ТҰРАН УНИВЕРСИТЕТІ УНИВЕРСИТЕТ ТУРАН...

ТҰРАН УНИВЕРСИТЕТІ

УНИВЕРСИТЕТ ТУРАН

«МЕНЕДЖМЕНТ» КАФЕДРАСЫ

Тұран университетінің ОӘК мәжілісінде бекітілді

Хаттама №___ «___» ___ 2014 ж.

ОӘЖ жөніндегі проректор _______________ А.А.Сатмұрзаев

ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН «Кәсіпкерлік қызметтің негіздері»

пәні бойынша

Мамандық: 5В050700-Менеджмент Автор (-лар): э.ғ.к., доцент _________________ Низамдинова А.К. Кредит саны: 3 Оқу нысаны: қүндізгі оқу Тіл бөлімі : қазақ

Экономикалық факультеттің Оқу-әдістемелік бюро мәжілісінде талқыланған және ұсынылған, хаттама № 5 «26» 06 2014 ж. Экономика факультетінің оқу-әдістемелік бюросының төрағасы, э.ғ.к., доцент ___________Сисенова А.Т. «Менеджмент» кафедра мәжілісінде талқыланған және ұсынылған, хаттама №12 «20» 06 2014 ж. «Менеджмент» кафедра меңгерушісі, э.ғ.к., доцент _______________ Сисенова А.Т. «Менеджмент» кафедра мәжілісінің оқу-әдістемелік секция мәжілісінде талқыланған және ұсынылған, хаттама № 5 «20» ____________ 2014 ж. «Менеджмент» кафедрасы оқу-әдістемелік секция төрағасы, э.ғ.к., доцент, доцент _______________ Сисенова А.Т.

Алматы, 2014

2

ПОӘК құрылымы

Силлабус .................................................................................................................................... 3 Дәрісханалық сабақтарды өткізу бойынша әдістемелік нұсқаулар.................................. 31 Дәріс тезистері.........................................................................................................................32 Дәрісханалық сабақтан тыс өткізілетін тапсырмалар бойынша әдістемелік нұсқаулар.................................................................................................................................49 Пәнді оқулық және оқу-әдістемелік әдебиеттермен қамту картасы..................................63

Ф УТ 703–05–14. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. ТУ СМЖ. Үшінші басылым

3

ТҰРАН УНИВЕРСИТЕТІ

УНИВЕРСИТЕТ ТУРАН

«МЕНЕДЖМЕНТ» КАФЕДРАСЫ

Тұран университетінің ОӘК мәжілісінде бекітілді

Хаттама №___ «___» ___ 2014 ж.

ОӘЖ жөніндегі проректор _______________ А.А.Сатмұрзаев

СИЛЛАБУС

«Кәсіпкерлік қызметтің негіздері» пәні бойынша

Мамандық: 5В050700 – «Мененджмент»

Алматы, 2014


4

1. Пән бойынша жұмыс бағдарламасын құрастыған авторі: Низамдинова Арзигуль Камирдиновна –экономика ғылымының кандидаты, доцент

2. Пәннің пререквизиттері:

- Менеджмент негіздері - Маркетинг негіздері - Экономикалық теория

3. Пәннің постреквизиттері:

- Стратегиялық менеджмент (ілгері курс) - Инновациоялық жобаларды бизнес жоспарлау - Корпоративті басқару

4. Пәнді оқыту мақсаттары Қазақстан Республикасы экономикасының дамуы қазіргі таңда ең алдымен еркін

кәсіпкерлік экономикасының дамуы ретінде жүреді. Қазақстан Республикасы өкіметі кәсіпкерлікті дамытуда баса назар аударуда. үлгеруші кәсіпкер болу үшін кәсіпкерлік қызметті ұйымдастырудың негіздерін білу қажет.

«Кәсіпкерлік қызметтің негіздері» пәнінің мақсаты: Кәсіпкерлік қызмет бойынша тәжірибелік әдістерді оқу және үйрену негізгі мақсат болып табылады. Кәсіпкер қызметінің барлық аспектілерін оқу.

Кәсіпкерлік қызметі ұйымдастыруды оқудағы міндетті нәтижелер: - Кәсіпкерліктің орныққан түрлерін және нысандарын білу; - Бәсекелестіктің мазмұнын жғне нысандарын білу; - Кәсіпкерлік қызметті болжай білу; - Кәсіпкерлік қызметті қаржыландыруды білу; - Кәсіпкерлік қызметті басқару жүйесін білу; - Коммерциялық мәмлені ұйымдастыра білу; - Ењбек ақы төлеуді және жеке құрамды басқаруды ұйымдастыра білу; - Кәсіпкерлік қызметке баға беру мен талдау жүргізе білу; - Кәсіпкерлік жауапкершілігі түрлерін білу; - Кәсіпкерлік қызметтің іскерлік корреспонденциясын жасай білу.

5. Пәнді оқыту міндеттері:

-Қазақстан экономикасын кәсіпкерлік негздері бойынша теретикалықө материалдарды қамту;

- Кәсіпкерлік қызметтің негіздері және мемлекеттік реттеу экономикалық механизмін қамту;

Пәнді оқыту нәтижесінде студент білуі керек: -Қазақстан экономикасын басқарудың саяси-экономикалық негіздері; -аймақтық және мемлекеттік басқарудың мәнін; -өзін-өзі басқару негіздерін; -ҚР дамуы мен құрылу стратегиясын Істеу керек Президенттің заңдарын, өкімдерін, қаулыларын, әкімшілік-құқықтық

заңнамаларын қолдану және оларды тиімді қолдангуларына үлесін тигбасқарудың теориялық әдісін қолдану;


5

6. Білім берудегі күтілетін нәтижелер:

Пәнді оқыту нәтижесінде студент білуі керек: Пәнді оқып үйренудің нәтижесінде студенттер мыналарды білуі керек: - Теориялық материалдарды терең оқып кәсіпкерлік қызметті ұйымдастыру,

тәжірибелік дағдыларды қалыптастыру; - Нарық – кәсіпкерліктің өмір сүру ортасы, меншіктің және кәсіпкерліктің

құрылымы, - Кәсіпкерлікті жоспарлау, әдістерін таңдау, шағын кәсіпорын құру, іскерлік

жосапр жасау; - Кәсіпкерлікті ұйымдастыру нысандарын таңдау, шаруашылық есептің негізін

құру; Кәсіпкерлік саладағы бәсекелестік, оны дамыту жолдары, таза пайда, еңбек өнімділігі,

баға саясаты Істеу керек Президенттің заңдарын, өкімдерін, қаулыларын, әкімшілік-құқықтық

заңнамаларын қолдану және оларды тиімді қолдангуларына үлесін тигбасқарудың теориялық әдісін қолдану; 7. Пәнді оқытып-үйретудегі тақырыптық жоспарлау

ПӘНІҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ № Тақырыптың атауы Сағат саны

Дәріс Тәж. СӨЖ ОСӨЖ 1 2 3 4 5 6 1 Кәсіпкерлік: түсінігі, оның негізгі түрлері және

ұйымдастырушылық нысандары 1 1 2 3

2 Кәсіпкерлік қызметті жоспарлау 1 2 1 3 3 Кәсіпкерлік қызметті қаржыландыру 1 1 1 4 4 Кәсіпкерлік ұйымдарды кадрлық қамтамасыз ету 2 1 2 5 5 Кәсіпкерліктің шаруашылық серіктестермен

келісімдік қатынастары 1 2 1 3

6 Кәсіпкерлік мәдениет 1 2 2 5 7 Кәсіпкерлік құпия және оны қорғау әдістері 2 1 1 5 8 Кәсіпкерлік қызметтегі тәуекел 1 1 1 3 9 Кәсіпкерлік қызметтің инфрақұрылымы 1 1 1 2 10 Кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің

жауапкершілігі 2 1 1 4

11 Кәсіпкерлік қызметтің тиімділігін бағалау және талдау

1 1 1 3

12 Кәсіпкерлік қызметті тоқтату 1 1 5 Барлығы 15 15 15 45


6

8. Сабақтан тыс жүргізілетін тапсырмаларды орындау және өткізу кестесі

№ Тақырып

ОСӨЖ СӨЖ Тапсыру мерзімі,

апта Тапсырма түрі Өткізу түрі Оқыту түрі Бақылау

түрі 1 Кәсіпкерлік:

түсінігі, оның негізгі түрлері және ұйымдастырушылық нысандары

Баяндама Кәсіпкерлік қызметті қаржыландыру түрлері

Баяндама 1

2 Кәсіпкерлік қызметті жоспарлау

презентация Кәсіпкерлік қызметті тоқтату

Баяндама 2

3 Кәсіпкерлік қызметті қаржыландыру

доклад Кәсіпкерлік құпияны қорғау

доклад 3

4 Кәсіпкерліктің шаруашылық серіктестермен келісімдік қатынастары

реферат Кәсіпкерлік құпия доклад 4

5 Кәсіпкерлік қызметті қаржыландыру әдістері

доклад Кәсіпкерлік қызметті қаржыландыру

презентация 5

6 Кәсіпкерлік мәдениет

презентация Кәсіпкерлік қызметті қаржыландыру әдістері

презентация 6

7 Кәсіпкерлік құпия және оны қорғау әдістері

эссе Кәсіпкерлік мәдениет

эссе 7

8 Кәсіпкерлік қызметтегі тәуекел

эссе Кәсіпкерліктің ұйымдастырушылық нысандары

эссе 8

9 Кәсіпкерлік қызметтің инфрақұрылымы

баяндама Кәсіпкерліктің негізгі түрлері

баяндама 9

10 Кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің жауапкершілігі

доклад Кәсіпкерлік қызметтің тиімділігін талдау

доклад 10

11 Кәсіпкерлік қызметтің тиімділігін бағалау және талдау

реферат Кәсіпкерлік қызметті ұйымдастыру түрлері

реферат 11

12 Кәсіпорындардың қызметін жоспарлау

реферат Кәсіпорында жоспарлық қызметтің мәні мен сипаттамасы

реферат 12

13 Кәсіпкерлік қызметті тоқтату

баяндама Кәсіпкерлік қызметтің персонал санын жоспарлау

баяндама 13


7

9. Негізгі әдебиеттер тізімі

1. Даников Л.П. «Кәсіпкерлік және бизнес» М., Маркетинг, 2009. 2. Камаев В.Д. «Экономика және бизнес. Кәсіпкерліктің теориясы және

тәжірибесі» М., Экономика 2009. 3. «Негізгі кәсіпкерлік қызметі. Экономикалық теория. Маркетинг қаржылық

менеджмент» редакциясы Власовой В.М., М., қаржы және статистика 2011. 4. «Негізгі кәсіпкерлік ісі» Основа М.Ю., Вен М., 2010. 5. Мамыров Н.К., Смагулова Н.Т. және басқалары «Негізгі кәсіпкерлері»

Алматы, Экономика, 2009. 6. Бусыгин А.В. «Кәсіпкерлік» М., 2010. 7. Глушенко Е.В. «Кәсіпкерлік негізі» М.,Вестник 2009. 8. Горфинкель В.Я. «Кәсіпкерлік курсы» М., ЮНИТИ, 2009.

Қосымша: 1. Геммерлинг Г.А. «Сіздің ісіңіз: кәсіпкерлік тәжірибелік курс» М., Бином: 1997.

2.2009-2010 ж.ж. арналған ҚР-ң Үкіметінің бағдарламасы / «Егемен Қазақстан», 1.04.2009ж.

3. 2010ж. Арналған Қазақстан Республикасының даму стратегиялық жоспары / Астана 2010

4. Грибов В.Д. Основы бизнеса. – Москва: Финансы и статистика 2011. 5.Бизнес-планирование. Учебник / Под ред. В.М.Попова и С.И.Ляпунова. – М.:

Финансы и статистика, 2013. 6. Шейнин Э.Я. Предпринимательство и бизнес. – Ростов-на- дону, Феникс, 2012 7. Смагулова Н.Т. Планирование и организация предпринимательства. Алматы,

2012.

10.1 Қорытынды бағалау есебі

Ағым бойынша үлгерім бағалары ағымдағы бақылау бағасы және аралық бақылаудан жинақталады.

Үлгерімнің ағымдық бақылауы – Білімгердің оқу жетістігін оқытушы сабақта өткізген пәннің әрбір тақырыбы бойынша жүйелі тексеріледі.

Аралық бақылау пәннің негізгі бөлімдері оқытылғаннан кейін өткізіледі. Пән бойынша қорытынды баға пайыздық мөлшерде келесі формула бойынша

анықталады: Ж% = 1А+2А × 0,6 + Е × 0,4

2

мұндағы: 1А – 1-ші аралық бақылауды бағалаудың пайыздық көрсеткіші; 2А – 2-ші аралық бақылауды бағалаудың пайыздық көрсеткіші; Е – емтиханды бағалаудың пайыздық көрсеткіші (емтихан тест түрінде)

Білімгердің білім бағасы баллдық-рейтингілік әріптік жүйеге сәйкестендірілген

дәстүрлі бағалау көрсеткішімен жүзеге асады.


8

Білімгердің оқу жетістігін дәстүрлі сәйкестендірілген

баллдық-рейтингілік бағалау жүйесі

Әріптік жүйе бойынша бағалау

Баллдың сандық баламасы

% оқу пәнін игерудің

көрсеткіші

Дәстүрлі жүйе бойынша бағалау

A 4,0 95-100 өте жақсы A- 3,67 90-94 B+ 3,33 85-89

жақсы B 3,0 80-84 B- 2,67 75-79 C+ 2,33 70-74

қанағаттанарлық C 2,0 65-69 C- 1,67 60-64 D+ 1,33 55-59 D 1,0 50-54 F 0 0-49 қанағаттанарлықсыз

10.2 Балл жинақтау жүйесі (дәрістер, практикум/зертханалық практикум, СӨЖ, ОСӨЖ, б/ж)

Студеннтердің рейтингі

№ Бақылау түрі

1

рейт

инг

(Р

1)бо

йынш

а ба

ғала

у бе

лгiс

i

Апта

Барл

ығы

2-ш

і рей

тинг

2)

бой

ррвв

ынш

а й

(Р2)

бй

2 р

ейти

нг

(Р2)

бойы

нша

баға

лау

белг

iсi

Апта

Барл

ығы

2-ш

ці

рейт

инг

(Р2)

бой

ынш

а

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

11

12

13

14

15

1 Сабаққа қатысу 7 * * * * * * * 7 8 * * * * * * * * 8 2 Дәрістер мәтіні 3 * 3 2 * 2 3 СРС

тапсырмаларын орындау

30 * * * * * * * 30 30 * * * * * * * 30

4 СРСП тапсырмаларын орындау

30 * * * * * * * 30 30 * * * * * * * 30

5 Аралық бақылау тапсырмаларын орындау

30

30

30

30

Барлығы 100 100 100 100 Қорытынды

бағаның үлесі

30 %

30 %

Студенттердің білімін бағалау өлшемі:


9

Айып пұл ұпайлар – бас-аяқсыз жазба жұмыстар; тапсырманы орындамау, сабаққа қатыспау; уақытында тапсырылмаған баяндамалар Академиялық тәртіптің саясаты: - сабаққа кешікпеу; -оқу процессіне белсене қатысу; -сабақ уақытында ұялы телефонды қолданбау. - тәртіптің және этиканің шамаларын сақтау

Оқыту пәні бойынша қорытынды бағалау келесі бақылау түрлерін енгізуі тиіс: №

Бақылау түрі Баллдары

1 Қатысуы 15 дейін 2 Аудиториядағы жұмысы (дәріс және семинардағы

белсенділігі): - тақырып бойынша шолу - қысқаша эссе - глоссарийдің жазылуы (қазақ немесе орыс тілдерінде және олардың ағылшын тілдеріндегі аудармасымен) - кез келген тақырыптың презентациясы - іскери ойындарға қатысу (Business Game) - нақты оқыту жағдайын шешу (Case Study) - жеке жобаны қорғау және т.б.

30 дейін

3 СӨЖ орындау: - үй жұмыстары - эссе - тесттер - аралық тапсырмалар

25 дейін по СӨЖ «минус» 1 балла за әрбір тапсырмаға

4 Аралықбақылау 30 дейін Оқытушы оқыту пәнін бұзғаны үшін семестр

ағымында максимум 10 балға дейін төмендетуге құқылы, яғни.: - балағат; - оқытушы және басқа да білімгерлерді жәбірлеу; - оқу үрдісіне қасысты оқытушының талаптарын ашық түрде елемеу - сабақ уақытында мобильдік телефон арқылы сөйлесу - аудитория тазалығы бойынша ОӘБ белгілеген талаптарын орындамау.

ВСК бойынша максималды балы Қорытынды емтиханға өтуінің минималды балы

100 балл 50 балл

Ескерту: сабаққа қатысуды бағалаудың критерииі 15% тең, сонда апта бойына сабаққа қатысуының бағалау балы 1% құрайды. 10.3 Бақылау-тексеру құралдары (жазбаша бақылау тапсырмалары, тестілік тапсырмалар, коллоквиумның сұрақтары, өз бетінше дайындалуға арналған сұрақтар тізімі, емтихан билеттері, жобалық тапсырмалар және т.б.)


10

1. Тақырып. Кәсіпкерлік: түсінігі, оның негізгі түрлері және ұйымдастырушылық нысандары

1 тапсырма Белгілі капиталды болып тұрып, корпорацияны құру міндетті емес. Жекеменшікті кәсіпорын кәсіпорын қызметінің толық бақылауын өзіне алып сақтауға мүмкіндік береді, ал капитал қажетті қаржылық базаны құрайды. Осыдан басқа, жекеменшікті болған кезде екі салық салымы болмайды. Осы деректермен Сіздер келісесіздер ме? Жауабын толық түсіндіріңіздер.

2 тапсырма Сіз өздігінен дәрі-дәрмек құралдарының негізінде құрайтын

жиынтықпен айналысасыз. Сіздің құралдарыңыз өтімді болғанына куәләнған болатын болсаңыз, Сіз серіктестікте жеке меншік кәсіпорын пайда болуын шешесіз. Сіз осы жағдайда нені ұтып аласыз? Медикаменттер өндірісі бойынша корпорацияны құру мүмкіндіктері қандай кезеңде болады? Жауабын жинақы түрде түсіндіріңдер.

3 тапсырма Сіз – жеке жақтарыңызбен жақсы көрінетін өзімшілсіз, толық өздік

жұмысты, боспандықты және оперативтілікті қалайсыз. Кәсіпкерлік қызметтің қандай түрін Сіз таңдайсыз және неліктен? Жауабын жинақы түрде түсіндіріңдер.

4 тапсырма Неліктен шағын жеке меншікті бизнеске үлкен капиталға еліктеу

қиынға түседі. 5 тапсырма Электроқұрал өндіру кәсіпорынның құру үшін Сізге міндетті түрде

үлкен қаржылық салымдарды еліктету қажет. Кәсіпорынның қандай ұйымдастырушылық түрін Сіз таңдайсыз және неліктен? Жауабын жинақы түрде түсіндіріңдер.

6 тапсырма Иванов, Петров, Сидоров фирманың қожайыны болды. Олардың серіктестік келісімдері бойынша Иванов және Петров әрқайсысы 40% табысты болды, ал қалған 20% - Сидоров. Өткен айда фирма ыдырады. Мүліктің бөлінгенінен кейін компания кредиторларға 1,1 млн. тенге қарыз болып қалды. Сондай-ақ Иванов және Петров мүліксіз болды, кредиторлар Сидорованың персоналды есебінен барлық құнды. Кәсіпкерліктің қандай түрі туралы талқыланып жатыр? Жауабын жинақы түрде түсіндіріңдер

2 Тақырып Кәсіпкерлік қызметті жоспарлау Сабақтың мақсаты – студенттерге кәсіпкерліктің мәні туралы, кәсіпкерлік

қызметті ұйымдастыру түрлерін, олардың түрлерін және негізгі ерекшеліктерін қалыптастыру.

Сабақты өткізу әдістері - жеке немесетоптасқан тапсырмалар. 1 тапсырма Кәсіпорынның негізгі капиталы 2 млн шартта бірліктер құрайды,

олардың ішінде 50 пайызы қарызға берген қаражаттары, айналым капиталы (500+n)


11

мың шартты белгілерін құрайды, осының ішінен 100 пайызы қарызға берген қаражаттар. Өндірістік үрдістің сүйемелдеуімен және дайындығымен байланысты қапталған шығындар 150 мың. құрайды. Инвестицияның айналымдылық кезеңі 1 ай өндіріледі. Жаңа өнімнің жоспарлық өндірістің көлемі айналым кезеңіне 15 мың. данадан құралған.

Өнеркәсіптік-өндірістік персоналының еңбек ақы төлеу қоры 150 сың. шартты белгіден тұрады. Әлеуметтік сақтандыруға аударымдар еңбек ақы төлеу қорынан 21 пайызды құрайды. Отын-энергетикалық ресурстардың шығын нормалары өнімнің бірлігіне 5 шартты белгіне құрайды. Кіріс салықтары - 30 %, ҚҚС - 16%, қарыздық % - 15 %.

Жоғарыдағы ұсынылған негізінде есептеу тиіс: - жаңа өнім өндіруге (шығын) өзіндік құн; - өнім бірлігіне бағалар; - жобаны сатып алу уақыты және қарыз құндары өтеу уақыты. Тапсырмаларды шешу нұсқалары: - өндіріс өнімдерінің шығындары 3 кесте негізінде есептелінеді.

3 кесте– Жаңа өнім өндірісіне шығындар

Мақала атаулары Шығынның құны, мың. ақша.бірл. Шикізат және негізгі материалдар

Еңбек ақы төлеудің қоры

Әлеуметтік сақтандыруға аударымдар

Отын және энергия

Амортизациялық аударымдар

Қоймалы шығындар

Барлығы

- амортизацияның әдістерін және нормаларының есептеулерін әсер ететін

заңдарға сәйкес өздігінен қабылдау; - шығарылған жаңа өнімнің бірлігіне деген бағасы формула бойынша

анықталады

мұндағы З уд – жаңа өнім өндірісінің бірлігіне шығындар;

ηr – рентабельділік нормасы; НДС – қосылған құндылық салығы. бб – бірлікке баға

- жобаны сатып алу уақыты формула бойынша анықталады

Ц = Збб + Зббуд×ηr+НДС


12

мұндағы Инқ – негізгі қордағы инвестициялар;

Иақ – айналым қаражаттарның инвестициялары; Кп – несие бойынша пайыздарды төлеу; П – жылдық пайда.

- қарыз құндарын төлеу уақыты формула бойынша анықталады

мұндағы А – амортизациялық есептеудің жылдық құны;

Пи – жылдық өндірістен тыс пайда.

2 тапсырма 1 берілген тапсырма негізінде, 5 жыл ішіндегі кәсіпорынның таза

табысын есептеу керек. Тапсырманы шешу нұсқасы: - кәсіпорынның келтірілген таза табысы формула бойынша анықталады

мұндағы Дi – кәсіпорынның таза табысы за i –ші жылы фирманы функциялау;

Kд (п) – уақыттың біріңғай қашықтықтарының ақшалай топтамаларын дисконттау коэффициенті.

- келтірілген коэффициент формула бойынша есептелінеді

мұндағы Т – инвестициялық жобаны әзірлеу уақыты;

E – Нормативті тиімділік (банктік пайыз). - дисконттеу коэффициенті – бұл келтірілген коэффициентінің кері көрсеткіші.

3 тапсырма берілген 1 тапсырманы қорытындылайтын және деректері негізінде,

,.П

КпИақИнқТок ++=

,ПиАП

КпИақИнқТ П ++++

=

),(пKдДiТкелт ∑ ×=

kпр = (1+Е)T,


13

кәсіпорынның жылдық қаржылық жоспарын әзірлеу. Тапсырманы шешу нұсқасы: - қаржылық жоспар 4 кестеге сәйкес түрі бойынша әзірленеді.

4 кесте – Кәсіпорынның қаржылық жоспары

Атауы Айлар Барлығы 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Түсу: өнім әзірлеуінен

Қарызға беру қаражаттары Аударым: Шикізат және материалдар

Отын Еңбек ақы төлемі Әлеуметтік саблық Қоймалы шығындар ҚҚС (16%) Несие бойынша төлеу % Аударым қорытындысы Салық салуға дейіңгі құн Кіріс салығы Таза пайда Кезең бастамасына меншікті қаражат

Несиені жабу Кезең соңына меншікті қаражат

- өнім өндірісіне түскендер 1 айға есептеуден валдық табыс ұсынады; - аударым есебі 1 ай есебіндегі жалпы шығын негізінде әзірленеді; - ҚҚС пропорция негізіндегі формула бойынша есептейміз:

- салық салудан түскен құн өзімен әр-түрлілікті ұсынады «Өнім өндіруінен

түскен» және «аударым қорытындысы»; - кіріс салығы кіріс салығының ставкасына сәйкес салық салымына дейіңгі

құнның негізінде есептелінеді, кіріс салығының ставкасы 30% құрайды; - таза пайда өзімен бірге әр-түрлілікті ұсынады «Салық салуға дейіңгі құн»

және «Кіріс салығы»; - фирманың меншіктік қаражаты бірінші айда «0» тең; - несиені жабу жылдың соңында іске асырылады; - меншікті қаражаттар әр айдың басында өткен айдың меншікті қаражаттарын

ұсынады.

4 тақырып Кәсіпкерлік қызметті қаржыландыру Сабақтың мақсаты – кәсіпкерлік қызметті қаржыландыру әдістері және түрлері

туралы студенттерге кешендік ұсыныстарын қалыптастыру.

11616×

=ВТҚҚС


14

Сабақ жүргізу әдісі - жеке тапсырмалар. 1 тапсырма Депозиттік сертификатты пайда болғызудың қандай шарттары бар

250 ақша. бірл. Мөлшеріндегі 5 жылға пайдалы: 20% жылдық күрделі пайыз негізіндегі немесе 22% жылдық мерзім қорытындысы бойынша бір рет төлеуімен қарапайым пайыз негізіндегі? Жылына бір рет төлемімен? Жауабын жинақы түрде түсіндіріңдер.

Тапсырманы орындау нұсқасы. Қарапайым және күрделі есептеу кезінде келесі түсініктемелер және шартты

белгілер пайдаланылады: P – уақыттың басты кезеңіндегі ақша құны; F – уақыттың соңғы кезеңіндегі ақша құны; A – үнемі тең төлеу қатарындағы әрбір төлемінің құны; n – пайыз есептелінетін кезең саны (кезең болып жыл, квартал, ай саналады); i – кезеңдегі пайыз ставкасы (жылдық және кварталдыққа сәйкес). Қарапайым және күрделі пайызды есептеу әдісі 5 кестеде ұсынылған.

5 кесте– Қарапайым және күрделі пайыздардың есебі

Көрсеткіш Қарапайым пайыздар Күрделі пайыздар

F

P × (1 + i × n) = A × n

P × (1+i)n = A × ((1+i)n - 1) / i

A

P × (1 + i × n) / n = F / n

P

F / (1 + i × n) = A × n / (1 + i × n)

2 тапсырма Жыл сайынға және квартал сайынғы жылдың 40 % күрделі пайыз

ставкасы кезіндегі 100 ақша. бірл. Болдыру үшін қанша жыл қажет екен? 3 тапсырма 300 ақша. бірл. мөлшерде несиені 4 жылға алу үшін қандай шарттар

пайдалы: күрделі пайыз негізінде жылдың 10% немесе қарапайым пайыз негізінде жылдың 12% мерзімнің соңында бір рет? Жылына бір рет тең төлем бойынша?

4 тапсырма Жылда жиналатын 40% жылдық күрделі пайыз ставкасы

негізіндегі 220 ақша. бірл. еселендіру үшін неше жыл қажет? Квартал сайын? 5 тапсырма Кәсіпорынның жалпы капиталы 100+5n млн. тенге, оның ішінен

80% - меншікті қаражат және 20% - қарызға алынған қаражат, өзінің капиталын ұлғайтуды жоспарлайды. Жалпы капиталдың рентабельдігі 10% құрайды.

Қаржыландырудың жақсы стратегиясын таңдау. А стратегиясы болжамдайды:

11 )1()1()1(

−×=

−

××

+++

iii

nn

n

iFi

p

)1()1(

)1(1

ii

i n

n

ni

AF

++

+ ×

−×=


15

- өзіндік капиталды 60 млн. тенгеге арттыру; - қарызға берген капиталды 40 млн. тенгеге арттыру; - банктік пайыз 8%. В стратегиясы болжамдайды: - өзіндік капиталды өзгеріссіз қалдыру; - қарызға берген капиталды 100 млн. тенгеге арттыру; - банктік пайыз 6%. С стратегиясы болжамдайды: - өзіндік капиталды 80 млн. тенгеге арттыру; - қарызға берген капиталды 20 млн. тенгеге арттыру; - банктік пайыз 10%. Тапсырманы шешу нұсқасы: - ең жақсы стратегия болып, мұндағы меншікті капиталдың рентабельділігі

максималды болатын стратегия саналады; - меншікті капиталдың рентабельділігі формула бойынша есептелінеді:

мұндағы П – пайда;

Кз – қарызға беру капиталының пайызы; Кс – меншікті капитал;

4 тақырып Кәсіпкерлік ұйымдарды кадрлық қамтамасыз ету Сабақтың мақсаты – кәсіпкерлік қызметтің персонал санын жоспарлау әдістері

туралы студенттерге ұсынуды және оларды басқаруды қалыптастыру. Сабақ жүргізу әдісі - жеке тапсырмалар.

1 тапсырма 6 кесте негізінде жеке меншікті шағын өндірістік фирманың жұмыс

уақытының жылдық балансын есептеу.

6 кесте - Жұмыс уақытының балансы (бес күндік жұмыс аптасы) р/с Көрсеткіштердің атауы Шартты

белгілер Өлшем

бірліктер Белгілер

1 Уақыттың күнтізбелік қоры Fк күндер 1.1 Жұмыссыз күннің саны Fж.к. күндер

1.1.1 Мерекелер күні Fмер. күндер 1.1.1 Демалыс күндері F дем. күндер

2 Уақыттың номиналды қоры Fном. күндер 2.1 Жұмысқа келмегендер Fкелм. күндер

2.1.1 Кезекті және қосымша демалыстар Fдем. күндер 2.1.2 Біліктіліктерді арттыру курстары F б.а.к. күндер 2.1.3 Сырқаулар Fа. күндер 2.1.4 Декреттік демалыстар Fдекр. күндер 2.1.5 Басқалары Fбасқ. күндер 2.1.6 Әкімшілік демалыстар Fәкімш күндер 2.1.7 Келмегендер Fкелм. күндер

3 Жұмыс күнінің саны Fж.с. күндер

КмКқПРмк −

=


16

4 Жұмыс күнінің орташа жалғасы t жалғ.

сағат

4.1 Уақыттың жоғалуы t жоғ. сағат 4.1.1 Жас өспірімдер және бала емізетін

аналарға жеңілдіктер t жеңілдік. сағат

4.1.2 Фирмаішіндегі қарапайым t қарап. сағат 4.2 Жұмыс күнінің орташа жалғасуы

t эф. сағат

5 Жұмыс уақытының тиімді жылдық қор

Т тиім.

сағат

2 тапсырма 1 тапсырма негізінде, егер өндірістік бағдарламаның жылдық еңбек

көлемі 1380500 адам. сағаты құраса шағын өндірістік фирманың негізгі персоналын есептеу.

7 тақырып Кәсіпкерлік құпия және оны қорғау әдістері Сабақтың мақсаты – кәсіпкерлік құпия туралы студенттердің ұсынысын

қалыптастыру. Сабақ жүргізу әдісі - жеке тапсырмалар. Бағыт бойынша семинарлық сабақты жүргізу: - кәсіпкерлік құпияның мәні; - кәсіпкерлік құпияның түрлері: экономикалық, өнеркәсіптік, ғылыми-

техникалық, технологиялық, коммерциялық; - кәсіпкерлік құпиядан құралған, мәлімдеменің құрамы және көлемі; - кәсіпкерлік құпияның шекаралары; - коммерциялық құпияны қосатын мәліметтерді анықтау бойынша ұсыныстар; - коммерциялық құпияны ашудан кәсіпорынның жоғалуы. 8 тақырып Кәсіпкерлік қызметтегі тәуекелдер Сабақтың мақсаты – тәуекел түсініктері туралы студенттердің кешендік

ұсыныстарын, олардың түрлерін және бағаларының әдістерін қалыптастыру. Сабақ жүргізу әдісі – жеке тапсырмалар, тапсырмаларды шешу. 1 тапсырма Капиталдық салымын (550+n) мың. теңгені құрайды. 1 кестеге

сәйкес, капиталдық салымдарын әзірлеу үш нұсқамен қарастырылуы мүмкін.

1 кесте- Капиталды салымын меңгеру нұсқалары Нұсқалар 1 год 2 год 3 год 4 год Итого 1 нұсқа 25% 25% 25% 25% 100 % 2 нұсқа 10% 15% 20% 55% 100 % 3 нұсқа 55% 20% 15% 10% 100%

Капитал салымын меңгеруінің жақсы нұсқасын таңдау және капитал салымының

қатуынан инвесторлардың экономикалық зиянын бағалау. Есебін 2 кестеде ұсыну. 2 кесте – Капитал салымының нұсқаларын талдау


17

Жылдар Уақыт, капиталды салым аяқталмаған құрылыста болған кездегі (T-t)

Нұсқа бойынша капиталды салымды бөлу

Е = 0,1 кезінде келтірілген коэффициент

Капитал салымы, жылдың соңына келтірілген– зауыт эксплуатациясының басына

1 В 2 В 3 В 1 В 2 В 3 В 1 жыл 3 2 жыл 2 3 жыл 1 4 жыл 0 Барлығы

Тапсырманы шешу нұсқасы: - қатайған капитал салымы – бұл ақша қаражаты уақытша айналымнан алынған

және табыс әкелмейді; - капитал салымының коэффициенті формула бойынша есептелінеді

мұндағы Т-t – келтірілген капитал салымы қатқан кездегі уақыт; E – Нормативті тиімділік (банктік пайыз).

- келтірілген капитал салымы формула бойынша есептелінеді

- капиталдық салымды меңгеруден экономикалық зияны құрылыстың әр жыл

сайынғы формуласы бойынша есептелінеді

- экономикалық зияны минималды, капитал салымын менгеру нұсқасы жақсы

болып есептелінеді.

9 тақырып Кәсіпкерлік қызметтің инфрақұрылымы Сабақтың мақсаты – кәсіпкерлік қызметтің инфрақұрылымы туралы

студенттерге ұсынуды қалыптастыру. Сабақ жүргізу әдісі - жеке тапсырмалар. Бағыттар бойынша семинар сабақтарын жүргізу: - кәсіпкерліктің инфрақұрылымының ерекшеліктері және мәні; - кәсіпкерлік қызметтің инфрақұрылымы институты ретінде шағын бизнес

орталығының қалыптасуы; - шағын кәсіпкерліктің ақпараттық қызмет көрсетуін қамтамасыздандыру; - шетелдерде кәсіпкерлік инфрақұрылымның дамуы.

11 тақырып Кәсіпкерлік қызметтің тиімділігін бағалау және талдау

kпр = (1+Е)T-t,

Кпр = Кв×kпр,

Эзиян. = Кпр -


18

Сабақтың мақсаты – кәсіпкерлік қызмет тиімділігінің жаңа бағалауын студенттерге қалыптастыру.

Сабақ жүргізу әдісі - жеке тапсырмалар. 1тапсырма 2 тақырыптың тапсырмасын орындау негізінде кәсіпкерлік қызмет

тиімділігінің негізгі көрсеткіштерін есептеу. ТЕСТ СҰРАҚТАР:

1.Кәсіпорын жүргізетін процестер: A) Бақылау; B) Дайындау; C) Жобалау; D)Барлық жауап дұрыс; E)Барлық жауап дұрыс емес 2.Кәсіпорынға қажетті заттарды ата ? A) Ақпарат; B) Ғимарат; C) Көлік құралдары; 3.Экономика дегеніміз не? А) Бұл жалпы халық шаруашылығы саласының жұмыс істеуін және жекелеген кәсіп орындарды зерттеу. В) Бұл кәсіпорын тек өнім өндіріп қана қоймай сондай – ақ халықты жұмыспен қамту. С) Кәсіпорында әрекет ететін шаруашылық тетіктерінің негізгі элементтерін қарау т.с.с. Д) Бұл тауарлармен қызмет көрсетулерді өндіру, бөлу, сату және пайдалану жөніндегі қоғамдық ғылым т.с.с. 2. Экономика пәнінің негізгі мақсаты нешеге бөлінеді? А) 2 В) 4 С) 3 Д) 1 4. Кәсіпорын экономикасы немен тығыз байланысты? А) Микро мен макромен байланысты. В) Менеджментпен байланысты. С) Микромен байланысты. Д) Маркетингпен байланысты. 5. Өндіріс деген не? А) Бұл қоғамның дамуымен (өмір сүруі үшін қажетті материалдық) және рухани игіліктерді құру процессі. В) Бұл өндіріс бір мезіглде тұтыну процессі. С) Бұл өнімді қамтамасыз ететін процесс. Д) Бұл заводтан берілетін қажетті шикізаттар. 6. Өндіріс процессі неше фактордан тұрады? А) 4 В) 1 С) 3 Д) 5 7. Жұмыс күні дегеніміз не? А) Бұл адам өз күнімен жұмыс жасау. В) Бұл адамдардың дене және рухани қабілеттілігін қызмет көрсетуі. С) Адам өз қабілеттілігі бар қызметін көрсету.


19

Д) Дұрыс жауап жоқ. 8. Еңбек құрал саймндарына нелер жатады? А) Әр түрлі механизмдер мен машиналар т.б. В) Еңбек құралдары. С) Инструменттер. Д) Құрал – жабдықтар т.б. 9. Өндірістің қоғамдық сипаты нешеге бөлінеді? А) 1 В) 3 С) 4 Д) 2 10. Ғылыми әдебиеттерде қоғамдық өндірістің неше түрі бар? А) 7 В) 3 С) 2 Д) 4 11. Натуралды шаруашылық бұл? А) Капиталистік өндіріс. В) Қоғамдық өндірісті ұйымдастырудың ертедегі түрі болып табылады. С) Бар тауарлық шаруашылықты қамтамасыз етеді. Д) Дұрыс жауап жоқ. 12. Маржинализм теориясын топтауынша неше өндіріс факторы бар? Қандай? А) 4 (Жер, еңбек, капитал, кәсіпкерлік) В) 2 (Қоғам, өндіріс) С) 5 (Өндіріс, жер, еңбек, капитал, тауар) Д) 1 (Еңбек) 13. Кәсіпорын экономикасы қандай пәндермен тығыз байланысты? А) Маркетинг, менеджмент. В) Бухгалтерлік есеп, жалпы экономика т.б. С) Экономика, маркетинг т.с.с. Д) Менеджмент, маркетинг, бухгалтерлік есеп, қарсы статистика және т.б. 14. Тауар өндірісінің неше түрі бар? А) 1 В) 4 С) 2 Д) 3 15. Жай тауар өндірісі деген не? А) Жай тауар өндірісі. В) Бұл тауар өндірушінің өзіндік еңбегімен жасылынады. С) Өндірісте шығарылатын қажетті заттар. Д) Бәрі дұрыс. 16. Қоғамдық өндіріс нешеге бөлінеді? А) 2 В) 4 С) 5 Д) 1 17. Материалды өндіріске не жатады? А) Материалдық емес игіліктерді өндіру. В) Материалдық игілік пен қызметтерді өндіру. С) Өндіріс материалдары т.б.


20

Д) Дұрыс жауап жоқ. 18. Өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, құрылыс және т.б. қайсысы қоғамдық өндіріске жатады? А) Материалдық игіліктер өндірісіне. В) Материадық емес. С) Материалдық қызметтерді өндіруге. Д) Материалдыққа. 19. Экономикалық ресурстар деген не? А) Бұл табиғат байлығы. В) Өндірістің негізгі ресурсы. С) Дұрыс жауап жоқ. Д) Бұл өндіріс факторы, табиғатта болады және оны адамдар өндіреді. 20. Материалдық емес игіліктерге не жатады? А) Құрылыс материалдары. В) Киімді өңдеу, тігу т.б. С) Рухани құндылықтар т.с.с. Д) Өнеркәсіп. 21. Экономикалық ресурстарға нелер жатады? А) Мұнай мен газ. В) Көмір, газ, мұнай, бензин, темір рудасы, машина, үй т.б. С) Керосин, темір т.б. Д) Болат, алюминий т.б. 22. Материалды қызмет көрсетуге не жатады? А) Киімді өңдеу, тігу, жуу, тазалау т.б. В) Білім, ғылым, спорт т.б. С) Ауыл шаруашылығы, завод, колхоз. Д) Бәрі дұрыс. 23. Материалдық емес қызмет көрсетуге не кіреді? А) Білім мен ғылым. В) Денсаулық сақтау, білім, ғылым т.б. С) Мәдениет, спорт. Д) Өнеркәсіп, құрылыс. 24. Кәсіпорын құрылымы нешеге бөлінеді? А) 4 В) 1 С) 3 Д) 2 25. Кәсіпорынды құру және олардың құрылымдық бөлімшелердің өндірістік процесстерін не деп атайды? А) Өндіріс. В) Өндірістің принциптері. С) Өндірістік құрылым. Д) Өндірістік қуат. 26. Өндірістің құрылымына ықпал ететін неше фактор бар? А) 4 В) 1 С) 2


21

Д) 3 27. Кәсіпорындардың ұйымдық құрылымы – бұл? А) Олардың ара қатынасы және нысаны. В) Құрамы мен ұйымдық бірлік мөлшері. С) Бәрі дұрыс. Д) Кәсіпорынның өндірістік құрылымы. 28. Кәсіпорын құрылымын толық сипаттайтын неше негізгі көрсеткіштер қолданылады? А) 2 В) 3 С) 7 Д) 5 29. Өндірісті ұйымдастырудың негізгі үлгілері қандай? А) Дара, жеке, сериялық және жаппай. В) Сериялық, жаппай, бөлімше т.б. С) Дара Д) Сериялы және орта сериялы. 30. Өнімді шығарудың көлеміне және номенклатуралық айырымына байланысты нешеге бөледі? А) Сериялы, орта сериялы және ірі сериялы. В) Дара, жаппай. С) Орта, ірі сериялы. Д) Дұрыс емес. 31. Нарық - әлеуметтік экономикалық жағдайда өмір сүреді және көптеген факторларға тәуелді. Олар қайсылар? А) Өнімге бағаның қою құқығы. В) Тауар өндірушілердің бәсекелестігі. С) Меншік түрлерінің көп болуы. Д) Бәрі дұрыс. 32. Нарық деген не? А) Сатушы мен сатып алушы арасындағы қатынастар жүйесін көрсетеді. В) Нарық белгілі жүйе әрі айырбас т.с.с. С) Өндірістік қатынастар жүйесі. Д) Дұрыс жауап жоқ. 33. Нарықтық экономикалық негізгі шаруашылық субъектілеріне нені жатқызамыз? А) Өндірістік шаруашылықты. В) Үй шаруашылығы, фирманы, үкіметті. С) Өнім, машина, инструмент. Д) Бәрі дұрыс. 34. Ожеговтың сөздігінде қандай ұғым берілген? А) Өнімді жасауға бағытталған және оны әзірлеу, өндіру, жасап шығаруы. В) Тауарды шығару. С) Қажетті шикізаттарды өндіру. Д) Барлығы дұрыс. 35. Батыс авторлар неше түсінік берген? А) 5 В) 3 С) 4 Д) 2


22

36. Өндіріс операцияларының жиынтығын не деп атайды? А) Өндіріс. В) Өндіріс шаруашылығы. С) Өндіріс процессі. Д) Өндіріс ұйымы. 37. Ұйымның қарапайым модулі нешеге бөлінеді және қандай? А) 2 (Кіру, шығару параметрлері) В) 1 (Шығару өндірісі) С) 2 (Капитал, еңбек ресурсы) Д) Жауап дұрыс емес. 38. Өндірістік операциялық жүйенің негізгі бөлігі? А) Өңдеу жүйесі. В) Жоспарлау жүйесі. С) Жоспар және бақылау. Д) Барлық жауаптар дұрыс. 39. Сатуға болатын тауарды өндіру және қажетті ақпаратты пайдалануды жауап беретін функция не деп аталады? А) Өндіріс операциясы. В) Өндіріс. С) Өндіріс жүйесі. Д) Өндіріс функциясы. 40. Өндірістік жүйенің неше типі қарастырылады? А) 1 В) 3 С) 2 Д) 4 41. Кәсіпорынның өндірістік түрін таңдап алу қандай факторларына байланысты? А) Ұйымдық және экномикалық сипаттамасына. В) Кәсіпорын қамтитын рынокпен байланысты т.б. С) Кәсіпорынның операциялық жүйесі. Д) Дұрыс емес. 42. Өндіріс процессі неше сатыға бөлінеді? А) 6 В) 1 С) 3 Д) 7 43. Өндіріске қажетті сатып алынған материалдардың және т.б. сақталуын не деп атайды? А) Өңдеу. В) Жеткізу. С) Қоймада сақтау. Д) Цех. 44. Өнімге тауарлы ажар, түр беру, бояу, тазалау, жуу т.с.с. неге жатады? А) Буып, түю. В) Инспекциялау. С) Жинау. Д) Жеткізу. 45. Файлдың айтуы бойынша өндіріс кәсіпорынды ұйымдастырудың неше функциясы бар?


23

А) 6 В) 1 С) 7 Д) 3 46. Бухгалтерия, есеп, статистика не деп аталады? А) Есеп операциялары. В) Экономика. С) Менеджмент. Д) Маркетинг. 47. Әкімшілік операциясына не жатқызамыз? А) Ұйымдастыру, алдын –ала болжау, тәртіптеу т.б. В) Адамды қорғау. С) Барлық әрекетпен күшті біріктіру. Д) Дұрыс жауап жоқ. 48. Менеджмент функциялары неше? А) 4 В) 5 С) 3 Д) 1 49. Жұмысшыларды тиісті қызмет атқаруға бағыттау деген не? А) Реттеу. В) Бәрі дұрыс. С) Бақылау. Д) Тәртіптеу. 50. Өндіріс тізбегі нешеге бөлінеді? А) 1 В) 2 С) 4 Д) 3 51. Ұйымдастыру деген не? А) Болашақ әрекет ету. В) Әрекетпен күшті біріктіру. С) К о/ң материалдық және әлеуметтік құрылым жасау. Д) Барлық қызметтің атқаруы. 52. Коммерциялы операцияға не жатады? А) Өндіріс шығару. В) Сатып алу, сату, ауыстыру. С) Ауыстыру. Д) Айыпбастау. 53. Өндіріс неше негізгі функцияларын атқарады? А) 3 В) 2 С) 1 Д) 4 54. Ожеговтың сөздігінде өндіріске неше ұғым берілген? А) Әзірлеу, өндіру. В) Өнімді жасап шығару. С) Өнімді жасауға бағытталған қызмет. Д) Барлық жауап дұрыс.


24

55. Қоғамның өмір сүруі үшін қажетті материалдық және рухани игіліктерді құру процессін не деп атайды? А) Экономика. В) Өндіріс. С) Ұйым. Д) Аралас экономика. 56. Өндіріс қызмет жүйесі неше бөлімнен құралады? А) Өңдеу. В) Қамту. С) Жоспарлау және бақылау. Д) Барлық жауап дұрыс. 57. Өзгермелі шығын, ресурс көлемі мен өнім көлемін байланыстыратын экономикалық математикалық теңдеу төмендегінің қайсысының анықтамасы? А) Өндіріс функциясы. В) Өндіріс жүйесі. С) Өндіріс процессі. Д) Барлығы дұрыс емес. 58. Ғимарат, машина, адам, шикізат т.б. жай бірге салған жиынтық емес, ол өндіріс факторын қиыстырудың белгілі бір жүйесін не деп атайды? А) К/о/н В) Өндіріс. С) Ұйым. Д) Барлық жауап дұрыс емес. 59. Өндірістік жүйенің неше типі қарастырылады? А) Өндіріс және ұйым. В) Дискретті және үздіксіз. С) Өңдеу және қамту. Д) Жоспарлау және бақылау. 60. Қай өндірісте жұмыс тапсырыстар бойынша істеледі? А) Үздіксіз өндірісте. В) Көпшілік өндірісте. С) Дискретті өндірісте. Д) Уақ көтермелеу өндірісінде. 61. Өндіріс неше сатыға бөлінеді? А) 3 В) 4 С) 5 Д) 6 62. Өндіріске қажетті сатып алынған материалдар мен бөлшектердің сақталуын қамтамасыз етуге тиіс қай сатыға жатады? А) Жинау. В) Қоймада сақтау. С) Өңдеу. Д) Жинау. 63. Қай сатыда өнім ыдысқа салынып, оны тек сақтау ғана емес кейде жарнама ретінде пайдаланады? А) Инспекциялау. В) Өңдеу.


25

С) Жинау. Д) Буып – түю. 64. Қай сатыда шығарылған өнімнің сапасына, даярлығына бақылау жасайды? А) Инспекциялау. В) Өңдеу. С) Жинау. Д) Жеткізу. 65. Қай кезде товарлы ажар, түр беру, бояу, тазарту, жуу, желімдеу т.б. білдіреді? А) Жинау. В) Жеткізу. С) Инспекциялау. Д) Буып – түю. 66. Өндірісті реттеу қай сөзден, қандай ұғымды білдіреді? А) Басқару жүйесі. В) Өндіріс. С) Тәртіпке келтіру. Д) Өзін - өзі реттеу. 67. Кәсіпорынның өндіріс потенциялының даму деңгейі мен оны пайдалануды көрсететін факторлардың неше тобы бар? А) 1 В) 2 С) 3 Д) 4 68. Менеджерлер жұмыстарының орындалуын қамтамасыз ететін ұйымдық, экономикалық және техникалық шаралардың жиынтығын не деп атайды? А) Оперативті жоспарлау. В) Оперативті басқару. С) Оперативті талдау. Д) Оперативті реттеу. 69. Оперативті басқарудың функциялары нешеге бөлінеді? А) Оперативті жоспарлау. В) Оперативті бақылау. С) Оперативті талдау. Д) Оперативті реттеу. 70. Жоспарлы көрсеткіштерден ауытқуларды болдырмау мақсатында реттеу ықпалын жүргізу. А) Оперативті жүргізу. В) Оперативті бақылау. С) Оперативті талдау. Д) Оперативті реттеу. 71. Ағылшын сөзі служба, тұтыну саласында қызмет көрсету не деп аталады? А) Көлемі. В) Баға. С) Жеткізу мерзімі. Д) Сервек. 72. Тұтынушының талабы қажет тауарды дер кезінде алу төмендегілердің қайсысына жатады? А) Кәсіби арнаулы және сапалы. В) Көлемі. С) Баға. Д) Жеткізу мерзімі.


26

73. Көпшілік тұтынушылардың табысы, шектеулі тауарға белгілі мөлшерде ғана ақы төлеу мүмкіндігі бар. А) В) С) Д) 74. Елдік саланың экономикалық қуатының құндық және табиғи – заттай сипатын не деп атайды? А) Өндіріс потенциялы. В) Өндіріс ресурсы. С) Өндіріс қуаты. Д) Өндіріс қорлары. 75. Райоль өндірісті, кәсіпорынды ұйымдастыру функциясының неше тобын белгіледі? А) 2 В) 4 С) 6 Д) 8 76. Техникалық операциялар – А) Өндіріс шығару, өңдеу. В) Қаражат табу және оны жұмсау. С) Алдын ала болжау. Д) Барлық жауап дұрыс емес. 77. Барлық әрекетпен күшті біріктіру А) Алдын ала болжау. В) Ұйымдастыру. С) Тәртіптеу. Д) Реттеу. 31. Экономиканы ұйымдастырудың неше модулі қалыптасқан? А) 4 В) 2 С) 1 Д) 3

Студенттердің өздік жұмыстарының тақырыптары 1 тақырып Кәсіпкерлік: түсінігі және оның негізгі түрлері Кәсіпкерлік мәні. «Кәсіпкерлік» және «бизнес» түсініктерінің айырмашылығы.

Кәсіпкерліктің экономикадағы орны. Кәсіпкерліктің мақсаты және міндеті. Кәсіпкерлік қызметінің субъектілері. Кәсіпкерліктің құқықтары және міндеттері. Кәсіпкерлік қызметтің кепілдемелері.

Кәсіпкерлік қызметтің әлеуметтік-экономикалық аспектілері. Кәсіпкерлікті ақпараттық қолдау. Кәсіпкерлік қызметтің түрлері: кәсіпорындық, коммерциялық, қаржылық,

кәсіпкерлік сақтандыру. Кәсіпкерліктің салалары. Бақылау түрі: конспект, ауызша сұрақ 2 тақырып Кәсіпкерлік қызметтегі тәуекел Кәсіпкерлік (шаруашылық) тәуелсіздіктің тегі және мәндері. Кәсіпкерліктің

ысырабы. Ысырап және тәуекелдік түрлері: материалдық, еңбектік, қаржылық, уақыт ысырабы, арнайы (ерекше).

Тәуекелдікті тудыратын факторлар бойынша тәуекелдікті мөлшерлік бағалау. Тәуекелдікті басқару әдістері. Тәуекелдікті басқару үдерісі, тәуекелдіктің


27

міндеттері. Тәуекелдік көрсеткіштері және тәуекелдік аймақтар. Ықтималдық

ысыраптардың (тәуекелдің) пайда болуы қисықтарының құру тәсілдері: статистикалық, сарапшылық, талдамалы – есеп айырысу тәсілдері.

Қатерді азайту тәсілдері. Тәуекелдікті сақтандыру, жобаға қатысушылар арасындағы тәуекелдікті бөлісу. Тәуекелдікті сапалық бөлу. Көлденең шығындарды жабу үшін қаражаттарды сақтау. Жобаны қаржыландырудағы тәуекелдік есебі. Салық тәуекелділігі. Қарыздарды төлемеген тәуекелдігі.

Бақылау түрі: конспект, ауызша сұрақ 3 тақырып Кәсіпкерлік қызметті жоспарлау. Ішкі фирмалық жобалау, оның негізгі элементтері: болжау, міндеттің қойылуы,

жоспарға түзету жасау, бюджетті құрастыру, жоспарды нақтылау. Жоспарлау процессінің кезеңдері: стратегиялық проблемалардың талдауы.

Келешек қызмет шартын болжау және міндетін анықтау, оңтайлы дамуын. Бюджеттік жоспарлау. Бизнес-жоспар – кјсіпкерлік жобаны жоспарлауды жүзеге

асыру. Бизнес-жоспарды құрастырудың реті және әдістемесі. Бизнес-жоспардың негізгі бөлімдері және әр бөлімнің мазмұны.

Бақылау түрі: конспект, ауызша сұрақ 4 тақырып Кәсіпкерлік қызметті қаржыландыру. Кәсіпорын қаржы ортасы. Қаржы нарығы: түсінігі, қызметтері және оның

қатысушылары. Кәсіпкерлік капиталдың құрылу көздері. Тікелей қаржыландыру. Кәсіпкерлік мәмлені несиелеу. Кәсіпкерді инвестициялау механизмі. Факторинг – қаржыландырудың жеке бір нысаны.

Қаржылық қорын жоспарлау, қаржыны басқарудың қаржылық көрсеткіштерінің талдауы. Кәсіпкерлердің банк мекемелерімен, кәсіпорынның қаржылық қызметі кезіндегі қарым-қатынас.

Бақылау түрі: конспект, ауызша сұрақ 5 тақырып Кәсіпкерлікті басқару. Басқару – кәсіпкерлік қызметтің жеке бір мезеті. Басқару қызметтері және

ұйымдастыру: басқарудың ұйымдық құрылымы, кәсіпорынды басқарушылардың қызметтері.

Ұйымдастырудың түсінігі және оның дамуының негізгі мезеттері. Басқарудың ұйымдық құрылымындағы бөлімшенің орны мен рөлі. Жақсы ұйым (кәсіпорын) құру үшін керекті негізгі қағидалар. өндірісті басқару. өндірісті басқаруды ұйымдастырудың тұрпаттары. Басқару стратегиясын таңдау. Маркетингті басқару. Жаңа енгізілімдерді басқару.

Басқарудың әдістері. Шағын өндірістік топ жұмыстарын ұйымдастыру. Басқаруға қызметкерлердің қатысуы.

Бақылау түрі: конспект, ауызша сұрақ 6 тақырып Кәсіпкерліктің шаруашылық серіктестермен келісім-шарт

қатынасы. Коммерциялық мәмленің түсінігі. Мәмленің түрлері және мазмұны.

Коммерциялық мәмлені жүргізудің негізгі әдістері. Коммерциялық мәмлені жүргізудің артықшылықтары.

Коммерциялық мәмлені жүзеге асыру технологиясы: мәмлені жүргізу сатылары және негізгі кезеңдері.

Контракт – коммерциялық мәмлені жүргізудің негізгі құжаты. Контракттардың (келісімдердің) негізгі нысандары және олардың мазмұны. Сатып алу-сату өзара


28

шартын толтырудағы қойылатын негізгі талаптар. Сатып алу-сату контрактысының негізгі бөлімдері және олардың мазмұны.

Лизингілік мәмлелер: түсінігі, негізгі мәмлеге қатысушылар. Лизингілік мәмлелерді жүзеге асыру механизімі. Лизингілік контракттың негізгі бөлімдері және олардың мазмұны.

Бақылау түрі: конспект, ауызша сұрақ 7 тақырып Кәсіпкерлік қызметтің тиімділігін бағалау және талдау. Кәсіпкерлік қызметті талдау түрлері мен олардың құрылымы: жылдық

(стратегиялық) және оперативтік, кешендік және тематикалық, жаппай және іріктеме. Экономикалық тауардың негізгі мақсаттары мен міндеттері және кәсіпорынның

кәсіпкерлік қызметін бағалау. Қызметтің қорытындыларын талдау – нақтылық және жоспарлық көрсеткіштерді

салыстыру, жұмсалған қаражат пен нәтиже арасындағы байланыс тығыздығын бағалау. Өндіріс шығындарын талдау – бәсекелестердің өндірістік шығындармен

салыстыру. Қызметтің тиімділігін талдау – кәсіпорынның түпкілікті нәтижелеріне ықпал

ететін сыртқы ұйымдық – экономикалық нысандар және ішкі нарықтық жағдайлар. Өткізу нарығындағы тауарды талдау. Бәсекелестік сәттілікті талдау: өнім сапасы, нарықтағы үлесі, маркетингке

жұмсалатын шығыс, кәсіпорын нәтижелері. Бақылау түрі: конспект, ауызша сұрақ Тақырып 8 Кәсіпкерлік қызметтегі тәуекелдер. Кәсіпкерлік (шаруашылық) тәуекелдің мәні. Тәуекелдер мен жоғалатулардың

түрлері, олардың жіктелуі. Тәуекелді тудыратын факторлар. Тәуекелді бағалау әдістері: статистикалық, эксперттік, есептеу-талдаулық.

Тәуекелді басқару үрдісі мен әдістері. Бақылау түрі: конспект, ауызша сұрақ Тақырып 9 Кәсіпкерлік қызметтің инфрақұрылымы. Кәсіпкерлік инфрақұрылымның мәні мен ерекшеліктері. Шағын бизнес

орталықтарының кәсіпкерлік инфрақұрылымның институты ретінде қалыптасуы мен құрылуы. Шағын кәсіпкерлікке ақпараттық қызмет көрсетуді қамтамасыз ету. Кәсіпкерлік субъектілеріне кеңес берушілік, заңды және коммуникативтік қызмет көрсету. Кәсіпкерлік кадрларды дайындау және шағын бизнестің оқу-кеңес берушілік орталықтарының дамуы.

Бақылау түрі: конспект, ауызша сұрақ Тақырып 10 Кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің жауапкершілігі. Кәсіпкерлер жауапкершілігінің мәні мен түрлері. Кәсіпкерлер жауапкершілігінің

пайда болу шарттары. Кәсіпкерлердің қылмыстық жауапершілігі. Кәсіпкерлердің өз міндеттемелерінің орндалуын қамтамасыз ету әдістері.

Бақылау түрі: конспект, ауызша сұрақ Тақырып 11 Кәсіпкерлік қызметтің тиімділігін бағалау және талдау. Экономикалық тауардың негізгі мақсаттары мен міндеттері. Өндіріс

шығындарын талдау. Өткізу нарығындағы тауарды талдау. Кәсіпкерлік қызметте бәсекелестік табысты талдау. Қызмет қортындыларын талдау – активтердің табыстылығы мен айналымдылығын талдау, төлем қабілеттілікті және өтімділікті талдау. Кәсіпорынның кәсіпкерлік қызметін бағалау. Кәсіпкерлік қықзмет тиімділігінің әдістемесі.


29

Бақылау түрі: конспект, ауызша сұрақ Тақырып 12 Кәсіпкерлік қызметті тоқтату. Кәсіпкерлік қызметті тоқтатуға әсер ететін себептер, жағдайлар мен факторлар.

Кәсіпкершік ұйымдардың қайта құрылуы. Кәсіпкерлік ұйымдардың жойылуы. Кәсіпкерлік ұйымдардың тұрақсыздығы (банкроттығы).

Бақылау түрі: конспект, ауызша сұрақ

«Кәсіпкерлік қызметтің негіздері» пәні бойынша рефераттар тақырыптары:

1 Кәсіпкерлік қызметті қаржылай қамтмасыздандыру;

2 Өз ісін қалыптастыру және тіркеу тәртібі (жекеше және ұжымдық кәсіпкерлік); 3 Кәсіпкерлік құпияны және оны қорғау әдістерін қалыптастыру (кәсіпорын

мысалында); 4 Кәсіпкерлік қызметкердің өндірістік бағдарламасын қалыптастыру; 5 Кәсіпкерліктегі шаруашылық байланысты ұйымдастыру және талдау; 6 Кәсіпкерлердің жауапкершілігін талдау; 7 Қазақстан Республикасындағы инновациялық кәсіпкерлікті дамыту (кәсіпорын

мысалында); 8 Кәсіпкерлік қызметке арналған салық ережелерін таңдаудың негіздемелері; 9 Бәсекелестік және оның кәсіпкерлік қызметіндегі рөлі; 10 Кәсіпкерлік қызметтің стратегиясын қалыптастыру; 11 Кәсіпкерлік қызметті несиелендіруді ұйымдастыру; 12 Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлікті қолдау шарттарын

қалыптастыру; 13 Кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру үшін бизнес-жоспар әзірлеу; 14 Венчурлық кәсіпкерлікті дамыту; 15 Кәсіпкерлікті дамытудағы бизнес-инкубаторының рөлі; 16 Кәсіпкерлік қызметтегі бизнесті бағалау; 17 Кәсіпкерлік қызметтің қауіпсіздігі; 18 Кәсіпкерлік қызметтегі еңбек ақы төлеуді ұйымдастыру; 19 Қазақстан Республикасындағы жеке меншікті кәсіпорынды ұйымдастыру

(кәсіпорын мысалында); 20 Кәсіпкерлік қызметтегі келісімді ұйымдастыру; 21 Кәсіпкерліктегі сыртқы сауда операцияларын ұйымдастыру; 22 Кәсіпкерлік қызметті ақпараттық қамтамасыздандыру; 23 Мемлекеттік кәсіпкерліктің дамуы; 24 Франчайзинг және оның кәсіпкерлік қызметіндегі рөлі; 25 Қазақстан Республикасындағы және шетелдердегі шағын кәсіпкерлікті

қолдаудың инфрақұрылымы; 26 Кәсіперлік қызметтің мәдениеті; 27 Кәсіпкерлік қызметті стратегиялық жоспарлау; 28 Кәсіпкерлік қызметтегі лизингілік операцияларды дамыту және талдау; 29 Кәсіпкерліктегі бәсеке қабілеттілікті арттыру стратегиясын әзірлеу

(кәсіпорын мысалында); 30 Кәсіпкерлік қызметтің қайта ұйымдастырылуы және жойылуы; 31 Банкроттылық және оны жеңу; 32 Қазақстан Республикасындағы корпоративтік кәсіпкерліктің дамуы; 33 Кәсіпкерлік қызметтегі тәуекелді бағалау әдістерін талдау;


30

34 Бүкіләлемдік сауда ұйымына кіру шартындағы кәсіпкерліктің даму болашағы (БСҰ);

35 Кәсіпкерліктегі несиелі серіктестікті қалыптастыру және дамыту; 36 Ғылыми-технологиялық парктер және оның кәсіпкерлік дамуындағы рөлі; 37 Қаржылық кәсіпкерлікті ұйымдастыру (кәсіпорын мысалында); 38 Өндірістік кәсіпкерлікті ұйымдастыру (кәсіпорын мысалында); 39 Сақтандыру кәсіпкерлікті ұйымдастыру (кәсіпорын мысалында);

40 Инновациялық кәсіпкерлік жобаны ұйымдастыру және әзірлеу


31

Дәрісханалық сабақтарды өткізу бойынша ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР

(оқытушылар үшін)


Мамандық: 5В050700-Менеджмент

Дәрісханалық сабақтар дәрістік, практикалық (семинарлық) және зертханалық

сабақ түрлерінде өткізіледі. Дәрісті өткізу тәсілдеріне байланысты ерекшеленеді: - ақпараттық (дәстүрлі) – баяндаудың түсіндірмелі-көрнекілікті әдісін қолдану

арқылы өткізіледі. - т.б.;

Білімгердің дәрістік сабаққа қатысудағы бағалау жүйесін жазып-тіркеп отыру қажет.

Практикалық (семинарлық) және зертханалық сабақтарды өткізу кезінде оқытудың алуан түрлері және түрлі интербелсенді әдістер қолданылуы мүмкін: - іскерлік ойын – берілген ереже бойынша кәсіби іс-әрекетті қалыптастыратын имитациялық үлгілеу әдісі. Іскерлік ойын оқыту және зерттеу мақсатында қолданылады. - Видеодәріс. Дәріс видеоға жазылады. Желілік емес монтаж әдісімен ол мультимедиалық қосымшалармен және дәрістің мазмұндық иллюстрациясымен толықтырылуы мүмкін. Мұндай қосымшалар дәріс құрылымын байыта түседі және оның мазмұнын студенттерге анық және тартымды етіп көрсетеді. Теоретикалық материалдың құрылымын осындай тәсіл арқылы құндылығын қолдана отырып, кез келген ыңғайлы уақытта қиын деген сұрақтарға қайтадан оралып, дәрісті тыңдау болып табылады. - Мультимедиа –дәріс. Дәрістік материалға өзіндік жұмыс жасау интерактивті компьютерлік оқу бағдарламасын талдау болып табылады. Бұл мультимедиалық құралдарды қолдану арқылы құрылған теоретикалық материалдардың оқу құралы. Әрбір білімгер оқытылаиын материалды оптималды траекториялық тұрғыда таңдай алады және курс пен оны оқу тәсілінің ыңғайлы жұмыс деңгейі. Сонымен қатар, оны қабылдаудың психофизиологиялық ерекшеліктерінің максималды сәйкестілігіне де байланысты.

Осындай бағдарламаларда оқытылатын эффект маңызды бөлімшелеріне ғана байланысты жетпейді, сонымен қатар, достық интерфейске де және қолдануына байланысты. Мысалы: білімгердің теоретикалық оқу материалдарын қандай деңгейде меңгергенін бағалау мақсатында тесттік бағдарламаларды қолдану. - Дәстүрлі оқытылатын басылымдар: электронды тексттік дәріс, қосымша конспектілер, теоретикалық материалды оқудағы әдістемелік құрал және т.б.

Электронды тапсырмалар немесе мәліметтер базасы. Бұл жерде типтік және оқу курсы бойынша барлық негізгі тақырыптарға арналған бірегей тапсырмалар. Сонымен қатар, электронды тапсырмалар бір уақытта жаттықтырушы қызметін де орындайды. Оның көмегі арқылы типтік тапсырмалар шешімінің дағдысын құру, сонымен қатар, алған теоретикалық білім және нақты мәселелер арасындағы байланысты білу. Олар нақты шешімге бағытталуы мүмкін.


32

ДӘРІС ТЕЗИСТЕРІ

Тақырып№1 Кәсіпкерлік: түсінігі, оның негізгі түрлері және ұйымдастырушылық нысандары

Кәсіпкерлік істің сан алуан түрлерін істің түріне қарай, меншік формасына қарай, иелік етуіне қарай, ұймдастыру-құқықтық және ұйымдастыру-экономикалық түрлеріне қарай, жалдама еңбекті пайдалануына қарай, т.б. әр түрлі нышандары бойынша классификациялауға болады. Солардың кейбіреуін алып қарастырайық.

Кәсіпкердің істі түріне немесе мақсатына қарай өндірістік, коммерциялық, қаржылық, кеңестік (консультативтік) деп бөлуге болады. Аталған кәсіпкерлік істің түрлері жеке түрде немесе бәрі бірге қызмет ете алады.

Меншік формасына қарай кәсіпорын мен оның мүлкі жеке меншік, мемлекеттік, жергілікті, сондай-ақ қоғамдық бірлестіктің (ұйымның) меншігі болуы мүмкін. Мемлекет бұл жерде жоғарыда аталған меншік формаларына ешқандай шектеуді немесе артықшылықты, басымдықты қоя алмайды.

Меншік иелерінің санына қарай кәсіпкерлік іс жеке немесе ұжымдық болуы мүмкін. Жеке кәсіпкерлік істе меншік иесі жеке тұлға болып табылады. Ұжымдық меншік жағдайында мүлік бірнеше субъектілерінің иелігінде болады және ол үлестік меншік немесе жалпы меншік болып бөлінеді. Мүлікке иелік ету, пайдалану, басқару меншік иелерінің келісімі негізінде жүзеге асырылады.

Кәсіпкерлік істің түрлерін өз кезегінде ұйымдастыру-құқықтық және ұйымдастыру-экономикалық деп бөлуге болады. Ұйымдастыру-құқықтық кәсіптік іс түрлерінің қатарына шаруашылық серіктестіктер мен қоғамдар, кооперативтер жатады.

Шаруашылық серіктестіктер (толық) – арнайы кәсіпкерлік іспен айналасуға арнайыы құрылған тұлғалардың бірлестігі. Серіктестіктер кәсіпорындарды ұйымдастыруға екі немесе одан да көп әріптестер шешім қабылдағанда құрылады. Серіктестіктердің артықшылығы қосымша капиталды тартудың мүмкіндігінің болуы. Сонымен қатар бірнеше меншік иелерінің болуы әріптестердің әрқайсысының білімі мен біліктілігі кәсіпорын ішінде мамандануды жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Кәсіпкерлік істің бұл түрінің кемшілігі – қатысушылар салым көлеміне қарамастан толық материалдық жауапкершілікте болады.

Командиттік серіктестіктерде қатысушылардың бір бөлігі толық жауапкершілікте, ал екінші бөлігі шектеулі жауапкершілікте болады.

Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер екеуден кем емесе азаматтардың немесе заңды тұлғалардың кәсіпкерлік істі жүзеге асыруға керекті салымдарын біріктіруі арқылы құрылады. Жауапкершілігі шектеулі қатысушылар өз салымының шегінде ғана жауап береді. Ал капиталды басқарушылар өз мүлкіне толық жауапкершілікте болады.

Акционерлік қоғамдар – кеңінен таралған форма. Ұйымдасудың басқа түрінен айырмашылығы акционерлік қоғамдар бағалы қағаздар – акцияны сату арқылы керекті капиталды тарта алады. Бұл жерде қатысушы акционерлердің жауапкершілігі сатып алған акциялардың жауапкершілігі сатып алған акциялардың шегінде ғана болады.

Акционерлік қоғам. Өзінің жүзеге асыру үшін қаражат тарту мақсатында акциялар шығаратын заңды тұлға акционерлік қоғам болып табылады. Акционерлік қоғамның акционерлері осы заң актілерінде көзделген басқа жағдайларда оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді және өзіне тиесілі акциялар құнының шегінде қоғамның қызметіне байланысты шығындар тәуекелін көтереді. Қоғамның барлық акцияларын бір акционер сатып алған жағдайда акционерлік қоғамды бір адамның құруы немесе бір адамнан тұруы мүмкін. Акционерлік қоғамдар ашық және жабық болып та кездеседі. Ашық АҚ қатысушылары басқа акционерлердің келісімінсіз өз акцияларын басқа біреулерге сата алады. Бұндай АҚ өздерінің шығарып жатқан акцияларын еркін сата алады, сонымен бірге көпшіліктің назарына жыл сайын жылдық


33

есеп беруде, бухгалтерлік баланста пайда мен шығын есептерін жариялап отыруға міндетті.

Жабық АҚ шығарылатын акциялар тек құрылтайшылар арасында немесе алдын ала белгіленген тұлғалар арасында бөлінеді. Бұндай қоғамның шығарылатын акциялары көпшілікке жарияланбайды.

Жабық акционерлік қоғам акционерлерінің осы қоғамның басқа акционерлерінің акцияларын сатып алудағы мүмкіндіктері жоғары. АҚ-ның құрылтайшы құжаты – қатысушылар бекіткен жарғы болып табылады. Оның ішінде жалпы мәліметпен бірге қоғамның шығаратын акцияларының категориялық жағдайы, оның номиналдық бағасы және саны көрсетілуі керек, қоғамның жарғылық капиталының мөлшері акционерлердің құқығы, басқарушы органдардың құрамы мен міндеті және олардың шешім қабылдау тәртібі болуы тиіс.

Кооператив - өндірістік және басқа да іспен бірлесіп айналысу үшін тұлғалардың тобы бірігіп құрған кәсіпорын. Кооперативте оның мүшелері еңбек етуі немесе басқа іспен айналысуы шарт. Сонымен қатар олар мүліктік, үлестік жарналарын біріктіруі шарт.

Кәсіпкерлік істің негізгі ұйымдастыру-экономикалық формаларына концерндерді, ассоциацияларды, косорциумдарды, синдикаттарды, картельдерді, қаржылық-өнеркәсіптік топтарды жатқызуға болады.

Концерн – кәсіпорынға қатысу жүйесі арқылы бақылау жасайтын көп салалы АҚ, кәсіпорындардың неғұрлым дамыған бірлестігі. Концерн өзінің бөлімшесі болып табылатын әр түрлі компаниялардың бақылау пакеттерін сатып алады.

Ассоциациялар – экономикалық тұрғыда дербес кәсіпорындардың, ұйымдардың ерікті бірлестігі., қауымдастығы.

Ассоциация құрамына әдетте анықталған жерлерде орналасқан біртекті мамандандырылған кәсіпорындар кіреді. Ассоциацияны құрудың негізгі мақсаты – ғылыми-техникалық, өндірістік, экономикалық, әлеуметтік және тағы басқа мақсаттарды бірлеспі шешу.

Консорциум – ірі қаржылық операцияларды бірлесіп өткізу мақсатымен құрылған кәсіпкерлердің бірлестігі, шаруашылық жағынан тәуелсіз фирмалардың уақытша одағы. (Мысалы, ірі өндірістік жобаға елеулі инвистициялауды жүзеге асыру). Кәсіпкерлердің бір бірлестігі құралдарды ірі жобаға салым жасауға мүмкіндік береді, бұл жерде ірі салым кезінде пайда болатын қауіп деңгейі елеулі төмендейді, өйткені жауапкершілік көптеген қатынасушыларға бөлінеді. Ғылыми-техникалық революция жағдайында консорциумдар жаңа салаларда және бірлескен ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізуді қарастырады.

Синдикат – бір саладағы кәсіпкерлерді өнімнің өткізілуіне артық бәсекелестікті жою мақсатымен біріктіру.

Картель – бір саладағы кәсіпорындар арасындағы өнімнің қызмет бағасы, өткізу нарыған бөлу жалпы өндіріс көлеміндегі үлес туралы келісім, кәсіпорындардың баға, өткізу нарыға, өндіріс пен өткізім көлемі т.б. туралы келісім.

Кәсіпкерлік істің жаңа ұйымдастыру-экономикалық формасы ретінде қаржылық-өнеркәсіптік топтар қызмет етеді. Олар өнеркәсіптік, банкілік, сақтандыру және сауда капиталдардың, сонымен қатар кәсіпорындар мен ұйымдардың ақыл-ой потенциалының бірлестігі болып табылады.


34

Тақырып№2 Кәсіпкерлік қызметті жоспарлау

Кәсіпкерлік- осы инициативті шаруашылық қызметінің барлық қатысушылары пайда табу мақсатында өзіндік және басқа да мүліктер есебінен тәуекелге баратын іс-әрекет. Кәсіпкерлікті сипаттайтын негізгі белгілерге мыналар жатады: өз еркіндік, өзін өзі қаржыландыруы, инициативы, белсенді ізденіс, серпінділік (динамика), мобильдік(жұмылдыру) Кәсіпкерлік – жалпыға бірдей ортақ қызмет түрі. Кәсіпкер болып жұмыс істеу қабілеті бар Қ.Р-ның кез келген азаматы бола алады. Кәсіпкерлік қызметтін негізгі басқа коммерциалық емес құрылымдардан ерекшелігі болып табыс пен шығын арасындағы айырмашылық ретінде пайда табу саналады. Кәсіпкерлік қызметке әсер ететін факторларға мыналар жатады: 1.өндірісресурстары 2.өндірісті қалыптастыру мен дамыту 3. кәсіпкерліктін өсімін нарыққа шығару тиімді коммерциялық байланыстарды қалыптастыру. 4.нәтижесіндепайда табу. Кәсіпкерлік процесс ретінде негізгі мынадай 4 кезеңнен тұрады: 1. жаңа идеяны іздену мен бағалау – идея құндылығының өзектілігімен протенциалды зерттеу; жана идея кәсіпкердін көз қарасы мен жеке сапаларына ықпал етуі. Кәсіпкердін жана өнімінің бәсекелестердің өнімімен салыстырғанда басымдылығын бағалау. 2. бизнес планды құрастыру – бизнес жоспар нарық сегментін сипаттайды: өндірістік, қаржылық, маркетингтік және басқа да жоспарлар жасайды. 3. қажетті рес-рды іздестіру: қаржылық, еңбек, өндірістік және басқа ресурстар көздерінің тиімділігін қарастыру. 4. қалыптастырылған кәсіпорынды басқару – бұл кезенде басқару стилі құрылымды ұйымдастыру, женіске жету факторларын анықтау, кемшіліктерді анықтап олардың жою жолдарын қарастыру және бақылау. Кәсіпкерлік өз бастауын ғасырлар тереңірек алып жатыр. Алайда рынок атрибуты ретінде ол капитализм дамуы кезеңінде айқын көріне бастады. А.Смит кәсіпкерді коммерциялық идеяны жүзегс асыру және пайда алу үшін экономикалық тәуекелге баратын меншік иесі ретінде сипаттады. Қазақстан заңында кәсіпкерлік азаматтар мен бірлестіктердің пайда алуға бағытталған және олардың тәуекел етуімен, сондай-ақ мүліклік жауапкершілігі негізінде жузсгс асыратын ынталы қызметі. Барлық шаруашылық қызметін емес, тек тәуекелмен, ынтамен, іскерлікпен, дербестікпен, жауапкершілік және белсенді іздеумен байланысты шаруашылық қызметті кәсіпкерлік қызмет деп санауға болады. Олардың бәрі кәсіпкерліктің белгілері болып табылады, Кәсіпкерлікте тұлға (субъект) және нысаныи бөліп қарайды. Кәсіпкерліктің тұлғалары (субъектілері) жеке тұлғалар, әр түрлі ассоциациялар (акционерлік қоғамдар, арендалық ұжым, кооперативтері және мемлекет бола алады. Кәсіпкерлік нысандары (объектілері) шаруашылык қызметтің кез келген түрлері, коммерциялық делдаддық, сату-сатып алу, инновациялық, кеңес беру қызметтері, бағалы қағаздармен операциялар бола алады. Қызмет мазмұнына қарай кәсіпкерлік мынадай түрлеріге бөлінеді: Өндірістік кәсіпкерлік — тауарлар, қызметтер, ақпараттар, рухани құндылықтар өндіретін кәсіпкерлік, кәсіпкерліктің бұл түрінде өндіріс функциясы негізгі болып табылады Коммерідиялық кәсіпкерлік тауарлар мен қызметтерді қайта сату бойынша мәмілелер мен операциялар кұрамына енеді және өнім өндірісімен байланыспайды. Кәсіпкер


35

пайдасы тауарды сатып алу бағасынан жоғары бағаға сату арқылы жасалады. Егер бұл операциялар заң шегінде болады. алз.шсатарлық болып есептелмейді Қаржылық кәсіпкерлік — коммерциялық кәсіпкерліктің бір түрі болып табылады, сату-сатып алудың объектісі валюта, бағалы қағаздар болып табылады. Делдалдық кәсіпкерлік бір мәмілеге өзара мүдеделі жактардың басын қосатын қызметте керінеді Бұңдай қызметті көрсеткені үшін кәсіпкер табыс алады. Сақтандыру кәсіпкерлік — кәсіпкер сақтандырған оқиға болған кезде ғана қайтарылатын сақтандыру жарнасын алып отыратын қаржы кәсіпкерлігінің ерекше формасы. Жариалардан қалған бөлігі кәсіпкерлік табысты құрайды. Керіп отырғандай, кәсіпкерліктің барлық түрі табыс алуға бағытталған. Бірақ ол үшін шектеулі ресурстарды қарастырып пайдалануға үйрену керек. Кәсіпкерлік түрлерін келесідей көрсетуге болады: Өнд-к, коммерциялық, қаржылық, делдалдық, сақтандырушылық.. Тақырып№3 Кәсіпкерлік қызметті қаржыландыру КАПИТАЛ — (лат. capitalis — бас) — кең мағынада — бұл табыс әкелетіннің барлығы, немесе адамдардың тауарлар немесе қызметтерді өндіруге жасаған ресурстары. Тар мағынада – бұл іске салынған, өндіріс құралдары түрінде істеп тұрған табыс көзі (физикалық К.). Көптеген циклдар барасында өндіріске қатысатын капиталдық қаражаттар бөлігін білдіретін негізні К. мен бір цикл ішінде өндіріске қатысатын толығымен жұмсалатын айналымдағы К. ажыратады. Ақша К. деп соның көмегімен физикалық К. сатып алынатын ақша қаражаттарын түсінеді. «Капитал» термині «материалдық және ақша қаражатын экономикаға, өндіріске капииталды салу» мағынасында сондай-ақ капиталдық салымдар немесе инвестициялар деп те аталады. Капиталдың ең қарапайым түсінігі – активтер, немесе ақша әкелетіннің барлығы. АКТИВТЕР — (от лат. activus — әрекет ететін) — кәсіпорын, фирма, компанияға тиесілі мүлік пен ақша қаражаттарының жиынтығы (иеленушілірінің қаражаттары салынған ғимараттар, имараттар, машиналар мен жабдық, материалдық қорлар, банк салымдары, бағалы қағаздар, патенттер, авторлық құқықтар, ақшалай бағалауға ие менішіктік). Сөздің кең мағынасында – ақшалай құнға ие кез келген құндылықтар. Активтерді материалдық (сезілетін) және материалдық еместерге (сезілмейтін) бөледі, соңғыларына зияткерлік өнім, патенттер, басқа кәсіпорындардың қарыздық міндеттемелері, ресурстарды пайдалануға ерекше құқықтар жатады. Егер ақша тұрғысынан немесе ақша баламасынан қараса, активтерге не жатқызылатындығын қарап көрейікші. АҚША — кез келген нарықтық шаруашылықтың ең маңызды ұғымдарының бірі, олар тауарлар мен қызметтерге ауыстырылып, қарыздарды төлеу үшін де пайдаланылады. А. – жалпыға бірдей балама, ерекеше тауар, барлық басқа тауарлар құнының көріну формасы. А. айырбастау құралының, төлемдер, құнды өлшеу, байлық жинау, әлем ақшасының қызметтерін атқарады. Бірнеше санатты бөліп шығаруға болады: Өзіндік

• - Қолма-қол ақша (валюталар) • - Қолма-қол емес ақша (шот, төлме жүйелері, электрондық ақша, депозит,

чектер, купондар, вексель, web money , электрондық әмияндар) • - Бағалы қағаздар (акция, облигация) • - Металдар түріндегі құндылықтар (ақ алтын-платина, алтын, күміс) және тастар

(жақұт, алмас, меруерт, лағыл тас) • - Антиквариат • - Мал

Қарыздық


36

• - Кредит (коммерциялық, овердрафт, факторинг, авизо, аккредитив, аннуитет, тең үлестермен, және т.б.)

• - Ипотека • - Несие • - Субсидия • - Лизинг • - Акционирлеу • - Грант • - Краудфандинг • - Ислам банкингі • - Венчурлік қаражаттандыру • - Франчайзинг

Капиталды қалыптастыруды бірнеше жолмен жасау мүмкін: Активті табыс:

• - Сауда, қызмететр, өндіріс, ауыл шаруашылығы саласында бизнесті дамыту арқылы кәсіпкерлік қызмет жүргізу

• - Франшизаны пайдалану • - Делдалдылық • - Электрондық бизнес • - Активтерді басқару • - Желілік фандрейзинг

Пассивтік табыс • - Желілік маркетинг • - Жобалық табыс • - Инвестициялау • - Активтерді сатып алу • - Қор нарығы • - Жалға алу-беру • - Франчайзинг • - Аутсорсинг • - Лизинг • - Басқаруға беру

Сонымен, капиталды түсіну және оның қалыптасуы – кәсіпкерліктің маңызды бөлігі, және де ол 2007 жылғы дағдарыстан кейін бестселлер болған Карл Маркстің «Капитал» еңбегінің 2 томында өте жақсы қаралған.

Тақырып№4 Кәсіпкерлік ұйымдарды кадрлық қамтамасыз ету

Өндірістік кәсіпкерлік – сауда ұйымдарының сатып алушыларға, тұтынушыларға сату үшін еңбек құралдарын, еңбек күштерін факторларға қолдана отырып тауарлар мен қызметтер өндіретін кәсіпкерлік қызметі. 2. Коммерциялық – тауарларды ақшалай, тауарлы айырбас операциялар мен байланысты кәсіпкерлік түрі. Кәсіпкер саудагер рөлінде болады. 3. қаржылық — бұл кәсіпкерлік ерекше формасы. Сатып алу, сату құралы ретінде: ақша, бағалы қағаздар, құнды қағаздар ретінде жүреді. 4. серіктестік кәсіпкерлік – тауарлы ақшалай операциясындағы тауарлы айырбас процесінде кәсіпкер тек серіктес ретінде ғана қызмет атқарады. Олар тауар тауарларды өндірмейді және сатпайды. Негізгі мақсаты: қызығушылық танытқан екі жақты байланыстырады. 5. сақтандырушылық – кәсіпкер қандай да бір төлем ақы көлемінде сақтандырушыға


37

мүлікті жоғалту және нұқсан келтіру кезінде төлем ақыны ( компенсация) кепіл етеді. (гарантирует). Меншік қатысушылардын санына байланысты кәсіпкерлік келесідей формаларға бөлуге болады: 1. жеке (индивидуалды) заңды тұлға құрусыз кәсіпорын жеке кәсіпкерлікке жатқызылады. 2. ұжымдық ( колективтік) меншік иелері болып бір уақытта бірнеше субъектілер табылады. Яғни әр адам өзінің үлесін қосады, оларға: акционерлік қоғам кооперативтері. Серіктестік – екі немесе одан жда көп серіктестерінің құралымен құралады. Серіктестілік басымдылығы – қосымша капитал тарту мүмкіндігі және фирма ішінде бір неше серіктестердің білімдері мен ілімдеріне негізделе отырып мамандарды жүзеге арттыр Серіктестіктің кемшілігі. Әр бір қатысушы тең материалды жауапкершілікті атқарады ( салымына байланысты емес). Бір серіктестің әрекеті қалған барлығына міндетті болады. Серіктестің келесідей топтары бар: толық серіктестік, коммандитті серіктестік Коммандитті серіктестік – серіктестердің бір бөлігі шектелінбеген, ал екінші бір бөлігі шектелінген болады. Ол ЖШС бір түрі болып саналады. Қоғам – келісім б-ша екі азаматтан кем емес немесе заңды тұлғ-рң бірігу мақс-нда жү.ас-тын шар. қызметі. Жауапкершілігі шектеулі қоғ-ң қатысушылары міндеті б-ша жауап бермейді, салым салған көлеміне ғана жауап береді. Қосымша жауапкершілігі бар- қоғам қатысушылары өздерінің барлық мүліктері бойынша жауапты. Бағалы қағаздар шығару жолымен қосымша қажетті құралдарды тартушы қоғам акционерлер болып табылады. Акционерлік қоғамның қатысушылары қорларында бар акция көлемінде ғана жауапты. Кооперативтер — пайлық салым негізінде өндірістік немесе басқа да шаруашылық қызметін біріге отырып құрылған топ немесе кәсіпорын. Басты мақсаты: бір біріне өзара көмек көрсету. 2. Ең алдымен «кәсіпкерлік» ұғымын анықтап алайық. Ағылшын тілінен тікелей аударылғанда «бизнес» сөзі «кәсіпкерлікті» білдіреді». Іші пысқандықтан Том Сойердің дуалды бояған кездегісі «жұмыс» болған. Ол ақшаға бояй бастағанда — бұл «кәсіпкерлік» болған. Егер осы ұғымды кең мәнінде анықтап қарасақ, онда кәсіпкерлік — заңды және жеке тұлғалардың (кәсіпорындар, ұйымдардың) жүзеге асыратын қызметі, табиғи игіліктерді алу (жер қойнауларынан өнімдерді алғашқы өндіру), тауарларды өндіру, ие болу және сатып алу немесе басқа тауарларға айырбастау үшін қызмет көрсету, қызметтер немесе мүдделес адамдардың өзара пайдасына ақша болып шығады. Алан Хоскинг өзінің «Кәсіпкерлік курсы» оқулығында мұны былай түсіндіреді:«Егер бөлек адам тауарларды өзінің қолдануы мен тұтынуы үшін алса, өндірсе немесе сатып алса, қызмет көрсетсе, онда ол кәсіпкер болып табылмайды. Егер ол өзінің қолдануы мен тұтынуынан көбірек мөлшерде алса, өндірсе немесе сатып алса, қызмет көрсетсе, артығын ауыстырса және сатса, онда ол кәсіпкерлікті кәсіпкерлікті жүзеге асырады деп айтуға болады. Алан Хоскинг көмегімен кәсіпкерліктің мазмұнын терең түсіну үшін: тауарлар және қызмет көрсету, айырбас секілді басқа негіз болатын ұғымдарға қысқаша сипаттама берейік. Тауарлар — айырбасқа арналған физикалық, материалдық заттар. Қызмет көрсету сезілмейді және көрінбейді. Қызмет көрсетуге: банк ісі, сақтандыру, көлік, туризм жатады. Оларға сонымен қатар қоғамдық қоректену және ойын-сауық саласы да жатады. Оларды тауарларды сату, мысалы жеткізу, орнату, (кір жуатын машиналар сияқты өнеркәсіп жабдықтарға немесе немесе электр тұрмыстық құралдарға) сатқаннан кейінгі қызмет ету. Қызметтердің басқа түрлері тауарларды өткеруге жағдай жасай алады: жарнама сатып алушыға оған қажетті ақпаратты мүмкіндік береді, несие беру


38

еңбегіне ақы төлеуді жеңілдетеді. Айырбас — негізгі ұғым. Онсыз (ішкі, дүниежүзілік және т.б.) базар жоқ. Кәсіпкерлік қызм-ң барл. түрлері айырбасты қамтиды. Өндіруші тауарды өндіреді де сатушыға оны сатады, онымен белгілі бір бағамен ауысады. Өз кезегінде, саудагер бұл тауарды сатып алушыға қандай да бір бағамен сатады, жұмысшы жалақыға жұмыс күшін алмастырады, акционер капиталды дивидендтерді айырбасқа салады, банкир пайыздарға айырбасқа ақшаны қарызға береді. Экономикалық қызмет – айырбастың жалпы және кеңінен тараған түрі — тауарлар айырбасы немесе ақша арқылы қызмет көрсету. Тауарлар немесе қызмет көрсету басқа тауарларға немесе қызметтерге алмастырылады, айырбастың мұндай түрі бартер деп аталады. Бизнестің функциялары . Негізінде, кәсіпкерлік төмендегідей функцияларды болжалдайды: Қаржы мен есепке алуды жүргізу. Инвесторлар немесе несие берушілердің қаражаты есебінен капиталды жұмылдыру. Сатудан табыстарды қорландыру. Капиталды кәсіпкерлік аясында, оның сыртында қолдануды басқару. Кадрлық. Кәсіпкерлік қажеттіліктеріне сәйкес іріктеу және жұмысқа қабылдау, қызметкерлерді қолдануға қатысты барлық сұрақтарды шешу. Материалдық — техникалық қамтамасыз ету. Шаруашылық қызметке қажетті шикізат, машиналарды және жабдықтарды сатып алу. Өндірістік. Шикізат пен басқа жеткізілімдерді кәсіпорынның клиенттеріне сатуға жарамды өнім түріне айналдыру. Маркетинг. Тұтынушылардың мұқтаждықтарын анықтау және кәсіпорын және оның контрагенттері арасындағы айырбас процесін басқару. Кәсіпкерлікті қолдау — бастама және басқару тәжірибесі арқылы кәсіпкерлік ойларын тарату. Ғылыми — зерттеу, яғни жаңа технологиялық процестерді немесе кәсіпкерлікті жақсартуға, жаңа өнім нарығының тиімділігін артыруға, өткеруді кеңейтуге арналған жаңа өнімді іске асыру жөніндегі қызмет. Жұртшылықпен байланыс («паблик рилейшнз») — бұқаралық ақпарат құралдары арқылы кәсіпорын мен қоғамдық құрылымдар арасындағы қатынастарды жүзеге асыру және басқару13. Әлбетте, ең алдымен:«Өз ісімді жүргізуіме қажеттінің бәріне иемін бе?» деген сауалға жауап беру керек. Ал өз кәсіпорныңызда бас қызметші болып табылатындығыңыздан сіз өзіңіздің оң және теріс сапаларыңызды объективті түрде бағалауыңыз қажет, бұл туралы жоғарыда сөз еттік. 3. Кәсіпкерлік шаруашылық қызметтің барлық түріне дерлік тән: өндірістік, шаруашылық, коммерциалық, саудалық сатып алу, делдалдық, инвестициялық кеңестік, қызмет көрсету және қаржылық. Кәсіпорын жұмыс істейтін жұмысшылар саны мен жарғылық қордың көлеміне байланысты кәсіпкерлік 4 түрге бөлінеді: шағын, орта, ірі, аса ірі кәсіпкерлік ( компаниялар) Меншік формасына байланысты: жеке меншік, аралас меншік Кәсіпкерлік ұйымдық – құқықтық формасына байланысты: серіктестік, акционерлік қоғам, кооперативтер.


39

Тақырып № 5. Кәсіпкерліктің шаруашылық серіктестермен келісімдік қатынастары

Қазақстанды Азаматтық кодекске сәйкес кәсіпкерлік (коммерциялық) істің мынадай ұйымдастыру құқықтық формасы құрылуы мүмкін: шаруашылық серіктестер мен қоғамдар, өндірістік кооперативтер, мемлекеттік кәсіпорындар.

Шаруашылық серіктестер- құрылтайшылардың салымдары есебінен құрылған, сондай-ақ шаруашылық серіктестік өз қызметі үрдісінде өндірген және алған мүлік меншік құқығы бойынша серіктестікке тиесілі болды.

Шаруашылық серіктестер толық серіктестік, сенім серіктестігі, жауапкершілігі шектеулі серіктестік, қосымша жауапкершілігі бар серіктестік, акционерлік қоғам нысандарында құрылуы мүмкін. Құрылтай шарты мен жарғы шаруашылық серіктестіктің құрылтай құжаттары болып табылады. Жарғы бір адам (бір қатысушы) құрған шаруашылық серіктестіктің құрылтай құжаты болып табылады. Шаруашылық серіктестіктің жарғысымен барлық мүдделі адамдар танысуға құқылы. Серіктестіктің құрылтай құжаттарын нотариат куәландыруға тиіс. Шаруашылық серікткстіктердің акциялар шығаруға құқығы жоқ.

Толық серіктестік. Толық серіктестіктің мүлкі жеткіліксіз болған жағдайда қатысушылары серіктестіктердің міндеттемелері бойанынша өзіне тиесілі толық серіктестік деп аталады.Жеке тұлға, Қазақстан азаматы бір ғана толық серіктестіктің қатысушысы бола алады.

Сенім серіктестігі. (командиттік).Серіктестіктің міндеттемелері бойынша өзінің бүкіл мүлкімен (толық серіктестігімен) қосымша жауап беретін бір немесе одан да көп қатысушыларымен қатар, серіктестіктердің (салымшылардың) мүлкіне өздері салғант салымдардың жиынтығымен шектелетін бір немесе одан да көп қатысушыларды да енгізетін және серіктестіктің кәсіпкерлік қзметті жүзеге асыруға қатыспайтың серіктестігі сенім серіктестігі деп аталады. Сенім серіктестігіне қатысатын толық серіктестіктердің құқықтық ережесі және олардың серіктестік міндеттемелері бойынша жауапкершілігі толық серіктестіктердің қатысушылары туралы ережелермен белгіленеді.

Жауапкершілігі шектеулі серіктестік. Бір немесе бірнеше адам құрған, жарғылық капиталы құрылтай құжаттарымен белгіленген мөлшерде үлеске бөлінген серіктестік жауапкершілігі шектеулі серіктестік деп аталады;жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылар оның міедеттемелері бойынша жауап бермейді және серіктестіктің қызметіне байланысты залалдарға өздерінің қосқан салымдарының құны шегінде тәуекел етеді. Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылардың саны жүзден аспауға тиіс. Егер жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылардың саны жүзден асып кеткен жағдайда, ол бір жыл ішінде бөлінуге, не бөліп шығарылуға, не өзге де шаруашылық серіктестік, акционерлік қоғамдар немесе өндірістік кооператив болып қайта құрылуға, ал бұл мерзім өткен соң, егер қатысушылар саны жүзге дейін азайтылмаса, серіктестік мемлекеттік тіркеуді жүзеге асырған органның немесе өзге мүдделі адамның өтініші бойынша сот тәртібімен тартылуға жатады.

Өндірістік кооператив. Азаматтардың бірлескен кәсіпкерлік қызметі үшін мүшелік негізде, олардың өз еңбегімен қатысуына жіне өндірістік кооператив мүшелерінің мүліктік жарналарын біріктіруіне негізделген ерікті бірлестігі өндірістік кооператив деп аталады.Кооператив мүшелері екеуден кем болмауға тиіс.

Мемлекеттік кәсіпорын.Мемлекеттік кәсіпорындарға. 1) шаруашылық жүргізу құқығына негізделген; 2) орылымды юасқару құқығына негізделген (қазыналық кәсіпорын)

кәсіпорындар жатады. Мемлекеттік кәсіпорынның мүлкі бөлінбейді және оны салымдар (үлестер,

жарналар) бойынша, соның ішінде кәсіпорын қызметкерлерінің арасында бөлуге


40

болмайды. Мемлекеттік кәсіпорындардың фирмалық атауында оның мүлкін меншіктенуші көрсетілуге тиіс.

6. Кәсіпкерлік мәдениет Техногендiк өркениет өзiнiң бiтiм-болмысында өзiнiң негiздерiн үнемi өзгертушi қоғам ретiнде анықталады. Мұнда адамның ең басты мақсаты табысты өзгертушiлiк әрекет болып саналады. Адамның практикалық әрекетiнiң ең қалаулы салаларына бизнес пен кәсiпкерлiк жатқызылады.Қазiргi әлемде адам өзiнiң адамгершiлiк позициясын көбiне жоғары iскерлiкпен, қоғамдық құндылықтарға үлес қосатындай өз еңбегiнiң нәтижесiнен көруге ұмтылады. Тiптi ол жеке тұрғыдан алғанда дәстүрлi этикаға сәйкес жағымды қылықтарға жатпайтын құндылықтарды өзiне бекiте алады, басқаша айтқанда, ол қызғаншақ, арсыз, зұлым адам болғанымен, өте жақсы маман болуы мүмкiн. Жиырмасыншы ғасырда нарықтық құндылықтар алдыңғы орынға көтерiледi. Этиканың адамгершiлiк және еркiндiктi дұрыс пайдалану туралы iлiм екендiгi белгiлi. Қатаң утилитаристiк ойлаудың құрсауындағы адамдардың пайымдауынша, қоғам мақсаты тек пайда табу болып табылатын адамдардың әлеуметтiк бiрлестiгi және қоғамдағы әрбiр адамның жағдайы оның ненi иемденетiндiгiмен бағаланады. Мұндай қоғамда, әрине, моральға орын жоқ, өйткенi мораль көп жағдайда саналы түрде шектелудi талап етедi. Дегенмен этикалық әрекет бүгiнгi демократиялық қоғамның өмiрiне енуге тиiс жаңа гуманизмнiң құрамдас бөлiгi.Кәсiпкерлiктiң ''өсиеттерi'' негiзiндегi құндылықтың бағдарларды әдетте прагматикалық құндылықтар деп атайды. Бұрынғы кеңес адамдарына тән бұқаралық санада моральдық тұрғыда терiс қабылданады. Дегенмен прагматизмде алдына мақсат қоя алатын және а дамдармен өзара байланыса отырып, нақтылық пен жағдайларды өзгерте отырып, мақсатын iске асыра алатын белсендi, iскер адамдарға қойылатын талаптар кездеседi. Кейде пайда мен табыс табуға бағдар ұстанған сананың типiн ''реалистiк'' сана деп атайды. Мұндай адамда белсендiлiк, бастамашылдық, шешiм қабылдаушылық сияқты маңызды қасиеттер болады. Кәсiпкерлiк пен бәсекелестiкте осы қасиеттермен қоса тұлға автономиясы, мақсаттылық пен еркiндiк орын алады. ''Басқа үшiн емес, өзiм үшiн өмiр сүргiм келедi'' деген формула прагматикалық дүниетанымның өзегiн құрайды. Алайда эгоистiк сананың манифестациясына жақындау бұл ойды былайша түзетуге болар едi: ''Бағынышты болып қызмет еткiм келмейдi, өз-өзiме қожа болғым келедi. Егер шығыс данышпанының тәуелсiздiгi өзiн тыю мен шектеуге негiзделсе, ал бизнесменнiң тәуелсiздiгi иемденуге, байлықты көбейтуге негiзделедi. Бұл капиталдың ақшаныңбарлық нәрсеге айналу қабiлетiнiң арқасында орындалады.Құндылықтар мен нарық арақатынасын қарастырғанда қазiргi заманғы iрi психоаналитик ойшыл Э. Фроммның персонификациялық типологиясын келтiру орынды. Ол адамдардың құндылықтық бағдарын екiге бөледi: жемiстi және жемiстi емес. Бұл жерде берiлгенұғымдарды жекелеген индивидтердiң мiнез-құлқын сипаттау емес, ''идеалды типтер'' деп түсiну қажет. Әдетте әрбiр тұлғаның бойындағы мiнез бұл бағдарлардың әрқайсының да жиынтығын бiлдiредi, бiрақ оның бiреуi басым болып келеді.

Тақырып 7. Кәсіпкерлік құпия және оны қорғау әдістері

Мемлекеттің экономикаға араласуы белгілі бір жағдай мен себептерден болады. Жағдайларды қолайсыз және қолайлы деп екіге бөлуге болады.

1. Қолайсыз жағдайлар. Мемлекеттің экономикаға араласуы мына жағдайларда: мемлекеттік қауіпсіздікті талап ету, қоғамдағы әлеуметтік шиеленіс, экономикадағы қолайсыз жағдай: өндірістің төмендеуі, инфляция, жоғары дәрежедегі жұмыссыздық, құрылымдық баланстың бұзылуы, бюджеттің жетіспеуі, дүниежүзілік нарықта отандық


41

өнімдердің бәсеке қабілеттігінің жоқтағы, инвестицияның төмендеуі т.б. қоршаған ортаның нашарлауы.

Мемлекеттің байыпты міндеттері – уақытында қолайсыз жағдайлардың алдын-ала себептерін анықтау және оны болдырмау.

2. Қолайлы жағдайлар. Бұл экономикаға, кәсіпкерлік іске қолайлы ықпал жасайтын адамдардың барлық іс сферасындағы жағымды құбылыстарды уақытында мемлекет қолдауы керек. Қолайсыз жағдайларды бағалау үшін мемлекет оны бағалайтын критериелерін білуі керек. Мысалы, қолайсыз жағдайлар: инфляция, жұмыссыздық соның салдарынан өндірістің төмендеуі. Мемлекет бұл жағдайларға араласуы үшін олардың критерияларын білуі керек.

Жұмыссыздық – бұл нарықтық экономикаға тән элемент. 4-6% жұмыссыздық бұл табиғи жұмыссыздық, табиғи деңгеге жатады. Мемлекеттің араласуы табиғи деңгейдегі жұмыссыздық асқан жағдайда басталады, яғни циклдық жұмыссыздық өндірістің төмендеуімен байланысты.

Сонымен жұмыссыздықпен күресу үшін оның критериясы табиғи жұмыссыздық деңгейіне келтіру.

Инфляция – тауарға, ақылы қызметтерге жалпы баға деңгейінің өсуі. Бұл экономикалық құбылыс жұмыссыздыққа қарағанда әлде қайда шытырман қиын процесс. Инфляция бүкіл дүниежүзілік проблема, себебі тауар мен қызметке баға ешуақытта тұрақты болмайды. Сондықтан бағаның болымсыз өсуі өте қауіпті емес, ал бірақ инфляцияның жоғары деңгейі экономика үшін, қоғам үшін өте қауіпті. Мысалы, Қазақстанда 1990-2001 жылдар аралығында тауар мен қызметтердің бағасының өсуі 65 мыңнан астам болды. Мемлекет инфляцияны тежей алмады, әсіресе 1991-1994 жылдар өте жоғары деңгейде болды. Мемлекеттің шаралары инфляцияның деңгейіне байланысты. Инфляцияның үш түрі бар: 1) біркелкі, егер жыл ішінде баға 10%-тен аспаса; 2) шоқырақтау жыл ішінде бағаның 10%-тен 200%-ке дейінгісі, ал 3) гиперинфляция, инфляция онан да тез өседі.

Инфляцияға ұарсы мемлекет шаралары тек қана инфляцияның деңгейіне байланысты емес, сонымен бірге оның туындау себептерін анықтау керек.

Осыған байланысты инфляцияның екі типі бар: сұраныс инфляциясы және ұсыныс. Әрбір типтің өзіндің ерекшеліктері бар және оны емдеудің өзіндік дәрісі бар.

3. Бюджет жетіспеушілігі – бұл мемлекет шығындарының кірістен артық болуы. Бұл проблеманың ақталатын себептері бар. Мысалы, АҚШ экономикасында бюджеттің жетіспеушілігі дүниежүзіндегі елдерден әлде қайда көп. Былай қарағанда ел қарызбен күн көріп отырған сияқты. Бұл үлкен мемлекеттік борыш кешірімді болады, болашақ ұрпаққа пайдалы болады, егер инвестицияларды елдің өндіргіш күштерін нығайтуға жұмсаса, ал инвестиция қазіргі тұрмысты реттеуге жұмсалса болашақ ұрпаққа обал болады. Тақырып № 8 Кәсіпкерлік қызметтегі тәуекел

Нарық жағдайында тәуекел кәсіпкерліктің шешуші элементі. Тәуекелдің ерекшеліктері кәсіпкерлік істе белгісіздік, күтпегендік, сенбеушілік болжамдылық жетістікке жетуге кедергі болуы мүмкін. «Кәсіпкерлік іс туралы» заңда жазылғандай кәсіпкерлік іс өз тәуекелділігіне, кәсіпорынның ұйымдастыру құқықтық формасы шегіндегі мүліктік жауапкершілігіне негізделген.

Нарық жағдайында тәуекелділікті бәсеңдету үшін бірнеше әдістер бар: кәсіпкерлік жоба жасауға істі жетік білетін кеңесшілерді, мамандарды тарту; жобалау алдындағы мүмкін болатын қиындықтарды жете білу; өндірілетін өнімге сұранысты болжау; тәуекелділікті жобаға қатынасушылардың өзара бөлісуі; сақтандыру; болжамсыз шығындарды жабуға керекті қаражатты кезекке ұстау.


42

Тәуекелдің жұмыс тапсырушы мен жұмысты орындаушы арасындағы бөлінуінің жалпы концептуалды моделін.

Тәуекелділіктің бірнеше түрі бар: өндірістік, коммерциялық, қаржылық, инвестициялық, нарықтық.

Өндірістік тәуекел. Бұл өнімді өндірумен және оны өткізумен байланысты. Бұл тәуекелге өнімнің өнімнің белгіленген көлемінің өзгеруі және өткізу қарқыны, материалдық және еңбек шығындарының артық жұмсалуы. Нарықтағы баға деңгейінің кемуі, брак, рекламация т.б. себептер тікелей ықпал жасайды.

Коммерциялық тәуекел – бұл кәсіпкердің сатып алған өнімді нарықта өткізуінде пайда болады. Коммерциялық келісім жағдайында бағаның төмендеуін, тауар өткізуде кездесетін қосымша шығындарды ескеру керек.

Қаржылық тәуекел – қаржылық кәсіпкерлік ісінде кездеседі. Мысалы, қаржылық келісім тәуекелділік шарттасушылардың бір жағының төлем қабілеттілігінің кемдігінен пайда болуы, т.б.

Инвестициялық тәуекел – бұл кәсіпорынның өзінің және сатып алған құнды қағаздарының құнсыздануы арқылы болуы мүмкін.

Нарықтық тәуекел – бұл ұлттық ақша бірлігінің нарықтағы процент ставкасының немесе шет ел келісім серіктестіктерінің валюта курсының өзгеруімен байланысты.

Ойлаған жобаны іске асыру мақсатында потенциалды серіктестіктерді неғұрлым көп тарту үшін тәуекел талдау жасайды.

Тәуекелді талдаудың схемасы: 1.Нақты тәуекел түрлерінің ішкі және сыртқы факторларының ықпалдарын

айқындау. 2.Айқындалған факторларды талдау. 3.Нақты тәуекел түрін қаржы жағынан екі тәсілмен бағалау:

а) қаржылық тұрақтылығын, дәулетін анықтау; б) жұмсалатын қаражаттың экономикалық тиімділігін анықтау.

4.Тәуекелдің жорамал деңгейін анықтау. 5.Бөлек операцияларының тәуекелдерінің жорамал деңгейін талдау. 6.Тәуекелді бәсендету үшін шаралар жасақтау. Екінші басты мәселе тәуекелден келетін зияндар түрлерін анықтау. 1. Материалдық зиян – бұл жобада қаралмаған өндірістік шығындар, немесе

тікелей материалдық объектілерді, өнімдерді, материалдарды, шикізаттарды жоғалту. 2. Еңбек зияны – жұмыс уақытын жою, кехдейсоқ немесе болжамсыз

себептермен болған жағдайда. 3. Қаржылық зиян – бұл тікелей ақшалай зиянмен байланысты: төлемдер,

айыптар, уақыты озған несиелерді төлеу, қосымша салықтар т.б. 4. Уақытты жою – бұл егер кәсіпкерлік іс жобалы уақыттан кейін қалатын

болса пайда болады. 5. Арнайы зиян түрлері – бұл зияндар адам денсаулығына және адам өміріне,

қоршаған ортаға, кәсіпкердің беделіне кесел келтіретін жағдайлар. 6. Саяси факторларға байланысты: іскерлік белсенділіктің бәсеңдеуі, еңбек

және орындау тәртібінің деңгейінің бәсеңдеуі, төлем мен өзара есептесудің бұзылуы, салық ставкасының тұрақсыздығы т.б. Тақырып № 9 Кәсіпкерлік қызметтің инфрақұрылымы

Жеке кәсіпкерлікті қолдау саласындағы Қазақстан Рспубликасының мемлекеттік саясаты жоғары қосымша құны бар жаңа жоғары технологиялық өндірістерді құруға ұмтылған шағын кәсіпкерлікті дамыту арқылы орта классты қалыптастыруға бағытталған.


43

Қойылған мақсатты орындау үшін Қазақстан Республикасының индустриалды- инновациялық даму страегиясын жүзеге асырудың бір кезеңі ретінде кәсіпкерлікті қолдау инфрақұрылымын дамыту көзделген. Кәсіпкерлікті қолдау инфрақұрылым құрамында жеке кәсіпкерлікті дамытуға қолайлы жағдай туғызатын бір топ мекеме бар. Қазақстандағы осындай мекемелер қатарына : • мемлекеттік және мемлекет қолдауымен құрылған мекемелер ; • үкіметтік емес мекемелер ; • коммер циялық мекемелер кіреді . Функционалды бағытына қарай инфрақұрылымның институттық құрылымы былай анықталады : • бизнестің қалыптасуы, әрекет етуі және дамуы кзеңінде көрсетілетін мемлекеттік қолдау ; • қаржылық қолдау ; • ақпараттық - талдау жағынан қолдау ; • кадрлардың біліктілігін арттыру және білім саласындағы қолдау ; • материал ды -техни калық жағынан қолдау . Ұйымдастыру және функционалдық құрылымдарды салыстыра отырып біз инфрақұрылым институттарының Қазақстандағы кәсіпкерлікті дамыту процессіне қатысу матрицасын құрастыра аламыз. Әрбір кәсіпкерлікті дамытуға жәрдем беретін мекемелердің өзіндік артықшылықтары мен кемшіліктері болады. Олардың барлығы әр түрлі факторларға байланысты. Кәсіпкерлерге тиісті шешімдер қабылданған кезде кейбір мекемелер әлеуметтік мақсаттарға аса назар аударады, ал басқалардың басшылары бәлкім жеке басының қамын ойлайды. Мемелекеттің қолдауымен құрылған мемлекеттік органдар мен мекемелер Қазақстан Респуликасының Индустрия және Сауда Министрлігі - жеке кәсіпкерлікті дамытуға және тиісті саясатты жүргізуге жауапты жоғарғы мемлекеттік орган. Министрлік орталық атқарушы органдарына тиісті және ел Президенті мен Үкімет алдында есеп береді. ИжСМ құрамына кіретін Кәсіпкерлікті дамыту Департаменті кәсіпкерлікті қолдау және дамытудағы мемлекеттік саясатты қалыптастыру және кәсіпкерлікті дамыту мен қолдау саласындағы нормативті-құқықтық реттеу функциясын атқарады. Департамент қызметін реттейтін негізгі құжаттарда оның негізгі мақсаттары былай белгіленген: • кәсіпкерлікті қолдау және дамытудағы мемлекеттік саясатты қалыптастыру; • кәсіпкерлікті дамыту үшін жағдай жасау; • инвестицияларды тартуға бағытталған шараларды жүргізу; • Департамент құзырына кіретін сұрақтар бойынша мемлекеттік органдарының қызметін үйлестіру. Жоғарыда айтылған функцияларға қоса Департамент кәсіпкерлікті дамытуға кедергі болатын кейбір шенеуниктердің заңға қайшы әрекеттеріне қатысты түскен арыз бен өтініштерді қарастырып, және сол арыз бойынша қажетті шаралардың орындалуын қадағалауға міндетті Қазақстан Республикасының кәсіпкерлікті қолдау саласындағы мемлекеттік құрылымның келесі деңгейі - ол жергілікті атқару органдары – яғни, облыстық және Алматы мен Астана қалалары Әкімдерінің аппараттары. Кәсіпкерлікті дамыту және қолдау саласындағы мемлекеттік саясатты жүзеге асыру үшін Әкімшіліктердің жанынан Кәсіпкерлік пен Өндіріс жөніндегі Департамент (Басқармалар) құрылған. Олардың құрамына Кәсіпкерлік жөніндегі бөлімшелер кіреді. (2005 ж. 1 қаңтарынан бастап ҚР үкіметінің 2004 ж. 4 қазанындағы № 1022 қаулысымен жергілікті мемлекеттік басқарудың барлық орагандарының типтік құрылымы енгізілген).


44

Облыстық Кәсіпкерлік пен Өндіріс жөніндегі Департамент (сол сияқты Алматы мен Астананың қалалық Департаменттері) өз құзыры аясында шағын және орташа кәсіпкерлікті қолдауға уәкілетті. Алға қойылған мақсатқа жету үшін Департаментке мемлекеттік саясатты жүргізуге тиісті мынадай функциялар мен құқықтар берілген: • кәсіпкерлік саласындағы бірыңғай мемлекеттік саясатты әзірлеуге және іске асыруға қатысу ; • жергілікті мемлекеттік органдардың қызметін үйлестіру; • қоғамдық ұйымдармен және басқа да мемлекеттік немесе үкіметтік емес құрылымдармен өзара іс-әрекет ету; • белгіленген тәртіп бойынша азаматтардың атынан түскен хаттар, арыз бен өтініштерді қарастыру. Кәсіпкерлікті қолдау саласындағы мемлекеттік саясатты жүзеге асырудың соңғы буыны болып жергілікті атқару органдары – яғни, облыстық және Алматы мен Астана қалалары Әкімдерінің аппараттары табылады. Солардың құрамына кіретін Экономика және бюджеттік жоспарлау немесе Экономика және қаржы жөніндегі бөлімдер кәсіпкерліке тиісті мәселелермен шұғылдану керек. Аймақтық атқарушы органдарға қабылданған мемлекеттiк саясаттың тiкелей iске асырылуы және жергiлiктi бюджеттер бойынша жоспарлалған және қаржыландырылатын шаралар мен бағдарламалардың жүзеге асыруға тиісті функциялар тапсырылады. Сонымен, атқарушы мемлекеттiк органдар мемлекет пен кәсiпкерлiктiң арақатынас идеологиясын құрудағы негізгі буын болып табылады. Мемлекет қазіргі кезде шағын және орта бизнес заманның талаптарына сай өзіне тән икемділігін, ұтқырлығы мен нарықтық объективтілігін инновациялық экономикадағы өз орнын табуға жұмсауы керектігін түсінеді. Кәсіпкерлердің бастамаларын жүзеге асыруға қолайлы жағдай жасау және Президент қойған мақсаттарды іске асыру мақсатында Үкімет жергілікті органдарда әкім аппаратының жанынан Кәсіпкерлер істері жөніндегі Комиссия құру арқылы кәсіпкерлермен «кері байланыс» ұйымдастыру схемасын іске асырды. Комиссия құзырында: • шағын және орташа кәсіпкерлікті дамытуды тежейтін мәселелерді зерттеу; • жергілікті және аймақтық атқарушы билік органдарына тиісті ұсыныстарды әзірлеу. Әрбір кәсіпкер кәсіпкерлік жөніндегі комиссияға хабарласа алады, ол үшін өз облысында орналасқан кез келген қоғамдық ұйым немесе заңды тұлғалар ұйымына келсе болғаны. Әдетте комиссияда бірнеше облыстық ассоциация немесе бірлестіктердің өз орындары болады. Кәсіпкерлермен осындай «кері байланыс» ұйымдастыру үшін орталық атқарушы органдар деңгейінде Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Кәсіпкерлер кеңесі құрылған. Кеңестің негізгі мақсаттары мынадай: • кәсіпкерлікті дамыту және қолдауға бағытталған ұсыныстарды әзірлеу; • нарықтық экономиканың дамуын ынталандыруға жағдай туғызу; • Қазақстан Республикасында әрекет ететін іскерлерді, іскерлік ассоциациялар мен одақтарды біріктіру; • кәсіпкерлік саласындағы маңызды мемлекеттік мәселелерді шешу үшін қажетті ұсыныстар дайындау. Президент жанындағы Кәсіпкерлер кеңесі кәсіпкерлік саласындағы мемлекеттік саясатты қалыптастырып, оны жүзеге асыру мен қатар мемлекет жағынан кәсіпкерлікті қаржылай, ақпараттық-талдау және матриалдық-техникалық жағынан қолдау функциясын атқарады. Мемлекет аталған қолдаудың барлық түрін атқарушы органдар арқылы, көптеген жергілікті және аймақтық деңгейде қабылданған бағдарламалар арқылы, және соған лайықтап мемлекеттік капиталы қатысуымен арнайы құрылған мекемелер арқылы жүзеге асырады. Жоғарыда аталған міндеттерді атқаратын мекемелер қатарына кіретіндер:


45

«Инжиниринг және технологиялардың трансферті орталығы» АҚ. Орталықтың негізгі мақсаты Қазақстан экономикасының нақты сектор салаларының жаңа технологиялар трансферті және республикадағы инновациялық іс-әрекетті белсендіру арқылы бәсекеге жарамдылығын арттыру болып табылады ; "Kaznex" экспортты дамыту және ілгерілеті к орпорациясы» АҚ - үкiметке мемлекеттiк саясатты, соның iшiнде кәсiпкерлiктi дамытуға қатысты, құру саласында ақпараттық-талдау жағынан қолдау көрсетеді ,; «Даму» Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ - қаржылық, консалтингтік қызметтерді ұсыну интеграторы және операторы рөлінде ШОБ-ң, сонымен бірге Қазақстанның микроқаржы ұйымдарының сапалы дамуына жәрдемдеседі; «Ұлттық инновациялық қоры» АҚ - кәсіпкерлік бастамаларға инвестицияларды тарту және жобаларды қаржылау арқылы қаржылай қолдау көрсетеді ; «Қазақстанның инвестициялық қоры» - жаңа және алдыңғы қатарлы технологияларды қолданып, шикізат пен материалдарды тереңдетіп қайта өңдейтін кәсіпорындардың жарғылық капиталына инвестиция құю арқылы қаржылай қолдау көрсету; «Қазақстанның Даму Банкі» АҚ - қаржылық қолдау көрсетеді; Технопарктер, бизнес-инкубаторлар, өндірістік аймақтар – қалыптасу және даму кезеңіндегі кәсіпкерлікті материалды-техникалық жағынан қолдау; Тақырып № 10 Кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің жауапкершілігі

Қазқстан Республикасының азаматтық заңдылықтарына сәйкес жұмысқа жарамды жеке тұлғалар, заңды тұлғалар, коммерциялық ұйымдар, шетел азаматтары, азаматтық алмаған тұлғалар, шетелдік ұйымдар кәсіпкерлікпен айналысуға хұқылы. Өз уставының ережелерін орындай отырып, коммерциялық емес ұйымдар да кәсіпкерлікпен шұғылданады. ҚР Конституциясына сәйкес әрбір кәсіпкер өз қабілеті мен білімін заңмен тыйым салынбаған мүмкін кәсіпкерлік іс-әрекеттерде толық пайдалануына құқықтары бар. Бұл конституциялық қағида алғашқы рет еліміздің негізгі заңында бекітіліп, экономикалық еркіндіктің және азаматтардың заңды кәсіпкерлікпен шұғылдануының кепілдігі бола алады. Сонымен, жасы он сегізге толған жеке тұлға бекітілген заңға байланысты жеке өзі немесе заңды тұлға арқылы кәсіпкерлік қызметпен айналысуға хұқылы. Азаматтық заңдылыққа сәйкес кейбір азаматтарға кәсіпкерлікпен шұғылдануға рұқсат берілмеуі мүмкін. Заңды тұлға ұйымдастырылмаған жағдайда тәртіп бойынша жеке азамат кәсіпкерлік іспен шұғылдану үшін жеке кәсіпкердің куәлігін алуға міндетті. ҚР МК сәйкес заңды тұлға дегеніміз - өз жеке меншігінде мүлкі бар, өз атынан мүлік басқа да, міндеттері мен хұқы бар сот алдында, жауапты ұйымдар. Заңды тұлғалар белгіленген тәртіпке сай мемлекеттік реестрде тіркелгеннен бастап, өзінің статусына (атағына) ие. Кәсіпкерлердің хұқына байланысты жеке және ұжымдық кәсіпкерлер (кәсіпкерлік ұйымдар)болады. Заңдық шарттарға байланысты кәсіпкерлердің мынадай құқықтары бар: заң бойынша рұқсат етілген кез келген кәсіпкерлік түрімен айналысуға болады; кез келген ұйымдық – құқықтық формалары бойынша кәсіпкерлік ісін құруға болады; кәсіпкерлікті жүзеге асыруға қажет кез келген мүлікке иелік жасауына болады; мүлік саны мен көлемі шектелмеген. Мүліктік жауапкершілік меншік иесінің өзіне жүктеледі, сонымен бірге өз ісін жоспарлап, бизнес – жоспар дайындауға да құқылы; өз бетімен тұтынушыларды таңдауға, өндіріс факторларын, жеткізушілерді таңдауға, заңдылықтарға байланысты кәсіпкерлік келесем шарт жасауға; өз бетімен жұмысшылардың еңбекақысын белгілеуге, еңбек заңына қайшы келмейтін әртүрлі


46

қосымша ақыларды белгілеуге құқылы, тек қана бұл жағдайлар құжаттарда көрсетілуі тиіс; жалдаған жұмысшыларға қосымша демалыс беруге; еңбек заңына сәйкес жұмысшыларды келісім шарт арқылы жалдауға, жұмысқа алуға; белгіленген тәртіпке сай сыртқы экономикалық, сыртқы сауда қызметімен айналысуға, кез келгенбанктен өз есеп шотын ашуға; ҚР билік ұйымдары қабылдаған заңдарға сай қаржылық – несиелік, мүліктік – материалдық, басқа да мемлекеттік қолдау түрлерін пайдалануға; өнім өндіруге, қызмет көрсету, басқа да жұмыстар орындау үшін мемлекеттен тапсырыс алуға, зейнеткерлік, медициналық, әлеуметтік қамсыздандыруға, өз құқықтарын қорғауға. Жеке тұлғалардың жеке кәсіпкерлер сияқты жоғарыда айтылғандармен бірге, басқа да құқықтары бар: өздері сенім білдірген серіктермен бірге толық серіктестікке қатыса алады; белгіленген тәртіпке сай арбитражды басқарушы (ішкі, сыртқы, конкурс бойынша) бола алады; бағалы қағаздар нарығында брокер бола алады; аудиторлық қызметпен шұғылдана алады. Кәсіпкерлердің міндеті: белгіленген уақытта салық органына, мемлекеттік бюджеттен тыс әлеуметтік қорларды тіркелу; бекітілген заңдылықтарға байланысты белгіленген мөлшерде және уақытында салық төлеу; салық органына табыс туралы декларацияны және басқа да мәліметтерді мезгілінде тапсырып отыру; белгілі заңдылықтар мен нормативті актілерге байланысты бухгалтерлік есеп – қисап жүргізіп отыру және қаржылық – шаруашылық есеп дайындау және оның төрт жыл бойы сақтауын қамтамасыз ету; бухгалтерлік есепте салық органдарының тексеруімен анықталған төмендетіп төленген немесе жасырылған салықтар бойынша түзетулер енгізу; салық туралы заңдар бұзылған жағдайда салық органының талаптарын бұлжытпай орындау; ҚР Салық кодексіне сәйкес басқа да салықтық міндеттемелерді орындау; Заңдарға сйәкес лицензия алғанда тек қана орындалуы мүмкін істерге рұқсат алу; өндірілген өнімдер, көрсетілген қызметтер белгіленген стандарттарға сай сертификатталған болуы керек; өндіріс және іс-әрекеттер қоршаған ортаға, тұрғындардың денсаулығы мен өміріне, тұтынушыларға ешқандай зиян келтірмеуі тиіс; қажетті санитарлық – гигиеналық, жұмысшылардың еңбек қауіпсіздігі жағдайлары сақталуы тиіс; кәсіби жұмысшылармен немесе ұйымдармен келісімшарт жасап, оны белгіленген уақытында орныдау; тарау нарығында жасанды монополияға, бәсекелестікке жол бермеу, нарықта үстемдігін көрсетпеу, бәсекелестікті шектейтін келісімдер жасамау; монополиялық баға белгілеу, мемлекет тарапынан баға реттеу заңдылықтарын сақтау; белгіленген тәртіп бойынша шығындар мен табысьарды есептеп отыру; келісімдер мен кәсіпкерлік келісім шарттарды заңдылықтарға сәйкес жүргізу; өз тауарларына ғана тән қасиеттерін жарнамалау; әдептілікке жатпайтын, жалған, өтірік, жасырын жарнамаларға жол бермеу; қаржылық – шаруашылық қызметі туралы мемлекеттік огандарға белгіленген мерзімде және толық статистикалық есеп беріп отыру. Табысты, алдағы қатарлы кәсіпкер болу үшін қандай қасиеттер болуы қажет деген сұраққа бірден ешкім де жауап бермейді. Бірақ, табысты кәсіпкерлердің даму тарихы арқылы белгілі бір қорытынды жасауға болады. Сонымен, табысты, өркендеуші кәсіпкерлердің мынандай қасиеттері болуы тиіс: өз ісін адал жүргізуі, білімді болуы, мақсаткер, ынталы болуы, басшылық ісіне икемді болу, басқалардың пікірін сыйлау, үнемі оқып, өзін әруақытта жетілдіру, тәуекел етуге дайын болу, сыртқы орталық кедергілерін жеңе білу, көздеген мақсатына жету жолында табанды болу, жоғары жауапкершілік, еңбекқор болу, қажетті әріптестерді өзіне тарта білу, ақыл – ойының коммерциялық қаржылық қорының болуы, заңды түрде өзіне қажеттіні ала білу. Тақырып № 11. Кәсіпкерлік қызметтің тиімділігін бағалау және талдау

Қазақстан бүгінгі таңда әлеуметтік-экономикалық жаңару мен инновациялық серпілістіңҚазақстан Республикасы Президентінің халыққа арнаған барлық жолдауында елҮкімет ұлттық тауарлар мен қызмет көрсетудің бәсеке қабілеттілігін


47

Қазіргі таңда әлемдік экономикада бәсекелестіктің қарқыны артуда. Сонымен Қазіргі заманғы экономикалық жағдайда әр шаруашылық субъектісінің қызметі Әлемдік экономикалық ойды ұғыну, зерттеу және жалпылау кәсіпкерліктің Қазіргі заман жағдайында кәсіпорын күнкөрісін қамтамасыздандыру үшін басқару Берілген курстық жұмыста «Бикен-жарнама» ЖШС кәсіпкерлік қызметін арттырумен Осыған орай, курстық жұмыстың мақсаты: нарық жағдайында кәсіпорын Кәсіпкерлік субъектісінің қызметіне баға беру оның тиімділігінің соңғы «Кәсіпкерлік – бұл шаруашылық жүргізуші субъектілердің толық экономикалық анықтаманың өзінде айтылғандай, кәсіпкерлік – бұл нарықтық экономика кәсіпкерліктің қызмет ету тиімділігі қызмет етудің барлық сатысындағы кәсіпкерлікті дамытудың экономикалық тиімділігінің негізі – оған қол әр түрлі ғалым-экономистер кәсіпкерліктің тиімділігін арттыруға, оның маңызын К.Решетинскийдің пікірінше, тиімділік белгілі бір қатынасты білдіреді және тиімділік бұл – пайдалы әсер мен оған жету кәсіпкерлік тиімділігінің төрт түрі анықталған, олар: экономикалық тиімділік келесі постулат арқылы корсетіледі: кәсіпорында шешім әлеуметтік тиімділік қолда бар шектеулі құралдармен кәсіпорынның барлық техникалық тиімділік – кәсіпорынның техникалық мақсатына экологиялық тиімділік – кәсіпорынның экологиялық мақсаттарға жетуіне зейін қызмет ету тәжірибесінде экономикалық, әлеуметтік, техникалық және экологиялық нарық жағдайында әрбір кәсіпорын экономикалық тәуелсіз тауар өндіруші жоғарыда айтылған экономикалық әсер натуралды және құнды көрсеткішпен осындай көрсеткіштерге мысалы: жалпы өнім, тауарлы өнім, өткізілген әсіпкерлікте экономикалық қызметтің тиімділігі «тиімділік» категориясының баға беру Экономикалық қызмет ету тиімділігі өндірістік потенциалдың пайдалану дәрежесін Қызмет ету тиімділігі – тауар өндіру мақсатында ресурстарды экономикалық қызмет тиімділігін жоғарылату мәселесі келесі: әрбір еңбек,кәсіпкерліктің қызмет ету тиімділігін жоғарылату қажеттілігі мен мүмкіндігі өндірісті басқару жүйесінде кәсіпорын қызметінің тиімділігін объективті анықтай өнеркәсіпте шағын кәсіпкерліктің қызмет ету тиімділігін өлшеудің бастапқы нарықтық экономиканың және кәсіпкерліктің негізгі табысы болып табылатындықтан, кәсiпкерлiк дегенiмiз – белгiлi бiр iстi iстей бiлу турлерi: атқаратын мiндетiне қарай бөлiнедi: өндiрiстiк, коммерциялық, қаржылық, консультациялық.. Меншiк турлерi бойынша: жеке меншiк, мемлекеттiк меншiк, қоғамдық кәсiпкерлiктiң ұйымдық- экономикалық формасы: концерн – көп салалы АҚ әр түрлi компаниялардың Ассоциация – экономиканың дербес кәсiпорындардың ерiктi бiрлестiгi. Маманданған консорциум – iрi финанс операцияларын жүргiзу үшiн (өте синдикат – бiр саланың кәсiпкерлерiн тауар сатуға бiрiктiру. Картель – тауар, қызмет көрсету бағасы, нарық аудандарын кәсiпкерлiктiң ұйымдық-құқықтық формалары коммерциялық және коммерциялық емес деп 1.Жекелік 2.Ұжымдық 3.Корпоративтi Жекелiк кәсiпкерлiк немесе жеке кәсіпкерлік заңды тұлға құрмастан ұжымдық кәсiпкерлiктiң түрлерi: шаруашылық серiктестiктер, акционерлiк қоғамдар. Корпоративті кәсіпкерлікке ассоциациялар мен бiрлестiктер, концерндер, холдингтер жарғылық капиталы құрылтайшылардың үлесiне (салымдарына) бөлiнген коммерциялық ұйым қатысушылары серiктестiктiң мiндеттемелерi бойынша өзiне тиесiлi барлық мүлкiмен серiктестiктiң мiндеттемелерi бойынша өзiнiң бүкiл мүлкімен жауап беретін бiр немесе бiрнеше адам құрған жарғылық капиталы.


48

Тақырып №12. Кәсіпкерлік қызметті тоқтату

Нарықтық экономиканың басты принципі – тауар өндірушілердің еркін бәсекелестігі. Бәсекелестік – бұл өндірушілер арасындағы күрес немесе жабдықтаушылар, кәсіпорындар, фирмалар арасындағы өнім өндіру және өнімді тиімді өткізу үшін күрес.

Нарық жүйесінде бәсекелестік тұтынушылар үшін сайыс. Бұл нарықтағы өзіне лайықты орын алу үшін күрес, ол тауардың сапасы мен арзандығына байланысты.

ХІХ ғасырдың орта кезінде нарықта еркін бәсекелестік кең өріс алды. Мұндай нарық сұраныс пен ұсыныс негізінде бағаның ауытқуымен байланысты болды. Ол тұтынушылардың талабымен есептесіп, тауардың сапасын жақсартуға, еңбек өнімділігін арттыруға, өндірісті ұлғайтуға, өнім бірлігіне шығынды азайтуға ынталандырды. Бәсекелестің негізгі екі түрі бар.

1). Бір сала ішіндегі бәсекелестік – бұл бір саланың тауар өндірушілері арасында болады. Онда ең жоғары еңбек өнімділігі бар, ғылыми-техниканы қолданатын кәсіпорын жоғары табысқа жетеді, ал артта қалған кәсіпорындардың табыстары төмен болады, тіпті күйреуі мүмкін.

2). Салааралық бәсекелестік – бұл халық шаруашылығы салалары аралық күрес. Мұнда төмен деңгейдегі пайда табатын саладан капитал пайда деңгейі жоғары салаға құйылады. Оның қортындысында жаңа сапалы тауарлар көптеп шығарылып, халықтың әл-аухаты жоғарылайды. Ол саладағы пайда деңгейі төмендегенде ғылыми-техникалық жетістіктер негізінен жаңа тауарлар пайда болады, сапасы жоғарылайды, халықтың табысы көбейген сайын сұраныс өседі, осылай жаңа сатыға өсе береді.

Еркін бәсекелестіктің негізгі белгілері – бұл шексіз нарыққа қатынасушылардың әр қайсысы кәсіпкерліктің қай түрімен болмасын айналысуы және кәсіпкерлікті қоюға еркі бар. Кәсіпкерліктің алуан түрі бар: біреу, өзі араласып кәсіп жасайды, екіншісі – жұмысшылар жалдайды, үшіншісі – акция, облигация сатып алады, төртіншісі, ақшасын банкке салады, кейбіреу өндірісті қаржыландырады т.б. Әрбір кәсіпкер немесе бәсекелестікке қатынасушылар өз ақшаларына қосымша пайда тауып, байлығын арттыруға тырысады, кем дегенде сол пайда арқылы күнін көруге тырысады. Еркін бәсекелестік жағдайда ұсыныс пен сұраныстың ауытқуы бір салада өнімді көп шығарып дағдарысқа ұшыраса, екінші салада тауар жетіспейді. Бір фирманың табысы өссе, екіншісі күйрейді, сондықтан өндіріс пен капитал шоғырланып орталықтанады, ол монополия құрылуына әкеледі. Яғни нарықты басып алады, әлсізді шығарады. Монополия деген сөздің мағынасы: моно – жалғыз, полия – сату.

Жетілмеген бәсекелестік нарығы – бұл таза монополия, монополиялық бәсеке, олигополия.

1. Таза монополия - өнім шығаратын бір фирма бәсекелестігі жоқ. Оның төрт ерекшелігі бар: 1) сатушы тек қана бір фирма; 2) сатылатын тауардың орнын басатын тауар жоқ; 3) монополист нарықты билейді, бағаны бақылайды; 4) нарыққа кірер жерге өте алмайтын кедергі қояды. Бұларға: электр, газ компаниялары, сумен қамту, байланыс, жылу жүйесі, транспорт, кәсіпорындары, метрополитен т.б. жатады. Көпшілік жағдайда бұл салалар мемлекет меншігінде болады, немесе мемлекеттің қатаң бақылауында болады.

2. Монополиялық бәсеке – нарық жағдайында көп өндірушілер ұқсас тауарлар ұсынады. Бұл жағдайда өнім және қызмет сапасы үлкен роль атқарады, оған қосымша сатып алғаннан кейін сервис жұмысын атқарады.

3. Олигополия – мұның ерекшелігі бәсекелестіктер көп болмайды. Олар өзара баға жөнінде, нарықты бөліп алу жөнінде келісім жасайды. Мұнда бәсекелестік шектелген. Олигополия сөзінің мәні: Олиго – көп емес, азғантай; полия – сату.


49

ПРАКТИКУМ/ЗЕРТХАНАЛЫҚ ПРАКТИКУМ (практикалық (семинарлық)/зертханалық тапсырмалар тақырыбының атауы, тапсырмаларды сипаттау)

Пән бойынша практикалық сабаққа арналған әдістемелік нұсқаулар Пәннің ғылыми теориялқ жақтарын лекция тыңдау арқылы және берілген әдебиеттерді оқығаннан кейін оның практикалық жағынан:

1. теориялық алған білімін саналы түрде прктикалық іс әрекетінде қолдана алу 2. әлеуметтік – экономикалық үдірістердің қазіргі даму жағдайын талдай алуы,

болжам жасай білуі 3. игерген білімін жеткізуде өз ісін ұымдастыра алуы, ақпараттарды жинауда,

сақтауда, талдауда компьютерлік бағдарламалар әдістерінің негізін меңгеруі 4. ұйымдастырушылық қабілетін тәжірибеде қолдана білуі 5. ұжымда жұмыс істей алуы, көпшілікті басқарудың әліппесін пәннен үйренгені

бойынша қармағындағы адамдардың жұмысын ұйымдастыра алуы дағдыларын меңгруі тиіс.

Тақырып 1. Кәсіпкерлік: ұғымы және оның негізгі түрлері

1. Кәсіпкерліктің мәні. 2. Кәсіпкерлік және бизнес түсініктеріндегі айырмашылық 3. Кәсіпкерлік түрлері және кәсіпкерлік формалары 4. Қ.Р- ның «Жеке Кәсіпкерлік туралы» Заңы 5. Жеке кәсіпкерлік – жеке отбасының немесе азаматтардың кәсіпкерлігінің түрі 6. Жеке кәсіпкерліктің артықшылықтары мен кемшіліктері 7. Кәсіпкерлік қызметтің принциптері

2 тақырып. Кәсіпкерлік қызметтегі тәуекелділік

1. Кәсіпкерлік тәуекелділіктің мәні 2. Кәсіпкерлік тәуекелділіктің көздері 3. Кәсіпкерлік тәуекелділіктің түрлері 4. Тәуекелділікті бағалау әдістері 5. Тәуекелділікті басқару әдістері

3 тақырып Кәсіпкерлік қызметті жоспарлау

1. Кәсіпкерлік қызметті жоспарлаудың мәні. 2. Кәсіпкерлік қызметті жоспарлаудағы ұйымдық факторлар. 3. Кәсіпкерлік қызметті жоспарлау процессі. 4. Бизнес- жоспарды құрудың қажеттілігі 5. Бизнес-жоспар стратегиялық жоспарлау формасы ретінде: мақсаттары мен міндеттері 6. Бизнес-жоспарды бағалау құрылымы мен критериялары

4 тақырып . Кәсіпкерлік қызметті қаржыландыру

1. Кәсіпорынның қаржы ортасы 2. Кәсіпкерлік қызметті қаржыландыру көздері 3. Кәсіпкерліктегі лизингтік операциялары


50

4. Кәсіпкердің қаржы жоспарын құрастыру әдістемесі 5. Кәсіпкерлік қызметті лицензиялау жөнінде 6. Қ.Р – ғы кәсіпкерлік қызметіндегі инвестициялардың рөлі мен мәні 7. Факторинг операциялары

5 тақырып. Кәсіпкерлік қызметте персоналды басқару

1. Еңбек ұжымын қалыптастыру 2. Жұмысшылардың орналастыру және жалдау, олардың міндеттерін анықтау 3. Міндеттерді тапсырыс арқылы басқару 4. Еңбек мөлшерінің өзгеру тәртібі 5. Еңбек ақыны ұйымдастыру: еңбекақы нысандары 6. ҚР – ғы кәсіпкерлікті кадрлық қамтамассыз ету проблемалары

Тақырып 6. Кәсіпкерлердің шаруашылық серіктестермен келісім – шарттық қарым – қатынасы

1. Коммерциялық мәміле жөніндегі ұғым 2. Мәміле түрлері және оның мазмұны 3. Коммерциялық мәміле жүргізудің негізгі әдістері 4. Келісім – шарт – коммерциялық мәміле жүргізудің негізгі құжаты 5. Келісім – шарттың негізгі түрлері және оның мазмұны 6. Сату және сатып алу келісім – шарттың жасауға қойылған талаптар

Тақырып 7. Кәсіпкерлік қызметті талдау және тиімділігін бағалау

1. Кәсіпкерлік қызметтің тиімділігін бағалау әдістемесі 2. Өндіріс шығындарын талдау – бәсекелестердің өндіріс шығындармен салыстыру 3. Кәсіпкерлік өнім өткізу нарығындағы өнімдерді талдау 4. Қызмет қорытындысын талдау 5. Кәсіпорынның кәсіпкерлік қызметін бағалау 6. нақты және жоспар көрсеткіштерін салыстыру

« Кәсіпкерлік қызметтің негіздері пәні » бойынша СӨЖ тапсырмалары:

1. Тақырып. Кәсіпкерлік: түсінігі, оның негізгі түрлері және ұйымдастырушылық нысандары

1 тапсырма Белгілі капиталды болып тұрып, корпорацияны құру міндетті емес. Жекеменшікті кәсіпорын кәсіпорын қызметінің толық бақылауын өзіне алып сақтауға мүмкіндік береді, ал капитал қажетті қаржылық базаны құрайды. Осыдан басқа, жекеменшікті болған кезде екі салық салымы болмайды. Осы деректермен Сіздер келісесіздер ме? Жауабын толық түсіндіріңіздер.

2 тапсырма Сіз өздігінен дәрі-дәрмек құралдарының негізінде құрайтын

жиынтықпен айналысасыз. Сіздің құралдарыңыз өтімді болғанына куәләнған болатын болсаңыз, Сіз серіктестікте жеке меншік кәсіпорын пайда болуын шешесіз. Сіз осы жағдайда нені ұтып аласыз? Медикаменттер өндірісі бойынша корпорацияны құру мүмкіндіктері қандай кезеңде болады? Жауабын жинақы түрде түсіндіріңдер.


51

3 тапсырма Сіз – жеке жақтарыңызбен жақсы көрінетін өзімшілсіз, толық өздік

жұмысты, боспандықты және оперативтілікті қалайсыз. Кәсіпкерлік қызметтің қандай түрін Сіз таңдайсыз және неліктен? Жауабын жинақы түрде түсіндіріңдер.

4 тапсырма Неліктен шағын жеке меншікті бизнеске үлкен капиталға еліктеу

қиынға түседі. 5 тапсырма Электроқұрал өндіру кәсіпорынның құру үшін Сізге міндетті түрде

үлкен қаржылық салымдарды еліктету қажет. Кәсіпорынның қандай ұйымдастырушылық түрін Сіз таңдайсыз және неліктен? Жауабын жинақы түрде түсіндіріңдер.

6 тапсырма Иванов, Петров, Сидоров фирманың қожайыны болды. Олардың серіктестік келісімдері бойынша Иванов және Петров әрқайсысы 40% табысты болды, ал қалған 20% - Сидоров. Өткен айда фирма ыдырады. Мүліктің бөлінгенінен кейін компания кредиторларға 1,1 млн. тенге қарыз болып қалды. Сондай-ақ Иванов және Петров мүліксіз болды, кредиторлар Сидорованың персоналды есебінен барлық құнды. Кәсіпкерліктің қандай түрі туралы талқыланып жатыр? Жауабын жинақы түрде түсіндіріңдер

2 Тақырып Кәсіпкерлік қызметті жоспарлау Сабақтың мақсаты – студенттерге кәсіпкерліктің мәні туралы, кәсіпкерлік

қызметті ұйымдастыру түрлерін, олардың түрлерін және негізгі ерекшеліктерін қалыптастыру.

Сабақты өткізу әдістері - жеке немесетоптасқан тапсырмалар. 1 тапсырма Кәсіпорынның негізгі капиталы 2 млн шартта бірліктер құрайды,

олардың ішінде 50 пайызы қарызға берген қаражаттары, айналым капиталы (500+n) мың шартты белгілерін құрайды, осының ішінен 100 пайызы қарызға берген қаражаттар. Өндірістік үрдістің сүйемелдеуімен және дайындығымен байланысты қапталған шығындар 150 мың. құрайды. Инвестицияның айналымдылық кезеңі 1 ай өндіріледі. Жаңа өнімнің жоспарлық өндірістің көлемі айналым кезеңіне 15 мың. данадан құралған.

Өнеркәсіптік-өндірістік персоналының еңбек ақы төлеу қоры 150 сың. шартты белгіден тұрады. Әлеуметтік сақтандыруға аударымдар еңбек ақы төлеу қорынан 21 пайызды құрайды. Отын-энергетикалық ресурстардың шығын нормалары өнімнің бірлігіне 5 шартты белгіне құрайды. Кіріс салықтары - 30 %, ҚҚС - 16%, қарыздық % - 15 %.

Жоғарыдағы ұсынылған негізінде есептеу тиіс: - жаңа өнім өндіруге (шығын) өзіндік құн; - өнім бірлігіне бағалар; - жобаны сатып алу уақыты және қарыз құндары өтеу уақыты. Тапсырмаларды шешу нұсқалары: - өндіріс өнімдерінің шығындары 3 кесте негізінде есептелінеді.

3 кесте– Жаңа өнім өндірісіне шығындар

Мақала атаулары Шығынның құны, мың. ақша.бірл.


52

Шикізат және негізгі материалдар

Еңбек ақы төлеудің қоры

Әлеуметтік сақтандыруға аударымдар

Отын және энергия

Амортизациялық аударымдар

Қоймалы шығындар

Барлығы - амортизацияның әдістерін және нормаларының есептеулерін әсер ететін

заңдарға сәйкес өздігінен қабылдау; - шығарылған жаңа өнімнің бірлігіне деген бағасы формула бойынша

анықталады

мұндағы З уд – жаңа өнім өндірісінің бірлігіне шығындар;

ηr – рентабельділік нормасы; НДС – қосылған құндылық салығы. бб – бірлікке баға

- жобаны сатып алу уақыты формула бойынша анықталады

мұндағы Инқ – негізгі қордағы инвестициялар;

Иақ – айналым қаражаттарның инвестициялары; Кп – несие бойынша пайыздарды төлеу; П – жылдық пайда.

- қарыз құндарын төлеу уақыты формула бойынша анықталады

мұндағы А – амортизациялық есептеудің жылдық құны;

Ц = Збб + Зббуд×ηr+НДС

,.П

КпИақИнқТок ++=

,ПиАП

КпИақИнқТ П ++++

=


53

Пи – жылдық өндірістен тыс пайда.

2 тапсырма 1 берілген тапсырма негізінде, 5 жыл ішіндегі кәсіпорынның таза

табысын есептеу керек. Тапсырманы шешу нұсқасы: - кәсіпорынның келтірілген таза табысы формула бойынша анықталады

мұндағы Дi – кәсіпорынның таза табысы за i –ші жылы фирманы функциялау;

Kд (п) – уақыттың біріңғай қашықтықтарының ақшалай топтамаларын дисконттау коэффициенті.

- келтірілген коэффициент формула бойынша есептелінеді

мұндағы Т – инвестициялық жобаны әзірлеу уақыты;

E – Нормативті тиімділік (банктік пайыз). - дисконттеу коэффициенті – бұл келтірілген коэффициентінің кері көрсеткіші.

3 тапсырма берілген 1 тапсырманы қорытындылайтын және деректері негізінде,

кәсіпорынның жылдық қаржылық жоспарын әзірлеу. Тапсырманы шешу нұсқасы: - қаржылық жоспар 4 кестеге сәйкес түрі бойынша әзірленеді.

4 кесте – Кәсіпорынның қаржылық жоспары

Атауы Айлар Барлығы 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Түсу: өнім әзірлеуінен

Қарызға беру қаражаттары Аударым: Шикізат және материалдар

Отын Еңбек ақы төлемі Әлеуметтік саблық Қоймалы шығындар ҚҚС (16%) Несие бойынша төлеу %

),(пKдДiТкелт ∑ ×=

kпр = (1+Е)T,


54

Аударым қорытындысы Салық салуға дейіңгі құн Кіріс салығы Таза пайда Кезең бастамасына меншікті қаражат

Несиені жабу Кезең соңына меншікті қаражат

- өнім өндірісіне түскендер 1 айға есептеуден валдық табыс ұсынады; - аударым есебі 1 ай есебіндегі жалпы шығын негізінде әзірленеді; - ҚҚС пропорция негізіндегі формула бойынша есептейміз:

- салық салудан түскен құн өзімен әр-түрлілікті ұсынады «Өнім өндіруінен

түскен» және «аударым қорытындысы»; - кіріс салығы кіріс салығының ставкасына сәйкес салық салымына дейіңгі

құнның негізінде есептелінеді, кіріс салығының ставкасы 30% құрайды; - таза пайда өзімен бірге әр-түрлілікті ұсынады «Салық салуға дейіңгі құн»

және «Кіріс салығы»; - фирманың меншіктік қаражаты бірінші айда «0» тең; - несиені жабу жылдың соңында іске асырылады; - меншікті қаражаттар әр айдың басында өткен айдың меншікті қаражаттарын

ұсынады.

4 тақырып Кәсіпкерлік қызметті қаржыландыру Сабақтың мақсаты – кәсіпкерлік қызметті қаржыландыру әдістері және түрлері

туралы студенттерге кешендік ұсыныстарын қалыптастыру. Сабақ жүргізу әдісі - жеке тапсырмалар. 1 тапсырма Депозиттік сертификатты пайда болғызудың қандай шарттары бар

250 ақша. бірл. Мөлшеріндегі 5 жылға пайдалы: 20% жылдық күрделі пайыз негізіндегі немесе 22% жылдық мерзім қорытындысы бойынша бір рет төлеуімен қарапайым пайыз негізіндегі? Жылына бір рет төлемімен? Жауабын жинақы түрде түсіндіріңдер.

Тапсырманы орындау нұсқасы. Қарапайым және күрделі есептеу кезінде келесі түсініктемелер және шартты

белгілер пайдаланылады: P – уақыттың басты кезеңіндегі ақша құны; F – уақыттың соңғы кезеңіндегі ақша құны; A – үнемі тең төлеу қатарындағы әрбір төлемінің құны; n – пайыз есептелінетін кезең саны (кезең болып жыл, квартал, ай саналады); i – кезеңдегі пайыз ставкасы (жылдық және кварталдыққа сәйкес). Қарапайым және күрделі пайызды есептеу әдісі 5 кестеде ұсынылған.

5 кесте– Қарапайым және күрделі пайыздардың есебі

11616×

=ВТҚҚС


55

Көрсеткіш Қарапайым пайыздар Күрделі пайыздар

F

P × (1 + i × n) = A × n

P × (1+i)n = A × ((1+i)n - 1) / i

A

P × (1 + i × n) / n = F / n

P

F / (1 + i × n) = A × n / (1 + i × n)

2 тапсырма Жыл сайынға және квартал сайынғы жылдың 40 % күрделі пайыз

ставкасы кезіндегі 100 ақша. бірл. Болдыру үшін қанша жыл қажет екен? 3 тапсырма 300 ақша. бірл. мөлшерде несиені 4 жылға алу үшін қандай шарттар

пайдалы: күрделі пайыз негізінде жылдың 10% немесе қарапайым пайыз негізінде жылдың 12% мерзімнің соңында бір рет? Жылына бір рет тең төлем бойынша?

4 тапсырма Жылда жиналатын 40% жылдық күрделі пайыз ставкасы

негізіндегі 220 ақша. бірл. еселендіру үшін неше жыл қажет? Квартал сайын? 5 тапсырма Кәсіпорынның жалпы капиталы 100+5n млн. тенге, оның ішінен

80% - меншікті қаражат және 20% - қарызға алынған қаражат, өзінің капиталын ұлғайтуды жоспарлайды. Жалпы капиталдың рентабельдігі 10% құрайды.

Қаржыландырудың жақсы стратегиясын таңдау. А стратегиясы болжамдайды: - өзіндік капиталды 60 млн. тенгеге арттыру; - қарызға берген капиталды 40 млн. тенгеге арттыру; - банктік пайыз 8%. В стратегиясы болжамдайды: - өзіндік капиталды өзгеріссіз қалдыру; - қарызға берген капиталды 100 млн. тенгеге арттыру; - банктік пайыз 6%. С стратегиясы болжамдайды: - өзіндік капиталды 80 млн. тенгеге арттыру; - қарызға берген капиталды 20 млн. тенгеге арттыру; - банктік пайыз 10%. Тапсырманы шешу нұсқасы: - ең жақсы стратегия болып, мұндағы меншікті капиталдың рентабельділігі

максималды болатын стратегия саналады; - меншікті капиталдың рентабельділігі формула бойынша есептелінеді:

мұндағы П – пайда;

КмКқПРмк −

=

11 )1()1()1(

−×=

−

××

+++

iii

nn

n

iFi

p

)1()1(

)1(1

ii

i n

n

ni

AF

++

+ ×

−×=


56

Кз – қарызға беру капиталының пайызы; Кс – меншікті капитал;

4 тақырып Кәсіпкерлік ұйымдарды кадрлық қамтамасыз ету Сабақтың мақсаты – кәсіпкерлік қызметтің персонал санын жоспарлау әдістері

туралы студенттерге ұсынуды және оларды басқаруды қалыптастыру. Сабақ жүргізу әдісі - жеке тапсырмалар.

1 тапсырма 6 кесте негізінде жеке меншікті шағын өндірістік фирманың жұмыс

уақытының жылдық балансын есептеу.

6 кесте - Жұмыс уақытының балансы (бес күндік жұмыс аптасы) р/с Көрсеткіштердің атауы Шартты

белгілер Өлшем

бірліктер Белгілер

1 Уақыттың күнтізбелік қоры Fк күндер 1.1 Жұмыссыз күннің саны Fж.к. күндер

1.1.1 Мерекелер күні Fмер. күндер 1.1.1 Демалыс күндері F дем. күндер

2 Уақыттың номиналды қоры Fном. күндер 2.1 Жұмысқа келмегендер Fкелм. күндер

2.1.1 Кезекті және қосымша демалыстар Fдем. күндер 2.1.2 Біліктіліктерді арттыру курстары F б.а.к. күндер 2.1.3 Сырқаулар Fа. күндер 2.1.4 Декреттік демалыстар Fдекр. күндер 2.1.5 Басқалары Fбасқ. күндер 2.1.6 Әкімшілік демалыстар Fәкімш күндер 2.1.7 Келмегендер Fкелм. күндер

3 Жұмыс күнінің саны Fж.с. күндер 4 Жұмыс күнінің орташа жалғасы

t жалғ. сағат

4.1 Уақыттың жоғалуы t жоғ. сағат 4.1.1 Жас өспірімдер және бала емізетін

аналарға жеңілдіктер t жеңілдік. сағат

4.1.2 Фирмаішіндегі қарапайым t қарап. сағат 4.2 Жұмыс күнінің орташа жалғасуы

t эф. сағат

5 Жұмыс уақытының тиімді жылдық қор

Т тиім.

сағат

2 тапсырма 1 тапсырма негізінде, егер өндірістік бағдарламаның жылдық еңбек

көлемі 1380500 адам. сағаты құраса шағын өндірістік фирманың негізгі персоналын есептеу.

7 тақырып Кәсіпкерлік құпия және оны қорғау әдістері Сабақтың мақсаты – кәсіпкерлік құпия туралы студенттердің ұсынысын

қалыптастыру. Сабақ жүргізу әдісі - жеке тапсырмалар.


57

Бағыт бойынша семинарлық сабақты жүргізу: - кәсіпкерлік құпияның мәні; - кәсіпкерлік құпияның түрлері: экономикалық, өнеркәсіптік, ғылыми-

техникалық, технологиялық, коммерциялық; - кәсіпкерлік құпиядан құралған, мәлімдеменің құрамы және көлемі; - кәсіпкерлік құпияның шекаралары; - коммерциялық құпияны қосатын мәліметтерді анықтау бойынша ұсыныстар; - коммерциялық құпияны ашудан кәсіпорынның жоғалуы. 8 тақырып Кәсіпкерлік қызметтегі тәуекелдер Сабақтың мақсаты – тәуекел түсініктері туралы студенттердің кешендік

ұсыныстарын, олардың түрлерін және бағаларының әдістерін қалыптастыру. Сабақ жүргізу әдісі – жеке тапсырмалар, тапсырмаларды шешу. 1 тапсырма Капиталдық салымын (550+n) мың. теңгені құрайды. 1 кестеге

сәйкес, капиталдық салымдарын әзірлеу үш нұсқамен қарастырылуы мүмкін.

1 кесте- Капиталды салымын меңгеру нұсқалары Нұсқалар 1 год 2 год 3 год 4 год Итого 1 нұсқа 25% 25% 25% 25% 100 % 2 нұсқа 10% 15% 20% 55% 100 % 3 нұсқа 55% 20% 15% 10% 100%

Капитал салымын меңгеруінің жақсы нұсқасын таңдау және капитал салымының

қатуынан инвесторлардың экономикалық зиянын бағалау. Есебін 2 кестеде ұсыну. 2 кесте – Капитал салымының нұсқаларын талдау

Жылдар Уақыт, капиталды салым аяқталмаған құрылыста болған кездегі (T-t)

Нұсқа бойынша капиталды салымды бөлу

Е = 0,1 кезінде келтірілген коэффициент

Капитал салымы, жылдың соңына келтірілген– зауыт эксплуатациясының басына

1 В 2 В 3 В 1 В 2 В 3 В 1 жыл 3 2 жыл 2 3 жыл 1 4 жыл 0 Барлығы

Тапсырманы шешу нұсқасы: - қатайған капитал салымы – бұл ақша қаражаты уақытша айналымнан алынған

және табыс әкелмейді; - капитал салымының коэффициенті формула бойынша есептелінеді

мұндағы Т-t – келтірілген капитал салымы қатқан кездегі уақыт;

kпр = (1+Е)T-t,


58

E – Нормативті тиімділік (банктік пайыз).

- келтірілген капитал салымы формула бойынша есептелінеді

- капиталдық салымды меңгеруден экономикалық зияны құрылыстың әр жыл сайынғы формуласы бойынша есептелінеді

- экономикалық зияны минималды, капитал салымын менгеру нұсқасы жақсы

болып есептелінеді.

9 тақырып Кәсіпкерлік қызметтің инфрақұрылымы Сабақтың мақсаты – кәсіпкерлік қызметтің инфрақұрылымы туралы

студенттерге ұсынуды қалыптастыру. Сабақ жүргізу әдісі - жеке тапсырмалар. Бағыттар бойынша семинар сабақтарын жүргізу: - кәсіпкерліктің инфрақұрылымының ерекшеліктері және мәні; - кәсіпкерлік қызметтің инфрақұрылымы институты ретінде шағын бизнес

орталығының қалыптасуы; - шағын кәсіпкерліктің ақпараттық қызмет көрсетуін қамтамасыздандыру; - шетелдерде кәсіпкерлік инфрақұрылымның дамуы.

11 тақырып Кәсіпкерлік қызметтің тиімділігін бағалау және талдау

Сабақтың мақсаты – кәсіпкерлік қызмет тиімділігінің жаңа бағалауын

студенттерге қалыптастыру. Сабақ жүргізу әдісі - жеке тапсырмалар. 1тапсырма 2 тақырыптың тапсырмасын орындау негізінде кәсіпкерлік қызмет

тиімділігінің негізгі көрсеткіштерін есептеу.

Кпр = Кв×kпр,

Эзиян. = Кпр -


59

ДӘРІСХАНАДАН ТЫС САБАҚТАР ӨТКІЗУ БОЙЫНША

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР (Білімгерлер үшін)


Мамандық: 5В050700 - Менеджмент

1. Дәрісханадан тыс сабақтар өткізу бойынша әдістемелік нұсқаулар, ОСӨЖ

және СӨЖ рәсімдеу талаптары. СӨЖ тапсырмалары оқытушының қатысуынсыз және аудиториядан тыс

орындалады. СӨЖ-дің негізгі міндеті семинарлық сабақтар мен дәрістерге дайындау. Семинарлық сабақтарда тақырыптың негізгі сұрақтары қарастырылады. Семинарлық сабақтың тақырыптық жоспары, негізгі және қосымша әдебиеттер тізімі, семинарлық сабақ тақырыптарына қатысты әдістемелік кеңестер не және қалай істеу керек деген сұрақтарға жауап береді. Семинарлық сабақ тақырыптарына қатысты әдістемелік кеңестерді мұқият талдап, семинарлық сабақтың тақырыптық жоспарының сұрақтарына жауаптардық өздерің дайындаңдар. Әрбір сұрақты дайындау барысында қысқаша әрі сызба жүзінде негізгі ережелер мен жауап тезистерін дайындап, формулалар мен символдарды СӨЖ дәптеріне жазыңдар. Дайындалып болғаннан кейін өзін-өзі тексеріге арналған сұрақтар көмегімен өз білімдеріңді тексеріңдер. Өздерің талдай алмаған сұрақтарды жазып алып, дәрісте немесе СӨЖО процесінде оқытушыға қойыңдар.

СӨЖ тапсырмалары дәріске дейін орындалу керек. Ал дәрісте дербес алынған білімдер тереңдетіліп, кеңейтілуі керек.

Алайда семинарлық сабақта қарастырылатын сұрақтар көлемі тақырыптың толық мазмұнын қамтымайды. Сондықтан студент өз білімін одан әрі тереңдету мен кеңейту бойынша жұмыс жасауы қажет. Бұл СӨЖО процесінде жүзеге асырылады. Сондықтан СӨЖО-да тақырып мазмұнын толық ашатын қосымша сұрақтар мен есептер, жаттығулар қарастырылып, талдау жасалады.

СӨЖ формалары мен мазмұнын өңдеу. «Әлеуметтік-экономикалық жоспарлау» курсының ерекшеліктері СӨЖ

формаларының кең жиынымен байланысты. Бұл мынадай формалар: - оқытушы берген дәріс конспектілерін талдау; - семинарлық сабаққа негізгі оқулық бойынша дәріс конспектісін дайындау; - белгілі тақырып бойынша реферат дайындау; - реферат, эссе, баяндамаларды өзара рецензиялау; - курс терминдері бойынша сөздіктер мен сөзжұмбақтар құру; - аса жоғары есептерді шығару; - статистика мәліметтерін талдау; - кәсіпоын іс - әрекетін модельдеу; - топтық жобаға қатысу; - таңдалған тақырып бойынша презентация жасау; - глоссарий жасау; - тақырып бойынша шолу жасау.

Жоғарыдағылардың кейбіреулерінің мазмұны мынаған байланысты: Тақырып бойынша шолу жасау – бұл дегеніміз басылым мен Интернеттің ақпарат

ресурстарын тартумен ұсынылатын тақырып бойынша жазбаша 1-2 бет қысқаша шолу жазу дегенді білдіреді.


60

Глоссарий – қазақ және орыс тілдерінде, мүмкін болса шет тілдеріне аудару арқылы терминдер мен түсініктердің қысқаша түсіндірмесі; ол берілген тақырып бойынша орындалады. Глоссарийді құру макроэкономиканың түсініктілік аппараты білімінің қалыптасуына және оны пайдалану дағдыларының өңделуіне ықпал етеді.

Реферат, СӨЖ-дің неғұрлым кеңейтілген формасы бола отырып, әдебиетке міндетті түрде шолу жасау арқылы белгілі тақырыпқа баяндама жасауды немесе ғылыми жұмыс, кітап мазмұнын баяндауды білдіреді. Рефератты оппонирлеу неғұрлым қызықты да ғылыми жұмыс болып табылады. Осының нәтижесінде жұмысқа талдау жасау, пікір – талас жүргізу дағдысына ие болады.

Коллоквиум білімді, әңгімелесу формасында нақты оқытылатын пәннің түрлі тақырыптары бойынша дайындық деңгейін айқындауға мүмкіндік береді.

Өзін - өзі бақылауға арналған сұрақтар, тәртіп бойынша, ерекше құрылымға ие, сондықтан жауаптар жиналған материалды талдау негізінде ғана берілуі керек.

Эссе – бұл сын мен публицистиканың түрлі жанрларында өзекті әлеуметтік – экономикалық мәселелерге деген өз ойларын білдіру, баяндау.

Дәріс конспектілеріне талдау жасау, өткен материалды қайталау бағдарламалық материалды игеруге, теориялық білімдерді нығайтуға мүмкіндік береді.

Есептер мен сандық тапсырмаларды шығару. Оларды орындаудың мақсаты тәжірибелік сұрақтарды шешуде теориялық білімдерді пайдалану дағдысы мен ептілігіне ие болу болып табылады.

Мақсаттар бұтағын құру – ол үшін тыңдаушыларға тақырыпты таңдап, деңгейлер бойынша мақсаттарды белгілеу, барлық деңгейлердегі тапсырмалар мен жоспарларды анықтау, осы мақсаттарға қол жеткізуде кәсіпорындардың ұйымдастырушылық құрылымдарын анықтау, жұмыс сапасының өлшеуіштері мен тапсырманы бақылау формаларын таңдау ұсынылады.

Презентация – тыңдаушы өзінің презентациясы үшін кез – келген тақырыпты таңдап, презентацияда қарастырылатын кез – келген аспектіні түсінуін не түсінбеуін білдіре алады; презентация тақырыптың неғұрлым ашылғаны және сырт көздерден қаншалықтықызығушылық тудырғаны, сондай – ақ тыңдаушының қарастырылып отырған мәселені қаншалықты кәсіби деңгейде қарастыруы тұрғысынан бағаланады.

Оқытушылық нақты жағдайлар (кейстер) – тыңдаушыларға сұрақтарға жауап беру немесе мәселеге қатысты өз көзқарасын білдіру бойынша көптеген қарапайым да күрделі жағдайлар ұсынылады; неғұрлым дайындалған тыңдаушыларға өз кейсін жазуға болады.

Іскерлік ойындар тыңдаушыда болашақ кәсіби іс - әрекеті үшін қажетті дағдыны өңдеуге көмектеседі; кейбір ойындар бойынша үйде дайындалып немесе кітапхана мен өндірісте аяқтау қажет.

Топтық жоба (мысалы, кейстік жағдайды құру немесе шешу бойынша)– топта 3-5 адамнан артық болмауы керек, әрбір топ өз жобасын өңдеуі керек.

Жеке жоба – неғұрлым дайындалған тыңдаушылар өз қалауы бойынша орындайды; жұмыс тақырыптың әмбебаптылығымен, зерттеушілік сипатымен ерекшеленуі керек; жоба нәтижелері ғылыми конференцияда ұсынылуы мүмкін.

СӨЖ (СӨЖО) тиімді ұйымдастыруға қатысты тыңдаушыға ұсыныстар Өткен материалды қайталау. Өткен дәріс материалын қайталау өзіндік жұмыстың неғұрлым маңызды түрі болып табылады. Материал неғұрлым терең де толығырақ өңделсе, соғұрлым өзіндік жұмыстың басқа түрлерін орындауда оңайырақ болады. Бірінші сабақтан бастап, өткен дәріс материалымен жүйелі де үнемі жұмыс жасау кейінгі дәріс материалын түсіну мен тәжірибелік және лабораториялық сабақтар материалдарын игеру үшін қажетті жағдай болып табылады. Материалды өңдеуге кірісе отырып, мыналарды жүзеге асыру керек: - жұмыс орнын анықтау;


61

- егер үйде жұмыс жасау үшін қажетті жағдайлар болмаса, университет пен қалалық кітапхана қызметтеріне жүгіну;

- дәріс конспектісіне ие болу; - курс бағдарламасына ие болу; - ұсынылатын әдебиетке ие болу (оқулық, есеп кітапшалары), қажет болған жағдайда

материалдар мен құрал – жабдықтарға ие болу. Жұмыс әдісі: - дәріс материалын дереу қайталау (кейінге қалдыруға болмайды, себебі дәріс

мазмұнын ұмытып кетуге болады); - конспектімен жұмыс жасай отырып, әдебиетке сілтеме жасап (бұл емтиханға

дайындалу барысында қажет), қажетті толықтырулар мен түзетулерді енгізу; - тақырыппен жұмыс жасау материалды толық түсіну мен есте сақтауға дейін

жалғасуы керек; - тақырыппен жұмыс жасау оқулықтар мен пособияларда келтірілген есептер мен

мысалдарды талдаумен аяқталады; - егер тақырыппен жұмыс жасаудан кейін түсініксіз сұрақтар қалса, онда оларды

оқытушыға кезекті дәріс барысында қою керек. Есептер мен сандық тапсырмаларды шығару. Тапсырманы орындау әдістемесі:

- аталмыш тапсырмаларды орындауды аталмыш тақырып бойынша дәріс материалын қайталаудан кейін ғана бастауға болады;

- есептерді шығаруға кірісе отырып, оның шартын мұқият оқу; - шығару жоспарын ойластыру; - есепті шығару барысында қолданылатын формулаларды анықтау; - формулаға кіретін шамалардың мағынасына тағы бір рет үңілу; - шығаруды алдымен жалпы түрде жүзеге асырып, содан кейін әріптік шамалардың

сандық мәндерін қою керек; - аралық және соңғы шешім нәтижелерінің өлшем бірліктерін көрсету; - дұрыс шешімге талдау жасау.

Коллоквиумдарға дайындық. Кейбір пәндер бойынша курс тарауының теориялық бөлімін меңгеру дәрежесін бағалау үшін колоквиум өткізіледі.

Осыдан шығатыны: - коллоквиумда қарастырылатын сұрақтар бойынша теориялық материал тағы бір

рет қайталануы керек; Бақылау жұмыстарына дайындық. Бақылау жұмыстарын өткізудің мақсаты: - бакалавриаттың ағымдық үлгерімін тексеру; - топ бакалавриаттарының дайындығын анықтау; - үлгерімділігі нашар тыңдаушылармен жұмыс әдістемесін ұйымдастыру;

Тыңдаушылар бақылау жұмысына дайындала отырып, мыналарды жүзеге асыруы қажет:

- бақылау жұмысының тақырыбын білу; - теориялық материалды, аталмыш тақырыптағы негізгі формулалар мен есепті

шығару әдістерін ойға түсіру; - оқулықта талданған есептер мен мысалдарды, және тәжірибелік сабақтарда

қарастырылған есептерді қайта қарастыру, Егер студент бірінші дәрістен бастап, өткен материалмен жүйелі түрде жұмыс жасаса, онда бақылау жұмысына дайындалу еш қиындық тудырмайды және ол көп уақытты алмайды. Жобаны орындау. Жобалар мен жұмыстарды орындау барысында кафедраларда

тапсырмалармен бірге берілетін әдістемелік нұсқамаларды басшылыққа алу керек. Тапсырманы орындау тәртібі:


62

- тапсырманы орындауға өзіндік жұмыс графигімен бекітілген мерзімнен кеш кіріспеу керек;

- егер тапсырманы орындау барысында қиындықтар туындаса, онда курстың сәйкес тақырыбына оралып, толықтырып, тапсырманы орындауға қайта кірісу керек;

- осыдан кейін де қиындықтар болса, онда оқытушыға қосымша сабақтарға келу керек;

- алынған шешімге талдау жасау, - тапсырманы қорғауға дайындала отырып, теорияның сәйкес ережелерін тексеріп,

кейбір мәліметтердің өзгеруі жағдайындағы шешімді ойластыру; - тапсырманы орындау барысында қолданылған әдісті түсінгенге көз жеткізу; - тапсырма графикпен бекітілген мерзімнен кеш қорғалмауы керек, өйткені ол

академиялық берешек болып саналады. Өзіндік жұмысқа берілетін уақыт айтарлықтай шектелген болғандықтан, өзіндік жұмысты тиімді жоспарлауға үйреніп, өзіндік жұмыс дағдыларын меңгеруге ұмтылып, тәжірибе алып, тиімді түрде жұмыс істеп және жұмысқабілеттілігін сақтау үшін саналы түрде демалу керек. Сондықтан әрбір оқытушы мен кафедраның тыңдаушылардың өзіндік жұмыс әдістемесіне үйрету жауапкершілігі артуда.


63

ПӘНДІ ОҚУЛЫҚ ЖӘНЕ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК ӘДЕБИЕТТЕРМЕН ҚАМТУ КАРТАСЫ

Оқу пәні: «Кәсіпкерлік қызметтің негіздері» Кафедра: Менеджмент Мамандық: 5В050700- Менеджмент

Пән бойынша жалпы сағат саны: 135 с., оның ішінде: дәрістер 15 Практикалық сабақтар (семинарлар): 15 с. ; ОСӨЖ – 15 с. ; СӨЖ– 45;

Сабақ түрлері Оқулық немесе оқу-әдістемелік әдебиеттердің атауы, авторы,

қаласы, баспасы, басылған жылы

Білімгер саны

Университет кітапханасындағы оқулықтар саны (кафедрадағы)

Студенттерді әдебиетпен қамту (гр.4/гр3) * 100%

1

2

3

4

5

Дәрістер

Оқу әдістемелік кешен «Кәсіпкерлік қызметтің негіздері», 2014 ж. Низамдинова А.К. 6 20 133

Даников Л.П. «Кәсіпкерлік және бизнес» М., Маркетинг, 2009. 6 10 67

Камаев В.Д. «Экономика және бизнес. Кәсіпкерліктің теориясы және тәжірибесі» М., Экономика 2009 6 5 33

Практикалық сабақтар

«Негізгі кәсіпкерлік қызметі. Экономикалық теория. Маркетинг қаржылық менеджмент» редакциясы Власовой В.М., М., қаржы және статистика 2011 6 15 100

. «Негізгі кәсіпкерлік ісі» Основа М.Ю., Вен М., 2010. 6 2 13 Мамыров Н.К., Смагулова Н.Т. және басқалары «Негізгі кәсіпкерлері» Алматы, Экономика 6 10 67

ЖИЫНТЫҒЫ: 100

Пәннің оқулық және оқу-әдістемелік әдебиеттермен қамтылуы – 100% Оқытушылар: ________________________ Низамдинова А.К.

Оқыту түрі: күндізгі: 2 курс, 3 семестр


64

Кафедра меңгерушісі «Менеджмент» _________________ Сисенова А.Т. «____»___________ 2014 ж.

КЕЛІСІЛГЕН Кітапхана директоры______________ Т.В.Гора


ТҰРАН УНИВЕРСИТЕТІ УНИВЕРСИТЕТ ТУРАН...

Documents