0,7 0,14 0,14

SiO2 22,0 21,0 21,0 21,0 21,5 12,4

Μgr/l

Fe 100 60 70 40 20 10

Cu 2-4 4 4 4 3 4

Ni <10 <10 <10 <10 <10 <10

Zn 16-30 80 70 80 50 54

Pb <10 <10 <10 <10 <10 <1

Cd <1 <1 <1 <1 <1 <1

Mn 2-10 28 35 2 17 10

As <10 <10 <10 <1 <10 <10

Cr <10 <10 <10 <10 <10 <10

2.5.3 Ανάγλυφο - Έδαφος και Φυτικά-Ζωικά Υποσυστήματα

Καταρχήν στην περιοχή Πιάβιτσας σε μήκος 2,5 Km απαντώνται υπαίθριες

εκσκαφές από την εκμετάλλευση μαγγανιούχων μεταλλευμάτων η οποία βέβαια

έχει σταματήσει εδώ και πολλά χρόνια.

80

Το μεταλλείο Πιάβιτσας βρίσκεται σε υψόμετρο σχετικά υψηλό 500 – 620 m. Οι

εγκαταστάσεις εμπλουτισμού βρίσκονται σε σχετικά επίπεδο ανάγλυφο, ενώ τα

νταμάρια βρίσκονται στην αρχή της πλαγιάς που καταλήγει στον ορεινό όγκο του

όρους Στρεμπενίκος με έντονο ανάγλυφο με τις κορυφές Σπάθα 820 m και

Κοντάρι 918 m. Η πλαγιά από τα νταμάρια προς το όρος Στρεμπενίκος σε

μακροκλίμακα δίνει την εικόνα της επίπεδης επιφάνειας, με διεύθυνση Α - Δ και

κλίση προς νότια ~30 – 40ο, αποτέλεσμα της ρηξιγενούς δομής Στρατώνι -

Βαρβάρας.

Η κορυφογραμμή του όρους Στρεμπενίκος αποτελεί τον υδροκρίτη της περιοχής

από όπου ξεκινούν τα ρέματα εντός της Πιάβιτσας με διεύθυνση Β-Ν τα οποία

καταλήγουν στον Τσαρκιά Λάκκο, ο οποίος νοτιότερα ενώνεται με τον Ασπρόλακκα.

Το μεταλλείο της Πιάβιτσας στο σύνολο του σχεδόν είναι δασική έκταση του

δημοσίου με τμήματα, δάσους ιδιωτών και με μικρά τμήματα καλλιεργούμενων

αγρών. Η βλάστηση είναι πυκνή από δρείς, οξιές και καστανιές, αλλά και ποώδης -

θαμνώδης. Εντός του μεταλλείου υπάρχει πυκνό δίκτυο χωματόδρομων που

ενώνονται με τον δρόμο Αρναίας - Στρατωνίου, ο οποίος διασχίζει το μεταλλείο,

ένα δε τμήμα ασφαλτοστρωμένου δρόμου φθάνει έως το Νταμάρι Νο 41, το οποίο

χρησιμοποιείται πλέον ως σκουπιδότοπος από το Δ. Δ- Νεοχωρίου.

2.5.4 Πολιτισμικό Περιβάλλον

Το μεταλλείο μαγγανίου της Πιάβιτσας βρίσκεται μεταξύ των χωριών Νεοχωρίου

και Σταγείρων - Στρατονίκης. Στην περιοχή υπάρχουν βιοτεχνικές μονάδες

κατεργασίας χρήσιμης ξυλείας από τα δάση της περιοχής, καθώς επίσης και μονάδα

παραγωγής έτοιμου σκυροδέματος.

Κατά τα μέσα της δεκαετίας του 1980 που λειτούργησε το μεταλλείο υπήρξαν

κοινωνικές αντιδράσεις από τους κατοίκους του Νεοχωρίου, επειδή η εξόρυξη του

μεταλλεύματος γινόταν σε κοντινή απόσταση από πηγή την οποία χρησιμοποιεί το

Νεοχώρι για ύδρευση.

81

2.5.5 Συμπεράσματα – Προτάσεις

Όπως έχουμε αναφέρει στις μέρες μας παρατηρείται αυξημένη τιμή των μετάλλων

και της αύξηση της ζήτησης μεταλλευμάτων φυσικού πυροσουλίτη B.G. Επομένως

όπως ισχύει για το κοίτασμα του Δημοτικού Διαμερίσματος Βαρβάρας έτσι και το

κοίτασμα της περιοχής Πιάβιτσας χαρακτηρίζεται ως ενδιαφέρον.

82

2.6 Παρούσα κατάσταση του θαλάσσιου περιβάλλοντος

Εδώ χρειάζεται να επισημανθεί ότι τελικός αποδέκτης της μεταλλευτικής

δραστηριότητας αποτελεί η θάλασσα και στην περίπτωση μας ο Στρυμονικός

κόλπος και ο κόλπος της Ιερισσού (Εικόνα Α.3). Τα θαλάσσια ιζήματα είναι ο

βασικός ταμιευτήρας βαρέων μετάλλων στις παράκτιες περιοχές. Οπότε αναλύσεις

των ιζημάτων παίζουν σημαντικό ρόλο στον προσδιορισμό της ποιότητας του

θαλάσσιου περιβάλλοντος όσον αφορά τη ρύπανση από βαρέα μέταλλα.

Σίγουρα κανένας θα περίμενε με τέτοια μεταλλευτική δραστηριότητα η περιοχή να

έχει ρυπανθεί σημαντικά. Αν και η υπάρχουσα πληροφορία για τις περιοχές του

Στρυμονικού κόλπου και του Κόλπου Ιερισσού είναι περιορισμένη, τα

αποτελέσματα όπου συλλέξαμε από τις λιγοστές ερευνητικές εργασίες όπου έχουν

γίνει δείχνουν την αυξημένη συγκέντρωση βαρέων μετάλλων στα ιζήματα των

παραπάνω κόλπων. Οι ερευνητικές εργασίες για τα βαρέα μέταλλα στα ιζήματα των

περιοχών περιορίζονται στις ερευνητικές εργασίες των Σακελλαριάδου (1987),

Κονισπολιάτη (1984) και Περισσοράτη (1988) αλλά κυρίως στηριχθήκαμε στην

τελευταία μελέτη όπου έγινε το 1999 για την χωρική κατανομή των βαρέων

μετάλλων στα ιζήματα των δύο κόλπων.

Τα συμπεράσματα της τελευταίας μελέτης καταδεικνύουν πως οι δύο κόλποι

εμφανίζουν αυξημένες συγκεντρώσεις σε βαρέα μέταλλα σε σχέση με άλλες

περιοχές της Ελλάδας. Βρέθηκαν δηλαδή μετρήσεις μετάλλων αρκετά υψηλότερες

από περιοχές που θεωρούνται μη ρυπασμένες όπως ο κόλπος των Μαλίων, αλλά

και από βιομηχανικές περιοχές που θεωρούνται αρκετά (κόλποι Ηρακλείου και

Καβάλας) έως πολύ ρυπασμένες (π.χ. Θερμαϊκός και κόλπος Ελευσίνας).

Συγκεκριμένα όπως προκύπτει από τα στοιχεία του παρακάτω πίνακα , ο κόλπος

της Ιερισσού παρουσίασε συγκεντρώσεις μικρότερες μόνο από δεδομένα του

Σαρωνικού κόλπου όσον αφορά στο χαλκό, και του κόλπου της Ελευσίνας όσον

αφορά στο χαλκό, στο χρώμιο και στον ψευδάργυρο.

Πίνακας Β.17 : Συγκεντρώσεις βαρέων

μετάλλων σε επιφανειακά ιζήματα (mg/Kg ξηρής ουσίας)54

Περιοχή Cd Cr Cu Ni Pb Zn

Θερμαϊκός Κόλπος 1 1,08 2,3 27,8 28,2

Θερμαϊκός Κόλπος 2 6,5 71 268 560

Κόλπος Αντικύρων3 0,3-87 5,2-397 22,5-633 12,3-69,8

Κόλπος Ελευσίνας 4 44-563 1500

83

Κόλπος Ελευσίνας 5 0-3,6 10-356 76-125 26-1118 50-5573

Κόλπος Ηρακλείου6 0,25-0,5 22-48 18-40 38-70

Κόλπος Καβάλας1 1,14 1,3 12,6 15,9

Κόλπος Καλαμάτας7 11-56 113-173 8-40

Κόλπος Μαλίων6 0,05-0,08 5-13 10-20 8-18

Σαρωνικός Κόλπος8 1000 720

Κόλπος Ναυαρίνου7 30-66 115-151 9-59

Πατραϊκός Κόλπος9 23-101 69-168 10-40

Στρυμονικός Κόλπος10 1-128 4-110 6-313 0-236

Κόλπος Ιερισσού11,12 75 586 700-1454

Σαμοθράκη12 69 90

1Fytianos & Vasilikos (1982), 2Voutsinou-Taliaroudi & Satsmadjis (1983), 3Μαλέα Π.Α. (1992), 4Scoullos (1981), 5Βουτσινού-Ταλλιαδούρη (1987), 6Βλαχώνης Γ. (1993), 7Varnavas et al (1984), 8Voutsinou-Taliaroudi (1981), 9Varnavas & Ferentinos (1982), 10Κονισπολιάτης (1984), 11Sakellariadou (1991), 12Sakellariadou (1987).

Επίσης χρειάζεται να επισημανθεί ότι οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις βαρέων

μετάλλων εντοπίζονται στον κόλπο της Ιερισσού και πηγή της ρύπανσης είναι η

παλιά απόθεση των μεταλλευτικών καταλοίπων των εγκαταστάσεων Στρατωνίου

στη θάλασσα. Για τον Στρυμονικό κόλπο, πηγές τροφοδοσίας βαρέων μετάλλων

είναι και τα αστικά λύματα από οικισμούς και ξενοδοχειακές μονάδες, οι ποταμοί

Στρυμόνας και Ρήχιος ενώ υψηλές συγκεντρώσεις όπως γνωρίζουμε, έχουν τα

νερά των ποταμών Ξηρόλακκα και Μαυρόλακκα. Στην περίπτωση των χειμάρρων

αυτών, οι υψηλές συγκεντρώσεις των μετάλλων στο θαλάσσιο περιβάλλον, δεν

εμφανίζονται στις εκβολές τους όπως θα αναμενόταν αλλά στις δυτικές ακτές και

το κέντρο του κόλπου, φαινόμενο που οφείλεται στην προσρόφηση των μετάλλων

στο λεπτόκοκκο ίζημα που λόγω των ρευμάτων οδηγείται σ’ αυτά τα σημεία.

84

3. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΜΕΤΡΑ – ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

3.1 Σχέδιο Αποκατάστασης

Η εκπόνηση ενός σχεδίου αποκατάστασης είναι μια δυναμική διαδικασία που

αρχίζει στην παρούσα φάση (καταγραφή υφιστάμενης κατάστασης περιβάλλοντος),

και εμπλουτίζεται με την ενσωμάτωση πληροφοριών (συστηματικές χημικές

αναλύσεις, δοκιμές περιβαλλοντικού χαρακτηρισμού υλικών, έλεγχος βιολογικών

δεικτών) που αποκτάται σε ένα εύλογο διάστημα 2-3 ετών από την έναρξη ενός

τεχνικά ολοκληρωμένου σχεδίου αποκατάστασης. Το σχέδιο αυτό περιγράφει με

λεπτομέρεια τη στρατηγική αλλά και τα συγκεκριμένα βήματα που θα γίνουν ώστε

να διασφαλιστούν:

• Η προστασία της δημόσιας υγείας και ασφάλειας

• Ο χωρικός/χρονικός περιορισμός και όπου είναι πρακτικά εφικτό η εξάλειψη

τυχόν περιβαλλοντικών επιπτώσεων

• Η απόδοση της σημερινής περιοχής κατάληψης σε κατάσταση συμβατή με την

αρχική ή συμβατή με μια μελλοντική, αποδεκτή, εναλλακτική χρήση.

Ο μακροπρόθεσμος στόχος του σχεδιασμού Αποκατάστασης, είναι να επιτρέψει την

απόδοση της περιοχής σε μια κατάσταση περιβαλλοντικά συμβατή που θα απαιτεί

την ελάχιστη δυνατή συντήρηση και παρακολούθηση μετά την ολοκλήρωση του.

Για το σκοπό αυτό, οι σχετικές επιλογές των έργων Αποκατάστασης θα πρέπει να

γίνουν με βάση την εκπλήρωση των παρακάτω τριών (3) θεμελιωδών κριτηρίων:

• Το κριτήριο της γεωτεχνικής σταθερότητας, σύμφωνα με το οποίο κάθε

παραμένουσα κατασκευή δεν πρέπει να παρουσιάζει μη αποδεκτό κίνδυνο,

για τη δημόσια υγεία, την ασφάλεια ή το άμεσο περιβάλλον

• Το κριτήριο της χημικής σταθερότητας, σύμφωνα με το οποίο τα

παραμένοντα υλικά δεν πρέπει να παρουσιάζουν κίνδυνο, για τους

μελλοντικούς χρήστες της περιοχής, τη δημόσια υγεία ή το άμεσο περιβάλλον

• Το κριτήριο της συμβατότητας της περιβαλλοντικής αποκατάστασης των

περιοχών επέμβασης ως προς τις χρήσεις γης και το φυσικό περιβάλλον

85

3.2 Προτεινόμενα Μέτρα

Τα προκαταρκτικά μέτρα που θα μπορούσαν να προταθούν στο γενικό πλαίσιο

σχεδιασμού της Αποκατάστασης συνοψίζονται ως εξής:

1. Οι κάθε μορφής αποθέσεις από τα παραπάνω μεταλλεία, και εφόσον

χαρακτηριστούν με βάση κατάλληλες δοκιμές ως επικίνδυνες για το

περιβάλλον, να ενοποιηθούν σε ένα ενιαίο νέο χώρο απόθεσης, κατάλληλα

προστατευμένο.

Αποτελέσματα για το περιβαλλοντικό χαρακτηρισμό των καταλοίπων έχουμε από

το Ε.Μ.Π. και ερευνητικά προγράμματα. Τα αποτελέσματα αυτά αναφέρονται

διεξοδικά στο κεφάλαιο της υφιστάμενης κατάστασης. Επομένως αποθέσεις με

τάση παραγωγή οξύτητας χρήζουν αντιμετώπισης.

2. Μετά την απομάκρυνση των αποθέσεων, να γίνει εξυγίανση και

αποκατάσταση της περιοχής όπου καταλαμβάνουν.

Αυτό περιλαμβάνει:

- Τον καθορισμό του βάθους ρύπανσης του εδάφους με κατάλληλο

πρόγραμμα δειγματοληπτικών γεωτρήσεων και τάφρων.

- Εκσκαφή – φόρτωση – μεταφορά – απόθεση του ρυπασμένου εδάφους

στον νέο κατάλληλα προστατευόμενο χώρο απόθεσης.

- Διάστρωσης υγιούς εδαφικού υλικού και φυτοτεχνική αποκατάσταση αυτού.

3. Αποκατάσταση των ποσοτικών και ποιοτικών χαρακτηριστικών του

υδροφόρου ορίζοντα στις εξοφλημένες περιοχές των εκμεταλλεύσεων.

Αυτό περιλαμβάνει το γέμισμα των κενών που έχουν δημιουργηθεί από την

εξόρυξη των κοιτασμάτων με στείρα υλικά και ταυτόχρονη ανύψωση του

επιπέδου άντλησης των νερών μεταλλείων. Με γέμισμα των στοών και

πλημμύρισμα αυτών εξαλείφεται ο παράγοντας παρουσίας οξυγόνου του αέρα

για την οξείδωση των υπολειμμάτων των μεταλλευμάτων και άρα

προλαμβάνεται το φαινόμενο της γένεσης όξινης απορροής.

86

3.3 Φυτοτεχνική Αποκατάσταση

Η αποκατάσταση των σταδιακά δημιουργούμενων τελικών επιφανειών θα

περιλαμβάνει:

• Επικάλυψη με στρώμα φυτικής γης.

• Φύτευση με ενδημικά είδη της περιοχής και συντήρηση τουλάχιστον για τα

πρώτα δύο έτη.

Επικάλυψη με στρώμα φυτικής γης

Για την εξασφάλιση επιτυχίας της φύτευσης, οι επιφάνειες θα καλυφθούν με

στρώμα φυτικής γης, πάχους 50 cm. Το μεγαλύτερο μέρος θα προέρχεται από το

επιφανειακό στρώμα

Φύτευση

Ο φυτοτεχνικός σχεδιασμός θα διέπεται από τις παρακάτω αρχές:

• Χρήση φυτικών ειδών με βιολογικές απαιτήσεις που εναρμονίζονται με τις

επικρατούσες βιοκλιματικές συνθήκες.

• Χρήση ποικιλίας φυτικών ειδών ώστε να εξυπηρετούνται πέραν των άλλων

σκοπών (οπτική αποκατάσταση, αισθητική βελτίωση) και οι βασικές ανάγκες

της πανίδας (τροφή, κάλυψη, διεύρυνση ζωτικού χώρου).

• Χρήση φυτικών ειδών με χρώμα, υφή και μορφή παρόμοια με τη βλάστηση της

ευρύτερης περιοχής.

• Μίξη εύφλεκτων με λιγότερο εύφλεκτα είδη για αποφυγή κινδύνου από

πυρκαγιά.

Προδιαγραφές φυτευτικού υλικού – Είδη φυτών

Τα φυτά που θα χρησιμοποιηθούν θα είναι κυρίως αυτόχθονα της γύρω περιοχής ή

τα ίδια είδη με αυτά που υπήρχαν στην περιοχή πριν την επέμβαση, έτσι ώστε να

έχουν την καλύτερη προσαρμογή στις τοπικές κλιματολογικές συνθήκες.

Προβλέπεται ακόμη και η αξιοποίηση άλλων ειδών, ικανών να προσαρμοστούν στη

συγκεκριμένη περιοχή. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να είναι είδη ανθεκτικά,

87

χωρίς ιδιαίτερες απαιτήσεις, για να ανταποκριθούν στο συγκεκριμένο φυτευτικό

υπόβαθρο που αποτελείται από μικρού βάθους έδαφος. Είναι επιθυμητό να υπάρχει

ποικιλία φυτών για να ικανοποιηθούν και οι ανάγκες για την επανεγκατάσταση της

άγριας πανίδας, δηλαδή θάμνοι και δέντρα πλατύφυλλα και κωνοφόρα, με

χαμηλής και υψηλής αύξησης μορφές. Τέλος θα πρέπει να πληρούν τις εξής

προϋποθέσεις:

• Να είναι υγιή με καλή ανάπτυξη του κεντρικού στελέχους.

• Να έχουν καλά αναπτυγμένο ριζικό σύστημα και καλή διαμόρφωση κλάδων.

• Να έχουν υποστεί ειδικό χειρισμό 1-2 μήνες πριν τη φύτευση ώστε να μειωθεί

η αντίδραση της φύτευσης σε δυσμενείς συνθήκες (σταδιακή μείωση των

ποσοτήτων νερού ανά πότισμα στο φυτώριο, διακοπή της λίπανσης κ.λ.π.).

• Να είναι στην πλειοψηφία τους βωλόφυτα είτε σε σακουλάκια πολυαιθυλενίου,

είτε σε χαρτογλαστρίδια αναλόγως του μεγέθους του υπεργείου τμήματος.

• Να έχουν σχήμα και χρώμα κόμης που να εξασφαλίζει την αισθητική σύνδεση

με το τοπίο.

Με βάση τα παραπάνω και λαμβάνοντας υπόψη την υπάρχουσα βλάστηση

ακολουθεί κατάλογος προτεινόμενων ειδών για φύτευση:

Χνοώδης Δρυς Quercus pubescens

Πλατύφυλλος Δρυς Quercus frainetto

Ακακία Robinia pseudacacia

Αριά Quercus ilex

Πρίνος Quercus coccifera

Αϊλανθος Ailanthus glandulosa

πλατύφυλλα

Κουτσουπιά Cercis siliquastrum

Τραχεία Πεύκη Pinus brutia

Χαλέπιος Πεύκη Pinus halepensis

Κυπάρισσος αειθαλής Cupressus sempervirens

Κωνοφόρα

Κωνοφόρα

Κυπάρισσος Αριζόνας Cupressus arizonica

88

Κουμαριά Arbutus unedo

Σπάρτο Spartium junceum

Ρείκι Erica arborea

Σχίνος Pistacia lentiscus

Κοκορεβιθιά Pistacia terebinthus

Σουσούρα Erica manipuliflora

Γλιστροκουμαριά Arbutus andrachne

Μεγάλο φιλίκι Phillyrea latifolia

Λιγούστρο Ligustrum japonicum

Τυφίνα Rhus typhina

Θάμνοι

πικροδάφνη Laurus nobilis

Φύτευση

Η φύτευση θα γίνεται σε λάκκους συνήθως βάθους 30cm και διαστάσεων 30 x

30cm. Για την συγκράτηση του νερού της βροχής, θα ακολουθηθεί η μέθοδος της

χαμηλής φύτευσης, δηλαδή σε βάθος 10-12cm κάτω από την επιφάνεια του

εδάφους.

Σύμφωνα με τις υπάρχουσες αρχές αρχιτεκτονικής του τοπίου, η επιλογή και

διάταξη των φυτικών ειδών θα πρέπει να είναι τέτοια ώστε το αποτέλεσμα να μην

παρουσιάζει μεγάλη ομοιομορφία π.χ. ένα είδος φαίνεται μονότονο, αλλά ούτε

σύγχυση που προκύπτει από τη μίξη πολλών ειδών με μεγάλες αντιθέσεις. Μέχρι

τέσσερα είδη βασικά, που θα δίνουν τον κυρίως χαρακτήρα της συστάδας,

αποτελούν επιθυμητή μίξη που θα συμπληρώνεται από δευτερεύοντα είδη σε

ομάδες, ώστε να δίνουν χρώμα και ποικιλία και να δημιουργούν ευνοϊκές συνθήκες

για την επιβίωση άγριας πανίδας. Εδώ τα βασικά είδη θα είναι κατά κύριο λόγο

Δρυς και Πεύκη, σε μικρότερο βαθμό Ακακία, ενώ τα θαμνώδη θα έχουν επίσης μια

πολύ μικρή παρουσία.

Ο συνδυασμός μπορεί να εναλλάσσεται κατά τόπους και ανάλογα με τις επιμέρους

συνθήκες, π.χ. σε πρανή είναι καλύτερο να φυτευτούν εδαφοστερεωτικοί θάμνοι

(σπάρτο, τυφίνα, σχίνος, κουμαριά, κλπ), ενώ σε ήπιες κλίσεις στενόμορφα είδη

κωνοφόρων όπως το κυπαρίσσι με πλατύφυλλα δέντρα. Τέλος, στις βαθμίδες, στη

μίξη φυλλοβόλων πλατύφυλλων και πεύκων τα πλατύφυλλα θα πρέπει να

υπερτερούν σε αναλογία 6:4, γιατί γενικά τα κωνοφόρα είναι επιβλητικά ως προς

τη μορφή αλλά τα πλατύφυλλα δημιουργούν πιο ευνοϊκές μικροκλιματικές

89

συνθήκες (αρκετή σκιά το καλοκαίρι – διαπερατότητα από τον ήλιο το χειμώνα

μετά τη φυλλόπτωση).

Εργασίες συντήρησης

Στις εργασίες συντήρησης των φυτών περιλαμβάνονται η λίπανση, το σκάλισμα, η

διαμόρφωση της λεκάνης συγκράτησης νερού και το πότισμα.

Λίπανση: Για την βελτίωση των συνθηκών του εδάφους χρειάζεται να γίνεται

λίπανση.

Σκάλισμα: Με το σκάλισμα απομακρύνεται χειρονακτικά η αυτοφυής βλάστηση

γύρω από το δενδρύλλιο. Η αυτοφυής βλάστησης επειδή είναι πολύ καλά

προσαρμοσμένη στο περιβάλλον, ανταγωνίζεται έντονα τα δενδρύλλια τόσο για τα

θρεπτικά συστατικά όσο και το νερό. Επίσης, με το σκάλισμα διακόπτονται τα

τριχοειδή φαινόμενα και εμποδίζεται η εξάτμιση του νερού από το έδαφος.

Διαμόρφωση λεκάνης: Η διαμόρφωση λεκάνης είναι απαραίτητη για τη

συγκράτηση του νερού της βροχής και του νερού άρδευσης. Στα πρανή, η λεκάνη

διαμορφώνεται με ανάχωμα ύψους 10cm κατάντη του φυτού. Στις επίπεδες

επιφάνειες διαμορφώνεται ανάχωμα γύρω από το φυτό σε ακτίνα 30-40cm.

Πότισμα: Η άρδευση των φυτών είναι απαραίτητη τουλάχιστον για τα πρώτα έτη

μετά τη φύτευση. Η άρδευση θα γίνει σε κάθε φυτό από βυτιοφόρο αυτοκίνητο

εφοδιασμένο με κατάλληλο αντληντικό και εκτοξευτικό συγκρότημα και σωλήνες

κατάλληλου μήκους.

Καθαρισμοί – Αραιώσεις

Μετά τα πρώτα 10 έτη θα γίνει απομάκρυνση των ασθενών και κακοαναπτυγμένων

ατόμων για να μην δημιουργηθούν εστίες πρόκλησης ασθενειών στα υπόλοιπα

δέντρα. Μπορούν να διατηρηθούν κάποια κακόμορφα άτομα, αν είναι υγιή, για να

δίνεται η εντύπωση πιο φυσικού δάσους και τη δημιουργία οικολογικών φωλεών

και ενίσχυση της βιοποικιλότητας.

Προστασία

Πυρκαγιές: Η ευρύτερη περιοχή παρουσιάζει αυξημένο κίνδυνο πυρκαγιάς, γιατί

όπως ήδη αναφέρθηκε επικρατεί η μακκία βλάστηση η οποία αποτελείται από

εύφλεκτα είδη όπως πρίνος και ερείκη. Επίσης, σύμφωνα με τα μετεωρολογικά

90

δεδομένα, η περιοχή χαρακτηρίζεται από σχετική ξηροθερμία κατά τους

καλοκαιρινούς μήνες (Ιούνιο μέχρι Αύγουστο). Για το σκοπό αυτό προβλέπεται η

λήψη μέτρων προστασίας και αντιμετώπισης περιλαμβανομένης της φύτευσης

πλατύφυλλων ειδών σαν προστατευτικό τοίχο, περιφερειακά των σημείων που

παρουσιάζουν τυχόν μεγαλύτερη επικινδυνότητα. Επιπλέον θα αφεθούν ενδιάμεσα

μονοπάτια και διάδρομοι για έγκαιρη κατάσβεση σε περίπτωση πυρκαγιάς και θα

εγκατασταθούν κρουνοί εφοδιασμού νερού γύρω και κοντά στην αναδασωμένη

περιοχή. Εξάλλου η περιοχή όλη περικλείεται στην άμεση περιοχή των

μεταλλευτικών εγκαταστάσεων οπότε η έγκαιρη ειδοποίηση και άμεση επέμβαση

μειώνει τις πιθανότητες επέκτασης του φαινομένου.

Ασθένειες: Ευαίσθητα είδη αποτελούν οι πεύκες τραχεία και χαλέπιος που

προσβάλλονται από την Πιτυοκάμπη (Thaumetopoea pityocampa), η οποία

καταπολεμάται όταν είναι σε αρχικό στάδιο με ψεκασμό. Ο καρκίνος του

κυπαρισσιού καταπολεμάται με απομάκρυνση του υπερκείμενου βεβλαμένου

κλαδιού και απολύμανση (πυκνό βορδιγάλειο πολτό)

3.4 Συμπεράσματα

Σίγουρα η αποκατάσταση μιας περιοχής κοστίζει αλλά τίθεται εδώ το ερώτημα, Τι

κοστίζει και Τι αξίζει περισσότερο. Η περιοχή της ΒΑ Χαλκιδικής όπως έχουμε

αναφέρει παρουσιάζει έντονη φυσική ομορφιά με πλούσια χλωρίδα και πανίδα

επομένως η υποβάθμιση του περιβάλλοντος θα φέρει ολέθριες συνέπειες τόσο στη

χλωρίδα και την πανίδα και κατ’ επέκταση στον άνθρωπο.

Είναι επομένως επιτακτική η ανάγκη για την αποκατάσταση των υποβαθμισμένων

περιοχών. Μόνο με την ορθολογική διαχείριση του μεταλλείου και την

αποκατάσταση των ρυπασμένων περιοχών τότε μπορούμε να μιλάμε για βιώσιμη

ανάπτυξη και ποιότητα ζωής.

91

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ: ΧΥΤΗΡΙΟ ΑΝΑΚΤΗΣΗΣ ΜΟΛΥΒΔΟΥ 1. ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ 1.1 Εισαγωγή Πρόκειται για μία μονάδα παραγωγής μολύβδου από ανακύκλωση μεταχειρισμένων

συσσωρευτών αυτοκινήτων. Από τον παραγόμενο μόλυβδο σε χελώνες παράγονται

τελικά άλλα προϊόντα, όπως βαρίδια για δίκτυα κ.λ.π., τα οποία και διατίθενται

στην Ελληνική αγορά. Η μονάδα δεν λειτουργεί πάνω από τέσσερα χρόνια καθώς

προϋπήρχε στο Δρακόντειο Λαγκαδά Ν. Θεσσαλονίκης όπου έκλεισε με απόφαση

της Νομαρχίας Θεσσαλονίκης γιατί δεν τηρούσε κανένα μέτρο προστασίας του

περιβάλλοντος και των εργαζομένων. Στη συνέχεια μετεγκαταστάθηκε στο Στανό

Χαλκιδικής.

Η μονάδα έχει μέγιστη δυναμικότητα παραγωγής 2 t/εβδομάδα σε μόλυβδο. Η

ημερήσια δυναμικότητα του χυτηρίου ανέρχεται σε 1 t/μέρα και ο αριθμός των

ημερών λειτουργίας του καμινιού δεν είναι πάνω από 2 ημέρες την εβδομάδα. Τις

άλλες ημέρες γίνεται επεξεργασία των χυτών. Ο αριθμός των εργαζομένων

ανέρχεται συνολικά σε 8 άτομα. Η εγκαταστημένη παραγωγική ισχύς ανέρχεται σε

104,5HP, η κατανάλωση καυσίμου κώκ στο καμίνι σε 14-15 t ετησίως και η

ανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας σε 26.400KWh/χρόνο.

Η δραστηριότητα λειτουργεί 5 ημέρες την εβδομάδα και συνολικά 150 ημέρες τον

χρόνο. Ολόκληρο τον χρόνο γίνονται περίπου 72 χυτεύσεις.

Όπως φαίνεται στην Εικόνα 22 όπου ακολουθεί η δραστηριότητα είναι

εγκαταστημένη στην αγροτική περιοχή του Στανού Αρναίας του νομού Χαλκιδικής

με την επωνυμία «Αφοί Βαφειάδη & Σία ΟΕ». Καταλαμβάνει έκταση 7.920 m2 με

κτίσματα όπου καλύπτουν έκταση 300 m2. Η βιομηχανία απέχει από τον οικισμό

Στανού 3.500 m και η πρόσβαση της γίνεται από αγροτικό δρόμο.

1.2 Κλιματολογικά στοιχεία

Το κλίμα είναι ύφυγρο με αρκετά μεγάλη περίοδο ξηρασίας κατά τους

καλοκαιρινούς μήνες. Οι χειμώνες είναι ήπιοι με μέση θερμοκρασία 6οC περίπου και

τα καλοκαίρια θερμά με μέση θερμοκρασία 24 οC. Η μέση ετήσια θερμοκρασία

ανέρχεται σε 15,9 οC.

92

Εικόνα Γ.1: Θέση Χυτηρίου Ανάκτησης Μολύβδου

1.3 Περιγραφή της δραστηριότητας

Η παραγωγική διαδικασία του εργοστασίου αναφέρεται κατά τμήματα:

Σε πρώτη φάση, γίνεται εισαγωγή και αποθήκευση υπαιθρίως των

μεταχειρισμένων συσσωρευτών. Οι συσσωρευτές έρχονται στραγγισμένοι στην

μονάδα χωρίς τα όξινα υγρά τους. Παρόλα αυτά και επειδή ένα φιλμ υγρών

εξακολουθεί να υπάρχει μέσα στους συσσωρευτές, αυτοί πλένονται με εμβάπτιση

σε δεξαμενή νερού από οπλισμένο σκυρόδεμα. Η δεξαμενή έχει διαστάσεις περίπου

2x3x1,6 m βάθος. Σε μία από τις δύο μεγάλες πλευρές υπάρχει ένα πλατό από

οπλισμένο σκυρόδεμα διαστάσεων 3x1 πάνω στο οποίο παραμένουν οι

συσσωρευτές μετά την έξοδο τους από την δεξαμενή πλύσης για να στραγγίζουν.

Η πλύση γίνεται με απλή εμβάπτιση των συσσωρευτών μέσα στην δεξαμενή και

παραμονή τους επί δύο ώρες περίπου. Η εμβάπτιση γίνεται είτε χειρωνακτικά είτε

μέσα σε μεταλλικό ανοξείδωτο και διάτρητο container με τη βοήθεια ανυψωτικού

μηχανήματος. Εκτιμάται ότι χρησιμοποιούνται τέσσερα τέτοια container κάθε

φορά συνολικού βάρους περίπου 500 kg (μαζί με τους συσσωρευτές).

93

Η δεξαμενή αδειάζει μία φορά το δεκαπενθήμερο και το περιεχόμενο οδηγείται με

την βαρύτητα πρώτα σε δεξαμενή εξουδετέρωσης με καυστικό νάτριο και στην

συνέχεια στην δεξαμενή καθίζησης και ανακυκλοφορίας του νερού.

Σε δεύτερη φάση, οι συσσωρευτές κόβονται με την βοήθεια κορδέλας

χειρωνακτικά από εργάτες. Τα πλαστικά μέρη, δηλαδή τα κελύφη οδηγούνται στον

σπαστήρα όπου και θραύονται σε μικρότερα τεμάχια και τελικά εκποιούνται σε

διάφορες βιοτεχνίες επεξεργασίας πλαστικών για ανακύκλωση.

Τα μολύβδινα στοιχεία των συσσωρευτών εισάγονται στον κλίβανο τήξης, ο οποίος

είναι όρθιου τύπου και κυλινδρικής μορφής με ύψος 4 m και διάμετρο 0,60 m. Ο

κάθε συσσωρευτής περιέχει περίπου 4-6 kg πλαστικά κελύφη.

Η είσοδος των στοιχείων γίνεται από την κορυφή του κλιβάνου μαζί με το καύσιμο

ιών κατά επάλληλα στρώματα. Πρώτα τοποθετείται ένα στρώμα κώκ και

ακολούθως τα επάλληλα στρώματα μολύβδινων στοιχείων και κώκ. Η θερμοκρασία

που αναπτύσσεται φτάνει τους 900-950 οC.

Ο λειωμένος μόλυβδος ρέει στον πυθμένα του κλιβάνου σε δεξαμενή συλλογής και

από εκεί χύνεται σε ειδικά καλούπια για να πάρει την μορφή χελώνας. Οι χελώνες

αποθηκεύονται προσωρινά στο χώρο των μικρών κλιβάνων για τη διαδικασία

παραγωγής των τελικών προϊόντων.

Οι ακαθαρσίες που βρίσκονται μαζί με τα μολύβδινα στοιχεία, αποπλέουν στην

δεξαμενή εκροής του λειωμένου μολύβδου, ξαφρίζονται και πωλούνται ως πρώτη

ύλη σε βιοτεχνίες που έχουν άλλης μορφής κλίβανο (περιστροφικό) για την

ανάκτηση του περιεχομένου μολύβδου, αφού περιέχουν αρκετή ποσότητα

μολύβδου.

Στο χώρο των μικρών κλιβάνων γίνεται η τελική επεξεργασία του μολύβδου. Οι

χελώνες λειώνουν με την βοήθεια καυσίμου ελαφρού πετρελαίου και με μικρούς

κουβάδες σε θερμοκρασία περίπου 350οC μεταφέρεται ο μόλυβδος στα καλούπια

των πρεσσών, όπου και παίρνει την τελική του μορφή.

Το ισοζύγιο υλικών για μια πλήρη λειτουργία του χυτηρίου έχει ως εξής:

1.500 Kg Α΄ύλη + 200 Kg κώκ + αέρας <> 1.000 Kg μόλυβδος + 395 Kg

σκουριές + 105 Kg σωματίδια

94

Το ετήσιο ισοζύγιο υλικών του χυτηρίου έχει ως εξής:

108.000 Kg Α΄ύλη + 14.400Kg κώκ + αέρας <> 72.000Kg μόλυβδος + 28.440Kg

σκουριές + 7.560 Kg σωματίδια

Χρήση νερού και ενέργειας

Η μονάδα υδρεύεται από ιδιόκτητη γεώτρηση με μέγιστη παροχή νερού γεώτρησης

10 m3/hr.

Ανάγκες σε νερό πλύσης:

• Πλύση συσσωρευτών : 7,8 m3/15d.

• Ύδρευση εγκαταστάσεων & προσωπικό (8 ατόμα) : 8 x 50lt/άτομο = 400 lt/d

= 0,40 m3/d.

Η συνολική εγκατεστημένη ισχύς του μηχανολογικού εξοπλισμού ανέρχεται σε

104,5 ΗΡ.

Η κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας εκτιμάται σε 30.000 Κwh/χρόνο.

Η κατανάλωση κώκ για 72 περίπου χυτήρια τον χρόνο ανέρχεται σε :

200 Κgr/καύση x 72 = 14.400 Κgr/χρόνο

Τέλος η ποσότητα ελαφρού πετρελαίου που καταναλώνεται στην τήξη των

χελωνών στους τέσσερις μικρούς κλιβάνους ανέρχεται σε:

4κλιβ. x 2 Kg/hr x 8 hr/d x 150 d/χρόνο = 9.600 Κg/χρόνο

Πρώτες ύλες – Προϊόντα

Οι πρώτες και δευτερεύουσες ύλες που χρησιμοποιούνται στην παραγωγική

διαδικασία είναι οι εξής:

Πρώτες ύλες:

• Μόλυβδος από συσσωρευτές : 108 ton/χρόνο

• Κώκ για την καύση στον κλίβανο : 14,4 ton/χρόνο

• Πετρέλαιο για την τήξη των χελωνών : 9,6 ton/χρόνο

Προϊόντα:

• Μόλυβδος σε χελώνες και διάφορα αντικείμενα : 72 ton/χρόνο

95

Παραπροϊόντα:

• Σκουριές από τον κλίβανο : 28,44 ton/χρόνο

• Σωματίδια με τα αέρια απόβλητα : 7,56 ton/χρόνο

• Πλαστικά κελύφη συσσωρευτών : 43,5 - 58 ton/χρόνο

Απόβλητα

Αέρια απόβλητα

Αέρια - Ατμοί – Αερολύματα

Τέτοιου είδους αέρια απόβλητα έχουμε από τα καυσαέρια τα οποία παράγονται

κατά την καύση του ελαφρού πετρελαίου στους καυστήρες τήξης μολύβδου.

Σωματίδια

Εκπομπή σωματιδίων υπάρχει κατά την λειτουργία του καμινιού. Τα σωματίδια

προέρχονται τόσο από την καύση του κώκ όσο και από την πρώτη ύλη και

συνεπώς έχουν μεγάλη περιεκτικότητα σε μόλυβδο.

Η χύτευση γίνεται 5-8 φορές τους καλοκαιρινούς μήνες και 3-4 φορές τους

χειμερινούς μήνες. Όπως διαπιστώθηκε από την λειτουργία παρόμοιων χυτηρίων

σε άλλες περιοχές, υπάρχει έντονη εκπομπή σωματιδίων, κυρίως κατά τα πρώτα 15

πρώτα λεπτά λειτουργίας του καμινιού.

Σκόνη

Σκόνη είναι δυνατόν να δημιουργηθεί για περιορισμένο χρονικό διάστημα στις εξής

δύο περιπτώσεις :

• Κατά την εκφόρτωση πρώτων υλών και συγκεκριμένα των συσσωρευτών.

• Κατά την λειτουργία του συστήματος άλεσης και ανακύκλωσης ελαττωματικών

προϊόντων

96

Υγρά απόβλητα

Υγρά απόβλητα δημιουργούνται:

1) Στην αρχική διαδικασία πλύσης των συσσωρευτών.

2) Τα λύματα του προσωπικού

Τα χαρακτηριστικά των λυμάτων του προσωπικού εκτιμώνται ότι είναι τα εξής:

ΒΟD5 = 300 ppm

COD = 600 ppm

SS =300 ppm

Στερεά απόβλητα - Ιλύες - Τοξικά απόβλητα – Απορρίμματα

Στερεά απόβλητα μπορούν να θεωρηθούν τα εξής :

Τα πλαστικά κελύφη των συσσωρευτών. Υπολογίζονται σε 3-4

κιλά/συσσωρευτή. Για ετήσια ανακύκλωση 14.500 συσσωρευτών, η

ποσότητα των πλαστικών κελυφών υπολογίζεται σε 43,5-58 t/χρόνο.

Σκουριές που επιπλέουν στην έξοδο του καμινιού πάνω από τον λυωμένο

μόλυβδο. Η ποσότητα των αποβλήτων αυτών ανέρχεται σε 23 t/χρόνο.

Λάσπες από την δεξαμενή καθίζησης. Οι λάσπες αυτές εκτιμάται ότι είναι σε

ποσότητα ίσες με την ποσότητα των στερεών που συμπαρασύρονται από τα

αέρια απόβλητα και συλλέγονται με τον κυκλώνα και τα σακκόφιλτρα,

δηλαδή 7,56 t/χρόνο.

Στερεά που συλλέγονται στον κυκλώνα και στο σακκόφιλτρο.

1.4 Επεξεργασία παραγόμενων αποβλήτων

α)Αέρια Απόβλητα

Τα ανάμικτα καυσαέρια από την καύση του κώκ και η σκόνη από τους

συσσωρευτές εξέρχονται κατά την διάρκεια της χύτευσης από την κορυφή του

καμινιού με την βοήθεια ανεμιστήρα ισχύος 2 HP και παροχής αέρα 1.500 m3/hr.

Τα θερμά καυσαέρια μετά την έξοδο τους από το καμίνι αραιώνονται και ψύχονται

με φρέσκο αέρα. Ο αέρας παρέχεται από άνοιγμα τάμπερ 300Χ300mm.

97

1 - Έξοδος Καμινιού

2 - Κυκλώνας

3,5 – Rotary Valve

4 – Σακκόφιλτρο

6 – Ανεμιστήρας

7 – Τάμπερ

8 - Θερμοστοιχείο

Το αραιωμένο αέριο ρεύμα οδηγείται στην συνέχεια σε συστοιχία κυκλώνα -

σακκόφιλτρου. Στον κυκλώνα συγκρατούνται τα μεγαλύτερα και βαρύτερα

σωματίδια. Η έξοδος των αερίων οδηγείται σε σακκόφιλτρο υψηλής απόδοσης για

την συγκράτηση των μικρότερων σωματιδίων.

Στο παρακάτω σχήμα παρουσιάζεται διάγραμμα ροής αερολύματος:

Εικόνα Γ.2: Σκαρίφημα διαγράμματος ροής αερολύματος

Κυκλώνας

Η πρώτη φάση καθαρισμού των αερίων αποβλήτων γίνεται στον Κυκλώνα με

βαθμό απόδοσης 80%. Ο κυκλώνας είναι ένα κυλινδρικό δοχείο διαμέτρου

Φ1.000mm και μήκους 4.000mm. Η λειτουργία του κυκλώνα βασίζεται στην

φυγοκεντρική δύναμη. Το αερόλυμα αναγκάζεται να κάνει μια κυκλική -

σπειροειδής διαδρομή. Η φυγοκεντρική δύναμη αναγκάζει τα βαρύτερα σωματίδια

να αποκολληθούν από τη ροή, να χτυπάνε στα τοιχώματα και στην συνέχεια

συλλέγονται στην κάτω πλευρά του κυκλώνα που έχει κωνική μορφή. Οι κυκλώνες

μπορούν να συγκρατήσουν σωματίδια με διάμετρο μέχρι και 10μm, με

ικανοποιητικούς βαθμούς συγκράτησης. Το μειονέκτημα τους είναι ότι χρειάζονται

να αναπτυχθούν σχετικά μεγάλες ταχύτητες, δηλαδή μεγάλη πτώση πίεσης με

αποτέλεσμα η χρήση του ανεμιστήρα να είναι σχεδόν επιβεβλημένη. Στην

συγκεκριμένη περίπτωση ο ανεμιστήρας είναι τοποθετημένος στην έξοδο της

εγκατάστασης καθαρισμού, μετά το σακκόφιλτρο. Το όλο σύστημα δεν μπορεί να

λειτουργήσει με πολύ υψηλές θερμοκρασίες. Για αυτό το λόγω πριν από την είσοδο

του αέρα στον κυκλώνα παρεμβάλλεται μια δευτερεύουσα παροχή κρύου αέρα.

98

Τα στοιχεία του αερολύματος εισόδου στον κυκλώνα είναι τα εξής :

Παροχή αερίων : 9.000 Nm3/hr

Συγκέντρωση αιωρουμένων : 1.167 mgr/Nm3

Ολική παροχή αιωρουμένων : 10.500 gr/hr

Συγκέντρωση μολύβδου : 700 mgr/Nm3

Ολική παροχή μολύβδου : 6.300 gr/hr

Επομένως για βαθμό απόδοσης 80%, θα συγκρατηθεί το 80% των αιωρούμενων

σωματιδίων, δηλαδή :

0,80 x 1.167 mgr/Nm3 = 934 mgr/Nm3

Το αερόλυμα στη συνέχεια οδηγείται μέσω αεραγωγών στο σακκόφιλτρο με

συγκέντρωση αιωρουμένων : 1.167 - 934 = 223 mgr/Nm3

Οι ποσότητες που συλλέγονται κάθε ημέρα 8ωρης λειτουργίας ανέρχονται σε:

8h x 9.000m3/h x 934 mgr/m3 = 67,25 Kg

Τα σωματίδια που συγκεντρώνονται στην βάση του κυκλώνα, εξέρχονται με τη

βοήθεια συστήματος απομάκρυνσης (Rotary Valve).

Σακκόφιλτρο

Όπως αναφέραμε παραπάνω τα αέρια μετά την έξοδο τους από το κυκλώνα

οδηγούνται στα σακκόφιλτρα με βαθμό απόδοσης 95%. Οι αεραγωγοί έχουν κλίση

προς την οριζόντιο 40 οC ώστε να αποφεύγεται η καθίζηση και σταδιακή

επικόλληση σωματιδίων εσωτερικά των αγωγών. Το σακκόφιλτρο είναι τύπου Pulse

jet 180 m2, 110 φιλτρόσακοι Φ155 x 3.360, ΡΕS 550 gr/m2. Το υλικό των

σακκόφιλτρων είναι πολυεστέρας με μέγιστη θερμοκρασία αντοχής 140 °C.

Η συγκράτηση των σωματιδίων γίνεται στην επιφάνεια του φίλτρου με διάφορους

μηχανισμούς, όπως σύγκρουση, αδράνεια, διάχυση, ηλεκτροστατικές δυνάμεις.

Στην αρχή της λειτουργίας αρχίζει και σχηματίζεται ένα στρώμα σωματιδίων στην

επιφάνεια του φίλτρου, η οποία στη συνέχεια λειτουργεί κα η ίδια ως φίλτρο. Η

συνεχή λειτουργία εξασφαλίζει βαθμό απόδοσης μεγαλύτερο του 99%. Λόγω του

στρώματος των σωματιδίων, η πτώση πίεσης αυξάνεται, μέχρι που γίνεται πολύ

μεγάλη οπότε μπαίνει σε λειτουργία ο μηχανισμός καθαρισμού του σακκόφιλτρου.

Η επιφάνεια του φίλτρου «τινάζεται» με ρεύμα αέρος υψηλής πίεσης 5,5-6 bar. Ο

κύκλος ξαναρχίζει. Η συχνότητα καθαρισμού μπορεί να ρυθμιστεί ώστε να

99

επιτευχθεί το καλύτερο αποτέλεσμα στον καθαρισμό του αερολύματος και στην

κατανάλωση ενέργειας.

Στην έξοδο στο περιβάλλον η συγκέντρωση σε σωματίδια θα είναι 0,05 x 223 =

11,15 mgr/Nm3 (Το όριο είναι 100 mgr/Nm3). Αυτό αντιστοιχεί σε συγκέντρωση

μολύβδου 0,60 x 11,15 = 6,69 mgr/Nm3 (Tο όριο είναι 10 mgr/Nm3).

Οι ποσότητες που συλλέγονται κάθε ημέρα 8ωρης λειτουργίας ανέρχονται σε:

8h x 9.000m3/h x (223-11,15) mgr/m3 = 15,25Kg.

Τα σωματίδια που συγκεντρώνονται στην βάση του κυκλώνα, εξέρχονται με τη

βοήθεια συστήματος απομάκρυνσης (Rotary valve).

Τεχνικά χαρακτηριστικά εξοπλισμού

Κυκλώνας

Διάμετρος : 1,0 m

Συνολικό μήκος : 4,00 m

Μήκος κυλίνδρου τμήματος : 2,00 mm

Σακκόφιλτρο pulse jet 180 m2

Διάμετρος στένωσης :20 cm

Αριθμός σακκόφιτρων :110

Διαστάσεις σακκόφιλτρων :Φ155 x 3.360 mm

Δυνατότητα συγκράτησης :550 gr/m2

Υλικό κατασκευής φίλτρων :πολυεστέρας

Μέγιστη θερμοκρασία λειτουργίας :140 °C

Μέθοδος καθαρισμού :αέρας πίεσης 5,5-6 bar

Φυνοκεντρικός ανεμιστήρας ΒC63056Ε

Παροχή : 9.000 m3

Στατική πίεση : 700 mm ΥΣ

Ισχύς : 18,5 kW

Τάμπερ

Μήκος : 300 m

Πλάτος : 300 m

Κίνηση : αναλογικός σερβοκινητήρας

100

β) Υγρά απόβλητα

Υγρά απόβλητα όπως αναφέραμε δημιουργούνται στην αρχική διαδικασία πλύσης

των συσσωρευτών. Παρακάτω ακολουθεί η διαδικασία επεξεργασία των υγρών

αποβλήτων.

Όλα τα απόβλητα συγκεντρώνονται στην δεξαμενή καθίζησης. Στα απόβλητα που

προκύπτουν από την αρχική πλύση των συσσωρευτών προβλέπεται πρώτα

εξουδετέρωση σε μικρή δεξαμενή, πριν την δεξαμενή καθίζησης. Η εξουδετέρωση

γίνεται με προσθήκη χειρωνακτικά διαλύματος καυστικού νατρίου και η

παρακολούθηση της εξουδετέρωσης με πεχαμετρικό χαρτί.

Μετά την καθίζηση τα επεξεργασμένα νερά συλλέγονται σε φρεάτιο από όπου και

ανακυκλώνονται για επαναχρησιμοποίηση. Το φρεάτιο έχει κατασκευαστεί σε

επαφή με την δεξαμενή καθίζησης.

Η λάσπη που καθιζάνει στον πυθμένα της δεξαμενής καθίζησης αναρροφάτε με

αντλία βυθιζόμενου τύπου και οδηγείται για αφυδάτωση σε ξηραντικές κλίνες. Τα

στραγγίσματα της κλίνης καταλήγουν σε φρεάτιο από το οποίο και

ανακυκλώνονται με αγωγό βαρύτητας στην είσοδο της δεξαμενής καθίζησης.

Τα λύματα του προσωπικού από τους χώρους υγιεινής εκτιμώνται σε 0,40 m3/d και

διατίθενται σε χωριστό σύστημα σηπτικού και απορροφητικού βόθρου.

γ) Στερεά απόβλητα - Ιλύες - Τοξικά απόβλητα – Απορρίμματα

Η επεξεργασία των παραγόμενων στερεών αποβλήτων γίνεται ως εξής:

• Τα πλαστικά κελύφη των συσσωρευτών αφού αλεστούν, πωλούνται σε

βιοτεχνίες επεξεργασίας και ανακύκλωσης πλαστικών.

• Οι σκουριές που ξαφρίζονται από τον πυθμένα του καμινιού πάνω από τον

λειωμένο μόλυβδο, συλλέγονται σε ιδιαίτερο τσιμεντοστρωμένο χώρο και

από καιρού εις καιρόν διατίθενται στην χωματερή σαν αδρανή υλικά.

• Οι λάσπες από την δεξαμενή καθίζησης, αφού αφυδατωθούν στις

ξηραντικές κλίνες, και τα στερεά υπολείμματα από το σύστημα κυκλώνα -

σακκόφιλτρου διατίθενται σε βιοτεχνίες ανακύκλωσης μολυβδούχων

101

λασπών με διαφορετικού είδους φούρνους (περιστροφικό), για ανάκτηση

του περιεχομένου μολύβδου.

Παρακάτω ακολουθούν πίνακες με τα μηχανήματα που χρησιμοποιούνται τόσο

στην παραγωγική διαδικασία όσο και στην επεξεργασία των αποβλήτων.

Πίνακας Γ.1: Κατάσταση μηχανημάτων

παραγωγικής διαδικασίας

Α/Α Είδος Ισχύς (ΗΡ)

1 Καυστήρας λιωσίματος χελωνών 0,5

2 Καυστήρας λιωσίματος χελωνών 0,5

3 Καυστήρας λιωσίματος χελωνών 0,5

4 Καυστήρας λιωσίματος χελωνών 0,5

5 Πρέσσα μολύβδου 0,5

6 Πρέσσα μολύβδου 0,5

7 Πρέσσα μολύβδου 0,5

8 Πρέσσα μολύβδου 0,5

9 Φυσητήρας χυτηρίου 2,0

10 Σπαστήρας 50

11 Πριόνι 4,0

Σύνολο 60,0

Πίνακας Γ.2: Κατάσταση μηχανημάτων

προστασίας περιβάλλοντος

Α/Α Είδος Ισχύς(ΗΡ)

ΠΠ1 Κυκλώνας -

ΠΠ2 Σακκόφιλτρο -

ΠΠ3 Rotaryvalve (Κυκλώνας) 0,5

ΠΠ4 Rotaryvalve (Σακκόφιλτρο) 0,5

ΠΠ5 Αναλογικός σερβοκινητήρας (τάμπερ) 0,5

102

ΠΠ6 Φυγοκεντρικός ανεμιστήρας 25,0

ΠΠ7 Αντλία ανακυκλοφορίας νερού 1,0

Σύνολο 26,5

Παρακάτω ακολουθεί διάγραμμα ροής της παραγωγικής διαδικασίας του χυτηρίου

μολύβδου:

Εικόνα Γ.3: Διάγραμμα Ροής Παραγωγικής Διαδικασίας Χυτηρίου Μολύβδου

103

2. ΠΑΡΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΑΠΟ ΤΗ

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ

2.1 Εισαγωγή

Όπως αναφέρεται στη εισαγωγή σημαντικά για τον ανθρώπινο οργανισμό

ιχνοστοιχεία γίνονται τοξικά όταν χορηγούνται σε υπερβολικές συγκεντρώσεις.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η μη ορθολογική λειτουργία του χυτηρίου ανάκτησης

του μολύβδου να αυξήσει τα επίπεδα μολύβδου στην γύρω περιοχή και να

προκαλέσει σοβαρές συνέπειες τόσο στην υγεία των εργαζομένων της μονάδας όσο

και στην υγεία των κατοίκων της γύρω περιοχής.

Παρακάτω ακολουθεί μια εκτίμηση της υφιστάμενης κατάστασης στην περιοχή

λόγω λειτουργίας του Χυτηρίου. Σίγουρα όπως θα περίμενε καθένας οι

περιβαλλοντικές επιπτώσεις μιας τέτοιας μονάδας είναι σίγουρα πιθανές με

σημαντική υποβάθμιση της γύρω περιοχής καθώς και σοβαρές επιπτώσεις στην

υγεία των κατοίκων. Όμως καθώς η δραστηριότητα λειτουργεί μόνο λίγα χρόνια

δεν έχουν εντοπισθεί μέχρι τώρα κίνδυνοι στο περιβάλλον κατά την λειτουργία

της.

2.2 Επιπτώσεις της μονάδας στην ατμόσφαιρα

Όπως έχουμε αναφέρει αέρια απόβλητα κατά τη λειτουργία του χυτηρίου

προέρχονται από τη λειτουργία του καμινιού. Τα σωματίδια αυτά προέρχονται

τόσο από την καύση του κώκ όσο και από την πρώτη ύλη και συνεπώς έχουν

μεγάλη περιεκτικότητα σε μόλυβδο. Καθώς και σκόνη όπου προέρχεται από τη

φόρτωση των συσσωρευτών και κατά την άλεση και ανακύκλωση ελαττωματικών

προϊόντων.

Σύμφωνα με το σύστημα επεξεργασίας των παραγόμενων αέριων αποβλήτων

όπου ακολουθεί η μονάδα με τη συστοιχία Κυκλώνα – Σακκόφιλτρο έχουμε

βαθμό απόδοσης 95%. Επομένως στην έξοδο στο περιβάλλον η συγκέντρωση σε

σωματίδια όπως υπολογίσαμε είναι 0,05 x 223 = 11,15 mgr/Nm3 (Το όριο είναι

100 mgr/Nm3) και σε συγκέντρωση μολύβδου 0,60 x 11,15 = 6,69 mgr/Nm3

(Tο όριο είναι 10 mgr/Nm3).

Εδώ χρειάζεται να επισημανθεί ότι τα αποτελέσματα από μετρήσεις που έγιναν στις

εγκαταστάσεις του χυτηρίου για τον προσδιορισμό των εκπομπών σκόνης και

μολύβδου κάθε άλλο παρά ανησυχητικά ήταν .

104

Για έκδοση άδειας λειτουργίας της εταιρείας, στις 14 Δεκεμβρίου 2004

πραγματοποιήθηκαν από εξειδικευμένο επιστημονικό και τεχνικό προσωπικό της

εταιρείας «ΕΝCΟ ΕΠΕ :Συστήματα Περιβαλλοντικών Μετρήσεων» μετρήσεις, στις

εγκαταστάσεις του χυτηρίου για τον προσδιορισμό των εκπομπών αιωρουμένων

στερεών σωματιδίων (σκόνης) και μολύβδου. Διεξήχθησαν 2 μετρήσεις στην

καμινάδα του χυτηρίου με σκοπό τον έλεγχο επαναληψιμότητας των

αποτελεσμάτων.

Όλες οι δειγματοληψίες διενεργήθηκαν με φορητό εξοπλισμό της εταιρείας και με

μεθόδους αναφοράς βάσει σχετικών διεθνών προτύπων και οδηγιών. Οι

εργαστηριακές αναλύσεις διενεργήθηκαν στα εργαστήρια του Γερμανικού

Οργανισμού ΤÜV Süddeutschland Μονάχου.

Στον κάτωθι πίνακα παρουσιάζονται τα αποτελέσματα και οι αντίστοιχες οριακές

τιμές που θέτει η νομοθεσία.

Σκόνη mg/Nm3 dry Pb mg/Nm3 dry

Μέτρηση 1 0,85 0,007

Μέτρηση 2 1,14 0,011

Μέσος όρος 0,99 0,009

Όρια 100 10

Βάσει Π.Δ. 1180/81 Π.Δ. 1180/81

Τα αποτελέσματα των μετρήσεων εκπομπών αιωρουμένων σωματιδίων (σκόνης) με

το σύστημα αποκονίωσης (σακκόφιλτρο) εμφανίζουν τιμές στα επίπεδα του 1

mg/Nm3. Το ίδιο ισχύει και για τις συγκεντρώσεις μολύβδου που είναι της τάξης

των 0,01 mg/Nm3 στις εκπομπές. Οι τιμές αυτές δεν χρειάζονται περαιτέρω

αξιολόγηση και σχολιασμό, αφού βρίσκονται μακράν των Γενικών Εθνικών

νομοθετημένων ορίων.

Βέβαια δεν πρέπει να επανασυχαστούμε έχοντας δίπλα μας μια τέτοια μονάδα.

Επειδή η μονάδα λειτουργεί λίγα χρόνια οι επιπτώσεις στο περιβάλλον δεν είναι

εμφανής, πιθανών όμως να επηρεάζει το περιβάλλον μακροπρόθεσμα.

Στη συνέχεια ακολουθεί φωτογραφικό υλικό. Στην εικόνα Γ.4 παρουσιάζεται η

Μονάδα Επεξεργασίας Μολύβδου με την ευρύτερη περιοχή, ενώ στην εικόνα Γ.5

105

παρουσιάζεται η μονάδα και δίνεται έμφαση στο φουγάρο και στο σύστημα

Κυκλώνας – Σακκόφιλτρο.

Εικόνες Γ.4,5: Μονάδα Επεξεργασίας Μολύβδου

2.3 Επιπτώσεις της μονάδας στην υδρόσφαιρα

Η υδρολογία της περιοχής συνίσταται στην ύπαρξη πολλών παράλληλων

μικρορεμάτων, τα οποία μεταφέρουν τα όμβρια ύδατα προς τις λίμνες.

Γενικά στην ευρύτερη περιοχή αλλά και στο χώρο επέμβασης δεν υπάρχουν

υδρολογικά στοιχεία όπως λίμνες, ποτάμια, πηγές, αρδευτικά έργα, που θα

μπορούσαν να επηρεαστούν από τις εργασίες επέμβασης στο συγκεκριμένο χώρο.

Στην παρούσα φάση όπως έχουμε αναφέρει συνεχώς το χυτήριο ανάκτησης

μολύβδου δεν λειτουργεί πάνω από τέσσερα χρόνια με αποτέλεσμα οι επιπτώσεις

στο περιβάλλον να μην είναι εμφανής. Σύμφωνα βέβαια και με την Μ.Π.Ε. το

σύστημα επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων είναι κλειστό και δεν έχει επαφή με

το περιβάλλον (κάποιο υδάτινο αποδέκτη).

Ωστόσο όμως χρειάζεται να είμαστε ιδιαίτερα επιφυλακτικοί καθώς οι κάτοικοι των

περιοχών αυτών ασχολούνται εντατικά με την κτηνοτροφία (η γεωργία στην

ευρύτερη περιοχή είναι πάρα πολύ περιορισμένη και συγκεντρώνεται μόνο σε

106

καλλιέργεια σταριού). Επομένως μη λανθασμένη διαχείριση της μονάδας θα έχει

ως συνέπεια τη μόλυνση του εδάφους, των υδάτων και μέσω της τροφικής

αλυσίδας να απειληθεί και ο άνθρωπος.

2.4 Μορφολογία – Ζωικά & Φυτικά υποσυστήματα

Το ανάγλυφο του εδάφους μέσα στο γήπεδο είναι ήπιο με ομαλές κλίσεις και δεν

παρουσιάζει κανένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Δεν υπάρχουν εκτάσεις με ολισθηγενείς

ή κατακλυζόμενες περιοχές. Λείπουν επίσης οι παγετόπληκτες περιοχές ή περιοχές

με θέσεις χιονολισθήσεων. Το γεωλογικό υπόβαθρο αποτελείται από γνευσικά

πετρώματα, φυλλίτες, ασβεστόλιθους και γρανίτες.

Το έδαφος της περιοχής παρουσιάζει μια ποικιλία όσον αφορά την γονιμότητα, το

βάθος, την σύσταση και τις λοιπές φυσικές και χημικές ιδιότητες. Στο

συγκεκριμένο χώρο της επέμβασης είναι κατά θέσεις αβαθές και πετρώδες, ενώ

γενικά από μηχανικής άποψης επικρατεί η λεπτόκκοκος υφή.

Η δασική βλάστηση της ευρύτερης περιοχής (και κυρίως πάνω από τον επαρχιακό

δρόμο) ανήκει στην φυτοκοινωνική ένωση ελιάς-σχοίνου (oleo – lentiscetum), του

αυξητικού χώρου (υποζώνης) oleo – ceratonion, και της ζώνης βλάστησης

Qurcetalia ilicis (Lauretum). Είναι δενδρώδους μορφής και επικρατεί με μεγάλη

συχνότητα η χαλέπιος Πεύκη και σε μεμονωμένα άτομα η ελιά και η αγριελιά.

Από τη θαμνώδη βλάστηση, επικρατούν το πουρνάρι, το σχίνο και το σπάρτο.

Επίσης σε μικρή συχνότητα συναντάται ποώδης βλάστηση.

Στον ευρύτερο χώρο απαντούν διάφορα είδη πανίδας, χαρακτηριστικά της

Ελληνικής υπαίθρου, αλλά δεν αποτελούν οι χώροι αυτοί διαμονή κανενός

ενδημικού είδους.

2.5 Πολιτισμικό περιβάλλον

Όπως έχουμε αναφέρει η δραστηριότητα είναι εγκαταστημένη στην αγροτική

περιοχή του Στανού Αρναίας του νομού Χαλκιδικής όπου απέχει από τον οικισμό

Στανού 3.500 m, γεγονός που είναι σύμφωνο με τη υπάρχουσα νομοθεσία (Π.

Δ/γμα 18/31-10-1979). Δίκαια βέβαια οι κάτοικοι του Στανού αντιδρούσαν στην

λειτουργία μιας τέτοιας μονάδας στην περιοχή τους, φοβούμενοι τους κινδύνους

που μπορεί να προκαλέσει αυξάνοντας τα επίπεδα μολύβδου στην περιοχή. Στην

107

προσπάθεια βέβαια όπου επιχείρησε η μονάδα για επέκταση της παραγωγής της

βιομηχανίας, από 2 τόννους μολύβδου την εβδομάδα σε 10 τόννους την ημέρα οι

αντιδράσεις των κατοίκων ήταν έντονες και η μελέτη δεν έγινε δεκτή.

3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ – ΣΥΖΗΤΗΣΗ – ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Κανένας δεν θα ήταν αντίθετος στην ανάκτηση του μολύβδου από τις μπαταρίες

των αυτοκινήτων, αφ' ενός διότι είναι απαράδεκτο να καταλήγει αυτή η τοξική

ουσία στις χωματερές και αφ' ετέρου για να περιορίζεται η εξόρυξη πρωτογενούς

υλικού. Οι ολέθριες συνέπειες της παραγωγής πρωτογενούς μολύβδου για το

περιβάλλον και την υγεία των κατοίκων είναι δυστυχώς γνωστές από το Λαύριο

στην Αττική.

Τα χυτήρια δευτερογενούς μολύβδου όμως είναι εξαιρετικά ρυπογόνες βιομηχανίες

και θα ήταν ορθότερο να χωροθετούνται αποκλειστικά μέσα σε οργανωμένες

Βιομηχανικές Περιοχές, όπου υπάρχουν συστήματα ελέγχου της ρύπανσης και

γίνονται τακτικοί και αυστηροί έλεγχοι.

108

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ: ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ

1. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΣΤΟ Ν. ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ

1.1 Εισαγωγή

Ένας επιπλέον παράγοντας όπου μπορεί να αυξήσει τις περιεκτικότητες ορισμένων

στοιχείων έτσι ώστε να καταστούν επικίνδυνες για την ανθρώπινη υγεία είναι και η

ύπαρξη γεωθερμικών πεδίων καθώς το γεωθερμικό ρευστό περιέχει ποσότητες

βαρέων μετάλλων. Δυτικά του νομού Χαλκιδικής όπως φαίνεται και στην Εικόνα

Δ.1 υπάρχουν δύο περιοχές γεωθερμικού ενδιαφέροντος στην περιοχή

Ελαιοχωρίων-Πετραλώνων στο Δήμο Τρίγλιας και στην περιοχή Κασσάνδρας

καθώς και τα ιαματικά λουτρά στην Αγία Παρασκευή.

Εικόνα Δ.1: Χάρτης Ν. Χαλκιδικής με τις θέσεις γεωθερμικού ενδιαφέροντος

109

Μεγάλο ενδιαφέρον έδειξαν για την εκμετάλλευση του γεωθερμικού ρευστού στην

περιοχή Ελαιοχωρίων-Πετραλώνων για τη θέρμανση θερμοκηπίων και

κτηνοτροφικών μονάδων. Παρακάτω δίνονται γεωλογικά και γεωχημικά στοιχεία

από τις ερευνητικές εργασίες που πραγματοποιήθηκαν από το Ι.Γ.Μ.Ε. για την

εκμετάλλευση της γεωθερμίας στην εκεί περιοχή. Επίσης χρειάζεται να επισημανθεί

ότι στην Αγία Παρασκευή λειτουργούν ιαματικά λουτρά με γνωστές τις

θεραπευτικές τους ιδιότητες.

1.2 Γεωθερμικό Πεδίο, Περιοχή Ελαιοχωρίων-Πετραλώνων

1.2.1 Γεωλογικά Και Υδρολογικά Στοιχεία

Η περιοχή γεωθερμικού ενδιαφέροντος ανήκει στο καρστικό σύστημα των

Πετραλώνων. Πρόκειται για ασβεστολιθική μάζα μεσοζωικής ηλικίας και

ακολουθούν οι γρανιοδορίτες στο Β και ΒΔ μέρος της περιοχής των Πετραλώνων.

Οι γρανιοδορίτες (μεσοζωικοί) δημιουργήθηκαν από την διείσδυση μάγματος στους

προϋπάρχοντες ασβεστόλιθους με αποτέλεσμα ένα μικρό τμήμα των ανθρακικών

πετρωμάτων να υποστεί αναθόλωση.

Χαρακτηριστικά του ασβεστόλιθου είναι α) η παρουσία μεγάλου αριθμού ρηγμάτων,

που οφείλονται σε τεκτονική δραστηριότητα και β) η έντονη καρστικοποίηση, που

οφείλεται στην ύπαρξη μεγάλων ποσοτήτων διοξειδίου του άνθρακα με ενδογενή

προέλευση.

Από υδρολογική και υδραυλική άποψη τα κύρια χαρακτηριστικά του συστήματος

είναι:

• Η πολύ μικρή επιφανειακή απορροή και ο μεγάλος συντελεστής

κατείσδυσης των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων.

• Η μεγάλη υδατοαποθηκευτική ικανότητα του υπόγειου υδροφορέα.

• Η έντονη υδραυλική ανομοιογένεια και ανισοτροπία του υδροφορέα.

• Η μεγάλη ταχύτητα ροής του υπόγειου νερού.

• Η δυνατότητα κατείσδυσης του νερού σε μεγάλα βάθη μέσω των τεκτονικών

ρηγμάτων.

Όπως προκύπτει από την κατανομή του υδραυλικού φορτίου η κύρια διεύθυνση

κίνησης του υπόγειου νερού μέσα στον καρστικό υδροφορέα είναι από Βορρά

Νότο, δηλαδή προς την παράκτια λεκάνη Ν. Καλλικράτειας - Ν. Μουδανιών.

110

Τα ετησίως αναμενόμενα υδατικά αποθέματα του υδροφορέα είναι 5x106 περίπου.

Από αυτό, ποσοστό της τάξεως του 75% μπορεί να αποδοθεί από την αρτεσιανή

γεώτρηση των Ελαιοχωρίων (γεώτρηση βάθους 62 m, θερμοκρασία 34οC με

παροχή 600 m3/h) . Πραγματικά, η συνολική ετήσια παροχή της γεώτρησης αυτής

έφθασε τα 3,75 x106 m3 το 1984. Χαρακτηριστική είναι επίσης η διακύμανση

της παροχής των γεωτρήσεων της περιοχής, που ακολουθεί με μικρή χρονική

υστέρηση την διακύμανση των βροχοπτώσεων.

1.2.2 Γεωθερμικά Στοιχεία

Η περιοχή γεωθερμικού ενδιαφέροντος εντοπίζεται νότια των Πετραλώνων και

μεταξύ των χωριών Ελαιοχώρια και μέχρι 1 Km ανατολικά της Νέας Τενέδου. Η

έκταση της παραπάνω περιοχής φθάνει τα 33 Km2 και έχει μεγάλο πάχος, το οποίο

σε πολλά σημεία ξεπερνά τα 700 m. Επίσης η διεύθυνση της ΒΔ-ΝΑ ταυτίζεται με

τη διεύθυνση των κύριων ρηγμάτων, τα οποία με άλλα ρήγματα άλλων

διευθύνσεων Β-Ν δημιούργησαν το σημερινό ανάγλυφο που παρουσιάζει η περιοχή.

Οι ζεστοί υδροφόροι ορίζοντες εντοπίζονται κυρίως στην επαφή του

κροκαλοπαγούς βάσεως με τον κρυσταλλικό ασβεστόλιθο του υποβάθρου ή και

εντός, των τραβερτινοειδών ασβεστολιθικών ενστρώσεων.

Σύμφωνα με τις μετρήσεις όπου έγιναν, οι υδρογεωτρήσεις της περιοχής, που

τροφοδοτούνται, από το καρστικό σύστημα, παρέχουν θερμό νερό με σταθερή

σχεδόν θερμοκρασία σε όλη την διάρκεια του έτους. Η θερμοκρασία του νερού

κυμαίνεται από 29 °C στις ψυχρότερες μέχρι 41oC στις θερμότερες γεωτρήσεις,

που βρίσκονται στα νοτιοανατολικά της ασβεστολιθικής μάζας. Η γεώτρηση των

Ελαιοχωρίων, που έχει την μεγαλύτερη παροχή, έχει θερμοκρασία 33,5 oC περίπου.

Οι γεωτρήσεις της περιοχής, που παρέχουν το θερμό νερό, έχουν μικρό βάθος

(μικρότερο από 100 m) . Επομένως το υδροθερμικό σύστημα των Πετραλώνων

είναι ένα γεωθερμικό πεδίο χαμηλής ενθαλπίας. Η ύπαρξη του πεδίου αυτού

φαίνεται ότι συνδέεται άμεσα με την τεκτονική κατάσταση, δηλαδή τον μεγάλο

αριθμό ρηγμάτων που διατρέχουν την ασβεστολιθική μάζα και πιθανώς το

υπόβαθρό της.

Το νερό της βροχής κατεισδύει μέσα από αυτά τα ρήγματα σε μεγάλο βάθος, όπου

θερμαίνεται και ανεβαίνει πάλι λόγω άνωσης, ακολουθώντας άλλα ρήγματα. Πηγή

θερμότητας αποτελεί κάποια μαγματική μάζα που βρίσκεται σε μεγάλο βάθος. Ας

σημειωθεί ότι οι περιορισμένες γρανιτικές εμφανίσεις στο βορειοδυτικό τμήμα της

111

περιοχής, καθώς και η αναθόλωση τμήματος των ανθρακικών πετρωμάτων

προδίδουν μαγματική διείσδυση στην ασβεστολιθική μάζα.

Τα αποτελέσματα των χημικών αναλύσεων έδειξαν ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των

γεωθερμικών ρευστών είναι ασβεστούχα – νατριούχα με αρκετά υψηλές

περιεκτικότητες σε Βόριο (Β) = 2-4 ppm, Sr= 1,25 ppm, Λίθιο (Li)= 0,37 ppm και

αγωγιμότητα που φθάνει τα 2.300 μMos/cm. Ο εμπλουτισμός των γεωθερμικών

ρευστών σε Β, Sr, Li είναι πιθανόν αποτέλεσμα της απόπλυσης και μεταφοράς σε

διάφορα μεταλλοφόρα πετρώματα τα οποία συναντούν και διαπερνούν σε μεγάλα

βάθη. (1η και 2η φάση, ανάπτυξη στο γεωπεριβάλλον, Φουρκιώτης Γ. και

Μαρτζόπουλος Γ. 1992)

112

2. ΠΑΡΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

Οι επιπτώσεις στο περιβάλλον από την άντληση των γεωθερμικών ρευστών και την

εκμετάλλευση του ενεργειακού περιεχομένου τους εξαρτώνται άμεσα από δύο

παράγοντες, τη φύση των ρευστών και το σύστημα εκμετάλλευσης.

Η φύση των γεωθερμικών ρευστών εξαρτάται από τα θερμοδυναμικά

χαρακτηριστικά τους. Τα γεωθερμικά ρευστά χαμηλής ενθαλπίας λόγω της

περιορισμένης θερμοκρασίας και πίεσης στις οποίες βρίσκονται δεν έχουν την

ικανότητα να διαλύουν από τα πετρώματα με τα οποία έρχονται σε επαφή και να

συμπαρασύρουν σημαντικές ποσότητες ιόντων. Γενικά πάντως η σοβαρότητα των

περιβαλλοντικών προβλημάτων μειώνεται με μειούμενη θερμοκρασία. (Χρηστάνης

Κ. 2002)

Με βάση το ερευνητικό έργο που πραγματοποιήθηκε στην περιοχή Ελαιοχωρίων

διαπιστώθηκε ότι το θερμό νερό συναντάται σε μικρό βάθος και είναι άμεσα

εκμεταλλεύσιμο για τη θέρμανση θερμοκηπίων ή κτηνοτροφικών εγκαταστάσεων.

Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι στην περιοχή Ελαιοχωρίων λειτούργησαν έξι

ερευνητικά μικρά θερμοκήπια όπου θερμαίνονταν με γεωθερμικό ρευστό.

Πρόκειται δηλαδή για ένα αξιόλογο γεωθερμικό πεδίο χαμηλής ενθαλπίας ωστόσο

όμως παραμένει μέχρι σήμερα ανεκμετάλλευτο. (1η και 2η φάση)

Βέβαια αξίζει να σημειωθεί ότι λόγω πίεσης στη γεωργία για χρήση αρδευτικού

νερού και κατ’ επέκταση αύξηση του γεωργικού εισοδήματος, έγινε προσπάθεια

αξιοποίησης του γεωθερμικού ρευστού της ίδιας περιοχής για άρδευση

καλλιεργειών. Σήμερα στην περιοχή Ν. Τρίγλια και Πετραλώνων χρησιμοποιείται

γεωθερμικό νερό για την άρδευση ελαιόδενδρων (κυρίως ποικιλία Χονδρολιά

Χαλκιδικής) και σε ελάχιστο ποσοστό αμπέλια. Κι αυτό γιατί τα ελαιόδεντρα έχουν

υψηλότερη αντοχή σε Β και As σε σχέση με άλλες καλλιέργειες. Τα ελαιόδεντρα

ανέχονται ικανοποιητικά το βόριο στο εδαφικό διάλυμα και ανήκουν στην ομάδα

των ημιανθεκτικών στο Β δέντρων. Η ανοχή χωρίς επιπτώσεις στο ΗWS B (βόριο

εκχυλιζόμενο με θερμό νερό) του εδάφους μπορεί να φθάσει στα 3 ppm B

(Καρασαβίδης 2002). Θα πρέπει να σημειωθεί ότι άλλες καλλιέργειες π.χ. αμπέλι

αντέχουν σε μικρότερες τιμές Β (<1 ppm B). Επομένως θα πρέπει να δοθεί

ιδιαίτερη προσοχή σε τέτοιες περιπτώσεις από το Δήμο Τρίγλιας.

Μέσα στα πλαίσια ανάπτυξης του έργου «εκμετάλλευση γεωθερμικού νερού για

άρδευση καλλιεργειών στο δήμο Τρίγλιας» πραγματοποιείται συστηματικός έλεγχος

και παρακολούθηση των επιπτώσεων στο έδαφος και στα φυτά από το

εδαφολογικό εργαστήριο του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου. Ανώτερα και κατώτερα

113

όρια τιμών Αs και Β στο νερό άρδευσης και το έδαφος καθώς και τη χρήση

επιβαρημένων με Αs και Β νερών για άρδευση δεν υφίστανται στην ελληνική και

ευρωπαϊκή νομοθεσία. Τα όρια όπου χρησιμοποιούν προέρχονται από μελέτες και

πρόσφατες νομοθεσίες άλλων χωρών και ιδιαίτερα της Αυστραλίας με παρόμοιες

κλιματικές συνθήκες με τις δικές μας (ANZECC 1992), αλλά και μελέτες που

διεξήχθησαν πρόσφατα στην Ελλάδα σχετικά με την ανθεκτικότητα της ελιάς στο Β

(Καρασαββίδης, 2002).

Τα εδάφη των περιοχών μελέτης είναι εδάφη μέσης προς βαριάς κοκκομετρικής

σύστασης. Τα ανθρακικό ασβέστιο κυμαίνεται από χαμηλά έως υψηλά επίπεδα. Το

ποσοστό της οργανικής ουσίας στα επιφανειακά δείγματα είναι το σύνηθες για

τυπικά ανόργανα γεωργικά εδάφη. Η ηλεκτρική αγωγιμότητα είναι μικρή που

σημαίνει ότι τα εν λόγω εδάφη δεν περιέχουν μεγάλες ποσότητες αλάτων και δεν

υφίσταται νατρίωση δεδομένου ότι το SAR είναι << 13. Το pH είναι > 7,5 και

μέχρι 8,3, φυσιολογικό για τις περιπτώσεις των εδαφών που περιέχουν CaCO3.

Από τις αρχικές αναλύσεις προέκυψε ότι το βόριο βρισκόταν σε χαμηλά

φυσιολογικά επίπεδα στο έδαφος όπως και το αρσενικό.

Παρακάτω παρουσιάζονται συγκεντρωτικά τα αποτελέσματα κατά τα έτη 2005 και

2006: (Μισοπολινός Ν, Ματσή Θ. και Μπίλας Γ. 2006)

Πίνακας Δ.1: Συγκριτικά στοιχεία Β και Αs

των εδαφών για τα έτη 2005-2006 στην περιοχή Ν. Τρίγλιας

Περιοχή Ν. Τρίγλια

2005 – 2ος χρόνος 3/6/06 – 3ος χρόνος 18/10/06 – 3ος χρόνος

Tομή Βάθος (cm) B ppm As ppm B ppm As ppm B ppm As ppm

T1 0-20 1,7 0,208 5,99 0,400 0,71 0,284

20-45 1,85 0,126 2,07 0,290 0,88 0,100

45-70 3,04 0,121 1,21 0,168 0,81 0,094

70-100+ 2,08 0,096 1,51 0,168 0,99 0,094

T2 0-25 0,49 0,075 2,19 0,142 2,19 0,188

25-50 0,55 0,084 0,65 0,052 2,10 0,064

T3 0-20 0,77 0,025 0,42 0,047 0,84 0,048

20-50 0,77 0,04 0,18 0,021 0,35 0,016

50-80 0,59 0,009 0,21 0,021 0,24 0,020

80-100 0,71 0,014 0,26 0,018 0,25 0,016

T4 0-25 1,51 0,036 4,03 0,076 1,95 0,036

25-50 0,47 0,02 1,27 0,018 1,64 0,030

50-80+ 0,38 0,013 1,66 0,024 1,38 0,026

T5 0-20 2,31 0,19 1,18 0,300 0,49 0,020

114

20-45 1,78 0,2 1,38 0,240 0,85 0,200

45-70 1,8 0,26 1,66 0,180 1,55 0,190

70-90 1,15 0,120

T6 0-25 0,29 0,063 0,25 0,070 0,63 0,060

25-50 0,14 0,059 0,20 0,070 0,64 0,056

50-70+ 0,20 0,105 0,38 0,104 0,63 0,076

T12 0-25 3,96 0,084 2,59 0,076 0,84 0,050

25-55 1,75 0,046 2,17 0,050 0,37 0,040

55-75 0,56 0,060 1,59 0,046 0,30 0,046

T13 0-20 1,54 0,140 1,15 0,094 0,50 0,090

20-65 1,60 0,044 2,37 0,080 0,26 0,060

65-90+ 2,42 0,052 0,42 0,056

Πίνακας Δ.2: Συγκριτικά στοιχεία Β και Αs

των εδαφών για τα έτη 2005-2006 στην περιοχή πετραλώνων

Περιοχή Πετράλωνα

2005 – 2ος χρόνος 3/6/06 – 3ος χρόνος 18/10/06 – 3ος χρόνος

Tομή Βάθος (cm) B ppm As ppm B ppm As ppm B ppm As ppm

T8 0-20 0,67 0,036 1,33 0,014 0,20 0,010

20-40 0,66 0,039 0,52 0,012 0,30 0,006

40-60 0,73 0,024 0,43 0,016 0,15 <0,006

60-70

70-90

0,42

0,039

0,20

0,18

0,018

0,018

0,19

0,34

<0,006

<0,006

T9 0-20 0,56 0,006 0,42 0,024 0,39 0,010

20-45

45-65

65-90+

0,55

0,56

0,54

0,006

0,006

0,006

0,36

0,50

0,38

0,024

0,012

0,012

0,27

0,19

0,30

0,008

0,012

0,012

T10 0-20 0,80 0,055 0,94 0,340 1,31 0,310

20-50 0,33 0,046 0,96 0,180 0,73 0,240

50-70 0,21 0,074 1,42 0,072 1,74 0,136

70-90

90-110+

0,12

0,08

0,091

0,055

1,73

1,40

0,096

0,086

T11 0-25 0,63 0,117 2,06 0,214 1,94 0,410

25-60 0,42 0,055 0,67 0,022 0,54 0,052

60-100

100-120+

0,18

0,08

0,054

0,052

0,25

0,18

0,020

0,022

0,25

0,19

0,026

0,026

T14 0-25 0,98 0,040 0,38 0,030 0,42 0,040

25-55 0,61 0,009 0,24 0,016 0,37 0,020

55-90+ 0,36 0,005 0,19 0,015 0,14 <0,006

T15 0-20 1,17 0,044 0,40 0,022 1,80 0,038

20-50 0,75 0,012 0,29 0,014 1,20 0,020

115

50-65

65-90+

0,66

0,46

0,007

0,009

0,45

0,29

0,014

0,012

0,44

0,29

<0,006

<0,006

Τ16 0-40 0,52 0,060 1,02 0,054 1,23 0,088

Πίνακας Δ.3: Συγκριτικά αποτελέσματα των αναλύσεων φύλλων

και καρπών για τα έτη 2005-2006 στην περιοχή Ν. Τρίγλιας και Πετραλώνων

Περιοχή Ν. Τρίγλια

17/03/2005 28/07/2006

Φύλλα Φύλλα Καρποί

Τομή Καλλιέργεια Ποικιλία Β (mg/kg) As (mg/kg) Β (mg/kg) As(mg/kg) Β (mg/kg) As(mg/kg)

Τ1 Ελιές Χαλ/κης 23,5 0,41 74,4 1,26 55,6 0,80

Τ2 Ελιές Χαλ/κης 15,6 0,32 14,9 0,45 7,2 0,33

Τ3 Ελιές Χαλ/κης 18,2 <0,25 20,6 0,56 9,7 0,38

Τ4 Ελιές Χαλ/κης 18,7 <0,25 20,6 0,47 19,6 0,30

Τ5 Ελιές Χαλ/κης 27,5 0,43 28,9 0,93 23,1 0,71

Τ6 Ελιές Χαλ/κης 20,9 0,56 17,2 1,11 16,0 0,52

Τ12 Ελιές Χαλ/κης 34,0 0,47 35,7 0,44

Τ13 Ελιές Χαλ/κης 26,2 0,74 27,5 0,42

Περιοχή Πετραλώνων

Τ8 Ελιές Καλαμών 17,8 <0,25 10,4 0,38 7,6 0,35

Τ9 Αμπέλι 74,4 0,31 143,8 1,42

Τ10 Ελιές Χαλ/κης 17,9 0,33 16,3 0,57 12,0 0,33

Τ11 Ελιές Χαλ/κης 17,4 <0,25 15,8 0,35 8,8 0,39

Τ14 Αμπέλι 120,0 0,99

Τ15 Ελιές Χαλ/κης 11,7 0,87 10,7 0,19

Τ16 Ελιές Χαλ/κης 9,0 0,34 103 0,18

Πίνακας Δ.4: Σχετική αντοχή καλλιεργειών σταφυλιού και ελιάς στο Β

(Ayers and Westcot 1984, cited by ANZECC 1992, Καρασαβίδης 2002)

Συγκέντρωση (mg/l) Καλλιέργεια

Ευαίσθητη 0,5 - 1,0 Σταφύλι

Μέτρια ανθεκτική 2,0 - 4,0 Ελιά

Παρατηρούμε μια αυξητική τάση μέχρι τον Ιούνιο του 2006 κυρίως στην περιοχή

της Ν. Τρίγλιας και στη συνέχεια έχουμε στις περισσότερες περιπτώσεις πτώση των

τιμών τόσο για το βόριο όσο και το Αs. Σε γενικές γραμμές οι ίδιες τάσεις

παραμένουν και στην περιοχή των Πετραλώνων. Σχετικά με τα επίπεδα Β και Αs

στα φύλλα και τους καρπούς δείχνουν ένα σταθερό επίπεδο που βρίσκεται μέσα σε

φυσιολογικά επίπεδα εκτός από την περίπτωση στην περιοχή του φρεατίου Τ1 που

παρουσίασε σοβαρή αύξηση.

116

Μπορεί η γεωθερμία να αποτελεί μία ανανεώσιμη πηγή ενέργειας, μια μορφή

ενέργειας φιλική στο περιβάλλον ωστόσο όμως χρειάζεται να είμαστε ιδιαίτερα

προσεκτικοί όχι μόνο όταν χρησιμοποιείται στην άρδευση των καλλιεργειών αλλά

απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή στις υδρογεωτρήσεις της περιοχής του δήμου

Τρίγλιας. Όπως αναφέραμε το γεωθερμικό ρευστό έχει υψηλές περιεκτικότητες σε

αρσενικό και αμέσως το καταστεί επικίνδυνο για την υγεία.

117

3. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΜΕΤΡΑ – ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Είναι κοινά αποδεκτό ότι η χρήση του γεωθερμικού νερού για την άρδευση των

ελαιόδεντρων μπορεί να συμβάλλει ουσιαστικά στο οικονομικό εισόδημα των

αγροτών της περιοχής Πετραλώνων και Ν. Τρίγλιας και κατά συνέπεια στην

ανάπτυξης τους. Όταν η χρήση τέτοιας ποιότητας νερών για άρδευση γίνεται κάτω

από επιστημονική παρακολούθηση τόσο των νερών όσο και των εδαφών που

αρδεύονται τότε διαφυλάσσεται τόσο το γεωργικό εισόδημα όσο και ο εδαφικός

πόρος ο οποίος είναι σε ορισμένες περιπτώσεις σχεδόν μη ανανεώσιμος φυσικός

πόρος.

Με βάση βέβαια τα αποτελέσματα των αναλύσεων των εδαφών και των φύλλων

φαίνεται ότι, μέχρι στιγμής τα επίπεδα του Β και Αs στα φυτά βρίσκονται σε

φυσιολογικά επίπεδα εκτός από την σημαντική αύξηση που παρουσιάστηκε στην

περιοχή της τομής Τ1. Επομένως υπάρχει σχετική συμμόρφωση των παραγωγών

ως προς τις καλλιεργητικές πρακτικές (άρδευση, λίπανση), όμως αυτό δεν πρέπει

να εφησυχάζει τις δημοτικές αρχές και τους παραγωγούς οι οποίοι οφείλουν να

τηρούν με αυστηρότητα τα μέτρα όπου προτείνονται.

Χρειάζεται να ληφθεί μέριμνα ώστε καθ΄όλη τη διάρκεια χρήσης της γεώτρησης

στις δύο υπό παρακολούθηση περιοχές, να γίνεται συνεχής και επισταμένος

έλεγχος τόσο του δικτύου όσο και των παραγωγών από το Δήμο Ν. Τρίγλιας ώστε

να αποφευχθούν διαρροές νερού στις καλλιεργήσιμες εκτάσεις, χρήση νερού σε

ανεξέλεγκτες ποσότητες και χρήση λιπασμάτων με Β.

Τα παραπάνω μέτρα είναι επιτακτικά καθώς εγκυμονεί κίνδυνος δημιουργίας

θυλάκων όπου μπορεί εν δυνάμει να δημιουργηθούν υψηλές συγκεντρώσεις Β και

Αs, πριν από την παρέλευση του συνιστώμενου χρόνου χρήσης του νερού. Στην

περίπτωση της Τ1 βέβαια χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή.

Βέβαια χρειάζεται να επισημάνουμε ότι ο δήμος Τρίλιας οφείλει να ελέγχει αυστηρά

όχι μόνο τις αρδευτικές γεωτρήσεις αλλά και τις υδρογεωτρήσεις. Πόσιμο νερό με

υψηλή περιεκτικότητα σε αρσενικό θέτει σε κίνδυνο τη ανθρώπινη υγεία.

Επομένως είναι επιτακτική η ανάγκη ο δήμος να προβεί σε συχνούς ελέγχους και

άμεση διακοπή υδροσημείων όπου παρουσιάζουν υπέρβαση αρσενικού από το

φυσιολογικό επίπεδο.

118

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Το γεγονός ότι το μεγαλύτερο ποσοστό της έκτασης της περιοχής του Νομού

Χαλκιδικής καλύπτεται από πυκνά και πλούσια σε βιοποικιλότητα δάση δίνει την

εντύπωση ενός περιβάλλοντος φυσικού, πλούσιου και αδιατάρακτου. Στην

πραγματικότητα όμως πίσω από αυτή την πρώτη ματιά υπάρχουν μια σειρά από

περιβαλλοντικά προβλήματα.

Μεγαλύτερα προβλήματα ρύπανσης εντοπίζονται στην ΒΑ περιοχή του Νομού

Χαλκιδικής λόγω της αναπτυγμένης μεταλλευτικής δραστηριότητας. Το

μεταλλευτικό κέντρο της ΒΑ Χαλκιδικής όπου λειτουργούν τα ονομαζόμενα

μεταλλεία Κασσάνδρας, περιλαμβάνουν το μεταλλείο Μαντέμ Λάκκος, Μαύρες

Πέτρες και τις μεταλλευτικές εγκαταστάσεις Στρατωνίου, το μεταλλείο Ολυμπιάδας

και τις μεταλλευτικές εγκαταστάσεις Ολυμπιάδας, το κοίτασμα μαγγανίου του Δ.Μ.

Βαρβάρας και το μαγγανιούχο κοίτασμα στην περιοχή Πιάβιτσα. Σήμερα λειτουργεί

μόνο το μεταλλείο Μαντέμ Λάκκος – Μαύρες Πέτρες.

Πλήθος αναλύσεων από σχετικές έρευνες τόσο στα εδάφη όσο και στον υδάτινο

πλούτο της περιοχής Μεταλλείων καθώς και της ευρύτερης περιοχής υποδεικνύουν

το εύρος της ρύπανσης. Συγκεκριμένα στα επιφανειακά νερά του Στρατωνίου

υπάρχουν ενδείξεις ρύπανσης όσον αφορά το Zn, Ca, Mn. Συγκεκριμένα, από τη

σύγκριση των διαθέσιμων στοιχείων ποιότητας με τα όρια που προβλέπονται από

την Ν.Α. 96400/85, παρατηρούνται υπερβάσεις των ορίων για τον Zn, το Mn και

το Ca στο μεγαλύτερο μήκος των ρεμάτων της περιοχής. Ως προς τα υπόλοιπα

διαλελυμένα μέταλλα (όπως As, Fe, Ni, Se, Cu, Cr, Pb, Al) παρατηρούνται

σποραδικές υπερβάσεις κατά τόπους, οι οποίες είναι άμεσα συνδεδεμένες με τους

χώρους απόθεσης μεταλλευτικών προϊόντων και καταλοίπων.

Όσον αφορά την ποιότητα των υπόγειων υδάτων της περιοχής Στρατωνίου, από τη

σύγκριση των συγκεντρώσεων των μετάλλων με τα όρια που θέτει η ΚΥΑ

Υ2/2600/2002 (ΦΕΚ 892Β/11.7.2001) για την ποιότητα νερού ανθρώπινης

κατανάλωσης, προκύπτει μια σχετική επιβάρυνση σε Ni, Zn, Mn και Fe. Ως προς τα

υπόλοιπα διαλελυμένα μέταλλα (όπως Sb, Pb, Cu, Cr, Cd, As και Al)

παρατηρούνται μεμονωμένες και κατά θέσεις υπερβάσεις. Οι υπερβάσεις αυτές

προφανώς σχετίζονται με την μεταλλοφορία της περιοχής μελέτης αλλά και με την

ρύπανση που προκύπτει από παλαιές αποθέσεις μεταλλευτικών προϊόντων και

καταλοίπων χωρίς τη λήψη μέτρων προστασίας κατά την απόθεση.

119

Ομοίως και για την περιοχή της Ολυμπιάδας. Τόσο τα υπόγεια όσο και τα

επιφανειακά νερά των μεταλλείων είναι υποβαθμισμένα με τα στοιχεία As, Mn, Pb

και Zn. Καθώς και στο έδαφος της πεδινής περιοχής καταγράφονται αυξημένες

συγκεντρώσεις σε στοιχεία όπως Sb, As, Cd, Pb, Zn. Χρειάζεται να επισημανθεί ότι

οι συγκεντρώσεις των επιφανειακών νερών στα υδραγωγεία που χρησιμοποιούνται

για την ύδρευση της κοινότητας Ολυμπιάδας πληρούν τις προδιαγραφές του

πόσιμου νερού.

Γενικά συμπεραίνουμε ότι η ποιότητα του περιβάλλοντος στην ευρύτερη περιοχή

των μεταλλευτικών εγκαταστάσεων καθορίζεται καταρχήν από την ίδια την

γεωχημεία της περιοχής (λόγω της εκτεταμένης θειούχου μεταλλοφορίας) αλλά και

από τον τρόπο με τον οποίο ασκήθηκε η μακρόχρονη μεταλλευτική δραστηριότητα

που συνέβαλε ουσιαστικά στην υποβάθμιση εδαφών και υδάτων με τις μεθόδους

εξόρυξης που εφαρμόστηκαν και την συσσώρευση μεταλλευτικών υλικών χωρίς

κατάλληλα μέτρα προστασίας.

Πλήθος μεταλλευτικών καταλοίπων βρίσκονται διάσπαρτα σε όλη την έκταση της

περιοχής μελέτης με δυνητικές περιβαλλοντικές συνέπειες. Σκωρίες εκκαμίνευσης

από την παλαιότερη εκμετάλλευση μαγγανιούχων μεταλλευμάτων, αποθέματα

συμπυκνώματος σιδηροπυρίτη που παρήχθησαν από τον εμπλουτισμό του

μεταλλεύματος, και συγκεντρώθηκαν σε σωρούς τη χρονική περίοδο που υπήρχε

πρόβλημα διάθεσης τους σε μονάδες παραγωγής λιπασμάτων, αποφρύγματα

σιδηροπυρίτη που επέστρεφαν προς απόθεση στην περιοχή Στρατωνίου μέχρι τα

τέλη της δεκαετίας του '80, κατά την περίοδο που ο σιδηροπυρίτης αξιοποιούνταν

για την παραγωγή θειικού οξέος στις Βιομηχανίες Βορείου Ελλάδος και τέλος

απορρίμματα (τέλματα) εμπλουτισμού που απορρίπτονταν στην περιοχή της

παραλίας μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του '80 αποτελούν τις σημαντικότερες

κατηγορίες των μεταλλευτικών υλικών που αποτελούν δυνητικές πηγές

υποβάθμισης του περιβάλλοντος.

Επίσης ρυπογόνες εστίες εντοπίζονται στην λεκάνη απορροής της Ολυμπιάδας.

Συγκεκριμένα:

1. Οι παλαιές εκκαμινεύσεις που βρίσκονται στη περιοχή του Κηπουρίστρας

ρέμα, στο Μαυρόλακκα και στο Μπαξίνας ρέμα. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι σωροί

των εκκαμινεύσεων χρησιμοποιήθηκαν στο παρελθόν από τη δασική υπηρεσία για

τη βελτίωση των δασικών δρόμων και αυτό συνέβαλε στην διασπορά της ρύπανσης

του εδάφους και των νερών με βαρέα μέταλλα, τοξικά στοιχεία (Fe, Μn, Ζn, Αs).

120

2. Τα νερά του μεταλλείου Ολυμπιάδας. Ποσότητες νερών του μεταλλείου (3,3

- 3,5x10-6 m3/χρόνο) απορρίπτονται στον Μαυρόλακκα και κατεισδύουν στη

συνέχεια στα χαλαρά ιζήματα της πεδινής περιοχής Ολυμπιάδας προκαλώντας την

βιοτική υποβάθμιση των υπόγειων νερών. (Παπακωνσταντίνου κ.ά. 1996, Βεράνης

2000,1996).

3. Στην υπάρχουσα λίμνη αποβλήτων. Πρόκειται για μια λιμνοδεξαμενή 2,4

εκατομμυρίων τόνων που περιέχει απόβλητα σε μορφή στερεών (πλέον) από την

διαδικασία εμπλουτισμού του μεταλλεύματος για την παραγωγή γαληνίτη και

σφαλερίτη. Στα απόβλητα αυτά περιέχονται πολύ μεγάλες ποσότητες πολλών

τοξικών ουσιών και βαρέων μετάλλων, όπως: αρσενικό, μόλυβδος, κάδμιο,

σίδηρος, μαγγάνιο, ψευδάργυρος κλπ. Σύμφωνα με μελέτες που έχουν γίνει, η

λεκάνη αυτή παρουσιάζει διαρροές στον πυθμένα της και προκαλεί διασπορά

τοξικών στοιχείων στον περιβάλλοντα χώρο ρυπαίνοντας τον υδροφόρο ορίζοντα.

4. Οι 280.000 τόνοι αποθηκευμένου αρσενοπυρίτη που βρίσκονται σήμερα σε

χώρο δίπλα στην λίμνη αποβλήτων. Με την διαβροχή των σωρών από τα νερά της

βροχής δημιουργείται όξινη απορροή , η οποία αποδεσμεύει τοξικά στοιχεία και

βαρέα μέταλλα από το υλικό, μεταφέροντας τα στα υπόγεια και επιφανειακά νερά

τα οποία και ρυπαίνει. Το pH των νερών που διαφεύγουν από τους σωρούς αυτούς,

είναι ισχυρά όξινο (pH=2,0-4,5).

Τέλος χρειάζεται να επισημανθεί ότι τελικός αποδέκτης της μεταλλευτικής

δραστηριότητας αποτελεί η θάλασσα και στην περίπτωση μας ο Στρυμονικός

κόλπος και ο κόλπος της Ιερισσού. Αν και η υπάρχουσα πληροφορία για τις

περιοχές του Στρυμονικού κόλπου και του Κόλπου Ιερισσού είναι περιορισμένη, τα

αποτελέσματα όπου συλλέξαμε από τις λιγοστές ερευνητικές εργασίες όπου έχουν

γίνει δείχνουν την αυξημένη συγκέντρωση βαρέων μετάλλων στα ιζήματα των

παραπάνω κόλπων. Τα συμπεράσματα της τελευταίας μελέτης καταδεικνύουν πως

οι δύο κόλποι εμφανίζουν αυξημένες συγκεντρώσεις σε βαρέα μέταλλα σε σχέση

με άλλες περιοχές της Ελλάδας. Βρέθηκαν δηλαδή μετρήσεις μετάλλων αρκετά

υψηλότερες από περιοχές που θεωρούνται μη ρυπασμένες όπως ο κόλπος των

Μαλίων, αλλά και από βιομηχανικές περιοχές που θεωρούνται αρκετά (κόλποι

Ηρακλείου και Καβάλας) έως πολύ ρυπασμένες (π.χ. Θερμαϊκός και κόλπος

Ελευσίνας).

Τέλος ένας επιπλέον παράγοντας που μπορεί να αυξήσει τις περιεκτικότητες

ορισμένων στοιχείων έτσι ώστε να καταστούν επικίνδυνες για την ανθρώπινη υγεία

είναι και η ύπαρξη γεωθερμικών πεδίων όπου εντοπίζονται δυτικά του Νομού

Χαλκιδικής. Λόγω πίεσης στη γεωργία για χρήση αρδευτικού νερού και κατ’

121

επέκταση αύξηση του γεωργικού εισοδήματος, έγινε προσπάθεια αξιοποίησης του

γεωθερμικού ρευστού για άρδευση καλλιεργειών. Σήμερα στην περιοχή Ν. Τρίγλια

και Πετραλώνων χρησιμοποιείται γεωθερμικό νερό για την άρδευση ελαιόδενδρων

(κυρίως ποικιλία Χονδρολιά Χαλκιδικής) και σε ελάχιστο ποσοστό αμπέλια. Κι αυτό

γιατί τα ελαιόδεντρα έχουν υψηλότερη αντοχή σε Β και As σε σχέση με άλλες

καλλιέργειες. Με βάση τα αποτελέσματα των αναλύσεων των εδαφών και των

φύλλων τα επίπεδα Β και Αs φαίνονται φυσιολογικά.

Πλην της μεταλλευτικής δραστηριότητας στο Νομό Χαλκιδικής εντοπίζεται το

Χυτήριο Ανάκτησης Μολύβδου. Πρόκειται για μια μονάδα παραγωγής μολύβδου

από ανακύκλωση μεταχειρισμένων συσσωρευτών αυτοκίνητων.

Τέλος ένας επιπλέον παράγοντας που μπορεί να αυξήσει τις περιεκτικότητες

ορισμένων στοιχείων έτσι ώστε να καταστούν επικίνδυνες για την ανθρώπινη υγεία

είναι και η ύπαρξη γεωθερμικών πεδίων όπου εντοπίζονται δυτικά του Νομού

Χαλκιδικής. Λόγω πίεσης στη γεωργία για χρήση αρδευτικού νερού και κατ’

επέκταση αύξηση του γεωργικού εισοδήματος, έγινε προσπάθεια αξιοποίησης του

γεωθερμικού ρευστού για άρδευση καλλιεργειών. Σήμερα στην περιοχή Ν. Τρίγλια

και Πετραλώνων χρησιμοποιείται γεωθερμικό νερό για την άρδευση ελαιόδενδρων

(κυρίως ποικιλία Χονδρολιά Χαλκιδικής) και σε ελάχιστο ποσοστό αμπέλια. Κι αυτό

γιατί τα ελαιόδεντρα έχουν υψηλότερη αντοχή σε Β και As σε σχέση με άλλες

καλλιέργειες. Με βάση τα αποτελέσματα των αναλύσεων των εδαφών και των

φύλλων τα επίπεδα Β και Αs φαίνονται φυσιολογικά.

122

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Η μη ορθολογική διαχείριση βιομηχανιών μπορεί να προκαλέσει σημαντικά

περιβαλλοντικά προβλήματα όπου μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο την ανθρώπινη

υγεία. Χρειάζεται επομένως οι στόχοι της βιομηχανίας να συμβιβάζονται με την

διατήρηση και αναβάθμιση του περιβάλλοντος. Οι υπεύθυνες επιχειρήσεις πρέπει

να προσπαθούν για τη μετάβαση από τη μη βιώσιμη στη βιώσιμη ανάπτυξη.

Βιώσιμη χαρακτηρίζεται η μεταλλεία, η οποία δεν προκαλεί μόνιμη βλάβη στο

φυσικό περιβάλλον από την εξόρυξη του χώρου, αλλά περιλαμβάνει και την

αποκατάσταση του θιγέντος από την εκμετάλλευση χώρου, ώστε να αποδοθεί η

περιοχή στους κατοίκους για χρήση μετά την παύση λειτουργίας του μεταλλείου.

Βιώσιμη χαρακτηρίζεται η δραστηριότητα η οποία συνδυάζει οικονομικούς,

περιβαλλοντικούς και κοινωνικούς σκοπούς. Δεν πρέπει να θεωρεί τους

κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς σκοπούς ως κόστος, αντίθετα να αναζητεί

ευκαιρίες για κέρδος στην επίτευξη αυτών των στόχων.

123

ΕΛΛΗΝΟΦΩΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Α.Π.Θ. Δεύτερη φάση: Διερεύνηση δυνατότητας αξιοποίησης γεωθερμικού

δυναμικού στην περιοχή Ελαιοχωρίων – Χαλκιδικής, Θεσσαλονίκη

Φεβρουάριος 1989

2. Απογραφή πληθυσμού, ΕΣΥΕ 2001.

3. Βαρνάβας Σ. Εφαρμοσμένη Γεωχημεία,Πάτρα 1997, σελ 161-199.

4. Βακαλόπουλος Α. Ιστορία της Μακεδονίας από 1353 – 1830.

5. Βεράνης Ν., Γεωλογική δομή και ορυκτές πρώτες ύλες στο νομό Χαλκιδικής,

Ι.Γ.Μ.Ε., Θεσσαλονίκη 1994.

6. Βεράνης Ν. και Μελαδιώτης. Συγκεντρώσεις τοξικών στοιχείων και βαρέων

μετάλλων στα επιφανειακά και υπόγεια νερά της περιοχής Ολυμπιάδας Ν.

Χαλκιδικής, Βόρειο Ελλάδα. Μεταλλευτικά Χρονικά, 1996, σελ 49-61.

7. Βεράνης Ν. Γεωλογική δομή και ορυκτές πρώτες ύλες στο νομό Χαλκιδικής,

ΙΓΜΕ Θεσσαλονίκη 1994, σελ 9-25.

8. Βεράνης Ν. Εκτίμηση του συνολικού ισοζυγίου νερών στην υδρογεωλογική

λεκάνη της ευρύτερης περιοχής Ολυμπιάδας του Ν. Χαλκιδικής, ΙΓΜΕ

Θεσσαλονίκη 2000, σελ 72.

9. Βεράνης Ν. Υδροχημικά – Υδρογεωλογικά – Υδροχημικά Χαρακτηριστικά

των λεκανών Απορροής της περιοχής Μελέτης, Μελέτη επιλογής θέσης

εγκατάστασης μονάδας μεταλλουργίας χρυσού της TVX HELLAS στην

περιοχή Μεταλλείων Κασσάνδρας Χαλκιδικής, Α’ φάση τεύχος 6,

Αδημοσίευτο, ΙΓΜΕ Αθήνα 1997.

10. Βεράνης Ν. Υδρογεωλογική – Υδροχημική Έρευνα των Υδρολογικών

Λεκανών Ασπρόλακκα και Κοκκινόλακκα για την επίλυση του υδρευτικού

προβλήματος Δημοτικού Διαμερίσματος Στρατωνίου, Δήμος Ακάνθου και

Σταγείρων, Ν. Χαλκιδικής, ΙΓΜΕ Θεσσαλονίκη 2001, σελ 77.

11. Γαλανόπουλος Β και Θεοδωρούδης Α. Ο χρυσός, άργυρος και τα βαρέα

μέταλλα στην μαγγανιούχο παραγένεση των κοιτασμάτων της ΒΑ

Χαλκιδικής, 1994, σελ 507-518.

124

12. Δήμου Ε., Διακάκης Μ., Οικονόμου Γ. Η θειούχος μεταλλοφορία της

περιοχής Σταγείρων (θέση Πιάβιτσα) του Ν. Χαλκιδικής και η παρουσία

μέσα σε αυτή των σπάνιων ορυκτών αλαμπαντίτη και μαγγανιούχο

σφαλερίτη, ΙΓΜΕ Γεωλογικές και Γεωφυσικές μελέτες 1986, σελ 73-87.

13. Δρούγκας Ι. και Πεφάνη Β., Έρευνα αγοράς για το φυσικό MnO2 Battery

Grade, ΙΓΜΕ 1988, σελ 131.

14. ΕΚΒΥ. Διαχειριστικό σχέδιο Στρατωνικού Όρους, Θεσσαλονίκη 1996, σελ

34.

15. ΕΣΥΕ. Χρήσεις γης Ν. Χαλκιδικής, Απογραφή 1981.

16. EKBY. Προστατευόμενες περιοχές στην Ελλάδα.

17. Ε.Μ.Π. Ερευνητικό Έργο BRITE-EURAM: “Prediction, Preventine and

Remedial Action against Acid Mine Drainage”, PRAMID, 1992-1995.

18. ENCO EΠΕ. Έκθεση αποτελεσμάτων περιβαλλοντικών μετρήσεων στο

εργοστάσιο της εταιρείας Αφοί Βαφειάδη στο Στανό Χαλκιδικής, Αθήνα

Ιανουάριος 2005

19. Θεοδωρούδης Α. και Αρβανιτίδης Ν. Αρχαίες μεταλλευτικές εργασίες στην

περιοχή Βίνας της ΒΑ Χαλκιδικής, Αδημοσίευτη έκθεση ΙΓΜΕ 1999.

20. Θεοδωρούδης Α. και Γαλανόπουλος Β. Τα μαγγανιούχα κοιτάσματα της ΒΑ

Χαλκιδικής, ΙΓΜΕ 1994, σελ 519-531.

21. Ι.Γ.Μ.Ε. Ανάπτυξη στο Γεωπεριβάλλον, Νερά – Γεωθερμία – Ορυκτά και

ποιότητα ζωής στην Κεντρική Μακεδονία, 2000.

22. Ιωαννίδου Δ., Βαφείδης Δ., Σταμάτης Ν., Χριστοφορίδης Α., Αργυροπούλου

Μ. και Κουτράκης Ε. Χωρική και χρονική κατανομή βαρέων μετάλλων σε

επιφανειακά ιζήματα στους κόλπους Στρυμονικού και Ιερισσού. Περιγραφή

της παράκτιας ζώνης των κόλπων Στρυμονικού και Ιερισσού, Νέα Πέραμος

1999.

23. Καρασαββίδης. Αντοχή της ελιάς στο βόριο. Διδακτορική διατριβή Α.Π.Θ.,

Θεσσαλονίκη 2002

125

24. Κακαβάς Ν., Απογραφή καρστικών πηγών Ελλάδος, Ανατολική Στερεά

Ελλάδα (Ν. Φθιώτιδος), Ι.Γ.Μ.Ε., Αθήνα 1984, σελ 32.

25. Κακούρος Π. “Η μολυβένια πραγματικότητα του χρυσού”. Περιοδικό

Ουτοπία, 1998, τεύχος 8 , Μάρτιος – Απρίλιος 1998.

26. Καραγιώργης Τ., “Συμβολή στην Υδρολογική μελέτη της ευρύτερης

περιοχής Ολυμπιάδας Ν.Χαλκιδικής”, 1998, Διατριβή ΑΠΘ.

27. Κατιρτζόγλου Κ, Χατζηκύρκου Α., Παπακωνσταντίνου Α. και Χρυσοστομίδης

Π, Στερεά και υγρά οικιακά απόβλητα νομού Χαλκιδικής, Ι.Γ.Μ.Ε.

Θεσσαλονίκη 1996, σελ 32.

28. Κατσικάτος Γ. Γεωλογία της Ελλάδος, Αθήνα 1992, σελ 451.

29. Κολιαδήμου. Δοκιμές άντλησης σε γεωτρήσεις περιοχής Κοκκινόλακκα Ν

Χαλκιδικής, Διπλωματική εργασία, Γεωλογικό Τμήμα Α.Π.Θ. 1985.

30. Κουϊμτζής Θ. Φυτιανού και Σαμαρά-Κωνσταντίνου Κ. Χημεία Περιβάλλοντος,

Θεσσαλονίκη 1998 σελ 233-259.

31. Μάρατος Ε. Γεωλογική και κοιτασματολογική αναγνώρισης της

μεταλλοφόρου ΒΑ Χαλκιδικής Περιοχή Βαρβάρας – Ολυμπιάδας –

Στρατονίκης, έκθεση ΙΓΜΕ 1955.

32. Μισοπολινός Ν., Ματσή Θ και Μπίλας Γ. Αναλύσεις και παρακολούθηση

εδαφών μετά από τη χρήση νερού αρδεύσεως επιβαρημένου με Β και Αs

του Δήμου Τρίγλιας, Α.Π.Θ. Θεσσαλονίκη Μάρτιος 2007.

33. Μουντράκης Δ. Γεωλογία της Ελλάδος, Θεσσαλονίκη 1985, σελ 207.

34. Μ.Π.Ε. Χυτήριο Ανάκτησης Μολύβδου στο Στανό Χαλκιδικής.

35. Μ.Π.Ε. Έργο Ολυμπιάδας, TVX Hellas, 1999.

36. Μ.Π.Ε. Μεταλλευτικές Εγκαταστάσεις Στρατωνίου, TVX Hellas, 1997.

126

37. Παπακωνσταντίνου Α., Βεράνης Ν. και Πολυζώνης Ε. Υδροχημική –

Υδρογεωλογική μελέτη της περιοχής Ολυμπιάδας – Στρατωνίου, ΙΓΜΕ

Θεσσαλονίκη 1996, σελ 58.

38. Παπασταματάκη Α. Η μελέτη των αρχαίων σκουριών και η συμβολή του ς

στην αποκάλυψη της παλαιοτεχνολογίας στη μεταλλουργία, ΙΓΜΕ 1986, σελ

72.

39. Συρίδης Γ., Λιθοστρωματογραφική βιοστρωματογραφική και

παλαιογεωγραφική μελέτη των Νεογενών – Τεταρτογενών ιζηματογενών

σχηματισμών της χερσονήσου Χαλκιδικής, Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη 1990,

Διδακτορική Διατριβή, σελ 243.

40. Τραγανός Γ. Πρώτη φάση της λεπτομερούς γεωθερμικής διερεύνησης στην

περιοχή Ελαιοχώρια Χαλκιδικής, έκθεση Αθήνα 1991.

41. ΥΠΕΧΩΔΕ. Περιοχές της Ελλάδας Natura 2000.

42. Φουρκιώτης Γ. και Μαρτζόπουλος Γ. Αξιοποίηση των γεωθερμικών νερών

του όρους Κάτσικα του Ν. Χαλκιδικής, 1992.

43. Χρηστάνης Κ. Γεωθερμία, Πάτρα 2002.

127

ΑΓΓΛΟΦΩΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Angle C. Treatment recommendations-arsenic poisoned children and adults

in west Begnal. India, Calcutta, Jadavpur Un, 1995, pp. 13-14.

2. Ayers RS and Westcot DW. Water quality for agriculture. Irrigation and

Drainage Paper 29, 1st revision, Food nd Agriculture Organisation of the

United Nations, Rome 1985

3. Alloway B.J., Davies B.E. and Steinnes E. Heavy metals in soils. Black

Academic & Professional, London 1995, pp. 122-151.

4. Athavale R.N. Thoughts on the solutions to the problem of arsenic in

grounwaters of west Bengal. India, Calcutta, Jadavpur Un, 1995, pp. 17,22.

5. ANZECC. Australian water quality guidelines for fresh and marine waters.

National Water Quality Management Strategy Paper No 4, Australian and

New Zealand Enviroment and Conservation Council, Canberra 1992

6. Arvanitidis N.D., Theodoroudis A.C., Hellingwerf R., Kougoulis C. and

Dimou E. Preliminary ore mineralogy and gold Geo-Chemistry of the

Zepcos-Papades-Stratoniki mineralized fault zone. Forth progess report in

IGME-EC 1992, p 13.

7. Frei R. Isotope (Pb, Rd-Sr, O, C, U-Pb) geochemical investigations on

tertary intrusives and related mineralizations in the Serbomacedonian Pb-

Zn, Sb-Cu-Mo metallogenetic province in Northen Greece, 1992, p.213.

8. Frei R. Evolution of mineralizing fluid in the porplyry copper system of the

Skouries deposit, NE Chalkidiki (Greece), Evidence from combined Pb-Sr

and stable isotope data, 1995, p.746-762.

9. Klohn Crippen “Enviromental Site Assessment”, Ιανουάριος 1996.

10. Letient H. Water Study Kassandra Mines, Greece, 1996.

128

11. Nebel M.L. Hutchinson R.W. and Zartman R.E. Metamorphism and

polygenesis of the Madem Lakkos polymetallic sulphide deposit, Chalkidiki

Greece, 1991, Vol 86p81-105.

12. Pena A. Magnanese Deposit Greece, 1977, p.12.

13. Saqui L. The ancient mining work of kassandra Greece, 1928, p. 671-680.

14. TVX Hellas. Ερευνητικό Έργο BRITE-EURAM: Innovation Industrial

Technologies for the Rehabilization of Land Contaminated from Polymetalic

Sulphide Mining & Processing Orerations”, ROLCOSMOS, June 1997.

15. Veranis N. and Meladiotis I. The impact of mining to the surface and

grounwaters of Stratoni mining area, Chalkidiki Province, N, Greece, 6th

Hydrogeological Gongress of Geological Society, Greece, Xanthi 8-10 Nov.

2002, pp. 10.

44. Hourdakis K.M. Human Toxicology, 1996, p.266.

45. Furst A. Enviromental Geochemistry in Heanth and Disease. Cannon, H.L.

and Hopps, H.C. The geological Society of America, Inc, Boulder, Colorado,

1971, pp. 109-130.

46. Flessel C.P., Furst A. and Raddings S.B. Metal Ions in Biologic System,

Carcinogeneticity and Metal Ions, New York 1980, vol 10.

47. Smedley P. Arsenic in groundwater, west Bengal. India, Calcutta, Jadavpur

Un., 1995, pp. 103-104.