//. Uluslararasi §eyh § a ’bdn-i Veil Sempozyumu

Kastamonu ()niversitesi

١١. ULUSLARARASI SKYH ؛؛؛A’BAN-I y e l ! se m p o z y u m u

-KASTAMONU’NUN MIMARLARI-

4-6 Mayis ^014

//. Uluslararasi §eyh § a ’ban-i Veil Sempozyumu

SABANIYYE KOLUNUN ONEMLI BIR TEM SlLC ISi NASUHI GO RU§LERi اإ .(اا إEFENDFNIN RIZA YE [E * E {> l[Y E lE E

Do.؟ Dr. Vahit Gokta؟Ankara Universitesi))

Dr. Ali Tenik ؟.Yrd. Do(Harran Universitesi)

OzetSeyh §a’ban-i Veli’ye nispet edilen Sabaniyye tarikatmm en onemli

.17 kurucusu Nasuhi Efendi سا1صا biri Nasuhiyyedir. Bn ami§ omriinun biiyiik؛eyreginde ya؟ ilk 18.ؤ'آ'>/؛الااا ncl yarisi ve؛k؛ yiizyilm

bir kismim Uskiidar’da gccirmis, Osmanli doneminin onemli mutasavviflarmdandir. 0 , Sabaniyye ekoliiniin ikinci piri sayilan Karabas-I Veli’nin yolniin devam ettirme serefinc nail olmus, doneminde halktan ve

at ettigi gibi kendisinden؟؛iyi sohbetleriyle ir؛ok ki؟ devlet ricalinden pek ok halife yeti§tirmi§ etkili bir؟ sonra da yolunu devam ettirecek pek

a؟a Ears؟Arap ؛,§ahsiyettir. Nasuhi Efendi medrese ilimlerini de ikmal etmi adami ve mutasawiftir. Bu tebligde ؛؛؛٦٦[ ok iyi kullanan bir؟ eyi؟ve Tiirk

tasawufun da dnemli ' biri olan Riza ve TcslimiyclU llgd؛Nasuhi Efendi’nin goriisleri ^le almacaktir.

hmiyc‘t. Tasawuf, Nasuhi. Sabaniyye;؟Anahtar Kelimeler: Riza. Tc

Giri?976/1569)’ye nisbet edilen kolu olan .ة) Halvetiyye’nin §aban-i Veil

n bir SLibcsidir. 11. Bayezid devrinde Istanbul’a؛yyc’n؛Sabaniyye, C،mUl a Dergahinda irsad faaliyetine؛؛gelip kendisine mhsis edilen Kocamustafapa

baslayan Cemal-i Halveti (o. 899/1493-4) tarafmdan kurulan Cemaliyye; :2010 ,iki biiyiik l<()la aynlmistir. (Tatci الاال£ Siinbiiliyye ve Sabaniyye

211)412 Cemal-i Halveti'nin tasaw uf tarihi ve Anadolu’da gclisen tasawufi

412 Halvetiyye tarikati Ebu Abdullah Siraciiddin Omer b. Ekmeliidin Halveti (800/1397 . ة ) tarafmdan kurulmu؟tur. Omer Halveti’nin ؟eyhi amcasi Kerimiiddin Halveti’dir. o da ibrdhim Zahid Gilani (700/1300 . ة )’mn iki halifesinden biridir. Bu yiizden Halvetiyye Zahidiyye’nin bir koludur. Diger kolu ise Safiyyiiddin Erdebili (o.735/1334)’ye bagli olan Safeviyye veya Erdebiliyye’dir.412 Safeviyye’den Bayramiyye, Bayramiyye’den de Celvetiyye tarikatlan dogmu؟, kendisinden bir؟ ok ؟ubenin meydana geldigi Halvetiyye ise Islam diinyasmm en yaygm tarikati ب piri Omer Halveti, halvete biiyiik dnem verdiginden hattakirk defa erbain (halvet) 9ikardigi rivayet edildiginden, bu yola Halvetiyye adi verilmi؟tir. T^dkatm Kafkasya ve Anadolu’da yayilmasma onctiluk eden ve bir bakima geiyek kuracsu olan “Pir-i Sani” unvanmm sahibi Seyyid Yahya ؛؟irvani (o. 868/1464)’dir.Halvetiyye Anadolu’ya Sadreddin Hiyavi’nin halifelerinden Amasyali Pir ilyas tarafmdan getirilmi؟tir.

157

Kastamonu Universitesi

bliyiik >؛اا ismdan en onemli ozelligi Halvetiyye’nin istanbul’daki؟uncc a؛dii istanbul’da ilk Halved ayinini تا'اةة temsilcisi olmasidir. Hliseyin V a ssa fa

0^ eser؟ Cemal-i Halved yapmistir. Cemal-i Halved Osmanli doneminde en r. Bu ylizden onu sadece Halvetiyye’nin degil, genelde؛d؛yazan sufilerden b h

masma eserleriyle de؛tasavvuf ve tarikat kulturiiniin tanmmasi ve yaygm la -302 :1993 ,katkida bulunan sddlerden biri olarak gormek gerekir. ( Taysi

(323-329 :2006 ,ve Yilm az 303؛ ; Akku Seyr u siilukunu Cemal-i Halveti’nin halifelerinden Hayreddin

Tokadi’nin yamnda on iki yil kaldiktan sonra tamamlayarak memleketi abaniyye tarikati,؟ aban-1 V eli’nin kurdugu؟ Kastam onu’ya gbnderilen

XVII. yiizyildan itibaren Anadolu ve Balkanlar’dan Suriye, Hicaz, M isir, ok genis bir cografyaya؟ Kuzey Afrika ve H indistan’a kadar

evrelerince M evlana؟ aban-1 Veil biitiin tarikat(.2010: 211) ؟tir؛yayilm i Celaleddm-i Rumi, Haci Bektas-I Veil, Haci Bayram -1 Veil ile birlikte

,‘ dort kutbundan biri olarak kabul edilmektir. (Tatci ve K um az(2010:208-209

ve omriiniin bliyiik ؛<ami؛Nasuhi Efendi 1650-1718 yillari arasmda ya abaniyye-Karabasiyye’nin؛؛ ؟irm i؟ogunlugunu istanbul’da U skudar’da ge؟

Nasuhiyye kolumtn piridir. N asuhi’nin farz ve siinnet ibadetlerin yam Sira, e؛ok onem verdigi, 1108 (1696) yilinda pes pe؟ halvet, itik a fv e erbaine de

iipheli؛ lkardigi, haram lardan titizlikle sakmdigi gibi؟ on defa erbain tirmeye merakli oldugu,؛ogunu terk etigi, giil yeti؟ korkusuyla mubahlarm

drdigi giillerin “N asuhi Giilii” diye amldigi kaydedilmektedir. Nasdhi؛yeti onemli bir kiiltiir ve ؛;abaniyye’nin istanbul’daki asitanesi olinu؟ ,Dergahi

tasavvuf merkezi ozelligini tekkelerin kapatildigi zamana kadar(212 :2010 ,tur. (Kara, 2003: 501 ; Tatci؛surdurmii

iyi sohbetleriyle؛ok ki0 ؟, doneminde halktan ve devlet ricalinden pek ok halife؟ at ettigi gibi kendisinden som a da yolunu devam ettirecek pek؛ir

ahsiyettir. N asuhi Efendi medrese ilimlerini de ikmal؛ etkili bir ؛tirm i؛yeti eyi ustalikla kullanabilen bir ilim adanndir.؟a ve Tiirk؟a Fars؟Arap ؛,etmi

bir ؛bunlar vasitasiyla Nashhiyye kolu geni ؛,tirm i300؛ kadar halife yeti En onde gelen halifesi Abdullah Rtisdi اااآأالااااااظ'. zemine yayilma imkani

abanzade M ustafa Efendi,؟ ,aban Efendi؛ ؟eyil؟ E fendi’dir. Nalhhan Konparali M uhammed Efendi, Senayi Efendi, istanbullu M uhammed Efendi,

li Hasan Efendi, Uskudarli Ahmed؛erke؟ ,Kastamonulu M uhammed Efendi

irvam’nin en onemli halifeleri Dede Omer Ru§eni, Ru5eni’nin agabeyi Alaeddin؟ Yahya-yi iikrullah Ensari, Habib Karamani, Muhammed Bahaeddin Erzincani ve Ziyaeddin؟ Ali, Pir

tir.؛irvani’dir. Habib Karamani vasitasiyla Halvetiyye’de bir kol daha meydana gelmi؟ Yusuf itli bolgelerine yayan Karamani’nin en dnemli halifesi Cemal؟e؟ Bu kol tarikati Ariadolu’nun

Halife diye bilinen Cemdleddin ishak Karamani (o. 933/1527)’dir. Cemal Halife vasitasiyla unlardir:؛ tir.Halvetiyye tarikatimn dort ana kolu؛Halvetilik Istanbul’da da yaymi

(1487 /862 .eni (o1؛. Rh^eniyye: Kurucusu Dede Omer RuCemaliyye'. Kuruarsu CemaV-i Halveti .1 (ة. >؟و9هوهاا)

Ahmediyye: Kurucusu Yigitba .3؛i Ahmed ؟emseddin (ة. 910/1504)4. ؟emsiyye: Kurucusu ؟emseddin Sivasi (ة. 1006/1597)

158

27. Uluslararasi §eyh §a 'ban- 1 Veli Sempozyumn

Efendi, Hulusi Hasan Efendi, Besiktash Fahruddin Efendi, Enderunlu Ibrahim Aga, Nasuhi E fendi’nin onde gelen halifeleri olmuslardir. Nasuhi Efendi’nin vefatmdan sonra yerine oglu Ali Aldeddin Efendi (1165/1752 . ة ) ge؟ mi§tir. (Yilmaz, 2001: 122-123)

Nasuhi Efendi’nin eserlerhlin pek ؟0ااخ tasaw ufla ilgilidir. Eserlerinde tasavvufun pek ؟ ok mevzuunu ele almistir. T asaw ufun en diiem]؛ ' biri de riza ve teslimiyettir. Ilk' donem klasikleri de االااأاا olmakuzere konuyla ؛اجا1؛ ؟آه sc؛' soylenmistir. Riza ve leslnn؛؛'el tasavvufi siirlcrc konu 0 أااصإ1آاا . “Riza lolcmasi” “Ahh teslimiyet” “Bu da gc؟ c:r ؛'a hull” gibi ifadeler ta saw u fa lan m m en meshur hick؟!؛ ifadesinden olmus ve bu it'iidulc'؛■ hat lcvluiliuma da konu olan kultiiriimiiziin onemli belirleyicileri olmuslardir.

T asa w u f insamn basma gelen sikmti, dert, bela vb. duiumlara karsi riza teslimiyet أ¥ءآ'اآا؛،<ا prensipleriyle kisinin dayaniklilik giiciinii artirmayi hedeflemektedir. Psikolojide i؟ sel dindarligi gii؟ lii olanlarm daha dayanikh olduklari belirtilmektedir. Bu isc وألء bagim hliktan kurtulan ve her seyi A llah’tan bekleyen sufl tipolojisini ammsatmaktadir. Riz^ kelimesi sozliikte; ofke ve gadabm ziddi olup I'azi olmak. kabul etmek, memnun olmak, sc؟ mck, yetinmek, begenmek, tercili clmck, birini memnun ckmel<. tasvip clinch, kanaat etmek, hosnut olmak, sizlanmamak, yakinmamak anlamlanna gelmektedir. Tasavvufi manada ise; ikilii lihkiuhn ve kaderin tecellileiinin akisi altinda kalbin siikun halinde bulunmasidir. Serrac (0.378/988), nzayi Allah’a a؟ ilan en biiyiik kapi ve diinya cenneti olarakvasiflandirmaktadir.(Serrac, 1996: 52) Kuseyri to.465/1021), Rabiatii’l-Adeviyye'nin nza anlayisim “Allah’in nimeti l<ad؛:،i' musibetinin de kulu memnirn etmesi” seklinde nakletmektedir. (Kusyeri, ?: 275) Ciineyd-i Bagdad! (O.297/909) nzayi, kulun iradesini terketmesi, (Kelabazi, 1940: 102) Ziinnun-1 Misri (0.245/859) ise, kaderin tecellileii karsismda kalbin nese i؟ inde olmasidir diye tarif etmektedirler. (1940: 102)

Riza iki tiirlii kabul cd؛lm؛؛t؛r. Bunlardan biri Allah’m kuklau razi olmasi, di^eri ise kulun Allah’tan razi olmasidir. Allah’m kuldan razi olmasi, kulun emir ve ^sak lara uydugunu gormesi, kulun Allah’tan razi olmasi ise, Allah’m Kendisi hakkmdaki hiikmiinii kotii gormemesidir. Bu iki nza halini gerceklestiren nc't'sc. ncfs-i mardiye ve nefs-i ة'ا'؛؛/ء dcnmistir. (el-Isfahanl, 1986: 286; Gazzah, 1985:

Tevekkiil nzayi gerektirir. Riza muliabbetin bir neticesidir. Seven sevdiginden gelen cefaya mzi olur. Sufilere gore nza, sabnn, tevekkiiliin ve tefvizin iistiinde bir makamdir. Kisi ilalii takdil'iii kendisini acilarla karsila§tirmasma sabredebilir. Bu giizel bir seydir. Ancak onu sevin؟ le karsilamasi daha giizel bir seydir. Iste bu nzadir. "Riza, ilahi irade, hiikmiinii yerine getirirken kalbin huzur ve siikun i؟ inde olmasidir.”(1940: 102) Dolayisiyla sabir ve vera’ ilahi irade kaiyismda olmasi gerekenin en alt basamaklarmi olustunnaktadirlar. Ibn Ata (o.309/921)’nm “Riza,

ill ezelde yaptigi tercihe kalbin nazar etmesidir. C'iinkii Allah kulu؟؛ kulu س’لال en hayirh olan scyi takdir etmistir.”(1940: 102) sozii Allah’m takdirine razi ط؟لolmayi ifade etmektedir. Riza karsilikhdir. Riza kuldan ndvan ise Allah’tan olur.

159

Kastamonu Universitesi

Riza ile oclcunin birlesmesmden itminan, stikun ve huzur hali dogmaktadir. Yani kendisinden razi (>لهاجااااا zat ancak senden razi olabilir.

Halvetiyyenin ؛؛؛abaniyye ekoliiniin onemli isimlerinden biri olan Nasuhi Efendi de ayni zamanda bir tarikat seyhi olmasi ve goriislcrinin Nasuhiyye kolu olarak lilliiieii bir اء0ا> kanaliyla gunumiize kadar gelmis olmasi sebebiyle onemli bir isimdir. Biz burada sadece N asuhi E fendi’nin riza ve teslimiyetle ilgili goriislerini ortaya koym aya calisacagiz.

Nasuhi Efendi’de Riza ve TesiimiyetT asa w u f إ0اءااااا؛ل' gcncl prensip olan “Sevgi belayi celbeder.” prensibi

Nasuhi E fendi’de de vardir.(Nasuhi, vr. 100b.) Bela ve imtihan kulun A llah’a yakla§masi i؟ in bi؛' vesileclii'. Allah, sevdigi Icnla bela gonderir.( vr. 81b.) Miimin beladan hali olmaz.Bunun, sevgi ve kuhin Ici'biycsi ile alakasi vardir. Bela ve imtihamn en biiyiikleri ev li^ u llah a ve enbiyaya vcrilmistir. Bu durumu Nasuhi Efendi S(iylc ifade eder: "Hicbir peygamber eza ve cefadan hall olmamistir. Bu harekat-1 felek, tcrbiye-i ilahidir.”(vr. 20a.) Imtihan, ilahi temyiz icindir. Nasil ki altmin gcrcek mi saluc mi olchigu atcsin iccrisindc belli oluyor, ayni ؛ ekilde hakrki veliler bela amnda belli olmaktadir.(vr. 94b.)

Riza, her isi hikmete liavalc etmektir.(vr. 20b.)Kisi sevgilisinden gelene razi olinadikca sevgiye ulasamaz. Bu hususta llz. Ibi-aliini إغءاا'[ة ؟0آا giizeldir. Nasuhi E fendi’nin ifadeleriyle, “Hz. Ibrahim peygamber ااغاااااه halde nar-1 Nem rud ve cefa-yi Nemrud gormcdikcc ااةاااااأاألاا (A llah’m sevgilisi) olmadi.”(vr. 20a.)

Kisi, ba؛؛ma gelen seylerc sabretmelidir, oliimii temenni etmek bile kerih goriilmiistiir.(vr. 72b.) N asuhi Efendi, azicik bela ve imtihamn zuhumnda tela§a kapilmayi hayvanlikla e§deger goriir.(vr. 74b.)

H akk’tan gelen her §eye razi olmak havassa ait bir keyfiyettir. Nitekim Nasuhi Efendi’nin cagdaslanndan olan Abdulehad Nuri Efendi de konuyla ilgili olarak A llah’m cemaliyle oldugu gibi eelali^le de tecclll edecegini; avamdan olanlarm, A llah’m eelaliyle tecellisini ho§ kar؛ ilamayabilecegini, aneak havas nezdinde her iki teeellinin de hos karsilanacagini ifade eder. Cliinku H akk’a asik olan ki؛,i i؟ in masuktan gelen her tavir giizeldir. N itekim onlar vuslat yohinda اا؛ااس narmda yanmaya da razidirlar.43؛

Sadakamn basa gelen belayi hafifletme veya gelebilecek olam def etme gibi bir ozelligi vardir. Bu nedenle N asuhi E fendi’nin hadise muvafik olarak yaptigi su tavsiye calib-i dikkattir: “Insan bir kazaya ا،؛'؛جاا1اجل zaman bir m ikdar ak؟ e ile def edip kendini mekrden azad etmeli.” (vr. 20a.)

Teslimiyet, riza, tevekkiil birbirine yakm kavramlardir. Teslimiyet kisinin A llah’a kalbi ve kahbiyla yani miilkuyle/her^eyiyle kendini teslim etmesidir. M alik miilkiinde istedigi gibi tasarrufta bulunabilmektedir. Insamn Isc buna teslimiyet gostcrmcsi kainata mensub olmasi anlamma gelmektedir. A llah’m

413Abdulehan N uri’nin Hayatiyla ilgili geni§ bilgi i؟ in bkz.: ibrahim Baz, Abdulehad Nuri-i Sivasi, Hayati, Eserleri, Gdriigleri, Insan Yay., Istanbul 2007.

160

//. Uliislararasi §eyh § a ’ban-i Veil Sempozyumu

vb. onaylayan ؟iiziintii ve sevin .اآ؛كاأآي؛ا,< جأأ'ات؛ااأ؛يل giiciine ve ؟أس takdir hiikmiine riza gostermek gerekmektedir. (Nasuhi, 143)Riza ve halis ر؛اا'ا'آ

.(vaciptir.(vr. 67b.; 72a iikreden؛ iikiir tasaw ufta rizanm ve vefam n bir tezahiiriidiir. A llah؛؛

i M ظن evlaya hamd ii sena ile؛iye nimetini ve hinimetini artiririz. K i؛k icihanda aziz, olur hinnnet sahibi olur.(vr. 61a).

b i'l-m a’ru f v e ’n-nehy-i ani'l-m iinkeri terk etmenin -؛N ashhi Efendi, emr kadere riza oldugunu sdylemenin biiyiik bir yamlgi oldugunu ve boyle soyleyenlerin Efendim iz’e (sas.) muhalefet ettiklerini belirtir. Riza ve

m ak miimkiinken؛ey oldugunu ifade eder. Suya ula؛ kerahiyetin iki zit eriata terstir. Bilakis riza, suyu alip؛ ekerek buna da riza demek؟ susuzluk

eriat hududuna ve siinnetullaha riayettir. Rrza,؛؛ .susuzlugu giderm ektir ma yolunda gayret gostererek dogacak sonucu zalhren؛A llah’m sevgisine ula

ve batm en kabul etmektir.(vr. 17a.) “el-Umur m erhunetun bievkatiha”(vr. 63a.) ifadesini kullanan Nasuhi Efendi her isin bir vaktinin oldugunu belirterek aceleci olinanm dogru olmadigmi ifade eder.(vr. 74a.)414 Nasuhi

u tavsiyede؛ ad ile tamamlamr dedikten sonra saliklere؛Efendi, kemalat ir sanl. Vahdaniyet ve اأااأ؛أ'ءااء€ bulunur: “H akk’a Hak ile H akk’da davette

rububiyyet sirlanni istiyorsan, muhabbet, ihlas ve sidkla A llah’m emirlerine aceleden olur.(vr. 11a). ؟,sanl.”(vr. 18a.) Keramet, teenni ile olur. Istidra

an olur.”(vr. 20b).؛“Andelib, vaktinde feryat eder. Giil zamamnda buy-fe Nasuhi Efendi “Kainatm maliki Allah, hakimdir. Esvab sahibinindir.” (vr.

m a!”(vr. 21a.) sdzlei'iyle yaraticiyi yaratan؛ine k an10؛a.) “Allah T eala’mn i eye hakkim vermektedir. Nasuhi؛ yerine, kulu ise kul yerine koyarak her

E fendi'nin tarifiyle teslimiyet zikrullaha devam ederek masiva fikrini yok uhiid -1 H akk’da sebat ile H akk’dan gelene؛ etmektir.M ahluku unutmak ise

kanaattir.(vr. 90a).ma gelen؛lerini A llah’a havale etmeli ve ba؛Netice itibariyle kul biitiin i

oldugu ؛eye riza ^ste rm e lid ir. N asuhi E fendi’nin bir miiridine yapnn؛ her eklindeki tavsiyesi onun؛ .(“Tefviz-i um ur-1 ilallah’tan aynlm a.”(vr. 73a

tasavvufunda onemli bir yer tutar. Yine onun bu konudaki diger tavsiyeleri ”.hayalden, er visale ey aziz؛ (vr. 78a.)“I ؟ek zahmeti ge؟“ :dyledir؛ ise

olunca “zalike fadlullah”, olmadiysa “zalike t a ^ i m ’l-azizi’l-alim” demek lazim.”(vr. 82a.)“Tiyg-i la yiis’el amnia y e f a l” (vr. 8a.) ve “Edebi la yiis’el

i؛inin i؛arruna y e f a l” ile kadere teslimiyet ve riza lazimdir.” (vi•. 95b.) Yani ki eklinde؛ i olmazsa da bu A llah’m takdiridir؛olunca bu A llah’m fazlmdandir i

ekilm ez.؟ eyden hesaba؛ bir؟tinkii Allah yaptigi hi؟ .mukabele etm elidir Hakk’a tarn teslimiyet laznndir. Bu nedenle siikut ve riza en emin, en salim yoldur. Sadece H akk’m zatma yonclmek gerekmektedir.(vr. 109a.) Kaderle

”.tur, olacak da olacaktir؛ok yaygm olarak kullanilan “Olan olmu؟ ilgili

^ 4Nasuhi E fendi’nin konuyla ilgili sik kullandigi hadis “el-Umur merhunetun أة ' evkatiha. ” feklindedir. Nasuhi, Miiraselat, vr. 74a.

161

Kastamonu iiniversitesi

soziinii; Halvetiyye’nin onemli bir son doncm temsilcisi olan Ahmet A m is Efendi “Olan olmustur, olacak olan da olmustur.” Ifadeleriyle dile getirir.

Kaynak؟ aNasuhi, tiskiidarh §eyh Muhammed, er-Risaletu’r-Riisdiyye fi’t-Tarikat-i

Muhammediye, Sadberg Hamm Miizesi Ktp. Yz. Nu: 135.Nashhi, Uskiidarli Seyh Muhammed, Miiraselat, Siileymaniye Ktp.

Mihrisah Sultan Boliimii nr: 269Kara, K. (2003). Mehmed Nasuhi. Ankara: DiA C.XXVIII Kelabazi, (1940) Taarruf DimaskKu؛eyri, (1999). Kuseyri Risalesi. (Ccv. Siileyman Uludag). istanbul:

DergahTatci, M. (2010). Sabaniyye. istanbul: DiA c. XXXVIII Taysi.M. s. (1993). Cemal-i Halveti. istanbul: DiA, c. VII Tatci, M.- Kurnaz, c. (2010). §aban-i Veil. ' C.XXXVIIIYilmaz, N. (2001). Osmanli Toplumunda. Tasaw uf istanbul Serrac, (1996). el-Liima islam Tasavvufu. (Ccv. H. Kamil Yilmaz).

Ankara■ Altinoluk

162