tzNil( tctN 0SMAN cAzlUE BIZANS MUCADELESIHalif lnalcrk - Bilkent tlniuersitesi

Bizans imparatorlu$u 1.07I'i izleyen yirmi beg yll iqinde tum Anadolu'yu TtirkistilAcrlara brakmak zorunda kalmrg, 1087'de iznik'te Suleymangah Anadolu Selquk-

lu sultanhsrnr kurmugtur. iznik'i Bizans'a geri kazandran 7097 Hagir seferi uzerine

Komnen hanedanrndan tmparatorlar Anadolu'yrr geri almak iqin kargr saldrrrya

geqmig, iznik bagta olarak Ege, Kar adenrz ve Akde nrz kryt bolgelerinde Bizans ege-

menlilini yeniden kurmug bulunuyorlardr. Komnen'ler, orada kalmayarak iq

Anadolu')u da elde etmek iqin girigim yapryorlar, Batr Anadolu srnrrlannda ytpianve akmlan surduren kalabahk Turkmen goqebelerini geriye puskurtmek ve akmlarr

durdurmak iqin bir slra kaleler ve hisarlar inga veya tamir ederek (ozellikle I.

Manuel Comnenus, 1143-1180 zamanrnda) Denizli'den lJlubolu-Seyitgazi-Eskigehir

rizerinden agafr Sakarya'ya kadar gilghi bir savunma hattr meydana getirmi;bulunuyorlardr.t Bu arada Sakarya-Sinop bOlgesinde emir Kara-Trgin elinden Sinop

geri ahndr (A. Comnena, Alexiade Charatikes/Kara-Tigin) . Orta Anadolu platosun-

dan ve iznik ve istanbul doirultusundan gelen yollarrn kavgak noktasr Dorylaion($ar-Oy"uk, Sultan-Oy,,g,r, Sultanyuku) idi (Al-Harevi: 1170'lerde Sultanyuli). Keza,

Eskigehir'den 7 km guneyde hakim bir tepe uzerinde L Manuel'in yaptrlr tahmin

edilen guqlu Karacahisar kalesi (res. 1,2), Turkmenleri buradan ileri brakmayan birengel olugturuyordu. Bununla beraber, 7176 Bizans Myriokephalon bozgunundan

sonra imparator bu kaleleri yrkmayr kabul etti. Herhalde I. Manuel olmeden (1180)

Dorylaion (Sultan-O).ugu) Selguk egemenligi altrna geqmigtir. Lascaridler (7205-

126I) iznik'te yerlegince, ozellikle Ioannis III. Vatatzes (1222-7254) doneminde,

Dorylaion cephesinde ve Karadeniz-Sakarya bolgesinde Selquklu genigleme

girigimlerine kargr saldrnya geqtiler (7225-1237).2 I. Aldeddin Keykubad (1220-1237)

saltanatrnrn ilk yrllannda Ankara ussunde yerlegip bu saldrnya karqr mucadele etti.

Bu mticadele srrasrnda Karacahisar'r elinden qrkardrlr anlagrhyor.a Bugunku

Eskigehir, XII. W'da bir Musluman gehri olarak Dorylaion guneyinde Odun-Pazart

yamacrnda kuruldu. XIII. yuzyrl ilk yarrsrnda br-rrada 77 mescid (mahalle) bulunu-

yordu (1272 tarihli Caca-oflu vakfiyesi). O zaman Sultan-Oyugu onemini kaybetmig

gorunmektedir. Kugkusu z, o zamanlar Selquklu Sultanr'nln ve ilhan'rn valisi olan

"Eskigehir Beyi" bolgede hnkim olup Sultan-O).rrg" beyi ona tabi idi (Neqri,, I,75).XIL W'da Sultan-O)'ugu Bizans-Selguklu slnlr gehri idi. Eskigehir bolgesinden

BOzoyuk veya Sogiit tizerinden iznik'e gelen yollar, Sakarya uzerinde Lefke-

Mekece-Akhisar-Gey've kaleierine ulaqryordu.

Bizans idaresi, iznik ve istanbul'u koruyan son savunma hattrnr Sakarya uzerindeki

bu kaleler hattrnda tespit etmig bulunuyordu. Osman Gazi, ilkin Karacahisar fethiyle

(12S8) Eskigehir savunma hattrnr tamamryla qokertti. O zamarr Karacahisar tekfuru

Selqtrk sultanrnrn haracgizan idi, fakat 2si duruma dr-igmuqtu (Agrkpaqaz2'de, 6.

Bab). Osman 1299'da Bilecik-inegol-Yenigehir bolgesini aidr. 7302'de gelip iznik'i

kuqattr ve Bapheus'ta bir Bizans ordusunu bozdu. Bilecik-Lefke-Mekece-Akhisar-

Geln'e fetihleriyle Bizans'rn ikinci savLrnlna hattrnr ele gegirdi (1299-7304); boylece

59

tl

tk. 1288'& Qeman bur.asr*r kolayca ele

acahisar ve KaracafEhir iherinde,.Gmannu'nda (19S9. Eskis€hir Anadolu Univershe'

dirinin genisletilmig rnetnini yakrnda.,a .i

' : l.- r .' :l"il : . , .-

Eyzantium's Last Imprlal Offensiue in Asbhetke 1992.

ftubad ile Laskarid'ler arasrnda 1231'e

l$ hakknda bir aragtrmamn yakrnda.ik bkz. John Langdon, B_tzantlum's Last

!P.

@oldulu gibi, daha 1305'de istanbul Bolazr kryrlannda goriindriler. Aqafrdaki satrrlar-da Osman'rn iznik kugatmasr ve Bapheus (Koyunhisar) savalr (1302), 1304 ve '1305

yrllannda Sakarya iizerindeki kaieleri ele geginnek ve iznik ablukasrnr tamamlamak

iqin yaptlgr seferleri ve uzun bir ablukadan sonra Iznik in driqli$Unii (2 M^rr 1331)

ele alacaprz.

Uc Tiirkleri igin Bizansln Anadolu'da en son direnq noktasl, zapt olunmaz sudan

r€ griqlu garnizonu ile iznik'ti. Uc Trirkleri, gehrin bir zananlar Selquk devletinin

merkezi, bir IslAm $ehri oldulu hatrasrnr kugkusuz unutmuyorlardr. Bu Ttirkmen-

Ier iqin iznik'in yeniden D?ru'l-islim'a kazanrlmasr en btyuk gaza hedef\ olarak

daima yaqamrg olmaldr.+ Manuel Comnenos'un oltlmii (1180) iizerine Bizans'ta ig

kargaga baq gosterdi. Andronikos Commenos iznik'i kuqattr[r zaman (1183), iznikteBizansh savunucular arasmda yardrmcr Tiirk askerleri vardl. Andronikos i;ehri ele

gegirince onlan kaztla oturttu.5 Osman Gazy bir Uc gaza iissii olarak iznik ten

yalruz 25 km uzakta Yeniqehir'de yerleqti$i z^man (1299) hedefi, Bithynia'nm ikibuyuk merkezi Iznik ve Bursa idi. Osnlan'm bu iki qehre karQl girilimleri (1302-

7303) ve 7304 Sakarya seferi onu dolrudan do$ruya tsizans devletiyle kargr kargrya

getirecek, ona kargr Istanbul'dan imparatorluk kur.'vetleri gonderilecekdr.

Laskarid'ler ddneminde (.1205-7261), Anadolu'da do[udan Mogol tehlikesi baq gos

terinceye (7232, Sivas'a kadar akrnlan) kadar, 1220-7237 doneminde, iznik'e kargr

aSagl Sakarya tarafrndan Selguklu-Ttirkmcn tehdidi devam ediyor ve karQr onlenrler

alnryordu (IIl. Vatatzes'in seferleri).5 O zarnan lznik kalesi tamirat ve yeni burglar-

la gtiglendirildi. iznik drqrnda Bizans idaresinin dalbk arazide yerlegtirdili savaqct

Kuman/Krpqak srmr askeri, akritai, iznik'in savunma sisteminin tamamlaylcr birpargasr idi. Laskarid'ler, kendileri, cogu zaman batr Anadolu'daki merkezleri Lydia'

da Nymphaion (Ni0'de oturuyorlar, Iznik'e bir srnrr qehri goztiyle bakryorlardr.z

Osman'rn balrml oldulu Selguklu sultantnrn Kastamonu emirleri Qoban-ofullan,1290'larda Palaeolog'lada Sakarya rizerinde mtlcadele halinde idiler. Bagka deyim-

le, gerqekte Osman Gazi, burada XI. yiizyrl sonlannda Selquklu Stileymanqah'a

kadar tzanan bir tarihi gelenek iginde yer alrr. Bu Uc bolgesinde Selguklu sultan-

larla bidikte faaliyet gosteren Kara-Tigin (emir Qoban'rn atast) ve Kara-Qepiiq (Kara-

Qepig) adlarrmn Osman Gazi donemine kadar yaqamq olmasr (bkz. ileride) aynca

belirtilmelidir. Osmanh rivdyetinde birqok Rum adlan (Lefke, Geyve vb.) devam

ettili halde, Katoikia iqin Kara-QeptiQ adr yaqamrqtrr (bkz. agalrda).

tsilecik-Yenigehir bdlgesir"rin fethi (11299) Osman'rn kariyerinde kesin bir geliqrne

a$amasrnr ifade eder. Bu fetihten az sol-rta, 1300-1302yilannda Osman'rn do$rudan

clo!ruya Bizans Devleti'nin Bithynia'da iki onemli merkezini, iznik ve Bursa'yt

fethetmeye g'aLqtrfrnr ve her ikisinin etrafina havile kuleleri inga ederek ablrrka

altrna aldrfrnr gorecefiz. istanbul'da yalnrz lru aqamada, Osnran'rn harekdtr clikkatle

izlenecek ve tepki gdsterilecektir. Sarava yakur olan taril'rci Pachytrleres ilk kez bu

tarihte Osman'dan sciz eclecektir.

IJizans'tan Batr Anaclc>h-r topraklannr fetheden obtir beyler gibi Osn"ran Gazi de,

1299'a dolrtr, ku.lkusuz, Selqtrk srnrrlart otesinde Karacal-risar'clAn Bilecik-

Yenigehir'e kadar ger-riq bir bolgeyi egernenligi altrna zrlmtq, birgok qehir ve kalelerc

hukmeclen bir bey duruntunder gortinmektedir. Bundan sonra Ostnan, Sclcuk Sul-

60

. i' , ... '.-

4 Silbyrnansahin Osrnan'Gazinin deitesi otdt$u I

Osmanfr gelenegi (Aspz. 1., 14.126.8ab; Nexi, l,bu bakrmdan dikkate de$er. FakatE4ufirul't-m atal

arasnda bir Mtr StileVman da andmr$ttc Dfl*urnnM. Hafif, istanbut 1922.7ffi1'5 Ghoniates'ten naHen C.Foss, Yi"o*'Brooldine,55.6 Langdon'un not 2'de anrlan eseri; keza onun su

ara9trrmasr: -Bltza$tiurn'$ lnitial' Erre,oun{qr t{re Qln

wAToK, 29 { lsg8}, 9s140 ryegd {qi iizerindr

Al4l6miru'l- AlhlSte, tacsimite-Metin, Ankara: T0

Kurumu.41&420.7 J. Langdon, Lest lrnrytial Offetxtve. ',

tanl'na l-raraq odel.sn tAbi yerel tekvurlzrrla (Karacahisar, Goynuk, Golpazan, Bile-cik, inegol, Yarhi.sar'fekftrrlan) u$raqnayzrcak, dofn-rclan clo$ruya tsithynia'daBizans itnparatorltrk ktru'vetlerine karqr g;rt.'a faalivetir-le ba.slayircaktrr.

Osman Gazi'nin iznik Kusatmasr ve Bapheus (Koyunhisar) Savagr (27 Tem-muz 1302)ilkin Osrnan'rn iznik kr-rqatmasr ve Bzrpheus sa\':rflntn tarihi ve yerini belirlemeyegalrqahm.e imparatorun o$lu IX. Mihal'in Batr Anadolu'ya hareket tarihinde, I3O2

bahannda. Pachymeres, "Amourios" (Yavlak Arslan o$u Ali), "Lamis6s" ve Atmanes(Osnran)'rn salclrr haiinde oldr-rklarrnr i;;aret ecler.g Keza, 1302 bahannda Venedik-

li korsanlartn Mannara Denizi'nde Prinkipo adasrna saldrrrlanndan sciz ederken

Bizansh general Mouzal6n'un Mesothynia'de alrr bir bozguna ufradr$rnr (Bapheus

savaqr) ve ttim y6re Rr:m halkrnrn goE etrnekte oldufunu, btr bozgun rizerine

Turklere karqr savunrnanrn acil bir drrn-un yarattrlrnr kaycleder.to Bizansh tarihqi

buradatt bir parantez aQarak yrllar oncesinde Sakarya bolgesinde Kastamonu'dan

gelen Amourioi (Emir ofullanna ) yani Ernir Qoban-oftrllarrna karqr rnticadelef i

anlatarak konu drqrna grkal.tz Bu eski clurunlu anlattrktan sonra, Mouzal6n ile

Osnran arasrnda Ilapheus sava$lnl ayrrntrlanyla anlatrr. Bu kronolojik srrayr goz

crntinde tutarak A. Failler,ts Bapheus szrvaqtnt 27 Temntuz 7302 tarihine koyar.

tsapl'reus savaq;l gerqekte 1302 Temmuz ayrnda vuku bulmugttrr. Osmzrnh riviyeti de

bunu do$rular. Savaqr Llzun vzadrya anlatan Artonim Teuhrib-i At-i Osmanl4 ve

Aqrkpaqazl.de'nrn (bundan sonra A$pz.) Ozetledi$i eski menakrbn2me (Agpz. 16.

Bab), Bapheus (Koyunhisan) sava$rnl Dimbos sava.srndan Onceye koyarlar, fakat

tarih vermezler. Bursa Tekfr,rru ve mLittefikleri Kestel, Kite, Biclnos ve Adranos tek-

furlannrn birlegik ordusuna karqr Osruan'rn Dimbos (Dinlrcz, Dinanoz) savagr iqin

eski rnen:rkrbndme Hicri 702 tarlhini verir.15 Aynr nrenakrbnAme, lznik ku..satmastnr

Dimbos savaqrndan hemen dnceye koyar. O halde Bapher-rs savagl ondan onceki

yrlda, Hicri 701 tarihine rastlar. TOI Hicri yrh ise, 6 nyltl 1301'de baglar ve 28 Tem-

muz 7302'de son bulur. Savaqrn yann temnluzcla vtrku br-rlduSu dligunulurse(Pachyrneres) Bapheus savaSl 701 Hicri yrhnrn sonlarrnda, yani Temmttz 7302'de

olmuqtur.

Bapheus sava\slnln vuku btrldulu vere gelince, burasr Osrnzrnh rivAyetinde Yalak-

Ovasr olarak g6sterilir. Yalak-Ovasl, Yalak-Dere'nin Hersek-Dili'ne ulaq;trSr duzltik-

tur. Br-rrada vuku bulan sava;tan once Bizans kul.vetleriyle Osman'ln oncti kulrret-

leri, iznik'ten gelen yolu kapatan Koyun-Hisarr'ncla qarprgmr$lardrr (Pachymeres).

Yalak-Dere vadisini izliyerek iznik'ten gelen :rna yol iizerinde Koyr-rn-Hisart, Yaiak-

Ovasr'na grkmadan 6nce tepedeki hisardrr.rs Orhan, 1337'de izrnit'i teslim almaclan

once bu Koyun-Hisan'nr zapt etrnek zorunda kaln-rrqtrr. MenakrbnAme'nin bu hisar

hakkrnda ifadesirz aynen Eoyledir: "\'Lrkan srrtdaki hisar anun (Kaloyan'rn) idi.

$inrdiki zamanda Turk ana Koyun-Hisan derler." Pachyrneres'in ifadesi de savagrn

izrnit'e yakrn sahilde, ovada yaprldrfrnr teyit eder. Btrrsa'ya )'aktn Dimbos uzerinde

bir ikinci Koyun-Hisarr varcLr. Menakrbnirne, Yeniqehir-Bur.sa yolu tizerinde Dim-

lros (Dirnboz, br-rgiin Erdofan) savaqrnr anlatrrken:re "Ditnboz'dan Ko1r11n-gisart'na

giden vol"dan sdz eder: Bapheus'dan sonra 1303'de Tekvudarla Osman ilkin"Koyun-Hisarr'nda buluqtular, ceng ec'le ecle Dinboz'a geldiler." O halde :r,vrr ayn iki

Koytrn-Hisan szrvaqr varclrr. -J. r.on H:ltunrer, llapher-rs,/Koyr-rn-Hisan s2tva$l ile Din-r-

bosz/Koyun-Hisan sa\'2l\slnl birl>iriyle karrEtrrrttt,srs ve o zan^nndan beri br-r y:lnhq

gtinun-rtize dek tekrarlanagelrniqtir. Bapheus sa\-a$rnln tarihini ve 1'erini 1>oylece

tespit cttikten s()nra s:l\:2rf1n nasri geq'ti$ini Pachvtneresi ve Artctrtittt Tet'Arib-i '41-i1835.l,67.

ol

oldulu gibi ahnm6tr).

Pachymeres'in aEalrda bir ozet gevirisini veriyoruz:zo

"A) Osman iznik bolgesinden aynldt, daphk araziyi gegitlerden gegip Haliz6n'lartnpeSine dr,iStr,i. B) Fakat bundan once ytiz kadar bir (oncri) Tr,irk kuuueti aniden Teb-

maia'da gece baskr,nt yaptxlar. Ganimetle kaEarken Rum askeri peSine dtiEtti, birtepeye gtkan Turkler kendilerini oklanyla sauundular. C) Bu ilk karSilasmadancesaretlenen Osman'tn yanmdaki asker, Meandre bolgesinden gelen bagka Tr,irk

kuuuetleriyle btiytik bir saytya uarmx$ bulunuyordu. D) Emir [Yaulak Arslan oPlu]Aliuzaktan [Osman'tn 1)antnal akma gelenlerin kendisine ortak gtkn{mt gorerek

imparator'la yapmq oldupu anlasmalan giPnedi ue o da afuna basladt.zr E)

Osman dap gegidini gegip birden fouaclal gonindr.i. F) O, kendi kuuuetleriyle birlik-te, daha once PaJlagonya dolaylanndan sauag igin kendisine gelip kahlan birgok

saua{Qxrun basmda idi. Onlar, onlerine gtkanlan yok etmeye ueya esir almaya

baztrdtlar.zz Btitr.in bu kuuuetleri orada topladt. G) Leon Mouzal6n kumandast

alnndaki kuuuetler, Rum ue Alan'lardan oluSan kendi askeri ile yeili ue yabancr.

askerden oluSuyordu ue bepsi yaklagtk iki bin kiSiye uanyordu. Kendi topraklantizeNnde saua$makta olduklctn olgusu, onlara kalabaltk bir d,tismana karSx saua€a

atr.lma cesareti ueriyordu. $ayet Eoptr.nun s)yledipi gibi, cesaretle atiltrlar ue sauasta

stkt duntdarsa zafere ulagacaklardt. Fakat az once Alan'lara uerilmek tizere

berkesten istenen yardtm dolaytstyla qtlanndan ue paralanndan mabntm ed.ild.ik-

leri igin, kotLilLikten gok bir tedbirsizlik olarak, geuEek ue gayretsiz bir baua igine

gird.iler; ilk ahltm gtictinti kaybettiler ue pek cesaretle sauasa girmediler. i) Bu

dun,tm, Tuirklere btiycik bir guuenle saldtrma ftrsah uerdi; aza karSx sayrca tistr,Ln

olduklartndan cesaret dolu idiler. Boylece saL)a€, bem sayx bem cle moral

baktmtndan eSit olmayan kogullarda baSlad.r.. Rumlardan birgoptt saua; mey-

dantnda kalrken Qogu yakm olan izmit kalesine, hep beraber utang uerici Sekilde,

yol aEtp kagmak uzerefirar yolunu tuttular. Bu strada Rumlar iEin bayatlannr.feda

eden Alan'lar gok yararlt oldular. Gergekten saua$r.n sanucLr belli olttnca, EoPu yaya

olan askere kaEma imkd.ru sapladtlar; Dtigmantn etrafr.nt geuirip adtm adtm geki-

lerek ue yandan ga.praz saldtnp dtismantn ilerlemesini geciktirerek, attat't inip ok

ahslanyla dr,iEmanr, tturArAk, Alan'lar Rum piyadenin saflannt stktlagttnp iler-

lemelerine ue kendilerini kurtarmalanna imkd.n uerdiler. Upradtklan teblikelerden

once Rumlann kurtuluSunu duiEilnerek Alan'lar bir bir dr,ismekte idiler. Tr'irkler igin

o zanran sa.uast bitirmek, etrafa daplrp biE direng goruneden kolayca ganimet topla-

maktan baska ig kalmam6h. Bu da mabsultin altnma zzman4 tilm bolgede br'iyuik

kotilltiklerin baslangtcr. oldu. Koylailerin bir kxmt, tutsak yapr,h.yor, bir ktsmr

boPazlantyor, baEtna gelece\i onceden anlayarak kurtuluEu bir kalede s$mmakta

bulan baztlan isefirar yolunu tutu.yctrdu, Ktr halfu, toi.m aileleriyle gelip istanbul'a

vPr.nmakta idiler. (Goz tanr$r olan tarihqi devamla istanbul'a stltnanlarrn acrkh hal-

lerini anlatryor.) Dui€man (Tr,irkler) yalruz esirleri de$il, bayuanlan, batta o ytlm

apaEtaki meyuelerini de alry gotAniyordu, Ganimet olarak aldtklan bayuanlada

tasmmast milmktin her Sqti tastyorlardt. Bununla beraber izmit bolgesinclen otede-

ki bolgeteri istitdya cesaret ed.emed.iklerinden olacak, oralara bentiz yayilmadilar.

Gergekten, istanbu.l'a yakm dtE maballelere, sanki kutsal ue dokttnulmazmtg gibi,

saldtndan gekinip dokunmadilar. Gerqekte, tabribat sadece burad.a de{ild.i. En iyi

berkitilmig kaleler baric, imparator (IX. Mibal)'un buluncluptt Edremit'e kaclar ttint

bolgeler, Tilrklerce yaPma edildi. Daba otede Acbyraou.s (Baltkesir yakt'runda

62

Akira), Kyzikos (KaprdaPr), P)gai (Kara-Biga) ue Lopadion (Ulubat) denize yaktnbolgeler tabribattan mctsun kalmtstt,. Fakat yaPmalar, ButrsA ue iznik kaptlannakadar uzanr,yordu, boylece etraftaki taim krsal bolge tahrib edildi. TahribatkorkunE ue onilne gegilemezdi. Her Sey birkaQ glin iEinde barabeye donmr,iStr,i."

Anonim Tev6rih'de KoyunhisanOsmanlr kaynaklanndan bu savagln en aynntrh biqimde anlatrldrlr AnonimTeuifib-i Al-t Osman'daki bolumu aqaprda aynen veriyoruz.

"7. Osmzn'r,n bir oglu old,u, adtnt, Ali PaSa kodu, anas yanr,nda ahkodt,.'

2. Osm.an Gazi (NeSrf: Orban Gazi ile) bu tarafda iller aEardr,.

3. Gehip Koprri-Hisann yagma ile alup fetb etti;

4. Andan gelip iznik'i bisar etti.

5. iznik ol zantand.a gayet sary ue mu'teber Sebir idi; dort yant. sazltk ue batakltk id,i;

S6yle kim adam yoresine uanrnazdt. Hem iginde ad,am galabahk idi. $oyte riud.yet

ederler kim, dort kapusu uardt; ber kapusundan bin alaca atlu k6.fir gtkardr; gen)

kalan renkli atx ana gore kr.yils itgil, nice galaba gebir idi;6. Ol uakt kim gdztler eyr.iydi (Koyunoplu naisbasr: €r idi ue iilil berbiri bir ejderb6,

gibi idi, eper adan'r. baEr.na bin kd,fir gelse yriz dondr,irmezlerdi; i'tikdd.lan mubkemidi; Hak ta'dlA keile zikru.bu) anlara dabiftrsat uenirdi.

7. i'tikddlan berekdnnda gelaip iznik'in dayiresin yagm1. efiiler; kd,firleri nice kez

Etkdilar, o{rasdtlar (Koyuno{lu: unr.gdr.lar), Hak ffi'Am g2.ztlere fr,rsat uenip(Koyuno{lu: uerdi) khfirleri sr,yup bisara (Koyunoplu: bisanna) koydular;8. Gordti.ler kim cenk ile ah.nmaz, dort yanx su, big kahna adam uanmazdt;

9. Vardilar, Yenisebir'den yana olan dap diuannda bir haudle kule yaptxlar, ol

kal'antn igind.e adaru. kodular; ol zamand.a Taz [Drd.zJ Ali derlerdi, bir dilduer adluuArdt, gayet babad.r pehliuan id.i; ana ktrk kiSi koSup ol bisA.rd.a koyup iznik'ebaudle kodular. gimdiki b6.lde ol bisarcupa Taz-Ali-Hisan derler. Ve bem tistilnyarunda bir ytiksek kaya (Sxkt: kubbe) uArdtr, anr,n dibinde bir souuk pr.nar dabiuArdtr, ol pr.nara dahi Taz-Ali-Ptnan derler.

10. Andan sonra kd.firler zebftn olup bisarda oturdular; gdziler dabi dhimasegirdaip igertid.en (Koyunoplu: iEerd.en ad.am) Etkaftmaz old.ular; tasradan d,abi

kimse gelimez oldu (KoyunoPlu: gelemezd,i). Bir nice zznxan bu hd,lle kaltp oturdu-lar.11. Akibet ki,firler bir gtin firsat bulup istanbul Tekuunrna adam gonden'ip(KoyunoPlu: gonderdiler) bi.llerin 'arz eylediler: (Koyuno{lu: eyitdiler kim)tizenimilze Tr,irk geldi, bizi zebLn etdi, tasra Etkartmaz oldu, '6,ciz kaldtk, eper bize

dermdntn uarsa, eyle; yobsa bizi Tr.irk zebAn etdi, oplumuzla ktztmrzla esir iderler,

ueyd,bud agltktan kr.nluru.z; ePer bize dermd.n etmezsenciz,' dediler.

12. Zird ol uakt iznik'e dabi istanbul (Sdkt: islambol) Tekuunt btikm ederdi. Qr'in

kin'r. istanbul Tekuuru bu bd.le ud.krf oldu, bayli (Std.kt: +mel'An melfr,l olup) gemiler

cern' ed,tip igine (KoyunoPlu: iEinde) gok leSkerler koyup gonderdiler kim uarAlAr,

gdztleri iznik aizerinden aytralar. Hem bir i'ilmAd etdr,ipr,i adamtn bile gonderdi.

Gemilere ginip 'azm edilp gitdiler kim uarAlAr, Yalak-Ouasx'na Etkalar; andan izniktizerine uAralar, gd,ztle4 g1fibn basalar.

13. Bunlar bu yana bu kauilleri ettr,ikd.e, meger ki g1.ztleruin d.ahi bir c6sr2su uard't

(Koyunoplu: kdfir leSkerine gondenip) kd.firler leSkeri nirqte Erkaca$r.n baber alup

biltip cdn atup, uArdt, gd.ztlere baber etd.i. And.an gdztler dabi yuirituip (Koyunoplu:

yuz dutup) geldiler, ol kdfirlerin gkacak kendrda (Koyunoplu; yerde ue kenarda)pusuya girip pinbAn olup drryclu.lar. Bu yanaclan kdJirler dabi gemiledn sr'inip

63

(Koy'unoPlu: wuanp) uarutp ol Yalak-Ot'ast'nda denizden ol kendra iskele urup birgece g*mapa basladilar, kuruya dokrildtiler. Her biri atlann ue esbdblanngtkarma\a qalryurken gdztler clabi g6.Jilen, Allab'a x\mup tekbir getlirtip banlleecltip at salup kdfirler arasxna koyuh.tp (KoyunoPlu: +k6.fire) fuhc urdular; bemdn-dem kdfirleri birbirine kathlar, Soltle furdilar-kim (Srd.kt: birbirine urdular,da$tthlar Sole oldu kirn) uasftnt Allab biltir; (Koyunoplu: kdftr bunu gortip) denize

dokUlr,ip gark oldular ki, basrnda deuleti olan gemiye girebildi. Mdhasal-i keldm

kd.fifin Qogu (Sr.dkt; denize gark olup) heldk oldu. Sebelcesi (Koyunoplu; kaEup

istanbul'a geldi) baslan kayust oldu. Hemdn gemi iginde olanlar gemilerin atttpkaqrQ gitmek ardr.nca oldular.14. istanbul'a geltip olan bd.li Tekuur'a haber uerdiler (Koyunoplu: i'ldm fuldtlar).Tekuur bu baberleri igidcip bayli melhl oldu, gok cuzd' ue fezd.' eyledi ue ill6. elinden

ne geh,ir, sabtr edtip karar etdi, Ear-nA-gdr oldu. Bu yanadan iznik kdfirleri bu olan

balden baberd.ar olrcak kim Tekuttr xndt, anlar dabi gok a\la$up ))as etdiler(Koyunoplu : duttular) ;

15. 'dkibet daruSup aru tedbir etdiler kim, kaganlar kagdt, kagamayanlar (Ayaso-

fya: kagabilirlerce kagalar, kagamazlarsa); kal'ayt uenip mutt' olalar. Hem eyle

edtip kal'ayt gd.zilere uirdiler. Gd.ztler dabi alu.p doyum oldular. (Sr.dkt ue Ayasofya:

doyum oldular, gant oldular.) Qr.irtkim iznik'i aldtlar,16. Bu kez Yalak-Ouast'na dolusdular. Ztrd (Ayasofya: clolasdila.r; Stdki: Yaluoua

ouasxna dti€d.ailer) kim ol uakt bu Yalak-Ouasx satp da{lar ue sarp bisarlardr,(Koyunoplu: bisarlar uar idi) ue bem bt-nibd1,s iller uiliyetlerdi ue genlik jterlerdi. Ol

zamanda iznik'le istanbul a rastnda olan clallarcla gak iznikumid'e uarunct

daPlarda bir apag yokdu, Soyle Senlikcli; kal'alar ue gebirler ue kol,lsrdi. Sonra 6suz

kalrcak apaElar ue ornlanlar oldu, derler, ue bem ol zamant gormtis Ad,emtlerden

riudyet olunmuSdur, fi'l-udki'dir. $o1tle riu6.yet ederler kim, ol yorenin Senlikolmastna bir kaE sebeb beydn etdiler. Biri ol kim, sarp yerlerdi; ikincisi ol kimgdztlerden tirkilp gelen iller clahi anda gelmisd,i (KoyunoPltt: gelnzislerdi,

r,Lgtinctisui). Biri dabi ol kim meger istanbul'un. Tekuuru'nLrn bir mabbAbe

(Koyunoplu: cemile) ktzt uzrdt..."

"Segirtmek", "hisar etmek", "kapu yapmak", "sarp" deyimleri metni doiru anlamak

iqin aqrklama ister:

1. Hemen hemen sonraki tum metinlerde "segirtmek" sozctilti, arkaik Osmanhcada

akrn yapmak anlamrnda kullanrlrr. Segirmek kokunden, segirdim (akrn), segirdirnci

(akrncr), segirdim eylemek (akrn yapmak), segirdim salmak (akrn yapmak, istilA

etmek) sozctikleri 74. ve 15. yUzy:ir Turkgesinde qok kullanrlan kelimelerdir (bkz.

Tarama Sozlti$u, v, 3351-72:).

2. "Hisar etmek" kuqatmak, muhasara etmek (Tarama SozluSu, III).

J. "Kapu yapmak" hisar ontinde kaprlan tutup kimsenin gtkmasrna izin vermemek

(Tarama Sozltifti, IV), bir hisan kugatmak, muhasara etmek.

4. "sarp" kelimesi burada "eriqilmesi, yaklaqmasr giiq anlamrnda" kullanrlmrgtrr.

Anonim'de iznik kuqatmasr iqin ilkonce Koprtihisar'tn ahndr$r zikredilir. Koprtihi-

sar "ya$ma" r\e ahnmrqtrr. Koprtihisar, giineyden Bilecik'ten ve batrdan Yeniqehir'-

den iznik'e gelen baqkca yollarrn kavEak noktasrdrr. Bu hisar, iznik'e giden Krzrlhis-

ar-Derbent vadisinin baqlangrg noktasrdrr, Osman iznik'e bu vadiden gidecektir.

iznik'e sefer iqin Osman'ln ilkin Kopruhisar'r almasr gerekiyordu.

. I trr=4 qraz Ali Tryinfun lznih'tn

, : gfu*n*5ti

i- Ahrweileq tapqtiilgpro agraire dee ernpereurs de

', Blzantttsn 28.61-6$:r', . '

Anonint'de Koytrnhisan'na karrgr Osnran'rn gondercliSi ytrz kiqilik ilk kegifkuwetinden (bkz. Pachymeres) soz edilmemiQtir. Ashnda bu iki ba$rmsrz kaynakbirbirini tamamlayan bilgiler vermektedir. Her iki kaynak impartor'un ordusunu,

kuqatma altrndaki iznik'i kurtarmak iqin gonderdi$i noktasrnda birleqirler. Anonim,,

iznik kuqatrnasr ve iznik gehri hakkrnda tamamlayrcr ayrrntrl:ir verir. iznik onr-inde

kaleden grkrg hareketleri ve qarprqmalzrr oldulunu bu kaynaktan o$reniyoruz.iznik'in batakhkla gevrili, "her yanr su olup surlara yaklagrnak irnkAnr olmardr$r"

cenk ile ahnmaz" durumda bulundupunu Anonim belirtir. O zaman Osman, ttimTurkmen beylerinin uyguiadr$r taktile baqvurdu; gehri abluka altrna almak ve

aglrkla teslim olmaya zorlamak yontemine yoneldi. Uztrn abluka iqin Osman

"Yeniqehir'den yana olan da!" yamaclnda bir "havdle" kulesi yaptrrdr ve iqine Taz

(DrAz r Uzun) Ali kumandasrnda ufak bir knr.vet yerleEtirdi; "gazller datma segirdup

igerriden ddem gtkartmaz oldr-rlar." Bugr-in iznik'ten Yeniqehir'e giden yolun solun-

daDraz Ali kop veDraz Ali prnan vardrr. Ifiz 7994'de br-r koyu ziyaretimizde Anon-int'de zikredilen prnan tespit ettik (r'es. 9. Havdle kulesinde iz kalmamrqtrr. Kule'nin

iznik'e gelen yollan goren pmarln altrndaki tiimsekte olmasr mrimkundnr (res. 4).

Bu aynntl, Osmanh riv2yetinin ne derece salhkh oldulunu gosteren kesin birkanrttrr.

iznik kuqatmasr ve Koyrrnhisar savaEr hakkrnda baqka a),nntrh bir Osmanh rivayeti-

ni Negr?'de (yay. F.R. Unat ve A. Koymen, KitAb-i Ciban-[ltint6.,I, Ankara 7949, 704-

108) buluforuz: "iznik'in yollarrn kesip qehre taqradan nesne gtmez oldu, krzhk

olup gehir halkr bunahp gdlden olurlayrn istanbul'a mededci gonderip istimddd

ettiler." (Pachymeres de istanbul'a habercinin "Go1-Kaprsl'ndan" gonderildi!iniaqrklamrgtrr.) Pachymeres, Osman'rn iznik kuqatmasrnr brrzrkarak "daihk araziyt

gegitler"den geqerek (Yalak-Dere rizerinde Krrk-Gegit) Baplteus'a geldifini belirtir.

iznik gehrini qok kalabahk ve stivari kuwetleriyle savuntrlan biiylrk bir qehir tasviri

hakkrnda Anonim'in verdi$i ayrrntrlar ilginqtir. Anonim daha aga$rda bu aynntrlarr

yerel bir (Rum) kaynaktan aldrlrnr itiraf eder: ("hem ol zantam gormtig 2demilerden

rivdyet olunmugtur"). Kugkusuz Laskarid'ler donernine ait bu tasvir son derece

ilginqtir. Anonim'in kaynafr, Yalak-Ova-izmit-Marmara bolgesinin "qenlifi" neden-

lerini de aqrklamlqtlr: "Ol yorenin qenlik olmasrna birkaE sebeb bey2n ettiler; biri ol

kim sarp yerlerdi, ikincisi ol kim gAzilerden rirkup gelen iller dahi anda gehnigdi."

Laskarid'ler doneminde tartmda bolgenin refahrzg nedenleri boylece agrkhk

kazanryor: Tiirkmen akrnlan yrizunden bolgeye yo$un gog, bu bereketli duzlukte(Yalak-Ova) ve daf srrtlarrnda koylunun yofun tanm faaliyetine yol aqmlg olmahdrr.

O qa$larda emek, topraktan daha onemli idi. Selquklularrn Laskarid'lerden hububat

ithaline ait kaydr da bu qerqevede deferlendirebiliriz. Anortiftlrn yine yerli Rum

halkrndan aktardrlr bir bagka rivdyet, Yalova kaphcalannrn ingasrna dair impara-

tor'un knrna artBizans menseii hikAvedir (.hikAye rein Anonim n:.jshalarrnabaknrz).

Osman Gazi, imparator ordusunun yolda oldufu haberini, kuqkusuz, Pachymeres'in

soz etti$i yuz kigilik ilk Osmanh keqif kuwetinden veya Anonim'in soz ettigi casus-

tan olrenmiq olmah, Osman telAqa duqnrtiq, Konya sultanrndan yardtm istemiqtir.

Pachymeres bu yardrmrn Meandre (Menderes) bolgesinden geldi$ini iddia eder. Bu

nokrada Negfi (I, 104-106) ilging ayrrntrlar vererek bir bzrkrma Pachymeres'i teyit

eder. Neqr?'ye gore Osman der ki: "i.stanbul'dan bi-kry2s leqker geliyuriir, eper

ayllrrsavuz iizerimize l-riicum edip etraf R0mi'nin kdfirleri bize qir-gir olurlar; bu

gelen k2firin slntnaslna bir gare olsa, cledi. Gazller ey'ttiler: bizirl adamrmrz azdt,

biz dahi Aldedclin-i Sdni'den istimdAd edelim clelrip fi'l-hil Konya'ya adam gon-

derdiler' ' " sultan Alaeddin-i s6ni (sic) bu haberreri igidib ts,yr,rrdu ki, sahib_

;:,Iffi:*L1::1,,3:l:t:"^ bin halk mudvent e varatar, surran,a ojrtpn ^A.-^ , ,

(bu gri n Ag'on) s lleu

r.,, r,u nr,i,l-,"" ois,, il, ?::T:t #:;T; :: T :l,ff f :':::miyan beyligine tdbi idi. Xeq.ile gore (1, t06),Osman ,,yalak_Ihisar?) dil alup k2firin grfl.tin,, .grenmiE sman "Yalak-Hisan'ndan (Ko1''n-

Bizans kayna$r 7305'de osman'tn ordusunun atrr ve yaya b.$ bini burdufunu,Bapheus zaferinden sonra bu askerin istanbur Bo$az fna'kadar aknlaryaprp heryana yayrldr$rnr do$rular (bkz. ileride). pachymeres, Osman,rn ordusunan l1 rl

Qobanoguna',na balrr otdupundan, b,, tak iyedn b, teruhm gelmiS OlmaSf

do{aldt. pachyneres ilging btr aynnfi ekrer: Qobanoguilarr'ndan yavtak Arstan'm

oglu Ati de osman,abakarakimparatorlayaptri4rbarry andlagmasm qignernig ve bu

tzrrirrte <,ktt;t baslamrstrr. onun bu harekdta aga$r Sakarya bolgesinde girigmig

oldufu anlaqrlmaktadrr. B6yiece, tsapheus ravaGil <lon.:rni, Bizans ile Selguklu Uc

guglerinin bu tarihte harekete gegti$i kapsamfu bir kargrlagma niteliSi kazanmtqttr

(13o4'de Ephesus'un dtigm es:). Anonim tivdyetinde bu genig harekat tam anlamryla

agrklanmrq defildir.

Pachymefes'e gore, Osman, istanbul'dan gelen imparator ordusunu vurmak iqin

iznik bolgesinden ayrrlmrg, da$rk araziyi geqitlerden geqip sahile inmigtir. Birqok

geqitleri olan bu da$hk bolge, Yalak-Dere vadisidir, Anonim, Osman'ln ordusuyla

"ol kAfirlerin qrkacak kenArda (sahilde) pusuya" girdipini aqrklar. Bizans kuwetleri

Yalak-Ovasr'nda sahile crkmaya baslar.

Savag, Anonim'e gore, Bizans kuvvetleri Yalak-Ovast'nda sahile qrkmaya

baqladrlrnda gazilerin baskrnr biqiminde "gAfilen" baglamtqtlr. Neqri, Osman'tn, "dlin

(gece) baskrn edup basrp ba'zrn krhqtan geqirip ve ba'zrn denize gark edup" zafet

kazandr}Lnr soyleyerek Anonim'denbiraz farkhdlr. Neqri'ye gore, karadan Gebze'ye

yakrn Dil-Ovasr'na gelen Bizans askerinden denizi "geqmeyenleri" donup yine

istanbul'a gitmiglerdir. Farkh ayrtntlar dikkate altntrsa, Anonim ve Negri birbirinden

ba$tmxz goninmektedir; veya her ikisinin kayna$t bu sava$a ait bir ayrrntrh

menakrbndme olmaltdrr. Anonim ve Ne$ri ayfl ayn ozetlemiglerdir.

Pachymeres, istanbul'dan Heteriarch Mouzal6n komutasl altrnda gelen asker ile

yerel savaqcrlar ve ticretli Alan'lardan oluqan Bizans ordusunda birlik olmadr$rnr

vurgulayarak bozgunun nedenlerini agtklantaya qahgrr. iyi asker olan Alan'lar,Altun-Ordu emiri Nogay'rn oltimri (1,29D uzerine baqsrz kalmrg ve Brzans'a ticretliasker olarak hizmetlerini sunmu$lardr. zc

Savag stireci hakkrnda Pachymeres, Osmanh kaynaklanndan farkh bir anlatrmyapa\ iki ordunun kargr kargrya geldiSini, ilkin Rumlann acele saldrtya gegti$ini,fakat sav-a$ oncesinde Alan'lar lehine yaprlan ayncahk dolayrsryla gevgek

-^'-:-^^ /'\aman',n acr-cri sirlrfetre karsr sardrrrva sec.in Rrm-

Anonim, izniklilerin o zaman umutsuz kahp qehri teslim ettiklerini soylemekle,Orhan tarafrndan I33I'de teslim olayrnr kangtrrmrgtrr. Bununla beraber kugatmanlnardrndan uzun abluka strasmda birqoklannrn gehri brrakrp kagtrklanna igaret eder.Bu noktada Negri (I, 106) dolru olanr kayftla, "gaziler gandyimle mugtenim olupIznik f'ethine mukayyed olmayrp hemdn cema'atlerine beqdret haberin gonderdiler,"der ve fethin bu tarihte olmadr$rnr igaret eder.

Ancak olaylan mantrksal bir kronoljiye sokma qabasrnda olan Neqri'ye gore, bubtiy'uk baqanyr 6srenen Selguklu Sultanr Aldeddin (III. Al2eddin Keykubad, 1298-

1302),zs Osman'a sancak beyligi senbolleri (tabrl, alem, at, krhq ve hil'at) g6nder-miq. Oysa, Negri'nin kaynaSr Agpz. tarihinde, (8. Bab) Sultan'rn bu beylik alamet-lerini 687/1288 Karacahisar fethi uzerine g6nderdili kaydedilmiqtir. Negri, bu kaydr

Koyunhisar sava$l tarihine 7302'ye koymayr daha do!ru bulmugtur. 75. yy sonlarrve 16. W'da yapian genel Osmanh tarihi kompilasyonlarrnda, idris Bitlisi (Bidlisi),

Kemal Paqazdde, Ruhi, L0tfi Paga tiq temel kayna}r, Agrkpagaz|.de, Negri ve Anon-im Teud,rib-i Al-i OsrnAn'dan birini, ikisini veya her tigunil kopya etmek veyaba$dagtrrmak dryrnda yeni birgey iqermezler, herhalde bairmsrz birer kaynak nite-likleri yoktur.ze

Bizans imparatorluk ordusuna kargr kazanlan bu zafer, Osman'r bdlgede sivrilenkarrzmatik bir bey durumuna yukseltmiqtir. Pachymeres, bu zaferle Osman'rn gohre-

tinin Paflagonya (Kastamonu) bolgesine kadar yayrldrirnr ve gazilerin onun bayraplalttna kogugtuklannt kaydeder. 15. W sonlannda tarihgi Negri, onun beylifini bu ta-

rihe koymakta hakhdrr. Bapheus savagr, Osman'a hanedan kurucusu bir bey presti-ji kazandlrmrg, kendisinden sonra ollu Orhan rakipsiz beylik tahttna geqmigtir.

Boylece biz, 27 Temmuz 7302 tarihini Osmanh hanedanrnrn, dolayrsryla Osmanh

devletinin kesin kuruluq tarihi olarak kabul edebiliriz.

Kugkusuz, Bapheus zaferiyle Osman, Bithynia'da Bizans egemenli$ini tehdit eden

onemli bir siyasi-askeri gtiq olarak ortaya qrkmrqtrr. Pachymeres gibi Osmanh yazarr

YazrczAde de,zz 1300'den sonra Osman'tn gohretinin uzak isl2m memleketlerineyayrldr$rnr ve her taraftan "goq gog ardrnca Turk-evleri gelip doldu$unu" kaydeder.

O zaman olaylarr yakrndan izleyen Pachymeres'in tarihindeki kayrtlar, Bizans'tn

Osmanh tehdidini ne kadar ciddi kargrladrlrnr g6sterir. Bizans imparatoru, Osman'ldurdurmak iqin lran'da Gazan Han'a (7295-7304), onun oltimunden sonra da

Olceytu Han'a (1304-1376) bir Bizansh prensesi zevce oiarak onermig ve bir Mololordusunu tahrik etmek girigiminde bulunmugtur.2s

Bapheus'dan SonraO zaman Pachymeres'in aqrkladr$r gibi, direng gormeyen ve ganimet iqin Uc bol-gesine koqup gelmig gaziler bir sel gibi istanbui Bo[az|nakadar yayidilar. Bapheus

bozgunundan sonra 1,302-7307 yrllarr arastnda bu durum karqrsrnda Bizans'rn

dugttigii anargi ve garesizlik durumunu Pachymeres2e son bolumlerinde dramatik

ifadelerle anlatmaktadr. Ttim Mesothynia bu akrncrlann ayaklan alttna dtigmug

bulunuyordu (Mesothynia, iznik kuzeyi, istanbul karqrsrnda Kadrkoy'e ve agaSr

Sakarya'ya kadar Koca-eli bOlgesi olarak tespit olunmaktadrr. Bu bolge, Sakarya

Uc'undaki Turk kuwetlerinin 7307-1307 yrllarrnda ileri harekitta bulunduklarr

topraklan iqermektedir).

Pachymeres, Bapheus savaqrndan ve Osman'rn 1303-130i seferlerinin ardrndan buistillyr qoyle canlandrnyor: "(Rumlar) sadece hayatlarrnr kurtarmak igin Dofu'yubrrakrp Batlya kagryorlardr ... Ttirkler qok kalabahk idiler ve birgok baqbu! kuman-dasr altrnda idiler. Onlardan biriyle anlaqrna faydaxz idi, gunkri onlar kendileriniyaSmaya goturecek qefi anyrp br-rluyorlardr." Ktiqrik guruplar halinde hareket edenbu akrnciar, 7304 yrh baglarrnda Koca-eli'nde istanbul Bo$azr'na kadar her yerde

faaliyet gostermekte idiler. Ttirkler bir gemi bulunca Bo$az't geqiyor, istanbul onle-rine kadar geliyorlardr. Ch€16 ($ile) ve Anadolu-Kavafr'nda tepede Hieron (Yoros)

kaleleri onlartn saldrnlanna hedef oluyordu. Panik halinde kaqan Rum halkr, istan-bul'a srfrnryor; sokaklar aqhk ve hastahk geken insanlarla doluyordu.

Pachymeres, Bapheus savagrndan sonra 1303 yaznda geEen ig olaylan anlattrktansonra o tarihe kadar Anadolu'da meydana gelen durumu gozden geQirir.go

"Genel Periganhk ve GoQ" bagirlr altrnda durumu ozetleyerek, Bithynia, Mysia,

Frikya ve Lydia'da Ttirklerin her tarufta Brzans topraklarna yayidrklannr, "berkitil-mig kaleler drgrnda" her tarafrn istili edildigini, halkrn o zamana kadar iqitilmemiqyapma, katl ve esirlile u$radrfrny imparatora her gun birbirinden kotti haberleringeldigini, istildcrlann Bo$aziqi'ne kadar dayandrlrnr anlatrr; bu istil2crlan Amourioi(emirler, Qoban ofullan), Atmanes (Osman), Atinai (Aydm o$ullarr), Aliqir (Ger-

miyan ofullan), Mantakhiai (Menteqe ofullan), Salampasides, Alais, Amdrarnan6s,

Lamis6s, Sfondiles ve Pagadines olarak tanrr{lar.zt 7302'de IX. Mihal'in ricatr, Gazan

Han'tn olumti (Mayrs 1304') ve Katalanlann batr Anadoiu'da kahcr bir sonu q ala-

madan geri donugtr (1304 sonbahan) ve nihayet Ephesus'un Sasa Bey tarafindan

fethi (26 Ekim 7304) Osman'rn Bizans'a karqr neden 7302-1305 yrllarrnda saldrrgan

bir siyaset gtittufunu aqrklar.

Pachymeres, "Ttirklere karqr" der, "direnrnek ve ordular sevk etmek imkAnsrzdt, zira

Rum kuwetlert zayftu, qtinkri yerlerini Wrtlannl, pronia'lann1 (bu istilA sonucu) kay-

betmig olup srrf canlannr kurtannak igin Anadolu'yu brrakrp Rumeli'ye kaqryorlardr.

Ote yandan belli imtiyazlar tantyarak (ucretli) asker yerlegtirrnek de olanaksrzdr.

Anlaqmalarla Tiirkleri Bizans tarafina dondfrrmek de olanaksrzdr, sadece faydasrzdr;

gtinku o kadar kalabahk ve birbirinden ayrL gruplar halindeki Turkler birqok

baqbu$a tdbi olup, bir bagbug adamlartna bagka ba;bullar idaresinde yagmalara

katrlma izni veriyordu; bir bagbuf Rumiarca verilen ba$rglara kanarsa o zaman oTtirkler kendilerini yapma ve bagka kazanElar sallamaya goturen bagbuilararryordu." Nitekim, 7302'den once Qobanofullarr, imparator'la anlagma yaptncaj

adamlan Osman Gazi'nrn bayra$r lltna geqmig gorunmektedir. Pachymeres 1302

olaylarrndan s6z ederken, QobanoSullan'ndan Ali (Amour6s) ile yapian ategkesin

yaran olmadrlrnr da vurguluyol.:z Qunkr-i, bir Trirk baqbr"r! saldrndan vazgeqince

yanrndaki asker, ganimet vaat eden bagka bir baqbufun bayrapr altna giriyordu.

Birbiri ile qatrqan ve imparator'dan boyuna para isteyen ticretli asker gruplarr. Kata-

lanlar, Alan'lar, Tourkopouloi ve Karesi'den gegen Turkler kargrsrnda Imparator 2,crz

durumda idi; istedikleri parayr alamayrnca onlar da ya$maya baghyorlarcir. Osman,

Bizans'rn bu tarihte driqtiifii bu anarqiden azamr yararlanma qabasrnda idi. 1305'de

Bulgarlar, Anchialos, Mesembria ve Sozopolis iimanlarr iEin Bizans ile anlagrnazhk

halinde imparatora kargr Katalan ricretli askerleriyle anlaqtrlar.

1302'den sonra imparator, Anadoh-r'da Osman Gazi'ye kargr harekete geqmeyiduqiinuyordu. Gelen haberlere gore Bapheus'tan sonra Osman, denize kadar "iznikve Pyhia etrafindaki trim topraklarl" ele geqirmig bulunuyordu (Pythra, "Izmrt k6r-fezi gtiney kryrsrnda bir gehir" bugunku Yalova olarak duqtinuiufor).as

imparator son bir Qare olarak bir yandan iran ilhanh htikumdan Gazao'a ba$

'urrrurken, obtir yandan Osman'rn tabi oldu$u Qobanolullarr ile bang saplama

giriqiminde bulunmugtur.

Laskarid doneminden beri Brzans darma bir Molol saldrnsr korkusu iqinde olmak-la beraber, 726O'dan beri VIII. Mihal Palaeologos Turkmenlere karqr Molollarrnharekete geqmesini saplamak iqin ilhan'la ittifak anyordu. Mihal 7264'de Tebriz'eHulegu'ye saraydan bir prensesi, Maria'yr gondermiq, Abaka Han onunla evlen-

miqtir. Abaka'run 6lumtinde (1282) istanbul'a donmuq olan bu prenses, 1305'de

iznik'de Olceytti (Olcaytu) Han'la diplomatik iligki kurmuq, Osman Gazi'yi Mofolsaldrrrsryla tehdit etmeyi denemiqtirs+ (bkz. aqa$rda).

Pachymeres tahmin eder ki,7307 yaznda Gazan'tn halefi iran Mo$ol Hanr Olceltu(1304-7376) tarafndan 30 binlik bir Tatar ordusu harekete gegmiq olup Bithynia'yayaklagmaktadrr. Gergekte, Bizans kayna$t, Osman'rn Olympic (Uludag) bolgesindeiggal edilen "ttim hisarlarr" bogalttrlr haberini vermektedir. Pachymeres'teki bu

haberi goyle yorumlamak mtimklindtir. Osmanh kuwetleri 1303 Dimbos zaferi

tizerine bauda Ulubad (Lopadion), guneyde Adrianoi (bugun Orhaneli) kalelerine

kadar akrn yaptrlar ve Yeniqehir'e gekildiler (Aqpz. 17. Bab). Keza Osman, Bursa ve

iznik etrafnda "havdle" kuleleri inga ederek Bithynia'nln bu iki qehri 6nunden esas

kuwetlerini qekti. Osman, 7304 ve 1305 yrllarrnda do$uda Sakarya vadisinde iznik'egiden ana yollar uzerindeki hisarlar trzertne seferleri igin kuwetlerini toplamak

zorunda idi.

Osman Gazi'nin Dimbos Zateri, Bursa Kugatmasr (13031

iznik kugatmasr ve Bapheus zaferinden sonra Osman, Bizans'rn Bithynia'da ikinci

bliyrik gehri olan Bursa izerine yurudu. O, 1302'de iznik seferine qrkmadan hemen

once gerisini, Uc merkezi Yenigehir'i guvence altrna almak iEin Bursa yolu tizerinde

Marmaracrk ve Koyunhisarr kaleleri tizerine bir sefer yapmrq,ss teKurlann itaat

guvencesi uzerine onlan yerinde brrakmrq (Aqpz. 16. Bab; Negri, I, 112) ve iznikuzerine yrirumuqtu. Yenigehir Ovasr'ndan Bursa ovasrna giden yol, Koyunhisan

kalesi ve tepede Marmaracrk kalesi uzerinden derin bir boSaza, Dimbos (Dinboz,

Dinanoz, bugun Erdofan) da$ gegidine varrr. Bu bo$az, Yenigehir ovaslnl Bursa

ovasrndan ayffan dogal bir savunma noktasrdrr. Bursa ovasrndaki tekfurlar,

Bapheus'tan sonra Osman'rn artan tehdidi kargrsrnda, belki imparatordan aldrklan

emir uzerine ittifak ettiler. Bursa, Adranos, Bidnos (Patnos?), Kestel, Kite tekfurlan

kur,'vetlerini birleqtirip Dimbos Bofazr'nr gegip, Osman'rn Uc merkezi Yenigehir'e

do!ru yrirudtiler.

Bu briyuk kuweti Osman yanrndaki askerle Koyr.rnhisarlnda kargrladr; dtigman

savaga savaqa dar Dimbos Bofazltra kadar qekildi ve kesin savaqt orada verdi.

Tekr,.urlar "da\a arka verdiler, durdiar, gayetde krrkun oldu;" Zafer Osman'tn oldu.

Bo!:azr geqen Osman, Bursa ovaslna indi. Kestel tekfuru sava;ta duqmugtu. Adranos

tekfuru kagmayr bagardr, Bursa tekfum kaqrp Bursa hisanna kapandr. Osman,

kargrsrnda kalan Kite tekfurunu Lopadion'a (Ulubad) kadar kovaladr, Tekfur,

69

kopnil-ti gegip Ulubad teKuruna srirndr. Apolyont golti ve derin Apolyont rrmalrher zaman dofudan gelen ordular onrinde gegilmez bir engel olmugtur, oteye tekyol bu kopnidur (res. 5). Osman golbagrndan dolanrp tilkesini tahrip etmek

tehdidinde bulundu. Tekvur, kopruni hiEbir zaman geEmeye kalkrgmamasl

koguluyla Kite tekvurunu teslim etti.

Bapheus zaferinden sonra Osman kendisini qok gtiqlu buluyor ve iznik'i dugrirmek

igin qehre doSudan ve kuzeyden, istanbul'dan gelecek yardtmlara kargr ablukasmrramamlamak Uzere l304'de genig kapsamh yeni bir sefer dtizenliyor; Paflagonya ve

Anadolu'nun bagka taraflartndan gaza ve "do1nrm" igin akrn akrn bayra$r alttnagelen yoldaglarla ordusu beg bin kigiye varmrg bulunuyordu.

Hicri 704 sefei hakkrnda ilk ve en ayrmtrh kaynaSrmrz, ASpz. (20. Bab)'de ishakFakih-Yahgi Fakih'den gelen riv2yettir. 704 Hicri yfu 4 ASustos'ta baglar 25 Haziran1305'de son bulur. Sefer mevsimi yaz ayLan oldu$undan Osman'rn bu seferi 7304

y{tna dilqse gerektir.

Osman Gazi'nin 704113O4 Sakarya SeferiAga$rda bu sefer hakkrnda A$pz. (20. Bab) metnini aynen koyuyoruz.

"Bir opltnt, anastyla Bilecrik'de kodr.lar. Kendr,i bakka nptnd4 yr.irridti; dopru Leble-

btici-Hisan'nA uArdt, Tekuunr. itA'at ile karyu geldi, gene yerinde kodt, ue ol khfirinbir oPh uar idi, oph,nr. bile aldr. Do$nt. LeJke'ye uardtlar, Qadtrlu Tekuunr. ue LeJke

Tekuuru muti' olup karyu geldiler, memleketleNn teslim etdiler; kendiller Osman

Gazi'nr,in yantnda d yarar nokerler oldtlar. d Samsa QauuE geldi, eydtir: 'H6,num!

Bana uer bu uild.yeti kim bunlar geni ya& olmasunlar' dedi. Osman Gazi eydr,ir:

'Vild,yetin bA'zr,stn uerrnezin' der, 'zir6, bunlan uilfi.yetinden gr,karmAzr,n,' der. .IeJke'nrin yantnda, dere aPztnda, Yen$ebir Su1ru'nun kenannda bir hisarctk uar idi;ant, Samsa QauuE'a uerdi.e $imdi dabt. orantn adt. QauuE Koyti'dr,ir.I-.f Andan Meke-

ce'ye uardr,lar; ol dabi itd'at ilen geldi. Tekuunr. Ak-Hisar'a bile geldi. Ak-HisarTekuunt e leEker cem'etmiS, karyu geldi, u gd,yetde eyr,i ceng etdiler; dhir kagdt;

hisanna girmedi. u Gaziler bisan ya\ma etdiler. Tekuunt. kagdt, Kara-QebiS

bisanna girdi, ol bisar Sakarya kenannda dere iEinde sarpca bisardr. Birkag gr,in

yr,irtidiler, dondiller Geyue'ye uardtlar. Kd.firi hisan boS komtS, gitmis; tKon-Deresi

derlert, anda becene olmry, otuntrmtg Osman Gazi'ye bildirdiler; t eydcir kim: 'Hqt!

Ne dun,trsuz' dedi. Ve yrin)diler, becene(yi) buldular, turfetr.i'l-'ayn iginde t

koytldtlar. Aralannda Tekuurun dutdtlar; Osman Gazi'ye gettirdiler. MAI-|gantmetlerin aldilar. Andan p Tekuur-Pr.nal'r.'na geldiler, ant, dahi aldtlar. n Biraydan artucak ol uilfi.yette durdular; muti' olan yerleri timar-erine uerdiler. Halkr,n

ernn il am1n ibn inandurdr.lar. ViWyet mukarrer oldr' td Simdiye d,ePin.

(NAZruI)

Ve bu feth-i gazd.nun ffifibi bicretr,in yedi yciz dordtinde u6.ki' oldr. ki, isldm Mihaldediler.'3s

Osman'rn 13O4 Seferinde Fethedilen Kaleler Hakktnda Agrklamalar.1. Leblebtici Hisarr, Qadrrlu ve Lefke tekfurlan itaat ettiler. Osman tekfurlan yerinde

brraktr. Bilecik kazasrna bagh Qadrrlu koyu,ez nehir kenannda qelttik tanmryla

u$ragan halkr geltukcu ve ortakql statrisunde olup avarrz vergilerinden mudf tutul-

mu6tur. "der nehr-i Qadrrlu" "Qadlrlu mezraasrl" Muhasebe Defteri'nde yanhghkla

70

"der gehr-i Qadrrlu" diye kayrthdrr. Qadrriu qehri diye bir yer yoktur. Qadrrlu'yayakrn Kabakluca, Leblebuci olmah. Rumca bir Koubouklia biliniyor.se Lefke(Leukai) bugun Osmaneli adrnr ta$lyor.

2. Menaktbn2me'de adt gegen Qavug-koyil: "Lefke yanrnda, Yeniqehir Suyu

kryrsrnda hisarctk." Lefort'un tahmini Goksu eayr tizerinde Egerci kuzeyindekiKuleler rnevkiidir; Kuleler bugun sallamca yukselmektedir (res. 6, D.

Menakrbn2me'deki Yenigehir-Suyu, Goksu olmah. Haritalarda bir bagka Qavu$Koyri, uzakta, Bilecik-Yenigehir yolu uzerinde ilyas-Bey koyu batrsrnda gosterilir.

3. Mekece tekfuru itaat etti. Mekece, kuzeyden istanbul-Guney Sapanca uzerindeniznik'e gelen yollan kontrol eder. Lefort, bugtin mevcut koyden 1 km uzakta tepede

eski Mekece'yi ve ovada sur kahntrlarmr tespit etmigtir.3e

4. Akhisar tekfuruna kargr esash bir savag vermek gerekti (Akhisar/Metabole iginbkz. aga!'da).

5. Kara-Qepu$ (Qepig) kalesi iqin bkz. agaSrda. Tekfur kaqrp Kara-Qeptig'e sr$rndr.

6. Geyve (Kabaia), Tekvuru kagmrg, Korr-Dere'sinde "beqene olmug." Kon-Dere'si,Geyve koyleri arasndadr. (bkz. Barkan ve MeriEli, Huidauendighr LiuAst TabrirDefterleri, s. 325, no. 602.) 200.000'lik haritada Gelwe'nin 10 km doSusunda Kon-Koyu mevcut. Bagka bir tahmin, tekvurun srlrndrlr "begene" Egerci kuzeyindeKuleler'den biri olabilir.

7. Tekvur-Ptnan. R. Kaplanollu Geyve'nin hemen dolusunda bir Tekne-Prnan

tespit etmigtir. Kale'nin Umurbey'de oldufunu dugtinmektedir.eo Akhisar'rnbatrsrnda bir Kara-Prnar vardrr.

Osman, merkezi Karacahtsar'dan hareket etmeden once Mihal'i ga$rrmrg, isldm'a

davet etmig; Lefke'ye kestirme yol, Mihal'a ait bolgeden, Harman-Kaya (bugun Har-

mankoy) (res. 8, 9) ve GoIpazan, uzerinden Sakarya vadisine iner. Osman bu yolu

izlemig olmahdrr. Kose-Mihal, bu sebeple bu seferden once Karacahisar'a ga$rrlmrq

olmah. Osman'rn yolu tizerinde ilk fethi Leblebuci Hisan'drr. Ondan sonra Lefke

Sakarya vadisinde iznik'e gelen anayol uzerindedir. Lefke'den Mekece'ye kadarsarp Sakarya vadisi boyunca kuzeye donulur ve Akhisar ovasrna (bugun Pamuko-

va) ulagrlrr. 1889'da C. von der Goltz, Geyve'ye inerken dar Sakarya vadisinde bir

Qoban-Kale (krg. Kiepert) tespit etmi$tir.4r Kale, Dogan Qayt izerindedir. Buradan

Osman, dapda, gtiglu Akhisar kalesi (bkz. aqaprda: Akhisar) uzerine yrinimtigtrir.

Osman Gazi'nin bu seferinde, Orta-Sakarya uzerinde iznik'e kuzeyden ve doSudan

gelen belli baqh geqit yerlerindeki kaleleri, Lefke, Mekece ve Geywe'yi ve yakrn hi-

sarlan ele geqirdigi anlagrlmaktadrr. Fakat bu seferde Osman Kara-Qeptig kalesini

alamadt (bkz. aga$rda Kara-Qepuq/Katoikia); ertesi sene 1305'de o$lu Orhan't bu

kale uzerine gdnderdi.

Metinde geqen "yagma" ile fetih terimi aqrkhk ister. isl2m hukukuna gore amAn ile

teslim olup itaat eden bir kale halkr yerinde brrakrlrrdr., "yapma"ya izin verilmezdi.

"Yagma," gehirde bulunan mallarrn yafmasr ve halkrn esir edilmesi demektir. Bu

seferde Osman, Lefke halkrnr ve itaat eden tekfurlara ait kalelerin halkrnr yerinde

brraktr. Lefke, bu sebeple 7924'de mtibadeleye kadar Hrristiyan nufusunu sak-

lamrgtrr. Muhasebe defterine gore Bilecik kazasrna ba$h olan Lefke, Yorgug Paqa

vakrflarr arasLna girmig olup 7530 tarihine do!ru 6 mahalleden ibaretti ve gehirde

174 musluman hane, 26 Hrristiyan hane vardt. Hisarda ayrrca 32 hane (musliiman?)

sayilmrgtr.42 Lefke'de ayrrca 24 kiqi "hdssa cariye o$lanlarr" olarak kayrthdrr. HAssa,

yani padigaha ait "esir kadrnlardan olmuq oflanlar" ayn statide bir cemaat olugtur-

makta idi. Bunu aqrklayrcr bir kayrt yoktur. j1

Osman br-r sefercle iken Qavdar (Qavclarh-r) Tatarr Karacahisar pazarrnr gelip yagma

etmi,sti (Agpz. 2L Bab).705 yrhnda Q4 Temmuz 1305'de baslar) Osman Gazi, MihalGazi ve oteki tecrtibeli komutanlarla Orhan'r Kara-Qepti,s ve Kara-Tigin hisarlannr

fethetmeye gonderdi (Aqpz. 22. Bab). Kendisi Qavdar Tatarr'nrn yeni bir saldrnsr

olasrhfir yr-izr-inden Karacahisar'da kaldr.

Bapheus'tan sonra Osman Gazi'nin 7304 Sakarya seferlerinin istanbul'da panikhavasr doptrrdupr,r anlagrhyor. Osman'A n-lensup Tiirklerin istanbul kaprlanna kadaruzanan saldrnlannrn istanbul'da derin kaygiar dofurdufunu, hicbir tarafta kurtuluqttmudunun kalmadrfrnr imparator sarayrna yakrn bir adam olan Pachymeres yana

yakla anlatryor.a3 Oyle gortintiyor ki, bir imparatorlr-rk ordusuna karqr kazantlanBapheus zaferi (1302) iizerine Bizans direncinin krnldrlrna rnanan binlerce gazi

Anadolu iglerinden gaza ve ganimet igin tsithynia bolgesine akrn akrn gelmektedir.Pachymeres kendisi, haberin Paflagonya Tiirklerine eriqti$ini, Osman Gazi'ninadtntn etrafa yayrldrirnr iqaret etrliEtir. Tehlikeler, diyor, qimdi istanbul'unkaprlarrna kadar dayanmrg, Tiirkler Bofaz'rn obtir kryrsrnda kuelik gruplar halindeserbestqe dolagryorlar. "Higbir gtin gegmiyor ki, dugmanrn kryr hisarlanna saldrnpinsanlan esir aldrll veya oldiirdiiir-i isitilmesin. ....... Diiqmanla arada sadece Bo$az

kalmrqtrr;" kimse karEr sahile gitmeye cesaret ederniyor. istanbul dilenci dolmuq,

agrkta \latan insanlar, agirk ve salgrn hastahklar. Turkler , yalntz Chele ($ile) ve Astra-

bite ($ile'nin 40 km kadar do$usunda) defil, Ro$az'tn giriqinde Hieron kalesine(Anadolu Kava[r'nda tepede Yoros kalesi) saldrnyor;Izmrt, aghk ve sllsuzluk iginde

son derece kotu durumda, iznik gehri etraftan gevrihniq drqarryla iliqkisi kesilmiq

krthk iqinde. Gdh Belok6mis (Bilecik), gdh Ang6lok6mis (inegol) gdh Anagourdy(l), Palatan€a (Bursa-iznik yolr,r uzerinde) ve Mdlangera (Yeni$ehir) ve dolaylanhalkr kaqmrq;, bolge rssrzlaqmrqtr. Kroulla ve Katoikia'nrn durumu daha kotu idi(Kror,rlla, Grirle'dir.aa Failler, Katoikia'yr, Arnakis'i izliyerek Kite olarak ilerisurmuqttir. Katoikra, Kara-Qepug kalesidir (bkz. EXCURSUS). Br-r kalelerin Ttirklerineline gegmesiyle Brzans'tan Hirakleion (Karadeniz EreSlisi) limanrna, oradan

iznik'e gelen yolun kapanmrq oldupunu Pachymeres aqrkhyor. 1304 seferinde

Osman trim Sakarya vadisini, Geyve, Mekece, Absuyu (Hypsu) ve Lefke'yi ele gegir-

mig bulunuyordu. iznik'e erigmek iqin yalnrz 96ltarafndan Kios (Gemilik, Gemlik)yolu aqrk kalmrqtr. Negri de Osrnan'rn 7302 kuqatmasrnda yalnn gol kaprsrndan

istanbul'a haberci gidebildilini yineler.

Rum tarihgi genel durumu tasvirle qoyle devam ediyor: "Pylai (Topqu iskelesi) ve

Pythia (Yalova) halkr, Chalc6don (Kadrkoy) halkr ve lHaliz}nlar (izmit-Yalova

arasrnda yagryan yerli halk) aynr gug duruma duqmuglerdi. Kios (Gemlik)'e gerni ilegelenler o gun orada bekliyor ve gece seldmetle yollarrna devam edebiliyorlar,

sahili izliyerek Askania Golti'ne vanyorlar, gehrin gol-kaprsr'nda kryrya qrkryorlar,

qehre giriyorlardr. Zira duqmanrn kontrolu nedeniyle obiir kaprlan aQmaya imk2nyoktu. Boylece, iznikliler de buyuk bir tehlike altrnda idi." Osman'rn iznik civannda

Draz Ali havAle kulesini inqa ederek qehri stirekli abluka altrna aldrfrnr y.ukanda

anlatmrstrk.

, 'i " M:'9Irannanka.Ya'da Yutwrlt .,,,' ,,' ' l',.'.'. l't,fu

, ',,t1 ',.i4i! Pahy,ntwee. ru, e1,,46o l, '''4 Pachymeres'in az a$agrda (s. 454) isaret etti$i gil

civannda bir kaledir. Bugtin Glirle afinr taFryan bu ytiznik iznik4enrlikyollannrn birla$tigi bir kavsak nokt

krs.Kapfenoglra34-88, : ' : ' ,, :i

Orhan'rn Seferi, 13O5

Pachymeres'e gore, I305'de imparator, stratopedark unvanl verilen Sguros adh biri-ni "arbaietli askerics bagmda" Osman'a karqr gonderdi ve bir mikrar para verdi, o,

bu para ile mahalinde yerli bir kur,'vet vucuda getirecekti. Sguros, Katoikia (Kara-

Qepuo) bolgesine geldi. "Be$ bin kadar duqman belli etmeden gece kaleye gelenyollan ele gegirmig bulunuyordu." Bu kuwetler, Pachymeres'e gore, Bizansh askerebirden saldrrarak kaleye do$ru kagrrdrlar, pusudaki bir Osmanh kur,.veti onlarr ikiaraya aldt.ao Bu Osmanh takti$ini bu sava$a ait eski menakrbn2me de yineler:

705/I305'de Orhan kumandasrnda Osmanh ordusu, Kara-Qepriq'e gelmig, gazileri

uq b6lufe ayrlp biri hisar uzerine duqerken "bir bolugu dahi geceyile hisann ote-

sine gegti, bir boltigti dahi hisarrn yanrnda bir dereye girdiler." Orhankumandastnda hisara yuruyen bdliik kagar gibi yaprp, kaleden grkan Bizanshlarr

pegine taktr; pusudaki kuwetler tekr,rrru yakaladiar, hisan aldrlar. Orhan, Bizansaskerini hisardan qrkarrp kaleyi berkitti ve Konur Alp'u Uc verdi (Bu savaqa ait Agpz.

22. Bab, agafrda). Qaldag kaynak Pachymeres ve eski Osmanh rivdyetinde birbiri-ni tamamlayan ayrrntrlarla bu savag hakkrndaki verilen bilgiler, Orhan'rn imamr

ishak Fakih'ten geldiSi tahmin olunan Osmanh rivdyetinin tamamryla guvenilirnitelipini bir kez daha ortaya koymaktadrr. iki metnin kargrlagtrnlmasr, Kara-Qepug

kalesinin Katoikia oldulunu kesinlikle kanrtlamaktadr (bkz. aga*tda EXCURSUS).

Pachymeres, para ile tutulan askerden bir yarur gelmedi$ini, kaleye srlrnmak iginkagan kadtn, qoluk qocuk halkrn kaleyi ele geqirmig olan Turklerin eline dugtufunu,gehrin yakrldr$mr il6ve eder. Bu noktada, Btzansh tarihci qogu zarnan yaptr$r gibi,

daha onceki olaylara geqer, Osman'rn Bdlokdmis (Bilecik)'i aldrlrnr, sadece Bur-

sa'nln direndiSini hatrrlatr. Bu son olaylar hakkrnda Osmanh menakrbn2mesine

gore Bilecik I299'da ele geqirilmig ve Bursa, Dimbos savagrndan sonra 7303'te

abluka altna ahnmrgtrr. Bu arada Pachymeres Marmara Denizi kryrsrnda Pdgai'in

aynr gtigltikler iqine dtigniltinu belirtir. Pdgai yarrmadasr (bugun Kara-Biga) antikdonemden muazzam surlarr ile (res. 10, 11, 12) Marmara kryrlannda en iyi korunankalelerden biri idi ve ancak 7371'de I. Murad tarafrndan eie gegirilmigtir (Agpz. 48.

Bab). Pachymeres'e gore Kara-Biga yarrmadasrna etraf halkr kaqrp srfrnmrg, kala-bahktan salgrn hastahk grkmrg, hergun yiizlerce insan olume kurban gitmiq. Pdgai'ye

kaEan yedi halk, Osman'a veya Karesi beyine tAbi Ttirkmenlerin akrnlarr onundekagrgryor olmahdrr. Pachymeres, istanbul ile denizden devamh ulagrmr bulunan ve

bdlgenin tin-inlerini sevk eden bu zengin limanrn imparatorun ytikledigi para

cezalarryla ve yapian zultimlerle ayrrca neler qektiSini ayrrnu.larryla anlatmaktadrr.

Bizanslr tarihgi bu arada, tum Anadolu Rum halkrnrn Turkler kadar Bizans idaresininaqgozltilrilunden qok qektilini vurgulamaktan kendini alamryor. Imparator, ucretliaskere paru yetiEtiremiyor; hazine bog, qehirliden gonullu yardrm bekliyor, ucretliasker kumpanyasr Katalanlardan Turklere kargr etkin bir ig sa$Ianamryor, Pdgal'da-

ki general Maroulds, sildhslz yaya askeriyle Osman'rn adamlan kargrsrna qrkmak

zorunda kahyor.o, Katalanlann tek kaygrsr edindikleri ganimeti saklamak. Katal.an-

Lar,,7303-t304 krgrnda Kyzikos (Kapudagr) da atrl oturuyorlar, ttim kaygtlan tmpara-

tordan par^ koparmak. Ote yandan ucretli gruplar, ozellikle Katalanlarla Alan'lar

arasrndaki qekiqme, Turklere kargr hareketi geciktiriyordu.+g igte Bizans'ta bu durumOsman'rn 7304 yaznda yaptrlr seferden oncesini gostermekte idi.

Buna kargr Trirkmen gazi beylerinin tistrin yan1 sadece ganimet vaadiyle Anadoluiqinden binlerce gaziyi bayraklan altrnda toplayabilmeleridir. Bizans'a kargr Turk-

men beylerinin asked tistunltigunU bu durum agrklayabilir. imparator, Katalanlarr

Pdgai ve dolaylannda Turk akrnlanna kargr gonderme imkdnrnr bulamadr; gtinku o

z,aman batr Anadolu'da daha 2cil bir durum orraya grkmrgu. Ttirkmen beylerinin engughisri Germiyan beyi Aliqir, Philadelphia'yr (Ala$ehir) kugatmrq, etraftaki kaleleri elinegeqirmig olup qehri aqhkla teslim almak tizere idi (1304). imparator Ka]u.lanlan o tarafasevk etti.

iznik gehrine, Sakarya kryrlarrnda kuzeydoludan Geyve, doludan Mekece vegtineydofudan Lefke uzerinden gelen trim yollar, Kara-Tigin (bugtin Karadin)ovastnda birlegir. Kara-Tigin hisan "iznik'in kaprsr"drr. Bu zengin ova iznik'inbeslenmesi iqin de btiyrrk onem tagrr, gehre da$lardan su getiren antik suyolu vekemerler de bu ova uzerinden geqer. Hicri 705 tarihinde Osman, Kara-Qepug veKara-Tigin'in fethi igin belli bagh kumandanlan, Konur-Alp, Akqa-Koca, Gazi Rah-

man ve Kose-Mihal'i Orhan'rn yanrna katarak Sakarya'ya gonderdi.

Osman Gazi, kendisi Eskigehir bolgesini Qavdar Tatarlarmn yeni bir akrnrna kargr

korumak uzere Karacahisar'da kaldr. Sakarya bolgesindeki fetihleri tamamlamak

uzere Orhan't gonderdi. Menakrbndme (Agpz. 22. Bab) der ki, "bir gtin Osman Gazi

Eyidur: 'OSul! Bu Tatar'a gerqi and verdtik [Negri,l, 724: ama Tatar and bekler ta'ifeolmazl ve illd bunlarrn Tatarhfr grtmez, gel, sen var bu gazller ilen Kara-Qepuq'e(bkz. EXCURSUS) ve Kara-Tigin'e..... "' Orhan, Kara-Qepug ve Absul.u (Hypsu) hisar-

lannt fethetti. Arkasrnr emniyete almak amacryla Kara-Qeptig'de Konur-Alp veAbsuyu'da Akqa-Koca'yr yerleqtirdi. "elh2srl Orhan Gazi kim bu ucu berkitti.....kendu Kara-Tigin i.izerine dugdtj. Hisarrn beyine haber gonderdi kim bu hisan banaver, gene seni hisarda koyayrn, dedi, hemin ad benim olsun, dedi. Benim garazum

iznik'dtir, dedi. Bu soz tekvura gug geldi lNegri, I, 126: kal'ayr vermedi]."cg Orhanzorla (yagma ile) kaleyi fetheni, tekfurunu ele geqirip idam etti, "klzlnl mal ileOrhan atastna gonderdi ve bu ahnan esirleri Orhan Gazi satun aldr, gene hisarda

kodr, ahd ii peymen ilen berkitti. Samsa Qavuq'u hisarda kodr, gene Orhan

Yeniqehir'e atasrna [Neqfi, I, 128: Atasi Osman yanna) geldi" [Negri, I, 728: Kara

Qepig'de Konur-Alp'a ve Kara-Tekin'de Samsa Qavug'al ve ol Kara-Qeptig'e dahr

adarn gonderdiler. Ol dahi iznik'e havdle gibi oldu [Negri, I, ],28: Ta ki iznik'ehavdle gibi olalarl. Gdh gdh varurlar idi, iznik'in ba$qelerin harab ederler idi." Draz

Ali ve Kara-Tigin havale hisarlanndan iznik'e bu akrnlar qeyrek ynzyi surdri. Dahabu tarihte Osmanh uc kuwetleri Sakarya vadisinde Absuyu (Pachymeres'te Hypsu,

bugun Abcalar) ve Kara-Qepiig'ten ileride Begkopru-Adzpazan ovaslna inmig goriinmek-

tedirler. O zamana kadar Absafi-Brqkr dag kitlesiniso agmak imk2nsrz g6rtinuyordu,

kuzeye tek yol sarp ve qok dar Sakarya vadisi idi. Bu vadide Akhisar, Geyve,

Absuyu ve Kara-Qepriq kaleleri bu yolu Osmanhlara kapatmakta idi. 1305'de Orhan

Akhisar't (Bizans Malagina savLlnma hattr)st ahp hareket merkezi yapmrgtr. Kara-

Qepuq ve Absuyu fetihten sonra Konur-Alp'a Uc verildi. Begkopni, eski gaSlardan

beri istanbul igin gok onemli stratejik bir yol kavqafr idi. Justinianus, Sakarya

tizerinde unlti koprusrinti burada 553-561 yrllan arasrnda inga etti. Bu duzltiirindo$usunda Bizans'a ait Akyazr, batlslnda Sapanca kryrlanndan varrlan izmit ve

kuzeyde Ada-Pazan bolgeleri Eimdi Osmanh akrnlanna aqrlmrg bulunuyordu.

Boylece, Osman'rn 7304, Orhan'rn 1305 seferleri istanbul yolu uzerinde Osmanlr

egemenli$ini saflaml$ ve iznik'e bu yonden bir yardrm gelmesini onlemigtir. Yeni

uclar kuruldu. Konur-Alp Akyazr taraftna, Akqa-Kocalzmit, Konur-Alp Bolu uzerine

surekli akrnlara bagladrlar, Konur-Alp, Akyazr'da Tuz-Pazar,'m aldr ve Bizans

kuwetleriyle Uzunce-Bel'de iki gtin iki gece Qetin bir savaqtan sonra bolgeyi ele

geqirdi. Tuz-Pazan'nr yeni uc merkezi yaptr, Akqa-Koca (Negri, I, 128: Osman'ln

yegeni Aktimur'la)sz ir^'r'. do$ru Akova'ya akrna baqladr. Zamanla Konur-Np

74

,"uirr!,*!r*r:.rl"w:*tilE"i;,;::

dofuda .\kyazt, Konurpa, Mudurnu ve Bolu'yrr ele gegirdi, Sakarya uzerinde Kara-

Qeptg ve Absuyu'nda, sonra istanbul'a kargr Kocaeli'nde Gazi Abdurrahman'lyerleqtirdi. AEpz. ve Negri'de ktsaca kaydedilen bu geligmelerin qo[u, kuqkusuz,

1305 seferinden sonraki yrllarda Orhan'rn ilk beylik yrllarrnda gerqeklegmiqtir.

Boylece, 1305'de iznik'e gelen ttim yollar, osman GazT'mn kontrolu altrna geqmigtir.

Guneyden Yenigehir'den gelen vadide Krzrlhisar ve Derbent, kuzeyden izmit-Sapanca'dan gelen yol uzerinde Akhisar, Geyve ve Kara-Qepiig (Katoikia) kaleleri,doiudan gelen yollarr Sakarya uzerinde kontrol eden Mekece ve Lefke, hepsi bu

tarihte Osman'rn eline geqmig bulunuyordu.

Orhan'rn 7o5113O5 Sakarya Seferi: (Metin: AFpz. 22.B,ab1"""Bir gtin Osman Gazi eyidtir: 'OPul Orban! Bu Tqtar'a gergi and uerdtik ue ill6. bun-lann tatarl$t gitmezi, gel sen uar bu gaziler ilen Kara-QeptiS'e ue Kara-Tigin'e,Allab sa.na uere deyr,i urnArlln,' dedi. Orban Gazi eyidtir: 'Hd.num! Her ne kim sen

buyurur isen kabAl ederin,'dedi. Akga-Koca'yt ue Konur-Alp't ue Gazi Rabman't ue

Kose-Mibal'i, bu dort azizi buna yarar yold.asdur, d,eyr,i koSdt,. Eyitdi kim: 'Gaziler!

Ha gorem sizi kim din yoh.nda nice deprenr.irsiz,' dedi. Orban Gazi'nin euuel

yalunuz seferi budur

Naztm(Mefdilun mefdiltin failun)Gazdya Orban Han bindi ataSfatt mazbar oldt ayn-i zAM

Tecelli nLr-i Abmed,'den gonindiGontil gozr,inde gdz ilen mir'dtaBu nLr-i islilma burc oldr. OrbanAyine dtisdi bil iki sr,fdta

'Atastndan du'd. ue bimmet kthctru kusandt, sefere niyyet-i gazd etd.i; dopru Kara-

Qepu$'e yLirLidi' kim ona Osman Gazi dabi uaTmx$ idi. Bir konak yer kaldt kim bisarg

ttaralar, ol arada gazileri cig boltik etdiler; bir bc)lrifiti uardr, bisara dtisd,i kimOrban kendti bilqtidi. Bir boluigi dabt geceyile bisantn otesine gegd.i. Bir boldgi

dabt. bisarun yantnda bir dereye gird.iler. Orban Gazi bu bisarda ceng eder. Birkaggrin ceng etdiler. Hisara zebunluk gosterdiler. Ceng ed.er iken kagdtlar. Kdfirler dabtbisardan ghdilar. Ttirk kaEdr, d.ed.iler. Kd.firler dab i bisar onine Etkd.r,. Bir Tilrkbuldrlar. Dutdr,lar, tekur,ire gettirdiler. Sordr. kim: 'Dab t Tuirk uar mtdur? Ttirkeyidtir: 'Yokdur, beman budur kim kagdt' d.edi. Tefuiir bu sozi igidicek begayet ferab-n6.k old,t.. Qtkdt Gcizciler gondtirdi. Hig Ttirk gormediler. Hisar kapusun aEdt. Eyit-

di kim: 'Varayum Tr,irktin ardtnt basayum. Tr.irki dereden gtkartmayayr,n', dedi.

Hentan bindi. ue stirdi. Bu yantndap Tcirk kapuyt aldt. Yukarudap duran Ttirkdaht goztikdi. Tekutir eyitd,i: 'Hay! Dab i Ttirk uar imis' dedi. Dondi. Hisar onindeduran Ttirke kendtiyi uurdr. Dutdilar. Hisara karEu gettirdiler. Hisan aldilar. Mah.n

gaztlere uerdiler. Sipabisin Etkardtlar. Hisan berkitdiler. TekutiN aldtlar. ASaPa

yanr.nda Apsuyu derler bir bisar d.abt. uar idi, ana gettirdiler. Ant. d.abt abd ilen

aldtlar. Ve bu iki bisara er kodtlar. Konur Alp'a Kara QebilSi uerdiler. Ve Akga-

Koca'ya Apsuyu'nu uerdiler. Orban Gazi dondi. Tekur,iri aldt.. Bile gitdi. Sipahilerin

dabt Akbisar'a getrirdi. Vildyai kdfirlerini emn ti amhn ilen yerhi yerinde kodt. Konur

Alp gA.b gd,b Efuar, Ak Yazu'ya segirduir idi. Akga-Koca dabt 'Ayan golintin suyr, akdu$t

yerde, BeS-Kopri'de burguzcuk uar idi, orada duraklanfu. Ve oradan orynan arostnda

olan ile segirdtir idi. Elbdsth Orban Gazi kim bu uct berkitdi, bu kd.fideri atast Osman-

75

'a gdndtirdi. Kendti Kara-Tigin r,izerine dilSdi. Hisarun begine babar gondrirdi kim:'Bu bisan bana uer. Gene seni bkarda koyaytn,'dedi.'Hemtn ad benaim olsun,'dedi.'Bent'im garazum iznik'dtir,'dedi. Bu soz tekutire gtic geldi. Orban Gazi dabt qtidtir:'Gaziler! isld.m gayretidr,ir. Y,irimek gerek kim bu bisan ya\ma edeuuiz,' ded.i.

Naztm(Mefdiltin mefiilun faililn)Dedi Orban ki yapmadtr bu kal'aDuntsan ere bu kal'a (ki) kala

Qui kal'a kal' ola ftrsat biztimd.tirReuad,ur gaziler duntga kalaHemandem ytkdtlar kal'a kapuxnBoztldl. sanki Hayber idi kal'aCemt' maltnt (kim) gdziler aldtGanimet kenziyimis bil bu kal'aTekuuntn dutdr.lar fuztnt bile

Melekler menziline ddnd.i kal'aEslri bfib u nLzik nLzentnlerGaziler eline enirdi kal'a

Tekur.iri ki dutdtlar, paraladtlar. ZfuA ki sauas etdi. O ktzr. hayli mal ile Orban Gazi,

a.tastna gondcirdi. Ve bu ahnan esirleri Orban Gazi satun ald.t,. Gene bisarda kod.r,.

Abd ti peym1n ibn berkitdi. Samsa QauuS't, bisarun igine kodt,. Gene Orban,

Yenisebir'e atasrna geldi. Ve ol Kara-QepriE'e dabt, adam gondtirdiler. Ve Kara-Tig-

in'e, dabr. adam gondoirdiler. Ol dabt. iznik'e haudle gibi oldr. Gdb g6.b ua.rurlar idi,

iznik'tin bapEalann barab ederler idi. Elbdsilt iznik'e rabathk t)errnez oldtlar. Ve birtarafdan Konur-Alp, Ak-Yazu'ya meSghl ue bir tarafdan Akga-Koca, iznigmidtarafina meSgAl ue bu uclar gdyet isler olch. Bu gaziler Soyle duntsurlar kimfetiblermukarrer oltna. Geceler uyku uyurnazlar; guindciz at arkasr.ndan inmezler. Kdyint.

dururlar.

NaztmKonur-Alp ktltan Bolt,'ya saldt.

Uzunca-Bel' de kd.fire buh,gd.t

Oradan kAfiri d,ondtirdi koudr.

Ak-Oua'ya segirdr,ir oldl. Koca

Qrkar istanbul'un kdfiri dem(d.) dem

Bu uclarda bunlar duntSurlar kimkend,tilen in adt, anr.la.

Velt Ak-Yazt.'da Dr,iz-Bazan aldtiki gtin iki gece boS durusdtKonur-Alp dondi Dtiz-Bazar'a geldi

Gazi Rabman yaturmaz balfu gece

Ktrar bunlan gaziler ey boca

(bu nazmt, karStla: Negrf, I, 128)

bu iklimleri mtistilmanhk edeler. Zaman ile

Ve bufetbtin taribi bicrettin yedi ytiz besinde u6.ki'oldr. Hem Orban Gazi elinden."

Bu tarihte top olmadrfrndan, kaleler, uzun zaman abluka altrna almak, qehrin

etrafinr tahrip etmek ve halkr aq brrakmak, suyunu kesmek yoluyla teslim olmaya

zorlanrrdr. Bursa (7326), iznik (1331) ve izmit Q337) bu suretle Osmanh'ya teslim

oldular. Batr Anadolu'daki gehirler gazi beyler tarafindan aynr yontemle feth edil-

miqtir.sc

;E;'i''(et. r:;t;

;t-,:tGor,-, ul ,tv. J,i:i'L,2t!ii

A\J b', ir-i_:L:

Pachymeres, 1307 yrhna doSru abluka altrndaki iznik'in nasrl guq durumdaoldu$unu qoyle anlattr: "Ote yandan durum dofuda, ozellikle iznik dolaylanndadayanrlnraz kerteye vardr. Qtinkti Osman bolgeyi tedhiq altrnda tutuyor, ozellikleimparatorun krz kardeqi olup Mo$ollar imparatoriqesi adr takrlanss Maria, iznik'egeldikten sonra Osman'a karqr son derece kustah ga davranryor ve ilhan Olceytti'yti

0304-1316) Ealrrmakla tehdit ediyordu. imparator, abluka altrndaki izniklilerecesaret vermek igin krz kardegi Maria'yr yeteri kadar kuwetle iznik'e gondermigti;

Maria, Moiol Hanr'nr bir Bizans prensesiyle evlendirme iqini de dilzenlemigti.se

Osman ve Gerrniyan dahil, Batr Anadolu'da Turklerin "dayantlmaz saldtrtst"

karqrsrndaBizans igin "durum tra;ik" idi.sz imparator, ister istemez Katalan ve Alan

ucretli askerini kullanmak zorunda idi. Bu durum karqrsrnda imparator'un buyuk

umutlarla bagvurdugu baqka bir gare, Uc Tr-irkmenlerine karqr, bu arada Osman'a

kargr iran Molol Hanr'nr harekete geqirmek oldu. Bu siyaset, Laskarid'ler ve VIII.

Mihal tarafndan denenmig ve yarail gorulmtigtu.se iran Mogollart Hant Keyhatu'nun

Mentege ve Denizli'den Kastamonu'ya kadar Uc Turkmenlerine kargr yaptlgr ve

destek verdili seferler ve kryrmlar, 1300'lerde Bizans'ta herhalde iyi biliniyor ve

umut veriyordu.

GazanHan'^ (Ekim 1295 - Mayrs 1304) bir Ilizans elgi heyeti gonderilmiq, kendisiyle

bir Bizans prensesinin rzdlacr ve ittifak kararlaqtrrrlmrgtr (Prenses II. Andronik'ingaynmesru krzr Irene Palaiologina oldufu tahmin olunuyor).ss Han, kdtliluk yap^n-

lara (Tr-irkmenlere) kargr harekete geqileceSi hakkrnda srkt vaatte bulunmug,so bu

haber yayrhnca, ilgililer gimdilik kaygrlanmasalar bile faaliyetlerini krsrtlama yoluna

gitmiglerdi. Bunlar arasrnda Lydya'da faaliyette bulunan Alais, Sardes halkr ileuzlaqma yapp erzak sallamalarrna izin verdi.sr Fakat Tatarlarn gelmesi gerqek-

legmeyince Turkmenler saldrrrlarrna yeniden baqladiar. Gazan Han'tn ohJmu ize-rine Bizans buy.r-rk hayal krnkhlrna uSradr.ez

iznik'in Osmanlrlara Teslim Olmasr (2 Mart 1331)

Bursa Orhan'a teslim olduktan (6 Nisan 7326) sonra uzun yrllar abluka altrnda aqhk

qeken iznik'in de duqmesi bekleniyordu. Osmanh vakayinimesinin igaret ettili gibi,

uzun abluka srrasrnda iznik'ten Rum askerinin zaman zaman yaptr$r huruc harek2tr

sonuq vermiyordu (Neqri, I, 158). Osmanh kuwetleri dofuda Kara-Tigin hisannda,

guneyde Draz Ali kulesinde yerleqmi.Sler, kuq ugurtmuyorlardr. Osmanlt kroni$ine

inanmak gerekirse, Iznik etrafrndaki aqrk arazide koylerde Osmanhlar tam kontrol

kurmuglar, koylii ile iyi iliqkiler surdurmekte idiler; umutsuz kalan stradan iznik

halkr teslim olup srkrntrdan bir an once kurtulmayr duquntiyordu. iznik'teki Bizans

komutanr imparatora umutsuz durumu hildirmig ve acele yardrm istemig olmahdrr.

Enerjikbirimparatorolanlll.Andronicus(1328-7341)ilkin1328'dePegat(Kara-Biga)'ya geldi ve Osmanhlarrn rakibi Karesi beyi ile bir anlaqma yapo ve ertesi

bahar ordusuyla Gebze kryrsrnda guqlu dort hisarrn bulundugu E.skihisar-Pelekanon

bolgesine geldi. Oradan korfezi geqip iznik'in yardrmrna gitnieyi planhyordu. Fakat

ondan once Orhan ordusuyla gelmiq, tepeleri tutmugtu. Burada yer alan Pelekanon

sava$r Osmanh-Bizans iligkilerinde gerqekten bir d6num noktasr olmuqtur (Mayrs

sonu - 1 Haziran 732y. Pusu ve sahte kaqrg takti$i uygulayan Orhan bu savaqr

kazanch, imparator yaralandr, istanbul'a kaqtr. Marmara kryr hisarlan Osmanh ege-

menligini tanrdrlar.ss iznik (2 Mart 1331), Izmit 033D teslim oldular.

Iznik fethi uzerinde tum Osmanh rivlyetleri ortak bir kaynakran, Yahqi Fakih'in tari-hinden gelmig goninmektedir. Yahqi Fakih Yrldrnm L Bayezid'e kadar gelen birtarih yazmlqtr. O, Osman ve Orhan zamanlarrna ait rivdyetleri Orhan'rn imamr olanbabasr ishak Fakih'ten, yani gagdaq bir rAviden almrg olmahdrr. Yahqi Fakih tarihibugtine kadar ele geqmemigtir.oc Negri, kugkusuz Aqpz,yi izlemektedir. Negri,

Aqpz,ye ait manzum bolumleri nesre qevirip tarihine almrgtrr. Anonimler-Orucgrupu ve Dristurndme iznik fethinden bir kaq satrrla soz ederler. Aga$rda Agpz,nin

metnini aynen veriyoruz.

"Bu bAb anr beyan eder kim iznik ne sffret ile feth olunup ahndr, anr bildurur.(Agpz. 32. Bdb)ss

a. O Karatekin ki almrglar idi ve bu iznik'e ol havdle gibi viki olmuq idi. Anun igin

kim bu Karatekin his2rr iqinde olan Gl,ziler dAyrm iznik'tin kapusrn ^Qtffmazlar

idi;(Kal'a iEindekiler) be-gdyet aqhkdan bunalmrqlar idi. Anun iqin kim memleketinde-

ki koyleri timdr-erlerine timdr vermigler idiss ve hiq vechen min'el-vric0h bu koy-

lerin kdfirini incitmezler idi kim hisarlarr halkrnazevad vermezler idi. Vakt olur idikim mushimanlar ile bile sava$a varurlar idi. iznik halkrna eyidurler idi kirn: 'Gelun

bigareler,rahat olun kim biz rahat olduk,' derler idi. $ehrun halkr gole bahk avla-

mapa qrkmaz olup durur idi. b. Bazr k3,firler gl,zilere haber verurler idi kim, bizgdyet bunalduk, derler idi. Ol zamanda cemi' viliyeti Ttirk almrg idi. timdr-erintinelinde tasarruf olunur idi. Orhan Gdzi'ye kAfirlerun hallerini bildurdiler. Ol dahi

iznik'un uzerine geldi. c. Kifirler dahr bir i'timdd ettikleri kdfiri gonderduler kim:'Biztim ile'ahd edtin kim bizi krrmayasn, gidenumriz gide, duranumuz dura; Hisan

size teslim edeltim,'dediler. d. Orhan Gizi dahi kabOl etdi. Anun iqin kim mtirtivvet

efdal-i gazldur, dediler; ve hemen bu murur,rret nicesine sebeb oldu, isldma geldiler.

Tekvurunu istanbul kapusundan qrkardrlar. Hemin kendu ve halkr gitdi bile; kalan

gehir halkr ve sipdhi ekseri gitmediler. Orhan Gazi Tekvur'a adam kogdu; gemiye

ileniler; muradr oldufu iklime gitti. Tekfur kim kapudan qrkdr, Orhan Ga Yenigehir

kapusundan girdi. Kapunun iq yanrnda bir bagqe var, ikrilos (Aya Kelsos, Ebkelos,

ilktis, Eykelse) derler, gdyet hOb makamdur; Orhan GAzi'yi do!ru ol balgeye iletdi-

ler. Bu gehrin kdfirleri karqu geldiler. Keenneh0 pddigahlarr oldi, o$unr tahta gequrur

gibi viki' oldu. Ve illi hAt0nlar qok geldiler. Orhan Gdzi sordu kim: 'bunlann eri

kanr? Cevdb verdiler kim: Krrrldrlar, kimi cenkden ve kimi aqhktan; e. ve illd giyet

mahb0blarr qo! idi. Orhan Gazi, gdAlere tilegdtirdi; emr efti kim: 'bu dul avratlarr

nik2h edtin, altn,' dedi; ve hem anun gibi etdiler. $ehnin dahi ma'm0r evleri var idi;

evlenen gdzilere verdiler. Hazt 'avrat ve hem evler ola, kim kabfil etmeye?"

Negri (1, 156-158) versiyonunda giiri,ilen iinemli farklar, ekler:ez

a. "iznik'in iki tarafrna iki havdle yapub zikrolunan sOretle bir nice yrl egritdiler, gihgdh kifirin atlusu kal'adan qrkup gi.zilerle cenk ederlerdi; gl,ziler dahi kimini krrup ve

kimisi yine kaEupkal'aya girerlerdi. b. Orhan GaA dahi kal'a kAfirleri bunaldrirn bilup

iznik {izerine duqdti. c. Andan iznik'in Tek'u'ur'u bir i'timid etdugi kAfiri Orhan Gaz-

i'ye gonderup eytti: "E!er bizimle 'ahd edup bizi incitmeyup gidenimiz gidup

durarumrz durup bu kavli kab0l edersenuzkal'ayr vereltim, dedi.d. Orhan GAzi dahr

'ahdi kab0l edrip Tek'rrur'u istanbul kapusundan qrkup halkryla istanbul'a gitdi, ammA

ekser sip2hi gitmeyup gehir halkryla Orhan'a kargu Erkup istikbdl edup Yenigehir

kapusundan qehre girdirup andan h0br0 hdrunlar geldiler, Orhan sordu kim bu

hdt0nlar nedir? Eyitdiler, Sultanrm bunlann ederi kimi aqhktan kimi cenkde krnlmrgtrr.

e. 2'ii evler de hdli kalmtslardr."

78

t(i;;wtv.r-:.:j'"tt&'t(+Jiti;;9iii;h;j-,'2tz:;'"j;,J*, j;:."+t',YJC:-J/j,)}',+;-io,2;-IlLgf,tii:X;io;;;a'l:>l)-1';J79u--.j1;;r't,;:jt;,i+N, i)qr,(j)'iitt+i,il'4i;ie:,9;Fc;{),;sti\i;rovjjti;-jFJ,+;)"v;'/;,:)';t'i V,i:u,' )' J) ( ; 7

-cr !/,--6 ;i;';J-U't;lt'J

Negri'nin, iqgalden sonra Bizans askeri srnrfina mensup olanlarrn Eolunun kaldrsrhakkrnda kaydr ilginqtir. Bu olayr Kara-Tigin kalesinde de gordtik. Bu, OsmanhlarrnRumlarla nasrl bir uzlaqma iQinde bulunduklarrnr avrrca tevit eder.

Speros Vryonis'e gore, "Orhan doneminde Bithynia'da fetihlerin tamamlanmasl vesa$lam bir yaprya erigmesi ile beraber Hrristiyanlarrn iqinde bulundulu kogullar,hem gehirlerde hem krrsal alanlarda rahathpa kar,.ugtu (stabilized)."o4 Gregoras'rntespitine gore,se "bir zaman iqin halkr ve qehirleri tamamtyla yok etmektenkaqrndrlar; zira krsa zamanda Turklere vergi odemek onlar iqin kolaydr." Bursa'yabakarak iznik'in durumu kotu idi."

XV. W'a ait bir piskoposluk listesine gore Anadolu'da yalnrz 7 metropolitlikkalmrgtrr. O zaman Avrupa (Rumeli)'de ise 54 metropolitlik vardr. iznik bu metro-politlikler arasrnda degildir. iznik'te bir baEpiskoposluk vardr. Bu sayrlar, diyor S.

Vryonis, "Kuqtik Asya'da Hellenizmin tam qokrigunu" yansrtmaktadrr.zo Hrristiyanntifus; kaqma, isldmlagma dolayrsryla bir bolgede dugunce, kilise tegkildtr da qokii-yordu. Anadolu'da kilise gelirlerinin gok duguk olmasr da bu nufus azalmasrylailigkilidir.zt Hrristiyan nufusunun ne kadar azalmry oldu$unu patriklik belgeleriortaya koymaktadrr. 1387 tarihli bir belgeye gore gehirde Muslumanlar arasndayagam (sosyal koqullar) birgokiarrna Hrristiyanh$a bafhhgr unutturmakta idi. iznikHrristiyanlannrn isldmd geqmelerini onlemek ve Mtisluman olanlarr yeniden eski

dinine dondtirmek igin yazrlmrg 1338 ve 1340 tarihli iki kilise belgesi.islimlagmalartn kiliseyi hayli telaglandrrdrlrnr ortaya koymaktadr.tz Hrristiyanlanngittikge azalmasr sonucu iznik metropolitligi o kadar fakirlegti ki, 1381'de gerekligelir sa$anamadrpr igin metropolitlili epidosis olarak Bursa metropolitliginebaflamak gerekti.

O zaman Bizans'ta; kilise, devlet adamlarr ve halk arasrnda yaygln olan bozguncupsikoloji patriklilin 1338 ve 1340 tarihli mektuplarrnda goyie ifade ediliyordu.;e"Gtinahlanmrzrn qoklulunun bir sonucu olarak Tanrr'nrn izniyle Mtislumanlar bize

kargr tistilnltik kazandiar." Bunun sonucu birgoklarr zor ve baskr altrnda onlanndinini kabul ettiler. Mektup bundan pigmanhk duyanlan tekrar eski dinlerine don-

meleri iEin teqvik etmektedir. "Ahde" (dini yemine) sadrk kalarak teslimi

kolaylagnrmak igin, qehri terk edenlerin emniyetle gitmeleri hususunda Orhan Bey

dikkat ve titizlik gostermekte idi. Bursa (1326), iznik (1331) ve izmit (1,337) tesli-

minde aynr koruma onlemleri dikkatle yerine getirilmigtir. isldmlagma, Osmanh

kaynalrna gore "murtiwet"in (generosify), sonucudur. isldm dini zoila Mrisltiman

olanlarr gergek Mtisltiman saymaz isl2m'da niyyet, bilingli karur esastlr. Osmanhlar

dunyevi bir maksatla, mesel| cizye vergisinden kurtulmak iqin mtisltiman olanlan

ahriydn adryLa ayLrr etmekte, gerqek Mrisluman saymamakta idiler. Kilisenin Hris-

tiyanhk adrna gtiglti tepkisi yanrnda, tabii, halk, hatta Bizans devletinin garesizlifini

goren asker ve idare adamlan (iznik ve Bursa'nrn teslimi srrasrnda goruldugii gibi)

Osmanhlar taraftna geqmekten gekinmiyorlardr. Osmanhnrn askerleri, dinlerini

degiqtirme gartlnl kogmadan kendi kadrolanna kolayhkla kabul etmesi (Hrristiyan

trmarlrlan hatrrlayahm) bu uzlagma ve kaynaSmayr kolaglagtrrmakta idi. Osmanhhk,

Mtislumanhk ve Turkluk ustunde bir kimligi ifade etmekte idi ve imparatorluSu

yapan ve ya1 tan bu temel siyasi kavramdr. Egemenlik, Ttirk-Mo$ol hakanhk

gelene$inde ve Hind-iran pratik devlet goruqtinde her geyin ustunde bir prensipti.

Devlet kurucusu olarak hanedan, bu pratik devlet gorugunu etnik ve dini prensipler

ustunde tutmakta i6li.zc"

ibn Battuta iznik'i, "sultan'rn hiznetinde bulunan birkaq kigi drgrnda niifusuolmayan harap bir qehir" olarak tasvir etmigtir. Bu tasvire bak rsa, teslimden er.velabluka srrasrnda ve sonra Rum halkrn iznik'ten kitle halinde ayrrldrklan sonucuqrkanlabilir. $ehrin boqalmasr uzun bir zaman alm$tr. Ozellikle otuz yrlhk abluka,savag ve aghk, Osmanh rivayetinde sdylendi$i gibi, erkek niifusun krrlmasl sonu-

cunu vermi$tir. Bununla beraber, 1354'de tutsak Baqpiskopos Gregory Palamas

iznik'e gelirken yolda birgok Rumla serbestge konugu.ro iznik'e gelirken Orhan'lnemriyle bir Rum kasabasrnda kalmrg ve onlardan yardlm gormriftii. Piskopos'unIznik hakkrnda verdili bilgiler Ibn Battuta'yr teyit eder.Ta O biiytik bina bloklannrtamamryla bog bulmuEtur. iznik, Qandarh Hayreddin Paga'mn kadrhk yaptrlr ve

ailenin bir yurtlugu gibi babadan olula yerleqtikleri ve ihya ettikleri bir Islim gehri

olarak krsa zamanda geliSmi$tir.T5

EXCURSUSKara$epiis (9epiS, 9ebig) ve Akhisar hakkrndaOrlran'm 7305 Kara-Qepiig kugatmasr hakkrnda Pachymeres ile Agpz.'de mevcut

Osmanh menakrbnAme rivdyeti, kuqkusuz, aynr olayr anlatmaktadrrlar. Yukanda

anlatrldrlr gibi Kara-Qeptiq kalesi Pacl-rymeres'deki Katoikia'dan baqkasr defildir.zo

Katoikia/Kara-Qeptiq ve Kara-Tigin'in Osmanhlann eline gegmesiyle iznik qehri kuzey-

den izmit-Sapanca iizerinden gelecek yardrmdan kesilmigtir.

MenakrbnLme'de Kara-QeptiE, Absuyu'na yakrn bir yerde, yani Sakarya vadisinde gos-

terilmiqtir. Absuyr-r. haritalarrmrzda Sakarya vadisinde Lbcalar/Abca'drr. Geyve'nin

hemen ust yanrndadrr. Gerqekten, Menakrbndme'de, "ol hisar (Kara-Qepug) Sakarya

kenannda, dere iqinde sarpca hisardrr," denmektedir. Bir vadiye bakan yr"iksekte sarp

bir kale oldulr-rndan, Osman'rn 1304 seferinde Akhisar Tekvurr-r oraya kagrp

srfrnmrgtrr. Osman, 1305'de oElu Orh^n't Kara-Qeptiq ve Kara-Tigin kalelerini almak

iqin gondermigtir. Kara-Qepug ve Absuyu (Hypsu) kaleleri, Osmanhlarrn Sapanca

(Sophon) ve Adap:rzan ovalartna inmelerini onluyordu, boylece stratejik konumlan

Bizans iqin qok onemli idi. Orhan, K:rtoikia /Kara-Crepu$'u aldrktan sonra iznik'in kaprsr

sayrlan Kara-Tigin kalesi uzerine ninimuqttir (Kara-Tigin iqin bkz. aga$rda). Orhan tes-

linrde direnen tekfura, "benum garazum iznik'dtir," diyerek btittin bu harekitrn iznik'iduqtirmek igin yaprldr$rnr aqrklamrEtrr.

Menakrbndme, Osman Gazi'nin Ortzr-Sakarya seferini 704 tarrltine, Orhan'rn Kara-

Qeptrg seferini 705 tarihine koyar (A.Spz. 20. ve 22. tsab). Hicri 704 yil, 4 Alustos

I304'te baglar ve 25 Haziran 1305'te biter. Sefer, 1304 yfi 4 Alustos'tan sonra baqlamrq

olmahdrr.

Orhan'rn Hicri 705 sef-eri rse,24 Tenlntrz 13Oi - 14 Haziran 1306 arasrna diiqse gerektir.

Sefer 705/1305 yaztnda olmahdrr. Pachymeres, Orhan tarafindan Katotkia/Kara-

Qepug'un zaptrnt, imparator X. Mihal'in Pdgai (Kara-Biga)'da ikameti tarihinde gosterir.

Clive Foss'a gore Kara-Qeptiq "Uztrnboylu bir kuqatnrayr pek hakh gostermeyen" bir

kule (fort) olmahdrr.zr Yukanda anlattriunrz gibi, Kara-Qeptiq'un, Osmanhlart

Llgragtran onemli Katoikia kalesi oldr-rfu kesinlik kazanmrgtrr. A. Failler'in, Arnakis'e

atfen Katoikia'yr Br-rrsa civannda Kite olarak tal-rrniniza kugkusuz yanhqtrr.

Kara-Qepti,s, Kara-Tigin gibi Siileymanqah (1075-1086) doneminde Katoikia'yr ilk

80

defa ele geqirmig olan bir Selquk emiri olabilir. Onun Sinop'u bu tarihlerde elinde

tuttulunu biliyoruz (bkz. yukarrda). Qepuq (Qebiq) "bir yagrnda erkek keqi," kigi adr

olarak geng teke gibi vurugkan biri anlamlndadrr,zs l{ara-Qeptig adr arkalk bir addrr,

Osmanh doneminde rastlanmaz. Uc Trirkmenleri arastnda Katoikia, Osmanltlara

kadar Kara-Qebig adryla anrlagelmig olmahdrr. Tahrir Defterleri'nde Kara-Qepig

olarak kayrthdrr.

Bir Kara-Qepug (Qepiq) koyii, 892/7487 tarihti Htidavendigdr tatrir defterinde ve

sonraki defterlerde aynL adla inegol kazasrnrn koyleri arasmda kayrtltdr.ao Fakat,

Menakrbndme'de Kara-Qeptig ve Absuyu birbirine yakrn gosterilmigtir. Absul.u

(bugun Abcalar) Geyve'nin hemen kuzeyindedir. Abcalar'a yakrn bir Eski-Kale

(Kiepert haritast) veya Qoban-Kale (Kiepert ve C. von der Goltz) vardr. Kara-

Qeprig/Katoikia kalesi bu Qoban-Kale olmah. Bu b6lgede eski tahrirlerde birEok

koy, Rum-Ermeni adlan taqtmaktadrr (Hordoni, Kirlas, Gelene, Genci, Akdamar,

Srile, Bednos-Alanr, Istavros). XD(.W'da bu Rum ve Ermeni adlan yerine Kemaliye,

Kdzimiye, Fevziye gibi adlar konmugtur. Akhisar kazasrnda padigah haslanndan

Desbina (Tespina) koy admm Fevziye'ye qevrildigini tespit edebildik.

AkhisarOsman, 7304 seferinde Akhisar'r "yagma," yani zorLa feth etmiqti. Orhan, L305

seferinde bu 6nemli kaleyi harekdt ussti yaptl. 1530 tarihinde Anadolu tahrir defter-

lerini ozetleyen 165. No.'lu Muhasebe-i Vildyet-i Anadolu Defiertndear Akhisar

Kazast'na ait koylerin, vakrf ve mulklerin bir dokrimti vardr. Kale, orada "Akhisar,

nam-l diier Karag6z" olarak kayrthdrr. Karagoz, Eskihisar'a 2 km gtineydo$uda ha-

ritalarrmrzda yol J;zerl^ Kara-Ptnar olarak gosterilen koy olmahdr (krq. Goz-pffian:

Tarama Sozltifri III, 1830). Hisar, herhalde Akhisar halkr ovaya inip kasabayt ovaya

nakletmeden once da|yamacnda bir yerdedir. Bu bolgede Pagalar'a yakrn bir kale

harabesi eski ve yeni haritalarda tespit edilmigtir. C. Foss, Akhisar kalesini Metabole

olaraktespite e$ilim gosterir.az Metabole ise, C. von der Goltz'rn 1889'da igaret ettigi

Eskihisar olmahdrr; (Buyut< bir kale olan Eskihisar'm fotos iqin bkz. Lefort, Tableau,

I13, L16, bu hisan Nikdtiata diye tahmin eder).

Akhisar kazastna ba$b ug koy, Desbina (Tespina), Ahr ve Kirasya koyleri, Padigah

haslan olarak ayrrlmrgtrr. Desbina koyu buytik bir kdydur. 1530'a doSru Akhisar

kasabasr, Cami ve Mescid-i Kethu da adryla iki mahalleden ibaretti ve ntifusu 49

hane ve 28 bek2r (mricerred) ile bir hatib, iki mriezzinden ibaret ktiquk, fakat

onemli bir kasab a olarak gortinmektedir. Akhisar kazastndaki Osmanh btytiklerine

ait emlAk ve evkaf gofunlukla Iznik tarihiyle yakrndan ilgilidir. Ozellikle, Orhan

taraftndan iznik'e vali atanan Srileyman Paga (Orhan'm o$lu) ve Qandarhlann bu

bolgedeki vakrflan dikkati geker. Bu bolgede mtilk sahipleri ve vakrf kuranlar

arastnda Stileyman Paqa, I. Murad, Sinan B"y, iznik'teki imaretlerine vakrf yapan

Qandarh ailesinden Hayreddin Paga, ibrahim Paga, Umur Bey (Timurta$ o!lu),

Yorgtig Paga, Qoban Mustafa Paqa gonihir. Sakarya tizerindeki kopni hizmetleri iEin

birgok koylerden srirgun getirilen bir cemaat, Koprubagr koytinti kurmuglardrr.

Srileyman Paga bu kopru iqin vakrfl ar yapmrqtrr. Defterde Orhan'm $erefeddin Paga

zaviye vakrflan, vakfiye ozetiyle kayrthdrr. Mekece , bu zaviye vakrflaflna dahildir.

Bu "$erefeddin Paga," Sultan Orhan'm Mekece zaviyesi vaKiyesinde adr geqen

"tavaqi $erefeddin Mukbil"den bagkasr delildir.as Akhisar'da, Yorgtig Paga Camii

vakrflan, iznik'te Suleyman Paqa'mn Karaollan zaviyesi iqin vakrflan dikkate defer. Akhisar

kazasnda vakflan olan obtir zaviyeler: Tavagi $erefeddin (Mukbtl) zaviyesi (Orhan

tarafndan), Ahi ilyas zavryesi (Orhan

tarafndan), Oruq Bey zaviyesidir. Bu

vansaray vardr, tamiri iqin bir mezraa

Bizans doneminde oldugu gibi Osmanh

tarafndan), Ahi Hrzr zavryes (f. Murad

bolgede Sakarya nehri kryrsrnda bir ker-

vakfedilmigtir. Herhalde Akhisar bolgesi,

doneminde de onemini korumustur.

a;itit tB;,vi;,$.--**N:,,v;w):Y3,-'.t-

,rt|LL., .. "ai,L;;i:X.,t-ri+tLlJ)Gt:lljSo:i'ttY'o:l:'el:;,i, "(iy"y*i a.b,*.1)ti'itjut"i'' us;1!;;'-V:*'si*-S+*s;,"i-- ",

! #.u'"iF:ui;.4ru\"€-,r'(t";ir";+rt:;)tJwq: i":.5 j:

frr;€:;_e-(itt.:al'r

"*.,!liV):r,.ir;;ttI .+uL.ib:,9;j.1 ;t-*t:t$i'ttwq4l. ')i"'IWX 'r

r'?\?.:. lff

$:- lII-- . t'f Xcct) 9

-r;s. BF{*"

s:i rt,;5'':*'

?,*;jl:.

nt, 4f.

b*

o{e

'F&ftr.,-4-*\l,.t.Y,ts

1vq

13

5-l

z'#

(G

2E

!"':"*:c

g\sLorad

-of,ir! .51iorIE. c

t.f:.{

,'.."A,

HtaETil-ei-Gafi-J'otl",a

3-:4qatl.-€

3cttL,

P

HFo,!

6ai"ilTP

-€

lr.Y,:l

o,ntE

-rl,7*?.r"r ; r

3

i==--=s]NGI\.-L

=O.u.

Bizans te Osmanh Donemleinde Bitbynia'da kalelerHalil Inalc& tarafindan gizilm istir

KAYNAK9A

Ahrweiler, I{.G

Aksarayi, K.M.

Anhegger, R.

Arnakis, G.

Aqrkpaqazdde

Balivet, M.

:"La politique agraire des ernpereurs de Nic€e", Byzantion, s. 2g, 51-6j.

:Musdmaratu'l-Ahbdr (in Persian), published by O Turan, Ankara, 1944.

:"iznik", islam Ansiktopedlsi, MEB.

:"Gregory Palamas among the Turks", Speculum, xxvr, 1!!1, s. 104-118.

:Teudrth-i Al-i Osman (History of the Orroman Dynastyy), ed.Q. N. Atsrz, Istanbul, 1947.

:Romanie Byzantine et pays de Rfrm turc, istanbul: ISIS, 1994.

Die altosmaniscben anorxyftrcn Chroniken, ed. F. Giese, Breslau, 1922.

Dtisturndme, ed., M. Halil, Istanbul, 1922.

Failler, A.

Foss, C.

:"Les €mirs turcs e la conqu€te de I'Anatolie au d6but du 14e sidcle",Reuue d'Etudes Byzantines, 52, 7994, s. 69-ttZ.

:"Byzantine Malagina and the Lower Sangarius", Anatolian Studies, 40,s. 161-183.

Foss, C. :Cities, Fortresses and Villages of Byzantine Asia Minor, Aldershot:Varionrrn, 1996.

Foss, C. :"Dorylaion: Bulwark of the Byzantine Frontier", The Greek OrtbodoxTbeological Reuiew 41, 7996, s. 39-55.

Foss, C. :i{icaea, Brookiine, 2000.

von der Goltz, C. :Anatolische Ausflrige. Berlin: Verein der Bucherfreunde, s. 118.

von Hammer, J. :Gescbicbte des Osmaniscben Reicbes, Pest, 1835.

Hilclauencligdr Liudst Tabrir Defterleri, ed. O. L. Barkan ve E. MeriEli, Ankara, 1988.

ibn Bibi :"al-Avdmiru'l-'Aldiyye", Ankara: TTK, s. 4IB-42A.

inaicrk, H. :"How to Read 'Ashik Pasha-zide's History", Essays in Ottoman History,istanbul: Eren, 1998, s. 31-53.

inalcrk, H. :"Osman Ghazi's Siege of Nicaea and the Battle of Bapheus", TbeOttoman Emirate 1300-1389, editor E. Zachariadou, Rethymnan, 1991.

inalcrk, H. :"The Ottoman Empire", The Cambridge History of Islam, ed. E. Holtve B. Lewis, Cambridge: Cambridge University Press, ).970, s. 298.

Kaplanoflu, R. :Osmanh Deuletinin KuruluSu (Founding of the Ottoman state),Istanbul,2000.

Langdon, J.S. :"Byzantium's Initial Encounter with the Chinggisids", ViAtor 29, 7998,s. 95-140.

Langdon, J.S. :Byzantium's Last Imperial Offensiue in Asia Minor, New Roche\le, 7992.

Lefort, J. :"Tableau de Bithynie an XIII e sidcle", Tbe Ottoman Emirate, s. 101, 117.

Lippard, B. G. :Tbe Mongols and Byzantium,7243-7341, Ann Arbor, 1948.

Mubasebe-i Vildyet-i Anadolu Defteri,l, Ankara, 1993.

Mubasebe-i Vil1yet-i Anadolu Defteri,Il, Ankara, 7994.

Mubasebe-i Vil1yet-i Anadolu Defteri,III, Ankara, 1995.

Negri, M. :Kifib-i Ciban-Ntimd, I, Ankara, 7949.

Pachynrdr€s, G. :Relations Historiques, ed. Albert Failler, French qev. VitalienLaurent, Les tselles Lettres, Paris, 1999.

Rebber, Prime Ministry, General Directorate of Arcbiues, Ottoman Archive, Ankara, 1995.

:,ltt:,

Runciman. S.

schreiner, P' :Die Byzantiniscben Kreincbroniken, yienna, 1976 - r97g.

Sevim, A. and Mergil, E. \!!e,uk Deuletl.eri Tarthi(History of the Seljukid States), Ankara: TTK,1995.

Tafib-i Al-i selguk (History of tbe seliukid Dynasty), Topkapr sarayr Ktiniphanesi, Revan, no:1390.

Tbe ottoman Ernirate, ed. zaclnnadou, 8.A., Rethymnon, 1993.

Una[,F.R',Koymen,M.A.:Ne5rf,sKitdb-iCiban-Ntimi,Ankara,TTK,1'949.:;

Vryonis, S.

\7ittek, P.

Yi.icel, Y.

Zachaiadou, E.A.

:Tbe Decline of Medieual Hellenism in Asia Minor, Berkeley 1971.

:Das Fr)rctentum. Mentescbe, Stud.ie zur Gescbicbte Westkleinasi'ens im13.-15. Jb., Istanbul, 1934.

:"Qoban-o$u11an Beyli$i", Anadohl Beylikleri Hakkm4a AraEhrmalar(researches on Anatolian Belilics), Ankara: TfK, 1991., s. 3T57.

:"Pachymeres on the 'Amourioi' of Kastamonv", Byzantine and. ModemGreek Studies 3, 1977, s. 57-7I.

rzNir< iqixOSA/t{N GAZI

VE

BIZANS vIUCADELESI

HAt-it- ix,tLCIK