ش لعہمطا (قیلاطا (کا ( Àیزا (فتح (تفسیر: (لصوا...
TRANSCRIPT
ےکۺۺریسفتیۺۺا وصلۺۺ: ۵۵:۳۳ األضواء
زی ا ہۺۺدبعا زعل
11۷ ش
ۺۺاکۺۺا طالیقۺۺاطمہعل
زی ےکۺۺریسفتیۺۺا وصلۺۺ:ریسفتۺۺحتفۺۺا زعل
زی ا ہۺۺدبعا زعل
ش
و ا اقفلر ۺۺیلعۺۺ*
احظفۺۺذ
دمحمۺۺافر و صۺۺدیحر **
ا ومر ۺۺاملعءۺۺزگر ےۺۺ
ر زیخۺۺر یہۺۺےہ۔اہیںۺۺا ےسیۺۺی
نیمۺۺر
ز ۺۺریغصۺۺی ا کۺۺو دنہۺۺیکۺۺرسری ۺۺںیمۺۺ
ا عت
ی ہۺۺیکۺرتو جیۺۺو ۺۺا ش
و مۺۺۺذ ی نعل
ۺۺےسۺۺ
ۺۺںیمۺۺےسۺۺۺۺاکر ۺۺاہےئۺۺدجتی د ںیہۺۺوہنجںۺۺےنۺۺفلتخمۺۺاہجت
ۺۺذ ولہیۺر ہمحۺۺا ہللۺۺرسۺۺا اجنمۺۺذ ےیۺۺ،ا ں
ا ہۺۺو یلۺۺا ہللۺۺدحمت
ش
ۺ یۺۺاقممۺۺاحلصۺۺےہۺ
ی ا ر
منۺا ۺ۔وکۺ ۺا سۺ ۺےنۺ ۺ ۺا و الذ ۺیکۺ ۺ ۺا ت ۺدعبۺ ۺۺےکۺ ا ہۺۺاصحت
ۺش ۺر اھکیملعۺ ۺاجر یۺ ۺوکۺ ۺ ۺ ۺۺرحتی کۺ
س ا ںقۺ ،ۺ
ۺ ا ذ ےۺ
شحبۺاص ےۺ
زی ۺ ۺۺےکۺ ۺ۔ا ت ۺذ ںیۺ ۺا اجنمۺ ۺرسۺ ۺ
د امت
ۺخ و مۺۺںیمۺۺریغومعمیلۺعلۺ ۺا سۺۺےسۺۺہقلعتمۺ ۺ ۺا و ر ۺ
ت
ا ہۺدبعۺو شن
ش
ۺذ ولہیۺ)ا
ۺدحمت
زی ۺۺںیمۺۺ(1زعل
یۺۺا ں
ۺۺی ا ذ اگر ۺۺوھچر
ۺۺےنۺۺوجۺۺیملعۺۺریما ت ی ہۺۺںیمۺۺی د ۺۺوطیلۺۺر ےتھکۺۺےھتۺۺ۔ا ت ی ہۺۺو عقلقل
نو مۺۺعل
ا لمۺۺںیہۺۺ
ا ہعفۺۺا و ر ۺۺہفحتۺۺا انثۺۺرشعہیۺۺو ریغہۺۺیسیجۺۺمیظعۺۺبتکۺۺش
حد نیث،اجعہلۺۺیمل
ۺۺا
ا ں
ی سن،
زی ۺۺریسفتۺۺحتفۺۺا زعل
زی ا ہۺۺدبعا زعل
۔ش
ۺۺذ ولہیۺ
ا مۺۺےسۺۺرعمو فۺۺےہۺدحمت
یۺۺےکۺۺی
زی وجۺۺہکۺۺریسفتۺۺزع
زی ۺۺںیمۺۺیھکلۺۺر ہمحۺۺا ہللۺۺیکۺۺریسفتۺۺحتفۺۺا زعل
ی ا ں
۔افر یسۺۺر
ۺا سۺیئگ ۺۺریسفتوسر ہۺۺافہحتۺۺۺیکۺۺلیمکتریسفتۺۺ ۺا ہتبلۺۺوبطمعۺۺلکشۺۺںیمۺذ ایتست ۺ۔ۺ ۺۺےہۺ ا
ۺاجی ۺ ۺی ا ی ا الفۺ
ی
حۺا ۺی ا ر ےۺۺںیمۺ ےکۺ
ۺۺ ۺذ و ۺا رخیۺ ۺ ۺا و ر ۺی ا ر و ں،وسر ہۺۺرقبہۺ ۺۺرپۺۺلمتشمۺۺےہ۔ۺ ۺےنۺ ۺ ۺۺاصحت ا ہۺ
ۺرپۺۺش ۺدیجمۺیکۺریسفتۺےسۺقلعتمۺی ا اقدعہۺوطر
س ا ںق
ۺےیکۺںیہۺہکۺنجۺیکۺر و ینشۺ
ۺںیمۺا ےنپۺریسفتیۺا وصلۺایبں
ۺںیہنۺےیکۺا و ر ۺہنۺیہۺا ینپۺریسفتۺےکۺا اغر ب
یا وصلۺریسفتۺرم
و ںہ
نا فیلۺیکۺےہۺ۔ا سۺۺںیمۺا
ۺۺںیمےنۺا ینپۺریسفتۺی
ریسفتۺۺومضمں
زی وغر ۺۺو ۺۺرکفۺۺرکےنۺۺےسۺۺنجۺۺا وصولںۺۺاکۺۺۺۺںیمۺۺحتفۺۺا زعل
ۺۺوکرتبیت
ا ےہ،ا ں
ۺوہی ۺ
ۺ ا رختسا ج ۺۺایکۺۺاجےئۺ
یۺۺےسایبں
زی ۺا وصولںۺۺیکۺۺوتحیضۺۺںیمۺۺریسفتزع ۺ
ۺا ں ۺ ز ےسۺۺۺاگا و ر
یشیپۺۺۺۺاظن
۔ےیکۺۺاجںیئۺۺےگ
ۺۺےسۺۺیکۺۺاجےئۺۺ،رھپۺۺش
س ا ںقۺۺیکۺۺریسفتۺۺ
س ا ۺںقۺۺاکۺۺالہپۺۺا وصلۺۺہیۺۺےہۺۺہکۺۺ
س ا ںقۺۺریسفتۺۺ
ت
ر وسلۺۺیلصۺۺا ہللۺۺہیلعۺۺن
ۺۺانبی ا ۺۺاجےئۺۺ۔ا نبۺۺہیمیتۺۺںیمۺر و ینشۺۺیکۺۺ
د
ا نیعبۺۺرکا مۺۺےکۺۺا وقا لۺۺوکۺۺریسفتۺۺاکۺۺامخ
ۺۺر ہمحۺۺا ہللۺۺۺا و ر ۺۺا سۺۺےکۺۺدعباحصہبۺۺو ۺۺی
ےنۺۺا ں
ۺۺایکۺۺےہ:
ا وصولںۺۺوکۺۺا سۺۺرطجۺۺایبں
س ا ںقۺۺےسۺۺےلہپۺۺ ۺۺا رگۺۺۺۺریسفتۺۺاکۺۺرتہبنیۺۺرطہقیۺۺہیۺۺےہۺۺہکۺۺضت ۺا و ر ۺۺےسۺۺیکۺۺاجےئۺ
س ا ںقۺۺ دیجمۺۺیکۺۺریسفتۺۺوخذ
ۺۺذ و ونںۺۺا ذ ہلۺۺںیمۺۺریسفت
ۺۺر وسلۺۺیلصۺۺا ہللۺۺہیلعۺۺو ملسۺۺیکۺۺر و ینشۺۺںیمۺۺریسفتۺۺیکۺۺاجےئۺۺا و ر ۺۺا رگۺۺا ں
ت
ۺۺا سۺۺںیمۺۺہنۺۺےلمۺۺوتۺۺشن
ا ۺۺاچےیہۺۺ
س ا نئہنۺۺےلمۺۺوتۺۺا وقا لۺۺاحصہبۺۺیکۺۺرطفۺۺر وجعۺۺرکیقۺۺےکۺۺہاشےدےۺۺیکۺۺو ہۺۺےسۺۺو ہۺۺویکہکنۺۺوصخمصۺۺ
ۺۺو ۺۺاحالت
و مۺۺا شالہیم،یجۺۺیسۺۺویوینر یٹسۺۺالوہر عل یۺۺاکسرلۺۺ،ہبعشۺۺ
*یپۺۺا چیۺۺذ
،ۺی ا اتسکں
ۺۺرپو رسیف،
بیو مۺۺا شالہیم،یجۺۺیسۺۺویوینر یٹسۺۺالوہر ۺ**ا وسییسۺۺا
عل ہبعشۺۺ
،ۺی ا اتسکں
ےکۺۺریسفتیۺۺا وصلۺۺ: ۵۵:۳۳ األضواء
زی ا ہۺۺدبعا زعل
11۸ ش
ۺۺیلصۺۺا ہللۺۺہیلعۺۺو ملسۺۺ
ت
ۺۺ،ۺۺشن
س ا ںقۺۺا رگۺۺ ی ا ذ ہۺۺرعمتفۺۺر ےتھکۺۺےھتۺۺ۔ا و ر
ۺۺےسۺۺر ۺۺیکۺۺضت ب لۺۺدیجمۺۺےکۺۺاعمینۺۺو ۺۺاطم
س ا ۺںق
ا نیعبۺۺےکۺۺا وقا لۺۺیکۺۺرطفۺۺ
ۺۺی
ۺۺںیمۺۺرضحا ت
ا و ر ۺۺا وقا لۺۺاحصہبۺۺر یضۺۺا ہللۺۺمہنعۺۺےسۺۺیھبۺۺریسفتۺۺہنۺۺلمۺۺےکسۺۺوتۺۺا یسیۺۺوصر ت
ۺ ۺۺںیمۺۺر وجعۺ
ۺا ں ۺ ۺح ت ۺو ہۺۺتجحۺۺےہۺۺنکیلۺ ۺی الۺۺہبشۺ ۺوتۺ ۺا امجعۺۺوہۺ ۺ ۺ ۺاکۺ ا نیعبۺ
ۺی ۺرپۺ ۺیۺۺوقلۺ ۺۺیسکۺۺریسفتۺ ۺح ت ۺ ۺا و ر ۺۺاچےیہۺ ا
ۺی رکۺ
ۺۺںیمۺۺریسفت
ۺا یسیۺۺوصر ت ۺۺہنۺۺدعبۺۺو ا ولںۺۺرپۺۺہکلبۺ ۺا و ر ۺاگۺ ا یعبۺۺرپۺۺتجحۺۺوہۺ
ۺی ۺذ و رسےۺ ۺاکۺۺوقلۺۺہنۺ ا یعبۺ
ۺی ۺا ی کۺ ۺوتۺ الفۺۺوہۺ
ی
حۺۺا
س ۺۺر انھکۺۺاچےیہۺۺۺۺرکےتۺۺوہےئط
نۺۺوکۺۺی ا ۺۺا وقا لۺۺاحصہبۺۺوکۺۺدمۺۺ ۺۺوکۺۺاعمۺۺتغلۺۺرعت
ی ا ں
ۺۺیکۺۺر
ت
ۺۺو شن
س ا ںق
(۲۔)
ۺی ا رقلا ں
: ریسفتۺا رقلا ں
ا ۺۺےہۺوجۺۺ
ۺۺشا ےنمۺۺا ی
ۺۺی ا رقلا ں
س ا ںق ۺۺاکۺۺالہپۺۺریسفتۺۺیۺۺا وصلۺۺریسفتۺۺ
زی ا ہۺۺدبعا زعل
ز ۺۺاطمہعلۺۺےسۺۺش
ی ۺۺےکۺۺاغ
زی حتفۺۺا زعل
رسفمنیۺۺاکۺۺا لصۺۺا الوصلۺۺر اہۺۺےہۺۺ۔ہشیمہۺۺےسۺۺوہمجر ۺۺ
بیۺافہحتۺیکۺا
ۺںیمۺوسر ہ
زی ۺا ینپۺریسفتۺحتفۺا زعل ا ہۺاصحت
النی )ش
م ول الض ۺیکۺ(۳)(غی الهغضوب غلی
س ا ںقیکۺریسفتۺ
ۺےسۺا سۺرطجۺرکےتۺںیہ:
بی ذ و رسیۺا
احاکم الہی مناید ای پس مغضوب ؿلیہ کےس ست کہ مـاهد در کفر ابصد و دیدہ و داوس تہ اىاکر
(۴)۔بتـمد ارتاکب مـایص کيد چاچنہ در حق یہودان فرمودہ اهد
تهون ال
ن فسیقا ننم لیک تناء ہ وازنی آتیناہ الکتاب یػسفوىہ کها یػسفون آ
(۵) ق وہ یػلهون ال
ق :)وهزی فرمودہ اهد
دسۃ م دل اہ نا لہ ف ال (۶)(ولقر غلهوا لهو اشت
ىتم تػلهون :)وهزی فرمودہ اهدق وآ
تهوا ال
ق بلباطل وتک
(۸۔)مذکوراست (۷) (ول تلبطوا ال
الۺۺوہۺۺ
یمن ش ۺۺو ہۺۺےہۺۺوجۺۺرفکۺۺانعذ یۺۺںیمۺۺ
ہۺۺہیلعۺۺۺۺےسۺۺرما ذ ۺۺ ذ ی د ہۺۺو ۺۺذ ا ہتسنۺۺا ہللۺۺےکۺۺا اکحمۺۺاکۺۺا اکنر ۺۺرکےۺۺانچہچنۺۺوضغمت
ۺۺذ یۺۺو ہۺۺا ےسۺۺ ا وہںۺۺاکۺۺرمبکتۺۺوہ۔سجۺۺرطجۺۺوہیذ ویںۺۺےکۺۺقلعتمۺۺذموکر ۺۺےہۺۺ)ںیہنجۺۺمہۺۺےنۺۺاتکت
ۺۺوبھجۺۺرکۺۺگی
ی ا ۺۺاجں
ۺ ۺۺہیۺۺاچنہپےتنںیہۺ ۺۺےہۺۺ(ا و ر ا
ۺۺوبھجۺۺرکۺۺاپھچی
ۺا ی کۺۺرگو ہۺۺقحۺۺوکۺۺاجں ۺۺںیمۺۺےسۺ
ۺا ں ۺ ۺا و ر اسیجۺۺہکۺۺا ےنپۺۺوٹیبںۺۺوکۺۺاچنہپےتنۺۺںیہۺ
س امی ا ۺۺقحفۺۺںیمۺۺوکیئۺۺہصحۺۺںیہنۺۺ(زینۺۺ
ۺۺا سۺۺاکۺۺا رخت س امی ا ۺۺ)ا و ر ۺۺقیقحتۺۺا ںیہنۺۺولعممۺۺےہۺۺہکۺۺسجۺۺےنۺۺہیۺۺوسذ ا ۺۺرخی د ا فوکۺۺۺۺیھبۺۺ
شا ھتۺۺۺی ا لطۺۺےکۺ
ۺۺمالو
ۺا و ر ۺمت
احالہکنۺۺمتۺۺاجےتنۺۺیھبۺۺوہ۔ ا و ر ۺہنۺقحۺوکۺاپھچو
ۺےسۺرکےتۺںیہۺ:
س ا ںقۺےکۺذ و رسےۺےصحۺیکۺرشتحیۺرکےتۺوہےئۺظفلۺاضنیلۺیکۺریسفتۺ
بی ا و ر ۺا یسۺرطجۺا یسۺا
وضال کےس است کہ د رکفر واكـضود بہ تللید آ اب و بزرگان خود ای بہ سبب تلعری در فکر و فہم
بیل :)حق هعاری فرمودہ اهدچاچنہ در وا ع ضواء الطوا کثیا وضل
ضل
(۰۱۔) (۸۔)وآ
ۺ ۺ و ںۺۺیکۺۺدیلقتۺۺا و ر ۺۺاضلۺۺو ہۺۺےہۺۺوجۺۺہکۺۺرکفۺۺو ۺۺمہفۺۺںیمۺۺیمکۺۺیکۺۺو ہۺۺےسۺۺی ا
زی ۺۺ ۺۺا و ر ۺۺا خ د ا ذ
رفکۺۺۺۺیکۺۺو ہۺۺےسۺۺا ےنپۺۺا ی ا و
و ںۺۺےنۺۺتہبۺۺےسۺۺولوگںۺۺوکۺۺرمگا ہۺۺایکۺۺا و ر ۺۺوخذ ۺۺدیسیھۺۺر ا ہۺۺےسۺۺرمگا ہۺۺوہۺۺ،انچہچنۺۺاصنر یۺۺےکۺۺقلعتمۺۺںیمۺۺڑپاجےئہ
نس امی ا )ا ف
ےئگ(
ےکۺۺریسفتیۺۺا وصلۺۺ: ۵۵:۳۳ األضواء
زی ا ہۺۺدبعا زعل
11۹ ش
ۺۺوطبر ۺۺ ۺ،ا و ر ۺۺیھتۺ ۺہۺۺایکۺۺنجۺۺیکۺۺدصما صۺۺوقمۺۺوہیذ رکۺ
د
ۺی ۺاکۺ صا لئۺ
حۺ ۺا ےسیۺ ۺۺںیمۺ
ۺو اضحت ۺۺہیلعۺۺیکۺ ۺۺےنۺۺوضغمت ا ہۺۺاصحت
ش
ز ۺۺشیپۺۺےیکۺۺنجۺۺ
یۺۺدیجمۺۺےسۺۺاظن
س ا ںقۺۺا دتساللۺۺ
ۺۺقحۺۺوکۺۺلھکۺۺرکۺۺایبں
ما ں
کتۺۺملعۺۺا و ر ۺۺ
ما ں
کتۺۺوکۺۺینعیۺۺ
ۺۺاعذ ا ت
ںیمۺۺوہیذ ۺۺیکۺۺا ۺں
ۺۺےھت۔ ۺاکشر ۺاکۺ ۺا دلنیۺ ۺیفۺ ۺ ۺ ۺولغۺ ۺوجۺ ۺایکۺ ۺو ا حضۺ ۺںیمۺ ۺر و ینشۺ ۺیکۺ ۺ
بیۺا س ا ینۺقۺ ۺیھبۺ ۺوکۺ ۺرمگا یہۺ ۺیکۺ ۺاصنر یۺ ۺ،ا یسۺۺرطجۺ ۺایگۺ ایکۺ
(
بیۺرقبہۺیکۺا
ۺۺںیم،یکۺریسفت(11() یلع غبران وان کنتم ف ریة مما زنلناوسر ہ
س ا ںقۺےنۺ ا ۺہۺاصحت
دیجمۺۺش
ۺۺےکۺۺفلتخمۺۺرعشیۺۺاحمنسۺۺوکۺۺ
ۺۺا ں ا ومر ۺۺرعشا ءۺۺا و ر
ۺۺےکۺۺی ۺۺےکۺۺوطر ۺۺرپۺۺشیپۺۺایکۺۺ۔رعت
س ا ینۺۺا اجعرقۺۺوکۺۺ
ت
ۺۺو ی الع
یکۺۺاصفحت
ۺۺںیمۺۺ
ت
ۺو ی الع ۺ
ۺا ینپۺۺاصفحت ۺا انصفۺۺیکۺۺتبسنۺ ۺ ۺ ۺۺامتمۺ ۺ
ۺا ں ۺۺدیجمۺ
س ا ںقۺ ۺۺیکۺۺہکۺ
ۺو اضحت ۺا سۺۺہطقنۺۺیکۺ ۺۺرکےنۺۺےکۺۺدعبۺ
ایبں
ۺۺاکۺ
س ا ہینۺۺوکۺۺشیپۺۺایکۺۺۺاکملی تقۺۺ
ۺۺےنۺۺکالۺۺمۺۺیکۺۺفلتخمۺۺا ونا عۺۺںیمۺۺا ی ا ت ا ۺۺےہۺۺ،وطبر ۺۺا دتساللۺۺا ت
ھیک
ذ ر ہۺۺر
یم
ا لۺۺےکۺۺوطر ۺۺرپۺ
غنی جشاء با کنا یػهلون رتبیغ:ۃ آ دف لہم م قس
تػلم ىفص نا آ
(۰۱)فل
: رتبیہ غہ ول یکد یطیغہ وداب ک م ویطق م ناء ضریر )( یتجس ار غنیر )( م وراءہ جہن جب
ت وم وراءہ غزاب غلیظ تیہ الهوت م ک نکن ونا ہو بی
(۰۲)ویب
ر۹۹و۹۹وتخیب۹۹ دزان تزىب زج
آ
یحۃ وننم م : فلک دزتہ الطرضلنا غلیہ حاضبا وننم م آ
نم م آ
ہ ف
ىفطہم یظله لیظلهہم ولکو کنا آ غسقنا ونا کن للا
رض وننم م آ
(۰۳)ون دطفنا تہ ال
غن غنم نا : و ظعۺۺو ربعتػناہ ضننی )( ثم جاء ہ نا کنا یغرون)( نا آ ن نت یت ا
فسآ
آ
ػون (۰۴)کنا یت
س امےتۺںیہۺفۺ ا ہۺاصحت
ۺۺ،ملعۺۺش ۺ ۺی ا طلہۺۺےکۺۺشا ھتۺۺانمرظہۺ ۺ
ۺا ذ ی ا ں ۺۺمۺۺذ ہقیقۺۺیکۺۺاینبذ ۺۺےہۺۺ۔ےسیجۺۺملعۺۺاقعدئۺ و علکالمۺۺ
ۺۺرکےنۺۺا وص
ۺۺا سۺۺمسقۺۺےکۺۺرہگےۺۺاسملئۺۺوکۺۺایبں و مۺۺا و ر علۺۺذ و رسےۺۺی ا ر ی کۺۺ الصۺۺا و ر
لۺۺہقفۺۺ،ملعۺۺہقفۺۺ،ملعۺۺا وحا لۺۺ،ملعۺۺا خ
س امشئۺۺرکںیۺۺہکۺۺقطنمۺۺےکۺفۺۺو ا ےلۺۺۺۺرثنۺۺونسیۺۺوکۺۺ
ت
ۺۺا رگۺۺیسکۺۺی الع ۺۺںیہنۺۺےہۺۺ۔ا و ر
بقۺۺیکۺۺر ا ہۺۺانلچۺۺرشبۺۺیکۺۺطا
ت
ۺںیمۺۺی الع
س ا ضۺۺےکۺۺا ی کۺۺذ و ۺۺ ےلئسۺۺکالمۺۺ غیلۺۺےکۺۺشا ھتۺۺا ذ ا ۺۺرکےۺۺا سۺۺا ی کۺۺذ و ۺۺولئسمفۺۺےکۺۺشا ھتۺۺ ےھکۺۺی ا ۺۺملعۺۺ
ںۺۺوکۺۺر نیگۺۺرابر ت
ش ۺۺزگۺۺنکممۺۺںیہنۺۺوہاگۺۺ۔سپۺۺا ںہیۺۺۺۺےسۺۺ
لہ
زیچو ںۺۺےسۺۺنیقیۺۺےکۺۺشا ھتۺۺی ا ںیلۺۺےگۺۺہکۺۺہیۺۺکالمۺۺرشبیۺۺکالمۺۺںیہنۺۺےہۺۺکالمۺۺا
(1۶ےہۺۺ۔)
ۺےن ا ہۺاصحت
)ۺش
بیۺرقبہۺیکۺا
ىتم تتلون وسر ہم وآ
ىفطک
اس بلب وتنطون آ نسون الن
تب
آ
فلۺ (۰۶)ػقلونت الکتاب آ
ۺا ی ا ت ۺیکۺذ و رسی
س ا ںقۺایکیکۺریسفتۺرکےتۺوہےئۺ ۺا دتساللۺ رکۺےسۺ
ۺذ ۺا ت ےہ۔
س امےتۺںیہ :ف
(1۹۔)(1۸)ل تقولون نا ل تفػلون()
(
بیا الاطفنر یکۺا
(۰()یػلهون نا تفػلون وسر ہ
ۺےسۺرکےتۺںیہ:ۺ(ص)یکۺریسفتۺوسر ہ
بی یکۺا
ےکۺۺریسفتیۺۺا وصلۺۺ: ۵۵:۳۳ األضواء
زی ا ہۺۺدبعا زعل
1۲۵ ش
لریہ رقیة :)یلتـا درسورۃكاف است کہ واحض م گرددوھوكولہ
ل نا یلفظ م قول ا (۱۱(۔)۱۰()غتیر
ۺےہۺ" صۺ" وسر ہ ا ذ
ۺسۺےکۺوکیئۺیھبۺصخشۺںیمۺا ر ش ی ا سۺےنھکلۺےکۺےیلۺر ا ہۺذ ےنھکیۺو ا الۺایتر ۺںیہنۺوباتلۺرگمۺا
ۺ۔ ۺ ےہ
)’’ وسر ہ
بیۺا ۺںیم و ری
ک
لی
جت ا فوس زو ذا الن ۺںیہ:(۲۳()وا س امےتفۺ ۺاصحت ا ہ
ۺش ۺںیم ۺریسفت یک
وبـضے گفتہ اهد کہ مراد آ وست کہ مردم را ازواج جالجہ گرداهيد یـيے سہ ظيف سازهد کہ تفعیل آ ن در
(۲۴ازواجا جالجہ مذکوراست۔)كـہ در آ یہ وکيمت اسورۃ و
الہثۺرکذ ںیۺےگۺینعیۺنیتۺمسقۺےکۺرکۺذ ںیۺےگۺا و ر ۺ
ۺی
و ا ج
ضعبۺےنۺاہکۺہکۺا سۺےسۺرما ذ ۺہیۺےہۺہکۺولوگںۺوکۺا ر
ۺ)ۺو ا ہعقا سۺیکۺلیصفتۺوسر ہ
بیثۃ یکۺا
زواجا ثل
ۺۺنیتۺۺمسقۺۺےکۺۺ ےہ۔سج (۱۴()وکنتم آ
ۺا ں صالۺۺدعبۺ
میۺ ےکۺ
رکۺۺےہۺۺ
۔ولوگںۺۺاکۺۺذ
ۺۺا اسلوقبں
مہۺۺا و ر ۺۺا اسلوقبں
ت
سمل
ۺۺا ہ،ا احصت
میمتل
ۺۺا :ا احصت
ۺی ا ہنسل
:ریسفتۺا رقلا ں
ۺۺریسفتۺۺا سۺۺا وصلۺۺ
ۺۺےنۺۺذ و ر ا ں ا ہۺۺاصحت
ۺۺر وسلۺۺیلصۺۺا ہللۺۺہیلعۺۺو ملسۺۺےہ۔ش
ت
ۺۺشن
د
ۺۺاکۺۺذ و رسا ۺۺامخ
س ا ںقریسفتۺۺ
ۺۺےسا دتساللۺۺایکۺۺ،اہی
بیۺۺیکۺۺریسفتۺۺںیمۺۺا احذ
ۺۺںیہۺۺ:وکۺۺدمۺۺرظنۺۺر اھکۺۺا و ر ۺۺا ی ا ت
ۺۺذ
ز ۺۺذ ر ج
ی ںۺۺا سۺۺےکۺۺ دۺۺاظن
م() ىػهت غلیزنی آ
اط ال ی ا ءۺےکۺر ا ےتسۺا ی کۺںیہۺ،رھپۺ(۱۵)۔ص
ن
یۺیکۺرشتحیۺیکۺہکۺامتمۺا
یکۺریسفتۺںیمۺا سۺی ا ت
ۺےکۺشا ھتۺا سۺیکۺوتحیضۺیک
بی نا وضػہ ال اتبایع[دح
دنہۺوہےتۺ(۲۷)]لوکن نویس حیا
ۺر
ا رگۺومیسۺیھبۺا ج
ریمیۺا ابتعۺرکےت۔وتۺ
ۺوبنیۺ(۱۷()غی الهغضوب غلیم ولالضالنیا یسۺرطجۺ)
بی ےسۺیکۺےہ:یلصۺۺا ہللۺۺہیلعۺۺو ملسۺۺیکۺریسفتۺدح
از پرس حامت ظایئ کہ ؿدی انم داصت و بعحبت پر هور حرضت پیغمرب رس یدہ بود مرویست کہ او از
(۲۹)یہوداین ہستد و ضالنی هعاریآ ن جاب مـین این دو لفغ پر س ید فرمود کہ مغضوب ؿلیھم
ۺ ۺا و ر ۺا سۺےنۺیبنۺرکمیۺملسو هيلع هللا ىلص دعیۺنبۺاحمتۺطا یئۺا ت ۺےکۺاعمینۺملسو هيلع هللا ىلصیکۺی ا ر اگہۺںیمۺاحرضۺوہا
ۺذ و ۺا افلظ
ےسۺا ں
ۺ ۺا ت ۺملسو هيلع هللا ىلص ذ ر ی ا تفۺےیکۺوت س امی ا فۺںیہۺمغضوب ؿلیھم ےنۺ ۺوہیذ ی ۺںیہ۔ۺاور ضالنیےسۺرما ذ ۺاصنر ی ۺ ےسۺرما ذ
وسر ہ
(
بیۺیکۺا
ن ففنمطل
فنی ا س امےتۺںیہۺ:(۳۵()ویل للهطففۺےسۺرکےتۺوہےئۺ
بیۺدح ا ہۺاصحت
در حدیث یکۺریسفتۺش
الطلو ۃ نکیا ل فو وف وف لہ و طفف فقر غلهتم فیہ نا قال للا ]رشیف وارد است کہ (۳۲۔)(۳1۔)تػایل[
و ۺےہۺسجۺےنۺا سۺوکۺوپر ۺایکۺا ۺسۺوکۺیھبۺوپر ا ۺذ ی ا ۺاجےئۺاگۺا و ر ۺسجۺےنۺ
ۺا ی کۺرتا ر
ۺےہۺہکۺامنر
ۺںیمۺایبں
بیدح
ا ذ ۺےہۺ ۺاکۺ ا ہللۺوجۺۺۺۺۺا سۺی ا ر ےۺںیماجےتنۺۺوہںیمۺیمکۺیکۺسپۺمتۺا سۺ
۔ا ر ش
ےکۺۺریسفتیۺۺا وصلۺۺ: ۵۵:۳۳ األضواء
زی ا ہۺۺدبعا زعل
1۲1 ش
ۺ)ۺا یسۺۺ
بیۺۺیکۺا
ۺدقیسۺںیمۺۺیکۺریسفت(۳۳()ویل للمطففیه وسر ہ
بیۺۺدح
یکۺےہۺ:ایبں
اوف ای انب ادم کها حتة ان یف لک و اغرل کها حتة ان یػرل }وهزی در حدیث كدیس است(۲۴ ۔)(۲۳) ۔{لک
ۺدقیسۺےہ:ۺا ےۺ
بینبۺا ذ مۺوپر ۺرکۺسجۺرطجۺوتۺاچاتہۺےہۺہکۺریتےۺےیلۺوپر ۺا ۺایکۺاجےئۺا و ر ۺدعلۺرکۺا دح
ا ےہۺہکۺھجتۺےسۺدعلۺایکۺاجےئۺ۔
سجۺرطۺجۺوتۺدنسپۺرکی
ۺوکتریۺیکۺ
وسر ہ
بیرت()ا هص کو
ذا الش ۺۺےسۺۺا دتساللۺۺایکۺۺیکۺریسفت(۲۵)ا
بیےہ:دح
(۲۷۔)(۲۶)القیانۃ[۔الشهص والقهس وثران نکوران یم ]
ۺرینپۺیکۺویکچںۺیکۺامدننۺےبۺونر ۺوہںۺےگۺ۔
ۺےکۺذ ں
ۺایقمت ۺا و ر ۺاماتہت ینعیۺا اتفت
بیۺیکۺا
ت ()ا یسۺوسر ہ حض ۺۺیکۺریسفتۺ(۳۹)غلهت ىفص نا آ
ۺۺذ
ۺےسۺرکےتۺںیہ:ذ ر ج
بیدح
(۳۰۔)(۳۱)]م نات فقر قانت قیانتہ[۔
ۺاقمئۺوہۺیئگ
ےہۺ۔ۺوجۺرمۺایگۺسپۺا سۺےکۺےیلۺایقمت
بیۺافہحتۺیکۺا
نی(وسر ہ م الر ۺےنۺ(۳۱))نالک ی ا ہۺاصحت
ۺۺوکۺۺرتحیجۺۺکلمۺۺیکۺۺاجبےئۺۺامکلۺۺیکۺۺےکۺنمضۺںیمۺش
ٴت س ا ق
ۺۺدقیسۺۺ
بیصا صئۺۺںیمۺۺدح
حۺۺےیکۺۺ،زینۺۺامکلۺۺےکۺۺا و اصفۺۺو
ۺۺایبں
ذ یۺۺا و ر ۺۺامکلۺۺیکۺۺریسفتۺۺںیمۺۺا سۺۺظفلۺۺےکۺۺدعتمذ ۺۺا امتحالت
: ےسۺۺا دتساللۺۺایکۺ
ای غبادی لککم جائع ال م اطػهتہ فا ضتطػهوین اطػهکم ای غبادی لککم غار ال م (۳۳)۔(۳۲) کطوتہ فاضتکطوین اکطکم
ۺ ا
ا ۺہکۺمتۺوکۺاھکی
ا ۺھجمۺےسۺاموگنۺی
ں،ۺسپۺاھکی
ھالو
ک
ۺوھبےکۺوہۺرگمۺو ہۺصخشۺہکۺسجۺوکۺںیمۺ ا ےۺریمےۺدنبو !ۺمتۺضت
ز ہنہۺوہۺرگمۺسجۺوکۺی ا ۺہکۺذ و ں۔ۺا ےۺریمےۺدنبو !ۺمتۺ
ا کۺیکۺبلطۺرکو ۺی
ں،ۺوتۺمتۺھجمۺےسۺوپش
ںیمۺڑپکےۺانہپو
ا ۺکۺذ و ںۺ۔
ںیمۺمتۺوکۺوپش
ۺحیحصۺےہۺی ا ۺفیعضۺ۔ا رگۺیسکۺ ےلئسۺوکۺ
بیۺرکےتۺںیہۺہکۺہیۺدح
ۺیکۺو اضحت
بی ش دحہۺریسفتںیمۺ ا ہۺاصحت
ش
ۺ
ۺوسر ہ ۺےہ۔سجۺرطجۺا ت
بیۺرکۺذ ےتیۺںیہۺہکۺسکۺونتیعۺیکۺدح ا دنیہۺرضو ر
ش
نۺرکےتۺںیہۺوتۺشا ھتۺںیمۺہیۺ
بیا
ی
ۺ’’
ن ففنمط
ۺ‘‘
بیۺشا وتۺ(۴۵)(کتاب نسقوم )یکۺا
ن ح نص
س امےتۺںیہۺہکۺف نیمںیےکۺتحتۺ
ےکۺےچینۺا ی کۺذ رتفۺۺۺر
ۺںیہۺ: ۔ےہ
ۺویۺںۺر رطمقا ر ا ت
وبیان جسنی از روے احادیث ضـیفہ و روایت کـب احبار چنی آ مدہ کہ آ ن دفرت زیر ہفت زمنی ست
و بوی بدو دو دم بر آ ید و ابلیس و ص یاظنی دیگر چون از اذاکر اس یاہ افتادہ کہ از ر اجنا س يگود
واهوار فرار میکيد ہم آ جن مس تلر میضوهد روح بداک ر را اول بـد از كبغ بر آ سامن م بردهد درابانن
ےکۺۺریسفتیۺۺا وصلۺۺ: ۵۵:۳۳ األضواء
زی ا ہۺۺدبعا زعل
1۲۲ ش
آ سامن برای او در من کضایيد و در آ مدن منے دہيد ابز ابالی زمنی م آ رهد وہیچ ماکن كبول منیکد کہ آ ن
ا درد اجنا بگزارهد آ خر زیر ہفمت زمنی زیر آ ن س يگ میربهد وفرص تگاےن کہ متعداین آ ن دفرت اهد انم روح ر
او را در دفرت خود جبت م کييد کہ فالین پرسدرین اترخی از دهیا در برزخ رس ید واین معل آ ورد وافراد
زكیامت آ هہمہ رابدست چپ روزانمچہ اؾامل اوراازدست کرامااکتبنی گرفتہ دران دفرتىگاہ میدارهد اترو
(۴۶)اودہيد وارواح بداکران هزیدران ملام مس تلر میباص يد وابهواع ؿذاب مـذب میضوهد ۔
ۺےکۺشا ھتۺویںۺا ی ا ۺےہ
بیۺیکۺر و ا ۺبعکۺا الابحر
ۺہفیعضۺےکۺشا ھتۺرضحت
بیۺا احذ
ۺاکۺایبۺں
ن ح نص
نیمۺۺ
ہکۺو ہۺذ رتفشا وتںۺر
ۺا و ر ۺےہ۔ۺو اہںۺا ی کۺایسہۺرھتپۺڑپا ےہۺہکۺا سۺےسۺدبوبۺۺےچینےکۺ اکر
ۺذ و رسےۺایشنیطۺا ذ ا ےہ،ۺوجۺا سیلبۺا و ر
کلی
نۺذ وھا ںۺ ا و ر
ۺیکۺرطفۺےلۺ
ا ونا ر ۺےسۺاھبےتگۺںیہۺوتۺو اہںۺاجۺرکۺرہھٹےتۺںیہ۔دبۺاکر و ںۺیکۺر و جۺوکۺضبقۺرکےنۺےکۺدعبۺےلہپۺا امسں
ۺا سۺےکۺ
ۺےکۺذ ر ی ا ں
نیمۺرپۺا ےتۺںیہۺےیلاجےتۺںیہۺوتۺا امسں
ۺوکۺا ےنۺںیہنۺذ ےتیۺوتۺرھپۺر
ۺا ں ہۺںیہنۺوھکےتلۺا و ر
ذ ر و ا ر
ونیمںۺےکۺ
ا ہکۺا سۺر و جۺوکۺو اہۺںۺر ںیھکۺوتۺی ا لا رخۺا سۺوکۺشا وتںۺر
ۺا سۺوکۺوبقلۺںیہنۺرکی
ا سۺرھتپےکۺےچینۺۺےچینوتوکیئۺاکمں
ا مۺا سۺذ رتفۺںیمۺھکلۺےتیل
صد یۺوہےتۺںیہۺا سۺاکۺی
میۺرپۺ
س ےتشۺا سۺاکمںفۺوجۺ ۺۺںیہۺر ھکۺذ ےتیۺںیہۺا و ر ۺفالںۺ ۺا نبۺ ا سۺۺفالںۺ
س ذ ںیفۺںیمۺاچنہپۺا و ر ۺہیۺا امعلۺالی ا ۺےہ۔ۺ
ج
ز ری ا ر خیۺںیمۺذ اینۺےسۺ
ا ےچمۺیکۺرکا امۺاکنیبتۺےکۺاہھتۺۺا و ر ۺۺی
ی
ا سۺےکۺا امعلۺےکۺر و ر
ۺا امعلۺا سۺےکۺا ےٹلۺاہھتۺںیمۺذ ںیۺا و ر ۺدباکر و ںۺ ۺو ہۺضت
ۺےکۺذ ں
ا ۺہکۺایقمت
ےسۺےلۺرکۺا سۺذ رتفۺںیمۺذ ا لخۺرکےتۺںیہۺی
ۺذ یۺاجیتۺںیہۺ۔یکۺا ر و ا جۺیھبۺا ۺںیمۺر یتہۺںیہۺا و ر ۺرطجۺرطجۺےسۺذعا ت
سۺاکمۺں
ۺےنۺظفلۺ ۺےسۺا ت
بیۺ’’ا سۺدح
ن ح نص
ۺ‘‘
ۺےکۺا اغر
بیۺدح ۺیکۺےہۺا و ر
ۺیکۺو اضحت فیعضۺا سۺۺےکۺۺںیمۺیہۺ
ا دنیہۺۺرکذ یوہ
ش
ن ۔ۺےنۺۺیکۺۺ
ۺی ا وقا لۺا احصلہب
:ریسفتا رقلا ں
ا ہۺاصحت
ۺش ۺرپا ینپۺریسفتۺںیمۺۺےنۺ ۺ
ۺاقمامت ۺ ۺایکاحصہبۺےکۺا وقا لۺےسۺدعتمذ اھران )۔ۺسجۺرطجۺا دتساللۺا ۺیکۺریسفتۺ(۳۶)(الرصاط الهطتقیم
ۺےنۺا ھد ی ۺیلعۺاکۺوقلۺلقنۺرکےتۺںیہۺہکۺا ت
ثبتنا ’’یکۺریسفتۺںیمۺرضحت ۺںیہ:‘‘ یلع الہرایۃ
ۺا ینپۺریسفتۺںیمۺویںۺر رطمقا ر ا ہۺاصحت
س امیئۺےہ۔ۺشف
(۴۹۔)(۴۸)اهد جبتا ؿیل الھدایۃ۔اھدان را تفسری فرمودہ ولہذاازحرضت امریاملومنی ؿیل ملول است کہ
ۺےنۺ ہۺےسۺوقنملۺےہۺہکۺا ت
ۺیلعۺر یضۺا ہللۺعی
ا ۺ’’رضحت
ۺدقمۺر ھک’’ یکۺریسفتۺہیۺیکۺےہ‘‘ا ھد ی
بیا
ۺرپۺی
بی ‘‘ںیمہۺےدا
ۺیلعۺےکۺوقلۺےسۺا دتساللۺ
ا مۺزنکۺاتبےتۺںیہۺا و ر ۺا سۺیکۺریسفتںیمۺرضحت
ۺافہحتۺاکۺی
ۺوسر ہ ا ہۺاصحت
ا سۺرطجۺش
رکےتۺںیہۺ:
ہ حرضت امری املومنی ؿیل بن ایب ظالب کرم ہللا وجہہ فرمودہ اهد کہ ىزلت سورۃ فاحتہ سورۃ الکزنزیرا ک
(۵1۔)(۵۵)من کزن حتت الـرش
ےکۺۺریسفتیۺۺا وصلۺۺ: ۵۵:۳۳ األضواء
زی ا ہۺۺدبعا زعل
1۲۳ ش
ا ر یۺیئگۺےہ۔
ۺےکۺزخا ونںۺےسۺا ی
ۺافہحتۺرعس
س امےتۺںیہۺہکۺوسر ہفۺیلعۺ
رضحت
س امےتۺںیہۺبتکۺامسو ہیۺفۺ ا ہۺاصحت
ۺۺیکۺۺا شا سۺۺش
س ا ںق
ۺۺ
س ا ںقۺیکۺۺوسر ۺہۺۺافہحتۺۺۺۺیکۺا شا سےہۺۺا و ر ۺۺ
ۺۺںیمےہ۔ۺا سۺی ا ت
ۺو اضحت
ۺا نبۺرابس
:لقنۺۺایکۺۺےہۺۺوقلۺۺاک رضحت
وآ جنملہ است اساس زیرا کہ صـبے از ابن ؾباس هلل کردہ است کہ اساس کتبہای آ سامین كرآ ن
وا ساس كرآ ن فاحتۃ الکتاب است پس ہرگاہ مریغ صوی میباید کہ ابساس كرآ ن التجا بری و صفا
(۵۲و هزی این سورۃ رکن مناز است ومناز اساس مجیؽ ظاؿات)حاظل کین
ۺی ا کۺیکۺ
س ا ںقۺی ا کۺےہۺا و ر ۺ
س ا ںقیۺےنۺا نبۺرابسۺاکۺوقلۺلقنۺایکۺےہۺہکۺامتمۺا امسینۺبتکۺیکۺا شا سۺ
عت
ض
ا اممۺ
ۺاکۺ
ۺامنر
ۺےسۺا اجتلۺرکےۺاگۺا سۺوکۺافشۺی ا یبۺےلمۺیگ،ۺزینۺہیۺوسر ہ
ا شا سۺوسر ہۺافہحتۺےہ۔ۺسپۺوجۺوکیئۺرمضیۺا شا سۺا رقلا ں
ۺیکۺا شا سۺےہۺ۔
ۺامتمۺطا اعت
ر نکۺےہۺا و ر ۺامنر
بیۺا نبۺرابسۺےسۺا ی کۺر و ا
ۺوکترییکۺدیہمتیۺثحبۺںیمۺرضحت
مۃۺوسر ہحۺہیلعۺا رل لقنۺرکےتۺںیہۺ: ا ت
از حرضت ابن ؾباس ریض ہللا ؾيہ ملول است کہ ایضان فرمودہ اهد کہ س تارہا در كادیل
ہا است چوں فرص تہ ہا مبری هد آ ن كادیل مـللہ اهد بسالسل هور و سالسل آ ن كادیل در دست فرص تہ
(۵۳)از دست آ هہا رہا صوهد و س تارہ ہار و خواہد داد و در سورۃ آ ئيدہ بیان ابتدائے آ ن اهلالب است ۔
س امی ا ۺہکۺاتسر ےۺدنقولیںۺںیمۺونر ۺیکۺفو ںۺےنۺ
ہ
نما ۺےسۺوقنملۺےہ،ا
ھ
عت
ۺا نبۺرابسۺر یضۺا ہللۺ
رضحت
ریجنںیۺ
ریجنو ںۺےسۺےتکٹلۺںیہۺا و ر ۺو ہۺر
ۺےکۺر
س ےتشۺرمۺاجںیئۺےگۺوتۺو ہۺدنقںیلیۺا ںفۺ س وتشںۺےکۺاہوھتںۺںیمۺںیہ۔ح ت
ف
ا لئۺوہۺاجےئۺاگۺ۔
ۺاکۺونۺر ۺر
اہوھتںۺےسۺرگۺاجںیئۺیگۺا و ر ۺاتسر ےۺرگۺرکۺرھکبۺاجںیئۺےگۺا و ر ۺا ں
(
بیۺا الاطفنر ۺیکۺا
سیم(وسر ہتک الک ک ب ۺےنۺوقلۺرمعۺےسۺیکۺےہ:(۴۳)نا غس ا ہۺاصحت
یکۺریسفتۺش
(۴۴)غسین حلهک لو ادزتن بلویل نا جسآت ب لثاىیۃ ۔الہی
ا ۺوتںیمۺذ و رسا ےۺا ہللۺریتےۺملحۺےنۺےھجمۺرغمو ر ۺایکۺا رگۺوتۺےھجم
ا ہۺرپۺتڑکی
ا ۺ۔ۺا ۺےلہپۺگی
ۺہنۺرکی
ت
ا ہۺرکےنۺیکۺرجا
گی
ۺیلعۺاکۺوقلۺلقنۺایکےہۺ:
ۺیکۺریسفتںیمۺرضحت
بیۺےنۺا یسۺا ا ہۺاصحت
ش
(۴٦)نطتررج بلحطان الیہ ۔کم م نغسور بلطت غلیہ و کم م
ۺیکۺو ہۺےس ولگتہبۺےسۺولگۺریتیۺرپذ ہۺوپیشۺیکۺو ہۺےسۺرغمو ر ۺوہےئۺا و ر ۺتہبۺےسۺ
ریتےۺا اسحں
ۺںیمۺرگاتفر ۺںیہۺ۔
ا دتسر ا ج
ۺریسفتۺےنۺظفل ما ۺےکۺا وقا ۺلۺےسۺیکۺ‘‘غر ’’ اصحت علتۺا ہللۺ
ۺیلعۺر وضا ں
ۺرمعۺا و ر ۺرضحت
ۺرضحت
یکۺو اضحت
ۺےکۺی ا و وجذ ۺا س
ا ۺ۔ۺےہۺہکۺیسکۺےکۺا اسحں
ےکۺشا ھتۺذ وھہکۺذ یہۺاکۺر و ہیۺا ایتخر ۺرکی
ےکۺۺریسفتیۺۺا وصلۺۺ: ۵۵:۳۳ األضواء
زی ا ہۺۺدبعا زعل
1۲۴ ش
ۺی ا وقا لۺا اتلنیعب
:ریسفتا رقلا ں
ا نیعبۺۺےکۺۺ
ۺۺرپۺۺی
ۺۺریسفتۺۺدعتمذ ۺۺاقمامت
ۺۺےنۺۺذ و ر ا ں ا ہۺۺاصحت
ۺۺےہۺۺ،ش
د
ۺۺدیجمۺۺیکۺۺریسفتۺۺوچاھتۺۺامخ
س ا ںقا نیعبۺۺےسۺۺ
ا وقا لۺۺی
ا وقا لۺۺےسۺۺا دتساللۺۺایکۺۺےہۺۺ
ۺ
بیۺرقبہۺیکۺا
ۺا اممۺنسحۺرصبیۺوقتیۺۺےسۺۺقلعتمۺۺںیمۺۺیکۺریسفتۺ(۴۶)(ھری للهتقنی )وسر ہ
اکۺۺوقلۺۺلقنۺۺایکۺۺرضحت
:ےہۺۺ
(۴۷)نازالت التقوی بلهتقنی یتح رتکوا کثیا م اللل خمافۃ السام ۔
کۺہکۺو ہۺۺی ا یقۺر ےہۺاگ ےکۺشا ھتںۺۺ،ۺویقتم ہشیمہ وقتی
ر ۺیکۺو ہۺےسۺ اہیںۺی
ۺتہبۺخاللۺزیچو ںۺوکۺرحا مۺےکۺذ
وھچر
۔ےگذ ںیۺ
ا ہ
ۺش
بیۺرقبہۺیکۺا
ۺوسر ہ ۺوثر یۺےکۺوقلۺےسۺرکےتۺںیہۺ:(ھری للهتقنی )اصحت
یکۺریسفتۺایفسں
محمد بن یوسف فراییب آ وردہ کہ من روزی سفیان جوری را گفمت کہ انم صام مردم ابین مرتبہ مضہور ست
هد کہ در ہر ملدمہ سفیان جوری سفیان جوری میگویيد و صام را دیدم کہ در خواب ےم گذاریيد فرمود
(۵۹۔) خاموش ابش مدار این امر بر تلوی ست
ۺوثر یۺےسۺاہک
ۺایفسں
ۺےہۺےتہکۺںیہۺہکۺںیمۺےنۺا ی کۺذ ں
بیس ی ا یبۺےسۺر و ا
ف ش ۺدقمہمۺںیم ہکدمحمۺنبۺویفسۺ
ہۺا ذ ویمںۺےکۺ
ۺوثر یۺ
ا مۺتہبۺوہشمر ۺےہۺہکۺایفسں
ۺوثر یۺ،ۺاہمتر ا ۺی
ۺدنینۺںیمۺزگا ر ےتۺںیہ،ۺایفسں
ۺر ا ت ںیمۺےنۺںیہمتۺذ اھکیےہۺہکۺا ت
س امی ا ۺف
ۺا سۺا رمۺاکۺدما ر ۺوقتیۺرپۺےہۺ۔
ۺوہاجو
اخومس
(
بیۺرقبہۺیکۺا
مۃۺےنۺوسر ہحۺہیلعۺا رل تا تہ نتشابا(ا ت
زی رزقنا م قبل وآ
یکۺریسفتۺ(۵۱)قالوا ہزا ال
ۺوکلحمۺوتحیضۺانبۺی ا ۺےہ:
بیا نیعبۺیکۺر و ا
رکےتۺوہےئۺی
بہضت در ظورت یک رىگ خواہيد بود و در از حسن برصی و دیگر اتبـنی ملول است کہ میوہائے
(۶1)ذلت و ظـم خمتلف و متفاوت ۔
گۺےکۺوہےگنۺ
ۺےسۺا ی کۺر ی
ۺےکۺاحلظ
ا نیعبۺےسۺوقنملۺےہۺہکۺتشہبۺےکۺویمےۺوصر ت
ۺنسحۺرصبیۺا و ر ۺذ رگیۺی
رضحت
ا ےقئۺخ د ا ۺخ د ا ۺوہںۺےگۺ۔
ۺےکۺذ
ا و ر ۺا ں
ۺوثر یۺا و ر ۺنسحۺرصب
ا نیعبۺںیمۺےسۺا اممۺایفسں
ۺریسفتےنۺلیلجۺا دقلر ۺی یۺےکۺا وقا لۺیکۺر و ینشۺںیمۺوقتی ۺیکۺتیثۺاصحت
ۺیکۺےہ۔
ایبں
ۺ
:ا رسا یلیئۺر و ا ی ا ت
ۺےسۺوقنملۺوہںۺ، ۺوجۺا لہۺاتکت
ۺےسۺرما ذ ۺا یسیۺر و ا ی ا ت
ی ا تی ل
یۺۺا رسا یلیئۺۺا رسا
ۺۺںیمۺۺرصفۺۺا ں ریسفتۺۺےکۺۺی ا ت
ۺۺ
ۺۺےکۺۺاخمفلۺۺہنۺۺوہںۺۺا و ر ۺۺہنۺۺیہۺۺیسکۺۺا وصلۺۺرشیعۺۺےسۺۺاعمر ص
ا ج
سمہا ذ ۺۺایکۺۺاجاتکسےہۺۺوجۺۺرشتعیۺۺےکۺۺ
ش
شنۺۺےسۺۺا
ر و ا ی ا ت
ےکۺۺریسفتیۺۺا وصلۺۺ: ۵۵:۳۳ األضواء
زی ا ہۺۺدبعا زعل
1۲۵ ش
ۺ،ۺوہں
ۺۺذ
ا لۺۺذ ر ج
ۺۺےسۺۺا دتساللۺۺایکۺۺسجۺۺیکۺۺا ی کۺۺمی
ۺۺریسفتۺۺا رسا یلیئۺۺر و ا ی ا ت
ۺۺےنۺۺذ و ر ا ں ا ہۺۺاصحت
ۺوسےہۺش ر ہۺ۔ۺا ت
ۺۺرقبہۺیک
بی رکۺ(۶۲) (وناازنل یلع الهلکنی تباتل ھاروت وناروت )ا
ۺاکذ
یکۺریسفتۺںیمۺا رسا یلیئۺر ا و ا ی ا ت
رکےتۺںیہۺ:
ۺےسۺرمو یۺےہۺہکۺذ و ھا
عت
ۺاعہشئۺر یضۺا ہللۺ
د لۺو ا ولںۺےسۺا ۃ مرضحت
یجل
ۺا ۺا ت
ےکۺملسو هيلع هللا ىلص ی کۺوعر ت
ۺ و اصلۺےکۺدعبۺا یئ ۺو ہۺوضحر ۺر یہۺیھتۺملسو هيلع هللا ىلص ا و ر
د
وھی
ۺہکۺےھجما و ر ۺیتہکۺیھتۺ وکۺذ ےسۺا ی کۺزیچۺوپانھچۺیھتۺملسو هيلع هللا ىلص ۺا ت
ۺرکو ۺا سۺےنۺاہکۺریما ۺ
ۺایبں
ۺا ینپۺاحح ت ۺو ہۺریمےۺی ا سۺا یئۺ،ںیمۺےنۺاہکۺہکۺا ت س امۺےئگۺںیہۺ۔ح ت فۺ
ۺر خلت ا وسفسۺہکۺا ت
ۺاھتۺوجۺہکۺریمےۺ ش ہۺاھتۺا ی کۺوش ا
ا ۺاھتۺا و ر ۺحلصۺیکۺ شا ھتۺدبولسیکۺرکی
ۺزگۺاملئۺںیہنۺوہی ش ہںیمۺا سۺو ا ہعقۺےسۺۺہکبجۺرطفۺ
ایھۺریمےۺرھگۺںیمۺذ ا لخۺوہتہبۺگنتۺذ
زی کۺا ی کۺ
ۺرشو عۺۺو ا ہعقۺیئۺ۔ںیمۺےنۺا سۺےکۺشا ےنمۺا سۺلۺیھتۺ۔ا اچی
بییکۺاکش
المۺنبۺاجےئۺاگۺ۔ںیم
ش ۺریتا ۺعہےنۺاہکۺہکۺۺرکۺذ یۺ۔ا سۺےنۺاہکۺہکۺںیمۺوجۺھچکۺمتۺےسۺوہکںۺا رگۺوتۺا سۺرپۺلمعۺرکےۺوتۺریتا ۺوش
ںۺیگ
ۺاجبۺالو ھالۺرہپۺوہا ۺ ںیمۺرضو ر چن
ۺاکۺ
ۺر ا ت ایھ ح ت
زی ۺا ےنپۺشا ھتۺذ و ۺایسہۺےتکۺالیئۺ۔ا ی کۺےتکۺ ریمےۺی ا سۺا یئۺۺو ہۺ ا و ر
ۺوہۺ ۺوسا ر ۺایکرپۺوخذ ۺذ و رسےۺرپۺےھجمۺوسا ر لۺںیمۺچنہپ یئگۺ۔ا و ر ی نیمۺی ا
ۺمہۺر و ا ہنۺوہںیئۺ۔ا ی کۺہحملۺزگر ا ۺاھتۺہکۺمہۺرسر ۺا و ر
ۺذ و ونںۺرمذ و ںۺو اہںۺۺںیئگۺ
کا ۺر اھکۺےہۺا ں
لۺا اٹلۺلیی ںۺےکۺ
ۺےکۺی ا و
ےنۺھجمۺےسۺوپاھچۺہکۺمہۺےنۺذ اھکیۺہکۺذ و ۺا ذ ویمںۺوکۺا ں
ایھۺےکۺاھکسےنۺرپۺاہکۺہکۺاجذ و ۺےنھکیسۺا یئۺوہںۺ۔
زی ۺذ و ونںۺےنۺاہکۺہکۺاجذ و ۺرفکۺےہۺویکۺںۺا یئۺوہۺ؟ںیمۺےنۺا سۺ
ا ےسۺ ا ں
ںۺیگۺ،و ہۺ
ش ۺزگۺو ا سپۺںیہنۺاجوہا ۺےہۺ،ا ےنپۺرھگۺو ا سپۺیلچۺاجۺ۔ۺںیمۺےنۺاہکہکۺاجذ و ۺےھکیسۺریغبۺںیمۺ
س ۺوہۺاجۺیفےنھکیسۺےسۺا ذ یمۺاک
و ںۺےنۺےھجمۺاہکۺہکۺا سۺرونر ۺیکۺرطفۺا رگہچۺےھجمۺعنمہ
ن ی ا ذ ہۺوہا ۺوتا
ۺریما ۺا رصا ر ۺر ۺرکےتۺےھتۺ۔ںیمۺا رصا ر ۺرکۺر یہۺیھتۺح ت
ۺیکۺرطفۺیئگۺوتۺھجمۺرپۺوخفۺطا ر یۺوہۺایگۺا و ر ۺریمےۺمسجۺےکۺر و ےٹگنۺڑھکےۺ ۺرکۺ۔ںیمۺا سۺرونر ا ت
شۺا سۺںیمۺی ن اجۺا و ر
ۺسۺیچنہپۺںیمۺےنۺاہکۺہکۺںیم ۺےکۺی ا
ۺا ں و ںۺےنۺاہکۺہکۺوتےنۺایکۺوہےئگۺںیمۺو ا سپۺوہۺیئگۺ۔ا و ر ہ
نۺرکۺا یئۺوہںۺ۔ا ا ت
شۺی ن
ۺیھبۺریتےۺےیلۺرتہبۺ ۺںیہنۺایکۺا ت ا ت
شۺیتہکۺےہۺوتۺےنۺی ن
و ںۺےنۺاہکۺہکۺوھجتہ
نذ اھکی؟ںیمۺےنۺاہکۺہکۺھچکۺںیہنۺذ اھکیۺ۔ۺا
ںۺیگۺ۔
ش ۺزگۺںیہنۺاجوہس ۺہنۺوہۺ۔ںیمۺےنۺاہکۺہکۺںیمۺ
فۺاجۺا و ر ۺاک
ےہۺہکۺوتۺرھگۺوکۺولت
و ںۺےنۺاہکۺہکۺرونر ۺںیمۺہ
نکۺا
ۺذ ر شیپۺا یئۺ۔اہیںۺی
بلۺرکۺ۔ںیمۺرھپۺرونر ۺیکۺرطفۺیئگۺرھپۺو یہۺاح ا ت
شاجۺرکۺی ن
ٴ ۺو ا ہعقۺوہا ۔وچیھتۺرمم ہۺںیمۺرجہکۺنیتۺی ا ر ۺیہی ۺحلسمۺا
ر ہۺوپس
ۺی ا ۺ۔ںیمۺےنۺذ اھکیۺہکۺا ی کۺر ۺرکذ ا ت
شۺرکۺےکۺا سۺںیمۺی ن
ت
ۺا ر ۺو ہ ۺا ر اہۺےہ۔ا و ر ش ہۺےسۺی ا کۺولےہۺںیمۺرغصۺےہۺ،ا دنر
ںۺی
ۺوجۺہکۺرسۺےسۺی ا و ۺوسا ر
ۺیکۺرطفۺخ الۺایگۺۺوھگر
رکۺا امسں
ر ہۺ
و ںۺاہکۺہکۺوتچسۺیتہکۺےہۺ۔ہیۺرہ
نۺا سۺو ا ہعقۺاکۺا اہظر ۺایکۺ،ا ۺےکۺی ا سۺیئگۺا و ر
ۺوہۺایگۺ۔ںیمۺا ں ب
یا و ر ریمیۺا وھکنںۺےسۺاغ
ایھۺےسۺ
زی ۺوتۺاجۺذ و ۺےکۺنفۺںیمۺاکلمۺوہۺیگۺںیمۺےنۺا ینپۺشا یھتۺ الۺایگۺےہۺا ت
ۺاھتۺوجۺھجتۺےسۺلکنۺرکۺخ
ۺا امیں ۺوسا ر ۺریتا
وپس
و ںۺےنۺےھجمۺ میلعۺذ یۺوتۺریما ۺ بلطۺاحلصۺںیہنۺاہکۺہکۺںیمہ
نکۺھچکۺیھبۺںیہنۺ اھکیۺا و ر ۺیہیۺا
ۺاجذ و ۺےنھکیسۺا یئۺیھتۺا یھبۺی
ۺسجۺزیچۺوکۺوجۺوتۺہہکۺذ ےۺیگۺو ہۺا سۺ ۺیکۺ میلعۺا سۺرطجۺیکۺوہیتۺےہۺا ت
ایھۺےنۺاہکۺہکۺوتںیہنۺاجیتنۺہکۺا ں
زی وہا ۔ا سۺ
ی ا لۺا و ر ۺرطجۺوہۺاجےئۺیگۺ۔ںیمۺےنۺاہکۺہکۺےسیکۺنیقیۺا ےئۺ۔ا سۺ
نیمۺںیمۺذ
ۺر ایھۺےنۺاہکۺہکۺدنگۺمۺاکۺا ی کۺذ ا ہنۺےلۺا و ر
ز
ےکۺۺریسفتیۺۺا وصلۺۺ: ۵۵:۳۳ األضواء
زی ا ہۺۺدبعا زعل
1۲۶ ش
ۺا ایگۺ۔ںیمۺےنۺاہکۺہکۺابملۺوہۺاجۺ،ابملۺوہۺایگۺ،رھپۺ ش ہۺا ۔ںیمۺےنۺا اسیۺیہۺاہکۺا و ر ۺریمےۺےنہکۺےسۺیہۺی ا ش
ہ نیمۺےسۺی ا
ہہکۺےکۺر
ۺالی ا ۺرھپۺںیمۺےنۺاہکۺہکۺکشخۺوہۺاجۺ،و ہۺکشخۺوہایگ،ۺ ش ہ ش ۺالۺ،ہٹسۺی ا
ہا ۺںیمۺےنۺاہکۺہکۺہٹسۺی ا
ا ۺنبۺاجۺ،و ہۺا ی
رھپۺںیمۺےنۺاہکۺہکۺا ی
ۺںیمۺےنۺہیۺذ اھکیۺہکۺسجۺزیچۺوکۺوجۺیتہکۺوہۺ نبۺایگۺرھپۺںیمۺےنۺاہکۺہکۺیکپۺوہیئۺر و یٹۺوہۺاجۺ،وتۺو ہۺیکپۺوہیئۺر و یٹۺوہیئگۺ۔ح ت
د ا ۺیکۺ
نینمۺںیمۺخ
ومل
ۺےلچۺاجےنۺرپۺتہبۺا وسفسۺےہ۔ا و ر ۺا ےۺا مۺا
ںۺو ۺہۺا سۺرطجۺوہۺاجۺیتۺےہۺریمےۺذ لۺںیمۺریما ۺا امیں
د ا ےکۺا و اصفۺمسق
ۺر وسلۺخ ز ا یئۺںیہنۺیکۺا و ر ۺہنۺرکو ںۺیگ،ۺا ت ی کۺیسکۺےکۺقحۺںیمۺ
ۺاھکۺرکۺیتہکۺوہںۺہکۺںیمۺےنۺا یھبۺی
ۺ ۺںیمۺےنۺا ت ۺو ا سپۺا اجےئۺا و ر ۺح ت
ا ہکۺریما ۺایگۺوہا ۺا امیں
ۺےسۺوکیئۺدتریبۺوپوھچںۺی ملسو هيلع هللا ىلص ہلیلجۺنسۺرکۺا یئۺوہںۺہکۺا ت
ۺںیمۺوہںۺ۔رضح
ۺوتۺ،تہبۺرسحت ۺںیمۺںیہنۺی ا ی ا
ش یۺایحۺتہا
ۺہکۺا ت وکۺط س امی ا فھا ۺےنۺ
عت
نینمۺر یضۺا ہللۺ
ومل
ۺا مۺا
ملسو هيلع هللا ىلص ت
ۺامتمۺاحصہبۺرکا مۺیکۺی ا ر اگہۺںیمۺاحرضۺوہیئۺا و ر ا انپۺ
ۺےسۺوسا لۺرکۺ۔و ہۺوعر ت
ےکۺتہبۺےسۺاحصہبۺرکا مۺوموجذ ۺںیہۺ،اجۺا ں
ۺایک۔احصہبۺرکا مۺںیمۺےسۺیسکۺےنۺ
ٴ رجاحلۺایبں ا
ۺرکےہنۺیکۺہکۺا سۺےکۺا امیۺت
ۺیکۺو ا ک یۺیکۺدتریبۺایبں
ۺرگمۺا نبۺرابس ں
ۺاجبۺالۺ
د مت
ۺیکۺخ
ۺا ں ا ےہۺا و ر
ۺرکی
بی دنہۺوہوتۺےھجتۺافک
ۺذ رگیۺاحصہبۺےنۺاہکۺہکۺا رگۺریتےۺو ا دلنیۺںیمۺےسۺوکیئۺا ی کۺر ا و ر
ۺو ا سپۺا اجےئۺ۔)
ا ہکۺریتا ۺا امیں
(۶۳ی
ۺۺ ا ہۺۺاصحت
ۺۺوکۺۺاہجش
ۺۺو ۺۺا اکشالت
ۺۺرپۺۺ دۺۺا ۺۺوہےنۺۺو ا ےلۺۺوسا الت
س امےتۺۺںیہۺۺو اہںۺۺا ںفۺۺلقنۺۺ
ںۺۺا رسا یلیئۺۺر و ا ی ا ت
رکۺ
ۺۺرکےتۺۺںیہۺۺۺذ
ۺۺایبں
ۺۺےکۺۺ دا ۺۺوہےنۺۺیکۺۺیلقعۺۺو یلقنۺۺو وجاہت
ۺۺا اکشالت
ۺۺۺا سۺۺےکۺۺدعبۺۺا رگۺۺرتذ ی د ۺ،رکےتۺۺںیہۺۺ۔ا ں
ر و ا ی ا ۺۺت
ۺۺوتۺۺاہیج
ۺۺرکےتۺۺںیہۺۺا و ر ۺۺا ں
ۺۺوہۺۺی ا ۺۺیملعۺۺا ابتعر ۺۺےسۺۺطلغۺۺوہۺۺوتۺۺا سۺۺیکۺۺا اہتنیئۺۺاعاملہنۺۺوتاہیجت ت ا انمض
ذ ی کۺۺی
ز
یۺۺےکۺۺ
ۺۺا ں
ت
ۺۺ
ا ۺۺہکۺۺا اکشلۺۺو ۺۺا رغا ص
ۺۺی ا یقۺۺہنۺۺر ےہۺۺ۔ںیمۺۺرونعۺۺو ۺۺدعتذ ۺۺا ایتخر ۺۺرکےتۺۺںیہۺۺی
یکۺۺوکیئۺۺوصر ت
:ریسفتی ا رلا ےئ
یبہۺےنۺریسفتۺی ا رلا ےئۺیکۺرعتفیۺیھکلۺےہۺ:ۺعالہم
ذ
یطلق السای یلع الغتقاد،ویلع الجھتاد ،یلع القیاس ،وننہ احصاب السای ،ای احصاب القیاس ’’وغلیہ فاالتفطی بلسای غبارۃ ع تفطی القسآن ‘‘ الجھتاد’’،والهساد بلسای ھہنا
(۶۴‘‘)بلجھتاد۔
ۺا ایقلسۺا و ر ۺاہیںۺرپۺر ا ےئۺاکۺا طالصۺ،ا اقتعذ ۺ،ا اہتجذ ۺ ۺا رلا ےئۺ،ینعیۺا احصت ا ےہۺا و ر ۺا سۺےسۺےہۺا احصت
ا و ر ۺایقسۺرپۺوہی
ر ا ےئۺےسۺرما ذ ۺا اہتجذ ۺےہۺ،ا یسۺےیلۺا اہتجذ ۺےسۺیکۺاجےنۺو ا یلۺریسفتۺوکۺریسفتۺی ا رلا ےئۺےتہکۺںیہۺ۔
ۺےک طالجۺیھبۺتہبۺوہشمر ۺےہۺ۔ا ت صۺںیمۺریسفتۺی ا رلا ےئۺیکۺا
ج
ہ
مت
ۺۺریسفتۺی ا املوثر ۺےکۺشا ھتۺشا ھتۺریسفتیۺ
ج
ہ
مت
ریسفتیۺ
ۺ
بیۺےنۺریسفتۺی ا رلا ےئۺاکۺو ہۺرطہقیۺںیہنۺا انپی ا ۺسجۺیکۺدح ا ۺےہۺنکیلۺا ت
ںیمۺریسفتۺی ا رلا ےئۺاکۺرصنعۺتہبۺامنی ا ںۺرظنۺا ی
ۺےنۺ ما تعنۺا یئۺےہ،ہکلبۺا ت مۺۺا ایتخر ۺۺایکںیمۺ
ج
ہ
مت
ۺا و ر ۺومحمذ ۺےہ۔ۺو ہۺۺ
ز
ی وجۺاج
ۺ)
بیا الاطفنر یکۺا
ۺوسر ہ ا ہۺاصحت
ا ینپۺر ا ےئۺےسۺرکےتۺںیہ:ۺیکۺریسفت(۶۵()کسانا کتبنی ش
ےکۺۺریسفتیۺۺا وصلۺۺ: ۵۵:۳۳ األضواء
زی ا ہۺۺدبعا زعل
1۲۷ ش
آ ن ىگہباانن را پردہ و جحاب و تسرت و اختفا ہر گز ماهؽ اظالع بر احوال صام منیضود گامن هہ کيید کہ
حیلہ تزوی چاچنہ از خفیان هویسان و وكایؽ ىگاران دهیا اؾام ل خود را میتواهمی پوص ید از اهہا پوص یدہ و
(۶۶۔) ارمی
ۺوچدیکا ر و ںۺوکۺیسکۺرطجۺےسۺ
ا ۺہکۺسجۺرطجۺا ں
ۺرکی
ۺمت
اہمتر ےۺا وحا لۺرپۺرپذ ہۺا و ر ۺوپدیشیگۺںیہنۺےہۺا و ر ۺہیۺیھبۺامگں
ۺےسۺیھبۺا انپۺاحلۺاپھچۺ
ذ اینۺےکۺا ابخر ۺونوسیںۺا و ر ۺہیفخۺونوسیںۺےسۺیسکۺرکمۺا و ر ۺےلیحۺےسۺا انپۺاحلۺاپھچۺےتیلۺوہۺا سۺرطجۺا ں
ولۺےگ۔
ۺےنۺ ا ہۺاصحت
س امی ا ۺوکۺذ اینۺےکۺا ابخر ۺونوسیںۺا و ر ۺہیفخ‘‘ رکا امۺاکنیبتۺ’’ شفۺونوسیںۺرپومحملۺرکےنۺیکۺرتذ ی د ۺرکےتۺوہےئۺ
س بیۺےسۺا ابخر ونوسیںۺےسۺاپھچۺاتیلےہۺ،رگمۺرکا امۺاکنیبتۺےسۺا انپۺاحلۺفۺا ےنپۺا امعلۺذ اینۺںیمۺرکمۺو
شا ں
نہکۺسجۺرطجۺا ی کۺا
ۺیھبۺںیہنۺاپھچۺاتکس۔
یسکۺوصر ت
(
بیۺیکۺا
ء(ا یسۺوسر ہ م ل تلک ىفص لنفص ش ۺےنۺیلقعۺریسفتۺیکۺےہ:ےکۺ(۶۷)ی ا ۺہۺاصحت
نمضۺںیمۺش
در دهیا چون خشط بہ بالی گرفتار میضود اول اب ؾوام مردم آ ن بال را درمیان م هہد و چارۃ اکرم
جوید و چون ازؾوام اکراوبرمنے آ یدخبواص کہ تـلق بدفؽ آ ن بالدارهد التجا میربومثل ظبیبان حاذق د ردفؽ
ام و بثور وکحاالن تزی هؼر در آ فات الـنی و حاکامن ؿادل در ملدمہ امراض وجراحان چابکدست در او ر
ػمل وس مت وجتربہ اکران افسلال در دیگر امور وچون ایمنردم حبال او متوجہ ىمییضوهد ان چار بضفاؾت
ہمچضامن ای حمبوابن آ هہا اس متداد م کيد و گر ہ از اکر او م کضاید ودران روز ؿالكہ ہا ہمہ برابد
(۶۸۔)ۺرفت پاس ہیچ کس را مؼور خنواہد ماهدخواہد
ا ۺےہۺوتۺ
الۺوہۺاجۺی
یمنۺوکۺا سۺاقممۺرپۺا سۺرطجۺوباھجۺاجۺاتکسےہۺہکۺذ اینۺںیمۺا رگۺوکیئۺصخشۺیسکۺتبیصمۺںیمۺ
ۺیکۺدشت
ا سۺذ ں
ۺذ اتھکیےہۺہکۺوعا مۺ ا ےہ۔ح ت
ی
د
وھی
الیصۺذ
ےۺیکۺدتریبۺوپاتھچےہۺا و ر ۺا ینپۺخفعی
ےلہپۺا سۺرہشۺےکۺولوگںۺےسۺا سۺی الۺےکۺذ
ۺو ہۺا س ب
یتبیصمۺےسۺاکٹھچر ا ۺی ا ےنۺےکۺےیلۺا سۺرہشۺےکۺاخصۺولوگںۺیکۺۺا انلسۺےسۺھچکۺ بلطۺںیہنۺاحلصۺوہۺر اہۺ
صۺبیبطۺیکۺرطفۺر وجعۺرکےتۺںیہۺولگۺامیبر ویںۺےکۺاخےمتۺےکۺےیلۺ
ا ۺےہ۔سجۺرطجۺاحذ
ۺ،رطفۺر وجعۺرکی
ش ۺرجا وحۺںۺیکۺرطفۺر وجعۺرکےتۺںیہۺا و ر ۺا وھکنںۺیکۺتبیصمۺںیمۺزیتۺرظنۺاحکولںۺیکۺہ ےۺا و ر ۺو ر ومںۺںیمۺولگۺام
وھپر
ی ا ذ یتۺاکۺاکشر ۺوہےنۺو ا ےلۺولگۺر وجعۺۺرطفۺر وجعۺرکےتۺںیہ
۔ۺا یسۺرطجۺاعذ لۺرمکحا ونںۺیکۺرطفۺولظممۺا و ر ۺر
ۺںیمۺےسۺوکیئۺیھبۺ
ۺذ اتھکیےہۺہکۺا ں یۺولگۺر وجعۺرکےتۺںیہ۔ح ت
ا ر
ش ۺرجتہبۺاکر ۺولوگںۺیکۺرطفۺا یہرکےتۺںیہۺا و ر ۺام
ۺےکۺ
ا اچر ۺوہۺرکۺا ں
ۺو ہۺی ب
یۺۺریمےۺاکمۺیکۺرطفۺوت ہۺںیہنۺذ ےۺر اہۺ ۺۺا ابحت
ۺرکذ و ضت
ۺےسۺدمذ ۺےسۺافسر س
ا ےہۺا و ر ۺا ں
ا ی
ا اچاتہۺۺاچاتہےہۺا و ر ۺا انپۺاکۺمۺاحلصۺرک
ا ےطۺمتخۺوہاجںیئۺےگۺ۔ی
ۺر ےتشۺی ۺضت
ےہ۔ۺنکیلۺا سۺذ ں
ۺوکۺذ اینۺافینۺےکۺتبیصمۺ
ۺےکۺذ ں
مۃۺےنۺیلقعۺوطر ۺرپۺا رختحۺہیلعۺا رل ش ۺےہۺہکۺسکۺرطجۺا ت
ہا
ۺےسۺط
ذموکر ہۺی ا الۺرابر ت
شا ں
نۺایکۺےہۺہکۺا سۺذ اینۺںیمۺا
ۺےسۺایبں
بل ذ ہۺصخشۺیکۺاح
ۺذ ےۺرکۺا ینپۺۺر
ا و ا ں
ۺےسۺ،ی
یسکۺہنۺیسکۺرطےقیۺےسۺ،افسر س
ےکۺۺریسفتیۺۺا وصلۺۺ: ۵۵:۳۳ األضواء
زی ا ہۺۺدبعا زعل
1۲۸ ش
ا ۺۺفیلکتۺ
ۺوکیئۺصخشۺیسکۺذ و ر ۺۺرکو ا ےنۺۺیکۺۺوکششۺۺرکی
ا ےطۺمتخۺوہۺاجںیئۺےگۺ۔ا سۺذ ں
ۺر ےتشۺی ۺضت
ےہۺ،نکیلۺا سۺذ ں
ذ و رسےۺےکۺاکمۺںیہنۺا ےئۺاگ۔
قا ص
ن
ملعۺا ش
ۺوکۺانھجمس
ی ت
ر ہعیۺظفلۺیکۺوغلیۺا و ر ۺرصیفۺہ ن
ۺا و ر ۺرتہبنیۺذ
ۺےسۺا شا ں ۺیمہفۺاکۺضت
س ا ںق
ۺےنۺا ینپۺریسفتۺ ا ہۺاصحت
ا مہۺش
ۺےہۺ،ی
ۺےتھکلۺںیہ:ںیمۺۺ دبر ہۺا متۺا سۺاکۺا امتہمۺایکۺےہ۔ۺا ت
ولہذا ؿلامی اص تلاق بـد از اتمل و تتبؽ تراکیب متياس بہ ےپ بہ حلیلت اکر بردہ اهد فرق درمیان تراکیب
ود و كعم صکسنت متلاربہ منو دہ مثل فعم بفا و كعم بلاف کہ فعم صسنت چزی است ےب آ ىکہ جدا ص
(۶۹)چزی است اتآ ىکہ جدا صود و ؿیل ھذا للیاس جبذ و جذب ومدح و محد
قا ص
ن
و ںۺےنۺرتا بیکۺۺاکۺۺۺاملعےئۺا شہ
نۺاکۺملعۺتقیقحۺاکر ۺیکۺرطفۺایگ،ۺا
اٴ لمۺا و ر ۺعبتتۺرکےنۺےکۺدعبۺا ں
ا ہبسۺںیمۺی
ی
رتا بیکۺمن
مۺاکۺینعم ۺےہۺ
فص
مۺاکۺی ا اقلفۺ
قص
مۺاکۺی ا افلءۺا و ر ۺظفلۺ
فص
س صۺایکۺ۔اسیجۺہکۺظفلۺفا ۺ۔ۺا و ر ۺۺۺزیچۺوکیسکۺریغبخ د ا ۺےیکاقتمر ہبۺںیمۺ
ی
وتر
کۺہک
ا ۺاہیںۺی
ی
مۺاکۺینعم ۺےہۺیسکۺزیچۺوکۺوتر
قص
ۺ،ۺو دمجۺا و ر ۺدم۔ ت
،ۺخ د
ی دح ا ایقلسۺ
ۺو ہۺخ د ا ۺوہۺاجےئۺو ۺیلعۺھ د
(
بیۺیکۺا
رت ا یسۺوسر ہ هص کو
ذا الش ۺیکۺ(۷۵()ا
قا یقۺتیثۺایبں
ن
ۺےنۺظفلۺوکترییکۺا ش ا ہۺاصحت
یکۺریسفتںیمۺش
ےہ:
ومـین تکویر در لغت ؾرب چزییر اکہ گرد پیچیدن است مثل دس تار ایرسن کہ او را حللہ بہ پیچید
ر الـاممۃ مبـین بیچ دس تار را از ہمنی لفغ است و چون آ فتاب صـاع مبسط وارد و دور کردن آ ن وکو
صـا ع را در ذہن تضبیہ بہ پیچیدن دس تار دادہ اهد واین لفغ را اب لعریق اس تـارہ اس تـامل فرمودہ اهد
ودهد و چون صـاع او زائل گوای ات وكتیکہ صـاع او مبسط ماهيد تہان پارچہ بود کہ او را کضادہ اهداختہ ب
(۷1۔) صد و جرم او ماهيد چکتہ پيری ےب هور ماهد گوای کہ آ ن تہان را پیچید هد
ۺںیمۺیسکۺزیچۺوکۺرگذ ۺےنٹیپلۺےکۺںیہ۔ۺسجۺرطجۺر یسۺی ا ۺڑگپیۺوکۺہقلحۺرکۺےکۺےتٹیپلۺںیہۺ
ی ا ں
ۺیکۺر وکتریۺےکۺینعمۺرعت
یۺوکر ۺا یسۺینعم ۺےکۺا امعتسلۺںیمۺےہۺا و ر ۺ‘‘ کور العمامۃ’’
ہ ت
ںۺوکذ
ۺوہیتۺںیہ۔ۺاعشو
ۺیکۺاعشںیۺذ ر ا ر ا اتفت
کۺا سۺیکۺاعشعۺ
ۺی س امی ا ےہ،وگی ا ۺح ت فوطر رپڑگپیۺےکۺےنٹیپلۺےسۺہیبشتۺذ یۺےہۺا و ر ۺا سۺظفلۺوکۺوطبر ۺا اعتسر ےۺےکۺا امعتسلۺ
ا لئۺوہۺیئگۺا و ر ۺا سۺ
ۺو ہۺاعشۺعۺر الۺذ ی ا ۺےہۺا و ر ۺح ت ھی ن
ۺی ا ۺی ا ر ےچۺیکۺامدننۺےہۺہکۺا سۺوکۺوھکلۺرکۺ
یلیھپۺوہیئۺےہۺ،ا سۺاھتں
ۺوکۺہہتۺرکۺایلۺایگۺےہۺ۔
اکمسجۺرینپۺیکۺیکچۺیکۺامدننۺےبۺونر ۺوہۺایگ،ۺوتۺوگی ا ۺا سۺاھتں
ۺےنۺظفلۺ ا ہۺاصحت
ۺاکۺوہفممۺا شا ینۺ‘‘ وکتریۺ’’ش
بیۺیکۺا
س ا ںق ش صخشۺ
ہا ہکۺ
ۺایکۺےہۺ،ی
اکۺوغلیۺینعمۺفلتخمۺرطصۺےسۺایبں
ےسۺھجمسۺےکسۺ۔
ۺ
بیو ریۺیکۺا
ک
لی
ۺا
ۺۺایبےکۺنمضۺںیمۺۺ(۷۲)(واذ لهؤودۃ ضئلت )وسر ہ
س امےتۺںیہۺ:ۺںف
مؤودہ در لغت ؾرب آ ن دخرت را کہ زهدہ درگور م کردهد مض تق از و ادیئد و در ؾرب رمس بود کہ
ےکۺۺریسفتیۺۺا وصلۺۺ: ۵۵:۳۳ األضواء
زی ا ہۺۺدبعا زعل
1۲۹ ش
(۷۳۔)دخرتان
ۺذ یۺوہیئۺزل
ۺیکۺتغلۺںیمۺیتیجۺاجیتگۺاگر ۺںیمۺر مسۺیھتۺہکۺو ادیئد یکۺوکۺےتہکۺںیہۺہیۺقتشمۺےہۺؤمو ذ ہۺرعت ےسۺا و ر ۺرعت
ۺذ ےتیۺ
ےھت۔زلویکںۺوکۺ دا وہےتۺیہۺاگر
ۺےنۺظفل ا ہۺاصحت
ۺںیمۺش
ۺیکۺےہۺ۔‘‘ ة ؤمو ذ ’’ ذموکر ہۺی ا الۺرابر ت
ۺریسفتۺۺےکۺۺذ رگیۺۺفلتخمۺۺیکۺوغلیۺتیثۺایبں
اقمامت
ۺیکۺۺیھبرپ
قا یقۺتئیہۺایبں
ن
ۺیکۺا ش
ےہۺ۔یئگۺۺا افلظ
س اٴ ق
ہا ذ ۺت
ش
شنس ا ہینۺےسۺا
ق
ۺےنۺ ۺۺریسفتۺۺا ت
س ذ و ر ا ںقس امےتۺںیہۺہکۺاٴ ملعۺ
فۺوکۺو ا حضۺایکۺےہۺ۔
طالاحتصۺیکۺا
ا اہتۺوخا صۺفلتخمۺت
رحوفںۺےکۺیفۺدحۺذ
ۺویںۺےتھکلۺںیہ: ںیہ۔ا ت
(۷۴)حروف را یف حد ذاتہا خواص خمتلف است مثل جہر و ہمس و صدت و رخاوت و اس تـال و تسفل
لۺںیہۺ۔سف
ن
عال،ا و ر ۺ
شنۺ،و ا
ۺ،ر اخو ت
سۺ،دشت
مہ
ش ۺ،ہح
ا اہتۺےکۺفلتخمۺوخا صۺںیہ،ۺسجۺرطجۺ
رحو فۺیکۺیفۺدحۺذ
س ۺذموکر ہۺی ا الۺرابر تقۺ ا ہۺاصحت
ا ۺےہۺہکۺش
ش ۺوہیہا
ا ۺرضو ر یۺاٴ ےسۺط
ۺرکی
ۺےکۺا وصلۺو ۺوضا طبۺوکۺریسفتۺےسۺےلہپۺایبں
ت
ۺظفلۺیکۺ ا ہۺاصحت
ا ںیلۺںیہ،ۺنجۺںیمۺش
ۺوکۺڑپھۺےکسۺ۔ا سۺےکۺعالو ہۺا و ر ۺیھبۺمی
س ا ںقا ۺہکۺاقر یۺحیحصۺظفلتۺےسۺ
ےتھجمسۺںیہۺی
بیۺیکۺا
ن ففنمط
ۺرکےتۺںیہ:ۺوسر ہۺ
ۺوکۺایبں
بل ےکۺتحتۺےتھکلۺںیہ:(۷۵)() الک تل ران وجتی د یۺاح
دریيجا ابید داوست کہ حفط دیگر كاراین مـترب بر الم بل سکتہ م کيد والم را ددر حرف را موافق كاؿدہ یرملون ظاف
خواہد بود وىزول ویح بر حسب آ هواكؽ ملسو هيلع هللا ىلصادغام منے منایيد فؼاہر ست کہ این ظریق را مروی وملول ازجاب پیغمرب
داوست کہ د وآ ن ىکتہ بس یار ابریک ست بدون متہید ملدمہ در ذہن من وضید اول ابید صدہ پس این امر ىکتہ م خواہ
لغات اگر چزیی مذکور کييد کہ ذکر آ ن البـد از بل ای بلکہ ای دیگر لکامت ارضاب ؿیل اختالف كاؿدہ بلغای ہر لغت ست
آ رهد و اگر بيا بر کراہت ای حاكارت ای معلت دیگر مؼور داص تہ اهد وكفہ وسکتہ منیامنیيد بلکہ بل را مبا بـد ش متعل م
آ چنہ مؼور بود در ذکر هیارهد وچزی دیگر کہ مکرتازان ابصد اما در اصـار مبد ؿا کفایت کيد ؾوض آ ن مذکور کييد وكفہ كلیلہ
درلغت خود درمیان بل و ما بـد آ ن الزم میضاس يد ورؿایت این وكفہ هہایت بالغت ست چاچنہ ہر کس را از اہل بالغت
(۷۶۔)ۺبـد از جتربہ وكیاس این مـین
لۺےکۺالمۺرپۺہتکسۺرکےتۺںیہۺا و ر ۺالمۺوکۺی ’’ ےکۺرحفۺںیمۺ‘‘ر ۺ’’ اہیںۺھجمسۺانیلۺاچےیہۺہکۺصفحۺا و ر ۺذ و رسےۺاقر یۺ
ۺۺیرملون ش ۺےہۺہکۺہیۺرطہقیۺا ۺت ہا
و لۺا سۺملسو هيلع هللا ىلص اقدعہۺےکۺاطمقبۺا ذ اغمۺںیہنۺرکےتۺا و ر ۺط
ز
یےسۺوقنملۺوہۺاگ۔و یحۺاکۺ
ۺی ا ر ی کۺےہ،وجا ی کۺدقم ےۺیکۺدیہمتۺےکۺریغبۺےکۺوما قفۺوہ
بیۺےہۺا و ر ۺو ہۺ ہتکۺیاہ ب
لا ۺوہۺاگ۔ سۺہیۺا رما ی کۺ ہتکۺاکطا
ش ۺتغلۺےکۺاغلبہۺہیۺھجمسۺینیلۺاچےہۺہکۺ
یۺی ا ت
ہلن
نہۺںیمۺںیہنۺاتمجۺ۔
لۺی ا ۺہکلبۺےکۺظفلۺےکۺدعبۺی ا ۺۺءذ یاکۺاقدعہۺےہۺہکۺ
ۺا رگۺیسکۺزیچۺ
الفۺا اغللت
ی
حۺےکۺدعبۺیلعۺا ۺا رضا ت
رکۺوظنمۺر ۺےہۺوتۺو ہفقۺذ و رسےۺاملکت
وکۺذموکر ۺرکےتۺںیہۺوتا رگۺا سۺاکۺذ
ۺی ا ۺ
ۺ،ۺاقحر ت
ۺےکۺشا ھتۺلصتمۺالےتۺںیہۺا و ر ۺا رگۺرکا ہ ت
لۺےکۺظفلۺوکۺا سۺےکۺامۺدعبۺےکۺا افلظیا و ر ۺہتکسۺںیہنۺرکےتۺہکلبۺ
رپۺا اگہۺۺیسکۺا و ر ۺتحلصمۺےکۺو ا ےطسۺوجۺھچکۺوظنمر ۺوہ،ۺذموکر ۺںیہنۺرکےتۺا و ر ۺا ی کۺذ و رسیۺزیچوجۺا سۺےسۺرتمکۺوہۺا و ر ۺ بلط
ےکۺۺریسفتیۺۺا وصلۺۺ: ۵۵:۳۳ األضواء
زی ا ہۺۺدبعا زعل
1۳۵ ش
ۺ
رکرکےنۺےکۺےیلۺاکیفۺوہ،ۺا سۺےکۺوعص
مۺےتھجمسۺںیہۺۺذ
ی لہۺالرۺو ہفقۺقل
لۺا و ر ۺا سۺےکۺامدعبۺےکۺذ ر ایمںیرکےتۺںیہ،ۺوتۺ
ش ۺصخشۺہۺ غیلۺےہۺ۔انچہچنۺ
بیۺیاہ
بیۺےسۺا ینپۺتغلۺںیمۺرجتےبۺا و ر ۺایقسۺےکۺدعبۺہیۺرپا و ر ۺا سۺو ہفقۺیکۺر اع
ت
ا لہۺی الع
ش ۺوہےتۺںیہۺ۔ہا
ینعمۺط
ۺےسۺےلہپ لۺ’’ ظفلۺوموصفۺےنۺضت ی
س ا ءۺےکۺا وقا لۺیکۺر و ینشۺںیمۺایب‘‘ قۺیکۺےہۺا و ر ۺدعبۺیکۺوجتی د یۺتیثۺفلتخمۺ
ں
ا ںۺا لہۺتغلۺےک
ۺیکۺےہۺ۔ا ر
ۺےیکۺںیہۺا و ر ۺا سۺےسۺو ےفقۺیکۺتیفیکۺایبں
ۺایبں
وقا دعۺو ۺایلکت
بیا ۺرقبلہۺیکۺا
رض م تقلہا)وسر ہسج لنا مما تنبت ال ک ی اءہا وفونہا وغرضہا فادع لنا رت
وقث
س (۷۷)(وتطلہاقۺ ا ہۺاصحت
س امےتۺںیہ:اٴ یکۺریسفتۺرکےتۺوہےئۺشف رکۺرکےتۺںیہ۔ۺ
ۺاکۺذ
الافت
ی
حۺےکۺا
ت
آ مدہ و در آ ن مـین سری متـنی است ابوبکر ابن ( ۷۸)(وفونہا) در كرآ ت ؾبدہللا بن مسـود وجومھا جبای
کردہکہ ےم فرمودهد كرآ ت خمتار من كرآ ت زید بن اثبت است در صاتردہ ایب ادلهیا از ابن ؾباس روایت
(۷۹۔)حروف كرات ابن مسـود اختیار میکمن واز آ جنملہ آ ىکہو من بللھا وكثاءھا وجومھا
س قۺدبعا ہللۺنبۺوعسمذ ۺیکۺ
ٴ رضحت ۺا
س ا ی ا ۺےہۺا و ر ۺا سۺوثومھایکۺاجبےۺو فومھا ںیمتۺاٴ ق
ںیمۺنسہلۺےکۺیہۺینعمۺت
س امےتۺںیہۺا نبا وبرکبنیعتمۺںیہۺا و ر ۺفۺیکۺےہۺ،
بیۺےسۺرتہبنیا یبۺا دلاینۺےنۺا نبۺرابسۺےسۺر و ا ذ ی کۺضت
ز
ی ۺہکۺریمےۺ
س ۺاٴ ق
ۺیکت
بیا
ی د ۺنبۺی
س رۺاٴ ق
ۺۺےہۺ،رگمۺوسہلۺت
س ںیمۺا نبۺوعسمذ ۺیکۺاقمامتۺاٴ ق
ا وہںۺا ںیہنۺںیمۺےسۺت
ا ی کۺۺا ایتخۺر رکی
ےہ۔‘‘ م تقلہا وقثاءھا ووثنہا
ۺو ا حضۺیکۺےہۺہکۺ
ۺےنۺہیۺی ا ت ت ا ہۺاصح
ۺدبعا ہللۺنبۺوعسمذ ۺش
ھا ۺ’’رضحت
م
ھا ۺ’’یکۺاجبےئۺ‘‘ وف
م
ھا ۺا و ر ۺ’’ڑپےتھۺےھتۺ‘‘وث
م
وف
م
ۺا ی کۺںیہۺرصف‘‘ ھا وث ا
عیمس ذ و ونںۺ
ۺاٴ ق
س صۺےہۺ۔تف ںیمۺ
ا خسۺو وسنمج
ی
ۺۺوہۺۺاکچۺۺےہمہفۺۺ
ۺۺاکۺۺمکحۺۺوسنمج
بیا ہکۺۺولعممۺۺوہےکسۺۺسکۺۺا
ۺۺیکۺۺرعمتفۺۺتہبۺۺرضو ر یۺۺےہۺۺی
ا خسۺۺو وسنمج
ۺۺےکۺۺےیلۺۺی
س ا ںق
ۺ
شا ں
نشا ۺۺےہ،سجۺۺرپۺۺلمعۺۺرکےنۺۺےکۺۺےیلۺۺا
نا خسۺۺمکحۺۺوک
ا یسۺۺا تیمہۺۺوکۺۺشیپۺۺرظنر ےتھکۺۺ،ۺفلکمۺۺرہھٹا ی ا ۺۺایگےہۺوکا و ر ۺۺا سۺۺاکۺۺی
ۺۺےنۺۺا ینپۺۺا ینپۺۺبتکۺۺںیمۺۺا وصلۺۺخسنۺۺ
ن ی نل
ۺۺایکۺۺےہلیصفتۺۺےکۺۺشا ھتۺۺۺوکوہےئۺۺرسفمنیۺۺا و ر ۺۺا وص
ۺےنۺۺۺ،ایبں ا ہۺاصحت
یھبۺۺش
ۺ
ا خسۺو وسنمج
ۺوہےکچۺںیہۺا و ر ۺو ہۺی
س ا ر ۺےہۺا و ر ۺا سۺےکۺا اکحمۺوسنمجقز ی ۺ
الو ت
ۺسجۺیکۺی
بی ش ۺا ہوکۺدمۺرظنۺر ےتھکۺوہےئۺ
ا دنیہۺیکۺ
ش
نۺیکۺ
ۺںیمۺا ں
ش ۺذ و ۺوصر تہۺوہۺاکچۺےہ،
ۺاکۺمکحۺیھبۺوسنمج
ۺوہیکچۺےہۺا و ر ۺا ں
ۺیھبۺوسنمج
الو ت
ۺنجۺیکۺی
ا ی ا ت
ۺیکۺاجیتۺ
طالیحۺرعتفیۺایبںصۺیکۺوغلیۺا و ر ۺا
ا خسۺو وسنمج
ۺےسۺےلہپۺی ےہۺ:ےہ۔ضت
اھکلۺےہ:ۺںیمۺوغلیۺینعمۺعالہمۺرجاجینۺےنۺخسنۺےک
(۸۵۔)النطخ :ف اللغۃغبارۃ ع التبریل والسفع والزالۃ
ا ہلۺےس۔
ۺےہۺدبتیلیۺو ر عفۺا و ر ۺا ر
تغلۺںیمۺخسنۺرابر ت
ےکۺۺریسفتیۺۺا وصلۺۺ: ۵۵:۳۳ األضواء
زی ا ہۺۺدبعا زعل
1۳1 ش
ۺیکۺےہۺ:
طالیحۺرعتفیۺویںۺایبںصیۺےنۺخسنۺیکۺا
سف
ن
عالہمۺ
یان ننھتی نا اراد للا تػایل و ف الضطلح قیل ھو رفع حکم ترلیل رشیع نتادس و قیل تبلکم الول م الوقت ،والحص اىہ تیان اىھتاء الکم الرشیع الهطلق الزی ف تقرری او ھاننا
(۱۸اضتهسارہ تطسیق التایخ۔)ا ۺےہۺا و ر ۺا ی کۺوقلۺہیۺیھبۺےہۺہکۺ
ا ہللۺینعیۺا ی کۺوقلۺوتۺہیۺےہۺہکۺخسنۺدعبںیمۺا ےنۺو ا یلۺرشیعۺذ لیلۺےہۺےلہپۺمکحۺاکۺمتخۺرکی
ۺا
کۺی ا یقۺر انھکۺاھتۺا سۺیکۺدمت
ۺی
بقۺےہۺا و ر ۺحیحصۺرتنیۺوقلۺہیۺےہۺہکۺخسنۺےسۺرما ذ ۺاہتنۺۺاعتیلۺےنۺےلہپۺمکحۺوکۺسجۺو
اکۺایبں
ۺ
ونہںۺںیمۺاھتۺ۔ۺا اہتناتمرخۺمکحۺےکۺشا ھتۺقلطمۺرشیعۺمکحۺیکۺدمت
ۺےہۺسجۺاکۺاجر یۺر انہۺامہر ےۺذ
اکۺایبں
ۺےک
ا خسۺو ۺوسنمج
ۺےسۺی
زی ۺںیمۺریسفتۺحتفۺا زعل
ذق
ز ۺشیپۺےیکۺاجےتۺںیہۺ:ۺس ا ین
ی اظن
بیۺرقبہۺیکۺا
ۺوسر ہ ا ہۺاصحت
و نثلہا)شت بی ننا آ
و ىنطہا ىب
یکۺریسفتۺںیم(۸۲)(نا ىنطخ م آیۃ آ
ا دنیہۺیھبۺرکےتۺںیہ:
ش
نۺوسنمہخۺیکۺ
ا ی ا ت
زواجا )م ویزرون آ
ون ننک
زنی یتوف
دساج()وال ول غی ا
یل ال زواجہم نتاغا ا
ۃ ل کہ (۱۳وضی
یکسال وبہ آ یت دیگر کہ حمک آ ن وجوب ؿدت چہار ماہ ودہ روز ست مسوخ حمک آ ن وجوب ؿدت
صدہ حاالىکہ این آ یت هزی در كرآ ن موجود است وفراموش وضد بلکہ بزابن حافغ جاریست ومثل
ا :)آ یت یواکم ضرقۃ ای آ
نوا تنی یری ن فقر
ضول ذا انجیتم الس زنی آننوا اکہ حمک آ ن هزی (۸۴)(ال
مسوخ ست و تالوتش ابیق وہمچيان آ یت معابرہ در جگ کفار کہ یک را ملابل دہ کس حمک جبات
(۸۵۔) بود مسوخ ست و در سورۃ اهفال موجود وملرؤ
ۺ (یتوفون ننکم ویزرون ازواجا وضیۃ لزواجہم نتاغاایل الول غی ادساجوالزنی )
بیا سۺا
ۺ
ۺوہۺایگۺےہۺہکۺدعت
ۺاکۺمکحۺوسنمج
بیۺےکۺمکحۺےسۺا سۺا
بیۺےہۺ۔ذ و رسۺیۺا ۺو ا ح ت
اکۺمکحۺہیۺےہۺہکۺا ی کۺشا لۺیکۺدعت
ی ا ونںۺرپۺاج
ۺیکۺر
ۺی ا کۺںیمۺوموجذ ےہۺا و ر ۺافحظ
س ا ںقۺ
بیۺےہۺ،احالہکنۺہیۺا ۺو ا ح ت
ایایا )ہےر یۺاچر ۺےنیہمۺذ سۺذ ںۺوہۺاکچۺےہۺا و ر ۺ(الزنی اننوا اذا انجیتم السضول فقرنوا تنی یری نوکم ضرقۃ
ۺاکۺمکحۺوسنمج
بیا سۺا
ز ہۺا و ر ۺافکر ۺےکۺاقمےلبۺںیمۺرہھٹےنۺاکۺمکحۺہکۺا ی کۺوکۺذ سۺا ذ ویمںۺےکۺی ۺا افنلۺںیمۺاصم
ۺی ا یقۺےہ۔ۺوسر ہ
الو ت
ا سۺیکۺی
لۺںیمۺر ےہ۔ۺہییا ۺہنۺاچےیہ،ۺہکلبۺاقم
ۺیکۺاجیتۺےہۺ۔اقمےلبۺےسۺاھبگی
الو ت
ۺوہاکچۺےہۺا و ر ۺا سۺیکۺی
ۺمکحۺوسنمج
ۺوہۺاکچۺ
ۺاکۺمکحۺوسنمج
ۺوتۺی ا یقۺےہۺا ہتبلۺا ں
الو ت
ا دنیہۺیکۺےہۺنجۺیکۺی
ش
نۺیکۺ
ۺا ی ا ت
وموصفۺےنۺذموکر ہۺی ا الۺا ابتقسۺںیمۺا ں
ےہۺ۔
ۺےنۺ ا ہۺاصحت
ۺےکۺی ا ر ےۺںیمۺش
ۺوہۺےئگۺںیہ،ۺا ں
ۺوسنمج
ۺےکۺا افلظ
ۺنجۺےکۺا اکحمۺوموجذ ۺںیہۺنکیلۺا ں
ا ینپۺریسفتۺو ہۺا ی ا ت
س امےتۺںیہۺ:فا دنیہۺیکۺےہۺ۔
ش
ن ںیمۺ
ےکۺۺریسفتیۺۺا وصلۺۺ: ۵۵:۳۳ األضواء
زی ا ہۺۺدبعا زعل
1۳۲ ش
کہ حمکش بر كرار (۸۶)ىکل م للا وللا غشزی حکیم ۃها البتالشیخ والشیذۃ اذا زىیا فارمجوھ
(۸۷)۔است ولفغ خبویب اید منایيد
ۺذ و ونںۺوکۺر مجۺرکو ۔ۺا ہتبلۺہیۺا ہللۺیکۺرطفۺےسۺ
ا ۺرکںیۺوتۺا ں
ی
ۺذ و ونںۺر ۺح ت
یھۺوعر ت
اھۺرمذ ۺا و ر ۺوبر
ۺےہۺا و ر ۺوبر
ربعت
ۺںیہۺ۔
ۺوسنمج
س ا ر ۺےہۺنکیلۺا سۺےکۺا افلظقز ی ۺتمکحۺو ا الےہۺ۔ا سۺاکۺمکحۺ ب
ل ا ہللۺاعتیل ۺاغ
ۺۺاتگلۺۺوہ،ا
ش ۺۺا شا ںہۺۺرپۺۺلمعۺۺاظب
ۺۺا ی ا ت
ا ۺۺےہۺۺہچۺۺاجہکیئۺۺضعبۺۺوسنمج
ۺۺاکۺۺولہپۺۺوہی
بلۺۺےکۺۺےیلۺۺوہس
شا ں
نا خسۺۺمکحۺۺںیمۺۺیہۺۺا
سۺۺی
ۺۺےنۺۺاھکلۺۺےہ ا ہۺۺاصحت
:ی ا ر ےۺۺںیمۺۺش
اگرچہ مسوخہ در خرییت زائد ابصد از انخسہ در بـضے اوكات تفعیل این اجامل آ ىکہ اگر آ یت مسوخۃ
احلمک ست پس انخس او آ یت دیگر ےم آ ید کہ حمک دیگر ازان مس تبط ےم صود و آ ن حمک وسبت بہ
م حمک مسوخ بہرت میباصد کہ سہل تردرمعل میضود مثل (۷۷) قسآن(ال )فاقسء وا نا تیس
( و اىقص ننہ قلیل( ىطفہ آ
قلیل
ل یل ا الل
تیلا)کہ سہل تر(۷۸)ق و زد غلیہ ورتل القسآن رت )
(۹۵۔)ازست در معل ای در معل ہم سہل میباصد واب معلحت وكت ہم موافق تر
ی ا ذ ہۺ
ا خسۺیکۺتبسنۺر
ۺںیمۺی
ا ۺےہۺوتا سۺا رگہچۺوسنمج
ۺوہۺی
ۺاکۺمکحۺوسنمج
بیریخۺوہۺا سۺا امجلۺیکۺلیصفتۺہیۺےہۺہکۺا رگۺیسکۺا
ا ۺےہۺا و ر ۺ
ی ا ذ ہۺرتہبۺوہی
ا ےہۺا و ر ہیۺمکحۺذ و رسےۺمکحۺےسۺر
کلی
نۺےسۺذ و رسا مکحۺ
بیۺوہیتۺےہۺہکۺا سۺا
بیا خسۺذ و رسیۺا
یکۺی
ا ۺےہ۔ۺسجۺرطجۺ
ۺرتنیۺوہی
’’لمعۺںیمۺیھبۺا شا ں
ا ۺامرسیتۺنمۺا رقلا ں
س وقۺرتنی‘‘ اف
ق ’’ےہۺ۔ا سۺمکحۺےسۺۺہکۺہیۺا شا ں ی ا ذ ہۺوما قفۺےہ۔‘‘و زد غلیہ ور تل القسآن رتتیلاللیل ال قلیل ىطفہ او اىقص ننہ قلیل ا
ا و ر ۺر
ۺ
ا خسۺا و ر ۺوسنمج
ۺےنۺی ا ہۺاصحت
ۺںیمۺش
ۺمکحۺۺذموکر ہۺی ا الۺرابر ت
بیۺا
ۺوسنمج
رکۺایکۺےہۺہکۺضعبۺا و اقت
ۺاکۺاتبسنۺذ
بییکۺا افذ
ی ا ذ ہۺ
ا خسۺیکۺتبسنۺر
ش یۺوطر رپۺیہا
ر ےعیۺو ا حضۺایکۺےہۺ۔ںیمۺط
ا لۺےکۺذ
ا ۺےہۺا و ر ۺا سۺوکۺمی
افدئہۺوہی
و لۺےسۺا دتسالل
ز
یۺ ۺشن ت
ر و ا ی ا ت
ۺےنۺریسفتۺرکےتۺوہےئۺا ی ا ہۺاصحت
ش
ےکۺوہفممۺوکۺو ا حضۺرکےنۺےکۺےیلۺا ت
و لۺر و ا ی ا ت
ز
یۺ ہا ذ ۺۺشن ت
ش
شنایکۺےہۺےسۺۺا
ۺ
بیۺوسر ہۺرقبہۺیکۺا ۺںیمۺۺیکۺریسفتۺ(۹1) (وہلل الهرشق والهغسب فایامن تلوا فثم وجہ للا )۔ۺسجۺرطجۺا ت
ۺےسۺام ہۺۺننسۺرتذمیۺا و ر ۺا نبۺ
بیا دتساللۺۺایک:یکۺر و ا
ۺ کۺملسو هيلع هللا ىلص مہۺا ی کۺزغو ہۺےکۺرفسںیمۺا ت
ا ر ی کۺیھتۺہکۺاتسر ےۺی
ۺتہبۺی
ۺاھتۺا و ر ۺو ہۺر ا ت
بقۺاکۺو
ےکۺرمہا ہۺےھتۺ۔ۺر ا ت
ۺ
ہۺرکےکۺامنر
ےۺےسۺا ی کۺرطفۺمی
رظنۺںیہنۺا ےتۺےھتۺ۔ا سۺزنملۺںیمۺہلبقۺیکۺتمسۺولعممۺںیہنۺیھتۺ،ولوگںۺےنۺا دنا ر
ۺریکلو ں
ۺےکۺےیلۺریکلںیۺچنیھکۺذ ںیۺا و ر ۺا ں
ا ں
ش
نۺحبصۺر و نشۺوہیئۺ،مہۺےنۺۺا ذ ا ۺیکۺا و ر ۺا سۺتمسۺےکۺ رپۺرھتپۺر ھکۺذ ےیۺح ت
ۺیکۺۺولعممۺایکۺہکۺامتمۺریکلںیۺہلبقۺ ۺایکۺا و ر ۺملسو هيلع هللا ىلص تمسۺےسۺدبیلۺوہںیئۺںیہۺ۔مہۺےنۺہیۺامرجا ۺا ت
یکۺی ا ر اگہۺںیمۺرعص
ےکۺۺریسفتیۺۺا وصلۺۺ: ۵۵:۳۳ األضواء
زی ا ہۺۺدبعا زعل
1۳۳ ش
ۺیکۺی ا ر وسلۺا ہللۺ
بی لۺیکۺا و ر ۺملسو هيلع هللا ىلص اکش
ا ر
ۺابمر ہکۺی
بی ۺڑپیھۺ،وتۺا ہللۺاعتیل ۺےنۺہیۺا
ۺےنۺریغۺہلبقۺیکۺتمسۺامنر مہۺضت
ۺ ملسو هيلع هللا ىلص ا ت فۺا و ر ۺوبقملۺوہیئ۔)ےنۺ
ۺذ ر ضت
(۹۲س امی ا ۺہکۺاہمتر یۺامنر
و ل
ز
یۺ
ا ں
ۺےنۺاچر ۺش ا ہۺاصحت
ۺںیمۺاحصہبۺرکا مۺۺاہیںۺۺۺۺا سۺنمضۺںیمۺش
رکۺےیکۺںیہۺا و ر ۺا ں
رکۺایکۺےکۺۺا وقا لۺۺذ
اکۺذ
و لۺےکۺ
ز
یۺ
ا ں
ۺےکۺش
بیۺا وقا لۺیکۺر و ینشۺںیمۺا ینپۺا ی کۺر ا ےئۺاقمئۺیکۺےہۺ۔ۺذموکر ہۺی ا الۺا
ہۺےلۺرکۺا ں
ز
یۺاکۺاج
ۺا ں ےہۺا و ر
ۺقلعتم ۺےسۺمکحۺاکنلۺرکملسو هيلع هللا ىلص ۺہکۺا ت
بیس امی ا ےنۺا سۺا
فۺۺ
ۺامگں ب لہلبقۺیکۺےسۺۺہکۺہلبقۺیکۺدعمۺرعمتفۺیکۺو ہۺےسۺاغ
ۺڑپھۺیلۺۺوتۺو ہ
لۺوہیئۺےہۺ۔ۺا ذ ا ۺۺرطفۺوہۺرکۺامنر
ا ر
ۺایکۺہکۺہیۺا یسۺدقمہمۺںیمۺی
ش ۺاحصہبۺےنۺہیۺامگں
کبۺا
بق وہیئگۺۺ۔ۺا سۺو
ا ر ی
ریسفتۺا ش
ا ر ہۺۺیکۺۺرعتفیۺۺںیمۺۺعالہم
یبہۺۺےنۺۺاھکلۺۺےہ:ۺۺریسفتۺۺی ا الش
ذ
ھو اتویل آایت القسآن الکسیم یلع دلف نا یظہس ننا بقتیض اشارات دفیۃ تظہس (۸۲)تینا و تنی الظواھس الهسادہ۔ لربب الطلوک ،ویکو التطبیق
ۺ
س ا ںقۺوصتفۺوکۺیہۺولعممۺوہےتۺںیہۺ،یکۺانبءۺرپۺ ۺ،وجۺا احصت
ا ر ا ت
ا ر یۺاکۺ بلطۺےہۺہکۺوپدیشہۺا ش
ریسفتۺا ش
ش یۺا و ر ۺی ا ینطۺوہفممۺںیمۺعمجی ا کۺہا
الفۺوہ،ۺا ہتبلۺط
ش یۺوہفممۺےکۺخہا
ۺیکۺاجےئۺ،وجۺا سۺےکۺط
و قیبطتۺۺیکۺا یسیۺریسفتۺایبں
ۺوہۺ۔
اکۺا اکمں
ۺ ا ہۺاصحت
ۺا افلہحتۺےنۺۺۺش
گۺںیمۺشیپۺایک،ۺسجۺرطجۺوسر ہ
ۺی ا کۺیکۺریسفتۺوکۺوصایفہنۺر ی
س ا ںقۺرپ
ضعبۺاقمامت
ۺ
بیۺوکۺۺ(۸۳)(اایک يطتػنی)یکۺا
ۺۺایکےکۺتحتۺوصایفہنۺریسفتیۺاکنت
:ایبں
بـیض اھل مـرفت گفتہ اهد کہ اس تـاهت دریيجاظلب ؾون هیست بلکہ ظلب ؿنی و مـایيہ است یـین ’’
(۹۵۔)‘‘ؾبادت از ظرف مااست و مرتبہ مـایيہ دادن و بـنی الیلنی رساهیدن اکر تست
ۺ
ۺےسۺرما ذ ۺا سۺہگجۺبلطۺوعں
ب
ی ذ ی ک،ۺا اعتس
ز
یۺامہر یۺا لہۺرعمتفۺےکۺ
ںیہنۺینعمب ۺبلطۺاعمہنیۺےہ،ۺینعیۺرابذ ت
ا ۺریتا ۺاکمۺےہ۔
کۺاچنہپی
ۺی
ن لی قن
رطفۺےسۺےہۺا و ر ۺاعمہنیۺاکرمم ہۺذ انیۺا و ر نیعۺا
ۺےتھکلۺںیہ: ۺافہحتۺےکۺےلہپۺےصحۺےکۺقلعتمۺا ت
ا یسۺرطجۺوسر ت
ا ،ۺرشتعیۺںیمۺا ۺیکسۺ دۺا اسقمۺںیہ۔ۺ
ۺرکی
ۺہیۺےہۺہکۺا اہتنیئۺمیظعتۺےکۺشا ھتۺا ہللۺیکۺرابذ ت
تقیقحۺںیمۺرابذ ت
ۺےکۺشا ھتۺ
ی ا ں
ش یۺہیۺےہۺہکۺا ذ یمۺرہا
ش ۺےکۺشا ھتۺےہۺا و ر ۺضعبۺاکۺقلعتۺی ا نطۺےکۺشا ھتۺےہ۔ۺطہا
ضعبۺا اسقمۺاکۺقلعتۺط
ںۺ
ۺ،ۺحیبستۺو ۺلیلہتۺا و ر ۺذ رگیۺذ اعو
الو ت
ۺی ا کۺیکۺی
س ا ںقۺہیۺےہۺی ا ذ ۺرکے،ۺ
ۺےسۺاجبۺالےئۺا و ر ۺا ھکنۺےسۺرابذ ت
ی ا ں
وکۺا ینپۺر
ۺذ نیۺیکۺ
ر اگں
زی ا ۺ،ۺ
ۺرکی
ی ا ر ت
ۺی ا کۺیکۺر
س ا ںقا ۺ،ۺ
ۺرکی
ی ا ر ت
ا ،ۺسجۺرطجۺہبعکۺرشفیۺیکۺر
ۺرکی
ی ا ر ت
ہکۺیسکۺا یھچۺزیچۺیکۺر
ۺرکۺذ ی
س ی ا ںقۺوکۺا ہللۺیکۺر ا ہۺںیمۺ
ا ،ۺہکۺوہنجںۺےنۺا ینپۺاجں
ۺرکی
ی ا ر ت
ا ۺ،ۺدہشا ءۺا و ر ۺاصنیحلۺیکۺوبقر ۺیکۺر
ۺرکی
ی ا ر ت
ا ۺا و ر ۺا ہللۺر
ےکۺۺریسفتیۺۺا وصلۺۺ: ۵۵:۳۳ األضواء
زی ا ہۺۺدبعا زعل
1۳۴ ش
ۺوہیتۺ
بلۺا و ر ۺا یکسۺتمکحۺرپۺذ ال
ۺرکےۺنجۺےسۺا ہللۺیکۺدقر ت
ی ا ر ت
ۺرصفۺایکا و ر ۺا یسیۺا ایشءۺیکۺر
بقیکۺی ا ذ ۺںیمۺا انپۺیتمیقۺو
ا ،ۺ
ی
ۺوکۺا ےنپۺاکونںۺےسۺوغر ۺےسۺشن
الو ت
ۺی ا کۺیکۺی
س ا ںقۺ،ۺاتسر ے،ۺذ ر ی ا ۺںیمۺیتلچۺوہیئۺیتشکۺا و ر ۺ
وہۺ۔سجۺرطجۺا امسں
ا ،ۺا ےنپۺذ لۺوک
ی
رکۺیکۺاحملفۺشن
ا ،ۺا ۺےکسۺا امسےئۺابمر ہکۺوکۺا ےنپۺاہوھتںۺےسۺۺا سۺےکۺذ
ۺیکۺرطفۺر ا بغۺرکی
ا سۺیکۺا طا عت
ںۺےسۺلچ ۺ،ۺا ےنپانھکل
ا ی ا و
ۺےکۺےیلۺاجی
ی ا ر ت
ا ،ۺجحۺیکۺر
ی ا رکۺدجسمۺیکۺرطفۺا ی
ی کۺدنبو ںۺیکۺر
یا ،ۺ،ۺ
ۺےکۺےیلۺاجی
ر ت
ا ۔ۺذ و رسیۺمسقۺی ا ا سۺےکۺذ نمشۺےسۺاہج
کلی
نۺر و ا یئۺےکۺےیلۺ
ا ۺا و ر ےبۺسکۺولوگںۺیکۺاحح ت
ینطۺہیۺےہۺہکۺا سۺذ ۺےکۺےیلۺاجی
ا ،ۺہیۺ
ۺںیمۺوغر ۺو ۺرکفرکی
الس
ا ،ۺرشیعۺا اکحمۺیکۺی
ۺی ا کۺےکۺینعم ۺو ۺوہفممۺںیمۺوغر ۺو ۺرکفۺرکی
س ا ںقا ۺ،ۺ
ۺںیمۺوغر ۺو ۺرکفۺرکی
یکۺا ی ا ت
ذ انیۺےہ۔ۺ
ۺاکۺقلعتۺےہ،ۺوتۺو ہۺا ینپۺدنسپی د ہۺا ایشءۺوکۺوھچر
کۺسفنۺیکۺرابذ ت
ۺلقعۺےسۺقلعتمۺےہۺا و ر ۺاہجںۺی
شا ر یۺرابذ ت
ے
ا لۺےکۺوطر ۺرپۺر و ر
ۺۺمی
ت
ز ذ ا ضی ا ،ۺا ہللۺےکۺر ا ےتسۺںیمۺا ےنۺو ا یلۺاکتفیلۺوکۺ
ر انھکۺ،ۺا ہللۺیکۺر اضۺےکۺےیلۺا اکتعفۺرکی
ا ۺ،ۺزجعۺو زف
ا ،ۺرکی
ۺدنبو ںۺےسۺتبحمۺرکی ۺتبحمۺےہۺہکۺا سۺےکۺوبحمت
ا وہںۺےسۺانچبۺا و ر ۺذ لۺیکۺرابذ ت
ۺذ انیۺ،گی
عۺوکۺوھچر
ۺہی
ۺدنبو ںۺےسۺا ہللۺیکۺر اضۺیکۺاخرطۺضغبۺر انھک۔ۺر و جۺیکۺرابذ ت
و ص
می ع
ۺکھتۺۺا سۺےکۺ
ےہۺہکۺا سۺےکۺہاشھد ہۺںیمۺا ں
ۺہیۺےہۺہکۺا سۺیکۺرعمتفۺںیمۺرغتسمصۺر انہ۔ۺامیلۺ
ا ۔ۺرسیۺرابذ ت
ۺوکۺی ا ی
ا ا و ر ۺرما ہبقۺرکۺےکۺا سنۺا و ر ۺذلت
وکششۺرکی
ا ۔)
ۺرکی
ذ انیۺا و ر دصہقۺو ریخا ت
اکہ
ۺہیۺےہۺہکۺا سۺےکۺر ا ےتسۺںیمۺر
(۹۶رابذ ت
ا ءۺوکۺا سۺیکۺۺ
صعۺتقیقحۺںیمۺےتہکۺیہۺا ےسۺںیہۺہکۺا ذ یمۺا ےنپۺمسجۺےکۺامتمۺا
ذ ی کۺرابذ ت
ز
یۺےکۺ ا ہۺاصحت
ش
ۺںیمۺرغتسمصۺرکۺذ ے۔
رمایضت
(
بیۺا ابنلءۺیکۺا
اب وسر ہ ۺںیمۺرکےتۺںیہ:(۹۷()ای لیتن کنت رت
یکۺریسفتۺوصایفہنۺا دنا ر
ست کہ ماهيد خاک متواضؽ وفروتن میبودم بـیض از ظوفیہ فرمودہ اهد کہ مراد این خاک صدن آ ن’’
(۹۸۔) ‘‘وترفؽ وتکرب ورسکض وظغیان منیکردم
ذ ی کۺ
ز
یا یکۺامدننۺاعزجیۺا و ر ۺا اسکنر یۺرکاخکۺۺںیمۺوہےنۺےسۺرما ذ ۺہیۺےہۺہکۺاخکضعبۺوصایفۺےکۺ
،ۺۺ،ۺی
ا ی
زی
ۺ،رسیشکةکت
س امینۺا و ر ۺفا ۺ
ا ہنۺرکی
۔ی
حبۺ
ۺےنۺذ ا ہۺاصحت
ۺںیمۺش
ۺایکۺےہۺہک ںیمۺےکۺو ا ہعقۺرقبہوسر ہۺرقبہۺےکۺاعتر یفۺومضمں
ا سۺ وصایفہنۺہطقنۺایبں
ا
صعۺا ےسۺاگےئۺےکۺا دنہۺوہےنۺاکۺشن ت
ۺوکۺںیمۺوتقملۺےکۺر
شا ں
نۺو ۺتمکحۺےہۺذہلا ۺاہیںۺا
ا ۺںیہنۺہکلبۺا ہللۺیکۺدقر ت
ءاکۺامر ی
ۺاھجمسیئۺیئگۺےہۺہک: ہی
(۹۹۔)ۺ‘‘دل مردہ را هزی بذحب هفس امارہ زهدہ میتوان کرد’’ی ا ت
حبۺرکےنۺذ ہرم
ےۺںیہ۔ۺذ لۺوکۺسفنۺا امر ہۺےکۺذ
شکی دنہۺرکۺ
ےکۺشا ھتۺر
ےکۺۺریسفتیۺۺا وصلۺۺ: ۵۵:۳۳ األضواء
زی ا ہۺۺدبعا زعل
1۳۵ ش
ا فیلۺںیہنۺیکۺہکلبۺ
ۺی ۺرپا وصلۺریسفتۺرپۺوکیئۺاتکت ۺوطر ۺےنۺی ا اقدعہ ت ۺاصح ا ہ
ۺش ۺ ۺا ت ۺںیمۺ ۺاقمہلۺ یکۺۺا سۺ
ۺےیکۺ
د
ۺاکا طالصۺایکۺا و ر ۺۺںیہےئگۺۺریسفتےکۺاطمہعلۺےسۺا وصلۺریسفتۺا خ
ۺےہۺ۔ۺا وصلۺریسفتںیمۺےسۺالہپۺا وصلایگی ا الہلثمۺا ں
ۺ ۺےنۺا انپی ا ۺۺو ہوجۺا ت
بیۺےسۺےہۺ،ا یسۺرطجۺا احذ
س ا ںقۺیکۺریسفتۺ
س ا ںق
ۺ ۺر و ینشۺۺںیمۺ ۺیکۺ
بیۺا احذ ۺےنۺریسفتۺیکۺا و ر اکۺۺا ت
ۺاگلی ا ۺیھبۺ ۺرموفعۺےہ،وموقفۺےہمکحۺ
بیۺو ہۺہکۺہیۺدح ۺایکۺےہ، ۺےنۺا ایتخر ۺا وصلۺوجۺا ت ی ا فیعضۺےہۺو ریغہۺ۔رسیتا
ا نیعبۺےکۺا وقا لۺےسۺا احصلریسفتی ا وقا لۺ
ۺےنۺی ۺےنۺۺا دتساللۺۺایکہبۺےہۺ۔ۺاہجںۺاحصہبۺاکۺوقلۺںیہنۺمال،ۺو اہںۺرپۺا ت ۔ۺا ت
ۺ
ۺےکۺتحتۺریسفتںیمۺا رسا یلیئۺر و ا ی ا ۺت
ہا ذ ۺۺایکۺۺرضو ر ت
ش
شنی الۺۺثحبۺۺیکۺۺ۔ا و ر ۺۺےسۺۺا
فص
ن
ۺۺیکۺۺتحصۺۺا و ر ۺۺدعمۺۺتحصۺۺےسۺۺ
ۺا ں
ۺیکۺریسفت
بیۺرکےکۺرھپۺا
ۺےنۺظفلۺیکۺوغلیۺتیثۺایبں ۺاکۺوہفممۺےنھجمسۺںیمۺا شا ینۺۺا ت
بیا ہکۺاقر یۺوکۺا
و ا حضۺیکۺےہۺی
س اقز ا ںۺیسکۺظفلۺیکۺ
ی ۺ ی د
سم رکرکےتۺںیہۺا و ر ۺظفلۺیکۺا ذ ٴ وہ۔
الفۺاکۺذ
ی
حۺںیمۺو ا عقۺا
ۺرکےتۺںیہت
ۺایبں
طالاحتص ۔ا یگیئۺیکۺا
ا خسۺۺا و ر ۺۺوسنم
ۺۺدیجمۺۺےکۺۺی
س ا ںقۺۺریسفتۺۺا وصلۺۺخسنۺۺاکۺۺا طالصۺۺرکےتۺۺوہےئۺۺ
ۺۺےنۺۺذ و ر ا ں ا ہۺۺاصحت
ا دنیہۺۺیکۺۺش
ش
نۺۺیکۺۺ
ۺۺاقمامت
ج
و لۺۺےسۺۺا دتساللۺۺرکےتۺۺںیہۺۺےہۺۺ۔
ز
یۺۺ ۺۺشن ت
ۺۺےکوہفممۺۺےکۺۺنیعتۺۺںیمۺۺر و ا ی ا ت
ۺۺدیجمۺۺیکۺۺا ی ا ت
س ا ںقۺۺےنۺۺ ا ہۺۺاصحت
۔ش
ۺی ا ینطۺۺافممیہۺۺےکۺۺایب ۺۺےکۺ
ۺا ی ا ت ش یۺۺریسفتۺۺےکۺۺشا ھتۺۺشا ھتۺہا
ۺۺاکۺۺیھبۺۺا امتہمۺۺایکۺۺط
ۺۺفیطل ں
بیۺۺا و ر ۺۺا ۺسۺۺنمضۺۺںیمۺۺیاہ
ۺۺےیکۺۺںیہۺۺ۔
ۺۺایبں
وصایفہنۺۺاکنت
ےکۺۺریسفتیۺۺا وصلۺۺ: ۵۵:۳۳ األضواء
زی ا ہۺۺدبعا زعل
1۳۶ ش
یشۺو ۺوحا
وحا ہلۺاجت
ۺ 1
زی ا ہۺدبعا زعل
ا مۺۺ1۷۴۵ھۺاطمبقبۺ11۵۹ش
ا ر یخیۺی
ۺاکۺی
ا ہۺو یلۺا ہللۺےکۺضعبۺر اقفۺےنۺا ں
ۺۺءںیمۺ دا ۺوہےئۺ۔ش ۺ
المۺمیلحۺ’’
ۺںیمۺےہ:‘‘ع
ا ت
المۺ’’ر اھک۔ۺاسیجۺہکۺوفلمط
ۺن ع ا ہ
ش ی
شفن
ۺےسۺاکنالۺےہۺ
س ا ںقا مۺ
ۺی ا ی کۺصخشۺےنۺریما
ۺۺاکۺۺو اصلۺ‘‘میلح ءۺںیمۺۺوہا ۔ۺۺ1۸۲۲ھۺا و ر ۺۺاطمبقبۺۺ1۲۳۹۔ا ت
ۺۺ، 1
زی ا ہۺۺدبعا زعل
یۺش
زی ۺزع
ا ت
ی ا یئ،ذ یلہۺۺوفلمط
ح نم
ۺۺذ ولہی،اتفو یۺۺ ؛۹۷،ص1۳1۴عبطمۺۺ
ۺۺدحمت
زی ا ہۺۺدبعا زعل
ش
ی ا یئ،ذ یلہۺۺ
ح نم
ہی،عبطمۺۺ
زی 1۳1۴زع
۹،ص1ءۺۺج
ی ہۺۺ،الوہر ۺ،صۺۺ ۲ملعل
ی ہۺۺا
مکنل
ا ۺۺ۲۹ا نبۺۺہیمیتۺۺ،دقمہمۺۺیفۺۺا وصلۺۺا ریسفتلۺۺ،ۺا
۳۵ی
۷:1 ا افلہحت ۳
ی،ہبتکم ۴
زی ۺا رعملو فۺریسفتزع
زی ذ ولہی،حتفۺا زعل
زی ا ہۺدبعا زعل
ش
ی ا یئ،ذ یلہ،ج
ح نم
11،ص1ۺ
۵
1۵۲:۲ا رقبلہ
۶
۴۲:۲ا رقبلہ
۷
۴۲:۲ا رقبلہ
۸
ۺ،ج
زی 11،ص1حتفۺا زعل
۷۷: ۵ا املدئہۺۺ ۹
1۵
،ج
زی 11ص،1حتفۺا زعل
11
۲۳: ۲ا رقبلہ
1۷:۳۲ا دجسلہ 1۲
ز ا میہۺۺ 1۳ی 1۵،ۺ1۶،ۺ1۷: 1۴ا
1۴
۴۵:۲۹ا وبکنعلت
ا ۺۺۺۺ۲۵۵: ۲۶ا رعشلا ء 1۵
۲۵۷ی
1۶
ۺ،ج
زی 1۳1،صۺ1حتفۺا زعل
1۷
۴۴: ۲ا رقبلہ
۲:۶1ا فصل 1۸
ےکۺۺریسفتیۺۺا وصلۺۺ: ۵۵:۳۳ األضواء
زی ا ہۺۺدبعا زعل
1۳۷ ش
1۹
ۺ،ج
زی ۲1۴،صۺ1حتفۺا زعل
1۲:۸۲ا الاطفنر ۲۵
1۸:۵۵ص ۲1
۲۲
ۺ،ۺج
زی ۸۷،ۺصۺ۲حتفۺا زعل
و ریۺۺ ۲۳ک
لی
۷:۸1ا
۲۴
زی ،حتفۺا زعل
۶1،ۺصۺ۲ج
۷:۵۶ا ولا ہعقۺ ۲۵
۶:1ا افلہحتۺۺ ۲۶
ۺ ۲۷ ،ی ا ت
ۺیقہیب،ا وبرکبا دمنبۺنیسح،بعشۺا الامیں
ۺ،ذ ا ر ا ایحءۺا رتلا ت
،ریبو ت
ۺعمجۺا رقلا ں
بی رکدح
ذ
ا
ۺ،ر مق1۹۹،ص1رعلیب،ج
بی 1۷۶:ا دحل
۷:1ا افلہحتۺۺ ۲۸
۲۹
ۺ،ج
زی ۴۵،ص1حتفۺا زعل
ۺۺ ۳۵
ن ففنمطل
1:۸۳ا
ا ص ۳1
ۺا احملۺا نبۺامہم،دبعا رلر فۺ،ی ا ت
صیمل
ۃیلعاعنصین،ا
،رکا یچ،ا فط
، الو اقت
ا رقلا ں
ھ،1۳۹۵ا ذ ا ر ہ
،۲ج
۳۷۵ر مق،۳۷۳ص
۳۲
ۺ،ج
زی ۹۵،ص۲حتفۺا زعل
ۺۺ ۳۳
ن ففنمطل
1:۸۳ا
ۺ،ذ ا ر ا رکفل، ۳۴
جۺۺا بیغل،ریبو ت
ت
ی
ی،رخفا دلنیۺ،افم
1۳۹۸ر ا ر
۴۵۲،ص1۶ھ،ج
۳۵
ۺ،ج
زی ۹۵،ص۳حتفۺا زعل
و ریۺۺ ۳۶ک
لی
1:۸1ا
ۺویمۺا ایقلہم،الوہ،عبطمۺ ۳۷
ۺوکمر ا ں
ۺا سمشلۺو ا رمقلوثر ا ں ا ر ،ی ا ت
احطو ی،ا وبرفعجا دمنبۺدمحم،لکشمۺا لا ی
ی ا یئ
ن 1۴۵۴خ
:ۺ،ر مق1۹1،ص1ھ،ج
بی 1۶۵ا دحل
۳۸
ۺ،ج
زی ۵۹،ص۳حتفۺا زعل
ےکۺۺریسفتیۺۺا وصلۺۺ: ۵۵:۳۳ األضواء
زی ا ہۺۺدبعا زعل
1۳۸ ش
و ریۺۺ ۳۹ک
لی
1۴:۸1ا
ۺاخبر ی،ا وبدبعا ہللۺدمحمنبۺا امسلیع ۴۵
ۺا وملت
ۺرکسا ت ج،ی ا ت
جت لص
:ۺ،ر مق،ا اجلعمۺۺا
بی ۶1۴۶ا دحل
۴1
ۺ،ج
زی ۶۵،ص۳حتفۺا زعل
۳:1ا افلہحتۺۺ ۴۲
م ۴۳
ل
لط
ۺرحتمیۺا جۺ،ی ا ت
جت لص
ۺریشقی،ۺا اجلعمۺۺا
:ۺ،ر مق ملسمۺنبۺاجحج
بی ۶۷۳۷ا دحل
حتفۺ ۴۴
ۺ،ج
زی ۲۶،ص1ا زعل
ۺۺ ۴۵
ن ففنمطل
۹:۸۳ا
۴۶
ۺ،ج
زی ۹۵۔۹۴،ص۲حتفۺا زعل
۳:1ا افلہحتۺۺ ۴۷
ی ہ، ۴۸ملعل
،ذ ا ر بتکلۺۺا
،ریبو ت
ۺۺا رفلاقں ب
یۺۺو ر اغ
ۺۺا رقلا ں ب
یا وپر ی،اظنمۺۺا دلنیۺۺ،رغا
شن
ی1۴1۶
11۵،ص1ھۺۺ،ج
۴۹
ۺ،ج
زی ۵۵،ص1حتفۺا زعل
ۺۺ ۵۵
ۺ،ا ذ ا ر ہۺا دنسل،ا نبۺریثک،امعذ ا دلنیۺا امسلیعۺنبۺرمع،ریسفتۺۺا رقلا ں
1۳۸۵ا میظعل،ریبو ت
۷۳۵،ص1ھ،ج
۵1
،ج
زی ۵1-۵۵،ۺص1حتفۺا زعل
ا اضیۺ ۵۲
۵۲ص،1،ج
ا اضیۺ ۵۳
۵۹،ص۲،ج
۶:۸۲ا الاطفنر ۺۺ ۵۴
۵۵
ۺ،ج
زی ۸1ص،۲حتفۺا زعل
۵۶
۸1ص،۲ا اضی،ۺج
۲:۲ا رقبلہۺۺ ۵۷
۵۸
ۺ،ۺج
زی ۸۲،ص1حتفۺا زعل
۵۹
۸۲ص،۲ا اضی،ج
۲۵: ۲ا رقبلہۺۺ ۶۵
حتفۺ ۶1
ۺ،ۺج
زی 1۳۷ص، 1ا زعل
ےکۺۺریسفتیۺۺا وصلۺۺ: ۵۵:۳۳ األضواء
زی ا ہۺۺدبعا زعل
1۳۹ ش
1۵۲: ۲ا رقبلہ ۶۲
۶۳
،ج
زی ا وپر ی،دمحمۺۺنبۺۺدبعا ہللۺۺا وبۺۺدبعا ہللۺۺا احلمکۺۺ،؛ ۳۷۲،ص1حتفۺا زعل
شن
ی )لیصفتۺۺےکۺۺےیلۺۺۺۺذ ںیھکیۺۺ(
ی ہۺۺ،ملعل
،ذ ا ر بتکلۺۺا
ۺۺ،ریبو ت
ن حنجت لص
د ر کۺۺیلعۺۺا
سیمل
1۴11ا
ۺۺۺ1۷1،صۺۺۺۺۺ۴ھۺۺج
بی ۷۲۶۲ :،ر مقۺۺا دحل
ۺنبۺرمعۺا الشالہیمۺۺۺ،ۺۺ ۶۴ عت مصب ۃۺ
کیم،
ش و ںشمفل
یبہۺ،دمحمۺنیسحۺ،ا ریسفتلۺو ا
،۲۵۵۴ذ
1۸۳،ص1ج
11 : ۸۲ا الاطفنر ۶۵
ۺۺ ۶۶
ۺ،ج
زی ۸۷-۸۶،ص۲حتفۺا زعل
1۹:۸۲ا الاطفنر ۺ ۶۷
۶۸
ۺ،ج
زی ۸۸،ص۲حتفۺا زعل
۶۹
۷1،ص1ا اضی،ج
و ریۺۺ ۷۵ک
لی
1:۸1ا
۷1
ۺ،ج
زی ۵۹،ص۲حتفۺا زعل
و ری ۷۲ک
لی
۸: ۸1ا
۷۳
ۺ،ج
زی ۶1،ص۲حتفۺا زعل
۷۴
۷۵،ص۲ا اضی،ج
۷۵
ن ففنمطل
1۴:۸۳ا
ۺ ۷۶
ۺ،ج
زی ۹۷،ۺص۲حتفۺا زعل
ۺۺ ۷۷
1۵۶:۲ا رقبلہ
س یبط، ۷۸ق
طی عۃۺا اثلہین لش ہی،ا مصل
ۺۺ،ذ ا ر ا بتکلۺۺا
ۺۺ1۹۵۲،ا اجلعمۺۺالاکحمۺۺا رقلا ں
۴۲۵،ص1ءۺۺ،ج
۷۹
،ج
زی ۲۶۴،ص1حتفۺۺا زعل
ۺ ۸۵ ز ا میہۺۺا الایبر یۺۺ،رجاجینۺ،ۺیلعۺۺنبۺۺدمحمۺۺنبۺۺیلعۺاتکت ی ،قیقحتۺۺا
س افیتع
لی،ۺۺۺۺا
ۺۺ،انبلں
ی ہ،ریبو تملعل
صۺۺۺذ ا ر ا بتکلۺۺا
1۹1
ۺۺدبعۺۺا ہللۺۺنبۺۺا دمۺۺ، ۸1
یۺۺ،ا اممۺۺا وبۺۺا ربلاکت
سف
ن
طی قہۺۺل ۺۺمکہۺۺرکمہم،ا
فۺیلعۺا انملر ۺۺ،ہبتکمۺۺذ ا ر ا ابلر
صیمل
فشکۺا الرسا ر ۺرشجۺا
۸۹،ۺص1۹۸۶ا الو یل
ےکۺۺریسفتیۺۺا وصلۺۺ: ۵۵:۳۳ األضواء
زی ا ہۺۺدبعا زعل
1۴۵ ش
1۵۶:۲ا رقبلہ ۸۲
۲۴۵:۲ا رقبلہۺۺ ۸۳
1۳: ۵۸ا اجملذ ہل ۸۴
۸۵
ۺ،ج
زی ۳۹۵،ص1حتفۺا زعل
شا یئ،ا دمۺۺنبۺۺبیعشۺۺ،ا وبۺۺدبعا رلنمحۺۺ، ۸۶
نی ہ،ا ننسل
ملعل
،ذ ا ر ا بتکلۺۺا
1۴11ۺۺا ب،یری،ریبو ت
،ر مقۺۺ۲۷1،صۺۺ۴ھۺۺ،ج
ۺۺ
بی ۷1۵۵ا دحل
۸۷
ۺ،ۺج
زی ۳۹۵،ص1حتفۺا زعل
لمۺۺ ۸۸
سمل
۲۵: ۷۳ا
لمۺۺا ۸۹
سمل
۷۳ :۲
۹۵
ۺ،ج
زی ۳۹1،ص1حتفۺا زعل
11۶ :۲ا رقبلہ ۹1
۹۲
،ج
زی ۺ )لیصفتۺۺےکۺۺےیلۺۺذ ںیھکی(؛۴۲۵-۴1۹،صۺۺ1حتفۺا زعل
طی قا تلع،ا
ی
من
،ا ب،یریۺۺا نبۺۺدعس،دمحمۺۺنبۺۺدعسۺۺ
ت
،ا ربلا ءۺۺنبۺۺاعذ ۺۺ،ۺی ا ت
ۺۺ1۹۶۸،ۺریبو ت
۳۶۷،ۺص۴ج
۹۳
ۺ،ج
ش و ںشمفل
1۸۳،ص1ا ریسفتلۺو ا
۴:1ا افلہحت ۹۴
ۺۺ ۹۵
ۺ،ج
زی ۸،صۺۺ1حتفۺا زعل
ۺا اضی، ۹۶
۷ص،ۺ1ج
۴۵:۷۸ا ابنلء ۹۷
۹۸
ۺ،ج
زی 1۸،ص۲حتفۺا زعل
۹۹
۶۵،ص1ا اضیۺۺ،ج