11

امهنشن

دا

وقحق

و ست

سیا

ارهشم

20،

اییزپ

و تان

مسز

13

92

تکنولوژي انتقال قراردادهاي لگوهايا

*زارع علی مختاري درضاممح

چکیدهــروزه ــوژي ام ــی و تکنول ــه دسترس ــی آن ب ــرورت از یک ــا ض ــاخص و ه ــاي ش ــی ه ــعه اساس توس

ــه کــه اینروســت از و رود مــی بشــمار اقتصــادي ــه آن تجــاري مبادل ــده موضــوعات از یکــی ب عم صـنعت، اهـداف شـناخت بـه نیـاز تکنولـوژي موفـق انتقـال . اسـت شـده مبـدل الملل بین تجارت

جـذب نحـوه تاثیرگـذار، فاکتورهـاي انتقـال، روشـهاي انتقـال، نحـوه و ابداع نحوه تکنولوژي، منابعــوه و ــعه نح ــاي. دارد آن توس ــال قرارداده ــوژي انتق ــه تکنول ــت ب ــعت عل ــه وس ــدگی و دامن پیچی

خاصـی ویژگیهـاي از میشـود بینـی پـیش قراردادهـایی چنـین در که مختلفی شرایط و موضوعشان هــاي شــیوه اســت الزم تکنولــوژي انتقــال قــراردادي الگوهــاي بررســی بــراي. هســتند برخــوردار

هـاي قـرارداد . گیرنـد قـرار بررسـی مـورد و شـده شناسـایی قراردادها در تکنولوژي انتقال مختلف بیــع قراردادهــاي ، لیســانس قرادادهــاي منجملــه متنــوعی و متعــدد تکنولوژي،قراردادهــاي انتقــال یـک قـرارداد کـه آنجـا از. میگیـرد دربـر را مشـارکت قراردادهـاي و پیمانکـاري قراردادهاي متقابل،

طـرفین خـاص شـرایط و ویژگیهـا گـرفتن نظـر در بـا قراردادي الگوهاي این از یک است،هر بستر .باشد داشته دیگر الگوهاي به نسبت هایی مزیت میتواند قرارداد،

ها واژه کلید

دست در کلید ونچر، لیسانس،جوینت متقابل، بیع فناوري، تکنولوژي، انتقال قرارداد

. تحقیقات و علوم واحد اسالمی آزاد دانشگاه سیاسی علوم و حقوق دانشکده استادیار * تحقیقات و علوم واحد اسالمی آزاد خصوصی،دانشگاه حقوق رشته ارشد کارشناسی التحصیل فارغ

تکنولوژي انتقال قراردادهاي الگوهاي

12

دانشنامه

حقوق و

سیاست

شماره

20،

پاییز و

زمستان

1392

:مقدمه تمایــل و جدیـد تولیـدي ابزارهـاي و روشـها بـه دسترسـی بـراي توسـعه حـال در هـاي کشـو تـالش

نیـروي ماننـد تولیـد بیشـتر امکانـات کـه منـاطقی بـه خـود صنایع برخی انتقال به پیشرفته کشورهاي مباحـث مهمتـریم از یکـی بـه را تکنولـوژي انتقـال بحـث تـر، فـراوان زیرزمینـی منابع و تر ارزان کار

و اقتصـادي جهـت بـه هـم و فنـی حیـث از هـم تکنولـوژي تجـارت .اسـت کـرده تبـدیل امروز جهان و تکنولـوژي از حمایـت نیـز حقـوقی دیـدگاه از فـوق جهـات بـر عـالوه امـا است توجه شایان تجاري هـاي قالـب و هـا مکـانیزم شناسـایی بـاالخره و مبادلـه کننـده کنتـرل ابزارهاي ، آن به مربوط حقوق

مبـادالت ایـن حقـوقی دقـایق و شـرایط ، خصـائص دقیـق فهـم بـا تـوأم تکنولـوژي انتقال قراردادي تحصـیل بـراي اي عمـده هـاي تـالش جهـانی بازارهـاي عرصه در. است ویژه مطالعه شایسته تجاري

و آالت ماشـین واردات و خریـد گرچـه ، رهگـذر ایـن در. آیـد مـی عمـل بـه پیشـرفته هاي تکنولوژي و تکنولـوژي مفهـوم کـه باشـیم داشـته توجـه اسـت الزم امـا است موثر خارجی تکنولوژیک تجهیزات

بطوریکـه اسـت یافتـه نـوین اي جلـوه ، حقـوقی منظـر از هـم و تجـاري حیـث از هم آن مبادله طرق دارایـی از نـوین قسـم ایـن بـر مترتـب فکـري هـاي مالکیـت حقـوقی و افزاري نرم هاي جنبه انتقال کـه میرسـد بنظـر . شـود مـی شـناخته تکنولـوژي انتقال قرارداد کی هاي بخش مهمترین از بشر، هاي

تکنولـوژي انتقـال مناسـب مـدل بـه دسـتیابی و تکنولـوژي انتقـال مختلف مدلهاي بررسی و شناسایی روشـهاي و الگوهـا کـه دیـد بایـد منظـور بهمـین .میباشـد اي ویـژه اهمیت داراي قراردادها اینگونه در

بـه توجـه بـا روشـها ایـن از هرکـدام ویژگیهـاي و کدامند قرارداهاي در استفاده مورد تکنولوژي انتقال .شود تبیین تکنولوژي انتقال قرارداهاي تنوع

تکنولوژي انتقال -1

و کـارگیري به از است عبارت فناوري انتقال از منظور تعبیر، یک در. دارد وجود فناوري انتقال از تعبیر دو فراینـدي فنـاوري انتقال تعریف، این طبق. آن خلق و ایجاد اولیه مکان بجز مکانی در فناوري از استفاده

. شود می آن کننده دریافت به منبع از فناوري یافتن جریان باعث که است ایـن در. باشـد می فناوري گیرنده توسط فناوري تحصیل و جذب فناوري، انتقال از منظور دیگر، تعبیر در

منتقـل گیرنده به حقیقت در باید فناوري و نیست کافی فناوري انتقال براي مکانی جابجایی صرف ، نگاه کیفیـت همـان بـا فرایند اجراي یا محصول ساخت توانایی واگذارکننده، مثل بتواند او که طوري به شود، .بیاورد دست به را اولیه

ـ عمـودي انتقـال در. افقـی انتقال و عمودي انتقال: گیرد می صورت گونه دو به فناوري انتقال انتقـال ای مهندسـی طراحـی و توسـعه مرحلـه بـه کاربردي تحقیقات هاي یافته و فنی اطالعات توسعه، و تحقیق . شود می وارد تولید فرآیند به فناوري شدن تجاري با سپس و ابدی می انتقال

مختاري محمدرضا ، زارع علی

13

امهنشن

دا

وقحق

و ست

سیا

ارهشم

20،

اییزپ

و تان

مسز

13

92

دیگـري محـل در توانمندي سطح همان به کشور یک در توانمندي سطح یک از فناوري افقی، انتقال در کـاهش فنـاوري انتقـال هزینـه باشـد بـاالتر فنـاوري گیرنده سطح هرچه حالت این در. شود می منتقل

)1(.شود می انجام موثرتري صورت به آن جذب و ابدی می تکنولوژي اجزاي - 1- 1

:دهند می تشکیل زیر موارد را تکنولوژي دهنده تشکیل اجزاء ابزارهـا، : شـامل و گیرد می جاي آنها در تکنولوژي که هستند اجسامی حقیقت در که ١افزار سخت -الف

.روند می بکار خدمات یا کاالها تولید جهت در و هستند تجهیزات و آالت ماشین بکارگیري و استفاده براي است ها نظریه و روشها قواعد، دستورالعملها، مجموعه شامل که ٢افزار نرم -ب

.آالت ماشین شامل را انسانها از جمعی یا انسان تجربه و ابتکار عقل، مهارتها، دانش، حقیقت در که ٣انسانی نیروي -ج

.شود می .شود می سازمانی نظامهاي و ارتباطات مدیریتی، نظامهایی شامل که ٤مدیریت و سازماندهی -د

در. هسـتند تـامین قابـل سهولت به عمدتا کافی، سرمایه بودن مهیا صورت در افزاري سخت عامل اجزاء دلیـل همان به کشور در موجود افزاري سخت عامل اجزاء میزان آمده، عمل به بررسیهاي طبق ما، کشور نمـی احساس صنعت مختلف هاي شاخه در رابطه این در بزرگی کمبود و بوده وسیع نسبتا الوصول سهل تـامین صـورت در که است این تکنولوژي افزار سخت عامل اجزاء با رابطه در مهم بسیار نکته ولی. شود خواهنـد باطـل و عاطـل یا امکانات این تکنولوژي، افزار نرم عامل اجزاء به کافی احاطه داشتن بدون آنها هنگـام و گیـرد قرار توجه مورد باید بیشتر آنچه لذا ، )2(کرد خواهند کار ناچیزي بسیار بازدهی با یا و ماند

.است تکنولوژي افزاري نرم بعد بگیرد قرار نظر دقت مورد تکنولوژي انتقال تکنولوژي انتقال فرآیند - 2- 1

تکنولـوژي توسـعه و اشاعه کاربرد، جذب، انطباق، کسب، و انتخاب مراحل شامل تکنولوژي انتقال فرایند :پردازیم می ها آن توضیح به زیر شرح به که شود می دریافتی

کسب و انتخاب -الف شـمار به فرآیند کل اول خشت که آنجا از کسب و انتخاب مرحله یعنی تکنولوژي انتقال مرحله نخستین

آنچـه طبعـاً مرحله این از آمیز موفقیت گذار بدون و است برخوردار خاصی حساسیت و اهمیت از آید، می 1 Hardware 2 Software 3 Humanware 4 Orgaware

تکنولوژي انتقال قراردادهاي الگوهاي

14

دانشنامه

حقوق و

سیاست

شماره

20،

پاییز و

زمستان

1392

و خاص طور به گیرنده اساسی اهداف جهت در تواند نمی شود می کسب وارداتی تکنولوژي عنوان به که .یابد توسعه و شده گرفته کار به و جذب عام، طور به کشور تکنولوژیکی ساختار توان و دانش سطح ارتقاء

انطباق -ب امکانـات سـرمایه، جملـه از( کشـور موجـود منابع با) وارداتی( بیگانه تکنولوژي دادن پیوند فرایند انطباق

آالت ماشین قطعات، و اجزاء تولید و ساخت امکانات مواد، انسانی، نیروي مهارت و دانش سطح زیربنایی، سـطح در توسـعه اهـداف ،...) و تولیـد برنامـه ( طرح اهداف ،...) و هوا و آب( اقلیمی شرایط ،)تجهیزات و

سازگاري و اصالح ،مرحله فرآیند مرحله این رو این از و است گیرنده سرزمین اجتماعی ارزشهاي و کالن .شود می نامیده نیز

بنـابراین اسـت، محلی توسعه و پژوهشی ساختار با وارداتی تکنولوژي دادن پیوند وسیله همچنین انطباق .است تکنولوژي خودکفایی پرورش در اساسی مولفه خود مفهوم این در انطباق

تحلیل و جذب -ج تمـامی و شـده کسـب تکنولـوژي بـه گیرنـده کامل آگاهیهاي و آموزش بررسی، فرایند تحلیل، و جذب و واحـد کـل و کارگاههـا فـراورده، طراحی و محاسبات مبانی و فرضیات جمله از آن گوناگون هايمولفه

تولیـد، روشـهاي کمکـی، و اصلی تجهیزات و آالت ماشین برداري بهره اندازي، راه نصب، آنها، روشهاي فـروش از بعـد خدمات و فروش کیفی، کنترل و آزمایشها تولید، کنترل و ریزي برنامه نگهداري، و تعمیر

.است محصوالت و گیرنـده محـیط از خـودي و درونـی جزئـی صورت به شده کسب تکنولوژي تحلیل، و جذب جریان در

جریـان در شـده کسـب تکنولوژي اجزاء از یک هر که معنی بدین آید، می در وي جامعه صنعتی ساختار نصـب، احـداث، طرحهـا، بـر نظـارت و همکـاري یـا انجـام و عملی و نظري آموزشی هاي دوره از گذار

مـدیران، مهـارت و دانـش از الینفـک اجـزاي به واحد و کارگاهها از برداري بهره و اندازي راه آزمایش، تبـدیل ذیـربط نهادهـاي سایر و مشار مهندس مجري، سازمان، دیگر نیروهاي و کارشناسان سرپرستان،

توسـعه و پژوهش فعالیتهاي تا گرفته محصول فروش و تولید ریزي برنامه از آنان عملیات کلیه در و شده در مـدیریتی و فنـی مهـارت و دانـش کلیت از ناپذیر جدایی جزئی عنوان به طریق این از و یافته تجسم .آید درمی کشور

اجرا و کاربرد -د از پـس نظـر مـورد خـدمات و کاالها توزیع و تولید در شده کسب تکنولوژي از گیري بهره فرایند کاربرد جملـه از بـرداري، بهره از پیش الزم فعالیتهاي کلیه انجام طریق از که است آن تحلیل و جذب و انطباق و آالت ماشـین تـامین و ساخت تاسیسات، و ابنیه احداث کارخانه، و کارگاهها تفصیلی و مقدماتی طراحی

نیـروي سـازماندهی و استقرار کارگاهها، مجموعه در آنها از برداري بهره و اندازي راه و نصب و تجهیزات .شود می انجام تکنولوژي انتقال قرارداد در مقرر شرایط اساس بر غیره و انسانی

مختاري محمدرضا ، زارع علی

15

امهنشن

دا

وقحق

و ست

سیا

ارهشم

20،

اییزپ

و تان

مسز

13

92

و اسـت تکنولـوژي آن موضوع خدمات و کاال تولید با وارداتی تکنولوژي دادن پیوند وسیله کاربرد مرحله و اقتصـادي توان بلکه فنی و علمی توان ارتقاء براي اي وسیله تنها نه دیگر فرایندهاي همراه به بنابراین

.است انتقال نهایی هدف عنوان به کشور، صنعتی اقتصاد ویژه به توسعه -ه

و دانـش و شـده کسـب تکنولوژي از استفاده با آن جریان در که است فرایندي وارداتی تکنولوژي توسعه بـا مهـارت و تجربـه و دانـش ایـن تلفیق و کاربرد و جذب و انطباق مطالعات، از حاصل مهارت و تجربه

ایجاد جدیدتر و بهتر هاي فراورده و فرایندها براي نوین تکنولوژي درونی، تکنولوژي هاي یافته و ها داده .شود بـه کشـور صـنعتی ساختن قادر براي را کافی و الزم هاي مولفه و ها مشخصه باید جدید تکنولوژي این

محـیط . باشـد داشـته دیگـر وارداتی تکنولوژي از استفاده به نیاز بدون بهتر و جدیدتر هاي فراورده تولید لکـن شـود، مـی محـدود مشابه یا بهتر هاي فراورده تولید به معموال چند هر نوین تکنولوژي این کاربرد

.یابد گسترش نیز جدید کامال هاي فراورده تولید به و رفته فراتر نیز محدوده این از تواند می تکنولوژي انتقال قراردادهاي -٢

تکنولوژي انتقال قراردادهاي ارکان - 1- 2

اسـت ،مناسـب مختلـف قراردادهاي بر آن شمول و تکنولوژي انتقال قراردادهاي وسیع مفهوم به توجه با منتقـل بیع طریق از فناوري اگر مثال عنوان به بگیرد، قرار بررسی مورد مجزا طور به قراردادي هر ارکان

،)بـایع عنـوان بـه ( دهنـده انتقـال : از بود خواهد عبارت بحث مورد فناوري انتقال قرارداد ارکان شود، می در معهـذا ). ثمـن عنـوان بـه ( پرداختی مبلغ و) مبیع عنوان به( فناوري ،)مشتري عنوان به( گیرنده انتقال تـا گیـرد مـی قـرار اشاره مورد آن خاص قراردادي قالب از نظر صرف تکنولوژي، قراردادهاي ارکان اینجا

)3(. گردد حاصل مقوله این به نسبت کلی آشنایی گیرنده انتقال -2 )واگذارنده( دهنده انتقال -1: باشند می زیر ارکان از متشکل فناوري انتقال قراردادهاي

.پردازیم می آنها توضیح به ذیالً ، قرارداد موضوع فناوري -3)گیرنده( دهنده انتقال -الف

موجـب بـه لـیکن نیست فناوري مالک اینکه یا و است فناوري مالک که است حقوقی یا حقیقی شخص مالـک اینکـه بـا گیرنـده لیسانس مثال عنوان به. دارد را فناوري انتقال حق دارد، مالک با که قراردادي

حق دیگران، یا لیسانس قرارداد انعقاد طریق از قرارداد حدود در تواند می ولی شود نمی محسوب فناوري اصـلی گیرنـده فرانشیز مورد در مطلب همین. نماید اعطاء دیگران به را فناوري از برداري بهره و استفاده

.کندمی صدق هم

تکنولوژي انتقال قراردادهاي الگوهاي

16

دانشنامه

حقوق و

سیاست

شماره

20،

پاییز و

زمستان

1392

) طـرفین تعهـدات و حقوق تبیین منظور به( خصوصی حقوق منظر از گیرنده انتقال از دهنده انتقال تمایز رفتارهـاي با مقابله و ارزیابی منظور به( رقابت حقوق و) ها کنترل و نظارت حمایت، جهت( عمومی حقوق

.است عملی فواید داراي) رقابتی ضد گیرنده انتقال -ب

. آورد مـی دسـت بـه را فناوري از استفاده حق مبلغی پرداخت قبال در که است حقوقی یا حقیقی شخص روي فنـاوري تحصـیل بـه خـود قبلی فعالیت توسعه یا فعالیت آغاز منظور به است ممکن شخصی چنین . بیاورد بـا مقایسـه در گیرنـده گـاهی . باشـد خصوصـی بنگاه یک یا دولتی نهاد یک است ممکن گیرنده انتقال

اعتبـار داراي شـرکت یـک کـه مـوردي مثـل باشـد، مـی برخـوردار ضعیفی بسیار موقعیت از واگذارنده مـی واگذارنـده از قـویتر حتـی یا برابر موقعیتی داراي هم گاهی. نماید می تحصیل فناوري المللی، بین

شـرکت یـا حقیقـی شـخص یـک با) خودرو ایران یا بنز مثالً( بزرگ شرکت یک که موقعی نظیر باشد، . بندد می فناري از مندي بهره جهت قراردادي کوچک علت به هم گاهی رود، می شمار به واگذارنده رقیب که دارد فعالیت اي رشته در گیرنده گاهی طور همین

)4(.شود نمی محسوب وي رقیب واگذارنده فعالیت از متفاوت فعالیتی به اشتغال قرارداد موضوع تکنولوژي -ج

هـا، روش آالت، ماشـین تجهیـزات، ابزار، از اي مجموعه به و دارد اي گسترده و وسیع مفهوم تکنولوژي و سازي تجاري تولید، در که شود می گفته سازماندهی و تجربیات ها، مهارت فنون، ها، دانش ها، آگاهی

گسـتردگی و تنـوع بـه فنـاوري تعریـف از. گیرنـد می قرار استفاده مورد خدمات و کاالها از مندي بهره افـزار، انسـان افـزار، فنـاوري بخش چهار داراي فناوري که دیدیم و بردیم پی آن موضوعات و محتویات . باشد می افزار سازمان و افزار اطالعات

بـه بسـته و آیـد مـی پدیـد خالقیـت و نوآوري اثر بر تجربه و ممارست گذاري، سرمایه بستر در فناوري مـی پیـدا زیـادي و کم مالی ارزش تقاضا میزان و عرضه نحوه کاربردآن، آن، نوع منجمله مختلف عوامل

. شـود مـی محسوب وي ارزشمند دارایی تنها یا دارنده ارزشمند هاي دارایی جزو فناوري مواردي در. کند موضوع آن از حمایت و فناوري از بحث امروزه و کرده برخوردار خاصی اهمیت از را فناوري مسأله همین .است گرفته قرار حقوق جمله از مختلف علوم

و اي منطقـه ملـی، سـطح در را فنـاوري مختلـف انـواع از حمایت خاص طور به فکري مالکیت مقررات بـه نگـاهی با. آورند می عمل به حمایت موضوعات این از مختلف انحاء به و اند داده قرار نظر مد جهانی

یعنـی فکـري مالکیـت مهـم شاخه دو در متنوعی موضوعات و ابداعات که دریافت توان می مقررات این در آنهـا مهـم مصـادیق به ذیالً که گیرند می قرار حمایت تحت صنعتی مالکیت و هنري و ادبی مالکیت

.شود می اشاره صنعتی مالکیت حوزه

مختاري محمدرضا ، زارع علی

17

امهنشن

دا

وقحق

و ست

سیا

ارهشم

20،

اییزپ

و تان

مسز

13

92

:از عبارتنـد کـه شـود مـی شـامل را صـنعتی و فکـري هـاي آفریـده متعـدد مصـادیق صنعتی مالکیت عالمـت -5گیـاهی هـاي گونـه -4 یکپارچـه مدارهاي ساخت هاي طرح. 3 صنعتی طرح -2اختراع -1

)5(تجاري اسرار -7 فنی دانش -6 تجاري تکنولوژي انتقال قراردادهاي ماهیت -٣

تکنولـوژي انتقال.شوند می محسوب المللی بین تجاري قراردادهاي انواع از تکنولوژي انتقال قراردادهاي و نحـوه . شـود می تسجیل و تثبیت تدریج، به یا و زمان هم جداگانه قرارداد چند یا یک وسیله به معموال

معین شود می درج قراردادها این ضمن در که شروطی صورت به طرفین تعهدات و حقوق و اجرایی شیوه هـم روبروي متضاد نفع دو نماینده: پذیرد می صورت توافق به که است حقوقی عمل قرارداد«. گردد می سـر بـر توافـق . کننـد مـی جستجو خود خاص هدف به دستیابی براي را مشترکی اراده و گیرند می قرار

بـار بـه را دلخـواه و معهـود اثـر و کنـد مـی بـروز هـم به منوط انشاء دو با که است مشترك راه همین )6(».آورد می گیرنـده انتقـال طرف از هستند آن تحقق خواستار عقد طرفین که هدفی تکنولوژي انتقال قراردادهاي در

انتقال طرف جانب از و است نظر مورد مصنوع تولید براي تکنولوژي یک از استفاده یا و تملک حق ایجاد .نماید می منتقل که است حقی مقابل در مادي ازاي به ما ،دریافت دهنده قراردادهـاي شود، می جابجا دیگر واحد به واحدي از فناوري آن در که مفهومی به فناوري انتقال قرارداد تجـارت قراردادهاي فرانشیز، لیسانس، فنی، خدمات ارائه تجهیزات، و ابزار خرید منجمله متنوعی و متعدد

تـرین مهـم توضـیح بـه رهگـذر ایـن در. گیـرد دربرمـی را مشـارکتی و پیمانکاري قراردادهاي متقابل، تجـارت قرارادادهـاي فرانشیز، لیسانس،: از عبارتند قراردادها این. پردازیم می فناوري انتقال قراردادهاي

. مدنی مشارکت و پیمانکاري قراردادهاي متقابل، تکنولوژي انتقال قراردادهاي انواع -۴ لیسانس قرارداد - 1- 4

آنهـا از تعـدادي بررسـی و نقـل بـه ذیـالً کـه اسـت آمـده عمـل به مختلفی تعاریف لیسانس قرارداد از :پردازیم می لیسـانس تعهـد قبـال در دهنده لیسانس آن، موجب به که طرفین بین است اي معامله لیسانس قرارداد«

خـاطر بـه کند می تعهد معقول عوض دیگر انتقال یا امتیاز حق یا مقطوع مبلغ پرداخت به نسبت گیرنده )7(.»نکند دعوا طرح گیرنده لیسانس علیه لیسانس مورد اموال به تجاوز لیسـانس مـورد اموال به تجاوز خاطر به میکند تعهد دهنده لیسانس است، آمده تعریف این در طور همین رضـایت بـا گیرنـده لیسـانس لیسـانس، قـرارداد انعقاد محض به که آنکه حال ننماید، دعوا طرح گیرنده

تکنولوژي انتقال قراردادهاي الگوهاي

18

دانشنامه

حقوق و

سیاست

شماره

20،

پاییز و

زمستان

1392

کرد، تلقی تجاوز و عدوانی را او استفاده نمیتوان و نماید می استفاده فکري مالکیت حق از دهنده لیسانس . دارد ایراد هم حیث این از فوق تعریف بنابراین آن، موجـب بـه که است قراردادي «: نمود تعریف چنین را لیسانس قرارداد میتوان فوق مطالب به باتوجه

دسـت بـه را دهنـده لیسانس فکري مالکیت حق از استفاده حق مبلغی، پرداخت قبال در گیرنده لیسانس 2 بنـد در که است انتفاع حق نوع از بلکه منافع یا عین مالکیت نوع از نه گیرنده لیسانس حق .»آورد می

. است شده اشاره بدان مدنی قانون 29 ماده لیسانس قرارداد انواع - 2- 4

بـه طرفین، اعتبار به دامنه، اعتبار به نوع، اعتبار به لیسانس قرارداد انواع به مستقل هاي بحث ضمن ذیالً .نماییم می اشاره موضوع اعتبار به و جغرافیایی محدوده اعتبار

نوع اعتبار به -4-2-1

حـال، . نمـود بندي تقسیم انفرادي و غیرانحصاري انحصاري، به توان می را نوع اعتبار به لیسانس قرارداد .پردازیم می فوق اقسام توضیح به

انحصاري -الف جغرافیـایی محـدوده در توانـد نمی دهنده لیسانس آن موجب به که است قراردادي ،١انحصاري لیسانس . نماید اعطاء لیسانسی دیگري اشخاص به یا و نماید مشابه برداري بهره به اقدام لیسانس موضوع

انحصاري غیر -ب موضوع از تواند می دهنده لیسانس بنابراین است، انحصاري لیسانس مقابل ،نقطه٢انحصاري غیر لیسانس . نماید اعطاء لیسانس دیگري اشخاص به یا نماید برداري بهره شخصاً لیسانس

انفرادي -ج لیسـانس موضوع از تواند می خودش دهنده لیسانس آن موجب به که است لیسانسی ،٣انفرادي لیسانس . کند اعطاء لیسانس دیگري اشخاص به تواند نمی ولی نماد استفاده

دامنه اعتبار به -4-2-2

صنعتی مالکیت حق از استفاده و برداري بهره نوع هر اجازه گیرنده لیسانس به است ممکن لیسانس قرارداد . محدودشود خاصی موضوعات به لیسانس دامنه است ممکن برعکس. نماید اعطاء را قرارداد موضوع

1 Exclusive License 2 Non Exclusive License 3 Sole License

مختاري محمدرضا ، زارع علی

19

امهنشن

دا

وقحق

و ست

سیا

ارهشم

20،

اییزپ

و تان

مسز

13

92

فـروش و استفاده ساخت، موضوع با قراردادهاي به را لیسانس قرارداد توان می لیسانس دامنه به توجه با .نمود بندي تقسیم

ساخت -الف توانـد نمـی گیرنـده لیسانس شود، می محدود محصول تولید یا ساخت به صرفاً لیسانس دامنه که زمانی

. بیاورد عمل به فکري مالکیت حق از دیگري هاي برداري بهره محصول تولید از غیر استفاده -ب

مصـارف بـراي صنعتی مالکیت حق از استفاده اجازه تنها گیرنده لیسانس به دهنده لیسانس است ممکن لیسـانس موضـوع از توانـد نمـی گیرنـده لیسـانس صورت، این در. باشد نموده اعطاء را خودش شخصی .بنمایید دیگري هاي استفاده

فروش -ج از غیـر بـه تـوان نمـی گیرنده لیسانس شود، می محدود محصوالت فروش به صرفاً لیسانس دامنه وقتی

تنهـا گیرنـده لیسـانس اسـت ممکن. بیاورد عمل به فکري مالکیت حق از دیگري هاي استفاده فروش، گـردد ملـزم اسـت ممکـن طـور همین. باشد داشته فروشی خرده ای فروشی عمده سطح در فروش اجاره

یا دهنده لیسانس توزیع هاي شبکه یا دهنده لیسانس مشتریان مثالً خاص اشخاص به صرفاً را محصول . بفروشد دار صالحیت عاملین

موضوع اعتبار به -4-2-3

مفیـد، هـاي مـدل اختـراع، گواهی موضوع با قرارداد به توان می آن موضوع اعتبار به را لیسانس قرارداد نشانه کپارچه،ی مدارهاي ساخت هاي طرح تجاري، اسرار فنی، دانش تجاري، عالمت صنعتی، هاي طرح قـرارداد، موضوع است ممکن که نماید می اضافه. نمود بندي تقسیم گیاهی هاي گونه و جغرافیایی هاي . باشد تجاري عالمت و فنی دانش اختراع، ورقه شامل مثالً فکري مالکیت حقوق از اي بسته

طرفین اعتبار به -4-2-4

توضیح به ذیالً. نمود بندي تقسیم متقابل و غیرمتقابل لیسانس به توان می اعتباري به را لیسانس قرارداد :پردازیم می آنها ١متقابل -الف

ایـن . هسـتند گیرنده لیسانس دیگر اعتبار به و دهنده لیسانس اعتباري به لیسانس، قرارداد طرفین گاهی متقـابالً یکـدیگر بـه خـود فنـاوري خصوص در لیسانس قرارداد طرفین که افتد می اتفاق مواقعی در امر

. نمایند اعطاء لیسانس 1 Reciprocal

تکنولوژي انتقال قراردادهاي الگوهاي

20

دانشنامه

حقوق و

سیاست

شماره

20،

پاییز و

زمستان

1392

متقابل غیر -ب اعطـاء لیسانس دیگري به طرفین از یکی صرفاً آن موجب به که است ١غیرمتقابل وقتی لیسانس، قرارداد

شـرکت بـه دارد، را پاالیشگاه ساخت براي الزم فنی دانش که» الف« شرکت مثال، عنوان به. نماید می .نماید استفاده پاالیشگاه ساخت در او فنی دانش از دهد می اجازه» ب« جغرافیاي محدوده اعتبار به -4-2-4

و نداشـته جغرافیـایی محدودیت نیز گاهی شود، می صادر محصوري و معین منطقه براي لیسانس گاهی . نماید استفاده آن از تواند می جهانی سطح در گیرنده لیسانس

فرانشیز قرارداد - 3- 4

در گـردد مـی مکلـف و محـق مبلغـی، پرداخت قبال در گیرنده فرانشیز آن موجب به که است قراردادي استفاده فرانشیزدهنده دستورات و ها ایده تجاري، نظام از) خدمت ارائه یا کاال عرضه( خاص فعالیت انجام .نماید

فرانشیز انواع -4-3-1

و صـنعت پیشـرفت بـا اما شد می برده کاال توزیع حوزه در بیشتر گیري شکل ابتداي در فرانشیز قرارداد تولیـد، هـاي شـاخه تمـام در اقتصـادي هاي فعالیت توسعه جهت نو هاي شیوه ابداع و تجارت ابزارهاي

)8(.است کرده باز را خود جاي خدمات یا کاال عرضه و توزیع بیشـتر توضیح به ذیالً که شود می بندي تقسیم ٤صنعتی و ٣خدماتی ،٢توزیعی به زمینه اعتبار به فرانشیز

.پردازیم می آنها

توزیعی فرانشیز -الف از بسـیاري . شـود مـی واگـذار گیرنـده فرانشیز به محصوالت فروش و بازاریابی امتیاز توزیعی فرانشیز در

فرانشـیز قالب در معموالً اند کرده کسب مطلوبی شهرت کاال توزیع زمینه در که اي زنجیره هاي شرکت امتیـاز حـق دریافـت برابر در خویش تجاري عالمت یا و نام تحت را توزیعی تجاري واحد تأسیس امتیاز فرانشـیز نـوع ایـن از گسـترده طـور به آرایشی و بهداشتی وسایل کنندگان تولید امروزه. کنند می صادر

.نمایند می استفاده 1 Non Reciprocal 2 Distribution Franchise 3 Service Franchise 4 Industrial Franchise

مختاري محمدرضا ، زارع علی

21

امهنشن

دا

وقحق

و ست

سیا

ارهشم

20،

اییزپ

و تان

مسز

13

92

خدماتی فرانشیز -ب کـرده کسب موفقیت و مهارت آن عرضه و تدارك شیوه در که خدمات کننده عرضه فرانشیز، نوع این در

هسـتند ١خـدماتی عالمت داراي که هایی شرکت. کند می واگذار دیگر طرف به را آن عرضه امتیاز است کشـورها ایـن اتباع به فرانشیز قرارداد انعقاد طریق از دیگر کشورهاي در مستقیم گذاري سرمایه جاي به

اعطاء فرانشیز حق دریافت قبال در خود خدماتی عالمت تحت خدماتی واحد برداري بهره و تأسیس امتیاز گرفتـه اي حرفه مشاوره و حسابداري ورزش، نظافت، گردشگري، هتلداري، از خدماتی فرانشیز. کنند می

بـه دامنـه بـر روز هـر و اسـت گسـترش حـال در منقول غیر اموال عرضه و آموزشی بزرگ موسسات تا . شود می افزوده آن کارگیري

صنعتی فرانشیز -ج دیگـر طـرف بـه فناوري انتقال با همراه مشخص محصول یک تولید و ساخت امتیاز صنعتی، فرانشیز در

مسـاعدت و فنـی دانـش از برخـورداري از صرفنظر گیرنده فرانشیز فرانشیز، نوع این در. شود می منتقل )9(.کند می عرضه بازار با دهنده فرنشیز تجاري نام یا عالمت با را کاال قرارداد دیگر طرف

متقابل تجارت قراردادهاي - 4- 4

دالیـل ) 10(.اسـت خـارجی و داخلـی تجارت هاي شیوه ترین قدیمی از یکی پول دخالت بدون کاال تبادل بـه نیـاز الزم، ارز و نقـدینگی نداشـتن زیربنایی، و صنعتی بزرگ هاي طرح انجام امکان منجمله مختلف

توسـعه کمتـر کشورهاي شده موجب رفاه افزایش و صنعتی و اقتصادي توسعه کالم یک در و تکنولوژي . بیاورند روي معامالت این به توسعه حال در کشورهاي و یافته

،)سـوآپ ( تعـویض پـیش، از خریـد افسـت، ،)بک باي( متقابل بیع متقابل، خرید ساده، تهاتري معامالت قراردادهـاي مختلـف انـواع دیـون معاوضـه و تهـاتري واگذاري قراردادهاي تهاتري، تسویه قراردادهاي

انتقـال بـا افسـت و متقابـل بیـع قراردادهـاي بیشتر سنخیت و ارتباط علت به. باشند می متقابل تجارت . پردازیم می آنها بیشتر توضیح به ذیالً فناوري

)بک باي( متقابل بیع قرارداد -4-4-1 مـواد، آالت، ماشـین عرضـه طریـق از تـا شـود مـی متعهـد خـارجی شرکت یک قراردادها، نوع این در

یـک تـا کند کمک کننده وارد کشور به اقتصادي و مالی فنی، هاي کمک دیگر و فنی دانش تکنولوژي، بازخریـد طریـق از را خود هزینه تا کند می موافقت مقابل در و نماید اندازي راه تولیدي و اقتصادي واحد

.نماید مستهلک نظر مورد پروژه از حاصل محصوالت 1 Service Mark

تکنولوژي انتقال قراردادهاي الگوهاي

22

دانشنامه

حقوق و

سیاست

شماره

20،

پاییز و

زمستان

1392

)تعادلی( آفست قرارداد -4-4-2 پـروژه خریـد به نسبت دولتی نهاد یک یا دولت آن طبق که شود می گفته قراردادهایی به آفست قرارداد

اینکـه بـه مشـروط کنـد، مـی اقـدام صـنعتی کشور یک از تخصصی کامالً و قیمت گران اقالم یا و ها : نماید تقبل را زیر تعهدات از مورد چند یا یک کننده صادر داخـل در پـروژه از هـایی بخش با قطعات از بعضی تا نموده همکاري خریدار کشور داخلی صنایع با -

شود، تولید کشور

کند، استفاده پروژه ساخت در خریدار کشور داخلی پیمانکاران از - دهد، آموزش آنها به یا استخدام را خریدار کشور داخلی پرسنل - . نماید منتقل خریدار کشور به را الزم مهارت و تکنولوژي - . کند گذاري سرمایه خریدار درکشور دیگر اقتصادي بخش یک در یا و پروژه با درارتباط - .کند صادر خریدار کشور از را پروژه تولیدات از بخشی - اقتصـادي هـاي فعالیـت یا شده خریداري پروژه با مرتبط اقتصادي هاي فعالیت در خریدار کشور به -

. نماید مدیریتی ای مالی فنی، کمک دیگر

و نظـامی تجهیـزات دفـاعی، هاي سیستم مانند پیشرفته هاي فناوري تأمین جهت قراردادها این از - . شود می استفاده هواپیماها

پیمانکاري قراردادهاي - 5- 4

سـاخت عملیـات صرفاً گاهی. شود می استفاده مختلفی قراردادهاي از پیمانکاري هاي پروژه انجام جهت خریـد و سـاخت عملیات نیز مواردي در. هستند معروف C هاي پروژه به که شود می واگذار پیمانکار به

ماننـد کشـور هـاي پروژه از برخی. شوند می نامیده PC اصطالحاً که شود می واگذار پیمانکار به توأمان از شـود، مـی منعقـد مدیریت سازمان بهاء فهرست اساس بر که فاضالب و آب انتقال خطوط هاي پروژه

. هستند موارد این اصطالحاً که شود می واگذار پیمانکار به مجموعاً ساخت و خرید مهندسی، عملیات مواردي در طور همین

بـراي الزم نقـدینگی کارفرمـا کـه هم مواردي در. شوند می نامیده دست در کلید ای EPC قراردادهاي یـا شرکت. کند می واگذار مشترکتی یا شرکت به را آن از برداري بهره و احداث ندارد، را اي پروژه اجراي

کنـد مـی منتقـل پروژه مالک به را آن نظر مورد درآمد تحصیل از بعد و معین مدت طی از پس مشارکت دو اهمیـت دلیل به شوند، می نامیده (BOT) واگذاري و برداري بهره ساخت، قراردادهاي اصطالحاً که

. پردازیم می آنها بیشتر توضیح به اي جداگانه گفتارهاي در اخیر قرارداد

مختاري محمدرضا ، زارع علی

23

امهنشن

دا

وقحق

و ست

سیا

ارهشم

20،

اییزپ

و تان

مسز

13

92

١سی. پی. اي یا دست در کلید قرارداد -4-5-1 متعهد پیمانکار ان موجب به که است پیمانکاري قرارداد نوع یک ،٣ دست در کلید یا ٢ سی.پی.اي قرارداد

آمـاده را پـروژه و داده انجـام را اجرا و ساخت و کاال تأمین مهندسی، شامل پروژه عملیات کلیه شود می . نماید برداري بهره پروژه از کلید چرخاندن با بتواند کارفرما که طوري به نماید، کارفرما تحویل و نیسـت میسـر سـادگی بـه اجـرا و مختلف کاالهاي تأمین مهندسی، عملیات آمیختن هم در یا ترکیب قـرارداد هاي ریسک تدبیر و شده بینی پیش هزینه با و موقع به تحویل بویژه ها پروژه این موفق اجراي

.دارد بستگی مدیریتی باالي توانایی به زیادي حدود تا تـوان نیـز و خـود اجرایـی و مـدیریتی مهندسـی، تـوان کلیه پیمانکار سی،.پی.اي قراردادهاي طریق از

بـه و سـاخته را پیچیـده و بـزرگ هاي پروژه و گرفته کار به را خود پیمانکاران و فروشندگان سازندگان، تکنولـوژي پیچیـده، و صنعتی هاي پروژه بویژه شده احداث پروژه در که آنجا از. دهد می تحویل کارفرما

قـراردادي هـاي قالـب از یکی را سی.پی.اي قراردادهاي توان می بنابراین رود، می کار به مختلفی هاي . کرد محسوب فناوري انتقال

٤واگذاري برداري، بهره ساخت، قرارداد -4-5-2 سـرمایه ویـژه بـه خصوصی بخش مشارکت با را زیربنایی هاي پروژه اجراي که هایی روش مهمترین از

BOT اختصار به که باشد می Build-Operate-Transfer روش سازد، می میسر خارجی گذاران . شود می نامیده

BOT شقوق از یکی Project Finance مشـارکت جلب جهت میالدي هشتاد دهه اوایل که است بانک توسط که است هایی مدل از یکی و گردید پیشنهاد زیربنایی هاي پروژه اجراي در خصوصی بخش هـا دولت عمومی درآمدهاي از استفاده کاهش و ها پروژه کارایی افزایش براي گذشته دهه دو در جهانی

.است یافته ترویج خصوصی بخش توسعه سطح بردن باال و اصطالح در که مشارکتی یا شرکت توسط معینی مدت در پروژه برداري بهره و ساخت که است قراردادي

از بعـد و معـین مـدت طـی از پـس پروژه و گیرد می انجام شود، می نامیده» پروژه مشارکت یا شرکت« اداره را آن پـروژه شـرکت پیمان، مدت طول در. شود می منتقل پروژه مالک به نظر مورد درآمد تحصیل

پرداخـت مصـرف بـه درآمـدها این. نماید می وصول را شده فراهم خدمات ارائه از حاصله عواید و نموده

دو ایـن و شده صرفنظر ها تفاوت این از اینجا در ولی دارد وجود جزئی هاي فرق سی.پی.اي و دست در کلید قرارداد بین .1

.شوند می ذکر هم معادل قرارداد2 EPC: Engineering-Procurement-Construction 3 Turn Key 4 BOT: Build-Operate-Transfer

تکنولوژي انتقال قراردادهاي الگوهاي

24

دانشنامه

حقوق و

سیاست

شماره

20،

پاییز و

زمستان

1392

نیـاز مـورد سـود و سرمایه اصل بازپرداخت و آن بهره و ها وام اصل بازپرداخت برداري، بهره هاي هزینه . رسد می گذاران سرمایه

)ونچر جوینت( مدنی مشارکت قرارداد - 6- 4

از مختلفی تعابیر» مشترك منافع با اقتصادي گروه« و» کنسرسیوم« ،»ونچر جوینت« ،»مدنی مشارکت« بـه مـدنی مشـارکت . شـود مـی استفاده مدنی مشارکت اصطالح از نوشتار این در. باشند می مفهوم یک

عهـده بر مشترك نحو به را خاصی فعالیت مدیریت طرفین آن طی که شود می اطالق همکاري از نوعی رواج جهـانی سـطح در تجاري همکاري نوع این )12(.شوند می شریک حاصله زیان و سود در و گیرند می

هاي شرکت یا و یکدیگر با کشور کی داخلی هاي شرکت میان مدنی مشارکت تشکیل. دارد اي گسترده توسـعه حـال در کشـورهاي بویژه کشورها. است بوده اخیر دهه دو در متداول موضوعی خارجی و داخلی سـبب تمایـل ایـن و داشـته جهـانی بـزرگ کنندگان تولید با مشترك تولید و همکاري به زیادي تمایل

.شود ایجاد مختلف هاي ملیت با ها بنگاه میان ها مدنی مشارکت چهارم سه به قریب گردیده همکـاري بـا طـرفین شـرکتی، مـدنی مشـارکت در. قراردادي و شرکتی: است نوع دو بر مدنی مشارکت

فعالیـت شـده، ایجـاد درشـرکت خود هاي آورده تمرکز طریق از و نمایند می تأسیس را شرکتی کدیگری مـدنی، مشـارکت نـوع ایـن اعضاء، توسط آورده و سرمایه آورندن دلیل به. میدهند انجام را خود نظر مد . شود می نامیده نیز ٢»آورده مدنی مشارکت« یا ١»سرمایه مدنی مشارکت« دهنـد مـی انجـام را مشـترك فعالیـت از بخشـی قـرارداد اساس بر طرفین قراردادي، مدنی مشارکت در

قـراردادي مـدنی مشـارکت از دیگـري تعبیر ٣»آورده بدون مدنی مشارکت«. شود نمی تشکیل وشرکتی کلید صورت به را اي پروژه تا بندند می قراردادي یکدیگر توافق با شرکت چهار مثال عنوان به. باشد می

بخـش انجام دار عهده ،)ب( شرکت مهندسی، بخش انجام دار عهده ،)الف( شرکت. دهند انجام دست در )13(.میشود مالی تأمین دار عهده ،)د( شرکت و اجرا بخش انجام دار عهده ،)ج( شرکت خرید،

گیري نتیجه

و فنـاوري اهمیـت فنـاوري، نـوع منجملـه مختلفی عوامل به فناوري انتقال براي شده اتخاذ قرارداد نوع بـر توانـد مـی مختلف حقوقدانان دیدگاه از که دارد بستگی فناوري پذیرنده صنایع یا کشور هاي سیاست

مـورد زیـر عنـاوین فنـی دانش انتقال قراردادهاي در عموماً که باشد حاکم تکنولوژي انتقال قرارداد یک :گیرد می قرار طرفین توافق

1 Capital Joint Venture 2 Equity Joint Venture 3 Non Equity Joint Venture

مختاري محمدرضا ، زارع علی

25

امهنشن

دا

وقحق

و ست

سیا

ارهشم

20،

اییزپ

و تان

مسز

13

92

ـ تجـاري تولیـد زمـان -جغرافیـایی محـدوده -توافـق مـورد فنـی دانـش -خـدمات یـا کـاال تعریف ای تخلف موارد-نامه ضمانت -فنی دانش گیرنده انتقال تعهدات -فنی دانش کننده منتقل تعهدات -صنعتی -اطالع و بازرسی -اختراعات و بهسازي -خسارات تضمین و کاال قبال در مسئولیت -خسارات تضمین و

-قـرارداد مـدت -داشتن نگاه محرمانه و رازداري -مالیات و پرداخت قابل ارز نوع -قیمت پرداخت نحوه اصـالح -مـاژور فـورس -داوري شـرط .حـاکم قـانون -قرارداد خاتمه و فسخ آثار-قرارداد خاتمه و فسخ

ثالث به قراردادي حقوق انتقال ای واگذاري -قرارداد سیاسی،شـرایط اقتصادي،وضـعیت هاي اي،سیاست بودجه مالی،الزامات امکانات قبیل از مختلفی عوامل

تـاثیر میتوانـد میزبـان کشـور در قـانونی هـاي زمینـه و حقـوقی ،نظام بازار جغرافیایی،شرایط و محیطی .باشد داشته تکنولوژي انتقال قراردادي هاي شیوه این از کدام هر انتخاب بر اي کننده تعیین

تکنولوژي انتقال قراردادهاي الگوهاي

26

دانشنامه

حقوق و

سیاست

شماره

20،

پاییز و

زمستان

1392

:ها نوشت پی فروردین. 179 شماره هجدهم، سال تدبیر، ماهنامه تکنولوژي، انتقال هاي روش عبدالحمید، سید عربی، -1

.62 ص ،1386 جلد توسعه، و تکنولوژي علم، سمینار دومین مقاالت مجموعه تکنولوژي، جذب یا انتقال نظام حقیقت، بهروز -2

.42 صفحه ،1372 زمستان کبیر، امیر صنعتی دانشگاه نشر مرکز اول، .9 ،ص1392اول، جاودانه،چاپ تکنولوژي،انتشارات انتقال قراردادهاي حقوق اصغر، محمودي -3 .11 ،ص1392اول، جاودانه،چاپ تکنولوژي،انتشارات انتقال قراردادهاي حقوق اصغر، محمودي -4 .12 ،ص1392اول، جاودانه،چاپ تکنولوژي،انتشارات انتقال قراردادهاي حقوق اصغر، محمودي -5 با انتشار شرکت پنجم، چاپ ،)ایقاع – قرارداد( حقوقی اعمال مدنی، حقوق مقدماتی دوره ناصر، کاتوزیان، -6

.10-11 صفحه ،1377 برنا، بهمن شرکت همکاري7- Noel Byrne and Amanda McBratney, Licensing Technology, 3rd Edition, Jordans Publishing Limited, 2005, p79.

دکتر راهنمایی به ارشد کارشناسی نامه پایان آن، آثار و فرانشیز قرارداد حقوقی ماهیت کمال، سید سجادي، -8 .17 ص ،1389 مدرس، تربیت دانشگاه انسانی، علوم دانشکده نیا، شهبازي مرتضی

.52 ،ص1392اول، جاودانه،چاپ تکنولوژي،انتشارات انتقال قراردادهاي اصغر،حقوق محمودي -9 هفتم، شماره دوم، سال حقوقی، هاي اندیشه متقابل، تجارت قراردادي هاي روش انواع عبدالحسین، شیروي، - 10

.328 ص ،1383 سال صرفنظر ها تفاوت این از اینجا در ولی دارد وجود جزئی هاي فرق سی.پی.اي و دست در کلید قرارداد بین - 11

.شوند می ذکر هم معادل قرارداد دو این و شده جوینت( مشترك منافع با اقتصادي گروه تشکیل براي قانونی بسترهاي و اقتصادي آثار علیرضا، باستانی، - 12

،1390 دي و آذر ،10 و 9 هاي شماره اقتصادي، هاي سیاست و مسائل بررسی ماهنامه - اقتصادي مجله) ونچر 53 ص 74 ،ص1392اول، جاودانه،چاپ تکنولوژي،انتشارات انتقال قراردادهاي اصغر،حقوق محمودي - 13