مجلات پژوهشکده علوم زمین و...

22
1 ه ... ی ئ و ی ماه ژ یها وژ س ش ت اط آ ب ئ دی آژ مدی ه وآکاوی ماژه ش وسعه ت ا و ب فرآ غ ج29 ان/ ب س م ژ1391 اله : ق م ول ص و5/8/1390 ت: ي ي ها ن د بC ئ ا27/4/1391 : حات ف ص144 - 131 ه ی ئ و ی ماه ژ یها وژ س ش ت آK اط ب ئ دی آژ مدی ه وآکاوی2010 ان/ ب س ک اM ل ی ب س ه و ی س ژو ی ز ی ر ع م س ا ر ق کت د1 ی ل ع ر کت ، د ی س م ش ر کت ا وژM ی2 ری مت ی ض ت ر م، 3 ده ب کM چ/ ان بس ت ا یهای ماهK ه ق يساب ي رمای گ2010 ومه ح لهای گ ن ج رده دژ ست گ یهای وژ س ش ت آ ب ب س ه ی س دژ ژو ی های اژش مان/ ی ز م ه د که ردی گ و سک م ي ي ر ع ف ل ت خ م های زآژ ی د مدی ههای ه س ق ب ان/ و ب س ک اM ه و ی ی س ی ژو س ا ب س وآ ههای گاه تس تهای آ دآده اده آژ ق ت س ا آ ن/ ی ل آ ل ع دآد. ان/ ژخ ب س ک اM ي دژ ی ي سا لآ ب س ه ی س هی ژو طق ن م ل، دژ ب س ت ا بM ئ و ت اع ژ ق ب اژ، آژ س ف/ آن ر مت اد، ی ب ع ر س و ب ه ج ر دما، ص ا ب ع ود، ح و م . دژ مطالعهی ب ف ر گ رآژ ق و وآکاوی ی سزژ ی وژد م و ح ود. س ی مده اه س م/ ان ب س ک اM ه و ی ی س ژو ق ط ا ب م ر ت سC ی ت دما دژ ش ت آ ر ق وژد مطالعه آ م ، دژ دوژهی ات ب س حا م ای ب مبز ی د. ب ت ق ر گ رآژ ق وژد مطالعه م/ ان ب س ک اM و ی ی ر ک ر م اژ س ف ا ی اژی س ف م ک ر ک ر م/ ان ب س ک اM و، دژ ی ح ز یلا ا ی های زآژ ی ن/ و می ح ژ سط وی دژ ح ر ص ا ب عهای وآکاوی ه س ق ب ا ی ق ت مطاhpa998 / ک ه ت ی س و دژ ژو ی ر ک ر م اژ س ف ا اژ ی س فزM ی ر ک ر مhpa1017 ود ح و و حلای ا ی های زآژ یهای ه س ق ب. ب س رآژ دآده آ ق ر ت ث ا ی ب خ ت ژآ ق ط ا ب م/ ن وی آ ح ط رآت س/ ن می ح ژ سط دژ( ف ت ع ص ه ی ئ و هی آول ژ ی ق ه ي دژ ل دآ ب ئ هی ماث سا دت س ات ب س حا م ق ت د. مطا ب ه ید م/ ان س ت ه ی ئ و ماه ژّ ی ط ي ژآ ل دآ ب ئ ه ماث سا76/0 ه ی ق ه و دژ سه وده ت) ه ی مب ک ی آژ سط و ت م دت س عدی آژ ب1/2 ه ی ب سC ی ت ا ی85/2 ل ب س گ ب ع ا و ی ح ي يلا ا ی های زآژ ی ي دژ ل دآ ب ئ ه ماث ي سا ي کا م ب ب ع ق و م. ب س وده آ ت وژدآژ حز ی رم و گ وآی ه ی گ ب س ا ب ئ آ ب ع ا ه ی ماث دگاژی سا ي مای ي ما ژ اوت ب ئ ده و ه س ی س هی ژو طق ن م ه ن/ ثC ی ت اM ي ی ي ا ب فرآ غ ج های رض ع رم گن/ های ا ری ج وی س مال ش ه ی س ه ژو ی ئ و ر ژ ج رده آوآ ست گ یهای وژ س ش ت آد آ د دما و ژچ د دی س ش ت آ ر ق ه آ ثK ر ج ن م که ده ي س ي ا ت ف و آ مان/ صاف ش ا آ زآه ی م ه ه ماث سا رت ع ب م س ف ک/ دژ س ج و رت ع ای دژی ي ژوی ي رآژ ج اژهای س ف م ک ری گت ل ک ش ب ع ا لا، ی ا ي ی ي ا ب فرآ غ ج های رض ع ه چاژه ث ب ب ج اژ س فزM ی هی ماث ي سا ي ا ح ت ا ن/ چ ی تM خ م ه د. ردی گ1 ) ل و و س م ده بس ت و ت( / رآن ه ن گاه ش ت ا، دآ ب فرآ غ ج كده س ت ، دآ ی س ا ب س م ي ل ق اژ آ ب س ت دآ- [email protected] 2 / رآن ه ن گاه ش ت ا، دآ ب فرآ غ ج كده س ت ، دآ ی س ا ب س م ي ل ق اژ آ ادی ب س آ- [email protected] 3 / رآن ه ن گاه ش ت ا، دآ ب فرآ غ ج كده س ت ی، دآ س ا ب س م ي ل ق د آ آژس ی س ا ب س کاژ وی ج ش ت دآ- [email protected]

Upload: others

Post on 13-Aug-2020

1 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: مجلات پژوهشکده علوم زمین و جغرافیاcresg.usb.ac.ir/Uploads/Journals/Files/M10.docx · Web viewسیل پاکستان، پیامدهای تغییرات اقلیمی

1

واکاوی همدیدی ارتباط آتش س��وزی های م��اهژوئیه ...

1391 زمستان 29جغرافیا و توسعه شماره 5/8/1390وصول مقاله :

27/4/1391أييد نهايي : ت 131- 144 صفحات :

روسیه و2010واکاوی همدیدی ارتباط آتش سوزی های ماه ژوئیه سیل پاکستان

3، مرتضی میری2پوراکبر شمسی، دکتر علی1دکتر قاسم عزیزی

چکیده در روسیه سبب آتش سوزی های گسترده در2010 گرمای بی سابقه ماه های تابستان

غربی مسکو گردید که همزمان بارش های سیل آسایی در پاکستان رخ داد. یجنگل های حومه علل آن با استفاده از داده های ایستگاه های هواشناسی روسیه و پاکستان و نقشه های همدید

ترازهای مختلف جو مورد بررسی و واکاوی قرار گرفت. در مطالعه ی موجود، عناصر دما، جهت و سرعت باد، میزان فشار، ارتفاع ژئوپتانسیل، در منطقه ی روسیه و پاکستان مورد مطالعه

قرار گرفتند. بر مبنای محاسبات، در دوره ی مورد مطالعه افزایش دما در بیشتر مناطق روسیه و پاکستان مشاهده می شود. مطابق با نقشه های واکاوی عناصر جوی در سطح زمین و

و در روسیه یک مرکزhpa998ترازهای باالتر جو، در پاکستان مرکز کم فشاری با فشار مرکزی در سطح زمین شرایط جوی آن مناطق را تحت تأثیر قرار دادهhpa1017پرفشار با فشار مرکزی

است. نقشه های ترازهای باالی جو وجود سامانه بندالی را طّی ماه ژوئیه نشان می دهند. ( بوده و در سه76/0مطابق محاسبات شدت سامانه ی بندالی در هفته ی اول ژوئیه ضعیف )

برخوردار بوده است. موقعیت85/2 تا بیشینه 1/2هفته بعدی از شدت متوسطی از کمینه مکانی سامانه بندالی در ترازهای باالیی جو باعث گسیل شمال سوی جریان های گرم عرض های

جغرافیایی پایین به منطقه ی روسیه شده و تناوب زمانی ماندگاری سامانه باعث انباشتگی هوای گرم و خشک در قسمت غرب سامانه همراه با آسمان صاف و آفتابی شده که منجر به

افزایش شدید دما و رخداد آتش سوزی های گسترده اواخر ژوئیه روسیه گردید. همچنین جابجایی سامانه ی پرفشار جنب حاره به عرض های جغرافیایی باال، باعث شکل گیری

فارس شده که با تغییر مسیر و حرکت اینکم فشارهای حرارتی روی دریای عرب و خلیج سامانه ها به سمت شمال و شرق موقعیت اولیه ی خود، زبانه های آن روی پاکستان کشیده

شده است. بنابراین در برخورد با توده هوای سردی که تحت تأثیر سامانه بندالی از عرض های جغرافیایی باال گسترش یافته، تقویت شده و بارش های سیل آسای پاکستان را ایجاد نمودند.

لذا هر دو پدیده مورد بحث به واسطه ی الگوی سامانه های جوی موجود و بویژه پدیده ی بندالیرخداده در عرض های باال در ارتباط هم بوده و ناهنجاری منطقه ای اقلیم را نمایان می سازد.

سیالب، آتش سوزی، ناهنجاری دمایی و بارشی، بندالی، روسیه و پاکستان. ها:کلیدواژهمقدمه

ناهنج���اری ناش���ی از م���وج گرم���ای قس��مت های وس��یعی از2010تابس��تان

نیمک���ره ی ش���مالی همچ���ون روس���یه، قزاقستان، ایران، چین، ش��مال آفریق��ا و بخش هایی از اروپا را تحت پوشش ق��رار

س��وزی درداد. رخداد خشکس��الی و آتش جنگل های غرب روسیه و رخ��داد س��یالب بی س��ابقه در بخش ه��ای گس��ترده ای از پاکس�����تان را می ت�����وان از مهم�����ترین

پیامدهای آن نام برد. موج گرم��ایی و ب��ه تبع آن افزایش دم��ای ه��وا در روس��یه در اواخ��ر م��اه ژوئن آغ��از ش��د و ب��ا ش��روع فص��ل تابس��تان رون��د اف��زایش دم��ا از ش��دت بیش��تری برخ��وردار گردی��ده آث��ار مخ���ربی داش���ت ک���ه مهم���ترین آنه���ا

31آتش سوزی در جنگل ه��ای روس��یه از جوالی در اطراف ش��هر مس��کو ب��ود.دم��ا در اول آگوست در ایس��تگاه هواشناس��ی

درج��ه41ولگ��وگراد ب��ه ح��د کم س��ابقه [email protected] دانشيار اقليم شناسي، دانشكده جغرافيا، دانشگاه تهران )نویسنده مسوؤل([email protected] استادیار اقليم شناسي، دانشكده جغرافيا، دانشگاه تهران[email protected] دانشجوي كارشناسي ارشد اقلیم شناسی، دانشكده جغرافيا، دانشگاه تهران3

Page 2: مجلات پژوهشکده علوم زمین و جغرافیاcresg.usb.ac.ir/Uploads/Journals/Files/M10.docx · Web viewسیل پاکستان، پیامدهای تغییرات اقلیمی

2 هم،دفصلنامه جغرافیا و توسعه، سال 1391، زمستان 29شماره

سلس���یوس رس���ید. رخ���داد این ن���وع پدیده ها از اهمیت زیادی در بین محققان علوم جوی و محیطی برخ��وردار اس��ت و گ�����اهی از خطرن�����اک ترین پیام�����دهای)گرم��ایش جه��انی محس��وب می گردن��د

Mokhov, 2009: . آتش س��وزی ها عالوه(165 بر نابودی وسیع جنگل های طبیعی جه��ان و انتش��ار حجم ب��االیی از ذرات معل��ق و گازهای آالین��ده ب��ه ه��وا، ب��ر آب و ه��وای من��اطق دیگ��ر ن��یز ت��أثیر گذارن��د. چنانک��ه پ����ارک و همک�����اران در تحقیقی آث�����ار

( را2003آتش س����وزی س����بیری )م����ه ک���هاظه���ار نمودن���د مطالع���ه کردن���د و

آتش سوزی در سیبری می تواند موازنه ی تابش��ی را ب��ر هم زن��د و ب��ه عن��وان ی��ک عامل خنک کننده ی آب و هوا ش��رق آس��یا

.(Park, 2008: 8911)را تحت تأثیر قرار دهد ژوئیه با24 از طرفی در همین ماه از

آغاز بارش های سنگین و باال آمدن سطح آب در حوض�����ه ی س�����ند، اس�����تان های بلوچستان، سند، پنجاب و خیبر پاکس��تان را س���یل در ب���ر گ���رفت، بطوری ک���ه در مجموع یک پنجم کل پاکستان را سیالب و آب گرفتگی ف��را گ��رفت )نقش��ه ش��ماره،

1.) ب�ر اس�اس اطالع�ات دولت پاکس�تان،

میلی�ون نف�ر را20س�یل، زن��دگی ح��دود تحت تأثیر قرار داد. بر اساس گزارش ها تعداد اف��راد حادث��ه دی��ده در این س��یل از

مجم��وع ک��ل آس��یب دیدگان س��ه حادث��ه اقی��انوس هن��د، زلزل��ه2004س��ونامی

ه��ائیتی2010 کش��میر و زلزل��ه 2005 بیش��تر اس��ت. همچ��نین خس��ارات وارد

میلی��ارد دالر4شده به ساختمان ها حدود 500آمریک��ا و از بین رفتن غالت ح��دود

میلی��ون دالر آمریک��ا ب��رآورد ش��ده اس��ت )سیل پاکس���تان،ویکی پ���دیا(. براس���اس گزارش ه����ای س����ازمان هواشناس����ی

در2010 پاکستان میزان بارش تابس��تان سال گذش��ته ب��دترین80این کشور طّی

)بابائی��ان،وض��عیت را ایج��اد ک��رده اس��ت . سازمان هواشناس��ی جه��انی(1:�� 1389

دلی���ل عم���ده ب���رای این تغی���یرات آب و ه������وایی و پیام������دهای آن همچ������ون خشکسالی، س��یل، آتش س��وزی و ام��واج گرمایی را گرم ش��دن ک��ره ی زمین بی��ان می کنند. اگرچه شرایط آب و ه�وایی ه�ر منطقه تحت تأثیر عوامل مختلفی اس��ت و با مناطق اطراف خود متف��اوت اس��ت. اما برخی از پدیده های اقلیمی می توانن��د درمقی���اس بزرگ ت���ر عم���ل ک���رده و در ن��واحی مختل��ف دارای منش��أ مش��ترکی باش���ند. در این تحقی���ق ب���ا توج���ه ب���ه همزمانی رخداد دو پدیده ی آب و ه��وایی سیالب های شدید پاکستان و آتش س��وزی در جنگل های غرب روسیه س��عی ب��ر این است که ارتب��اط همدی��دی این دو رخ��داد

شناسایی و مورد تحلیل قرار گیرد.

Page 3: مجلات پژوهشکده علوم زمین و جغرافیاcresg.usb.ac.ir/Uploads/Journals/Files/M10.docx · Web viewسیل پاکستان، پیامدهای تغییرات اقلیمی

3

واکاوی همدیدی ارتباط آتش س��وزی های م��اهژوئیه ...

wikipedia مأخذ :

در م������ورد ناهنجاری ه������ای اقلیمی مطالعات زیادی در سراسر جهان انج��امش��ده اس��ت. زوم��برنون و همک��اران )

( تأثیر آب و ه��وا و انس��ان را روی2010 آتش س���وزی جنگل ه���ا در س���وئیس طّی

مطالعه کردند.1094 - 2008دوره ( ارتب����اط آتش2010 کاس����منوس )

های یون��ان را ب��ا عام��ل آب و ه��واسوزی بررسی کرد و دم��ای ب��اال، رط��وبت کم و وزش باد متوسط را از عوام��ل ش��روع و تداوم آتش سوزی های طبیعی بیان نم��ود. وی همچ��نین ارتب��اط این پدی��ده را ب��ا دو الگوی همدیدی م�ورد بررس�ی ق�رار داد. در ن��وع اول وج��ود ی��ک کم فش��ار روی منطقه و افزایش ش��یو فش��ار در دری��ای اژه و در نوع دوم نیز ج��ایگزینی ت��دریجی سامانه های کم فشار توسط پرفشارها راذک���ر می کن���د. س���ن چن و همک���اران )

(، رخ����داد ب�����ارش س����نگین در2009 ژوئن9جن��وب غرب ت��ایوان را در ت��اریخ

م��ورد بررس��ی ق��رار دادن��د و کم2003 فش��ارهای ش��کل گرفت��ه در ش��رق فالت تبت و تق���ویت آنه���ا در تنگه ی ت���ایوان و ناپایداری محلی را عامل ش��کل گیری این

(2008ب�ارش مع�رفی نمودن�د. تس�وی ) س��وزیفاکتورهای طبیعی ک��ه ب��اعث آتش

در جنگل ه���ای جنوب ش���رق خاورمیان���ه می ش���وند را بررس���ی ک���رده و یکی از عوامل موثر را شرایط آب و هوایی ذک��ر ک��رد و در این ارتب��اط ش��وک وارد ش��ده توسط رعد و برق و قطره ی ش��بنم روی ب��رگ درخت��ان ک��ه ب��ه عن��وان ی��ک ل��نز متمرکز برای عمل اشعه خورشید است،

(2005را نام می برد. پریرا و همک��اران ) آتش سوزی جنگل ها در تابستان ط��والنی پرتغال را در ارتب��اط ب��ا الگوه��ای همدی��د مورد بررسی ق��رار دادن��د و نت��ایج نش��ان داد ک����ه ش����رایط آب و ه����وایی نقش اساس���ی در اح���تراق و گس���ترش آتش دارند و علت ط��والنی ش��دن تابس��تان در پرتغال را گسترش پرفشار آزور و فشار ب��االی روی مدیتران��ه ب��ا ف��رارفت ه��وای گرم و خشک از شمال آفریق��ا از طری��ق

ایبریای مرکزی بیان کردند. ( ب�ه بررس�ی روی�دادهای2010هویز )

ناهنج��ار ج��وی منتهی ب��ه س��یل تابس��تان پاکستان پرداخت و نتیج��ه گ��رفت2010

ها در پاکس��تان ب��ه ط��ورکه این نوع بارش افت����د و ن����تیجه یمعم����ول اتف����اق نمی

اقلیمی و جابج��ایی جریان��اتناهنج��اری ج���وی از مس���یر نرم���ال خ���ود اس���ت.

ه��ا را دربطوریک��ه رخ��داد این ن��وع ب��ارش

Page 4: مجلات پژوهشکده علوم زمین و جغرافیاcresg.usb.ac.ir/Uploads/Journals/Files/M10.docx · Web viewسیل پاکستان، پیامدهای تغییرات اقلیمی

4 هم،دفصلنامه جغرافیا و توسعه، سال 1391، زمستان 29شماره

ه��ا در ش��مالمن��اطق کوهس��تانی و ت��االب

ش���رق هن���د و بنگالدش دارای ب���االترینفراوانی دانست.

(، ی����ک2004زولین����ا و همک����اران ) ای از بارش ه��ای ش�دیدارزی��ابی مقایس��ه

روی اروپا انجام دادند و بی��ان کردن��د ک��ه رخ��داد بارش ه��ای ش��دید در زمس��تان در اروپ��ا دارای الگوه��ای مش��ابهی هس��تند ولی در تابس��تان عالئم بارش ه��ای ش��دیدرون���د متف���اوتی دارن���د. ق���ادر م���یرزا )

(، تغییر اقلیم و حوادث ش��دید آب2003 و ه����وایی را در ارتب����اط ب����ا توان����ایی کش��ورهای در ح��ال توس��عه ب��رای وف��ق دادن خود با این ح��وادث مط��رح ک��رده و بیان می کن��د: ف��راوانی و ش��دت ح��وادث آب و هوایی شدید در آینده به دلیل تغییر اقلیم ممکن است افزایش یابد. همچنین آسیب پذیری کش��ورهای در ح��ال توس��عه از بالی��ای ش��دید آب و ه��وایی ن��یز ممکن

آثار(� 2000است افزایش یابد. فلنیگان ) تغییر اقلیم را ب��ر آتش س��وزی جنگل ه��ای ایاالت متح��ده م��ورد مطالع��ه ق��رار داده

(، رخ��داد س��یل های1997است. گامبل ) نابهنگام را در جن��وب ش��رق آمریک��ا طّی

به لح��اظ همدی��دی1950-1990دوره ی بررسی نم��وده و ن��وع توفان ه�ا را ب��اعث ایج��اد س��یل های نابهنگ��ام در مکان ه��ایخاص ذکر می کند. عزی��زی و همک��اران )

( ناهنجاری دمایی زمس��تان ای��ران1386 از نظ��ر آم��اری و س��ینوپتیکی را م��ورد بررسی قرار دادن��د و عل��ل رخ��داد آن را وج��ود س��امانه ی بلوکین��گ و تحت ت��أثیر واقع شدن ای��ران از این س��امانه را بی��ان

می کنند. های بندالی(، نقش سامانه1386حبیبی )

ه��ای سیل آس��ای غ��ربمدیترانه در ب��ارش ایران را مورد مطالعه ق��رار داد و نتیج��ه گ��رفت ک��ه ن��اوه جهت ش��رق س��امانه بن��دالی اقی��انوس اطلس عام��ل اص��لی

در2000ج���اری ش���دن س���یل م���ارس مناطق غرب ایران بود.

های( مکانیزم بارش1385نجارسلیقه ) جنوب شرق ایران را موردمطالع�ه ق�رار

داد و س��ه سیس��تم س��ینوپتیکی مج��زا را بن��دیه��ای این منطق��ه طبق��هبرای ب��ارش

ه��ایکرد در این تحقیق عالوه بر سیس��تم که توسط بادهای غربی به منطق��ه نف��وذ

کنند سیستم سوم را زبانه ی کم فش��ارمی ازدرص��د 8.82برند که مونسونی نام می

های منطقه را به وجود آورده اس��تبارش که از نوع رگب��اری ب��وده و رط��وبت را از

ده��د.اقیانوس هند ب��ه منطق��ه انتق��ال می ( الگوه��ای س��ینوپتیکی1380نجارسلیقه)

جن��وب ش��رق ای��ران یهای تابستانهبارش را م��ورد بررس��ی ق��رار داد و ب��رای این

کند کهها دو الگو سینوپتیکی بیان میبارش ه����ر دو الگ����و تحت ت����أثیر سیس����تم مونسونی هستند که رطوبت این الگوه��ا-از اقیانوس هند و خلیج بنگ��ال تغذی��ه می

شود.شناسیها و روشداده

داده ه��ای م��ورد اس��تفاده در مطالع��ه شامل دو بخش عمده ی داده ه��اینقطه ای آمار بارش و دمای ایس��تگاه های نم��ونه ی هواشناس����ی در دو کش����ور روس����یه و پاکستان و نقشه های همدی��د در ترازه�ای مختلف ج��و اس��ت. ایس��تگاه ها ب��ا معی��ار مجاورت ب��ا من��اطق بح��ران و ب��ا دوره ی

س��ال انتخ��اب ش��دند.30آم��اری ب��االی همچ��نین در بخش مط��العه ی همدی��د از نقشه های دما، ارتفاع ژئوپتانسیل، مؤلفه

V.باد و فشار هوا استفاده شد ی پاکس����تان و روس����یه دردو منطق����ه

عرض های جغرافی��ایی و اقلیمی متف��اوت قرار دارند، بطوری که س��امانه های ج��وی

کنن��ده ی ش��رایط ج��وی آنه��امؤثر و کنترل کامالً متفاوت است.موقعیت پاکستان در عرض های جغرافی��ایی پ��ایین و جنب ح��اره است، نواحی شرقی آن ب��ر فالت هن��د و ن��واحی غ��ربی و ش��مالی آن روی فالت ایران و س�رزمین اوراس�یا ق��رار دارد. ازً نظ��ر آب و ه��وایی زمس��تان های نس��بتا معت���دل و تابس���تان های گ���رم دارد. در مناطق شمالی ب��ا آب و ه��وای معت��دل و در جنوب تحت تأثیر سامانه های ح��اره ای

Page 5: مجلات پژوهشکده علوم زمین و جغرافیاcresg.usb.ac.ir/Uploads/Journals/Files/M10.docx · Web viewسیل پاکستان، پیامدهای تغییرات اقلیمی

5

واکاوی همدیدی ارتباط آتش س��وزی های م��اهژوئیه ...

و موس��می جن��وب آس��یا اس��ت. ن��واحی مرکزی تابستان های بسیار گ��رم دارن��د و

درجه سلسیوس۴۵دمای آنها به بیش از می رسد و زمستان های سردی که دم��ای ه��وا کم��تر ب��ه دم��ای انجم��اد می رس��د.

میلی������ون17روس������یه ب������ا بیش از کیلومترمربع وسعت، پهن��اورترین کش��ور جه��ان اس��ت. این کش��ور در عرض ه��ای باالی جغرافیایی واقع شده است و بیشتر من��اطق کش��ور سردس��یر و کم ب��ارش است. به همین دلیل بیش��تر من��اطق این

(س��یبریکشور )به ویژه سرزمین بزرگ خ��الی از س��کنه هس��تند و کش��اورزی در این من��اطق میس��ر نیس��ت. س��امانه های ج��وی م��ؤثر ب��ر آن ش��امل کم فش��ارها و پرفش��ارهای عرض ه��ای معتدل��ه و جنب قط��بی اس��ت. ش��رایط دم��ایی آن بط�ور عمده ب��ا دماه��ای پ��ایین و س��رد ش��ناخته می شود. در بررسی حاض��ر ک��ه رابطه ی همدیدی آتش سوزی های روس��یه و س��یل

م��ورد توج��ه2010پاکستان در تابس��تان قرار دارد، از روش های ترکیبی آم��اری و همدی��دی اس��تفاده می ش��ود. بن��ابراین در ابتدا اقدام به أخذ داده های دم��ا و ب��ارش برای ایستگاه های روسیه و پاکستان طّی

(1980-2010 س��اله )30دوره ی آماری ش���د. ب���ا توج���ه ب���ه مکان ه���ای رخ���داد آتش س��وزی و س��یل در من��اطق م��ورد مطالعه یکسری ایستگاه های هواشناسی به عنوان نماینده در نظر گرفته شد و ب��ا

داده ه���ایNOAAمراجع���ه ب���ه تارنم���ای روزانه ی آنها اخذ گردید.

: مشخصات ایستگاه های هواشناسی1جدول مورد مطالعه

هایایستگاهروسیه

سالتأسیس

عرضجغرافیایی

طولجغرافیایی

1937N 42 48E 31 44وگرادولگ رستوف1936N 14 47E 42 39نادون

1937N 47 55E 10 49قازان1936N 50 55E 37 37مسکو

جغرافیایی طولجغرافیایی عرضتأسیس سالپاکستان هایایستگاه1957N 01 34E 35 71پشاور

1973N 04 34E 58 71رسالپور

1973N 09مری33E 39 73

مأخذ: نگارندگان ،0 ایستگاه های هواشناسی همدید مس��کو

ب��ه0، ق��ازان0 ولگ��اگراد0ن��ا دونروس��توف عن���وان نماین���ده روس���یه، ایس���تگاه های

) پیش��اور (،Risalpur)هواشناسی رسالپور Peshawar ���) و م��وری(Murree ���)نماین��ده ی

مناطق سیل گیر پاکستان انتخاب ش��دند. برای مقایسه ی وضعیت دمایی زم��ان م��ورد

مطالع��ه ب��ا س��ال های گذش��ته می��انگین بیشینه، کمینه و متوسط دم��ای ماهان��ه

ایستگاه های نماین��ده ی منطقه ی روس��یه در ماه های ژوئن، ژوئیه، آگوست و سپتامبر

محاسبه گردید. برای مشخص ک��ردن الگوه�ای همدی�دی م��ؤثر در رخ��داد این دو پدی��ده داده ه��ای فشار سطح دریا، دما، ارتفاع ژئوپتانسیل و مؤلفه ی بادهای نصف النهاری و مداری

(u،v با فرمت )netcdf از تارنمای ncep-ncar GrRADSتهی��ه و ب�ا اس��تفاده از نرم اف��زار

نقشه های مورد نی��از در تراز ه��ای س��طح هکتوپاس������کال250 و 850،500زمین،

تهیه و مورد تحلیل قرار گرفت. در تحقیق حاضر ب��ا توج��ه ب��ه این ک��ه پدی��ده ی بن��دالی عام��ل مهمی در رخ��داد پدیده های مورد نظر فرض ش��ده اس��ت، شناس���ایی و روش محاس���به ی ش���دت پدیده ی بندالی مورد توجه قرار گ��رفت و در این مطالع������ه از روش وای������دنمن

استفاده گردید. در شناس���ایی پدی���ده ی ش���رایط الزم برای رخداد پدیده بن��دالی م��ورد بررس��ی

قرار گرفت که شامل: جريان اصلي بادهاي غربي بايد تبديل ب��ه-1

دو شاخه شوند. ه���ر ش���اخه از جري���ان، ت���وده ی ه���واي-2

مشخصي را منتقل کند.0-Moscow0-Rostov on Don0-Volgograd0-Kazan

Page 6: مجلات پژوهشکده علوم زمین و جغرافیاcresg.usb.ac.ir/Uploads/Journals/Files/M10.docx · Web viewسیل پاکستان، پیامدهای تغییرات اقلیمی

6 هم،دفصلنامه جغرافیا و توسعه، سال 1391، زمستان 29شماره

سیستم زوجی جت )دو شاخه شده( بايد-3

درج��ه ط��ول جغرافي��ايي را45ح��داقل دربرگيرد.

بايد در جريان دو شاخه شده، ي��ک تغي��ير-4 ح��الت از ش��ارش مداري باالدس��ت ب��ه ش��ارش نص��ف النهاري پ��ايين- دس��ت

مشاهده شود. روز10 و ب�����االخره اين الگ�����و ب�����راي -5

باي��دهمراه ب��ا پيوس��تگي مش��خص دوام. (38: 1387 )عزیزی، داشته باشد

عالوه ب���ر روش بص���ری و کیفی، در فراین���د تحقی���ق از روش کمی ن���یز در ش��ناخت ش��دت پدی��ده بن��دالی اس��تفاده گردید. در این تحقیق از رابط��ه وای��دنمن

.(Wiedenmann, 2002: 3461)استفاده شد BI= 100.0{(MZ/RC)-1.0}

ح��داکثر MZ= ش��دت بن��دالی، BI=ک��ه 500ارتف����اع مرک����ز پش����ته در ت����راز

مجم���وع کم���ترینRC=هکتوپاس���کال، ارتف��اع در قمس��ت ب��االو پ��ایین جری��ان

2تقس�������������یم ب�������������ر

ب��ر اس��اس این روش ش��دت بن��دالی شدتBI<2طبقه بندی شده است که اگر

شدتBI >2 <3بندالی ضعیف است، اگر باش��دBI>3بندالی متوسط است و اگ��ر

شدت بندالی زیاد است. در این مطالع��ه برای تمامی روزه��ای م��اه ژوئی��ه بن��دالی م��ورد محاس��به ق��رار گ��رفت ک��ه ب��رای

اول از ماه ژوئیه سامانه ی بن��دالییدهه در منطقه وجود داشته ولی شدت آن بر

بندی روش م��ذکور کم��تر ازاساس طبقه اس���ت ک���ه در رتبه ی ض���عیف ق���رار2

می گ��یرد. در ادام��ه ب��ا گذش��ت زم��ان و نزدیک شدن به اواسط ماه ژوئی��ه ب��ویژه از روز دهم به بعد شدت بندالی افزایش

کند. پیدا میهای تحقیقیافته

بر اساس تحلیل های زم��انی، تغی��یرات دم��ایی در چه��ار ایس��تگاه م��وردنظر ب��ه عن���وان ایس���تگاه های نماین���ده ی غ���رب کشور روسیه مورد بررسی قرار گرفت، ک���ه می���انگین س���االنه ی بیش���ینه دم���ای ماه های ژوئن، ژوئیه، آگوست و س��پتامبر از داده های روزان��ه اس��تخراج و محاس��به گردی��د و نمودار ه��ای م��ورد نی��از ترس��یم شدند. با توجه به اینکه آتش س��وزی ها در روسیه در اواخر ژوئیه آغاز ش��ده اس��ت؛ داده های مورد بررس��ی ی��ک م��اه قب��ل از رخ��داد این پدی��ده م��ورد بررس��ی ق��رار گرفتن��د. ب��ا بررس��ی می��انگین س��االنه و ناهنج���اری دم���ایی داده ه���ای دم���ایی؛

2010ًاف���زایش دم���ا در س���ال ک���امال (. بطوری ک��ه طّی2مشهود است )شکل

ساله میانگین بیش��ینه دم��ا در30دوره ی تم���امی ایس���تگاه ها در تابس���تان س���ال

به بیشترین مقدار خ��ود می رس�د.2010 همچنین با بررس��ی داده ه��ا این اف��زایش در می��انگین متوس��ط و کمین��ه دم��ا ن��یز مش��اهده گردی��د. در ادام��ه ب��ا بررس��ی داده های روزان��ه مش��خص گردی��د ک��ه در

بیش��ترین مق��ادیر دم��ا در2010س��ال ایستگاه های مورد بررسی ثبت ش��ده اند. رون��د اف��زایش دم��ای ه��وا در روس��یه از اوسط ژوئن آغاز شده اس��ت، بطوریک��ه

درج���ه سلس���یوس30 ژوئن ب���ه 25در می رسد. این روند طّی ماه ژوئیه ن��یز ب��ا اف��زایش بیش��تری ادام��ه پی��دا می کن��د.

درج��ه39 این م�اه ب��ه 28بطوری ک��ه در سلس���یوس رس���یده اس���ت. این رون���د دمایی تحت تأثیر گرمای ناشی از رخ��داد

آگوس��ت ب��ا ش��دت20س��وزی ت��ا آتش کمتری نسبت به م��اه قب��ل ادام��ه دارد و از این زمان روند کاهشی دما آغاز ش��ده

درج��ه10و در اواخر سپتامبر دما به زی��ر سلس���یوس رس���یده اس���ت. همچ���نین بررس��ی داده ه��ای ب��ارش ایس��تگاه های پاکستان روند افزایش بارش را از اواخر جوالی نشان می دهد. بطوری که در مدت

ج��والی(، در ایس��تگاه30 ت��ا 27 روز )3 میلی م��تر ب��ارش ری��زش400س��یالکوت

ک��رده اس��ت، این در حالی اس��ت ک��ه این مقدار بارش بطور متوسط ه��ر س��اله در

Page 7: مجلات پژوهشکده علوم زمین و جغرافیاcresg.usb.ac.ir/Uploads/Journals/Files/M10.docx · Web viewسیل پاکستان، پیامدهای تغییرات اقلیمی

7

واکاوی همدیدی ارتباط آتش س��وزی های م��اهژوئیه ...

م���اه رخ می ده���د. همچ���نین4م���دت ایستگاه های دیگر ن��یز مق��دار بارش ه��ای

روز ثبت3س�����نگین را در م�����دت این کرده ان��د. این بارش ه��ای س��نگین ب��اعث وقوع سیالب های س��نگین و خس��ارت های

قاب���ل توج���ه اقتص���ادی- اجتم���اعی در مناطق مختلف پاکستان ش��ده اس��ت. در

(، من���اطقی ک���ه تحت ت���أثیر1ش���کل ) س���یالب ناش���ی از این بارش ه���ا ق���رار

گرفته اند نشان داده شده است.

( ب( نمودار میانگین ناهنجاری2010 )ژوئیه 500: الف( نقشه ناهنجاری دمای تراز 2شکل

(1980-2010دمای ماه ژوئیه روسیه )مأخذ : نگارندگان

های همدیدییافته به منظور تحلیل همدیدی رخداد س��یل پاکس����تان و آتش س����وزهای روس����یه، نقش��ه های همدی��د قب��ل از رخ��داد این دو پدیده در ترازهای مختلف جو ب�ه ص��ورت

4میانگین هفتگی از اول م��اه ج��والی ت��ا آگوس��ت تهی��ه و م��ورد بررس��ی ق��رار

گرفت.نقشه های فشار سطح دریا

بررسی نقشه های فشار ت��راز دری��ا در هفته اول م��اه ژوئی��ه نش��ان می ده��د ک��ه مناطق مورد مطالعه تحت تأثیر دو مرک��ز کم فش���ار و پرفش���ار ق���رار گرفته ان���د. بطوری ک�������ه منطقه ی پاکس�������تان را

1001کم فش���اری ب���ا فش���ار مرک���زی هکتوپاس���کال در ب���ر گرفت���ه اس���ت و

یهسته ی مرکزی این س��لول در منطق��ه مورد مطالعه قرار گرفته است. همچنین روس��یه ن��یز تحت ت��أثیر کم فش��اری ب��ه

ق��رار گرفت��ه اس��ت ک��هhpa1009م��یزان البته در قسمت های شمال و شمال غرب

ب��ا ورود زب��انه ای از ی��ک پرفش��ار مق��دار فشار افزایش پیدا کرده اس��ت و مق��دار

می رس����د. بررس����یhpa1016آن ب����ه نقشه های فشار ت��راز دری��ا در هفت��ه دوم

ی تقویت مرک��زاز ماه ژوئیه نشان دهنده پرفش�ار ب��ر روی روس�یه و گس�ترش ب��ر من���اطق بیش���تر مج���اور آن اس���ت و از طرف دیگر کم فش��ار ش��کل گرفت��ه روی

ف��ارس و دری��ای ع��رب ک��ه ح��اویخلیج رطوبت زیادی هستند به سمت پاکس��تان

نشینی پرفش��ارکشیده شده همچنین عقب ش��ار ب��رتبت ب��اعث نف��وذ بیش��تر این کم

(.3روی پاکستان گردی��ده اس��ت )ش��کل ی سوم از ماه ژوئی��ه ن��یز فش��اردر هفته

هسته مرکزی ب��ر روی پاکس��تان ک��اهش رس�یده اس�ت. ازhpa998پیدا کرده و ب�ه

طرف دیگر ن��واحی غ��ربی و ش��مال غرب روسیه ک��ه مک��ان آتش س��وزی های م��ورد مطالعه بوده بطور کامل تحت ت��أثیر ی��ک

hpa1018مرکز پرفشار با فش��ار مرک��زی ق��رار گرفت��ه اس��ت. در هفت��ه آخ��ر م��اه

Page 8: مجلات پژوهشکده علوم زمین و جغرافیاcresg.usb.ac.ir/Uploads/Journals/Files/M10.docx · Web viewسیل پاکستان، پیامدهای تغییرات اقلیمی

8 هم،دفصلنامه جغرافیا و توسعه، سال 1391، زمستان 29شماره

ژوئیه و زمان شکل گیری پدیده های مورد نظر در روسیه پرفشار ش��کل گرفت��ه در هفته ه��ای پیش��ین وس��عت بیش��تری پی��دا ک��رده اس��ت. بطوری ک��ه تم��ام منطق��ه روس��یه را تحت ت��أثیر ق��رار داده اس��ت. همزمان در پاکس��تان ب��ر وس��عت هس��ته مرکزی کم فش��ار اف��زوده ش��ده اس��ت و

� oE80فش��ار بین طول ه��ای یک هسته کم فارس و روی خلیجoN35- 18 و عرض 45

دری��ای عم��ان تش��کیل ش��ده اس��ت ک��ه ی پاکس��تان را تحت ت��أثیر ق��رارمنطق��ه

(. بررس��ی نقش��ه های3داده است )شکل فشار ت��راز دری��ا در م��اه ژوئی��ه نش��ان از مان��دگاری س��امانه های م��ذکور ب��ر روی نواحی مورد مطالعه دارد. افزایش فشار و تش��کیل ی��ک مرک��ز پرفش��ار ب��ر روی روس��یه و از ط��رف دیگ��ر کش��یده ش��دن کم فش��ار روی پاکس��تان نش��ان از ی��ک ناهنجاری جوی در ترازه��ای ب��اال دارد ک��ه این دو منطقه را به ط��ور مش��ترک تحت تأثیر قرار می دهد. برای مش��خص ش��دن

نقش��ه های ترازه��ایدر ادامهاین مطلب ب��االیی ج��و م��اه ژویی��ه م��ورد بررس��ی و

تحلیل قرار گرفته است.دما

نقش��ه های می��انگین و ناهنج��اری دم��ای hpa500 و 850س���طح زمین، ترازه���ای

منطق��ه م��ورد بررس��ی ق��رار گرفتن��د. نقش���ه ها در من���اطق م���ورد مطالع���ه افزایش دما را نشان می دهند، بطوریک��ه

نقشه ناهنجاری، افزایشhpa850در تراز را طّی این م���اه درoC5دم���ایی بیش از

روسیه نشان می دهد. بررسی نقشه های ناهنج��اری طّی چه��ار هفته ی م��اه ژوئی��ه نش��ان از اف��زایش ت��دریجی دم��ا در این منطق��ه دارد. بطوری ک��ه در هفته ی آخ��ر

8این م��اه اف��زایش دم��ایی ب��ه بیش از درجه سلسیوس رسیده اس��ت. در همین

راoC1ت��راز پاکس��تان اف��زایش دم��ایی بطور میانگین طّی این ماه تجرب��ه ک��رده اس����ت. بررس����ی هفتگی نقش����ه های ناهنج���اری دم���ا در منطقه ی پاکس���تان نشان از روند نامنظم دما دارد. چ��ون در هفته ی دوم از این م���اه اف���زایش دم���ا مشاهده می گ��ردد، ولی در اواخ��ر م��اه و زم��ان بارش ه��ای م��ورد نظ��ر منح��نی کاهش��ی دم��ا از منطق��ه عب��ور می کن��د.

طّی م��اهhpa850وض��عیت دم��ایی ت��راز ژوئی���ه در س���طح زمین ن���یز مش���اهده

hpa500می گردد. بررسی نقشه های ت��راز در روس��یه وoC4افزایش دم��ایی بیش از

ع��دم تغی��یرات قاب��ل توج��ه دم��ا را در پاکستان نشان می ده��د. واک��اوی هفتگی

نشان ازhpa850این نقشه ها همانند تراز افزایش تدریجی دم��ا در روس��یه و رون��د ن��امنظم تغی��یرات دم��ا در پاکس��تان دارد. همچنین بررسی نقشه های می��انگین دم��ا در ترازهای مختلف طّی این ماه افزایش دما را نشان می ده��د. بطوری ک��ه دم�ا در

رسیده است. درoC25روسیه به بیش از حالی که در نواحی جن��وبی پاکس��تان دم��ا

می رسد، ولی در نواحیoC30به بیش از می رس��د. بررس��یoC12ش��مالی آن ب��ه

هفتگی نقشه های می��انگین دم��ا وض��عیت دمای رخ داده در نقشه های ناهنج��اری را نشان می دهند. بطوریکه می��انگین دم��ای

رس��یدهoC32روس��یه در هفت��ه آخ��ر ب��ه است، در حالی که در پاکستان در مناطق جن���وبی و جن���وب غرب آن دم���ا تغی���یر چندانی پیدا نکرده است. ولی در مناطق شمالی آن دما ک��اهش پی��دا ک��رده اس��ت

(. با این توصیف می ت��وان گفت3)شکل ک��ه اف��زایش ت��دریجی دم��ا در روس��یه و-روند نامنظم آن در پاکستان با ناهنج��اری

های جوی در ترازه��ای ب��االیی در ارتب��اطاست.

Page 9: مجلات پژوهشکده علوم زمین و جغرافیاcresg.usb.ac.ir/Uploads/Journals/Files/M10.docx · Web viewسیل پاکستان، پیامدهای تغییرات اقلیمی

9

واکاوی همدیدی ارتباط آتش س��وزی های م��اهژوئیه ...

: نقشه ی ترکیبی ميانگين فشار تراز دريا و دمای سطح زمین در هفته های دوم و3شکل

2010( ژوئیه 22-28 و 8- 14چهارم )مأخذ : نگارندگان

وزش باد باد در تغییر دما نقش بس��یار مهمی را ایف��ا می کن��د. ب��ه همین منظ��ور ب��رای-بررسی فرارفت گرم و سرد در منطق��ه

ی م���ورد مطالع���ه نقش���ه های می���انگین موردhpa200مؤلفه نصف النهاری در تراز

مطالع��ه ق��رار گرفتن��د. همانطور ک��ه در ژوئی��ه28 ت��ا 22نقشه میانگین روزه��ای

hpa200مؤلف�����ه نص�����ف النهاری ت�����راز مش������اهده می ش������ود. جریان ه������ای نص�����ف النهاری ب�����ا عالمت منفی جهت جنوب س���و نش���ان از ف���رارفت س���رد و عالمت مثبت ب��ا جهت شمال س��و نش��ان

. دهنده فرارفت گرم است در من���اطق م���ورد مطالع���ه مق���ادیر

مؤلفه ی نصف النهاری باد مثبتپربندهای دهن��ده ی ف��رارفت ه��وایاست ک��ه نش��ان

گرم و افزایش دما در این مناطق است. همچنین بررسی نقشه های قبل و بع��د از

این زم��ان ن��یز ف��رارفت ه��وای گ��رم را این پدی��ده از(،�� 4 )ش��کل نش��ان می دهد

مهم���ترین عوام���ل در اف���زایش دم���ای روس��یه اس��ت. در منطقه ی قزاقس��تان ف��رارفت هوای س��رد ب��اعث تش��دید ش��یو

ق��ارههای جنوبی در ش��بهفشاری با عرض فشار پاکستان گردیده و درنتیجههند و کم

ه��ای س��یالبی پاکس��تان را تق��ویتب��ارش نم��وده اس��ت. همچ��نین رخ��داد ف��رارفت ه��وای س��رد در ش��رق س��امانه بن��دالی ب��اعث گس��یل ه��وای س��رد ب��ه منطق��ه قزقستان و ک��اهش دم��ای آن نس��بت ب��ه نرم��ال ش��ده اس��ت و از ط��رف دیگ��ر فرارفت هوای سرد در شرق سامانه ک��ه

ارتف��اع اس��ت ب��اعثهمراه با منطق��ه کم گیری جریانات به این سمت ش��ده وشکل

نقش مهمی را در ت���داوم و گس���تردگی های روسیه ایف��ا ک��رده اس��ت وسوزیآتش

ه��اسوزییکی از عوامل کشیده شدن آتشبه سمت مرکز و شرق روسیه است.

Page 10: مجلات پژوهشکده علوم زمین و جغرافیاcresg.usb.ac.ir/Uploads/Journals/Files/M10.docx · Web viewسیل پاکستان، پیامدهای تغییرات اقلیمی

10 هم،دفصلنامه جغرافیا و توسعه، سال 1391، زمستان 29شماره

)متر بر ثانيه(، منحنی های توپر 2010 هفته آخر ژوئیه hpa200 باد در تراز V : مؤلفه 4شکلفرارفت گرم و منحنی های خط چين فرارفت سرد هستند.

مأخذ : نگارندگانهای ترازهای باالنقشه

وhpa500بررسی نقش��ه های ترازه��ای در هفته ی اول م��اه ج��والی ش��کل250

گیری یک سامانه ی بندالی زوجی را روی دریای بالتی��ک نش��ان می ده��د. ب��ا نزدی��ک شدن جریان های غربی و برخورد ب��ه این پش��ته از مس��یر اص��لی خ��ود منح��رف شده اند و دو شاخه شده اند. ش��اخه ای از آن در س��مت چپ ب��ه ط��رف عرض ه��ای ب��اال ح��رکت ک��رده و پش��ته را دور زده و شاخه ی دیگر به سمت عرض ه��ای پ��ایین انحراف پی��دا ک��رده اس��ت و ی��ک ن��اوه را تشکیل داده اس��ت. ش��اخه ی ش��مالی در

ب��ه س��مت عرض ه��ای پ��ایینoN60عرض ریزش می کند. این سامانه در اوایل م��اه وض�����عیت ض�����عیف تری دارد ک�����ه در محاس��به ی ش��دت آن، رتبه ی ض��عیف را

نشان داد. در ادام��ه بررس��ی نقش��ه ی می��انگین

در هفت��ه دوم وhpa500ژئوپتانس��یل ت��راز بویژه از روز دهم به بع��د نش��ان می ده��د که سامانه بندالی ق��وی تر ش��ده اس��ت و منطقه ی پوشش��ی آن ب��ه بیش از ط��ول

می رس���د )عرض ه���ایoE45جغرافی���ایی (. در این دورهoN80 ت���ا 30جغرافی���ایی

منطقه روسیه در قسمت زیرین شاخه ی

شمالی بادهای غربی قرار گرفت��ه اس��ت ک��ه اس��تمرار این ام��ر در طّی چن��د روز متوالی سبب افزایش دم��ای این منطق��ه گردیده است. در همین زمان نقش��ه های دمایی نیز در اکثر مناطق روسیه افزایش نشان می دهند.بطوری که میانگین دما در

می رس��دoC28بخش غ��ربی روس��یه ب��ه چون که این پدیده ب��اعث ف��رارفت ه��وای گ��رم ب��ر روی منطق��ه ش��ده اس��ت. این درح����الی اس���ت ک���ه در همین زم���ان پاکستان در قسمت شرق سامانه بندالی قرار گرفته و تحت تأثیر ف��رارفت ه��وای س���رد ناش���ی از این س���امانه اس���ت.

2محاسبه شدت بندالی در این هفته بین قرار می گیرد که به لحاظ ش��دت در3تا

(. ب��ا2رتبه متوسط قرار می گیرد)ج��دول بررس���ی نقش���ه می���انگین ژئوپتانس���یل

م��اه ژوئی��ه مش��خص21 ت��ا 15روزه��ای گردی���د ک���ه در طّی این زم���ان س���امانه بندالی به شکل امگایی درآمده است که

است. همچ��نین5875ارتفاع مرکزی آن ارتف��اعی ب��ادر قسمت شرقی مرک��ز کم

و در قسمت غربی5750ارتفاع مرکزی ارتف��اع دیگ��ری ب��ا ارتف��اعن��یز مرک��ز کم

ش��کل گرفت��ه اس��ت. در5500مرک��زی ارتف��اع درهفته ی مزبور امتداد مح��ور کم

Page 11: مجلات پژوهشکده علوم زمین و جغرافیاcresg.usb.ac.ir/Uploads/Journals/Files/M10.docx · Web viewسیل پاکستان، پیامدهای تغییرات اقلیمی

11

واکاوی همدیدی ارتباط آتش س��وزی های م��اهژوئیه ...

قس��مت جل��و س��امانه بن��دالی ب��ه س��مت شمال شرق امتداد یافته است و روس��یه بط��ور کام��ل در قس��مت غ��رب س��امانه بندال قرار گرفته است و از طرف دیگ��ر پاکس��تان در قس��مت جل��و ف��رود باده��ای

غربی قرار می گیرد.: میانگین هفتگی شدت بلوکینگ2جدول

میانگین شدتزمانبلوکینگ

)ضعیف(7-10.76 )متوسط(2.54 14-8 )متوسط(21-152.85 )متوسط(28-222.1

مأخذ : نگارندگان ایج���اد چ���نین ش���رایطی ب���ا وق���وع بارش های سنگین در پاکستان و افزایش بی سابقه ی گرما در روسیه و آتش سوزی جنگل ه��ای غ��رب آن در ارتب��اط اس��ت. همچ��نین در این زم��ان بررس��ی ش��رایط دم��ایی ��� رطوب��تی در دو ش��اخه باده��ای غربی نشان از پدیده ی بندالی دارد که ب��ا توجه به تفاوت های دمایی و رطوب��تی در دو منطقه ی مورد مطالع�ه ب�اعث رخ�داد م��وج گرم��ایی روس��یه و از ط��رف دیگ��ر سیل پاکستان شده است. در نقش��ه های ترکیبی میانگین ژئوپتانسیل و دمای ت��راز

hpa500 (، در پشته شکل گرفت��ه5 )شکل ب���ر روی روس���یه منحنی ه���ای دم���ایی فرارفت هوای گرم را نشان می دهند ک��ه این پدیده نش��ان از تق�ویت پش��ته در این منطق����ه دارد. درحالی ک����ه درقس����مت شرق سامانه که منطقه ی پاکستان ق��رار می گیرد ف��رارفت ه��وای س��رد مش��اهده می گ��ردد. این مس��أله نش��ان از تق��ویت ناوه روی منطق��ه دارد. در هفت��ه آخ��ر از م��اه ژوئی��ه بررس��ی نقش��ه های روزان��ه ژئوپتانس��یل نش��ان دهنده ی اس��تمرار این سامانه به همراه دیگ��ر مؤلفه ه��ای ج��وی

است )جریان ه��ای موس��می( ک��ه ب��اعث وق��وع بارش ه��ای س��نگین در اواخ��ر این

یکنندهماه شده و به عنوان عامل تشدید های تابستانه منطقه ی پاکستان ب��هبارش

روز3حساب می آید. بطوری که در مدت ژوئی��ه در پاکس��تان در30 تا 27از تاریخ

400ب��رخی من��اطق )رس��الپور( بیش از متر ب��ارش ری��زش ک��رده اس��ت. درمیلی

پی استمرار این سامانه از اواسط ژوئیه روی منطق��ه روس��یه و اف��زایش گرم��ای س��طحی و ه��وا ب��اعث آتش س��وزی های

جنگل های غرب روسیه شده است. ب���رای بررس���ی وض���عیت جت ب���اد

نقش��ه ی آن ب��رای تم��امی روزه��ای م��اه جوالی تهیه و مورد بررسی ق��رار گ��رفت

گیری پدیده مانع س��بب دوش��اخهکه شکل ای ازش��دن جت ش��ده بطوری ک��ه ش��اخه

آن به سمت ش��مال و ش��اخه ی دیگ��ر آن به سمت جنوب حرکت ک��رده اس��ت ک��ه نهایتاً این دو شاخه روی ن��واحی ش��مالی

رس��ند ک��ه این اتف��اقپاکس��تان ب��ه هم می می توان��د از عوام��ل مهم در ش��کل گیری بارش های سیل آس��ای پاکس��تان ش��ود. از ط��رف دیگ��ر ش��کل گیری پدی��ده ی م��انع

های مداری تضعیفسبب گردیده تا جریان های نص�ف النهاری تق�ویت ش��وند.و جریان

ه��ای اقلیمی از جمل��هنتیجه ی آن ناهنجاری رخ��داد ام��واج گرم��ایی، س��یل و غ��یره

است. نقش��ه ی آنوم��الی ژئوپتانس��یل ب��رای

2010 ساله برای م�اه ژوئی��ه 30دوره ی نش��ان از اف��زایش ارتف��اع نس��بت دوره می���انگین دارد. بطوری ک���ه روی روس���یه

م���تر اف���زایش ارتف���اع مش���اهده240 گ��یری مرک��زمی شود و این ام��ر ب��ا ش��کل

پرارتفاع و رخ��داد م��وج گرم��ایی روس��یه(.6ارتباط دارد )شکل

Page 12: مجلات پژوهشکده علوم زمین و جغرافیاcresg.usb.ac.ir/Uploads/Journals/Files/M10.docx · Web viewسیل پاکستان، پیامدهای تغییرات اقلیمی

12 هم،دفصلنامه جغرافیا و توسعه، سال 1391، زمستان 29شماره

هفته دوم هفته اول

هفته چهارم هفته سوم

و موقعیت و سرعت جت بادhpa500ی تراز : ميانگين هفتگی ارتفاع ژئوپتانسيل، دما5شکل

2010ماه ژوئیه hpa200در تراز مأخذ : نگارندگان

Page 13: مجلات پژوهشکده علوم زمین و جغرافیاcresg.usb.ac.ir/Uploads/Journals/Files/M10.docx · Web viewسیل پاکستان، پیامدهای تغییرات اقلیمی

13

واکاوی همدیدی ارتباط آتش س��وزی های م��اهژوئیه ...

(1980ـ2010 ساله )30 به دوره 2010 ژوئیه hpa500: آنومالی ارتفاع ژئوپتانسیل تراز 6شکل مأخذ : نگارندگان

نتیجه بررس��ی نقش��ه های ه��وا در ترازه��ای مختل��ف ج��و نش��ان داد ک��ه س��امانه ی

hpa500بندالی ازاوایل ماه جوالی در ت��راز ایجاد شده و تا اوایل ماه آگوس��ت ادام��ه داش��ته ک��ه من��اطق م��ورد مطالع��ه تحت ت���أثیر آن ق���رار گرفته ان���د. نقش���ه های همدیدی ترازهای مختلف نش��ان می ده��د که در تراز دریا در روسیه ی��ک س��امانه ی پرفشار طّی ماه ژوئیه ش�کل گرفت�ه ک�ه این مرک��ز پرفش��ار در روس��یه ب��ا فش��ار

مش���اهده گردی���د، وhpa1018مرک���زی همزمان در پاکستان سامانه ی کم فش��ار حاکم بوده که مرکز آن روی دریا واق��ع و در طّی م��اه تق��ویت ش��ده ک��ه در زم��ان

ب���ود وhpa998رخ���داد پدی���ده ی س���یل زبانه های آن روی پاکستان کش��یده ش��ده

ه���ای وزش ب���اد در ت���رازبودن���د. نقش���هhpa200فرارفت شدید ه��وای گ��رم را در

هر دو منطقه نشان می دهند. در روس��یه س��بب اف��زایش دم��ا و در پاکس��تان تحت تأثیر رطوبت و گرم�ای منش�أ دری�ایی آن ب���اعث بارش ه���ای سیل آس���ا گردی���د. نقش��ه های می��انگین ژئوپتانس��یل در ت��راز

hpa500شکل گیری یک سامانه بن��دالی را نشان داد که شدت آن از اویل ماه ژوئیه ت���ا دهه ی دوم اف���زایش یافت���ه اس���ت. روسیه در قسمت غرب سامانه بن��دال و

در مح���دوده ی ف���رارفت ه���وای گ���رم و پاکس��تان در قس��مت ش��رق و ف��رارفت ه��وای س��رد ناش��ی از این س��امانه ق��رار می گ���یرد. م���وقعیت مک���انی س���امانه ی بن��دالی در ترازه��ای ب��االیی ج��و ب��اعث گس���یل شمال س���وی جریان ه���ای گ���رم عرض ه��ای جغرافی��ایی پ��ایین ب��ه منطق��ه روسیه ش��ده و تن��اوب زم��انی مان��دگاری سامانه باعث انباشته شدن هوای گ��رم و خشک در قسمت غرب سامانه همراه ب��ا آسمان صاف و آفتابی منجر به اف��زایش ش���دید دم���ا و رخ���داد آتش س���وزی های گس��ترده اواخ��ر م��اه ژوئی��ه در روس��یه گردید. همچنین جابجایی سامانه پرفش��ار جنب حاره به عرض های جغرافی��ایی ب��اال، باعث گردیده کم فشارهای حرارتی شکل

فارس کهگرفته روی دریای عرب و خلیج ح��اوی رط��وبت زی��ادی هس��تند ب��ا تغی��یر مسیر و حرکت به سمت شمال و ش��رق موقعیت اولیه ی خ��ود، زبانه ه��ای خ��ود را روی پاکس��تان کش��یده اند. بطوری ک��ه در برخورد ب��ا ت��وده ه��وای س��ردی ک��ه تحت تأثیرس�����امانه بن�����دالی ازعرض ه�����ای جغرافی��ایی ب��اال گس��ترش یافت��ه، تق��ویت شده و بارش های سیل آسای پاکس��تان را ایجاد نمودن��د. ل��ذا ه��ر دو پدی��ده ی م��ورد بحث به واسطه الگوی سامانه های ج��وی موجود و بویژه پدیده بن��دالی رخ��داده در

Page 14: مجلات پژوهشکده علوم زمین و جغرافیاcresg.usb.ac.ir/Uploads/Journals/Files/M10.docx · Web viewسیل پاکستان، پیامدهای تغییرات اقلیمی

14 هم،دفصلنامه جغرافیا و توسعه، سال 1391، زمستان 29شماره

عرض ه���ای ب���اال در ارتب���اط هم ب���وده و ناهنج�����اری منطقه ای اقلیم را نمای�����ان

می سازد. منابع

(.1389 بابائی��ان، ایم��ان؛ م��ریم کریمی��ان )-1 سیل پاکستان، پیامدهای تغییرات اقلیمی

شناسی.در منطقه، پژوهشکده اقلیم ه��ای(. نقش س��امانه1386) حبی��بی، فری��ده-2

بندالی در چرخندزایی روی ش��رق دری��ای مدیتران���ه و بررس���ی نقش آن در س���یل روی منطق���ه غ���رب ای���ران در م���ارس

ه��ای جغرافی��ای ط��بیعی.، پ��ژوهش2000.62شماره

-(. مدل1387شایان، سیاوش؛ محمد دارند )-3 سازی مخاطرات اقلیمی و تأثیرات آن بر سالمتی انسان، فص��لنامه رش��د آم��وزش

.85جغرافیا، شماره ه��ای(. بلوکینگ، پژوهش1378عزیزی،قاسم)-4

.36جغرافیایی. شماره عزیزی، قاسم؛ طیبه اکبری؛ محم��ود داودی،-5

(. تحلي��ل همدي��دي1386مه��ری اک��بری ) ای��ران،1386م��اه موج سرمای ش��دید دي

ه��ای جغرافی��ایی ط��بیعی. ش��مارهپژوهش70.

(. الگوه����ای1380نجارس����لیقه، محم����د )-6های تابس���تانه جن���وبس���ینوپتیکی ب���ارش

شرق ایران،تحقیقات جغرافی��ایی. ش��ماره62.

ه��ای(. مک��انیزم1385نجارس��لیقه، محم��د )-7 ه��ایبارش در جنوب شرق ایران، پژوهش

.55جغرافیایی. شماره 8- Ching-Sen Chen and Partners (2009).

Investigation of a heavy rainfall event over southwestern Taiwan associated with a subsynoptic cyclone during the 2003 Mei-Yu season, Atmospheric Research Volume 95, Issues 2-3.

9- Gamble, D.W., Meentemeyer, V.G (1997). A synoptic climatology of extreme unseasonable floods in the southeastern United States, 1950-1990, Physical Geography, Volume 18, Issue 6.

10- Houze, R. A (2010). Anomalous Atmospheric Events Leading to the Summer 2010 Floods in Pakistan,Bulletinof the American Meteorological Society.

11- Jeong, Jaein I, Park, Rokjin J, Daeok Youn (2008). Effects of Siberian forest fires on air quality in East Asia during May 2003 and its climate implication, Atmospheric Environment, Volume 42, Issue 39.

12- Kassomenos, Pavlos (2010). Synoptic circulation control on wild fire occurrence, Physics and Chemistry of the Earth 35.

13- M. D. Flannigan,U, B.J. Stocks, B.M. Wotton (2000). Climate change and forest fires, Science of The Total Environment, Volume 262, Issue 3.

14- Millions of Pakistan children at risk of flood diseases, news 16. august2010,http://en.wikipedia.org/wiki/2010_pakkistan_floods.

15- Mokhov; I.I, Chernokulsky; A.V(2009).Regional model assessments of forest fire risks in the Asian part of Russia under climate change, Geography and Natural Resources, Volume 31, Issue 2.

16- Olga Zolina, and Partners )2004). Analysis of extreme precipitation over Europe from different reanalyses: a comparative assessment, Global and Planetary Change 44.

17- Pereira, Mário G and ET(2005).Synoptic patterns associated with large summer forest fires in Portugal, Agricultural and Forest Meteorology, Volume 129, Issues 1-2.

18- Qader Mirza, M. Monirul (2003), Climate change and extreme weather events: can developing countries adapt?, Climate Policy, Volume 3, Issue 3.

19- Tsoi, O.M(2008).The natural factors that are responsible for forest fires in the southern Far East, Geography and Natural Resources, Volume 30, Issue 2.

20- Wiedenmann, J. M., A. R. Lupo, I. Mokhov, and E. A. Tikhonova (2002). The climatology of blocking anticyclonesfor the Northern and Southern Hemispheres: Block intensity, as a diagnostic. J. Climate, 15.

21- Zumbrunnen, Thomas and ET (2010). Weather and human impacts on forest fires: 100 years of fire history in two climatic regions of Switzerland, ForestEcology and Management, In Press, Corrected Proof.