ผแตง ผศ. ดร. พญ. ลกขณา ไทยเครอ ช�อเร�อง บทเรยนเหตการณคล�นยกษสนามถลมไทย กรณขอมลขาวสาร พมพคร +งท� 1 พมพท� หางหนสวนจากด เชยงใหมพมพสวย สานกพมพ คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

โทร.053-94221212 โทรสาร 053-217144 เดอน/ปท�พมพ มนาคม พ.ศ. 2549 จานวนหนา 213 ISBN 974-656-860-4 AUTHOR Lakkana Thaikruea, MD., M.S., PhD. TITLE Lessons learnt about health information system in tsunami

disaster in Thailand, 2004 EDITION 1 PLACE Chiang Mai Pimsuay Ltd., Part. PUBLISHER Faculty of Medicine, Chiang Mai University

Tel: 66-53-221212 Fax: 66-53-217144 YEAR March 2006 PAGE 213 ISBN 974-656-860-4

ก

คานา

ตลอดระยะเวลาเกอบสบปท�ผานมาดฉนไดมโอกาสรบใชชาวภเกตทางดานสาธารณสข ต (งแตสอนหนงสอ ทาวจย สอบสวนโรค ออกหนวยแพทย พานพบผคนมากมายและผกมตรไมตรกนมายาว นานจนเสมอนเปนเครอญาต ในเดอนธนวาคม พ.ศ.2547 สถานท�ซ�งดฉนนาจะไปปฏบตงานคอจงหวดภเกต แตดวยเหตผลกลใดกตาม ดฉนตองยกเลกเน�องจากตดราชการท�กรงเทพฯ เม�อเกด มหนตภยคล�นยกษถลมหกจงหวดภาคใตทาใหตระหนกรถงธรรมชาตอนย�งใหญและความประหว�นพร�นพรงเพราะเคยหนตายจากแผนดนไหวคร (งใหญท�นครลอสเอลเจอลสเม�อราวสบปท�แลว จงขอปวารณาตวเขามาชวยเหลอทาเร�องน ( โดยประสานงานทางโทรศพทและจดหมายอเลกทรอนกสกบเพ�อนฝงในพ (นท�และนกวชาการจากหนวยงานหลากหลายท�ตางยนดเขามาชวยกน นอกจากน (กลมเพ�อนฝงยงตดตอประสานงานกบสานกงานกองทนสนบสนนการวจยและองคกรตาง ๆ อาทเชน สถาบนวจยระบบสาธารณสข สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ สานกงานปฏรประบบสขภาพแหงชาต และ สานกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต เปนตน เพ�อใหครอบคลมประเดนสาคญและลดความซ (าซอนของการศกษาวจยและการเกบขอมล ซ�งอาจมผลกระทบตอผ ทางานในพ (นท�และผประสบภย โดยบทเรยนท�ควรสงเคราะหจากเหตการณคล�นยกษสนามท�นกวชาการและผ เก�ยวของเลงเหนความ สาคญม 7 ระบบ ไดแก ขอมลและการส�อสาร การบรการทางการแพทย การประสานความชวยเหลอ การจดการศพ การใหความชวยเหลอดานสงคมสงเคราะห การออกชวยเหลอผประสบเหตในพ (นท� และการฟ(นฟชมชน ซ�งดฉนไดรบมอบหมายใหทาในเร�องขอมลขาวสารและการส�อสารใหแลวเสรจโดยเรวท�สดภายในระยะเวลาประมาณหกเดอน

แมวาประเทศไทยไดรบคาช�นชมจากนานาอารยประเทศในการรบมอกบเหตการณคล�นยกษโดยเฉพาะอยางย�งดานสาธารณสขและความมน (าใจของคนไทย ทวายงมอปสรรคปญหาท�ควรนอมนามาเปนบทเรยนเพ�อท�จะเตรยมตวรบ

ข

มหนตภยตางๆ ท�อาจเกดข (นในแผนดนไทยในอนาคต จวบจนกระท�งทกวนน (ปญหาในการชวยเหลอฟ(นฟตางๆ ยงคงมอย เน�องจากขาดระบบขอมลขาวสารและการจดการท�ด ดวยวาขอมลขาวสารเปนหวใจในการรบมอกบภยพบต ระบบขอมลขาวสารท�ดจะชวยผ มอานาจในการตดสนใจบรหารงานอยางมประสทธผล บรรเทาเบาบางความหายนะ และชวยฟ(นฟชมชนไดอยางเหมาะสม การสงเคราะหบทเรยนจากเหตการณคล�นยกษสนามน (มเปาหมายเพ�อกอใหเกดประโยชนในการวางแนวทางระบบขอมลขาวสารดานสาธารณสขสาหรบภยพบตท�อาจจะเกดข (นในประเทศไทย มใชเพ�อเพงโทษผ ใด ดวยวาทกหมเหลาตางรวมมออยางเตมหวจตหวใจและตดสนใจกระทาการลงไปอยางดท�สด ณ ชวงเวลาน (นๆ ผ เขยนขอนอมรบคาแนะนาเพ�อปรบปรงใหเกดประโยชนสงสดและหวงวาบทเรยนน (จะยงประโยชนแกผบรหาร ผปฏบต นกวชาการ บคคลท�วไปท�สนใจศกษา และ นสตนกศกษาในแงมมตางๆ ไมมากกนอย

การน (คงสาเรจลลวงไปมไดถาขาดผ มพระคณท (งหลายชวยเหลอสนบสนน ดฉนขอขอบพระคณนายแพทย สมศกด@ ชณหรศม@ ผจดการเครอขายวจยสขภาพ โดย มลนธสาธารณสขแหงชาต และ คณ ปยะวต บญหลง ผ อานวยการสานกงานกองทนสนบสนนการวจย ท�สนบสนนทนในการดาเนนงาน นายแพทย ววฒน และ คณ สรางคศร ศตมโนชญ และเจาหนาท�โรงพยาบาลถลาง จงหวดภเกต ท�คอยชวยเหลออานวยความสะดวกในทกๆ ดาน นายแพทย วรสทธ@ ศรศรวชย ท�ชวยประสานการดาเนนงานใหเปนไปอยางราบร�น คณะผ เช�ยวชาญท�ใหคาแนะนาซ�งประกอบดวย ศาสตราจารยนายแพทย วรศกด@ จงสววตฒวงศ มหาวทยาลยสงขลานครนทร ดอกเตอรนายแพทย ปฐม สวรรณปญญาเลศ กระทรวงสาธารณสข และ ผชวยศาสตราจารยนายแพทย จาตรงค กนชย มหาวทยาลยเชยงใหม ขอขอบคณ คณ เอดเวรด แมคแนล มหาวทยาลยสงขลานครนทร ท�กรณาตรวจทานภาษาองกฤษ ท (งน (ยงไดรบแรงใจและการสนบสนนจาก ศาสตราจารยนายแพทย สพจน วฒการณ คณบด รอง

ค

ศาสตราจารยแพทยหญง รตนา พนธพานช หวหนาภาควชาฯ และ อาจารยกบเจาหนาท�ภาควชาเวชศาสตรชมชน คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม ขอขอบพระคณผประสบภย ทานผบรหารและเจาหนาท�จากหนวยงานตางๆ ท (งภาครฐและเอกชน รวมถงอาสาสมครและองคกรอสระในจงหวดภเกต พงงา กระบ� ระนอง ตรง สตล กรงเทพ ระยอง และ จงหวดอ�นๆ ท�กรณาแบงปนประสบการณอนทรงคณคาแกชาวไทย ท (งน ( งานท (งหลายท (งปวงคงไมสามารถลลวงไปดวยดถาขาดการเก (อหนนเขาอกเขาใจจากครอบครวดฉน

ผชวยศาสตราจารย ดอกเตอร แพทยหญง ลกขณา ไทยเครอ ภาควชาเวชศาสตรชมชน คณะแพทยศาสตรเชยงใหม

ง

บทเรยนเหตการณคล�นยกษสนามถลมไทย กรณขอมลขาวสาร

สรปเน $อหาสาคญ ความเปนมา จากเหตการณคล�นยกษสนามถลมพ (นท�ในเขตหกจงหวดภาคใตเม�อวนท� 26 ธนวาคม พ. ศ. 2547 น (น ทาใหเกดความเสยหายแกชวต ทรพยสน และ ส�งแวดลอมมากมาย แมวาประเทศไทยไดรบคาช�นชมจากนานาประเทศในการรบมอกบเหตการณ โดยเฉพาะอยางย�งดานสาธารณสขและความมน (าใจของคนไทย ทวายงมอปสรรคปญหาท�ควรนามาเปนบทเรยนเพ�อท�จะเตรยมตวรบมหนต-ภยตางๆท�อาจเกดข (นในประเทศไทย จวบจนกระท�งทกวนน (ปญหาในการชวยเหลอฟ(นฟตางๆ ยงคงมอย เน�องจากขาดระบบขอมลขาวสารและการจดการท�ด วตถประสงค เพ�อสงเคราะหบทเรยนจากเหตการณภยพบตคล�นยกษในสวนของระบบขอมลขาวสารดานสาธารณสข และ เสนอแนะแนวคดในการจดทาระบบขอมลขาวสารดานสาธารณสขในภาวะภยพบตสาหรบประเทศไทย วธการศกษา รวบรวม เรยบเรยง และ สงเคราะหบทเรยนจากแหลงขอมลตาง ๆ ต (งแต ส�อโทรทศน วทย และ หนงสอพมพ จากการสมมนา ประชมเชงปฏบตการ และประชมกลม จากการรายงาน ขอมลอเลกทรอนกส และ ขอมลดบจากสถานพยาบาลของหนวยงานตาง ๆ จากการสมภาษณผใหและผ ท�ใชขอมลจากพ (นท�ซ�งถกผลกระทบในเขต 6 จงหวดภาคใต ท (งท�เปนผประสบภยโดยตรง และ ผ ท�เก�ยวของตางๆ ท (งภาครฐและเอกชน ต (งแตผบรหารไปจนถงผปฏบตรวมท (งส (น 64 คน สาหรบองคความรเร�องระบบขอมลขาวสารในการเตรยมรบภยพบตน (น คนควาจากการสมมนา ประชมเชงปฏบตการ สมภาษณผ ท�ใชและผ ท�ใหขอมล ทบทวนเอกสารบทความทางวชาการ และสบคนเวบไซทหลกของภยพบตกบเวบไซทท�มเน (อหาเช�อมโยง นาขอมลบทเรยนและองคความรเก�ยวกบระบบขอมลขาวสารท (งสองมาสงเคราะห เพ�อกาหนดแนวคดลกษณะระบบขอมลขาวสารสาหรบเหตการณภยพบตท�เหมาะสมประเทศไทย แลวเสนอผลแกนกวชาการ ผบรหาร และผ ท�

จ

เก�ยวของท (งรายงานและการประชมระดมสมอง นาขอเสนอแนะมาปรบปรงเน (อหาใหเหมาะสม ผลการศกษา ผลการศกษาขอสรปสองสวนหลกๆ เฉพาะดานขอมลขาวสารคอ 1. อปสรรคปญหา

ผบรหารในระดบกระทรวงสาธารณสขไมทราบขอมลความรายแรงของปญหาและขอบเขตของพ (นท�ซ�งถกกระทบ เน�องจากขณะเกดเหตการณเปนชวงวนหยด ไมมขอมลท�นาเช�อถอจากหนวยงานท�เก�ยวของ และ ระบบส�อสารลมเหลว มการต (งศนยบญชาการสวนกลางและระดบจงหวดอยางเรงดวน ซ�งพบอปสรรคปญหาหลกๆ สรปดงน (

1.1 การรกษาพยาบาล มปญหาต (งแต การลงทะเบยนผ ปวย การคนหา การสงตอผ ปวย และการรายงาน ไมมศนยกลางขอมลโดยตรงท�รวบรวมวเคราะหรายงานผล สาหรบการบรหารจดการน (น ขาดการมองในภาพรวมของระบบท�รองรบท (งเขตน (น ขาดขอมลท�จาเปนและการประสานงานระหวางหนวยงานท�เก�ยวของคอนขางขลกขลก ทาใหวางแผนไดลาบาก นอกจากน (ยงมปญหาขอมลในการจดสรรเวชภณฑไปยงพ (นท�ตางๆ

1.2 การเฝาระวงโรคน (นไมเคยมระบบฐานขอมลมากอน จงขาดการเช�อมโยงขอมลกบหนวยงานรกษาพยาบาล สาหรบวธการเกบขอมลน (น แตกตางกนแลวแตศกยภาพและความพรอมของแตละพ (นท� แลวรวบรวมสงคณะทางานจากสวนกลางเพ�อประมวลผลเปนรายวน 2. ขอเสนอแนะแนวคดในการจดทาระบบขอมลขาวสารดานสาธารณสขสาหรบภยพบตของประเทศไทย

ควรกาหนดเปนนโยบายระดบชาต แตงต (งคณะทางานรบผดชอบต (งแตกอนเกด ขณะเกด และหลงเกดภยพบต ท (งน (ระบบขอมลขาวสารควรประกอบดวย ประเดนหลกๆ คอ เคร�องมอและเทคโนโลยตางๆ ท�สามารถนามาใชในประเทศไทย หนวยงานท�รบผดชอบทกระดบ และการส�อสาร นอกจากน ( ควรมฐานขอมลในภาวะภยพบตซ�งเช�อมโยงต (งแตภายในระดบเดยวกนและจากระดบลางไปจนถง

ฉ

ระดบบน ท (งน (ในแตละระดบเครอขายตองมความชดเจนเร�องการวเคราะหแปลผล การรายงานผล และการแจงขาวแกสาธารณชน ควรมการสรปบทเรยนเพ�อสรางองคความรในการรบมอในอนาคต ท (งน (ระบบควรมความยดหยน ไมใหญจนใชงานลาบาก แตกไมเลกยอยเกนไปจนแปลหรอสรปผลไปใชตดสนใจไมได ควรมความสมดลระหวางการรกษาความลบผประสบภยกบการประกาศแกสาธารณชนทราบ หวใจสาคญในเร�องเครอขายระบบขอมลคอโครงสราง การบรหารจดการ และความเช�อมโยงของเน (อหาขอมล เครอขายหลกๆ ท�ควรมอยางนอย 3 เครอขาย ท�เช�อมโยงกน คอ

2.1 เครอขายรกษาพยาบาล ควรมการทาความตกลงกนในกลมผ ท�ตองการใชขอมลถงการกาหนดตวแปรท�ควรเกบซ�งข (นกบประเภทของภยพบต ลกษณะของผประสบภย ความเก�ยวของแตละเครอขาย และลกษณะของตวแปรท�ตองสงไปยงฐานขอมลตางๆ ในเครอขายน (นๆ

2.2 เครอขายเฝาระวงโรค ตองมวตถประสงคชดเจน มการกาหนดนยามศพทชดเจนเพ�องายแกการปฏบต มคมอเฝาระวง มการแตงต (งบคลากรดานระบบขอมลขาวสารท (งระดบพ (นท�และสวนกลาง โดยเฉพาะอยางย�งกรณพ (นท�รบมอไมไหวตองมกาลงเสรมจากสวนกลางลงไปชวยทนท ท (งน (ควรกาหนดศนยกลางวเคราะหแปลผลเน�องจากการมองภาพเฉพาะพ (นท�อาจขาดความเช�อมโยงและไมสามารถตรวจจบการระบาดของโรคได มการกาหนดขอมลหลกๆ เพ�อปรบใชใหเหมาะสมกบภยพบตแตละประเภท

2.3 เครอขายการสนบสนน ควรมศนยบญชาการเพ�อประสานส�งการกบศนยในพ (นท�ไดอยางฉบไว มอานาจเบดเสรจในตว เปนการทางานตลอดเวลาโดยเฉพาะในชวงวกฤต ฐานขอมลอยางนอยควรประกอบดวยสองสวน สวนแรกคอบคลากร ควรมการลงทะเบยนไมวาจะเปนผไดรบมอบหมายงานโดยตรงหรออาสาสมครกตาม เพ�อลดความสญเสยและสามารถจดสรรกาลงคนอยางเหมาะสม สวนท�สองคอขอมลเวชภณฑและของบรจาค ควรมการประสานกบหนวยงานตางๆ เพ�อลดความไมสมดลของอปสงคและอปทาน

ช

ส�งท�ควรดาเนนการตอทางดานระบบขอมลขาวสาร แบงตามลาดบการเกดเหตการณมดงน ( 1. กอนเกดภยพบต

1.1 ควรมการทาความตกลงเร�องเน (อหาถงขอมลหรอองคความรใดจาเปนอยางย�งในฐานขอ มลบรรเทาทกขของแตละภยพบต ขอมลท�ควรรวบรวมอยางนอยควรมเร�อง ระบภยพบตท�อาจเกดข (นในประเทศ องคความรและกลมผ เช�ยวชาญ และ ภมสารสนเทศ

1.2 มการบรหารจดการกบขอมลขาวสาร ต (งแต การเสาะหา กาหนดหมวดหมกบการเช�อมโยง สรางองคความรใหมๆ แลกเปล�ยนขอมลขาวสาร และ การดแลรกษาระบบ 2. ขณะเกดภยพบต

2.1 ขอมลผประสบภยและประชากรท�ถกผลกระทบ ซ�งอยางนอยควรมขอมลประชากรกลมเส�ยง ผบาดเจบกบผ ปวยดวยโรคอนเน�องมาจากภยพบต และผ เสยชวตท�เขาสสถานพยาบาล

2.2 ขอมลเวชภณฑ ต (งแต การสง การรบ การแจกจาย และ การใชกบสงคน

2.3 ขอมลเฝาระวงโรค ควรครอบคลมเร�อง ศนยกลางวเคราะหแปลผล ฐานขอมล และ องคความรเก�ยวกบโรคท�อาจจะระบาดไดในชวงภยพบต

2.4 ขอมลของศนยบญชาการ ควรครอบคลมเร�อง บคลากร ศนยพกพง วสดอปกรณครภณฑ/เวชภณฑ/บรจาค และ การตดตอประสานงานและส�งการ

2.5 ขอมลสถานการณในภาพรวม ควรครอบคลมเร�องขนาดปญหา ซ�งมต (งแตผประสบภย พ (นท�ประสบภย และอนดบการใหความชวยเหลอ

3. ภายหลงเกดภย 3.1 ขอมลการชวยเหลอฟ(นฟ 3.2 ขอมลการศกษาวจย ท (งน (ควรกาหนดวธการการแจงขาวแกสาธารณชนอยางเปนทางการและ

ซ

เหมาะสมตามกลมเปาหมาย (ผประกาศ เน (อหา เวลา และส�อ) ประเดนสาคญท�ไมไดกลาวถงในท�น (แตควรมการดาเนนการตอเพ�อใหระบบ

ขอมลขาวสารและการส�อสารสาหรบภยพบตไดผลด คอการกาหนดเปนนโยบายระดบชาต มการจดต (งคณะทางานดาเนนการดานระบบขอมลขาวสารจนลลวง ซ�งอยางนอยควรประกอบดวย โครงสรางพ (นฐานของระบบกบหนวยงานท�รบผดชอบ เทคโนโลยทางดานการส�อสารกบภมสารสนเทศและระบบสารอง สรางรปแบบของระบบขอมลขาวสารซ�งรวมทกภาคสวนท�เก�ยวของ แผนงานการทดลองใชสาหรบภยพบตตางๆ แผนการปรบปรงและพฒนา กาหนดพ (นท�เส�ยงและเตรยมองคความรสาหรบภยพบตตาง ๆ และกฎระเบยบทางราชการท�ตองปรบปรงเพ�อเอ (อตอการทางานเม�อเกดภยพบต

ฌ

Lessons learnt about health information system in tsunami disaster in Thailand, 2004.

Executive Summary Background: The tsunami that ravaged the southern provinces of Thailand on December 26, 2003 brought great loss in terms of human lives, economics, and the environment. Thailand was applauded by several countries by how the country handled the situation, particularly regarding public health and generosity by the public. However, there are lessons that can be learnt so that communities will be better prepared for future disasters that may occur in Thailand. Until now, there are still problems in rehabilitation and social welfare due to lack of information and effective management. Objectives: To synthesize lessons that can be learnt regarding health information systems (HIS) during the tsunami and to recommend concepts of health information systems for potential disasters in Thailand. Methods: During December 26, 2004 and September 31, 2005, data were collected from several sources included press media (such as television, radio, and newspaper), seminars, workshops, and meetings, electronic data files and reports from health services, and face to face interviews of users and providers of health information from 6 southern provinces (government officers 39, volunteer 12, researchers 5, and victims 8). Administrative personnel and academics involved in management of the tsunami from affected areas were invited to a meeting to provide comments regarding lessons learnt. The knowledge about HIS was obtained from seminars, workshops, meetings, interviews, and literature reviews. Both

ญ

lessons learnt and knowledge gained were synthesized in order to develop a concept of HIS for disasters in Thailand. The results were improved according to the comments from experts and personnel that involved in tsunami. Results: The two major findings of HIS were as follows: 1. Problems and obstacles. Decision makers in the Ministry of Public Health could not evaluate the magnitude and severity of disaster while the tsunami was occurring. Reasons included no valid information from any institute, failure of the telephone system, and lack of available personnel due to occurrence of the tsunami on a weekend. Central and local command stations were urgently established. The permanent secretary deputy for each province was assigned to supervise their affected areas. The problems were found as follows:

1.1 Medical service: problems were encountered in all steps including, registration, identification, referring, and reporting. There was no central information centre for data collection, analysis, and reporting. In management perspective, an overall picture of the situation at the regional level was inadequate. There was lack of essential data. An effective coordination among organizations was also inadequate. These problems lead to difficulties in planning. Furthermore, there were problems regard to medical supplies and donation including transport, registration, and allocation and usage.

1.2 Disease surveillance system: There was no guideline or model from previous disasters to use during the tsunami. The system was ad hoc, thus there was no data linkage with database of medical service systems.

ฎ

Data collection methods differed by affected areas. The methods depended on capabilities and facilities of each area. 2. Recommendation for concept of a HIS for disaster in Thailand

Thailand should have a national policy. The main issues are: systematic equipment and technology that Thailand can afford; responsible organizations in all levels; and communication system. Databases should be linked within and across levels in the whole country. In addition, data management, analysis, and reporting should be clearly defined in each network. Finally, lessons learnt and knowledge gained should be concluded from each disaster for better preparedness in the future. The HIS should be flexible and contain sufficient data for making decision but not too many variables that may affect speed and flexibility. Since it can be linked with other relevant database, confidentiality is another important issue that needs to be addressed in order to respect the privacy of individuals. The keys of networking are systematic architecture and management. There are at least 3 networks that should be linked as follows.

2.1 Medical Service System: All stakeholders should be invited to come to an agreement in regard to what kind of information is necessary. Variables depend on the type of disaster, the characteristics of victims, relationships between networks, and variables that need to be transferred or linked with other databases in the network.

2.2 Disease Surveillance System: This system should have a clear objective. The case definition should be clearly defined so that it can be used practically. Manuals should be readily available. There should be full time assignment of personnel who are responsible for this information

ฏ

system both at the local and central levels of government. Central assistance should be available at all times in case of any difficulty is encountered by local staff. A centre for data management should be established as it will increase the capability of detecting an outbreak. A database of each type of disaster should be specified.

2.3 Supporting System Network: A central command and coordination centre should be established in affected areas. The centre should have authorization to command and use budget under disaster situation and be prepared to work all day during critical periods. The database in this centre should cover at least 2 parts. The first one is personnel. Any individual, employee or volunteer, should be registered so that management of manpower can be executed effectively and appropriately. The second part concerns donations, particularly medicine. The centre should coordinate and manage medical supplies in order to balance supply and demand. Recommendation: The HIS that should be done in chorological event order is as follows: 1. Before disaster

1.1 Content: This should be defined by all stakeholders. Topics should include risk assessment, knowledge/expert groups, and GIS/GPS.

1.2 Information management: This should include searching, screening, determining topic, linking data, developing new knowledge, and maintaining system.

2. During disaster

ฐ

2.1 Victims and affected population data: At least risk, data should include risk groups, the injured, patients with disaster-related diseases, and the diseased.

2.2 Pharmacy data: This should cover drug sending, receiving, distribution, and usage/returning.

2.3 Disease surveillance data: This should cover data management center, database, and diseases related to the disaster.

2.4 Coordination and command data: This should cover manpower, shelter, equipment/donation/pharmacy, and coordination information.

2.5 Overall incident: This should cover magnitude of disaster, such as victims, affected area, and rescue priority.

3. After disaster 3.1 Rehabilitation/social welfare 3.2 Research

For official public announcement, appropriate method should be determined for each target group (annunciator, content, time, press).

There are some important issues that are not mentioned in this report and need to be addressed so that HIS can be effective. These issues include: national policy; working committees; appropriate technology for database management; practice and development plans of HIS; appropriate technology for communication/geographic information system and back up system; HIS model that include all stakeholders; risk assessment and vulnerability assessment; knowledge preparedness and awareness of population; and modification of existing regulations/laws for effective disaster management.

ฑ

ประโยชนอนใดท�เกดจากการทางานคร�งน�

ขอยกใหเปนคณงามความดของผประสบภยสนาม ดวยวาขาพเจาเปนเพยงผถายทอดเทาน�น

ฒ

สารบญ หนา คานา ก สรปเน (อหาสาคญ ง Executive Summary ฌ บทท� 1 บทนา 1 บทท� 2 ระบบขอมลขาวสารจากการทบทวนวรรณกรรม 6 บทท� 3 วธการศกษา 41 บทท� 4 บทเรยนเร�องระบบขอมลขาวสารจากเหตการณ คล�นยกษสนาม

47

บทท� 5 แนวทางการจดทาระบบขอมลขาวสารดาน สาธารณสขสาหรบประเทศไทย

107

บทท� 6 ส�งท�ควรดาเนนการตอในการจดทาระบบขอมล ขาวสาร

158

ภาคผนวก ก เวบไซทสาคญ 181 ภาคผนวก ข ลกษณะขอมลท�จดเกบภายหลง เหตการณคล�นยกษสนาม

194

1

บทท� 1 บทนา

หาดกมลา อาเภอถลาง จงหวดภเกตหลงคล�นยกษสนามถลม

2

บทนา

จากเหตการณแผนดนไหวแลวทาใหเกดคล�นยกษสนามถลมพ )นท�ในเขต 6 จงหวดภาคใต เม�อวนท� 26 ธนวาคม พ. ศ. 2547 น )น ทาใหเกดความเสยหายแกชวต ทรพยสน และ ส�งแวดลอมมากมายเกนคณานบ นอกจากน )ยงสะทอนใหเหนระบบสขภาพของไทยท�ยงไมไดเตรยมพรอมในการรบมอกบมหตภยระดบน )อยางเหมาะสมมประสทธภาพ แมนวาประเทศไทยจะไดรบคายกยองชมเชยจากนานาประเทศกตาม ทวามหลายประเดนท�ควรนอมนามาเปนบทเรยนเพ�อนาไปปรบปรงแกไขเพ�อรบสถานการณภยพบตท�อาจจะเกดข )นไดดย�งข )น

เครอขายวจยสขภาพ โดย นายแพทย สมศกด9 ชณหรศม9 ตาแหนง ผจดการเครอขายวจยสขภาพ มลนธสาธารณสขแหงชาต ไดรบมอบหมายจาก กองทนสนบสนนการวจย สานกงานกองทนสนบสนนการวจย โดย นาย ปยะวต บญหลง ตาแหนง ผ อานวยการสานกงานกองทนสนบสนนการวจย รวมกบผ รบผดชอบในจงหวดภเกต และ นกวชาการจากมหาวทยาลยและหนวยงานตางๆ ลงพ )นท� 2 จงหวดภเกตและพงงา และประชมวเคราะหสถานการณเบ )องตน เม�อวนท� 6 มกราคม พ. ศ. 2548 เพ�อหาประเดนสาคญในการทางานท�ผานมาซ�งสมควรใหมการจดระบบหรอพฒนาระบบใหดกวาท�เปนอย ท )งน )ไดจดกรอบแนวคดท�มระบบยอยอยอยางนอย 7 ระบบ ดงน ) (รปท� 1)

1. ระบบบรการทางการแพทย 2. ระบบขอมลและการส�อสารกบสาธารณะ 3. ระบบประสานความชวยเหลอ 4. ระบบการจดการศพ 5. ระบบการใหความชวยเหลอดานสงคมสงเคราะห 6. ระบบการออกชวยเหลอผประสบเหตในพ )นท�

3

7. ระบบการฟ)นฟชมชนเพ�อใหสามารถกลบไปอยอยางม�นใจและปลอดภย

ทางมลนธสาธารณสขแหงชาต เครอขายวจยสขภาพ เลงเหนถงความจาเปนท�ตองดาเนนการ ในการเกบรวบรวมและสงเคราะห เพ�อนามาเปนบทเรยนจากเหตการณดงกลาว ท )งน )ไดมอบหมายใหผ เขยน (ผชวยศาสตราจารย ดอกเตอร แพทยหญง ลกขณา ไทยเครอ ภาควชาเวชศาสตรชมชน คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม) เปนผ ดาเนนการในสวนของระบบขอมลขาวสาร

หนงสอท�จดทาข )นน )มไดเพงโทษหรอคนหาวาใครผด ทวาตองการเรยบเรยงปญหาและบทเรยนท�เกดข )นจากเหตการณคล�นยกษสนาม รวมท )งเสนอขอคดเหนเก�ยวกบแนวคดลกษณะของระบบขอมลขาวสารในภาวะภยพบตท�ควรมสาหรบประเทศไทย โดยเนนเน )อหาทางดานสาธารณสข ท )งน )จะเสนอในหลกการไมลงในรายละเอยด เน�องจากในแตละภยพบตมรายละเอยดปลกยอยท�แตกตางกน ตองมคณะทางานเฉพาะเร�องเพ�อใหเกดเปนรปธรรม แลวนาไปทดลองใช จากน )นนามาปรบแกใหเหมาะสมกบบรบทของประเทศไทย นอกจากน )ในบางประเดนไมสามารถระบรปแบบชดเจนไดในเน )อหาน ) เน�องจากตองทาความตกลงในบรรดาผ ท�มสวนเก�ยวของท )งหลายกอนท�จะกาหนดออกมาเปนรปแบบชดเจนจนสามารถนาไปใชได หนงสอฉบบน )จงเหมาะกบนกวชาการ ผ เช�ยวชาญ ผบรหาร และ ผ ท�เก�ยวของนาไปขยายผลตอ รวมท )งนสตนกศกษาเพ�อการเรยนร

การสงเคราะหบทเรยนจากเหตการณคล�นยกษสนามถลมภาคใต เพ�อเตรยมรบมอภยพบตในอนาคต ในดานระบบขอมลขาวสารดานสาธารณสข จงมวตถประสงคจาเพาะ 2 ประการ คอ ประการแรก เพ�อเรยบเรยงบทเรยนจากเหตการณภยพบตคล�นยกษจงหวดภาคใตในสวนของระบบขอมลขาวสารดานสาธารณสข ประการท�สอง คอ เสนอแนะแนวคดในการจดทาระบบขอมล

4

ขาวสารดานสาธารณสขในภาวะภยพบตสาหรบประเทศไทย ท )งน )ขอกาหนดขอบเขตเน )อหาระบบขอมลขาวสารภยพบตดานสาธารณสขในหนงสอน )ไวเพยงผ ประสบภยท�เขาสระบบการรกษาในสถานพยาบาล อาทเชน ผ บาดเจบ ผ เสยชวต และผ ท� ปวยดวยโรคท� เกดจากภยพบตซ�งกาหนดโดยกระทรวงสาธารณสขเม�อภยพบตแตละอยาง เน�องจากผ เสยชวต ผสญหาย ผ ท�ตองไดรบการดแลฟ)นฟตอ หรอเน )อหาในดานอ�นท )ง 6 ระบบท�กลาวมาแลวขางตนน )น มคณะวจยอ�นดาเนนการอยแลว ท )งน )เน )อหาบางตอนอาจระบเน )อหาในดานอ�นของหกระบบขางตนเพ�อใหเหนถงความเช�อมโยงโดยสงเขปเน�องจากในความเปนจรงน )นไมสามารถทางานแยกเปนเอกเทศได อกท )งยงตองพ�งพาการบรหารจดการ การประสานงาน และนโยบายเปนอยางมาก

เน )อหาแบงออกเปน 6 บท เร�มจาก บทท� 1 กลาวถงความเปนมา และเหตผลในการจดทาหนงสอฉบบน ) บทท� 2 เปนเน )อหาการทบทวนวรรณกรรมท�เก�ยวกบระบบขอมลขาวสารดานสาธารณสขในเร�องภยพบต บทท� 3 เปนรายละเอยดของวธการรวบรวมเรยบเรยงขอมลจากเหตการณคล�นยกษสนาม บทท� 4 เปนการสงเคราะหบทเรยนเร�องระบบขอมลขาวสารจากเหตการณมหนตภยคล�นยกษสนาม บทท� 5 เปนขอเสนอแนะในหลกการของลกษณะของระบบขอมลขาวสารในภาวะภยพบตท�ควรมสาหรบประเทศไทย โดยเนนเน )อหาทางดานสาธารณสข และ บทท� 6 เปนส�งท�ควรดาเนนการตอในเบ )องตน สาหรบเวบไซทสาคญๆ และลกษณะขอมลท�จดเกบในเหตการณสนามไดจดไวในภาคผนวก

5

T ITLE : D isa s te r P repa redness S ys tem - C oncep tua l F ram ew ork

1 .1 C u ra tiv e

S ys tem

1 .2 S u rve illa nce

Sys tem an d

D ise ase C on tro l

1 .1 .1 F ie ld 1 .1 .2 H osp ita l

2 .1 D a taba se :

2 .2 P ub lic /

Ind iv idua l

C om m un ica tion

3 .1 D ea th V ic tim

Id en tif ica tion

3 .2 B ody

M anagem en t

M ed ica l Team D rug and D ev ic es D ona tions

5 .1 In te rna tiona l

S uppo r t

5 .2 C en tra l

S uppo r t

5 .3 L oca l A u tho rity

S uppo r t

4 .1 M ed ica l

S uppo rt

4 .2 Re scue

5 .4 S e lf H e lp /

V o lun tee rs

6 .1 S he lte r/H om e

7 .2 S oc ia l

C omm un ica tion

7 .1 Comm un ity

Em powe rm en t

7 .3 V o lu n te e rs

S ys tem and

M ana gem en t

7 .3 .1 U n ive rs ity

A c tiv it ie s

1 . H ea lth S e rv ices

S ys tem

2 . In fo rm a tio n and

P ub lic In fo rm a tion

S ys tem

3 . D ea th V ic tim s

M anagem en t

4 . Em ergency

Se rv ice s

5 . C oo rd in a tion /

C omm and 6 . W e lfa re

M anagem en t

7 . S oc ia l

R ehab ilita tion

6

บทท� 2 ระบบขอมลขาวสาร

จากการทบทวนวรรณกรรม

โรงแรมรมหาด อาเภอเขาหลก จงหวดพงงา

7

ระบบขอมลขาวสารจากการทบทวนวรรณกรรม

ประกอบดวยเน )อหาเฉพาะดานขอมลขาวสารสาธารณสข 7 หมวด คอ ระบบสนบสนนการชวยเหลอ ระบบการส�อสารทางไกล องคความรท�ควรตระเตรยมไวรบมอภยพบต การประสานงานระหวางหนวยงานและการใหความรแกสาธารณชน เทคโนโลย วทยาการสารสนเทศกบการนาไปใชในเร�องภยพบต และ การผสมผสานระหวางการรกษาฟ)นฟผประสบภยกบการศกษาวจย ท )งน )นาเสนอในลกษณะตวอยางจากเหตการณจรงท�เกดข )นท )งภยพบตตามธรรมชาตหรอมนษยเปนผ กอ

การจดการขอมลขาวสารและการส�อสารเปนส�งสาคญในการรบมอภยพบต การรบมอท�มประสทธภาพตองอาศยการวเคราะหสถานการณแตละขณะและขอมลท�เปนปจจบน เพ�อประเมนอปสงคกบอปทานซ�งเปล�ยนแปลงตลอดเวลาและยากท�จะคาดเดาได กรณศกษาในเหตการณผ กอการรายขบเคร�องบนชนตก World Trade Center ณ นครนวยอรก ประเทศสหรฐอเมรกาเม�อ วนท� 11 กนยายน พ.ศ. 2544 น )น นกวเคราะหกลาววาการส�อสารท�ลมเหลวนาจะเปนปญหาหลกมากกวาปจจยอ�นๆ ท )งหมดรวมกนเสยอก สาหรบวทยาการการส�อสารพบวา ชองทางการส�อสารทางไกลโดยพ )นฐานท�วไปจะมต )งแตระบบท�ตดต )งภาคพ )นดน อาทเชน โทรศพทซ�งประกอบดวยสาย เสาโทรศพท และ สถานเครอขาย ไปจนถงคล�นทางอากาศ (อาทเชน วทย) และ ระบบดาวเทยม ซ�งชองทางเหลาน )มขอจากดเพราะมกจะถกตดขาดหรอเสยหายในพ )นท�ซ�งถกกระทบ และมกจะทาการแกไขลาบากลาชา หรอใชกนจนแนนชองสญญาณ ซ�งมตวอยางใหเหนถงความสบสนอลหมานท�เกดตามมาภายหลงการกอการรายโจมตตก World Trade Center เน�องจากคล�นวทยเปนอมพาต โทรศพทใชการไมได และชองสญญาณโทรศพทมอถอแนนจนตดตอไมได สาหรบวทยาการสมยใหมท�เขามามบทบาทในวงการแพทยคอ

8

ระบบดาวเทยมซ�งสามารถเช�อมโยงสญญาณในพ )นท�ประสบภยซ�งทรกนดารหรอจากสนามรบกบสวนกลาง

ในปจจบนนกวชาการตางๆ สนใจการศกษาวจยเก�ยวกบขอมลขาวสาร ซ�งวทยาการในยคน )มท )งอนเตอรเนตและการเช�อมตอสญญาณแบบไรสายเขาสเครอขายในพ )นท� (Local Area Network หรอ LAN) ซ�งทดสอบการทางานโดยใชสถานการณจาลองของการเกดภยพบต สาหรบการตดตามผ ปวยในปจจบนพบวา การใชกระดาษบนทกขอมลผ ปวยแลวผกไวรอบขอมอหรอแขวนคอมขอจากดท�สาคญคอ นอกจากจะบนทกขอมลไดนอยแลวยงฉกขาดสญหายงายอก หรอบางทเลอะเลอน ในการบาดเจบหมน )น การใชวธท�สามารถสงขอมลทางอนเตอรเนต (telemedical supported triage tag) ไปยงศนยดแลผ ปวยจะชวยลดข )นตอนการทาเอกสารและเพ�มประสทธผลการรกษาไดดย�งข )น ดงจะเหนไดจากเหตการณถลมตก World Trade Center ณ นครนวยอรก ประเทศสหรฐอเมรกา ซ�งพบวาผ ปวยจานวนมากท�ถกนาสงมาถงหนวยฉกเฉนโดยไมมขอมลใดๆ สาหรบปายแบงประเภทผ ปวยท�มรหสอานดวยเคร�อง (Bar Coding) รวมกบอปกรณบนทกขอมลแบบไรสายท�สามารถเคล�อนยายไดงายเพ�อตดตามผ ปวยน )นคอนขางสะดวกรวดเรว ผ ปวยแตละคนจะมรหสประจาตวซ�งระบประเภทความรนแรง สาหรบระบบ Bar Coding น ) ไดมการศกษานารองในทวปยโรป ขอจากดของระบบน )คอตองมอปกรณทนสมยตางๆ มากมาย กลาวคอ มเคร�องมออานรหส มการใชอปกรณในการตดตามผ ปวยและโอนถายขอมลจากพ )นท�หรอรถพยาบาลกบโรงพยาบาล นอกจากน )ยงมการใชความถ�คล�นวทยในการตดตามผ ปวยรวมกบเครอขายส�อสารท�สามารถเคล�อนยายไปตดต )งในท�ตางๆ ได รวมถงวธการทางการแพทยท�ใชเคร�องมอบนทกขอมลดจตอลแบบพกพาและระบบขอมลผานเครอขายอนเตอรเนตแบบไรสายในการรบมอภยพบตเพ�อรวบรวมขอมลในพ )นท�และสามารถเคล�อนยายไดน )น ทาใหแพทยหรอผ เ ก� ยว ของ เ ขา ถง ขอมลไ ดในเวลาเ ดยวกนอยางรวดเ รว สาห รบโทรศพทไรสายซ�งประชาชนท�วไปนยมใช สามารถนาไปใชในการระบตาแหนง

9

ของผ ใชไดแมนยาดกวาระบบดาวเทยมบอกพกด ซ�งไดมการนาไปประยกตใชในการขอความชวยเหลอแบบฉกเฉนของอเมรกา

ก. ระบบสนบสนนการชวยเหลอ

ในเหตการณคล�นยกษสนามคร )งน )มปญหาของการประสานงานในการบรหารจดการมากกวาความขาดแคลนอปกรณ เคร�องไมเคร�องมอ หรอเวชภณฑตางๆ ซ�งไมตางจากเหตการณท�กอเกดความเสยหายลมตายจานวนมากอ�น ๆ เชนกน นกวจยตางประเทศไดศกษานารองโดยใชอนเตอรเนตไรสายแบบเคล�อนยายไดในการสงขอมลผ ปวยจากรถพยาบาลไปยงโรงพยาบาลในสถานการณจาลองเปนผลสาเรจ รวมถงมการพฒนาระบบเวบไซทท�เช�อมโยงกบหนวยฉกเฉนเพ�อการส�อสารและตดตามอยางไดผล การพฒนาระบบขอมลขาวสารรวมถงอปกรณเคร�องไมเคร�องมอตาง ๆ ตองทาแบบบรณาการต )งแตตนจนจบ รวมถงการบรหารจดการใหมประสทธภาพสงสดภายใตภาวะโกลาหลวนวาย แตตองเหมาะกบบรบทของประเทศน )น ๆ ส�งทาทายในการนาเอาวทยาการนาสมยมาใชคอ ระบบน )นๆ ตองทนทานพอสมควรภายใตสภาวการณของภยพบต หรออาจจะตองมระบบสารองอยางด โดยท�เครอขายไมลม อปกรณท�นาไปเกบขอมลในพ )นท�ประสบภยตองไมเปนภาระและขนยายสะดวก อกท )งขอมลท�เกบตองไมยงยากมากมายกนเวลา แตเพยงพอท�จะระบบคคลและความรนแรงของการบาดเจบเพ�อการรกษาดแลและตดตามไดในภายหลง รวมถงผใชขอมลเขาถงขอมลไดทนกาลแตตองมมาตรฐานเร�องความเปนสวนตวหรอความลบของผ ปวย บทเรยนท�ไดจากเหตการณตก World Trade Center ถกถลมดวยเคร� องบนมประเดนสาคญๆ ดงน ) ประเดนแรก ตาแหนงในการจดต )งศนยบญชาการ พบวาจดต )งข )นท�หองโถงช )นลางของตกท�สอง (หรอตกใต) ในชวงแรกมความสบสนวนวายมาก เพราะระบบการส�อสารลมเหลวจากการท�

10

โทรศพทใชไมไดและโทรศพทเคล�อนท�มชองสญญาณเตม แตความสบสนน )ถอเปนเร�องเลกนอยถาเทยบกบความสญเสยคร )งย�งใหญเม�อตกสองถลมทาลายศนยบญชาการท�มผ รวมงานของหนวยก ภยปฏบตงานอย นอกจากขวญกาลงใจท�เสยไปแลวยงตองจดหาเจาหนาท�ซ�งมความสามารถเขามาทดแทนอตรากาลงท�ขาดหายไปกวารอยละ 70 โดยดวน สถานท�จดต )งศนยบญชาการใหมจงยายไปอยในท�ปลอดภยหางจากจดเกดเหต ประเดนท�สอง มอาสาสมครท�ไมไดสงกดหนวยงานรบผดชอบในการชวยเหลอโดยตรงเขาทาการชวยเหลอดวยวธการของตนเองซ�งเปนปญหา เพราะอาจกอใหเกดอนตรายแกตวอาสาสมครเองหรออาจขดแยงกบวธการปฏบตของหนวยงานซ�งมหนาท�รบผดชอบโดยตรง ประเดนท�สาม ผ รอดชวตสวนใหญมกจะชวยเหลอตนเองไดดระดบหน�ง การบรหารจดการในการกภยมกจะลาชาซ�งเปนเร�องท�ควรคาดวาจะเจออยแลว แตควรใหลาชานอยท�สดเพ�อชวยเหลอผ รอดชวต อกท )งควรตระหนกไวเสมอวาในการก ชพน )นจะอยในภาวะจากดจาเข�ย ขาดแคลน และ เรงดวน ประการสดทาย ความสาเรจในการชวยเหลอข )นอยกบการคนหาและดแลผ ปวยโดยมงเนนในการขนยายผ ปวยไปยงสถานพยาบาลท�เหมาะสมในเวลาอนรวดเรว

ข. ระบบการส�อสารทางไกล ในชวงท�เกดเหตภยพบต การส�อสารมกมปญหา ไมวาการใชจนเตมชองสญญาณหรอความเสยหายกตาม ดงน )นระบบส�อสารในภาวะฉกเฉนควรมคณลกษณะ กะทดรด ใชงาย ซอมงาย ขนยายสะดวก และมพลงงานสารอง ความทาทายท�สาคญอยางแรกคอ มนไมจาเปนตองทนสมยซบซอน แตใหเขากบบรบทและแผนดาเนนงานของประเทศน )นๆ ความทาทายอยางตอมาคอตองใหไดเน )อหาขาวสารไปยงท�ตองการในเวลาเหมาะสม

11

โดยหลกๆ แลว เคร�องมอส�อสารจาแนกออกเปนสามระบบคอ ระบบท�มการตดต )งสถานบนพ )นดนและมสายเช�อมโยง ระบบท�ใชคล�นความถ�ตางๆ ต )งแต คล�นวทย วทยสมครเลน วทยมอถอ และระบบท�ใชดาวเทยม ซ�งแตละระบบมขอดขอดอยดงแสดงในตารางท� 1

12

ตารางท� 1 ขอดขอดอยของเคร�องมอส�อสารสามระบบคอ ระบบ ขอด ขอดอย ตดต�งสถานบนพ�นดนท�มสายเช�อมโยง 1. ราคาไมแพง 1. เคล�อนยายไมได 2. มอยใน

โครงสรางพ )นฐาน 2. ไมไดตดต )งในพ )นท�ไกล ๆ

3.ไมสามารถถายทอดสญญาณไปทกพ )นท�ในเวลาเดยวกน

คล�นวทย วทยสมครเลน วทยมอถอ 1. ไมแพง ยกเวน

microwave 1.ข )นกบอาสาสมครท�มความชานาญในการใช (วทยสมครเลน)

2. มการใชกนอยางแพรหลาย

2. มคล�นรบกวน

3. อาจจะมใชในพ )น ท� ห า ง ไ ก ล ซ� งระบบอ�นเสยหาย

3.สถานยอยในพ )นท�ประสบภยมกจะเสยหายทาใหการส�อสารลมเหลว

ดาวเทยม 1. ส�อสารระยะไกลๆ

ไดดโดยเฉพาะอยางย�งถาระบบโทรทศนห ร อ ว ท ย ม อ ถ อ มปญหา

1. แพง 2. ตองมสถานตนทางปลายทางท�ด และระบบบรการสงสญญาณ

2. ส�อสารระหวางประเทศได

3. ตองอาศยเครอขายอ�น ๆ เชน โทรศพทรบสญญาณ

13

จากการประชมระดบโลก ณ. เมองโกเบ ประเทศญ�ป นเก�ยวกบระบบขอมลขาวสารและการลดความเส�ยงอนเน�องมาจากภยพบต (Information System and Disaster Risk Reduction International Strategy for Disaster Reduction(ISDR). World Conference on Disaster Reduction. เมองโกเบ ประเทศญ�ป น วนท� 18 ถง 22 มกราคม พ.ศ. 2548) มรายงานสรปวา การบรรเทาสาธารณภยเร�มจากการเขาถงขอมล ภยพบตท�เกดจากธรรมชาตทาใหแนวโนมเศรษฐกจของประเทศถดถอยไปหลายป การใชประโยชนจากขอมลขาวสารในการบรรเทาสาธารณภย สามารถแกไขแนวโนมของการถดถอยน )ได เพ�อใหมการพฒนาอยางย�งยน

การแลกเปล�ยนขอมลและการส�อสารมบทบาทสาคญมากในกจกรรมบรรเทาสาธารณภยใหมประสทธภาพ ความพรอมของขอมลเม�อตองการใชเปนความจาเปนอยางย�งยวดในการศกษาวจยตอเน�อง รวมถงตดตามและประเมนความเส�ยง การผสมผสานวทยากรสมยใหมเขากบวธการท�มอยแลวสามารถสรางความเขาใจเก�ยวกบอนตรายและความเส�ยง อาทเชน ทาใหสาธารณชนต�นตวระมดระวงตอภยพบต นอกจากน )การจดการขอมลอยางมประสทธภาพและการส�อสารท�ดเปนเคร�องมอสาคญในการเตอนภย และบรรเทาทกขอยางมประสทธผล

ระบบขอมลภยพบตเดมๆ มงเนนแตผลกระทบ ซ�งปจจบนน )มความตองการขอมลท�เปล�ยนไป ต )งแตการทาความเขาใจในเร�องลดความเส�ยงสาหรบเหตการณท�อาจจะเกดข )นในอนาคต ไปจนถงใครเปนผ ใชขอมล อาทเชน สถาบนการศกษา หนวยงานองคกรชมชนตางๆ และพ )นท�ท�เก�ยวของ รปแบบท�นยมใชกนคอ เวบไซทผานเครอขายอนเตอรเนตตางๆ ในการแลกเปล�ยนขอมล ประชม และแสดงความคดเหน ดงตวอยางของโครงสรางของ ISDR

สาหรบวทยาการดาวเทยม ภมศาสตรสารสนเทศ และ remote sensing เปนเทคโนโลยกลมท�ชวยระบพ )นท�เส�ยงภย ภาวะคกคาม หรอพ )นท�ประสบภยพบต ตวอยางท�นาเอาเทคโนโลยกลมน )มาใช คอ United Nations

14

Office for Outer Space Affairs (www.unosat.org) ใหขอมลลาสดแกนานาประเทศ เก�ยวกบแผนท�ทางภมศาสตรท�ถายจากดาวเทยม

ค. องคความรเก�ยวกบภยพบต

การใชวทยาการล )าสมยตางๆ ในการเตอนภยเปนส�งท�ด แตตองมขอมลท�นาเช�อถอจงสามารถรบมอกบภยพบตไดด ISDR เหนวาอนเตอรเนตเปนชองทางท�มเครอขายครอบคลมกวางขวางและรวดเรวและนาเช�อถอถาทาใหเปนมาตรฐาน

Zhang D และคณะ (2002) ระบวาการรบมอกบภยพบตไมวาจากธรรมชาตหรอเปนผลจากน )ามอมนษยเปนสถานการณท�มลกษณะเฉพาะ เปล�ยนแปลงตลอดเวลา และคกคามตอผ มอานาจในการตดสนใจ การท�จะรบมอภยพบตไดอยางรวดเรวน )น องคกรท�ชวยเหลอมนษยชาตจาเปนตองเกบรวบรวมขอมล วเคราะห สงเคราะห และสามารถถายทอดความจรงออกมาได เพ�อท�จะนามาตดสนใจ ขอมลขาวสารในการบรรเทาสาธารณภยเปนส�งท�จาเปนในการนาไปสการปฏบตงานขององคกรต )งแตการเตรยมการ การสนบสนน และการประสานงาน ท )งหลายท )งปวงน )ตองทาในระยะเวลาอนส )น

ในแงปฏบตผ มอานาจตดสนใจตองผจญปญหาความทาทายตางๆ ต )งแตจะเอาขอมลท�ถกตองทนเวลามาจากไหน จดเกบอยางไร จะใชองคความรท�สะสมหรอประสบการณในอดตไดหรอไม เน�องจากสถานการณมกจะมลกษณะดงน )

- ตองทาใหสาเรจลลวงใหไดอยางรวดเรวหรอเวลาจากดมาก - ขอมลเปนพลวต ควรจะวเคราะหและรายงานผลอยางไร - สถานการณเตมไปดวยความไมแนนอนและเปล�ยนแปลงตลอดเวลา

- มขาวสารมากมายจนไมทราบวาจะเลอกแหลงไหน

15

องคความรทาใหคนมอานาจในการตดสนใจและปฏบตการไดอยางเหมาะสม การจดการกบองคความร (Knowledge Management) เปนส�งสาคญในการเลอกบรโภค เสาะหา และเผยแพรขอมล การจดการองคความรท�มประสทธภาพไมเพยงแตจะชวยผ มอานาจในการตดสนใจในการปฏบตงานไดอยางรวดเรว ประหยด และ ผลคอนขางดแลว ยงชวยหนวยงานองคกรตาง ๆ ไดแบงปนและใชขอมลจากแหลงตาง ๆ ดวย ดงน )นการจดการองคความรจงเปนหวใจในความสาเรจของผบรหารในสถานการณท�มการเปล�ยนแปลงรวดเรวเชนน ) เน�องจากขอมลในการบรรเทาสาธารณภยชวยเหลอมนษยชาตท�ตองการน )นคอนขางมหลายดาน อาท เชน สถานการณภยพบต แหลงสนบสนน การอพยพของประชากร การเฝาระวงโรค คณะผ เช�ยวชาญในการบรรเทาทกข รปถายภมประเทศโดยดาวเทยมหรอแผนท� เ ปนตน หนวยงาน Federal Emergency Management Agency แนะนาถงขอมลท�ตองการใชแบงตามระยะเวลาการเกดเหต คอ สถานการณ ต )งแตกอนเกด ชวงวกฤต และภายหลงระยะวกฤต

ในเดอนพฤศจกายน ป พ.ศ. 2540 ผ เช�ยวชาญและผ เจาหนาท�ผบรหารจากหลายหนวยงานมาประชมระดมสมองจดทารายงานใหกบรองประธานาธบด ในการน )ไดแนะนาใหจดสรางเครอขายขอมลภยพบตระดบชาตทางอเลกทรอนกสข )น (National Disaster Information Network) ซ�งจะเปนสวนหน�งของเครอขายขอมลขาวสารภยพบตระดบโลก (Global Disaster Information Network หรอ GDIN) เน�องจากขณะเกดภยพบตขอมลหลายรปแบบจะหล�งไหลมาจากทกสารทศ GDIN โดยทาการเช�อมโยงขอมลเหลาน ) รวมถงศนยอบตภยตาง ๆ เขาดวยกน ซ�งจะทาหนาท�เสมอนศนยกลางของขอมลขาวสารภยพบตใหผ ท�มอานาจในการตดสนใจและหนวยงานองคกรบรรเทาสาธารณภยตาง ๆ ท )งภายในอเมรกาและท�วโลกสามารถไดเขาถง

Bui T และคณะ (พ.ศ. 2543) เสนอใหทาเวบไซทข )นสาหรบเครอขายขอมลระดบโลก Global Information Network (www.ginie.org) ท�สนบสนน

16

หนวยงานเหลาน ) คณะวจยมงเนนประเดนท�เก�ยวกบการสนบสนนกบการประนประนอมตอรองในการปฏบตงานชวยเหลอมนษยชาตและบรรเทาสา-ธารณภย กรอบแนวคด ท� น า เสนอ คอ ตองลงทน ทาในเ ร� อง ว ธการประนประนอมท�มรปแบบตามความเหมาะสม (อะลมอลวย ประสานงาน แขงขน หรอ เดดขาด) ลกษณะการชวยเหลอบรรเทาสาธารณภย (ขนาดประชากรถกผลกระทบ ขอบเขตพ )นท�ซ�งถกกระทบ ความรนแรงของภาวะคกคามตอชวต และความเสยหายตอเศรษฐกจวามากนอยเพยงใด) ลกษณะสงคมวฒนธรรมขององคกรท�เขารวมชวยเหลอ (ไมเปนทางการ เปนทางการ หรอส�งการแบบทหาร) และแหลงทนสนบสนน (เวลา เงน อปกรณ และกาลงคน) ผลลพธท�ไดคอ ระบบ GDIN ท�สามารถปฏบตงานไดจรง อยางไรกตาม รปแบบน )พฒนามาจากมมมองดานพฤตกรรมสงคม ซ�ง Bui T และคณะไมไดกลาวถงวาจะสนบสนนผบรหารหรอผ มอานาจในการตดสนใจจากการจดการองคความรน )อยางไร

สาหรบเวบไซทบรรเทาทกข (http:/www.reliefweb.int) ขององคการสหประชาชาต (United Nation Office for the Coordination of Humanitarian Affairs) ซ�งกอต )งข )นในป พ.ศ. 2539 น )น ทาหนาท�เปนศนยกลางรวบรวมขอมลอเลกทรอนกสท�กลมบรรเทาสาธารณภยตองการ ซ�งผ ใชสามารถเขาไปเอาขอมลไดตลอดเวลาทางอนเตอรเนตไมวาจะอยท�ไหน มการปรบปรงใหทนสมย และแบงเปนหมวดหมชดเจน ทาใหงายแกการสบคน หรอเลอกใชเฉพาะท�ตองการใช

แมวากลมชวยเหลอมนษยชาตและบรรเทาสาธารณภยจะตระหนกถงคณคาความสาคญของขอมลกตาม ทวา ในแงปฏบตกลบพบวาการจดการกบองคความรไมคอยดสกเทาไร ปญหาทาทายท�สาคญลาสดคอ จะจดการกบขอมลท�มาจากตางท�ในหลากหลายรปแบบใหสามารถสงเคราะหและเลอกใชไดทนทอยางไร แตละหนวยงานท�ชวยเหลอมขอมลซ�งบางทไมไดแบงปนกนใช ท )งท�ผลของการชวยเหลอนาจะดกวาน )ถาทราบขอมลจากหนวยอ�นมากอน มการ

17

รวบรวมขอมลจานวนมหมาเกบไวแตใชไมคอยเตมท� ในขณะเดยวกนผบรหารกไมไดหยบใชขอมลแตกลบส�งการในภาวะฉกเฉนเทาท�มความรในขณะน )น สภากาชาดสากล (International Federation of Red Cross กบ Red Cross Societies) ไดสรปประเดนในป พ.ศ. 2540 ไววา “ไมคอยมการพดถงวาขอมลอนไหนจาเปนในการบรรเทาทกข ใครจะเปนผ เขามามสวนเก�ยวของ จะใชขอมลอยางไร รวมถงวทยาการสมยใหมจะชวยใหการรวบรวมขอมลอยางเปนระบบและส�อสารกนไดอยางไร”

ขอจากดของ Reliefweb ประการแรกคอ ไมมการส�อสารสองทางไดในชวงวกฤต ประการท�สอง แมวาจะจดเปนหมวดหมแตวายงอยในรปแบบเอกสารใหอานซ�งไมเหมาะในภาวการณฉกเฉนท�จะนามาใช Zhang D และคณะ (2002) จงเสนอกรอบแนวคดในการจดการองคความรสาหรบการชวยเหลอมนษยชาตและบรรเทาสาธารณภยดงน )

1. รปแบบของโครงสราง โดยธรรมชาตของเหตการณภยพบตมกจะยากแกการคาดเดา ม

อานาจในการทาลายลางในวงกวาง และระยะเวลาในการตดสนใจนอยมาก จะทาอยางไรจงจะใชทรพยากรท�มไดอยางรวดเรวมประสทธภาพในการบรรเทาทกขและฟ)นฟ การวจยคร )งน )มงเนนการพฒนาโครงสรางการจดการองคความรแบบเบดเสรจสาหรบขอมลการชวยเหลอมนษยชาตและบรรเทาสาธารณภย รวมถงสนบสนนการตดสนใจ แกนหลกของเร� องน ) คอ องคความร ซ�งจะมกระบวนการจดการองคความรเขามาเก�ยวของในการเสาะหา การรวบรวม และการเรยบเรยงขอมลใหเกดองคความรและแบงปนกนใช

18

2. ชองทางในการรบสงขอมลโดยใชอนเตอรเนต ดวยวทยาการอนล )าสมยคงปฏเสธไมไดวา อนเตอรเนตเปนชองทางใน

การเสาะหาแหลงขอมลขาวสารหลากหลายรปแบบขนาดมหมาและราคาไมแพงในการแลกเปล�ยนกนยามเรงดวน จงนาจะเปนชองทางในการรบสงแลกเปล�ยนขอมลในโครงสรางน )

3. เน 0อหาองคความร ควรประกอบดวย

3.1 ขอแนะนาในการปฏบตการสาหรบผ มอานาจในการตดสนใจ 3.2 คงไวท )งขอมลในอดตและขอมลท�เปนปจจบนเก�ยวกบการทานายการเกดภยพบต หรอการวเคราะหภยพบตอยางเปนระบบ

3.3 สงเสรมใหบรการแลกเปล�ยนขอมลและความรซ�งกนและกน 3.4 เปนแหลงสรางองคความรใหม ๆ 3.5 ตวอยางขอมลท�ควรมคอ

- กรณศกษาภยพบตท�เกดข )น เพ�อสามารถนาเอาประสบการณน )มาปรบใชไดอก

- รายช�อ และวธการตดตอองคกรบรรเทาสาธารณภยตาง ๆ - รปถายแผนท�ทางดาวเทยม ภมสารสนเทศ - ความรเก�ยวกบวธการชวยเหลอผ ประสบภยและการบรรเทา สาธารณภย

ไมสมควรท�จะนาเอาขอมลดบท�ไมผานการวเคราะหสงเคราะหไวใน

องคความร เพราะมนไมมความหมายหรอยงไมไดตความ กอนท�จะสรางฐานองคความรท�เปนแกนหลกน )ควรมการปรกษากนกอนวา ขอมลหรอองคความรเชนใดท�ตองการ ใครตองการใช แลวจะเสาะหามาจากท�ไหน และ มความ

19

เช�อมโยงกนของแหลงขอมลแตละท�อยางไร เปนตน จะเปนการดอยางย�งถามการสรางชดเกบขอมลมาตรฐานและวธการเกบขอมลข )นมาใช

4. กระบวนการจดการองคความร การตดสนใจเปนกระบวนการวเคราะหและใชองคความรมาจดการ

แกปญหา ซ�งผ วจยกลมน )เสนอกระบวนการจดการองคความรดงน )

4.1 การเสาะหาขอมล ไมมแมแตหนวยงานหรอองคกรเดยวท�จะมขอมลครบถวนทกอยาง

ขณะเกดภยพบต ขอมลท�ไดมกจะมาจากหลายแหลงหลายรปแบบ หลายชองทาง และบางคร )งผ มอานาจในการตดสนใจไมทราบวาจะไปหาขอมลจากท�ใด ดงน )นควรมวธการแกปญหาดงน )

- เสาะหาใหไดวาขอมลหรอองคความรใดจาเปนอยางย�งในฐานขอมลบรรเทาทกขของแตละภยพบต

- ระบหนวยงานหรอองคกรใดท�เปนแหลงขอมลหลก ๆ สาหรบภยพบตแตละชนด

- กาหนดมาตรฐานขอมลและองคความรในสาหรบภยพบตแตละชนด

- ระบวธการขอขอมลจากแหลงดงกลาว ถามเน )อหาเร� องการเผยแพรขอมลของหนวยงานน )น ๆ และไมสามารถขอขอมลโดยตรงได อาจจะใชวธตดตามขาวสารและรายงานตาง ๆ ท�เสนอตอสาธารณะแลวเกบรวบรวมไวเปนระยะ ๆ

- ตรวจสอบกระบวนการเสาะหาขอมลท�ลาชาอย เนอง ๆ เพ�อปรบเปล�ยนยทธวธไปตามยคของเทคโนโลยท�เอ )ออานวย

- สรางชองทางการใชขอมลใหผ มอานาจในการตดสนใจทราบวาจะเอาขอมลไดอยางไรยามท�ตองการ

20

4.2 กล�นกรอง เน�องจากขอมลมาจากหลายแหลง คณภาพมหลายระดบ ตองมการ

กล�นกรองขอมลท�ไมเก�ยวของหรอซ )าซอนออกไป

4.3 กาหนดหมวดหมและการเช�อมโยง การกาหนดหมวดหมและเช�อมโยงเน )อหาท�เก�ยวเน�องกนขององค

ความรเปนส�งท�สาคญมากในการดงขอมลมาใช ควรมบทสรปใหไดใจความเพ�อการคนหาท�รวดเรว และตองคานงถงรปแบบขอมลเพราะมท )งตวอกษร รปภาพ และวดทศน เปนตน 4.4 การสรางองคความร

ม หลายกระบวนกา ร ท� จ ะส ร า ง อง คคว าม ร อ าท เ ช น Data Visualization (เชน ดแนวโนมการเกดภยพบตในรปกราฟ และ ภาพจาลอง) การใชสถตวเคราะหการสรปบทความ ซ�งอาจจะใชโปรแกรมคอมพวเตอรเขาชวย 4.5 การแลกเปล�ยนขอมลขาวสาร

การแบงปนแลกเปล�ยนขอมลขาวสารและองคความรเปนส�งท�สาคญท�สดและปรารถนาใหเกดข )นในระบบองคความรน ) ซ�งอนเตอรเนตเปนชองทางท�เหมาะสมท�สด อยางไรกตามตองคานงถงความม�นคงปลอดภย ความเปนสวนตว และ สทธทางปญญาของเจาของขอมลดวย 4.6 การดแลรกษาระบบ

ตองมการตดตามดแลเร�ององคความรและขอมลตลอดเวลา เพราะมการเปล�ยนแปลงเสมอ ขอมลองคความรท�ลาสมยควรขจดท )ง

21

5. การสนบสนนการตดสนใจ ประกอบดวยสองประเดนยอย ดงน )

5.1 การตระหนกรถงสถานการณ ความเขาใจตระหนกรวาเกดอะไรข )น ซ�งเปนปจจยสาคญอยางย�งยวด

ตอการตดสนใจอยางมประสทธภาพ โดยเฉพาะในสถานการณท�มแตความเปล�ยนแปลงตลอดเวลา ดงน )นผ ท�บรหารจดการเก�ยวกบการตดสนใจตองสามารถตรวจจบเหตการณอยางรวดเรว จบประเดน และแปลผลขอมลท�รวบรวมมาได กอนท�จะส�งการในภาวะฉกเฉนใดๆ ผ ท�มอานาจในการตดสนใจตองเขาใจสถานการณอยางแจมแจง ต )งแตความรนแรงของภยพบต จานวนผบาดเจบลมตาย และความตองการของพ )นท�ประสบภย ทวามกมอปสรรคสองประการในเร�องน ) คอ ขอมลกระจดกระจาย และธรรมชาตของขอมลท�เปนความลบ ผ วจยระบวาโครงสรางท�เขาเสนอสามารถชวยสนบสนนการตดสนใจไดเพราะสามารถดงขอมลองคความรท�ไดรบการปรบปรงใหทนสมยมาใชไดเลย 5.2 การตดสนใจ

เม�อมความเขาใจในสถานการณแลว ตองปฏบตการทนทเพ�อบรรเทาความเสยหาย หลกการพ )นฐานกคอ การนาเอากรณศกษาท�คลายกบเหตการณปจจบนท�สดแลวตดสนใจปฏบตการตามขอแนะนา (ควรประเมนและปรบเปนระยะๆ ตามสถานการณ)

6. ความม�นคงและการชดเชย

ขอมลบางแหลงอาจจะเปดเผยใหสาธารณชนทราบได แตบางแหลง

เปนของสวนตว หรอมกฎขอบงคบรองรบอย หรอตดประเดนปญหาจรยธรรม

22

ควรมการตกลงและประนประนอมในการทาสญญาหรอลขสทธ9ตาง ๆ ในการใชขอมลและองคความรใหเรยบรอย

ง. การประสานงานระหวางหนวยงานและการใหความรแก

สาธารณชน

เปาประสงคของการเตรยมรบภยพบตกเพ�อลดความเสยหายใหได การเตรยมรบภยพบตเปนกระบวนการท�ตอเน�องในการประเมน วางแผน ฝกฝน รวมถงการพยากรณ ปองกน และรบมอภยพบต การส�อสารระหวางหนวยงานองคกรตางๆ ท�เขามาชวยเหลอมความจาเปนอยางมากในการประสานงานคนหาปญหาท�เกดข )นและแกไขภายใตสภาวะแหงการเปล�ยนแปลงตลอดเวลา ท )งน )การรบมอกบภยพบตน )นตองทางานเปนหมคณะ เจาหนาท�สาธารณสขตองพ�งพาเจาหนาท�สาขาอาชพอ�นๆ มากมายท�เขามาสนบสนน รวมถงเร�องการจดการขอมลขาวสารตางๆ ดงน )นการประสานงานและรวมมอกนจงเปนหวใจของการทางานอยางมประสทธผล และสรางความไววางใจในหมคณะ นอกจากน )การจดการขอมลขาวสารยงจาเปนในการส�อสารตอสาธารณชนโดยผานทางส�อตางๆ ชาวบานตองไดรบขอมลขาวสารวาเกดอะไรข )นเพ�อขจดขาวลอตางๆ และ การปฏบตตวท�ถกตองเพ�อปองกนตวเองและขอรบการชวยเหลอแตละอยางไดเหมาะสม การใหความรแกสาธารณชนและการฝกอบรมน )น ยงรวมไปถงการบอกใหชมชนรวาจะหาขอมลท�ถกตองในกรณฉกเฉนไดอยางไร และจะปกปองครอบครวและทรพยสนอยางไร การขาดองคความรของประชาชนมผลตอการสญเสยมากโดยเฉพาะประเทศกาลงพฒนา ตวอยางเหตการณท�เกดข )น ณ บรษท Union Carbide เมอง Bhopal ประเทศอนเดย เม�อวนท� 3 ธนวาคม พ.ศ. 2527 ซ�งมการร�วไหลของกาซพษ ทาใหมผสญเสยชวตมากกวา 2,000 คน และบาดเจบกวา 200,000 ราย ท )งๆ ท�วธปองกนงายๆ คอนาเอาผาชบน )าปดใบหนาเพยงเทาน )น

23

การเสรมสรางความเขาใจกบภยพบตและความเส�ยงภยมความจาเปนอยางย�งยวดในการจดการกบภยพบต Yokohama Strategy and plan of Action ถงกบระบวาส�งท�ตองทาเปนอนดบแรกกคอ เสรมสรางความต�นตวตอภยพบตแกประชาชนในพ )นท�เส�ยงภย ซ�ง ISDR ถอวาเปนหน�งในส�เปาประสงคหลก มตวอยางท� ใ ช ส�อวทยงายๆ นาเสนอละครเก�ยวกบพายเฮอรเคน (Tiempos de Huracance ) ซ�งเปนท�นยมและโดงดงมาก ออกกระจายเสยงจากทางสถาน 74 สถาน ใน 6 ประเทศของอเมรกากลาง โดยเร�มกระจายเสยงต )งแตตนฤดฝน วตถประสงคเพ�อใหความรเร�องการเตรยมตวรบภยพบต การรบมอกบภยพบตเม�อเกดข )น และการปฏบตตวภายหลงเหตการณผานไป ท )งน )ท )งน )นข )นกบความเส�ยงของแตละพ )นท�

ในกรณภยพบตจะมหนวยงานหลายสวนเขารวมรบมอกบปญหาจงจาเปนตองมการประสานงานท�ดท )งภายในและภายนอกองคกร รวมถงท )งในระดบเดยวกนและตางระดบกนภายในองคกร ซ�งตองฉบไวและนาเช�อถอ

จ. เทคโนโลย

การผสมผสานวทยาการดานการแพทย เทคโนโลยและปจจยของบคคล มความสาคญย�งยวดตอความสาเรจของระบบขอมลขาวสารในทางการแพทยและภาวะฉกเฉน Teich JM และคณะระบวาการส�อสารดวยวาจาไมคอยมประสทธผลเทาไร เพราะขอมลอาจไมครบถวนภายใตภาวะกดดน โดยเฉพาะอยางย�งเม�อตองใชรถพยาบาลหลาย ๆ คน รบสงผ ปวยไปยงโรงพยาบาลหลาย ๆ แหงในยามภยพบต ความลาชาของขอมลหรอขาดการประสานงานขอมลจงเปนส�งท�ยอมรบไมได ควรใชระบบอตโนมตในการระบตาแหนงรถพยาบาลและอาการของผ ปวยไปยงเครอขายอนเตอรเนตภายในโรงพยาบาล โดยนาเอาโปรแกรมคอมพวเตอรมาชวยในการบรหารจดการ

24

ทางดานรกษาพยาบาลและอตรากาลงของบคลากร รวมไปถงการกระจายผ ปวยไปตามโรงพยาบาลตาง ๆ ในกรณพ )นท�หางไกลหรอเคล�อนยายผ ปวยไมได อาจใชวธรกษาทางไกลโดยปรกษาผ เช�ยวชาญ

เทคโนโลยทางอวกาศมบทบาทในเร�องภยธรรมชาตอยสองประการ คอชวยเตมแตงฐานขอมลขาวสาร (มากกวาการรวบรวมขอมลขาวสาร) ขณะเกดภยพบต และเพ�อการบรรเทาสาธารณภยหรอประเมนผลกระทบ หนวยงานของฝร�งเศส (French Apace Agency) และ ยโรป (European Space Agency) เปนผ รเร�มงานดานน ) ในป พ.ศ.2542 โดยทาสนธสญญาในเร�อง “อวกาศกบมหนตภย” ในป พ.ศ.2543 ตอมาประเทศแคนนาดา (Canadian Space Agency) เขารวมดวย โดยมจดมงหมายของสนธสญญาน ) เพ�อ - สงขอมลพ )นฐานท�เปนขาวสารสาคญในการเตรยมรบมอและจดการกบวกฤตแกรฐหรอชมชนท�อาจไดรบผลกระทบในชวงวกฤต

- เขารวมชวยเหลอในภาวะฉกเฉนและระยะภายหลงวกฤต อาจรวมถงการฟ)นฟในดานของขอมลขาวสารและการบรการดานการใชอปกรณเคร�องไมเคร�องมอทางอวกาศ

ในการรวบรวมขอมลกบระบบระบตาแหนงซ�งใชเทคโนโลยสารสนเทศ

ทางอวกาศอยางเปนระบบและเปนไปไดในแงปฏบต จะชวยบรรเทาเบาบางผลกระทบของภยพบตตอชวตมนษยชาตและทรพยสมบต สาหรบประเทศกาลงพฒนา โดยเฉพาะในพ )นท�หางไกลน )นสามารถใชเคร�องไมเคร�องมอส�อสารซ�งราคาไมแพงมากอใหเกดประโยชนสงสดได ดงตวอยางเหตอทกภยท�เกดในประเทศอนเดยซ�งพบวา แทบจะเปนไปไมไดเลยในการสงหนวยก ชพเขาไปในพ )นท�หางไกลทนทหลงเกดภยพบต นอกจากระบบพงเสยหายแลว ยงมผคนซ�งต�นตระหนกท�พยายามหนเพ�อเอาชวตรอดแทนท�จะแจงแกทางการใหทราบ ดงน )นการนาเคร�องไมเคร�องมอส�อสารตดตอกบสถานชวยเหลอท�ใกลท�สดโดย

25

ไมพ�งพาคนอ�นมาจดการจะสามารถชวยรกษาชวตไดเปนรอย ๆ ระบบอนชาญฉลาดน )ประกอบดวยเคร� องมอท�สงสญญาณไปยงคอมพวเตอรเม�อเกดแรงส�นสะเทอนหรอระดบน )าข )นสงเกนกวาระดบวกฤตท�กาหนดไว ขอมลจะถกเปล�ยนเปนขอความสงไปยงสถานชวยชวตท�ใกลท�สดและหนวยงานรฐบาลท�เก�ยวของ ระบบน )ใชพลงงานแสงอาทตยและมระบบสารองไฟโดยใชแบตเตอร�ไดนานถง 48 ช�งโมง

อกกรณศกษาท�ไมจาเปนตองพ�งพาเทคโนโลยอนทนสมยบนทกขอมลคอเหตการณแผนดนไหวท�เกดข )นเม�อวนท� 21 เดอน พฤศจกายน พ.ศ. 2547 เวลา 07.41 นาฬกา ณ. Dominica Passage Lesser Antiless หมเกาะในทะเล Caribbean มความรนแรงท�สดในแถบน )นบต )งแตป พ.ศ. 2512 ดวยขนาด 6.3 รกเตอร หมเกาะแถบน )เคยเกดแผนดนไหวมาหลายคร )งต )งแตป พ.ศ. 2386 ซ�งบางคร )งทาใหเกดคล�นสนามขนาดนอยใหญแตกตางกนไป สาหรบเหตการณคล�นสนามในป พ.ศ. 2547 น )ไมไดบนทกขอมลเน�องจากไมมเคร�องวดตดต )งไว มหนาซ )ายงสงเกตไดยากเน�องจากเกดพายในวนแผนดนไหวพอด ซ�งพยานหลายคนคดวาเปนคล�นท�เกดจากพาย ผ วจยไดทาการสารวจชายฝ� งตอนใตของ Guadeloupe สองวนหลงเกดเหตแผนดนไหว พบวามหลกฐานและพยานพบเหนคล�นสนามเกดข )นแตไมรนแรง ซ�งนบวามรายงานเกดคล�นสนามอยางนอย 7 คร )งแลวในแถบ Guadeloupe – Dominica ซ�งผ วจยสรปวา แมวาคล�นสนามจะไมรนแรงกตาม แตการเกดแผนดนไหวทาใหเนนย )าวา พ )นท�แถบน )เปนพ )นท�เส�ยงตอการเกดคล�นสนาม โดยเฉพาะอยางย�งถาแผนดนไหวน )นทาใหเกดการเคล�อนตวของแผนดนมาก

การนาเอาเทคโนโลยสารสนเทศอนทนสมยเขามาผสมผสานในการจดการภยพบตทางดานขอมลขาวสารและการส�อสารจงเปนส�งจาเปนและมประโยชน ในรายงานน )เปนของประเทศท�มความเจรญทางดานวตถแลวอยางเยอรมน ซ�งมทนรอนในการดาเนนการสง กรอบแนวคดท�เสนอเร�มจากการ

26

เตรยมรบมอกอนเกดภยพบตไปจนกระท�งถงการสรปบทเรยนท�เกดจากภยพบตจากธรรมชาตหรอน )ามอมนษย มดงน )

1. โครงสรางของระบบ

มการเช�อมโยงขอมลจากคณะก ชพท�ลงปฏบตงานในพ )นท�ซ�งเกดเหต ในท�น )คอตารวจและพนกงานดบเพลงโดยมอปกรณเครอขายตดต )งกบตวผปฏบตงานแลวสงสญญาณไปยงสถานตารวจดบเพลงหรอศนยท�จดต )งข )น โดยใชระบบเครอขายในพ )นท�แบบไรสาย (Wireless LAN) จากน )นขอมลจะถกสงไปยงศนยบญชาการและรฐบาล (รปท� 5 )

2. การไหลเวยนของขอมล

พนกงานดบเพลงและคณะก ชพมอปกรณตดตวไปดวยซ�งมกจะรวมถงเคร�องตรวจจบตาง ๆ และเซนเซอร สวนใหญใชการรายงานดวยวาจาไปยงหวหนาหนวย อาจมเคร�องมอระบตาแหนงตดไปดวยเพ�อบอกตาแหนงไดแมนยาย�งข )น ดงน )นพนกงานดบเพลงจงถอวาเปนแหลงขอมลในระบบน ) อยางไรกตาม สามารถตดต )งอปกรณส�อสารเคล�อนท�เพ�มเตม เพ�อรบขอมลเตอนภยถงวตถอนตรายหรอสถานการณคกคาม รวมถงขอมลแผนท�หรอคนสญหายได เปนตน

ระบบขอมลตองรองรบการวเคราะหแปลผลและการรายงานไปยงศนยบญชาการแลวรบคาส�งลงมาปฏบตหรอวเคราะหแกปญหาเฉพาะหนาไดดวย ท )งน )ควรมเครอขายท�จะสงและประสานงาน โดยสามารถยดหยนประยกตใชเม�อหนวยงานหรอองคกรท�เก�ยวของกบภยพบตแตละประเภทเปล�ยนแปลงไปตามสถานการณดวย

27

เจาหนาท�ศนยบญชาการมกจะเปนผ ประสานตดตอหนวยงานตางๆ ปรกษาหารอโดยตรงและรอขอมลจากพ )นท�เกดเหตสงเขามา แตมขอดคอมขอมลมากกวาจากหนวยงานตางๆ รวมถงสามารถดงขอมลองคความรท�สะสมไวมาใชได ในกรณท�พ )นท�ถกกระทบขยายวงกวางอาจจะตองเคล�อนยายศนยบญชาการ ดงน )นจงมความจาเปนอยางย�งท�จะตองมอปกรณท�สามารถเคล�อนยายได

3. การตดตอส�อสาร

ใชระบบเครอขายท�ครอบคลมพ )นท�ไดมากกวา LAN (Wide Area Communication) ระบบโทรศพทมอถอของเอกชน มกจะมปญหาในชวงวกฤต รวมถงไมอยในวสยจะควบคมส�งการได ประเทศในทวปยโรปกาลงอยในชวงตดสนใจวาจะใชระบบในชวงความถ�คล�น 380 – 400 MHz แตเน�องจากขอจากดของคล�นความถ�ท�สงจงตองจดการกบขอมลอยางระมดระวง สวนดาวเทยมน )นแพงเกนไป

การส�อสารในภาคสนาม แบงออกเปน 2 แบบ ตามตาแหนงคอ

จดซ�งวกฤตท�สด

ควรใชระบบอตโนมตหรอดวยวาจาใหมากท�สด เพราะตองสารวจชวยเหลอผบาดเจบ

จดซ�งสามารถส�อสารไดดท�สด

ควรมอปกรณในการรวบรวมขอมลวเคราะหแปลผลและรายงานไดทนท อาจจะใชเทคโนโลยผสมผสานกนต )งแต คอมพวเตอร อนเตอรเนต หรอคอมพวเตอรพกพาท�ออกไปเกบขอมลภาคสนามได

การออกแบบฐานขอมลรวมไปถงการส�อสารควรคานงถงการทางานในสถานการณท�มการเปล�ยนแปลงตลอดเวลาทามกลางความโกลาหลของภยพบตไวดวย (รปท� 5)

28

โรงพยาบาล ข

รปท� 5 ระบบส�อสารท�นาวทยาการหลายอยางมาผสมผสานใช เพ�อถายทอดขอมลจากพ )นท�ประสบภยมายงศนยบญชาการ (ดดแปลงจาก รปท� 1 ของ Chan และคณะ Information Technology and Emergency Medical Care during Disasters. Acad Emery Med. 2004; 11 (11): 1234)

1 ดาวเทยม 2 โทรศพทไรสายรน 3G 3 เครอขายอนเตอรเนต 4 วทยสมครเลน

กลมอาสาสมครจากคณะแพทยมหาวทยาลย Tokui University School of Medicine และสมาคมแพทยทางไกลของญ�ป น (Telemedicine Society of Japan) ประสบความสาเรจในการจดต )งเครอขายทางการแพทยโดยใชดาวเทยมในเขต Asia Pacific region ไดแก ประเทศปาปวนวกน (5 แหง) ประเทศไทย (5 แหง) กมพชา (4 แหง) ฟจ (4 แหง) จน (1 แหง) และญ�ป น (6 แหง) โดยดาเนนการระหวาง พ.ศ. 2535-2539 ใช Mark 5 Engineering

1 2

3

2

2

3

3

อนเตอรเนต INTERNET

ฐานขอมล DATA

พ )นท�ภยพบต คณะก ชพ ก คณะก ชพ

ข 4 4

ศนยบญชาการ CENTER

3

รถพยาบาล

โรงพยาบาล ก

29

Test Satellite (ETS-V) เคร�องไมเคร�องมอท�ใชราคาสมเหตสมผล ใชงายและสามารถสงรปภาพได ซ�งจากผลการศกษาพบวา 16-kHZ Frequency Modulation-based ทางานไดดพอสมควรในการสงรปภาพขอมลตาง ๆ นอกจากน ) การใชงานระดบนานาชาต ทองถ�น ประชมทางไกล และการปรกษาทางดานแพทยทางไกลเปนไปอยางอสระ อกท )งไมจาเปนตองใชสถานเช�อมโยงอยางใด ในการนาไปขยายผลใชยงมปญหาเร�องกฎขอบงคบของระบบส�อสารดาวเทยมทาใหยงมราคาแพงอย อยางไรกตามอาจมทางเลอกในการใชเครอขายท�ไมใช International Telecommunication Satellite Organization (INTGLSAT) รวมกบอาสาสมครเพ�อใหประเทศกาลงพฒนาสามารถใชไดในราคาท�ไมแพง

ฉ. วทยาการสารสนเทศกบการนาไปใชในเร�องภยพบต

สารสนเทศมบทบาทอยางมากในโลกปจจบน ในแงของสขภาพ นอกจากเร�องรกษาพยาบาลแลว ยงมบทบาทในการเฝาระวงโรคและชวยใหการรบมอโรคระบาดของหนวยงานระดบโลกอยางเชนองคการอนามยโลก เปนไปไดอยางรวดเรว วทยาการสารสนเทศชวยในดานการกาหนดรปแบบและพฒนาฐานขอมล คลงความร และการฝกปฏบตโดยใชการจาลองเหตการณจากคอมพวเตอร ซ�งสามารถประยกตใชในการจดการกบภยพบตอยางมประสทธผล นอกจากน )มนยงชวยในการกาหนดรปแบบและพฒนาระบบขอมลท�เช�อมโยงกบสารสนเทศทางภมศาสตร กบระบบการจดการขอมลขาวสาร (Management Information System หรอ MIS)

30

1. การนาวทยาการสารสนเทศไปปรบใชในเร�องภยพบตสามารถทาไดสามดาน คอ

1.1 กาหนดรปแบบและพฒนาระบบฐานขอมล นอกจากการใชโปรแกรมตาง ๆ อปกรณคอมพวเตอร และการ

ส�อสารทางไกลยงชวยเพ�มศกยภาพของการเฝาระวงทางระบาดวทยาไดอก

1.2 คลงความรและกลมผ เช�ยวชาญ สามารถทาเวบไซทเผยแพรความร บนทกรายช�อผ เช�ยวชาญ

และวธการตดตอ รวมถงแลกเปล�ยนประสบการณความรตาง ๆ ทางกระดานขาวหรอจดหมายอเลกทรอนกส หรอแมกระท�งส�อสารผานอนเตอรเนต

1.3 ภมสารสนเทศ ดวยวทยาการล )าสมยของดาวเทยม และขอมลท�เช�อมโยงกบ

แผนท�ทางภมศาสตรสามารถวเคราะหหารปแบบ หรอผลกระทบของภยพบตท�เกดข )นในพ )นท�เส�ยงภยตาง ๆ รวมท )งวเคราะหสถานการณ จดทาแผนท�และเหตการณจาลองตาง ๆ ไดอยางดและใชเวลานอย นอกจากวทยาการสารสนเทศแลว ยงชวยจดต )งระบบเครอขายอนเตอรเนตในพ )นท�เพ�อเช�อมโยงเขาสเวบไซทสากลตาง ๆ ไดดวย

2. บทบาทของสารสนเทศในการจดการภยพบตของงานสาธารณสข เปาประสงคหลกในการจดการกบภยพบตกคอ ลดการเจบปวย การตายอนเน�องมาจากภยพบตท�พอจะปองกนได รวมไปจนถงความสญเสยอนเน�องมาจากการบรหารจดการท�ผดพลาด ดงน )น การจดอนดบความสาคญอนดบแรก คอ ระบลกษณะภยธรรมชาตท�จะเกดข )น ในพ )นท�น )น ๆ ใหได ซ�งจะบงบอกถงปญหาทางสาธารณสขท�อาจจะพบเจอ ซ�งตรงน )ตองการการเขาถง

31

ขอมลขาวสารอยางทนทวงท (ตองเกบรวบรวมไวต )งแตข )นตอนเตรยมการรบภยพบต) ท�สาคญไมย�งหยอนกวากน คอ การประเมนผลการบรหารจดการ ซ�งการสงเคราะหบทเรยนจากความผดพลาดน )มคณคา ท )งน ) วทยาการสารสนเทศมบทบาทในการรวบรวมขอมลคณภาพดใหสามารถนามาวเคราะหประเมนผลได ในชวงท�เกดภยพบตน )น กลมนกวชาการ ผ เช�ยวชาญตาง ๆ ใชชองทางอนเตอรเนตและจดหมายอเลกทรอนกสในการแลกเปล�ยนขอมลขาวสาร ตดตอประสานงาน รวมถงแจงขาวตาง ๆ (ในเหตการณสนามท�ผานมากใชชองทางน )ประสานเครอขายเหนอจดใต เพ�อรวบรวมขอมล สงองคความรท�ชวยในงานควบคมปองกนโรค และศกษาวจย) บทบาทของสารสนเทศครอบคลมอยางนอยในดานตางๆ ดงตอไปน )

2.1 การรกษาพยาบาล สารสนเทศสามารถชวยในดานการแพทยทางไกล ใ หคาปรกษา รวมถงการฝกอบรมใหความร

2.2 งานระบาดวทยา สามารถนามาชวยประเมนภาวะโรคและสขภาพ ตดตามกากบ เฝาระวงโรคและปญหาสขภาพไปจนถงการควบคมปองกนโรค และประเมนความครอบคลมของการใหบรการทางการแพทย ขอมลระบาดวทยาท�ดชวยในการตดสนใจเชงนโยบาย และนาไปสการปฏบตการท�เหมาะสม

32

ช. การผสมผสานระหวางการรกษาฟ0นฟผประสบภยกบ การศกษาวจย

อาการทางรางกายและจตใจอาจพบไดเปนเวลาหลายปภายหลงการเกดภยพบต ซ�งอาจจะทาใหเกดผลพวงตามมาไมวาอตราการใชบรการสถานพยาบาลท�เพ�มข )น ทางดานสงคม ท�ทางาน ในครอบครว หรอปฏสมพนธกบผ อ�น ภยพบตบางอยางอาจกอใหเกดปญหาทางสขภาพท�ตองการการดแลแบบพเศษ จงตองมระบบเกบขอมลท�ด มตวอยางท�ใชการศกษาทางระบาด-วทยาผสมผสานกบงานประจาเพ�อเกบขอมลในระยะยาว เพ�อใชในเชงนโยบายกบการบรหารจดการดแลผ ปวยใหเหมาะสมและไดองคความรควบคไปดวย เปนตวอยางเหตการณเคร�องบนตกท�กรงอมสเตอรดม (Amsterdam) ประเทศเนเธอรแลนดในป พ.ศ. 2532 แบบการศกษาท�ใชมท )งการตดตามกลมผประสบภยในระยะยาว (Cohort) และโครงการเฝากากบอยางสม�าเสมอ โดยรายงานปญหาทางสขภาพท )งจตใจและรางกาย มการนาเสนอผลการศกษาและความคบหนาท�สาคญ ๆ ซ�งมงเปาไปยงผประสบภยโดยตรงไปสผดแลสขภาพ และผ มอานาจในการกาหนดนโยบายระดบทองถ�น ท )งน )ท )งน )นไดอธบายใหเปนท�เขาใจกนวา เปนการศกษาทางระบาดวทยาไมไดเฉพาะเจาะจงผ ปวยเปนราย ๆ ไป นอกจากน )ยงเผยแพรใหส�อมวลชนและเอกสารทางวชาการสาหรบนกวชาการควบคกนไป ขอดของการตดตามสารวจเปนระยะในกลม Cohort น ) คอทาใหไดขอมลท�ถกตองเก�ยวกบการไดรบปจจยเส�ยงตาง ๆ และปญหาสขภาพท�เกดข )น แบบการศกษาทาใหสามารถตดตามผลท )งระยะยาวหรอหาขอมล ณ ชวงเวลาใดเวลาหน�งเปนระยะ ๆ ขอดอยของการศกษาน )คอ อาจเกดอคตหรอผลบดเบอนไดถาผประสบภยไมเขารวมดวย (ไมเปนตวแทนท�ดของผประสบภย หรอ Selection bias) และผประสบภยอาจไมอยตลอดโครงการ ( Lost follow – up bias) นอกจากน )ขอมลยงจากดอยแคในเน )อหาแบบสอบถามซ�งอาจทาให

33

เกดการรายงานเกนจรงได และมคาใชจายสง สาหรบการศกษาท�มการตดตามกากบขอมลโดยใชเครอขายสาธารณสขน )นชวยเตมในสวนท�ขาด มขอดคอมการลงทะเบยนขอมลอยางตอเน�อง ทาใหสามารถวเคราะหไดอยางรวดเรวและแจงแกผใชไดทน สวนขอดอยคออาจมอคตในการวนจฉยโรคและความแตกตางกนระหวางผ เกบขอมล ขาดขอมลเก�ยวกบบคคลแตละคนวาประสบภยมากนอยอยางไร เน�องจากเปนขอมลท�ไมสามารถระบลกลงไปถงระดบบคคลได (anonymous) จากกรณศกษาน )จะเหนไดวาเปาประสงคหลกของโครงการคอการหาขอมลสาหรบใชในการดแลสขภาพท�เหมาะสมตรงกบปญหาของประชากรเปาหมาย ซ�งขอมลระบาดวทยาเปนปจจยหน�งท�มอทธพลการตดสนใจดานนโยบาย สาหรบการกาหนดคาถามการวจยในชวงแรกน )น คณะผ วจยเปนผ กาหนด ในระยะตอมาผบรหารและเจาหนาท�สาธารณสขมสวนรวมในการกาหนด ซ�งกอใหเกดความใสใจในการนาผลไปใชในทางปฏบตมากข )น รปแบบน )อาจจะไปประยกตใชในภยพบตท�มลกษณะคลายกนได ประเดนท�พงระลกถงเสมอคอ แตละภยพบตยอมมลกษณะเฉพาะ ดงน )นควรมการกาหนดเตรยมการไวโดยเฉพาะภยพบตแบบใหมๆ ซ�งตองทราบลกษณะของภยพบตและปจจยท�มผลกระทบตอสขภาพ และการเตรยมการบรการทางการแพทยและสาธารณสขไดอยางเหมาะสม

ปญหาหน�งท�พบภายหลงภยพบตคอ แยกแยะไมไดวาใครเปนผประสบภยโดยตรง เน�องจากคาจากดความท�หลากหลาย รวมถงมความยงยากในการช )ชดลงไปวาใชหรอไมใช จะมกลมคนท�ก )าก�งหรออาจจะเรยกวา ผถกผลกระทบทางออม อาทเชน หนวยกภย ตารวจ หรออาสาสมคร เปนตน ดงน )นถาเกดภยพบตในภายภาคหนาควรจะมการลงทะเบยนผประสบภยแตละกลมไวดวย

34

ตวอยางรปแบบทางการแพทยในการรบมอกบภยพบตแผนดนไหว

การลดความสญเสยลมตายในเร�องแผนดนไหวท�มประสทธภาพท�สดคอ การปองกนแบบปฐมภม สาหรบยทธวธในการลดอตราตายคอ การวางแผนรบภยพบตท�ดของการแพทยและสาธารณสข ในกรณแผนดนไหวใหญ ๆ ท�มการบาดเจบลมตายมาก ผ ปวยตองไดรบดแลภายใน 24 - 48 ช�วโมง ภายหลงเกดเหต ตวอยางแผนดนไหวในประเทศอาเมเนย ป พ.ศ. 2531 พบวาในจานวนผ ปวย 902 ราย มถงรอยละ 97 ท�ตองรบเขารกษาตวในโรงพยาบาลภายในหกวนแรกหลงจากแผนดนไหว ดงน )น การจดต )งโรงพยาบาลสนามข )นในหน�งสปดาหยอมสายเกนไปในการลดอตราตายของผ ปวย

การวางแผนรบภยพบตในระดบชมชนมกจะใชโรงพยาบาลเปนสถานท�ใหการรกษาพยาบาลเบ )องตน ซ�งจากเหตการณแผนดนไหวในรฐแคลฟอรเนย ประเทศสหรฐอเมรกา ในป พ.ศ. 2514 (San Fernando) พบวามผ เสยชวตถง 50 ศพ ใน 64 ศพ อนเน�องมาจากตกของโรงพยาบาลพงทลายเสยหาย

Schultz CH และคณะ (1996) กลาวถงรปแบบทางการแพทยในการรบมอกบภยพบตแผนดนไหววาประกอบดวยสองสวนหลก ๆ คอ แผนปฏบตการและการฝกอบรมท�จาเพาะสาหรบแผนดนไหวแกเจาหนาท�สาธารณสข

1. แผนปฏบตการ โดยจดคณะก ชพยอย ๆ ออกไปใหความชวยเหลอ ณ จดเกดเหตทนท เปาประสงคกเพ�อทาใหอาการของผ ปวยทรงตวกอนเคล�อนยายออกจากสถานท�เกดเหตไปยงโรงพยาบาลหรอจดอพยพ ท )งน )ไดแบงระยะการปฏบตงานออกเปนสามระยะดงน )

35

ระยะท� 1 จดชวยชวต คณะแพทยผ เ ช�ยวชาญการชวยชวตในภาวะฉกเฉนจะมกระเปาสะพายหลงท�บรรจเวชภณฑและอปกรณชวยชวตเพ�อรกษาผประสบภยตามโรคหรอการบาดเจบ ซ�งกระเปาสะพายหลงแบงเปนสตามปญหาการเจบปวยของผประสบภย เชน ระบบไหลเวยนโลหต ระบบทางเดนหายใจ ระบบกระดกและอ�น ๆ โดยมปรมาณมากพอท�จะรกษาผ ปวยไดประมาณ 4 – 6 ราย หลงจากน )นจะเคล�อนยายผ ปวยไปยงศนยรกษาพยาบาลใหไดภายใน 1 ช�งโมง นบจากเร�มรกษา สาหรบของอ�นๆ ท�ควรบรรจในกระเปาสะพายหลงดวยคอ แผนท�ซ�งระบตาแหนงศนยรกษาพยาบาลพรอมหมายเลขโทรศพทในเขตน )นๆ สาหรบอาสาสมครชมชนท�ไดรบการอบรมพ )นฐานการพยาบาลเบ )องตนและการก ชพสามารถเขาไปรวมชวยเหลอได ระยะท� 2 ศนยรกษาพยาบาล ควรจดต )งในตาแหนงท�สามารถเดนไปถงไดภายในหน�งช�วโมงไมวาจะอยตรงไหนของพ )นท�ซ�งถกผลกระทบ เผ�อในกรณท�การจราจรมปญหา บรเวณใกลเคยงกบศนยน )ควรมพ )นท�เปดโลงเพ�อใหเฮลคอปเตอรลงจอดไดในการขนยายผ ปวยหรอขนสงเวชภณฑตางๆ ท�ศนยควรมการลงทะเบยนไมวาจะเปนเจาหนาท�สาธารณสข ผ ปวย หรออาสาสมครตาง ๆ

ระบบส�อสารสวนใหญมกจะมปญหาในพ )นท�ภยพบต ตามประสบการณพบวาวทยสมครเลนยงใชไดดอยในเหตการณเชนน ) ระยะท� 3 ศนยอพยพ ศนยอพยพซ�งเปนตาแหนงท�เคล�อนยายท )งผชวยเหลอและผ ปวยออกจากศนยรกษาพยาบาล สถานท�ควรเปนพ )นท�ซ�งกวางใหญเพยงพอท�จะใหเฮลคอปเตอรขนาดใหญลงจอดได อาจจะเปนสนามกอลฟหรอศนยการคา ศนยอพยพควรกระจายอยหางกนประมาณ

36

10 ไมล ศนยน )มหนาท�รองรบคณะแพทย พยาบาล เวชภณฑตางๆ ท�เขามาและขนยายผ ปวยออกไป รวมถงเปนท�คดแยกประเภทผ ปวยหนกเบาออกจากกนและรกษา เม�อผ ปวยอาการทรงตวหรอดพอจะเคล�อนยายไดใหรบทาการเคล�อนยายไปจากโรงพยาบาลนอกเขตแผนดนไหวทนท

37

บรรณานกรม Bessis JL, Bequignon J, Mahmood A. The International Charter "Space

and Major Disasters" initiative. Acta Astronautica 2004; 54:183-90.

Bui T, Cho S, Sankaran S, et al. A Framework for designing a global Information Network for multinational humanitarian Assistance/Disaster Relief. Information Systems Frontiers 2000; 1:427-42.

Chan TC, Killeen J, Griswold W, et al. information technology and emergency medical care during disasters. Acad Emerg Med 2004; 11:1229-36.

Department of Defense. Clinical systems integration: electronic medical records 2005.[cited 2005 Feb 18]; Available from: URL: http://www.saic.com/healthcare/clinical/e-medrec.html .

Garshnek V, Burkle F. Telecommunications systems in support of disaster medicine: Applications of basic information pathways. Annals of Emergency Medicine 1999; 34:213-8.

Hatfield DN. Report on technical and operational issues impacting The provision of wireless enhanced 911 Services. [cited 2005 May 4]; Available from: URL: http://gullfoss2.fcc.gov/prod/ecfs/ retrieve.cgi?native_or_pdf=pdf&id_document=6513296239.

Jacobs School of Engineering and California Institute for Telecommunications and information technology. Disaster drill tests new wireless technologies developed at UCSD and Cal-(IT)2. May 17, 2004. [cited 2005 Feb 18]; Available from: URL:

38

http://www.calit2.net/research/labs/features/5-17-04_ wiisard.htm.

Information System and Disaster Risk Reduction. Hyogo framework for action 2005-2015: Building the resilience of nations and communities to disasters. Report No.: GE.05-61029.

Nakajima I, Juzoji H, Wijarnpreecha S, Pichith K. The final report of the project ‘AMINE’ The Asia Pacific medical information network using with ETS-V. International J Medical Informatics 2001; 61:87–96.

Hall J.A. Layered communication architecture for the support of the crisis response. J management Information System 1997; 14: 235-55.

Horn B. TracerPlus/Palm OS data collection used for disaster relief management in Michigan and Iowa. Dec 12, 2003. [cited 2005 May 4]; Available from: URL:http://www.prweb.com/ releases/2003/12/prweb93918.htm.

Keeney GB. Disaster preparedness: what do we do now? J Midwifery and Women's Health 2004; 49 (Suppl 1):2-6.

Martinez C, Gonzalez D. The World Trade Center attack: Doctors in the fire and police services. Crit Care 2001; 5:304 - 6.

Mathew D. Information technology and public health management of disasters—A Model for South Asian Countries. Prehosp Disast Med 2005; 20 (1):54–60.

Morris DA, Crawford KC, Kloesel KA, and Wolfinbarger M. OK-FIRST: A Meteorological information system for public safety. Bulletin of the American Meteorological Society. 2001;82(9): 1911-23.

39

Ota FS, Muramatsu RS, Yoshida BH et al. GPS computer navigators to shorten EMS response and transport times. Am J Emerg Med 2001; 19:204-5.

Plischke M, Wolf KH, Lison T, et al. Telemedical support of prehospital emergency care in mass casualty incidents. Eur J Med Res 1999; 4:394-8.

QUALCOMM CDMA Technologies. GpsOne overview. [cited 2005 May 4]; Available from: URL:http://www.cdmatech.com/solutions/pdf/ gpsone_overview.pdf.

Roorda J, van Stiphout WAHJ, Huijsman-Rubingh RRR. Post-disaster health effects: strategies for investigation and data collection. Experiences from the Enschede firework disaster. J Epidemiol Community Health 2004; 58:982-7.

Sarwabhotla NSS. Intelligent disaster management system for remote villages in India. 2002. [cited 2005 May 4]; Available from: URL:http://info.emsystem.com/assets/emtrack_pr.pdf.

Schultz CH, Koenig KL, Noji EK. A Medical disaster response to reduce immediate mortality after an earthquake. N Engl J Med 1996; 334:438-44.

Simmons SC, Murphy TA, Blanarovich A, et al. Telehealth technologies and Applications for terrorism response: A Report of the 2002 Coastal North Carolina Domestic Preparedness Training Exercise. J Am Med Inform Assoc 2003; 10:166-76.

Simon R, Teperman S. The World Trade Center attack: Lessons for disaster management. Crit Care 2001; 5:318 - 20.

40

St. Louis Hospital. St. Louis region metropolitan medical response system. [cited 2005 May 4]; Available from: URL: http://mmrs.fema.gov/PublicDocs/NDMS/Showcase/StLouis/slide01.aspx.

Stephenson R, Anderson PS. Disasters and the information technology revolution. Disasters 1997; 21:305-34.

Tang PC. AMIA Advocates national health information system in fight against national health threats. J Am Med Inform Assoc 2002; 9:123-4.

Teich JM, Wagner MM, Mackenzie CF, et al. The informatics response in disaster, terrorism, and war. J Am Med Inform Assoc 2002; 9:97-104.

Thieren M. Health information systems in humanitarian emergencies. Bull World Health Organ. 2005; 83:584-9.

WHO Regional Office for South-East Asia. Organization and national disaster management system. [cited 2005 June 23]; Available from: URL:http://w3.whosea.org/gujarat/finalreport11.htm.

Zahibo N, Pelinovsky E, Okal E, et al. The earthquake and tsunami of November 21, 2004 at Les Saintes, Guadeloupe, Lesser Antilles. Science of Tsunami Hazards 2005; 23:25-39.

Zhang D, Zhou L, Nunamaker JF. A knowledge management framework for the support of decision making in humanitarian assistance/disaster relief. Knowledge and Information Systems 2002; 4:370-85.

41

บทท� 3 วธการศกษา

การประชมสงเคราะหบทเรยนเหตการณคล�นยกษสนามเม�อวนท� 1 มถนายน พ. ศ. 2548 จงหวดภเกต

42

วธการศกษา ผ เขยนเขาไปศกษาเร�องระบบขอมลในโรงพยาบาลอาเภอและสถาน

อนามยของจงหวดภเกตประมาณ 2 ป กอนเกดเหตการณคล�นยกษสนาม (Tsunami) เม�อวนท� 26 ธนวาคม พ.ศ. 2547 เม�อเกดเหตการณข )นไดประสานงานกบพ )นท�ถงประเดนขอมลขาวสาร ผ เขยนดาเนนการรวบรวม เรยบเรยง คนหา และ สงเคราะหขอมล เพ�อใหไดผลสามประการคอ ส�งท�เกดข )นไปแลวซ�งหมายถงบทเรยนท�ได แนวคดทฤษฎท�ระบบขอมลขาวสารดานสาธารณสขท�ควรม และ ส�งท�ควรจะเปนซ�งหมายถงแนวคดระบบขอมลขาวสารสาหรบภยพบตดานสาธารณสขของไทยในอนาคต ดงน )

1. ขอมลบทเรยนจากเหตการณคล�นยกษสนามจากแหลงขอมลตาง ๆ ดงน ) - ตดตามส�อโทรทศน วทย และ หนงสอพมพ ต )งแตวนเกดเหตจนกระท�งถงแปดเดอนหลงเกดเหต - สมภาษณผใหและผ ท�ใชขอมลจากพ )นท�ซ�งถกผลกระทบในเขต 6 จงหวดภาคใต ท )งท�เปนผประสบภยโดยตรง และผ ท�เก�ยวของตางๆ รวมท )งส )น 64 คน ประกอบดวย เจาหนาท�ของรฐบาลระดบผบรหาร 15 คน เจาหนาท�ของรฐบาลระดบปฏบต 24 คน อาสาสมคร 12 คน (ศลยแพทย 1 ทนตแพทย 1 แพทยนตเวช 1 ลาม 1 สภากาชาดไทย 1 มลนธ 7) นกวชาการ 5 คน (มหาวทยาลย 3 กระทรวงสาธารณสข 2) ผประสบภย 8 คน จากจงหวดภเกต พงงา กระบ� ระนอง สต กรงเทพ ระยอง - จากการสมมนา ประชมเชงปฏบตการ และประชมกลมของผ ท�ใหกบผ ท�ใชขอมลของพ )นท�หกจงหวด - จากการรายงาน ขอมลอเลกทรอนกส และ ขอมลดบจากสถานพยาบาล ของหนวยงานตาง ๆ ท )งรฐบาลและเอกชน

43

- นามาวเคราะหเรยบเรยงปญหาท�เกดจากเหตการณภยพบตคล�นยกษคร )งน ) (ในประเดนของระบบขอมลขาวสาร) - นาผลเบ )องตนของบทเรยนท�ไดจากเหตการณคล�นยกษสนามมาประชมระดมสมองรวมกบผ ท�เก�ยวของเพ�อปรบปรงเน )อหาใหเหมาะสมครอบคลม

2. องคความรเร�องระบบขอมลขาวสารในการเตรยมรบภยพบตโดยคนควาจากแหลงขอมลดงตอไปน ) - จากการสมมนา ประชมเชงปฏบตการ ประชมกลมท )งผ ท�ใหและผ ท�ใชขอมล - สมภาษณผ ท�ใชและผ ท�ใหขอมลดงท�กลาวมาขางตน - ทบทวนเอกสารบทความทางวชาการ ซ�งใชคาสาคญในการคนหา คอ DISASTER, INFORMATION MANAGEMENT, INFORMATION SYSTEM, TSUNAMI, และ EARTHQUAKE - คนหาในเวบไซทหลกของภยพบตและจากเวบไซทท�มเน )อหาเช�อมโยง (ภาคผนวก) - นามาเรยบเรยง สงเคราะหองคความรเก�ยวกบระบบขอมลขาวสารสาหรบเหตการณภยพบต - นาผลเบ )องตนของบทเรยนท�ไดจากเหตการณคล�นยกษสนามมาประชม ระดมสมองรวมกบผ ท�เก�ยวของเพ�อปรบปรงเน )อหาใหเหมาะสมครอบคลม

3. นาขอมลบทเรยนจากเหตการณคล�นยกษสนามและองคความรเก�ยวกบระบบขอมลขาวสารสาหรบเหตการณภยพบตมาสงเคราะห เพ�อกาหนดแนวคดลกษณะระบบขอมลขาวสารดานสาธารณสขสาหรบเหตการณภยพบตในประเทศไทย

44

4. นาผลการศกษาเบ )องตนท�ปรบแกแลวท )งสองสวนเสนอผ เช�ยวชาญเพ�อคาช )แนะ แลวนามาปรบปรงอกคร )ง 5. นาผลการศกษาท�ปรบแกแลวเสนอผ เช�ยวชาญในการประชมระดมสมองเพ�อคาช )แนะ แลวนามาปรบปรงคร )งสดทาย

รวมระยะเวลาท�ทาการศกษา ต )งแตเม�อเกดเหตในเดอน ธนวาคม พ.ศ. 2547 ถง เดอนกนยายน พ.ศ. 2548

45

นยามศพท นยามศพทท�ใชในหนงสอฉบบน )มดงน )

1. ภยพบต หมายถง เหตการณท�เกดข )นจากธรรมชาตหรอน )ามอมนษยซ�งกอใหเกดการบาดเจบลมตายจานวนมากท�ตองการความชวยเหลอทางดานสาธารสขอยางเรงดวน ท )งน )การใหบรการทางดานสาธารณสขในสภาวการณดงกลาวเกนกาลงท�ระบบปกตจะพงทาได (จาก WHO Regional Office for South-East Asia. Organization and national disaster management system. http://w3.whosea.org/gujarat/ finalreport11.htm 2005)

2. ระบบขอมลขาวสาร หมายถง ขอมลของผ ท�เขามาสระบบบรการทางดานสาธารณสข

ไดแก ผ ปวย ผ เสยชวต และผสญหาย โดยมกระบวนการรวบรวมและบนทกขอมล การใช การรายงาน รวมถงวธการส�อสาร และ การใหขอมลแกสาธารณชน

3. ผ ปวย หมายถง ผ ท�บาดเจบหรอไดรบอนตรายจากเหตการณคล�น

ยกษสนามโดยตรง อาทเชน จมน )า ของมคมบาดหรอท�มแทง วตถกระแทก กระดกหก แผลตดเช )อ เปนตน หรอเปนโรคท�อยในขายเฝาระวงโรคของกระทรวงสาธารณสข อาทเชน อจจาระรวง ไขมาลาเลย โรคทางเดนหายใจ เปนตน ในกรณท�กลาวถงภยพบตจะหมายถงผ ท�บาดเจบหรอไดรบ

อนตรายจากเหตการณภยพบตโดยตรง หรอเปนโรคท�อยในขายเฝาระวงโรคของกระทรวงสาธารณสขอนเน�องมาจากเหตการณภยพบตน )นๆ

46

4. ผ เสยชวต หมายถงผ ท�เสยชวตจากเหตการณคล�นยกษสนามโดยตรง อาท

เชน จมน )า ถกของมคมท�มแทงหรอวตถท�ลอยมากบคล�นกระแทก ผ ท�บาดเจบแลวเกดอาการแทรกซอนจนเสยชวตในเวลาตอมา อบตเหตตางๆ อนเน�องมาจากเหตการณคล�นยกษสนาม หรอ จากรายงานผลการพสจนศพ เปนตน นอกจากน )ยงรวมถงผ ท�เสยชวตจากการเจบปวยดวยโรคท�อยในขายเฝาระวงโรคของกระทรวงสาธารณสข อาทเชน อจจาระรวง ไขมาลาเลย โรคทางเดนหายใจ เปนตน ในกรณท�กลาวถงภยพบตจะหมายถงผ ท�เสยชวตจากเหตการณภย

พบตโดยตรง หรอเสยชวตจากการเจบปวยดวยโรคท�อยในขายเฝาระวงโรคของกระทรวงสาธารณสขอนเน�องมาจากเหตการณภยพบตน )นๆ

5. ผสญหาย หมายถงผ ท�สญหายจากเหตการณคล�นยกษสนามโดยตรง หรอ

จากการแจงและรายงานโดยทางราชการ ในกรณท�กลาวถงภยพบตจะหมายถงผ ท�สญหายจากเหตการณภย

พบตโดยตรง หรอ จากการแจงและรายงานโดยทางราชการ 6. สาธารณชน

หมายถง ประชาชนท�วไป ผ ส�อขาว องคกรอสระ หรอ ผ ตองการทราบขอมลท )งในและตางประเทศ

7. ระยะวกฤต หมายถง ภายใน 48 ช�วโมงแรกภายหลงเกดเหตการณภยพบต

8. ระยะหลงวกฤต หมายถง ระยะเวลาต )งแต 48 ช�วโมง ข )นไปหลงจากเกดเหตการณ

ภยพบต

47

บทท� 4 บทเรยนเร�องระบบขอมลขาวสารจาก

เหตการณคล�นยกษสนาม

เรอราชนาวไทย อาเภอเขาหลก จงหวดพงงา

48

บทเรยนเร�องระบบขอมลขาวสารจากเหตการณ คล�นยกษสนาม

แมคล�นยกษสนามจะนาความหายนะและความสญเสยอยางใหญ

หลวงมาสประเทศไทย ทวาในขณะเดยวกนกนามาซ�งช�อเสยงทางดานความมน )าใจของคนไทย และงานทางดานสาธารณสขท�โดดเดนแมวาจะเปนเพยงประเทศท�กาลงพฒนากตาม ภยพบตท�มนษยชาตหวาดกลวมากคอภยพบตท�ไมอาจคาดการลวงหนาไดและมพลงทาลายลางชวตและทรพยสนสง เม�อเกดภยพบตดงกลาวข )น งานดานสาธารณสขจงเปนดานแรกท�เขาชวยเหลอ ดงน )นระบบขอมลขาวสารทางดานสาธารณสขจงมความสาคญมากในการบรรเทาสาธารณภย โดยเฉพาะระยะวกฤต ผ เขามาปฏบตงานในดานน )จงยากท�จะหลกเล�ยงบทบาทความรบผดชอบเร�องขอมลขาวสารได

เน�องจากเน )อหาในท�น )มงเนนเร� องบทเรยนท�ไดจากเหตการณคล�นยกษสนามดานระบบขอมลขาวสารทางดานสาธารณสข จงขอกลาวถงบทเรยนดานน )เปนประเดนหลก สวนเน )อหาท� เก�ยวเน�องกบระบบอ�นจะกลาวถงโดยสงเขป ซ�งรายละเอยดสามารถหาอานไดจากรายงานของคณะวจยอ�นท�จดทา เน )อหาในบทน )ประกอบดวย

- เน )อหาโดยสงเขปของลกษณะโครงสรางของหนวยงานรบอบตภยระดบจงหวด เครอขายการรกษาพยาบาลกบระบบขอมลของโรงพยาบาลในกระทรวงสาธารณสข และระบบเฝาระวงโรคของกระทรวงสาธารณสข เพ�อเปนขอมลพ )นฐานชวยใหเขาใจเน )อหาระบบขอมลขาวสารภยพบตดานสาธารณสขไดงายข )น

- ลาดบเหตการณการชวยเหลอของบคลากรทางดานการแพทย ต )งแตพ )นท�เกดเหต การเคล�อนยายผ ปวย ไปจนกระท�งออกจากสถานพยาบาล รวมถงปญหาอปสรรคในการส�งการและการปฏบตงาน เพ�อใหไดภาพเหตการณท�เกดข )นซ�งเก�ยวเน�องกบกรอบ

49

การนาเสนอระบบขอมลขาวสารภยพบตทางดานสาธารณสขตอนตอไป

- เน )อหาระบบขอมลขาวสาร ซ�งจะนาเสนอรายละเอยดตามอนดบเหตการณ โดยครอบคลมแงมมของปญหาอปสรรคของระบบขอมลขาวสารดานสาธารณสข ท )งมตของผ ท�สรางหรอใหขอมลและผ ใชขอมล และ บทบาทของส�อสารมวลชน ซ�งระบบขอมลขาวสารดานสาธารณสขในท�น )หมายถงทางดานการรกษาพยาบาลของภาครฐและเอกชน ซ�งนอกจากโรคท�เกดจากเหตการณคล�นยกษสนามโดยตรงแลว ยงรวมถงโรคอนเน�องมาจากเหตการณคล�นยกษสนามท�กระทรวงสาธารณสขกาหนดใหอยในขายโรคท�ตองเฝาระวง ดงน )นจงตองระบถงการเฝาระวงโรคและการควบคมปองกนโรคในสวนน )ดวย

- ในสวนสดทายเปนเน )อหาโดยสงเขปดานอ�นๆ ซ�งเก�ยวของแตไมใชประเดนหลกในการศกษาเร�องระบบขอมลขาวสารดานสาธารณสขคร )งน ) เพ�อใหเหนถงความเช�อมโยงกนท�ควรตระหนกถงเม�อมการนาไปดาเนนการตอในการจดทาแนวทางปฏบตอยางเปนรปธรรมสาหรบแตละภยพบตตอไป ท )งน )จะมเน )อหาเฉพาะแงมมของขอมลขาวสาร โดยครอบคลมเร�อง ระบบขอมลผ เสยชวตและการพสจนเอกลกษณบคคล ความพรอมของผ ประสบภย บทบาทของอาสาสมคร การชวยเหลอฟ)นฟทางจตเวช และการศกษาวจยเพ�อองคความรของภยพบต

50

ก. ลกษณะโครงสรางของหนวยงานรบอบตภย

ลกษณะโครงสรางของหนวยงานรบอบตภยโดยสงเขป มดงน ) กระทรวงสาธารณสขมแผนงานรบอบตภยหรอภาวะฉกเฉนซ�งไดรบ

การปรบปรงคร )งสดทายเม�อ พ.ศ. 2543 โดยท�วไปจะใชในยามปกตหรอกรณอบตเหตหม ท )งน )ไดเช�อมโยงกบแผนเตรยมพรอมแหงชาตสบส�สาขา หน�งในน )นคอ แผนปองกนภยฝายพลเรอนแหงชาต ซ�งพบวายงคลาดแคลนบคลากรและโครงสรางในระดบพ )นท�ยงไมพรอมท�จะรบมอภยพบตระดบใหญได สาหรบโครงสรางกระทรวงสาธารณสขมการกระจายอานาจสพ )นท�ซ�งมการจดต )งหนวยงานสานกงานสาธารณสขจงหวด ต )งแตป พ.ศ. 2516 ท�มการบรหารจดการและรวมถงเครอขายการรกษาพยาบาลและการชวยเหลอประสานงานกนต )งแตระดบตาบลจนถงระดบจงหวด อกท )งมเครอขายระดบจงหวดไปจนถงระดบเขต ในจงหวดมโครงสรางของโรงพยาบาลท�วไป โรงพยาบาลชมชน และสถานอนามย รวมท )งประสานงานกบโรงพยาบาลเอกชน ซ�งบคลากรนอกจากจะประกอบดวย เจาหนาท�ทางดานการแพทยและสาธารณสขแลว ยงมอาสาสมครสาธารณสขท�ชวยดแลประชากรในหมบานดวย มระบบการสงตอผ ปวยไปรบการรกษาในเครอขาย กอนเกดคล�นยกษสนามถลมภาคใตท�ผานมามการปฏรปโครงสรางงานแผนปองกนภยฝายพลเรอนแหงชาต (ตลาคม พ.ศ. 2545) โดยหนวยปองกนและบรรเทาสาธารณภยจงหวดเปนผ รบผดชอบหลก ผ วาราชการจงหวดเปนผประกาศใชแผน สานกงานสาธารณสขเปนหน�งในคณะทางานท�รบผดชอบเร�องการรกษาพยาบาล แตการแปลงแผนไปสการปฏบตรวมกบหนวยงานอ�นมนอยมาก ในกรณเกดภยพบตขนาดใหญท�ตองการระดมกาลงจากหนวยงานตางๆมาชวยกนจงขลกขลกและไมมประสทธภาพเทาท�ควร นอกจากน )ยงไมมการจดการซอมแผนดานการประสานงานขอมลขาวสารอยางจรงจง

51

สาหรบระบบขอมลในสถานพยาบาลประกอบดวยขอมลหลกๆ คอ ดานบรหารจดการกบดานการรกษา ดานบรหารจะเปนเร�องเก�ยวกบ พสด ครภณฑ อตรากาลง งบประมาน และรายรบรายจาย เปนตน ในท�น )จะกลาวถงดานการรกษาซ�งงานหลกๆ คอ การลงทะเบยนผ ท� เขามาใชบรการ การวนจฉยโรค การรกษา และผลการรกษาเม�อจาหนาย ท )งน )แตละโรงพยาบาลจะใชโปรแกรมในการลงขอมลแตกตางกนไป รวมถงรายละเอยดท�บนทกเกบในระบบอเลกทรอนกส หรอเกบเปนเอกสาร หรอเปนภาพ สาหรบความถ� ความครบถวน ความถกตอง ความทนเวลาจะแตกตางกนไป เม�อมโรคท�อยในรายการท�ตองเฝาระวงทางสถานพยาบาลจะแจงหนวยงานเฝาระวงโรคของกระทรวงสาธารณสขหรอหนวยงานท�ระบถงตามชนดของโรค โดยรายงานตามลาดบช )นของเครอขายเฝาระวงโรค ซ�งประเทศไทยเร�มมการรายงานโรคอยางเปนทางการเม�อ พ.ศ. 2456 จากน )นมการออกพระราชบญญตระงบโรคระบาด ในป พ.ศ. 2513 กรมอนามย กระทรวงสาธารณสขกาหนดใหมการรายงานโรคดวย บตรรายงานโรค 14 โรค จากสถานบรการสาธารณสขท�วประเทศ พรอมท )งจดต )งสานกงานระบาดวทยาเพ�อวเคราะหขอมลสาหรบการควบคมปองกนโรค ในป พ.ศ. 2515 กระทรวงสาธารณสขออกพระราชกฤษฎกาปรบปรงสวนราชการใหม สานกงานระบาดวทยาไดรบการยกฐานะเปนกองระบาดวทยาและยายมาสงกดในสานกงานปลดกระทรวงสาธารณสข ซ�งไดพฒนางานดานน )อยางเปนระบบระเบยบมประสทธภาพข )น จนถงปจจบนน )ไดปรบเปล�ยนมาเปนสานกระบาดวทยา กองควบคมโรค การรายงานมการปรบปรงจากการเขยนในแบบรายงานมาเปนบนทกขอมลลงแผนดสเกตสงเขาเครอขายซ�งครอบคลมท�วทกจงหวด แลวสงตอมายงกระทรวงสาธารณสขซ�งประสานกบองคการอนามยโลกและองคกรสากลตางๆ ในระดบโลก ขอมลท�จดเกบในการรายงานมเร�องหลกๆ คอการวนจฉยโรค สถานท�อยอาศยขณะเกดโรค และผลการรกษาเม�อจาหนาย เน )องานในระบบจะรวมถง การสอบสวนโรคระบาด การอบรมบคลากร และ ในราวสองปท�ผานมามการอบรมคณะเฝาระวง

52

สอบสวนโรคท�สามารถเขาสพ )นท�ปฏบตงานอยางรวดเรว ท )งน )เน�องจากในปจจบนมปญหาการแพรระบาดของโลกอยางรวดเรวกวางขวาง อาทเชน โรค SARS (Severe Acute Respiratory Syndromes) โรคไขหวดนก (Avian flu) เปนตน

ระดบน )าทะเลท�อาเภอเขาหลก พงงา

53

ข. เหตการณคล�นยกษสนาม

มเน )อหาสองสวนคอ ลาดบเหตการณการชวยเหลอของบคลากรทางดานการแพทย ต )งแตพ )นท�เกดเหต การเคล�อนยายผ ปวย ไปจนกระท�งออกจากสถานพยาบาล และ ปญหาอปสรรคในการส�งการกบการปฏบตงาน ดงน )

1. สรปลาดบเหตการณคล�นยกษสนาม

กอนอ�นขอสรปลาดบเหตการณคล�นยกษสนามถลมภาคใต (รปท� 2)

เพ�อเช�อมโยงเน )อหาท�จะกลาวถงในรายละเอยดตอไป เร�มจาก เวลา 7.58 นาฬกา (เวลาทองถ�น 06.58 นาฬกา) ของ วนอาทตยท� 26 ธนวาคม พ.ศ. 2547 เกดแผนดนไหว ขนาด 9.0 รกเตอร บรเวณเกาะสมาตราเหนอ ประเทศอนโดน-เชย หางจากเกาะภเกต 580 กโลเมตร ซ�งในชวงระหวาง 08.00 - 08.30 นาฬกา สานกขาวตางประเทศรายงานขาวแผนดนไหวเ ปนขาวดวน สถานโทรทศนบางแหงของไทยรายงานขาวแผนดนไหว แตเปนหวขอขาวเลกๆ ราวช�วโมงคร�งถงสองช�วโมงเกดปรากฏการณน )าทะเลแถบชายฝ�งลดตวอยางรวดเรว แลวเกดคล�นสงราว 6 -7 เมตร ตดตามมา เวลา 10.11 นาฬกา เร�มมคล�นขนาดใหญสงเกน 10 เมตร ซดเขาบรเวณชายฝ�งอนดามนของประเทศไทย หลงจากน )นมผประสบภยทยอยเขารบการรกษาตามสถานพยาบาลของพ )นท�เกดเหต ในขณะน )ผ คนยงไมคอยทราบวาเกดสนาม ยงเปนการรายงานภาวะคล�นสงหรอน )าทวมในหลายพ )นท� สาหรบพ )นท�ซ�งถกกระทบรนแรงและมสถานพยาบาลอยใกลชายหาดมผบาดเจบทะลกเขามาจานวนมาก จนตองระดมกาลงแพทย พยาบาล เจาหนาท�สาธารณสขเขาชวยเหลอเปนการดวน สถานโทรทศนบางแหงเร�มออกขาวคล�นยกษ แตไมใชหวขอขาวใหญ ยกเวนสานกขาวตางประเทศ ในชวงบายพบผ ปวยเขารบการรกษาตามสถานพยาบาล

54

ตางๆ จานวนมากผดปกต สถานโทรทศนหลายแหงเร�มออกขาวคล�นยกษ แตไมใชหวขอขาวใหญ ยกเวนบางสถานท�เร�มเกาะตดสถานการณ มการระดมกาลงแพทย พยาบาล และเจาหนาท�สาธารณสขภายในจงหวดใกลเคยงเขาชวยเหลอ ทางกระทรวงสาธารณสขรบทราบเหตการณผดปกตแตไมสามารถประเมนความรนแรงและขอบเขตภยพบตได มการประชมเรงดวนในการวางแผนรบมอภยพบต ชวงเยนถงเวลาประมาณ 02.00 นาฬกาของวนจนทรท� 27 ธนวาคม พ.ศ. 2547 ไดระดมกาลงแพทย พยาบาล เจาหนาท�สาธารณสข และอาสาสมครจากสวนกลางโดยการประสานงานกบกองทพอากาศในการลาเลยงบคลากร ในขณะท�สถานพยาบาลในพ )นท�สงผ ปวยหนกออกจากพ )นท�ประสบภยไปรกษาท� อ�น ในขณะเดยวกนมการลาเ ลยงศพเ ขามายงสถานพยาบาลมากข )น สถานโทรทศนทกแหงเร�มเกาะตดสถานการณความสญเสย ราว 03.00 – 04.00 นาฬกาของวนจนทรท� 27 ธนวาคม พ.ศ. 2547 คณะแพทย พยาบาล เจาหนาท�สาธารณสข อาสาสมครจากสวนกลางลงมาถงพ )นท�

ระหวางวนท� 27 - 28 ธนวาคม พ.ศ. 2547 มการระดมกาลงบคลากรทางการแพทยและสาธารณสข รวมถงอาสาสมครจากสวนกลางเพ�มมากข )น เรงกระบวนการสงตอผ ปวยหนกออกจากพ )นท�ประสบภย รวมถงมการลาเลยงศพมายงสถานพยาบาลและวดในพ )นท� ทางกระทรวงสาธารณสขจดต )งคณะ ทางานดานตางๆ อาทเชน งานเฝาระวงโรค ปองกนควบคมโรคระบาด อนามยส�งแวดลอม และ สขภาพจต สถานโทรทศนทกแหงเกาะตดสถานการณความสญเสย และเพ�มบทบาทในการระดมทน รบบรจาค รวมถงแจงรายช�อผบาดเจบ ผ เสยชวต และ ผสญหาย

วนท� 29 ธนวาคม พ.ศ. 2547 คณะทางานทางดานเฝาระวงโรคและคณะสอบสวนโรคถงพ )นท� ดาเนนการเฝาระวงเชงรกรวมกบเจาหนาท�ระบาดวทยาในพ )นท�

55

รปท� 2 ลาดบเหตการณคล�นยกษสนามถลมภาคใตระหวาง วนท� 26-29 ธนวาคม พ.ศ. 2547

วนอาทตยท� 26 ธนวาคม พ.ศ. 2547 เวลา 7.58 นาฬกา (เวลาทองถ�น 6.58) แผนดนไหว ขนาด 9.0 รกเตอร บรเวณเกาะสมาตราเหนอ ประเทศอนโดนเชย

� ระหวาง 08.00 - 08.30 นาฬกา

สานกขาวตางประเทศรายงานขาวแผนดนไหวเปนขาวดวน สถานโทรทศนบางแหงของไทยประกาศขาวแผนดนไหวเปนขาวเลกๆ

� เวลา 09.35 – 10.10 นาฬกา

เกดปรากฏการณน )าทะเลชายฝ�งลดตวอยางรวดเรว แลวเกดคล�นสงราว 6 -7 เมตร ตดตามมา

� เวลา 1 0.11 นาฬกา

มคล�นขนาดใหญสงเกน 10 เมตร ซดเขาบรเวณชายฝ�ง เร�มมผ ปวยเขารบการรกษาตามสถานพยาบาลของพ )นท�ประสบภย มการระดมกาลงแพทย พยาบาล เจาหนาท�สาธารณสข และเจาหนาท�

ตางๆ ภายในจงหวดท�เกดเหตน )นๆ เขาชวยเหลอ สถานโทรทศนบางแหงเร�มรายงานขาวคล�นยกษมากข )น

� หลง 12.00 นาฬกา

มผ ปวยจานวนมากเขารบการรกษาตามสถานพยาบาลตางๆ มการเรงระดมกาลงแพทย พยาบาล เจาหนาท�สาธารณสข และ

เจาหนาท�ตางๆ จากจงหวดใกลเคยงและจากเครอขายสาธารณสขเขาชวยเหลอพ )นท�ซ�งถกกระทบ

สถานโทรทศนบางแหงเร�มเกาะตดสถานการณ

56

� ชวง 18.00 – 02.00 นาฬกา วนจนทรท� 27 ธนวาคม พ.ศ. 2547 มการระดมกาลงแพทย พยาบาล เจาหนาท�สาธารณสข เจาหนาท�

ตางๆ และอาสาสมครจากสวนกลาง ดาเนนการสงตอผ ปวยหนกออกจากพ )นท�ประสบภย มการลาเลยงศพมายงสถานพยาบาลในพ )นท� สถานโทรทศนทกแหงเกาะตดสถานการณความสญเสย

� ชวง 03.00 – 04.00 นาฬกา วนจนทรท� 27 ธนวาคม พ.ศ. 2547

คณะแพทย พยาบาล เจาหนาท�สาธารณสข เจาหนาท�ตางๆ และอาสาสมครจากสวนกลางลงมาถงพ )นท�

� วนท� 27 - 28 ธนวาคม พ.ศ. 2547

มการระดมกาลงแพทย พยาบาล เจาหนาท�สาธารณสข และ อาสาสมครจากสวนกลางเพ�มมากข )น

มการสงตอผ ปวยหนกออกจากพ )นท�ประสบภย มการลาเลยงศพจานวนมากมายงสถานพยาบาลและวด กระทรวงสาธารณสขจดต )งคณะทางานดานตาง ๆ สถานโทรทศนทกแหงเกาะตดสถานการณความสญเสยและเพ�ม

บทบาทในการระดมทน รบบรจาค แจงผบาดเจบ เสยชวต สญหาย �

วนท� 29 ธนวาคม พ.ศ. 2547 คณะทางานทางดานเฝาระวงโรคและสอบสวนโรคถงพ )นท�

57

สภาพความเสยหายในอาเภอถลาง จงหวดภเกต (ภาพบน) และอาเภอเขาหลก พงงา(ภาพลาง)

58

2. การปฏบตงาน และ ปญหาอปสรรค

จากเหตการณการท�เกดข )น พบปญหาอปสรรคในการปฏบตงานในดานตางๆท�ควรนามาศกษาเปนบทเรยน โดยนาเสนอในสวนสถานพยาบาลของรฐและเอกชน รวมไปถงการแกปญหาจากทางรฐบาลในดานสาธารณสข เน�องจากการรบมอเหตการณท�เกดข )นไมเคยมการเตรยมการหรอแผนงานรบภยพบตท�ชดเจนมากอน การรบมอและแกไขสถานการณจงเปนไปตามลกษณะหนวยงานหรอผบรหาร ดงน ) สถานพยาบาลของรฐ 1) การรกษาพยาบาล

เครอขายในกระทรวงสาธารณสขเปนเครอขายท�คอนขางเขมแขง เหตผลบางประการคอ โครงสรางของการกระจายอานาจสพ )นท�ซ�งมการจดต )งหนวยงานสานกงานสาธารณสขจงหวด ต )งแตป พ.ศ. 2516 ท�มการบรหารจดการถงระดบจงหวด และมการประสานงานกบการทางานท�เหนอกเหนใจกนและกน ใชความสมพนธสวนตวของแพทยกบหนวยงานภายในและภายนอก สาหรบแผนอบตเหตท�มการซกซอมถงแมจะไมตรงนกเน�องจากระดบการบาดเจบลมตายมากกวาแผนหลายเทา แตพอจะประยกตใชไดในยามคบขน สาหรบพ )นท�ซ�งถกกระทบนอยสามารถรบมอไดโดยระบบปกต

การส�งการดานการแพทยใชเครอขายท�มอยประสานกบสถานพยาบาลจงหวดตาง ๆ ในการลาเลยงผบาดเจบออกจากพ )นท� มการใชชองทางส�อสารเทาท�จะหาไดต )งแต โทรศพทพ )นฐาน โทรศพทเคล�อนท� วทยส�อสาร รวมถงการคาดคะเน ลกษณะของการส�งการจากกระทรวงสาธารณสขลงมายงพ )นท�มท )งขอดและขอเสยเน�องจากแตละกรมตางส�งการในเน )องานของตน แตพ )นท�มบคลากรจากด รวมท )งบางเร�องซ )าซอน ไมเปนเวลา หรอคาส�งตางกน การลง

59

พ )นท�ของขาราชการระดบผ ใหญหรอนกการเมองดวยความปรารถนาด บางคร )งกอใหเกดปญหา เพราะตองคอยตอนรบ ตอบคาถาม สงผลใหไมสามารถทางานและตดตามขอมลขาวสารเตมท�

เหตการณคร )งน )พบวา ไมมการแตงต )งคณะทางานท�ลงมาชวยดานขอมลขาวสารโดยตรงในชวงเกดเหต ยกเวนงานเฝาระวงโรค ขอมลเก�ยวกบผบาดเจบ ผ เสยชวต และผสญหาย มความสบสนเพราะบนทกไวไมครบถวน และไมเคยมการฝกซอมระบบขอมลและการส�อสารอยางจรงจงในแผนรบอบตเหต รวมท )งขนาดของผประสบภยมมากกวาท�เคยฝกซอม ลกษณะงานและอปสรรคปญหาตามลาดบเหตการณมดงตอไปน )

1.1) การระดมบคลากรทางดานการแพทย

เปนไปคอนขางดเน�องจากมการประสานงานกบสวนกลาง คอ

กระทรวงสาธารณสขและระดบเขตจนถงจงหวดโดยใชเครอขายท�มอย รวมถงการประสานกบคณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยตาง ๆ อยางไรกตาม การส�อสารท�มปญหาประกอบกบเหตเกดในวนหยดทาใหเวลาลวงเลยไปถงประมาณสามถงส�นาฬกา ของวนท� 27 ธนวาคม พ.ศ. 2547 กวาจะสามารถระดมแพทยไดราว 250 คน จากพ )นท�อ�นๆ ในประเทศมายงจงหวดภเกต ผบรหารระดบสงจากกระทรวงสาธารณสขไมทราบขอมลสถานการณความเสยหายของเขาหลก หรอ เกาะพพจงหวดกระบ� ประกอบกบความไมแนใจเร� องความปลอดภย จงมอบหมายใหทางสาธารณสขจงหวดภเกตจดสรรบคลากรไปยงพ )นท�ใกลเคยง

ปลดกระทรวงสาธารณสขกลบมาต )งศน ยบญชาการท�กระทรวงพรอมมอบหมายใหรองปลดกระทรวง หวหนาผตรวจ และ

60

อธบดกรมสขภาพจตดแลจงหวดท�ถกผลกระทบ จดต )งศนยบญชาการในระดบพ )นท�เพ�อส�งการและสนบสนนการทางาน (War Room)

- จงหวดท�ถกกระทบหนก ปญหาท�พบในพ )นท�อาทเชน เขตปาตอง

อาเภอกระท จงหวดภเกต คอ การระดมอตรากาลงลาชาในชวงวกฤต เน�องจากเจาหนาท�เดนทางมาลาบากเพราะตารวจปดก )นทางจราจรเน�องจากไมแนใจเ ร� องความปลอดภย ขาดการประสานกนระหวางหนวยงาน สาหรบโรงพยาบาลรฐอ�นๆ ยงพอรบสถานการณไหวเน�องจากผ ปวยทยอยมาในชวงแรก และมการใชแผนอบตภย แตเร�มมปญหาในชวงหลงเพราะผ บาดเจบมจานวนมากเกนแผนท�เคยฝกซอม โรงพยาบาลเอกชนมสวนชวยไดมากในจงหวดภ เ กต แตเ น� องจากมผ ปวยตางชาต เ ปนสวนมากจงมปญหาเร�องการส�อสาร

- จงหวดท�ถกกระทบปานกลาง สามารถระดมแพทยจากพ )นท�ใกลเคยงและ

เครอขายมาชวยเหลอได การประเมนสถานการณในชวงแรกเปนไปไดยากลาบาก เน�องจากไมทราบวาเกดอะไรข )น จงหวดกระบ�มพ )นท�ถกกระทบสวนใหญเปนเกาะและตดตอไมได ภาพผประสบภยท�พบเหนบนฝ�งแผนดนใหญจงไมไดสะทอนภาพระดบปญหาท�แทจรง จงหวดกระบ�ตองหาขอมลจากภเกตโดยใชเครอขายวทย รวมถงสถานวทยท )งของสถานภเกตและกระบ� และ วทยสมครเลน สวนการประสานภายในจงหวดยงสามารถใชโทรศพทพ )นฐานไดบาง

61

สาหรบพ )นท�เกาะพพไดประกาศอาสาสมครบคลากรทางแพทยเพราะไมสามารถประเมนความปลอดภย โดยกลมน )จะขนเวชภณฑตางๆไปสมทบคณะแพทยบนเกาะเพราะโรงพยาบาลเสยหาย การเดนทางใชเฮลคอปเตอร

จงหวดระนองมพ )นท�ถกกระทบบนฝ� งแตระบบส�อสารลมเหลว การตดตอส�อสารท�วไปใชวทยเครอขาย และฝากมากบพนกงานขบรถพยาบาลท�ลาเลยงผ ปวยออกมาจากจดเกดเหต ผ อานวยการนาคณะแพทยจากโรงพยาบาลจงหวดลง ณ จดเกดเหตต )งแตแรก กอนท�การส�อสารทางโทรศพทมอถอจะใชการไมได แลวประสานผานทางโทรศพทเทาท�ไดในเวลาไมก�ช�วโมงโดยใชวทยเครอขาย หลงจากน )นฝากขอความมากบพนกงานขบรถพยาบาลและเจาหนาท�

- จงหวดท�ถกกระทบนอย ใชระบบปกตในการรบมอกบภยพบต

1.2 ) การเคล�อนยายผ ปวย

ลกษณะการเคล�อนยายผ ปวยแลวแตพ )นท� ท )งน )ข )นกบภม

ประเทศและประชากรท�ถกผลกระทบ ปญหาหลกๆ ท�คลายกนคอการจราจรมปญหา รถพยาบาลฉกเฉนขาดแคลน รถพยาบาลฉกเฉนหลายคนไมไดตดต )งอปกรณส�อสารหรอใชการไมได รวมท )งการตดตอส�อสารลมเหลว การประสานงานจงลาบาก ทาใหมปญหาต )งแตการลาเลยงผบาดเจบเขาสสถานพยาบาล จนถงการสงตอผ ปวยไปยงสถานพยาบาลอ�นเพ�อรกษาตอ

62

- จงหวดท�ถกกระทบหนก จงหวดภเกตมปญหาหนกในชวงแรกเพราะการ

เดนทางตดขดมากเน�องจากมการปดก )นการจราจรและผ คนพยายามหนข )นไปอยบนภเขา นอกจากน )มส�งกดขวางพ )นผวจราจรอยท�วไป การทางานระยะแรกยงสบสนวนวายวาจะนาใครสง เพราะมท )งผ บาดเจบท� มความรนแรงตางกนและศพ ศนยรบแจงเหตนเรศวรอนดามนซ�งประจาอยท�โรงพยาบาลวชระภเกตมปญหาระบบโทรศพทขดของ ไดปรบเปล�ยนมาใชวทยสมครเลนแทน แตยงคงมปญหาอยเพราะคณภาพของเสยงไมชดเจน อปกรณเกาขาดการบารงซอมแซม และมจานวนนอย มมลนธเขาชวยเหลอลาเลยงผ บาดเจบ สาหรบการสงตอผ ปวยไปรกษาท�โรงพยาบาลในกรงเทพมหานคร ยงมปญหาขาดผ รบผดชอบหลกในการประสานงาน ณ สนามบน การขอรถพยาบาลฉกเฉนซ )าซอน เจาหนาท�ของตางประเทศไมคอยปฏบตตามข )นตอนของการสงตอผ ปวย นอกจากน )ยงมประเดนการแยงผ ปวยจากโรงพยาบาลเอกชนในกรงเทพฯ

จงหวดพงงามปญหามากเชนกน เน�องจากภมประเทศของพ )นท�ถกกระทบเขาถงลาบาก การจาราจรตดขด การส�อสารขดของ รวมถงมขาวลอเร� องคล�นยกษสนามจะถลมซ )า ทาใหผ เขาไปชวยเหลอตองหนออกจากพ )นท�เปนระยะๆ คนสวนใหญไมทราบขอมลหรอไมมองคความรเร� องคล�นยกษสนามจงเช�อขาวลอ สงผลกระทบใหการชวยเหลอลาชา

63

- จงหวดท�ถกกระทบปานกลาง สองจงหวดตวอยางในกลมน )มความตางเร�องภม

ประเทศและประชากรท�ถกผลกระทบ จงหวดกระบ�มนกทองเท�ยวตางชาตในสดสวนท�มากกวาจงหวดระนอง โดยเฉพาะเกาะพพ การเคล�อนยายผ ปวยจงใชท )งทางน )าและทางอากาศ ทางน )าลาเลยงผประสบภยไดมากกวาแตใชเวลานานกวา อกท )งขาวลอเร�องคล�นยกษสนามจะถลมซ )าทาใหมเรอหลายลาท�ไมกลาเขารวม สวนทางอากาศขนผประสบภยไดนอยกวาแตใชเวลาเรวกวา

ประชากรท�ถกผลกระทบในจงหวดระนองสวนใหญเปนชาวบาน มท )งพ )นท�ชายฝ�งและเกาะท�ถกกระทบ การเคล�อนยายผ ปวยจงใชทางบกและทางน )า ชวงแรกใชรถของมลนธมาลาเลยงกอน จากน )นจงไดรถพยาบาลจากเครอขายเขามาชวย มปญหาเร�องขาวลอเหมอนพ )นท�อ�นเชนกน

1.3 ) ผ เสยชวตและการพสจนเอกลกษณบคคล

เหตการณคร )งน )มผ เสยชวตเปนจานวนมาก รวมถงผสญหายซ�งอาจจะ

เปนผ เสยชวตท�ยงคนหารางไมพบปะปนอยหรอยงพสจนศพไมได ปญหาเกดข )นต )งแตการเคล�อนยายศพออกจากท�เกดเหตไปสงตามโรงพยาบาลตาง ๆ และวด จนกระท�งการจาหนายศพแกญาตดงน )

- อาสาสมครท�เขาไปชวยขนยายศพท�มท )งไดรบการฝกอบรมและไมไดฝกอบรม จงมปญหาต )งแตการเคล�อนยายและลาเลยงไปยงโรงพยาบาลหรอวด โดยทางสถานท�ดงกลาวไม

64

ทราบวาศพมาจากท�ใด อกท )งอาสาสมครมาจากหลายท�ไมไดประสานกน

- ศพมาถงวดหรอโรงพยาบาลจานวนมาก แตยงไมมระบบการบนทกหรอจดเกบไดทน

- มการจดศนยรบศพท�บางเนยงในชวงวกฤต แตมขาวลอเร�องคล�นยกษถลมซ )าเน�องจากขาดระบบเตอนภยและขาดความรจงตองยายศพออกจากบางเนยง ระหวางขนยายมายงวดยานยาวเกดปญหาการจดเกบและขอมลสญหายบางสวน

- ขาดองคความรวาจะตองจดเกบขอมลอะไรบาง อยางไรบาง ไมมระบบฐานขอมลกลาง และตองทาซ )าแลวซ )าอกเม�อตองการขอมลเพ�มเตมจากหนวยงานตางๆ

- โครงสรางของการจดการเร� องศพในประเทศไทยน )นตองรวมมอประสานงานกบตารวจ แตเม�อเกดเหตการณภยพบตท�รนแรงเชนน ) ทาใหมการขนยายศพกอนแลวชนสตรทหลง การทางานท�แตกตางกนเร�องขอมลจงเกดข )น เพราะแพทยนตเวชตดสนใจเกบขอมลเพ�อการชนสตรหาเหตของการเสยชวต ในขณะท�ตารวจตองเกบขอมลพสจนเอกลกษณบคคลซ�งตองใชลายน )วมอ ประวตการทาฟน หรอลกษณะเส )อผา เคร�องประดบ และสถานท�เกดเหต เปนตน

- ส�อโทรทศน วทย และหนงสอพมพท )งในและตางประเทศ ออกขาวความตองการทางแพทยนตเวชในขณะท�บคลากรท�ตองการมากเชนกนคอ ผ ท� มความชานาญในการเกบลายน )วมอหรอพสจนเอกลกษณบคคลได

- แพทยนตเวชมาจากหลายสถาบน กอปรกบไมเคยมการกาหนดระบบฐานขอมลมาตรฐานดานผ เสยชวตมากอนในไทย จงจดเกบเทาท�สามารถทาไดในภาวะฉกเฉน

65

- หนวยงานจากตางประเทศท�มาชวยพสจนเอกลกษณบคคลจากเหตการณภยพบต (Disaster Victim Identification) ตางมมาตรฐานของตนและวธการทางานท�แตกตางกน จงเกดปญหาเร�องการทางานซ )าซอนและสบสน รวมถงไมชดเจนในเร�องขอมลท�ตองการจดเกบ

- ขอมลเร�องฟนและบทบาทของทนตแพทยมสวนสาคญในการพสจนเอกลกษณบคคล แตไมเคยมการเตรยมแผนหรอถกฝกใหมาพบสถานการณน )เชนกน

- การใช Microchip ฝงเขาไปในโพรงกระดกแกม (maxilla) ดานขวาเพ�อคนหาศพน )น ไมประสบผลสาเรจในแงปฏบต เพราะความลกของการฝงศพเปนอปสรรค รวมถงมการเล�อนของตว Microchip เอง

- ขาวลอเปนส�งท�หลกเล�ยงไมคอยไดในยามพบตภย เน�องจากไมมการฝกอบรมทาความเขาใจบทบาทของส�อในยามภยพบต หรอการกาหนดบคคลท�ใหขาวอยางเปนทางการ ตวอยางเชน การฝงศพหมโดยไมมการตรวจรหสพนธกรรม ท )งๆท�เปนการฝงช�วคราวเพ�อรอต เยนเกบศพซ�งสงมาลาชา เร�องวญญาณตางๆ ท�ปรากฏในส�อ มผลใหนกทองเท�ยวโดยเฉพาะชาวเอเชยหวาดกลว และยกเลกการเดนทางมาทองเท�ยวในประเทศไทย ซ�งเปนการซ )าเตมการฟ)นตวทางเศรษฐกจของพ )นท�

- บทบาทของส�อท�ดในการชวยเหลอเร� องการรบบรจาคและอาสาสมครกลบทาใหดอยคาลงเม�อทาขาวความขดแยงระหวางแพทยนตเวชกบตารวจ ซ�งเปนส�งไมคอยเหมาะสมในสถานการณภยพบตรายแรงขนาดน ) บางส�อชวยไดมากในเร�อง

66

การใหสขศกษาประชาสมพนธ โดยเฉพาะเร�องศพท�ไมไดเปนเหตใหเกดการแพรระบาดของโรค

- การเสนอภาพผ เสยชวตทางอนเตอรเนตดวยความหวงด กลบกอเกดความเสยหายแกผ เสยชวตเน�องจากเปนภาพท�ไมเหมาะสมซ�งในระยะหลงๆ ไดมการปรบปรงใหดข )น บางคนถายรปของศพท�มองคประกอบในรปขดกบหลกศาสนา จงมการปองปรามไมใหเผยแพร

- การขาดองคความรและเตรยมการณ ทาใหการบรการจดการศพเปนไปดวยความลาบากต )งแตผาหอศพ ถงใสศพ โลง ขนาดของโลงท�สามารถบรรจศพชาวตางประเทศได มการแกปญหาโดยตอโลงศพข )นมาสาหรบชาวตางประเทศ แตยาวเกนไป ขนยายลาบากและส )นเปลองเพราะศพจะตองหดงอข )นมาตามธรรมชาต ซ�งควรออกแบบเนนในความกวางกบความลกมากกวาความยาว

สถานพยาบาลของเอกชน

ปญหาอปสรรคคลายกบของภาครฐ แตการแกปญหาอาจคลองตวกวาซ�งขอกลาวโดยสงเขปดงน )

ในเขตอบตภย มโรงพยาบาลขนาดใหญท )งรฐบาลและเอกชนในระดบตตยภม เพยง 3 – 4 โรงเทาน )น โดยเฉพาะในจงหวดภเกต พงงา กระบ� ชาวตางชาตสวนใหญเลอกเขาไปใชบรการโรงพยาบาลกรงเทพภเกต ผ ปวยชาวตางชาตตองการการดแลท�มากกวาชาวไทยในเร�องการพลดพรากจากครอบครว การตดตอกบญาตมตร และไมมท�พกอาศย

โรงพยาบาลกรงเทพภเกตอยในเครอของโรงพยาบาลกรงเทพ โรงพยาบาลสมตเวช โรงพยาบาลบเอนเอช และ บรษทสหแพทยเภสช ลกษณะ

67

ของเครอขายมผ นาเปนศนยกลางการประสานงานและมบทบาทสาคญในการดาเนนการ ทาใหภายในเครอขายมความสมพนธอนด ในกรณตองการการสนบสนนจะไดรบอยางเตมท�และทนกาล หวใจของความสาเรจในการบรหารจดการเหตการณคร )งน )ข )นอยกบการส�อสารประสานงาน ซ�งครอบคลมกลมหลกๆ ส�กลม ไดแก การส�อสารระหวางโรงพยาบาลในเครอขายกบโรงพยาบาลกรงเทพภเกตซ�งเปนโรงพยาบาลตนทางในการใหความชวยเหลอ การส�อสารกบหนวยงานท�ตองประสานความรวมมอในการสงตอผ ปวยมายงกรงเทพมหานคร การส�อสารกบหนวยงานภายนอก ต )งแตหนวยงานของราชการ สถานทต ไปจนถงส�อมวลชนแขนงตางๆ ท )งภายในและตางประเทศ และ ทายท�สด การส�อสารกบญาตของผ ปวยท )งชาวไทยและชาวตางชาต สาหรบอปสรรคปญหาการรบมอกบคล�นยกษสนามตามลาดบเหต การณ มดงน ) วนท� 27 – 31 ธนวาคม พ.ศ. 2547

มการจดต )งศนยบญชาการ (War Room) ข )น ซ�งทาหนาท�ส�งการ สนบสนน ประสานงาน และ รวบรวมขอมล สาหรบขอมลจะรวมถงหนวยงานท�ตองตดตอประสานงาน อาทเชน ศนยปฏบตการกองทพอากาศ (ศปก.ทอ.) เจากรมยทธการทหารอากาศ เจากรมกจการพลเรอนกองทพอากาศ เสนาธการกรมกจการพลเรอนกองทพอากาศ เจากรมทหารอากาศ รวมท )งแพทยจากโรงพยาบาลภมพลอดลยเดช กรมแพทยทหารอากาศ และสถาบนเวชศาสตรการบน ท�ไปประจา ณ สนามบนจงหวดภเกตในการสนบสนนการลาเลยงผ ปวย รวมท )งนายทหารอากาศของ ศปก.ทอ. ท�ประจา ณ สนามบน บน.6 กองทพอากาศ และประจาท�สนามบนจงหวดภเกตเพ�อประสานงานในการสงแพทย พยาบาล และเวชภณฑตลอดจนสมภาระตางๆ ในการสนบสนนโรงพยาบาลกรงเทพภเกต นอกจากน )ยงรวบรวมหมายเลขโทรศพทของบคลากรตางๆ ของโรงพยาบาลกรงเทพภเกต รวมท )งแพทยท�มความรความชานาญเร�อง

68

เวชศาสตรการบนของโรงพยาบาลกรงเทพ และโรงพยาบาลกรงเทพพทยา เพ�อสนบสนนการลาเลยงผ ปวยทางอากาศ มการตดต )งโทรศพทสายดวนสาหรบประสานงานกบบคคลภายนอกในเร�องคล�นยกษสนามโดยเฉพาะประจาตลอด 24 ช�วโมง รวมท )งตดต )งคอมพวเตอรพรอมอนเตอรเนตเพ�อการรวบรวมขอมลและประมวลผล จดทาเวบไซท จดทาระบบประชมทางไกล และตดต )งโทรทศนในการตดตามขาว มการจดต )งคณะทางานในการบรหารจดการเร�องการสงตอผ ปวย พรอมกนน )ไดกาหนดผประสานงานประจาชาต อปสรรคสาคญในระยะน )คอ

การส�อสารทางโทรศพทเคล�อนท�ลมเหลว แตสามารถสงขอความได นอกจากน )ยงพบความสบสน ความไมชดเจนในการตดสนใจของหนวยงานตางๆ ท )งภายในและภายนอกโรงพยาบาล

การดาเนนการตามแผนการสงตอผ ปวย มจดบกพรองมากเน�องจากมบคคลท�ไมไดรวมอยในขบวนการการสงตอผ ปวยเขามายงเก�ยวดวยจานวนคอน ขางมาก นอกจากน )เจาหนาท�แตละคนปฏบตงานมากกวาหน�งหนาท� ทาใหการรวบรวมขอมลเพ�อตดสนใจมความลาชาและผดพลาด มการสงตอผ ปวยท�ไมไดทาตามระบบท�วางแผนไว ทาใหการบนทกขอมลของผ ปวยผดพลาด ปญหาประการสดทายคอการประสานงานกบคณะท�รอรบผ ปวย ณ สนามบนคอนขางขลกขลก ทาใหตองใชเวลานานในการเตรยมผ ปวยกอนสงตอ สงผลใหมผ ปวยบางรายขาดความตอเน�องของการรกษา นอกจากน )ยงมตวแทนจากองคกรตางๆ พยายามเขาไปตดตอผ ปวย โดยขามข )นตอนท�วางไวของโรงพยาบาล ทาใหเกดปญหาเปนอยางมากในขบวนการดแลกอนการสงตอ และเกดปญหาผ ปวยหายไปจากโรงพยาบาลซ�งทราบเม�อตวแทนสถานทตมาแจง วนท� 30-31 ธนวาคม พ.ศ. 2547

มการยกเลกศนยสงตอ สวนการดาเนนงานหลกๆในชวงน )คอ สรปขอมลผ ปวยท�มการสงตอท )งหมด ออกหนงสอถงสถานทตทกแหง เพ�อรายงานสถานการณและแจงความสามารถของโรงพยาบาลในการดแลผ ปวยและไมม

69

ความจาเปนในการสงตออก ประสานงานกบกลมสถานทตและบรษทประกนท�ยงตองการจะนาผ ปวยกลบประเทศ

อปสรรคสาคญในระยะน )คอ การทาความเขาใจและการใหขอมลท�ครบถวนแกตวแทนสถานทตและตวแทนคณะแพทยซ�งไดรบมอบหมายจากบรษทประกนตางประเทศ และพบวายงมความพยายามในการขนยายผ ปวยโดยขามข )นตอนท�วางไวของโรงพยาบาล

การแกปญหาจากทางรฐบาล

เน�องจากขาดขอมลขาวสารท )งความรเร� องคล�นยกษสนามเองและ

ขนาดปญหาพ )นท�ถกกระทบ จงสงผลตอการชวยเหลอท )งในชวงวกฤตและภายหลง

ในระยะแรกการชวยจากทางรฐบาลท�ขาดการประสานงานแลกเปล�ยนขอมลกนทาใหการชวยเหลอกลายเปนภาระหรอทาใหผประสบภยบาดเจบซ )าสอง เน�องจากตองกรอกขอมลและถกซกถามซ )าๆ ตองไปหาหลกฐานมาแสดงซ )าแลวซ )าเลาใหแกแตละหนวยงาน ซ�งไมคอยมความคบหนาเทาไร ลกษณะการทางานของรฐบาลไมมการปรบเปล�ยนจากระบบปกตมาสภาวะพบตภยซ�งเอกสารตาง ๆ สญหายไปกบคล�นทาใหผประสบภยหลายตอหลายคนไมไดรบการชวยเหลอเทาท�ควร และมผฉวยโอกาสเขามาหาผลประโยชนหลายชองทางแมกระท�งแอบอางเอากบผ เสยชวต ในระยะหลง ๆ ของเหตการณคล�นยกษ หนวยงานของรฐไดปรบเปล�ยนวธการทางานแบบบรณาการและทกอยางเบดเสรจ ณ จดบรการท�เดยว อาทเชน การตดตอขอรบศพ

ประเดนท�ไมมการเตรยมแผนหรอนาขอมลมาชวยในการปรบกลยทธในการบรการผประสบภยยงมผลกระทบดานอ�นๆ อาทเชน

- การนาเงนงบประมาณมาทาการศกษาวจยเพ�อหาองคความรเก�ยวกบมหนตภยคล�นยกษสนามท�ลาชาในการเบกจาย เน�องจากม

70

กฎระเบยบท�ไมเอ )ออานวยตอการศกษาวจยในภาวะเรงดวน ทาใหการหาขอมลเพ�อเปนบทเรยนทาไดไมเตมท� - การชวยเหลอในรปแบบตวเงนหรอของบรจาคท�เขาสชาวบานในพ )นท�โดยตรงไมผานคณะกรรมการบรหารจดการ กอใหเกดความขดแยงแตกความสามคคในชาวบานเพราะกระจายไมท�วถง ซ )าซอน และไมเทาเทยมกน - แตละหนวยงานแตละองคกรมการจดต )งศนยบรจาคกนเอง ขาดการประสานงานและบรหารจดการ รวมถงกฎระเบยบในระบบราชการท�เปนอปสรรคตอการปฏบตงานในภาวะฉกเฉน จงกอใหเกดปญหามาจนกระท�งทกวนน ) - ไมมแผนและการจดการในเร�องของการรบของบรจาคอยางชดเจน ทาใหเกดการฉวยโอกาสในการรบบรจาคไมวาภายในประเทศหรอนานาชาต ในหลายๆ ชองทาง แมกระท�งเวบไซทเถ�อน - การใหขอมลของภาครฐไมคอยสอดคลองกนและไมเปนระบบ ทาใหประชาชนสบสน

71

สถานท�เกบของบรจาคแหงหน�งในจงหวดภเกต

72

ค. ขอมลขาวสารในเหตการณภยพบตคล�นยกษสนาม ขณะเกดเหตการณเปนชวงวนหยดรวมถงระบบส�อสารลมเหลว ทาให

ผบรหารในระดบกระทรวงสาธารณสขไมทราบขอมลความรายแรงของปญหาและขอบเขตของพ )นท�ซ�งถกกระทบ ขาวสารท�ไดรบจากส�อโทรทศนกไมบงบอกถงความรนแรงของพบตภย จนกระท�งราวเท�ยงคนจงพอจะทราบวารนแรงแตไมทราบขอบเขตชดเจน

มการต )งศนยบญชาการสวนกลางอยางเรงดวนพรอมมอบหมายใหรองปลดกระทรวงดแลจงหวดท�ถกผลกระทบ มการต )งศนยบญชาการและประสานงานระดบจงหวดทางดานสาธารณสขเชนกน ท )งน )ไดประสานงานศนยบญชาการของจงหวดท�จดต )งท�ศาลากลางจงหวด ในเวลาตอมาไดมการจดต )งศนยบญชาการระดบเขตเพ�อการสนบสนน ส�งการ และประสานงานดานการแพทยและสาธารณสข

สวนน )เปนเน )อหาระบบขอมลขาวสารในรายละเอยดตามอนดบเหตการณ โดยครอบคลมแงมมของปญหาอปสรรคของระบบขอมลขาวสารดานสาธารณสข ท )งมตของผ ท�สรางหรอใหขอมลและผ ใชขอมล และ บทบาทของส�อสารมวลชน ซ�งระบบขอมลขาวสารดานสาธารณสขในท�น )หมายถงทางดานการรกษาพยาบาลของภาครฐและเอกชน ซ�งนอกจากโรคท�เกดจากเหตการณคล�นยกษสนามโดยตรงแลว ยงรวมถงโรคอนเน�องมาจากเหตการณคล�นสนามท�กระทรวงสาธารณสขกาหนดใหอยในขายโรคท�ตองเฝาระวง ดงน )นจงตองกลาวถงการเฝาระวงโรคในสวนน )ดวย

73

1. การรกษาพยาบาล

1.1 การจดทาขอมลในแงผปฏบต 1.1.1 การลงทะเบยน

การใหบรการผประสบภยจากเหตการณคล�นยกษใน 6 จงหวดท�ประสบภย พบวา ในพ )นท�ซ�งถกผลกระทบระดบความรนแรงตางกน มการจดระบบขอมลตางกน โดยพ )นท�ซ�งมผประสบภยจานวนนอยจะใชระบบเวชระเบยนของสถานพยาบาลตามปกต สวนสถานพยาบาลท�มผประสบภยจานวนมากจะใชระบบขอมลตามแผนรบอบตเหตหม หรอท�สรางข )นมาเฉพาะกจเน�องจากฐานขอมลระบบปกตไมเอ )ออานวย (รปท� 3)

ในกรณท�ผบาดเจบไมรสกตวหรอไมสามารถใหขอมลได ผใหบรการจะเขยน เพศ อายโดยประมาณ สผว และสญชาต ในบตรประจาตวผ ปวยช�วคราวท�ผกตดขอมอหรอแขวนคอผ ปวย หลงจากน )นเจาหนาท�เวชระเบยนจะตามบนทกประวตในระบบทะเบยนผ รบบรการทหลง

ในกรณผบาดเจบท�นอนโรงพยาบาล การลงทะเบยนในแตละสถานพยาบาลตางกนไป บางแหงเจาหนาท�เวชระเบยนจะเปนผลงทะเบยน บางแหงเจาหนาท�หอผ ปวยจะรวบรวมรายช�อจดสงใหเวช-ระเบยนเพ�อลงทะเบยน (รปท� 3)

จงหวดกระบ�มเจาหนาท�ถายรปผ ปวยและผ เสยชวตในชวงเกดเหต เปนขอมลภาพเพ�มเตมเขาไปในการลงทะเบยน ซ�งมประโยชนมากในภายหลง ทาใหคนหาผ ปวยงายข )น

74

รปท� 3 ข )นตอนการลงทะเบยนตามระบบบรการปกตและเม�อเกดอบตเหตหม ระบบบรการปกต ระบบบรการเม�อเกดอบตเหตหม

ปญหาและอปสรรคการลงทะเบยน

เหตการณคล�นยกษทาใหมผบาดเจบจานวนมากมารบบรการ

พรอมกน ผใหบรการแตละคนทาหลายบทบาท ท )งการบรการดแลรกษา การรบและสงผ ปวย และ การลงทะเบยน สถานพยาบาลท�รบผบาดเจบจงประสบปญหาการลงทะเบยนผ ปวยดงน ) 1) ทาไมทน 2) ขอมลไมครบถวน เหตผลสวนหน�งเน�องจากไดขอมลท�ไมสมบรณ หรอ ไมมการบนทกไว

สงตอ

ผกปายขอมอ

ผบาดเจบ

จดคดกรองในสถานพยาบาล

จดใหบรการตามประเภทผบาดเจบ

เวชระเบยน

จดเกดเหต

ใหบรการในพ*นท+

ผบาดเจบ

หองฉกเฉน

เวชระเบยน

75

3) การสะกดช�อกบนามสกลของผ ปวยชาวตางชาตไมถกตอง หรอการสะกดช�อกบนามสกลของคนไทยไมตรงกบทะเบยนบาน 4) การส�อสารตองใชภาษาตางประเทศหลากหลายชาต 5) จานวนบตรไมเพยงพอกบปรมาณผ ปวย 6) มการทาบตรประจาตวผ ปวยซ )าซอน 7) บตรประจาตวผ ปวยสญหาย

1.1.2 การคนหาผ ปวยและผ เสยชวต

เม�อมญาตหรอผ รบบรการมาสอบถามหาผ ปวยหรอผ เสยชวตในชวงวกฤต เจาหนาท�สถานพยาบาลจะเร�มจากการตรวจสอบรายช�อจากทะเบยนรายช�อผ ปวย ซ�งญาตผ ปวยอาจทาการตรวจสอบรายช�อจากปายประกาศท�กบภาพถายผ เสยชวตท�ทางสถานพยาบาลจดทาควบคไปดวย ในระยะหลงวกฤต สถานพยาบาลบางแหงใหบรการคนหาขอมลรายช�อผบาดเจบและผ เสยชวตท�ระบตวบคคลไดจากอนเตอรเนตท�มการเช�อมขอมลกบสถานพยาบาลอ�น รวมถงภาพถายผ เสยชวตท�ไมสามารถระบตวบคคลได ในกรณท�ไมพบตวบคคล เจาหนาท�จะใหขอมลแหลงขอมลอ�น เชน มลนธ ศนยชวยเหลอผประสบภย หรอ ช�อเวบไซท

ปญหาอปสรรคในการคนหาผ ปวยและผ เสยชวต จากการใหบรการญาตผ ปวยและผ เสยชวตท )งท�ญาตมาสอบถามดวยตนเองหรอโทรศพทสอบถาม สถานพยาบาลประสบปญหาดงน ) 1) ขาดทกษะในการส�อสารดวยภาษาตางประเทศเพราะมผ ปวยและผ เสยชวตชาวตางชาตจานวนมาก

76

2) การสะกดคาไมถกตองหรอไมชดเจน รวมถงหลายประเทศจะระบช�อตามนามสกล มากกวาการใชช�อแรก 3) สาหรบผ ปวยและผ เสยชวตท�เปนมสลมน )น ญาตมกจะแจงช�อมสลมซ�งตางจากช�อไทยท�ลงทะเบยนไว ทาใหไมสามารถคนหาไดหรอตองใชเวลาในการคนหามาก 4) ไมสามารถคนหาผ ปวยท�มารบการรกษาแตไมไดลงทะเบยนได 5) ในกรณผ ปวยท�รบเขาไวในโรงพยาบาลแตไดรบการสงตอไปรกษาท�อ�นหรอไปเองและนาบนทกการรกษาตดไปดวยจะคนหาไมพบ โดยเฉพาะในชวงวกฤตซ�งผ ปวยทะลกเขามามากเกนกาลงเจาหนาท�และไมมผคดกรองหรอตรวจสอบ ณ จดสงตอ

1.1.3 การสงตอผ ปวย

ในกรณท�สถานพยาบาลท�มผบาดเจบมารบบรการเกนขดความสามารถ สถานพยาบาลน )นจะประสานงานไปยงสถานพยาบาลเครอขายเพ�อสงตวผ ปวยไปรบการรกษา ซ�งในระบบปกตจะมการลงทะเบยนและรายละเอยดผ ปวยในใบสงตวผ ปวย แจงและประสาน งานไปสถานพยาบาลท�รบ หลงจากน )นจงสงตอ เม�อส )นสดการรกษาสถานพยาบาลท�รบรกษาจะสงขอมลการรกษากลบ สาหรบผบาดเจบจากคล�นยกษสนาม มศนยประสานงานในแผนรบอบตเหตหมเปนผประสานกบสถานพยาบาลสวนใหญโดยสงผ ปวยไปยงสถานพยาบาลตางๆ ท )งในจงหวดและนอกจงหวด ในวนเกดเหตสถานพยาบาลสวนใหญไมสามารถลงทะเบยนผ ปวยสงตอได เหตผลประการหน�งคอ รถพยาบาลจากสถานพยาบาลท�รบรกษาตางๆ มารบผ ปวยไปรกษาจากจดเกดเหตหรอสถานพยาบาลโดยตรง

77

ปญหาอปสรรคการสงตอ มการสงผบาดเจบไปรบการรกษาตอยงสถานพยาบาลอ�นในวนเกดเหตจานวนมากในชวงวกฤต ทาใหสถานพยาบาลเกดอปสรรคปญหาดงน ) 1) ไมสามารถลงทะเบยนการสงตอไดครบถวน โดยเฉพาะพ )นท�ซ�งถกกระทบหนก 2) มหนวยงานเขามาชวยเหลอมากมายแตการประสานงานไมชดเจน 3) ไมทราบผ ปวยไดรบการสงตอไปท�ใด 4) ไมมผ รบผดชอบหลกในจดสงตอ อาทเชน สนามบน ทาเรอ หรอ โรงพยาบาล จงไมสามารถลงทะเบยนไดอยางครอบคลม หรอตรวจสอบตนทางปลายทาง ซ�งทาใหเกดปญหา อาทเชน ไมทราบวามผ ปวยรายใดบางท�ไดรบการสงตอไปรกษา ไมทราบวาสงไปท�ใด และ สงผดท� เปนตน 5) ผ ปวยบางรายมการลงทะเบยนระบสถานพยาบาลท�จะรบ แตเม�อถงปลายทางปรากฏวาเตม จงถกสงไปยงสถานพยาบาลอ�น แตไมไดแจงกลบมายงสถานพยาบาลตนทางท�สง ทาใหคนหาไมพบหรอใชเวลาในการตดตามคนหามาก 6) ขาดพาหนะในการสงตอ 7) พาหนะท�ใชสงตอไมมอปกรณส�อสาร หรอใชการไมได 8) พาหนะท�ใชมหลากหลายประเภทต )งแตรถฉกเฉน รถยนตน�งสวนบคคล และ รถบสเปนตน 1.1.4 การรายงานขอมล

เจาหนาท�เวชระเบยนจะเปนผรวบรวมขอมลผ ปวยหรอผ เสยชวตท )งหมดจากทะเบยนผ ปวยนอก ผ ปวยฉกเฉน และผ ปวยใน สงใหหนวยท�ตองการขอมล เชน ศนยนเรนทร ศนยชวยเหลอ

78

ผประสบภยจงหวด สานกงานสาธารณสขจงหวด และท�วาการอาเภอ เปนตน นอกจากน )สถานพยาบาลบางแหงรายงานขอมลผานระบบอนเตอรเนต โดยสวนใหญในระยะแรกสถานพยาบาลจะรายงานจานวนผบาดเจบ จานวนผ เสยชวต และสญชาตตามท�ระบได แบงตามแผนกผ ปวยนอกและผ ปวยใน ในระยะหลงมการรายงานการดาเนนงานดานการเฝาระวงโรค การควบคมและปองกนโรค ปญหาสขภาพจต คาใชจาย และ การใหบรการผประสพภย

สวนขอมลท�ผ ใหบรการตองการเพ�อประกอบการใหบรการไดแก ระดบความรนแรงและรายละเอยดของสถานการณ รายช�อผบาดเจบและผ เสยชวตท�เช�อมโยงจากสถานพยาบาลอ�นท�เปนขอมลรายวน

ปญหาและอปสรรคการรายงาน

เน�องจากไมเคยมเหตการณภยพบตท�มผลกระทบในวงกวางและเปนท�สนใจจากผคนท )งในและตางประเทศมากมายขนาดน )มากอน จงมปญหาและอปสรรคการรายงานดงน ) 1) ในชวงแรกผปฏบตไมทราบวาผใชขอมลตองการรายละเอยดของขอมลมากนอยเพยงใด มหนวยงานหลายแหงตองการรายละเอยดของขอมลผ ปวยและผ เสยชวตท�แตกตางกน 2) แบบรายงานมหลากหลาย ชวงเวลาการรายงานแตกตางกน ทาใหเกดความยงยาก ใชเวลา และ ตองทาเร�องเดมซ )าแลวซ )าอก 3) รายงานบางอยางไมไดเกบรายละเอยดในชวงแรก เชน คาใชจาย คายาเวชภณฑ เลขท�บตรประชาชน เลขท�บตรประกนสขภาพ ลกษณะการบาดเจบ รปพรรณสณฐานผบาดเจบ เปนตน ทาใหไมสามารถรายงานขอมลบางอยางตามท�ถกรองขอได

79

4) หนวยงานท�ตองการขอมลไมมศนยรบรายงานโดยตรง ไมมการประสานงานภายในกระทรวง กรม กอง แตละงานจะตดตอขอขอมลกบสถานพยาบาลโดยตรง ทาใหสถานพยาบาลทางานซ )าซอน

1.2 การใชและใหขอมลในแงผบรหาร

ขอมลเร�องระบบขอมลขาวสารท�ไดรบจากผบรหาร พบวามบางสวนท�คลายกนและมบางสวนท�ตางกน ท )งน )ข )นกบพ )นท�ซ�งถกกระทบและลกษณะหนาท�รบผดชอบ ผลสวนท�คลายกน

ในผลสวนท�คลายกนสรปไดดงน ) 1.2.1 การใชขอมล ผบรหารทกคนท )งในระดบสถานพยาบาลและสานกงานสาธารณสขจงหวดมการใชขอมลเพ�อการบรหารจดการการชวยเหลอผประสพภยคล�นยกษสนาม โดยในชวงวกฤตขอมลท�ใชสวนใหญไดแก ขนาดและความรนแรงของสถานการณ จานวนผบาดเจบกบผ เสยชวต ศกยภาพ และทรพยากรของสถานพยาบาล ในชวงหลงวกฤตขอมลท�ใชไดแก จานวนผบาดเจบกบผ เสยชวต ผ ปวยท�สงไปรกษาตอท�อ�น ผสญหาย และเดกกาพรา รายละเอยดของการวนจฉยโรค การผาตด และ ปญหาดานสขภาพจต 1.2.2 การส�อสาร

ในชวงวกฤตระบบส�อสารลมเหลวโดยเฉพาะโทรศพทเคล�อนท� การส�อสารสวนใหญใชวทยส�อสารรวมกบโทรศพทพ )นฐาน และ การตดตอพดคยกบแตละบคคลโดยตรงหรอฝากขอความมากบผ อ�น

80

1.2.3 แหลงขอมล ในระยะวกฤตน )นผบรหารตองการขอมลขนาดและความรนแรง

ของสถานการณ แหลงขอมลไดจากขาวท�ถายทอดทางสถานวทยทองถ�นและจากคณะปฏบตงานในพ )นท�เกดเหต สวนขอมลจานวนผบาดเจบ จานวนผ เสยชวต การสงตอ รวมถงศกยภาพและทรพยากรของสถานพยาบาล ไดจากการรายงานของสถานพยาบาลและการประเมนโดยผบรหารท�ปฏบตงานในพ )นท�มานานพอสมควรหรอทราบขอมลอยแลวกอนเกดเหต สวนขอมลท�ใชในชวงหลง ไดจากการรายงานของสถานพยาบาล สอบถามคณะปฏบตงานในพ )นท�เกดเหต และ จากศนยขอมลจงหวด

ปญหาและอปสรรค ปญหาและอปสรรคของระบบขอมลขาวสารของผบรหารแบงตามระยะเวลาเกดเหตมดงน ) ในระยะวกฤตของการเกดคล�นยกษสนาม 1) ผบรหารไมทราบขอมลระดบความรนแรงของสถานการณท�แทจรง 2) ขอมลท�ไดมความคลาดเคล�อน ขาดรายละเอยด 3) ไมมหนวยงานใดสามารถใหขอมลท�แทจรงได 4) ขาดการสงตอขอมลอยางสม�าเสมอเปนระบบ 5) การส�อสารขดของ ในชวงหลงระยะวกฤต 1) ขอมลไมตรงกบหนวยงานอ�นๆ รวมท )งในภาครฐ เชน จานวนผบาดเจบและเสยชวต จานวนผสญหาย รายช�อผบาดเจบและเสยชวต เปนตน 2) หลายหนวยงานใชแบบรายงานแตกตางกน

81

3) ขาดการรวบรวมขอมลดานรกษาพยาบาลจากหนวยแพทยเคล�อนท�ซ�งมของท )งภาครฐ เอกชน และ มลนธตางๆ 4) ขาดการประสานงานและการสงตอขอมลภายในกระทรวง

ผลในสวนท�ตางกน สาหรบผลในสวนท�ตางกนของแตละจงหวดสามารถแยกเสนอตาม

ลกษณะหนาท�รบผดชอบไดดงน ) 1) หนวยงานดานสนบสนน 1.1) จงหวดภเกต

หนวยงานหลกคอสานกงานสาธารณสขจงหวด โดยประสานกบศนยขอมลขาวสารสานกงานตารวจแหงชาต ศนยบญชาการชวยเหลอผประสบภยจากคล�นยกษสนาม ในแงระบบขอมลขาวสารของสาธารณสขน )น ในชวงวกฤตจะใชระบบเดมท�มอย ในระยะตอมามการจดทาเวบไซทโดยสานกงานตารวจแหงชาต ศนยบญชาการชวยเหลอผประสบภยจากคล�นยกษสนาม เพ�อเช�อมโยงขอมลในพ )นท�หกจงหวด ปญหาท�พบ คอ เวบไซทลมเน�องจากมผใชจานวนมาก นอกจากน )นขอมลยงสบสน มท )งซ )าซอนและตกหลน เพราะมาจากหลายแหลงโดยเฉพาะขอมลผบาดเจบกบผสญหาย เม�อมศนยขอมลกลางในเวลาตอมา ทาใหมการตรวจสอบขอมลซ�งชวยลดความซ )าซอนลง

การส�งการคอนขางสบสน เน�องจากมผบงคบบญชาระดบสงมาจากหลายหนวยงานท )งขาราชการประจาและการเมอง มการเรยกใชขอมลมาก แตฐานขอมลยงไมดพอท�จะใชในการบรหารจดการบางอยาง

จงหวดภเกตเปนศนยกลางการประสานงานจากหนวยงานตางประเทศท )งสถานทต หนวยการแพทย หนวยพสจนบคคล ทาใหม

82

ความตองการใชขอมลหลายหลาก แตในระยะวกฤตยงไมสามารถเช�อมโยงขอมลในแตละพ )นท�ได ไมไดเกบรายละเอยดของขอมลมากพอกบความตองการของผใชขอมล

สานกงานสาธารณสขจงหวดเปนศนยกลางสนบสนนเวชภณฑแกพ )นท�ประสบภยท )งหกจงหวด โดยสวนกลางจะจดเวชภณฑมาท�จงหวดภเกตและใหกระจายสงตอไปยงพ )นท�อ�น มปญหาขอมลเวชภณฑมาก ดงน ) - ผจดสงไมมรายละเอยดชนดเวชภณฑ - หบหอบรรจภณฑไมไดระบรายละเอยดภายใน - ใชบรรจภณฑผดประเภท - ในการจดสงมาไมระบช�อผ รบ ทาใหเวชภณฑคางอยท�คลงสนคาจานวนมหาศาลปะปนกบของบรจาคอ�นๆ ผ รบตองไปคนหาเองจากของบรจาคท�กองพะเนนเทนทก ซ�งคอนขางหายาก

- อปสงคไมตรงกบอปทาน อาทเชน เวชภณฑท�ตองการใชเรงดวนกลบมาชา เวชภณฑท�ไดรบบางอยางพ )นท�ไมตองการใช โดยเฉพาะเวชภณฑท�ไดรบสนบสนนจากตางประเทศ

- เวชภณฑท�ไดรบสนบสนนจากบางประเทศไมไดใชภาษาองกฤษ ทาใหไมสามารถลงในระบบขอมลเวชภณฑและนาไปใชได

- ยาหลายชนดหมดอาย - ยาหลายชนดไมไดรบการตรวจสอบจากองคการเภสชกรรมวาผานมาตรฐานของไทยหรอไม

- ในปจจบนยงคงมปญหาเวชภณฑท�คงคางอยในพ )นท�ประสบภย เพราะเวชภณฑหลายชนดเปนวตถอนตราย ตองมการทาลายโดยวธการเฉพาะ นอกจากน )ยงไมมการระบถง

83

กฎระเบยบในการอนมตทาลายสาหรบกรณภยพบตขนาดใหญอยางชดเจน

ยาท+รบบรจาค(ภาพบน) และ ฟอรมาลนท+กองขางถนนอาเภอเขาหลก พงงา (ภาพลาง)

84

1.2) จงหวดพงงา หนวยงานหลกคอสานกงานสาธารณสขจงหวด เน�องจากเปน

พ )นท�ซ�งถกกระทบหนก อกท )งการเดนทางลาบาก และมผประสบภยจานวนมหาศาล ดงน )นจงมงเนนการชวยชวตมากกวารวบรวมขอมลในชวงวกฤต รถพยาบาลฉกเฉนมอปกรณไมครบโดยเฉพาะอปกรณส�อสาร หรอไมสามารถส�อสารไดในท�หางไกลสถาน สวนการประสานงานและหาขอมลในชวงวกฤตพ�งแตวทยส�อสาร เพราะตดตอไดวงกวางกวา เสยเวลานอยกวา รวมท )งระบบโทรศพทลมเหลว ถาตองการขอมลสาคญแตใชวทยส�อสารไมไดจะตดตอกบบคคลน )นๆ โดยตรง ในเวลาตอมายงคงพ�งวทยส�อสารอย แตจะใชโทรศพทเฉพาะเม�อตองการรายละเอยดบางประเดนเทาน )นเน�องจากเสยเวลาและบคลากรจากด ผลเสยท�ตามมาคอไมมขอมลท�บนทกไวหรอมความคลาดเคล�อนและมคาแกวงตวมากเน�องจากใชการรายงานขอมลดวยวาจา 1.3) จงหวดกระบ�

ในชวงวกฤตผบรหารรบทราบสถานการณความรนแรงจากจานวนผบาดเจบและเสยชวตท�ถกคล�นยกษสนามตามพ )นท�ชายฝ�งของแผนดนใหญ ซ�งมความรนแรงไมมาก ประกอบกบขาดการตดตอส�อสารกบเกาะท�ถกผลกระทบอยางหนก โดยเฉพาะเกาะพพซ�งมชาวตางประเทศจานวนมาก ทาใหประเมนความรนแรงไดยาก มความพยายามตดตอขอขอมลจากหนวยงานอ�นๆ ภายในจงหวด แตกไมทราบสถานการณเชนกน

สาหรบขอมลเร�องการสงตอผ ปวย มอปสรรคปญหาดงน ) - ขาดขอมลรายละเอยดเก�ยวกบการสงตอผ ปวยจากพ )นท�เกาะมายงแผนดนใหญ ทาใหบรหารจดการการบรการ ณ จดรบผ ปวยขลกขลกในชวงวกฤต

85

- ตองประสานกบหนวยงานตางๆมากในการสงตอผ ปวยออกจากจงหวด เพราะตองใชสนามบนจงหวดภเกตเปนศนยกลางและไมมผ รบผดชอบหลกท�สนามบน ในเวลาตอมาจงสามารถใชสนามบนจงหวดกระบ�ซ�งมขนาดเลกกวาได เน�องจากศนยกลางการชวยเหลอผประสบภยพบตจากคล�น

ยกษสนามรวมท )งหนวยงานตางประเทศจดต )งข )นในจงหวดภเกต ดงน )นการประสานงานระหวางจงหวดกระบ�กบศนยคอนขางขลกขลกท )งดานขอมลและการสนบสนน โดยเฉพาะประเดนตางๆ ท�เก�ยวของกบหนวยงานตางประเทศ

สาหรบขอมลท�ใชในการบรหารจดการดานสาธารณสขไดจากการประสานงานระหวางตวแทนผบรหารของสาธารณสขท�รวมอยในศนยบญชาการจงหวดกบตวแทนผบรหารของสาธารณสขท�บญชาการและประสานงานภาคสนาม นอกจากน )ผบรหารท�บญชาการและประสานงานเปนผ ท�ปฏบตงานในพ )นท�มานานและคนเคยกบบคลากรตางๆ ทาใหการแกไขปญหาและการบรหารจดการเปนไปไดคอนขางด อกท )งมสวนรวมในการจดการศพแตเร�มแรกจงมปญหาอปสรรคไมมาก พอแกไขไดในระดบพ )นท�

จงหวดกระบ�ไดจดทาฐานขอมลและเวบไซท เช�อมโยงขอมลดานสาธารสขภายในจงหวด ระยะแรกไดนาภาพผ เสยชวตแสดงในเวบไซทดวยความปรารถนาดท�จะใหญาตพ�นองเพ�อนฝงตามหาไดงาย ทวามเสยงสะทอนมาถงความเหมาะสมของภาพผ เสยชวต จงตองนาออกมาจากเวบไซท 1.4) จงหวดระนอง

ผประสบภยสวนใหญเปนชาวไทยและมความรนแรงไมมากเทาจงหวดภเกต พงงา และกระบ� พ )นท�ซ�งถกกระทบไมกระจดกระจายมาก สานกงานสาธารณสขจงหวดสงคณะทางานดานขอมลลงไป

86

สถานพยาบาลในพ )นท�ประสบภย มการต )งศนยเฉพาะกจซ�งรวบรวมขอมล แตยงขาดผ รบผดชอบในการตรวจสอบขอมลโดยตรง อกท )งขอมลอาจจะมาจากหลายแหลง การส�อสารไมครอบคลมและระบบโทรศพทมปญหาในชวงเกดเหตการณซ�งมผลตอการจดทาขอมลและใหขอมล

เวชภณฑท�ไดรบการบรจาคมามประโยชน อยางไรกตาม ยงมปญหาในบางประการ อาทเชน ไดรบยาหมดอายจากตางประเทศ รวมถงภาษาท�ระบหนาเวชภณฑไมใชภาษาองกฤษหรอไมไดเขยนระบไว ทาใหคนหายาก

สาหรบการสนบสนนชวยเหลอจากสวนกลางน )นมการระดมความชวยเหลออยางเตมท� แตมอปสรรคปญหาเชนกน เน�องจากมหลายคณะ ไมมระบบการชวยเหลอท�ชดเจนและขาดการบรณการ จงซ )าซอนและใชเวลามาก จงตองมการประชมจดคณะทางานทกเชา การเกบขอมลยงไมเปนระบบ การขอขอมลไมมระเบยบและไมมความชดเจน ขอมลไมตรงกน และ บางคร )งเพ�มภาระงาน ความตองการเร�องขอมลของหนวยงานสวนกลางบางคร )งชวงเวลาไมสอดคลองกบสภาพความเปนจรงของสถานการณขณะน )นๆ ในชวงแรกยงมปญหาขอมลบางเร�องท�หนวยงานอ�นเขามาเกบจากพ )นท�และไมไดรายงานผล จงหวดตองจดเกบใหม อาทเชน ปญหาสขภาพจต 2) หนวยงานดานบรการ 2.1) จงหวดภเกต หนวยงานหลกคอโรงพยาบาลท�วไป ในชวงวกฤตจะใชระบบ

เดมท�มอยโดยจะตดประกาศรายช�อผบาดเจบ ผ เสยชวต ภาพถาย รวบรวมขอมลสงสานกงานสาธารณสขจงหวดและเวบไซทของโรงพยาบาล ในระยะหลงวกฤตสงขอมลไปยงเวบไซทของสานกงาน

87

ตารวจแหงชาต ปญหาท�พบ คอ โปรแกรมท�มอยเดมสามารถรองรบความตองการไดเพยงระดบเบ )องตนเทาน )น ขาดผส�งการกบประสานงานท�ชดเจน และไมมการประมวลและแปลผลขอมล

มอาสาสมครเขามาชวยมจานวนมากถง 1,271 คน (เทาท�บนทกได) แตไมมการตรวจสอบและลงทะเบยน ทาใหไมทราบวาใครมความชานาญดานใดบาง แยกไมออกวาเปนอาสาสมครจรงหรอแอบแฝง โดยเฉพาะ ณ จดเกดเหต และ จดสงตอผ ปวย สงผลใหการบรหารจดการลาบาก 2.2) จงหวดพงงา โรงพยาบาลชมชนทายเหมองมอาสาสมครซ�งมท )งเจาหนาท�

สาธารณสขและชาวบานท�ทราบขาวจากหอกระจายขาวเทศบาลเขามาชวยเน�องจากเกดเหตในวนหยด ดงน )นในชวงแรกจงไมไดลงทะเบยนผ ปวยตามท�ไดซกซอมไวในแผนอบตภย

สาหรบโรงพยาบาลท�วไปซ�งอยในพ )นท�ซ�งถกกระทบหนกและการส�อสารทางโทรศพทถกตดขาด จงไมสามารถประเมนขนาดของปญหาไดถกตอง แตทราบวาตองรนแรงมาก เจาหนาท�และอาสาสมครซ�งไมไดซกซอมแผนอบตภยท�เขามาชวยจงไมไดลงทะเบยนผ ปวยหรอกรอกขอมลครบถวน นอกจากน )การสงผ ปวยไปตามหอผ ปวยยงมปญหาเน�องดวยสาเหตหลกๆ 4 ประการคอ - ผ ปวยมจานวนมากไมสามารถกาหนดชองทางออกไปยงหอผ ปวยทางเดยวไดตามท�วางแผนไว เม�อผ ปวยสามารถออกไดหลายทางจงไมทราบวาไปท�ใดบาง

- เม�อผ ปวยหล�งไหลมามากข )นตองเปดหองตรวจฉกเฉนเพ�มเตมในพ )นท�อ�นๆของโรงพยาบาล ทาใหตดตามลาบาก

- ผ ปวยท�บาดเจบเลกนอยมกไมไดอย ณ หอผ ปวยท�กาหนดให เพราะตองการตามหาญาตหรอเพ�อนฝง อกท )งมผ ปวยแออด

88

มากเกนจานวนเตยงผ ปวยจงมการใชเตยงซ )าซอน โดยท�ผ ปวยไมไดแจงเจาหนาท�

- เจาหนาท�ใชปายผกขอมอผ ปวยช�วคราวเพ�อจะตามมาลงทะเบยนทหลง แตผ ปวยทาบตรหายหรอออกจากโรงพยาบาลโดยไมไดแจงเจาหนาท� ซ�งเจาหนาท�เวชระเบยนคาดประมาณกลมน )ราว 200 ราย ท�คดวาไมมการลงทะเบยนหรอมขอมลใดๆ เลย

การสงตอผ ปวยในชวงวกฤตพบปญหาดงน )

- ไมมการลงทะเบยนหรอบนทก เน�องจากมการประกาศเชญชวนผ ปวยท�ตองการไปรกษาท�อ�น ผ ปวยท�สามารถเดนไดหรอบาดเจบเลกนอยไมทนไดลงทะเบยน กอปรกบรถท�ใชลาเลยงผ ปวยมหลายแบบ ต )งแตรถพยาบาลไปจนถงรถบส ควบคมลาบาก

- หลายรายท�ลงทะเบยนแลวแตนาบนทกการรกษาผ ปวยตดไปดวย

- การบนทกขอมลผ ปวยหนกท�สงไปรกษาตอสถานพยาบาลอ�นไมครบถวน ซ�งเจาหนาท�เวชระเบยนคาดประมาณกลมน )เกอบคร�งหน�งของผ ปวยสงตอ ผลท�ตามมาคอเจาหนาท�ไมทราบวาสงใครไปบางและสงไปท�ไหน ตองเสยเวลามากในการตดตามขอมลใหญาตมตรเพ�อนฝงหรอหนวยงานตางประเทศทราบ

- สาหรบการตดตอประสานงานกบหนวยงานนอกเหนอจากกระทรวงสาธารณสขพบปญหาขลกขลกในชวงแรกเพราะไมมขอมลวาควรตดตอใคร ท�ไหน อยางไร

ปญหาอ�นๆท�พบคอ มผแอบแฝงมาในรปแบบอาสาสมคร หรอเปนอาสาสมครจรงแตตองการใบรบรองเกนจรงเขามากอใหเกดปญหา

89

เชนกน บางเร�องท�อาสาสมครมน )าใจชวยเหลอแตขาดทกษะทาใหเกดภาระแกเจาหนาท�

2.3) จงหวดกระบ� เน�องจากมผ ปวยชาวตางชาตมากและไมมสถานพยาบาล

เอกชนระดบใหญ การเรยกใชขอมลจงเปนเร�องเก�ยวกบอาการ ความรนแรง การรกษา และความตองการในการสงตอผ ปวยเพ�อไปรบบรการการรกษาท�อ�นท )งภายในและตางประเทศ ระบบขอมลปกตของโรงพยาบาลมขอมลเหลาน )อย แตแยกสวนออกจากกนและบางขอมลไมไดจดเกบเขาระบบคอมพวเตอร ทาใหการรวบรวมประมวลผลเปนไปดวยความลาบาก โดยเฉพาะอยางย�งในยามท�มผ ปวยจานวนมาก รวมถงผ ท�สามารถใหขอมลไดตองมความรความสามารถทาง ดานการแพทยเพยงพอและมทกษะดานภาษาอยางด ซ�งในพ )นท�น )จะเปนแพทยท�ตองใหบรการควบคไปดวย ดงน )นจงอานวยความสะดวกใหผ ท�มาตดตอขอขอมลไดไมเตมท�

2.4) จงหวดระนอง

การระบเอกลกษณบคคลมปญหานอย เน�องจากเม�อเร�มเกดเหตผ อานวยการโรงพยาบาลท�วไปซ�งกาลงเดนทางไปกระทรวงสาธารณสขตดสนใจนาคณะแพทยพยาบาลไปชวยเจาหนาท�ในพ )นท�ซ�งถกกระทบ แลวประสานงานกบเจาหนาท�โรงพยาบาลท�วไปในขณะท�โทรศพทเคล�อนท�ยงใชงานไดอย ผ เสยชวตสวนใหญเปนชาวไทยมสลม จานวนผ เสยชวตไมมากและอาสาสมครมลนธคนหาศพไดรวดเรว รวมท )งชาวบานรจกกน จงสามารถระบไดงาย สามารถจาหนายศพไดรวดเรว มผ เสยชวตชาวตางชาตเพยง 4 ศพ อยางไรกตาม ยงคงมปญหาอยบาง โดยเฉพาะเร�องช�อ เน�องจากญาตมกแจงช�ออสลามแต

90

ช�อทางการในบตรประชาชนเปนช�อไทยจงคนหาลาบาก ในระยะตอมาเม�อทราบวามเงนชวยเหลอจากทางราชการทาใหมการแจงเพ�มแมไมเก�ยวกบเหตการณสนามกตาม

1.3 โรงพยาบาลเอกชน บทเรยนท�ไดรบของโรงพยาบาลภเกตกรงเทพและเครอขาย

- การสงตอผ ปวยจานวนมากในเวลาเดยวกน ถาเปนเคร�องบนเหมาลามาโดยตรงจะมปญหานอยกวาท�เปนเคร�องบนลาเลยงจากรฐบาล โดยเฉพาะอยางย�งในเร�องการประสานงาน การดแลผ ปวยกอนข )นเคร�อง

- ระบบการตดตอส�อสารตดขดมปญหาท )งระหวางคณะปฏบตการดวยกนและคณะท�ใหบรการสาหรบผ ปวยและญาต การตดตอส�อสารทางดานโทรศพทเคล�อนท�แทบใชไมไดเลย ระบบสารองทางดานวทยส�อสารมจานวนนอยไมสามารถใชในการประสานงานไดดเทาไร

- ขาดการมองในภาพรวมของระบบรองรบท )งเขต ขาดขอมลและการประสานงานระหวางหนวยงานท�เก�ยวของท )งในและนอกจงหวด รวมถงระหวางภาครฐและภาคเอกชน ทาใหวางแผนรองรบลาบากตองใชการคาดเดา บางกรณไดรบขอมลเทจ จงเกดผลเสยในการวางแผนงานและใหการชวยเหลอ แตทวาโรงพยาบาลกรงเทพภเกตซ�งเปนโรงพยาบาลตนทางมระบบประสานงานเครอขายโรงพยาบาลเอกชนสนบสนน จงชวยแบงเบาภาระไปไดบาง

- การท�ไมมระบบการจดการดานขอมลขาวสารและปฏบตการท )งหมดเพ�อการตดตามและวางแผนของศนยบญชาการของ

91

โรงพยาบาล มผลตอการวางแผนบรหารจดการดานตางๆ รวมถงการบงคบบญชาส�งการท�ไมคอยเปนระบบและชดเจน

- ไมมศนยการใหขอมลและตดตอประสานงานระหวางญาตพ�นอง และหนวยงานท�รบผดชอบดแลทางดานความชวยเหลอในทกๆ ดานอยางมประสทธภาพ

ความตองการสนบสนนจากภาครฐ

- ระบบการตดตอประสานงานเปนเครอขายระหวางภาครฐและภาคเอกชน ท )งน )เพ�อตองการรบทราบขอมลท�เปนจรงและถกตองทนตอเหตการณ เพ�อการวางแผนรองรบ

- การส�อสารประชาสมพนธใหประชาชนไดรบทราบขอมลท�ถกตอง โดยเปนตวกลางสาหรบทกโรงพยาบาลท�เก�ยวของท )งของภาครฐและเอกชน

- ระบบการตดตอส�อสารฉกเฉน และระบบสารองฉกเฉนท�จาเปน

- การสงเสรมดานการฝกอบรม รวมท )งกระบวนการเรยนรตางๆ ใหสามารถดแลอบตภยหม และการบรการฉกเฉน ท )งน )ควรมพฒนาอยางตอเน�อง

- การศกษาวจย เพ�อเปนกรณศกษาหรอเปนแนวทางท�จะพฒนาการรบมอกบเหตการณในลกษณะคลายกนในอนาคต

92

2. การเฝาระวงโรคและการควบคมปองกนโรค กระทรวงสาธารณสขของไทยมระบบเฝาระวงโรคท�มประสทธภาพเปน

ท�ยอมรบของนานาประเทศมาเน�นนาน ไมวาจะเปนเร�องเอดส โรคซาส โรคไขหวดนก ดวยโครงสรางท�กวางขวางครอบคลม ยดหยน และมการอบรมเปนระยะๆ ทาใหสามารถรบมอกบปญหาใหมๆ ไดดวยดมาตลอด กองระบาดวทยา ซ�งในปจจบนยกข )นเปนสานกระบาดวทยา อยภายใตกรมควบคมโรคตดตอ กระทรวงสาธารณสข เปนผดแลรบผดชอบ มเครอขายเช�อมโยงกบสานกงานปองกนความคมโรคเขต และสานกงานสาธารณสขจงหวดท�วประเทศ ลกษณะงานประจาจะเนนระบบเฝาระวงโรคเชงรบ และสามารถเพ�มสดสวนการทางานเปนเชงรกตามสถานการณความเรงดวน

กลมงานท�สรางข )นในชวง 2 ปท�ผานมาคอ คณะเฝาระวงและสอบสวนโรคเคล�อนท�เรว (Surveillance Rapid Response Team) ซ�งมบทบาทมากในเหตการณคล�นยกษถลมภาคใตของไทย ท )งน )สามารถจดต )งระบบเฝาระวงโรคเชงรกข )นภายในเวลา 3 วน หลงเกดเหตการณ คณะทางานประกอบดวยแพทยซ�งรวมถงแพทยในโครงการระบาดวทยา บคลากรสาธารณสข และเจาหนาท�สาธารณสขมารบทราบแผนและลงพ )นท�ปฏบตงานผลดเปล�ยนกนไป โรคท�ตองเฝาระวงน )นกาหนดข )นมาจากการทบทวนเอกสารและองคความร รวมไปถงการปรบปรงเพ�มเตมเม�อเจอปญหาในพ )นท�

นอกจากน )ยงนาผลการวเคราะหท�ไดไปใชในการตรวจจบโรคระบาด ควบคมปองกนโรค และใหความรแกผประสบภยรวมถงเจาหนาท�และประชาชน ซ�งทาไดดมประสทธภาพในเหตการณคร )งน ) อยางไรกตาม ยงคงพบปญหาท�สาคญควรแกการเรยนร เพ�อนาไปเปนแนวทางการรบมอกบภยพบตท�อาจจะเกดข )นไดในอนาคตกคอ ลกษณะฐานขอมลซ�งไมเคยมมากอน การเช�อมโยงหรอการนาไปใชในรายละเอยดยงมปญหา วธการเกบขอมลหลากหลายแลวแตละพ )นท� ต )งแตแจงนบตวเลขสงมา จนกระท�งเปนขอมลอเลกทรอนกส ใน

93

กรณท�โทรศพทโทรสารลมเหลวกอใหเกดปญหากบการสงขอมล นอกจากน )ยงมปญหาความซ )าซอนของขอมล เน�องจาก มสถานพยาบาลหลายแหงท )งท�ถาวรและจดต )งช�วคราว ดงน )นผ ใชบรการเขาไปใชบรการหลายแหง แตไมมระบบเช�อมโยงขอมลคนหาความซ )าซอนได มความพยายามในการรวบรวมขอมลจากหนวยแพทยท�ไปต )งท�ศนยพกพงหรอวดตางๆ แตไมสามารถครอบคลมไดทกท� โดยเฉพาะขององคกรชวยเหลอตางๆ ท )งในและตางประเทศ ในบางพ )นท�การทางานดานเฝาระวงโรคของภยพบตสนามทาใหการเฝาระวงของระบบปกตหยดชงกเพ�อมาทาการเฝาระวงของเหตการณคล�นยกษสนามโดยเฉพาะ คณะสอบสวนโรคเคล�อนท�เรวบางคณะยงไมมความชานาญเพยงพอในการปฏบต งาน สาหรบความถกตองของการวนจฉยโรคยงพบปญหาอยบางเพราะแพทยมาจากหลายคณะหลายกลมท )งในประเทศและตางประเทศ และบางคร )งไมสามารถตรวจยนยนทางหองปฏบตการได การวเคราะหขอมลรายวนจงตองเสยเวลานาขอมลหลายรปแบบมาประมวลผลอกคร )ง สาหรบอตราปวยอตราตายดวยโรคตางๆ ไมสามารถคานวณไดอยางถกตองนก เน�องจากขาดขอมลประชากรกลมเปาหมาย ไมสามารถแยกแยะประชากรท�ฝาระวงโรคไดชดเจนวาโรคไหนเกดกบใคร เชน ผประสบภย ญาตของผประสบภย เจาหนาท�ท�เก�ยวของ หรอ อาสาสมคร

94

ง. ประเดนอ�นท�เก�ยวเน�องกบระบบขอมลสาธารณสข ในสวนสดทายเปนเน )อหาโดยสงเขปของเร�องอ�นๆ ท�เก�ยวของแตไมใช

ประเดนหลกในการศกษาเร� องระบบขอมลขาวสารดานสาธารณสขคร )งน ) เน )อหาแตละเร�องสามารถอานไดจากรายงานของคณะวจยอ�นท�จดทา การนาเสนอในท�น )เพ�อใหเหนถงความเช�อมโยงกนท�ควรตระหนกถงเม�อมการนาไปดาเนนการตอในการจดทาแนวทางปฏบตอยางเปนรปธรรมสาหรบแตละภยพบตตอไป มเน )อหาเฉพาะแงมมของขอมลขาวสาร โดยครอบคลมเร�อง ระบบขอมลผ เสยชวตและการพสจนเอกลกษณบคคล ความพรอมของผประสบภย บทบาทของอาสาสมคร การชวยเหลอฟ)นฟทางจตเวช และ การศกษาวจยเพ�อองคความรของภยพบต

1. ระบบขอมลผเสยชวตและการพสจนเอกลกษณบคคล

เน�องจากมผ เสยชวตหลายรายท�เขาสสถานพยาบาล ไมวาเสยชวต

ขณะทาการรกษา หรอเสยชวต ณ ท�เกดเหตแลวเคล�อนยายศพมา รวมถงการตดตามหาผประสบภยท�สญหายตามสถานพยาบาลตางๆ เพราะญาตไมแนใจวาปวยหรอเสยชวต ดงน )นสถานพยาบาลมภาระในการเกบขอมลเบ )องตนเพ�อเช�อมโยงกบระบบขอมลผ เสยชวตและผสญหายซ�งมหนวยงานอ�นรบผดชอบอยางหลกเล�ยงไมได ผ เขยนขอเสนอระบบฐานขอมลผ เสยชวตและผสญหายโดยสงเขปเพ�อเช�อมโยงเน )อหาในบทขอเสนอแนะตอไป

ยงไมเคยมฐานขอมลผ เสยชวตและผสญหายท�เปนระบบและชดเจนในไทยมากอนเกดเหตการณคล�นยกษสนามถลมภาคใต ภายหลงเหตการณมการกาหนดคณะทางานประสานขอมลผ สญหายฝายไทย (Thai Ante Mortem Coordination Team) เพ�อรวมกบคณะจากตางประเทศจดทาฐานขอมลผ เสยชวตและผสญหาย (รปท� 4)

95

รปท� 4 ผงกระบวนการทางานของคณะทางานประสานขอมลผสญหายฝายไทย (จากคมอการทางาน): AM คอ Ante-Mortem; number คอ รหสประจาตว; form คอ แบบเกบขอมล (ผงไดรบความอนเคราะหจาก DVI)

ข◌อม◌ ล Ante-Mortem จากแหล◌งต◌าง ๆ

ม◌ AM number แล◌วหร◌อไม◌?

เป◌นข◌อม◌ลสมบ◌รณ◌?

(ไม◌ต◌องรอ ลายน◌◌วม◌อ DNA)

yes

Reception:- เข◌ยนใบปะหน◌าส◌งข◌อม◌ลไปย◌ง Plass Data

PLASS Data Coordinator :-update ข◌อม◌ล และประสานงาน fast track

no

THAI AM DATABASE:-

ตรวจสอบและบ◌ นท◌กในฐานข◌อม◌ ล

ม◌ AM number แล◌วหร◌อไม◌?

เป◌นข◌อม◌ลสมบ◌รณ◌?

(ไม◌ต◌องรอ ลายน◌◌วม◌อ DNA)

yes

ม◌ AM number แล◌วหร◌อไม◌?

เป◌นข◌อม◌ลสมบ◌รณ◌?

(ไม◌ต◌องรอ ลายน◌◌วม◌อ DNA)

yes

ผ◌งกระบวนการท◌างานของ

THAI AM COORDINATOR TEAM

(update 26 April 2005)Reception :- ร◌ บข◌อม◌ ล Ante-Mortem

จากแหล◌งต◌าง ๆ

ม◌ AM number แล◌วหร◌อไม◌?

yes

Reception :- กรอก AM paper form ภาษาอ◌งกฤษ

ท◌นตแพทย◌ AM :- กรอก F2 AM paper form

ปร◌กษา Fingerprint กรณ◌ไม◌แน◌ใจ

เป◌นข◌อม◌ลสมบ◌รณ◌หร◌อไม◌?

yes

THAI AM Database:- บ◌นท◌กข◌อม◌ล

THAI AM Database แจกจ◌ายและต◌ดตาม

Liaison Officer โทรศ◌พท◌, ส◌บค◌น

เพ◌◌อให◌ได◌ข◌อม◌ลสมบ◌รณ◌ท◌◌ส◌ด

เท◌าท◌◌หาได◌

no

- update new AM numbers ท◌กว◌น

96

ในระยะเวลาคร�งปหลงเกดเหตมการพฒนาปรบปรงระบบขอมลดข )นมาก อยางไรกตาม ยงคงมปญหาอยบาง คอยงมรางผ เสยชวตราวแปดรอยศพท�ยงระบไมได ซ�งคาดวาหลายศพสวนใหญนาจะเปนแรงงานตางชาตท )งท�เขามาอยางถกกฎหมายและลกลอบเขามา ในท�น )ขอสรปประเดนส )นๆ เน�องจากมคณะวจยอกคณะเปนผศกษาระบบขอมลการพสจนเอกลกษณบคคล ดงน ) - การสอบถามรวบรวมขอมลญาตหรอผมาตดตอน )น ยงขาดกระบวนการเชงรกท�ชดเจน

- ยงไมมหลกเกณฑท�แนนอนในการแปลงช�อจากภาษาไทยเปนภาษาองกฤษ รวมถงขาดการประสานงานระหวางบคลากรท�มหนาท�รบขอมล (reception) แตละผลด

- พบวาขอมลผสญหายคนไทยท�ยงไมมรหสประจาตวอกหลายราย ซ�งตองตดตอญาตเพ�อรวบรวมขอมลเพ�มเตม ทวายงไมมการจดระบบจดการขอมลน )อยางชดเจน

- การแปลงขอมลจากญาตลงในแบบจดเกบ (AM paper form) ขาดความครบถวน โดยเฉพาะอยางย�งประวตทนตกรรม ทาใหตองรวบรวมใหม

- ขาดระบบท�ชดเจนในการเช�อมโยงขอมลกบฐานขอมลผสญหายคนไทย

- ขาดการส�อสารและใหขอมลแกสาธารณชนและส�อมวลชนท )งไทยและตางประเทศ รวมถงการประชาสมพนธใหผคนหรอหนวยงานท�เก�ยวของสงขอมลผสญหายรายใหมมายงศนย

- ทนตแพทยไทยมบทบาทสาคญในงานน ) ทวายงขาดทนตแพทยประจาอยในคณะทางานท�ศนย เน�องจากขาดระบบการบรหารจดการท�มประสทธภาพ

97

ศพผประสบภยท�วดยานยาว พงงา

98

2. ความพรอมของผประสบภย

ประชาชนเปนผ ท�มบทบาทสาคญในการทาใหงานบรรเทาสาธารภยราบร�นมประสทธผล ขอมลขาวสารไมเพยงแตเร�องการตามหาผ ปวยและผ เสยชวตเทาน )น แตยงรวมถงเร�องความรในการปฏบตตวเพ�อท�จะไมตองตกเปนเหย�อเอง ซ�งจะชวยลดภาระคณะบรรเทาสาธารณภย นอกจากน )ยงไมกอใหเกดปญหาเพ�มข )นดวย สาหรบเหตการณสนามน )นผประสบภยรบทราบขอมลขาวสารจากการบอกเลาปากตอปากเปนหลก โดยเฉพาะอยางย�งในชวงแรก ระยะตอมาทราบจากการประกาศขาวทางโทรทศน วทยชมชน และ บอกตอกนมา ขอมลขาวสารท�ผประสบภยใชบอยไดกลาวสอดแทรกไปในเน )อหาขางตนแลว ซ�งไดแก การตามหาผ ปวย ผ เสยชวต หรอผสญหาย การสอบถามอาการ ความรนแรง และ การสงตอ สาหรบประเดนอ�นท�สาคญคอเร�อง ขาวสารความรและการปฏบตตว รวมท )งชองทางในการหาขอมลขาวสาร ซ�งประชาชนไทยขาดในเร�องน ) เม�อมเหตการณแผนดนไหวเกดข )นในเดอนมนาคม พ.ศ. 2548 และ การเปดสญญาณเตอนภยท�ผดพลาดในเดอนธนวาคมพ.ศ. 2548 ขอมลขาวสารทางส�อโทรทศนเนนใหขาวแกประชาชนภายนอกซ�งไมถกผลกระทบทราบวาเกดอะไรข )น ในขณะท�คนในพ )นท�ตองการขอมลขาวสารดานอ�น การประชาสมพนธท�ดาเนนมาตลอดมงเนนไปในเร�องเตอนภยแตไมไดมงเนนการปฏบตตว จงกอใหเกดความเสยหาย นอกจากน )ส�อมวลชนท�ขาดความรยงแนะนาประชาชนผดๆ ใหใชโทรศพทสอบถามญาตและเพ�อนฝงในยามฉกเฉนซ�งไมสมควรอยางย�ง ดงน )นระบบขอมลขาวสารในอนาคตจงควรคานงถงประเดนน )ดวย

99

3. บทบาทของอาสาสมคร ประเทศไทยไดรบคาช�นชมมากจากท�วโลกในการชวยเหลอผประสบภย

โดยเฉพาะชาวตางชาต จนเปนท�ยอมรบวาอาสาสมครต )งแตเดกจนถงผสงอายท�วประเทศเปนผ ท� มบทบาทสาคญในการน )อยางย�ง แตทวากยงมปญหาอปสรรคตาง ๆ ท�ควรนามาเปนบทเรยนเพ�อรบมอกบภยพบตท�อาจเกดข )นไดในอนาคต ดงน )

อาสาสมครท�มบทบาทในการชวยเหลอผ ประสบภยคล�นยกษม 4 ลกษณะหลก ๆ คอ กลมแรกสงกดอง คกรห รอหนวยงานท� ชด เจนภายในประเทศ กลมท�สองสงกดองคกรหรอหนวยงานท�เดนทางมาจากตางประเทศ กลมท�สามเปนขาราชการของรฐหรอรฐวสาหกจหรอทางานใหเอกชนแลวอาสาเขาชวยท )งแจงและไมแจงใหพ )นท�ทราบ (เชน ทนตแพทย แพทย พยาบาล พนกงานบรษท) และกลมสดทายคอ ประชาชนท�วไปท�ไมสงกดหนวยงานใด ๆ ท )งคนไทยและตางชาตท�อาสาเขาไปชวยโดยมท )งท�ลงทะเบยนและไมไดลงทะเบยน

อาสาสมครท�สงกดองคกรหรอหนวยงานท�ถกตองภายในประเทศมปญหานอยท�สดเม�อเทยบกบกลมท�เหลอเพราะพอทราบชองทางและวธการ รวมท )งภมประเทศของพ )นท�ประสบภยจงพอจะดาเนนกจกรรมตางๆ ได แตยงคงมอปสรรคอยเน�องจากไมทราบขอมลความรนแรงและขอบเขตของภยพบต การส�อสารมปญหา และไมมการประสานกนระหวางหนวยงานหรอไมมผ มอานาจส�งการ ณ จดเกดเหต นอกจากน )ยงประสบปญหาเร�องท�พก อาหารน )าด�ม และหองน )าท�ขาดแคลน เพราะอาสาสมครรวมถงเจาหนาท�ลงไปในพ )นท�มากมาย อกท )งสถานพยาบาล บานเรอน วด และโรงเรยน ถกทาลายไปมาก รวมถงมผประสบภยเขาไปอาศยพกพง

อาสาสมครท�สงกดองคกรหรอหนวยงานท�เดนทางมาจากตางประเทศ บางสวนเดนทางไปสถานท�ปฏบตงาน และแจงความสามารถและความจานง

100

ของตน ซ�งสถานท�น )นๆ จะจดใหปฏบตงานตามความสามารถ บางสวนจะต )งศนยปฏบตงานของตนเองข )นในศนยชวยเหลอจงหวดหรอสานกงานสาธารณสขจงหวด โดยประสานงานกบศนยชวยเหลอจงหวดหรอสานกงานสาธารณสขจงหวดออกปฏบตงานในพ )นท� มหลายคณะเชนกนท�ไดรบทราบขอมลจากทางโทรทศนหรอเวบไซท ซ�งไมไดลงรายละเอยดวาสถานการณแตกตางหรอคลายกบประเทศท�ประสบภยอ�น ๆ อยางไร จงเขามาชวยเหลอไมถกจงหวะ อาทเชน มแพทยและพยาบาลเดนทางเขาพ )นท�ประสบภยในขณะท�ผบาดเจบไดรบการสงตอไปรกษาท�จงหวดใกลเคยงหรอกรงเทพมหานครเรยบรอยแลว นอกจากน )ยงมอปสรรคเร�องภาษาสาหรบประเทศท�ไมใชภาษาองกฤษในการส�อสาร องคกรอสระจากตางประเทศหลายกลมตดอยท�ศนยบญชาการของจงหวดภเกตโดยไมทราบวาจะใหทาอะไร ท�ไหน อยางไร จงตดสนใจดาเนนการเอง

อาสาสมครท�สงกดองคกรของรฐ รฐวสาหกจ เอกชน ไดรบขาวทางโทรทศน หรอตดตอจากเครอขายซ�งเปนบทบาทเดมขององคกรหรอมลนธ โดยมการใชโทรศพทพ )นฐานและวทยส�อสารประสานงานกบตารวจ ทวายงมปญหาอยบางเชนกน เพราะอาสาสมครมาจากท�วประเทศตรงเขาสพ )นท� ไมมการประสานและแจกจายงานหรอส�งการ ทาใหขาดผ ชานาญในบางเร�อง หรอเกนความตองการในบางเวลา อาทเชน ประเดนแพทยมจานวนมากตองรอหองผาตดซ�งมจานวนนอย หรอประเดนศลยแพทยเดนทางมาชวยแตขาดคณะพยาบาลผชวยผาตดและวสญญแพทย รวมท )งอปกรณตาง ๆ เปนตน เจาหนาท�บางหนวยเปล�ยนบอย ทาใหการทางานไมตอเน�อง มขอมลสญหาย ประเดนท�เปนขาวฮอฮาทางส�อตางๆ ท )งในและตางประเทศ คอ ความขดแยงกนของแพทยนตเวชกบตารวจอนเน�องมาจากขอมลขาวสาร และการส�อสารท�มปญหา ทาใหกลบขาวดๆ และการทาดในดานตางๆ ไปอยางนาเสยดาย

อาสาสมครกลมสดทายท�มาจากประชาชนท�วไปจะประสบปญหามากท�สด สวนใหญทราบขาวทางโทรทศนแลวตดสนใจเดนทางมาเอง จงไมทราบ

101

วาตองลงทะเบยนหรอไม จะไปท�ใด จะทาอะไร สวนท�พกกมปญหาดงท�กลาวขางตน อาสาสมครเฉพาะกจท�มการลงทะเบยน หรอผานการประสานงานจากหนวยงานตางๆ จะทราบสถานท�ท�ปฏบตงาน บางแหงจะไดรบขอมลเก�ยวกบลกษณะของงานท�ตองปฏบต บางแหงจะไมไดรบขอมลดงกลาว

ส�งท�ไมปรากฏในขาวแตมปญหามากคอ อาสาสมครตางประเทศบางคนท�เขาไปรบกวนผ ปวยมากเกนไป โรงพยาบาลเอกชนบางแหงในจงหวดภเกตพบวาผ ปวยบางรายถกรบกวนสมภาษณหลายคร )ง การเขาไปเกบขอมลขาวสารในลกษณะแบบน )ไมคอยเหมาะสมและทาความเดอดรอนแกผ ปวย

4. การชวยเหลอฟ0นฟ

ปญหาหลกของทางดานสาธารณสขในชวงฟ)นฟ คอ ปญหาทางจตเวช

และโรคระบาด สาหรบปญหาทางจตเวชท�ถอวาสาคญในคร )งน ) เน�องจากประชาชนไมเคยมประสบภยพบตชนดน )มากอนในประเทศไทย อกท )งมความรนแรงและกะทนหนมาก นอกจากน )ผประสบภยท�ตองยายถ�นฐาน ไรบาน หรอไรญาต ยงตองอาศยศนยพกพงตางๆ รวมท )งประสบปญหาเร�องการครองชพและเศรษฐกจมาก ซ�งการเกบรวบรวมขอมลขาวสารท�ดจะชวยใหการบรการไดเหมาะสมย�งข )น

ขอมลทางดานปญหาทางจตไดจากการเฝาระวงเชงรกโดยทางกรมสขภาพจตสงเจาหนาท�หมนเวยนผลดเปล�ยนกนลงพ )นท� ท )งน )ไดปรบแผนท�วางไวเขากบเหตการณคล�นยกษไดทนทวงท อยางไรกตามยงมปญหาเร�องขอมลในระยะแรก เน�องจากแตละหนวยงานท�ลงไปมแบบรายงานและการเกบขอมลท�ไมเหมอนกนทเดยว (รวมท )งการวนจฉยโรค) ทาใหเกบซ )าซอน ผประสบภยถกถามซ )าๆ จนบางคร )งเกดผลกระทบทางจตใจ วฒนธรรมของผสมภาษณบางคนแตกตางจากผประสบภย เชน อสลาม เช�อวาพระเจารบไปอยดวย จงทาใจได สวนผประสบภยชาวพทธรสกโศกเศราเสยใจในความสญเสย หรอผ ท�ไมได

102

รบการฝกอบรมโดยเฉพาะในการสมภาษณเกบขอมลจตเวทเดกทาใหมผลตอเดกท�ประสบภย

นอกจากน )ยงมเร�องสาคญแตเกบขอมลนอยคอ ผ ท�เขาไปชวยเหลอแลวเกดปญหาทางสขภาพจต เน�องจากชวงแรกของเหตการณทกคนมงเนนไปท�ผประสบภยเปนหลก เหตการณคล�นยกษคร )งน ) ประเทศไทยจะแตกตางจากประเทศอ�น ๆ เน�องจากผ ท�เขาไปชวยเหลอจานวนมากเปนอาสาสมครท�ไมไดผานการฝกอบรมใดๆ เปนประชาชนท�วๆ ไปท�มน )าใจคดชวยเหลอ อกท )งประเทศไทยไมเคยมประสบการณในการเผชญมหนตภยชนดคาดการณลวงหนาไมไดอยางแผนดนไหวและผลพวงของมนเหมอนบางประเทศ จงมผลกระทบในวงกวาง การชวยท�ขาดองคความรทาใหผประสบภยยนหยดดวยตนเองไมได และผ ท�เขาไปชวยเหลอกไดรบผลกระทบท )งทางรางกายและจตใจ มากบางนอยบางคละเคลากนไป ซ�งยงไมมขอมลชดเจนในเร�องน )

สาหรบองคกรชมชนท�มสมาชกราวแปดหม�นคนประมาณสามพนเครอขายท�วประเทศไมไดรบการประสานงานใหมบทบาทในการฟ)นฟเทาท�ควร

5. การศกษาวจยเพ�อองคความรของภยพบต นกวจยนกวชาการจากกระทรวงสาธารณสขและคณะแพทยศาสตร

มหาวทยาลยตาง ๆ ในกระทรวงศกษาธการประสานกนทางโทรศพทมอถอและจดหมายอเลกทรอนกส เพ�อสงเคราะหบทเรยนและชวยเหลอผประสบภยทาระยะส )นและระยะยาว นอกจากน )ยงมการตดตอประสานงานกบสานกงานกองทนสนบสนนการวจย และองคกรตาง ๆ อาทเชน สถาบนวจยระบบสาธารณสข สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ สานกงานปฏรประบบสขภาพแหงชาต และ สานกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต เปนตน เพ�อลดความซ )าซอนของการศกษาวจยและการเกบขอมล ซ�งอาจมผลกระทบตอผทางานในพ )นท�และผ ประสบภย ท )งน )มประเดนหลกๆ คอ บทเรยนท�ควร

103

สงเคราะหจากเหตการณคล�นยกษสนาม 7 ระบบ ไดแก ขอมลและการส�อสาร การบรการทางการแพทย การประสานความชวยเหลอ การจดการศพ การใหความชวยเหลอดานสงคมสงเคราะห การออกชวยเหลอผประสบเหตในพ )นท� และการฟ)นฟชมชน นอกจากน )ยงมหนายงานอ�นๆอกมากมาย ท )งในและนอกประเทศท�เขามาศกษาวจย มท )งแจงและไมแจงแกพ )นท�ใหทราบ

ยงพบปญหาอปสรรคอกเชนกน เ น� องจากบางหนวยงานท� ไ ดทาการศกษาวจยโดยมไดประสานงานกบพ )นท� บางกลมมการเกบเลอดผ ท�เขารวมการวจยโดยท�ไมไดผานกรรมการจรยธรรม และในบางเร�องอาจเปนการซ )าเตมทางดานจตใจเพราะการสมภาษณอาจกอใหเกดความสะเทอนใจข )นมาอก นอกจากน )ยงไมไดประสานกบหนวยงานหรอกระทรวงอ�นๆ ในการวางแผนการศกษาเกบขอมลเพ�อเตรยมรบแผนภยพบตในอนาคต ในแงมมของทางสาธารณสขเร�มเกดปญหาของการหวงขอมลของเจาหนาท�พ )นท� อาทเชน เจาหนาท�นอกพ )นท�หรอสวนกลางเอาขอมลของพ )นท�ไปใชซ�งเปนผลงานของเจาหนาท�พ )นท� การเรยกหาขอมลซ )าๆ บางขอมลสบสนถาไมไดบนทกไวโดยเฉพาะชวงวกฤต และ ขาวการเขามาเกบเก�ยวเอาผลประโยชนของนกวชาการตางชาตโดยไมกอใหเกดประโยชนแกพ )นท� ทาใหเกดความระแวง และเกบกกขอมล หรอเพ�มความยากลาบากในการดาเนนงานวจย

สาหรบเร�องงบประมาณตางๆ น )น ไมไดเอ )อประโยชนตอการศกษาวจยเพ�อสรางองคความร ตดกฎระเบยบและเง�อนไขเวลาจนขยบตวลาบากหรอตองหาลทางอ�นเพ�อปรบเงนมาใชได

ประเดนหน�งท�กอใหเกดปญหาในเร�องการศกษาวจย คอเร�องการเมอง เน�องจากถกกดดนจากเหตการณจงมงเนนเร�องการเตอนภยแตเร�องการรบมอของทกหนวยงานรวมกนมนอยมาก นอกจากมงเนนแตเร�องเดยวคอคล�นยกษแลว ยงไมไดพงประเดนศกษาความเส�ยงตอภยพบตอ�น ๆ ท�อาจเกดข )นไดบอยกวา นอกจากน )ไมไดเนนในเร�องเม�อเตอนแลวจะปฏบตตวเชนไร ดงน )นเม�อเกดเหตการณแผนดนไหวอกคร )งในวนท� 26 มนาคม พ.ศ. 2548 และการท�

104

สญญาณเตอนภยดงผดพลาดในเดอนธนวาคม พ.ศ. 2548 ประชาชนจงไมมองคความรวาตองหนเชนไร จงเกดความโกลาหลวนวาย การซอมแผนยงขาดความระมดระวงอย ดงเหนไดจากมประชาชนท�รวมซอมแผนเกดอาการกาเรบของโรคหวใจและระบบหายใจ

ขอมลสถานพยาบาลไมครบถวนในแตละเร�องแตกตางกนไป ต )งแตนอยกวารอยละ 5 ไปจนถงเกนกวารอยละ 80 เน�องจากขาดระบบขอมลท�ด จงยากท�จะทาการศกษาวจยเร�องสาคญๆท�จะนาไปปรบปรงงานการแพทยและสาธารณสขได ตวอยางเร�องท�ควรทาการศกษาหาองคความร

- ปจจยท�มผลตอการรอดชวตของผ ปวยซ�งตองครอบคลมเน )อหาต )งแตการชวยตวเองของผประสบภย การไดรบการชวยเหลอจากท�เกดเหต การสงตอ จนกระท�งออกจากโรงพยาบาล

- ปจจยท�มผลตอความรนแรงในการบาดเจบของผ ปวยซ�งตองมรายละเอยดเก�ยวกบการรกษาพยาบาลเพ�มเขาไปดวย

- การประเมนระบบการบรการการแพทยฉกเฉนเพ�อการพฒนา

105

บรรณานกรม กระทรวงสาธารณสข. การประชมดานการแพทยและสาธารณสข เพ�อ สนบสนนการแกไขปญหาและฟ)นฟอนเน�องมาจากภยพบตคล�นยกษ (Tsunami); วนท� 22-24 กมภาพนธ 2548; ณ หองประชมโรงแรมเมโทรโพลภเกต. ภเกต; 2548.

กลมพฒนาระบบบรการสขภาพ โรงพยาบาลวชรภเกต. บนทกความทรง จาสนาม 26 ธนวาคม 2547. ม.ป.ท.: โรงพยาบาลวชรภเกต; 2548.

คณะกรรมการศกษาขอเทจจรงกรณเหตการณธรณพบตจากคล�นใตน )า สานกนายกรฐมนตร. ผลการศกษาขอเทจจรงกรณเหตการณธรณพบต คล�นใตน )า วนท� 26 ธนวาคม 2547 ดานการแพทย การรกษาพยาบาลและการตรวจพสจนศพ. ม.ป.ท.: สานกนายกรฐมนตร; 2548.

วชระ จามจรรกษ, กองเกยรต เกษเพชร, โชคชย จารสรพพฒน, วสนต อภวฒนกล, สขมาส สวรรวลยกร. มหนตภยสนาม 2547: เราเรยนรอะไร?: การประชมวชาการประจาป คร )งท� 5 โรงพยาบาลกรงเทพ; 1 มนาคม 2548. กรงเทพ; ณ หองประชมโรงพยาบาลกรงเทพ. กรงเทพ; 2548.

ศนยอานวยการเฝาระวงดแลสขภาพผประสบภยจากคล�นยกษ Tsunami 6 จงหวดภาคใต. สนามกบการบรหารจดการดานสาธารณสขประเทศไทย. ม.ท.ป.: ศนยอานวยการเฝาระวงดแลสขภาพผประสบภยจากคล�นยกษ Tsunami 6 จงหวดภาคใต; 2548.

สานกงานสาธารณสขจงหวดพงงา. สนาม (Tsunami) กบการชวย เหลอดานการแพทยและสาธารณสขจงหวดพงงา. ม.ป.ท.: สานกงานสาธารณสขจงหวดพงงา; 2548.

สานกงานสาธารณสขจงหวดภเกต. การประชมสมมนา จากภยสนาม:

106

รวมเรยนรสการฟ)นฟสขภาพ; วนท� 21 มกราคม 2548; ณ หองประชมโรงพยาบาลปาตอง. ภเกต; 2548.

องคการอนามยโลกและกระทรวงสาธารณสข. การประชม Thailand health aspect and the management of the tsunami disaster.; วนท� 4-6 พฤษภาคม 2548; ณ หองประชมโรงแรมอคาเดย. ภเกต; 2548.

Center for Disease Control and Prevention, Atlanta USA. Health Concerns Associated with Disaster Victim Identification After a Tsunami -Thailand, December 26, 2004 - March 31, 2005. MMWR 2005; 54:349-52

Center for Disease Control and Prevention, Atlanta USA. Rapid health response, assessment, and surveillance after a tsunami-Thailand, 2004-2005. MMWR 2005; 54:61-4.

Weber, George. Earthquake and tsunami: Maps, chart, and sequence of events.[cited 2005 July 3]; Available from: URL:http://www.aviation.go.th/rbm/tsunami.htm.

107

บทท� 5 แนวทางการจดทาระบบขอมลขาวสาร ดานสาธารณสขสาหรบภยพบตของ

ประเทศไทย

การจดทาเอกสารโดยเจาหนาท�ของรฐ ศาลากลางภเกต

108

แนวทางการจดทาระบบขอมลขาวสารดานสาธารณสขสาหรบภยพบตของประเทศไทย

ขอมลขาวสารเปนหวใจและมสวนเก�ยวของกบทกกจกรรมในการปองกนและรบมอกบภยพบต ท )งปรมาณ คณภาพ และความทนเวลาของขอมลในชวงวกฤตมผลกระทบตอการพ )นฟชมชนของพ )นท�ซ�งไดรบผลกระทบในเวลาตอมา การมขอมลเก�ยวกบสงคม วฒนธรรม นโยบายของประเทศน )นๆ ยอมมสวนชวยไดมากในการประสานงานและการตอรองเพ�อใหเหมาะสมกบบรการของพ )นท�ซ�งไดรบผลกระทบ ลกษณะปญหาหลกๆ ท�พบในเร�องขอมลขาวสารเม�อเกดภยพบตคอ

- ขอมลท�บดเบอน

ชวงเกดพบตภย ขอมลมกจะถกบดเบอนไปจากความจรง ในกรณท�ขอมลหล�งไหลมามากเกนไป อาจทาใหผ มอานาจในการตดสนใจเลอก ใชขอมลแคบางแหลงเทาน )น อกประเดนหน�งคอการสงตอหรอถายทอดขอมลอาจไมครบถวนสญหายไปในเครอขาย ผ มอานาจในการตดสน ใจอาจรบขาวท�ออกมาในส�อตางๆ ซ�งอาจจะใหขอมลไดรวดเรวกวา แตทวาไมมการสงเคราะห หรอมรายละเอยดมากพอตอการตดสนใจ

- ระบบการส�อสารท�แตกตางกน

วฒนธรรมและเทคโนโลยท�แตกตางกนในแตละพ )นท�เปนอปสรรคขวางก )นการสงตอขอมล ไมวาจะเปนเคร�องไมเคร�องมอและภาษาท�แตกตางกน ไปจนกระท�งการปดบงขอมลของบางหนวยงาน

109

-ขาดขอมลมาตรฐาน

เพ�อใหการแลกเปล�ยนขอมลเปนไปอยางราบล�น จาเปนตองมขอมลมาตรฐาน คาจากดความท�ตรงกน และมคนท�วเคราะหแปลผลขอมลเปน เพ�อปองกนขอมลท�ลนหลามเกนความจาเปนและเปนภาระ นอกจากน ) การประสานงานและการตดตอเปนส�งสาคญท�จะทาใหการสงถายแลกเปล�ยนขอมลเปนไปดวยด เพราะความตางทางวฒนธรรมและสงคมมผลตอความระแวงท�จะเปดเผยหรอแลกเปล�ยนขอมลท�ละเอยดออนบางอยาง นอกจากน )ยงมเร�องนโยบายของประเทศน )นๆ และบรษทเจาของขอมลพ )นท�ซ�งไดรบผลกระทบ

ขอเสนอแนะเก�ยวกบระบบขอมลขาวสารภยพบตสาหรบประเทศไทยท�เสนอตอไปน ) เปนหลกการเทาน )น ไมสามารถระบรายละเอยดในท�น )ไดเน�องจากภยพบตมหลายประเภท บางอยางคาดการได บางอยางคาดการไมได แตละประเภทมความรนแรงตางกน มหนวยงานหรอองคกรเขามาเก�ยวของตางกน อกท )งบางประเดนสาคญตองอาศยความรวมมอตกลงกนหรอแมกระท�งกาหนดเปนนโยบายกอนจงจะสามารถกาหนดแนวทางปฏบตไดอยางชดเจน จงสงผลใหแนวทางในการรบมอตางกน ในแตละประเดนยอยตองมคณะทางานเฉพาะเพ�อใหเกดเปนรปธรรม แลวนาไปทดลองใช จากน )นนามาปรบแกใหเหมาะสมกบบรบทของประเทศไทย สาหรบแนวคดท�จะเสนอน )มงเนนดานสาธารณสข และบรบทของประเทศไทยเปนหลก โดยคานงถงบทเรยนท�ไดรบจากเหตการณคล�นยกษสนามถลมภาคใต เม�อ วนท� 26 ธนวาคม พ.ศ. 2547 ท )งน )มไดเปนขอตกลงท�ตองปฏบตตาม แตเปนหลกการโดยรวมท�สามารถปรบใชกบเหตภยพบตอนเน�องมาจากธรรมชาตหรอน )ามอมนษยท�อาจเกดข )นในอนาคต สาหรบเน )อหาอ�นท�เก�ยวของจะเขยนโดยสงเขปในตอนทาย เพ�อเสรมความเขาใจและความเช�อมโยงท�ควรตระหนกถงเม�อตองจดทาระบบใหมประสทธภาพ โดย

110

ครอบคลมเร�อง การแจงขาวสารแกสาธารณะ โครงสรางพ )นฐานทางการส�อสารชน การศกษาวจย และ ฐานขอมลอ�นท�สาคญ

เน�องจากภยพบตท�เกดข )นสวนใหญจะมผลทาลายลางชวตและทรพยสน การรบมอมกเร�มท�งานดานสาธารณสขเปนหลก เม�อระบบขอมลดต )งแตเร�มแรกยอมสงผลดตามมา จงเนนเน )อหาระบบขอมลขาวสารดานน ) นอกจากน )นยงมเน )อหาอ�นท�เก�ยวของกบระบบขอมลขาวสารโดยสงเขป ท )งน )เพ�อใหเหนถงความเช�อมโยงและการพ�งพาซ�งกนและกน ตวระบบขอมลขาวสารเองจะมคณประโยชนสงสดถาระบบอ�นเก )อหนนดวย โดยเฉพาะอยางย�งนโยบายระดบชาต เพราะการปองกนและรบมอกบภยพบตใหไดประสทธผลน )นตองกาหนดเปนนโยบายระดบชาต มการประกาศแผนอยางชดเจน สามารถแปลงแผนไปสการปฏบตไดจรง และ ทดสอบแผนสม�าเสมอ ระบบขอมลขาวสารภยพบตดานสาธารณสขตองเปนสวนหน�งในแผนชาตน ) การทางานของรฐบาลในภาวะภยพบตใหเกดผลสงสดควรเปนแบบบรณาการ ท )งน )หนวยงานท�ไดรบมอบหมายตองมอานาจส�งการและใชจายงบประมาณในภาวะฉกเฉนได ควรมการปรบปรงระเบยบหรอกฎหมายท�ใหเอ )อตอการรบมอกบภยพบต

ภยพบตซ�งเกดข )นในพ )นท�ใดพ )นท�หน�งหมายถงพ )นท�น )นไมสามารถชวยเหลอตวเองได ดงน )นการเตรยมรบภยพบตท�ดจะชวยประวงเวลาและบรรเทาเบาบางความสญเสยใหไดดกวาท�ไมมความเตรยมพรอม โดยธรรมชาตของภยพบตน )น ลกษณะขอมลผ ปวยผ เสยชวตจะมการเปล�ยนแปลงตลอดเวลา การเปล�ยนแปลงน )จะมมากในชวงแรกของภยพบต ดงน )น หวใจของระบบขอมลขาวสารดานสาธารณสขเม�อเกดภยพบตจงประกอบดวย ประเดนหลกๆ ดงน )

1) เคร�องมอและเทคโนโลยตางๆ อาทเชน สานกงาน คอมพวเตอร โปรแกรมท�ใชในการบรหารจดการขอมล 2) หนวยงานและบคลากรท�รบผดชอบทกระดบ

111

3) การส�อสารซ�งรวมต )งแต การสง การรบ เน )อหา ชองทางส�อสาร เทคโนโลย สถานรบสง และ ระบบสารอง 4) ฐานขอมลของผประสบภย

ฐานขอมลของผประสบภยเปนพลวตเน�องจากภยพบตมกจะทนหน จานวนผบาดเจบลมตายและสญหายมการเปล�ยนแปลงตลอดเวลา รวมถงการชวยเหลอและสนบสนนท�ปรบไปตามสถานการณ ดงน )นตองสามารถปรบเปล�ยนขอมลไดตลอดเวลา (24 ช�วโมง ทกวน ในชวงภยพบต)

ฐานขอมลไมควรใหญเทอะทะจนใชงานลาบาก โดยเฉพาะอยางย�งชวงวกฤต แตกไมเลกยอยเกนไปจนแปลหรอสรปผลไปใชหรอตดสนใจไมได อาจสรางฐานขอมลดานสาธารณสขตามการใชงาน แลวเช�อมโยงกบฐานขอมลอ�นๆ ท�เก�ยวของกน เพ�อความคลองตวแตคงไวซ�งเน )อหาท�จาเปนตองใชจรงๆ นอกจากน )น ตองมความสมดลระหวางการรกษาความลบผ ปวยหรอผประสบภยกบการประกาศแกสาธารณชนทราบ ฐานขอมลของสาธารณสขจะกลาวถงในรายละเอยดตอไป 5) ฐานขอมลอ�นท�เก�ยวของ

แลวแตจะทาความตกลงกนในผ ท�ใชขอมลวามมากนอยเพยงใด ครอบคลมแคไหนบาง ตวอยางฐานขอมลอ�นท�ควรเช�อมโยงมดงน )

- ศนยบญชาการของรฐบาลระดบพ )นท�จนถงระดบประเทศ ซ�งอาจมคาส�งหรอกฎระเบยบท�กาหนดใชเฉพาะกจในเร�องขอบเขตของผประสบภยหรอผ ท�ควรไดรบความชวยเหลอชดเชยจากรฐบาล - ศนยบญชาการเพ�อสนบสนนการทางาน เชน การขอความชวยเหลอทางดานอาสาสมคร ครภณฑ เวชภณฑ และ การลาเลยงผ ปวยกบผ เสยชวต เปนตน - ศนยกลางขอมลผประสบภย - ศนยนเรนธร กระทรวงสาธารณสข - กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภยกระทรวงมหาดไทย

112

- หนวยงานหรอองคกรเก�ยวกบการตดตามผสญหาย -หนวยงานหรอองคกรเก�ยวกบผ เสยชวตและการพสจนเอกลกษณบคคล -เครอขายหนวยงานองคกรบรรเทาสาธารณภยหรอหนวยงานท�เก�ยวของท )งในและตางประเทศ พรอมท )งรายละเอยดท�สามารถตดตอได - องคความรของภยพบตแตละประเภท การปฏบตตวเม�อเกดภยพบตแตละประเภท และการเตรยมความพรอมของประชาชนทกหมเหลา -พ )นท�เส�ยงภยในแตละภยพบตโดยนาเอาวทยาการภมสารสนเทศมาใช

6) เครอขายระดบจงหวด/เขต/ประเทศ ควรเปนเครอขายท�ครอบคลม และเช�อมโยงกบศนยขอมลกลางดาน

สาธารณสข โดยการผสมผสานเทคโนโลยตางๆใหเหมาะสมกบพ )นท�น )นๆ และมระบบสารอง ไมควรพ�งพาหรอทมเทงบประมาณไปในระบบเดยว เพราะเม�อเกดปญหาจะแกไขใหทนเวลาคอนขางลาบาก ขอมลระดบพ )นท�จะชวยในการแกปญหาไดดและรวดเรว สวนขอมลระดบเขตหรอประเทศจะชวยในการบรหารจดการ การประเมนสถานการณเพ�อวางแผนท�มประสทธผล นอกจากน )ยงชวยลดขอมลท�ซ )าซอน และเพ�มในสวนท�ตกหลนได 7) การวเคราะหแปลผล

ในแตละระดบเครอขายตองมความชดเจนเร�อง ใครเปนผ วเคราะหแปลผล สาหรบผใดใชในแตละระดบ ความถ�ในการทา และ สงโดยชองทางใด

ความหมายของการวเคราะหตางจากการแปลผล การวเคราะหอาจจะไดตวเลขหรอผลสรปออกมาวามผบาดเจบ ผสญหาย และ ผ เสยชวตเทาไร ทวา การแปลผลน )นจะชวยบอกไดวาสถานการณเปนเชนไร ควรทาเชนไรตอจากตวเลขท�เหน ซ�งผบรหารสามารถนาไปประกอบการตดสนใจไดอยางเหมาะสม ในกรณท�ขาดแคลนบคคลากร สามารถเขยนโปรแกรมใหประมวลผลหรอวเคราะห

113

ขอมลระดบหน�งแลวใหบคคลากรท�ไดรบการฝกอบรมหรอชานาญในเร�องวเคราะหแปลผลดาเนนการตอได 8) การรายงานผลหรอแจงขาวแกสาธารณชน

ในทานองเดยวกนกบการวเคราะหแปลผล ในแตละระดบเครอขายตองมความชดเจนเร�องการรายงานผล ท )งน )ควรกาหนดความถ�และชองทางท�จะเลอกใช

ควรมการแตงต )งอยางเปนทางการวาใครเปนผใหขาวเพ�อใหขอมลเปนมาตรฐาน ลดความซ )าซอน ปองกนปญหาจรยธรรม และปองกนการหลอกลวง นอกจากน )ควรกาหนดเวลาการแจงผลหรอรายงานสรปประจาวนตามเวลาท�กาหนด เพ�อปองกนความซ )าซอนสบสนในการรายงานผลแกผใชขอมล ผ ท�ตองการทราบขอมลท�เปนปจจบนอยางไมเปนทางการสามารถเขาไปดทางส�อท�จดให เชน เวบไซท หรอ ประกาศ หรอ ตามสถานโทรทศนท�แสดงผลเปนตวอกษรเล�อนอยหนาจอ เปนตน ผ ท�ใชขอมลมหลายกลม อาทเชน หนวยงานตางๆ ท�เก�ยวของ นบต )งแตผปฏบตไปจนถงผ มอานาจส�งการระดบสง หนวยงานอ�นๆ หรอองคกรนานาชาตท )งในและตางประเทศ ประชาชนท�วไป และท�สาคญคอ ผประสบภยเองไมวาชนชาตไหนๆ สาหรบชองทางส�อสารน )นสามารถใชส�อตางๆ ในการใหขอมลอยางเปนทางการได ต )งแตอนเตอรเนตโดยผานทางเวบไซทท�ไดรบการกาหนดใหเปนมาตรฐานอางอง จดหมายอเลกทรอนกส ทางโทรศพท โทรสาร โทรทศน วทย หอกระจายขาว และ ตดประกาศ เปนตน

จากบทเรยนท�ผานมาพบวาระบบโทรศพทลมเหลว หรอมปญหามาก ควรกาหนดใหมสายพเศษท�เปดชองรบสญญาณไดมาก หรอใชระบบอ�น เชน ดาวเทยม นอกจากน )วทยสมครเลนยงคงมบทบาทมากในชวงวกฤตซ�งระบบโทรศพทมกจะลมเหลวในยามมภยพบต หรอในพ )นท�หางไกล พ )นท�เกาะ สถานวทยทองถ�นมบทบาทเชนกนในชวงวกฤต ควรใหความรแกประชาชนลวงหนา

114

หรอในชวงเตรยมการในการรบฟงตดตามขาวสารจากแหลงใดไดบางในชวงวกฤต

ส�งท�ตองมในระบบขอมลคอชองทางท�ผพการสามารถเขาถงได เชน ผ ท�พการทางหหรอทางตา เปนตน นอกจากน )ควรคานงถงภาษาตางประเทศหลกๆ ตามลกษณะผประสบภยในแตละกรณไป หรออยางนอยควรมภาษาองกฤษซ�งตองใชอยแลวในการใหขาวสาร 9) การสรปบทเรยน และองคความร เปนส�งสาคญท�จะชวยลดความผดพลาดเสยหายและชวตทรพยสนในอนาคต ถาระบบขอมลขาวสารดจะทาใหเรยนรไดมาก นอกจากน )ยงตองระบขอมลขาวสารหรอความรท�ตองตดตามหรอดาเนนการตอไป

เน )อหาตอไปน )จะไมขอกลาวถงโครงสรางพ )นฐานของระบบท�เก�ยวกบ

เคร�องมออปกรณ หนวยงาน และบคลากรท�รบผดชอบ เน�องจากไมใชประเดนหลกในท�น ) อกท )งในกรณท�รฐบาลไมไดกาหนดเปนนโยบายชาตน )น ส�งเหลาน )ยงข )นกบปจจยอ�นๆนอกเหนอกระทรวงสาธารณสขซ�งควบคมไดยาก ในประเทศกาลงพฒนาเชนไทยควรปรบใชศกยภาพท�มอยอยางเตมท� เพ�อประหยดเงนตราของชาต และสามารถใหระบบยนยงอยได การนาเสนอเน )อหาจงเนนในเร�องฐานขอมลทางดานการสาธารณสขและเครอขายเปนหลก รวมถงการส�อสารเพ�อนาเอาขอมลไปใชใหเกดประโยชน

115

ฐานขอมลและเครอขายระบบขอมลขาวสารภยพบต ดานสาธารณสข

เม�อเกดภยพบตการไหลเวยนของขอมลควรมลกษณะดงรปท� 6 คอ

บางสวนของผ ปวยท�มอาการไมมากอาจจะรกษาตวเองแลวไมเขามาในระบบสาธารณสข สวนผ ปวยท�มอาการมากมกจะเขารบการรกษาตามสถานพยาบาลตางๆ และตามหนวยแพทยช�วคราวหรอหนวยแพทยเคล�อนท� กลมน )จะไดรบการลงทะเบยนแลวเขาสฐานขอมลผ ปวย ขอมลผ ปวยแตละท�จะถกสงตอไปยงศนยขอมลจงหวดท�เกดเหต ขอมลแตละจงหวดจะถกสงตอไปยงศนยขอมลเขต จากน )นจะถกสงตอไปยงศนยขอมลประเทศ (รปท� 6) สาหรบผ เสยชวตบางสวนไมเขาสระบบสาธารณสขอาจเปนเพราะ ยงคนหาศพไมพบ ลาเลยงศพไปท�วด หรอผานเจาหนาท�หนวยราชการอ�นและนาศพไปทาพธเรยบรอยแลว ผ เสยชวตอกสวนหน�งจะถกสงไปท�วดหรอสถานท�เกบศพท�มหนวยลงทะเบยนซ�งจะเขาสกระบวนการลงทะเบยนสฐานขอมลผ เสยชวต สวนท�เหลอจะเขาสระบบสาธารณสขโดยผานสถานพยาบาลตางๆ กลมน )จะไดรบการลงทะเบยนซ�งจะเช�อมโยงไปยงฐานขอมลผ เสยชวต จากน )นจะถกสงตอไปยงศนยขอมลจงหวดท�เกดเหต ขอมลแตละจงหวดจะถกสงตอไปยงศนยขอมลเขต จากน )นจะถกสงตอไปยงศนยขอมลประเทศ (รปท� 6)

ศนยขอมลจงหวดจะชวยเตมขอมลสวนท�ขาดหายไปและลดความซ )าซอนของขอมลในระดบสถานพยาบาลตาง ๆ (ผ ปวย ผ เสยชวต ผสญหาย) สวนศนยขอมลเขตจะชวยเตมขอมลสวนท�ขาดหายไปและลดความซ )าซอนของขอมลในระดบจงหวด ในทานองเดยวกนศนยขอมลระดบประเทศจะทาใหเหนภาพรวมมากท�สด ในแตละระดบมการวเคราะหแปลผลแลวนาไปสการปฏบตไดทนทในภาวะเรงดวนโดยไมตองรอระดบประเทศ ท )งน )ตองมการรายงานกลบมายงแตละระดบเพ�อปรบปรงฐานขอมลใหถกตองเปนปจจบน

116

ศนยขอมลประเทศ ระบบขอมลผ ปวย ระบบขอมลผ เสยชวต ระบบขอมลผสญหาย

ศนยขอมลจงหวด ก ระบบขอมลผ ปวย ระบบขอมลผ เสยชวต ระบบขอมลผสญหาย

ศนยขอมลเขต ข ระบบขอมลผ ปวย ระบบขอมลผ เสยชวต ระบบขอมลผสญหาย

ขอมลผ เสยชวต

สงขอมล

แจงกลบ

ขอมลผ ปวยและผ เสยชวต

รปท� 6 ฐานขอมลและเครอขายระบบขอมลขาวสารภยพบตดานสาธารณสข

รกษาเอง ไมเขาในระบบ

สถานพยาบาล หนวยแพทยช�วคราว เคล�อนท�

วด / สถานทเกบศพ

ผปวย ผเสยชวต

117

หวใจสาคญในเร�องเครอขายระบบขอมลคอโครงสราง การบรหารจดการ และความเช�อมโยงของเน )อหาขอมล ในท�น )ขอแจงรายละเอยดเฉพาะเน )อหาของขอมลและเครอขายของสาธารณสขเทาน )น ซ�งควรมเครอขายหลกๆ อยางนอย 3 เครอขาย ท�เช�อมโยงกนดงน ) (รปท� 7)

118

- Allocate Volunteers/Rescue Teams

- Organize & Allocation/Demand & Supply

- Coordination

- Command

- Registration

Coordination/Command

Public Health Service

Medical Service

- Injured/ Death/ Missing/Related illness

- Registration/Referring/Follow-up

- Surveillance (active/passive)

- Outbreak investigation

- Registration/Follow-up

- Health Education

Disaster Information System

Communication: Official

- Hotline (special band)

- Internet

- Radio/ Television

- News paper

- Satellite

- Poster/Document

Dynamic with daily update

Accessible and confidentiality

รปท� 7 ขอมลและเครอขายหลกๆ ท�เช�อมโยงกนเม�อเกดภยพบต

119

1. เครอขายรกษาพยาบาล สถานพยาบาลในท�น )หมายถง ต )งแตระดบปฐมภมจนถงตตยภม หรอ โรงเรยนแพทย ไมวาจะเปนสถานพยาบาลของเอกชน รฐบาล รฐวสาหกจ หรอ ภาคสนามท�เปดบรการในกรณพเศษตองมระบบการลงทะเบยน ถาสามารถเช�อมโยงไดจะเปนประโยชนมาก ถาไมสามารถเช�อมโยงได ใหมผ รบผดชอบปอนขอมลเขาฐานขอมลกลางทกวน ควรมการกาหนดหนวยงานรบผดชอบในเร�องน ) ท )งน )ไมจาเปนตองกอต )งข )นมาใหม สามารถปรบหรอเพ�มศกยภาพหนวยงานท�มอย แลวกาหนดบทบาท หนาท�รบผดชอบ และแผนดาเนนงานอยางชดเจน การซอมแผนระบบขอมลขาวสารโดยเฉพาะจะชวยไดมาก จากบทเรยนเหตการณคล�นยกษสนามท�ผานมา พบวาหลายพ )นท�สามารถรบมอกบภยพบตไดโดยใชระบบปกตท�มอยมาประยกตใช ในกรณท�เกนขดความสามารถ สวนกลางตองสงคณะทางานมาชวยเร�องขอมลในพ )นท�ซ�งถกผลกระทบเปนการดวน เน�องจากขอมลบางอยางสญหายอยางรวดเรวไปทามกลางความโกลาหนวนวาย

การลงทะเบยนในภาวะฉกเฉนเ รงดวนมกจะถกละเลยหรอใหความสาคญนอยกวาเร�องอ�น และเขาใจผดคดวาทาใหเสยเวลา ทาใหเกดปญหามากมายในภายหลงท )งผ ใหความชวยเหลอ ผประสบภย และ หนวยงานอ�นท�เก�ยวของ ขอมลน )ยงมความสาคญมากในการใหความชวยเหลอภายหลง ท )งระยะส )นและระยะยาว บทเรยนจากสนามทาใหเหนถงความลาชา สบสน ซ )าซอน แมกระท�งซ )าซากในการกรอกขอมลเดมๆ หรอการใชวธเกาๆท�ถอเอกสารเปนสาคญ ทาใหผ ประสบภยท�เอกสารสญหายไปกบภยพบตไดรบความเดอดรอนมากข )น นอกจากน )ยงมผ ท�ฉวยโอกาสแอบอางเอาผลประโยชนไปอก ดวยวทยาการสมยใหมและการเตรยมการท�ดจะชวยใหการลงทะเบยนใชเวลาเพยงเลกนอย

120

ในเบ )องตนควรมการทาความตกลงกนในกลมผ ท�ตองการใชขอมลถงการกาหนดตวแปรตางๆ ท�ควรเกบรวบรวมซ�งข )นกบประเภทของภยพบต ลกษณะของผประสบภยท�เขามาใชบรการ ความเก�ยวของแตละเครอขาย และลกษณะของตวแปรท�ตองสงไปยงฐานขอมลตางๆในเครอขายน )นๆ ดวย ซ�งโดยหลกๆ แลวจะมลกษณะดงรปท� 8

121

รปท� 8 ลกษณะของผประสบภยท�เขามาใชบรการทางสาธารณสขเม�อเกดภยพบต

Injured

Cure

Need care

Refer

Dead

Missing

Disaster related

Illness

Medical

services

Shelter

Home/

Relative

Cure

Need Care

Dead

Death

Management

Missing

Management

122

1.1 ลกษณะผประสบภยท�เขามาในสถานพยาบาล ลกษณะผประสบภยท�เขามาในสถานพยาบาลจะม 3 ลกษณะ หลก ๆ

ซ�งลกษณะของขอมลควรมเน )อหาอยางนอยครอบคลมประเดนดงตอไปน ) (รปท� 8)

1.1.1 ผบาดเจบ

ผ ท�สามารถใหขอมลได ควรบนทกรายละเอยดท�กาหนดไวตามแผน สวนผ ท�หมดสตหรอส�อภาษาไมไดในขณะเรงดวน ใหบนทกรายละเอยดตามแผนท�กาหนดไวในข )นตอนเตรยมตวรบมอภยพบต ซ�งกรณท�ทาไมทนจรงๆ อยางนอยควรมรปพรอมรหสผ ปวย การใหรหสควรกาหนดรหสท�สามารถระบตนทางหรอสถานท�เกดเหตรวมถงสถานพยาบาลแรกรบ ถาเปนไปได สามารถเพ�มรหสตอทายถงสถานพยาบาลท�สงตอไปรกษา แลวตดรหสไวท�ตวผ ปวยทนท เชน ท�ขอมอ หรอขอเทา เปนตน รวมถงตดลงในประวตผ ปวยดวย การใช ระบบ Bar coding อาจจะสะดวก รวดเรว ขอมลนาเช�อถอ แตทวาคาใชจายสง สวนการใชบตรประชาชนยคใหม (smart card) หรอหนงสอเดนทางรนใหมท�มขอมลอเลกทรอนกสเพ�อบนทกขอมลน )นอาจจะเปนไดในอนาคต แตควรคานงถงวาอาจจะสญหายไปกบภยพบต ไมไดนาตดตวมาดวยในภาวะฉกเฉน หรอ ไมมบตรประชาชน

ดวยวทยาการของกลองดจตอลในปจจบนและคาใชจายท�ไมแพง ควรถายรปพรอมรหสเพ�อประโยชนในการระบตวหรอคนหาภายหลง สามารถทาไดอยางรวดเรวไมก�นาทถามการซกซอมแผนและมระบบฐานขอมลรองรบ การขออาสาสมครกงายและสะดวกเน�องจากในประเทศไทยประชาชนท�วไปสวนใหญมกลองดจตอล ไมตองฝกอบรม เพยงแตมพนกงานของสถานพยาบาลท�ผานการฝกอบรมทาหนาท�ปอนขอมลและระบกลมผ ปวยท�ยงไมไดถายรปลงทะเบยนแก

123

อาสาสมครกพอ นอกจากน ) การถายรปยงมประโยชนมากสาหรบผ ท�ไมสามารถส�อสารได เชน เดก ผหมดสต ชาวตางชาตท�ไมมลามแปลในขณะฉกเฉน หรอในกรณท�ผ ปวยมจานวนมากบนทกขอมลไมทน การไดบนทกภาพและรหสไวสามารถตดตามผ ปวยไดงายกวาไมมอะไรเลย อกท )งยงสามารถแจงนบผ ปวยได และลดความซ )าซอน จากบทเรยนเหตการณสนามถลมหกจงหวดภาคไตท�ผานมา พบมผ ปวยจานวนมากในพ )นท�ซ�งถกกระทบหนกซ�งไมไดบนทกขอมลใดๆ ไวโดยเฉพาะชวงวกฤต ทาใหญาตมตรและตวแทนจากหนวยงานท�เก�ยวของตดตามลาบาก และเพ�มภาระงานแกเจาหนาท�พ )นท�เปนอนมาก กลมน )อาจจะใชเวลารกษาตวอยในสถานพยาบาลนานมากนอยตางกน แตในท�สดเกอบท )งหมดจะออกจากสถานพยาบาลในลกษณะ หายด บรรเทา เสยชวต ตองการการตดตามดแลตอเน�อง หรอใหการรกษาแบบไปกลบ ซ�งจะกลาวรายละเอยดในหวขอลกษณะผประสบภยท�ออกจากสถานพยาบาลตอไป

ตวแปรท�ควรบนทกข )นกบระยะเวลาเกดเหต ขนาดความรนแรง จานวนบคลากรท�ปฏบตงานเวลาน )นๆ และ ระบบโครงสรางท�มอย อนดบความสาคญของตวแปรท�ควรจดเกบในชวงวกฤตแสดงไวในตารางท� 2 สามารถเกบตวแปรท�มความสาคญนอยถงปานกลางเพ�อเปนองคความรและบทเรยนได แตมกจะเปนผ ปวยท�รบไวรกษาในโรงพยาบาลซ�งจะมเวลาเกบรายละเอยด

124

ตารางท� 2 ตวแปรผบาดเจบท�ควรจดเกบตามหมวดหมและอนดบความสาคญเม�อเกดภยพบต หมวดหม ความสาคญ ตวแปร

ระบบคคล มากท�สด รป รหสประจาตวผ ปวย มาก ช�อ อาย เพศ สญชาต ปานกลาง ท�อย การบาดเจบ มากท�สด การสงตอ มาก การวนจฉยโรค ปานกลาง ลกษณะการบาดเจบ

ความรนแรง การรกษา ปานกลาง ภาวะแทรกซอน ผลการสงตรวจ

ทางหองปฏบตการ ผลการรกษา ปานกลาง หาย ดข )น ทพลภาพ รกษาแบบ

ไปกลบ สงตอ การตดตอ มาก บคคลหรอสถานท�ท�ใหตดตอ การเกดเหต นอย สถานท� ลกษณะการเกดเหต

1.1.2 ผ เสยชวต

หากผประสบภยท�เสยชวตท�สงเขามาพบวาเสยชวตแตแรก หรอ รกษาพยาบาล ณ. หองฉกเฉนแลวเสยชวต ควรมการลงขอมลเชนเดยวกบผบาดเจบ หรออาจจะมรายละเอยดนอยกวาเพ�อเช�อมโยงเขากบระบบฐานขอมลผ เสยชวตกอนท�จะสงตอไปยงหนวยงานท�ดแลเก�ยวกบผ เสยชวต (Death Management) นอกจากน )ยงสามารถเช�อมโยงกบฐานขอมลผสญหายเพ�อการบรหารจดการตอไป ซ�งไมขอ

125

กลาวถงรายละเอยดของฐานขอมลผ เสยชวตในท�น ) เน�องจากมผ วจยอกคณะท�ดาเนนการเร�องน )อย

สาหรบรหสท�ใหพรอมรปยงคงจาเปน เพราะประชาชนจะตดตอตามหาญาตโดยเร�มตนท�สถานพยาบาลเสมอ ๆ กอนท�จะไปสหนวยงานท�ดแลผ เสยชวต ในกรณท�ศพมจานวนมากบนทกรายละเอยดไมทน อยางนอยควรทาบตรรหสเคลอบพลาสตกผกตดศพพรอมถายภาพไว ซ�งจากประสบการณของจงหวดกระบ�ใชเวลาไมนาน ท )งน )สามารถระดมหาวสดอปกรณภายในจงหวดไดงายกวา อยางไรกตามบตรไมควรใหญมากในกรณท�มศพจานวนมากเน�องจากใชเวลา นานในการเคลอบและมกจะขาดแคลนวสดถาใชขนาดใหญในภาวะฉกเฉน สาหรบรปควรใชกลองดจตอลเพราะถายไดงาย รวดเรว เกบรายละเอยดไดมาก ตนทนต�า บนทกเกบงาย อกท )งตดตอขอดขอมลหรอสงขอมลงาย โดยเฉพาะอยางย�งเม�อศพเร�มเนาเป� อยไปตามเวลา การระบบคคลจากการดศพโดยตรงอาจจะยากกวาการดจากรป ในกรณท�ตองการกาลงคนเพ�มกสามารถจดหาอาสาสมครมาชวยไดงายเพราะปจจบนนยมใชกลองดจตอลกนอยางแพรหลาย ไมตองเสยเวลาอบรมมากหรอหาซ )อยามคบขน

ตวแปรท�ควรบนทกข )นกบระยะเวลาเกดเหต ขนาดความรนแรง จานวนบคลากรท�ปฏบตงานเวลาน )นๆ และ ระบบโครงสรางท�มอย รวมถงรายละเอยดท�ตดมากบศพ อนดบความสาคญของตวแปรท�ควรจดเกบในชวงวกฤตแสดงไวในตารางท� 3 สามารถเกบตวแปรท�มความสาคญนอยถงปานกลางเพ�อเปนองคความรและบทเรยนได สวนฐานขอมลของผ เสยชวตจะมตวแปรมากกวาน )

126

ตารางท� 3 ตวแปรผ เสยชวตท�ควรจดเกบตามหมวดหมและอนดบความสาคญเม�อเกดภยพบต หมวดหม ความสาคญ ตวแปร

ระบบคคล มากท�สด รปใบหนา รอยสกและแผลเปน รหสประจาตวศพ รปพรรณสณฐาน

มากท�สด ลายน )วมอ มาก เส )อผา เคร�องประดบ มาก ประวตทาฟน นอย ท�อย การตาย มาก สาเหต นอย ลกษณะการเสยชวต การตดตอ ปานกลาง บคคลท�ใหตดตอ

(ระหวางรอการพสจน เอกลกษณบคคล)

ท�เกดเหต ปานกลาง ลกษณะสถานท� ผมารบศพ มากท�สด รปใบหนา บตรประชาชนหรอ

หนงสอเดนทาง มากท�สด ท�อย มาก ลายน )วมอ ท�เกบศพ มาก หนวยงาน สถานท�ตดตอรบ

ศพกรณท�เคล�อนยายออกจากสถานพยาบาล

127

1.1.3 ผ ปวยดวยโรคอนเน�องมาจากภยพบต กลมน )อาจเปนผประสบภย ผ ท�เขามาชวยเหลอ หรอประชาชน

ในพ )นท�ประสบภยท�ปวยดวยโรคระบาดตาง ๆ อนเน�องมาจากภยพบต ซ�งกลมโรคอาจแตกตางกนบางตามลกษณะของภยพบตและภมประเทศท�ถกกระทบ การแพรระบาดของโรคอนเน�องมาจากภยพบตทาใหมการปวยการตายละลอกสองได ท )งน )สามารถลดการเจบปวยไดดวยระบบเฝาระวงเชงรกและการลงไปควบคมปองกนท�มประสทธภาพ

ขอมลท�ควรเกบเปนลกษณะเดยวกบผบาดเจบ รวมถงรายละเอยดดานระบาดวทยา ท )งน )ตองมการแจงกลบขอมลหรอแจงเตอนเครอขายควบคมปองกนโรคเม�อสงสยมการระบาดอยางทนทวงท เพ�อการควบคมปองกนอยางมประสทธภาพ รายละเอยดอยในเน )อหาเฝาระวงโรค

ตวแปรท�ควรบนทกข )นกบลกษณะของโรคท�ตองเฝาระวงเม�อเกดภยพบตแตละประเภท ขนาดความรนแรง จานวนบคลากรท�ปฏบตงาน และ ความพรอมของหองปฏบตการ อนดบความสาคญของตวแปรท�ควรจดเกบในชวงวกฤตแสดงไวใน ตารางท� 4 สามารถเกบตวแปรท�มความสาคญนอยถงปานกลางเพ�อเปนองคความรถาทาได

128

ตารางท� 4 ตวแปรผ ปวยดวยโรคอนเน�องมาจากภยพบตท�ควรจดเกบตามหมวดหมและอนดบความสาคญ หมวดหม ความสาคญ ตวแปร

บคคล มากท�สด ช�อ อาย เพศ สญชาต มากท�สด ท�อยท�ตดตอได มากท�สด ท�อยขณะปวย ปานกลาง โทรศพท การปวย มากท�สด การวนจฉยโรค มากท�สด วนเร�มปวย มาก ระยะฟกตว มาก ประวตการสมผสโรค ปานกลาง ผลการสงตรวจทาง

หองปฏบตการ ผลการรกษา นอย หาย ดข )น ทพลภาพ สงตอ

รกษาแบบไปกลบ ปานกลาง การสอบสวนโรค

1.1.4 ผสญหาย ฐานขอมลกลางจะมผบาดเจบ ผ ปวย และผ เสยชวต เม�อมผ

มาแจงหาญาตแลวตรวจสอบไมพบจากกลมดงกลาว ควรจดลงในกลมผสญหายเปนเบ )องตน เพ�อสะดวกในการตดตามหาญาตในเวลาตอมา การรวมผสญหายอยในฐานขอมลกลางน ) จะชวยลดความซ )าซอน ชวยในการประเมนสถานการณ และงายตอการตดตาม เพราะกลมน )อาจ

129

ปรบเปล�ยนสถานภาพเปนผบาดเจบ ผ ปวยดวยโรคท�เกดจากภยพบต หรอ เสยชวตได เน�องจากภาวะภยพบตท�เกดข )นทาใหยากแกการระบตวบคคลไดครบถวน อกท )งมการเคล�อนยาย หรอมการเปล�ยนสถานภาพการเจบปวยรวดเรวมาก

ตวแปรท�ควรบนทกข )นกบระยะเวลาเกดเหต ขนาดความรนแรง จานวนบคลากรท�ปฏบตงานเวลาน )นๆ และ ระบบโครงสรางท�มอย รวมถงรายละเอยดท�มคนมาแจงไว อนดบความสาคญของตวแปรท�ควรจดเกบในชวงวกฤตแสดงไวในตารางท� 5

ตารางท� 5 ตวแปรผสญหายท�ควรจดเกบตามหมวดหมและอนดบความสาคญเม�อเกดภยพบต หมวดหม ความสาคญ ตวแปร

ระบบคคล มากท�สด รปถายคร )งลาสด มากท�สด รอยสก แผลเปน รปพรรณ

สณฐาน ลกษณะเดน มากท�สด ประวตการทาฟน การผาตด มาก ช�อ อาย เพศ สญชาต ปานกลาง เส )อผา เคร�องประดบ นอย ท�อย การตดตอ มาก บคคลท�ใหตดตอ ท�เกดเหต มาก ลกษณะสถานท�ซ�งผสญหาย

อยคร )งสดทาย

130

การกาหนดรหสตดตวผ ประสบภยแตแรกรบเขาสถาน พยาบาลท� ดจะสามารถชวยในการดแลตดตามไดงาย ประเมนสถานการณไดอยางเหมาะสม รปท�ถายควบคกบรหสจะชวยใหการระบตวบคคล รวมถงการคนหาท )งภายในและตางประเทศไดงายข )น รหสน )ควรสามารถระบสถานพยาบาลแรกรบ สถานท� เ กดเหต สถานพยาบาลท�สงตอ (ถาม) ซ�งสามารถกาหนดเปนรหสเดยวหรอเพ�มรหสตอทายใหยาวข )นตามจานวนสถานพยาบาลท�สงตอไปรบการรกษา รายละเอยดเร�องลกษณะตวแปรของฐานขอมลและการกาหนดรหสรวมถงเคร�องมอท�ใชควรมการศกษาตอไปหรอมคณะดาเนนงานตอเพ�อกาหนดใหเปนมาตรฐานสาหรบรบมอกบภยพบตท�อาจเกดข )นไดในอนาคต

1.2 ลกษณะผประสบภยท�ออกจากสถานพยาบาล

ผประสบภยท�ออกจากสถานพยาบาลอาจกลบเขามาอกหากเกดอาการแทรกซอนหรอ ภาวะเจบปวยซอนเรนท�ไมสามารถตรวจสอบไดเม�อแรกรบ ในท�น )จะกลาวถงลกษณะท�พบสวนใหญ เพ�อการตดตามและชวยเหลอ (รปท� 8)

1.2.1 ผ ท�รบการรกษาแลวหายหรอดข )น

กลมน )ไมตองการการรกษาพยาบาลแตอาจตองการความชวยเหลอดานอ�นๆ ตอไป ดงน )นเม�อออกจากสถานพยาบาล บคคลเหลาน )อาจจะกลบบาน หรอ อาศยอยกบญาต หรอ พกอยกบศนยพกพงช�วคราวของรฐบาลหรอองคกรตางๆ จดให ควรใหเอกสารหรอหลกฐานแกผ ปวยเ พ� อ รบการชวยเหลอในข )นตอนตอไป จากเหตการณสนามพบวาเอกสารหรอหลกฐานมความสาคญตอผ ปวยเพ�อ

131

รบการชวยเหลอตอไป นอกจากน )ยงลดปญหาท�ผ ฉวยโอกาสมาขอใบรบรองแพทยยอนหลงเม�อมเร�องเงนทอง คาชดเชยตางๆ เขามาเก�ยวของ

ระบบขอมลสาธารณสขควรเช�อมโยงสงตอไปยงฐานขอมลท�ใหความชวยเหลอหลงภยพบตของหนวยงานท�เก�ยวของได ควรมท�อยและหมายเลขโทรศพทตดตอเพ�อประโยชนของผประสบภย ท )งน )ควรมการกาหนดและขอตกลงระดบชาตวาเอกสารหรอขอมลใดท�รฐบาลถอเปนหลกฐานในการรบความชวยเหลอหรอคาชดเชย

1.2.2 ผพการหรอตองการการดแลตอเน�อง กลมน )มอาการไมหนกถงกบตองอยโรงพยาบาล แตยงตองการ

การดแลอยางนอยในเบ )องตน เพราะชวยเหลอตวเองไดนอย หรอยงตองกลบมาดผลการรกษาตอเน�องสกระยะ หรอรกษาแบบไปกลบโดยไมตองนอนท�โรงพยาบาล อาทเชน มบาดแผลเยบ ผาตด กระดกหก และ ปวยดวยโรคทางจต เปนตน

ระบบขอมลสาธารณสขควรเช�อมโยงสงตอไปยงฐานขอมลท�ใหความชวยเหลอหลงภยพบตเพ�อการตดตามชวยเหลอ เน�องจากกลมน )อาจจะ กลบบาน หรอ อาศยอยกบญาต หรอ พกอยกบศนยพกพงช�วคราวของรฐบาลหรอองคกรตาง ๆ หรอ เขารบการรกษาพยาบาลตอในสถานพยาบาลอ�น เชนเดยวกนกบกลมแรก ควรใหเอกสารหรอหลกฐานแกผ ปวยเพ�อรบการชวยเหลอในข )นตอนตอไป

1.2.3 ผ ท�มอาการหนก หรอ สงตอไปยงสถานพยาบาลอ�น กลมน )ตองการการดแลรกษาพยาบาลตอ หรอ ขอเลอกเขารบ

การรกษาพยาบาลในสถานพยาบาลท�ตองการ การดแลจะอยในความรบผดชอบของสถานพยาบาลท� รบ ท )งน ) ควรมการลงทะเบยนในฐานขอมลกลาง เพ�อการตดตามชวยเหลอฟ)นฟหรอเปนขอมลใหญาต

132

และผ ท�ตองการตามหา เชนเดยวกนกบกลมแรก ควรใหเอกสารหรอหลกฐานแกผ ปวยเพ�อรบการชวยเหลอในข )นตอนตอไป

จากเหตการณคล�นยกษสนามท�ผานมา พบวามปญหาเร�องการตดตามผ ปวยเพราะไมไดบนทกไวในชวงฉกเฉน ดงน )นจงไมทราบวาเคยมผ ปวยรายน )หรอไม แลวสงไปรกษาตอท�ไหน ควรมการกาหนดมาตรการในการสงตอในภาวะฉกเฉน ซ�งอาจจะลงทะเบยน ณ จดสงตอ อาทเชน สนามบน ทาเรอ โรงพยาบาล หรอ จดรบผ ปวยจากพ )นท�เกดเหต สาหรบรายละเอยดสามารถตดตามไดจากคณะวจยอกคณะท�ดาเนนการศกษาเร�องน )

1.2.4 ผ เสยชวต กลมน )จะเขาสระบบการดแลผ เสยชวต ซ�งจะเขาสข )นตอนของ

การระบเอกลกษณบคคลจนกระท�งรบศพกลบไป หรอ ยงคงคางอยหนวยรกษาศพ แตตองลงทะเบยนในฐานขอมลดานสาธารณสขเพ�อเช�อมโยงไปยงระบบขอมลผ เสยชวตไดงาย อกท )งยงนามาวเคราะหปรบเปล�ยนตวเลขจานวนผบาดเจบและผสญหายใหถกตอง

133

2. เครอขายเฝาระวงโรค

ประเทศไทยไดแสดงฝมอใหโลกรถงความสามารถในการรบมอกบคล�นยกษสนาม โดยเฉพาะดานสาธารณสข สานกระบาดวทยา ซ�งมประสบการณจากโรคซาส (SARS) และไขหวดนก ไดจดระบบเฝาระวงเชงรกรบมอกบเหตการณไดอยางด เหตผลสวนหน�งเน�องมาจากการมโครงสรางพ )นฐานและเครอขายท )งประเทศ มการอบรมสม�าเสมอ และ มการพฒนาคณะเฝาระวงและสอบสวนโรคเคล�อนท�เรว (Surveillance Rapid Response Team) อยางไรกตามในภาวะภยพบตน )นยอมกระทบตอระบบปกต และสงผลตอประสทธภาพการทางานและการแกปญหาเรงดวน ลกษณะของขอมลในเครอขายน )เปนพลวต และตองมการวเคราะหแปลผลทกวน เพ�อนาไปสการสอบสวนโรคระบาด การควบคมปองกนโรค และการใหสขศกษาความรแกกลมเส�ยงไดถกตอง เหมาะสมทนกาล

ในกรณโรคตดเช )อและโรคท�นาโดยแมลงน )น เปาประสงคของการเฝาระวงโรคอนเน�องมาจากภยพบตคอ ปองกนการแพรระบาดและจากดการเจบปวยกบการตายใหนอยท�สด ประเดนสาคญท�ตองกลาวถงประเดนแรกคอ การจดต )งระบบเตอนภยท�ย�งยน ควรมเครอขายหรอความครอบคลมพ )นท�มากนอยแคไหน โรคท�ตองเฝาระวงควรจากดแคบางโรคท�อาจกอใหเกดการแพรกระจายหรอโรคท�ปองกนดวยวคซนเทาน )นหรอไม ควรใชการเฝาระวงแบบกลมอาการโรค (Syndromic approach) มการส�อสารหรอประสานงานกบหนวยงานท�เก�ยวของ ประเดนท�สองคอ ศกยภาพของหองปฏบตการ ควรมการระบเครอขายใหชดเจน ระบบทบาทของหองปฏบตการของรฐบาลในแตละระดบ และระบความจาเปนในการเสรมสรางสมรรถนะอยางไรบาง ประเดนสดทายคอ การประสานงานกนระหวางระบบตางๆ ต )งแตระบบการเฝาระวงโรค การเตอนภยลวงหนา และการรบมอกบภยพบต

134

เครอขายเฝาระวงโรคอยางนอยควรประกอบดวย

2.1 ศนยกลางวเคราะหแปลผล เน�องจากการมองภาพเฉพาะพ )นท�อาจขาดความเช�อมโยงและไม

สามารถตรวจจบการระบาดของโรคไดในภาวะวกฤต เม�อเกดภยพบตท�ตองมการอพยพผ คนไปรวมอยในท�ตางๆ อาหารและน )าท�แจกจายใหผประสบภยอาจนามาจากแหลงใหญ ๆ แลวกระจายไปในหลาย ๆ พ )นท� จงมความจาเปนท� ตองมการวเคราะหแปลผลขอมลท )งระดบพ )นท�และภาพรวม มการกาหนดฐานขอมลหลกๆ เพ�อปรบใชใหเหมาะสมกบภยพบตน )น ๆ สามารถปรบไปสระบบปกตไดเม�อพนระยะวกฤต แตเนนการเฝาระวงเชงรกตามสถานการณของแตละภยพบต

2.2 องคความรเก�ยวกบโรคท�อาจจะระบาดไดในชวงภยพบต จากการกาหนดภยพบตท�อาจเกดข )นในประเทศดงท�กลาวมาแลว

ขางตน สามารถระบโรคท�อาจจะระบาดไดในชวงภยพบตน )นๆ ข )นกบลกษณะและขนาดความรนแรงของภยพบตแตละประเภท อาทเชน มาเลเรย อจจาระรวง ท )งน )ในชวงวกฤตของเหตการณอาจจะเปนแบบต )งรบ (Passive) มากกวาเชงรกใหทนกอน จากน )นควรเพ�มสดสวนการทางานเปนเชงรก (Active) มากข )นตามความเหมาะสม เพ�อคนหาผ ปวยหรอผประสบภยท�ไมไดเขาสเครอขายรกษาพยาบาล - ฐานขอมลโรคท�เกดจากภยพบต ข )นกบลกษณะของภยพบต จากบทเรยนคล�นยกษสนามพบวาโรคแผลตดเช )อมปญหามาก นอกจากน )นยงพบโรคปอดอกเสบและหอกเสบ

- การสอบสวนโรคระบาด และสถานการณการระบาด - มาตรการควบคมปองกนโรค - ประชากรเปาหมายหรอคาดประมาณประชากรท�เก�ยวของ

135

จากบทเรยนคล�นยกษสนามถลมภาคใตท�ผานมาพบวา ยงมปญหาเร�องความครบถวนถกตองของขอมลจากหนวยพยาบาลตามศนยพกพงช�วคราวตางๆและหนวยพยาบาลเคล�อนท�ไมวาจากภาครฐหรอองคกรอสระกตาม การลงทะเบยนผ ปวยเพ�อเช�อมโยงกบขอมลของสถานพยาบาลจะเปนประโยชนท )งในการเฝาระวงโรคและตอผ ปวยเอง ไมวาจะเปนการตดตามการรกษา การใหความชวยเหลอฟ)นฟในระยะยาว และ ตรวจหาโรคซอนเรนซ�งไมปรากฏอาการในระยะแรกของเหตการณ อาทเชน โรคตดเช )อ และ ภาวะซมเศรา นอกจากน )ยงสามารถเช�อมโยง หรอเพ�มขอมลสาหรบฐานขอมลอ�น เชน ระบบการใหความชวยเหลอดานสงคมสงเคราะห (Social Welfare Management) และระบบการฟ)นฟชมชน (Social Rehabilitation) ตวแปรของขอมลในเครอขายเฝาระวงโรคท�เกดจากภยพบตซ�งควรจดเกบตามหมวดหมและอนดบความสาคญในชวงวกฤตแสดงไวในตารางท� 6

136

ตารางท� 6 ตวแปรของขอมลในเครอขายเฝาระวงโรคอนเน�องมาจากภยพบตท�ควรจดเกบตามหมวดหมและอนดบความสาคญ

หมวดหม ความสาคญ ตวแปร บคคล มากท�สด ช�อ อาย เพศ สญชาต มากท�สด ท�อยขณะปวย มาก ท�อยท�ตดตอได ปานกลาง โทรศพท การปวย มากท�สด การวนจฉยโรค มากท�สด วนเร�มปวย มาก ระยะฟกตว มาก ประวตการสมผสโรค ปานกลาง วนเขารบการรกษา ปานกลาง ผลการสงตรวจทาง

หองปฏบตการ แหลงโรค มาก แหลงโรค หรอสงสยวาเปน

แหลงแพรโรค การตดตอ มาก ผสมผส คนท�ใกลชดท�มโอกาส

ตดโรค(กรณโรคตดตอ) ผลการรกษา นอย หาย ดข )น ทพลภาพ สงตอ

รกษาแบบไปกลบ การควบคมโรค ปานกลาง มาตรการ การตดตาม ปานกลาง การสอบสวนโรค ปานกลาง ประเมนผล

137

ในการจดทาระบบขอมลขาวสารภยพบตน )น ควรพยายามใชหนวยงานท�มอยหรอระบบท�ใชอยมาประยกตปรบเปล�ยน แตตองมหนวยงานหลกรบผดชอบ ซ�งตองมวสยทศน พนธกจ และ แผนดาเนนงาน มการทดลองซกซอมแผน ตดตามและประเมนผล

ท )งน )การดาเนนการของระบบขอมลจาเปนตองอาศยเทคโนโลยและวทยาการสารสนเทศตางๆ มากกวาระบบอ�นๆ ดงน )นในยามเกดภยพบต ควรมระบบส�อสารชองทางพเศษ หรอแผนรองรบกรณโครงสรางพ )นฐานการส�อสารพงพนาศจากภยพบต ควรใหความรแกประชาชนในการงดใชโทรศพทในชวงวกฤต รวมถงวธการท�ตดเครอขายส�อสารในกรณจาเปน เพ�อเปดสญญาณใหแกงานฉกเฉนในชวงวกฤต วทยส�อสารและวทยสมครเลนยงคงมบทบาทในเหตการณภยพบตในไทย ควรท�จะปรบปรง ซอมแซมโครงสรางพ )นฐานท�มอย และฝกอบรมการใช ประเดนท�ควรพจารณาคอ - ตองมความสมดลหรอขอตกลงหรอกฎกตการะหวางขอมลท�สาธารณชนพงไดรบ กบความลบหรอความเปนสวนตวของผประสบภย รวมถงขอมลของรฐบาลท�ตองปกปดเพ�อความม�นคงของชาตหรอประโยชนสงสดของชาต

- ระบบขอมลตองมวตถประสงคชดเจน ไมยงยากซบซอน ปรบเปล�ยนไดงาย(ยดหยน)ตามลกษณะของภยพบตและลาดบเวลาของการเกดเหต

- มการกาหนดนยามศพทชดเจนเพ�องายแกการปฏบตและเพ�มความนาเช�อ ถอของขอมล

- มคมอระบโรคหรอกลมอาการท�ควรเฝาระวง โรคท�ควรวนจฉยแยกโรคในแตละกลมอาการ ควรเกบตวอยางอะไรสงตรวจบาง อยางไร ท�ไหน

- มการแตงต )งบคลากรดานระบบขอมลขาวสารท )งระดบพ )นท�และสวนกลาง โดยเฉพาะอยางย�งกรณพ )นท�ซ�งถกกระทบอยางรนแรง ตองมกาลงเสรมจากสวนกลางลงไปชวยทนท

138

เม�อพนระยะวกฤตไปแลว ระบบขอมลควรมการปรบเปล�ยนท )งรายละเอยด เน )อหาตามความจาเปนเหมาะสม รวมไปถงหนวยงานรบผดชอบแตยงคงไวซ�งความเปนบรการ ทนสมย และครบถวนถกตอง

139

3. เครอขายการสนบสนน ในการเกดสนามท�ผานมา ปญหาเร�องการบรหารจดการมาก

พอสมควร แตท�สามารถทาลลวงไดด เน�องการระดมความชวยเหลอทกดานทกรปแบบทกสารทศในยามวกฤตมมหาศาลเกนพอ แมกระท�งปจจบนยงคงมปญหาคางคาอย ซ�งปญหาท�พบมต )งแตเวชภณฑไปจนถงกาลงคน อาทเชน เวชภณฑท�ตองการใชกลบขาดแคลน แตเวชภณฑท�ไมตองการใชกลบมมากเกนไปในชวงเวลาตางๆ ของเหตการณ รวมถงระบบบรหารจดการครภณฑ เปนตน ระบบขอมลสาคญตอการชวยเหลอชวตผประสบภย ลดโอกาสทพลภาพ เพ�มประสทธภาพการทางานของหนวยหนาได ท )งน )ควรมหนวยงานกลางและประสานส�งการกบศนยในพ )นท�ไดอยางฉบไว มอานาจเบดเสรจในตว เปนการทางานตลอด 24 ช�วโมง โดยเฉพาะในชวงวกฤตน )นฐานขอมลควรประกอบดวยขอมลดงตอไปน ) 3.1 บคลากร - ท�ศนยบญชาการดานการสนบสนนระดบประเทศควรมการลงทะเบยนไมวาจะเปนเจาหนาท�สาธารณสขหรออาสาสมครตาง ๆ เพ�อการตรวจสอบ รวมถงบรหารจดการใหเหมาะสม บทเรยนท�ผานมาทาใหเหนถงความสบสนวนวาย และการแอบแฝงเขามาของผไมประสงคด การเขาชวยเหลอในบางเร�องแตไมมความชานาญกอใหเกดปญหาหรอภาระแกผปฏบตงานโดนตรงได นอกจากน )ยงกอใหเกดอนตรายแกตวอาสาสมครเองดวย โดยการลงทะเบยนทาไดท�วประเทศซ�งสงขอมลเขาศนยกลาง เพราะเสยเวลาและทรพยากรนอยกวาจะเดนทางมาถงจดเกดเหต แตไมทราบวาจะทาเชนไร หรอตางคนตางทาในส�งท�คดวาเหมาะสม แตกลบทาใหลาชา ผ ปวยหรออาสาสมครตาง ๆ นอกจากน )ยงชวยในการอานวยความสะดวกแกอาสาสมครท�ไดรบการตดตอให

140

ไปชวยอกดวย ท )งน )สามารถทาไดต )งแตกอนเกดภยพบต ซ�งทาใหการประสานงานและบรหารจดการงายข )น ชวยลดภาระการลงทะบยนในชวงเกดภยพบตลง

- ศนยบญชาการระดบประเทศควรเปนผตดตอประสานงานกบหนวยงานตางๆ และกระจายกาลงคนไปตามพ )นท�ในสถานการณตางๆ อยางเหมาะสมทนทวงท อาทเชน ระยะแรกตองการศลยแพทยมากแตกลบมหองผาตดไมเพยงพอ ซ�งการบาดเจบบางลกษณะสามารถใชหองผาตดสนามได

- การจดคณะปฏบตการ ซ�งอาจจดคณะก ชพยอยๆ ออกไปใหความชวยเหลอ ณ จดเกดเหตทนท เปาประสงคกเพ�อทาใหอาการของผ ปวยทรงตวกอนเคล�อนยายออกจากสถานท�เกดเหตไปยงโรงพยาบาลหรอจดอพยพ โดยท�คณะน )จะไดรบการฝกอบรมการชวยชวตในภาวะฉกเฉนและมกระเปาท�บรรจเวชภณฑกบอปกรณชวยชวต แลวเคล�อนยายผ ปวยไปยงหนวยรกษาพยาบาลใหไดภายในเวลาอนรวด เรว สาหรบของอ�นๆ ท�ควรบรรจในกระเปาดวยคอวทยส�อสาร และ แผนท�ซ�งระบตาแหนงศนยรกษาพยาบาลพรอมหมายเลขโทรศพทในเขตน )น ๆ การใชกระเปาสะพายหลงอาจจะคลองตวกวาในการปฏบตงาน ณ จดเกดเหต สาหรบอาสาสมครชมชนท�ไดรบการอบรมพ )นฐานการพยาบาลเบ )องตนและการก ชพสามารถเขาไปรวมชวยเหลอได

- โครงสรางพ )นฐานหนวยรกษาพยาบาล จากบทเรยนคล�นยกษสนามถลมภาคใตท�ผานมาพบมสถานพบาบาลหลายแหงถกทาลายเสยหาย ทวาโครงสรางเครอขายของสถานอนามยและโรงพยาบาลท�กระจายครอบคลมท )งจงหวด ทาใหปญหาบรรเทาเบาบางไปได อยางไรกตามควรมการปรบปรงบางแหงใหมพ )นท�เปดโลงเพ�อใหเฮลคอปเตอรลงจอดเพ�อขนยายผ ปวยหรอขนสงเวชภณฑตางๆได ควรกาหนดศนยอพยพ

141

ซ�งเปนตาแหนงท�เคล�อนยายท )งผ ชวยเหลอและผ ปวยออกจากหนวยรกษาพยาบาล สถานท�ควรเปนพ )นท�ซ�งกวางใหญเพยงพอท�จะใหเฮลคอปเตอรขนาดใหญลงจอดได และควรกระจายอยในพ )นท�เส�ยงภย สามารถใชโครงสรางตางๆ ท�มอย อาทเชน โรงเรยน วด ศนยการคา หรอสนามกฬา เปนตน ไมจาเปนตองกอสรางข )นมาใหม ศนยน )มหนาท�ลงทะเบยนอาสาสมครตาง ๆ เ พ�อบรหารจดการใหเหมาะสม นอกจากน )ยงมหนาท�รองรบคณะแพทย พยาบาล เวชภณฑตางๆ ท�เขามาและขนยายผ ปวยออกไป รวมถงเปนท�คดแยกประเภทผ ปวยหนกเบาและรกษา เม�อผ ปวยอาการทรงตวหรอดพอจะเคล�อนยายไดใหรบทาการเคล�อนยายไปยงโรงพยาบาลนอกเขตภยพบตทนท

3.2 เวชภณฑและของบรจาค - มการประสานกบหนวยงานตางๆท�รบของบรจาคนาๆชนดสพ )นท�เพ�อลดความไมสมดลของอปสงคและอปทาน ลดความซ )าซอน

- กาหนดลกษณะของท�บรจาคเพ�อกอใหเกดประโยชนสงสด และไมเปนภาระแกพ )นท�ซ�งถกผลกระทบในการบรหารจดการของบรจาค

- กาหนดหนวยงานหลกรบผดชอบ รวมถงการประสานงานกบหนวยงานและองคกรตางๆ จากบทเรยนคล�นยกษสนามท�ผานมาพบวา ของบรจาคจานวนมากท�พงตรงไปยงพ )นท�และไมตรงกบความตองการ

- กาหนดวธการ รายละเอยด และ ขอมลพ )นฐานของบรรจภณฑท�สงมาเพ�องายตอการคนหา การใช การเกบ และระบายของออกแจกจาย

- วฒนธรรมและศาสนาเปนอกเร�องหน�งท�ควรคานงถงเม�อบรจาคส�งของ - จดทาคมอการรบบรจาคและบรหารเวชภณฑท�เหมาะกบบรบทของประเทศไทย ซ�งสามารถปรบจากแนวทางขององคกรระดบโลกทาไว

- ควรมคณะทางานจากองคการเภสชในการประสานกบผบรจาคท )งในและตางประเทศ ทาการคดกรองเวชภณฑตางๆ กอนกระจายส

142

พ )นท�ประสบภย มการจดต )งคณะท�ผานการ อบรมในเร�องระบบขอมลและการบรหารเวชภณฑลงไปชวยพ )นท�ประสบภยซ�งไมสามารถรบมอไหว

- กฎระเบยบการใชยามอรฟนซ�งเปนสารเสพตดประเภทท�สามในกรณเกดมหนตภยท�มการผาตดจานานมากจนยาในพ )นท�ขาดแคลน

3.3 การเตรยมการรบภยพบต

สองในองคประกอบหลกของการเตรยมรบสถานการณฉกเฉนคอ การรวบรวมวเคราะหและเผยแพรขอมลรวมถงความต�นตวของสาธารณชน ซ�งส�งสาคญท�ตองมในเร�องระบบขอมลขาวสารคอ การส�อสาร การจดการขอมล รวมไปจนถง แหลงขอมลและฐานขอมล

องคการอนามยโลกระบวาการจดการขอมลควรอยในสวนของหนวยส�งการและประสานงาน ซ�งจดต )งข )นไปในทกระดบการปกครอง สาหรบประเทศไทยน )นข )นกบความเหมาะสมของพ )นท�เส�ยงภย งบประมาณ และ นโยบายของรฐบาล หนวยงานของกรมบรรเทาสาธารณภยอาจจะเปนจดเร�มตนท�ด ท )งน )ควรมการพฒนาและเพ�มศกยภาพดานบคลากรและโครงสรางเพ�อใหสามารถรองรบงานได ควรมการศกษาในรายละเอยดเพ�อใหสอดคลองกบลกษณะการบรหารงานของผวาราชการจงหวดในยคปจจบน

ในเร�องการเตอนภยน )น จะไมขอกลาวรายละเอยดในท�น ) แตมประเดนของสาธารณสขท�ควรคานงถง เม�อจดต )งระบบเตอนภยคอ เร�องเก�ยวกบการระบาดของโรค การขาดแคลนอาหาร การเคล�อนยายของประชากร และการรกษาพยาบาล ย�งเตอนภยลวงหนาเรวเทาไหร (และประชาชนมความรในการปฏบตตว) ประสทธภาพ ของการรบมอกย�งดเทาน )น โดยเฉพาะอยางย�งในชวงแรกๆ ของภาวะฉกเฉน สาหรบการประเมนภาวะฉกเฉนน )น ขอมลท�ควรรวบรวมคอ พ )นท�ประสบภย ประชากร

143

ท�ไดรบผลกระทบ การบาดเจบลมตาย ศนยพกพงช�วคราว น )าด�มน )าใช สขาภบาล สถานพยาบาลรองรบผ ปวย อบตการณของโรคตดตอ การตดตอส�อสาร และการคมนาคม

3.3.1 ระบภยพบตท�อาจเกดข )นในประเทศ

ยกเวนแตแผนดนไหวท�ไมสามารถคาดการณไดอยางแมนยาดวยวทยาการปจจบนน ) ภยพบตอ�นๆ อาทเชน พาย น )าทวม ภเขาไฟระเบด หรอ แมแต คล�นสนามท�เกดจากแผนดนไหว ยงพอเตรยมการไดทน ขอมลท�ควรรวบรวมเตรยมไว เพ�อปองกนหรอบรรเทาความสญเสยเม�อเกดเหตข )นมดงน ) - วเคราะหหาภยพบตซ�งเกดจากธรรมชาตหรอภาวะคกคามจากน )ามอมนษย อาทเชน การกอการรายดวยวธการตางๆ แลวรวบรวมเปนแหลงขอมลของประเทศ

- จดทาแผนท�เส�ยงภยตามประเภทภยพบตท�วเคราะหได ท )งน )ควรมขอมลทกระดบ

- ประเมนสมรรถภาพในการรบมอกบภยพบตในแตละพ )นท� - ประเมนศกยภาพในการตดตามเฝาระวงภยพบตและภาวะคกคาม

3.3.2 การเตอนภย ในแงมมของระบบขอมลขาวสารมเร�องหลกๆ อยคอ การ

ตดตามเฝาระวง การเตอนภย และการปฏบตตว ในแตละเร�องควรมเน )อหาชดเจน รวมถงชองทางท�จะใหสาธารณชนรบทราบขอมลขาวสาร แผนปฏบตการแตละเร�องควรมผ รบผดชอบและเปนรปธรรม มการดาเนนการอยางบรณาการ มการประเมนผลสมฤทธ9และประสทธภาพในแตละเร�อง รวมถงการปรบปรงใหทนยคสมยอยางสม�าเสมอเปนระบบ

144

- การตดตาม เฝาระวง และการพยากรณ สาหรบภยพบตตางๆ ท�รวบรวมไวดงกลาวขางตน

- แผนปฏบตการการเตอนภยในแตละภยพบตควรเปนเชนไรในแตละพ )นท�เส�ยงภย

- แผนปฏบตการของผ ท�เขาไปชวยเหลอและการปฏบตตวเม�อไดรบการเตอนภยของประชาชนและของกลมบคคลตางๆ ท�เก�ยวของ

3.3.3 การบรหารจดการองคความร การเตอนภยท�ขาดความเตรยมพรอมของชมชนกอใหเกด

ความเสยหายและอนตรายอยางย�ง จากเหตการณแผนดนไหวในแถบสมาตราเม�อวนท� 26 มนาคม พ.ศ. 2548 ทาใหผคนหนตายจาละหว�น กอใหเกดความสบสนอลหมานและหวาดกลวเกนเหต มการปฏบตตวอยางไมถกตองสงผลใหไดรบบาดเจบ ประชาชนใชโทรศพทมาก หนาซ )าผประกาศขาวยงแนะนาผดๆ ใหโทรไปถามญาตมตรเพ�อนฝงในพ )นท�จงหวดซ�งประสบภยจนชองสญญาณเตม มผลกระทบตอการทางานของหนวยงานท�เขาชวยเหลอ ท�ผานมารฐบาลและส�อมวลชนใหความสาคญแตการเตอนภย แตไมไดใหขอมลขาวสารองคความรแกประชาชนวาควรปฏบตตวอยางไร ซ�งยงคงพบเหนการปฏบตตวท�ไมถกตองเม�อมความผดพลาดของสญญาณเตอนภยในเดอนธนวาคม พ.ศ. 2548 ราวหน�งปหลงจากเกดคล�นยกษสนาม ส�งท�สะทอนใหเหนคอแผนฝกซอมอาจจะไมคอยไดผลเม�อเกดเหตการณจรงข )น

อยางนอยองคความรควรประกอบดวย ขอแนะนาในการปฏบตการสาหรบผ ท�เก�ยวของตางๆ ต )งแตผบรหารไปจนถงผปฏบต กรณศกษาภยพบตท�เคยเกดข )นเพ�อสามารถนาเอาประสบการณน )มาปรบใชไดอก ชดเกบขอมลมาตรฐานและวธการเกบขอมล รายช�อและวธการตดตอองคกรบรรเทาสาธารณภยตางๆ รปถายแผนท�ทางดาวเทยมของพ )นท�เส�ยงและพ )นท�ซ�งถกผลกระทบ ความรเก�ยวกบ

145

วธการชวยเหลอผประสบภยและการบรรเทาสาธารณภย และความรในการปฏบตตวของประชาชน

ไมสมควรท�จะนาเอาขอมลดบท�ไมผานการวเคราะหสงเคราะหไวในองคความร เพราะใชลาบากและยงไมผานการวเคราะหกล�นกรอง กอนท�จะสรางฐานองคความรท�เปนแกนหลกน )ควรมการทาความตกลงเร�องเน )อหา ผ ใช แหลงขอมล สาหรบขอมลท�ไดมกจะมาจากหลายแหลงหลายรปแบบ และบางคร )งผ มอานาจในการตดสนใจไมทราบเสยดวยซ )าวาจะไปหาขอมลจากท�ใด ดงน )นควรกาหนดวาขอมลหรอองคความรใดจาเปนอยางย�งในฐานขอมลบรรเทาทกขของแตละภยพบต ระบหนวยงานหรอองคกรใดท�เปนแหลงขอมลหลก ๆ สาหรบภยพบตแตละประเภท กาหนดมาตรฐานของขอมลและองคความรในแตละภยพบต ระบว ธการขอขอมลจากแหลงดงกลาว ตรวจสอบกระบวนการเสาะหาขอมลใหทนสมยอยเสมอ ท� สาคญควรสรางชองทางใหผ มอานาจในการตดสนใจทราบวาจะเอาขอมลไดอยางไรยามท�ตองการ ตองมการดแลรกษาระบบฐานขอมลตลอดเวลา เพราะมการเปล�ยนแปลงเสมอ ขอมลองคความรท�ลาสมยควรลบท )ง

- การจดการกบขอมลขาวสารและการส�อสาร

ตองมความชดเจนเร�องขอมลขาวสารในแตละภยพบต โดยเน )อหาตองมความเหมาะสมในแตละกลม ต )งแตผ ท�มอานาจในการตดสนใจ ประชาชนท�วไป นกเรยนนกศกษา อาสาสมคร ไปจนถงผปฏบตงาน รปแบบและส�อท�ใชถายทอดตองเหมาะสมกบประชากรเปาหมายและมประสทธภาพ ควรสรางเครอขายขอมลโดยคานงถงศกยภาพท�มอยและบรบทของพ )นท�น )นๆ

- การใหความรและการฝกอบรม

146

บทเรยนจากเหตการณคล�นยกษสนามถลมภาคใตคร )งน )สาคญมาก เพราะช )ใหเหนท )งความสาเรจและลมเหลวของเร�องขอมลขาวสาร ดงน )นการประเมนผลเพ�อนาไปสการปรบปรงแกไข รวมถงการซกซอมแผนอยางจรงจงจงเปนส�งจาเปน ซ�งทางดานระบบขอมลมกจะถกมองขามเสมอๆ ควรจดทาโครงการท�เหมาะสมในแตละกลม เปาหมายท�กลาวถงขางตน นอกจากน )ตองคานงถงบทบาทของส�อมวลชน เพราะเปนผ ท�มอทธพลสงในยามเกดภยพบต การใหขอมลขาวสารท�ผดเพ )ยนหรอความรท�ผดแกสาธารณชนยอมกอใหเกดภาระและปญหาตามมา การใชส�อใหถกทางกอใหเกดคณประโยชนอยางใหญหลวง ดงบทเรยนคล�นยกษสนามท�ประสบพบพาน

นอกจากน )ควรระบถงแหลงขอมลขาวสาร องคความร การฝกอบรม และหนวยงานองคกรตางๆ ท�เก�ยวของในแตละภยพบต รวมถงวธการตดตอ เพ�อใหมการเขาถงขอมลขาวสารเหลาน )นอยางแทจรง

3.3.4 ความพรอมและความต�นตวของประชาชน ถาประชาชนไมรวมมอดวย กยากแกการปองกนบรรเทา

เบาบางสาธารณภยท�เกดข )น ดงน )นนโยบายท�จรงจงกบการมสวนรวมของชมชนและส�อมวลชน จงเปนหวใจของเร�องน ) การอบรม การฝกซอม และการเขาถงขอมลขาวสารองคความรเปนส�งเก )อหนนใหเกดความสาเรจ สวนรปแบบน )นสามารถเลอกใชตามความเหมาะสมของชมชนน )นๆ จากบทเรยนคล�นยกษสนามถลมภาคใตท�ผานมาพบวาองคกรชมชนไมไดรบการประสานงานในการฟ)นฟเทาท�ควร มตวอยางในตางประเทศท�พบวาชมชนท�เขมแขงสามารถฟ)นตวไดเรวและอยรอดในขณะท�ชมชนท�ออนแอสลายตวไป การใหโอกาสและสนบสนนใหชมชนชวยเหลอกนเปรยบเสมอนการบาบดไปในตวและไมรสกวาตวเขาเปน

147

เหย�อตองการรบความชวยเหลอตลอดเวลา ขอมลจากองคกรชมชนจะชวยใหผบรจาคหรอผ ท�ตองการเขามาชวยเหลอทาไดเหมาะสมถกตองย�งข )น

148

เร�องอ�นท�เก�ยวเน�องกบระบบขอมลขาวสาร

1. การแจงขาวสารแกสาธารณชน

การเกดคล�นยกษสนามถลมประเทศตาง ๆ ในแถบเอเชยใต ทาใหเกดความสญเสยอยางใหญหลวง โดยมการกลาวโทษกนวา ไมมระบบเตอนภยสนามลวงหนาแถบสมทรอนเดย กอนท�จะกระโจนเขาไปทาระบบเตอนภยท�ใหญโตใชงบประมาณมหาศาลและใชเวลานานน )น ควรถอยกลบมาต )งหลกดกอนวา การเตอนภยลวงหนาแคไหนจงเหมาะสมกบการลดความเส�ยงท�เกดจากสนาม ดวยวทยาการท�มอยปจจบนน )ไมสามารถจะทานายแผนดนไหวไดอยางแนนอนแมนยา แตทวาแผนดนไหวรนแรงท�สามารถกอใหเกดคล�นยกษสนามไดน )น พอจะมเวลาคาดการณได ระบบเตอนภยท�วาน )นตองอาศยระบบส�อสารท�มอย ท )งน )ท )งน )นยงข )นกบระยะเวลาต )งแตการเกดแผนดนไหวจนกระท�งคล�นเขากระหน�าชายฝ�ง อยางไรกตามไมใชวาระบบน )จะไรขอผดพลาดโดยส )นเชง เน�องจากแผนดนไหวใตสมทรไมไดทาใหเกดคล�นยกษสนามทกคร )ง อกประการหน�งคอตองแยกแยะใหดระหวางระบบเตอนภยสนามกบแผนดนไหว ในกรณแผนดนไหวจะมงเนนไปเร�องโครงสรางการกอสรางตาง ๆ ในดานวศวกรรมศาสตรเพ�อปองกนการบาดเจบลมตาย ในขณะท�กรณคล�นสนามน )นยงชวยปองกนไดดวยเน�องจากพอจะมเวลา โครงการ US National Tsunami Hazard Mitigation Program ของประเทศสหรฐอเมรกาไดเนนย )าหลกการสาคญ 7 ขอ ในการวางแผนรบมอกบภยพบตสนาม ซ�งมเพยงขอเดยวเทาน )นท�เก�ยวกบระบบเตอนภยลวงหนา (National Tsunami Hazard Mitigation Program. Design for Tsunami: seven principles) การขาดการเตรยมพรอมของประชาชนท�อาศยอยในพ )นท�ซ�งถกกระทบคอปจจยสาคญย�งไปกวาส�งอ�นใด แมกระท�งเหนน )าลดกยงไมทราบ เม�อเปรยบเทยบกบ

149

เหตการณคล�นสนาม สง 30 เมตร ถลมเกาะฮอกไกโดของประเทศญ�ป นในป พ.ศ. 2536 ซ�งมผ เสยชวตเพยง 239 คนเทาน )น ขอแตกตางอกประการระหวางประเทศแถบสมทรอนเดยกบประเทศท�พฒนาแลวคอ การขาดระบบส�อสาร เน�องจากระบบน )มความสาคญอยางมากและตองคงทนอยไดภายหลงแผนดนไหวอยางรนแรง ประเดนการใหความรและการเตรยมพรอมเปนเร�องสาคญสาหรบบทเรยนสนามท�ผานมา นกวชาการบางทานยงมความกงขาในเร�องประสทธภาพของระบบเตอนภยวาเปนเชนไร ถาตองเผชญหนากบระบบส�อสารท�แยและขาดการเตรยมพรอมตอผยญอนตราย เม�อเกดภยพบตการทางานเตมไปดวยความยากลาบาก นอกจากความสบสนวนวายและการส�อสารโทรคมนาคมยงมปญหาแลว ขาวลอยอมเปนเร�องท�เกดข )นเสมอ ๆ ในภาวการณเชนน ) จงตองพยายามอยางสงท�จะคงไวซ�งความเขาใจอนดระหวางผปฏบตการชวยเหลอกบผประสบภยและชมชน ท )งน )ตองแนใจวาผ ท�ควรไดรบขอมลขาวสารไดรบจรงๆ และผ ท�ใหตองใหขอมลท�ถกตองทนเวลาแกผ รบโดยตรง สาหรบผ ท�ใหขอมลมต )งแตผ ท�เก�ยวของกบการรบมอภาวะฉกเฉนโดยตรง ผบรหารหรอผ มอานาจในการตดสนใจ รวมถงหนวยงานท�เก�ยวของ และส�อมวลชน สวนผ รบขอมลคอ ผ ท�ประสบภย ผ ท�เก�ยวของกบการรบมอภาวะฉกเฉน ผ ใหขาวแกสาธารณชน ประชาชนท�วไป ผ ส�อขาว รวมถงอาสาสมครท�ตองการเขามาชวยเหลอ เปนท�ยอมรบวาส�อมวลชนในปจจบนมบทบาทและอทธพลมากในสงคมไทย การเชญส�อมวลชนเขามารวมต )งแตข )นเตรยมการจะมผลดเปนอนมาก เพราะเปนท )งชองทางรบขาว ใหขาว แจงเตอน ใหความร และประสานงานในบางเร�อง รวมถงรบการบรจาคหรอขอสนบสนนความชวยเหลอ ควรมการกาหนดวธการและระบบระเบยบท�ชดเจน เพ�อใหเกดผลสงสดและปองกนการหาประโยชนมชอบ กลยทธในการส�อสารแกสาธารณชนอยางนอยควรประกอบดวยประเดนดงตอไปน )

150

1.1 ขอมลท�จะให กาหนดหวขอใหชดเจนตามอนดบความสาคญและการเกบรวบรวม

ขอมล 2.2 เตรยมเน )อหา

เรยบงาย ชดเจน ตรงประเดน ทนเหตการณ และไมควรใชเวลานานใน การใหขาว ถามเร�องตองการความชวยเหลอ รวมมอ หรอปฏบตตาม ควรช )ใหชด ถอยคารดกม แตไมกอใหเกดความตระหนก ส�งเหลาน )เปนปจจยสาคญในการเลอกบคคลท�ใหขาว 1.3 กาหนดเวลาใหขาวสารอยางเปนทางการ

ชวงเวลาท�ใหขาวเปนปจจยสาคญตอการรบรและความรวมมออนดของกลมเปาหมาย 1.4 กาหนดบคคลใหขาวสาร

การกาหนดบคคลท�ใหขาวสารอยางเหมาะสม นอกจากจะทาใหตดตามเน )อหางายแลว ยงชวยลดความสบสนไดอก 1.5 กาหนดส�อ

ประชากรเปาหมายท�แตกตางกนใชส�อตางกน นอกจากน )เวลาเกดภยพบต สถานหรออปกรณส�อสารมกจะถกทาลายเสยหาย การมระบบสารองท�ดหรอมหลายชองทางใหเลอกจะชวยปองกนปญหาน )ไปได หรออยางนอยยงมเวลาแกไขทน 1.6 ประเมนและตดตามผล

เม�อผานพนเหตการณผคนมกจะลมเลอน หรอช�นชมกบคาสรรเสรญจนไมไดสรปบทเรยนและประเมนผล เพ�อแกไขส�งบกพรอง และไมตองผดซ )าซากในอนาคต

151

จากบทเรยนคล�นยกษสนามถลมภาคใตท�ผานมามการนาเอาอนเตอรเนตมาใช ซ�งพบวาในกรณท�มผประสบภยเปนชาวตางชาตจานวนมากและหลายหลากเช )อชาตน )น การจดเตรยมขอมลสาธารณะหรอแจงรายช�อผประสบภยตองคานงถงภาษาและความสามารถในการใชอนเตอรเนตหรออปกรณคอมพวเตอรดวย อกท )งผ ประสบภยชาวไทยสวนใหญไมใชหรอใชอนเตอรเนตไมเปน ดงน )นจงตองจดเตรยมเจาหนาท�คอยชวยในการคนหารายช�อและรปภาพ รวมถงการตดประกาศไวดวย รปภาพจะส�อไดมากกวาในทกชนชาตภาษา ควรใชกลองดจตอลในการถายรปภาพเพราะถก รวดเรว ถายซ )าๆ จนกวาจะไดรปท�พอใจ เกบรายละเอยดไดมาก เชนแผลเปน รอยสก ซ�งดกวาดจากศพโดยตรงโดยเฉพาะเม�อศพข )นอดหรอเนาสลาย รวมท )งเม�อแสงไมเพยงพอ การถายโอนขอมลเปนไปอยางรวดเรว โดยเฉพาะกลองรนหลงๆ ท�ไมตองอาศยโปรแกรมเพ�มเตม สามารถตอเขาคอมพวเตอรไดโดยตรงหรอเช�อมโยงกบเคร�องพมพภาพไดทนท ในการจดทาเวบไซทน )น โดยท�วไปสามารถหาผ ท�ทราบภาษาองกฤษในชวงวกฤตมาทาเวบไซทไดงายในขณะท�ภาษาอ�นๆ ตองรอ ในกรณท� มการลงทะเบยนอาสาสมครท� มความสามารถดานภาษาตางประเทศอาจชวยทาเวบไซทไดเรวข )น

การใชอนเทอรเนตเปนชองทางในการเผยแพรสงตอขอมลน )นคอนขางมประโยชนเพราะราคาถก ใชไดในวงกวาง แตทวาในภาวะวกฤตกไมใชเร�องงายสกเทาใดเพราะเวบไซทอาจลมได หรออาจสงขอมลไมได มเวบไซทเถ�อนเกดข )นมาเพ�อผลประโยชนตนเอง รวมถงตองมความเหมาะสมสมดลกนระหวางขอมลท�สาธารณชนควรทราบกบความลบของผ ปวยหรอทางราชการ ขอมลจะมอยไมมากกนอยท�พอจะบรรเทาเบาบางความเสยหายได แตมกจะอยกบผ ท�มอานาจในการตดสนใจแตไมไดใช หรอผ ท�ไมมอานาจในการส�งการแตไมไดแบงปนขอมลใหผ ท�สามารถส�งการได ดงน )น ขอมลควรจะไดรบการสงตอแกผ มอานาจในการตดสนใจอยางอสระ

152

2. โครงสรางพ 0นฐานทางการส�อสาร ในชวงท�เกดเหตภยพบต การส�อสารมกจะมปญหา โดยเฉพาะโทรศพท

ไมวาจะมการใชจนเตมชองสญญาณหรอโครงสรางพ )นฐานพงเสยหายกตาม ดงน )นระบบส�อสารในภาวะฉกเฉนควรมคณลกษณะ กะทดรด ใชงาย ซอมงาย ขนยายสะดวก และมพลงงานสารอง ทวาไมจาเปนตองทนสมยซบซอน แตใหเขากบบรบทและแผนดาเนนงานของประเทศน )นๆ ควรมระบบส�อสารชองทางพเศษหรอแผนรองรบกรณการส�อสารพงพนาศจากภยพบต เพ�อใหขาวสารไปถงจดหมายปลายทางทนกาล

Stephenson R และคณะ (1996) แนะนาวาเทคโนโลยท�อาจเลอกมาใชในระบบขอมลขาวสารอยางนอยควรม Broadband networks (รวมถง Broadband internet) เครอขายน )จะเปนตวหลกในการสงขอมลมหาศาลจากเครอขายตาง ๆ ไดดกวาผานโมเดมเช�อมตอกบโทรศพท รวมถงเครอขายในการคนหาองคความรและขอมลขาวสาร (ตวอยางเชน หองสมดดจตอลท�สามารถดงขอมลทางอนเตอรเนตได) สาหรบการเกบขอมลควรเปนอปกรณท�มสมรรถนะสง ซ�งควรม - ไมโครเซนเซอรราคาถก (Micro-Sensor) อาท เชน การลงทะเบยน กลองดจตอล เคร�องตรวจวดอากาศ และเคร�องอานลายมอ เปนตน

- การสงควรผานทางเครอขายโทรคมนาคม เชน การสงภาพทางวดทศน ทางไกล

- Smart card ท�สามารถบนทกขอมล อาท เชน การลงทะเบยน หรอ ขอมลผ ปวยท�ถอบตร

- Mobile wireless Personal Digital Assistants (PDA) ซ�งผสมผสานวทยาการโทรศพทมอถอกบคอมพวเตอรขนาดพกพา ซ�งสามารถเช�อมตอกบดาวเทยมแบบ Low - Earth Orbit ( LEO ) เพ�อสงขอมลเสยงและภาพ

153

- คอมพวเตอรท�มการทางานประสทธภาพสงและรวดเรว - เทคโนโลยท�เก�ยวกบการเฝาระวงทางอวกาศท�มคณภาพความละเอยดสง ซ�งดาวเทยมไดรบการพฒนาดานน )มาในปจจบน

วทยาการทางดานการส�อสารพอจะสรปโดยสงเขปไดดงน )

2.1 ระบบตดต )งสถานบนพ )นดนท�มสายเช�อมโยงเครอขาย สาหรบประเทศไทยน )น จะมอยในโครงสรางพ )นฐานอยแลว จงไมตอง

เสยคาใชจายมากมายในการตดต )ง ทวามขอดอยท�เคล�อนยายไมได พ )นท�หางไกลไมมระบบน )ใช และไมสามารถถายทอดสญญาณไปทกพ )นท�ในเวลาเดยวกนได 2.2 คล�นวทย วทยสมครเลน วทยมอถอ มลนธตาง ๆ ไดนามาใชกนอยางแพรหลาย เน�องจากราคาไมแพง (ถาการเชาสญญาณยงราคาเดมอย) สามารถตดตอส�อสารไดพรอมกนหลายๆจด หลายๆ หมเหลา อาจจะมใชในพ )นท�หางไกลซ�งระบบอ�นเสยหาย ซ�งมตวอยางใหเหนต )งแตเหตการณพายเกย สวนขอดอยคอตองข )นกบความชานาญของผใชอาจมคล�นรบกวน และในกรณมอถอถาสถานยอยในพ )นท�ประสบภยเสยหายทาใหการส�อสารลมเหลว หรอมกใชกนจนแนนชองสญญาณ 2.3 ดาวเทยม

ประเทศไทยยงไมคอยไดนามาใชในเร�องภยพบตอยางจรงจง ขอดของดาวเทยมคอสามารถส�อสารระยะไกลๆ ไดด โดยเฉพาะอยางย�งถาระบบโทรทศนหรอวทยมอถอมปญหา อกท )งยงส�อสารระหวางประเทศไดอก สวนขอดอยสาหรบประเทศกาลงพฒนาอยางไทยคอราคาแพง ตองมสถานตนทางปลายทางท�ด และ ระบบบรการสงสญญาณ ตองอาศยเครอขายอ�นๆ เชน โทรศพทรบสญญาณรวมดวย เปนท�นายนดท�ประเทศไทยเพ�งปลอยดาวเทยม

154

ไทยคม 4 เม�อ เดอนสงหาคม พ. ศ. 2548 ซ�งมศกยภาพสงมาก นาจะมการนามาใชในเร�องระบบขอมลขาวสารดานภยพบตได เน�องจากคาดวาคาใชจายนาจะถกกวาของตางประเทศ

3. การศกษาวจยเก�ยวกบภยพบต ภายหลงเหตการณภยพบตควรมการสรปรายงานผลและประเมนผลใน

ดานตางๆ รวมถงระบบขอมลขาวสารและการส�อสารดวย บทเรยนจากความผดพลาดในอดตสามารถนามาเปนบทเรยนเพ�อไมเกดความผดพลาดอก การศกษาวจยจงเปนเร�องจาเปน ซ�งประเทศพฒนาแลวใหความสาคญในเร�องน )มาก การศกษาวจยท�ดจะใหขอมลท�เปนประโยชนตอการปองกนหรอรบมอภยพบตในอนาคต รวมไปจนถงการคนหาคาตอบเพ�อแกปญหาในปจจบน อกท )งยงสามารถนาไปใชในการกาหนดนโยบายและแผนปฏบตงานไดดวย โดย เฉพาะอยางย�งการดแลรกษาฟ)นฟผ ปวยภายหลงภยพบต เน�องจากเหตการณบางอยางท�เกดข )นมลกษณะจาเพาะกอใหเกดปญหาทางสขภาพท�ยงไมมองคความรบนทกไวใหคนควา การศกษาวจยยงชวยในดานการประเมนผลและใหขอมลท�เปนประโยชนกลบไปยงพ )นท�เพ�อการปรบปรงพฒนา

ท )งน )ถาจะใหการศกษาวจยมคณภาพตองอาศยความรวมมอและประสานงานทกฝาย ต )งแตระดบนโยบายไปจนถงปฏบต จากบทเรยนคล�นยกษสนามท�ผานมาพบวาขอมลท�มคาหลายอยางไมไดบนทกไวหรอสญหายไปอยางนาเสยดาย ยงมผคนอกมากมายท�ยงเขาใจวาเปนการเสยเวลาท�จะบนทกขอมล ซ�งการเตรยมพรอมรบมอภยพบตท�ดรวมกบนาวทยาการท�ทนสมยสามารถชวยใหการเกบรวบรวมขอมลรวดเรว

ฐานขอมลท�ควรมโดยใชการผสมผสานกบงานท�ทาอยตามระบบปกตคอ

155

- แฟมครอบครว เน�องจากมการเสยชวต สญหาย ยายถ�น และ ครอบครวใหมเกดข )นหลงภยพบต อกท )งอาจเกดกรณท�ขอมลซ�งสถานพยาบาลจดเกบเสยหายไปกบภยพบตดวย การปรบปรงขอมลหรอจดเกบใหมจะชวยในการวางแผนใหบรการอยางเหมาะสม

- ขอมลสขภาพท )งกายและจตใจท�เก�ยวกบภยพบตน )นๆ - ขอมลการตดตามภาวะสขภาพในระยะยาวท )งรางกายและจตใจ ท )งน )ควรมรปแบบการจดเกบท�สามารถวเคราะหได มการลงรหสและ

คมอชดเจน มลาดบช )นของความลบท�ใหผ รบผดชอบแตละระดบเขาถงขอมลได โดยยดถอผลประโยชนและความลบสวนตวของผ ปวยเปนหลก

โครงสรางพ )นฐานอ�นๆท�จะชวยใหการศกษากอเกดประโยชนสงสดคอ - แตงต )งคณะกรรมการข )นมาดแลกากบงานซ�งควรประกอบดวยอยางนอย 3 คณะ คอ คณะกรรมการอานวยการสนบสนนและผลกดนสนโยบาย คณะกรรมการวชาการรวมถงการตรวจสอบคณภาพ และ คณะกรรมการท�รวมเอาตวแทนผ ท�เก�ยวของท )งหมด อาทเชน ผประสบภย ผ ส�อขาว นกวชาการ นกการเมอง และ ผบรหาร

- จดจางหรอกาหนดผปฏบตงานเเละนกวชาการ รวมถงสานกงาน - มโครงการและแผนดาเนนระยะส )นระยะยาวและการประเมนผล - สนบสนนงบประมาณท )งท�จากสวนราชการและไมใชเงนงบประมาณเพ�อความคลองตวในการบรหารจดการ

156

4. ฐานขอมลอ�นท�สาคญ สาหรบฐานขอมลอ�นท�สาคญซ�งควรจะเช�อมโยงกบฐานขอกลางของ

สาธารณสข แตไมขอแจงรายละเอยดในท�น ) เน�องจากมคณะวจยคณะอ�นจดทา (รปท� 1) ไดแก 1. การชวยเหลอในดานตาง ๆ (Welfare management) 2. การฟ)นฟ (social rehabilitation) 3. การดแลรกษาพยาบาลในระยะยาว (Physical and mental management )

4. การตดตามและประเมนโครงการหรอกจกรรมตาง ๆ ท�เก�ยวของกบภยพบตคร )งน )

157

บรรณานกรม

Bird J, Lubkowski Z. Managing tsunami risk. Lancet 2005; 365:271-3. Center for Disease Control and Prevention, Atlanta USA. Rapid health

response, assessment, and surveillance after a tsunami-Thailand, 2004-2005. MMWR 2005; 54:61-4.

Connolly MA. Communicable disease control in emergencies; A field manual. World Health Organization Report. [cited 2005 May 6]; Available from: URL:http://www.who.int/infectious-disease-news/IDdocs/whocds200527/ whocds200527chapters/00_Cover_Contents.pdf.

Gonzalez FI, Milburn HB, Bernard EN, et al. Deep-ocean assessment and reporting of tsunamis (DART) 2005. [cited 2005 May 6]; Available from: URL: http://www.ndbc.noaa.gov/Dart/brief.html.

Stephenson R, Anderson PS. Disasters and the information technology revolution. Disasters 1997; 21:305-34.

Watts J. Thailand shows the world it can cope alone. Lancet 2005; 365:284.

158

บทท� 6 ส�งท�ควรดาเนนการตอในการจดทา

ระบบขอมลขาวสาร

พระอาทตยอศดงท�แหลมพรหมเทพ จงหวดภเกต

159

ส�งท�ควรดาเนนการตอในการจดทาระบบขอมลขาวสาร

เปาหมายหลกของการเตรยมรบภยพบตกเพ�อลดความสญเสยใหไดมากท�สด การเตรยมรบภยพบตเปนกระบวนการท�ตอเน�องในการพยากรณ วางแผน ฝกฝน รบมอ และประเมนผล การส�อสารระหวางหนวยงานองคกรตางๆ ท�เขามาชวยเหลอมความจาเปนอยางมากในการแกไขปญหาภายใตสภาวะแหงการเปล�ยนแปลงตลอดเวลา เปนการทางานอยางมบรณาการเปนหมคณะจากสหวชาชพ นอกจากน )การจดการขอมลขาวสารยงจาเปนในการส�อสารตอสาธารณชนโดยผานทางส�อตาง ๆ ประชาชนตองไดรบขอมลขาวสารวาเกดอะไรข )นเพ�อขจดขาวลอตาง ๆ และ การปฏบตตวท�ถกตอง การใหความรแกสาธารณชนและการฝกอบรมน )น ยงรวมไปถงการบอกใหชมชนรวาจะหาขอมลท�ถกตองในกรณฉกเฉนไดอยางไร และจะปกปองครอบครวและทรพยสนอยางไร

จากการนาเสนอบทเรยนและแนวคดการจดทาระบบขอมลขาวสารสาหรบภยพบตในประเทศไทยท�กลาวมาแลวขางตนน )น มประเดนท�เหนควรใหมการดาเนนการตอทางดานระบบขอมลขาวสารในเบ )องตนโดยแบงตามลาดบการเกดเหตการณต )งแตกอนเกด ขณะเกด และ หลงเกดภยพบตดงน )

1. กอนเกดภยพบต 1.1 ลกษณะขอมล

ควรมการทาความตกลงเร�องเน )อหาวาขอมลหรอองคความรใดจาเปนอยางย�งในฐานขอมลบรรเทาทกขของแตละภยพบต ระบหนวยงานหรอองคกรใดท�เปนแหลงขอมลหลกๆ สาหรบภยพบตแตละประเภท กาหนดมาตรฐานของขอมลและองคความรในแตละภยพบต และ ระบวธการขอขอมลจากแหลง

160

ดงกลาว ประการสาคญตองมประชาสมพนธเก�ยวกบระบบน ) และมการฝกซอมระบบขอมลและการส�อสารอยางจรงจงในแผนรบภยพบต

ขอมลท�ควรรวบรวมอยางนอยควรมเร�องดงตอไปน ) 1.1.1 ระบภยพบตท�อาจเกดข )นในประเทศ - วเคราะหหาภยพบตซ�งเกดจากธรรมชาตหรอภาวะคกคามจากน )ามอมนษย

- จดทาแผนท�เส�ยงภยตามภยพบตแตละประเภทท�วเคราะหได ท )งน )ควรมขอมลทกระดบ

- ประเมนสมรรถภาพในการรบมอกบภยพบต และ ศกยภาพในการตดตามเฝาระวงภยพบตในแตละพ )นท�

- ขอมลดานสงคมวทยา 1.1.2 องคความร

องคความรอยางนอยควรประกอบดวย - ขอแนะนาในการปฏบตการในภยพบตแตละประเภทสาหรบผ ท�เก�ยวของตางๆ ต )งแตผบรหารไปจนถงผปฏบต รวมถงอาสาสมคร

- กรณศกษาภยพบตท�เคยเกดข )น - ชดเกบขอมลมาตรฐานและวธการเกบขอมล และการเช�อมโยงฐานขอมล

- รายช�อและวธการตดตอองคกรบรรเทาสาธารณภยตางๆ หนวยงานท�สาคญในพ )นท�ท )งภาครฐและเอกชน

- ขอกฎหมายท�เก�ยวของ/นโยบาย แนวปฏบต - วธการตดตอส�อสาร - ความรเก�ยวกบวธการชวยเหลอผประสบภยและการบรรเทาสาธารณภย

- ความรในการปฏบตตวของประชาชน - ขอแนะนาในการปฏบตการสาหรบผ มอานาจในการตดสนใจ

161

- แนวทางบรหารงาน การจดองคกร การบรหารงานภาวะวกฤต - คมอการรบและบรหารจดการเวชภณฑและของบรจาคท�เหมาะกบบรบทของประเทศไทย ซ�งสามารถปรบจากแนวทางขององคกรระดบโลกทาไว

- การจดเตรยมเวชภณฑท�เหมาะสมของแตละประเภทภยพบต 1.1.3 คลงความรและกลมผ เช�ยวชาญ

บนทกรายช�อผ เช�ยวชาญและวธการตดตอ รวมถงแลกเปล�ยนประสบการณความรตางๆ ทางกระดานขาวหรอจดหมายอเลกทรอนกส 1.1.4 ภมสารสนเทศ

ขอมลซ�งเช�อมโยงกบแผนท�ทางภมศาสตรท�สามารถวเคราะหหารปแบบหรอผลกระทบของภยพบตท�เกดข )นในพ )นท�เส�ยงภยตางๆ รวมท )งวเคราะหสถานการณ จดทาแผนท�และเหตการณจาลองตาง ๆ ได ท )งน )ควรมการแจงแหลงขอมลและวธการตดตอขอขอมลจากหนวยงาน

ท�รบผดชอบ รวมถงเผยแพรในเวบไซทซ�งกาหนดเปนทางการ แบงเปนหมวดหมชดเจนใหงายแกการสบคนหรอเลอกใชเฉพาะท�ตองการ 1.2 การบรหารจดการกบขอมลขาวสาร

มการบรหารจดการกบขอมลขาวสารและการส�อสารซ�งอยางนอยควร

ครอบคลมประเดนดงตอไปน ) 1.2.1 การเสาะหาขอมล ขอมลท�ไดมกจะมาจากหลายแหลงหลายรปแบบ หลายชองทาง และ

บางคร )งผ มอานาจในการตดสนใจไมทราบวาจะไปหาขอมลจากท�ใด ดงน )นควรมวธการแกปญหาดงน )

162

- เสาะหาใหไดวาขอมลหรอองคความรใดจาเปนอยางย�งในฐานขอมลบรรเทาทกขของแตละภยพบต

- ระบหนวยงานหรอองคกรท�เปนแหลงขอมลหลกๆ สาหรบภยพบตแตละประเภท

- กาหนดมาตรฐานขอมลและองคความรสาหรบภยพบตแตละประเภท

- ระบวธการขอขอมลจากแหลงดงกลาว ถามเน )อหาเร�องการเผยแพรขอมลของหนวยงานน )น ๆ และไมสามารถขอขอมลโดยตรงได อาจจะใชวธตดตามขาวสารและรายงานตางๆ ท�เสนอตอสาธารณะแลวเกบรวบรวมไวเปนระยะ ๆ

- ตรวจสอบกระบวนการเสาะหาขอมลท�ลาชาอยเนองๆ เพ�อปรบเปล�ยนยทธวธไปตามยคของเทคโนโลย

- สรางชองทางการใชขอมลใหผ มอานาจในการตดสนใจทราบวาจะเอาขอมลไดอยางไรยามท�ตองการ

1.2.1 กล�นกรอง มการกล�นกรองขอมลท�ไมเก�ยวของ ซ )าซอน หรอขดแยงจนทาใหผใชสบสนออกไป 1.2.3 กาหนดหมวดหมและการเช�อมโยง 1.2.4. สรางองคความรใหมๆ 1.2.5 แลกเปล�ยนขอมลขาวสาร

การแบงปนแลกเปล�ยนขอมลขาวสารและองคความรเปนส�งท�สาคญท�สดและปรารถนาใหเกดข )นในระบบองคความร ซ�งอนเตอรเนตเปนชองทางท�เหมาะสมท�สด อยางไรกตามตองคานงถงความม�นคงปลอดภย ความเปนสวนตว การรกษาความลบ และ สทธทางปญญาของเจาของขอมลดวย

163

1.2.6 การดแลรกษาระบบ ตองมการตดตามดแลเร�ององคความรและขอมลตลอดเวลา

เพราะมการเปล�ยนแปลงเสมอ ขอมลองคความรท�ลาสมยควรขจดท )ง

164

2. ขณะเกดภยพบต

ควรจดต )งศนยบญชาการจงหวดภายใตการนาของผวาราชการจงหวด โดยสานกงานสาธารณสขประมวลผลขอมลแลวสงไปยงศนยบญชาการระดบจงหวด ในกรณพ )นท�ประสบภยกนอาณาเขตหลายจงหวด ควรจดต )งศนยบญชาการเขตเพ�อการสนบสนน ส�งการ และประสานงานดานตางๆ กบศนยบญชาการจงหวด วธการทางานแบบบรณาการและทกอยางเบดเสรจ ณ จดบรการท�เดยว ผบญชาการมอานาจในการตดสนใจสงสดในการส�งการตามกฎหมาย และมงบประมาณฉกเฉนสนบสนน สาหรบดานขอมลขาวสารควรดาเนนการดงน )

- แตงต )งคณะทางานท�รบผดชอบดานขอมลขาวสารโดยตรง - ตดต )งโทรศพทสายดวนสาหรบประสานงานโดยเฉพาะประจาตลอด 24 ช�วโมง

- ตดต )งคอมพวเตอรพรอมอนเตอรเนตเพ�อการรวบรวมขอมลและประมวลผล

- จดทาระบบประชมทางไกล - ตดต )งโทรทศน วทย และวทยสมครเลน ในการตดตามขาว ดงท�กลาวมาแลวขางตนถงข )นตอนกอนเกดภยพบตวา ควรทาความตก

ลงกนในกลมผ ท�ตองการใชขอมลถงการกาหนดตวแปรตางๆ ท�ควรเกบรวบรวม ท )งน )ข )นกบประเภทของภยพบต ลกษณะของผประสบภยท�เขามาใชบรการ ความเก�ยวของแตละเครอขาย และลกษณะของตวแปรท�ตองสงไปยงฐานขอมลตางๆ ในเครอขายน )นๆ ดวย ซ�งโดยหลกๆ แลวจะมลกษณะดงรปท� 8 (บทท� 5) ในท�น )จะเนนดานขอมลขาวสารท�ควรดาเนนการขณะเกดภยพบตซ�งควรครอบคลมประเดนดงตอไปน )

165

2.1 การรวบรวมขอมลผประสบภยและประชากรท�ถกผลกระทบ 2.1.1 ประชากรกลมเส�ยง

- นกทองเท�ยว จากโรงแรมและสถานท�พกท�เปดดาเนนการ ท )งน )ควร

กาหนดใหมขอมลบนทกไวท )งท�โรงแรมหรอสถานท�พกในเขตเส�ยงภยและบรษทนอกเขตเส�ยงภย นอกจากน )ยงหาไดจากดานตรวจคนเขาเมองและหนวยงานทองเท�ยวจงหวด - ประชาชนท�ถกผลกระทบ

ประชาชนในพ )นท�จากทะเบยนท�วาการอาเภอหรอจงหวด หรอจากแฟมครอบครวของสถานอนามย กระทรวงสาธารณสข (Family Folder)

- แรงงานอพยพ/ตางชาต จากสานกงานประกนสงคม

- อาสาสมคร จากทะเบยนอาสาสมคร (ท�ควรกาหนดข )นของประเทศ) จากองคกรท�ข )นทะเบยน

2.1.2 ผบาดเจบและผ ปวยดวยโรคอนเน�องมาจากภยพบต - การลงทะเบยน

พ )นท�ซ�งมผประสบภยจานวนนอยสามารถใชระบบเวชระเบยนของสถานพยาบาลตามปกต สวนสถานพยาบาลท�มผประสบภยจานวนมากจะใชระบบขอมลตามแผนรบอบตเหตหม หรอท�สรางข )นมาเฉพาะกจเน�องจากฐานขอมลระบบปกตไมเอ )ออานวย (รปท� 3 บทท� 4)

ขอมลอยางนอยควรประกอบดวย รปผ ปวย อาย เพศ เช )อชาตหรอสญชาต สาหรบคนมสลมใหพมพช�อท )งมสลมและไทย สาหรบคนตางชาตใหพมพช�อท )งภาษาองกฤษและไทย (ท )งน )วธการสะกดช�อ

166

ภาษาไทยใหถอตามกฎเกณฑท�กาหนดข )นซ�งควรสอดคลองกบระบบฐานขอมลการจดการศพ-Disaster Victim Identification)

เจาหนาท�เวชระเบยนหรอผ ท�ไดรบมอบหมายใหปฏบตงานเม�อเกดภยพบตแตละสถานพยาบาลจะเปนผรวบรวมขอมลผบาดเจบ ผ ปวย และผ ปวยท�ไดรบการสงตอ แลวสงใหสานกงานสาธารณสขจงหวดซ�งจะสงตอไปยง(หรอประจาอย)ศนยบญชาการจงหวด ศนยบญชาการเขต และศนยบญชาการประเทศตามลาดบ

ในกรณท�มผบาดเจบกบผ ปวยในจดเกดเหตจานวนมาก และไมสามารถสงมายงสถานพยาบาลได ใหลงระเบยนในแบบการสงตอผ ปวย - การสงตอผ ปวย

มการจดต )งคณะทางานในการบรหารจดการเร�องการสงตอผ ปวยในแตละระดบต )งแตสถานพยาบาล สานกงานสาธารณสขจงหวด ศนยบญชาการจงหวด ศนยบญชาการเขต และศนยบญชาการประเทศ ในกรณท�มผประสบภยตางชาตควรกาหนดผประสานงานระหวางชาตประจาศนยบญชาการต )งแตระดบจงหวดข )นไป โดยมหนาท�รบผดชอบในการสงตอผ ปวยในแตละระดบ รวมถงจดสงตอท�กาหนดข )นเฉพาะกจ (อาทเชน สนามบน ทาเรอ จดอพยพ) สาหรบผบาดเจบและผ ปวย ท�ไมสามารถลงทะเบยน ณ สถานพยาบาลไดอยางครอบคลม

ในกรณท�สถานพยาบาลมผบาดเจบมารบบรการเกนขดความสามารถ สถานพยาบาลน )นจะประสานงานไปยงสถานพยาบาลเครอขาย (ซ�งควรมผ ท�ประสานงาน ณ สานกงานสาธารณสขจงหวดดวย) เพ�อสงตวผ ปวยไปรบการรกษา ซ�งในระบบปกตจะมข )นตอนการลงทะเบยนและรายละเอยดผ ปวยในใบสงตวผ ปวย ทาการแจงและประสานงานไปสถานพยาบาลท�รบ แลวสงผ ปวย เม�อส )นสดการรกษา

167

สถานพยาบาลท�รบรกษาจะสงขอมลการรกษากลบมายงสถานพยาบาลท�สงผ ปวย ในกรณเรงดวนหรอไมสามรถบนทกไดทน ใหบนทกขอมลแคระดบระบบคคลไดแลวสงผ ปวยตามแผนท�กาหนดไวผานเครอขาย - การรายงานขอมลแกหนวยงานท�เก�ยวของ

คณะทางานดานขอมลขาวสารศนยบญชาการจงหวดเปนผรายงานในระดบจงหวด ไมควรใหสถานพยาบาลเปนผรายงานโดยตรงเน�องจากตองปฏบตภารกจหลกในการรกษา อกท )งขอมลในระดบจงหวดจะครบถวน ไมซ )าซอนสบสน และ มเครอขายเช�อมโยงขอมลกบสถานพยาบาลตางๆ แกสาธารณชน

ญาตหรอผ เก�ยวของกบผบาดเจบผ ปวยท�เดนทางมายงสถานพยาบาลสามารถทาการตรวจสอบรายช�อจากเจาหนาท�เวชระเบยนและผ ท�ไดรบมอบหมาย โดยสบคนจากฐานขอมลโดยตรง หรออานจากปายประกาศกบภาพถายท�ทางสถานพยาบาลจดทาให ถาสบคนพบ เจาหนาท�ควรใหบรการคนหาขอมลรายช�อจากเวบไซทท�กาหนดอยางเปนทางการ หรอเช�อมโยงขอมลผานเครอขายอนเตอรเนตกบสถานพยาบาลอ�น และสานกงานสาธารณสขจงหวด ในกรณท�ไมพบหรอไมสามารถเช�อมโยงอนเตอรเนตได ใหแนะนาญาตหรอผ เก�ยวของกบผบาดเจบผ ปวยไปตดตอศนยบญชาการจงหวดซ�งมขอมลผประสบภยท )งหมด (บาดเจบ ปวย เสยชวต สญหาย)

ส�อมวลชน องคกร และหนวยงานตางๆ ท�ตองการขอมลใหตดตอศนยบญชาการจงหวด

168

ประชาชนท�วไปรบฟงขาวสารจากการรายงานอยางเปนทางการของศนยบญชาการจงหวดทางส�อโทรทศน วทย วทยชมชน ประกาศ หนงสอพมพ และเวบไซทท�กาหนดอยางเปนทางการ สาหรบขอมลนอกเหนอจากการรกษาพยาบาลอยในสวนถดไป (การแจงขาวแกสาธารณชน)

ชองทางการส�อสารควรมหลายระบบผสมผสานกนตามความเหมาะสม และมระบบสารอง สามารถใชสถานวทยทองถ�น องคกรชมชน โทรศพทพ )นฐาน โทรศพทเคล�อนท� วทยส�อสาร การสงขอความ โทรสาร อนเตอรเนต และดาวเทยม สาหรบสถานพยาบาลน )นควรมชองทางใหขอมลขาวสารอยาง

นอย 3 ทาง ดงน ) - ตดประกาศ

- ตดต )งคอมพวเตอรเช�อมโยงอนเตอรเนต - ผ ทาหนาท�ใหขอมลแตละหนวยงาน (หนวยประชาสมพนธภยพบต) ขอมลท�ให ณ สถานพยาบาลควรมท )งรายช�อผ ปวย

ผ เสยชวต ภาพ แผนกผ ปวย หอนอน และระบแหลงขอมลอ�นท�รวบรวมขอมล เพ�อใหผตดตอสามารถหาขอมลเพ�มเตมได อาทเชน ศนยบญชาการจงหวด ศนยบญชาการเขต เวบไซท วทย โทรทศน (ชอง ,เวลา) ท�ไดรบแตงต )งอยางเปนทางการ

2.1.3 ผ เสยชวตท�เขาสสถานพยาบาล ระบบจะเหมอนกบของผบาดเจบและผ ปวยดวยโรคอนเน�องมาจากภย

พบต แตทวาขอมลในระดบสถานพยาบาลจะไมครบถวนเทากบท�ศนยบญชาการจงหวดหรอศนยบญชาการเขตเน�อง จากไมใชหนวยงานรบผดชอบ

169

โดยตรง สถานพยาบาลเพยงแตบนทกขอมลเบ )องตนแลวเช�อมโยงขอมลไปยงฐานขอมลหนวยงานท�รบผดชอบเร�องการจดการศพและการพสจนเอกลกษณบคคล 2.1.4 ผสญหายและผประสบภยท�ไมไดเขาสสถานพยาบาล

ศนยบญชาการจงหวดเปนแหลงใหขอมลเน�องจากมท )งขอมลผบาดเจบ ผ ปวย ผ เสยชวต และ ผประสบภยท�อาศยอยกบญาต หรอตามศนยพกพงช�วคราว รวมท )งมฐานขอมลประชากรในพ )นท�ประสบภยตามทะเบยน หรอจากขอมลดานตรวจคนเขาเมอง สานกงานประกนสงคม และสานกงานทองเท�ยวสงมาให 2.2 ระบบขอมลเวชภณฑ

มระบบขอมลเวชภณฑสาหรบกรณภยพบต ควรจดทาคมอการรบ

บรจาคและบรหารเวชภณฑท�เหมาะกบบรบทของประเทศไทย ควรมคณะทางานจากองคการเภสชในการประสานกบผบรจาคท )งในและตางประเทศ มการจดต )งคณะทางานท�ผานการอบรมในเร�องระบบขอมลและการบรหารเวชภณฑลงไปชวยพ )นท�ประสบภยซ�งไมสามารถรบมอได มแผนและการจดการในเร�องของการประเมนผล การประเมนความตองการ และการจดหาเวชภณฑอยางชดเจน อยางนอยควรครอบคลมประเดนดงตอไปน ) 2.2.1 การสง

- มการตรวจสอบคดกรองจากองคการเภสชกรรมกอนสง - ลงทะเบยนการสง - ในการจดสงใหระบช�อผ รบ มรายละเอยดชนดเวชภณฑ - หนาหบหอบรรจภณฑระบรายละเอยดภายใน

2.2.2 การรบ - จดใหอปสงคตรงกบอปทาน (จงหวะเวลาและปรมาณ)

170

- ลงทะเบยนการรบ 2.2.3 การแจกจาย

- ลงทะเบยนการแจกจาย - ประเมนอปสงคกบกบอปทาน ท )งปรมาณและระยะเวลา

2.2.4 การใชและสงคน - กาหนดกฎระเบยบของการอนมตทาลายและสงคนเวชภณฑ - ปรบปรงกฎระเบยบหรอการเบกจายยามอรฟน ในกรณเกดมหนตภยท�มการใชจานวนมาก

2.3 ขอมลเฝาระวงโรค กรณท�ขอบเขตพ )นท�ประสบภยไมกระจดกระจายและมความรนแรงไม

มากสามารถใชระบบปกตและเสรมดวยคณะเฝาระวงและสอบสวนโรคเคล�อนท�เรว (Surveillance Rapid Response Team - SRRT) กรณท�กนอาณาเขตกวางหรอคาดวาจะมการลกลามของการระบาดของโรคในวงกวาง ควรเสรมดวยคณะทางานจากสวนกลางซ�งรวมถง เครอขายเฝาระวงและสอบสวนโรคของศนยเขต สานกระบาดวทยา กรมควบคมโรค กรมอนามย กระทรวงสาธารณสขและ หนวยงานอ�นๆท�เก�ยวของในแตละภยพบต

ระบบขอมลอยางนอยควรประกอบดวย 2.3.1 ศนยกลางวเคราะหแปลผล

เน�องจากการมองภาพเฉพาะพ )นท�อาจขาดความเช�อมโยงและไมสามารถตรวจจบการระบาดของโรคไดในภาวะวกฤต ควรรวบรวมขอมลจากหนวยพยาบาลประจาศนยพกพงตางๆ สถานพยาบาล และการสอบสวนโรค มาประมวลผลท�สานกงานสาธารณสขจงหวด แลวสงผลการประมวลไปท�ศนยบญชาการจงหวดและเขตตามลาดบ

171

ควรแตงต )งบคลากรดานระบบขอมลขาวสารท )งระดบพ )นท�และสวนกลาง โดยเฉพาะอยางย�งกรณพ )นท�ซ�งถกกระทบอยางรนแรง ตองมกาลงเสรมจากสวนกลางลงไปชวยทนท

2.3.2 ฐานขอมล - ผ ปวยดวยโรคอนเน�องมาจากภยพบต - การดาเนนการควบคมปองกนโรค - ประชากรกลมเส�ยงหรอคาดประมาณประชากรท�เก�ยวของ

2.3.3 องคความรเก�ยวกบโรคท�อาจจะระบาดไดในชวงภยพบต - ฐานขอมลโรคท�เกดจากภยพบต ซ�งข )นกบประเภทของภยพบต การสอบสวนโรคระบาด และสถานการณการระบาด

- มาตรการควบคมปองกนโรค

ควรเช�อมโยงขอมลกบฐานขอมลของสถานพยาบาลซ�งจะเปนประโยชนท )งในการเฝาระวงโรค ไมวาจะเปนการตดตามการรกษา การใหความชวยเหลอฟ)นฟในระยะยาว และ ตรวจหาโรคซอนเรนซ�งไมปรากฏอาการในระยะแรกของเหตการณ

- ตองมความสมดลหรอขอตกลงหรอกฎกตการะหวางขอมลท�สาธารณชนพงไดรบ กบความลบหรอความเปนสวนตวของผประสบภย รวมถงขอมลของรฐบาลท�ตองปกปดเพ�อความม�นคงของชาตหรอประโยชนสงสดของชาต

- ระบบขอมลตองมวตถประสงคชดเจน ไมยงยากซบซอน ปรบเปล�ยนไดงาย(ยดหยน)ตามลกษณะของภยพบตและลาดบเวลาของการเกดเหต

- มการกาหนดนยามศพทชดเจนเพ�องายแกการปฏบตและเพ�มความนาเช�อถอของขอมล

172

- มคมอระบโรคหรอกลมอาการท�ควรเฝาระวง โรคท�ควรวนจฉยแยกโรคในแตละกลมอาการ ควรเกบตวอยางอะไรสงตรวจบาง อยางไร ท�ไหน

2.4 ขอมลของศนยบญชาการ

ศนยบญชาการระดบประเทศจดต )งข )นเพ�อสนบสนนดานบรหารจดการ

และประสานงานของศนยระดบเขต รวมถงประเมนภาพรวมของสถานการณ ศนยบญชาการในพ )นท�ควรมอานาจเบดเสรจในตว เปนการทางานตลอด 24 ช�วโมง โดยเฉพาะในชวงวกฤต ท )งน )หนวยงานท�เก�ยวของไมจาเปนตองยายสานกงานเขามาแตอาจเปนการประสานส�งการสงขอมลในระดบพ )นท�เพ�อความคลองตวและความเหมาะสมตามลกษณะงานน )นๆ

ขอมลศนยบญชาการจงหวดควรประกอบดวย 2.4.1 บคลากร - ควรลงทะเบยนไมวาจะเปนเจาหนาท�หรออาสาสมครตางๆ เพ�อชวยเหลอ ตรวจสอบ และการบรหารจดการอยางเหมาะสม ศนยบญชาการระดบประเทศควรเปนผตดตอประสานงานกบหนวยงานตางๆ และกระจายกาลงคนไปตามพ )นท�ในสถานการณตางๆ อยางเหมาะสมทนทวงท

- รายช�อคณะปฏบตการ ณ จดตางๆ เพ�อเสรมกาลงคนในพ )นท� ซ�งอาจจดคณะก ชพยอยๆ ออกไปใหความชวยเหลอ ณ จดเกดเหตทนท เปาประสงคกเพ�อทาใหอาการของผ ปวยทรงตวกอนเคล�อนยายออกจากสถานท�เกดเหตไปยงโรงพยาบาลหรอจดอพยพ โดยท�คณะน )จะไดรบการฝกอบรมการชวยชวตในภาวะฉกเฉนและมกระเปาท�บรรจเวชภณฑกบอปกรณชวยชวต แลวเคล�อนยายผ ปวยไปยงหนวยรกษาพยาบาลใหไดภายในเวลาอนรวดเรว สาหรบของอ�นๆ ท�ควร

173

บรรจในกระเปาดวยคอวทยส�อสาร และ แผนท�ซ�งระบตาแหนงศนยรกษาพยาบาลพรอมหมายเลขโทรศพทในเขตน )นๆ การใชกระเปาสะพายหลงอาจจะคลองตวกวาในการปฏบตงาน ณ จดเกดเหต สาหรบอาสาสมครชมชนท�ไดรบการอบรมพ )นฐานการพยาบาลเบ )องตนและการก ชพสามารถเขาไปรวมชวยเหลอได

- ลงทะเบยนอาสาสมครตางๆ ในกรณท�มาถงพ )นท�โดยไมผานการลงทะเบยนและตรวจสอบจากสวนกลางมากอน

2.4.2 ศนยพกพง

มขอมลศนยพกพง พ )นท�และเสนทางการอพยพขนยายผ ปวยหรอขนสงเวชภณฑตางๆได ควรกาหนดศนยอพยพซ�งเปนตาแหนงท�เคล�อนยายท )งผชวยเหลอและผ ปวยออกจากหนวยรกษาพยาบาล สถานท�ควรเปนพ )นท�ซ�งกวางใหญเพยงพอท�จะใหเฮลคอปเตอรขนาดใหญลงจอดได และควรกระจายอยในพ )นท�เส�ยงภย สามารถใชโครงสรางตางๆ ท�มอย อาทเชน โรงเรยน วด ศนยการคา หรอสนามกฬา เปนตน

2.4.3 วสดอปกรณครภณฑ /เวชภณฑ - ขอมลประเมนความตองการของแตละพ )นท� และระบส�งท�ควรจดเตรยมสาหรบดาเนนการรบมอภยพบต

- แหลงวสดอปกรณครภณฑ 2.4.4 ของบรจาค

มการประสานกบหนวยงานตางๆ ท�รบของบรจาคนาๆ ชนด สพ )นท�เพ�อลดความไมสมดลของอปสงคและอปทาน ลดความซ )าซอน มหนวยงานหลกรบผดชอบ รวมถงการประสานงานกบหนวยงานและองคกรตางๆ - กาหนดลกษณะของท�บรจาคเพ�อกอใหเกดประโยชนสงสด และไมเปนภาระแกพ )นท�ซ�งถกผลกระทบในการบรหารจดการของบรจาค

174

- กาหนดวธการ รายละเอยด และ ขอมลพ )นฐานของบรรจภณฑท�สงมาเพ�องายตอการคนหา ใชการเกบและระบายของออกแจกจาย

- ขอมลวฒนธรรมและศาสนาเพ�อความเหมาะสมเม�อบรจาคส�งของ 2.4.4 การตดตอประสานงานและส�งการ - รายช�อบคคล หนวยงานตางๆ และวธการตดตอในดานตางๆ - การจดองคกรปรหารงานในภาวะวกฤต - ระเบยบกฎหมายนโยบายแนวปฏบตท�เก�ยวของ - ขอมลคณะก ชพท�สงออกไปชวยเหลอในท�ตางๆ และการประสานกระจายกาลง

2.5 ขอมลสถานการณในภาพรวม

ขอมลสถานการณในภาพรวมมความสาคญในการประเมนความ

รนแรงและขนาดของปญหา ซ�งนาไปสการรบมอท�เหมาะสมในการจดสรรกาลงคนและงบประมาณในแตละชวงเวลา ควรมการแตงต )งคณะทางานโดยเฉพาะในการรวบรวมขอมลประเมนสถานการณในแตละชวงเวลา ซ�งอยางนอยควรประกอบดวย 2.5.1 ผประสบภย

- ผบาดเจบ - ผ ปวยดวยโรคอนเน�องมาจากภยพบต - ผ เสยชวต - ผสญหาย - ประชาชนท�ไดรบผลกระทบ

2.5.2 พ )นท�ประสบภย - ขอบเขตของพ )นท�ประสบภย - ขอบเขตของพ )นท�เส�ยงภย

175

- ระบบสาธารณปโภค - การคมนาคมสพ )นท�ประสบภย

2.5.3 การใหการชวยเหลอ - ผประสบภยท�ไดรบการชวยเหลอแลว - ผประสบภยท�ไดรบการชวยเหลอเบ )องตนและตองการการชวยเหลอในลาดบถดไป - ผประสบภยท�ยงไมไดรบการชวยเหลอ - จดอนดบความสาคญของปญหาท�เรงแกไข ในทายสดน ) ขอเนนวาระบบขอมลตองรองรบการวเคราะหแปลผลและ

การรายงานไปยงศนยบญชาการแลวรบคาส�งลงมาปฏบตหรอวเคราะหแกปญหาเฉพาะหนาไดดวย ท )งน )ควรมเครอขายท�จะสงและประสานงาน โดยสามารถประยกตใชเม�อหนวยงานหรอองคกรท�เก�ยวของกบภยพบตแตละประเภทเปล�ยนแปลงไปตามสถานการณดวย ศนยขอมลระดบจงหวดจะชวยเตมขอมลสวนท�ขาดหายไปและลดความซ )าซอนของขอมลในระดบสถานพยาบาลตางๆ สวนศนยขอมลระดบเขตจะชวยเตมขอมลสวนท�ขาดหายไปและลดความซ )าซอนของขอมลในระดบจงหวด ในทานองเดยวกนศนยขอมลระดบประเทศจะทาใหเหนภาพรวมมากท�สด ในแตละระดบมการวเคราะหแปลผลแลวนาไปสการปฏบตไดทนทในภาวะเรงดวนโดยไมตองรอระดบประเทศ ท )งน )ตองมการรายงานกลบมายงแตละระดบเพ�อปรบปรงฐานขอมลใหถกตองเปนปจจบน

ประเดนสาคญท�ตองกลาวถงคอระบบส�อสาร ซ�งควรมชองทางพเศษ หรอแผนรองรบกรณโครงสรางพ )นฐานการส�อสารพงพนาศจากภยพบต ควรใหความรแกประชาชนในการงดใชโทรศพทในชวงวกฤต รวมถงวธการท�ตดเครอขายส�อสารในกรณจาเปน เพ�อเปดสญญาณใหแกงานฉกเฉนในชวงวกฤต วทยส�อสารและวทยสมครเลนยงคงมบทบาทในเหตการณภยพบตในไทย ควรท�จะปรบปรง ซอมแซมโครงสรางพ )นฐานท�มอย และฝกอบรมการใช

176

3. ภายหลงเกดภย

3.1 ขอมลการชวยเหลอฟ0นฟ ขอมลขาวสารภยพบตอยางนอยควรครอบคลมเร�องโรคระบาด ปญหาทางจตเวช ความพการทพลภาพ เดกกาพรา คนพลดถ�น การเปล�ยนแปลงภมประเทศ การเคล�อนยายชมชน คาชดเชย และ การชวยเหลอตางๆ จงไมขอกลาวรายละเอยดในท�น )เน�องจากมผ วจยอกคณะทาการศกษา 3.2 ขอมลการศกษาวจย

ภายหลงเหตการณภยพบตควรมการสรปรายงานผลและประเมนผลใน

ดานตางๆ รวมถงระบบขอมลขาวสารและการส�อสารดวย ความผดพลาดในอดตสามารถนามาเปนบทเรยนเพ�อไมเกดความผดพลาดอก การศกษาวจยจงเปนเร�องจาเปน ชวยคนหาคาตอบเพ�อแกปญหาในปจจบน อกท )งยงสามารถนาไปใชในการกาหนดนโยบายและแผนปฏบตงาน การประเมนผล และใหขอมลท�เปนประโยชนกลบไปยงพ )นท�เพ�อการปรบปรงพฒนา รวมไปจนถงการศกษาวจยท�ดจะใหขอมลท�เปนประโยชนตอการปองกนหรอรบมอภยพบตในอนาคต

ส�งท�ควรศกษาหาองคความรอยางนอยควรครอบคลมประเดนดงตอไปน ) - แฟมครอบครว เน�องจากมการเสยชวต สญหาย ยายถ�น และ ครอบครวใหมเกดข )นหลงภยพบต อกท )งอาจเกดกรณท�ขอมลซ�งสถานพยาบาลจดเกบเสยหายไปกบภยพบตดวย การปรบปรงขอมลหรอจดเกบใหมจะชวยในการวางแผนใหบรการอยางเหมาะสม

177

- ขอมลสขภาพท )งกายและจตใจท�เก�ยวกบภยพบตน )นๆ - ขอมลการตดตามภาวะสขภาพในระยะยาวท )งรางกายและจตใจ - การรกษาพยาบาล อาทเชน ปจจยท�มผลตอการรอดชวตของผ ปวย ปจจยท�มผลตอความรนแรงในการบาดเจบของผ ปวย และโรคท�อนเน�องมาจากภยพบตแตละประเภท เปนตน

- การประเมนระบบการบรการการแพทยฉกเฉนเพ�อการพฒนา - การพยากรณการเกดภยพบต - การประเมนความเส�ยงของการเกดภยพบต - วทยาการสารสนเทศและแผนท�ภมศาสตรในการรบมอภยพบต ท )งน )ควรมรปแบบการจดเกบท�สามารถวเคราะหได มการลงรหสและ

คมอชดเจน มลาดบช )นของความลบท�ใหผ รบผดชอบแตละระดบเขาถงขอมลได โดยยดถอผลประโยชนและความลบสวนตวของผ ปวยเปนหลก

178

การแจงขาวแกสาธารณชน ความพรอมและความต�นตวของประชาชนมบทบาทสาคญในการทาให

งานบรรเทาสาธา -รภยราบร�นมประสทธผล ขอมลขาวสารไมเพยงแตเร�องการตามหาผ ปวยและผ เสยชวตเทาน )น แตยงรวมถงเร�องความรในการปฏบตตวเพ�อท�จะไมตองตกเปนเหย�อเองต )งแตกอนเกดภยพบต ซ�งจะชวยลดภาระคณะบรรเทาสาธารณภย นอกจากน )ยงไมกอใหเกดปญหาเพ�มดวย

ควรมการแตงต )งคณะทางานดานขอมลขาวสารอยางเปนทางการเพ�อใหขอมลเปนมาตรฐาน ลดความซ )าซอน ปองกนปญหาจรยธรรม และปองกนการหลอกลวง นอกจากน )ควรกาหนดเวลาการแจงผลหรอรายงานสรปประจาวน เพ�อปองกนความซ )าซอนสบสนในการรายงานผลแกผใชขอมล ผ ท�ตองการทราบขอมลท�เปนปจจบนสามารถเขาไปดทางส�อท�จดให เชน เวบไซท หรอ ประกาศ หรอตามสถานโทรทศนท�แสดงผลเปนตวอกษรเล�อนอยหนาจอ เปนตน สาหรบชองทางส�อสารน )นสามารถใชส�อตาง ๆ ท�ไดรบการกาหนดใหเปนมาตรฐานอางองในการใหขอมลอยางเปนทางการได ต )งแตอนเตอรเนตโดยผานทางเวบไซท จดหมายอเลกทรอนกส ทางโทรศพท โทรสาร โทรทศน วทย วทยทองถ�น หอกระจายขาว ตดประกาศ และ เครอขายชมชน เปนตน

ส�งท�ตองมในระบบขอมลคอชองทางท�ผพการสามารถเขาถงได เชน ผ ท�พการทางหหรอทางตา เปนตน นอกจากน )ควรคานงถงภาษาตางประเทศหลกๆ ตามลกษณะผประสบภยในแตละกรณไป หรออยางนอยควรมภาษาองกฤษซ�งตองใชอยแลวในการใหขาวสาร

ในการส�อสารแกสาธารณชนอยางนอยควรประกอบดวยประเดนดงตอไปน ) - กาหนดหวขอใหชดเจนตามอนดบความสาคญ

179

- เน )อหาเรยบงาย ชดเจน ตรงประเดน ทนเหตการณ ถามเร�องตองการความชวยเหลอ รวมมอ หรอปฏบตตาม ควรช )ใหชด ถอยคารดกมแตไมกอใหเกดความตระหนก

- กาหนดเวลาใหขาวสารอยางเปนทางการ - กาหนดบคคลใหขาวสารท�ใหขาวสารอยางเหมาะสม เพ�อใหตดตามเน )อหางายและลดความสบสน

- กาหนดส�อตามประชากรเปาหมาย - มการประเมนและตดตามผล

180

ประเดนสาคญอ�นๆ ท�ควรดาเนนการตอ ประเดนสาคญท�ไมไดกลาวถงในหนงสอน )แตควรมการดาเนนการตอ

เพ�อใหระบบขอมลขาวสารและการส�อสารดานสาธารณสขสาหรบภยพบตสมบรณ คอตองกาหนดเปนนโยบายระดบชาต จดต )งคณะทางานเพ�อมอบหมายใหดาเนนการดานระบบขอมลขาวสารดานสาธารณสขในการรบมอภยพบตจนลลวง ซ�งอยางนอยควรประกอบดวย 1. โครงสรางพ )นฐานของระบบท�เก�ยวกบเคร�องมออปกรณ หนวยงาน และบคลากรท�รบผดชอบ

2. เทคโนโลยและวทยาการสมยใหมทางดานการสรางฐานขอมล การสงขอมลท�มลกษณะตางๆ กน การเช�อมโยงฐานขอมลตางๆ

3. เทคโนโลยและวทยาการทางดานการส�อสารและภมศาสตรสนเทศ รวมท )งระบบสารอง

4. สรางรปแบบของระบบขอมลขาวสารท�รวมทกภาคสวนท�เก�ยวของ มการทดลองใชสาหรบภยพบตตางๆ รวมท )งแผนการประเมนปรบปรงแกไข นอกจากน )ตองมแผนฝกซอมดานขอมลท�ชดเจน

5. ศกษาและกาหนดพ )นท�เส�ยงกบการเกดภยพบตตาง ๆ 6. การเตรยมองคความรสาหรบภยพบตประเภทตาง ๆ ในประเทศไทย 7. กฎระเบยบทางราชการท�ตองปรบปรงเพ�อเอ )อตอการทางานเม�อเกดภยพบต

181

ภาคผนวก ก เวบไซทสาคญ

182

1. ประเทศไทย 1.1 ภาครฐ กระทรวงเทคโนโลยสารสนเทศและการส�อสาร

http://www.thaitsunami.com กระทรวงสาธารณสข ประเทศไทย http://www.moph.go.th สานกงานจงหวดภเกต http://www.phuketitcity.com กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย กระทรวงมหาดไทย

http://www.disaster.go.th ศนยนเรนทร กระทรวงสาธารณสข

http://ems.narenthorn.or.th ศนยกลางขอมลผประสบภยสนาม

http://www.csiphuket.com โรงพยาบาลวชระภเกต

http://www.vachiraphuket.go.th รพ.กระบ� http://hospital.moph.go.th/krabi รพ.พงงา http://hospital.moph.go.th/phangnga ทะเบยนผสญหายจากเหตการณสนาม ประเทศไทย (กาชาดจงหวดภเกต SIPA – องคการบรหารสวนจงหวดภเกต ศนยนเรนทร มหาวทยาลยธรรมศาสตร Hydro and Agro-informatic Institute Government IT Services, AX4A BV- ประเทศเนเธอแลนด, Thai Webmaster Association, Internet Thailand PCL, Manager Online, TH-NIC Company

183

Ltd., National Science and Technology Development Agency, กระทรวงเทคโนโลยสารสนเทศและการส�อสาร)

http://www.missingpersons.or.th

1.2 ภาคเอกชน

http://www.thaitsunami.com

http://www.thaicareyou.com

http://www.sjvnews.com/gallery/tsunamisouls

http://members.lycos.nl/tsunamichildren/index.htm (เดกท�สญหายในเหตการณสนาม)

http://bildersuche.missing-people.name

http://www.helpangelnetwork.org

http://www.khaolak.info http://www.sjvnews.com/gallery/tsunamisouls http://www.inet.co.th/tsunami/search.php

2. องคการอนามยโลก

Global Disaster Information Network

www.gnid.org Pan American Health Organization (PAHO) http://www.paho.org PAHO Disasters Preparedness and Mitigation in the Americas

http://www.paho.org/spanish/ped/pedhome.htm

184

Weekly Epidemiological Record, WHO (WHO-WER) http://www.who.ch/wer/wer_home.htm

Pan American Health Organization (PAHO) Http://www.paho.org

PAHO Disasters Preparedness and Mitigation in the Americas Http://www.paho.org/spanish/ped/pedhome.htm

Global programme for vaccines Http://www.who.ch/gpv

Emerging and other Communicable Diseases Surveillance and Control (EMC)

Http://www.who.ch/emc Control of tropical diseases

Http://www.who.ch/ctd Guidelines for Cholera Control

Http://www.who.ch/chd/pub/cholera/cholguid.htm Dealing with a cholera emergency: essential information

Http://www.who.ch/chd/pub/cholera/cholemer.htm

3. องคการสหประชาชาต

Global Information and Early Warning System on Food & Agric. (FAO-GIEWS)

Http://www.fao.org/giews United Nations International Decade for Natural Disaster Reduction (IDNDR)

Http://www.idndr.org

185

UNAIDS http://www.unaids.org

United Nations Children Fund (UNICEF) http://www.unicef.org

United Nations Development Programme (UNDP) http://www.undp.org World Food Programme (WFP)

http://www.wfp.org UNAIDS

http://www.unaids.org United Nations Children Fund (UNICEF)

http://www.unicef.org United Nations Development Programme (UNDP)

http://www.undp.org World Food Programme (WFP)

http://www.wfp.org UNRISD War Torn Societies Project

http://www.unicc.org/unrisd/wsp World Bank

http://www.worldbank.org UN Subcommittee on Nutrition (UN-SCN) http://www.unsystem.org/accscn References to refugee, human-rights and related literature

http://www.unhcr.ch/refworld/refbib/biblio/reflit.htm United Nations Office For The Coordination Of Humanitarian Affairs -OCHA-Online humanitarian Report 1997

186

http://www.reliefweb.int/dha_ol/pub/humrep97/index.html OCHA Emergency Information by Country or Region

http://www.reliefweb.int/dha_ol/contlist.html

4. หนวยงานนานาชาต Gemini

http://www.oneworld.org/gemini International Organization for Migration (IOM)

Http://www.iom.ch แผนท� รป เอกสาร รายงาน ขาว และส�งตพมพ ของประเทศตางๆ กวา 50 ประเทศ

http://www.icrc.org รายงานของสภากาชาด

Http://www.ifrc.org Regional Disaster Information Centre (Latin American-Caribbean) (CRID)

Http://www.disaster.info.desastres.net/crid

5. ภาวะฉกเฉน AlertNet

http://www.alertnet.org/alertnet.nsf/?OpenDatabase American College of Emergency Physicians (ACEP)

http://www.acep.org An on-line information service addressing emerging diseases

187

http://www.outbreak.org/cgi-unreg/dynaserve.exe/index.html Asian Disaster Preparedness Center, AIT (ADPC)

http://www.adpc.ait.ac.th ATSDR's Hazardous Substance Release/Health Effects Agency for Toxic Substances and Disease Registry's

http://atsdr1.atsdr.cdc.gov:8080/hazdat.html British Columbia earthquake response plan

http://hoshi.cic.sfu.ca/~pep/eqplanaa.html Brown University Humanitarianism and War Project

http://www.brown.edu/Departments/Watson_Institute/H_W/H_W_ms.shtml

Complex Emergencies Response and Transition Initiative http://www.tulane.edu/~CERTI/certi.html

CRED, Catholic Univ. Of Louvain http://www.md.ucl.ac.be/entites/esp/epid/misson

Centre for Disease Control & Prevention, Atlanta http://www.cdc.gov

Databases on Emergency Statistics and Bibliographic References (CRED)

http://www.md.ucl.ac.be/entites/esp/epid/mission Emerging Infectious Diseases http://www.cdc.gov/ncidod/EID/eidtext.htm Famine Early Warning System (FEWS)

http://www.fews.org Federal Emergency Management Agency, USA

http://www.fema.gov/EMI/edu/higher.htm

188

General information on tsunamis, their affects and population response mechanisms http://www.geophys.washington.edu/tsunami/intro.html Global Disaster Information Network

http://members.nova.org/~lroeder/info.htm Hazard information

http://hoshi.cic.sfu.ca/~hazard Humanity Development Library

http://www.oneworld.org/globalproject/humcdrom International Emergency & Refugee Health Program (CDC)

http://www.cdc.gov/nceh/programs/internat/ierh/ierh.htm Links to a variety of hazard mitigation information

http://www.fema.gov Medicine and Global Survival (M&GS)

http://www.healthnet.org/MGS Morbidity and Mortality Weekly Report, CDC, Atlanta

http://www.cdc.gov/epo/mmwr/mmwr_wk.html National Disaster Medical System, Health and Human Services

http://www.oeps_ndms.dhhs.gov National Library of Medicine Natural Hazards Center :Research and applications Information centre Colorado

http://www.nlm.nih.gov/databases/freemedl.html Oxford University Refugee Studies Programme

http://www.qeh.ox.ac.uk/rsp University of Pittsburgh Global Disaster Health Network

http://www.pitt.edu/%7Eghdnet/GHDNet

189

UCLA Center for Public Health and Disaster Relief http://www.ph.ucla.edu/cphdr

University of Colorado Natural Hazards Center http://www.Colorado.EDU/hazards

University of Buffalo, National Center for Earthquake Engineering Research

http://nceer.eng.buffalo.edu University of Hawaii Center of Excellence in Disaster Management and Humanitarian Assistance

http://website.tamc.amedd.army.mil University of Wisconsin Disaster Management Center

http://epdwww.engr.wisc.edu/dmc U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC)

http://www.cdc.gov US Committee on Refugees

http://www.refugees.org Volunteers in Technical Assistance (VITA)

http://www.vita.org WorldAid

http://www.worldaid.org

6. องคกรอสระ Adventist Development and Relief Agency (ADRA)

http://www.adra.org African Research and Medical Foundation (AMREF)

190

http://www.amref.org Association of Medical Doctors of Asia

http://www.amda.or.jp/econtents/news/apro.html CARE

http://www.care.org Christian Aid

http://www.christian-aid.org.uk/main.htm Church World Service (CWS)

http://www.ncccusa.org/CWS/emre/ Doctors Without Borders USA

http://www.dwb.org/index.htm Food For The Hungry

http://www.fh.org/wcn/index.html InterAction

http://www.interaction.org International Medical Corps

http://www.imc-la.com Lutheran World Relief

http://www.lwr.org Médecins Sans Frontières (MSF)

http://www.msf.org Norwegian Refugee Council

http://web.sol.no/nrc-no Oxfam

http://www.oneworld.org/oxfam Refugees International

191

http://www.refintl.org Save the Children U.K. (SCF)

http://www.oneworld.org/scf Save the Children U.S.

http://www.savethechildren.org World Vision USA

http://www.wvi.xc.org

7. หนวยงานรฐบาลนานาชาต CIA

http://www.odci.gov/cia Intergovernmental Conference on Emergency Telecommunications

http://www.itu.int/newsroom/projects/ICET NATO

http://www.nato.int OFDA

http://www.info.usaid.gov/hum_response The European Community Humanitarian Office (ECHO)

http://europa.eu.int/en/comm/echo/echo.html U.S. Agency for International Development (USAID) http://www.info.usaid.gov U.K. Department for International Development (DfID)

http://www.oneworld.org:80/oda/index.html

192

8. หนวยงานขาว MSNBC

http://www.msnbc.com Nando Times

http://www.nando.net NY Times

http://www.nytimes.com One World

http://www.oneworld.org Panafrican

http://www.africanews.org/PANA/news The Economist

http://www.economist.com The Guardian

http://www.guardian.co.uk The Times

http://www.the-times.co.uk USA Today

http://www.usatoday.com/usafront.htm VOA

gopher://gopher.voa.gov

193

9. วารสาร Annals of Emergency Medicine

Http://www.acep.org/annals British Medical Journal

Http://www.bmj.com/bmj Journal of the American Medical Association (JAMA)

Http://www.ama.assn.org/public/journals/jama Journal of Infectious Diseases

Http://www.journals.uchicago.edu/JID New England Journal of Medicine (NEJM)

Http://www.nejm.org The Lancet

Http://www.thelancet.com The Medical News

Http://www.themedicalnews.com

194

ภาคผนวก ข ลกษณะขอมลท�จดเกบภายหลง

เหตการณคล�นยกษสนาม

195

รายละเอยดขอมลท�แตละจงหวดจดเกบภายหลง เหตการณคล�นยกษสนาม

1. ทะเบยนขอมลผประสบภย 1.1 ช�อสถานบรการ 1.2 วน เดอน ป 1.3 ช�อ-สกล ผประสบภย 1.4 เลขประจาตวผ ปวย 1.5 อาย 1.6 ท�อย 1.7 ลกษณะความรนแรงของการบาดเจบ 1.8 การวนจฉย 1.9 คาใชจาย

2. ทะเบยนผ เสยชวตจากภยพบต 2.1 หมายเลขศพ 2.2 เลข 9 หลก 2.3 ช�อ-สกล ผ เสยชวต 2.4 เลขประจาตวประชาชนผ เสยชวต / หนงสอเดนทาง 2.5 ภมลาเนา คร )งสดทายของผ เสยชวต / สถานท�พบศพ 2.6 รายช�อทายาทของผ เสยชวต 2.7 รายการทรพยสน 2.8 หลกฐานของญาตท�รบศพผ เสยชวต

3. สรปผลการรบการรกษาผ ปวยท�ประสบภยของสถานบรการสาธารณสข 3.1 ช�อ-สกล 3.2 อาย,เพศ

196

3.3 วนท�เขารบการรกษา 3.4 การวนจฉยโรค สาเหต 3.5 การจาหนาย 3.6 ภาวะแทรกซอน 3.7 การผาตด 3.8 คารกษาพยาบาล 3.9 สทธคารกษาพยาบาล 3.10 เลขประจาตวประชาชน 3.11 เลขท�ประจาตวผ ปวย

4. ทะเบยนเจาหนาท�ผลงพ )นท�ปฏบตงานชวยเหลอผประสบภย 4.1 ช�อสถานพยาบาล 4.2 ช�อ – สกล และตาแหนง เจาหนาท� 4.3 พ )นท� ท�ปฏบตงาน 4.4 วน เดอน ป ท�ปฏบตงาน

5. ทะเบยนสารวจเจาหนาท�และลกจาง ท�สญหายจากเหตการณภยพบต 5.1 หนวยงาน 5.2 ช�อ-สกล 5.3 ตาแหนง 5.4 อตราเงนเดอน และคาจาง 5.5 สาเหตการสญหาย

6. แบบรายงานพ )นท�ประสบภย 6.1 จงหวด 6.2 อาเภอ

197

6.3 ตาบล 6.4 หมบาน 6.5 ครวเรอน

7. แบบรายงานผลการดาเนนงาน และการเบกจายงบประมาณ เพ�อชวยเหลอผประสบภย 7.1 ช�อหนวยงาน 7.2 กจกรรมท�ดาเนนงาน 7.3 ระยะเวลาท�ดาเนนงาน 7.4 เปาหมายการดาเนนงาน 7.5 ผลการดาเนนงาน 7.6 งบประมาณ

8. แบบรายงานผประสบภยของหนวยงานสาธารณสข 8.1 ช�อหนวยงาน 8.2 จานวนขาราชการ/ลกจาง ท�ประสบภย 8.3 บานพก/ท�อยอาศย ของบคลากรผประสบภย

198

ผ เขยนต )งกลองอตโนมตถายขณะหลบอยใตโตะตอนเกดแผนดนไหวตดตามมา (After Shock) ในเหตการณแผนดนไหวขนาด 6.8 รกเตอร ท�นครลอสเอลเจลส ประเทศอเมรกา ค.ศ. 1995 โชคดไดท )งภาพและไมเสยท )งกลอง