مدرییت مصرف آب

با

بهبود مدرییت ، صرهف جویی و روش اهی اهمیت اصالح الگوی مصرف ،

واحد اهی اتبعه دااگشنه علوم زپشکی مشهد رد مصرف آب کاهش

داند:ای را آب میقرآن کریم، مبدأ آفرينش ره موجود زنده

ای را از آب پديد آوردیم؛ و ره چيز زنده« وجعلنا من الماء كل شیء حی »

:فرمود ايپمبر اکرم صلی اهلل علیه وآهل

همه چيز از آب خلق شد ؛« كل شیء خلق من الماء»

:امام علی )ع( می فرمایند

االسراف يفنی الجزيل : اسراف نعمت فراوان را انبود می كند

ألماء سيد الشراب في الدنيا و »ها در دنيا و آخرت دانسته شده است؛ در روايات، آب سرور همه نوشيدني

نيز آنها حيات استمرار براي اساسي عامل بلكه است، مادي موجودات همه آفرينش مايه تنها نه آب ».اآلخرة

بقاي و قوام يعني، «.آب به مگر نيست، قوامي را زمين»: فرمود ليه السالمع صادق امام كه طوري به هست؛

است زنده موجود هر پيكر دهندهتشكيل عنصر ترينمهم حيات، اكسير اين زيرا است؛ آب مرهون موجودات،

ه آب، ك ماندمي اسفنجي به انسان بدن نمونه، براي. دارد سزايي به نقش آن درون انفعاالت و فعل همه در و

10درصد بدن اوست كه اگر به ميزان 68تا 58»آن را فراگرفته است كه ميزان اين آب در يك انسان بالغ،

درصد برسد، ممكن است 20درصد از آن كاسته شود، پيامدهاي ناگواري براي او به بار خواهد آورد و اگر به

موجب مرگ وي شود

صرفه جويى در مصرف آب

ساز اسالم، اسراف ممنوع و حرام است؛ اين ممنوعيت همه ابعاد هاي زندگيدر آموزه الف( آموزه هاي اسالمي

گيرد. يعني: همه مردم در تمام شئون و در هر زمان و مكان موظفند اصل عدم اسراف زندگي انسان را فرامي

امانت هايي اند كه خداوند براي رشددد و تعالي انسددان ها در اختيار آنها نهاده را رعايت كنند. نعمتهاي الهي

. برداري از نعمتها بايد همسدددو با اوامر الهي و در جهت سدددعادت جاوداني انسدددان باشدددداسدددت، په بهره

مورد روي در هر كاري را به طور عام و درآيات قرآن و احاديث فراوان با تعبيرهاي گوناگون، اسدددراف و زياده

جويي آب و آب، به طور خاص، مورد نكوهش و مذمت قرار داده اسددت. قرآن كريم به صددراحت درباره صددرفه

ست صرف آن مي فرمايد: الف( منابع آب ثابت )معين( ا سمان آبي به قدر و »مديريت م و آن خدايي كه از آ

شود: كنداندازه نازل مي سراف صرف آب نبايد ا شربو»ب( در م سرفين؛ از كلوا وا سرفوا إنه اليحب الم ا وال ت

كاران را دوسدددت نمي دارد ند اسدددراف خداو كه يد يد و اسدددراف مكن ياشدددام يد و ب خدا بخور نعمت هاي

ضافي، خرج شاميدن، دور ريختن غذاهاي ا سراف در خوردن و آ سراف، مصداق هاي گوناگوني دارد، مانند: ا ا

تزيين و تشددريفات بي محتوا و اسددتفاده بيش از حد از آب در وضددو يا كردن هزينه هاي گزاف براي تجمل و

ضوء في»: فرمودند غسل. بر همين اساس، پيامبر اكرم صلي اهلل عليه وآله إسراف؛ شىء كل في و إسراف الو

دارد وجدددود اسدددددراف چددديدددز هدددر در هسدددددت؛ اسدددددراف نددديدددز وضدددددو در

در وضو گرفتن و غسل كردن نهي شده است. عبداهلل بن عمرو در دين مبين اسالم حتي از اسراف كردن آب

سول»گويد: مي ضوء سرف؟ اهلل عليه و اهلل صليمر ر آله بسعد و هو يتوضأ، فقال: التسرف يا سعد! قال: افي الو

را در حال وضو گرفتن « دسع»گذشت كه قال: نعم و إن كنت علي نهر جار؛ رسول گرامي اسالم، از راهي مي

ست؟ حضرت فرمود: سراف ا ضو هم ا سعد گفت: اي پيامبر خدا! آيا در و سراف مكن؛ سعد! ا ديد. فرمود: اي

اي باشدآري، اگر چه وضو گرفتن در آب رودخانه

لیتر آب را هدر می دهد که همین 6000شیر آبی که در هر ثانیه يک بار چکه می کند ساالنه »

«نفر را تامین کند 40می تواند آب مصرفی روزانه میزان آب

تلنگر

روش های مديريت مصرف آب در بخش کشاورزی؛خانگی؛ شرکت ها و ارگان های دولتی

ميليمتر در سال از كشورهاي خشك جهان و با منابع آب محدود مي باشد 250ايران با متوسط نزوالت جوي

درصد به 2درصد به مصرف شهري و 6‘ تجديد پذير در بخش كشاورزيدرصد از كل منابع آبي 92كه

استفاده ناكارآمد و غيره از جمله ‘ كم بودن منابع آبي‘ مصرف صنعتي ميرسد. باالبودن هزينه هاي تامين آب

مشكالت آبي كشور است. لذا رعايت موارد ذيل كمك شاياني به حفظ منابع محدود آبي خواهد نمود .

كاهش را گرفتنمان دوش زمان په. شود مي مصرف آب ليتر 40 تا 20 بين گرفتن دوش هردقيقه با – 1

را پر از آب مي كند در اين صورت آن را ليتري 4 ظرف يك ثانيه 20 از كمتر در مان حمام دوش اگر. دهيم

فاده از وان ليتر كاهش دهد. بهتر است است 11با يك سردوش كاهنده مصرف عوض كنيم تا خروج آب را تا

حمام را نيز محدود كنيم. ضمن اينكه الزم نيست زمان انجام هريك از مراحل شستشو مانند استفاده از شامپو

و ليف شير آب باز باشد. به كمك شيرهاي اهرمي به سرعت و راحتي مي توان آب را در هرلحظه باز و بسته

يرد. با دوش گرفتن كمتر از پنج دقيقه ماهيانه نمود. ضمن اينكه تنظيم گرماي آب هم با سهولت صورت مي گ

ليتر آب صرفه جويي خواهد شد. همچنين الزم است به تك تك قطرات آبي كه از شير آب روانه چاه 4000

فاضالب مي گردد نيز توجه ويژه داشته باشيم.

عدم. نگذاريم باز را آب شير زدن مسواک هنگام و بزنيم مسواک آب ليوان يك از استفاده با ميتوانيم – 2

آب زدن مسواک هنگام هست نيازي چه. كند مي برابر چندين را آب مصرف كوچك مسأله همين رعايت

ب كنيم؟فاضال وارد مستقيما را شده تصفيه و سالم

بين از آب دادن هدر با را عباداتمان اررزش. نگذاريم باز استفاده بال را آب شير گرفتن وضو مراحل بين – 3

.نبريم

هميشه بنابراين. شود مي آب زيادي مقدار رفتن دست از موجب ها لوله و شير از آب نشت و كردن چكه – 4

ويض واشرها كنيم.تع به اقدام خرابي صورت در و بررسي را آب شيرهاي

سبزي سپه. كنيم آب از پر تانيمه را آن و ببنديم را ظرفشويي خروجي راه سبزي و ميوه شستن هنگام – 5

بازبودن. كنيم كشي آب مخصوص دوش با هارا سبزي پايان در و كرده ضدعفوني و خيه ان داخل را ميوه و

ي آنها ندارد.تميز بر بيشتري تاثير ها سبزي و ميوه روي آب شير مداوم

تعداد و شيوه به توجه په. دارد همراه به خود با زيادي زيادي برق و آب مصرف لباسشويي ماشين – 6

برقي و آب ميزان همان باشد لباسشويي در هم لباس تكه يك اگر حتي. است ضروري ان از استفاده دفعات

ماشين لباسشويي را با حداكثر ‘ رف بهينهمص براي لذا. گردد مي استفاده ان بودن پر زمان كه شود مي مصرف

كافي لباس جمع شده باشد. ظرفيت مورد استفاده قرار دهيم و هنگامي از ان استفاده كنيم كه به اندازه

رعايت اين امر عالوه بر باال بردن عمر ماشين لباسشويي به ميزان چشمگيري در مصرف آب و برق نيز صرفه

جويي ميگردد.

آشاميدني در يخچال داشته باشيم تا ناچار نشويم شير آب را براي خنك شدن مدتي باز آب بطري چند – 7

بگذاريم.

جلوگيري هرز گياهان رشد از كار اين. كنيم آبياري روز خنك ساعات در تنها را مان منازل سبز فضاي – 8

.ميرساند حداقل به را آب تبخير و كرده

ارو تميز كرده و در صورت لزوم از سطل آب استفاده كنيم. استفاده ج با را حياط و تراس ‘ها پله ‘راهرو – 9

مورد شستن اتومبيل هم ميتوان از سطل آب استفاده از شلنگ باعث هر رفت مقدار زيادي آب ميگردد. در

كرد. هرچند بهترين راه استفاده از كارواش است.

كولرها مشغول به كار هستند كنترل هرچند روز شبانه ساعات بيشتر در تابستان فصل در كه آنجايي از – 10

روز يك بار شلنگ آب كولر و نحوه كاركرد شناور ان در بسياري از موارد از هدر رفت غير آگاهانه اب جلوگيري

خواهد نمود. همچنين بهتر است كولر را در در سايه و با پوششي مناسب كه مانع از جذب گرماي بيرون

ميشود نصب كنيم.

بازي با آب را دوست دارند و آب زيادي را هدر مي دهند. په درباره اهميت صرفه جويي در نكودكا – 11

مصرف آب هشدارهاي الزم را به انها بدهيم. حتي االمكان از خريد اسباب بازي هايي كه به آب و جريان ثابت

آب نياز دارند براي فرزندانمان خود داري نماييم.

مصرف آب به باالترين حد خود ميرسد. سعي كنيم ‘ گرم ترين ساعات روز در خصوص به و تابستان در – 12

مصارف غير ضروري را كاهش داده تا دچار افت فشار آب نشويم.

. دهيم كاهش را بهداشتي سرويه تانك فالش يا سيفون ظرفيت آب از پر بطري يك از استفاده با – 13

ليتر آب در هربار استفاده از 1.5ب كاهش مصرف جمو تانك فالش مخزن در ليتري 1.5 بطري يك قراردادن

آن خواهد شد. البته بايد بطري را در جايي از مخزن قرار دهيم كه باعث ايجان اختالل در اجزاي عمل كننده

درون مخزن نشود.

دليل باشد داشته كاركرد است بسته آب شيرهاي كه زماني در كنتور اگر. كنيم بررسي را كنتور كاركرد – 14

ن نشت آب در لوله هاست كه بايد آن را بررسي و رفع نمود. براي مصرف بهينه هم ميتوانيم از وسايل كاهش ا

شيرهاي اهرمي يا ‘ شيرهاي فشار شكن‘ سرشيرهاي پودر كننده‘ دهنده مصرف مانند شيرهاي قطع و وصل

ه در مصرف آب صرفه جويي دقيق رد ليتر 9 حدود تا ميتواند فوق آالت ابزار نصب هوشمند استفاده كنيم.

كند. درضمن نيازي نيست شير فلكه اصلي تا انتها بازباشد. بازبودن آن به مقدار كمتر تاثير به سزايي در

كاهش مصرف آب خواهد داشت.

شست از حاصل آب مثال. كنيم استفاده ان از نميتوانيم ديگر شويم مطمئن اينكه مگر نريزيم دور را آب – 15

ها و سبزيجات و همينطور آب حاصل از آبكش كردن برنج را ميتوانيم براي آبياري باغچه يا ميوه شوي و

گلدان ها استفاده كنيم. هرگز آبي را كه ميتوانيم به مصارفي مانند آبياري و يا شستشو اختصاص دهيم

فاضالب حساب نكنيم.

فاده نكنيم. براي اينكار از هواي آزاد است مدمنج غذايي مواد يخ كردن آب منظور به ولرم آب جريان از – 16

استفاده كرده و يا از شب قبل آن را از فريزر خارج و در طبقات يخچال قرار دهيم.

كمتري زمان و داده كاهش گرم آب خروج از قبل را آب رفت هدر زيرا كنيم بندي عايق را آب هاي لوله – 17

.شود خارج لوله از مناسب دماي به آب تا است الزم

شستشوي از بعد و كرده ظرفشويي مايع و آب محلول از پر تانيمه را ظرفشويي ابتدا ظرفها شستن هنگام – 18

.شود ذخيره ماه در آب ليتر 600 تا 200 بين شد خواهد موجب اينكار. كنيم آبكشي را انها ظرفها

عبيه شده ميتوانيم فشار ت ظرفشويي و روشويي شيرهاي زير كه پيسوالي شيرهاي گذاشتن باز نيمه با – 19

آب شير را كاهش دهيم كه اين كار باعث ميشود آب كمتري هدر رود.

انها. كنند مي فاضالب به تبديل را ارزش پر آب وسواس دليل به كه باشيم افرادي شاهد است دردناک – 20

هم نيازمندند. رفته هدر اب همان از كمتر به كه هستند هم اي تشنه افراد باشند داشته ياد به بايد

در ليتر 9 حدود ميتواند اينكار. كنيم نصب جريان كننده يامحدود هوافشان آب شيرهاي همه براي – 21

.كند جويي صرفه آب مصرف در دقيقه

اب كردن باز جاي به است آب شير گذاشتن باز نيازمند كه آشپزخانه امور از دسته آن دادن انجام براي – 22

را به صورت قطره اي باز كنيم. آب ‘ممكن حد اخرين تا

فشار اثر در قديمي هاي صافي زيرا كنيد استفاده جديد صافي يك از داريد استخر خود منزل در اگر – 23

.دهند مي هدر ليتر 1000 تا 720 بين را زيادي آب مقدار تدريج به آب گردش

ذخيره ميزان روش اين در. بپوشانيد را آن روي المقدور حتي استخر آب تبخير از جلوگيري منظور به – 24

.بود خواهد ماه در آب ليتر 5200 آب

وصل از بعد را شده ذخيره هاي آب ‘آب بندي جيره و احتمالي قطع موارد در آب ذخيره صورت در – 25

اده نماييد.استف متناوب صورت به و نريخته دور مجدد

آب اينكه مگر. كنيد پرهيز ادارات يا شركت محوطه در ها فواره مانند تزئيني آب هاي شبكه نصب از – 26

داشته باد و تبخير اثر در كمتري تلفات كه كنيد نصب جايي در را شبكه. شود بازيافت شبكه در شده استفاده

.باشد

ابياري به و كه با آب و هواي منطقه سازگاري دارند را گياهاني ادارات يا منازل سبز فضاي جهت – 27

.كنيد استفاده است يكسان مصرفيشان آب كه گياهاني از است بهتر. كنيد انتخاب دارند نياز كمتري

روش از برخي كه نباشيد نگران. دهيد انجام مثبت كار يك آب جويي صرفه جهت هرروز كنيد سعي – 28

باشد . هر قطره آب مهم ميباشد. مي ناچيز و كوچك شما نظر در ها

منابع ‘خراب نماهاي آب ‘آب هاي لوله شكستن مانند آب رفت هدر يا و اصراف هاي صحنه هركجا – 29

.دهيد اطالع امر مسئولين به سريعا ديديد را غيره و نشت داراي آبي

مديريت مصرف آب در بخش کشاورزی

توليد بخش كشاورزي با اين واقعيت رو به روست كه كه در آينده نزديك بايستي ضمن مصرف آب كمتر

بيشتري را عرضه نمايد. په با مديريت صحيح منابع آب و با استفاده از دانش و فناوري هاي نوين بايد در

افزايش راندمان و كارايي آبياري و افزايش عملكرد در واحد سطح گامهاي ‘ جهت ارتقاء بهره وري منابع آب

اساسي را برداشت. لذا موارد زير را به خاطر داشته باشيم :

كشاورزي آب مصرف كاهش در چشمگيري تاثير كه اي قطره و باراني مانند آبياري گوناگون روشهاي از – 1

بوده باال بسيار غرقابي ‘ اي پشته و جوي هاي آبياري در آب از استفاده حجم.نماييم استفاده دارند باغداري و

بال دارد.دن به نيز را تبخير و و

تبخير كاهش در دارند بتني يا سيماني ساختار معمول طور به كه آبياري هاي كانال پوشش از استفاده – 2

آب به ها آالينده احتمالي ريزش و آلودگي كاهش سبب روش اين ضمن در. دارد مهمي نقش آب رفت هدر و

.داشت خواهد را

استفاده يب هاي كه در بخش آب كشاورزري وجود دارد آس و ها چالش از يكي باشيم داشته توجه بايد – 3

نابجا از آب يعني اضافه برداشت است. متاسفانه برداشت بيش از حدتعيين شده سبب كاهش آب ذخاير

زيرزميني ميشود كه نتيجه ان نشست زمين و پيداش فروچاله ها در دشت هاست. بامديريت مصرف صحيح

مقدار آب تخصيص يافته در مزارع را استفاده نماييم.

زمينه در علمي نتايج از استفاده ‘هواشناسي اطالعات و ها داده از استفاده ‘ اقليم با متناسب كشت الگوي – 4

به منطقه اقليم و خاک شرايط با مناسب شخم ‘گياه واقعي آبياري ميزان و زمان ‘كشت زمان ‘كشت نوع

نكاتي يي و استفاده از بارش موثر در زمين از جملهكارا افزايش و خاک رطوبت حفظ ‘خاک هوادهي منظور

است كه بايد در جهت مديريت آب كشاورزي رعايت نماييم.

كاهش در مهمم مسائل از يكي خشكسالي شرايط با متناسب كشت الگوي تغيير باشيم داشته نظر در بايد – 5

بازدهي باال و هماهنگ با الگوي كشت كم آبي نياز با كه كنيم استفاده گياهاني از په په. است آب مصرف

منطقه را داشته باشد.

كار اين. كنيد استفاده تازه ترو هاي برگ و كاه از ها باغ خشك قسمتهاي در آب كندتر تبخير منظور به – 6

.شود مي ماه در آب ليتر 4000 ذخيره باعث

صرفه جويي آب و عدم ‘ آبياري جديد هاي طرح پذيرش در منطقي و علمي نگرش تغيير كه انجايي از – 7

حفر چاه هاي غير مجاز نتايج پرباري براي توسعه پايدار كشاورزي در كشورمان به وجود خواهد اورد در نتيجه

اين روش ها مي تواند جايگزين مناسبي براي روش هاي سنتي باشد.

ي تواند نقش عمده اي در م مزارع و باغات در كشاورزي فرسوده و قديمي هاي سامانه بازسازي و مرمت – 8

جلوگيري از گسترش علف هاي هرز و آفات داشته باشد و مي بايست در امر دقت ويژه ‘ كاهش هدر رفت آب

اي داشته باشيم

. نماييم استفاده آب از اندازه به و قانوني استفاده آب هاي چاه در هوشمند كنتورهاي نصب با ميتوانيم – 9

قش كليدي و مهمي ايفا مينمايد و از اضافه برداشت آب نيز جلوگيري ن آب مصارف مديريت در عمل اين

خواهد نمود.

ساقه ها برگ به آبدهي از و كنيم آبياري را آن اطراف خاک و ريشه تنها منزل باغچه آبياري هنگام در - 10

هد. راه مناسب ميد قرار گياه اختيار در و كرده جذب سريع را آب خاک زيرا. نماييم خودداري ها شاخه و ها

استفاده از آبپاش هاي قابل تنظيم و اتصال آن به سر شلنگ است. اين كار كمك ميكند تا فقط منطقه مورد

نظرمان آبياري شود.

از حفاظت و مصرف صحيح مديريت اجراي در ميتواند كشورمان آبي و كشاورزي مسئوالن به اعتماد – 11

يب به بخش كشاورزي شودآس و محصوالت رفتن دست از مانع خاک و آب

با استفاده از تجهیزات کاهنده می توانیم نقش به سزايی در صرفه جويی مصرف آب داشته باشیم

سردوش هاي كم مصرف: كاهش شدت جريان مصرفي بدون اين كه تاثيري در كارآيي سيستم داشته -1

وان از دوش هاي كم مصرف و يا باشد يكي از راهكارهاي كاهش مصرف آب مي باشد كه بدين منظور مي ت

نصب محدودكننده هاي جريان آب بر روي خط ورودي سود جست

فالش تانك هاي دو مرحله اي كم مصرف )دوال( كه استفاده از آن ها به عنوان يك استاندارد ملي مي -2

تانك هاي تواند در بهينه سازي مصرف آب مطرح گردد. قابل ذكر است كه در حال حاضر استفاده از فالش

درصد صرفه جويي در مصرف آب دارد، در دسترس 75كم مصرف كه نسبت به نوع پرمصرف آن بيش از

مي باشد

محدود كننده جريان آب )رگالتور( كه در شير روشويي، حمام، آشپزخانه و سردوش ها قابل استفاده -3

شار آب، همواره دبي ثابتي را از مي باشد. عملكرد اين وسيله به گونه اي است كه بدون توجه به مقدار ف

درصد از مصرف آب كاست 30تا 20خود عبور مي دهد و با استفاده از آن مي توان

درفشان )پرالتور(: ساده ترين، اثربخش ترين و همچنين كم هزينه ترين وسيله كاهش مصرف آب، -4 -4

باشد كه اين قطعه باعث تعويض سرشيرها و مجهز نمودن شيرآالت به درفشان هاي كاهنده مصرف مي

درصدي در مصرف آب مي شود 40تا 30كاهش .

شهای ارتقای بهره ستقیم رو ستقیم و غیرم شیوه م صرف آب برای ارتقای بهرهوری آب دو وری م

داردوجود

: شیوه مستقیم -1

سه راهكار ميتوان براي بهبود بهرهوري اقدام كرد ستقيم با شيوه م سر بدون اينكه - 1 :در صورت ك افزايش

در ميزان آب مصرفي تغييري حاصل شود. در اين شيوه، بدون اينكه ميزان آب كاربردي كاهش يابد، صورت

زمان كاشددت، نحوهي ، كسددر افزايش مييابد. اصددالح برنامه كودي تغذيه، تغيير رقم، بهبود مديريتهاي زراعي

مبارزه با آفات و بيماريها و ...... راهكارهايي اسددت كه بدون تهيه زمين، ماشددين كاشددت، كنترل علفهاي هرز،

شد. همچنين كاهش صورت كسر و در نتيجه بهبود بهرهوري آب خواهد سبب افزايش كاهش آب مصرفي،

هزينهها و نيز انجام اقدامات تكميلي براي بهبود كيفيت محصول سبب افزايش صورت كسر ميشود

مه كاهش آب كاربردي با شدددناخت رفتار فيزيولو يك گياهي، كاهش مخرج كسدددر يعني اجراي برنا -2

صالح عمليات زراعي براي كاهش آب صارف غيرمفيد و انجام تمهيدات براي كنترل آنها، ا شناخت م

مصرفي مثل اصالح تاريخ كشت، تغيير شيوه كشت مثال اجراي كشت نشايي، اصالح آرايش كشت،

)هاي نوين آبياري امانهاز روشهاي سنتي به س(اصالح روش آبياري

سر نيز افزايش يابد. در اين -3 صورت ك سر، روش تلفيقي، بدين مفهوم كه همزمان با كاهش مخرج ك

صالح روش آبياري همراه با شناخت رفتار فيزيولو يك گياهي، ا صارف غيرمفيد، شناخت م راهكار،

اهش مخرج كسددر و اصددالح مديريت مصددرف كود و عمليات زراعي مواردي هسددتند كه توأمان به ك

افزايش صورت كسر منجر خواهد شد

:شیوه غیرمستقیم

سيار اهميت دارد و براي آن نهاده شود كه اگرچه ب سا به فرآيندهايي پرداخته مي سا شيوه ا در اين

هاي مختلف مصرف شده، اما مورد توجه واقع نميشوند. ضايعات محصول از زمان برداشت تا رسيدن

ات انر ي ماشينهاي كشاورزي و آبياري، آبشويي كودها و خسارات ناشي از بدست مصرف كننده، تلف

ست ستند. بديهي ا شاورزي ه ست رفتن محصوالت ك شاورزي از جمله موارد از د مخاطرات بخش ك

فرضددا با كاربرد كودهاي پتاسدده ميتوان مقاومت محصددول به سددرمازدگي را افزايش داد، يا كاربرد

شيوه يجاددمندهها، انجام آبياري و ا شكنها و ديگر هاي مقابله با مخاطرات كشاورزي، در كاهش باد

ضايعات و افت سارات مؤثر خواهند بود و در نتيجه بهرهوري توليد افزايش خواهد يافت. يا ميزان خ

شت برخي صوبردا ضايعات مانن الحظهقابل م التمح شد، تمهيدات الزم براي كاهش د تنظيم ميبا

بندي مناسددب، ايجاد واحدهاي فرآور و ايجاد زنجيره توليد تا داشددت، بسددتهزمان بر الحادوات، اصدد

توسعه مكانيزاسيون يكي از عوامل .وري مؤثر باشد مصرف، ميتواند بطور غيرمستقيم در بهبود بهره

وري مصددرف نهادههاي حوزه كشدداورزي از جمله آب به اصددلي و تأثيرگذار در افزايش توليد و بهره

شاورزي شينهاي ك شت)، (شمار ميرود. مباحثي چون كاركرد ما شت و بردا شت، دا تهيه زمين، كا

مديريت آب و خاک در كشددداورزي حفاظتي، مديريت و بهبود كارآيي انر ي، مديريت تنشدددهاي

.محيطي از موارد مؤثر در بهبود توليد و افزايش بهرهوري محسوب ميشود

زي در محيطهاي كنترل شددده، به دليل امكان فراهم سدداختن كشدداور التحصددوامروزه توليد انواع م

شددرايط مناسددب براي توليد حداكثر و حتي خارج از فصددل و نيز كنترل ميزان مصددرف نهادههاي

كشدداورزي و سددعي در كاهش مصددرف آنها بهويژه آب، مورد توجه خاص قرار گرفته اسددت. افزايش

قابلتوجه در بهرهوري آب، از جمله مواردي عملكرد توأم با كاهش مصدددرف آب و در نتيجه افزايش

اگرچه براي غلبه بر چالش امنيت غذايي .هسدددتند كه در گلخانهها از اهميت ويژهاي برخوردارند

سطح زيركشت و عملكرد، افزايش نهادههاي كشاورزي، كنترل جمعيت و راهحلهايي مانند، افزايش

ا هر يك از اين موارد با محدوديتهاي اجرايي رشدد مصدرف، افزايش واردات و ... ارائه شدده اسدت، ام

ترين راه، اسدددتفاده بهينه از توليدات موجود و در رأس آنها كاهش اند. لذا عملي خاص خود مواجه

وري منابع توليد است. اولين ضايعات است. فرآوري و كاهش ضايعات در حقيقت نوعي افزايش بهره

مسددتند و مبتني بر اصددول العات عات، گردآوري اطل و كاهش ضددايقدم براي پرداختن به امر تعدي

علمي و فني ميباشد كه متأسفانه در اين خصوص ضعف جدي وجود دارد. تاكنون مطالعه جامعي در

خصوص تعيين مقدار دقيق ضايعات در مراحل مختلف زنجيره توليد تا مصرف بهعمل نيامده است و

سه تحقيقات فني و اين امر از مهمترين داليل و زيربناها براي تعيي س سوي مو ضايعات از ن كاهش

ضددايعات محصددوالت كشدداورزي، ميزان آب آبياري مهندسددي كشدداورزي بوده اسددت. با تعيين ميزان

.معادل آن كه جزو مصارف غيرمفيد است، مشخص خواهد شد

ست م سي و امنيتي و يا وجود الحالبته در برخي موارد ممكن ا سيا سائل اجتماعي، ظات محيطي، م

يد كه صدددرفا شددداخص بهرهوري آب، مبناي م زيتهاي نسدددبي محلي، به نحوي ظهور و بروز نما

تصدميمگيري قرار نگيرد. مثال در منطقهاي پرورش دام مزيت داشدته و شدرايط محيطي تعليف دام

يا وري فيزيكي با بهره التتأمين علوفه بر كشدددت برخي محصدددو شدددرايطي وجود دارد، در چنين

صادي با شاورزان بر ن التراقت شاورزي و حرفهاي ك شرايطي كه دانش ك شت. يا در يز مزيت خواهد دا

ها و كشددت محصددولي خاص قرار گرفته، تالش اوليه بايسددتي بهبود شددرايط موجود، كاهش هزينه

.افزايش درآمد باشد

های کاربردی توصیه •

است توجه كافي به ارتقاي وضعيت با عنايت به مباحث عنوان شده به منظور بهبود بهرهوري مصرف آب، الزم

شده صلي بهرهوري يعني ميزان آب مصرفي و ميزان توليد به ازاي واحد حجم آب مصرف موجود دو مولفه ا

به عمل آيد. در اين راستا برخي نكات فني و كاربردي به شرح زير پيشنهاد ميشود

ح الگوي مصرف آب در بخش كشاورزيالاص •

انيزه كردن روشهاي آبياري سطحي به در نظر گرفتن تسهيالت و مشوقهاي الزم توجه خاص و ويژه به مك •

همانند روشهاي آبياري تحت فشار

توجه كافي به مباني علمي و اجرايي صدددحيح با توجه به ظرفيتها و پتانسددديلهاي هر منطقه در توسدددعه •

روشهاي مختلف آبياري

آب و خاک در توسعه روشهاي مختلف آبياري سطحي توجه به مسائل زيستمحيطي و اصل پايداري منابع •

و تحت فشار

مديريت مصرف آب با رويكرد كاهش مصارف غيرمفيد آب كاربردي •

زراعي با رويكرد كاهش مصرف آب نژادي و به توجه به مسائل به •

توسعه خاكورزي و كشاورزي حفاظتي •

ر كاهش مصارف غيرمفيدتدوين و اجراي برنامه پايش و كاهش تبخير به منظو •

در مراحل مختلف فرآيند توليد، برداشت، انتقال و توزيع، بستهبندي، انبارداري التكاهش ضايعات محصو •

استفاده از ظرفيتهاي گلخانهاي در توليدات كشاورزي و مديريت آب و انر ي •

مصرف آبتعيين و تحليل شاخص بهرهوري آب از تأمين، انتقال، توزيع، مصرف و پسا •

وري آب با تبيين ساختار روابط آب، خاک، گياه، اتمسفر، انسان، ماشين و بازار ارتقاي بهره •

يه گردد كافي تصدددف به ميزان جدد فاده م يا اسدددت بل از دفع و يد ق با فاضدددالب به موارد زير نا :ب

ستفاده از -الف اين آبها به عنوان منابع آب حفاظت از آبهاي پذيرنده در مقابل آلودگي هاي مدفوعي، بدليل ا

ستفاده در پرورش سخت پوستان ساحلي و آبهاي مورد ا شاميدني در اجتماعات پائين دست يا آبهاي .خام آ

.حددفدداظددت آبددهدداي پددذيددرنددده در مددقددابددل كدداهددش اكسدددديددژن و تددخددريددب اكددولددو يددكددي -ب

اورزي و پرورش آبزيان توليد پساب تصفيه شده مطمئن از نظر ميكروبيولو يكي به منظور استفاده در كش -ج

آبياري :)براي مثال

اهداف تصفیه فاضالب:

سم هاي -1 سطحي و زير زميني كه موجب آلودگي اين منابع به ميكروارگاني جلوگيري از آلودگي منابع آب

اي و ... مي گردد.بيماريزا شده و در اثر مصرف، انسان مبتال به آلودگي هاي شديد انگلي اعم از روده

شديد به علت بوي -2 ست كه مانع از آلودگي هاي شده به محيط زي صفيه ن ضالب ت جلوگيري از تخليه فا

يابي براي رشد و تكثير ناقلين بيماريزا از جمله پشه ها ، مگه ها و سوسك ناخوشايند و مناظر زشت مكان

ه و موجب بر هم زدن باشدددد كه به طور غير مسدددتقيم و مسدددتقيم عوامل بيماريزا را منتقل كردها و ... مي

خانه ها و از بين رفتن حيات موجودات آبزي به دليل كاهش اكسدديژن محلول مي اكوسدديسددتم طبيعي رود

گردد.

شور -3 سنگين و شيرين كردن آب هاي شاورزي به مراتب ارزانتر از ستفاده مجدد از آن در ك بازيافت و ا

شومي سياري از نفاط ك شد.با توجه به اين نكته كه ب شاورزي مواجه با ضي ك ر با كمبود آن جهت آبياري ارا

باشند اين مسئله از اهميت خاصي برخوردار است.مي

تهیه و تنظیم :

اداره خدمات دانشگاه علوم پزشکی مشهد

1396زمستان