UHPCilt: 11 Sayr 44: (2015) t RILP Vol. 11 No. 44 (2015)

ULIJSLARARASI

HUKUK

POL

r'Kih=t-\\lus.t\lAK

&I

ITRevier,v of Int ernutionol Lcrw &Politics

ULUSL'ARARAST STRATTJiK ARA$TTnMALAR KURUMU yAytNtDtR

tlIP Cilt: 11 Sayr: 442015 | RILP VoL 11No,44 2015

igiNorxiun / CoNTENTS

-?ra.GAF Contcnts

llhtr fol*itasxlda Giivenlik ikilemleri:€rr -{desrslar, Deligen Ornekler ve Kavramrn Gelece$ine* -' lEr Cztsma ).-32-r i=.:r,--:r ):lentna In World Politics: A Study on The Future of lhe

' t t -:11: of Conflicting Approaches and. New ExamplessI!"Grc

Lri3 -{srmmeaic Psychological Warfare:llb fb L 5- Lost The Battle of Images After lraq?

--nte--t ?=i,tlojik SavaSa Yeniden Bak4: ABD lrak isgalihrl's-i; l-Ltilar Qat4maunt Neden lQybetti?I*d E'Jci & Ayhan AKBULUT

g-.. LrLn Bir Paradigma olaraklrF Eirfigi Hukukunun Birlili 7),-97tjls rr a;,-epe4n Union Law as an Abandoned Paradigmi.:RT.TARSAVA

Lrrs Bdkeler: Tampon, Giivenli, Srmrlanmrq ve--on I esa\ Bdlgeler 99-r27tnre--ts -:-.eas: Bufer, Safe, Restricted and No Fly Zones$ Egh \'.{RLt K & Oktay BiNGOL

lrn Sorumlulupu Kawamr ve Libya Operasyonu.......-...............129 -156:e --;E:z?t o-f the Responsibility to Protect and. the Libya OperationEcL{SIKCI

trahsal Parqalanrna, Sosyal Drglanma rre Teriirizm .....................157-180fui !-;--tiorolization, Social Ezclusion and Terrorismt--+itrCEL|K

rt Tellilleri / Book Reviewslnder icin Bilgi Notu

1[

33-69

,.............201

t1l

Uluslararasr Hukuk ve PolitileCilt: ll, SayFM, ss.99-127,20150

KORUNMU$ BOLGELER: TAMPON, GUVENLi,SINIRLAI{MI$ VE UqU$A YASAK BOLGELER

PROTECTED AREAS: BUFFER, SAFE,RESTRICTED AND NO FLY ZONES

Ali Bilgin VARLIK. & Oktay BiNGOL*

6zET

Bu makale, bany destekleme harekdtmda yaygm olarak basvurulankorunmuS bdlgelerin ka.vramsalla1tv maxna katkt sallamayt amagla-maktadn Bu suretle, politik ve askeri karar vericiler ile sahadaki stra-teiik, operatif ve taktik uygulayrc ar arasrnda kavramsal bii.tilnliiliin,miitterekligin ve birlikte gahgabilirlilin sallanmast hedeflenmistin Bumaksatlann yerine getirilebilmesi igin korunmug biilge uygulamast ijn-celikle hukuki boyutuyla analiz edilmiStir Kavramtn si)reg inceleme-si, uluslalara mildahale, banp destekleme harekdfi ve dcvletin ege-menlik haklanrun kullarulmast. gergevesinde yap mtgttx Bu kapsamdauluslararast gilvenlik ortamlntn koSullanrun siireg igerisinde BM'ninbarty koruma faaliyetlerinin kapsam ve niteligini dijnii;tiirdiigii gibig venli btilge kavrammr da naxl bir fulirime hLbi tuttugu ird.elenmi€tir.Bu analizin sonucunda, ka.vramu uygulamaya hangi bigimlerde yan-srdQr, g diilen maksada giire nas.l ,ekillcndigi sahadan iirnekleriyleortaya konmu€tur.

Anahtar Kelimeler: Korunmug Btilge, Giivenli Bi)lge/Sr.lznak, TamponBiilge, AskersizleStirilmis Bdlge, UguSa Yasak Bdlge

Yrd. Dog. Dr,Igletme ve Ydnetim Bilirnleri Fakiiltesi, Esenyurt Universitesi ve Merkez StratejiEnstitiisii. E-posta: bilginvarlik@gmail.com(E) Tugg., Dr., Merkez Strateji Enstittsii Balkanr. E-posta: fertellggg@gmail.com

A. B. Varhk & O. Bingdl

ABSTRACT

This article aims to contribute to the conceptualization of protected ar_eas, which is widel! used in peace support opera.tions. Thus, it k aimedto provide conceptaal integrity commonality and interoperabilit! be-tween political and military deckion-makers, and strategic, operativeand tactical practitioners. Primarily for these purposes, legal dimen_sions ofprotected areas have been analyzed. The concept review processis made within the context of international intervention, pedce supportoperation and the use of state sovereignty fights. In this context, specifi_cally in regard to the transformatian of the scope and nature ol thi Uittpeacekeeping operations, the ways in which the nnditions of the inter_national secufity environment have changed the concept ;f protectedareas is also discussed, As a result ofthis analysis, the way in which theconcept is transfened to practice and how it is shaped in accordancewith the purpose intendcd. is elaborated with exampl.es from the Jield..Kelwords: Protected Area, Safe Zone, Bufer Zone, Demilitarized Zone,No-FIy-Zone.

Girit

Yaygrn kullammda tampon, ara, guvenli, silahsrzlandrnlmry, askersizlegtiril-miq ve uguga yasak bdlgeler geklinde yer bulan korunmug b,iilge uygularnalan;uluslararasr miidahale, bangr koruma harekAtr ve devletin egemenlik hakla_nmn kullarulmasr ile qat{ma hukuku gergevesinde baglurulan bir yiintem,dir. Bu uygulama, ana harekAtrn bagansrm dofrudan etkileyen y6niiyle iinegrkmaktadrr. Korunmug b<ilge uygulamasr bagarrsz olan bir harekAtrn nihaihedeflerine ulagabildiSi bir cirnek bulunmamaktadu.

Korunmug biilge uygulamalarr siireg igerisinde, uluslararasr hukuk ileuluslararasr giivenlik ve harekdt ortamrmn belirledi$ kogullara gdre farkhhk_lar giistermig, politik ve askerl gereklere cevap verebilecek gekilde d6nugtimeugram$tu. Korunmug b6lge uygulamalanmn gegmigi ve gelecege y6nelik egi-limler dikkate alndrgrnda kavramsallattlrma igin yeterli bilgi alt yaprsrmn vesaha tecriibesinin olu$tugu giiriilmektedir.

Bu makalenin amacr, korunmug biilge uygulamalanmn kawamsallagtrrrl_masrna katkr sa$amaktrr. Kavramsallagtrrmaktan g0diilen hedefler; uygula-manm ilgili disiplinler arasrndaki yerinin saptanma$, tarurnlanmasl, alt kii_

100

I6runmut Bdlgelel: Tampott Giivenli, Stnt anmq ve Uquta yasak Biilgelet

melerinin aqrklanmasr, bu kavramdan tiireyen uygulamalartn tammlanmasrve konuyla ilgili esaslann ortaya konmasrdu. Bu suretle, politik ve askeri kararvericiler ile sahadaki stratejik, operatif ve taltik uygulayrcrlar arasrnda kav-ramsal biitiinliigiin, miigterekligin ve birlikte qahqabilirlfin olugmasrna katkrsa$lanmasr hedefl enmigtir.

Makale tig btiliimden olugmaktadrr. Birinci biiliim, korunmuq b6lge uy-gulamasrmn hukuki boyutuna iligkindir. Bu b<jliimde, uluslararasr hukuk veiq hukuk baktmrndan korunmuq b6lge kavramrmn dayanaklan incelenmigtir.

Makalenin ikinci b6lilmiinde uluslararasr miidahale yiiniinle daha fazla uy-gulama alam bulan kavramrn terim ve siireg incelemesi iizerinde durulmugtur.Miiteakiben, kavramrn uygulamaya hangi bigimlerde yansrdrtr, giidiilen mak-sada gtire nasrl qekillendi[i sahadan <irnekleriyle ortaya konmugtur.

Ugtincii bdltm korunmug bdlge ydnetimine iligkindir. Bu bdliimde, poli-tik, stratejik, operatif ve takik seviyelerdeki kullaruc ara ytinelik olarak ko-runmug b6lge uygulamalarmrn; planlama, inta-i$letme ve idamesine iliqkinesaslar dokiimanlardan ve mevcut uygulamalardan elde edilen tecriibeler ilegelece$e iliqkin tingiirtiler rqrgmda ortaya konmaya gaftgrlmrEtrr.

Korunmuq Biilge Kawamrmn Hukuki Boyutu

Korunmuq biilge uygulamalarrmn hukukl dayanalrna iliqkin tart$malar go-

funlukla, bir alamn kullanrmrna iligkin tasarruflann meqruiyetinin sorgulan-masna y6neliktir. Bu kapsamdaki tartrgma ve ag*lamalann iilke ekseni tize-rinden gergeklegtirilmesinin baghca nedenlerinden birisi devletin egemenlikhaklarna, nke bntiinliigiine ve ig iglerine saygryl esas alan yaklaqrmrn hu-kuktaki belirleyici roliidtir. Bu yaklagrmrn, iiLlke gibi somut bir veri iizerindentartrgmayr olanakh krlan ytinii pratik faydalar satlamaktadr. Ancak konununayn bir boyutunu oluqturmasrna kar$rhk aynlamaz bir diger ydnii ise insanaait maddi ve manevi delerlerin korunmasrdrr. I(onunun bu boyutu, mevcutdizenin (status 4ao) deiigimini 6ngtiren reformist yaklagrmlan me$rulagtr-ran y<iniiyle korunmuq b6lge kavramrmn en fazla tartryrlan biiliimiinii olug-turmaktadrr. Bu kapsamdaki hukuki tartrgmalar makalenin inceleme alanrdrErnda tutulmug, her seviyedeki kullantcrlar ile akademisyenlerin korunmuqbcilge uygulamalannm kavramsallagtrrmaya ytinelik ihtiyaqlan iizerine yogun-lag mrgtr. Burada korunmug biilge uygulamasrmn, iilkenin bir krcmt iizerindeiizel bir statii yarat masr ve insan gtivenli$inin satlanmasr konulanntn ig igegegtigi bir kavram oldu$unu saptamakla ve kavramsallagtrrmayr bu iki hususiizerinde yapmamn kapsayrcr bir yaklatlm oldugunu belirtmekle yetiniyoruz.

101

A. B. Varhk & O. Bingdl

Uluslararast Hakuk Baktmrndan Koranmaf Biilge Kavram.

i. Korunmug Biilge ve Kanqma Kavramlan

Yasalhk ve meSruiyet perspektifinden bakrldrfrnda, egemen bir devletin til-kesinde (kara, hava ve deniz) korunmuq b6lgelerin olugturulmasr, uluslarara-sr hulukun karrgmar ana baghir ile yakrndan iligkilidir. BM Antlaqmasrrun 2.madde 7. fikrasna giire bir devletin ulusal yetkisi kapsamlna giren bir sorununtartrqrlmasr bile kangmadrr ve yasaktrr.'Bu durum, BM Antlagmasrnrn kurucumetnindeki tek istisnasmr, metnin 7. biiliimiinde (Barrgrn Tehdidi, Bozulmasrve Saldrrr Eylemi Durumunda Almacak Onlemler)i yer alan ve BM GiivenlikKonseyi (BMGK) tarafindan harekete geqirilebilen zorlayrcr iinlemler kapsa-mrnda ahnan bir karal olugturmaktadu. Devletler ve uluslararasr kuruluglar,BMGKhrn bu kapsamdaki; kuwet kullanmayr igermeyen kararlanna uymak(md.4l) ve kur.vet kullammrm igeren kararlarrna destek ve kurwet saglamak-la (md. 43) ytikiimliidiirler.a Ozetle karrgmamn tartr$masrz yasal dayanagrnrBMGK'mn kararlan olugturur.

Ancak karrgmaya daha esnek bakan yaklaqrmlar da mevcuttur. Klta Av-rupasr hukukgulanrun alsine, Anglosakson hukuk anlayrgrmn ya$amrn ihti-yaglarmn hukuku da gekillendirdili ana fil<rini benimseyen bu yaklagrmrnbapta ABD ve Ingiltere gibi devletler tarafindan benimsendigi gitriilmektedir.Uygulamada ise <izellikle 1990'larda yaqanan Ruanda, Bosna, I(osova tecrii-beleri kangmamn kabul edilebilirlilini arthrmrttrr.5 Bu noktada yukarrda dadelinildigi iizere, hukuksal tartrgmalara girmeden, korunmug b<ilge ihdasrnrda igeren karrgma uygulamalarmln, atagrda sunulan durumlarda megruiyet

En geni$ anlamlyla karl$ma; bir devletin ulusal yetkisine giren bir konunun tartl$llmasrnr.g6diqiilmesini, incelenmesini, ara$trnlmasrn ve bu konular iizerinde tavsiyelerdebulunulmasrnr kapsamaktadr. R.J. Vincent, No ninterlention and Intemational Order, (Nes

Jerseyr Princeton University Press, 1974), s. 3. almtl Funda Keskin, Uluslararufi HukukttKuwet Kullanma: Sava$, Kantrra ve Birletmi$ Milletler, (Ankera: Miilkiyeliler BirligrYaymlan, 1998), s. 103.

Funda Keskin, Ulnslararast Hukukta Kuwet Klllla ma: Savat, K4ntma ve Birlet nisMilletler.s. 103.

Birle\mit Milletler Antlat rras\ (26 Ha'Ian 7945J, s. 14.

Bir le;tuit Milletler A ntla$mast.

Bruce W. tentson, "Humanitarian lntervention and the Challenges of'Never Again"; icindeChester A. Crocker, Fen Osler Hampson, Pamela R. Aall (Der), Iedring the Dogs of lfarConlict Marldgemerlt ir1 a Divided WorA, (Washington: Unit€d States Institute of PeacePress, 2007), s. 278.

3

5

102

Korunmus Bi)lgeler: Tampon, Gi)venli, Smtrlanmq ve UguSa Yasak Bdlgeler

kazandrfi yiiniinde g<iz ardr edilemeyecek dlqiide kabul g6rdiitiinii ancal bir

o kadar da hukuka aykrrr mildahaleler igin gerekge g6sterildiSini belirtrnekle

yetiniyoruz. Keskin, bu halleri beg ana baghk altrnda toplamrgtrf: Buna giire

bagka bir devletin tilkesinde bulunan vatandaqlarrnve (anlatmalarla) tarunm$

egemenlik haklarrntn korunmast mecburiyeti, kendi gelecelini belirleme (sef

determinasyon) hakkmm korunmast, insanc nedenler, egemen bir devletin

rrzasr (Burada nza terimi ile egemen devletin galtrsrna uyulmast veya bir an-

lagmamn yiikiimli.iltigtiniin yerine getirilmesi halleri kast edilmigtir.) ve insani

yardrm sa$lanmasr karrgma gerekgeleri olarak tantmlanmtgttr.

Bunlardan ilk iig srrada yer alanlartn megruiyetleri tartr9mahdrr. Bu uygu-

Iamalann megruiyet sorunu bu kapsamdaki uygulamalarrn alarunt daraltmak-

tadn Orne$in, fennings ve Wattsh giireT vatandaglartn korunmast maksath

karrymamn kapsamt, siiresi ve srmrlan; amaca uygunlufu, zarureti, son ve tek

gare olup olmadr$r, aciliyeti, hayatiyeti, dolayh etkileri ve tilke deYletinin teh-

didi tinleme veya bertaraf edebilme istek ve kabiliyetinin <ilgiisii ile srmrltdrr.

Benzer qekilde, kendi geleceiini belirleme hakkr (self-determination) kapsa-

mrndaki kantma s6miirgeci, yabanct veya rrkgr devletlere kargr miicadelede

kabul edilebilir giiriilmektedir. Genig gaph insan haklan ihlallerini tinlemek

maksadryla yap an8 insanc nedenlerle karqtma ise 1'ukanda da delinildifi

iizere statiikocu ve reformist yaklaqrmlar arasrnda en biiyiik tartryma konula-

nndan birisini olugturmaktadr.

Buna kargn egemen devletin nzasl iizerine ve insani yardtm maksadryla

yiiriirluge konan karqma uluslararasr ortamda genel kabul gitrmektedir. Or-

neSin, bir devletin megru miidafaa hakkrnr BM Antlagmasrhrn 51. maddesi

geregi kolektif olarak kullanmasr, devletin nzasr ile karryma kapsamtndadtr.

insani yardrm ise igtihatta meqru bir kangma biqimi olarak giiriilmektedir.e

Funda Keskin, Ulrsralarast Hukulda K wet Kullanma: Savag, Karqma ve Birle$mit Milletler,s.102-133.

Rob€rt lennings and Arthur Watts (Der), Oppenheimb Intarnational Zaw, (New York:Longman, 1992), s.442,

Ian Bronlie, "Humanitarian Interventionl icinde l.N. Moore (Der'), ratl and Cilil War in theModern World, (New lersey: Exchange Ltd.,2009), s.217.

Uluslararasl Adalet Divanl'nm, "Nikaragua iginde ve Niloragua'ya Kar Askeri ve Yafl AskeriFaaliyetlere ififkin Dava (ABD ye kar$r N eragua)" n 27 Hazftan )986 tarihli kararr budurumu teyit etmektedir "lnternational Court of tustice Reportsl 1986 , as. 124-125, <hftP].l I$iww.ici-cii.org/docket/files/70l6503.pdf>, (Erigim Tarihi: 18 tuahk 2015).

103

A. B. Varhk €z O. Bingdl

ii. Korunmug Biilge Karramrrun Savag Hukuku igindeki Yeri

Savaq hukuku kavramrnn bugiink[ kullammdaki kapsamr, uluslararasr silal rgatrpmalaln ac annl en aza indirgemeye ydnelik olan savag esnasmda uyul-masr gereken kurallafl (jus in beho) t^mmlamaya y6nelikir. Savag hukukununkorunmuq biilge kavramr ile iliqkisi baqhca iig ana baghk altrnda tizetlenebilir.Birinci husus, gat$malann sonlandr masma yonelik uygulamalara; ikincisi,savag dryr olanlann korunmasrna, bu kapsamda bunlann bulunduklarr alanla-rtn korunmasrna; iigiinciisii ise sayatrn yaqamsal kaynaklara, imkdnlara, tesis-lere, gevreye ve de$erlere ytinelik olumsuz etkilerinin dnlenmesine iligkindir.

Korunmug b6lge kawaml ile dogrudan ilgili olan bu hususlar, savag huku-kunun en kadim gelenekleri arasrnda yer almrytrr. Bu iig ana baghk altrna girenkonulann s0reg igerisinde kapsamlarrnrn genigleyerek kurumsallagtr$r gtiriil-mti*iir.ro Savaq hukukunun korunmup biilge kavramr ile ilgili di.izenlemeleriatagrda sunulmuttur:

. KorunmuS biilge kavramr kapsamrnda gatrqmarun miitareke ilesonlandnlmasrna iligkin diizenleme: 18 Ekim 1907 tarih ve IV sayrhLa Haye Siizlegmesi Ek Kara Savaqr Kurallarrna IliEkin Ytinetmelik, Bat-liim II: Dtigmanhklar, Batl* Vr Miitareke, md. 36-41.11

r Korunmug biilge kawamr kapsamurda savag drgr olonlann korun-masl ile ilgili diizenlemeler:

- 18 Ekim 1907 tarih ve IV sayrh. La Haye Stizlegmesi Ek Kara Savagr Ku-rallarma ilitkin Yiinetmelik, Boliim II: Diigmanhklar, Baghk I: DtigmanaZarar Verme, Kusatma ve Bombardrman Vasrtalarr, md. 27'nin hasta-nelere iligkin biiliimii ve md. 28.12

- 12 Agustos 1949 tarihli Cenevre S<izlegrnesi,l3 Btiliim II: Savagrn BelirliEtkilerine Kargr Halkrn Genel Korunmasr, md. 14: Hastaneler, GiivenliAlan ve Yerler ve md. 15: Tarafstz Alanlar.ta

Hiiseyin Pazarcr, Urusra rarasr Hukuk, (Ankara: Turan Kitabevi, 2004), s. 590.

MSB Internet Safasr, "Uluslarara$ Antla$malar'l <http://w1^,w-mib.gov.t/asad/AskeriMevzuat/Uluslararasi_Antlasmalar/SilaNi_Catisma_Huluku/ScH9ftml>, (Eri$im Tarihi:18 A,rahk 2015).

MSB Internet Sa'4asl, "UluslaraEsr Anda$malar':

S6zle$me, 21 Ocak 1953 tarih ve 6020 say r Kenun'la onaylanmrstf. Resrn i Gazde, n Ocak1953, Sayr 8322, Dtstur: lU, Tertip, C. 34.

12 Agustos 1949 tarihli Cenevre S6zletmeleri ve Ek Protokolleri, (Yayrna Hazlllayan Doq.Dr. Melike Batur Yamaner, Doc. Dr. A. Emrc Okem, Ar. Giir. Bleda Kurtdarcan ve Ai Giir.

10

11

t2

13

104

Koru mut Bdlgeler: Tdmpon, G venli 9ntrlanrntt ve Uiuta Yasak Bdlgeler

12 Agustos 1949 tarihli Cenevre Siizlegmelerine 1977 tarihli EK Pro-

tokol L uluslararasr Silahh qatrgmalarm Magdurlarrrun Korunmasrna

iligkin Protokol, Bii,liim V Ozel Koruma Altrndaki Mevki ve Alanlar,

md. 59: Savunulmayan Mevkiler ve md. 50: Askerden Anndurlmrs Bdl-ge.tu

Korunmug biilge kavrarm kapsarmnda savaqn yagamsal kaynakla-ra, imkanhra, tesislere, gevreye ve deterlere yiinelik olumsuz etki-

lerinin iinlenmesi ile ilgili diizenlerneler:

18 Ekim 1907 tarih ve IV sayrh La Haye Stizlegmesi Ek: Kara Savaqr Ku-

rallarrna iligkin Yiinetmelik, Biiliim II: Dfigrnanhklar, Baghk I: Diigmana

Zarar Verme, Kugatma ve Bombardrman Vasrtalan, md. 27 ve 28.16

12 Agustos 1949 tarihli Cenevre Siizleqmelerine 7977 tarihli EK Pro-

tokol I: Uluslararasr Silahh Qatrgmalarm Ma[durlanrun Korunmasrna

iliqkin Protokol, Biiliim I: Muhasamatrn Etkilerine Kar$r Genel Koru-

ma, Altbitliim III: Sivil Nitelikte Mallar, md. 53: Kiiltiirel mallarrn ve

ibadet yerlerinin korunmasr, md. 55: Dolal gevrenin korunmasr ve md.

56: Tehlikeli unsurlan banndrran yapr ve t€sislerin korunmasr.lT

12 Agustos 1949 tarihli Cenevre S6zlegmelerine 1977 tarihli EK Proto-

kol II: Uluslararasr Olmayan Silahh Qat4ma MaSdurlanmn Korunma-

srna Iligkin Protokol, Krsrm IV: Sivil Halk, md. 14: Sivil halkrn hayatta

kalmasr igin vazgegilmez olan malzemenin korunmasr; md- 15: Tehli-

keli giider iqeren yaprlann ve tesislerin korunmasr ve md. 16: KiiitiiLrel

varl*larrn ve ibadet yerlerinin korunmasr.rs

12 Agustos 1949 tarihli Cenevre Stizlegmelerine 1954 tarihli EK Proto-

kol Silahh Bir Qatrqma Halinde Kiiltiir Mallarrnrn Korunmasrna Dair

Sdzleqme,Ie Biilim I: Korumaya Dair Hukumler, md 2: KiiltiiLr rnalla-

Mehm€t C. Uzun), (istanbul Galatasaray Universitesi Hukuk Fekiiltesi Yayr sfl, Sayr 42), ss.126,127.

15 12 Agustos 1949 Tarihli Cenevre S6zle$meleri ve Ek Protokolleri, ss. 220-223.

16 MSB lntemet Sayfasr, "Uluslararasr Antla$malar'i

17 l2 Agustos 1949 Tarihli Cenevre Sdzletmeleri ve Ek Protokolleri, ss. 215-218.

18 12 Agustos 1949 Tarihli Cenevre Siizl€imeleri ve Ek Protokolleri, sr.273-274.

19 Siizletme 2 Nisan 1965 tadh ve 11976 say Kanun'la onaylanmrttrr. Resmi Gazete: 2.4.1965,No. 563.

r05

A. B. Uarhk e O. Bingdl

unm korunmasr; Biiltim II: Ozel Koruma, md. 8: Ozel koruma alttna

alma.20

iii. Devletler Arasr Ar aqmalar Bakrmrndan Korunmug B6lge Uygulamasr

Korunmuq b6lge uygulamalanrun uluslararasr anlagmalar bakrmmdan uygu-

lama alanr oldukga krsrdrdr. Bu durum esasen gegici bir tedbir olan korunmug

biilge uygulamalannm siireq igerisinde sonlandrnlmasndan veya uluslararast

anlagmalarla farkh bir statii kazanmasrndan kaynaklanmaktadrr.

Bu uygulamalarda egemen devletin, her hangi bir kangmaya maruz kal-

maksran, iiLlkesi iizerindeki dofal egemenlik haklartrun bir krsmrm kullan-

makan akdi gereli vazgegmesi veya aidiyeti tarhtmall olan bir biilge i.izerinde

taraflann karq rkh olarak hak iddialanndan feragatleri stiz konusudur.

Bu makalede konu edilen insan kayrplarrmn 6nlenmesi maksadrna yiinelik

korunmug biilge uygulamalanndan bagka, gerginliklerin trrmanmaslnl ve is-

tikrarszlagmayr 6nlemeye yiinelik olarak So[uk Savag daineminde giindeme

gelen korunmug bdlge tart$malafl uygulama alanr bulmamrytu.2r

iq Hukuk Baktmtndan Korunmug Bdlge Kawamt.

BM Antlaqmasrmn 2. madde 7. frkrasr gerefi devletlerin egemenli$i, toprakbiitiinlugii ve balrmsrdrgrndan dogan haklafl giivence altrna ahnmrg olup

uluslararasr banq ve giivenliie tehdit yaratmadrgl veya uluslararast ceza huku-

kuna konu olan eylemleri igermedi$i siirece bu kapsamdaki tasarruflan megrukabu.l edilmekedir.

Devletlerin ig hukuku kapsamrnda yiiriirliige koydu$u korunmug biilgeuygulamalan, miiteakip biiltimde tirnekler iizerinden agrklandrgr gekliyle buuygulamalann maksadna, uluslararasr hukuka uygunlufuna, hangi iilkeninhalkrna y6nelik olarak uygulandrirna giire kavramsallaEnrmada bir yer bul-

maktadlr.

Official Translation of the 1954 Hague Convention for the Protection of Cultual Propertyin the Event of Armed Conflict Subrnifted by Tutkey, Paris, 26 Subat 2010, ss. 7-9, <http://unesdoc,un€sco.orglimages/0018/001870/187089TuR8.pd6, (Eritim Tsrihj.: 18 Aral* 201 5).

Bu kapsamda, korunmut biilge uygulamalanna bafvurulrnasr, Baglant6Elar hareketinin19& Kahire Zirvesinde giindeme gelrniq, miiteakiben 19714e Hint Okyanusu'nun banE alaruolmasr teklif edilmittir. Konuyla ilgili aynnuh bilgi igin bkz.; Chibli Malat, "Inteldational Lawand lraq: The Safe Haven lnrperative\ me Browfi Jourrlal of WorU Afairs, 1994, Cil! 1, Sayr:2, s.26.

106

Korunmry Billgeler: Tampon, G venli, Smtrlanmtg ve Uguga Yasak Biilgeler

Korunmug Biilge Kavramma ilitkin Yazrn (Terminolojl) Ve Siiregincelemesi

Bu btiliimde; kavramm yazrndaki yerini saptamak ve tarihsel geligimini ortayakoymak olmak iizere iki amaq giizetilmigtir.

Yaznsal Konumlama

Korunmug biilge uygulamalanmn tarihsel siireg igerisindeki seyrinin BM mii-dahaleleri tizerinden yap masr, olgunun kavramsallaqtrrrlmasr galqmalanndatakip edilmesi gereken ana izi oluqturrnahdrr. Bu savrn birinci dayanafr, BMhukukunda doprudan ya da dolayh olarak me$ruiyet kazanmayan miidaha-lelerin kavramsallagtrrmada kullanrlmasrmn ilkesel olmayacagrd[. Ikinci da-yanak, BM kapsammda yer alan korunmug bdlge uygulamalanmn, BM dryruygulamalara nazaran, sistemik biitiinltiLk, siireklilik ve geffaflrk bakrmrndaniistiinliige sahip olmasrdrr. Bu dzellikler kawama uygulanabilirlik ve rasyona-lite kazandrrmaktadr. Gergekten de BM kapsamr drgrndaki korunmug b,iilgeuygulamalannm; hukuk drgr olmasr, askeri hareketrn gdlgesinde kalrnasr ve bukapsamdaki srmrh tirnefin bir biitiinliik tagrmamasr nedeniyle kavramsallaq-trrma gahqmalanna katkmrrun son derece klsrth olacagm kabul etmek gerekir.Diger taraftan kapsama kategorik olarak dah.il olmasma kargul bir devletiniilkesi iginde uygulamaya koydu$u korunmuq biilge uygulamalaumn igerdiSiuluslararasr boyut dlg0siinde kavramsallaEtrrmaya katlc satlayabilecegi agrk-ur.

BM'nin bangr korumaya ytinelik miidahalelerinin BM yazrmndaki gemsiyekavramr Barqr Koruma Harekatr-BKH'dr (Peace Keeping Operations-PKOs) -22Bu terim, karqrlkh diiEmanftirn son bulmasr ile kalcr barqtn tesisi ve gelig-tirilmesi arasrndaki boglu$u doldurmaya y<inelik olup silahlt saldrnnn son-landr masr igin gatltmann tinlenmesi, barqa zorlama ve barq yapma faali-yetleri kapsamrnda icra edilen harekit nevilerini kapsamamaktadrr.a NATO'!a

Handbook on Unihd Natiorrs Multidimensional Peacekeeping Operatians, (New YorklPeaceke€ping Best Paactices Unit Departmert of P€acekeeping Operations United Netions,2003), s. 1, <http://wr.wpeacekeepingb€6tpractices.unlb.orglPbps/librsry/Handbook%20on% 20UN%20PKOs.pdf>, (Eritim Tarihi: 18 Aralft2ol'); UN Plenrling Tool*it, (New Yo*:United Nations Department of Peacekeeping Operations).

United Ndtio s Peacekeepingoperatiohs: Principlzs ahd Guidelines, (Neul York Departmentof Peacekeeping Operations Dep.rtrnent of Field Support, 2008), s. 19, <http://pbpu. ur b.org/pbps/Library/Capstone_Doctrine_ENc.pdf>, (Erisim Tarihi: 18 Aral* 2015).

AAP-5 (2008) Nato Glossary oJ Terms and Defnitiont, (Br0ks€l North Adantic TreatyOrganization (NATO) Standerdization Agency (NSA), 2008, s. P-3, <https://fas.org/ irp/

to7

A. B. Varl& A O. Bingcil

ve ABD25 kaynaklarmda yaygm olarak kullan an terim ise Bangr DesteklemeHarekatr-BDHArr (Peace Support Operations-Psos). ABD kaynaklarrnda,tizellikle 1995ten sonra BDH yerine kullan maya baglayan, Barrg HarekAtr(Peace Operations-Pos)':6 terimi BDH ile aynr kapsamdadu. Nitekim ABD'ninBDH talimnamesinin ismi, Peace Operations2T ohsp ilgili diger talimnameler-de de bu terim kullan maktadrr.'?3 Bu makalede, gerek TiiLrk Silahh Kuwetlerigerekse NATO tarafindan benimsenen bangr destekleme harekifi terimi ter-cih edilmi$tir.

Tarihsel Seyir

BMhin barrgr korumaya yiinelik mtidahalelerinin tarihsel siireq iqerisindekiseyrinin korunmug btilge uygulamalarmn ugradrgr ddntifiimtn seyrini debelirledili g6rtiLlmektedir. Bu ddniiliim, sal.rsal bakrmdan koklii, niteliksel ba-krmdan ise krsmi bir de$igimi ifade etmektedir.

BM BDH'lerini genel itibariyle kapsam ve uygulamalarr bakrmrndan So-

luk Savag d<inemi ve sonrasr olmak iizere iki ana baghk veya dcinem altrndaincelemek miimkiindiir. Gergekten iki kutuplu diinya diizeninin ve ulusal gii-venlik gabalarrnda artr9, diplomatik gerginlik ve vekalet s avaglan Qtroxy wars)

doddir/ other/nato2008.pdf>, (Eritim Tarihi: 18 tr.rallK 2075)t AAP-15 (2013) Nato clossar!oJ Abbreviations Used in Nato Documents arld Publicatiolts, (Briiksel: NSA 2013), s- P-14,<httpr//www.dtic.mil/doctrine/ dochine/other/aaplS.pdf>, (Eriqim Tarihi: t8 Arallk 2015).

25 IP 1-02, Depattmeht oJ Defe se Dictionary of Militar! and Asso.iated Terms, (WashiIrgtojirlDOD 2010), s. A-123, <http://fas.org/irp/doddir/dod/ip1_02-april2010.pd6, (EriSim Tarihi:l8 Aral* 2015).

'2.6 lP 3'07, loint Doctrine Jor Military Operations Other Than War, oJqashington: loint Chiefof Stafi, 1995), s. III-12, <http://www.bits.de/NRANEu/others/jpdoctrhe/ip3 _07.pdf>,(Eri$im Tarihi: f8 Aral* 2015); ADRP l-U Terms and Militar! Slmbok, Headquarrers,Departm€nt ofthe Army, 0va6hington: Army Doctrine Refer€nce Publication, 2015), s.l-65,<http://armypubs. army.mil/doctrine/DR-pubs/DR_a/pdfladrpl_02.pdb, (Eritim Tarihi: l8Aral* 2015).

27 lP 3-07.3, Peace Operations, (Washingto loint Chief of Staff, 2015), <https://fas.org /irp/doddir/dod/ip3-07-3.pdB, (Eri$im Tarihir 18 Aral* 20r5).

28 ADRP 3-07, Stabilitt, (Washington: Headquarters, Department of th€ Army, 2012), ss. 3-4,<http://armypubs.army.mil/doctdne/DR_pubs/ dr_a/pdfladrp3_07.pd6, (Eritim Tarihi: l8Aral* 20151i FM 3-53 Military Information Support Operationt (INCL CJ), 0v.shingtonH€adquarters, Department of the Army, 2013)t FM 3-0 Operations, (WashingtonH€adquarters, Department ofthe Armt 2011), <http://fas.orglirp/doddir/army/fm3-0.pd6,(Eri$im Tarihi: 18 tuali( m15\i Peace OPS Muhi-Service Ta.tics, Tech iqus,4nd ProceduresIor Conducting Peace Operatiotls, (L^ngley AEB, VA: Air Land Sea Applicatior Center, 2009);ATP 3-07.5 Stabih4 Techhiques, (Washington: Headquarters, Department of the Army,2012).

108

Korunmus Bdlgeler: Tampon, Giivenli, S,nd,anmq ve Uguta ya.sak Biilgeler

etrafinda seyreden ideoloiik gatrgmanm yarathgl kontrollii gerilim ortamrnr

tanrmlayan Soluk Savag d<ineminde (1949-7990)r, sadece 16 harekat yiiriir-

lii$e konabilmigken bu tarihten giiniimiize kadar olan d,iinemde ise toplam 53

harekAt icra edilmigtir.3o

1948de Arap-israil Savagrhrn ardrndan yiiriirliige giren ilk BM barrqr ko-

ruma harekitr; Ateqkes Giizetim GiireviKurulugrt (Ilnited. Nations Truce Sa-

pervision Organization - UNTSO)3I, aynt zamanda BM tarafindan icra edilen

ilk korunmuq btilge uygulamasrdu. Bu zamana kadar BM kapsamnda icra edi-

len 69 banqr koruma harekatrndan32 22'sinde korunmug b<ilge kapsamrnda bu-

lunan uygulamalara yer verilmigtir.33 Bu uygulamalar, srrur giivenli[i ve insani

yardrmlann ulagtrnlmasr igin BM Miilteciler Yi.iksek Komiserligi (UNHCR)

kontroliinde tesis edilen giivenli b<ilge uygulamalanna yogunlagmaktadrr. Ha-

len devam eden 16 BM bangr koruma gdrevlerinden g'unda korunmug b<ilge

uygulamalarr yer almaktadrr.

Soluk Savag ve sonrasr iizerinden yap an bu smrlandrrma kuramsal qer-

qevede Vestfalya diizeninden Vestfalya-sonrasr anlapga; giiriiniirdeki sorunun

halledilmesi gabalarmdan, nedenlerin ortadan kaldrrrlmasrna yiinelik yakla-

,Lnl.ara; epistomolikten, ontolojik tartqmalara; klasiktery elegtirel bakrg agrsrna

dogru bir kayma g<isterrnigtir& Bu kuramsal evrilmenin uygulamaya yeterince

Razr yazarlar, Soguk Sa\,?$m sembolii olan Berlin Duva 'run yrl masrnt (1989), bazrlanSoryeder Birligihin y*rlry tarihi olan 199f i {Richard Sakwa, The Rise and Fall of the SovietUnion, 19U- 1991 , (Roudedge, 1999), s. 4601 Soguk Sava$'m sonu olarak tatumlamaktaddar.Bize gdre ise NATO'nun 1990 Londra Zirvesihde Ronald R€agan m bu savagrn son bulduf,unuresmen ag dadrgr tarihin kabul edilmesi daha uygundur. Konuyla ilgili alrmtfi bilgi itin bkz.;NATO Intemet Safasr, "Declaration on a Transformed North Atlantic Alliance'i <http://www.nato, int/cps/en/natohq/otficial_texts_23693.htm>, (Edtim Tarihi: 18 Aral* 2015).

United Nations Peacekeeping internet Sayfasr, <http://www.un.org/en/peacekeeping/documents/operationslist.pdf; http://wr.\,.w.un.orglen/ peacekeeping/operations/historyshtn'b, (Erisim Tarihi: 18 Aral* 2015).

UN I5(J Internet saytasl <httpJ/untso.unmissions.org/>.

United Nations Peacekeeping intemet Sa}{asl.

Bu operasyonlar qunlardrr: UNTSO, UNMOGIP, UNOGIL, UNFICYB UNIPOM, UNDOF,UNIFIL, UNIIMOG, ONUCA, UNIKOM, UNPROFOR, UNTAC, UNOSOM, UNOSOMII, UNOMUR, UNPREDEB UNMEE, MINUSTAH, UNAMID, MINURCAT, UNISFA,UNMISS.

Alex J. Bellamy and Paul Williams, "Introduction: Thinking An€w about Peace Operations'jiginde Alex |. Bellamy and Paul Villiams (Der.), Peace Operutio s and Global Ode\ (Lo draand New York: Routledge, 2005), ss. 2-8.

32

33

109

A. B. Varltk & O. Bingiil

yansrdrgml stiylemek mtimkiin delildir.3s Bununla beraber, uluslararasr guven-lik ortamrnda ve b,iilgesel krizlerin nitelifinde rneydana gelen depiqim, korun-mu$ biilge uygulamalarrrun saysrnda artlfa, niteliginde de gegitlilile neden ol-muqtur. 1992den sonraki yrllarda devletler arasr gahgmalarda sayr bakrmrndanyiizde 40, kayrplar bakrmrndan yiizde 80 orarunda azalma kaydedilirken devletigi gat4malar yiizde 95 oranrnda artmqtr% Bu efilim dogal olarak korunmuqb<ilge uygulamalanrun gogalmasrna ve gegitlenmesine neden olmuptur.

Banqr koruma harekAtrna oranla sayr bakrmrndan az olmalarna kargrn,BM yetkilendirmesiyle 1945ten bu yana icra edilen 25 askeri harekAt, 21 am-bargo uygulamasmr kapsayan barrga zorlama harekAtrnda3T korunmug bcilgeuygulamalanna yaygrn ve zengin bir qegitlilikte baqvuruldugu goriilmektedir.

Korunmug Biilge Kavramr iginde Yer A-lan Uygulamalar

Yukarrda da belirtildi$i iizere gatrgmayr sonlandumak, sivilleri korumak, insa-ni yardrm, insancrl kangma, vb. kangma faaliyetlerini icra etmek ve/veya savaqhukukunun kurallarnr yerine getirmek maksadryla tesis edilen bdlgeleri ta-nrmlamal igin korunmug brilge (protec ted area) terimi qemsiye kavram olarakkullamlmaktadr.s

Bu btiliimde, korunmug biilge kavramr dAhilinde yer alan ve srklkla birbir-lerinin yerine kullamlan uygulamalarrn gegmiq uygulamalarrndaki cirnekleri-nin de yardrmryla agrkh$a kavugturulmasma gahg rnqtrr.

Bu degitimin kuramsal dogrular ve ilkeler iizerinden delil dolrudan Soluk Savag sonrasrndaolu$an yeni giiq dengesind€n ksynaklanmr$ olmasr dikkat gekicidh Konuyla ilgili ayrrnt';bilgi ifin bkz.; Alex J. Bellamy and PsulWilliams, "Introduction: Thinking An€w about peaceOperations", s. 10.

Haman Securiry Report 2005 (New York: Oxford University press, 2005), almtr Karen .lMingst and Msrgaret P Karns, "United Nations and Conflict Managem€nti Chester -{Crocker, Fen Osler Hampson, Pamele R. Aall (Der.), Leashing the Dogs of War: Confk.Management in a Divided l.izol1, (Washington: United States Institute ofp€ace press, Zm-s.497.

Vaughan Lowe, Adam Roberts, t€nnifer Welsh ve Dominik Zaum (Der.), Tre llnited NanorrSecuriE Council and War: me Evolution of mo\ght and ptu4tice Sftce J94i (New )orirOxford University Press,2006), ss. 02-68?

Mallat korunmu$ biilgeyir "sivil halh gatqan taraflardan veya bir devletin baskr, iiddet rrinsan haklan ihlallerinden korumal icin olufturulan alan" olarak tanm elnl'tlr. Konuyla ilg;aynnt r bilgi igin bkz.; Chibli Mellat,Irternational Law dnd lraq: The Safe Hawn Imperatr,rs.262.

110

Korunmut Biilgeler: Tampon, G venli, Stn rlanmrs ve UguSa Yasak Biilgeler

$ekil-l Tampon Btilge (Butrer Zone)-Ara Biilge (Zone of Separation)

-________.A&LguggEIggg!!!r.r rr..5-

Tampon/ara b6lge, bangr koruma kuweti tarafindan kontrol altrnda tutu-lan alan olarak tarumlanmaktadrr.3e Qatrqan taraflan birbirinden ay[mak iqintesis edilir ve gatrymamn yeniden baglama riskini azaltr.4 Tampon ve ara biil-ge terim.lerini uygulamada kullamlan ytinlerinden hareketle birbirinden ke-sin gizgilerle ayrrmak miimkiin olmasa da dokiimanlarda ara b6lge teriminindevletler arasrndaki gatrtmalarda, tampon biilge teriminin ise devlet igindekigahqmalarda kullaruldlgl gdri.ilmektedir.4l

Ara b<ilge, devletler arasndaki qatrgmalarda iki tarafin barqr korumakuwetiyle zorla ayr masr pratike miimkiin olmadr$rndan, taraflarln rrzasrmifade eden ve zorlama igermeyen bir terim olarak tine grkar. Bu bdlge, taraf-srz bdlge ya da insansrz b6lge (no man's land) olarak d.a adlandrr r. Tamponbtilge tedmi devlet igindeki gatrymalann sonlandu masmda bartga zorlamakuwetinin emniyetli bir alan olugturrnasrna yiinelik bir maksadr qagngtrnr.Kavramsal olarak bu farkth$r agrkladrkan sonra makalenin bundan sonrakib6limlerinde okuyucuda algr karq*hf,rna neden olmamak igin iki kavram birarada kullanrlacak ve aralarrndaki fark ihmal edilecektir.

Tampon/ara brilge tesisinde gatrFn taraflarrn nzasrmn olmasl ve ategkesilan edilmig olmasr uygulamamn siirdiiriilebilirli$ igin iinem arz etse de bir

39 FM 10023 Peace Opel4tiorr, (Vashiruton: US AImy Fi€ld Manusl, 1994), s.102.

4A AJP-3.41 Peace Support Operationt, (Btiiksel: NATO, 2001), s, Glossary-l.

4l ATp-3,41,1 Pea.z Support Opemtlofis Techniques and proceduret, (Bttksel NATO, 2011), s.lv- l l .

TAMAO Btl|GE rrn. dk rcid.

A. B. Varltk G O. Bingdl

qart olarak giiriilmemektedir Ornefin megru rniidafaa hakkrnrn kolektif ola-

rak kullanldrfr veya BM karanyla bir silahh saldrrmm sonlandrrrlmasr maksa-

dryla icra edilen barrqa zorlama harekAtnda saldurmn defedilmesinde gatrqan

taraflarrn nzasrm aramak miimkiin ve gerekli defildir. Buna kargrn, biilgede

uluslararasr hukuk gerefi egemen olan devlet, qatrqan statiisiinde defilse bu

devletin iiLlkesi iginde yiiri.irliile konacak ara biilge uygulamasr igin nzasrmn

ahnmasr bir <in koquldur. Bar4t koruma ve banga zorlamanrn drgrnda BM un-

surlarr, qatlgmarun baglamasrnr ve trrmanmasm iinleyici kuwet olarak da gd-

revlendirilebilir.

Bdlgenin tamamrnda adr gegen barrq kurwetinin amag, b6lge tizellikleri, za-

man, taraflann kul.vetleri, gatlgan taraflann silahlaflrun menzilleri ve qatrgma

kurallarr ile tespit edilmig tampon/ara biilge parametrelerini temin etmesi ge-

rekmektedir. Bunlara ilave olarak, tampon/ara bdlge uygulamalanj miitareke

hattr, ategkes hattr veya ileri slmt askersizlettirilmiS veya silahsrzlandrrrlmrg

saha, kontrol ve bulugma noktalan, gdzetleme kule ve mevzileri, iz tarlalarr

veya yollan gibi kontrol ve koordinasyon tedbirlerini igerir.

Geqici snu anlamma gelen miitareke hat1u (demarcation lin e) ilke olarali

tampon/ara b,iilgenin ortasrndan gegen hattrr. Tampon/ara b6lgenin drq srrur-

lannr belirleyen hat, bu hatlarrn her iki tarafinda belirlenen ileri srrurlar ara'

srnda kalan btilgedir.

Tampon/ara biilgede kuwetlerin birbirinden ayr masl ategkes hattr (ce-

ase-fire line) ile olur. AteEkes hattl gatr$an taraflarrn her biri igin kendi ileri

unsurlarrnrn bulunacafr (forward. line) tindeki noktalann birlegtirilmesii'le

ortaya qrkan hattlr. Ategkes iizerinde uzlagma sonucunda yerel yetkiliier Ye\-a

miitareke anlagmasr kapsammda genel olarak tespit edilebilir Bu hat iizerinde

bulunacak kur.vetlerin miktarlarr da belirlenir. Hattrn koordinatlarr barqr ko-

ruma kuwetine verilir.a2 Tarnpon/ara biilgenin derinli$i gdriit mesafesi ve\?

g6rerek at$ yapan hafif piyade silahlarnm menzilleri temel ahnarak belirle-

nebilir. Giiriig mesafesi genellikle tercih edilir. Bu taraflar igindeki kontrol d.rs

davranrqlar sonucu ategkes ihlallerine tedbir olabilir.

Tampon/ara bcilge yerlesim yerleri, giftlik ve tanm arazileri gibi varl*la-.-

igerebilir. Bu durumda bu yerlerin emniyetinin sailanmasr gerekir. B<ilge lt

i.istiindeki hava sahasr, kontrol edenin drqrnda ttim taraflarm giriqine kapatd--

Denizde de bu tiir bcilgeler olugturulabilir.

42 ATP-3.4.1.1, 2O11, s.lV-lO.

L12

KorunmuS Biilgeler: Tampon, G venli, Smdanmq ve Ugaga Yasak Biilgeler

Tampon/ara biilgenin denetimi igin tesis edilmesi gereken kontrol ve bu-lugma noktalan iki tarafin atetkes hatlarlrun iitesinde, askersizlegtirilmig/si-lahsrzlandrnlmrq alanda teqkil edilir Bu alana izinsiz girig ve grk4lann kontro-lii amaclyla iz tarlalan veya yollarr tesis edilir.

Ateskes hattrrun iitesinde taraflann bulundurabilecekleri silah, personel ileaskeri birlik hareketleri belirlenip, srmrlandrnlabilir. Silahlar igin gap ve sayrsrrurlamasr, personel igin mevcut srrurlamasr konabilir Srmrlamalar belli dci-nem ve saatl€re tizgii ya da siirekli olabilir.

BMhin ilk tampon/ara b6lge uygulamasr Kore'dedir. iki Kore devleti ara-smda 38'inci paralel boyunca bir ara btilge ve askersizle$tirilmig alan bulun-maktadrr. Krbns'ta iki devlet arasrndaki tampon/ara bdlge de klasik bir iirnek-tir. Kesmir'de Hindistan ve Pakistan arasrnda, Golanda Suriye ve israil arasm-da ara b6lgeler devam eden diger tirneklerdir. Aprca geqmilte Bosna Hersek,mevcut durumda Kongo, Liberya ve Fildigi sahillerindeki devlet iqinde gatrgantaraflan aylran tampon/ara btilgeler <irnek verilebilir. BM'nin bangr korumaharekAtlan esnasrnda yiiLriirliife konan di$er tampon/ara biilge uygulamalarrEk Tablo lAe giisterilmittir

Tek Taraflr, Olarak llan Ed,ilen Tampon/Ara Biilgelcr

Devletlerin devlet drgr aktdrlerle miicadelelerinde tek taraflr olarak ilan edi-len tampon/ara bcilgeler bulunmakadlr. Bu tiir tampon/ara biilgelerin ilam ighukukun alamna girdifinden ilkesel olarak uluslararasr hukuk kapsamt drgrn-dadrlar. Bu kapsamdaki uygulamalarn kabul edilebilirligi, ilan eden tarafingerekqelerine, ulusal ve bdlgesel kamuoyu algrsrna, bdlgesel ve kiiresel siya-setin durumuna ve ilan eden tarafin kapasitesine bagh olarak degigmektedir.

Bu kapsamda uluslararasr kamuoyunun tepkisini geken israilin Gazzedeyiiriirliige koymug oldufu tampon/ara b6lgea3 uygulamasr uluslararast yasalhkve me$ruiyet ta$rmamasrna raf,men, Israil'in kapasitesi ile biilgesel ve uluslara-rasr siyasetin mevcut durumu nedeniyle hayata gegmektedir.

Askersizlegtirilmi4/ Silahstzlandv mtq Biilgeler (Demilttarized Zones)

Askersizlegtirilmig/silahsrzlandrnlmrg biilge uygulamasr, tampon/ara biilge-lerin ayrrlmaz bir unsuru olmamn drqrnda tek baqrna ya da korunmug btilge

43 "Israefi Buffer Zone Tightens Gaza Chokehold'l AEdzeera 0l Agustos 2014, <http://www.al iazeera.com/news/middleeast/2014/08/israel i-buffer-zone-t ightens-gaza-chokehold-201,18183550108235.htsnb, (Eri$im Tarihi: 18 Aral* 2015).

113

A. B. Varhk & O. Bingdl

kapsammda yer alan di$er uygulamalann pargasr olarak yiiriirlii$e konabil-mektedh Bu nedenle terim srkhkla diger uygulamalarla kar$t[ maktadrr.

Mi.inferit olarak uygulanmasr halinde askersizlegtirilmig/silahsrzlandrnl-mrg b<ilge, normal olarak sadece gatrgan tarafin askeri unsurlannrn delil barrgrkoruma kuyvetinin de bulunmadr$r alandr. I(ontrolle yetkili heyet ve g(izlem-ciler gdrevlerini; dewiye, giizlem noktalarr ve belirlenen tarihlerde kargrhkholarak icra edilen temas ve denetlemelerle veya hava giizlemleriyle yerine ge-tirirler.

Bu uygulama taraflann b6lgedeki yilnetim yetkilerini ortadan kaldrmaz.Bu yetkiler bangr koruma kuweti tarafindan da devrahnamaz. Dolayrsrylaegemen devletin yargr ve giivenlik bagta olmak iizere ydnetim iglevlerini veegemenlik hak ve ytikiimliiliiklerini yerine getirmesi igin diizenleme yap masrgerekir. Bu b6lgelerin srfflarr taraflarrn mutabakatrfa belirlenir ve bu husus-ta ulusal ve uluslararasr kamuoyunun tepkileri dikkate aftnmahdrr.a Bu biilge-ler taraflar igin ynksek askerl degere sahiptir. Igerisine herhangi bir taraftankuwet sokulduiunda diter tarafyiiksek seviyeli bir tehdit alg ar.as

I(orunmuq biilge uygulamalanrun bir pargau olarak bagvurulan asker-sizlegtirilmig/ silahsrzlandrrrlmrg bdlgeler aym zamanda tarafsrz biilgelerdir(neutral zones). Bununla beraber tarafsrz bdlge statiisii, korunmul biilgeninuluslararasr anlagmalarla kallcr hale getirilmig farkh bir halini yansrthgmdan,ana kavramm bir anlamda tiirevidir

Bu kapsamdaki miinferit uygulamalarda standart bir model bulunmamak-ta, duruma gdre uygularnalar farkh Qzellikler taEryabilmektedA. Bu kapsamda,Cebel-i Tank BoSazlhda ispanya ve ingiltere arasrndaki ve Suudi Arabistanile Irak{ ve Kuveyt arasrndaki tarafsrz b6lgeler 6ne grkmaktadrr. Bu kapsam-da ayrr bir ba$lam olugturan bir iirnek de taraflarm smrlara belirli mesafelerdgrnda askeri birlik konuqlandrrmamayr taahhiit ettikleri AKKAdrr (AvrupaI(onvansiyonel Kuwetler Antlasmasr)47. Benzer 6rneklerin sansl arttlr abilir-

ATP-3.41.1 Peace Support Operatinns Techrriques and Procedures, (Rriksel NATO, 201 1), s.lV-10:12.

FM 100-23 Peace Opetutiorr, (lgashingtonr US A.rmy Field Manud 1994), s, 105.

"International Boundary Study: lraq-Saudi Arabia Boundary", (Washington: Ofice of theGeographer (197r-06-01), US D€partment of State, 1971), ss. 11-12.

Treat! on Conventiarlol Armed Forces in Europe, 19 Kasm1990, (Oryanization for Securityand Co-operation in Europe), <http://www.osce.org/tbrary/14o87?download=tue>, (Eri$imTadhi: 18 Aral* 2015).

45

4

114

Korunmus Biilgeler: Tampon, G venli, Sntlanmts ve UguSa Yasak Biilgeler

se de karrgma kapsaml drymda yer alan bu tiir uygulamalarm, korunmug biilge

kavramsallaqtrmasrna y,iinelik qaltgmalara katk$rrun smrrh oldu$u g<iriilmek-

tedir.

Giivenli Bdlgeler (Safe Zones)

Giivenli biilgeler, genel anlamrfa sivil halkr gattgan taraflardan veya bh devle-

tin baskr, $iddet ve insan haklan ihlallerinden korumak ve insani yardrm sag-

lanmasr igin emniyet altrna ahnan genig cografi alanlarr tanrmlamak igin kul-

lamlmaktadrr. Bu bdlgeler genellikle uluslararast srmdara yakrn yerlerde veya

ayrrm hatlarr olarak kullamlabi.lecek diler coprafi, politik ve demografik bii-

li.imlerde tesis edilebilir. Tesis edilen giivenli b<ilgenin kordon alttna almmast,

gatrtanlann veya salduganlann giriginin engellenmesi iqin askeri unsurlarrn

gdrevlendirilmesi gerekir. Gtivenli bdlgeler, konuyla ilgili uluslararasr yaztn-

da girilmez (no-go), vafi$e yasaklanmry (no-drive) ve can gdvenlipi satlanmrg

(no-kilA olarak da adlandrrrlmaktadrr'€

Bu tiir biilgeler tesis editdilinde yeterli askeri ve ekonomik kapasite tahsis

edilmezse af rr insani bedeller iidenebilmektedir.

1991 Kiirfez Savagt sonrast lrakh Kiirtlerin Tiirkiye ve lran srrurlarna yr-

frlmasr ile lrak'ta 36. paralelin kuzeyini kapsayacak gekilde guvenli btilge olug-

turulmu$tur. Kuzey Irak giivenli b6lgesi Irak askeri birliklerinin kara ve hava

unsurlanna kapattlmrg, incirlik'te konuqlanan hava unsurlarr ile btilge iginde-

ki nispeten kiigiik kara unsurlan tarafindan kontrol edilmigtir' On yrl devam

eden ve Qekig Giig (Huzuru Sa$lama Harekitr- Operation Provide Comfort)

olarak da adlandrrlan harekdt 6nemli d0zeyde kara ve hava giicti tahsisini ge-

rektirmi$ir ($ekil: 2).

48 Brian T, Haggerty, SaJe Havens i syia: Mhsiobs and Requiretfie'ltsfor an Air C4npaig'|'

(MlT SSP Working PaPer, Temmuz 2012)' s. 12.

A. B. Varhk & O. Bingiil

Glivenli &lnaklar (Safe Havens)

Giivenli billgelerle ilgili difer bir kavram ise Ttirkgeye g0venli sr$nak olarakgvrileb ecek safe hayezs'dir. Giivenli sr$rnak, savagan unsurlar veya hiik0metkuwetleri ile siviller arasrndaki srmrlar agrkga belli olmadrfrnda cograf, si,yasi ve demografik biiliinme gizgisi tespit edilemedif,inde veya bu ttir hatlarteorik olarak tespit edilse bile uygulamaya gegirilemedilinde gtindeme gelenbir segenektir.@ Giivenli srprnaklann amacr; krize rnaruz kalan iilke icinde si-viller igin korunakh nispeten kiigiiLk bdlgeler olugturmak, bu btilgelere gaugantaraflann girmesini ve saldnda bulunmasmr engellemektir. Bu biilgeler, hemigindekiler hem de yakrn gevrede bulunan siviller iqin sr$nak olur.

Giivenli biilgeler ile giivenli stprnaklar arasrnda bazr farklar vardr. Giivenliulrnaklar gtivenli biilgeler gibi srmrlar boyunca veya srnra yakrn bdlgelerdedetil iilkenin i9 kesimlerinde tesis edilir, insani yardrmlaru ulagtlr masr iginbu b<ilgelerin bir kara srn[rna, hava alamna veya deniz limamna ba$lanmasrgerekir. Bu baglantr hatlarr ise insani yardrm koridorlan (humanitarian aidarridors) olarak adlandrrftr. Insani yardrm koridorlarr, karadao havadan vedenizden olabilece[i gibi miigterek koridorlar da tesis edilebilir (gekil 2).

49 Brian T, Hag1erty, Safe Haveks in Syrid: Missiorls a d Requirementsfor an Air Campargn, s.12.

116

KorunmuS Bdlgeler: Tampon, Gilvenli, &ntrlanmts ve UguSa Yasak Biilgeler

1990'larda Bosnadaki ig savag s asrnda BM karanyla altr bdlgede g(venli

srgnaklar tesis edilmiftir. Batlangrqta BM kuweti yetersiz ve NATO hava des-

e$i az oldufu igin bu biilgeler savunulamamrg ve katliamlar iinlenememiqtir.

Srrplar Saraybosna'yr uzun siire kugatma altnda tutmugtur.so NATO nun 1995

-{gustos-Eyliil aylarrndaki alrr bombardrmam ile kugatma kaldr abilmigtir.

Bosnada yetersiz kurwet nedeniyle alt giivenli bdlgenin ikisi Srrplann kontro-

lune girmig ve Srebrenikada 8.000 insan katledilmittir.5t

UguSa Yasak Biilge (No Fl! Zone)

Uguga yasak b6lge, coirafi koordinatlara gdre belirlenen srmrrn hava sahasr-mn kullammrna srrurlama veya yasaklama getiren uygulamad[.s'?

Qatryma ortammda; tampon/ara biilge, giivenli bdlge, giivenli srgrnak, in-

sani yardrm koridoru ve askersizleqtirilmig/silahsrzlandrrrlm4 bcilgenin iizeri-ne ilan edilebileceii gibi, bu btilgelerden bagrmsE olarak tek bagtna bir tedbirolarak da ilan edilebilir. Aynca, barrq gartlarnda da utuqlardan etkilenen kri-tik tinemdeki yerlerin korunmasr amacryla ya da strur gtvenliti malsadryla

ilan edilebilir. Qatrqma kurallanna ba$h olarak kurah ihlal eden hava araglan;ikaz edilir, drtarr glkmaya zorlanrr veya vurulur.

Kiirfez Savagr sonrasr 1991-2003 yrllan araslnda BMGK'mn 688 No'lu ka-

ranyla lrak'ta 36. paralelin kuzeyi ve 32. paralelin giineyi Irak hava araqla-rr igin uquga yasak biilge ilan edilmigtir.t3 Bosnada ise 1993-1995 y larmda

BMGK'nin 781 No'lu karan ile uguta yasak b6lge ilan edilmiptir.s BM'nin

NATO vasrtasryla Libya'ya miidahalesinde, BMGi(mn 17 Mart 2011 tarih ve

1973 sayh karan55 ile ilan edilen uquga yasak biilge uygulamasr, belirlenen

hattr iNal eden kara birliklerine havadan saldrr ann icrasr qeklinde gergek-

legtirilmiqtir.

NATO Hahdbook, (Rrnksel NATO Office oflnformation and Press, 2001).

Mike Corder, "Srebrenica Genocide Trial to Restatt:' Washington Post,20 Agustos 2006.

No-FIy zones - ik the Modern lvorld,VKloint Serices Command and Staf College ResearchPaper,27 M^rt 2012, s. 5, <http://wwwairpowerstudies.org.ul/libnry/drps/No-fly-zones-in_modern_world_Cook.pd6, (Eri$im Tarihi: l8 Arat* 2015).

'Containm€nt: 'Ihe l[aqi No-Fly Zones", BBC Neps, 29 Aral* 1998, <http://news.bbc.co.uk/2/hi/events/crisis-in-thejulf/forces_and_firepower/244364.stm>, (Erisim Tarihi: l8Aral* 2015).

Michael Beale, Eorn rs over Bosnia: Ihe Role of Airpower in Bosnil-Herzegovina, (Nabama:Air University Press , 1997).

United Nations internet Sayfesl, "Security Council Approves 'No-Fly Zone' over Libya,Authorizing'All Necessary Measures'to Protect Civiliansl 17 Mart 2011, <http://www.un.orglNews/Press/docs//2011/sc10200.doc.htm>, (Erisim Tarihi: 18 Aral* 2015)

l17

A. B. Uarhk & O. Bingiil

Korunmug Biilge Uygulamalan ile ileili Esaslar

Korunmuq biilge uygulamalarmr konu alan dokrin ve uygulama doki.imanla-nrun gofunda meselenin gok disiplinli yaprsrrun yeterince kavrandrf,rnr siiyle-mek olanakl degildir. Bu konuda en yetkin BM doktmanlannda bile agrk ilkeve esaslar yeterince kapsanamamryt[.s6 Korunmuf biilge kavramrru, siirecinbaglangrq agamasr olan kitlesel kryrmlarrn dnlenmesi gabalanyla smrh gtirenaz sayrdaki gal4marun ise teknik seviyenin iizerine grkamadril g6rtlmekte-dir. SilrdiiriiLlebilir bir giivenlikten ziyade, gat$maya geri diini.ilmesini gegicitedbirlerle 6nlemeye ydnelik yaklagrmlarr nedeniyle sdz konusu dok0manlar;zaman, Ctizitun, kapsam, y<inetim ve tedbirler bakrmrndan son derece krsrthgergevede kalmaktadrr.sT Bu durumun, ilgili ya rnlarr hazrrlayanlarrn iilke top-raklanndan gok uzak cofrafyalardaki sorunlara yaklagunlannda yeterli duyar-I tia sahip olamamalanndan kaynaklandrfr degerlendirilmektedir.

Mevcut yazrnda saptanan eksiklikler gtiz dniinde bulundurularak korun-mu9 biilge uygulamalarrnda takip edilmesi gereken asgari gerekli ilkeler aqagr-da agrklanmrgtr. Bu esaslann saptanmasrnda, konu ile ilgili yabancr resmi veaskerl yayu arda yap an yazrn taramalanna ilave olarak,$ Huzuru SallamaHarekdtt (Operation Provide Comfort-OPQllrak, istikrar Kuweti HarekAtr(Stabilization Force Operation-SFOR)/Bosna-Hersek, Uluslararasr Giiven-lik Yardrm Kur.veti Harekatl Qnternatianal Security Assistance Force -ISAFOperation)'ndarve Krbrrsta UNFICYP kapsamrnda yiiriirliikte olan Yeqil Hat(Green Line) tygulamaslndan dogrudanse ve diger korunmug bcilge uygulama-lanndan ise dolayh olarak elde edilen tecriibelerden yararlarulmlgtr.

Ornegin, "BM Qok Boyudu Banll Koluma Harekatr" ve "BM Bantr Koruma H.reketrPrensipler ve Rehberleri' konuya .9*lam. getirmemekedir. Konuyla ilgili aynnnh bilgiigt\ bkz.i Handbook orl UN Mubaimensional Peacekeeping Oper4tionst UN PeaczkeepirlgOperations: Pinciplzs and Guidelines,

Mass AtrociE Response Opetutions (MARO): A Military Planning Handbook, (Cambridge:Harvard Kennedy Schoot and PKSOI, 2010).

Bu kapsamda '|rrkarda;

22-28,38-4L, 47 ve 49 ^umaIah

dipnodarda belirtilenlere ilave olarakfaydalanr.lan kaynallar gunlardr: Antho[y H. Cordesman, The Lessons and Non-Lessorls ofthe Air and Missile Campdign in Kosovo, (Westport, Conn.: Praeger, 2001); Barry R. Posen,"Military Responses to RefuigeeDis sters'i lrlternatianal Securiry,y^z1996, Cilt: 2l ss,72-111;R. Royce Kneece lr., David A. Adesnik, Jason A. Dechant, Michael F. Fitzsimmons, ArthurFries ve Mark E, Tillman, "Force Sizitrg for Stability Operations Main Report'i (Alex.ndrie,Virginia: Institute for Defence Analyses, Mart 2010).

Makalenin yazarlar! lrak, Bosna-Hersek ve Afganistanda 6- 12 ay stre/e nikn i$tirak ettikleriban$ gficii harekadarl ile yine bu kapsamdaki opelasyon ve misyonlain planlama ve konseptgal4malanndan elde ettikleri sonuglardan ilgili olanlafl metne altarmrqhr.

l l8

KorunmuS Bdlgeler: Tampox, G venli, Stnrlanmrt ve Ugut.t ydsak Biilgeler

Bu suretle, politik-askeri, strateiik, operatif, taktik ve teknik uygulayrc arrnplanlamalanna ve akademisyenlerin aragtrmalarma kuramsal destek saglan-masr amaClamr$ur.

MeSruiyet ve Uluslararas Destek

Korunmug btilge uygulamasrmn baqarrsr hukuki kabul edilebilirliie ilave ola-rak uluslararasr deste$in satlanmaum da gerektirmektedir. Bu uygulamadauluslararast toplumla birlikte hareket etme ilkesi mefruiyeti kuwetlendirenen iinemli etkenlerdendir. Korunmug bdlgelerin idamesi giig ve pahah oldu-

lundan olugturulan koalisyon kuwetinin kiilfetlerin adil paylagrmr ilkesinegtire hareket etmesi baglangrg safhasrnda taahhtit alhna ahnmahdrr.

Kapsamh Miidahale

Sivillerin korunmas genig bir alamn kontrol ve emniyet altrna ahnmasrm, bii-yiik gaph birliklerin kullamlmasrm, genig bir lojistik agm tesisini, acil saihkhizmetinden sosyal, psikoloiik, grda yardrmrna kadar gok gegitli ihtiyaglankargrlayacak tesislerin kurulmasrm ve bunlan igletecek yaprlaln g6revlendiril-mesini gerektirir. Korunmug biilge uygulamalan miiqterek ve birletik harekAtile gok sayrda resmi, sivil ve uluslararasl kurulutun sag{adr$r olanaklann kul-lamlmasrm da gerektirir.

E*i Oda.kh Yaklaqtm

Korunmug bdlge uygulamasr, dncelikli hedeflere ulagrlabilmesi igin kaynak veimkAnlarrn kritik faaliyetlere y6neltilmesini ve bu faaliyetler arasrndaki iliqki-nin dopru bir gekilde yap andlr masrnl gerektirir. Bu durum kaynak y6netimive zaman planlamasrnr kritik bir konuma taqrr. Bu uygulamalarda sivil-askerifbtuliginin, strateiik iletigimin, bilgi harekatnn sagladrgr imkAnlardan yarar-larulrr.

Askeri YAkinl*

Korunrnug biilge uygulamalarrnrn bagarrslnm tin gartr, giivenlitin satla-rup siirdtri.ilebilmesidir. Bu ise ancak konvansiyonel harekittan bangr inqaharekitna kadar genig bir perspektifte askeri imkan ve kabiliyetlere sahipkuwetlerin konuglandrr masr ve bunlann etkin olarak kullamlmasrm olanakhkrlan komuta-kontrol, istihbarat, elekuonik harekat, ileti$im, ula$trrma, ke-

9if ve giizetleme, ikaz ve ihbar sistemi ile bilgi sistemleri alt yap anna sahipkarargihlann oluqturulmasr ile miimkiin olabilir. Bu kapsamda emir ve komu-

119

A. B. Va tk & O. Bingiil

ta birligi, sadelik, geviklik, kuwet koruma ve angajman kurallan basta olmaktizere askeri yetkinliti artrran niteliklerin sallanmasr zorunludur.

Emniyet ve Giivenlik

Korunmug biilge uygulamalannda sivillerin muharebe sahasrndan ve silahla_nn etkili menzillerinden uzaklaEtrnlmasr esastrr. Bu maksatla tampon bdlge,giivenli srf,rnak, uguga yasak btilge gibi korunmug biilge uygulamalan birbirinibiitiinleyecek qekilde kullamlma.hdrr. Ancak bu tedbirlerin yi.iriirliife konmasrbi.le kurbanlarrn aym zamanda saldrrganlar oldu$u bu t0r harekat ortamlann_da, muharip-muharip olamayan (combatont-noncombatant) ayrrmnrn sag_lanmasrm gofu zaman miimkiin krlamamaktadr.

Aynca korunmug btilgenin i9 emniyeti igin giivenlik ve asayig ile kamusalbir diizenin tesis edilmesi gerekir. Sivillerin can ve mallanrun giivenligi ile ,ah_si bilgilerinin korunmasr korunmug biilge uygulamalannda iine crkan husus_lar arasrnda yer alrr. Bu kapsamda kagakg rk, organize suglar, tertir eylemleri,savaq a$alan vb. giivenligi tehdit eden eylem ve yaprlanmalara karqr gereklitedbirler ahnmaldrr.

Koordinaqron

Korunmug biilge uygulamalau gerek idameye iligkin igsel, gerekse uluslararasryardrm, destek, denetim, vb. drpsal faa.liyetlerin etkin koordinasyonunu gerek_tirir. Bu maksatla aktif ve pasif kontrol ve koordinasyon tedbirleri ile biilgey6netimini saglamaya y6nelik kriz y6netim merkezleri ve karargAhlar kurul_maldu.

Esneklik

Baglangrgta gegici tedbirler olarak yiiriirldf,e konan korunmuq b6lge uygu_ta,rmrn dngdriiienden daha uzun siire ve sahayr iggal ettif,i dikkate ahnmahdrr.Ornegin Krbrrstaki ara biilge 4O yagrna gelmigtir. Bu nedenle harekdtrn birkagyrl defiil uzun bir siire devam edece$i ve bunun kapasite tahsisinin devamhh-f,rm zorunlu k acafr dikkate ahnmaldrr.

Tesis edilecek uygulamarun cinsine ve koruma birli$inin kuvvetine, crn-sine, tertibat ve tegkilatrna karar verilirken, iggal edilecek biilge veya biilgelersegilirken; arazinin yaprsr, gat$an taraflann sayrsr ve kuweti, imkan ve kabili-yetleri, gatrqan taraflann niyeti, farkl milis yaprlanrun varh$r, kriminal tirg0cler, agiretlerin silahh unsurlan tam olarak tespit edilmeli ve gelecefe y6nelik6ngdriilerde bulunulmahdr.

120

Korunmug Bdlgeler: Tampon, Gi.ivenli, Stntrlak rltt ve Uguta Yasak Bi;lgeler

Ekonomik Yeterlilik

Korunmug bdlge uygulamalan qok gesitli ihtiyag ve gereklerin uzun devre-

lerde karg anmasrm ve siirdiiriiimesini gerektirdi$inden maliyeti yiiksek fa-

aliyetlerdir. Bu kapsamdaki biitgelerin olugturulmasr esnasrnda uygulamamn

gerektirdigi tesislere ilave olarak uygulamamn yerine getirilmesinde kullam-

lan kurum, kurulug, sivil toplum tirgiitii ve giivenlik kurwetlerinin faaliyet ma-liyetleri de dikkate ahnmaldr.

Sonuq

(orunmug biilge; gatrgmayr sonlandrrma, sivilleri korumak ve insani yardrm,

insanc kanqma vb. kangma faaliyetlerini icra etmek velveya savaq hukuku-

nun kurallarm yerine getirmek maksadryla tesis edilen btilgelerdir. Korun-

mug b6lge kavramr biinyesinde ategkes ve miitareke hattr, tamponbllge (baf-

fer zone), ara b6lge (zone of separation), askersizleStirilmiq/silahsrzlandrnlmrg

bolge (demilinrized. zones), guvenli biJlge (safe zones), giivenli srlrnak (saf

havens) ve ugtgayasakbijlge (no fly zon e) uygulamalanm barrndrrmaktadu.6o

Uygulamalar arasrnda ayrt edici dzelliklerden bahsetmek miimkiindiir.

Tampon ve ara biilgeler, banqr koruma kul.veti tarafindan qatr$an taraflan bir-

birinden ayrrmak igin tesis edilmelerine kar;rn aralanndaki <inemli fark birin-

cisinin devletlerarasrndaki gatrqmalarda, ikincisinin ise devlet iqindeki qatrg-

malarda kullamlmasrdrr. Ara bcilge, gatrgan iki devletin bangr koruma kuwe-

tiyle zorla ayrrlmasr pratikte miimkiin olmadr$rndan taraflann nzasrm ifade

edenve zorlama igeremeyen bir terim olarak iine qrkarken, tampon bolge dev-let igindeki gatrgmalann sonlandrrrlmasrnda banqr korurna birlilinin zorlama

kapasitesini kullanarak emniyetli bir alan olugturulmasma yiinelik bir maksadrqagngttrlr. Tampon/ara b<ilgeler en az iki tarafi ve gogu durumda iigiincii bir

taraf olarak banqr koruma kul.vetini gerektirmesine kargrn, devletJerin dev-

Iet drgr ak<irlerle miicadelelerinde tek taraflr olarak ilan edilen tampon/ara

60 Ornegin BM Giivenlik Konselhin 16 Mayrs 1993 tarihve 819 say r karan il€ 6nce Srebrenicamiiteakiben de Zepa, Tuzla, Saraybosna, Gorzad€ ve Bihac (824 sayh karar) igin ba$latuBrgnvenli bitlge uygulamalel uqu5a yasak bitlgeyi de kapsamaktaydr. Ba$langrqta ba$anslzolan ve Zepa ve Srebrenicahn dii$mesine engel olamayan bu uygulamarun siireq igerisindeetkiniigini artlrdgr gitriilmil$tiir. Nitekim NATO, 1994 yrlnda BM Giivenlik Kons€yi'ninkararr iizerine uguga yasak biilge denetimi yaparken ddrt Srp ugegmm diisilriilmesi iletarihinde ilk silahlt gatrtma olafna kanqm$tu Konuyla ilgili qynnt l bilgi iqin bkz.; M€hmetSeyfettin Erol ve Safak Oguz, "NATO v€ IGiz !?tnetimi'l ieinde Mehmet Sefettin Erol, ErtanEfeeil (Der), Krizler ve Kriz WnetimL (Arrkaft: Bar$ Kitab€vi, 2012), s. 363.

r2l

A. B. Vatuk & O. Bing6l

billgeler bulunmaktadr. uluslararasr hukukun ihlali anlamrna gelen bu ti.iruygulamalara bagvuran devletler, temel olarak biilgesel ve kiiresel siyasetindinamikleri ile kendi askeri kapasitelerine dayanmaktadrrlar.

Giivenli biilge ve giivenli srfinal, korunmug bdlgeler kapsamrndaki tam-pon ve ara bdlgeden asrl olarak maksat ve colrafi dzellikleri ile aynlmaktadrr.Giivenli bdlgeler, genel anlamryla sivil halkr gatrqmanm etkilerinden korumakve insani yardrm sa$lamak igin emniyet altlna alman genig coflrafi alanlan ta-mmlamak igin kullamlmaktadrr. Bu b6lgeler genellikle uluslararasr smrrlarayakrn yerlerde veya aynm hatlan olarak kullamlabilecek difer colraf, politikve demografik b<iliimlerde tesis edilebilir. Giivenli srlrnaklar ise giivenli biil-geler gibi srmrlar boyunca veya slrura yakrn biilgelerde deSil 0lkenin ig kesim-lerinde tesis edilir. insani yardunlann ulagtrr masr igin bu bdlgelerin bir karasrnrrna, hava alaruna veya deniz limamna baglanmasr gerekir, Bu ballantrhatlan ise insani yardrm koridorlan olarak adlandrnlrr. insani yardrm kori-dorlar; karadan, havadan ve denizden olabilecef,i gibi miigterek koridorlar datesis edilebilir. Korunmug biilgelerin ddrt ana uygulamasr go$u durumda as-kersizletttuilmit, silahsrzlandrrlmq ve uguta yasaklanm$ olarak tammlanansrmrlanmrg bcilgelerle bir arada kullamhr. Bununla birlikte smrlanmrq btilge-ler istisnai koqullarda kendi baglarrna da korunmug biilge uygulamasr olarakhayata gegirilebilir.

Korunmug biilge uygulamalanmn hukuki gergevesini kanEma, savag hu-kuku ve ig hukuk kurallan gizmektedir. Korunmu$ bdlge ihdasrm da iqerenkangma uygulamalarr baEka bir devletin iilkesinde bulunan vatandaglann veanlaEmalarla tamnm4 egemenlik haklarrmn korunmasr mecburiyeti, kendigeleceSini belirleme hakknm korunmasl, egemen bir devletin nzasr ve insa-ni yardrm saglanmasr gerekqeleriyle 6nenli 6lgiide megruiyet kazanmaktadlr.Ancak bu gerekliliklerin hukuka aykrn miidahaleler igin gerekge sallayacak qe-kilde istismar edilmesi de yaygrndrr. DiBer taraftan, korunmug bdlge kavramr-nm savag hukuku ile iig ydnlti bir iligkisi mevcuttur. Bu ba$lamda qatrEmalannsonlandrr masna yiinelik uygulamalar, savag drgr olanlarn bulunduklan alan,lann korunmasr, savaErn yapamsal kaynaklara, imkinlara, tesislere, gevreye vedef,erlere yiinelik olumsuz etkilerinin iinlenmesi iine grkmaktadrr. Devletlerinig hukuku kapsamrnda yiirtirltise koydulu korunmug biilge uygulamalanndaise uluslararasr hukuka uygunluk temel prensip 6zellifini korumakla birliktemaksat, mekln, kuwet ve zaman etkilegimi iinemli bir miilahaza olarak ortaya9r-kmaktadu.

t22

KorunmuS Bdlgeler: Tampon, Giivenli, Smtrlanmts ve IIguSa Yasak Bdlgeler

Korunmug bdlgelerin tesis ve uygulamasnda BM'nin banqr desteklemeharekdfi anlayrqrmn esas ahnmasr megruiyet, uygulanabilirlik ve rasyonali-te gereklerini saflamaktadrr. Soiuk Savag sonrasmdaki ddnemde BDH'lerdekaydedilen belirgin artr$ korunmug biilge uygulamalarmrn sayl ve geqitliliginede yansrmrytr. Korunmug biilge uygulamalannda kaydedilen bu artrga ragmenicra edilen harekitlann yeterince baganh oldugunu sdylemek miimktin de$il-dir. Bu uygulamalardan alnan dersler harbin ve askeri harekatrn genel pren-sipleri ile etldleqimi korunmug btilge planlamalarrnda esas almmasr gerekenilkeleri ortaya grkarmakadrr. Bu ba$amda megruiyet ve uluslararasr destek,kapsamh miidahale, etli odakh yaklaErm, askeri yetkinlik, emniyet ve giiven-lik, koordinasyon, esneklik ve ekonomik yeterlilik temel ilkelerdir

KAT'I\AKCA

AAp-15 (2013) Na.to Glossary ofAbbreviatiorls Used ih NATO Documents and Publi-catlozs, (Briiksel: NATO, 2013).

AAP-6 (2008) Nato Glossaty ofTerms and Defniflozs, (Briiksel: North Atlantic TreatyOrganization (NATO) Standardization Agency (NSA), 2008).

ADRP 1-02 Terms and. Military Symbols, (Washington: Headquarters, Department ofthe Army, 2015).

ADRP 3-07 Stabiw, (Washington: Headquarters, Department of the Army, 2012).

AJP-3.4.1 Peace Support Operations, (Briksel: NATO, 2001),"Israeli Buffer Zone Tightens Gaza Chokehold'l ,4ljqzeeru 1 Agastos 2074, <htIFl/ I

www.aliazeera,com/news/middleeast/2014/08/israeli-bufer-zone-tightens-gaza-chokehold-20148183650108236.htm1>, (Erigim Tarihi: 18 Arahk 2015).

ATP 3-07.5 Stability Techniques, (Washington: Headquartels, Department of theArmy,2012).

ATP-3.4.1.1 Peace Support Operatio s Techniques and. Proced.ures, (Briiksel NATO,2011).

"Containmenti The lraqi No-Fly Zonesl BBC News,29 Ar^Lrk L998, <http://news,bbc.co.uk/2/hi/events/crisis_in_thejulf/forces_and_firepower/2tw354.stm>, (ErigimTarihi: 18 Arahk 2015).

Beale, Michael, Borz bs over Bosnia:The Role of Airpower in Bosnia-Herzegovina, (AIa-bama: Air University Press, 1997).

Bellamy, Alex f. ve Mlliams Paul, "Introduction: Thinking Anew about Peace Operati-ons': iginde Alex J. Bellamy and Paul Williams (DeLr, Peace Operations dnd GlobdlOrd€l, (New York Routledge, 2005),

A. B. Varl& 6 O. Bingiil

BirleSmiS Milletler Antlatmas, (26 H^zilan 1945). <http://www.ombudsman.gov.tr /contents/frles/3sso1-Birlesmis-Milletler-Antlasmasi.pdf>, (Eri9im Tarihi: 18 Ara-hk 2015).

Bronlie, lan, "Humanitarian lntervention': iqinde f,N. Moore (D er.), Law and Civil Warin the Modem World, (New lercey:T\e Lawbook Exchange Ltd., 2009).

Cenevre Scizleqmeleri ve Ek Protokolleri, 12 Agustos 1949, (Yayna Hazulayan Doq.Dr. Melike Batur Yamaner, Dog. Dr A. Emre Oktem, Ar. Giir. Bleda Kurtdarcanve Ar. Giir. Mehmet C. Uzun), (Istanbul: Galatasaray Universitesi Hukuk FaktltesiYaynlal, Sayr: 42).

Cordesman, Anthony H., The Lessohs and Non-Lessons oJ the Air and Missile Campa-ign in Kosovo, (Westport, Conn.: Praeger 2001).

Erol, Mehmet Seyfettin ve Oguz $afak, "NATO ve Kriz Yiinetimil iginde Mehmet Sey-fettin Erol, Ertan Efegil (Der.\, Krizler ve Kriz yiihetimi, (A^k^r^:. Bar$ Kitabevi,2Or2).

FM 100- Peace Ope,.4tionr (\,)fashington: US Army Field Manual, 1994).

FM 3-O Operations, (Washington: Headquarters, Department of the Army, 2011),

FM 3-53 Military I forrflation Support Operations (INCL C1), (Washin4on: Headqu-alters, Department of the Army, 2013).

Haggerty, Brian T., "Safe Havens in Syria: Missions and Requirements fo! an Air Cam-pajg^", MIT SSP Working Paper,'Iemtr:lu220I2.

Handbook on United N\tio4s Multidimerlsiohal Peacekeeping Operatiozs, (New york:

Peacekeeping Best Practices Unit Department ofPeacekeeping Operations UnitedNations,2003).

Humah Seca ty Repo,"t 2005, (New York: Oxford University Press, 2005).

brter ational Boaldary Study lraq-Saud.i Arabia Boundary, (Ofice of the Geograp-her, US Department ofstate, 1971),

Interuational Court of Justice Reports, 1986, <http://www.ici-cii.orgldocket/fi-Iesl70l65O3.pdI>, (Erigim Tarihi: 18 Aral* 2015).

Jennings, Robert ve Arthur Watts (Der.), Oplehheim\ b tam4tional tau, (New York:Longman, 1992).

Jentson, Bruce W., "Humanitarian Intervention and the Challenges of 'Never Again"iiginde Chester A, Crocker, Fen Osler Hampson, Pamela R. Aall (Der.'), Leashingthe Dogs of War: Co Jlict Managemeht ix a Divided World, (Washington: UnitedStates Institute ofPeace Pless, 2007).

JP l-02 Depattment oJ DeJense Dictionary of Military and Associated. Terms, (Was-hington: DOD, 2010).

IP 3-07, Joint Doctrine for Military Operations Other Than War, ($/ashington: )ointChiefof Staff, 1995),

lP 3-07.3 Peace Operariorr, (Washington: Joint Chief of Staff, 2015).

t24

KorunmuS Biilgeler: Tampon, G venli, Smtlanmry ve UguSa Yasak Bdlgeler

Keskin, Funda, Uluslararast. Hukukta Kuwet Kullanma: SavaS, KauSma ve Birlegm$Milletler, (Ankara: Mnlkiyeliler Birlili Yayrnlan, 1998).

Kneece, R. Royce Jr., A. David Adesnik, A, Jason Dechant, F. Michael Fitzsimmons,Arthur Fries, E. Mark Tillman, "Force Sizing for Stability Operations Main Report';(Alexandria, Virginia: Institute for Defence Analyses, Mart 2010).

Mallat, Chibli, "International Law and lraq: The Safe Haven Imperative'l The BrownJournal of World Afails, Cilttl, Sayr 2, 1994.

Mass Atrocit! Respohse Operations(MARO): A Military Planning Haxdbook, lCamb-ridge: Harvard Kennedy School and PKSOI, 2010).

Mingst, Karen A. ve Margaret P. Karns, "United Nations and Conflict Management'liginde Chester A. Crocker, Fen Osler Hampson, Pamela R. Aall (Der.r, Ledshingthe Dogs of War: Conflict Management in a Divided. World, (Washington: UnitedStates Institute ofPeace Press, 2007).

NATO Handbook, (Briiksel NATO Office oflnformation and Press, 2001).

"Declaration on a Transformed North Atlantic Alliance'iN.,47O, 05-05 Temmuz 1990,<http://wwwnato.int/cps/enlnatohq/offi cial_texts_23693.htm>, (Eriiim Talihir 18Aral* 2015).

Offcial Translation of the 1954 Hague Convention for the Protection ofCultural Pro-perty in the Event of Armed Conflict Submitted by Turkey, Paris,26 Subat 2010,<http://unesdoc.unesco.orglimages/o018/001870/187089TURB.pdF, (Erigim Ta-rihi: 18 Aralk 2015).

Pazarcl, Hiiseyin, Ur, slararas Hukuk, (Ankara: Turan Kitabevi, 2004).

Peace OPS Multi-Service Tactics, Techniques, and Proced.ures for Conducting PeaceOperations, (Langley AFB, VA: Air Land Sea Application Center, 2009).

Posen, R, Barry, "Military Responses to Refug€e Disasters': lzternational Security,Yaz1996, Ciltt 21.

Sakwa, Richard, 7,e Rise axd Fall ofthe Soviet Unio/t 1917-1991, (Routledge, 1999).

'Treaty on Conventional Armed Forces in Europe'; Olganization for Secu-rity dnd Cooperatioh ih Europe, 19 Kasrm 1990, <http://www.osce.orgllibrary/1,087?download=true>, (Eri9im Tarihi: 18 Aral* 2015).

"Uluslararasr AndapmaJar", MSB inter et Safasr, <http://www.msb.gov.trlasad/Aske-riMevzuat/Uluslararasi_Antlasmalar/Silahli_Catisma_Hukuku/SCH9.html>, (Eri-sim Tarihi: 18 AraLk 2015).

UN Peace Keeping: 50 Years 1948-1998, (New York: United Nations Department ofPublic Information, 1998).

UN Planning Toolkit, (New York: United Nations Department of Peacekeeping Ope-rations).

UNAMIC, <http://www.un.orglen/peacekeeping/missions/past/unamic.htm>, (Efi-sim Tarihi: 18 Afalk 2015).

A. B. Uarhk & O. Bingitl

United Nations Peacekeeping Operutions: Principles and Guid.elines, (New York De-partrnent of Peacekeeping Operations Department of Field Support, 2008).

United Nations Peacekeeping, 'History of Peacekeeping': <http://www.un.orglen/pea-cekeeping/operations/ histoly.shtml>, (Erigim Tarihi: 18 Aral* 2015).

United Nations Peacekeeping, "List of Peacekeeping Operations, 1948 - 2013", <httFrl Iwww.un.orglen/peacekeeping/ documents/operationslist.pdf>, (Eripim Tarihi: 18Aralk 2015).

United Nations, "Security Council Approves 'No-Fly Zone' over Libya, AuthorizingAll Necessary Measures'to Protect Civilians'; 17 Mart 2011, <http://www.un.orglNews/Press/docs//2011/sc1020o.doc.htm>, (Erisim Tarihi: l8 Aral* 2015).

Vaughan, Lowe, Adam Roberts, Jennifer Welsh, and Dorninik Zaum, The llnited Na-tions Secutity Council axd War: The Evolutiok ofThought and Pructice Since 1945,(New York Oxford University Press, 2006).

Vincqnt R-1,, Nonintarvention and I ternotional Order, (New Jersey: Princeton Uni-verEiw Press, 1974).

6020 sayrlr Kanun, Resmi Gazete,So Ocak 1953, Say! 8322, Dostur: Ill.Tertip, C.34, 21Ocak 1953.

Kwa Biyografi. / Biography ofthe Author

Ali Bilgin Varhk doktorastnr., Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fak lte-si Uluslararasr lliskiler Ana Bilim Dah'nda 2009'da tamamlamtgfi.r MerkezStrateji Enstitiisia d Siince kuruluSunun iiyesi, Millt Giivenlik ve Askeri Bi-limler Akademik Dergisi'nin et-editdrii ve istanbul Esenyufi AniversitesininiiEretim iilesdin Kiiresel gilvenlik, strateji" savaf gahtmalart ve Orta Dogukonularmda gahpmaktadrn 2013 y mda TSK'dan albay riitbesi ile emekliyeaynlmts olup, muvazzaf hizmeti esnasmda, Irak'ta Huzuru Saglama HarekAfi(1995), Bosna-HersekTe Istikrar HarekAt QO01) ve Afganistanlla UluslararastGiivenlik Yardtm HarekAfi e|rc) giirevlerine katulmqfir

Ali Bi.lgin Varhk completed his PhD in International Relations at Ankara LIni-vercityb Facalt! of Polittual Scipnces in 2009. He is currently a fellow at theCentral Stratzgt Institute, a private think-tank based in Ankara, a d is theCo-Edinr of the Journal of National Security and Military Sciences. He is alsoan Assistant Prolessor at Istanbul Esenlurt lJniversity. His /esearch interest

726

Korunmug Edlgeler: Tanpon, Giivenli, S,ndanmtg ve llgusa Yasak Biilgeler

revolve around topics of global security, stlategl, war studics, and the MiddleEast He retired as a Colonel from the Turkish Army in 2013. During his mil-itary career, he participated in Operation Provide Comfort/Iraq (1995), theStabilization Force/Bosnia and Herzegovina (2001) and the International Se-curity Assistance Force/Afghanistan (20 1 0).

Okay Bingi;l, Kara Harp okulu ve Maryland liniversitesi lsletmeBiiliimi)'nden iki lisans d.erecesine sahiptir Yiiksek lisans dlrenimini KaraHarp Akad,emisi'nde giivenlik, Chadu)ick tiniversitesi'nden ip ydnetimi iizerine

lapmrrttf. Doktora egitimini Gazi Llniversitesi'nde uluslararast iligkiler ala-runda 2012 ytlmda tamamlamrytLr Dr Oktay Bingiil" 1981-2011 ytllart ara-smda NATO ve Tiirk Silahh Kuwetkri'nin karargah ve birliklerinde galrymtS,Irak'ta Huzur Harekatb Bosna Hersek'te IFOR/SFOR ve Afganistan'da ISAFharekatlarma iStirak etmistix 2013 y mdan itibaren Baskent llniversitesi'ndegiivenkk galrymalart, teriirizm, gatryma giiziimii, Afr*a siyaseti ve Asya-Pasi-

fik giivenlili dersleri vermekte, Ankarald.a konuSlu Merkez Strateji Enttitiisiib agkanhlrnr yilriltmekndin .

Oktay Bingiil holds two BA Degrces, one from the Turkish Military Academland the second from University of MarTland s School of Business. He acquiredan MA in Security Studies from Turkish Army War College and an MBA fromUniversity of Chadwick in the USA. He ampleted a PhD Program in lnterna-tional Relations at Gazi University in Ankara in 2012. He served, in NATO andat the Turkish Military headquarters as well as in the field, partitipating inseveral international peacekeeping missions between 1981 and 2011 includingOperatian Provid.e Comfort/Iraq, IFOMSFOR and lSAF/Afghanistan. Since2013, Dr Okny Bingiil has been teaching courses on security stadies, teffor-ism, conflict resolution, Afrtuan politics and Asia-Pacific secarity at BatkentUniversity in Ankara, He is also the President oJ the Central Strategy Institutebased in Ankara.

r27

, ilililillzut[uilltlilil

,*tHPCilt: 1 1 Say: 44 (2015) / ntLP Vol. 1 1 No. 44 (201S)

MAKALELER/ARTICLES

Piinv.a. Politikastnda Giivenlik i kilemleri : Qatlgan Anlaylglar, De[ igen0rnekler ve Kavramrn Gelecefine ytinelik eii QatrgmCThe Security Dilemma In World Politics: A Study on Tne Future of theConce.pt in Light of Conflicting Approaches and New Examples,qh nitciQ

Revisitlng Asymmetric Psychological Warlare:Why The U.S. Lost The Battle of lmages Afte r lraq?Asimetrik Psikolojik Savaga. Yeniden Bakg:ABD lrak iggali Sonraslndi imajlar Qatrgmasrnl Neden Kaybetti?Behsat AXiCi & Ayhan AKBULUT

Geride Kalan Bir Paradigma 0larak Avrupa Birlifi Hukukunun BirlifiUnity of European union Law as an Abandoned paradigmAy$e Filsun ARSAVA

Korunmug Btilgeler: Tampon, Giivenli, srnrrlanmr$ ve IUguga Yasak BtilgelerProtected Areas: Buffer, Safe, Restricted and No Fly ZonesAli Bilgin VARLIK & Oktay niYC)r

Koruma sorumlulugu Kavramr ue Libya 0perasyonuThe Concept of the Responsibility to Protect and the Libya OperationThmer KA;IKCI

Toplumsal Pargalanma, sosyal Drglanma ve TeriirizmSocial Fractionalization, Social Exclusion and TerrorismNecmettin QELLK

E lectron icJou rnolsService

InternationalLawAssociationPAIS International

reQ$f