· created date: 8/9/2015 10:31:38 pm

7
,l I i ri , Kinyarwanda II 090 16 Nov. 2OOS 14h00-17hfi) sii INAIIA Y'IGIHUGU ISHIIIZITE IBIZJIIIINI B.P 3817 KIGALI-TEL/FAX: 586871 I IKIZAMINI CYA LETA GISOZA ICYICIRO CYA KABIRI CY'AMASHURI YISUMBTIYE 2OO5 IKTZA}tr'INI : IKMYARTIAI{DA II I AMA.HAMT : - ltoRtrALE PRT*ATRE - TEACITER TRArIUIIG COTTRSE tAl . DROIT Ef ADMINISTRATIOIIT . ACTION SOCIALE . I TGIENE ET ASSAINISSEMEI{T t I IGIHE IGUARA : AMASAIIA 3 AIYIABWIRIZA : Ikizamini kigjz\Ne ntbice bine : lgice cya mbere : Kumva no ggsesengura umwandiko {amanota 42151 Igice cya kabiri : Ikibone?anaYsgo {amanota 25'5} Igice cya gatatu : Ubumenyi rusange ntmyandikire {amanota 17} Igice cya kane : Ihimbamwandiko {amanota 15-} Amanota yanditse imbere ya buri klbaeo. Ubahiriza itonde ry'ibibazo uko bikurikirana. Ibisubizo bigomba kuba bifututse kandi byuzuye, nta kurondogora. Ireme, ntntego bigomba gutungana. Ytrrazirat<wanaita izina ryawe cyangwa iry'ikigo wigamo mu gice cy'ihimbamwandiko. Siga umw arrya wandikwamo anr'anota- Gusiribanga bitwarirwa amanota. 090 - Page 1 sur 8

Upload: others

Post on 08-Jan-2020

5 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

,l

I

iri,

Kinyarwanda II

090

16 Nov. 2OOS 14h00-17hfi)

sii

INAIIA Y'IGIHUGU ISHIIIZITE IBIZJIIIINI

B.P 3817 KIGALI-TEL/FAX: 586871

I

IKIZAMINI CYA LETA GISOZA ICYICIRO CYA KABIRICY'AMASHURI YISUMBTIYE 2OO5

IKTZA}tr'INI : IKMYARTIAI{DA II

I AMA.HAMT : - ltoRtrALE PRT*ATRE- TEACITER TRArIUIIG COTTRSE tAl. DROIT Ef ADMINISTRATIOIIT. ACTION SOCIALE. I TGIENE ET ASSAINISSEMEI{T

tI

IGIHE IGUARA : AMASAIIA 3

AIYIABWIRIZA :

Ikizamini kigjz\Ne ntbice bine :

lgice cya mbere : Kumva no ggsesengura umwandiko {amanota 42151

Igice cya kabiri : Ikibone?anaYsgo {amanota 25'5}

Igice cya gatatu : Ubumenyi rusange ntmyandikire {amanota 17}

Igice cya kane : Ihimbamwandiko {amanota 15-}

Amanota yanditse imbere ya buri klbaeo. Ubahiriza itonde ry'ibibazouko bikurikirana.Ibisubizo bigomba kuba bifututse kandi byuzuye, nta kurondogora.Ireme, ntntego bigomba gutungana.Ytrrazirat<wanaita izina ryawe cyangwa iry'ikigo wigamo mu gice

cy'ihimbamwandiko.Siga umw arrya wandikwamo anr'anota-Gusiribanga bitwarirwa amanota.

090 - Page 1 sur 8

i0

l0

Fudh!i

rfihsftE

ha

nn!,r:tnF*

uuTJIld'

uhriE$40

Umwandiko : AIVIAVUTA ATEYE I(WINSEI :

Mu Kinyarwanda, amavuta ni ijambo risobanura ibintu biyagirana bishobora gushonga

bigateniba bOuzi iyc bishyuhiranye. Ayo tumenyereye ni ayakomoh ku rgta+fn6

"y"urg** izindinyamabeere, ku rusrtq]"IgSnyEJ[+slg no ku ur$1s-wa bimwe na bimwe

UyfUinyamavuta. Andi aracukur-wa, a1-aiomwa mu kuzimu munsi fubutaka'tvturi,rusange aya|zvtini ikimuri, akomoka umukamyi arini\<tza,

yahumuza bagaterek u, ,kua ruura, akabuganizwa mu $-sabo agacundwa' yareta'

t.k"yu..,rorru,=bu.tuodukanya amacunda ntJoro. Umubumbe w,a-mavuta bawitaga kandi

isiimbo cyangwa ide€nde'Tubyibukire furi wa mugani unenga ubutanyurwa bwlndashima uglrauti . Abo watdeye ,.*."oio nibo bagutera amabuye , Ya.b.rkwaga mu icendwe cyangwa mu

rwabya, agaterilcrva ku kageege, umugore agatrora ayitayetio- Mu ml'trgo iziguye

uwagutuliaga kumena icwEnde yabaga alonifurije kubura uwo mwashakanye. Kandi ngo

n akabaye icendwe ntikoga,yagrr"g, dl"*aro kenshi. Abatetsi) bayarun giphaga. i biryo bikar5roha,

bagakoresha ari-ko imavuta alttze, yabitswe igi*sffire.Yg4s@151Y" P birenge

ku-gera ku musatsi, akavura umvuvu.'F**at" t'*^rr"tttle, tkanzrnuffi ingingo'

akinozaumubiriuwisizeffi i=nii-agaka'Fy-u-@-agakoyitotobetse;aKalaoza uml,tolrl LlwlstzE rrlElrrtru '1ts6aeJa eqYqSq6q

Na ho uwabikuranye ubuh angabule bakavuga ko yisiz,e ibirabagu. Kubera kutizera ejo

hazazabagiraga Uitl " Amavuta y\rmugabo ni ayamuraye ku mrrbiri ' Abakera kandibayasigagi iUfuft, inkanda, impu ntmpuzu barnbaraga. Aho abazungu n'abacuruziU aUaraUu bagereye mu gihugu ,bazarryre arnavuta nlmibavu bya kizungu bisutse mu

.

ducupa, mu Jutopo rro *.1 mikebe. Amavuta yabaga ikiv0no cytmiti ya G-ihaanga yisigwa

nktyavuraga imvu-ne, ubuheri, ibibyimba, ibisebe ntzindi ndwara. Yashoboraga guhembw

ncnEh't

;HintFvdlh

Ltl;ilI

20

30

abakoztbasohoje umirimo inyuranye nk'abatrinzr, ababaji, abubatsi n'abandi; no

kuguranwa ibikenewe. Ni byo bitanga kubadika; na yo bayita amabAdikano. Bacaga

umlugani ngo r ubadika ntarobanura , Isoro rya muhinzi ryangarraga n'ibipfunsi bibiriby'umusore w'igikurankota.

Amavuta yashoboraga gucanwa. Nklmbuto ztbibonobono abakera bitagaimb6ni, amagaji cyangtva irnbonobono zrglra amavuta yaka nk'amatabazaiyo zitondetse

nk'amasaro y'urunigi. Burya ngo zivarno n'imiti ivura 2rnavunane n'iyoza. a'rnara,

ikagomorora abagugaraye. Urundi mgero rufatika ni urugimbu abapfu-mu bacanaga

bafatereka mu t imuga ighe baraguraga. Amavuta yakoreshwaga mu rnihango in5ruranye

nkty'ubukwe, iy'tbwami cyane cyane iyo kwimika.- Nyuma y'umwaduko wAbazungu mu marembera y'rkinyejana cya cumi

ntcyenda (Xpgi, Abanyarwanda bagejejweho buhoro buhoro ibihinrya bytbinyamavuta,birabagoboka mu mirire Yabo.- a,) twavuga nk'ubwoko bw'imikindo Vera mu turere dushyuha, imbuto zayo

zikamulrwiJrto["amames] Ubunyob*a bam*-e bita Ububgenqbe, rnEglsnEg cyangura

ubuy6obe bweEEZftEimu Rwarida. Buribwa bukara4ze,bllrase_kurwa bugatekwamoama'sosi, bukamurwarno amavu ta meza, cyane yitwa@akarankarr Inb eba na zo

zirabukuncla byasaze. Ibihwagari bamwe bita ibihoobts;iEiEffiEihii" g ni ibihingwabytngirakamaro. Bemeza ko bihora byunamye byerekeye iburasiraztrba'emaiut ao yabyo ateye nk'ibinyagu bihunzure n'imbuto zera, bikorwamo a:nasosi,

bigakamurwamo amavuta a.zira amatepfu.- * soya na yo ni ikinyamisogwe gikungahaye ku mavut" 19 ku zindintungamubiri. NHlGEtyeyi bayimenyeieye bazi ko ivura abana bwalo- Uretse igikoma

n,amita, tofu iteye nk'umutsima uhatse inderabuzima, ivamo amavula yhbuto ashimwa

na benshi. Nk'ubunyobwa ntbihwagari, soya igira ibikatsi bishobora kugaburirwaamatungo no gufumbira imiiffi.-:

hytuiHitrrbtirristrEil:

090 - Page 2 sur 8

t{i

L(m@ t"Ten{e.rey9 kotsa, gutogosa no guteka impPn gure, tubisvamJifu... " \-rryarilnvango urrmtsima, isashlgrshwah-o igiko a,,burya byengwaraa-inrosa MT;LyoU!+trynarartassag. $o!sa iEigori byumye ni ikubiteteza. Birib*a n'ufite arnenyoakomeye. Ibigorigori bigab-9-ry4€a8aluggo. Kubera ko bikundwa na byinshi, blgomba

mffi:}ltffiAfgunzu,inyoni na nkofswa. Aho bihunitse birahut gi'*.-

uwegersJre affi-agakura ibondo. Aho inganda zitunganya ibihinlva zateye imbere, ngoUaytnanamo isabune, imiti inyuranye n'imishongi isigwa ku migati. Imbuto z'agati keraipamba r,? m zirmbura amavuta atekwa. Hari ntbindi bihingwa bibyazwaamavutaUimgerageara iwacu.

Burya habaho n'inyarn4swa zihatse amavuta atubutse yrtwa urugimbu, abahagatr ytrlhu ntnyama. T\rrubona kenshi ku nka ytngumba, ku rnfi.i ytrbukombe kungurube ku z'ishyamba nktsatura imvubu ntzindi no ku mafi atari make. Tggarutse kungUrube gato, uruhu rwayo rufubitse arnavuta atari make. Iyo barwogosheho ubwoya,bakarukataguramo uduce duto duto, bakaducanira, turashonga, tukamininwamo amavutaatefrwa yrtwa seendu (saindoux /lard). Udukoba dusigaye tuvangrra ntbindi bitekrvabflkaba mahwi.

Hari n'amaVuta ngengabukungu, acukurwa mu kuzimu, twita peterolin'ayikomokaho yose. Ikamye kuri lyt si ubuzima nlmibereho y'abayituye yatrindagurika,yabangaminva bikabij e :-lnzobere mu bukungu zigereranya peteroli mu ngapda no mu bucuruzi bytbihugu byateyeirnbere n'amaras*o mu mubiri wacu. Ni cyo gituma kenshi yabaye gashozantamUara ft"g"tiy'rbihu gu biharEfiira tuyitcu biga.

Iryo j ambo ryahemberewe ntgiswayire risobanura peteroU n tbiyikomokatrobitari bike. Yaba ikoieshwa mwttara n'akatadowa (tadowa) Uggrire igurutsiind"g., lisansina mazu0tu (gasoil) zitembereza-amamodoka, ernapikipiki n,amato, ayakoreshwa-muri gariya moshi yose ngo ni amzivuta. Ivarn6-JS1ffi bifashe basiga ic5ruma ngo bitagura ingese{grease). Kaburimbo inoza,irnihanda imodoka zayigeramo zk"rr,eraamababa ikomoka kuripeteroli. Injenyeri urakoresheje bwa mbere ubwo buhanga bwo kuyitunganya igakomeranktrrutdre yrtwaMeg Ad"-, JoEll,audgg (1256-1836). 8-o

Petqroli ivarrwamo kandi palasitike zikorwamo ibintu bin5nrrarrye dukeneraburi munsi : nktligega, ibitembo,

-imiyoboro by'amazi n tmihetra, ifu bikg arrratqingaylrmuriro, ikor-w;iino iUdoboiamabesgnil amasahani, ibisorori, amakanla. ibiviko-.ibikombe, amacutpa, irfi<weto, amakotFatamerr*?ntmvu#a, amakarafi;, ;n;A, intebe

-insofozo, udukinisho twhbana, ibiriirdi, uduhago dupfunyitsvr",o n,ilLililir*'idt",

binyu.ranye ElTEikoresho by'ingirakffi;, telifoni, za mud.asobwa,amatereviziyo, radiyo ntbindi. Ainavuia ntmibavu bigexviho, imiti yica udukoko, cyangwaivura abantu n'amatungo, arnarangi y'amabara anyuranye, amafumbire nhbudodomvErruganda n'umwuka ucanwa, ukarnurika cyangwa ugatekeshwa ukomoka kuri peteroli.

Dukeneye arnavuta ndyoshyandyo, ayisigwa n'ayo gucana. TWongereumusaruro wtbihingwa bytnyamavuta, dutere inkunga ubworozi bw'amatungo abyaraarnavuta ! Na ho ibyerekeye peteroli twirinde gusesagura, dukoreshe iyo dukeneye gusaubundi twitoze gukoresha ingufu zikomoka ku bindi nktzuba, umuyaga,imyanda...ntbindi.

v: $4

i0

,lffid5#".rtr{

090 - Page 3 sur 8

1:

a

IGICE.CYA fltrTPNP : UMWANDIKO:

A. Kumva umwandikoSUBIZA MU MAGAMBO YAWT BWITEIcvitonderwa : Kwandukura irrtetzro -Lo lrakabaye clrargwa igrce cyayo

bifafira nko gukopcra.

1. Andika inkomoko eshatu (3) z'amanruta zivugwa mu mwandiko.

2. Txrga imimaro itandatu (6) y'ibigori igaragara mu mwandiko.

3. Rondora ibihingwa bitandatu (6) bytbinyamavuta byavuzwe hagatiy'umurongo wa 37 n'uwa 6O. (31

4. Erekana imimaro itanu (5) y'amavuta yagaragaye mu mwandiko uhereyeku kimuri (2,S1

5. umwo ngerezauvug\Ma wavumbuye ubuhanga bwo guslga kaburimbomu rnihanda yitrvaga nde ? Yabayeho imyaka ingahe ? Ubwo yatabarutse

. ageze mu kihi kigeio ? (1,S1

6. Gar^gea arnazioa ane (a) y'ibyonnyi byibasira ibigori na kimwe (1) cyononaubunyobwa, biboneka mu mwandiko. (2,51

7. Uhereye ku murongo wa 83 ukagera ku wa 85, andika annazinaytbikoreshoumunani (8) byo mu rugo dukenera buri munsi, bikomoka kuri peteroli(plastike) pl

8. Kuki amavuta ya peteroti bayita gashozantambara ? Bitangire ingero ebyrriz'intarrtbara zabaye mu bihugu by'abarabu byo mu burasiiazuba bwo hagatibikize kuri ayo mavuta. l:,1J*a pl

(,^^Art;-----9. Sobanura mu nteruro imwe gusa uJru mugani mugufi "Amavuta y,umugabo

ni ayamuraye ku mubiri" Tanga undi mugani uhuje ibisobanuro ntryu- l2l10. Ayo mavuta acukurwa arrraze iki mu bwikorezi ? Uhereye ku mwandiko,

garagaza ibigenda bitatu atiz.a ingufu. l%l

1 1. Sobanura mu nteruro ebyiri, intangiriro n'umwanzuro wlryu mwand.iko . l2lB. IIYYUNGURAMAGAMBO

12. SOBAIiTURA MU MAGA"IIIBO YAIf,E BWTTEArI'TTAXI'IEOAKURIKIRA:

a) isiimbob) icwendec) urugiimbuci) kwitotobekae) kug*a ingese (ibyuma)

{amaaota 24f

(1,51

(3t

090 - Page 4 sur 8

(amanota I,2l

:- g:;}oIura iboondoB,r a=agdji

nota 24| h incull'amisogwe

rayo: Irur:eera amababa (imodoka)

- l guteteza (inyito ebyiri)

il ikii"uno (cy'umuti)(1,51

13. TMPUZAIfYITO :

(31 allJzuza ukoresheje amagambo y'imptizanyito ari mu mwandiko o

{amanota 2r5)-tnaar-r:ta ylnka yitwa. ...., aya soJa yitwa...

(31 a,,-ubunyobwa yitwa ......ay'umukindo ni .....a1-'ingurube ni

e

{2'51 b) Uhereye ku bumenyi bwawe bw'ururimi andika impuzanyito zabugenewez'aaata y'inyamabere zikurikira : (amanota 2)

ie Av'ihene yitwa.. ........cyarlgwa..{1r51 an"intama yitwa... .........ay'ingurube ni................

rona 14. IMBUSANE(2'5) Andika imbusaue z'aya magambo dusanga mu mwandiko : (amanota 2)

kugomera #

C. IGICE CYA I(ABIRI : IKIBONEZAM\IUGOfiri 15. An.lika ubwoko bw'amagambo aeiyeho akarongo n'inteko cyangwa ngenga

esho

t2t

agatit2t

gabo

Uburasirazuba #Gutera imbere I 'tnzo1beere #

zayo (ku nshinga itoadaguye) r (amanota 4l

a) urugimbu ruboneka no ku nyamaswa zlshyamba nk'imvubun'inkura; no ku mafi amwe.

(amanota 9r5f

l2l b) Ikimuri cyavang\Maga nlmiti ya Gihaanga.

:o, 15. Garagaza int6go y'amagambo yaciweho akarongo n'amategekol2l y'igenamajwi yubahirijwe {mu mpine} .

ro. l2l a) Amavu ta meza a7<u,zeyahembwaga ab3kirzi Uasohoie ,trrirrrob) Imb6nob6no zatondetswe nk'amasarriy'urun igi zaka nk'amatabaza.c) Iyo ibikatsi bylmbuto bvashyushye bishobora gukamurwa.d) Amasaka ntbigori byeze bigira ibvonnvi bigabanya umusaruro.e) Umusyi wtbigori yitondera susya ifu ylnono. .4

h-- - .,.V-.1 - 3e* ') *J = d

L rr oiit*'.

rnota 12)

090 - Page 5 sur 8

17. UBUTINDE N'AIVIASAKUa! Tandukanya amagambo yandikwa atya ukoresheje

n'amasaku ariko ugabanya ibimenyetso r

* umweera (umuzungu) *ir:.o**l+*+.(uruhu rur,'r-rvuka)* igikombe (banyweramo) #....... . . . .. (hagati ]"i:nisozi)* kunoza (gutunganyal #. ... (kumwaza)* kuvura (kw'amata) #.. .. (umurwayi)

ubutinde bw'imigemo(amanota 6f

(u(U(u(u(u(u

(amanota 13f

(amanota 8)

bf Aadika iyi nteruro ugaragaza ubutinde bw'imigemo n'imitererey'amasaku kandi ugabanya ibimenyetso {amanota 6}

Abashishoza iby'ubukungu bagereranya peteroli n'amaraso c-vangwaibifungurwa ku mubiri wacu.

D. IGICE CYA GATATU

1 8. UBUMENYI RUSANGE BW'URURIMI N'IIIIYAI{DIKIRE (amanota 4!

a) Inkoranyamagambo ikubiyemo iki ? Yubahiitza i]r:, i1'o itondeka amagambo? l2lb) Andika imimaro ibiri (2) y'ikibonezam\mgo ku banyeshuri. l2l

* guhembera (lnvishyurira) *............(kongera imbaraga z'umuriro)* igikoma (cy'amasaka) #............(cy'insina)

1 9. IMYANDIKIRE YEMEWE Y'IKIIIYARtrIAIIDA

a) utwatuzo dukurikira twitwa dute ? Dukoreshwa dute ?Tanga urugero r:w'interuro ngufi y'umurongo umwe kuriburi katuzo.

"&.r."-*SL'/ andika ahantu habiri gakoreshw3

b! Kosora iyi nteruro wubahiriza amategeko yemewe y'imyandikirey'ururimi, {aaanota 5}

abacuruza amavuta ya Peteroi bahurive murLlgaga nv'ibihugu rufite ikicaroiVienne/Vienna muri otrichi/ausrria nrinva opepi opec. Nirq'o rugenaumubare w'utugunguru tugomba gucuku:nra buI munsi. Ariko biciro nya kuribishirwa ho namasosiyete akomeye yo muri amerika n'iburayi nka standard,mobil, Shell Total n'ayandi.

090 - Page 6 sur 8

Er

E- II

fi,I:

:-, s:p

::kk

4l

t2ltzl

13)

IL mt CfA ftlt 3

--? rrfAf,nrl(O famanota 15]

Lr- la r.ntnnyqnratsiko 2 zikurikira uyibyaze unwandikor-mq;e lE yrrye y'amagambo 8 umwe umwe nibura.

m- h nfrereho yanjye ya buri munsi y'umunyeshuri cyang\Ma y'umukozi kuvau};lrrtse kugera ndyamye, dore uko nkoresha umavuta n'ibindi bikomoka kuripffioti (Bka plastike).

2l-'Amavrrta ybmugabo ni ayamuraye ku mubiri' Erekana ko ryr mvugo itarebakure, wandika no ku bikorwa bitanu (5) wagezn aho no kuzigama, nqkwiteganyiriza.

i

;.B : Ic5ritonderwa : KJr;aziua kuganrrgaza amazina yawe bwite cyangcla ay'ikigowigamo.

090 - Page 7 sur 8