1

سال29 تا 18مراقبت های رده سنی پزشك غير

تهيه كنندگان : دكتر محمد اسماعيل مطلق ، دكتر گاليل اردالن ، نسرين كيانپور

با تشكر از همكاري :

2

دكترغالمحسين صدري،دكتر سهيال خوشبين ،دكترناصركالنتري، دكتر محمد مهدي گويا، دكتر محمداس;;المي،دك;;ترتقي يم;;اني، دك;;تر مينوالس;;ادات محم;;ود ع;;ربي ، دكترمجذوب;;ه ط;;اهري،دك;;ترمنوچهرزينلي، ط;;اهره امين;;ايي ، مرض;;يه دش;;تي، ، ليالرج;;ائي،دكترس;;هيال خ;;زايي دك;;تر ط;;اهره س;;ماوات ،عالي;;ه حجت زاده ، دك;;تر ف;;روزان ص;;الحي، مين;;ا مين;;ايي ، دك;;تر پريس;;ا ت;;رابي، خديج;;ه فري;;دون محص;;لي ،دكترمحس;;ن زه;;رايي ، دكتراحمدحاجبي، دكتر نسرين محمودي ، دكتر مهشيد ناصحي، دكترمحمود نبوي ، دكتر عباس صداقت ،دكتر كيانوش كمالي ، دكترحميرا فالحي ، دكتر ناهيد جعفري ، دكتر حسين كاظميني ، دكترسيدعليرضا مظهري ،دكتر محمدرضا رهبر، دكترشهرام رفيعي فر،ش;;كوه اقت;;داري، س;;يدمريد ج;;ابري ف;;رد، زه;;را آب;;تين، ن;;رگس جليلي پ;;ور، مرج;;ان موم;;ني بروج;;ني، دكترروي;;ا كليش;;ادي،فرش;;ته فقيهي،م;;ريم فراه;;اني، دكترم;;اهرخ كش;;وري،دكترش;;هين ياراحم;;دي، دك;;تر مه;;دي نجمي ، دك;;تر معص;;ومه عل;;يزاده ،دكتراش;;رف س;;ماوات، دك;;ترمحمود نب;;وي ، دكترمه;;دي نجمي ، دكترحسين معصومي اصل، دكترمشيانه حدادي، دكترحسن نوري س;اري،مهن;دس آنيت;;ا رض;;ايي، دك;;تر حس;ين خوشنويس;;ان، دكترن;;ادره موس;وي فاطمي، دكترانوشه صفرچراتي ،دكترميتراحفاظي ، دكتر عليرضانوروزي، علي اسدي، معصومه افسري ، سميه يزداني،م;;ريم مه;;رابي ، ط;;اهره

زيادلو، مهرومحمدصادقي وصديقه خادم كه در تهيه وتدوين اين مجموعه مارا ياري نمودند .

اعضاء هيئت علمي اداره سالمت جوانان )به ترتيب حروف الفبا(:دكترمحمودرضااشرفي:فوق تخصص اعصاب اطفال، معاون آموزشي مركز طبي دانشگاه علوم پزشكي وخدمات بهداشتي درماني تهران

دكترشهره بهاصدري: متخصص زنان وزايمان، استاد دانشگاه علوم پزشكي وخدمات بهداشتي درماني تهراندكتر فرزانه تركان: متخصص طب فيزيكي وتوان بخشي ،مدير مركز طب فيزيكي بيمارستان ميالد

دكترمهران حيدري سراج: متخصص پوست، دانشيار دانشگاه علوم پزشكي وخدمات بهداشتي درماني شاهددكترغالمرضا خاتمي: فوق تخصص گوارش كودكان دانشگاه علوم پزشكي وخدمات بهداشتي درماني تهران

دكترصفيه شهرياري افشار: متخصص وجراح زنان وزايماندكتر الهام طالچيان: فوق تخصص گوارش كودكان دانشگاه علوم پزشكي وخدمات بهداشتي درماني تهران

دكتررويا كليشادي: : متخصص كودكان، استاد دانشگاه علوم پزشكي وخدمات بهداشتي درماني اصفهاندكترمحمدرضا محمدي: فوق تخصص روانپزشكي كودك ونوجوان، رئيس مركز تحقيقات روانپزشكي

دكترسيد ضياء الدين مظهري: : دانشيار دانشگاه علوم پزشكي وخدمات بهداشتي درماني تهران وواحد علوم وتحقيقاتدكترمحمود معتمدي: متخصص ارتوپدي، استاد دانشگاه علوم پزشكي وخدمات بهداشتي درماني تهران

دكتر ستاره مميشي: فوق تخصص عفوني كودكان، استاد دانشگاه علوم پزشكي وخدمات بهداشتي درماني تهران

3

ارزيابي وضعيت تغذيه اي

4

بدني توده نمايه وضعيت نظر از BMIمراقبت

رفتاري و آموزشي اهدافالزم است در پايان دوره آموزشي:

5

- شرکت کننده بتواند نشانه هاي وزن را براساس نمايه توده بدني به درستي طبقه بندي كند.- شرکت کننده بتواند براساس نتيجه طبقه بندي وزن، اقدام مناسب را انجام دهد.

- شرکت کننده بتواند نمايه توده بدني را به درستي تعيين كند.

جداول از استفاده نحوهمراحل استفاده از جداول را به ترتيب زير آموزش دهيد:

6

، وضعيت وزن به شرح زير ارزيابي می شود:

برای اندازه گیری قد و وزن با دقت کامل این نکات رامورد توجه قرار دهید:

ترازو را قب;;ل از ش;;روع ب;;ه ان;;دازه گ;;یری و ی;;ا وقتی که جا به جا می شود، با وزن;;ه ش;;اهد کن;;ترل

)کنترل ترازو با وزنه ش;;اهد الاق;;ل روزی ی;;ککنید.بار ضروری است(

جوان باید کامال در وسط ترازو و بدون ح;;رکت بر روی دو پا ایستاده و به رو به رو نگ;;اه کن;;د و ب;;ا ح;;داقل لب;;اس، ب;;دون کفش و کاله ت;;وزین انج;;ام

شود..توزین کننده با ایستادن در مقابل ترازو وزن دقیق را بخواند

7

BMIمقدار طبقه بندي

18.5كمتر از الغر

9/24-5/18 طبيعي

9/29 -0/25 اضافه وزن

9/34 -30 چاقي درجه يك

9/39 -35 چاقي درجه دو

وبيشتر403چاقي درجه

ارزيابی

( را اندازه گيری كنيد.BMI- وزن و نمايه توده بدنی )( را با استانداردها مقايسه كنيد.BMI- نمايه توده بدنی )

پس از اندازه گیری دقیق وزن، وزن جوان در جدول ثبت نتایج پایش رشد در شناسنامه سالمت جوان ثبت می گردد.

صاف و مس;;تقیم ب;;دون کفش و کاله در ح;;الی ک;;ه پش;;ت س;;ر، پش;;ت، قد جوان در وضعیت ایستاده به طور باسن و پاشنه پاها کامال با دیوار مدرج مماس بوده و به روبه رو نگاه کند اندازه گیري می شود. )به کمک

درجه بس;;ازد(. 90گونیا یا خط کش که روی سر جوان گذاشته می شود به طوری که با دیوار مدرج زاویه سپس قد جوان از روی دیوار مدرج )یا صفحه مدرج یا متر نصب شده روی دیوار( خوانده می شود.

اگر ترازو مجهز به قد سنج نیست یک متر اندازه گیری را روی دیوار طوری ثابت کنید ک;;ه ک;;امال ب;;ر س;;طح زمین عمود باشد. از جوان بخواهید که مقابل دیوار بایستد در شرایطی که پشت سر، سینه، باسن و پاش;;نه پ;;ای وی در تماس با دیوار باشد. برای اندازه گیری قد، خط کش یا یک برگ کاغذ را روی سرش بگذارید و محل تق;;اطع آن را با متر بخوانید. در این حالت، مطابق شکل باید به وضعیت سر، پاها و مو جوان و نیز ط;;رز ق;;رار گ;;رفتن

خط کش توجه داشت. ارزيابي نمايه توده بدني :

اقدامطبقه بندینشانه هاارزيابی

- وزن را اندازه گیری و نمايه( را محاسبه كنيد.BMIتوده بدنی )

( را باBMI- نمايه توده بدنی )استانداردها مقايسه كنيد.

BMIارجاع غير فوری به پزشكالغر5/18 کم تر

توصيه هاي الزم براي شيوه زندگي سالم وطبيعي9/24-5/18 سال يكبار3غربالگري

و وجود عوامل خطر9/24-5/18يا بيماري

ارجاع غيرفوري به پزشكدر معرض خطر

BMI اضافه وزن25- 9/29 بين ارجاع غير فوری به پزشك، مراقبت هاي

ماهانه تا كاهش و تثبيت وزن و غربالگريساالنه

ارجاع غير فوری به پزشكچاقي درجه يك 9/34-30

ارجاع غير فوري به پزشك چاقي درجه دو 9/39-35

8

BMI چاقي درجه سه 40 بااليارجاع فوري

از فرد و یا همراهش در خصوص چاقی افراد خانواده یعنی پدر فاكتورهاي در معرض خطربودن : سابقه چاقي در خانواده: / مادر / خواهر / برادر پرسش کنید در صورت دریافت پاسخ بلی، سوال کنید که آیا با تشخیص پزش;;ک ب;;وده دری;;افت پاس;;خ

بلی حتی برای یکی از افراد خانواده یک عامل خطر لحاظ می گردد.از ترس شدید از افزایش وزن یا چاق شدن حتی زمانی که وزن شخص پایین تر از حد طبیعی است اختالالت خوردن:

از فرد و یا همراهش در خصوص داشتن هر نوع بیماری قلبی عروقی زودرس درافراد درجه ي;;ك : بيماري هاي قلبي عروقي.خانواده سؤال کنید دریافت پاسخ مثبت یعنی داشتن عامل خطر

باال بودن چربي خونبيماري هاي كيسه صفرا

در خصوص ابتال خواهر / برادر / مادر / پدر به فشارخون باال از فرد و یا همراه ویفشارخون باال در بستگان درجه يك و دو: سؤال کنید دریافت پاسخ مثبت به منزله یک عامل خطر اتالق می گردد.

ديابت سندرم هاي متابوليك

– طبقه بندي وزن با توجه به نشانه هاي نمايه توده بدني را توضيح دهد.9

پرسشنامه:

در این پرسشنامه منظور از غربالگری؛ هرگونه ارزیابی اولیه، کلی و غیر تخصصZZی الگZZوی غZZذایی و فعZZالیت بZZدنی گZZروههای سنی به منظور تعیین وضعیت ارجاع به کارشناس تغذیه و خدمات قابل ارائه توسط مراقب سالمت می باشد.

منظور از ارزیابی، تعیین تخصصی وضعیت تغذیه گروه های سنی ارجاع شده از سوی مراقب سZZالمت یZZا پزشZZک از لحZZاظبالینی، بیوشیمیایی، دریافت غذایی و ... توسط کارشناس تغذیه می باشد.

معیار الگوی تغذیه:.1واحد مصرفي ميوه و سبزي روزانه چقدر است؟.1

واحد2= کمتر از 0

واحد4-2= 1

واحد یا بیشتر5= 2

- واحد مصرفي شير و لبنيات روزانه چقدر است؟2

واحد 1= كمتر از 0

واحد1= 1

واحد يا بيشتر 2=2

-آيا از نمكدان سر سفره استفاده مي كند؟3

10

= گاهی 0

= همیشه 1

= هرگز 2

- مصرف فست فود و/ يا نوشابه هاي گازدار چگونه است؟4

بار یا بیشتر 3= ماهی 0 بار 1-2= ماهی 1= هرگز 2

- نوع روغن مصرفي عمدتا" از کدام نوع است؟5

= فقط روغن نيمه جامد ، جامد يا حيواني 0

= تلفيقي از انواع روغن های مایع و نیمه جامد 1

= فقط گياهي مايع )معمولی و مخصوص سرخ کردنی(2

دقيقه با ت;;واتر30دقيقه در هفته معادل با 150-چه میزان فعاليت بدني در هفته دارد؟ )حداقل فعالیت بدنی 6 بار در هفته شامل ورزش های هوازی نظیر پیاده روی تند ، دوچرخه سواری ، شنا و...(5

= بدون فعالیت بدنی هدفمند0

11

دقیقه در هفته 150= کمتر از 1

دقیقه در هفته یا بیشتر 150= 2

نحوه محاسبه امتیاز:.2 12 امتی;;از بیش;;ترین امتی;;از= 2 امتی;;از گزین;;ه س;;وم = 1 امتی;;از گزین;;ه دوم = 0گزینه اول =

امتیاز

- امتیاز بدست آمده از سواالتBMI 2-1نحوه تصمیم گیری برای ارائه خدمت یا ارجاع: .3BMI( تشویق مراجعه کننده و ادامه الگوی تغذیه مناسب12 مطلوب و امتیاز کامل =)امتیاز

BMI + امتیاز عدم ارجاع به کارشناس تغذیه + آموزش در موارد مشکل دار7-12 مناسب

BMI امتیاز ارجاع به کارشناس تغذیه جهت آموزش موارد مشکل دار در جلسات آموزش0-6+ مناسب گروهی + پیشنهاد مراجعه مجدد بعد از یک ماه به مراقب سالمت )مراقبت ویژه(

BMIبا هر امتیاز ارجاع به کارشناس تغذیه )مراجعه و کنترل مجدد توس;;ط مش;;اور تغذی;;ه+ نامناسب بعد از یکماه(

دستورالعمل ارزيابي الگوی تغذيه مراجعه کنندگان توسط مراقبين سالمت"

12

هدف از اين ارزيابي، تعيين وضعيت سالمت تغذيه اي افراد در گروههاي سني مختلف و تص;ميم گ;;يري درخص;وص اين مطلب اس;ت ك;ه آي;ا خ;ود مراقب سالمت بايد به آموزش تغذيه افراد بپردازد، يا اينكه ايشان را جهت مراقبتهاي تخصصي تغذيه و رژيم درماني به كارش;;ناس تغذي;;ه ارج;;اع

دهد.

( انديكاسيونهاي آنتروپومتريك.2( پرسشنامه غربالگري تغذيه اي: و )1اين ارزيابي توسط دو ابزار انجام مي شود كه عبارتند از )

چنانچه فرد مورد بررسي موفق به كسب حد نصاب امتياز پرسش;نامه نش;ود و ي;ا واج;د انديكاس;يون هاي آنتروپومتري;ك ارج;اع باش;د، باي;د جهت دريافت مراقبت هاي تخصصي تغذيه اي به كارشناس تغذيه ارج;;اع ش;;ود. ولي اگ;;ر ح;;د نص;;اب امتي;;از پرسش;;نامه را كس;;ب كن;;د و همچ;;نين واج;;د انديكاسيون هاي ارجاع نباشد، نيازي به ارجاع به كارشناس تغذيه نخواهد داشت و خود مراقب سالمت بايد بر اساس راهنماها و بسته هاي خدمتي مربوطه، از جمله "رهنمودهای غذایی ایران"، "راهنماهای مراقبتهای تغذیه ای در گروه های سنی مختلف" به ارائه مشاوره و آموزش تغذي;;ه وي

بپردازد.

دستورعمل نحوه تعیین الگوی تغذیه:

سؤال است. گزينه اول هر يك از پرسش ها داراي صفر امتياز، گزينه دوم آنها داراي يك امتي;;از و گزين;;ه س;وم آنه;;ا دارای6اين پرسشنامه حاوي دو امتياز است.

كه درباره مصرف روزانه ميوه و سبزي است، اگر فرد پاسخگو عنوان كند كه روزانه كمتر از دو واحد يعني يك واحد1در پرسش .1 يا كمتر ميوه و سبزي مصرف مي كند، دو امتياز كسب خواهد نمود. اگر عن;;وان كن;;د ك;;ه روزان;;ه دو ت;;ا چه;;ار واح;;د مي;;وه و س;;بزي مصرف مي كند، يك امتياز كسب خواهد نمود. و اگر عنوان كند روزانه پنج واحد يا بيشتر ميوه و سبزي مصرف مي كند، دو امتي;;از

كسب خواهد نمود. تذكر: هر يك واحد ميوه معادل يك عدد سيب متوسط يا همين مقدار از هر ميوه ديگر اس;;ت. ه;ر ي;;ك واح;;د س;بزي ن;;يز مع;ادل ي;;ك ع;دد

سبزي غيربرگي متوسط مانند گوجه فرنگي، بادنجان يا هويج، و يا يك ليوان سبزي برگي نظير سبزي خوردن يا كاهو است.

13

كه درباره مصرف روزانه شير و لبنيات است، اگر فرد پاسخگو عنوان كند كه روزان;;ه كم;;تر از ي;;ك واح;;د ش;;ير و لبني;;ات2در پرسش .2 مصرف مي كند، صفر امتياز كسب خواهد نمود. اگر عنوان كند كه روزانه يك تا دو واح;;د ش;;ير و لبني;;ات مص;;رف مي كن;;د، ي;;ك امتي;;از

واحد يا بيشتر شير و لبنيات مصرف مي كند، دو امتياز كسب خواهد نمود.3كسب مي نمايد و اگر عنوان كند كه روزانه گ;;رم45 ميلي لي;;تر( ماس;;ت، ي;;ا 200-250 ميلي ليتر( شير، يا يك ليوان )200-;; 250تذكر: هر يك واحد شير و لبنيات معادل يك ليوان )

قوطي كبريت( پنير است.5/1)معادل كه درباره استفاده از نمكدان سر سفره است، اگر فرد پاسخگو عنوان كند كه هميشه از نمك;;دان س;;ر س;;فره اس;;تفاده3در پرسش .3

مي كند، صفر امتياز كسب خواهد نمود. اگر عنوان كند كه گاهي از نمكدان سر سفره استفاده مي كند، يك امتياز كسب خواهد نم;;ود.و اگر عنوان كند كه هرگز از نمكدان سر سفره استفاده نمي كند، دو امتياز كسب خواهد نمود.

كه درباره مصرف فست فود) انواع ساندویچ های آماده حاوی سوسیس یا کالباس ی;;ا سمبوس;;ه ی;;ا پی;;تزا( و نوش;;ابه هاي4در پرسش .4 گازدار است، اگر فرد پاسخگو عنوان كند كه در ماه سه بار يا بيشتر فست فود ي;;ا نوش;;ابه هاي گ;;ازدار مص;;رف مي كن;;د، ص;;فر امتي;;از كسب خواهد نمود. اگر عنوان كند كه در ماه يك تا دوبار فست فود يا نوشابه هاي گازدار مص;;رف مي كن;;د، ي;;ك امتي;;از كس;;ب خواه;;د

نمود و اگر عنوان كند كه هرگز در طول يك ماه از فست فود يا نوشابه هاي گازدار استفاده نمي كند، دو امتياز كسب خواهد نمود. كه درباره روغن مصرفي است، اگر فرد پاسخگو عنوان كند كه فقط از روغن هاي نيمه جامد، جامد يا حيواني براي طبخ5در پرسش .5

غذا استفاده مي كند، صفر امتياز كسب خواهد نمود. اگر عنوان كند ك;;ه تلفيقي از روغن ه;;اي گي;;اهي م;ايع و روغن ه;;اي نيم;ه جام;د را براي طبخ غذا مورد استفاده قرار مي دهد، يك امتياز كسب خواهد نمود. و اگر عنوان كند كه فقط از روغن هاي گياهي مايع معمولي و

مخصوص سرخ كردني براي طبخ غذا استفاده مي كند، دو امتياز كسب خواهد نمود. كه درباره ميزان فعاليت بدني در هفته است، اگر فرد پاسخگو عنوان كند كه در هفته هيچ فعاليت بدني هدفمندي انج;;ام6در پرسش .6

دقيقه در هفته ب;;ه فع;;اليت ب;;دني مي پ;;ردازد، ي;;ك امتي;;از كس;;ب150نمي دهد، صفر امتياز كسب خواهد نمود. اگر عنوان كند كمتر از دقيقه )پنج جلسه سي دقيقه اي( به فعاليت بدني مانن;;د پي;;اده روي تن;;د، ش;;نا ي;;ا150خواهد نمود. و اگر عنوان كند در هفته مجموعا"

دوچرخه سواري مي پردازد، دو امتياز كسب خواهد نمود.

14

مداخالت آموزشي براي اصالح تغذيه راهنماي تغذيه جوان مبتال به الغري

ميان وعده غني از پروتئين و انرژي مانند تخم مرغ آب پز سفت، نان، خرم;;ا، مي;;وه ه;;اي ت;;ازه، خش;ک و3مصرف حداقل پخته، انواع مغزها مثل بادام، پسته، گردو، فندق، لبنيات مثل شير، ماست پنير، کشک و بستني، حبوب;;ات مث;;ل ع;;دس و...،

شيربرنج و فرني؛ استفاده از انواع طعم دهنده ها مثل ادويه، چاشني، آبليمو و ...؛ مصرف روغن هاي مايع نباتي مثل روغن زيتون همراه ساالد، سبزي و غذا؛استفاده بيشتر از گروه نان و غالت مثل انواع برنج و ماكاروني و سيب زميني از گروه سبزيجات به همراه مواد پروتئيني؛ توجه بيشتر به وعده صبحانه و استفاده از مواد مقوي و مغذي مثل گردو و پنير در صبحانه؛ استفاده از جوانه غالت و حبوبات به ساالد و آش و سوپ؛ استفاده از انواع حبوبات در خورش، آش، خوراك و...؛)استفاده از چهار گروه غذايي )گوشت و حبوبات و تخم مرغ و مغزها(، )شير و لبنيات(، )ميوه و سبزيجات( و )نان و غالت

در برنامه غذايي روزانه؛ قطعه نان4 سهم مصرف شود و هر سهم برابر است با 6-11بايد روزانه به ميزان : گروه غالت و مواد نشاسته ای

سانتی متر )كف دست بدون10 در 10لواش يا يك قطعه نان سنگك يا يك قطعه نان بربري به اندازه تقريبی هر قطعه انگشتان( يا نصف ليوان برنج پخته يا نصف ليوان غالت پخته )گندم، جو و ذرت( يا نصف ليوان ماكاروني پخته.

سهم در روز خورده شود و هر سهم برابر است با يك ليوان سبزيجات خام يا نصف ليوان3-5بايستی : گروه سبزيجات سبزيجات پخته يا نصف ليوان نخود سبز يا يا يك عدد سيب زميني متوسط،

:سهم در روز خورده شود و هر سهم آن برابر است با يك ميوه به اندازه2-4بايستی به ميزان گروه ميوه جات عدد ميوه به اندازه كوچك مثل زردآلو يا ميوه هاي مشابه يا يك قاچ3متوسط مثل سيب و پرتقال يا ميوه هاي مشابه يا

هندوانه يا ميوه های مشابه يا نصف ليوان حبه هاي انگور يا نصف ليوان آب ميوه طبيعی يا يك چهارم ليوان ميوه خشك)برگه زردآلو يا هلو، انجير خشك يا كشمش( ،

:سهم در روز است و هر سهم شامل يك ليوان شير يا يك ليوان ماست يا دو2- 3مصرف آن گروه شير و لبنيات قوطی كبريت( است.2 گرم پنير )معادل 60ليوان دوغ يا

:سهم از اين گروه غذايی توصيه می شود و هر سهم برابر2- 3مصرف روزانه گروه گوشت و جايگزين های آن تكه گوشت خورشي( يا يك تكه مرغ )ساق ران( يا يك قطعه ماهی ) يك برش3 گرم گوشت كم چربی )90است با

عرضي كامل( يا نصف ليوان حبوبات و يا سويای خام يا پسته و مغز ها يا دو عدد تخم مرغ ،15

اصالح شيوه غذا خوردن كشيدن غذا در ظرف بزرگتر؛ ،ميل كردن غذا در جمع دوستانآب قبل از غذا؛ ميل نكردن اجباري نكردن برنامه غذايي.افزايش تعداد وعده هاي غذايي

راهنماي تغذيه جوان مبتال به چاقي يا اضافه وزن صبحانه خوردن به عنوان يك وعده اصلي غذايي در هر روز با هدف كمتر غذا خوردن در وعده غذايي بعديمصرف ميوه و سسبزيجات به عنوان ميان وعده محدود كردن مصرف شيريني و شكالت به عنوان ميان وعدهمحدود كردن مصرف غذا هاي چرب و پر انرژي از قبيل چيپس، بستني، سس مايونز، شكالت، كيك هاي خامه اي و ك;;ره و

غيرهنوشيدن آب، ماست هاي كم نمك و آب ميوه هاي طبيعي به جاي نوشابه هاي شيرين گاز دار سهم به جاي ميوه هاي كنسروي و آب ميوه هاي فرآوري شده3-4مصرف ميوه هاي تازه به ميزان مصرف ميوه بجاي آب ميوه؛ سهم در روز3-5مصرف سبزيجات به ميزان مصرف غذا هاي با فيبر زياد مثل نان هاي سبوس دار )سنگك( و ميوه هاي خشك شده و ميوه و سبزيجات تازه مصرف مغز ها و ميوه هاي خشك به عنوان ميان وعده به جاي تنقالت)كاهش مصرف فست فود و غذا هاي پر كالري )رستوران و غذا هاي آمادهاصالح عادات غذا يي خانوادهآموزش اعضاي خانواده براي بهبود عادات غذايي مصرف غذاهاي آب پز، بخار پز و تنوري بجاي غذاهاي سرخ شده و پر چرب؛ كاهش مواد غذايي كنسرو شده، همبرگر، سوسيس و كالباس؛استفاده از نان و ترجيحا نان سبوس دار بجاي برنج و ماكاروني؛ مصرف شير و لبنيات كم چربي؛

16

استفاده از ماهي و مرغ بدون پوست اجتناب از مصرف امعا واحشا )دل، قلوه، كله و پاچه و مغز(؛مصرف انواع ساالد بدون سس مخلوط با روغن زيتون و سركه قبل يا همراه غذا و مصرف سبزيجات بهمراه غذا( 2 وعده اصلي و 3توجه به تعداد وعده هاي غذايي )ميان وعده

= واحد نان لواش به4يك سهم از گروه نان و غالت = نان بربري/سنگك/تافتون به اندازه كف دست اندازه كف دست = نصف ليوان برنج پخته = نصف ليوان غالت پخته = نصف ليوان ماكاروني پخته

=يك سهم از گروه سبزيجات= يك ليوان سبزيجات خام= نصف ليوان سبزيجات پخته برگ دار سبز يك سيب زميني متوسط = نصف ليوان نخود سبز پخته / هويج / سبزيجات به رنگ زرد يا نارنجي

= 3يك سهم از گروه ميوه = يك پرتقال يا سيب متوسط = يك قاچ هندوانه يا ميوه هاي مشابه عدد زردآلو يا ميوه هاي مشابه = نصف ليوان انگور دانه شده يا ميوه هاي مشابه = نصف ليوان آب

ميوه طبيعي =تكه گوشت قرمز3 عدد تخم مرغ = يك ساق ران = 2يك سهم از گروه گوشت و پروتئين

خورشي = نصف ليوان پسته يا مغز هاي مشابه = نصف ليوان حبوبات خام = يك برش عرضي از ماهي = گرم پنير60 قوطي كبريت يا 2يك سهم گروه شير و لبنيات = يك ليوان شير =يك ليوان ماست

ليوان دوغ = دو سوم ليوان كشك2= تغيير سبك غذاخوردن

صرف غذا با خانواده با هدف دستيابي به كيفيت بهتر غذا كشيدن غذا در ظرف كوچكتر؛ كاهش سرعت غذا خوردن و افزايش مدت جويدن غذا؛مواد غذايي چاق كننده مثل چيپس، شيريني و ... و نوشابه هاي گاز دار شيرين؛ خريداري نكردن .نوشيدن حداقل يك ليوان آب قبل از غذا پرهيز از خوردن تنقالت حين تماشاي تلويزيون ويا كاربا رايانه وتلفن همراه

توصيه هاي فعاليت بدني انجام ورزش هايي از قبيل دوچرخه سواري، پرش، دو و شنا.1مشاركت در كار هاي منزل و امور باغباني.2 ساعت در روز2تماشاي برنامه هاي تلويزيوني و بازي هاي كامپيوتري به مدت حداكثر .317

باال رفتن از پله به جاي استفاده از آسانسور.4پياده رفتن تامقصد.5انجام ورزش هليي از قبيل فوتبال، واليبال، تنيس و بسكتبال.6انجام فعاليت هاي بيرون از منزل مثل پارك و پيك نيك.7 انجام فعاليت بدني از نوع فعاليت با شدت متوسط مانند راه رفتن، اسكيت، دوچرخه سواری، شنا، بازی گروهی و يا.8

دقيقه.60 دقيقه ای به 10 تا 5 دقيقه و افزايش آن در چند دوره 30فعاليت شديد مانند دو يا فوتبال دست كم دقيقه كه می تواند30- 60براي جوانان فعاليت فيزيكی مثل تند راه رفتن، دوچرخه سواری، آهسته دويدن و....... به مدت

روز در هفت;;ه و ورزش ه;;ای5 دقيقه ای تقسيم شود با شدت متوسط تا ش;;ديد، ه;;ر روز و دس;;ت كم 10-; 20به سه نوبت بار در هفت;;ه توص;;يه می2-;; 3 بار برای 10-;; 15كششی بازوها، شانه ها، قفسه سينه، تنه، پشت لگن و ساق پاها هر كدام

شود.. برای آنان كه می خواهند وزنشان كم شود يا از اضافه شدن وزنشان جلوگيری شود فعاليت بدنی بيشتری توصيه میشود..

مراقبت از نظر خطر ابتالء به فشار خون

اقدامطبقه بندینشانه هاارزيابی

18

شرح حال دقيق بگيريد و افرادي كه

عوامل *خطر

فشارخون باال دارند را

مشخصكنيد:

در صورت وجود هر يك از نشانه هايزير:

- چاق يا دارای اضافه وزن است - والدين مبتال به فشار خون باال

هس تند

- والدين بيماری عروق كرونر زودرسدارن

د - والدين سابقه بيماری كليوی يا

غددي)تيروئيد، .......( دارند

در خطر ابتالء به افزايشفشار خون

- اندازه گيری فشارخون با استفاده از جداول ميزان ميلي متر90/140فشارخون در بخش ضميمه ها:

دقيقه مجددا فشار5جيوه وبيشتر باشد پس از خون اندازه گيری شود:

- اگر ميانگين فشارخون در دو نوبت بين صدك1 باشد )پيش فشارخون باال ( به عنوان95 تا 90

فرد در معرض خطر، ساالنه تحت مراقبت قرارگيرد:

- توصيه به اصالح شيوه زندگی و آموزش شيوه رژيم غذايی مناسب، كنترل وزن )در]زندگی سالم

صورت چاق بودن يا داشتن اضافه وزن(، توصيه به محدوديت مصرف نمك وانجام فعاليت بدنی

[و ....... - اندازه گيری فشارخون و قد و وزن و تعيين

وضعيت چاقي ميلي مترجيوه140/ 90- اگر ميانگين فشارخون 2

وبيشترباشد فشارخون باال( ارجاع غير فوری بهپزشك جهت تاييد تشخيص و بررسی بيش تر

در صورت تاييد بيماري فشارخون باال توسط-پزشك،

فرد بيمارالزم است: ماهانه توسط كارمند ماه يك بارتوسط3بهداشتي مراقبت شود و هر

پزشك ويزيت شود.

هيچ يك از نشانه های فوقوجود ندارد

عوامل خطر ابتالء به افزايش فشار

خون را ندارد

- ارائه توصيه های مرتبط با شيوه زندگيسالم

- ادامه مراقبت ها

ارزيابي جوان از نظر ابتال به فشارخون باالجوان را از نظر ابتال به فشارخون باال بشرح زير ارزيابي كنيد

: محاسبه و رسم نمايه توده بدني فرد چاقي يا اضافه وزن

19

در سالگي(:55 سالگي و زن ها قبل از 65ابتال حداقل يكي از والدين به بيماری عروق كرونر زودرس ) مردها قبل از سال پايين تراست از والدين در خصوص ابتال به بيماري عروق كرونر55 سال و يا سن مادر از 65صورتي كه سن پدر از

سالگي سؤال كنيد پاسخ بلي55 سالگي و در مورد مادر قبل از 65يعني سكته قلبي و يا آنژين قلبي در مورد پدر قبل از را يك نشانه محسوب كنيد.

: در صورتي كه والدين جوان تا به حال كلسترولاختالالت چربي خون ازجمله كلسترول ال دي ال حداقل در يكي از والدين خون خودرا اندازه گيري كرده اند در خصوص باال بودن آن كه با تشخيص پزشك بوده سؤال كنيد. پاسخ مثبت يك نشانه

تلقي مي گردد. ابتال يكي از والدين به بيماري هاي كليه يا اختالالتابتال حداقل يكي از والدين به بيماری كليوی يا غددي )تيروئيد، .......(:

تيروئيد كه با تشخيص دكتر بوده نيز يك عامل خطر است كساني كه در خواب آپنه دارند

توصيه هاي آموزشيمشابه تغذيه مناسب و فعاليت بدني مناسب در بخش تغذيه است.

مراقبت از نظر وضعيت واكسيناسيون اقدامنتيجه ارزيابيارزيابی

- آيا واكسن هپاتيت ب دريافت كردهاست؟

- - آيا در دوره دبيرستان واكسن توامدريافت كرده است؟

- واكسن هپاتيت ب دريافت نكرده استيا نمي داند يا - در دوره دبيرستان واكسن توام دريافت

نكرده است يا نمي داند )واكسيناسيون ناقص

است(

- معرفي به مركز بهداشتي درماني جهت دريافتواكسن

ماه بعد جهت اطمينان از تكميل1- پيگيري فعال واكسيناسيون

سال يكبار تكرار10هر

20

- ادامه مراقبت ها واكسيناسيون كامل است

نظر از واكسيناسيون مراقبت وضعيتو آموزشي رفتاري اهداف

آموزشي: الزم اس;;;;;;;ت در پاي;;;;;;;ان دوره

- شرکت کننده بتواند وضعيت ايمنسازي را به درستي طبقه بندي كند.

- شرکت کننده بتواند براساس نتيجه طبقه بندي، اقدام مناسب را انجام دهد.

می شود: براساس ارزيابي، وضعيت ايمنسازي نتيجه گيري

نتيجه ارزيابي

است و*واكسيناسيون ناقص

مبتال به بيماری كه طبق آخرين برنامه و راهنمای ايمن سازی، واكسيناسيون او بايد تحت نظارت مستقيم پزشك انجام ش;;ود،می باشد.

واكسيناسيون كامل است

. : باشد * نكرده دريافت را تر بيش يا واكسن نوع يك از نوبت يك حداقل ناقص واكسيناسيون

21

بدون18جدول ايمن سازي دو گانه )ديفتري و كزاز( در افراد باالي سابقه ايمن سازي

نوع واكسنزمان مراجعهدو گانه ويژه بزرگسالاولين مراجعه

دو گانه ويژه بزرگسال يك ماه پس از اولين مراجعه يك ماه پس از دومين

مراجعهدو گانه ويژه بزرگسال

ماه تا يك سال پس از6سومين مراجعه

دو گانه ويژه بزرگسال

سال پس از چهارمين10مراجعه

سال يك بار10دو گانه ويژه بزرگسال و هر تكرار شود.

: شود می انجام مناسب اقدام بندي، طبقه به توجه با

اقدام- معرفي به مركز بهداشتي درماني جهت دريافت واكسن

- پيگيري فعال يك ماه بعد جهت اطمينان از تكميل واكسيناسيون

نظر از بينايي مراقبت

رفتاري و آموزشي اهداف- شرکت کننده بتواند نشانه هاي بينايي را به درستي طبقه بندي كند.

- شرکت کننده بتواند براساس نتيجه طبقه بندي بينايي، اقدام مناسب را انجام دهد.- شرکت کننده بتواند صحت بينايي فرد را با چارت اسنلن شناسايي كند.

جداول از استفاده نحوهپس از ارزيابي وضعيت خطر ابتال به فشارخون، وضعيت بينايي به شرح زير ارزيابي می شود:

ارزيابي

سنجش بينايی را توسط چارت اسنلن، طبق راهنمای "سنجش بينايی با چارت اسنلن" انجام دهيد.نشانه ها

در صورت وجود هر يك از نشانه هاي زير:

10/9- كاهش ديد هر يك از چشم ها كم تر از

10/1- تفاوت ديد چشم ها بيش از

10/10- ديد هر دو چشم با هم كم تر از

هيچ يك از عالئم فوق وجود ندارد

22

: شود می انجام بندي طبقه بينايي، هاي نشانه به توجه با

طبقه بندي

اختالل ديد دارد

اختالل ديد ندارد

: شود می انجام مناسب اقدام بندي، طبقه به توجه با

اقدام

- ارجاع غير فوري به پزشك مركز جهت معاينه و بررسی بيش تر

- ادامه مراقبت ها

اقدامطبقه بندینشانه هاارزيابی

سنجش بينايی را توسط چارت اسنلن، طبق راهنمای "سنجش

بينايی با چارت اسنلن" انجامدهيد.

كاهش ديد هر يك از چشم ها كم يا10/9تر از

10/1تفاوت ديد چشم ها بيش از يا

ديد هر دو چشم با هم كم تر از10/10

اختالل ديد دارد

- ارجاع غير فوري به پزشك مركزجهت معاينه و بررسی بيش تر

- ادامه مراقبت هااختالل ديد نداردهيچ يك از عالئم فوق وجود ندارد

23

راهنمای سنجش بينايی با چارت اسنلن

( را در جای مناسب نصب كرده )متناسب با قد فرد( به نحوی كه نور كافی به آن بتابد. )بهتر است تابلو رو به روی پنجره باشد و فردEتابلو ديد )مورد معاينه پشت به پنجره قرار گيرد(

جوان با چشم پوش يا كف دست يكی از چشم هايش را به طوری كه فشار بر آن وارد نشود، بپوشاند. حروفی را از باال به پايين انتخاب كرده و سوال شود. به همين ترتيب چشم ديگر و بعد هر دو چشم معاينه شوند.Eجهت قرار گرفتن دندانه

به نكات زير توجه كنيد: - در هنگام آزمايش چشم، به حركات فرد مانند جلو آوردن سر، تنگ كردن چشم، ريزش اشك يا پلك زدن های پی در پی توجه كنيد. اين عالئم

نشان دهنده ضعف بينايی است. - اگر فرد با دست چشمش را فشار دهد يا پلك را بمالد، تعيين ديد چشم تقريبا تا يك دقيقه و كمی بيش تر از آن صحيح نيست و بايد صبر كرد تا

چشم به وضع عادی برگردد. - اكثر افرادي كه يك چشمشان ضعيف تر از چشم ديگر است، نمی دانند كه ديد رضايت بخش آن ها مربوط به چشم سالم است و تصور می كنند

هر دو چشم آن ها خوب می بيند. برای كشف چنين مواردی دقت كنيد. - صورت جوان در هنگام معاينه كامال مقابل تابلو قرار گيرد و مستقيما به روبه رو نگاه كند. گرداندن سر با چشم به يك طرف ممكن است دليل

اختاللی در ديد و يا ساختمان درونی چشم باشد كه بايد در نظر گرفته شود. رديف از )دو دهم تا يازدهم( است و بايستی در معاينه از حروف در جهات مختلف استفاده شود.10- تابلوی ديد دارای

24

مراقبت از نظروضعيت دهان و دندان

اقدامطبقه بندینشانه هاارزيابی

معاينه دهان ودندان

- دندان درد يا- تورم و پارگی و خونريزی از بافت يا

- آبسه دندان يا- شكستگی و بيرون افتادن دندان از دهان

مشكل دهان و دندان دارد

- تجويز مسكن برای درد - اقدام مربوط به بيرون افتادن دندان

طبق راهنما- ارجاع فوری به دندانپزشك

- تغيير رنگ دندان به سياه يا قهوه ای- لثه پر خون و قرمز و متورم

- بوی بد دهان- جرم دندانی

- زخم يا موارد غير طبيعی در داخل دهان

مشكل دهان و دندان دارد

- ارائه توصيه های بهداشتی دهان و دندان )مسواك، نخ دندان، تغذيه مناسب،

استفاده از دهان شويه( به جوان - ارجاع غير فوری به دندانپزشك

هيچ يك از عالئم فوق وجود ندارد

مشكل دهان و دندان ندارد

- توصيه بهداشتی دهان و دندان )مسواك، نخ دندان، تغذيه مناسب، استفاده از دهان

شويه( به جوان ماه6- تشويق به مراجعه به دندانپزشك

يك سال بعد و مراقبت بعدی بعد

در مورد بيرون افتادن دندان از دهانراهنمای اقدام پيش از ارجاع :الف( در مورد دندان دائمي

دندان بيرون افتاده را پيدا كرده و از سمت تاج آن را نگهداريد..1

25

در اين حالت نبايد دندان و به خصوص ريشه آن با پارچه يا دست پاك شود.دندان را زير فشار ماليم آب خنك يا آب جوشيده سرد شده بگيريد. .2 نيروي ارايه دهنده خدمت و يا همراه بايستي سريعا دندان را به درستي )سطح بيروني دندان به سمت خودشان و سطح داخلي دندان به.3

سمت داخل دهان بيمار ( در حفره دنداني مربوطه قرار دهند. يك تكه گاز يا پارچه نم دار را روي دندان قرار داده و از بيمار خواسته شود كه با فشار دست يا با فشار دندان هاي خود آن را نگه دارد..4

به دندانپزشك شود.ارجاع فوريسپس جوان در صورتي كه نيروي ارائه دهنده خدمت و يا همراه مهارت الزم را براي گذاشتن دندان در حفره دنداني نداشته باشند. پس از انجام-1نكته

الف، دندان را سريعا در يك محيط مرطوب مثل سرم شستشو، شير، بزاق يا آب جوشيده سرد شده قرار دهيد سپس جوان2 و1اقدامات بند دهيد.ارجاع فوريرا به دندانپزشك

اگر ضربه باعث شكستگي تاج دندان شده است، درصورت امكان تكه جدا شده دندان نيز نزد دندانپزشك برده شود.-2نكته .

بررسي از نظر سالمت دهان و دندان را از نظر سالمت دهان و دندان به شرح زير بررسي كنيد:

روش معاینه: دست هایتان را با آب و صابون بشویید. معاینه شونده را روی یک صندلی بنشانید و در حالي كه جلوی او ایستاده ايد از او بخواهید ک;;ه ده;;ان

خود را کامال باز کند تا با استفاده از چراغ قوه فضای دهان را روشن کنید. برای اینکه لثه و همه سطوح دندان ها را بتوانید به خوبی معاینه کنید، بایستی از یک طرف فک باال شروع و ب;;ه ط;ور منظم ب;ا بررس;ی کلی;ه

سطوح دندانی به سمت دیگر فک، معاینه را ادامه داده و سپس به همین ترتیب برای فک پایین عمل نمایید. برای معاینه لثه و سطح زبانی دندان های فک پایین، باید زبان و برای معاینه لثه و سطح لبی دن;;دان ه;;ای ف;;ک ب;;اال و پ;;ایین، الزم اس;;ت لب ه;;ا و گونه ها را با چوب زبان از سطح لثه دور نمایید برای معاینه زبان، نوک آن را با گاز تمیز گرفته و به سمت خارج از دهان يعني به ط;رف خ;ود

بکشید و تمام سطوح آن را به دقت نگاه کنید. در صورت پاسخ خير مجددا س;ؤال كني;;د ك;;ه در ص;ورت فش;اراحساس درد مي كند در دندان يا لثه از سؤال كنيد كه آيا در حال حاضردرد: در صورت پاس;;خسرد، گرم يا شیرین یا ترش، احساس ناراحتي و درد در دندان مي كندو يا خوردن غذا يا نوشيدني هاي دندان ها روی هم دادن

پاسخ بلي به هري;;ك از م;;وارد ف;;وق ي;;ك عالمت درد های شدید، مداوم و خود به خود در دندان فقط در هنگام شب دارد خير مجددا سؤال كنيد آيا اتالق مي گردد.

را انجام اقدام الزمبر اساس راهنمای اقدام پيش از ارجاع در مورد بيرون افتادن دندان از دهان: در اين حالت بيرون افتادن دندان از دهاندهيد.

در زمان گاز زدن به سيب و يا مسواك زدن دندان ها دچار خونريزي از لثه مي شود يك نشانه محسوب مي شود. چنانچهخونريزی از لثه: دقتبوی بد تنفس نباید با بوی آزار دهنده زودگذري که ناشی از خوردن غذا )مثل سیر( یا سیگار کش;;یدن اس;ت اش;تباه ش;;ود. : بوی بد دهان

و خ;ود ب;ه، ناشي از كاهش جريان بزاق و افزايش تخم;ير حين ش;ب ب;;وده تنفس بد صبحگاهي كه حين بيدار شدن از خواب تجربه مي شودكنيد خود پس از صرف صبحانه و يا استفاده از مسواك و نخ دندان برطرف مي شود بنابراين چنانچه فرد به صورت دائم دچار بوي ب;;د ده;;ان و تنفس

يك نشانه عنوان مي گردد. مي باشد

26

گاز گرفتن لب، قرارگرفتن زبان بين دندان ها، جويدن ناخن، جويدن گونه، فش;;ار دادن دن;;دان ه;;ا روي هم )دن;;داندر مورد عادات غلط دهانی:قروچه(، سؤال كنيد پاسخ بلي به هر يك از موارد فوق يك نشانه محسوب مي شود.

برای اینکه لثه و همه سطوح دندان ها را بتوانید به خوبی معاینه کنید، بایستی از یک طرف فک باال شروع و ب;;ه ط;;ور منظم :شكستگی دندان مشاهده شكس;;تگيبا بررسی کلیه سطوح دندانی به سمت دیگر فک، معاینه را ادامه داده و سپس به همین ترتیب برای فک پایین عمل نمایید.

دندان يك نشانه لحاظ مي گردد.. همه سطوح مختلف دندان را در تک تک دندان ها بويژه سطوح بين دنداني، شيار هاي سطح جونده تغيير رنگ دندان به سياه يا قهوه ای:

و محل اتصال لثه به دندان )محل هاي شايع پوسيدگي دندان( دقيقا مشاهده و معاینه کنید. چنانچه يك پالک میکروبی، جرم، پوسیدگی دندان از، یک عالمت محسوب می گردد.یک لک کوچک قهوه ای یا سیاه رنگ گرفته تا سوراخ شدگی دندان را مشاهده مي كنيد

استلكه هاي قهوه اي رنگهای کامال تیز چسبيده به دندان است و يا داراي چنانچه لثه در هنگام معاينه فاقد رنگ صورتی و يا لبهلثه بيمار: در برخي افراد كه داراي پوست تیره اي هستند، وجود لكه هاي قهوه اي رنگ روي لثه آنها دال بر بيماريدقت كنيد آن را يك عالمت لحاظ كنيد.

بیماری لثه نمی باشد. ای سخت ب;;ه اگر پالک میکروبی مدت طوالنی روی دندان باقی بماند و توسط مسواک و نخ دندان از سطح دندان ها تمیز نگردد به الیه جرم دندان:

.شود ای تبدیل شده که جرم دندان نامیده می رنگ زرد یا قهوه پ;اره ش;دن نخمشاهده تغيير رنگ در ميناي دندان يا سوراخ ش;دن دن;دان و ي;ا دري;;افت پاس;خ بلي در خص;وص در صورت پوسيدگي دندان:

را يك عالمت به حساب آوريد. دندان در هنگام استفاده از آن تمام قسمت های لثه، کف دهان )زیر زبان(، کام، داخل گونه ها و لب ها را به دقت معاینه كنيد چنانچ;;ه: زخم يا موارد غير طبيعی در داخل دهان

تورم، زخم و یا هر چیز غیرطبیعی دیگر وجود دارد، آن را يك عالمت عنوان كنيد.توصيه هاي آموزشي

نحوه استفاده از مسواک و خمیر دندان امکان چسبیدن میکروب ها به سطوح دندانی که با مسواک تمیز شده اند کمتر خواهد بود. این نکته اهمیت زيادي دارد زی;;را در بس;;یاری از مواق;;ع فرد در ساعات پایانی شب که خسته و خواب آلوده هست دندان ها را مسواک می کند، در حالی که بهتر است دندان ه;;ا را پس از ص;;رف وع;;ده

غذایی اصلی مسواك كنند، ایده ال آن است که بعد از هر بار مصرف مواد غذایی دندان ها مسواک زده شوند. ولی در هر حال در دو زم;;ان مس;;واک ک;;ردن دن;;دان ها ال;;زامي

است: -شب قبل از خواب به دلیل اینکه در زمان خواب، جریان بزاق و حرکات زبان و گونه جهت تمیز کردن محیط دهان کاهش می یاب;;د و دن;;دان ه;;ا1

مستعد پوسیدگی می شوند.- صبح قبل و يا بعد از صبحانه2

27

مشخصات یک مسواک خوب جنس: موهای مسواک از جنس نایلون نرم و سر موهای آن گرد باشد. ل;;ذا اس;;تفاده از مس;;واک ب;;ا جنس موه;;ای س;;خت ب;;ه هیچ وج;;ه توص;;یه•

نمی گردد. ماه از یک مس;;واک اس;;تفاده نم;;ود. چ;;ون موه;;ای آن خمی;;ده و4 الی 3 کیفیت: موهای مسواک منظم و مرتب باشد. معموال نمی توان بیش از •

نامنظم می شود یا رنگ موهای آن تغییر می کند که در این صورت حتما مسواک را باید تعویض نمود. چنانچه پس از مدت کوت;;اهی ش;;کل موه;;ايمسواك تغییر کند نشانه این است که فرد نادرست و خشن مسواک می زند.

اندازه مسواک: اندازه دسته آن باید به گونه ای باشد که به خوبی در دست های آنان قرار بگیرد و هنگام استفاده در دست آنها نلغزد.• شکل مسواک: مشخصات دسته مسواک براساس سلیقه افراد می باشد. البته دسته مس;;واک کمی خمی;;ده، س;;طوح دن;;دان های خلفی را به;;تر•

تمیز می کند مسواك هاي برقي

این مسواک ها جهت برداشتن ساده تر پالک در افراد استفاده می شود. در ص;ورت تمای;ل مي توانن;;د از اين مس;;واك ه;;ا اس;تفاده كنن;;داي ن;وع مسواک ها )مسواک برقی( جایگزین مناسبی برای مسواک دستی می باشد.

خمیردندان امروزه اکثر خمیر دندان ها حاوی فلوراید هستند که سبب مقاوم تر شدن دندان در برابر پوسیدگی می ش;ود. خم;;یر دن;;دان ه;;ا دارای م;;وادی هستند که به از بین بردن پالک، رنگدانه و کنترل رسوب کمک می کنند و عالوه بر خاصیت ضد پوسیدگی و ضد حساسیت، خوش;;بو و خ;;وش طعم

کننده دهان نيز می باشند.

نکات مهم: خمير دندان ب;;ه كن;;ترل پوس;;يدگي ه;;اي دن;;داني كم;;ك مي كن;;د ولی درست مسواک کردن حتما با خمیر دندان انجام شود زيرا فلورايد داخل الزم ا•

صورت عدم دسترسی به خمیر دندان با آب خالی هم می توان مسواک نمود. استفاده از نمک خشک، جوش شیرین یا سایر پودرها جهت مسواک کردن درست نیست، زیرا سبب ساییدگی مینای دندان و خراشیده شدن لثه می گردد. استفاده از آب نمک رقیق )نصف قاش;;ق چ;;ایخوری در ی;;ک

لیوان آب جوشیده سرد( به صورت دهانشویه جهت ضد عفونی کردن محیط دهان، کمک کننده است. دقیقه می باشد.4 تا 3 زمان ايده ال برای مسواک زدن • زمان های مناسب برای مسواک زدن: صبح ها )قبل و يا بعد از صبحانه(، ظهرها )بعد از ناهار(، شب ها )قبل از خواب(.• مسواك جزء وسايل شخصي مي باشد و هيچ كس نبايد از مسواك ديگري استفاده نمايد.•

روش درست مسواك زدن ابتدا دهان را با آب بشویید، سپس به اندازه یک نخود خمیر دندان روی مسواک قرار داده و خمیر دندان را به داخل موهای مسواک ببريد.

ای بر روی مسواک قرار داد که به داخل موهای آن فرو رود. خمیر دندان را باید به گونه

28

ش;ود و ب;ه ت;;رتیب کلی;ه س;طوح دندان های باال و پایین باید جداگانه مسواک شود. مسواک ک;ردن از قس;;مت عقب ی;;ک س;مت ده;ان ش;روع میخارجی، داخلی و جونده کلیه دندان ها مسواک زده می شود به نحوی که سر مسواک دو تا سه دندان را در هر مرحله تمیز نماید.

درجه نسبت به محور طولی دندان در محل اتصال لثه و دندان قرار گیرد. بعد از قرار دادن45هنگام مسواک کردن باید موهای مسواک با زاویه مسواک روی دندان و لثه، ابتدا حرکت لرزشی )حرکات سریع و کوتاه به سمت عقب و جلو بدون جابجایی مسواک( در محل باید صورت بگ;;یرد

20 ت;;ا 15و سپس با حرکت مچ دست، موهای مسواک روی سطح دندان از سمت لثه به طرف سطوح جونده چرخانده شود. این حرکت ح;;دود بار برای هر دندان باید انجام گیرد.

گیرد ولی برای سطوح داخلی دندان های جلو، مسواک تمیز کردن سطوح داخلی دندان ها هم مانند مسواک کردن سطوح خارجی آن صورت می با عمودی گرفتن مسواک و ب;;االرا باید به صورت عمود بر روی سطح داخلی دندان ها قرار داد و با حرکات باال و پایین این سطوح را تمیز کرد.

کنیم. و پایین بردن آن سطح داخلی دندان های جلوی فک باال و پایین را مسواک میاگر سر مسواك كوچك باشد مي تواند به صورت افقي هم قرار گيرد.

برای مسواک کردن سطح جونده، موهای مسواک را در تماس با سطوح جونده قرار داده و کمی فشار دهید تا موهای مسواک به خوبی به داخلشیارهای سطح جونده وارد شود. سپس چند بار مسواک را به جلو و عقب بکشید تا به خوبی تمیز شود.

ها گردد. تواند منجر به تحلیل لثه و حساسیت در نواحی طوق دندان مسواک زدن به صورت افقی و با شدت زیاد می نكته: شوند، بهتر اس;;ت روی زب;;ان را هم ب;;ا مس;;واک تم;;یز نم;;ود. ب;;رای اینک;;ار های مواد غذایی و میکروب ها روی سطح زبان جمع می چون خرده

شود. تمیز ک;ردن زب;ان نقش مهمی در از بین ب;ردن ب;وی ب;;د ده;;ان دارد. پس از گیرد و به طرف جلو کشیده می مسواک در عقب زبان قرار می مسواک کردن دندان ها و زبان، باید دهان چندین بار با آب شسته شود. وقتی مسواک کردن دندان ها تمام ش;;د، مس;;واک را خ;;وب بش;;ویید و در جایی دور از آلودگی نگهداری کنید. توجه کنید که هیچگاه مسواک خیس را در جعبه سربسته نگذارید؛ چون رطوبت هوای داخل جعبه زیاد شده و

کند. رشد میکروب ها را تسریع می

استفاده از نخ دندان سطوح بین دندانی به هیچ وجه با استفاده از مسواک تمیز نمی شوند و تنها با استفاده از نخ دندان می توان این سطوح را تم;;یز ک;;رد. نخ دن;;دان، نخ نایلونی مخصوصی است که باید آن را از داروخانه تهیه نمود. نوع نخ دندان مورد استفاده فرد براساس سهولت استفاده و عالقه شخصی فرد

می باشد. هدف اصلي از تمیز کردن نواحی بین دندانی، برداشتن پالک ميكروبي است. برای استفاده درست از نخ دندان باید:

قبل از استفاده دست ها را با آب و صابون خوب بشویید.• سانتیمتر از نخ دندان را ببرید و دو طرف نخی را که بریده اید در هر دو دست به دور انگشت وسط بپیچید 45 تا 30 حدود •

45 ت;;ا 30جهت نخ کش;;یدن دن;;دان ه;;ا ح;;داقل نكته: براي راحتي استفاده از نخ دندان، مي توان دو سر نخ دندان بريده شده را به هم گ;;ره زد. سه انگشت آخر را ببندید و دو دست را از هم دور کنید تا نخ محکم کشیده شود. به این ترتیب انگش;;ت نش;;انهسانتیمتر از نخ دندان را جدا کنید.

دهد و قدرت مانور باالیی به شما براي انجام موارد زير میماند و شست هر دو دست آزاد می سانتیمتر طول داشته باشد.5/2 تا 2ماند، کافی است طول نخی که بین انگشتان دست آزاد باقی می •

29

برای وارد کردن نخ بین دندان های فک پایین از دو انگشت اشاره و بین دندان های فک باال از دو انگشت شست ی;;ا ی;;ک شس;;ت و ی;;ک انگش;;ت•اشاره استفاده کنید.

نخ را با حرکت شبیه اره کشیدن به آرامی به فضای بین دندان ها وارد کنید مراقب باشد فشار نخ، لثه را زخمی نکند • پس از اینکه نخ را وارد فضای بین دندانی کردید ابتدا نخ را به سطح کناری دندان جلویی تکیه داده و با مالیمت به زیر لبه لثه ب;;رده و آن را ب;;ه•

دیواره دندان چسبانده و چند بار به طرف باال و پایین حرکت دهید این عمل را به آرامی انجام دهید تا به لثه مجاور دندان آسیب نرسانید. سپس قسمت تمیز نخ را در همان محل به سطح کناری دندان پشتی بچسبانید و همین کار را تکرار کنید. بعد از آن نخ را از الی دندان ها خارج•

اید جابج;;ا کنی;;د و نخ کش;;یدن دن;;دان بع;;دی را ش;;روع کنی;;د. این ک;;ار را ب;;رای تم;;ام کنید. آن قسمت از نخ را که برای این دندان ها استفاده کردهسطوح بین دندان ها تکرار کنید.

توجه کنید: پشت آخرین دندان هر فک را نیز مثل دندان های دیگر نخ بکشید.• بهتر است روزی دو بار )شبها قبل از خواب و صبحها بعد از صبحانه( از نخ دندان استفاده کنید. در غیر اینصورت حداقل شب ها قب;;ل از خ;;واب•

ابتدا از نخ دندان استفاده کرده، سپس دندان ها را مسواک کنید. اگر هنگام مسواک زدن و نخ کشیدن دندان ها، درد و خونریزی وجود داشت، جای نگرانی نیست. در اک;;ثر مواق;;ع ب;;ا ادام;;ه این ک;;ار و برط;;رف•

رود. اگر پس از یک هفته عالئم برطرف نشد، بايد به دندانپزشك مراجعه شود . شدن التهاب لثه درد و خونریزی هم از بین میانجامد. دقیقه به طول می4 الی 3 نخ دندان کشیدن کلیه دندان ها حدود •

به جای نخ دندان برای تمیز کردن سطوح بین دندان ها از هیچ نوع نخ دیگر یا وسایل سخت و نوک تیز مث;;ل س;;نجاق وچ;;وب ک;;بریتنکته مهم: رس;اند و معم;وال اس;تفاده از آن توص;یه ایست که به آسانی به لث;ه آس;یب می استفاده نکنید. در ضمن توجه داشته باشید که خالل دندان وسیله

شود. نمیعوامل مؤثر بر پوسيدگي

ازعوامل مهم ايجادكننده پوسيدگي ، كربوهيدرات هاي قابل تخمير هستند )قندها يا نشاسته هاي پخته( . قندهاي موج;;ود در م;;واد كربوهيدرات هاغذايي مختلف يا نوشيدني ها داراي خاصيت پوسيدگي زايي متفاوتي مي باشند .

الف : قندهاي موجود در ميوه ها و سبزيجات و غذاهاي حاوي نشاسته پخته مثل ب;;رنج و س;;يب زمي;;ني داراي خاص;;يت پوس;;يدگي زايي پ;;ايين ميباشند .

ب : قندهاي موجود در فرآورده هاي لبني ) شيرومشتقات آن ( غيرپوسيدگي زا هستند . ج : قندهاي موجود درمواد غذايي مثل عسل، آب ميوه ، شكر، شيريني ها ، نوشابه ها و بيسكويت ها بسيار پوسيدگي زا مي باشند .

بطوركلي پوسيدگي زايي موادغذايي تحت تاثير عوامل زير قرار مي گيرد : شكل ماده غذايي ) بصورت جامديا مايع بودن(، مدت زمان تماس دندان با م;;اده غ;ذايي را مش;;خص مي كن;;د. مايع;ات- شكل ماده غذايي:1

درمقايسه با غذاهاي جامدمانند بيسكويت وكيك ها به سرعت ازمحيط دهان پاك مي شوند لذا خاصيت پوسيدگي زايي كمتري دارن;;د . موادقن;;ديمثل آبنبات ، خوشبوكننده هاي نعنايي دهان كه به آهستگي در دهان حل مي شوند داراي خاصيت پوسيدگي زايي بيشتري مي باشند .

تنقالتي كه قدرت چسبندگي بيشتري برسطح دندان ها دارند ) مثل چيپس ، گز، سوهان، شكالت( مدت زم;;ان ط;;والني- قوام ماده غذايي: 2تري درتماس با دندان مي باشند . بنابراين ميزان پوسيدگي زايي آنها بيشترخواهد بود .

30

با هر بار مصرف مواد قندي، محي;;ط پالك ميك;;روبي، اس;;يدي ش;;ده و منجرب;;ه پوس;;يدگي مي ش;;ود. بن;;ابراين- دفعات مصرف موادغذايي: 3 ني ها و تنقالت شيرين در فواص;;لكمتر باشد، احتمال ابتال به پوسيدگي پايين تر مي آيد. از تكرار استفاده از خوردهرچه دفعات مصرف اين مواد

وعده هاي اصلي غذايي بايد خودداري شود. مصرف غذاها با هم مي توانند اثرات پوسيدگي زايي را كاهش يا افزايش دهند. بط;;ور مث;;ال اس;;تفاده- تركيب وترتيب غذاهاي مصرفي: 4

از نوشابه ها و غذاهاي حاوي مواد قندي همراه با ساير مواد غذايي ديگ;;ر، فرص;;ت مناس;;ب ب;;راي تولي;;د اس;;يد را ف;;راهم مي كنن;;د. درح;;الي ك;;ه استفاده از غذاهاي حاوي كلسيم ) مثل ماست بدون چربي وپنير ( يا فلورايد ) مثل اسفناج پخته ش;ده، پن;ير و ذرت كنس;رو ش;ده ( و ن;;يز غ;ذاي

سفت و حاوي فيبر ) مثل ميوه وسبزيجات خام و مركبات ( همزمان با ساير مواد غذايي تاثير مثبتي را دركاهش پوسيدگي زايي دارد . توصيه هاي تغذيه اي

بهتر است به عنوان ميان وعده به جاي شيريني از ميوه هاي تازه و سبزيجات، ماست ساده و مغزها )بادام، گردو و ...( استفاده شود. • مصرف مواد قندي محدود به وعده هاي اصلي غذايي ) صبحانه، نهار، شام ( گردد كه پس ازآنها مسواك زده شود. • درصورت مصرف هر نوع ماده قندي، الزم است بالفاصله دندان ها را مسواك زد و درصورت عدم دسترسي چند مرتبه دهان و دندان را ب;;ا آب•

شستشو داد. فست فود، نوشابه ها و تنقالت شيرين نبايستي به صورت روزمره وارد برنامه غذايي گردد . • درصورت استفاده ازشربت هاي دارويي و تقويتي شيرين بعد از هر بار مصرف جهت پ;;اك ش;;دن ازس;;طح دن;;دان ه;;ا م;;يزان ك;;افي آب خ;;ورده•

شود . استفاده از محصوالت لبني ) مثل پنير ( درپايان وعده غذايي باعث كاهش ميزان اسيد دردهان مي گردد. شايد اقدام به خوردن لقمه اي ن;;ان و•

پنير درآخر هر وعده غذايي مانند گذشتگان عادت غذايي مناسب باشد. استفاده همزمان شير به دليل داشتن فسفر و كلسيم كه يونهاي الزم را براي آهكي شدن مجدد مينا در اختيار دندان قرار مي دهند ب;;ا مص;;رف•

شيريني توصيه مي گردد . استفاده از مواد غذايي خام ) سبزي ( با غذاهاي پخته ) وعده اصلي غذايي( عالوه بر پاكسازي غذا از سطح دندان ها به اف;;زايش جري;;ان ب;;زاق•

نيزكمك مي كند . استفاده از آب بين وعده هاي اصلي غذايي توصيه مي گردد. • بهتر است پس از وعده غذايي شام و قبل از خوابيدن از ميان وعده هاي حاوي كربوهيدرات استفاده نشود.• درصورت تمايل به مصرف آدامس، استفاده از آدامس هاي بدون قند توصيه مي گردد . • بالفاصله پس از مصرف نوشيدني هاي اسيدي مثل آب پرتقال نبايد دندان ها را مسواك كرد. زي;را مي توان;د ب;;اعث س;ايش ب;ر روي دن;دان ه;ا•

گردد، پس بايد مدتي پس از مصرف اين نوشيدني ها مسواك زد .

31

رفتاري و آموزشي اهدافالزم است در پايان دوره آموزشي:

- شرکت کننده بتواند نشانه هاي سل را به درستي طبقه بندي كند.

- شرکت کننده بتواند براساس نتيجه طبقه بندي سل، اقدام مناسب را انجام دهد.

- شرکت کننده بتواند موارد ابتال به سل را به درستي شناسايي كند.

- شرکت کننده بتواند يك نمونه خلط را به درستي تهيه كند.

وضعيت ابتال به سل به شرح زير ارزيابي می شود:

جمع بندي و بررسي كنيد

از عوامل خطر و نشانه زير را سؤال كنيد:

)سرفه طول كشيده )بيش از دو هفتهعامل خطر: سابقه تماس با فرد مبتال به سل

می شود: براساس جمع بندي و بررسي، اقدام زير انجام

اقدام كنيد

نمونه از خلط*، در صورت وجود خلط3تهيه

: شود می تعيين سل هاي نشانه اقدام، و بندي جمع به توجه با

نشانه ها

داراي نشانه يا- هفته( به همراه عامل خطر2بدون نشانه )سرفه مساوي يا كم تر از -بدون نشانه )فاقد سرفه( و-با عامل خطر -

32

بدون نشانه و-بدون عامل خطر-

ها، نشانه به توجه به با ابتال نظر از فرد

می بندي طبقه شود: سل

طبقه بندي

مشكل)احتمال سل(

درمعرض خطر ابتال به سل

فاقد مشكل

33

اقداماقداماولين نمونه خلط را بگيريد. )درصورت وجود و امکان ارائه خلط(- به جوان و همراه وي تغذيه مناسب، تهويه و كنترل راه هاي انتقال بيماري و گرفتن-

نمونه هاي خلط آموزش دهيد.جوان را به پزشك ارجاع غير فوري دهيد.- به ج;وان و هم;راه وي تغذي;ه مناس;ب، تهوي;ه و كن;ترل راه ه;اي انتق;ال بيم;اري را-

آموزش دهيد.جوان را يك ماه ديگر پيگيري كنيد.-

مراقبت از نظر شك به سل

روش تهيه نمونه خلط در افراد مشكوك به" به راهنمای * در راهنما مراجعه كنيد."سل

مداخالت آموزشي مراقبت از بيماري سل

توصيه هاي كلي)برخورداري از تهويه و نور كافي )تابش مستقيم نور آفتاب در ساعاتي از روز در اتاق بيماركنترل راه هاي انتقال بيماري ، تغذيه مناسب

پيگيري فرد از نظر ابتال به سل فرد در تماس با فرد مبتال به سل اسمير مثبت و بدون سرفه را پس از يك ماه به شرح زير پيگيري كنيد.

از در مورد نشانه هاي بيماري سؤال كنيد: در صورتي كه فرد داراي نشانه )سرفه طول كشيده( است، يك نمونه خلط از وي تهيه شود. مطابق متن دو نمونه ديگر از خلط وي ن;;يز تهي;;ه

شود و به مركز بهداشتي درماني و يا آزمايشگاه بر طبق برنامه كشوري پيشگيري و كنترل سل ارسال شود. از در خصوص عمل به توصيه ه;;ا

34

طبقهنشانه هابندي

اقدام

داراي نشانه يا- بدون نشانه-

)سرفه مساوي 2يا كم تر از

هفته( به همراهعامل خطر

مشكل )احتمال

سل(

اولين نمونه خلط را بگيريد. - بZZه جZZوان و همZZراه وي تغذيZZه مناسZZب، تهويZZه و-

كنترل راه هاي انتقZZال بيمZZاري و گZZرفتن نمونZZههاي خلط آموزش دهيد.

جوان را به پزشك ارجاع غير فوري دهيد.-

بدون نشانه-)فاقد سرفه( و

با عامل خطر - درمعرض خطر ابتالبه سل

بZZه جZZوان و همZZراه وي تغذيZZه مناسZZب، تهويZZه و-كنترل راه هاي انتقال بيماري را آموزش دهيد.

جوان را يك ماه ديگر پيگيري كنيد.-

بدون نشانه-و

بدون عامل خطر- فاقد

مشكل جوان را بZZه مراجعZZه در صZZورت بZZروز نشZZانه يZZا-

تماس با فرد مبتال به سل تشويق كنيد.

طبقه بندي كنيد

از جوان يا همراه وي عوامل خطر و

نشانه زير را سؤالكنيد:

سرفه طول كشيده )بيش از دو

هفته(:عامل خطر

سابقه تماس با فرد مبتال به

سل

اقدام و بررسيكنيد

نمونه3تهيه ، *از خلط

سؤال كنيد چنانچه عملكرد صحيحي داشته است، وي را به ادامه عمل تشويق كنيد. در غير اين ص;;ورت و هم;;راه وي را مج;;ددا آم;;وزش و ب;;هپزشك ارجاع غير فوري دهيد.

ماه بعد پيگيري كنيد. از در خصوص عمل به توصيه سؤال كنيد. اگ;;ر عملك;;رد ص;;حيحي داش;;ته6در صورتي كه فرد فاقد نشانه است وي را است، وي را به ادامه عمل تشويق كنيد و در غير اين صورت، و همراه وي را مجددا آموزش دهيد. فرد را به مراجعه در صورت بروز نش;;انه

يا تماس مجدد با فرد مبتال به سل تشويق كنيدبررسي از نظر سل ريوي

جوان را از نظر احتمال ابتال به سل ريوي به شرح زير ارزيابي كنيد: هفته سرفه مي كند آن را به عنوان يك نشانه محسوب كنيد. دقت كنيد سرفه مي تواند به همZراه خلZط2 چنانچه فرد بيش از ه:سرفه طول كشيد

)خوني يا بدون خون( يا بدون خلط باشد. از فرددر خصوص افراد مبتال به سل در خZZانواده، اقZZوام و دوسZZتان سZZؤال كنيZZد. در صZZورت پاسZZخ بلي، چنانچZZهل:سابقه تماس با فرد مبتال به س

مطمئن شديد كه جوان با فرد مبتال در جمع دوستان يا اقوام تماس داشته است آن را به عنوان يك عامل خطر محسوب كنيد. هفته یا كم تر، در همان مراجعه بار اول با2از فرد با سرفه خلط دار طول كشيده يا با سابقه تماس با فرد مبتال به سل به همراه سرفه خلط دار

نظارت كارمند بهداشتي مربوطه يك نمونه خلط تهيه شود. از جوان بخواهيد كه فردا صبح قبل از بلند شدن از رختخZZواب يZZك نمونZZه از خلZZط خZZود بگيرد و به كارمند بهداشتي مربوطه تحويل دهد و در زمان تحويل، سومين نمونZZه از خلZZط جZZوان در واحZZد بهداشZZتي، تحت نظZZارت همZZان كارمنZZد

بهداشتي تهيه شود و به مركز بهداشتي درماني و يا آزمايشگاه بر طبق برنامه كشوري پيشگيري و كنترل سل ارسال شود. جوان را از نظر احتمال ابتال به سل ريوي طبقه بندي کنيد.

فرد را با توجه به نشانه و عامل خطر از نظر احتمال ابتال به سل ريوي به شرح زير طبقه بندي كنيد: سرفه بيش از( دي2جوان داراي يك نشانهZZه بنZZیا با سرفه مساوی یا کم تر از دو هفته به همراه سابقه تماس با فرد مبتال به سل در طبق )هفته

"مشكل )احتمال ابتال به سل(" قرار مي گيرد. به فرد و همراه وي در زمينه تغذيه و راه هاي كنترل انتقال بيماري به سايرين آموزش دهيد. جوانرا به پزشك ارجاع غير فوري دهيد.

وانZZه جZZفرد بدون سرفه به همراه عامل خطر )سابقه تماس با فرد مبتال به سل، در طبقه بندي"در معرض خطر ابتال به سل" قرار مي گيرد. ب و همراه وي تغذيه مناسب، تهويه و تابش مستقيم نور آفتاب در ساعاتي از روز در اتاق و كنترل راه هاي انتقال بيماري را آموزش دهيZZد. جZZوان

را يك ماه بعد پيگيري كنيد.اZZانه يZZروز نشZZورت بZZه در صZZه مراجعZZرد را بZZچنانچه فرد بدون نشانه و بدون عامل خطر است، در طبقه بندي " فاقد مشكل" قرار مي گيرد. ف

تماس با فرد مسلول تشويق كنيد. نتايج اسمير برداري براي پزشك جهت طبقه بندي كاربرد دارد.دقت كنيد

مداخالت آموزشي به منظور مراقبت از بيماري سل توصيه هاي كلي

)برخورداري از تهويه و نور كافي )تابش مستقيم نور آفتاب در ساعاتي از روز در اتاق بيماركنترل راه هاي انتقال بيماريتغذيه مناسب

35

جوان در تماس با فرد مبتال به سل اسمير مثبت و بدون سرفه را پس از يك ماه به شرح زير پيگيري كنيد.:پيگيرياز جوان در مورد نشانه هاي بيماري سؤال كنيد:

زZZه مركZود و بZZه شZZيز تهيZZط وي نZZر از خلZZه ديگZابق متن دو نمونZZود. مطZZه شZط تهيZZدر صورتي كه جوان داراي نشانه است، از وي يك نمونه خل بهداشتي درماني و يا آزمايشگاه بر طبق برنامه كشوري پيشگيري و كنترل سل ارسال شود. از جوان در خصوص عمل به توصZيه هZZا سZZؤال كنيZد چنانچه وي عملكرد صحيحي داشته است، او را به ادامه عمل تشويق كنيد. در غير اين صورت جوان و همراه وي را مجددا آموزش دهيZZد. جZZوان را

به پزشك ارجاع غير فوري دهيد. ته6در صورتي كه جوان فاقد نشانه است وي راZZماه بعد پيگيري كنيد. از جوان در خصوص عمل به توصيه سؤال كنيد. اگر عملكرد صحيحي داش

است، او را به ادامه عمل تشويق كنيد و در غير اين صورت، اورا مجددا آموزش دهيد. جوان را به مراجعه در صورت بروز نشانه يا تماس مجZZدد بZZافرد مبتال به سل تشويق كنيد.

36

شكل دارويیmg/kgمقدار روزانه دارو

5(4-6)ايزونيازيد ميلی300 و 100قرص

گرمی

10(8-12)ريفامپين ميلی300 و 150كپسول

گرمی و قطره

37

روش تهيه نمونه خلط در افراد مشكوك بهسل

را از بيمار در اولين مراجعه بهنمونه اول خانه بهداشت يا هر واحد بهداشتی درمانی

در فضای آزاد و زير نظر كارمند ديگربهداشتی تهيه نمائيد.

را بيمار صبح روز بعد، قبل ازنمونه دوم برخاستن از بستر تهيه نمايد. در همان روز

به بيمار داده اول يك ظرف جمع آوری خلط می شود تا صبح زود روز بعد خلط

صبحگاهی خود را در آن جمع آوری كرده وبه واحد بهداشتی بياورد.

همزمان با تحويل را از بيمارنمونه سوم در نمونه دوم و با همان روش نمونه اول

در واحد بهداشتی درمانی تهيه نمائيد. نمونه از3صورتی كه بيمار بستری باشد هر

خلط صبحگاهی تهيه شود. ميلی ليتر5 تا 3حجم هر نمونه خلط بايد

باشد.

25( 20-30)پيرازيناميد ميلی گرمی500قرص

15(15-20)*اتامبوتول ميلی گرمی400قرص

15(12-18)**استرپتومايسين 1000ويال )آمپول(

ميلی گرمی

بررسي از نظر سل ريوي

جوان را از نظر احتمال ابتال به سل ريوي به شرح زير ارزيابي كنيد: هفته سرفه مي كند آن را به عنوان يك نشانه محسوب كنيد. دقت كنيد سرفه مي تواند به همراه خلط2 چنانچه فرد بيش از ه:سرفه طول كشيد

)خوني يا بدون خون( يا بدون خلط باشد. از فرددر خصوص افراد مبتال به سل در خانواده، اقوام و دوستان سؤال كنيد. در صورت پاسخ بلي، چنانچهل:سابقه تماس با فرد مبتال به س

مطمئن شديد كه جوان با فرد مبتال در جمع دوستان يا اقوام تماس داشته است آن را به عنوان يك عامل خطر محسوب كنيد.

38

هفته یا كم تر، در همان مراجعه بار اول با2از فرد با سرفه خلط دار طول كشيده يا با سابقه تماس با فرد مبتال به سل به همراه سرفه خلط دار نظارت كارمند بهداشتي مربوطه يك نمونه خلط تهيه شود. از جوان بخواهيد كه فردا صبح قبل از بلند شدن از رختخواب يك نمونه از خلط خود

بگيرد و به كارمند بهداشتي مربوطه تحويل دهد و در زمان تحويل، سومين نمونه از خلط جوان در واحد بهداشتي، تحت نظارت همان كارمندبهداشتي تهيه شود و به مركز بهداشتي درماني و يا آزمايشگاه بر طبق برنامه كشوري پيشگيري و كنترل سل ارسال شود.

جوان را از نظر احتمال ابتال به سل ريوي طبقه بندي کنيد. فرد را با توجه به نشانه و عامل خطر از نظر احتمال ابتال به سل ريوي به شرح زير طبقه بندي كنيد:

هفته( یا با سرفه مساوی یا کم تر از دو هفته به همراه سابقه تماس با فرد مبتال به سل در طبقه بندي2جوان داراي يك نشانه )سرفه بيش از "مشكل )احتمال ابتال به سل(" قرار مي گيرد. به فرد و همراه وي در زمينه تغذيه و راه هاي كنترل انتقال بيماري به سايرين آموزش دهيد. جوان

را به پزشك ارجاع غير فوري دهيد.فرد بدون سرفه به همراه عامل خطر )سابقه تماس با فرد مبتال به سل، در طبقه بندي"در معرض خطر ابتال به سل" قرار مي گيرد. به جوان

و همراه وي تغذيه مناسب، تهويه و تابش مستقيم نور آفتاب در ساعاتي از روز در اتاق و كنترل راه هاي انتقال بيماري را آموزش دهيد. جوانرا يك ماه بعد پيگيري كنيد.

چنانچه فرد بدون نشانه و بدون عامل خطر است، در طبقه بندي " فاقد مشكل" قرار مي گيرد. فرد را به مراجعه در صورت بروز نشانه يا تماس با فرد مسلول تشويق كنيد.

نتايج اسمير برداري براي پزشك جهت طبقه بندي كاربرد دارد.دقت كنيد مداخالت آموزشي به منظور مراقبت از بيماري سل

توصيه هاي كلي)برخورداري از تهويه و نور كافي )تابش مستقيم نور آفتاب در ساعاتي از روز در اتاق بيماركنترل راه هاي انتقال بيماريتغذيه مناسب

جوان در تماس با فرد مبتال به سل اسمير مثبت و بدون سرفه را پس از يك ماه به شرح زير پيگيري كنيد.:پيگيرياز جوان در مورد نشانه هاي بيماري سؤال كنيد:

در صورتي كه جوان داراي نشانه است، از وي يك نمونه خلط تهيه شود. مطابق متن دو نمونه ديگر از خلط وي نيز تهيه شود و به مركز بهداشتي درماني و يا آزمايشگاه بر طبق برنامه كشوري پيشگيري و كنترل سل ارسال شود. از جوان در خصوص عمل به توصيه ها سؤال كنيد

چنانچه وي عملكرد صحيحي داشته است، او را به ادامه عمل تشويق كنيد. در غير اين صورت جوان و همراه وي را مجددا آموزش دهيد. جوان رابه پزشك ارجاع غير فوري دهيد.

ماه بعد پيگيري كنيد. از جوان در خصوص عمل به توصيه سؤال كنيد. اگر عملكرد صحيحي داشته6در صورتي كه جوان فاقد نشانه است وي را است، او را به ادامه عمل تشويق كنيد و در غير اين صورت، اورا مجددا آموزش دهيد. جوان را به مراجعه در صورت بروز نشانه يا تماس مجدد با

فرد مبتال به سل تشويق كنيد.بررسي از نظر سل ريوي

جوان را از نظر احتمال ابتال به سل ريوي به شرح زير ارزيابي كنيد:

39

هفته سرفه مي كند آن را به عنوان يك نشانه محسوب كنيد. دقت كنيد سرفه مي تواند به همراه خلط2 چنانچه فرد بيش از ه:سرفه طول كشيد)خوني يا بدون خون( يا بدون خلط باشد.

از فرددر خصوص افراد مبتال به سل در خانواده، اقوام و دوستان سؤال كنيد. در صورت پاسخ بلي، چنانچهل:سابقه تماس با فرد مبتال به سمطمئن شديد كه جوان با فرد مبتال در جمع دوستان يا اقوام تماس داشته است آن را به عنوان يك عامل خطر محسوب كنيد.

هفته یا كم تر، در همان مراجعه بار اول با2از فرد با سرفه خلط دار طول كشيده يا با سابقه تماس با فرد مبتال به سل به همراه سرفه خلط دار نظارت كارمند بهداشتي مربوطه يك نمونه خلط تهيه شود. از جوان بخواهيد كه فردا صبح قبل از بلند شدن از رختخواب يك نمونه از خلط خود

بگيرد و به كارمند بهداشتي مربوطه تحويل دهد و در زمان تحويل، سومين نمونه از خلط جوان در واحد بهداشتي، تحت نظارت همان كارمندبهداشتي تهيه شود و به مركز بهداشتي درماني و يا آزمايشگاه بر طبق برنامه كشوري پيشگيري و كنترل سل ارسال شود.

جوان را از نظر احتمال ابتال به سل ريوي طبقه بندي کنيد. فرد را با توجه به نشانه و عامل خطر از نظر احتمال ابتال به سل ريوي به شرح زير طبقه بندي كنيد:

هفته( یا با سرفه مساوی یا کم تر از دو هفته به همراه سابقه تماس با فرد مبتال به سل در طبقه بندي2جوان داراي يك نشانه )سرفه بيش از "مشكل )احتمال ابتال به سل(" قرار مي گيرد. به فرد و همراه وي در زمينه تغذيه و راه هاي كنترل انتقال بيماري به سايرين آموزش دهيد. جوان

را به پزشك ارجاع غير فوري دهيد.فرد بدون سرفه به همراه عامل خطر )سابقه تماس با فرد مبتال به سل، در طبقه بندي"در معرض خطر ابتال به سل" قرار مي گيرد. به جوان

و همراه وي تغذيه مناسب، تهويه و تابش مستقيم نور آفتاب در ساعاتي از روز در اتاق و كنترل راه هاي انتقال بيماري را آموزش دهيد. جوانرا يك ماه بعد پيگيري كنيد.

چنانچه فرد بدون نشانه و بدون عامل خطر است، در طبقه بندي " فاقد مشكل" قرار مي گيرد. فرد را به مراجعه در صورت بروز نشانه يا تماس با فرد مسلول تشويق كنيد.

نتايج اسمير برداري براي پزشك جهت طبقه بندي كاربرد دارد.دقت كنيد مداخالت آموزشي به منظور مراقبت از بيماري سل

توصيه هاي كلي)برخورداري از تهويه و نور كافي )تابش مستقيم نور آفتاب در ساعاتي از روز در اتاق بيماركنترل راه هاي انتقال بيماريتغذيه مناسب

جوان در تماس با فرد مبتال به سل اسمير مثبت و بدون سرفه را پس از يك ماه به شرح زير پيگيري كنيد.:پيگيرياز جوان در مورد نشانه هاي بيماري سؤال كنيد:

در صورتي كه جوان داراي نشانه است، از وي يك نمونه خلط تهيه شود. مطابق متن دو نمونه ديگر از خلط وي نيز تهيه شود و به مركز بهداشتي درماني و يا آزمايشگاه بر طبق برنامه كشوري پيشگيري و كنترل سل ارسال شود. از جوان در خصوص عمل به توصيه ها سؤال كنيد

چنانچه وي عملكرد صحيحي داشته است، او را به ادامه عمل تشويق كنيد. در غير اين صورت جوان و همراه وي را مجددا آموزش دهيد. جوان رابه پزشك ارجاع غير فوري دهيد.

40

ماه بعد پيگيري كنيد. از جوان در خصوص عمل به توصيه سؤال كنيد. اگر عملكرد صحيحي داشته6در صورتي كه جوان فاقد نشانه است وي را است، او را به ادامه عمل تشويق كنيد و در غير اين صورت، اورا مجددا آموزش دهيد. جوان را به مراجعه در صورت بروز نشانه يا تماس مجدد با

فرد مبتال به سل تشويق كنيد.

از يكي از شركت كنندگان بخواهيد جداول اين قسمت را بخواند.- نشانه هاي سل 1توجه: مربي گرامي مطمئن شويد شرکت کنندگان مهارتهاي الزم شامل:

- تهيه نمونه خلط را كسب كرده باشد. 4- شناسايي افراد داراي سل 3- اقدام مناسب سل 2

تمرينفراگير با توجه به آنچه از كتابچه آموخته است، به سئواالت زير پاسخ دهد:

– طبقه بندي سل با توجه به نشانه هاي آن را توضيح دهد.1- يك فرد مبتال به سل را شناسايي كند.2- يك نمونه خلط را تهيه كند.3

سالمت روان های حوزه سالمت روانی، اجتماعی و اعتیادکارشناسان مراقب سالمت خانواده در برنامه

خدمات ذیل را ارائه خواهند داد: آنان آگاهي سطح ارتقاء و جامعه عموم به الزم هايآموزش ارائه- گری اولیه درگیری با مصرفهای غربالگری اختالالت روانپزشکی، غربالهدف )از طریق فرم های گروه شناسایی-

الکل، سیگار و مواد، مشکالت اجتماعی و شناسنامه سالمت دانش آموزی()کارشناس سالمت روان و پزشک(باالتر سطوح به شده شناسایی افراد ارجاع-آنها خانواده و پزشکیمبتالیان به اختالالت روان به الزم هايآموزش ارائه-

41

بیماران پیگیری و مراقبت - بيماران آماري اطالعات دهيگزارش و ثبت-

کارشناس مراقب سالمت می بایست پس از برقراری ارتباط مناسب و مؤثر با افراد تحت پوشش، با استفاده از فرم هایگری اولیه درگیری با سیگار، الکل و مواد و توجه به عوامل خطر آسیبپزشکی، فرم غربالگری اختالالت روانغربال

پزشکی، مصرف مواد واجتماعی )در پرسشنامه جمعیت شناختی( از میان جمعیت عمومی، افراد مبتال به اختالل روان همچنین افراد در معرض مشکالت اجتماعی را شناسایی و با آگاه سازی از خدمات موجود؛ بیمار و خانواده او و افراد در معرض آسیب را به پزشک و یا کارشناس سالمت روان ارجاع نمایند. همچنین با جلب اعتماد بیمار و خانواده او همکاری

آنها را برای پذیرش دستورات و شروع مداخالت درمانی و آموزشی موجب شود. همان گونه که پیشتر گفته شد، در بیماران مبتال به اختالالت مصرف مواد که آمادگی و انگیزه کافی برای شروع درمان

روند، در این موارد اولین قدم ارجاع اعضای خانواده برای دریافت مشاورهنداشته و از مراجعه درمانی طفره میاختصاصی به پزشک ویا کارشناس سالمت روان است.

خود مشکل به نسبت که است ایگونه به شده شناسایی افراد وضعیت اوقات گاهی از نظر سالمت در کنندمی تصور و دانندنمی بیمار را خود و ندارند پذیرش و آگاهی

از یکی همراه به بیمار که است الزم شرایطی چنین در وضعیت مناسبی قرار دارند. سوی از الزم تشویق و حمایت تا شود، داده ارجاع پزشک به اشخانواده اعضای.گیرد صورت پزشک نزد بیمار بردن برای خانواده

بررسی عالئم اختالالت روانپزشکی، مصرف مواد و یا در که صورتی نکته مهم: در روانپزشکی هایمشکالت اجتماعی عالئم فرد شناسایی شده جزء موارد فوریت

.دهد فوری ارجاع پزشک به را بیمار کارشناس مراقب سالمت خانواده باید؛ باشد های حوزه سالمت روانی،پذير در برنامهآسيب هايگروه

اجتماعی و اعتیاد: پذير آسيب هاي گروه تعريف

جزء افراد از ایعده مراکز سالمت جامعه، پوشش تحت عمومی جمعیت میان در مشكالت و هابرابر استرس در افراد برخي. شوندمی محسوب پذیرآسیب هایگروه ،اختالالت روانپزشکی به ابتالء براي بیشتری آمادگي و دارند بيشتري پذيريآسيب

مقابل در دیگران با مقایسه در افراد این. دارندمصرف مواد و مشکالت اجتماعی زودتر و برخوردارند کمتری مقاومت و مقابله توان از محیطی مشکالت و هااسترس

42

مي هايشانخانواده و آنها به الزم هايآموزش ارائه و افراد اين موقع به شناسايي با شوند.اختالالت و مشکالت می دچار درحوزه سالمت روانی، اجتماعی و اعتیاد پذير آسيب هايگروه از برخی كرد. پيشگيري اختالالت و مشکالت بروز از توان

:هستند زير افراد شامل هستند، جسمی ناتوانی دارای که معلول افراد مزمن، جسمی هایبیماری به مبتال بیماران کودکان و نوجوانان، سالمندان،

اند،كرده زايمان تازگي به كه زناني يا باردار زنان اند، شده مالي يا تحصيلي شغلي، عاطفي، شكست دچار كه افرادي آنها خانواده يك درجه اعضاي از یکی يا والدين كه سوگوار افراد مزمن، جسمي بيماران يا رواني بيماران و مراقبين خانواده

هايگروه پراسترس )پرستاران، فرهنگیان، مشاغل كاركنان سرپرست، بي نوجوانان و كودكان است، كرده فوت اخيرا كنند،زندگي مي متشنج و مشاجره پر خانواده در كه افرادي بيمارستان(، جوانان، اورژانس بخش كاركنان نجات، و امداد

و ... .افراد با وضعیت اجتماعی و اقتصادی پایین، افراد با والد یا اعضای خانواده مصرف کننده مواد

تذكرشود: تكميل زير موارد براي بايد گريغربال فرم سالم و بدون عالمت، ظاهر به افراد بر عالوه

كه افرادي - الف اند و یا مشکل اجتماعی را تجربه کرده اند وبوده مبتالد یا مصرف مواپزشکیاختالالت روان به قبال ممكن اين بر عالوه. دارد وجود يافته بهبود اختالل عود احتمال افراد اين مورد در .انديافته بهبود حاضر حال در

.باشند اختالل یا آسیب دیگری در معرض افراد اين است

پزشكي، مصرف مواد و یا مشکالت اجتماعی مبتال هستند و قبالافرادي كه در حال حاضر به اختالل روان - ب ، بيماريابي بايد در مورد شناسايي اختالل دوم1شناسايي شده است اما به دليل احتمال ابتالء به اختالل توأم

وي صورت گيرد. با اينكه اين افراد تحت نظر پزشك هستند اما ممكن است پزشك به آنها گفته باشد كه چند ماه ديگر مجددا به پزشك مراجعه كنند )داروها چند ماهه تجويز شده باشد(. بنابراين در طي اين چند ماه ممكن

است فرد مشکالت دیگری هم زمان شکل گرفته و به دلیل عدم ویزیت موارد شناسایی نشوند.

يعني فرد مبتال به يك اختالل روان پزشکیابتالء هم زمان يك فرد به دو اختالل روان .1 پزشکی، در دوره ابتالء به اختالل خود به يك اختالل روانپزشکی ديگر نيز مبتال باشد .مثالفرد مبتال به صرع مزمن دچار افسردگي شود .

43

دچZZار بيشZZتر زااسZZترس و دشوار شرايط در كه هستند افرادي پذیر،آسیب هایگروهدهند.مي دست از را خود مقاومت زودتر و شوندمي آسيب

پزشك و کارشناس مراقب سالمت خانواده به مكرر طور به جسماني هايبيماري و مشكالت دليل به كه افرادي - ج .كنند مي مراجعه

نظر مورد عالئم. کنید مراجعه 6 فصل پزشکی بهاختالالت روان مراقبت و پیگیری نحوه و شناسایی عالئم، با آشنایی جهت .است شده ضميمه فصل اين انتهاي در بيماريابي فرم در پزشکی و مصرف مواداختالالت روان شناسايي براي

بيماران: ارجاع کارشناس مراقب سالمت خانواده پس از شناسايي بيمار وضعيت او را در فرم ارجاع ثبت مي كند و او را پس از

-دهد. در این مرحله با توجه به نیاز افراد در مورد مراجعه به روانشناسایی به کارشناس سالمت روان و یا پزشك ارجاع می شناس و دریافت خدمات مشاوره و یا تشخیص نوع اختالل توسط پزشک، داروهاي تجويز شده، دوز داروها و زمان

مراجعه بعدي بيمار را در پايين فرم ارجاع ثبت شده و بيمار را همراه اين فرم به کارشناس مراقب سالمت خانواده ارجاعمجدد داده مي شود. بدین ترتیب کارشناس مراقب سالمت خانواده را از بازخورد ارجاع مطلع مي گردد.

بازخورد ارجاع ، بدین معنی کهاست، طرفه دو رابطه يك ارجاع بلكه نيست ديگر منبع يك به مراجع فرستادن مفهوم به تنها ارجاع

ارجاع بیمار به پزشک و یا کارشناس سالمت روان بازخورد منتظر می بایست کارشناس مراقب سالمت خانوادهباشد و نتيجه را پيگيري كند .

موارد ارجاع فوري پزشك ارجاع می شود: به ارجاع فوری فرد شود، چنانچه در مورد مراجعین يكي از حالت هاي زير مشاهده

اختالل در سطح هوشیاری•توهم و هذیان• شود ديگران يا خود به آسيب منجربه كه طوري به پرخاشگري و خشونت• خودكشي به اقدام يا خودكشي افكار•تشنج•

44

روانپزشكي داروهاي شديد عوارض• مسمومیت های ناشی از مصرف مواد و دارو )مصرف الکل و مواد مخدر و مصرف دارو بدون تجویز یا بیش•

میزان تجویز شده توسط پزشک(

تعاریف و مفاهیم : : در تعریف سازمان جهانی بهداشت سالمت روان به عنوان یکی از اجزای مهم سالمت بیان شده است. درسالمت روان

این تعریف آمده است که: »سالمت، حالت بهزیستی کامل جسمی، روانی و اجتماعی است و صرفا به مفهوم فقدان بیماری یا ناتوانی نیست«. بنابراین سالمت روان چیزی بیش از » فقدان بیماری روانی« است. سالمت روان عبارت

تواند با فشارهای معمول زندگی مقابلهشناسد، میهای خودش را میاست از: »حالتی از بهزیستی که در آن فرد، تواناییای پربار و مؤثر کار کند و به جامعه خود خدمت نماید«. تواند به شیوهکند، می

نگر( است به طوری که هدف آن تأکید بیشتر بر عرضه خدمات درای مبتنی بر جامعه )جامعهبرنامه سالمت روان برنامه محل زندگی است. تمام تالش در درمان به صورت سرپایی و پیشگیری از بستری طوالنی مدت و بازگشت بیماران به

یابد. برهای مکرر و متعاقب آن هزینه های درمان کاهش میمحل زندگی و محل کارشان است، با این روش بستری شدن نگر، در ارائه خدمات سالمت رواني، اجتماعي تمرکززدایی صورت می گیرد و این خدمات فقطاساس دیدگاه جامعه

های بهداشتی اولیه بهتوانند از طریق نظام مراقبتپزشکی نیستند و میهای تخصصی روانها و بیمارستانمنحصر به کلینیکمردم ارائه شوند.

اصول سالمت رواني، اجتماعي به سادگی بهداشت عمومی نيست زيرا عواملی که بيماریهای جسمی را ايجاد می نمايند در مجموع شناخته شده اند، اما در ايجاد بيماريهای روانی چندین عامل )عوامل جسمی، روانی، اجتماعی( بايد دست

بدست هم بدهند تا بيماری ایجاد گردد. درنتیجه پیشگیری از آنها کار آسانی نیست. پیشگیری در سالمت رواني، اجتماعيمتکی بر اصول بهداشت عمومی بوده و به پیشگیری اولیه، ثانویه وثالثیه تقسیم می شود.

اختالل مصرف مواد شناختی از رفتارهای مرتبط با مصرف مواد که با نقص کنترل، افت کارکرد اجتماعی، مصرف پرخطر،یک الگوی آسیب

گردد. اختاللهای مرتبط با مصرف و تحمل فیزیولوژیک نسبت به مواد مشخص میرغم مواجهه با آسیبتداوم مصرف علی های جدید جایگزین تشخیص اختالالت مصرف مواد شامل سوءمصرف و وابستگی شده است.بندیمصرف مواد در طبقه

شود.بندی میهای تشخیصی مثبت به سه سطح خفیف، متوسط و شدید طبقهاختالل مصرف مواد بر حسب تعداد مالک گردان بوده و مصرف آنها موجب تغيير در رفتار )مانند عصبانيت(،شامل همه تركيباتي است كه واجد خواص روانمواد:

شود .اختالل درخلق و خوي )افسردگي(، اختالل در قضاوت و شعور فرد )فراموشي و بي توجهي( مي

45

شود که متعاقب مصرف یک ماده یا یک کالس ازای از تغییرات جسمی، رفتاری و شناختی اطالق میبه مجموعه وابستگی: مواد در فرد ایجاد شده و در آن مصرف آن ماده از سایر رفتارهایی که قبال ارزش بیشتری داشتند، اولویت باالتری پیدا

کند. یک خصوصیت توصیفی مرکزی در سندرم وابستگی میل )اغلب قوی، گاهی فراتر از قدرت فرد( برای مصرفمی های ذیل اختالالت روانی والمللی بیماریبندی بینمواد، الکل یا تنباکو است. تشخیص سندرم وابستگی در دهمین طبقه

رفتاری ناشی از مصرف مواد تعریف شده است.مصرف آسیب رسان

تواند جسمی )به عنوان مثال ابتالء بهشود. آسیب سالمتی میالگویی از مصرف مواد که منجر به آسیب به سالمتی می های اختالل افسردگی ثانویه مصرف سنگین الکل( باشد.هپاتیت ناشی از مصرف تزریقی مواد( یا روانی )برای مثال دوره

های ذیل اختالالت روانی و رفتاری ناشی ازالمللی بیماریبندی بینرسان مواد در دهمین طبقهتشخیص مصرف آسیبمصرف مواد تعریف شده است.

( تعريف سالمت اجتماعي با رويكرد بعد فردي سالمت1388نامه اداره سالمت اجتماعي )در نظام سالمت اجتماعي:اجتماعي به شرح زیر تعریف شده است:

سالمت اجتماعي عبارت است از وضعيت رفتارهاي اجتماعي )مورد انتظارو هنجار( فرد كه اثرات شناخته شده و مثبتي" بر سالمت جسمي و رواني فرد دارد و موجبات ارتقاي سازگاري اجتماعي و تعامل فرد با محيط پيرامون و در نهايت

ايفاي نقش موثر در تعالي و رفاه جامعه مي شود."ابعاد اجتماعي و فردي قابل مطالعه است: سالمت اجتماعی در

بعد اجتماعي سالمت اجتماعي: در اين بعد سالمت اجتماعي ويژگي جامعه اي است كه شهروندان آن به صورت عادالنه اي به منابع و امكانات جامعه براي تحقق حقوق شهروندي خود دسترسي دارند.

بعد فردي سالمت اجتماعي: در بعد فردي منظور از سالمت اجتماعي نحوه تعامل فرد با افراد ديگر جامعه، نحوه عملكرد جامعه در برابر او و نيز نحوه تعامل فرد با سازمانها و هنجارهاي اجتماعي است.

محور اصلی سالمت اجتماعی رفتارها و تعامالت سالم اجتماعی )بعد فردی( و2همانطور که از تعاریف فوق بر می آیدعدالت اجتماعی )بعد اجتماعی ( است.

بدیهی است که در صورت عدم احراز شرایط فوق الذکر سالمت اجتماعی مورد تهدید واقع شده و انواع مشکالتاجتماعی ظهور پیدا می کند.

مشکل اجتماعی :مشکلی است که دامنه اثر آن از فرد گذشته و جمعیت زیادی از جامعه را تحت تاثیر خود قرار می دهد.

46

به عنوان مثال طالق یک مشکل یا حتی تصمیم فردی است که دو نفر پس از آزمودن راه های مختلف برای در کنار همدیگر ماندن انتخاب می کنند. با این حال اگر ویژگیهای اجتماعی یک جامعه چنان باشد که نتواند کارکرد خانواده را

محکم نگاه دارد و در صد زیادی از ازدواج ها به جدایی ختم گردد در این صورت با رشد روزافزون طالق مواجه خواهیمشد که یک مشکل اجتماعی محسوب می شود.

قابل ذکر است که مشکالت اجتماعی رابطه تنگاتنگی با مشکالت اقتصادی دارد. در جوامعی که به دالیل مختلف فقر ، محرومیت و نابرابریهای اقتصادی افزایش می یابد نرخ مشکالت اجتماعی نیز چون بیکاری، اعتیاد و جرایم نیز افزایش

می یابد. ها و مشكالت اجتماعي و کاهش پیامدهای شدیدتر بیماریهایی است که برای جلوگیری از بروز بیماری کلیه تالشپیشگیری:

تر وصرفهها مقرون بهگیرد. پیشگیری مبتنی بر این اصل است که "در بلندمدت، پیشگیریو مشكالت اجتماعي صورت میگیرد:مؤثرتر از درمان است"، پیشگیری در سه سطح صورت می

-ساز، موجب کاهش خطر ابتال به بیماری روان: فرایندی است که از طریق کاهش شرایط زمینهپیشگیری سطح اول( 1 های پیشگیری سطح اول یا پیشگیری اولیهشود. نمونهپزشکی، اعتیاد و مشكالت اجتماعي و جلوگیری از بروز آن می

هایهای کاهش تبعیض، آموزش مهارتهای آموزشی مدارس، برنامهعبارتند از: مراقبت دوران بارداری، بهبود برنامه سرپرست،ها و بالیا، کمک به کودکان تکهای روانی، اجتماعی از آسیب دیدگان بحرانهای زندگی، حمایتفرزندپروری، مهارت

های بین بخشی بهداشت و آموزش و پرورش و رابطینآموزش پیشگیری از همسرآزاری، مشاوره ازدواج، مشارکتهای بهداشتی.بهداشتی و مشارکت مادران در برنامه

پزشکی، اعتیاد وشود که تشخیص زودهنگام اختالالت روانهایی می: این نوع پیشگیری شامل برنامهپیشگیری سطح دوم( 2 مشکالت اجتماعي، درمان و مدیریت آنها را در همان مراحل اولیه در دستور کار خود دارند. ایده اصلی در پیشگیری سطح دوم، حمله به مشکالت در زمانی است که قابل مهار هستند یعنی پیش از آن که در مقابل تغییر و مداخله، مقاوم شوند.

تواند صورت بگیرد از جملهگری توسط افراد مختلفی میشود. این غربالگری توصیه میغالبا در این نوع پیشگیری غربالتوسط پزشکان، معلمان، مددکاران اجتماعی و بهورزان.

رسان درگیرد. کشف زودهنگام افرادی که درگیری در حد مصرف آسیب ارجاع مناسب پس از ارزیابی اولیه صورت می پزشکی، شناسايي موارد همسرآزاري و انجامرابطه با مصرف مواد دارند، شناسایی خانه به خانه موارد جدید بیماران روان

های مورد استفاده به منظور پیشگیری ثانویه هستند.گریآزمون هوش در دانش آموزان سه نمونه از غربال : هدف از پیشگیری در این سطح، کاهش مدت و تأثیرات اختالالت روانپزشکی، اعتیاد و مشكالتپیشگیری سطح سوم( 3

اجتماعي پس از وقوع است. در نتیجه، پیشگیری ثالث از این جهت با پیشگیری سطح اول و دوم فرق دارد که هدفش کم پزشکی، اعتیاد و مشکالت اجتماعي نیست بلکه تأثیرات آنها را پس از تشخیص،کردن تعداد موردهای جدید اختالالت روان

های موردبخشی است که دامنه وسیعی دارد. روشکند. محور اصلی بسیاری از برنامه این نوع پیشگیری، توانکم می

47

استفاده در آن هم مشاوره، آموزش شغلی و مواردی از این قبیل است. کمک به آموزانکودک مبتال به صرع که از مدرسه اخراج و خانه نشین شده، کمک به دانش

ناتوان یا معلول تحصیلی برای برگشت به مدرسه، کمک به اشتغال یک نوجوان عقب مانده ذهنی برای کار در مزرعه یا کارگاه، آموزش همسرداری یا فرزند

پروری به پدر یا مادری که به دلیل بیماری روانی شدید گوشه گیر و طرد شده بخشیهایی از پیشگیری سطح سوم یا نوتوانی، بازتوانی و تواناست، همگی نمونه

بخشی جسمی دارد. روانی، اجتماعی است که اصولی مانند توانشناسایی عوامل موثر بر سالمت رواني، اجتماعي و اعتیاد :

و اختالالت مصرف مواد تحت تأثیر عوامل مختلفی چوناجتماعي سالمت رواني و شناختی و زیستی هستند و نباید فکر کنیم که یک عامل بهعوامل اجتماعی، روان

آورد. مثال سطح پایین سواد، مشکل مسکن و درآمد، عوامل خطری برای سالمت رواني،تنهایی آنها را به وجود می اجتماعي و اختالل مصرف مواد هستند. همچنین برای ارتقای سالمت رواني، اجتماعي و پیشگیری از مصرف مواد، وجود

فضایی که از حقوق اولیه اجتماعی و سیاسی- اقتصادی حمایت کند؛ ضروری است. اگر قوانینی نباشند که آزادی و امنیتیابی به سطوح باالی سالمت بسیار دشوار است. را تامین کنند، دست

پزشکی دارند. بابر اساس آنچه گفته شد می توان نتیجه گرفت که عوامل اجتماعی سهم باالیی در رخداد اختالالت روان توجه به انتخاب رویکرد کنترل عوامل اجتماعی مؤثر بر سالمت از سوی دولت و از جمله بخش سالمت در کشور ایران،

عوامل اجتماعی مؤثر بر سالمت رواني و اجتماعي بیش از پیش مطرح شده است. نکته دیگری که باید به آن اشاره کرد برده و مداخله مستقیم انجام داد اماتوان به علت یا علل مشکل پیهای جسمی میاین است که در مورد بسیاری از بیماری

پزشکی و ارتقای بهداشت روان، علت یا علل مسئله روشن نیست و بهترین راه ایندر زمینه پیشگیری از اختالالت روان های پیشگیری وکننده از بیماری روانی را بشناسیم و در برنامهاست که عوامل خطرساز برای ابتال و عوامل محافظت

ارتقا بر روی آنها کار کنیم. ترکنند و مدت آن را طوالنیشود که احتمال وقوع یک بیماری و شدت آن را بیشتر می به عواملی گفته میعوامل خطرساز:

کنند.می ها باال برده و از سالمتی عواملی هستند که مقاومت فرد را نسبت به عوامل خطرساز و بیماری کننده: عوامل محافظت

کنند. محافظت می

48

هاي هدفبرقراری ارتباط با گروههای حوزه سالمت رواني، اجتماعي و اعتیاددر برنامه

49

اهداف فصل

رود بتوانيد:پس از مطالعه اين فصل انتظار مي

. تعریف ارتباط را بیان نمایید . نتایج حاصل از ارتباط موثر و ا رتباط ناموثر را نام ببرید. اهداف گوش دادن فعال را برشمارید . اصول کارآمد سازی ارتباط را توضیح دهید . با موانع ارتباط موثر آشنا گردید

عناوين فصل

مقدمه

50

برقراری ارتباط برای ارتقاء سالمت طبقه بندی گروه های هدف برای ارائه خدمات حوزه سالمت روانی، اجتماعی و اعتیادتعریف ارتباط عناصر اصلی ارتباطگوش دادن فعال توصیه هایی برای کارآمدتر کردن ارتباط کالمی موانع برقراری ارتباط موثر

مقدمه برقراری ارتباط در برنامه های سالمت به مفهوم به كارگيري راهکارهايي بZZه منظZZور آگZZاه سZZازي و تاثير بر تصميمات فرد و جامعه براي ارتقاء سالمت اسZZت. در دهZZه هZZاي اخZZير فضZZاي پيچيZZده تبZZادل اطالعات دچار تغييرات چشم گيري شده اسZZت. عالوه بZZر اين، مسZZائل و معضZZالت در حZZوزه سZZالمت رواني، اجتماعي و اعتیاد، شكل هايي كامال متفاوت به خود گرفته انZZد . در اين شZZرايط در برقZZراري ارتباط بايد تمامي تالش خود را بر اين نكته متمركز نماييم كه آنها بتوانند به صZZورت داوطلبانZZه و بZZا احساس ايجاد ارزشي افزوده در خود اقدام به ارتقاء سالمت نمايند . اين موضوع موجب می شود تا

51

افراد با کسب آگاهی های الزم تمایل پیدا کنند تا از خدمات برنامه بهره مند شده و در آن مشارکت کننZZد . بZZه تعبZZير ديگZZربرقراری ارتباط به مفهوم بازاريابي اجتماعي و فردي در مداخالت سالمت است .

برقراري ارتباط براي ارتقاء سالمتاست. " توانمند سازی شناختی" ارتقای سالمت مستلزم توانمندسازی فردی و اجتماعی و یا به تعبیر زیمرمن

توانمندسازی شناختی مجموعه ای از باورها و رفتارهایی است که افراد می توانند بر اساس آنها بZZر محیZZط زنZZدگی خZZودتأثیر بگذارند

بنابراین توانمندسازی فردی برای بهبود وضعیت سالمت کافی شمرده نمی شود. توانمندسازی اجتماعی و تعامل جمعی برای رسیدن به این هدف از اهمیت اساسی برخوردار است. توانمندی اجتماعی که براساس تفاهم افراد شکل می گیرد، مستلزم ایجاد مهار تهایی برای افزایش و بهبود کیفیت ارتباط متقابل افراد است. مهZارت هZZایی مثZل : برقZرای روابZط موثر، مهارت مذاکره و خود ابرازی که همگی موجب بهبود تعامل اجتماعی افراد می شود. به طور کلی شرکت در اقZZدام

. های جمعی موجب تقویت توانمندی اجتماعی و روان شناختی می گردد

طبقه بندي گروه هاي هدف براي ارائه خدمات حوزه سالمت رواني، اجتماعي و اعتیاد اي ديگر درحال كه دريافتيم سالمت رواني و اجتماعي موضوعي براي تمامي افراد جامعه با هر ويژگي است بايد به نكته

بندي افراد با نيازهاي مشابه براي دريافت خدمات معین است . درزمينه ارائه خدمات توجه نماييم . اين موضوع طبقه پذيرد . با اين وجود همواره افرادي خاص از جامعه كهاغلب موارد درك نياز به خدمات از طريق مشاوره با افراد صورت مي

تحت شرايط ويژه اي زندگي مي كنند در معرض مخاطرات سالمت بوده و به خدمات تقريبا يكساني نياز دارند . رويكردهاي مختلفي براي طبقه بندي گروه هاي هدف برنامه های حوزه سالمت رواني، اجتماعي و اعتیاد مي توان پيدا

كرد؛ اما آنچه كه در اين كتاب مورد تاكيد قرار مي گيرد انتخاب گروه هاي هدف بر دو مبناست . مبناي نخست، طبقه بندي گروه هاي هدف براساس اختالالت شايع روانپزشکی، مصرف مواد و مشکالت اجتماعي است . اين رويكرد در محتواي

مورد اشاره قرار گرفته است و شامل طبقه بندي افراد در گروه هايي نظير مبتاليان به افسردگي و5اصلي فصل اضطراب، اختالالت دو قطبي، انواع اختالالت مصرف مواد و مشكالت اجتماعي است . مبناي دوم، انتخاب گروه هاي هدف

براساس گروه هاي سني است . در اين رويكرد، گروه هاي سني واجد قرار گرفتن در دسته هاي افراد در معرضمخاطرات و بيماريهاي خاص تلقي

52

مي شوند . اين رويكرد براي ارائه بسته اي از خدمات ادغام يافته مختلف به يك حيطه سني همواره مورد نظر ارائهدهندگان خدمات است .

طبقه بندي گروه هاي هدف براي برنامه حوزه سالمت رواني، اجتماعي و اعتیاد بدان لحاظ ارزشمند است كه به ارائه دهندگان خدمات سالمت اين امكان را مي دهد كه با حجم كمتري از فعاليت و پي گيري ها و با رويكردي نظام دار واجدين

شرايط برنامه های حوزه سالمت رواني، اجتماعي و اعتیاد را شناسايي نموده و آنها را تحت پوشش خدمات قرار دهند .

بدين منظور جداول ودستورالعمل هاي مشخصی طراحي شده است كه با استفاده از آنها مي توان اين اقدام را بهصورتي سازمان دهي شده و كارآمد انجام داد.

مروري بر مهارت هاي الزم براي برقراري ارتباط ارتباط از مولفه های اصلی زندگی اجتماعی است . مهارت برقراری ارتباط موثر یکی از مهمترین پیش بینی کننده های

سالمت روابط بین فردی است .

تعریف ارتباط

ارتباط عبارت است از فرایند ارسال و دریافت پیام

ارتباط موثر :

. تنها وسیله ی انتقال اطالعات بین افراد می باشد

. تنها راه نشان دادن احساسات به دیگران است

. بهترین راه تصحیح سوء تفاهم ها است

پیش شرط هر نوع آموزش موثر و در نتیجه

53

الزمه ی رشد یک اجتماع است

یک ارتباط ناموثر :

. باعث ایجاد سوء تفاهم می شود

. منجر به نارضایتی، احساس تنهایی و تعارض در افراد خانواده و جامعه می گردد

اعیZZدر طول زمان می تواند اعتماد به نفس فرد را مختل کند و احساس درماندگی و در نتیجه آسیب های روان و اجتم ایجاد نماید .

. توانایی فرد برای مقابله با مشکالت زندگی را کاهش بدهد

عناصر اصلی ارتباط ) کالمی و غیر کالمی ( ارتباط وجوه مختلفی دارد . به طور ضمنی اشاره شد که ارتباط متضمن دو عنصر اصلی است . این دو عنصZZر عبارتنZZد از

عناصر کالمی و عناصر غیرکالمی ارتباط .

مربZZوط میفراینZZد بیZZان کالمی و محتZZوای کالمی ارتباط شامل آن وجهی از ارتباط است کZZه اختصاصZZا بZZه عناصر کالمیگردد .

منظور از محتوای کالم، آن چیزی است که بر زبان می آوریم . برای مثال جذاب بودن محتوای کالم، تهدید آمیز نبZZودن آن، شور برانگیز بودن موضوع صحبت، غم افزا نبودن نظایر آن، باعث تسهیل ارتبZZاط می گZZردد . توجZZه بZZه ابعZZاد فZZرهنگی و

حتی خرده فرهنگی در محتوای کالم یکی از مهمترین عوامل در افزایش کارآمدی ارتباط می باشد .

فرایند برقراری ارتباط کالمی شامل چگZZونگی شZZروع صZZحبت، نحZZوه جملZZه بنZZدی، زمZZان بنZZدی ارتبZZاط کالمی، مالحظZZاتموقعیتی و بالخره چگونگی جمع بندی و ختم ارتباط می باشد .

شامل آن وجهی از ارتباط هستند که اختصاصا به جنبه هایی غیر از محتوای کالمی و فرایند بیانعناصر غیرکالمی ارتباط کالمی مربوط می گردند . در این مقوله می توان به تن صدا، آهنگ صدا، تماس چشمی، حاالت چهره ای و حرکZZات بZZدنی،

یعنی آنچه که عناصر غیرکالمی ارتباط می نامیم نیز استفاده می کنند .

54

گوش دادن فعال شنیدن و گوش دادن دو مقوله متفاوت هستند . شنیدن عمل ادراک اصوات می باشد . این عمل غیرارادی بوده و فقط به

دریافت محرک شنیداری اطالق می گردد .

گوش دادن فعالیتی انتخابی است که شZZامل دریZZافت و تفسZZیر محZZرک هZZای شZZنیداری می باشZZد . این عمZZل رمزگZZردانیاصوات به معانی را نیز در بر دارد .

گوش دادن به دو طبقه اصلی تقسیم می شود : گوش دادن فعال و گوش دادن غیر فعال . گZZوش دادن غیرفعZZال از نظZZر کیفیت، کمی باالتر از شنیدن است و زمانی رخ می دهد که گیرنده پیام، انگیزه زیادی برای گوش دادن دقیق ندارد . گوش دادن به موسیقی، تلویزیون، گوش دادن ا ز روی ادب، نمونه هایی از گوش دادن غیرفعZال هسZتند . از آنجZا کZه در گZوش دادن غیرفعال تنها بخشی از ذهن ما درگیر توجه کردن می باشد، لذا هنگZZام گZZوش دادن بZZه دیگZZران، احتمZZال پZZرت شZZدن حواس ) یعنی تفکر در مورد چیزهای دیگری غیر از موضوع اصلی ( وجود دارد . بهترین راه بZZرای حZZل این مشZZکل، گZZوش دادن فعال یعنی گوش دادن هدفهمند می باشد . بنابراین گوش دادن فعال را می توان گوش دادن هدفمند معرفی کZZرد .

اهداف گوش دادن فعال عبارتند از :

کسب اطالعات

گرفتن راهنمایی

درک راهنمایی

درک دیگران

حل مشکالت

فهمیدن احساسات دیگران

حمایت عاطفی دیگران

روش های موثر برای گوش دادن فعال شامل : توجه به فرد مقابZZل ، پرسZZیدن سZZوال، بZZازخورد دادن،بازگو کردن و خالصه سازی می باشد .

55

برای گوش دادن فعال شنونده باید پیام های مختلف را شنیده، معانی را درک کرده و سپس با ارائه بZZازخود مطمئن گZZرددکه برداشت وی صحیح بوده است .

توصیه هایی برای کارآمد تر کردن ارتباط کالمی هنگام صحبت کردن :

. مطمئن شوید که شنونده فرصت سوال کردن یا اظهار نظر کردن را دارد

. سعی کنید خود را جای شنونده قرار دهید و احساسات او را در نظر بگیرید

. آنچه را می خواهید بگویید، واضح بیان کنید

. به شنونده نگاه کنید

. مطمئن شوید که آنچه می گویید با تن صدا و زبان بدنی شما هماهنگی دارد

. تن و آهنگ صدای خود را تغییر دهید

. مبهم صحبت نکرده و بیان جزئیات زیاد موضوع را پیچیده نکنید

. از دیدن عالیم آشفتگی در شنونده غفلت نکنید

هنگام گوش دادن :

. سوال بپرسید تا کامال متوجه شوید که موضوع چیست

. موضوعات را آن طوری که فهمیده اید خالصه کنید

. گوش کنید و از قضاوت درباره آنچه که گوینده می گوید پرهیز کنید

موانع ارتباط موثر

56

تا کنون درباره چیزهایی صحبت کردیم که می توانند . موجب برقراری ارتباط موثر شوند . در این قسمت توجه شما را به موانعی جلب می کنیم که راه های ارتباط را بسته و مانع از برقراری ارتباط موثر می شZZوند . بZZرخی از پیZZام هZZا مZZانع از

برقراری ارتباط موثر می شوند . این نوع پیام ها در زیر ذکر شده اند :

دستور دادن، هدایت کردن، ابالغ کردن

اخطار، تهدید، هشدار دادن

موعظه و نصحیت

توصیه، پیشنهاد یا راه حل ارائه دادن

وادارسازی از طریق استدالل، سخنرانی یا بحث کردن

قضاوت کردن، انتقاد کردن، مخالفت کردن و مقصر شمردن دیگران

اسم روی هم گذاشتن، مسخره کردن و تحقیر کردن

تفسیر، تحلیل و تشخیص پزشکی و روانشناسی روی هم دیگر گذاشتن

وارسی، بازجویی و بازپرسی

پرت کردن حواس، عوض کردن صحبت و گول زدن

مشاوره در حوزه سالمت روانی، اجتماعی و اعتیاد تعریف مشاوره:

مشاوره جریان یاری دهنده ای است که به ارتباط خاص بین دو نفر نیاز دارد. یکی از این دو نفر مراجع كننده يا بيمار است. او كسي است كه که به دلیل داشتن مشکالت جسمی، رفتاری و یا مشکالت خانوادگی به مشاور یا درمانگر مراجعه

می کند و درخواست کمک می نماید و دیگری مشاور است که در حل مشکالت روان مهارت دارد. از طریق ایجاد ارتباطخاص مشاوره ای، مشاور به مراجع کمک می کند تا راه حلی برای مشکلش بیابد .

57

فرآیند مشاوره:

شروع این فرآیند برقراری ارتباط است و به دنبال آن شناسایی مشکل و شیوه های حل آن مطرح مي شود.

شرایط انجام مشاوره:

برای انجام مشاوره باید شرایطی رعایت شود که عبارتند از ایجاد ارتباط صحیح ، راز داری ، پذیرش غیر شرطی مراجعهكننده ، درک او و مشکلش و فراهم آوردن شرایط محیطی مطلوب .

کارشناس دخالت مؤثری دارند: تمام این موارد هر یک به نوبه خود در انجام و ادامه مشاوره توسط

رابطه مشاوره ای باید ارتباطی رویاروی و صمیمی باشZZد. مشZZاور بايZZد بZZرای بیمZZار اهمیت و: ایجاد ارتباط صحیح-1 ارزش قایل شود. برای ایجاد ارتباط صحیح در طی مشZZاوره، بایZZد مراجعZZه كننZZده بZZه عنZZوان انسZZانی آزاد ، متفکZZر، ارزشمند و قادر به تصمیم گیری، در نظر گرفته شود و عواملی کZZه مZZوجب تZZرس و وحشZZت بیمZZار می شZZود حZZتی

االمکان باید از بین برود تا نگرانی اش تقلیل یابد. یکی از اهداف اصلی در طی مشاوره، انتقال پیام است. انتقال یک پیام اجزای مختلف و تZZاثیر گZZذاری دارد . این اجZZزا شامل : فرستنده، پیام، کانال ارتباطی و گیرنده می باشد . پیام باید واضح، به زبان ساده و قابل فهم برای گیرنZده یZZا مراجع باشد . فرستنده باید فردی قابل اعتماد و آگاه به مسائل بوده تا بتواند تاثیر بر مراجع بگZZذارد . کانZZال ارتبZZاطی همان چشم ها و گوش های ما هستند . در صورتی که مراجع نگران بوده و بZه شZما نگZاه نمی کنZZد پیZام شZما بصZZورت موثر به او منتقل نخواهد شد . در اطالع رسانی چهره به چهره، مهمترین مسئله، برقراری ارتباط مZZوثر بین گوینZZده و

دریافت کننده پیام می باشد .

عامل مهم دیگری که در مشاوره اهمیت دارد، رازداری يا پنهان نگه داشتن مطالب مطZZرح شZZده در جلسZZه: رازداری-2 مشاوره از دیگران است . بیمار که انتظار دارد کارشناس راز ، مشکل اورا بعدا نزد دیگران فاش نکند تا زمانی که

نسبت به کارشناس چنین اعتقادی را پیدا نکند ،از صحبت کردن در مورد مشکلش خود داری خواهد کرد. احترام بدون قید و شرط به بیمار و توجه به احساسات وافکار او بZاعث مشZZارکت فعZال بیمZار و: پذیرش غیر مشروط-3

طرح مشکل در جلسه مشاوره می شود . عامل دیگری که در مشاوره اهمیت دارد فهم و درک بیمZZار و شZZناخت مشZZکلش اسZZت .: درک مراجعه كننده و مشکل او-4

فهم و درک بیمار و موقعیت او با شناخت روابط و رفتار و گفتارش او امکان پذیر است. فهم درک بیمار زمZZانیممکن می گردد که بتوانیم واقعیت را از دیدگاه او بنگریم و دنیا را آن طوری که او درک می کند دریابیم.

58

فنون مشاوره کارشناس برای کمک به بیمار و برای حل مشکل و نیز هدایت او در جهت خودشناسی و تصمیم گیری مناسب باید فنون

مشاوره را به خوبی بداند. فنون مشاوره شامل مواد زیر است:

گوش دادن عملی فعال و ارادی است که به دقت و توجه نیاز دارد.گوش دادن:-1 کارشناس در جلسه مشاوره باید به طور کامل و دقیق تمام حواسش را بر گفتار

بیمار متمرکز سازد و به گفته های او با دقت گوش فرا دهد. برای اینکه گوش دادن به طور صحیح انجام گیرد و نتایج مطلوبی از آن حاصل شود .

باید نکات زیر رعایت شود .

الف( به هنگام گوش دادن نباید صحبت کند . زیرا در یک لحظه نمی توان هم صحبت کرد و هم گوش داد. به عبارت دیگر، گوش دادن فعال به سکوت و تفکر درباره شنیده

ها نیاز دارد.

ب( الزمه گوش دادن آنست که گوینده به گرمی پذیرفته شود و رابطه حسنه با او بر قرار شود تا بحث ادامه پيدا كند.

پ( گوش دهنده در مواقع ضروری مي تواند از گوینده سوال کند .

ت( گوش دهنده هنگام گوش دادن باید به گوینده نگاه کند.

ث( گوش دهنده باید از قضاوت عجوالنه درباره گوینده بپرهیزد.

یکی از بهترین راه ها ی کمک به بیمار به منظور این که احساس کند شما به او گوش می دهید،انعکاس احساسات:-2 انعکاس محتوای گفته های اوست. یعنی احساسات بیمار خود را تشخیص می دهيد و آن را در زمانهای مناسب به خود

او بر مي گردانيد. . به عنوان مثال بهورز از گفته های بیمار متوجه می شود که او عصبانی است. یا نسبت به خودش خشم دارد و می

تواند در اینجا به بیمار بگویید که » شما عصبانی هستید«. ما در فرهنگمان از زمان کودکی یاد گرفته ایم که مردم را از راه تشویق کردن به گریز از احساساتشان ، آرام کنیم و بگوئیم» گریه نکن همه چیز درست خواهد شد « . در حالی که

59

به احتمال زیاد هیچ چیز درست نخواهد شد و شخص واقعا نیاز مند است گریه کند تا از درد هیجانیش خالص شود . شما باید اجازه بدهید که مراجعان هیجاناتشان را تجربه کنند یعنی غمگین باشند . گریه کنند ، عصبانی باشند، یا هر چیز

دیگر.

تشویق کردن در جلسه مشاوره فعالیت هایي است كه بیمار را به ادامه کارش ترغیب می کند و او را درتشویق کردن:-3 مسیر پیشرفت و بهبود قرار می دهد . تشویق نوعی پاداش کالمی است که برای تقویت رفتار مطلوب و ادامه آن به

فرد ارائه می شود . به عنوان مثال مشاور با گفتن جمالتی نظیر » مرد توانایی هستی و می توانی این مشکل را حلکنی « بیمار را به شوق می آورد که عقاید و گفتار خویش را دقیق تر و عمیق تر مورد بررسی قرار دهد.

: هنگامی که بیماری به دیدن مشاور)بهورز( می آید، اغلب به این علت است که نا امیدی احساسبررسی راه حل ها-4 می کند يا در موقعیت غیر قابل تحمل مانده است و دراین موقعیت نمی داند چگونه از درد های خود بکاهد. استفاده

از مهارت های انعکاس و گوش دادن بیمار را قادر می سازد مشکالت خود را کشف کرده و آنها را روشن سازد واحتماال او را قادر می سازد تا به کشف راه حل هایی برای خود و مشکالتش بپردازد و آنها را پیشنهاد دهد..

جلسه مشاوره زمانی پایان می یابد که بیمار توانایی های الزم برای حل مشکل را کسب کرده باشد،- پایان جلسه :5لذا مناسب ترین زمان برای پایان دادن به جلسه مشاوره موقعی است که بیمار به اهداف تعیین شده رسیده باشد .

غربالگری اولیه درحوزه سالمت روان: قبل از پرسشگری دراین بخش به خدمت گیرنده توضZZیح دهیZZد کZZه در این بخش می خZZواهم

سواالتی درزمینه شرایط روان شناختی واسترس های شما بپرسم : برای خZZدمت گیرنZZده توضZZیح دهیZZد هZZدف ازاین پرسشZZگری شناسZZایی زودرس نZZاراحتی هZZای اعصZZاب وروان درمZZراجعین اسZZت .بZZه این نZZرتیب افZZراد نیازمنZZد بZZه درمZZان ، مZZراقبت ومشZZاوره زودتZZر شZZناخته شZZده وبZZرای درمZZان ارجZZاع می

60

شوند .درخصوص حفظ رازداری اطمینان دهید مطالبی که دراین جلسه مطرح می گردد فقط مربوط به ارزیZZابی سZZالمت وتکمیل پرونده بهداشتی شما می باشد سپس به خدمت گیرنده بگوییZZد سZZواالتی کZZه از شZZما پرسZZیده می شZZود در مZZورد

روز گذشته تجربه کرده اید .درپاسخ به هرسوال می توانید بگویید همیشه ، بیشتراوقات30حاالت هایی است که در طول ، گاهی اوقات ، بندرت یا اصال.

نمره گذاری: نمره گذاری این پرسشنامه بدین ترتیب است که برای پاسخ های همیشه ، بیشتر اوقات ، گاهی اوقات ، اصال وبنZZدرت بZZه

24وصZZفر تعلZZق می گZZیرد.مجمZZوع امتیZZازات هرپرسشZZنامه می توانZZد از حZZداقل صZZفر تZZا حZZداکثر 4،3،2،1تZZرتیب اعZZداد یاباالتررا کسب می کد به عنوان غربال مثبت محسوب مب شودکه جهت دریافت خدمات بعZZدی بZZه10باشد.افرادیکه نمره

به گزینه نمی داند /پاسخ نمیدهد ، ارجاع به پزشک صورت گیرد.3پزشک ارجاع می گردند .در صورت پاسخ بیشتر از

روان : سالمت غربالگري

61

بگبه

4321

 

نمره گذاری:نمره گذاری این پرسشنامه بدین ترتیب است که برای پاسخ های همیشه، بیشتراوقات، گاهی اوقات، اصال و بندرت به

24تواند از حدافل صفر تا حداکثر و صفر تعلق می گیرد. مجموع امتیازات هر پرسشنامه می1، 2، 3، 4ترتیب اعداد باشد.

گردند که جهت دریافت خدمات بعدیکنند به عنوان »غربال مثبت« محسوب می یا باالتر را کسب می10افرادی که نمره گردد.به پزشک ارجاع می

مورد به گزینه )نمی داند/پاسخ نمی دهد( ارجاع به پزشک صورت گیرد.3در صورت پاسخ بیشتر از

62

در گذشته 30چقدر هستيد؟ روز عصبی و مضطرب کرديد، می احساسدر گذشته 30چقدر کرديد؟  احساس روز می نااميدیدر گذشته 30چقدر کرديد؟  احساس روز می قراری بی و ناآرامیدر گذشته 30چقدر کرديد؟  روز می غمگينی و افسردگی احساسدر گذشته 30چقدر خيلی روز شما برای کاری هر دادن انجام که کرديد می احساس

است؟ سختدر گذشته 30چقدر کرديد؟ روز می ارزشی بی احساس

 

وزير آن خط کشيده شدهپرسشگر گرامی: از آزمودنی سؤاالت زير را بپرسيد. بر روی جمالتی که کلماتی که برجسته شده اند، تأکيد کنيد.

روز 30 طول پاسخگوی گرامی، سؤاالتی که از شما پرسيده می شود، در مورد حالتهایی است که در . در پاسخ به هر سؤال می توانيد بگوئيد هميشه، بيشتر اوقات، گاهی اوقات،گذشته تجربه کرده اید

بندرت يا اصال.غربالگري صرع

آیا هر چند وقت يك بار در بيداري يا در خواب به مدت چند دقیقه دچار حمله تشنج ي;;ا غش مي ش;;ود، بيه;;وش ش;;ده و-1 دست و پا مي زند، زبانش را گاز مي گيرد و از دهانش كف )گاه خون آلود( خارج مي شود و بعد از بازگشت ب;;ه ح;;الت

خیر بلی عادی از وقایع پیش آمده چیزی را به خاطر نمی آورد. شود.فرد به پزشک ارجاع داده میپاسخ بلی در صورت -2

معلوليت ذهني

-در صورت شنوا بودن: متوجه صحبت دیگران نمی شود یا قادر نیست به آن پاسخ دهد.1

خیر بلی

-قادر نیست کارهای شخصی خود را مانند غذا خوردن، توالت رفتن یا لباس پوشیدن را انجام دهد.2

63

، خیر بلی

-نمی تواند به طور مناسب و فعال با همساالن خود ارتباط برقرار کند.3

خیر بلی

-توانایی یادگیری در حد همساالن خود ندارد.4

خیر بلی

-بیماری شناخته شده ای دارد که باعث ناتوانی ذهنی شده است.5

خیربلی

برای بررسی معلولیت ذهنی، به پزشک ارجاع شودحداقل یکی از موارد فوقدر صورت مثبت بودن غربالگری اولیه درگیری با الکل، سیگار و مواد

گری در حوزه اعتیادمقدمه سؤاالت غربال

خواهم چند سؤال درباره تجربه شما از مصرف سیگار، الکل و مواد در طول عمر و سه ماه گذشتهدر این بخش می

توان به صورت تدخینی، خوراکی، مشامی، استنشاقی، تزریقی یا خوردن قرص مصرف کرد )کارتبپرسم. این مواد را می

شود ومواد را نشان دهید(. این ارزیابی برای تمام مراجعان به عنوان بخشی از ارزیابی استاندارد وضعیت سالمتی انجام می

64

هدف آن شناسایی زودرس مصرف این مواد به منظور کمک به ارتقای سالمتی افراد است.

بخش، داروهای ضددرد یاشده ممکن است توسط پزشک تجویز شده باشد )مثل داروهای آرامبرخی از مواد فهرست

اما، اگر شما این داروها را به کنیم. نمیکنید ثبت مصرف میتجویز پزشکریتالین(. در این مصاحبه داروهایی که شما مطابق

کنید، لطفا به ما اطالع دهید. شده مصرف می از تجویز پزشک، یا با دفعات و مقادیر بیشتر از میزان نسخه غیردالیلی

دهیم اطالعاتی که در اینخواهیم درباره مصرف مواد غیرمجاز مختلف توسط شما بدانیم، به شما اطمینان میگرچه می

ها در ارایه خدمات مورد نیاز به ماگویی باز و صادقانه به این پرسشدهید، کامال محرمانه خواهد بود. پاسخمورد به ما می

ها پاسخ ندهید.توانید به پرسشکند، اما در صورت عدم تمایل میکمک می

تاریخ تکمیل فرم: ...............................

مشخص کنید: ....... سایر اعضای خانواده منبع شرح حال: خود فرد های درباره مصرف سیگار،خواهید پرسشگیرنده توضیح دهید که در این بخش میگری برای خدمتپیش از شروع پرسش

الکل و مواد بپرسید.شود.گیرنده یادآور شوید این خدمت به عنوان یک فرآیند استاندارد برای تمام مراجعان انجام میبه خدمتشده ممکن است توسط پزشک تجویز شده باشد )مثل داروهایگیرنده توضیح دهید: »برخی از مواد فهرستبرای خدمت

- نمیکنید ثبت مصرف میتجویز پزشکبخش، داروهای ضددرد یا ریتالین(. در این مصاحبه داروهایی که شما مطابق آرام شده مصرف از تجویز پزشک، یا با دفعات و مقادیر بیشتر از میزان نسخه غیر اما، اگر شما این داروها را به دالیلیکنیم.

کنید، لطفا به ما اطالع دهید.«می

65

.در خصوص حفظ رازداری اطمینان دهیدکند هر چندگویی باز و صادقانه به تیم سالمت در ارایه خدمات مورد نیاز کمک میبه خدمت گیرنده توضیح دهید پاسخ

ها پاسخ ندهد.تواند در صورت عدم تمایل به این پرسشکننده میمراجعهالف1پرسش

بینی شده در جدول بپرسید.الف را برای تمام گروه های مواد پیش1پرسشتوانیدهای ارایه شده در جدول متفاوت باشد، شما میدر صورتی که نام خیابانی مواد مورد استفاده در منطقه شما با مثال

های متناسب بابا هماهنگی با اداره پیشگیری و درمان سوءمصرف مواد، دفتر سالمت روانی، اجتماعی و اعتیاد مثالمنطقه خود را به جدول اضافه فرمایید.

»در صورت پاسخ منفی به تمام مواد بیشتر کاوش کنید: »حتی در دوره نوجوانی و جوانی؟.در صورتی که باز هم پاسخ منفی بود از مراجع تشکر نموده و بازخورد متناسب ارایه فرمایید

ب1پرسش ب را بپرسید.1الف، پرسش 1در صورت پاسخ مثبت به هر یک از گروه های مواد در پرسشگری تکمیلی به کارشناس سالمتدر صورت پاسخ مثبت به هر یک از موارد، از مراجع تشکر نموده و او را برای غربال

روان یا پزشک مرکز ارجاع دهید..در صورت پاسخ منفی به تمام موارد، از مراجع تشکر نموده و بازخورد متناسب ارایه دهید

گری اولیه درگیری با مصرف الکل، سیگار و مواد نیاز به زمان و ایجاد ارتباط مؤثر وها صحیح در غربالدستیابی به پاسخ

را ببینید. 4های ارتباط مؤثر فصل اعتماد بین جمعیت تحت پوشش و کارشناس مراقب سالمت دارد. برای آشنایی با مهارت

های صحیح و دقیق نبوده،گری اولیه درگیری با مصرف الکل، سیگار و مواد دستیابی به پاسخهدف اولیه در شروع غربال

بلکه انتقال این پیام به مراجعان است که مصرف مواد پیامدهای منفی جدی بر سالمت آنها داشته و نظام مراقبت های

66

بهداشتی نسبت به آن حساس بوده و آمادگی دارد در این ارتباط به ایشان کمک نماید.

را- 1پرسش زیر مواد از یک کدام خود، عمر طول در الفکرده تاکنون اید؟مصرف

) غیرپزشکی) مصرف فقط

بلهخیر

به تمایل عدمپاسخگویی

ش س

پر

1 :

-ک

هریتبه

مثبسخ

تپاصور

ب

ماه

سهدر

اخیر

طور؟

چ

بلهخیر

به تمایل عدمپاسخگویی

) غیره- ) ناس، قلیان، سیگار، تنباکو انواع الف

هرویین،- ) سوخته، شیره، تریاک، افیونی ترکیبات ب) غیره ترامادول، کدیین،

) غیره- ) بنگ، گراس، سیگاری، حشیش ج

محرک- اکس، ) های د اکستازی، شیشه، آمفتامینی) غیره ریتالین،

آرام- قرص بخشه یا آلپرازوالم، ) ها دیازپام، خواب های ) غیره فنوباربیتال،

نوشیدنی- (و غیره ) عرق، شراب، آبجو، الکلی های

67

: - کنید- مشخص سایر ز

مواد و سیگار الکل، با درگیری اولیه غربالگری

اجتماعي اوليهغربالگري سالمت حوزه به مربوط مشكالت درمقدمه دستورالعمل غربالگري در حوزه سالمت اجتماعي:

قبل از پرسشگری در این بخش به خدمت گیرنده توضیح دهید که »در این بخش می خواهم سؤاالتی در زمینه اطالعات شخصي شما بپرسم.«

گیرنده توضیح دهید: »هدف از اين پرسشگری بررسي اطالعات شخصي مراجعین است.اين اطالعاتبرای خدمت عمومي بوده وبراي ارايه خدمات مناسب به افراد تهيه شده است.«

در خصوص حفظ رازداری اطمینان دهید: »مطالبی که در این جلسه مطرح می گردد فقط مربوط به ارزیابی سالمت و تکمیل پرونده بهداشتی شما می باشد. کلیه اطالعات در این پرونده محفوظ می ماند.«

شود.«گیرنده یادآور شوید: »این غربالگری به عنوان یک فرآیند استاندارد برای تمام مراجعان انجام میبه خدمتکند.«گویی باز و صادقانه شما به تیم سالمت در ارایه خدمات مورد نیاز کمک میبه خدمت گیرنده توضیح دهید: »پاسخ

در غربالگری افراد با توجه به اطالعات بدست آمده می توان نتیجه گرفت که فرد از نظر عوامل خطر مشکالت

اجتماعی، غربال مثبت است و یا به عبارتی در معرض خطر مشکالت اجتماعی قرار دارد و نیاز است که جهت بررسی

بیشتر و درصورت نیاز دریافت خدمت به کارشناس سالمت روان یا در مواردی به پزشک مرکز سالمت جامعه ارجاع گردد.

موارد ذیل به عنوان افراد در معرض خطر مشکالت اجتماعی در نظر گرفته می شوند:درآمد خانواده فرد مورد مصاحبه کمتر از حداقل درآمد تعیین شده توسط سازمان تأمین اجتماعی کشور در آن سال

68

باشد.فرد مصاحبه شونده مبتال به یکی از معلولیت های روانی )اختالل روانپزشکی شدید و مزمن( و یا یکی از معلولیت های

جسمی باشد..فرد به دلیل از کارافتادگی شغل خود را از دست داده باشد باشد.7فرد تحت پوشش یکی از سازمان های حمایتی آیتم وجود داشته باشد.10هر کدام از موارد ذکر شده در آیتم

غربالگري اوليه درحوزه سالمت اجتماعي

1 زن qجنس: مرد

2 همسر فوت شده طالق گرفته متاركه q متاهل وضعيت تاهل : مجرد

3 به باال 29-19 45-30 65-46 66 سال 18گروه سني: زير

4 باالتر از ليسانس ليسانس دیپلم دبیرستان ابتدایی سطح تحصیالت: بی سواد

5 از كار افتاده بیکار بازنشسته دانشجو محصل خانه دارqوضعیت اشتغال: شاغل

6 ميليون تومان به باال 3 ميليون تومان 3 زير زير دو ميليون تومان ميزان درآمد: زير يك ميليون تومان

تحت پوشش سازمانهاي :

ساير سازمانهاي حمايتي كميته امداد امام)ره( بهزيستي 7

8 فرزند 3 باالي فرزند 3 فرزند 2 فرزند 1تعداد فرزندان: بدون فرزند

69

9- ملك غير شخصي و غير استيجاري 3- استيجاری 2- ملك شخصي 1وضعيت مسكن :

اخراج از کار خود فرد یا سرپرست خانوار کدامیک از موارد زیر در مورد شما صادق است:بيكاري خود فرد یا سرپرست خانوار اعمال خشونت نسبت به شما در خشونت و آزار از طرف همسر اشتغال به کار اجباری در کودک )کودک کار( ترك تحصيل

اعتیاد در خود فرد یا ورشكستگي فرد یا خانوار فعلی سابقه زندان در خانواده جدايي طالق يا خانواده خانواده درجه اول

10*

آیتم های »بیکاری« و »اخراج از کار و ورشکستگی« در مورد افرادی دارای اهمیت است که در سنین بزرگسالی هستند. * آیتم های »ترک تحصیل« و »اعمال خشونت نس;;بت ب;;ه ش;;ما در خ;;انواده« در اف;;رادی دارای اهمیت اس;;ت ک;;ه در س;;نین

کودکی یا نوجوانی هستند.

70

اهداف فصلپس از مطالعه این فصل انتظار می رود که بتوانيد:

اختالالت و مشکالت شایع حوزه سالمت روانی، اجتماعی و اعتیاد را نام ببرید.-1عالیم و نشانه های شایع و مهم هر اختالل یا مشکل را نام ببرید.-2تعریف و توصیفی از هر یک از اختالالت و مشکالت شایع بیان كنيد.-3 گروه های در معرض خطر و عوامZZل مZZؤثر در پیZZدایش اختالالت و مشZZکالت حZZوزه سZZالمت روانی، اجتمZZاعی و-4

اعتیاد را بیان كنيد.ضرورت شناسایی و نحوه غربالگری اختالالت و مشکالت شایع را بیان كنيد.-5موارد و نحوه ارجاع افراد شناسایی شده به سطوح باالتر را بیان كنيد.-6

اختالالت خلقی: اختالالت خلقي به طور کلی بZZه دوگZZروه عمZZده اختالالت افسZZردگي و اختالالت دوقطZZبي تقسZZيم مي گردنZZد. در اختالالت افسردگي در مدت زمانی که چند هفته یا چند ماه طول می کشZZد، فZZرد از لحZZاظ هيجZZاني وخلقي بيش از حZZد غمگين، بي عالقه و نااميد است. در اختالالت دوقطبی فرد عالوه بر دوره هایی از افسردگی دوره هایی بZZه نZZام مانيZZا را نZZیز تجربZZه

روز( یZا چنZد هفتZه طZول بکشZد بيش از حZد4میکند در حالت مانیا فرد در مدت زمانی کZه ممکن اسZت چنZد روز)حZZداقل سرخوش، شاد، پرانرژي يا تحريك پذير است توجه: بيماري كه حداقل يك دوره مانيا را تجربه كرده اسZت هZر چنZد در حZZال

حاضر در حالت افسردگی باشد همچنان مبتال به مبتال به اختالل دوقطبي محسوب می شود.

افسردگی:

71

مقدمه و تعاریف:

افسردگی اختالل شایعی است. از نشانه های مهم وکلیدی آن خلق و روحیZZه افسZZرده در اکZZثر اوقZZات روز و تقریبZZا همZZه روزها و یا بی عالقگی و بی لذتی در تقریبا اکثرفعالیت های روزمره است. شخصي كه دچار افسردگي بيمارگون ميشZZود، احساس غمگينيو بی حوصلگی ميكند و اغلب کاهش واضحعالقه مندی و لذت بردن ازهمه یا تقریبZZا همZZه فعZZالیت هZZا را در اغلب روزها گزارش می کند. بیمار ممکن است بگوید احسZZاس انZZدوه، ناامیZZدی یZZا بی ارزشZZی می کنZZد. کZZاهش انZZرژی و خستگی اغلب موجب می شود که بیماران نتوانند وظایف و کارهای خود را به خوبی گذشته انجام دهند..در موارد شZZدیدتر افكار آزار دهندهاي چون احساس گناه، تنفر از زنZZدگي، آرزوي مZZرگ و گZZاه افكZZار مربZZوط بZZه خودكشZZي در اين بيمZZاران مشاهده ميگردد. افسردگي معموال به دنبال استرس های بZZیرونی ماننZZد نبZZود حمZZايت اجتمZZاعي مناسZZب، بیکZZاری، وجZZود

کشمشکش های مداوم و تنش زا در زندگي فعلي و خانوادگي آشکار می شود.

نشانه های افسردگی: بیماران مبتال به افسردگی، عالوه بر خلق افسرده، دچار کاهش انرژی و عاليق و بی حوصلگی نیز مي گردند. عاليم دیگZZر افسردگی شامل: اختالل در خواب مثل کاهش یا افزایش خواب، اختالل در اشZZتها مثZZل پرخZZوری یZZا کم خZZوری، اختالل در حافظه و تمرکز، اختالل عملکرد جنسی)بی میلی یا ناتوانی جنسی(، احساس گناه، عاليم جسمی متعدد مثZZل سZZردرد، درد مفاصل و عضالت، سوزش یا درد معده و... که هیچ دلیل یا تشخیص طبی دیگری ندارندو معموال در مراجعه بZZه پزشZZک بZZه

عنوان درد های عصبی در نظر گرفته می شود.

این نکته حائز اهمیت می باشد که بدانیم در بسیاری از موارد با توجه به شرایط فZZرهنگی کشZZور مZZا، فZZرد افسZZردهتوجه: بیش از افسردگی، از عالئم بدنی و جسمانی شکایت دارد که علیرغم مراجعات متعدد به پزشکان بهبودی نیافته است و به

عنوان درد های عصبی شناخته می شوند. در زیر تعریف و توضیح بیشتر نشانه های افسردگی شرح داده شده است:

احساس غمگینی، بی حوصلگی، پوچی، زود گریه کردن، کاهش واضح عالقه یا لذت از امZZوری کZZه قبال مZZوردخلق افسرده:عالقه فرد بوده است، مثال ها:

- فردی که قبال از شرکت در جشن ها یا مهمانی ها لذت می برده، اکنون رغبت و عالقه ای به این گونه امZZور نشZZان نمیدهد. فرد گوشه گیری از جمع و تنهایی را ترجیح می دهد.

- فرد عالقه ای به انجام تفریحات مورد عالقه خود که در گذشته انجام می داده، نشان نمی دهد.

72

- چیزی موجب خوشحالی، نشاط و اشتیاق در فرد نمی شود، بازی با بچه ها، گردش، سفر و...

: خلق افسرده در کودکان و نوجوانان ممکن است به صورت تحریک پذیری یا بی قراری زیاد باشد(.توجه)

خسZZتگی زودرس و کسZZالت در انجZZام فعZZالیت هZZای معمZZول فZZرد ممکن اسZZت بZZدون انجZZام کZZارخستگی و کاهش انZZرژی:سنگیننیزاحساس بی رمقی و خستگی زیاد نسبت به گذشته احساس کند.

کاهش اعتماد به نفس، سرزنش خود، احساس گناه شدید و عذاب وجدان بZZدون علتاحساس بی ارزشی یا احساس گناه:واضح یا منطقی.

مشکل در به خواب رفتن، بیدار شدن های مکرر طی خواب، بیدار شدن زودتZZر از همیشZZه، خZZوابکاهش یا افزایش خواب:آلودگی در طول روز

افت واضح کارایی و توانایی فرد در فعالیتهای شغلی، تحصZZیلی، اجتمZZاعی کZZهکاهش توانایی انجام فعالیت های روزمره:.منجر به غیبت از کار، تحصیل، گوشه گیری از جمع یا ناتوانی از انجام امور منزل یا شخصی فرد شود

نشانه های فوق باید در اکثر اوقات روز و تقریبا همه روزها وجود داشته باشZZدتا به عنوان نشانه های افسردگی در نظر گرفته شود.

: قرار دارند گروه هایی که در معرض خطر بیشتری برای ابتال به افسردگی)زنان به ویژه پس از زايمان )افسردگي پس از زايمان سالمندانهای جسمی مزمن مثل دیابت، صرع و بیماری های قلبی- عروقی افراد مبتال به بیماریافراد دچار سوءمصرف مواد یا الکلاند.های عاطفی، تحصیلی، شغلی را تجربه کردهافرادی که مرگ یا جدایی از همسر، سوگ عزیزان، شکست.افرادی که دارای سابقه خانوادگی بیماری روانی به ویژه افسردگی هستند

غربالگری و ارزیابی افراد خانوار:

73

کارشناسZZان مZZراقب سZZالمت خZZانواده کلیZZه افZZراد تحت پوشZZش برنامZZه ادغZZام بهداشZZت روان را بZZا اسZZتفاده از فZZرم غربالگری اختالالت ارزیابی نموده و موارد شناسایی شده بر اساس راهنمای غربالگری بZZرای تشZZخیص افسZZردگی بZZه

پزشک ارجاع می دهد.ارجاع بیماران:

افراد یا به صورت مراجعه حضوری یا پس از غربالگری فعال جمعیت تحت پوشش توسط کارشناسZZان مZZراقب سZZالمت خانواده شناسایی می شوند. چنانچه فردی بر اساس دسZتورالعمل واجZZد شZرايط ارجZZاع شZناخته شZود بZراي تشZخیص

قطعی و در صورت نیاز براي درمان ارجاع مي شود. تشخیص قطعی وجود اختالل)بیمZZاری(روانپزشZZکی و نZZوع آن بZZه عهZZده پزشZZک اسZZت و غربZZالگری فقZZط افZZرادتوجه:

مشکوک و پر خطر را شناسایی می نماید. درمان افسردگی شامل درمانهای دارویی)نظیر فلوکستین، سیتالوپرام، سرترالین نورتریپتیلین، آمی تریپZZتیلین، ایمی پرامین و...( و درمان های غیر دارویی)مشاوره، روان درمانی و...( است که توسط پزشک و بر اساس راهنمای درمان

اختالالت برای بیمار اجرا خواهد شد.

اقداماتطبقه بندي تشخيص احتمالي نشانه ها وعاليم

74

احس;;;اس خس;;;تگي وك;;;اهشانرژي

افسردگي

افسردگي شديد )قصد جدي براي آسيببه خود وديگران(

ارجاع فوري به پزشك

كاهش توانايي انج;;ام فع;;اليتهاي روزمره

احس;;;;اس بي ارزش;;;;ي ي;;;;ااحساس گناه

افسردگي خفيف يا متوسط )عدم وجود قصد جدي براي آسيب به خود يا ارجاع غير فوري به پزشكديگران(

كاهش يا افزايش خواب

افزايش يا كاهش اشتها

از فردی که نشانه ها وعالیم افسردگی را دارد حتما راجع به افکار خودکشZی بZه همZراه قصZZد جZZدی بZرای آسZZیب بZه خZود یZZا توجه:دیگران سئوال کنید:

آیا هیچ گاه شده از زندگی خسته شوید و به مرگ فکر کنید؟ آیا اخیرا به خودکشی فکر کرده اید؟کZZه پزشZZوری بZZاع فZZار را ارجZZچنانچه پاسخ مثبت است، این عالمت را به عنوان یک اورژانس روانپزشکی در نظر گرفته و بیم

دهید.

مراقبت و پیگیری بیماران توسط کارشناسان مراقب سالمت خانواده:

75

افرادی که در غربالگری کارشناس مراقب سالمت خانواده مشکوک به بیماری روانپزشکی شناسایی شده اند پس از ارجاع به پزشZZک)پزشک خانواده(، تشکیل پرونده و تایید تشخیص تحت درمان، مراقبت و پی گیری قرار می گیرند.

در مواردیکه عالیم از شدت کمتری برخوردار هستند و قصد خودکشی نیز وجود نداشZZته اسZZت، بZZه صZZورت ماهانZZه توسZZط کارشZZناسمراقب سالمت خانواده پی گیری و مراقبت انجام خواهد شد. در موارد شدید پی گیری هفتگی در ماه اول توصیه می شد.

مواردی که باید در پیگیری بیماران افسرده توسط کارشناسان مراقب سالمت خانواده اجرا شود: آموزش بيمار و خانواده وي درباره بيماري با تاکید بر اهمیت و ضرورت درمان و پی گیری،پی گیری مصرف منظم داروها مطابق با دستور پزشکپی گیری عاليم افسردگی: غمگینی، کاهش انرژی، خستگی، مشکالت خواب و اشتها،مهZZوء هاضZZبررسی عوارض جانبي داروها و در صورت لزوم ارجاع بیمار به پزشک )عوارض شایع: تهوع، اسهال یا یبوست، س

خشکی دهان، خواب آلودگی، ... که در هفته اول پس از شروع داروها ممکن است بیشتر بروز کند(.)پی گیری مراجعات بیمار به پزشک طبق زمانبندی تعیین شده از سوی پزشک )ماهانه

پیگیری در مورد بیماران زیر باید درفواصل کوتاه حداکثر هفتگی انجام شود:بیمارانی که افکارخودکشی یا اقدام به خودکشی داشته اند.-1بیمارانی که دستورات دارویی را مطابق تجویز پزشک اجرا نکرده یا پذیرش کافی برای درمان و پی گیری ندارند.-2شرایط نامناسب خانوادگی و فقدان حمایت الزم از سوی خانواده و نزدیکان.-3

کارشناس مراقب سالمت خانواده چنانچه در پی گیری های خود موارد فوق را شناسایی نمود ضمن آموزش به بیمZZار و خZZانوادهتالش خواهد نمود که بیمار سریع تر و زودتر از موعد مقرر توسط پزشک مربوطه ویزیت شود.

نکاتی که کارشناسان مراقب سالمت خانواده باید به خانواده و بیمار آموزش دهند:

افسردگی بیماری شایع و قابل درمانی است به گونه ایکه بعضی به آن سرماخوردگی اعصاب می گویند.- افسردگی یک بیماری است که نشانه ضعف اراده یا تنبلی نبوده و صرفا با توصیه های عمومی مانند مسافرت رفتن یZZا تفZZریح-

کردن برطرف نمی شود. بهبودی از افسردگی به تدریج ظاهر خواهد شد. -

76

بیمار،در صورت مشاهده و اطالع از فکر، قصد یا اقدام به خودکشیباید ارجاع فوری به پزشک داده شود.

مصرف داروهای ضد افسردگی با تجویز پزشک خطر جدی برای بیمار ندارد. - بیماردر بر نخواهد داشت.مصرف داروهای ضد افسردگی اعتیاد آور نیست و عوارض ماندگاری برای- شایع ترین عوارض داروها در اوایل مصرف عبارتند از خواب آلودگی خفیف، سوءهاضمه، اسهال که با ادامه درمان-

و مصرف دارو همراه غذا تدریجا بهبود می یابد.قبل از قطع داروها حتما باید با پزشک مشورت شود. -گاهی الزم است دارو براي جلوگیری از عود مشکل حداقل برای يك دوره شش ماهه مصرف شود. -دارو باید هر روز استفاده شود و حتي االمكان خانواده بر مصرف دارو نظارت داشته باشد.- فرد افسرده را نباید تنها گذاشت، باید به کارهای ساده و روزمره سرگرم شود و مورد توهین و انتقاد قZZرار نگZZیرد-

و اگر افکار نومیدی، پوچی، خودکشی، و بیقراری و شZرايط نگZران کننZده اي داشZت الزم اسZت بZه پزشZک ارجZاعفوری شود.

اختالالت دوقطبي:مقدمه و تعاریف:

اختالل دوقطبی یک بیماری روانپزشکی است که بZZاعث نوسZZانات شZZدید در خلZZق و روحیZZه فZZرد می شZZود، این اختالل بZZه ، شیدایی نZZیز نامیZZده می شZZود. این اختالل در بعضZZیBipolarاسامی دیگری همچون اختالل مانیک- دپرسیو، مانیا، بای پالر

موارد جنبه ارثی و خانوادگی دارد و چنانچه یکی از والدین مبتال به این بیماری باشد احتمال دچZZار شZZدن بZZه این اختالل درفرزندان افزایش می یابد.

علل و عالیم اختالالت دوقطبی:

بیمارمبتال به اختالل دوقطبی ممکن است در زمان هایی احساس خوشZحالی و نشZاط بیش از حZد داشZته باشZد، انZZرژی و فعالیت زیادی از خود نشان دهد که به نظر اطرافیان و نزدیکانش غیر عادی برسد و تصور کند قادر است هر کاری را هر چند بزرگ و ناممکن انجام دهد. احساس خستگی نمی کند و نیاز به خواب در او کم می شود. به این حZZالت »مانیZZا« گفتZZه می شود. در عین حال همین بیمار ممکن است در زمان هZZای دیگZZری بZZه شZZدت احسZZاس غمگیZZنی و افسZZردگی داشZZته و

77

حوصله انجام هیچ کاری را نداشته باشد که این حالت همان » افسردگی« است. بیماران دوقطبی بین این دو حZZالت مانیZZا و افسردگی تغییر حالت می دهند. و دوره ای نیز ممکن است بهبودی کامل داشته باشند و به زندگی سالم خود با یا بZZدون

دارو ادامه دهند.

سایر عالیم اختالل دوقطبی)حالت مانیا(:

تحریک پذیری، عصبانیت و پرخاشگریپرحرفیبی خوابی...ولخرجی و انجام کارهای پر خطرمثل رانندگی پر سرعت، روابط جنسی متعدد و

همه این عالیم یک دوره یک تا چند هفته ای باید داشته باشد و این حZZاالت در چنZZد سZZاعت و چنZZد روز نمی توانZZدتوجه:.بیماری دوقطبی تلقی شود

غربالگری و ارزیابی افراد خانوار:

با اسZتفاده از فZرم غربZالگری فZرد یZا اعضZZاء خZZانوار را مZZورد ارزیZZابی قZرار داده وکارشناسان مراقب سالمت خانواده مطابق جدول اقZدامات الزم را انجZZام می دهنZZد.چنانچZZه فZردی اخZZیرا دچZZار سرخوشZی و نشZاط غZیر عZادی، عصZZبانیت و پرخاشگری بیش از حد شده اسZZت و سZZایر عالیمی همچZZون بی خZZوابی شZZدید همZZراه بZZا افZZزایش انZZرژی ، پZZر حZZرفی و افزایش فعالیت های فرد به مدت حداقل یک هفته وجود داشته باشد و به گونه ای باشد که در رندکی وکارهای فرد ایجاد اتالل نموده و از نظر اطرافیان نیز پدیده ای عادی و همیشگی برای ان فرد تلقی نشZZود احتمZZال اختالل دوقطZZبی)مانیZZا( مطرح است در این حالت در مورد قصد یا اقدام بیمار برای آسیب به خود یZZا دیگZZران بپرسZZید. و در صZZورت احتمZZال خطZZر جدی در این مورد بیمار را ارجZZاع فZوری بZZه پزشZک دهیZد. بیمZارممکن اسZت همزمZان دچZار عالیمی از تZوهم یZا هZذیان

)سایکوز( نیز باشد که در این صورت باید ارجاع فوری به پزشک انجام شود.

78

اختالالت دوقطبي :اقداماتطبقه بندي تشخيص احتمالي نشانه ها وعاليم

سرخوشي بيش از حد يا تحريكپذيري ، عصبانيت وپرخاشگري

قصد آسيب جدي به خود يا ديگرانحتمال دوقطبي يا مانياا

ارجاع فوري به پزشك

بی خوابی

توهم يا هذيانپر حرفی

ارجاع غير فوري به پزشك

فعاليت وانرژي زياد بدوناحساس خستگي

ارجاع غير فوري به پزشك فقدان توهم ، هذيان يا آسيب

79

توهم: ادراك بدون وجZZود محZZرك ) ماننZZد شZZنيدن صZZداهايي كZZه ديگZZران آنهZZا را نمي.1شنوند و ديدن چيزهايي كه ديگران آنها را نمي بينند( .

هذيان: فكر يا باور غلط كه فرد بZZه آن اعتقZZاد دارد و بZZراي او قابZZل ترديZZد نيسZZت و.2 منطبق بر زمينه تحصيلي ، فرهنگي و اجتماعي او نيست؛ )مانند اینکZه فZرد معتقZد است كه يك مقام رده باالي كشوري يا جهاني است يا فكر مي كند اشخاصZZي او را

تعقيب مي كنند و مي خواهند به او صدمه بزنند(. توجه:

از فردی که نشانه های مانیا دارد حتما راجع به افکZZار خودکشZZی یZZا قصZZد جZZدی برای آسیب به خود یا دیگران سئوال کنید. چنانچه پاسخ مثبت است، این عالیم را به عنوان یک اورژانس روانپزشZZکی در نظZZر گرفتZZه و بیمZZار را ارجZZاع فZZوری بZZه

پزشک دهید. پیگیری و مراقبت بیماران مبتال به اختالالت دوقطبی:

بیمار مشکوک به اختالل دوقطبی پس از ارجاع به پزشک و تایید تشخیص، ممکن است جهت برسZZی هZZای تکمیلی، شZZروع درمان یا نیاز به بستری در بخش روانپزشکی،توسط پزشک به سطح تخصصی باالتر ارجاع داده شود. چنانچه عالیم شZZدید نباشد و نیاز به بستری وجود نداشته باشد روانپزشک درمان دارویی با داروهایی نظیر لیتیم، سدیم والپروات، کاربامازپین و... را شروع نموده و بیمار را با پسخوراند الزم برای پی گیری مجددا به نزد پزشک باز می گردانZZد. نZZوبت اول پی گZZیری

انجZZام می شZZود. پیگZیری هZZای بعZدیکارشZناس مZراقب سZالمت خZZانوادهدرهفته اول پس از بازگشZت از ارجZZاع توسZZط به صورت کارشناس مراقب سالمت خانواده

اورژانس های روانپزشکی

80

خودكشي : خودکشی به معنای خاتمه زندگی به دست خودفرد است. اگر کسی دست به خودکشی بزند ولی زنده بمانZZد بZZه این رفتZZار اقدام به خودکشی میگوییم. پديده افكارخودكشي در بسZZياري از اقشZZار مZZردم از جملZZه )جوانZZان، مZZردان، زنZZان و افZZراد مسن( ديده مي شود. كه عدم پيشگيري از آن مي تواند اقدام به خودكشي را بهمZZراه داشZZته باشZZد. خودکشZZی یZZک مشZZکل پیچیده است که علل یا دالیل متعددی دارد. خودکشی در نتیجه تعامل عوامل متعدد زیست شناختی، ژنتیZZک، روانشZZناختی، اجتماعی، فرهنگی، و محیطی بوجود می آید. توضیح این موضوع که چZZرا بZZرخی افZZراد تصZZمیم بZZه خوکشZZی می گیرنZZد در حالی که برخی دیگر در شرایط یکسان یا حتی بدتر از آن چنین کاری نمی کنند مشکل است. با این حال بیشتر خودکشی ها قابل پیشگیری هستند. اقدام به خودکشی، نشان دهنده ناراحتی شدید هیجانی و یا بیماری روانپزشکی است. خودکشی و اقدام به خودکشی عواقب هیجانی شديدي بر خانواده و دوستان دارد. برای خودکشی علل مختلفی ذکر گردیZZده و عوامZZل

متعددی را در اقدام به آن مؤثر دانسته اند. مهم ترين این عوامل عبارتند از: بيماري های روانی به ویژه افسردگی، اعتیاد، سايكوز، اختالل دوقطبي )بيماري های ش;;دید روانپزش;;کی(. عل;;ل روانش;;ناختی مانن;;دعلل روانی:

شکست عاطفی، تحصیلی یا هر شکست دیگر، استرس هابيماري های جسمی مزمن )مثل سرطان، صرع، ايدز، بيماران دياليزي(. علل جسمی:

مثل تنها زندگی کردن، فقدان حمایت خانوادگی و اجتماعی و همچنین عوامل فشارزا )مانند طالق، بیکاری، فقر، از دستعلل اجتماعی: سال اول زندگی .5مجرد بودن و تاهل مخصوصا در ( دادن نزدیکان، شکست در کار یا تحصیل، ازدواج تحمیلي و اختالفات زناشویی. . .

درمان کافی بيماري های روانپزشکی مي تواند از خودکشی پیشگیری کند و برخی درمانها بZZرای اختالالت روانپزشZZکی بZZاکاهش رفتار هاي خودکشی همراه هستند.

باور درست درباره خودكشي:باور غلط درباره خودكشي:

81

پرسش درباره خودكشي سبب تلقینبه خودكشي مي شود.

پرسش درباره خودكشي سبب کاهش اضطراب بیمار شده و احساس مي کند که

او را درک مي کنید.

شناسایی هر مورد فکر یا اقدام به خودکشی توسط کارشناس مراقب سالمت خانواده مستلزم ارزیZZابی دقیZZق و توجه: ،پس از ارجاع بZZه سZZطح تخصصZZی و دریZZافت پسZZخوراند از متخصصتخصصی توسط پزشک یا روانپزشک می باشد. بیمار

توسط کارشناس مراقب سالمت خانواده و پزشک خانواده بر اساس تشخیص و اختالل زمینه ای پی گیری می شود.

پیگیری و مراقبت :

82

نکات کلی در برخورد با فردی که از خودکشی صحبت می کند:.صحبت در خصوص خودکشی را جدی بگیرید و همدلی نشان دهید.فعاالنه گوش دهید و عالقمندی خود را طی مصاحبه نشان دهید سرزنش و پند و اندرز اجتناب كنيداز.به فرد فرصت دهید تا آزادانه احساسات وعقاید خود را ابراز نماید.راجع به افکار خودکشی، اقدام یا برنامه برای اقدام به خودکشی به

صراحت بپرسید.فرد را تنها نگذارید و به وی بگویید که منابع دریافت کمک )ارجاع به

پزشک، روانپزشک و ....( وجود دارد. دسترسی بیمار برای دریافتاینگونه خدمات را تسهیل نمایید.

در تمامی مراحل از پیگیری درمان، مراجعه منظم به پزشک یا مصرف دارو اطمینان حاصل نمایید.

یکی از بهترین راه ها برای پی بردن به افکار خودکشی این است کZه از خZZود فZرد مسZتقیما سZوال کZنیم. بZZر خالف بZاور عمومی صحبت درباره خودکشی باعث ایجادافکار خودکشی در شخص نم یشود. در حقیقت این افراد تمایل دارند راجع بZZه

موضوع خودکشی به صورت واضح و روراست صحبت کنند. سوال کردن درباره افکارخودکشی آسان نیست. بهتر است به تدریج فرد را به سمت موضوع سئوال هدایت کنید. برخی از

سئواالت مفید عبارتند از:آیا احساس می کنید از زندگی کردن خسته شده اید؟ زندگی ارزش زنده ماندن ندارد؟

آیا احساس می کنید میخواهید به زندگی خود خاتمه دهید.

از سZZایر اورژانس هZZای روانپزشZZکی بZZه طZZور خالصZZه می تZZوان بZZه حمالت اضZZطرابی حZZاد)پانیZZک(، عالیم سZZایکوز حZZاد، پرخاشZZگری و مسZZمویت بZZا داروهZZا یی چZZون لیZZتیم و... اشZZاره نمZZود. در خصZZوص پرخاشZZگری بZZه عنZZوان یZZک اورژانس

روانپزشکی، کارشناسان مراقب سالمت خانواده باید به نکات زیر توجه نمایند:

خطر خشونت را ارزیابی کنید: بررسی افکار، برنامه یا قصد جدی برای انجام رفتار پرخاشگرانه

قابلیت دسترسی به ابزار خشونت، اجرای طرح و احتمال سوءاستفاده از دیگران برای اجرای خشونت را در نظر بگیرید.

مواردی که با احتمال خطر باالتری برای خشونت و پرخاشگری همراه است :

جنس مذکرسنين جوانيوضعیت اقتصادی اجتماعی پایینسابقه قبلی رفتارهای پرخاشگرانه، سوء مصرف مواد، سایکوز

83

شخص را هرچه سریعتر به پزشک ارجاع دهید.

با خانواده تماس بگیرید و حمایت آنها را جلب

کنید.

اقدامات فوري در مقابله با بيماران پرخاشگر: .محيط را آرام سازيد .وسايلي را كه مي توانند به عنوان سالح استفاده شوند دسترس نباشند .از دیگران كمك بگيريد.رویکرد تهدیدکننده یا تحقیرکننده نداشته باشیدیهZZک توصZZه پزشZZاع بZZاز آنجا که مشکالت جسمی و روانی متعددی می تواند باعث بروز رفتارهای پرخاشگرانه شود ارج

می شود.اختالالت اضطرابی

مقدمه و عالیم:

همه انسان ها به طور طبیعی گاه اضطراب را در زندگی خود تجربه می کنند. اضطراب اگر در حد طبیعی باشد حتی خوب هم هست چرا که باعث افزایش آمادگی و جنب و جوش و در نهایت پیشرفت فرد می شZZود، ولی اگZZر شZZدید شZZود مثال بZZا عالیمی مثل تپش قلب، وحشت و بی قراری همراه باشد و در نتیجه فرد را به دردسZZر بیانZZدازد و بZZرای او مشZZکل درسZZت کند، غیرطبیعی است و نیاز به توجه و درمان دارد. در یکی از انوع اضZZطراب، فZZرد مبتال بZZرای مZZدتی طZZوالنی )چنZZد مZZاه( احساس دلشوره و نگرانی دارد. احساس دلشZZوره و نگZZرانی عالمت اصZلی این نZوع اختالل اسZت و افZراد مبتال در بیشZتر اوقات شبانه روز بدون دلیل خاصی از احساس هایی مثل دلشوره، تشویش، نگZZرانی و اضZZطراب شZZکایت دارنZZد. نگZZرانی حتی در ظاهر این افراد هم مشZZخص اسZZت و در بسZZیاری از مواقZZع احسZZاس بی قZZراری هم وجZZود دارد. فراموشZZی، زود

اختالل اضZZطرابی منتشرخسته شدن و عصبانیت هم از دیگر عالمت های این نوع بیماری اضطربی اسZZت. بZZه این بیمZZاری یکیبیماری وسواسگفته می شود، چون عالیم اضطرابی در بیشتر اوقات همراه بیمار هستند و او را راحت نمی گذارند.

دیگر از بیماری های اضطرابی است که تعداد زیادی از افZراد جامعZZه بZZه آن مبتال هسZZتند. شZZایع تZZرین نZZوع از این بیمZZاری وسواس به آلودگی یا نجاست است که در اثر این وسواس بیمار شروع به شستن یZZا آب کشZZیدن بیش از انZZدازه می کنZZد. وسواس ممکن است به شکل شک کردن هم بروز کند که بیمار را وادار به چک کردن های تکراری و غیرضروری می نماید. مثال فرد مرتب شک می کند که درب را بسته یا نه، یا اینکه نکنZZد شZZیر گZZاز را بZZاز گذاشZZته باشZZد، و بعZZد در اثZZر این افکZZار چندین بار می رود و چک می کند ببیند آیا درب بسته است یا شیر گاز بZه درسZZتی بسZZته شZZده یZا نZZه؛ شZZک بیش از حZZد در رکعت ها یا سایر جزئیات نماز و دیگر آداب مذهبی هم از این گونه وسواس ها هستند. انواع دیگری از وسZZواس هم وجZZود دارد که در اینجا توضیح داده نمی شود، مثل فکرهای مزاحم و ناراحت کننده ای که برخالف میل فرد به ذهن او هجZZوم می

84

آورند و بیمار نمی تواند از دست آنها رهایی یابد. از جمله این افکار می توان به افکار کفرآمZZیز یZZا افکZZار جنسZZی یZZا فکZZرآسیب زدن به دیگران اشاره کرد.

اضطراب اجتماعی یا ترس از صحبت کردن در جمع هم یکی از انواع اختالالت اضZZطرابی اسZZت کZZه بیشZZتر در نوجوانZZان و جوانان دیده می شود. این افراد وقتی بخواهند جلوی افراد ناآشنا حرف بزنند یZZا کZاری انجZZام دهنZZد بسZZیار مضZZطرب می

گفته می شود. اضطراب اجتماعیشوند و ممکن است نتوانند این کار را به درستی انجام دهند. به این بیماری

نوع دیگری هم از اختالل اضطرابی وجود دارد که در اثر بروز یک حادثه بسیار شدید و خطرناک مثل زلزله، جنگ یا تصادف می گویند. برای مثال در جریان دفاع مقدس و همچنین در زلزله بماختالل استرس پس از سانحهایجاد می شود که به آن

این اختالل در بسیاری از هموطنانمان ایجاد شده است. در این موارد بیمار برخالف میل خود، مرتب بZZه یZZاد آن حادثZZه میافتد و بسیار ناراحت و مضطرب می شود. عصبانیت، پرخاشگری و اضطراب زیاد از عالیم این اختالل هستند.

در طبقه بنZدی قبلی اختالالت روانپزشZکی کZه در شZبکه سZالمت کشZور اسZتفاده می شZد، اختالالت اضZطرابی در دسZتهاختالالت خفیف روانی جای می گرفتند. البته این مساله به معنی کم اهمیت بودن این بیماری ها نیست.

غربالگری و ارزیابی افراد :

اختالالت اضطرابی بسیار شایعند و از آنجا که قابل درمان هستند، تشخیص و درمان آنها بسیار مهم است. بسیاری از این بیماران را می توان با پرسیدن سواالت غربالگری اختالالت روانپزشکی شناسایی و اقدامات الزم را مطZZابق جZZدول بZZرای

ارجاع به پزشک و تشخیص قطعی و شروع درمان انجام داد.

اقداماتطبقه بندي تشخيص احتمالي نشانه ها وعاليماحتمال آسيب جدي به خود يا ديگران احتمال اختالل اضطرابياضطراب ودلشوره

بيقراري ونگراني ارجاع فوري به پزشك

85

شست وشو يا چك كردنبيش از حد

نبودن احتمال آسيب جدي به خود يا ديگران

ارجاع غير فوري به پزشك

افكار مزاحم

ترس از صحبت در جمع

عصبانيت ناگهاني

بي خوابي يا خواب منقطع

پیگیری و مراقبت:

برای درمان اختالالت اضطرابی هم می توان از داروها استفاده کرد و هم می توان از روش های غیردارویی کمک گرفت. هر دو نوع درمان در بهبود این اختالالت موثر هستند و بسZZته بZZه شZZرایط موجZZود و صZالحدید پزشZZک از آنهZZا اسZZتفاده می

شود.

در برخی موارد از دارو در درمان اختالالت اضطرابی استفاده می شود، ولی بسیاری از بیماران ممکن است نگران باشZZند که نکند داروهای روانپزشکی اعتیادآور باشند. بنابراین دوست ندارند که از دارو استفاده کنند و به همین دلیZل تZZرجیح می دهند که درمان را رها کنند یا اصال برای درمان مراجعه نکنند. باید توجه داشت که این اعتقاد در بیشتر موارد درست نیست و بیشتر این داروها اصال باعث وابستگی نمی شوند و در صورتی که تحت نظZZر پزشZZک و بZZه درسZZتی اسZZتفاده شZZوند این نگرانی موردی پیدا نمی کند. به عالوه، درمان های غیردارویی هم برای اضطراب وجود دارد که در موارد اضطراب خفیZZف

تر می توانند به درمان کمک کنند.

86

اختالالت اضطرابی کوتاه مدت نیستند، بنابراین درمان آنها هم کوتاه مدت نخواهد بود. قطع زودهنگام درمان منجر به عودبیماری و افزایش مشکالت بیمار می گردد.

آموزش به بیمار و خانواده او درباره بیماری و روش های درمان آن، به درمان این اختالالت نیز کمک می کند. این آمZZوزش یا کارشناس سالمت روان انجام می شود. آموزش باعث می شود که بیمار کمترکارشناس مراقب سالمت خانوادهتوسط

به فکر قطع کردن خودسرانه داروهای خود بیافتد و همچنین خانواده بیمار یاد بگیرند که چگونه باید با بیمZZار خZZود برخZZوردکنند تا استرس کمتری به او وارد کنند و به بهبود بیمار کمک کند.

بیمار مشکوک به اختالل اضطرابی پس از ارجZZاع بZZه پزشZZک، بسZZته بZZه نZZوع و شZZدت بیمZZاری ممکن اسZZت توسZZط پزشZZک )خانواده( به سطح تخصصی باالتر ارجاع داده شود و یا درمان او توسط خود پزشک خانواده آغاز گردد. نZZوبت اول پیگZZیری

انجZZام می شZZود. پیگZیری هZای بعZZدیکارشZناس مZراقب سZالمت خZZانواده درهفته اول پس از بازگشZت از ارجZZاع توسZZط به صورت ماهانه و فعال انجام می گردد. کارشناس مراقب سالمت خانواده

اجرا شود:کارشناسان مراقب سالمت خانوادهمواردی که باید در پیگیری بیماران توسط

87

ایعZZZیار شZZZطرابی بسZZZاختالالت اض هستند و انواع مختلفی دارند.

انی درZZZZZZZZهم دارو و هم روان درم درمان اختالالت اضطرابی موثرند.

هZZدن بZZته شZZران وابسZZاران نگZZبیم داروها هستند.

کیZZZZای روانپزشZZZZتر داروهZZZZبیش اعتیZZZادآور نیسZZZتند و بZZZا مصZZZرف درسZZZت آنهZZZا زیZZZر نظZZZر پزشZZZک

وابستگی اتفاق نمی افتد.

آموزش بيمار و خانواده وي درباره بيماري با تاکید بر اهمیت و ضرورت درمان و پی گیری .1 پیگیری مصرف منظم داروها مطابق با دستور پزشک.2 پیگیری عاليم بیماری.3بررسی عوارض جانبي داروها و در صورت لزوم ارجاع بیمار به پزشک.4پیگیری مراجعات بیمار به پزشک طبق زمانبندی تعیین شده از سوی پزشک )ماهانه(.5

چنانچه در پیگیری های خود مZZوارد فZZوق را شناسZZایی نمZZود ضZZمن آمZZوزش بZZه بیمZZار وکارشناس مراقب سالمت خانوادهخانواده تالش خواهد نمود که بیمار سریع تر و زودتر از موعد مقرر توسط پزشک مربوطه ویزیت شود.

اختالالت سایکوتیکمقدمه و عالیم:

این اختالالت در دسته بندی که قبال در شبکه سالمت کشور به کار می رفت بخشZZی از اختالالت شZZدید را تشکیل می دادند. البته غZZیر از اختالالت سZZایکوتیک اختالالت دیگZZری هم در دسZZته اختالالت شZZدید طبقZZه بندی می شد که در سایر قسمت های کتاب به آنها پرداختZZه می شZZود. افZZرد مبتال بZZه این اختالالت دچZZار رفتارها و حالت های خاصی می شوند که برای سایرین عجیب و غیرمعمول اسZZت و افZZراد عZZادی تقریبZZا هیچ گاه در زندگی خود این حاالت را تجربه نمی کنند. مثال این بیماران ممکن است صدای فرد یا افZZرادی را بشنوند که وجود ندارند و دیگران آنها را نمی شنوند یا چیزها یا کسانی را ببینند که افراد عادی آنها را

گفته می شZZود. نشZZانه مهم دیگZZر این اسZZت کZZه بیمZZاری کZZه تZZوهم داردتوهم"نمی بینند. به این حالت " ممکن است با خودش حرف بزند یا بی دلیل و بیهوده بخندد یا کارهایی انجام دهد که تZZوهمش بZZه او می گوید. بنابراین خیلی وقت ها رفتار این بیماران عجیب و غیرمعمول به نظر می رسZZد. مثال ممکن اسZZت آشغال جمع کنند، لباس خود را جلوی دیگران یا در جای نامناسبی در بیاورنZZد یZZا بZZه دیگZZران حملZZه کننZZد. همچنین ممکن است این افراد اعتقادات نادرست و گZاه عجیب و بZاورنکردنی داشZته باشZند. مثZل اینکZه کسی بی دلیل معتقد باشد فرد یا گروهی قصد کشتن یا صدمه زدن به او را دارند یا به قصد صدمعه زدن یا کشتن او را تعقیب می کنند )هذیان بدبینی یا سوءظن هذیانی(؛ یا مثال معتقد باشد که دیگران دربZZاره او حرف می زنند یا او را مسخره می کنند؛ بگوید با خدا و پیغمبر و بزرگان مذهبی رابطه نزدیکی دارد یا قدرت و مقام خاصی به او داده شده است )هذیان بزرگ منشی(. به این اعتقادات نادرست که فرد بدون

88

" گفته می شود. البته هذیانهذیاندلیلی به آنها باور دارد و برای شما و دیگران هم قابل قبول نیست، "انواع دیگری هم دارد ولی شایعترین موارد آن همین انواع هستند.

رفتارهای بی دلیل و بی هدفی که دلیZZل انجZZام آنهZZا غیرقابZZل فهم اسZZت یZZا بZZر اسZZاس فرهنZZگ جامعZZه رسد و همچنین حرف زدنی که نZZامفهوم و بی ربZZط بZZه نظZZر می رسZZد هم از جملZZهنامتناسب به نظر می

شود. گاهی اوقات هم ممکن است این بیماران گوشه گیر، کم حرفها در نظر گرفته میعالیم این بیماری و به همه چیز بی توجه باشند و حتی به نظZZافت و کارهZZای شخصZZی خZZود هم دقت نکننZZد. معمZZوال افZZراد

دانند و معتقدند که کامال سالم هستند. بنابراین هر کسی کهمبتال به اختالالت پسیکوتیک خود را بیمار نمی هر یک از عالیم توهم، هذیان را داشته باشد یا رفتار و گفتارش عجیب و نامفهوم به نظZZر برسZZد بایZZد از نظر وجود اختالالت پسیکوتیک بررسی شود. وجود این عالیم بسیار مهم است و نشان می دهد که بیمZZار نیاز به بررسی و درمان جدی دارد و هر چه زودتر باید برای تشخیص و درمان او را نZZزد پزشZZک فرسZZتاد. در صورتی که مشکل بیمار مورد توجه و درمان قرار نگیرد ممکن است شدیدتر شود و بیمار و اطرافیZان را دچار عوارض زیادی نمایZد. بZه همین دلیZZل اسZت کZه این بیمZاری یکی از انZواع اختالالت شZدید روانی محسوب می شد. بیماری های مختلفی ممکن است باعث ایجاد توهم و هذیان شود، بنZZابراین درمZZان این

بیماران ممکن است با یکدیگر متفاوت باشد.

89

غربالگری و ارزیابی افراد: کارشناسZZان مZZراقب سZZالمت خانوادهبZZا اسZZتفاده از فZZرم غربZZالگری خانوارهZZای تحت پوشZZش را مZZورد ارزیابی قرار می دهند و مطابق جدول اقدامات الزم را انجام می دهند. در صورتی که بیمار دچار هر یک از عالیمی باشد که در مقدمه توضیح داده شد، مانند توهم )مثل شنیدن صداهایی که دیگران نمی شنوند(

90

.توهم و هذیان از عالیم اصلی این بیماری ها هستندرفتار بی دلیل و بی هدف و گفتار آشفته هم از نشانه های

این اختالالت هستندتمام این بیماران نیاز به بررسی و درمان فوری و جدی دارندمعموال درمان این بیماران درازمدت است قطع زودهنگام داروها باعث عود بیماری می شود

یا هذیان )مثال معتقد باشد دیگران دنبال او هستند و قصد آسیب زدن به او را دارند( یZZا رفتارهZZای عجیب و غیرمعمولی انجام دهد یا تکلم نامفهوم و بی ربطی داشته باشد، احتمZZال ابتال بZZه اختالالت سZZایکوتیک

در او زیاد است و باید برای بررسی و بر اساس جدول بررسی و ارجاع گردد.

تشخیصعالیم و نشانه هااقداماتطبقه بندیاحتمالی

احتمالتوهم اختالل

سایکوتیک

قصد آسیب جدی بهارجاع فوری به پزشکخود یا دیگران

ارجاع فوری به پزشکپرخاشگری شدیدهذیان

رفتارهای بی هدف فقدان قصد آسیب یاو عجیب و غریب

پرخاشگری شدیدارجاع غیر فوری به پزشک

تکلم بی ربط و

91

نامربوط

پیگیری و مراقبت : درمان اصلی اختالالت سایکوتیک درمان دارویی است و معموال الزم است این بیماران برای چند سال به طور مرتب دارو مصرف کنند. یکی از مهمترین مشکالت در درمان این اختالالت این است که بسیاری از بیماران قبول ندارنZZد کZZه بیمZZار هسZZتند و بنZZابراین از خZZوردن دارو خودداری می کنند یا پس از مدتی که عالیم بیماری فZZروکش کZZرد، داروی خZZود را قطZZع می کنند. قطع زودهنگام دارو معموال باعث می شود که بیماری پس از چنZZد هفتZZه یZZا چنZZد مZZاه

دوباره عود کند. آموزش به بیمار و خانواده او درباره بیماری و تداوم درمان آن، به درمZZان این اختالالت بسZZیار کمZZک می کند. این آموزش توسطکارشناس مZZراقب سZZالمت خانوادهیZZا کارشZZناس سZZالمت روان انجZZام می شZZود. آموزش باعث می شود که بیمار کمتر به فکر قطع کردن خودسرانه داروهای خود بیفتد و همچنین افZZراد

92

خانواده بیمار یاد بگیرند که چگونه باید با بیمار خود برخورد کنند تا استرس کمتری بZZه او وارد کننZZد و بZZهبهبود بیمار کمک کند.

بیمار مشکوک به اختالل پسیکوتیک پس از ارجاع به پزشZZک و تاییZZد تشZZخیص، الزم اسZZت در همZZه مZZوارد جهت بررسی های تکمیلی، شروع درمان یا نیاز به بستری در بخش روانپزشکی، توسط پزشک )خانواده( به سطح تخصصی باالتر ارجاع داده شود. چنانچه عالیم شدید نباشد و نیاز به بستری وجود نداشZZته باشZZد روانپزشک درمان دارویی را شروع نموده و بیمZZار را بZZا پسZZخوراند الزم بZZرای پی گZZیری دوبZZاره بZZه نZZزد پزشک باز می گرداند و سپس پزشZZک، بیمZZار را بZZرای انجZZام پیگZZیری هZZای بعZZدی بZZه کارشZZناس مZZراقب سالمت خانواده ارجاع می دهد. نوبت اول پیگیری درهفته اول پس از بازگشت از ارجاع انجام می شZZود.

پیگیری های بعدی کارشناس مراقب سالمت خانواده به صورت ماهانه و فعال انجام می گیرد.

باید در پیگیری بیمZZاران انجZZام دهنZZد )عالوه بZZر مZZوارد کلیکارشناس مراقب سالمت خانوادهمواردی که ذکرشده در فصل سوم( شود:

آموزش بيمار و خانواده وي درباره بيماري با تاکید بر اهمیت و ضرورت درمان و همچنین رعZZایت.1احترام و حقوق انسانی بیمار

های اجتماعی به بیمار و کمک به وی برای برگشت به جامعه و کارآموزش مهارت.2پیگیری مراجعه به موقع بیمار به خانه بهداشت و به پزشک.3 پیگیری مصرف منظم داروها مطابق با دستور پزشک.4 پیگیری نحوه کنترل و بهبود تدریجی عاليم بیماری.5بررسی عوارض جانبي داروها و در صورت بروز عوارض، ارجاع بیمار به پزشک.6

پی گیری در مورد بیماران زیر باید در فواصل کوتاه حداکثر هفتگی انجام شود:بیمارانی که افکارخودکشی، آسیب به دیگران یا اقدام به خودکشی دارند..1 بیمارانی که با وجود چند جلسه پیگیری و آموزش هنوز هم دستورات دارویی را مطابق تجZZویز.2

پزشک اجرا نکرده یا پذیرش کافی برای درمان و پی گیری ندارند.93

شرایط نامناسب خانوادگی و فقZZدان حمZZایت الزم از سZZوی خZZانواده و نزدیکZZان کZZه بZZا وجZZود.3 بهبود نیافته است. کارشناس مراقب سالمت خانوادهپیگیری و آموزش

چنانچZZه در پیگZZیری هZZای خZZود مZZوارد فZZوق را شناسZZایی نمZZود ضZZمنکارشناس مراقب سالمت خZZانواده آموزش به بیمار و خانواده تالش خواهد نمود که بیمار سریع تZZر و زودتZZر از موعZZد مقZZرر توسZZط پزشZZک

مربوطه ویزیت شود

صرع

صرع یک نوع حالت حمله و تشنج تكراري است که به دلیل اختالل در کارکرد سلول های مغZZزی بZZروز می کند، و یکی از قدیمی ترین، شايعترین و درمZZان پZZذیرترین اختالالت عصZZبي شZZناخته شZZده در جهZZان و از جمله كشور ماست. صرع بZZه اشZZكال مختلZZف ماننZZد کم شZZدن یZZا از بین رفتن ناگهZZاني هوشZZياري، مZZات زدگي، افتادن، تشنج و حرکات تکراری وکوتاه مدت اندام هZZا ظZZاهر مي شZZود.بZZا توجZZه بZZه اینکZZه عمZZوم مردم اطالعات نادرست در مZZورد اين بيمZZاري دارنZZد بZZا این اختالل خZZوش خیم و درمZZان شZZونده برخZZورد درستی نمی شود. این امر موجب خسارت زیادی بر افراد مبتال و خانواده ها می شود. بZZه خZZاطر داشZZته باشیم كه افراد مبتال به صرع در بهره هوشي، حافظه، تحصيل، شخصZZیت و مهارتهZZاي هZZنري بZZا ديگZZران فرقي ندارند و قرار است در این درس به کسانی کمک کنیم که گاه با یک ارتباط و مشاوره صمیمی، یک

آموزش کوتاه و یا تجویز یک قرص در روز به زندگی سالم، شاد و موفقی برگردند. تاريخچه صرع:

در روزگاران قديم مردم عقيده داشتند، كسي كه دچار اين حZZاالت مي شZZود جن يZZا شZZيطان در جسZZم او حلول كرده است. بر مبناي اين عقايد خرافی براي درمان کوشش می شد از راه هZZاي مختلفي شZZيطان از درون او بيرون رانده شود. گاهي بيرون كشيدن ارواح خبيثZZه از بZZدن این افZZراد بZZا روش هZZای بسZZيار ظالمانه انجام مي گرفت، آنان را شكنجه مي كردند و با ابزارهائي مانند سنگهاي تيز، جمجمه هايشان را سوراخ مي كردند يا به سحر و جادو متوسل مي شدند. يونانيان باستان به اين بيماري ، به عنوان بيماري مقدس نگاه مي كردند و معتقد بودند فقط يكي از خدايان مي تواند سبب سقوط بيمZZار بZZر روي زمين و

94

سال قبل معتقد بZZود، صZZرع يكي از انZZواع٢٤٥٠تكان هاي شديد وي شود. بقراط پزشك يوناني در حدود بيماري ها و با منشاء اختالل مغزي است. به نقل از پیامبر اسالم)ص( نیز آمده است کZZه تشZZنج بZZرخالف فکر عوام دیوانگی نیست بلکه بیماری است. عقايZZد گونZZاگون و خرافZZات و ديZZدگاه هZZاي عجيب و غZZريب

انسان ها و قوم ها راجع به اين اختالل همه و همه بر ابهامات آن افزوده است.علل صرع :

امروزه بر همه روشن شده است که صرع يك بيماري نيست، بلكه فقط نشانه اي است كه خZZبر می دهZZد قسمتي از مغز كار خود را با نظم همیشگی و به خوبي انجام نمي دهد. وقتي مغز به طZZور طZZبيعي كZZار كند يك سري امواج الكتريكي از خود ايجاد مي کند كه اين امواج ماننZZد جریZZان مالیم و منظم الکتریسZZیته در مسير اعصاب مغزي عبور مي كنند. در حالت تشنج يك جرقه الكتريسيته مانند انتشار بZZرق در آسZZمان ايجاد مي شود كه ایجاد و انتشار اين جرقه و طوفان الكتريكي بسته به محل و مسیر خZZود در مغZZز عالئم و نوع تشنج و صرع را تعيين مي کند. اپي لپسي يا صZرع حZالتي اسZت كZه يZك سZري از اين تشZنج هZا و طوفان هاي الكتريكي در مغز به طور مرتب و با فاصZZله زمZZاني بZZه طZZور خودبخZZود ايجZZاد می شZZوند. در سبب شناسی و علل صرع دیده شده که اگر چه وقوع تشنج از نشانه های صرع است، ولي همه تشنج ها منشا صرعي ندارند. تشنج ممكن است به دالئل مختلف مانند کم یا زیZZاد بZZودن قنZZد، کلسZZیم،نمZZک، آب و دیگر مواد خون؛ ورم و ضربه سر و موارد بسیار دیگر رخ دهد که با درمان آنها به زودی تشZZنج بهبZZود می یابد و بیمار تشخیص صرع نمی گیرد. بنابراين يك یا دو بار تشنج هيچ گاه صرع نيست، بلكه تکZZرار بیشZZتر

تشنج مي بايست رخ دهد تا پزشك تشخيص صرع را مطرح نمايد. صرع به سبب عوامل مختلفي مانند صدمه مغZZزي ، عفZZونت و عوامZZل ارثي، صZZدمات حین تولZZد و دوران كودكي، ایجاد مي شود. همچنين مننژيت ها و انواع التهاب های عفونی یا ناشی از بیماری فشار خون و نارسایی عروقی مغزی همگي مي توانند باعث ايجاد صرع شوند. داشتن اطالعات الزم در اين زمينه مي

تواند در پيشگيري و درمان صرع مؤثر باشد.

آموزش سالمت روان و برخي نكات مهم در صرع:

95

افرادي كه مبتال به صرع هستند و یا آستانه تشنج پZZائيني دارنZZد) سZZابقه تشZZنج دارنZZد( بایZZد بZZه هZZر-1 پزشکی که برای درمان مراجعه می کنند مشکالت خود را به طور کامل بیان کنند. چرا که با مصرف برخي داروها ممكن است دچار حمله صرع شوند. گاهي واكنش داروئي بين داروهاي ضد صرعي كه بيمار مصرف مي كند و داروهاي ديگر و گاهی آنهائي كه سطح داروهZZاي ضZZد صZZرعي را پZZائين مي

آورند ممکن است موجب بروز صرع مي شوند. اصل اول و اصلی در درمان صرع مصرف مرتب دارو، خودداری از قطع ناگهZZانی و خودسZZرانه دارو-2

و تحمل عوارض خفیف داروهاست. صرع درمان دارد و اغلب بیماران صرعی قادر بZZه ادامZZه زنZZدگی معمZZولی، ازدواج، بZZارداری، و کZZار-3

هستند. بسیاری از مشاهیر جهان مانند ناپلئون، تولسZZتوی، داستایوسZکی و حسZZینعلی راشZد واعZظ شZهیر-4

دوران معاصر صرع داشZZتند. بنZZابراین بZZا هZZوش و سZZالمت شخصZZیت بZZارزی کZZه در بیشZZتر بیمZZاران صرعی دیده می شود می توان در جهت انگ زدایی از آنان و کمZZک بZZه ادامZZه زنZZدگی فعZZال و خالق

آنها کمک کنیم. برای آموزش بیماران و خانواده آنها جلب مشارکت افراد صZZرعی مفیZZد اسZZت. آنهZZا بZZرای آمZZوزش-5

الگوی خوبی هستند و نقش موثری دارند. افZZراد متبال بZZه صZZرع کZZه اعتمZZاد بZZه نفس خZZوبی دارنZZد، تحصیل کZZرده انZد یZا کZZار و زنZدگی و ازدواجی مZوفقی دارنZد بهZZترین کسZZانی انZد کZZه در آمZوزش

بهداشت روان همیار شما خواهند بود. در پیگیری موارد مصروع اگر صرع مداوم باشد و یZZا همZZراه عZZوارض جسZZمی و روانی شZZدید، الزم-6

است پیگیری هفتگی و در غیر این صورت پیگیری ماهیانه صورت پذیرد. در پیگیری افراد مصروع الزم است همZZه آمZZوزش هZZای بهداشZZت روان، آمZZوزش بهداشZZت روان در-7

صرع و موارد پیگیری کلی در برنامه بهداشت روان به اجرا در آید. کودکان را براي نوازش و غيره تكانهاي شديد ندهید. مراقب پرتاب شدن، سقوط و به ویژه تصادف-8

در رانندگی باشید. در اتوموبیل با رانندگی محتاطانه و بستن کمربنZZد و گذاشZZتن کودکZZان در سZZاک

96

کودک از وارد آمدن ضربه به سر و جمجمه کودک با هدف پیشگیری از صرع و ضايعات مغZZزي ديگZZرو عقب ماندگي ذهني جلوگیری نمایید.

استفاده از تمهیدات ایمنی در مشاغل، ایمنی در خانه و به ویژه اسZZتفاده از کاله ایمZZنی در موتZZور-9 سواری، دوچرخه سواری، رعایت ایمنی در حین کZZار در ارتفZZاع و کارگZZاه هZZا ونZZیز در کوهنZZوردی و

سایر ورزش ها را به همه توصیه نمایید.

درمان دارویی: سال بعZZد از كشZZف٢٥ وارد روش علمی شد. ١٩١٢درمان داروئي صرع با كشف اثر فنوباربيتال در سال

و سZZديم والZZپروات در سZZال١٩٦٧ فني تZZوئين و سZZپس كاربامZZازپين در سZZال ١٩٣٨فنوباربيتال در سال درصد مZZوارد، حمالت٧٠ معرفي شدند. پس از آن نیز داروهاي جديد ديگري نيز معرفي گرديدند. در ١٩٧٤

صرع با يك دارو یا کاهش می یابد و یا به طور كامل كنترل مي شوند. در درمان دارویی صرع طول دوره درمان طوالني مدت خواهد بود. در اغلب موارد در صورتي كه بيمZZار

سال هيچ حمله تشنجي نداشته باشد، پزشك تصميم به كاهش تدريجي و نهايتا قطZZع دارو5 تا 3به مدت خواهد گرفت. هZدف از درمZان داروئي، قطZZع يZا بZه حZداقل رسZانيدن تعZداد حمالت تشZZنج، بZدون ايجZاد عوارض جانبي جدي و خطرناك مي باشد. در درمZZان دارویی صZZرع بايسZZتي بين كنZZترل صZZرع و عZZوارض

داروئي تعادل برقرار گردد. مصرف منظم داروها از اصول بنیادی در درمان صرع می باشد. در درمان فرد مبتال به صرع، پزشک دارویی انتخاب می کند که سهولت مصZZرف آن، دسترسZZی بیمZZار بZZه دارو، کمتر بودن دفعات مصرف در روز مورد نظر باشZZد. همچZZنین پزشZZک سZZعی می کنZZد دارو ارزان تZZر باشد و تحت پوشش بیمه باشد، زمان تهیه دارو وقت گZZیر نباشZZد و بZZا کمZZترین عارضZZه بیشZZترین اثZZر را داشته باشد. فنوباربیتال و کاربامازپین از داروهایی اند که بیشترین این ویژگی هZZا را دارنZZد و بZZه همین دلیل برای کاربرد در نظام مراقبت های اولیه بهداشتی کشور پیشنهاد شده اند. ذکریای رازی می گویZZد: تا می توانید به بیمار دارو ندهید، اگر دادید ابتدا داروی گیاهی، بعد تک دارویی و آنگاه یZZک بZZار در شZZبانه روز باشد. به نظر می رسد تجویز داروی گیاهی نه به جای نسخه های ضروری پزشکی و درمZZان بیمZZاری

97

صرع اما برای بسیاری از شکایات جسمی ناشی از استرس ها و روزهای اولیه سرماخوردگی ها مناسZZبباشد و موجب می شود مصرف بی رویه داروکاهش یابد.

داروهای ضد صرع مانند سایر داروها عوارضی دارند که اگر تجویز درست پزشک همZZراه مZZراقبت دقیZZق بیمار و کارکنZZان بهداشZZتی باشZد نبایZد نگZZران عZوارض دارویی شZد. عZوارض دارویی مربZوط بZه تمZام

ایجاد نکند. ممکن است یکداروهاي ضد صرع نيست و يك داروي خاص ممکن است در فردی هیچ عارضه ای دارو در فردی مثال عارضه پوستی خارش و کهیر بدهد یا اختالل گوارشي پيدا كند، ولي فرد ديگر با همان دارو عارضه اي نداشته باشد. در بعضي موارد شروع مصرف دارو به ميزان كم و افزايش تدريجي آن )تا رسيدن به مقدار مناسب( سZZبب تحمل بدن و یا كاهش بروز عوارض دارويي مي شود. در هر صورت اگر پزشZZک از عZZوارض دارو مطلZZع شZZد ولی بZZاز هم دارو را تجویز کرد مصرف دارو الزامي است و قطع خودسZرانه آن مي توانZد عZواقب جZبران ناپZذير و خطرنZاکی داشZته

باشد. بايد توجه داشت كه روش اصلي و انتخاب اول در درمان صرع، دارو درماني است.

روش هاي غير داروئي اين بيماري مربوط به مواردي است كه اوال بيمار به درمان داروئي پاسخ نداده باشZZد و ثانيZZا نوع و تعداد حمالت صرع به شكلي باشد كه زندگي عZZادي فZZرد را از نظZZر فZZيزيكي و رواني مختZZل كZZرده باشZZد. اين روش ها عبارتند از: جراحي بر روي مغز، تحريك عصب واگ با روش الکترونیکی و رژيم كتوژنيك. که بیمار را شZZبیه

روزه داری از یک سری مواد قندی محروم می کنند.

98

روش هاي غير داروئي اين بيماري مربوط به مواردي است كه اوال بيمار به درمان داروئي پاسخ نداده باشد و ثانيا نوع و تعداد حمالت صرع به

شكلي باشد كه زندگي عادي فرد را از نظر فيزيكي و رواني مختل كرده باشد. اين روش ها عبارتند از: جراحي بر روي مغز، تحريك عصب واگ با روش الکترونیکی و رژيم كتوژنيك. که بیمار را شبیه روزه داری از یک

سری مواد قندی محروم می کنند.

شرح خدمت بهورز در رابطه با پیشگیری در نظام مراقبت های بهداشتی اولیه با توجه به شرح وظایف تعیین شده

شرح خدمت کارشناس مراقب سالمت خانواده در رابطه با پیشگیری در نظام مراقبت های بهداشتی اولیه با توجه به شرح وظایف تعیین شده

شرح خدمت متن آموزشی–منبع گروه هدف پیشگیریمهارت های زندگی

آموزش فرزندپروری آگاه سازی از اعتیاد و

مواد آموزش اختالالت روانی

شایعحمایت طلبی

اصول پیشگیری در محله

- آموزش مهارت های زندگی و-فرزندپروری

جمعیت عمومی

- آگاه سازی در خصوص عوارض-مصرف مواد و الکل

اص;;ول پيش;;گيري اجتم;;اع مح;;ور-محيطي

مقدمات حمايت طلبي: -عوام;;;;ل خط;;;;ر و محاف;;;;ظ

زمينه س;;از مص;;رف م;;واد درمحله

جمعیت ه;;;;اي در مع;;;;رض خطر

-

آگاه سازی در خصوص عوامل-خطر و محافظت کننده

- آگاه سازی در خصوص اختالالت- روانپزشکی نظیر )اختالالت

خلقی و افسردگی، نقص توجه،بیش فعالی(

راهبرده;;;;;;;اي مداخل;;;;;;;ه پيشگيرانه محيطي

تع;;يين نيازه;;ا، اول;;ويت ه;;ا و اه;;داف م;;داخالتي وت;;دوين برنام;;;ه عملي;;;اتي )تش;;;كيل ائتالف، ت;دوين س;ند حم;ايت طلبي، تعيين نقش رس;;انه و

البي شوندگان(

حمایت طلبی از افراد کلیدی- )مانند روحانی مسجد، اعضای شورای روستا، نیروی انتظامی

و...(

کمک به جلب مشارکت افراد- تحلي;;;ل مخاطب;;;ان پ;;;روژه

99

متن–منبع آموزشی شرح خدمت گروه هدف پیشگیر

ی اصول پیشگیری در

محله اصول/ دستورالعمل

حمایت طلبی

اصول پيشگيري اجتماع محور-مقدمات حمايت طلبي: -شناس;;ايي عوام;;ل خط;;ر زمين;;ه س;;از

مصرف مواد در محله كمي وه;;;;اي گ;;;;ردآوري و ثبت داده

در زمين;;;;ه عوام;;;;ل خط;;;;ر وكيفي شناس;;ايي جمعیت ه;;اي درمحاف;;ظ و

معرض خطر راهبرده;;;;اي مداخل;;;;ه پيش;;;;گيرانه

محيطي تع;;يين نيازه;;ا، اول;;ويت ه;;ا و اه;;داف

مداخالتي تحليل مخاطبان پروژه مداخالتيراهبردهاي حمايت طلبي-جلب مشاركت هاي مردمي حمايت طلبي از ذينفعان كليديت;;;دوين برنام;;;ه عملي;;;اتي )تش;;;كيل

ائتالف، ت;;دوين س;;ند حم;;ايت طل;;بي،تعيين نقش رسانه و البي شوندگان(

ظ;;;;;;;رفيت س;;;;;;;ازي و اج;;;;;;;راي مداخالت ,پايش و ارزشيابي ش;;اخص

هاي مداخله

حمایت طلبی از افراد کلیدی )مانند- روحانی مسجد، اعضای شورای

روستا، نیروی انتظامی و...(

جمعیتعمومی

کمک به جلب مشارکت افراد محله- جهت ابتکارات محلی و اجرای برنامه

های پیشگیرانه ارائه آموزش ها و منابع الزم به محله-

اصول پیشگیری درمحله

اصول/ دستورالعمل حمایت طلبی درمحله های پرخطر

محالت / محلشناسایی اجتماعات / - پرخطرهای

جمعیتعمومی

حمایت طلبی برای رفع مشکل-آگاه سازی در خصوص:-

عوارض مصرف الکل سیگار و«مواد

خدمات مرکز« فعالیت های جایگزین نظیر«

ورزش، تحصیل-

مداخالتيراهبردهاي حمايت طلبي-

جلب مشاركت هاي مردمي حم;;;ايت طل;;;بي از ذينفع;;;ان

كليديظ;;;رفيت س;;;ازي و اج;;;راي

مداخالت پايش و ارزشيابي شاخص هاي

مداخله

محله جهت ابتکارات محلی واجرای برنامه های پیشگیرانه

ارزيابی از نظر رفتارهای پر خطر

اقدامطبقه بندینشانه هاارزيابیسوال كنيد:

- آيا جوان از رژيم غذايی صحيحبرخوردار است؟

آيا جوان در معرض دود سيگار، قليان،- چپق، پيپ و ساير مواد دخاني در منزل و

يا اماكن عمومي قرار دارد )سيگاريتحميلي(؟

- آيا جوان سيگار، قليان، پيپ و يا سايرمواد دخاني مصرف مي كند؟

- آيا در خانواده و يا اقوام جوان، فردي كه مواد دخاني )سيگار، قليان، پيپ، انفيه و يا ساير مواد دخاني( مصرف

مي كند، وجود دارد؟- آيا سوء مصرف مواد دارد؟

- آيا در خانواده جوان ، فردي داراي اعتياد به مواد مخدر و يا مصرف كننده

تفنني آن وجود دارد؟- آيا جوان فعاليت بدنی مناسب دارد؟

رفتار پرخطر جوان از رژيم غذايی صحيح برخوردار نيست.دارد

آموزش طبق راهنمای توصيه های تغذيه ای

- جوان را براي خريد سيگار، تنباكو و ياساير مواد دخاني مي فرستند.

- در خانواده و يا اقوام جوان ، فردي كه مواد دخاني )سيگار، قليان، پيپ، انفيه و يا

ساير مواد دخاني( مصرف مي كند، وجوددارد.

رفتار پرخطردارد

آموزش طبق راهنمای توصيه های مرتبط بااستعمال دخانيات

- آموزش نحوه ايجاد محيط عاري از دخانيات مطابق متن راهنماي كشوري

كنترل دخانيات بهورز

جوان سيگار، قليان، پيپ و يا ساير مواددخاني مصرف مي كند.

رفتار پرخطردارد

ارجاع غير فوری به پزشك

رفتار پرخطر- سوء مصرف مواد دارد.دارد

ارجاع غير فوری به پزشك

دقيقه در30ميزان فعاليت بدنی كم تر از روز در هفته می باشد. 3روز و كم تر از

رفتار پرخطردارد

)كم تحركی(

آموزش طبق راهنمای توصيه هاي فعاليتبدني

- پرخاشگري منجر به آسيب رساندن بهخود)خودزني(

- پرخاشگري منجر به آسيب رساندن به

رفتار پرخطردارد

- اقدام بر اساس راهنماي مراقبتاختالالت روانپزشكي

100

- آيا جوان سابقه آسيب رساندن به ديگران، آسيب رساندن به خود، يا اقدام

به خودكشي دارد؟

ديگران- اقدام به خود كشي

رفتار پر خطرهيچ يك از نشانه های فوق وجود ندارد.ندارد

ادامه مراقبت ها

ارزيابي جوان از نظر رفتار هاي پرخطر

فرد را از نظر رفتار هاي پر خطر به شرح زير ارزيابي كنيد: و ي;;ا در مح;;ل چنانچه همك;;ار ف;;رد ك;;ه در ي;;ك ات;;اق ك;;ار مي كنن;;د س;;يگاري استوجود فرد مصرف كننده مواد دخاني در محل كار/تحصيل/خانه:

و يا يكي از اعضاي خ;;انواده ج;;وان س;;يگاري اس;;ت ب;;ه گون;;ه اي ك;;ه ديگ;;ر اعض;;اي خ;;انواده در تحصيل همكالسي و يا دوست فرد سيگاري است معرض دود سيگار قرار مي گيرند، يك رفتار پر خطر محسوب مي گردد. بنابراين اگر فرد سيگاري در مكان هاي ياد شده وج;;ود دارد ولي ج;;وان

در معرض دود سيگار قرار نمي گيرد يك رفتار پرخطر لحاظ نمي گردد. چنانچه فرد سيگاري نيست ولي سيگار و يا ساير مواد دخاني را ب;;راي ديگ;;رانخريدن سيگار، تنباكو و يا ساير مواد دخاني براي خود يا ديگري:

خريداري مي كند يك رفتار پرخطر تلقي مي گردد. 3يك پرتقال يا سيب متوسط = يك قاچ هندوانه يا ميوه هاي مشابه = از آنجا كه سهم در روز: 2مصرف كردن گروه ميوه كمتر از

يك معادل عدد زردآلو يا ميوه هاي مشابه = نصف ليوان انگور دانه شده يا ميوه هاي مشابه = نصف ليوان آب ميوه طبيعي سهم از گروه ميوه بصور زير دريافت نمي كند يك رفتار2لذا چنانچه جوان در روز در مجموع سهم از گروه ميوه محسوب مي شود

پرخطر عنوان مي گردد: يك قاچ هندوانه يا ميوه هاي مشابه+يك پرتقال يا سيب متوسط دو پرتقال يا سيب متوسط

عدد زردآلو يا ميوه هاي مشابه6 تكه گوشت قرمز خورشي =3 عدد تخم مرغ = يك ساق ران = 2 از آنجا كه سهم در روز: 2مصرف كردن گروه گوشت و پروتئين كمتر از

يك سهم از گروه گوشت و پروتئين معادل نصف ليوان پسته يا مغز هاي مشابه = نصف ليوان حبوبات خام = يك برش عرضي از ماهي بصور زير دريافت نمي كند يك رفتار پرخطرگروه گوشت و پروتئين سهم از گروه 2لذا چنانچه جوان در روز در مجموع عنوان مي شودشناخته مي شود:

تكه گوشت قرمز خورشي3 +يك عدد تخم مرغ + نصف ساق ران يك برش عرضي از ماهي+نصف ليوان حبوبات خام

يك عدد تخم مرغ + نصف برش عرضي از ماهي+ تكه گوشت قرمز خورشي 3101

قوطي كبريت يا2يك ليوان شير =يك ليوان ماست = از آنجا كه : سهم در روز3مصرف كردن گروه شير و لبنيات كممتر از لذا چنانچه جوان در روز شدهمعادل يك سهم از گروه شير و لبنيات تعريف ليوان دوغ = دو سوم ليوان كشك2 گرم پنير = 60

سهم از گروه شير و لبنيات بصور زير دريافت نمي كند يك رفتار پرخطر عنوان مي گردد:3در مجموع گرم پنير 60 قوطي كبريت يا 2 +دو ليوان شير

گرم پنير 60 قوطي كبريت يا 2+ يك ليوان شير + ليوان دوغ 2 ليوان شير3

تكه نان لواش ب;;ه ان;;دازه4از آنجا كه نان بربري/سنگك/تافتون به اندازه كف دست = سهم در روز:6مصرف كردن گروه نان و غالت كمتر از يك سهم از گروه نان و غالت تعريف شده بنابراين كف دست = نصف ليوان برنج پخته = نصف ليوان غالت پخته = نصف ليوان ماكاروني پخته(

سهم از گروه نان و غالت بصور زير دريافت نمي كند يك رفتار پرخطر عنوان مي گردد:6اگر جوان در روز در مجموع كف دست نان لواش 4+ نصف ليوان غالت پخته + نصف ليوان برنج پخته + كف دست نان بربري/سنگك/تافتون 3

كف دست نان بربري/سنگك/تافتون 2+ يك ليوان برنج پخته +يك ليوان ماكاروني پخته يك كف دست نان بربري/سنگك/تافتون+ يك ليوان ماكاروني پخته + يك ليوان غالت پخته + كف دست نان لواش 4

يك ليوان سبزيجات خام= نصف ليوان سبزيجات پخته برگ دار سبز= يك سيب از آنجا كه سهم در روز:3مصرف كردن گروه سبزيجات كمتر از زميني متوسط = نصف ليوان نخود سبز پخته / هويج / سبزيجات به رنگ زرد يا نارنجي معادل يك سهم از گروه سبزيجات مي باشد بنابراين اگر

سهم از گروه سبزيجات بصور زير دريافت نمي كند يك رفتار پرخطر عنوان مي گردد:3جوان در روز در مجموع يك سيب زميني متوسط+يك ليوان سبزيجات پخته برگ دار سبز

يك ليوان نخود سبز پخته / هويج / سبزيجات به رنگ زرد يا نارنجي +يك ليوان سبزيجات خام نصف ليوان سبزيجات پخته برگ دار سبز+دوعدد سيب زميني متوسط

3يك پرتقال يا سيب متوسط = يك قاچ هندوانه يا ميوه هاي مشابه = از آنجا كه سهم در روز: 2مصرف كردن گروه ميوه كمتر از يك معادل عدد زردآلو يا ميوه هاي مشابه = نصف ليوان انگور دانه شده يا ميوه هاي مشابه = نصف ليوان آب ميوه طبيعي

سهم از گروه ميوه بصور زير دريافت نمي كند يك رفتار2لذا چنانچه جوان در روز در مجموع سهم از گروه ميوه محسوب مي شودپرخطر عنوان مي گردد:

يك قاچ هندوانه يا ميوه هاي مشابه+يك پرتقال يا سيب متوسط دو پرتقال يا سيب متوسط

عدد زردآلو يا ميوه هاي مشابه6 تكه گوشت قرمز خورشي =3 عدد تخم مرغ = يك ساق ران = 2 از آنجا كه سهم در روز: 2مصرف كردن گروه گوشت و پروتئين كمتر از

يك سهم از گروه گوشت و پروتئين معادل نصف ليوان پسته يا مغز هاي مشابه = نصف ليوان حبوبات خام = يك برش عرضي از ماهي

102

بصور زير دريافت نمي كند يك رفتار پرخطرگروه گوشت و پروتئين سهم از گروه 2لذا چنانچه جوان در روز در مجموع عنوان مي شودشناخته مي شود:

تكه گوشت قرمز خورشي3 +يك عدد تخم مرغ + نصف ساق ران يك برش عرضي از ماهي+نصف ليوان حبوبات خام

يك عدد تخم مرغ + نصف برش عرضي از ماهي+ تكه گوشت قرمز خورشي 3 قوطي كبريت يا2يك ليوان شير =يك ليوان ماست = از آنجا كه : سهم در روز3مصرف كردن گروه شير و لبنيات كممتر از

لذا چنانچه جوان در روز شدهمعادل يك سهم از گروه شير و لبنيات تعريف ليوان دوغ = دو سوم ليوان كشك2 گرم پنير = 60 سهم از گروه شير و لبنيات بصور زير دريافت نمي كند يك رفتار پرخطر عنوان مي گردد:3در مجموع

گرم پنير 60 قوطي كبريت يا 2 +دو ليوان شير گرم پنير 60 قوطي كبريت يا 2+ يك ليوان شير + ليوان دوغ 2 ليوان شير3

بار5 دقيقه ای در روز با شدت متوسط تا شديد، حداقل 10- 20 نوبت 3 دقيقه يا 30- 60داشتن فعاليت فيزيكی كمتر از فقدان فعاليت هاي بدني از نوع فعاليت با شدت متوسط مانند راه رفتن، اسكيت، دوچرخه سواری، شنا، بازی گروهی و يا فعاليت: در هفته

يك رفتار پرخطر لحاظ مي گردد. دقيقه60 دقيقه ای به 10 تا 5 دقيقه و افزايش آن در چند دوره 30شديد مانند دو يا فوتبال دست كم قرار گرفته و پس از آموزش هايطبقه در معرض احتمال ابتال به بيماريچنانچه فرد حداقل يكي از رفتار هاي پر خطر فوق را دارد در

الزم ماه بعد اورا پيگيري و مراقبت ويژه كنيد.

بار5 دقيقه ای در روز با شدت متوسط تا شديد، حداقل 10- 20 نوبت 3 دقيقه يا 30- 60داشتن فعاليت فيزيكی كمتر از فقدان فعاليت هاي بدني از نوع فعاليت با شدت متوسط مانند راه رفتن، اسكيت، دوچرخه سواری، شنا، بازی گروهی و يا فعاليت: در هفته

يك رفتار پرخطر لحاظ مي گردد. دقيقه60 دقيقه ای به 10 تا 5 دقيقه و افزايش آن در چند دوره 30شديد مانند دو يا فوتبال دست كم

103

فوريت ها تشخیصعالئم و نشانه ها

اقداماحتمالی

در حالت نیمه هوشیار مصدوم به طور مبهم و دهد. بایدبه کندی به سئواالت پاسخ می

درخواست خود را با فریاد بیان کنید، تا پاسخیدریافت کنید.

در حالت غیرهوشیار مصدوم نسبت به تکان یافریاد پاسخی نمی دهد.

اختاللهوشیاری

تمیز کردن راه هوایی کنترل عالئم حیاتی و کنترل نبض هر دو دقیقه یک بار

خوابانیدن بیمار به پهلوعدم تجویز مواد خوراکی

ارجاع فوریانجام احیای قلبی ریوی طبق دستورالعمل.

مشاهده اثر یا نشانه های حاصل از دندان، نیش و درد و سوزش محل گزش، تخریب

موضعی نسج، قرمزی پوست و بروز تاول، گانگرن، خون مردگی، لخته خون عروق

دیده. سطحی و ورم عضو آسیب گزش مار

ضمن دادن آرامش به مصدوم و حفظ خونسردی، مصدوم را روی زمین بخوابانید و ایشان را درحالت استراحت مطلق نگه دارید.

محل گزیدگی را با آب و صابون بشویید.اشیاء زینتی و کفش عضو آسیب دیده را درآورید.

دارید. )از یک باند پهن برایاز تکنیک بی حرکت سازی استفاده کنید و عضو را همسطح قلب نگه توانيد در گزیدگی پا، یکحرکت کنید، میبانداژ فشاری روی محل گزش استفاده نمایید(، اندام را بی

اندام را به اندام دیگر ببندید.(هرگز باالی محل گزش را نبندید.

هرگز محل گزش را نشویید، مک نزنید و برش ندهید.به مصدوم غذا ندهید.

درصورت ورود سم به چشم باید آن را با آب ساده یا شیر شست. توان برای تسکین درد از مسکن های ساده مانند استامینوفن استفاده کرد.از سرمادرمانی یامی

ارجاع فوری دهید.کمپرس آب سرد در محل گزش خودداری شود. درد و احساس گزگز در محل گزیدگی، حرکات

غیر طبیعی چشم، آبریزش دهان، تهوع و استفراغ، افزایش ضربان قلب، اختالل

تنفسی، خونریزی، تغییر رنگ ادرار، حرکاتتشنجی و حتی مرگ

گزشعقرب

ضمن دادن آرامش به مصدوم و حفظ خونسردی، مصدوم را روی زمین بخوابانید و ایشان را درحالت استراحت مطلق نگه دارید.

سازی عضو آسیب دیده استفاده کنید.حرکتاز تکنیک بیتا حد امکان باید از دستکاری محل گزش خودداری شود.

به فرد آسیب دیده مایعات زیاد دهید و متوجه تغییر رنگ احتمالی ادرار باشید. های سنتی خودداری شود.از درمان

104

در صورت امکان و بدون اتالف وقت عقرب زنده یا مرده در قوطی درب دار برای تشخیص گونه وارجاع فوری دهید.نوع سم و انتخاب روش درمانی همراه فرد آسیب دیده ارسال شود.

مشاهده سوراخ یا نیش در محل گزش، خارش، درد، سوزش، قرمزی یا تورم محل گزش، عالئم مسمومیت )کهیر، ورم ناحیه گلو و دهان، تهوع و استفراغ، درد قفسه سینه،

کاهش فشار خون، تنفس مشکل و صدادار، اضطراب، در موارد شدید کاهش سطح

هوشیاری، تنفس بسیار مشکل یا مرگ در اثرشوک حساسیتی(

گزشزنبور

شود، نیش حشره را با موچین، پنس یا ناخن از محل گزش بیرون آورید.توصیه میپوست محل گزش را با آب و صابون بشویید و کمپرس سرد کنید.

کند.گذاشتن خمیر درست شده از جوش شیرین و آب در محل گزش به کاهش درد کمک می به دلیل احتمال کاهش سطح هوشیاری، رانندگی فرد آسیب دیده برای مراجعه به مرکز درمانی

مجاز نیست.بيمار را ارجاع فوری دهید.

درد، حساسیت در محل آسیب، تورم و تغییر شکل، کاهش فعالیت عضو، عالئم و نشانه های

های لگن و رانشوک در آسیب شکستگیهای بسته

تا زمانی که واقعا نیاز نیست، مصدوم را حرکت ندهید. از فشار آوردن مستقیم روی محلشکستگی بپرهیزید. اندام شکسته را صاف نکنید.

در شکستگی پا: پای آسیب دیده را به پای سالم مقابل ببندید. در شکستگی دست: آن را به گردن آویزان کنید.

های تماس پوست با پوست، از پنبه یا باند استفاده کنید.در محلمصدوم را در وضعیت راحتی قرار دهید.

او را ارجاع فوری دهید.به مصدوم غذا یا نوشیدنی ندهید و عالیم شکستگی بسته همراه با وجود زخم در

محل شکستگی استخوان به طوریکه شکستگیبه سطح پوست راه پیدا کند

شکستگیهای باز

حرکت سازی، استفاده از گاز استریل بر روی زخم به منظور جلوگیریعالوه بر رعایت اصول بیاز خونریزی و عفونت ضروریست.

مصدوم را در وضعیت راحتی قرار دهید. او را ارجاع فوری دهید.به مصدوم غذا یا نوشیدنی ندهید و

کاهش هوشیاری، خواب آلودگی نسبی یا کوتاه مدت، تهوع و استفراغ، تاری دید، کاهش

حافظه و تعادل، نابرابری اندازة مردمک ها یا اتساع آن ها، خونریزی از بینی و گوش، سردرد

شدید منتشر و تشنج

صدماتسر

راه هوایی را تمیز کنید.عالئم حیاتی را کنترل کنید.

بیمار را به پهلو بخوابانید تا خون و ترشحات خارج شود. از چرخاندن سر به تنهایی بپرهیزید، هنگام هر حرکتی سر و گردن را محافظت کنید زیرا خطر

آسیب نخاع وجود دارد.بیمار را ارجاع فوری دهید.

استفراغ یا عق زدن، درد معده، اسهال، تشنج و هذیان، مشکالت تنفسی، عدم هوشیاری،

احساس بوی مواد شیمیایی، سردرد، احساسسوزش و درد در دهان و گلو و معده

مسمومیت

پرسش از مصدوم در مورد نوع و زمان و مقدار ماده خورده شده و اقدام به صورت زیر: الف( در صورت ناشناخته بودن مادة مصرفی و یا مصرف مواد سوزاننده يا نفتي: از ایجاد

استفراغ خودداری کنید. کند، به اوب( اگر مصدوم ماده سوزاننده خورده است: در حد تحمل و تا جایی که استفراغ نمی

کمی شیر یا آب بخورانید. ج(اگر مصدوم غذای آلوده، قارچ سمی و مواد غیرسوزاننده و غیر نفتی خورده است: با استفاده

از شربت اپیکا یا تحریک ته حلق ایجاد استفراغ کنید. ارجاع فوری دهید. د(

پارگی ناحیه سطحی پوست، قرمزی، تاول، کنده شدن پوست، احساس سوزش و درد و

آسیب الیه های زیرین پوست در موارد شدید

محل سوختگی را زیر جریان آب تمیز و خنک تا زمان برطرف شدن درد قرار دهید. لباس هایسوختگی تنگ و سوخته و زیور آالت را از تن مصدوم خارج کنید. از یک پانسمان تمیز غیر چسبنده یا یک

حرکتپارچه کتان بدون پرز، بدون مالیدن دارو استفاده کنید. اندامی را که دچار سوختگی شده بی

105

دارید.کرده، از سطح بدن باالتر نگهالف( اگر مصدوم هوشیار است به او جرعه جرعه آب سرد بخورانید.

ب( اگر مصدوم هوشیار نیست طبق دستور مربوطه اقدام کنید.

ها در اثر تماس طوالنیآسیب سرمایی به اندام مدت با سرمای خشک یا مرطوب به صورت

قرمزی، تورم، کبودی و حتی زخم و تاول اغلبدر انگشتان دست و پا، الله گوش و بینی

سرمازدگیو

یخ زدگی

مصدوم را از محیط سرد دور کنید.های خیس را هرچه سریع تر خارج نمایید.لباس، جوراب و کفش

عضو سرمازده را به مالیمت خشک کنید. آن را باالتر از سطح بدن قرار دهید.

از حرارت مستقیم برای گرم کردن عضو استفاده نکنید. ها را تخلیه نکنید.هرگز تاول

برای گرم کردن عضو آسیب دیده در موارد خفیف، دور آن پتو بپیچید و در موارد یخ زده، آن را درور کنید. درجه غوطه40آب حدود

از پماد یا داروی موضعی استفاده نکنید.اجازه راه رفتن روی پای یخ زده را به مصدوم ندهید.

موارد شدید را ارجاع فوری دهید.از مالیدن برف روی ناحیه یخ زده جدا خودداری کنید.

های خفیف مانند تورمعالئم گرمازدگی از آسیب های عضالنیاندام تحتانی، عرق سوز، گرفتگی

تا یک تظاهرات شدید و حاد به صورت از دست پذیری، گیجی،دادن شدید مایعات بدن، تحریک

پرخاشگری، تشنج و کاهش سطح هوشیاریبروز می کند.

گرمازدگی

مصدوم را به محیط خنک و دور از تابش مستقیم آفتاب منتقل کنید.سوز از پودر بچه، تالک و ... استفاده نکنید.در نواحی عرق

موارد شدید را ارجاع فوری دهید.

شدگیغرقدر اولین فرصت ممکن، عملیات احیا را آغاز کنید.

عالمت را به بیمارستان ارجاع دهید.همه مصدومان حتی موارد بیدارید.در حین انتقال مصدوم را گرم نگه

از دست دادن هوشیاری، توقف ضربان قلب،سوختگی های عمیق

برق گرفتگی و

صاعقهزدگی

جریان برق را قطع کنید، بروی یک جسم عایق بایستید و بدن مصدوم را در قسمت بدون لباسلمس نکنید .

متر از آن دور9گرفتگی، سقوط کابل فشارقوی بروی زمین است، باید حداقل اگر عامل برقشوید.

های فشار قوی عایق نیستند.توجه داشته باشید، چوب و وسایل پالستیکی، در برابر جریان زدگی، مصدوم را از مکان مرتفع و مجاورت با درخت، ماشین، کنار دریا ودر موارد صاعقه

دریاچه دور نمایید.در صورت لزوم در اولین فرصت عملیات احیا را آغاز کنید.

در موارد سوختگی، مطابق دستورالعمل مربوطه رفتار کنید.

106

برنامه حمایت های روانی اجتماعی در حوادث و بالیا

سته غیر پزشک :

مهترین وظیفه کارشناس مراقب سالمت خانواده در شرایط بحران عبارت است از:

اطالع رسانی ، آموزش ، شناسائی افراد آسیب دیده ، ارجاع به پزشک ، تیم سالمت روان ، پیگیری

9منبع: کتاب حماي;ت های روانی- اجتماعی درباليا وحوادث غيرمترقبه برای کارشناس مراقب سالمت خانواده فصل ) چاپ وزارت بهداشت اداره سالمت روان(

انتظارمی رود کارشناس مراقب سالمت خانواده پس از آموزش و مطالعه منبع اصلی: .با مفاهيم مربوط به سالمت روان در بالیا آشنا شويدهای روانی و رفتاری را که درمواجهه با استرس بروزمی کند، بشناسيد.عالئم و واکنش

107

های روانی و رفتاری درکودکان وبزرگساالن را بدانيد.پذير را شناسائی کرده وتفاوت واکنشگروه های آسيب.وظيفه اصلی خود را در منطقه آسيب ديده بشناسيد.بدانيد والدين بايد چگونه با کودک آسيب ديده رفتارکنندايد، چگونه بايد رفتار کنيد. عنوان امدادگر به منطقه آسيب ديده رفتهاگر به.بدانيد، چگونه بايد مراقب سالمت روان خود باشيد

کودکان ممکن است درسنين مختلف واکنش ها وعالئم متفاوتی را نشان دهند.:عالئم بدنی مثل دردهای شکمی، سردرد، ناراحتی های پوستی، دردهای نامعلوم، مشکالت خواب وکابوس،

نزاع با ديگران وتحريک پذيری، افت تحصيلی، روآوردن به سيگار يZZا موادمخZZدر، طغيZZان و سرکشZZی درخانZZه ومدرسZZه،افسردگی يا غمگينی، از دست دادن عالقه به تفريح يافعاليت های گروهی بادوستان

اجتماعی ارجاع دهید؟–چه کسانی را بايد به تيم حمايت روانی در صورتی که با افرادی با شرایط ذیل مواجه شدید، آنها را به تيم حمايت روانی- اجتماعی ارجاع دهید. افرادی که:

) احساس نگرانی، دلشوره، انتظار وقوع حوادث بد درآينده طپش قلب، تنگی نفس(اضطراب شدید دارند:- )احساس غمگينی وبی عالقگی به زندگی، نااميدی، لذت نبردن از زندگی، فکر زياد راجع به مرگ و مردن خود و ديگرانافسردگی دارند:-

)...به اين صورت که انگار دوباره همان فاجعه دارد تکرارمی شود.( تجربه مجدد حادثه دارند:)- در افرادی که دارای زمينه مساعد هستند در شرايط پراسترس ممکن است عالئم روانپريشی ظاهر شود مث;;ل :عالئم روانپريشی دارند: -

توهم و هذيان-کسانی که دچار عالیم محرومیت از مواد هستند یا کسانی که تحت درمان با داروهای آگونیست )متادون، بوپرنورفین یا تنتور اپیوم( بوده-

های محرومیت شده و باید برای دریافت درمان به پزشکاین افراد در بالیا به دلیل عدم دسترسی به مواد یا دارو دچار عالیم و نشانهاند: ارجاع داده شوند.

108

راهنماها و توصیه ها

محيطي عوامل اجتماعي ، سالمت واقتصادي موثر برواعتياد: رواني ، اجتماعي

109

برخی از عوامل اجتماعی، محیطی و اقتصادی موثر بر سالمت رواني،اجتماعي و اعتیادکنندهعوامل محافظتعوامل خطرساز

خدمات اجتماعیفقرپذیری و تحمل اجتماعیمسئولیتتغذیه نامناسب

فقدان آموزش کافی، وسایل حمل وهای قومیوحدت گروهنقل و مسکن

روابط مثبت با دیگراندسترسی آسان به الکل و مواد مخدرهای اجتماعی مثل بیمهحمایتجنگ

مشارکت مردمیاسترس شغلیتحصیالت باالتربیکاری

سرمایه اجتماعیزندگی در شهر وضعیت اقتصادی مناسب درآمددرآمد پايين

خانواده/دارایی/ثروتاعتماد اجتماعیاحساس عدم كنترل

تعلق اجتماعینابرابري و شكاف طبقاتي

توانند مربوط به فرد یا خانواده باشند و هم ناشی از شرایط محیطکننده میهم عوامل خطرساز و هم عوامل محافظتبیرونی، شرایط اجتماعی و اقتصادی باشند.

اقتصادی و عوامل محیطی وسیع، نیاز به راهبردهایی– در زمینه عوامل اجتماعیعوامل اجتماعی- اقتصادی و محیطی: ها و قوانین کشور در مسیری قرار بگیرند که تغییرات اساسی در سالمت روانيدر سطح کالن جامعه وجود دارد تا سیاست

های اجتماعی، محیطی و اقتصادی سالمت رواني و اجتماعيکنندهو اجتماعي افراد جامعه به وجود آید. شناسایی تعیین-اندرکاران امور از اهمیت زیادی برخوردار است. در جدول زیر به برخی از این عوامل اشاره میمداران و دستبرای سیاست

شود. هر چند این عوامل بسیار مهم هستند و سهم زیادی در سالمت رواني، اجتماعي و مصرف مواد دارند، اما در اینجا به آنها

پردازیم.نمی رود كارشناسان مراقببحث اصلی مربوط به عوامل فردی و خانوادگی سالمت رواني و اجتماعي است که انتظار می

-های بهداشتی اولیه با آنها آشنا شوند و از طریق آموزشسالمت خانواده به عنوان عضوی از تیم سالمت در نظام مراقبت شود و همچنین با همکاری سایر اعضای تیم، بتوانند یک گام فراتر رفته و به سمت تحقق معنایهایی که به آنها داده می

بریم.ها همان چیزی است که ما به عنوان پیشگیری و ارتقا از آنها نام میمثبت سالمت پیش روند. این فعالیت

110

توانند زیستی، هیجانی، شناختی، رفتاری يا اجتماعي باشند یا به محیط خانواده این عوامل میعوامل فردی و خانوادگی: توانند تأثیر عمیقی داشته باشند و حتی تاثیرات خود را برهای حساس رشد فرد، میمرتبط باشند. این عوامل در دوره

نسل بعدی برجای گذارند. برای مثال، والدینی که خودشان در دوران طفولیت و کودکی از طرف اطرافیان مورد اند، در بزرگسالی احتمال ابتال به افسردگی و اضطراب دارند و ممکن است این مشکالت را بهبدرفتاری قرار گرفته

هاي بعدي تكرار گردد. نمونهتواند در نسلکودکان خود هم منتقل کنند. همچنين الگوي بدرفتاري و خشونت تجربه شده مي تواند موجب مشکالت رفتاری در کودکان و مشکالت مصرف مواد در زنان یا مرداندیگر اختالفات زناشویی است که می

شود.کننده از سالمت رواني اجتماعي اشاره میشود. در جدول زیر به برخی از این عوامل خطرساز و محافظت

111

برخی از عوامل فردی و خانوادگی تعیین کننده سالمت رواني اجتماعيعوامل محافظت کنندهعوامل خطرسازنوانایی مقابله با استرسشکست تحصیلیسازگاریتوجهی به نیازهای کودککودک آزاری و بی

استقاللمصرف موادورزشاختالف و ناسازگاری خانوادگی

احساس امنیتاحساس تنهاییفرزندپروری مناسبوزن کم هنگام تولد

سواد خواندن و نوشتنمشکالت روانی والدینهای حل مسئلهمهارتهای حسی و جسمینقص

اعتماد به نفسزای زندگیرویدادهای استرسهای زندگیمهارتدلبستگی پایین به خانواده

مدیریت استرسپایش و نظارت ناکافی خانوادهحمایت اجتماعی از جانب خانواده و دوستانبدرفتاری با افراد مسن

ارتباط مثبت والدین و کودکوالدین یا بستگان معتاد و دوستان نابابتأهلسبك رفتاري و فرزندپروري آشفتهدینداری )تعهد دینی(بيسوادي يا تحصيالت پايين والدين

عزت نفسبحران هويت

شود که نشان داده در زمینه پیشگیری از اختالالت،در ادامه به چند نمونه از راهکارها و مداخالت روانی-اجتماعی اشاره میهای اجتماعی و ارتقا سالمت رواني و اجتماعي مؤثرند.کاهش آسیب

112

توصيه های فعاليت بدنی

متناسب با رده سنی، نكات آموزشی را در مالقات های دوره ای ارائه دهيد: دقيقه بدوند تا فعاليت بدنی متوسط داشته باشند، برای آنان كه می خواهند اضZZافه وزنشZZان را كZZاهش دهنZZد يZZا از اضZZافه30- بزرگساالن حداقل روزی

شدن وزنشان جلوگيری كنند فعاليت بدنی بيش تری توصيه می شود. دقيقZZه در چنZZد60 دقيقZZه و تZZا 30افراد بايد برای فعاليت بدنی برنامه ای لذت بخش و قابل اجرا داشته باشند و مدت زمان فعاليت فعلی را نيز دست كم

دقيقه ای افزايش دهد. فعاليت های افزايش يافته بايد از نوع فعاليت با شدت متوسط مانند راه رفتن، اسكيت، دوچرخه سواری، شنا، بازی10 تا 5دوره گروهی و يا فعاليت شديد مانند دو يا فوتبال باشد.

ساعت محدود كند و مدت زمZZان آن را دسZZت كم2جوان بايد ديدن تلويزيون و بازی های كامپيوتری را محدود كند، تماشای تلويزيون را به روزانه كم تر از دقيقه در شبانه روز كاهش دهد...30

نيازهای تغذيه ای، ميزان كالری، آهن و كلسيم و تعادل و تنوع غذايی جوان ورزشكار بايد به طور دقيق تعيين شود.هميشه بايد در نظر داشت كه فعاليت جسمی جزيی از زندگی روزمره است و نياز به لباس خاص و يا شركت در كالس ويژه ندارد.

دقيقه ای تقسيم شود( با شدت متوسط تا شديد، هر روز و دسZZتZZ-10 20 دقيقه )كه می تواند به سه نوبتZZ-30 60- در جوانان فعاليت فيزيكی به مدت بار در هفته توصيه می شود، همچنين فعاليت جسمی روزانه، تند راه رفتن، دوچرخه سواری، آهسته دويدن و ورزش های كششی بازوها، شانه هZZا،5كم

بار در هفته توصيه می شود.2- 3 بار برای 10- 15قفسه سينه، تنه، پشت لگن و ساق پاها هر كدام

متخصصين ورزشي با گسترش شهرنشينی و رفتارهای ويژه آن، كم تحركی در بين جوانان نيز رواج يافته است. بسياری از جوانان كشور ما فعاليت بZZدنی مناسZZب برای بالندگي توام با سالمتی را ندارند و به همين دليل بايد جوانان در مورد فعاليت بدنی و ارتباط آن با سالمتی آمZZوزش داده شZZوند و مربيZZان ورزشی بايد به جوانان كمك كنند تا اهميت فعاليت بدنی و تاثير آن بر بدنشان و سالمتی را بفهمند و به فعاليت بدنی فكر كننZZد و رفتارشZZان را

تغيير دهند. براي اين كه جوانان به كمك مربيان بتوانند فعاليت بدني را كه موجب:

* استحكام استخوان ها و تقويت عضالت بدن * انعطاف پذيري * رشد و توسعه مهارت های فردی

* كنترل وزن بدن * افزايش اعتماد به نفس * تناسب اندام * افزايش آرامش

* تقويت قلب * افزايش رشد توام با سالمتی يافتن دوستان جديد و كمك به اجتماعي شدن آن ها مي شوند را در ساختار زندگي خZZود بگنجاننZZد، بايZZد فعZZاليت بZZدني بZZه صZZورت تعZZدادي از

موضوعات درسي تقسيم شود و از اين طريق اطالعات مرتب تكرار شود. استراتژي زير به تغيير رفتارجوانان در زمينه فعاليت بدني كمك كنند:5دست اندركاران امرورزش بخوص مربيان مي توانند بر اساس

بسط آگاهي و دانش جوانان در زمينه فعاليت بدني. براي اين كار مشZاركت جوانZان در اين كZه بداننZد چZه مقZدار فعZZاليت بZدني بZراي حفZظ- سالمتي خود بايد انجام دهند و چه مقدار و چگونه از وضعيت كم تحركي خود )مانند زماني كه از برنامه هاي كامپيوتري اسZZتفاده مي كننZZد يZZا

تلويزيون تماشا مي كنند( كاهش دهند، ضروري است. آن ها بايد بدانند براي فعال بودن ضروري نيست در يك رشته ورزشي شركت كنند بلكه پياده روی از منزل تا مقصد، دوچرخه سZZواري و حZZتي-

كمك به انجام كارهاي منزل جزء فعاليت هاي بدني است و براي حفظ سالمتي مفيد است.براي اين كه به فعاليت بدني عالقمند شوند بايد فعاليت هاي بدني متنوعي كه از نظر آن ها جالب است، انتخاب كنيد.-

113

عالوه بر انجام فعاليت های بدني متوسط، بايد فعاليت های بدني شديد نيز انجام دهند تا قلب با سرعت بيش تري بتپد و نفس هZZا تنZZدتر و-عميق تر شود. مانند ورزش فوتبال، دو و ميداني و شنا.

كمك به افزايش آگاهي جوانان و مشاركت آن ها در انتخاب راه هاي مناسب.-

به جوانان ياد بدهند كه هدف مشخصي را تعيين نمايند. هدف گذاري به جوانان كمك مي كند تا پيشرفت كاري خود را بسنجند. مثال ماه اول- دقيقه از زمان كم تحركي و بي حركتي خود بكاهند. ماه دوم30 دقيقه فعاليت شديد داشته باشند و10 دقيقه فعاليت متوسط، 20حداقل

دقيقZZه از زمZان كم تحZركي و بي45 دقيقه فعZZاليت بZدني( داشZته باشZZند و 45 دقيقه فعاليت شديد)15 دقيقه فعاليت متوسط، 30تحركي خود بكاهند و ماه سوم .......

با توجه به اين كه فعاليت بدني روي عضالت، استخوان ها و ساير اندام هاي انسان تاثير مي گذارد يك پوستر از بدن انسان روي ديZZوار نصZZبشود. به جوانان آموزش داده شود كه فعاليت بدني چه تاثيري روي هر قسمت بدن دارد

توصيه های تغذيه ایرژيم غذايی بايد از لحاظ مواد غذايی الزم بايد، كامل و مطمئن يعنی سرشار از ويتامين ها، پروتئين ها و مواد معدنی باشد.-

- رژيم متنوع از همه گوه های غذايی بايد روزانه به جای مواد پر كالری مانند اسنك های پر نمك، بستنی، غذاهای سرخ شدنی، شيرينی و نوشابه های شيرين بهشرح زير تهيه شود:

واحد مصرف شود كه به عنوان مثال هر واحد برابر6 گروه غالت و مواد نشاسته ای: محصوالت تهيه شده از غالت )گندم، جو و غيره( بايد روزانه به ميزان سانتی متر يا نصف ليوان برنج پخته يا نصف ليوان غالت پخته.10 در 10است با: يك قطعه نان به اندازه تقريبی

واحد در روز خورده شود كه هر واحد برابر است با نصف ليوان سبزيجات خرد شده خام يا پخته، يا يك ليوان سبزيجات برگ دار خام3: بايستی گروه سبزيجاتبه خصوص سبزيجات دارای رنگ زرد مايل به نارنجی.

واحد در روز خورده شود كه هر واحد آن برابر است با يك ميوه به اندازه متوسط يا يك قاچ هندوانه يا ميوه های مشابه،2 بايستی به ميزان گروه ميوه جات:يا يك چهارم ليوان ميوه خشك )برگه زردآلو يا هلو، انجير خشك يا كشمش( يا سه چهارم ليوان آب ميوه كه ترجيحا طبيعی باشد.

قوطی كبريت( است.2 گرم پنير )معادل 60 واحد در روز می باشد كه هر واحد شامل يك ليوان شير يا ماست يا 2 مصرف آن گروه شير و لبنيات: گرم گوشت كم چربی يا مرغ90 يا 60 واحد از اين گروه غذايی توصيه می شود كه هر واحد برابر است با 2 مصرف روزانه گروه گوشت و جايگزين های آن:

گرم30 گرم گوشت كم چربی و يا دو قاشق غذاخوری كره بادام زمينی به جای 30يا ماهی يا نصف ليوان لوبيا و يا سويای خام يا يك عدد تخم مرغ به جای گوشت.

: بايد سعی شود از اين مواد محدود مصرف شود. گروه مواد چرب و شيرين- اصلی ترين وعده غذا برای سنين جواني صبحانه است،

- مصرف فرآورده های تهيه شده از آرد سبوس دار می تواند در سالمتی فرد بسيار موثر باشد،- مقدار چربی و كالری مصرفی به دقت بررسی شود و نوع روغن مصرفی نبايد از انواع هيدروژنه باشد،

- مصرف سبزيجات و ميوه جات بايد به جوانان يادآوری شود، - به چاشت يا ميان وعده دقت شود و جلوی مصرف ميان وعده های غذايی نامطلوب بايد گرفته شود،

- جوانان بايد به مصرف مكرر ماهی )دست كم دو بار در طول هفته( تشويق شوند، - شير و لبنيات از اجزای اساسی غذای جوانان هستند،

- جوانان را بايد آموزش داد به هنگام گرسنه شدن غذا را به آهستگی بخورند، - افراد خانواده سعی كنند با هم غذا بخورند،

- جوانان بايد تشويق به خوردن آب و شيرودوغ شوند، بهتر است از مصرف ساير نوشيدنی ها به دليل مواد افزودنی پرهيز شود،

114

C وBهپاتيت

که به نام های زردی و یرقان در گذشته هZZای دور شZناخته شZده بZود، در چنZد دهZه اخZیر بZه دلیZل پیشZرفت در تشZخیص و راه هZایبیماری ویروسی هپاتیت پیشگیری و درمان آن اهمیت بیش تری یافته است. البته انواع ديگری از هپاتيت )التهاب يا ورم كبد( نيز وجود دارند كه ناشی از مصZZرف داروهZZا و مشZZروبات

الكلی و همچنين برخی بيماري های ارثي هستند كه در اينجا به آن ها نمي پردازيم. كبد عضوي است از بدن كه در سمت راست باالي شكم قرار داشته و در بسياري از فعاليت هاي حياتي بدن مانند رويارويي با عفZZونت هZZا، توقZZف خZZونريزي، پاك كردن خون از سموم و ذخيره انرژي در بدن نقش مهمي بازي مي كند. هپاتيت با شدت هاي مختلف ديده مي شود، از بهبودی كامل گرفته تا ناقZZل بZZودن

هميشگي و حتي مرگ برق آسا و يا ابتالء به عوارض كشنده های چون سرطان و سيروز.نشانه ها، گونه ها، همه گير شناسي

ابتالء به هپاتيت گاه تنها آلودگي به ويروس بوده و هيچگونه نشانه باليني ندارد. اما اين افراد مي توانند ويروس بيماري را به ديگران انتقال دهند. در اين حالت بيمار با نشانه هایي چون تب، عالئم شبيه سرما خوردگي، بي اشZZتهايي، تهZوع، اسZZتفراغ، درد شZكم، درد مفاصZZل و ادرار تZيره بZZه هپاتيت حاد:

ماه خون از ويروس پZZاك مي6زردي دچار مي شود، در پوست و چشم ها اين زردي بارزتر است. اين بيماري در بيش تر موارد خودبه خود بهبود يافته و طي % موارد مزمن مي شوند( 80 تا C ولي در گونه B، 1%شود ولي در برخي موارد، بيماري مزمن مي گردد. )در گونه

شايع ترين نشانه، ضعف و خستگي طوالني است. نارسايي كبد و سZZرطان ممكن اسZZت از عZZوارض پيشZZرفت بيمZZاری باشZZند. بZZه نZZدرت زردي هپاتيت مزمن:خفيف يا خارش در بيماران وجود داشته و تشخيص آن تنها با آزمايش خون ممكن است.

از راه انتقال خون و تماس جنسي. D وB، C هپاتيت از راه آب و غذا منتقل گشته و گونه های E و Aگونه های ،B از راه آب و غذا منتقل گشته و گونه هاي E و Aهم اكنون كامال شناخته شده اند. گونه هاي E تا Aگونه هاي گونه هاي مختلف هپاتيت: Cو DالZاز راه انتق

خواهيم پرداخت كه براي ما از نظر اهميت در پيشگيري، درمان و بار بيماري اولZZويت بيش تZZريC وBخون و تماس جنسي. در اين جزوه بيش تر به گونه هاي ديده شده و شيوع كم تري دارد، نياز به بحث جداگانهB است ، از آنجا كه تقريبا همواره همراه با هپاتيت C و B نيز، اگرچه راه انتقال آن شبيه Dدارند. هپاتيت

ندارد. % مردم جهان به شكل ناقZZل مZZزمن وجZZود دارد كZZه اين رقم در ايZZران5 تنها گونه بيماري است كه با واكسن قابل پيشگيري مي باشد، در نزديك به Bهپاتيت)

سال و كساني كه بZZه داليZZل شZZغلي در18% و در افراد مسن خطرناك تر است. خوشبختانه در كشور ما افراد زير 1% برآورد مي شود. ميزان كشندگي آن 3 هZZزار300 ميليون نفر و تعZZداد بيمZZاران حZZدود 2معرض اين بيماري قرار دارند، به ندرت واكسينه نشده اند. تعداد ناقلين بدون عالمت بيماري در ايران حدود ماه متغير است. 6 هفته تا 6نفر تخمين زده مي شوند.دوره پنهاني بيماري )فاصله زماني بين ورود عفونت به بدن تا ظهور عالئم( بين

تعداد بيش تري بZZه فZZاز مZZزمن بيمZZاري ميB است. نسبت به هپاتيت C% موارد ناشي از ويروس هپاتيت 90ابتالء به هپاتيت پس از تزريق خون در Cهپاتيت) % دچار نارسZZايي كبZZد )سZZيروز( مي شZZوند. بيش تZZر20، مزمن شده و در نهايت C% از مبتاليان به ويروس هپاتيت80روند و پاسخ به درمان بدتري نيز دارد.

مبتاليان از نظر ظاهري سالم بوده و به همين دليل، پيشگيري نقش بسيار مهمي در گسترش نيافتن بيماري دارد.

راه هاي انتقال و پيشگيري عموما از راه خون منتقل گرديده اما از ازB و C از راه خون و مايعات بدن، از مادر به نوزاد و با تماس جنسي منتقل مي شوند. هپاتيت D وB، Cهپاتيت های

طريق ساير مايعات بدن نيز مي تواند انتقال يابد )ادرار، اشك، بزاق و ......(. همچZZنين بريZZدگي، خZZراش و اسZZتفاده از وسZZايل شخصZZي يكZZديگر نظZZير تيZZغ و

115

مسواك مي توانند ويروس هپاتيت را به فرد ديگري انتقال دهند. استفاده از سرنگ مشترك در معتادان بسيار خطرناك است. هر گونه استفاده از تيغ يا سوزن های غير استريل چه در خالكوبی )تاتو(، دندانپزشكي، طب سوزني و حجامت و چه در آرايشگاه مي توانZZد منجZZر بZZه انتقZZال

واكسن وجود دارد كه به كليه نوزادان و افرادي كه مشZZاغل پZZر خطZZرB يكسان است اما خوشبختانه عليه هپاتيت B و Cعفونت گردد. راه هاي انتقال هپاتيت % موارد ايجاد ايمني مي كند.95 ماه( و در 6 نوبت در طول 3دارند نظير كادر درماني، تزريق شده )

از طريق تماس جنسي حفاظت نشده )استفاده نكردن از كاندوم( نيز هپاتيت مي تواند منتقل شود. پرهيز از رفتارهاي جنسي مخاطره آميز به عنZZوان مثZZال ارتباط جنسي خارج از ازدواج، با افرادي كه به درستي نمي شناسيم، با معتادان تZZزريقی و همچZZنين افZZرادي كZZه چنZZد شZZريك جنسZZي دارنZZد، همگي در

خودبه خود بهبZود مي يابنZد، امZا درصZد بZااليي نZيز دچZار هپZاتيتBپيشگيري از ابتالء به اين بيماری بسيار موثرند. اگرچه بيش تر بيماران به ويژه در هپاتيت %(. ابتالء به سرطان كبد نيز گاه از عوارض بلنZد مZدت هپZاتيت20( و از آن ميان گروهي در نهايت دچار سيروز كبد مي شوند )C% در هپاتيت 80مزمن شده )

مزمن بوده و هپاتيت حاد حتي به گونه اي برق آسا مي تواند در مدت كوتاهی بيمار را به كام مرگ كشد.اغماي كبدي، نارسايي كليوي، آسيت )آب آوردن شكم( و خونريزي گوارشي ناشي از افزايش فشار وريد پورت از ديگر عوارض هپاتيت مزمن هستند.

اگZZر رخZZدادي بZZاعث نگZZراني شZZما از ابتالء بZZهدرمان بيماران در فاز حاد و مزمن متفاوت بوده و مراجعه به پزشك و ادامه درمان زير نظر او ضZZروري اسZZت. هپاتيت گشته است، مراجعه فوری شما به پزشك اين امكان را مي دهد كه خطر مبتال شدن به هپاتيت را تا حد زيادي كاهش يابZZد. داروهZZايي كZZه در درمZZان هپاتيت به كار مي روند بيش تر براي مرحله فاز مزمن بيماري كاربرد داشته و در فاز حاد بسته به نشانه هايي كZZه بيمZZار از خZZود بZروز مي دهZZد، نZZوع درمZZان

حمايتي بوده و داروي قطعي براي كنترل فاز حاد بيماري وجود ندارد.

توصيه های ايمني در منزل و مكان كار:

توصيه هاي ايمني در مورد نحوه نگهداري وسايل در منزل براي جوانان بخصوص افرادي كه داراي خواهر وبرادر خردسال دارند ويا خودداراي فرزند هستند

وسایل آتش زا مانند کبریت و فندک باید دور از دسترس کودکان قرار گیرد.کتری و سماور داغ و ظروف محتوی غذا یا مایعات داغ باید دور از دسترس کودکان قرار گیرد.

دقت کنید مواد شیمیایی و سموم، بر چسب مشخص کننده نام و هشدار داشته باشند و دور از دسترس کودکان قرار گیرند.مواد پاك كننده در يك كمد در بسته و قفل دار نگه داري شوند.

های رنگی و جالب توجه کودکان در یخچال پرهیز گردد.باید از نگهداری داروی زیاد به ویژه قرص

116

از نگهداری داروها و مواد غذایی تاریخ گذشته در منزل خودداری شود و داروهايي كه مورد نياز نيست دور ريخته شود.دارو بدون تجويز پزشك مصرف نشود و بايد از وجود برچسب داروها مطمئن شد .

مخازن نگهداری نفت و گازوئیل باید دور از دسترس کودکان قرار داده شود و محتوای داخل آن برای کودکان قابل دستیابی نباشد.نباید هرگز اتوی داغ و روشن را به حال خود رها نمود. پزی اطمینان حاصل کنید.همیشه در هنگام خروج از منزل، از خاموش نمودن گاز، سماور یا سایر وسایل خوراک 

هر کدام دارای دودکش مستقل و مجهز به کالهک مناسب باشد، درست سوختن شعله و رنگ آبی آن مهم ها باید سالم و بدون نقص بوده و بخاریاست.

االمکان از قرار دادن بخاری، والور و سایر وسائل آتش زا در وسط اتاق و در مسیر تردد خودداری شود. حتی از قرار دادن وسایل قابل اشتعال نظیر پرده، مبل، رختخواب و مخزن نفت در کنار بخاری خودداری شود.

هرگز نباید از وسایل گرمازای سوختی بدون دودکش در اتاق دربسته یا بدون پنجره، بخصوص در زمان خواب استفاده گردد. باید نصب هرگونه وسیله گرمازا و حرارتی را به متخصصان مربوطه واگذار نمود.

باید در وسائل گازسوز از شلنگ های استاندارد استفاده نمود و نباید آن ها را از زیر فرش یا جایی که احتمال پیچ خوردن و سوراخ شدن آن وجودباشد.دارد، عبور داد. بهترین روش برای آزمایش نشت گاز استفاده از اسفنج یا پارچه آغشته به کف صابون می

وجود کپسول اطفای حریق در منزل الزامی است.  كپسول اطفاء حريق در نزديكي اجاق نباشد.

وسائل تیز و برنده مانند چاقو، مداد، چنگال، ميخ، ...... باید دور از دسترس کودکان قرار گیرد و در صورت برداشتن آن ها توسط كودك، با رعايتاحتياط كامل آن ها را از كودك بگيريد.

براي جلوگيري از سقوط قابلمه، كتري، قوري و سماور نبايد آن ها را در سطح جلو كابينت و يا اجاق گاز گذاشت. 

توصيه هاي ايمني در مورد سيستم برق رساني در منزل:پریزهای برق )حتي تمام پريز هاي بي استفاده مثال در زير زمين( باید درپوش دار و مخفی بوده و برای کودکان قابل دسترس نباشد.

در سيستم برق خانه يك دستگاه محافظ برق يا كليد ايمني نصب گردد. از پريزهاي برق بيش از حد خروجي گرفته نشود.

با دست مرطوب به كليدها و پريزهاي برق دست زده نشود.های رابط بلند برق را از زیر فرش یا موکت عبور داد.های رابط برق کوتاه استفاده و هرگز نباید سیم حتی االمکان باید از سیم

از دست زدن به سيم هاي برق و اتصاالت بدون عايق خودداري نماييد. تلويزيون و لوازم صوتي را طوري قرار دهيد كه هوا در اطراف آن جريان داشته باشد و از داغ شدن آن ها جلوگيري كند. اگر تلويزيون به خوبي كار

نمي كند ممكن است موجب آتش سوزي شود. بررسي آن را به يك متخصص بسپاريد. مراقب پريزهاي برق با دوشاخه هاي نامناسب باشيد. اگر دو شاخه اي در پريز لق باشد موجب داغ شدن اتصال و آتش سوزي خواهد شد. هرگز

دوشاخه اي بزرگ تر را به زور داخل پريز جا ندهيد. پريزهاي شكسته يا قديمي را عوض كنيد. سيم هاي لوازم برقي را چك كنيد و از سالم بودن آن ها مطمئن شويد. توجه كنيد كه سيم ها را هرگز به ديوار، كف يا هر سطح ديگري ميخ يا پرچ

ها نگذاريد. نكنيد. سيم ها را از زير فرش يا قالي عبور ندهيد و اسباب خانه را روي آ ناز گرفتن خروجي بيش از حد از يك پريز بپرهيزيد. از به كار بردن المپ هايي با ميزان وات قوي و نامناسب با ميزان تحمل نوع سيم كشي و سرپيچ، خودداري كنيد. هم چنين از مناسب بودن سرپيچ

المپ ها را همواره با دقت ببنديد. شل بودن يا كج بودن المپ در سرپيچ موجب اتصالي و آتش سوزي مي شود..آن مطمئن شويداز فيوزها و كليدهاي مناسب در جعبه فيوز استفاده كنيد و هميشه هر فيوز سوخته يا خراب را با يك فيوز مشابه جايگزين كنيد.

117

وسايل برقي را در معرض ترشح آب قرار ندهيد. اگر وسيله برقي داخل آب افتاد هرگز براي بيرون آوردن آن دست خود را داخل آب نبريد حتي اگر سيلهووسيله خاموش باشد. ابتدا كليد اصلي برق را قطع كنيد. سپس دوشاخه وسيله برقي را از پريز خارج كرده و آن را از آب خارج كنيد. اگر

برقي به هر دليل خيس شد ابتدا توسط متخصص از سالم بودن آن مطمئن شويد سپس از آن استفاده نماييد. ها مطمئن شويد. مراقب خراش ها يا صدمات مشابه بر روي سيم ها و كامپيوتر و ساير لوازم صوتي تصويري خود را چك كنيد و از صحت عمل آن

بخش هاي الكتريكي آن باشيد. براي چنين لوازمي از يك دستگاه كنترل كننده جريان برق يا حداقل ترانسفورماتور استفاده كنيد. سيم كشي برق حمام بايد توكاربوده و حتي االمكان از گذاشتن كليد و پريز داخل حمام خودداري نماييد.

المپ روشنايي داخل سرويس هاي بهداشتي و حمام بايد داراي حباب باشد. محل كنتور و فيوزهاي برق بايستي كامال مشخص و به راحتي قابل دسترسي باشد. هنگام كوبيدن ميخ به ديوار مواظب مسير سيم هاي برق داخل ديوار باشيد. در حين برق كاري حتما از زيرپايي عايق مثل چوب و پالستيك استفاده كنيد و قبل از شروع كار كليد كنتور برق را قطع نماييد.

توصيه هاي ايمني در مورد ساخت و ساز بنا:حتي االمكان از پله هاي مارپيچي استفاده نشود.

از به كار بردن كف پوش هاي ناهموار و داراي پوشش سست خودداري شود.شيشه ها بايد محكم و چند اليه باشند.

درب ها بايد از دو سمت قابل باز كردن باشند. در منازل روستايي كه از تنور استفاده مي كنند بايستي حتما تنور دارای حفاظ و درپوش مناسب باشد تا مانع از دسترسي و سقوط كودكان گردد. به منظور جلوگيري از سوانحي نظير پرت شدن از ارتفاعات مثل پشت بام، راه پله، پله، پنجره، بالكن و يا هر جايي كه از سطح زمين بلند يا پسZZت تر باشد و يا محل هايي مثل حوض، آب انبار، بركه، استخر و چاه بايد اين گونه مكان ها با حفاظ مناسب يا نرده محصور شوند تا امكان سZZقوط و يZZا

خفگي در آن ها وجود نداشته باشد. کف آشپزخانه و حمام نباید لغزنده باشد تا از زمین خوردن پیشگیری شود.

مراقب تهویه کافی جریان هوا در درون منزل باشید.براي جلوگيري از زمين خوردن، راه پله ها و راهروها را با نور مناسب روشن نگه داريد و از زيرفرشي هاي ثابت نگه دارنده فرش استفاده كنيد.

به غير از پنجره هايي كه به پلكان اضطراري منتهي مي شوند، بر روي تمام پنجره ها شبكه محافظ نصب كنيد. محل پخت و پز غذا بايد حتي االمكان از اتاق نشيمن يا راهرو جدا باشد زيرا كودك ممكن است در هنگام بازي با يك حركت اشتباه روي چراغ

خوراك پزي و قابلمه و كتري آب جوش افتاده و باعث حادثه ناگوار و سوختگي شديد گردد.تري به فرد وارد شود. لبه پله ها تيز و زاويه دار نباشد تا در صورت لغزش يا سقوط بر روي پله ها صدمات كم راه پله ها كامال تميز بوده و در مسير آن وسايل دست و پاگير گذاشته نشود و از روشنايي كافي برخوردار باشد.

تخصصي است و مردم بايد توجه داشته باشند كه حفر چاه ها را به افراد مجرب و فني بسپارند.–حفر چاه يك كار فنيديوارها بدون دزر و شكستگي باشد. سانتي متر باشد و طوري طراحي گردد كه زياد باز نشوند )رعايت اين امر بخصوص در طبقات باالي120-100ارتفاع پنجره ها از كف اتاق

ساختمان ضروري است(. مي توان شيشه هاي پاييني در و پنجره را در آورد و به جاي آن از تخته چوبي استفاده كرد.شيشه هاي در معرض تردد را با نوار چسب هاي رنگي مشخص كنيد تا در هنگام تردد با آن ها برخورد نشود. در مجاورت پنجره ها بالش، صندلي يا ميز تحرير قرار ندهيد زيرا احتمال دارد كه كودكان به كمك آن ها از پنجره باال روند. كنتور آب نبايد در محل تردد باشد تا از خطر زمين خوردن جلوگيري شود.

118

توصيه هاي ايمني در مورد رفتارها در منزل:هاي قابل اشتعال در هنگام كار با اجاق گاز بپرهيزيد.از پوشيدن لباس

های بسته حمام استفاده نکنید.های لباس از مواد قابل اشتعال مثل بنزین و تینر به خصوص در فضاهرگز جهت تمیز کردن لکهگردد کبریت یا برق روشن نکنید و ابتدا با باز نمودن درب و پنجره ها تهویه کافی را برقرار کنید.هرگز در محیطی که بوی گاز استشمام می

از روشن کردن وسائل گرمازای بدون دودکش نظیر عالءالدین در فضای بسته مانند حمام خودداری شود، چون به دلیل تولید گازهای سمی، احتمالخفگی زیاد است.

اگر سيگار مي كشيد، از كشيدن سيگار در داخل خانه و در اطراف كودكان خودداري كنيد. هرگز سيگار را به صورت روشن يا نيمه خاموش رها نكنيد و حتما آن را به دقت خاموش كنيد. مراقب باشيد هيچگاه در رختخواب سيگار نكشيد.

كيسه هاي نايلوني را از دسترس كودكان دور نگهداريد. به سر كشيدن كيسه توسط كودك و ناتواني در بيرون آوردن آن موجب مشكل در نفس كشيدن و نهايتا خفگي كودك مي گردد.

تا آنجا كه ممكن است از تماس مستقيم دست ها با انواع شوينده ها و پاك كننده ها خودداري كنيد و از دستكش استفاده نماييد. هنگام استفاده از نردبان يا چهارپايه بايد از سطح اتكاي آن با زمين كامال مطمئن شويد و از نوع استاندارد و دوطرفه نردبان استفاده كنيد.

موقع پاك كردن شيشه ها و پنجره هاي منزل، از رفتن روي نرده ها يا قرنيزهاي آن خودداري نماييد. برق وسيله برقي را قطع و سپس آن را تميز كنيد. موقع استفاده از وسايل گازسوز، ابتدا كبريت را روشن و بعد شير گاز را باز كنيد.

از قرار دادن اشياء، البسه و مواد قابل اشتعال در مجاورت وسايل گرمازا پرهيز كنيد. از سر رفتن غذا بر روي اجاق گاز جلوگيري كنيد. از قرار دادن وسايل گرمايي و بخاري در مسير رفت و آمد خودداري نماييد. وسايل آتش زا مثل كبريت و فندك را به هيچ وجه در اختيار كودكان قرار ندهيد. در هنگام خروج از منزل شير اصلي گاز را ببنديد. از سوزاندن چوب يا ذغال درون خانه، چادر و محيط سربسته خودداري كنيد. فهرستي از شماره تلفن هاي اضطراري، پزشك خانوادگي و قسمت اورژانس نزديك ترين بيمارستان )جديد ترين شماره و كد( را در كنار تمام

دستگاه هاي تلفن منزل قرار دهيد.

پیشگیری از حوادث ترافیکیراهنمای

تواند در کاهش مرگ و میر ناشی از سوانح ترافیکی موثر باشد:نکات زیر میآشنايي و رعايت دقيق قوانين رانندگي و اصول ايمني در رانندگياستفاده از کاله ایمنی برای موتورسواران و دوچرخه سواراناستفاده از کمربند ایمنی برای كليه سرنشینان خودرواستفاده از صندلی مخصوص کودکان بر حسب سن كودك

119

نشاندن کودکان در صندلی عقب خودرورعایت دقيق سرعت مجاز و مطمئنهرعایت فاصله مجاز تا وسیله نقلیه جلوییرعایت حق تقدم و احترام به قوانین راهنمایی و رانندگی( مجهز نمودن وسیله نقلیه به تجهیزات ایمنیAirbag ترمز ،ABS)کپسول اطفای حریق، زنجیر چرخ و سایر تجهیزات متناسب با فصل ،پرهیز از رانندگی طوالنی مدت، رانندگی درحین خستگیپرهیز از رانندگی در زمان مصرف داروهای خواب آور، الکل و مواد مخدرپرهيز از بازي كردن در كوچه و خيابانها و خيابانهاي خط كشي براي عبور از عرض بزرگراههاي عابر يا مكاناستفاده از پلها و خياباناستفاده از پياده رو براي عبور از طول بزرگراه استفاده از پوشش رنگ روشن براي عبور از خيابان در هنگام تاريكي و غروبدانستن نحوه برخورد با مصدوم.انجام ساليانه معاينه فنی خودرو و آشنايي با خرابي ها و نقايص فني كه مي تواند حادثه ساز باشد

توصيه های اختالالت روانپزشكي

توصيه هاي اختالالت رواني هرچند كه اختالالت رواني عالئم رنج آور و ناخوشايندي براي بيمار و خانواده او دارند و در برخي مواقع فرد بيمار ممكن است بZZه خZZود يZZا ديگZZران آسيب بزند اما اين اختالالت قابل درمان هستند و اگر به موقع شناسايي و درمان شوند تحت كنترل قرار مي گيرند و از عوارض آن ها كاسZZته مي

شود. به بيمار و خانواده او آموزش داده شود كه داروهاي تجويز شده توسط پزشك، بايد به موقع و مرتب مصرف شوند. هرچند كه داروهاي روانپزشكي

در ابتداي مصرف عوارض جانبي دارند اما با ادامه مصرف اين عوارض برطرف شده يا قابل تحمل مي شود.اينكه بيمار در كنار خانواده اش باشد و از سوي خانواده مورد مراقبت، احترام و حمايت قرار گيرد به بهبودي او كمك مي كند.

بيمار هرگز نبايد داروها را خودسرانه و بدون نظر پزشك قطع كند چون اين كار موجب عود مجدد بيماري مي گردد. مدتي پس از شروع دارو درماني و كنترل عالئم بيمار، بيمار مي تواند به محيط كارو اشتغال خود بازگردد، كZZه اين امZZر نZZيز بZZه بهبZZودي سZZريع تZZر

بيمار كمك مي كند.به افراد خانواده بيمار آموزش داده شود كه بيمار را طرد نكنند و او را مورد تمسخر و استهزاء قرار ندهند.

اعضاي خانواده بايد رفتار محبت آميز توأم با پذيرش و احترام با فرزند جوان خود داشته باشند و در تقويت اعتماد به نفس او تالش كنند. آمZZوزشمهارت هاي زندگي در پيشگيري از بروز اختالالت جوانان بسيار مؤثر است و منجر به تربيتافرادي اليق، شايسته و با كفايت مي شود.

اگر در خانواده ها فرزندان جوان دچار اختالل روانپزشكي هستند والدين وساير اعضاء بايد از آن ها مراقبت نماينZZد و بZا آن هZZا رفتZار محترمانZه و محبت آميز داشته باشند و نسبت به درمان آن ها توسط پزشك اقدام نمايند. همچنين بايد مراقب باشند كه وي داروهاي تجويز شده را به موقZZع و

120

مداوم مصرف نمايد و بدون تجوي پزشك داروها را قطع يا كم نكنند. اگر توصيه هاي غيردارويي هم توسط پزشك داده شZZده اسZZت، وي در انجZZامآن توصيه ها ياري دهند.

: نكتهپيگيري و مراقبت اختالالت روانپزشكي توسط بهورز به علل ذيل انجام مي گيرد:

مراجعه بيمار به پزشك در موعد تعيين شده توسط پزشك-1 مصرف مرتب و صحيح داروها طبق تجويز پزشك -2 قطع نكردن و كاهش ندادن مصرف داروها بدون تجويز پزشك-3

مراقبت از عود بيماري براي بيماراني كه بهبود يافته اند.توصيه هاي صرع

بهورز بايد در هنگام وقوع حمله صرع، كمك هاي اوليه الزم را براي كسي كه دچار حمله صرع شده انجام دهد.:كمك هاي اوليه در حمله صرع

فضاي دورو بر بيمار را خلوت كنيد و اشياء خطرناك را از او دور كنيد و اگر بيمار حين حمله در محيط خطرناكي قZZرار دارد اورا بZZه يZZك محZZل امن ببريد. سر بيمار را به پهلو بچرخانيد تا آب و كف دهانش موجب خفگي او نگردد. به حالت هاي چشم و صورت و بدن بيمار حين حمله توجه كنيZZد تZZا

بتوانيد نوع حمله را براي پزشك توضيح دهيد. هرگز اشياء سفت را بين دندان هاي بيمار قرارندهيد زيرا موجب شكسته شدن دندان ها و آسيب به لثه او مي شود. فك بيمار را به زور باز نكنيZZد.

دست و پاي بيمار را سفت نگيريد زيرا ممكن است دست و پايش بشكند. چيزي به بيمار نخورانيد زيرا بيمار خفه مي شود.خونسرد باشيد پس از چند دقيقه حمله صرع پايان مي گيرد.

:موارد ذيل را به بيمار و خانواده او آموزش دهيد بيمار صرعي كه درمان نشده است نبايد شغل هاي خطرناك داشته باشد و بايد از قرار گZZرفتن در معZZرض اشZZياء و مكZZان هZZاي خطرنZZاك و نZZاايمن خودداري كند. اين بيمار نبايد به آب و آتش و ارتفاع نزديك شود و از رانندگي نيز بايد پرهيز نمايد زيرا در هريك از حالتهاي فوق ممكن است دچZZار

حمله صرع شده و جان خود و اطرافيانش را به خطر بيندازد.بيمار صرعي تحت درمان مي تواند به اشتغال يا تحصيل روزمره خود ادامه دهد.

حين حمله صرع فقط بايد كمك هاي اوليه و مراقبت هاي الزم براي بيمار انجام شود و در آن لحظه هيچ گونه اقدام درماني الزم نيست. بيمار بايد داروهايش را به طور مداوم و مرتب مصرف كند و بدون نظر پزشك داروهايش را قطع يا كم نكند زيرا اين كار مZZوجب وخZZامت بيمZZاري

او مي گردد. قطع نكردن و كاهش ندادن مصرف داروها بدون تجويز پزشك-4 مراقبت از عود بيماري براي بيماراني كه بهبود يافته اند.-5

121

توصيه هاي ايمني بيماري هاي آميزشي

عالئم بيماري هاي آميزشي- ترشحات مجاري ادراري

- زخم هاي تناسلي و ترشحات مهبلي )افزايش مقدار، تغيير بو، رنگ و قوام همراه با سوزش، خارش و درد در زمان تماس جنسي(- بيماري التهابي لگن )درد زير شكم(

- بزرگي غدد كشاله ران- تورم پوست بيضه

راه هاي انتقال بيماري هاي آميزشي - تماس جنسي با فرد آلوده

- اشتراك در سوزن تزريقي آلوده در معتادان تزريقی و خالكوبي- از مادر آ¶وده به جنين و نوزاد

- به ندرت از طريق انتقال خون- راه هاي ورود عامل بيماري، اندام هاي تناسلي، مجاري ادراري، مخاط دهان، چشم، مقعد و خون هستند

راه هاي انتقال بيماري هاي آميزشي خويشتن داري در دوران تجرد )عزت نفس(-1وفاداري به همسر-2استفاده از كاندوم به منظور كاهش احتمال خطر-3جايگزيني رفتار كم خطر به جاي پر خطر-4اقدام براي درمان خود و شريك جنسي به منظور پيشگيري از عفونت مجدد-5

122

احياء قلبي- ريوي

123

124

ميزان بقا بعد از ايست قلبي خارج از بيمارستان درشيرخواران كمتراز كودكان بزرگتر است كه البته اين قضيه درمورد ايست قلبي داخلبيمارستان برعكس مي باشد .يعني شيرخواران بيشتراز كودكان وكودكان نيز بيشتراز بالغين شانس بقا دارند.

موارد مهم :

بر پايه عدم وجود واكنش دهي بيمار وعدم وجود الگوي تنفس نرمال : suddencardiac arrestشناسايي سريع :

را به عنوان تنفس داشتن بيمار قلمداد كنند واين افتراق بايد تو سط اپراتورتلفنgaspingافراد غير حرفه اي ممكنست تنفسهاي آگونال ويا EMSانجام شود. اپراتورEMS بايد براي هربيمار غيرهوشياري كه تنفس طبيعي نداشته باشد دستور شروعCPRرابراي شاهد حاضردر صحنه صادر

نمايد

امدادگر غير حرفه اي نبايد دنبال نبض بگردد وامداد گر حرفه اي بيش از ده ثايه نبايد براي اين موضوع اختصاص دهد.

باردردقيقه باشد.بايد محكم وسريع باشد وبين دو ماساژ به قفسه سينه اجازه داده شود تا به حال عادي برگردد.نسبت100سرعت ماساژ بايد تهويه قبل ازكارگذاري راه هوايي مي باشد.هردم بايد ظرف يك ثانيه اتفاق بيفتد وباعث باال رفتن2 ماساژبه 30ماساژ به تهويه در بالغين

سانتيمتر پايين تر رود.5قفسه سينه شود.محل فشار قفسه سينه وسط استرنوم است ودرطي ماساژ قفسه سينه بايد

125

ضمائم

126

نظر از آسم مراقبت به ابتال

رفتاري و آموزشي اهدافالزم است در پايان دوره آموزشي:

- شرکت کننده بتواند نشانه هاي آسم را به درستي طبقه بندي كند.- شرکت کننده بتواند براساس نتيجه طبقه بندي آسم، اقدام مناسب را انجام دهد.

- شرکت کننده بتواند موارد ابتال به آسم را به درستي شناسايي كند.

جداول از استفاده نحوهمراحل استفاده از جداول را به ترتيب زير آموزش دهيد:

پس از ارزيابي وضعيت ابتال به سل، وضعيت ابتال به آسم به شرح زير ارزيابي می شود:

127

ارزيابيسوال كنيد:

هفته، خس خس س;;ينه مك;;رر و ي;;ا تنگي نفس4- طي يك سال گذشته عالئم تنفسي شامل سرفه بيش از 1)به ويژه پس از فعاليت فيزيكي يا متعاقب عفونت هاي تنفسي( داشته ايد؟

- آيا تا كنون پزشك تشخيص آسم را براي شما مطرح شده است؟2

می شود: براساس ارزيابي، نشانه ها تعيين

نشانه ها

هفت;;ه، خس خس س;;ينه مك;;رر و ي;;ا تنگي نفس4طي يك سال گذشته عالئم تنفسي شامل سرفه بيش از )به ويژه پس از فعاليت فيزيكي يا متعاقب عفونت هاي تنفسي( داشته است يا

تا كنون پزشك تشخيص آسم را براي وي مطرح كرده است يا

هيچ يك از نشانه های فوق وجود ندارد.

: شود می انجام بندي طبقه آسم، هاي نشانه به توجه با

طبقه بندي

احتمال ابتالء به آسم

128

عدم ابتالء به آسم

: شود می انجام مناسب اقدام بندي، طبقه به توجه با

اقدام

ارجاع غير فوری به پزشك

پيگيري

غربالگري و ارزيابي مجدد سه سال بعد

ادامه مراقبت ها

از يكي از شركت كنندگان بخواهيد جداول اين قسمت را بخواند.*

- نشانه هاي آسم 1توجه: مربي گرامي مطمئن شويد شرکت کنندگان مهارتهاي الزم شامل:

- شناسايي افراد داراي آسم را كسب كرده باشد. 3- اقدام مناسب آسم 2

129

تمرين: دهد پاسخ زير سئواالت به است، آموخته كتابچه از آنچه به توجه با فراگير

– طبقه بندي آسم با توجه به نشانه هاي آن را توضيح دهد.1

- يك فرد مبتال به آسم را شناسايي كند.2

نظر از فشارخون مراقبت به ابتال خطر

رفتاري و آموزشي اهدافالزم است در پايان دوره آموزشي:

- شرکت کننده بتواند نشانه هاي فشارخون را به درستي طبقه بندي كند.- شرکت کننده بتواند براساس نتيجه طبقه بندي فشارخون، اقدام مناسب را انجام دهد.

- شرکت کننده بتواند فرد داراي فشارخون را به درستي شناسايي كند.

جداول از استفاده نحوهمراحل استفاده از جداول را به ترتيب زير آموزش دهيد:

پس از ارزيابي وضعيت ابتال به رفتارهاي پرخطر، وضعيت فشارخون به شرح زير ارزيابي می شود:ارزيابي

شرح حال دقيق بگيريد و افرادي كه عوامل خطر* فشارخون باال دارند را مشخص كنيد - افرادي كه وال;;دين آن3- افرادي كه آپنه )وقفه تنفس( موقع خواب دارند. 2- افرادي كه اضافه وزن دارند يا چاق هستند. 1* اين عوامل خطر عبارتند از:

سالگي و در زن ها قب;;ل65- افرادي كه والدين آن ها بيماري قلبی عروقي )بيماري كرونر قلب( زودرس دارند )در مردها قبل از 4ها فشارخون باال دارند. - افرادي كه والدين آن ها سابقه بيماری كليوی يا غددي)تيروئيد، .......( دارند. 5 سالگي(55از

130

می شود: براساس ارزيابي از نظر فشارخون، نشانه ها تعيين

نشانه ها

در صورت وجود هر يك از نشانه هاي زير:- چاق يا دارای اضافه وزن است ، -

والدين مبتال به فشار خون باال هستند ، - والدين بيماری عروق كرونر زودرس دارند

- والدين سابقه بيماری كليوی يا غددي)تيروئيد، .......( دارند

هيچ يك از نشانه های فوق وجود ندارد: شود می انجام بندي طبقه فشارخون، هاي نشانه به توجه با

طبقه بنديدر خطر ابتالء به افزايش فشار خون

عوامل خطر ابتالء به افزايش فشار خون را ندارد - اقZZدام مناسZZب فشZZارخون2- نشانه هZZاي فشZZارخون ، 1توجه: مربي گرامي مطمئن شويد شرکت کنندگان مهارتهاي الزم شامل:

- طريقه اندازه گيري فشارخون را كسب كرده باشد. 4- شناسايي افراد داراي فشارخون باال 3باال

: تمرين: دهد پاسخ زير سئواالت به است، آموخته كتابچه از آنچه به توجه با فراگير

– طبقه بندي فشارخون با توجه به نشانه هاي آن را توضيح دهد.1- فشارخون را اندازه گيري كند.2

131

ارزيابی از نظر رفتارهای پر خطر

اقدامطبقه بندینشانه هاارزيابیسوال كنيد:

- آيا جوان از رژيم غذايی صحيحبرخوردار است؟

آيا جوان در معرض دود سيگار، قليان،- چپق، پيپ و ساير مواد دخاني در منزل و

يا اماكن عمومي قرار دارد )سيگاريتحميلي(؟

- آيا جوان سيگار، قليان، پيپ و يا سايرمواد دخاني مصرف مي كند؟

- آيا جوان را براي خريد سيگار، تنباكو ويا ساير مواد دخاني مي فرستند؟

- آيا در خانواده و يا اقوام جوان، فردي كه مواد دخاني )سيگار، قليان، پيپ، انفيه و يا ساير مواد دخاني( مصرف

مي كند، وجود دارد؟- آيا سوء مصرف مواد دارد؟

- آيا در خانواده جوان ، فردي داراي اعتياد به مواد مخدر و يا مصرف كننده

تفنني آن وجود دارد؟- آيا جوان فعاليت بدنی مناسب دارد؟

- آيا جوان سابقه آسيب رساندن به ديگران، آسيب رساندن به خود، يا اقدام

به خودكشي دارد؟

رفتار پرخطر جوان از رژيم غذايی صحيح برخوردار نيست.دارد

آموزش طبق راهنمای توصيه های تغذيه ای

- جوان را براي خريد سيگار، تنباكو و ياساير مواد دخاني مي فرستند.

- در خانواده و يا اقوام جوان ، فردي كه مواد دخاني )سيگار، قليان، پيپ، انفيه و يا

ساير مواد دخاني( مصرف مي كند، وجوددارد.

رفتار پرخطردارد

آموزش طبق راهنمای توصيه های مرتبط بااستعمال دخانيات

- آموزش نحوه ايجاد محيط عاري از دخانيات مطابق متن راهنماي كشوري

كنترل دخانيات بهورز

جوان سيگار، قليان، پيپ و يا ساير مواددخاني مصرف مي كند.

رفتار پرخطردارد

ارجاع غير فوری به پزشك

رفتار پرخطر- سوء مصرف مواد دارد.دارد

ارجاع غير فوری به پزشك

دقيقه در30ميزان فعاليت بدنی كم تر از روز در هفته می باشد. 3روز و كم تر از

رفتار پرخطردارد

)كم تحركی(

آموزش طبق راهنمای توصيه هاي فعاليتبدني

- پرخاشگري منجر به آسيب رساندن بهخود)خودزني(

- پرخاشگري منجر به آسيب رساندن بهديگران

- اقدام به خود كشي

رفتار پرخطردارد

- اقدام بر اساس راهنماي مراقبتاختالالت روانپزشكي

رفتار پر خطرهيچ يك از نشانه های فوق وجود ندارد.ندارد

ادامه مراقبت ها

132

بررسی عامل خطر/بیماری/ناهنجاری های ژنتیک

)شناسایی مورد: غربالگریارزيابی یا بیماریابی(

اقدامطبقه بندینشانه ها

سابقه خانوادگی بیماریبررسی های غیرواگیر

شما2 یا 1آیا در خود شما و بستگان درجه هیچ یک از این موارد وجود دارد؟

اختالالت چربی خونبیماری فشارخون سرطان های قلبی-عروقی بیماریدیابت

ناشنوایی غیراکتسابینابینایی غیر اکتسابی

ارجاع غیرفوری به پزشک مرکزعامل خطر فامیلی داردبهداشتی درمانی/ خانه بهداشت

-عامل خطر فامیلی ندارد

بررسی زنان بارداری که به هر دلیل آزمایشات غربالگری زمان ازدواج

)تاالسمی( را انجام نداده اند

عدم انجام آزمایشات غربالگری زمان ازدواج )تاالسمی( بر اساس خوداظهاری

فرد و تاریخ ازواج

نیاز به بررسی خطر تاالسمیدارد

ارجاع فوری به پزشک مرکز بهداشتی درمانی/ خانه بهداشت جهت بررسی

کم خونی نیاز به بررسی خطر تاالسمی

-ندارداقدامطبقه بندیاستاندارد ارائه خدمتمراقبت

بررسی بارداری و شرایط تنظیم خانواده زنان در معرض خطر ژنتیک شامل زوجین ناقل/مشکوک پرخطر

PKUتاالسمی و مادران بیماران

زن در معرض خطر ژنتیک بارداربه صورت ماهانه است

ارجاع فوری به تیم مشاوره ژنتیک جهت انجام به هنگام آزمایش تشخیص

(PND2ژنتیک پیش از تولد جنین ) زن در معرض خطر ژنتیک باردار

نیست ارجاع غیرفوری به تیم مشاوره ژنتی;;ک.1

جهت انج;;ام آزم;;ایش تش;;خیص ژنتی;;ک درص;;ورت ع;;دم(;; PND1پیش از تولد )

133

مراجعه ي قبلي آم;;;وزش درخص;;;وص اهميت ب;;;ارداری.2

برنامه ریزی شده راهنمایی چگونگی اس;;تفاده از روش ه;;;ا.3

پيشگي;ري در زوج هايي كه خ;انواده ه;ای آنها از نظر تعداد فرزندان سالم تکمی;;ل

شده است. آم;وزش و تش;;ويق زوج ه;اي در مع;رض.4

خطر بیماری های ژنتیک به بيمه شدن.توضیحاتطبقه بندیاستاندارد ارائه خدمتآموزش

بر اساس محتوای آموزشی برنامه-یک بار در سالآم;;وزش جوانان )دانشجويان(تاالسمی

آموزش افراد صاحب نفوذ در محله بر اساس محتوای آموزشی برنامه-یک بار در ساليا روستا

تاالسمی آم;وزش ع;اق;دان مح;لي به منظور

جلب مشاركت آنها در راستاي انجام عقد )دائم و يا م;وقت( پس

از انج;ام مشاوره ژنتیک بر اساس محتوای آموزشی برنامه-یک بار در سال

تاالسمی

134

فوريت ها :می شود: براساس ارزيابي از فوريت ها ، نشانه ها تعيين

نشانه ها

دهد. باید درخواست خود را بادر حالت نیمه هوشیار مصدوم به طور مبهم و به کندی به سئواالت پاسخ می- فریاد بیان کنید، تا پاسخی دریافت کنید.

در حالت غیرهوشیار مصدوم نسبت به تکان یا فریاد پاسخی نمی دهد.

اثر یا نشانه های حاصل از دندان، نیش و درد و سوزش محل گزش، تخریب موضعی نسج، قرمزی پوست و دیده.بروز تاول، گانگرن، خون مردگی، لخته خون عروق سطحی و ورم عضو آسیب

درد و احساس گزگز در محZZل گزیZZدگی، حرکZZات غZZیر طZZبیعی چشZZم، آبریZZزش دهZZان، تهZZوع و اسZZتفراغ،-;; افزایش ضربان قلب، اختالل تنفسی، خونریزی، تغییر رنگ ادرار، حرکات تشنجی و حتی مرگ

مشاهده سوراخ یا نیش در محل گزش، خارش، درد، سوزش، قرمزی یا تورم محل گزش، عالئم مسمومیت )کهیر، ورم ناحیه گلو و دهان، تهوع و استفراغ، درد قفسه سینه، کاهش فشار خون، تنفس مشکل و

صدادار، اضطراب، در موارد شدید کاهش سطح هوشیاری، تنفس بسیار مشکل یا مرگ در اثر شوکحساسیتی(

-درد، حساسیت در محل آسیب، تورم و تغییر شکل، کاهش فعالیت عضو، عالئم و نشانه های شوک در آسیبهای لگن و ران

عالیم شکستگی بسته همراه با وجود زخم در محل شکستگی استخوان به طوریکه شکستگی به سطح

135

پوست راه پیدا کند

کاهش هوشیاری، خواب آلودگی نسبی یا کوتاه مدت، تهوع و استفراغ، تاری دید، کاهش حافظه و تعادل،نابرابری اندازة مردمک ها یا اتساع آن ها، خونریزی از بینی و گوش، سردرد شدید منتشر و تشنج

مردمک ها یا اتساع آن ها، خونریزی از بینی و گوش، سردرد شدید منتشر و تشنج

استفراغ یا عق زدن، درد معده، اسهال، تشنج و هذیان، مشکالت تنفسی، عدم هوشیاری، احساس بویمواد شیمیایی، سردرد، احساس سوزش و درد در دهان و گلو و معده

پارگی ناحیه سطحی پوست، قرمزی، تاول، کنده شدن پوست، احساس سوزش و درد و آسیب الیه هایزیرین پوست در موارد شدید

مدت با سرمای خشک یا مرطوب به صورت قرمزی، تورم،ها در اثر تماس طوالنی آسیب سرمایی به اندامکبودی و حتی زخم و تاول اغلب در انگشتان دست و پا، الله گوش و بینی

های عضالنی تا یکهای خفیف مانند تورم اندام تحتانی، عرق سوز، گرفتگیعالئم گرمازدگی از آسیب پذیری، گیجی، پرخاشگری، تشنج وتظاهرات شدید و حاد به صورت از دست دادن شدید مایعات بدن، تحریک

کاهش سطح هوشیاری بروز می کند.

از دست دادن هوشیاری، توقف ضربان قلب، سوختگی های عمیق

هيچ يك از عالئم فوق وجود ندارد

طبقه بندي :اختالل هوشياري

گزش مار

136

گزش عقرب

گزش زنبور

شكستگي هاي بسته

شكستگي هاي باز

صدمات سر

مسموميت ها

سوختگي

سرمازدگي

گرمازدگي

برق گرفتگي وصاعقه زدگي

با توجه به طبقه بندي اقدام مناسب انجام شود :

تمیز کردن راه هوایی .کنترل عالئم حیاتی و کنترل نبض هر دو دقیقه یک بار.خوابانیدن بیمار به پهلو.عدم تجویز مواد خوراکی ارجاع فوریانجام احیای قلبی ریوی طبق دستورالعمل.

ضمن دادن آرامش به مصدوم و حفظ خونسردی، مصدوم را روی زمین بخوابانید و ایشان را در حالت استراحت مطلق نگه دارید. محل گزیدگی را با آب و صابون بشویید.. اشیاء زینتی و کفش عضو آسیب دیده را درآورید.

دارید. )از یک باند پهن برای بانداژ فشاری روی محل گزش استفاده نمایید(، اندام رااز تکنیک بی حرکت سازی استفاده کنید و عضو را همسطح قلب نگه توانيد در گزیدگی پا، یک اندام را به اندام دیگر ببندید.(هرگز باالی محل گزش را نبندید..هرگز محل گزش را نشویید، مک نزنید و برشحرکت کنید، میبی

ندهید..به مصدوم غذا ندهید.درصورت ورود سم به چشم باید آن را با آب ساده یا شیر شست. ارجاع فوریتوان برای تسکین درد از مسکن های ساده مانند استامینوفن استفاده کرد.از سرمادرمانی یا کمپرس آب سرد در محل گزش خودداری شود. می

دهید.

سازیحرکتضمن دادن آرامش به مصدوم و حفظ خونسردی، مصدوم را روی زمین بخوابانید و ایشان را در حالت استراحت مطلق نگه دارید. از تکنیک بی عضو آسیب دیده استفاده کنید.تا حد امکان باید از دستکاری محل گزش خودداری شود.به فرد آسیب دیده مایعات زیاد دهید و متوجه تغییر رنگ احتمالی

های سنتی خودداری شود.در صورت امکان و بدون اتالف وقت عقرب زنده یا مرده در قوطی درب دار برای تشخیص گونه و نوع سم وادرار باشید. از درمان

137

ارجاع فوری دهیدانتخاب روش درمانی همراه فرد آسیب دیده ارسال شود. شود، نیش حشره را با موچین، پنس یا ناخن از محل گزش بیرون آورید..پوست محل گزش را با آب و صابون بشویید و کمپرس سرد کنید.گذاشتنتوصیه می

کند.به دلیل احتمال کاهش سطح هوشیاری، رانندگی فرد آسیب دیده برایخمیر درست شده از جوش شیرین و آب در محل گزش به کاهش درد کمک میمراجعه به مرکز درمانی مجاز نیست.

بيمار را ارجاع فوری دهید. تا زمانی که واقعا نیاز نیست، مصدوم را حرکت ندهید. از فشار آوردن مستقیم روی محل شکستگی بپرهیزید. اندام شکسته را صاف نکنید..در شکستگی پا:

پای آسیب دیده را به پای سالم مقابل ببندید. های تماس پوست با پوست، از پنبه یا باند استفاده کنید.مصدوم را در وضعیت راحتی قرار دهید. بهدر شکستگی دست: آن را به گردن آویزان کنید..در محل

او را ارجاع فوری دهید.مصدوم غذا یا نوشیدنی ندهید و حرکت سازی، استفاده از گاز استریل بر روی زخم به منظور جلوگیری از خونریزی و عفونت ضروریست. مصدوم را در وضعیتعالوه بر رعایت اصول بی

او را ارجاع فوری دهید.راحتی قرار دهید. به مصدوم غذا یا نوشیدنی ندهید و راه هوایی را تمیز کنید..عالئم حیاتی را کنترل کنید.بیمار را به پهلو بخوابانید تا خون و ترشحات خارج شود.از چرخاندن سر به تنهایی بپرهیزید، هنگام هر

بیمار را ارجاع فوری دهید.حرکتی سر و گردن را محافظت کنید زیرا خطر آسیب نخاع وجود دارد. پرسش از مصدوم در مورد نوع و زمان و مقدار ماده خورده شده و اقدام به صورت زیر:الف( در صورت ناشناخته بودن مادة مصرفی و یا مصرف مواد

سوزاننده يا نفتي: از ایجاد استفراغ خودداری کنید. کند، به او کمی شیر یا آب بخورانید.ج(اگر مصدوم غذای آلوده، قارچب( اگر مصدوم ماده سوزاننده خورده است: در حد تحمل و تا جایی که استفراغ نمی

ارجاع فوری دهید.سمی و مواد غیرسوزاننده و غیر نفتی خورده است: با استفاده از شربت اپیکا یا تحریک ته حلق ایجاد استفراغ کنید. د( محل سوختگی را زیر جریان آب تمیز و خنک تا زمان برطرف شدن درد قرار دهید. لباس های تنگ و سوخته و زیور آالت را از تن مصدوم خارج کنید. از یک

حرکت کرده، از سطح بدن باالترپانسمان تمیز غیر چسبنده یا یک پارچه کتان بدون پرز، بدون مالیدن دارو استفاده کنید. اندامی را که دچار سوختگی شده بیدارید..الف( اگر مصدوم هوشیار است به او جرعه جرعه آب سرد بخورانید.ب( اگر مصدوم هوشیار نیست طبق دستور مربوطه اقدام کنید.نگه

های خیس را هرچه سریع تر خارج نمایید.عضو سرمازده را به مالیمت خشک کنید. آن را باالتر ازمصدوم را از محیط سرد دور کنید.لباس، جوراب و کفش ها را تخلیه نکنید.برای گرم کردن عضو آسیب دیده در موارد خفیف،سطح بدن قرار دهید. از حرارت مستقیم برای گرم کردن عضو استفاده نکنید. هرگز تاول

ور کنید. درجه غوطه40دور آن پتو بپیچید و در موارد یخ زده، آن را در آب حدود موارداز پماد یا داروی موضعی استفاده نکنید.اجازه راه رفتن روی پای یخ زده را به مصدوم ندهید.از مالیدن برف روی ناحیه یخ زده جدا خودداری کنید.

شدید را ارجاع فوری دهید. موارد شدید را ارجاع فوریسوز از پودر بچه، تالک و ... استفاده نکنید.مصدوم را به محیط خنک و دور از تابش مستقیم آفتاب منتقل کنید.در نواحی عرق

دهید. گرفتگی، سقوط کابل فشارقویجریان برق را قطع کنید، بروی یک جسم عایق بایستید و بدن مصدوم را در قسمت بدون لباس لمس نکنید .اگر عامل برق

متر از آن دور شوید.9بروی زمین است، باید حداقل زدگی، مصدوم را از مکان مرتفع و مجاورت باهای فشار قوی عایق نیستند.در موارد صاعقهتوجه داشته باشید، چوب و وسایل پالستیکی، در برابر جریان

درخت، ماشین، کنار دریا و دریاچه دور نمایید.در صورت لزوم در اولین فرصت عملیات احیا را آغاز کنید. در موارد سوختگی، مطابق دستورالعمل مربوطه رفتار کنید.

138

فوريت ها تشخیصعالئم و نشانه ها

اقداماحتمالی

در حالت نیمه هوشیار مصدوم به طور مبهم و دهد. بایدبه کندی به سئواالت پاسخ می

درخواست خود را با فریاد بیان کنید، تا پاسخیدریافت کنید.

در حالت غیرهوشیار مصدوم نسبت به تکان یافریاد پاسخی نمی دهد.

اختاللهوشیاری

تمیز کردن راه هوایی کنترل عالئم حیاتی و کنترل نبض هر دو دقیقه یک بار

خوابانیدن بیمار به پهلوعدم تجویز مواد خوراکی

ارجاع فوریانجام احیای قلبی ریوی طبق دستورالعمل.

مشاهده اثر یا نشانه های حاصل از دندان، نیش و درد و سوزش محل گزش، تخریب

موضعی نسج، قرمزی پوست و بروز تاول، گانگرن، خون مردگی، لخته خون عروق

دیده. سطحی و ورم عضو آسیب گزش مار

ضمن دادن آرامش به مصدوم و حفظ خونسردی، مصدوم را روی زمین بخوابانید و ایشان را درحالت استراحت مطلق نگه دارید.

محل گزیدگی را با آب و صابون بشویید.اشیاء زینتی و کفش عضو آسیب دیده را درآورید.

دارید. )از یک باند پهن برایاز تکنیک بی حرکت سازی استفاده کنید و عضو را همسطح قلب نگه توانيد در گزیدگی پا،حرکت کنید، میبانداژ فشاری روی محل گزش استفاده نمایید(، اندام را بی

یک اندام را به اندام دیگر ببندید.(هرگز باالی محل گزش را نبندید.

هرگز محل گزش را نشویید، مک نزنید و برش ندهید.به مصدوم غذا ندهید.

درصورت ورود سم به چشم باید آن را با آب ساده یا شیر شست. توان برای تسکین درد از مسکن های ساده مانند استامینوفن استفاده کرد.از سرمادرمانی یامی

ارجاع فوری دهید.کمپرس آب سرد در محل گزش خودداری شود. درد و احساس گزگز در محل گزیدگی، حرکات

غیر طبیعی چشم، آبریزش دهان، تهوع و استفراغ، افزایش ضربان قلب، اختالل

گزشعقرب

ضمن دادن آرامش به مصدوم و حفظ خونسردی، مصدوم را روی زمین بخوابانید و ایشان را درحالت استراحت مطلق نگه دارید.

سازی عضو آسیب دیده استفاده کنید.حرکتاز تکنیک بی

139

تنفسی، خونریزی، تغییر رنگ ادرار، حرکاتتشنجی و حتی مرگ

تا حد امکان باید از دستکاری محل گزش خودداری شود.به فرد آسیب دیده مایعات زیاد دهید و متوجه تغییر رنگ احتمالی ادرار باشید.

های سنتی خودداری شود.از درمان در صورت امکان و بدون اتالف وقت عقرب زنده یا مرده در قوطی درب دار برای تشخیص گونه

ارجاع فوری دهید.و نوع سم و انتخاب روش درمانی همراه فرد آسیب دیده ارسال شود. مشاهده سوراخ یا نیش در محل گزش، خارش،

درد، سوزش، قرمزی یا تورم محل گزش، عالئم مسمومیت )کهیر، ورم ناحیه گلو و دهان، تهوع و استفراغ، درد قفسه سینه،

کاهش فشار خون، تنفس مشکل و صدادار، اضطراب، در موارد شدید کاهش سطح

هوشیاری، تنفس بسیار مشکل یا مرگ در اثرشوک حساسیتی(

گزش زنبور

شود، نیش حشره را با موچین، پنس یا ناخن از محل گزش بیرون آورید.توصیه میپوست محل گزش را با آب و صابون بشویید و کمپرس سرد کنید.

کند.گذاشتن خمیر درست شده از جوش شیرین و آب در محل گزش به کاهش درد کمک می به دلیل احتمال کاهش سطح هوشیاری، رانندگی فرد آسیب دیده برای مراجعه به مرکز درمانی

مجاز نیست.بيمار را ارجاع فوری دهید.

درد، حساسیت در محل آسیب، تورم و تغییر شکل، کاهش فعالیت عضو، عالئم و نشانه های

های لگن و رانشوک در آسیب شکستگیهای بسته

تا زمانی که واقعا نیاز نیست، مصدوم را حرکت ندهید. از فشار آوردن مستقیم روی محلشکستگی بپرهیزید. اندام شکسته را صاف نکنید.

در شکستگی پا: پای آسیب دیده را به پای سالم مقابل ببندید. در شکستگی دست: آن را به گردن آویزان کنید.

های تماس پوست با پوست، از پنبه یا باند استفاده کنید.در محلمصدوم را در وضعیت راحتی قرار دهید.

او را ارجاع فوری دهید.به مصدوم غذا یا نوشیدنی ندهید و عالیم شکستگی بسته همراه با وجود زخم در

محل شکستگی استخوان به طوریکه شکستگیبه سطح پوست راه پیدا کند

شکستگیهای باز

حرکت سازی، استفاده از گاز استریل بر روی زخم به منظور جلوگیریعالوه بر رعایت اصول بیاز خونریزی و عفونت ضروریست.

مصدوم را در وضعیت راحتی قرار دهید. او را ارجاع فوری دهید.به مصدوم غذا یا نوشیدنی ندهید و

کاهش هوشیاری، خواب آلودگی نسبی یا کوتاه مدت، تهوع و استفراغ، تاری دید، کاهش

حافظه و تعادل، نابرابری اندازة مردمک ها یا اتساع آن ها، خونریزی از بینی و گوش، سردرد

شدید منتشر و تشنج

صدمات سر

راه هوایی را تمیز کنید.عالئم حیاتی را کنترل کنید.

بیمار را به پهلو بخوابانید تا خون و ترشحات خارج شود. از چرخاندن سر به تنهایی بپرهیزید، هنگام هر حرکتی سر و گردن را محافظت کنید زیرا خطر

آسیب نخاع وجود دارد.بیمار را ارجاع فوری دهید.

استفراغ یا عق زدن، درد معده، اسهال، تشنج و هذیان، مشکالت تنفسی، عدم هوشیاری،

احساس بوی مواد شیمیایی، سردرد، احساسسوزش و درد در دهان و گلو و معده

مسمومیت

پرسش از مصدوم در مورد نوع و زمان و مقدار ماده خورده شده و اقدام به صورت زیر: الف( در صورت ناشناخته بودن مادة مصرفی و یا مصرف مواد سوزاننده يا نفتي: از ایجاد

استفراغ خودداری کنید. کند، به اوب( اگر مصدوم ماده سوزاننده خورده است: در حد تحمل و تا جایی که استفراغ نمی

کمی شیر یا آب بخورانید. ج(اگر مصدوم غذای آلوده، قارچ سمی و مواد غیرسوزاننده و غیر نفتی خورده است: با استفاده

از شربت اپیکا یا تحریک ته حلق ایجاد استفراغ کنید. ارجاع فوری دهید. د(

140

پارگی ناحیه سطحی پوست، قرمزی، تاول، کنده شدن پوست، احساس سوزش و درد و

آسیب الیه های زیرین پوست در موارد شدیدسوختگی

محل سوختگی را زیر جریان آب تمیز و خنک تا زمان برطرف شدن درد قرار دهید. لباس های تنگ و سوخته و زیور آالت را از تن مصدوم خارج کنید. از یک پانسمان تمیز غیر چسبنده یا یک

-پارچه کتان بدون پرز، بدون مالیدن دارو استفاده کنید. اندامی را که دچار سوختگی شده بیدارید.حرکت کرده، از سطح بدن باالتر نگه

الف( اگر مصدوم هوشیار است به او جرعه جرعه آب سرد بخورانید.ب( اگر مصدوم هوشیار نیست طبق دستور مربوطه اقدام کنید.

ها در اثر تماس طوالنیآسیب سرمایی به اندام مدت با سرمای خشک یا مرطوب به صورت

قرمزی، تورم، کبودی و حتی زخم و تاول اغلبدر انگشتان دست و پا، الله گوش و بینی

سرمازدگیو

یخ زدگی

مصدوم را از محیط سرد دور کنید.های خیس را هرچه سریع تر خارج نمایید.لباس، جوراب و کفش

عضو سرمازده را به مالیمت خشک کنید. آن را باالتر از سطح بدن قرار دهید.

از حرارت مستقیم برای گرم کردن عضو استفاده نکنید. ها را تخلیه نکنید.هرگز تاول

برای گرم کردن عضو آسیب دیده در موارد خفیف، دور آن پتو بپیچید و در موارد یخ زده، آن را درور کنید. درجه غوطه40آب حدود

از پماد یا داروی موضعی استفاده نکنید.اجازه راه رفتن روی پای یخ زده را به مصدوم ندهید.

موارد شدید را ارجاع فوری دهید.از مالیدن برف روی ناحیه یخ زده جدا خودداری کنید.

های خفیف مانند تورمعالئم گرمازدگی از آسیب های عضالنیاندام تحتانی، عرق سوز، گرفتگی

تا یک تظاهرات شدید و حاد به صورت از دست پذیری، گیجی،دادن شدید مایعات بدن، تحریک

پرخاشگری، تشنج و کاهش سطح هوشیاریبروز می کند.

گرمازدگی

مصدوم را به محیط خنک و دور از تابش مستقیم آفتاب منتقل کنید.سوز از پودر بچه، تالک و ... استفاده نکنید.در نواحی عرق

موارد شدید را ارجاع فوری دهید.

شدگیغرقدر اولین فرصت ممکن، عملیات احیا را آغاز کنید.

عالمت را به بیمارستان ارجاع دهید.همه مصدومان حتی موارد بیدارید.در حین انتقال مصدوم را گرم نگه

از دست دادن هوشیاری، توقف ضربان قلب،سوختگی های عمیق

برق گرفتگی و

صاعقهزدگی

جریان برق را قطع کنید، بروی یک جسم عایق بایستید و بدن مصدوم را در قسمت بدون لباسلمس نکنید .

متر از آن دور9گرفتگی، سقوط کابل فشارقوی بروی زمین است، باید حداقل اگر عامل برقشوید.

های فشار قوی عایق نیستند.توجه داشته باشید، چوب و وسایل پالستیکی، در برابر جریان زدگی، مصدوم را از مکان مرتفع و مجاورت با درخت، ماشین، کنار دریا ودر موارد صاعقه

دریاچه دور نمایید.در صورت لزوم در اولین فرصت عملیات احیا را آغاز کنید.

در موارد سوختگی، مطابق دستورالعمل مربوطه رفتار کنید.

141

آنچه كه در برخورد با مراجعه كنندگان مي توانيم براي آموزش مد نظر قراردهيم

آنچه در زمینه مهارت های زندگی باید بدانیم

ها و نیازها خود، می توانیم با مشکالت و تصمیمات پیش رو به;;تر برخ;;وردها، خواستهبا شناخت نقاط قوت و ضعف، احساسات، توانایینماییم.

کند و چ;ه تفس;یری ازبا کمک و همدلی می توانیم خود را جای دیگران قرار دهیم و درک کنیم که او چگونه احساس، اداراک یا فکر میبیند . وقایع دارد و رویدادها و محیط اطرافش را چگونه می

142

بی توجهی به احساسات دیگران و بیان کردن موضوعات شخصی مشابه به جای گوش دادن به فرد مقابل باعث ایجاد سوء تفاهم درگردد . به جای بیشتر صحبت کردن، بیشتر شنونده باشید.روابط بین فردی می

گردد . ارائه راه حل به دیگران بدون اینکه از ما درخواست کرده باشند موجب آسیب زدن به رابطه می حل مسائل زندگی یک مهارت است که همه انسانها به آن نیازمند هستند. برای حل مسائل زندگی در ابتدا مش;;کل را بپذیری;;د و آن را

انکار نکنید. به آنچه که اتفاق افتاده به عنوان یک مسئله نگاه کنید نه به عنواین یک مشکل الینحل. جرات مندی یعنی دفاع از حقوق خود بدون اینکه حقوق دیگران پایمال شود.

ها به سه دلیل از گفتن " نه " خودداری می کنند: ترس از دست دادن رابطه، احساس گناه از رنجیدن و ناراحت شدن دیگ;;ران وانسان ی شما نیست که به ه;;ر قیم;;تیشود . توجه داشته باشید که وظیفهاحساس مهم و باارزش بودن در مواقعی که درخواستی از آنها می

مشکالت دیگران را حل کنید یا همه را از خود راضی نگه دارید. مندی و پرخاشگری تقاوت وجود دارد. هدف پرخاشگری برن;;ده ش;دن ب;;ه به;;ای زیرپ;;ا گذاش;;تن حق;وق و احساس;ات دیگ;;رانبین جرات

کنید بدون اینکه حقوق دیگران را زیر پا بگذارید و به آنها آسیب برسانید.مندی شما از حقوق خود دفاع میاست. در حالیکه در جرات فرد خشمگین به هنگام خشم همه چیز را فرام;;وش می کن;;د. ب;;ر اعص;;ابش فش;;ار وارد می کن;;د. عض;;التش منقبض می ش;;ود. دراین هنگام بهترین راهکار ترک موقعیت می باشد. پس از آن باید با افکار تشدید کننده خشم خود مقابله کنی;;د. مثال اگ;;ر از دس;;ت خودت;;ان

عصبانی هستید به یاد آورید که هیچ کس در دنیا کامل و بدون اشتباه نیست. در مواقع مواجه با استرس _ زمانیکه درگیر مشکلی شدید که فراتر از توانایی شما برای سازگاری با آن اس;;ت _ عام;;ل ایج;;اد کنن;;ده

استرس را شناسایی کنید و برای حل آن از دیگران کمک بگیرید.

143

پيام ها :

144

در صورت وجود هر یک از شرایط زیر در خود مناسب است در اولین زمان ممکن به پزشکعمومی مراجعه کنید:

های روزمره لذت بخشکنید یا چون گذشته زندگی و فعالیتاگر احساس افسردگی می هفته طول کشیده است. 2نیست و این حالت بیش از

اگر آستانه تحمل شما کاهش یافته و زودتر از معمول حتی با موضوعات نسبتا کم اهمیت از کوره در می روید.

ای برای اقدام به خودکشیاگر به خودکشی فکر می کنید، اما فعال تصمیم یا برنامه ندارید.

توانید از پس انجام شغل یا کارهای روزمره خوداگر مدتی است که چون گذشته نمی بر بیایید.

اگر تمایل جنسی شما کاهش یافته و یا در رابطه جنسی چون گذشته لذت نمی برید یا دچار مشکل هستید.

ای کهاید و یا خواب شبانه خوبی ندارید به گونهاگر مدتی است دچار بی خوابی شده طی روز احساس کسالت یا خواب آلودگی دارید.

.اگر شروع به مصرف مواد کرده اید، حتی اگر یک بار یا تفننی بوده باشداگر بدون دلیل و یا به میزان زیادتری از آن چه نسبت به اتفاقی که افتاده دچار

دلشوره و استرس هستید.

در صورت وجود هر یک از شرایط زیر مناسب است فورا به یک مرکز درمانی مراجعه کنید:

.اگر اقدام به خودکشی کرده اید حتی اگر با روشی که به نظر کم خطر باشداگر به صورت تصادفی از داروهای روان پزشکی به میزان زیاد به اشتباه استفاده

کرده اید.برای داشتن خواب خوب رعایت نکات زیر توصیه می شود:

هایی چون چای و قهوه پرهیز از مصرف شبانه نوشیدنیمصرف شام سبکپرهیز از تماشای زیاد شبانه تلویزیون یا کار با کامپیوتر و تلفن همراهپرهیز از خواب طی روز یا حداکثر اکتفا به یک چرت کمتر از نیم ساعته پیش از ساعت

بعد از ظهر3

عوارض اختالل مصرف مواد عارضه هاي جسمی: فردی )جسمی و روانی( :

اختالل مصرف مواد بر حسب نوع ماده با عوارض جسمی متعددی همراه است. برای مثال مصرف م;;واد افی;;ونی ب;;اعث ایج;;اد ح;;الت تحم;;ل و مح;;رومیت در شود. اگراعتياد از نوع تزريقي باشد ممكن است فرد رابه بيماريهاي عفوني همچونهای گوارشی و... می، ناتواني جنسي، یبوست، بیماریصورت عدم مصرف،

145

تربیت فرزندان یک مهارت است و باید آموخته شود. برای شرکت در دوره های فرزندپروری می توانید به کارشناس سالمت روان در مراکز بهداشتی درمانی مراجعه نمایید.

پزشکی هستید، هرگز داروی خود را شخصا قطع نکنید ودر صورتی که دچار بیماری روانمرتب طبق توصیه پزشک معالج جهت ویزیت دوره ای مراجعه نمایید.

اید حتما در اولین فرصت ممکندر صورتی که مورد خشونت فیزیکی در خانواده قرار گرفتهبعد از رسیدگی به مشکالت جسمی احتمالی، به پزشک عمومی مراجعه نمایید.

آمفتامین )شیشه( با عوارض جسمی شدیدی همچون سکته مغزی، سکته قلبی، نارس;;ایی قل;;بی، فش;;اروی وهپاتيت دچاركند. مصرف مواد محرک نظیر متآیاچ ه;;ایها و... همراه است. مصرف مواد محرک با خطر باالتر رفتارهای پرخطر جنسی و ابتالء به عف;;ونتخون باال، سوءتغذیه، تحلیل عضالت بدن، پوسیدگی دندان

وی و سیفلیس همراه است.آیمنتقله از راه جنسی نظیر اچ اختالل مصرف مواد ممكن است موجب اختالل درخواب، افسردگي، مشكل درتصميم گيري و اختاللهاي رواني خفي;;ف و ش;;ديد ش;;ود.عارضه هاي رواني:

شیوع اختالالت خلقی نظیر افسردگی در افراد مبتالء به اختالل مصرف م;;واد افی;;ونی دو براب;;ر جمعیت عم;;ومی اس;;ت. اف;;راد مبتالء ب;;ه اختالل مص;;رف م;;واد گ;ری وآمفت;;امین ب;ا خط;;ر ب;االی پرخ;اشمحرک در معرض خطر باالی ابتالء به جنون القاءشده در اثر مصرف ماده هستند. جنون القاءشده در اث;ر مص;;رف مت

تهاجم همراه است.خانوادگي

ش;ود و در نتیج;;هبنا به تعریف در اختالل مصرف مواد، تالش برای تهیه، مصرف و رهایی از اثرات مصرف ماده به اولویت اص;;لی زن;;دگی ف;رد مبتالء تب;;دیل می گیرد. مصرف مواد مخدر نه تنها به فرد مصرف كننده، بلك;;ه ب;;ه ه;;ركس ك;;ه ب;;اتری قرار میسایر موضوعات مهم زندگی همچون خانواده در درجه اهمیت پایین

اودرتماس باشد نيز آسيب مي رساند. نياز فرد به مصرف مداوم مواد موجب بروزمشكلهاي اقتصادي، كاهش درآم;;دخانواده، اف;;زايش هزين;;ه، نابس;;اماني واز هم پاشيدگي خانواده، طالق، خشونت درخانواده )خشونت نسبت به همسر و آزار كودكان( و همچنين محدود شدن معاشرت سالم خانواده با ديگ;;ران ميش;;ود

وتربيت فرزندان را دچار اشكال مي سازد.

146

اجتماعي، اقتصادي و شغلي اعتياد خسارات بسياري را برجامعه واجتماع تحميل مي كند ودرعملكرد شغلي دشواري هاي فراوان پدي;;د مي آورد. اعتي;;اد ممكن اس;;ت م;;وجب طرد شدن فرد از جامعه، بيكاري، غيبت از كار، كاهش ميزان كارآيي، اخراج از كار و بروز حوادث حين كار و رانندگي شود. شيوع فقر، بيك;;اري،

افزايش بروز جرم در جامعه همچون دزدي، فحشا و قتل از جمله عارضه هاي اجتماعي اعتياد است.

147

معنوي سالمتهوالطيفجوانان

سالم سالمت معنوي ، سبك زندگي هدفمنZZZZد و معنZZZZادار از وضZZعيتي سZZالمت معنZZوي

اعتقاد و ارتباط فرد به قدرت و كمال اليتنZZاهي الهي ايمان و حيات انساني است كه حاصل معنوی منجر به ايجاد نشZZاط، اميZZد، رضZZايت مندي، سالمت. است مرگ و زندگی ابدی پس از

سZZليم در فZZرد و رسZZتگاري در دنيZZا و آخZZرت شZZده و داشZZتن قلب و اطمينان قلبي، آرامش ومحبت با خود، ديگران و جهان پيرامون را ايجاد اخالق، عشق مكارم ارتباط پوياي مبتني بر

می کند در زندگی فردی، خانوادگی حق سالمت به معنای برخورداری از سالمت معنوي ، جسمی، روانی، اجتماعی

مختلف زندگی بوده و از جمله حقوق طبیعی و همگانی و اجتماعی با توجه به ویژگی های فرد در مراحل.محسوب می شود

148

الله

زيبايي

محبت و عشق

كرنش و پرستش

حيات جاويد

ويژگي هاي خانواده موفق در پرتو سالمت معنوي و سبك زندگي سالم:تعهد

آنها تعهد به مشکالت اين ولی دارند زندگی در مشکالتی خود آنکه با و دهند می اهميت خود نيازهای از بيش خانواده نيازهای به و بوده متعهد هم به نسبت خانواده اعضای تهديد مورد را خانواده بقای و دوام که فعاليتی گونه هر از و بوده هم مشوق فردی اهداف پيگيری در خوشبخت های خانواده اعضای. رساند نمی آسيبی خانواده به نسبت

.کنند می پرهيز دهد قرار:قدردانی-2

ياد به را يکديگر خوب کارهای و فضيلتها و هنرها انتقاد، و جويی عيب جای به و کنند می رفتار دوستانه هم با آنها. قائلند احترام و ارزش يکديگر برای ها خانواده اين اعضای. آورند می

:بودن هم با و ارتباط-3 در يکديگر از دور يا و خانه ار دور" اکثرا اجتماعی شرايط و روزانه مشکالت علت به آنها است کار مشغول نوعی به خانواده اعضای از يک هر گرفتارند مردم اکثر امروزه ( . شام صرف مانند. ) گيرند قرار هم کنار در را روز از ساعتی است بهتر بنابراين برند می بسر خانه محيط

حرفهای به و پردازند می گفتگو و بحث به هم با واهمه بدون آنها. کنند می استفاده عالقه ابراز و ارتباط برای کوتاه فرصتهای از" غالبا خوشبخت و موفق های خانواده انجام و تصميم گرفتن در که دارند مسئوليت حال عين در و کنند شرکت شود می گرفته آنها باره در که تصميماتی دارند حق خانواده افراد همه کنند می توجه يکديگر

149

ايمان

نيايش

توكل

توسل

صبر

ذكر

خود مراقبتي معنوي خود ارزيابي

مكارم اخالق و قلب سليم

اطمينان و آرامش

رضايت خاطر

يکديگر کنترل و جويی تسلط سرزنش، رساندن، آزار از و سازند می برقرار ارتباط هم با شرافتمندانه و آشکارا ها خانواده اين اعضای.کنند رفتار عاقالنه خود وظايف. برند می لذت يکديگر مصاحبت و نظرات و افکار بيان و خانوادگی جمعی بحثهای در فعال حضور يعنی بودن هم با از آنها. ورزند می خودداری

:تعاون و همکاری-4.نمايند مقابله بحرانی هر و دشواريها با تا شوند می متحد هم با مشکالت مقابل در خوشبخت های خانواده اعضای زندگی مشکالت

:انضباط-5 را اعضا زندگی رسم و راه خانوادگی، کارهای ترتيب و نظم و هدفها بودن معين و مشخص. باشد می خود رفتارهای هدايت و کنترل و خويشتنداری معنای به انضباط

دهند انجام را خاصی وظايف معين مواقع در يا کنند خودداری کاری انجام از بايد چرا که فهمند می آنها. کند می مشخص:شود می معنوي سالمت ارتقاء سبب زیر شخصیتی های ویژگی پرورش یا بودن دارا

.كند ترسیم بینانه واقع را زندگی اهداف و كرده پرهیز گرایی ایده آل از و بپذیرد را خود های ضعف و ها كاستی ها، نقص بتواند فرد یعنی: بینی واقع در بكوشد خود، در افسردگی ایجاد و گذشته برای خوردن حسرت یا و خود در اضطراب ایجاد و آینده برای بودن نگران جای به یعنی: زندگی از بردن لذت توانایی

.كند زندگی حال زمان و تنهایی ورزش، و استراحت تفریح، و كار چون ابعادی در عبارتی به كنند، ایجاد هارمونی و نظم یك خود، زندگی ابعاد تمام بین افراد یعنی: زندگی در تعادل اصل

.نمایند برقرار تعادل عبادت، و معاشرت.نماید بررسی را مختلف های راه موفقیت، به رسیدن برای و کند تحمل را دیگران نظریات و آرا اندیشی، ژرف و تعصب بدون فرد یعنی: پذیری انعطاف داشتن آنها با مشكالت، از فرار بدون و بپذیرد زندگی های واقعیت از یكی عنوان به را ها استرس كه باشد برخوردار توانایی این از باید انسان: استرس ها با مدارا توانایی.کند مقابله

اشتباهات و خطاها توجیه، و تراشی دلیل گونه هیچ بدون و بپذیرد را خود گفتار و رفتار اعمال، مسئولیت تواند می خصیصه، این بودن دارا با فرد: پذیری مسئولیت.نیندازد دیگران گردن به را خود

از عاطفی نظر از را ها آن که ندارند را گرفتن قرار هم كنار در فرصت زیاد، مادی مشغله دلیل به افراد امروز، صنعتی دنیای در: دیگران با سالم ارتباط داشتن یعنی كنند، تقویت خود در را همدلی مهارت و كرده بیشتر را خود ارتباطات افراد، كه است این معنوي سالمت به رسیدن راه های از یكی. كند می دورتر همدیگر

می آرامش انسان به زندگی های بحران و مشكالت ها، سختی در خدا با ارتباط.نمایند شریك دیگران های شادی و ها غم در را خود و كنند نگاه دیگران دید از را دنیا.شود می فرد های تنش و ها استرس كنترل باعث او به توسل و توكل و دهد

:سازد، عبارتندازسازى اخالقى و معنوى را در خانواده را فراهم مىهاى معاشرتى كه زمينه بهبرخى از مهارتارتباط كالمى. 1

اين ارتباط، براى اينكه در معنويت آنان تأثير بگذارد باي;;د. ارتباط كالمى به منظور تفاهم بهينه و رشد عاطفى و اجتماعى نيكو و رسيدن به رستگارى براى زنان ضرورى است:با شرايط زير انجام پذيرد

.وگو كنندآميز و به نرمى و همراه با احترام گفتهاى محبت; زنان با واژه ها ب;;راى س;;خن،نبايد بدون سنجيدن موقعيت: »فرمايدالسالم مىاميرمؤمنان على عليه. وگوى حسنه توجه نمايندهاى طرف مقابل و شرايط مكانى و زمانى براى گفت; به موقعيت

.«با همسر سخن بگويى.خواهند بگويند فكر نموده و پيامد ابراز آن را بررسى نمايند؛ در صورتى كه سخن خوب و حكيمانه بود، آن را ابراز كنند; هريك از زوجين در مورد سخنى كه مى

.وگوى خوب و روشمند همراه با ارتباط عاطفى به جايى نرسيد، سكوت نموده و سخن نگويند تا آن را ياد بگيرند; اگر فكرشان براى يك گفت.; از هرگونه كلمات و جمالت ناخوشايند و زشت پرهيز نمايند

.شودگويى پرهيز نمايند؛ زيرا باعث لغزش زياد و خستگى و ناراحتى مى; از زيادهاستماع مطلوب. 2

اميرمؤمن;;ان على.وگ;;و ب;;ا يك;;ديگر استگ;;ردد، اس;;تماع شايس;;ته ب;;ه هنگ;;ام گفتورى م;;ادى و معن;;وى زن;;ان در زن;;دگى مىترين عوامل معاشرت حسنه كه م;;وجب بهرهاز مهم هنگام سخن گفتن يكى، ديگرى بايد سكوت. داند كه به هنگام سخن گفتن، با علم سخن بگويند و به هنگام گوش دادن، با توجه و دقت گوش بدهندالسالم وظيفه افراد مىعليه

.شودالسالم، خيانت محسوب مىبد گوش كردن باعث تضييع حق متكلم است و به تعبير امام صادق عليه. اختيار نمايد و عوامل مزاحم ديگر را نيز از بين ببردابراز محبت. 3

150

:اندهاى مختلف به آن توصيه شدهابراز دوستى هريك از زوجين نسبت به ديگرى، تأثير عميقى بر شخصيت عاطفى و اخالقى آنان دارد و بدين لحاظ در احاديث، به گونه.رودهرگز از قلب زن بيرون نمى" دوستت دارم"سخن مرد به همسرش كه : »فرمايدهاى شوهربر زن، مىآله با اشاره به تأثير ابراز محبتوعليهاللهدر حديثى، رسول اكرم صلى

كس;;ى ج;;ز بزرگ;واران ب;;ه زن;;ان خ;;ود اح;;ترام: »فرمايدترين مص;;اديق اب;;راز عملى محبت اس;;ت، مىآله درباره احترام به شخصيت همسر، ك;ه از مهموعليهاللهپيامبر اكرم صلى شودهديه باعث ايجاد محبت و عالقه مى: »فرمايدهمچنين آن حضرت در مورد هديه دادن، كه نوعى ابراز محبت است، مى.« كندگذارد و كسى جز فرومايه آنها را تحقير نمىنمى

هدي;;ه دادن: دامنى و پرهيز از آل;;وده ش;;دن زن ب;;ه ب;;رخى گناه;;ان، فرم;;ودنيز در خصوص تأثير هديه دادن در پاك.« بردها را از بين مىكند و كينهو رابطه برادرى را مستحكم مى هيچ كس جز صديق ي;;ا ش;;هيد و: »آلهوعليهاللههر خدمت به همسر نوعى محبت است كه بنا به فرموده پيامبر اكرم صلى.« افزايددامنى او را مىشوهر به همسرش عفت و پاك

.«آيديا مردى كه خير دنيا و آخرت را خواهان است، از عهده آن برنمى. گشادهرويى4

پيامبر اكرم صلىاللهعليهوآله با تأكيد بر اينكه خوشرويى با همسر از حقوق همسرى است، مىفرمايد: »حق زن بر شوهرش اين است كه در برابر او چهره در هم نكشد )بلك;;ه با خوشرويى با او برخورد كند( و اگر اين كارها را انجام داد، به خدا قسم حق او را ادا كرده است.« گشادهرويى حتى در موقعيت بداخالقى همسر مورد توصيه اس;;ت.پي;;امبر اكرم صلىاللهعليهوآله فرمود: »بدانيد مردى كه بر بداخالقى زنش با صبر و حلم برخورد نمايد و اين را به خاطر اجر خداوندى انجام دهد، پروردگار در آخرت ثواب ش;;اكران را به او اعطا خواهد كرد.« توصيه به خوشخلقى زنان نسبت به يكديگر، از آن حيث كه آثار مطلوب فراوان و از جمله ارتقاى معنوى را به دنبال دارد، زياد مورد تأكيد اولياى دين

است.. گذشت5

زنان ومردان در زندگى مشترك با بخشش لغزشهاى همسر، در ارتقاى منش انسانى همديگر مؤثرند و داراى فضيلت و كمال ارزش;;مندترى مىش;;وند. پي;;امبر ص;;لىاللهعليهوآلهيكى از پنج گروه زنانبرتر را زنان منعطفوباگذشت دانستهاند

. حفظ آبروى همسر6 وظيفه زن و شوهر آن است كه آبرو و شخصيت يكديگر را حفظ كنند و از آنچه شخصيت همسر را تضييع مىكند خوددارى ورزند. از جمله حف;;ظ آب;;رو و شخص;;يت ش;;وهر اين است كه نبايد مشكالتى كه زن و شوهر با هم دارند نزد ديگران بازگو شود. پيامبر صلىاللهعليهوآلهمىفرمايد: »جايز نيست زنى به شوهرش بيش از ح;;د ت;;وان م;;الى او، چ;;يزى

تحميل كند و جايز نيست از او به هيچيك از بندگان خدا شكايت برد؛ چه ]خويشان [نزديك باشد يا ]خويشان [دور. . رفق و مدارا7

رفق و مدارا نقش بسيار مهمى در پيشگيرى از اختالفات زناشويى، افزايش رضايت خدا و خانواده و تع;;الى معن;وى خ;انواده دارد. ام;ام ص;ادق عليهالس;الم ض;من اش;اره ب;هنعمت باارزش مدارا در زندگى، مىفرمايد: »به هر خانوادهاى كه ]نعمت[ رفق و مدارا عطا شود، به راستى كه خداوند به رزق و روزى آنان وسعت مىبخشد.«

ريشه بيشتر تنشهاى خانواده ، فاصله گرفتن از فطرت و باورهاى نادرست و ضعف مهارتهاى ارتباطى است. در آموزههاى نظاممند دينى، به فطرت و تم;;ايالت ط;;بيعى زن و مرد توجه ويژه شده و هماهنگى اين آموزهها با اهداف آفرينش موردنظر بوده است.از همينرو، آشنايى زن و مرد با اين آموزههاى دينى مىتواند زمينهساز جهتگيرى زوجين به سمت فطرت خدايى و تمايالت طبيعى باشد كه چهارچوب سالمت معنوى را تشكيل مىدهند. توجه به آموزههاى دينى، برت;;رين راه س;;المت روحى و معن;;وى اس;;ت. ب;;دينروى، براى داشتن جامعهاى پويا و با نشاط بايد به اين اصل مهم توجه بيشترى مبذول گردد. در حقيقت، امكانات و فرصتهاى زيادى وجود دارد كه باي;;د ب;;ا بهرهگ;;يرى از ي;;ك الگ;;وى جامع و كامل از اين فرصتها، براى تأمين سالمت معنوى در جامعه، بهره برد. آنچه كه ذكر شد، در ايجاد و تشكيل يك خانواده سالم و سبك زندگي سالم ومعنوي نقش م;;ؤثر

و اساسى دارند.

برای ارتقاء سالمت معنوی چه اقدامی انجام دهم؟  هرروزبه زیبایی های جهان خلقت که دراطرافتان به وفوریافت می شود توجه ودرمورد عظمت این زیبایی ها و خالق آنها فکرکنید   - 

به خدا توکل نمایید.  -  مشکالت خود را یادداشت کنید.     -

151

با دوستان آگاه و مورد اعتماد، یا افراد صاحب نظر مانند مشاورین و متخصصین علوم دینی که خودعامل به آن بوده ، مشورت كنيد، تا برای مشکالت راه حل های تازه    - پیدا کنید.

دقیقه درروزرا به بررسی کارهای مثبت ومنفی روزانه خوداختصاص دهید10-15    -نیایش روزانه را فراموش نکنید    -پیاده روی و ورزش مناسب را در برنامه روزانه قرار دهید     -دوستانی راانتخاب کنید که مکارم اخالقی و قلب سلیم دو ویژگی اصلی آنها باشد    -برای رفع مشکالت دیگران درحدتوان و بدون چشمداشت کمک نمایید    -

- دعای مکارم االخالق امام سجادع راباتوجه به معنای آن حداقل هفته ای یک بار مطالعه نمایید و حداقل هرماه یکی ازتوصیه های ان را به سبک زندگی خوداضافه نمایید- تالش نمایید که جز به خوبی و خیر برای خود ودیگران نیندیشید وآنچه رابرخودنمی پسندید بردیگران رواندارید

- بدانید که جهان انعکاس و پژواک رفتاروافکار شماست.- خداوند رحمن ورحیم و بصیر راهمواره ودرهرلحظه ناظرخودبدانید

- هرروز حداقل نیم ساعت رابه مطالعه کتابهای مرتبط باسالمت معنوی بپردازید- در مورد دیگران پیش داوری و قضاوت نکنید و به افکارو عقاید دیگران حتی درصورت مخالف بودن ،احترام بگذارید

- قبل از پرداختن به نصیحت دیگران ، درکشان کنید- اندیشه های مثبت را جایگزین افکار منفی بسازید.

152