- oswiata 2005... · 2 przygotowanie bazy danych sio do analiz vulcan sp. z o.o. wstępne...

Wybrane aspekty organizacji i finansowania

oświaty samorządowej w Polsce

Raport z badao SAS w zakresie oświaty za lata 2005-2007

Mariusz Tobor

Poznao – Wrocław– Nysa 2008

Projekt Budowanie potencjału instytucjonalnego jednostek samorządu terytorialnego do lepszego dostarczania usług publicznych

jest współfinansowany przez rząd Norwegii ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego

2

Przygotowanie bazy danych SIO do analiz

VULCAN sp. z o.o.

Wstępne przygotowanie danych finansowych

Jan Maciej Czajkowski

Autor jest pracownikiem firmy

Wszystkie zestawienia zamieszczone w niniejszym opracowaniu zostały

przygotowane przez autora na podstawie danych z systemu informacji oświatowej

i Ministerstwa Finansów

Więcej informacji na temat SAS oraz zestawienia elektronicznego pakietu analitycznego

SAS można znaleźd w Internecie pod adresem www.zmp.poznan.pl

Wersja poprawiona 21 września 2008 r.

http://www.zmp.poznan.pl/

3

Spis treści

1. Wstęp 6

2. Najważniejsze ustalenia 8

2.1. Struktura oświaty 8

2.2. Subwencja oświatowa a wydatki na utrzymanie oświaty 9

2.3. Wielkości szkół i oddziałów 12

2.4. Jednostkowe koszty kształcenia 14

3. System informacji oświatowej jako źródło danych SAS 25

3.1. Sposób gromadzenia oświatowych danych SAS w latach 1999-2005 25

3.2. System informacji oświatowej (SIO) – założenia i realizacja 26

3.3. Dane finansowe 29

4. Podstawowe informacje o strukturze oświaty samorządowej w Polsce 30

4.1. Udział samorządów w zaspokajaniu potrzeb oświatowych. 30

4.2. Struktura samorządowych szkół dla dzieci i młodzieży 32

4.2.1. Typy szkół dla dzieci i młodzieży 32

4.2.2. Liczby uczniów w oddziałach różnych rodzajów 33

4.3. Przedszkola i oddziały przedszkolne przy szkołach podstawowych 36

4.4. Struktura oświaty – podsumowanie 38

5. Subwencja oświatowa a wydatki na utrzymanie oświaty 39

5.1. Zadania finansowane przez subwencję oświatową. 39

5.2. Nadwyżka wydatków nad subwencją 40

5.2.1. Wskaźnik nadwyżki wydatków nad subwencją 40

5.2.2. Główne ustalenia 40 5.2.2.1. Trend wzrostu nadwyżki wydatków nad subwencją 40 5.2.2.2. Zróżnicowanie wskaźników nadwyżki wydatków nad subwencją w

zależności od rodzaju JST 42

4

5.2.3. Zmiany wskaźników nadwyżki wydatków nad subwencją w poszczególnych grupach JST 44

5.3. Subwencja oświatowa a wydatki na utrzymanie oświaty – podsumowanie 49

6. Wielkości szkół i oddziałów 51

6.1. Liczby uczniów w szkołach 52

6.1.1. Porównanie wielkości szkół różnych typów 52

6.1.2. Liczby uczniów w szkołach podstawowych 53

6.1.3. Liczby uczniów w gimnazjach 56

6.1.4. Liczby uczniów w szkołach ponadgimnazjalnych 58

6.2. Wskaźniki elastyczności organizacyjnej 60

6.2.1. Wyjaśnienie pojęcia 60

6.2.2. Porównanie wskaźników elastyczności organizacyjnej szkół różnych typów 61

6.2.3. Wskaźniki elastyczności organizacyjnej szkół podstawowych i gimnazjów w zależności od rodzaju miejscowości 63

6.2.3.1. Szkoły podstawowe 63 6.2.3.2. Gimnazja 64

6.3. Średnie liczebności oddziałów w poszczególnych szkołach 67

6.3.1. Porównanie wielkości oddziałów w szkołach różnych typów 67

6.3.2. Wielkości oddziałów szkół podstawowych 68

6.3.3. Wielkości oddziałów w gimnazjach 71

6.3.4. Wielkości oddziałów w szkołach ponadgimnazjalnych 73

6.4. Średnie liczebności oddziałów w skali całych JST 76

6.5. Wskaźniki elastyczności organizacyjnej w skali całych JST 81

6.6. Wielkości szkół i oddziałów – podsumowanie 84

7. Porównywanie jednostkowych kosztów kształcenia przy użyciu wskaźników organizacji 86

7.1. Istota problemu 86

7.1.1. Nauczycielskie etaty przeliczeniowe – wyjaśnienie pojęcia 87

7.1.2. Wskaźniki organizacji – wyjaśnienie pojęcia 88 7.1.2.1. Jednostka 88 7.1.2.2. Zasadniczy wskaźnik organizacji 88

7.2. Czynniki kształtujące wielkość zasadniczych wskaźników organizacji 89

7.3. Szkoły uwzględniane w zestawieniach 90

7.4. Sposób wyliczania wskaźników organizacji dla szkół wchodzących w skład zespołów 91

7.5. Zasadnicze wskaźniki organizacji w poszczególnych szkołach 92

7.5.1. Porównanie zasadniczych wskaźników organizacji szkół różnych typów 92

7.5.2. Zasadnicze wskaźniki organizacji szkół podstawowych 94

7.5.3. Zasadnicze wskaźniki organizacji gimnazjów 96

5

7.5.4. Zasadnicze wskaźniki organizacji szkół ponadgimnazjalnych 98

7.6. Zasadnicze wskaźniki organizacji w skali całych JST 101

7.6.1. Szkoły podstawowe w skali całych JST 102

7.6.2. Gimnazja w skali całych JST 105

7.6.3. Szkoły ponadgimnazjalne w skali całych JST 109 7.6.3.1. Licea ogólnokształcące 109 7.6.3.2. Licea profilowane 111 7.6.3.3. Technika 113 7.6.3.4. Zasadnicze szkoły zawodowe 115

7.7. Zasadnicze wskaźniki organizacji – podsumowanie 117

8. Histogramy ze szczegółowymi rozkładami 126

8.1. Rozkłady wskaźników nadwyżki wydatków nad subwencją w 2007 r. 126

8.2. Wielkości szkół i oddziałów 129

8.2.1. Wskaźniki odnoszące się do poszczególnych szkół 129 8.2.1.1. Liczby uczniów w poszczególnych szkołach 129 8.2.1.2. Średnie liczebności oddziałów w poszczególnych szkołach 138

8.2.2. Wskaźniki odnoszące się do całych JST 150 8.2.2.1. Średnie liczby uczniów w szkołach na terenach poszczególnych JST 150 8.2.2.2. Średnie liczebności oddziałów na terenach poszczególnych JST 156

8.2.3. Zasadnicze wskaźniki organizacji 162 8.2.3.1. Wskaźniki odnoszące się do poszczególnych szkół 162 8.2.3.2. Wskaźniki odnoszące się do całych JST 171

9. Słowniczek 175

Wstęp

6

1. Wstęp

Niniejszy raport jest pierwszym opracowaniem danych SAS na temat oświaty, pozyska-

nych i przetworzonych wg całkowicie nowej metodologii. W tym rozwiązaniu głównym

źródłem informacji stał się system informacji oświatowej (SIO), dzięki czemu pozyskane

dane są o wiele bardziej szczegółowe, a ponadto obejmują prawie wszystkie jednostki

samorządu terytorialnego, a nie tylko ich stosunkowo małą próbę, jak to było dotychczas.

Opracowanie odnosi się do wybranych aspektów organizacji szkół w latach szkolnych

2005/06-2007/08 oraz niektórych problemów finansowania oświaty w latach 2004-2007.

Ze względu na ogrom dostępnego materiału badawczego w przyszłości możliwe będzie

pogłębienie i poszerzenie zakresu badań.

Raport składa się z trzech zasadniczych części:

Rozdział Najważniejsze ustalenia, str. 7, opisuje w skrócie podstawowe ustalenia

raportu.

Kolejne rozdziały, które zawierają rozwinięcie zagadnień zasygnalizowanych

w rozdziale Najważniejsze ustalenia wraz z wyjaśnieniami metodologicznymi

i rozważaniami teoretycznymi.

Rozdział Histogramy ze szczegółowymi rozkładami, str. 126, mieści wykresy ze

szczegółowymi rozkładami wybranych wskaźników.

Ponadto na końcu opracowania, str. 175, zamieszczony jest słowniczek zawierający zbiór

wyjaśnień pojęć użytych w tekście.

W niniejszym opracowaniu stosowany jest podział jednostek samorządu terytorialnego

na następujące kategorie:

gminy wiejskie, w skrócie gw;

gminy miejsko-wiejskie, w skrócie gmw;

gminy miejskie, w skrócie gm – kategoria ta obejmuje wyłącznie te miasta, które

nie są miastami na prawach powiatu;

Wstęp

7

miasta na prawach powiatu, w skrócie mnp – kategoria ta obejmuje te JST, które

pełnią jednocześnie funkcje gmin miejskich i powiatów grodzkich;

powiaty ziemskie, w skrócie pz;

samorządy województw, w skrócie sw.

Zadaniem gmin wiejskich, miejsko-wiejskich i miejskich jest prowadzenie ogólnodo-

stępnych przedszkoli, szkół podstawowych i gimnazjów, powiaty ziemskie muszą pro-

wadzić szkoły ponadgimnazjalne oraz placówki i szkoły specjalne wszystkich szczebli.

Miasta na prawach powiatu realizują zadania gminne i powiatowe, czyli prowadzą szkoły

i placówki wszystkich rodzajów. Oczywiście zdarza się, że jednostki samorządu teryto-

rialnego prowadzą szkoły innych typów niż te, które wynikają z ich obowiązkowych za-

dań. Istnieją na przykład gminy wiejskie i miejskie prowadzące licea ogólnokształcące

oraz powiaty ziemskie prowadzące gimnazja. Jednak zwykle takie „nadobowiązkowe”

szkoły stanowią margines usług oświatowych świadczonych przez samorządy.

Najważniejsze ustalenia

8

2. Najważniejsze ustalenia

2.1. Struktura oświaty

W roku szkolnym 2007/08 w szkołach prowadzonych przez jednostki samorządu teryto-

rialnego uczyło się ponad 5,5 miliona uczniów, podczas gdy do szkół prowadzonych przez

inne podmioty uczęszczało ich niespełna 600 tysięcy. JST zapewniały zatem naukę ok.

90% uczniów. Przy czym 96,8% z nich zaliczało się wg SIO do kategorii dzieci i młodzież.

Wykres 1. Udziały uczniów różnych typów szkół dla dzieci i młodzieży prowadzonych przez JST (stan z 30.09.2007 r.).

Główne typy szkół dla dzieci i młodzieży to sześcioletnie szkoły podstawowe, trzyletnie

gimnazja, trzyletnie licea ogólnokształcące i liceach profilowane, czteroletnie technika

(ponadgimnazjalne) oraz dwuletnie zasadnicze szkoły zawodowe. Wykres 1. zawiera

zestawienie udziałów uczniów tych szkół w ogólnej liczbie uczniów szkół dla dzieci

i młodzieży.

SP

Gimnazja

LO

LP

Technika

ZSZ Pozostałe


9

Prawie 80% uczniów wszystkich szkół w Polsce i 92% uczniów prowadzonych przez

JST szkół dla dzieci i młodzieży stanowią uczniowie oddziałów1 ogólnodostępnych. Dla-

tego w niniejszym opracowaniu koncentrujemy się przede wszystkim na oddziałach

ogólnodostępnych szkół wymienionych typów. Jest to uzasadnione również z tego po-

wodu, że oddziały takie najlepiej nadają się do porównywania sytuacji w różnych jed-

nostkach samorządu terytorialnego.

Samorządy terytorialne prowadziły też przedszkola i oddziały przedszkolne przy szko-

łach podstawowych dla 89,4% dzieci podlegających wychowaniu i przygotowaniu

przedszkolnemu.

Więcej informacji na temat struktury oświaty w Polsce zawiera rozdział 4., str. 30.

2.2. Subwencja oświatowa a wydatki na utrzymanie oświaty

Do oceny stopnia obciążenia pozasubwencyjnych dochodów JST wydatkami na utrzy-

manie oświaty używamy w tym opracowaniu wskaźnika nadwyżki wydatków nad sub-

wencją. Sposób jego wyliczania szczegółowo opisany jest w podrozdziale 5.2.1., str. 40.

Interpretacja tego wskaźnika jest bardzo prosta. Jeśli wskaźnik nadwyżki wydatków nad

subwencją wynosi 0, to wydatki na zadania oświatowe finansowane przez subwencję

oświatową są równe tej subwencji. Jeśli zaś wskaźnik wynosi np. 15%, to wydatki są

o 15% wyższe od subwencji. Natomiast, gdy wskaźnik ma wartość ujemną i wynosi np.

minus 5%, tzn. że wydatki są o 5% niższe od subwencji.

Z wyliczeń wynika, że ponad 95% jednostek samorządu terytorialnego współfinansuje

bieżące utrzymanie oświaty z własnych środków. W 2007 r. tylko w 120 JST (4,3%

z ogólnej liczby 2808 samorządów) otrzymana subwencja oświatowa była wyższa lub

równa wydatkom.

Co bardzo istotne, subwencja oświatowa w coraz mniejszym stopniu zaspokaja potrzeby

jednostek samorządu terytorialnego związane z utrzymaniem oświaty. Świadczy o tym

m. in. wzrost mediany wskaźnika nadwyżki wydatków nad subwencją. W roku 2004 wy-

nosiła ona 10,4%, do roku 2007 wartość tej miary wzrosła do 21,1%. (zob. wykres 2.,

sposób interpretacji wykresów tego rodzaju i znaczenie użytych w nim miar opisane są

na końcu podrozdziału). W tym samym okresie liczba samorządów, w których otrzymana

1 W niniejszym opracowaniu terminy klasa i oddział są konsekwentnie rozróżniane. Klasa oznacza rok (poziom) nauczania, a oddział

oznacza grupę uczniów, którzy razem uczęszczają na większość zajęć.


10

subwencja była większa od wydatków lub im równa, zmniejszyła się o 314, czyli

z 15,5% do 4,3% ogólnej liczby JST.

Wykres 2. Zmiany wskaźnika wydatków na subwencją – wszystkie JST.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2004 2005 2006 2007

-10

0

10

20

30

40

50

Wykres 3. Wskaźniki nadwyżki wydatków nad subwencją w 2007 r. – grupy JST różnych rodzajów.

W przeciętnym samorządzie wskaźnik nadwyżki wydatków nad subwencją wynosi po-

nad 20% (średnia 24,2%, mediana 21,2%). Jednak sytuacja poszczególnych rodzajów

JST jest mocno zróżnicowana. Grupą samorządów, które w najmniejszym stopniu finan-

sują oświatę z własnych środków są powiaty ziemskie. Świadczą o tym nie tylko warto-

ści średniej i mediany (odpowiednio 7,0% i 5,6%,) ale także to, że 90% powiatów ziem-

skich ma wskaźnik nadwyżki wydatków nad subwencją na poziomie niższym od 18,7%,

Mediana

25%-75%

10%-90% gw gmw gm mnp pz sw

-10

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90


11

czyli mniejszym niż mediany wszystkich pozostałych grup samorządów. Symptomatycz-

ny jest też fakt, że ponad połowę samorządów, w których w 2007 r. otrzymana subwen-

cja oświatowa była wyższa lub równa wydatkom, stanowiły powiaty ziemskie, podczas

gdy samorządy te stanowią tylko 11% ogólnej liczby JST.

Więcej informacji na ten temat zawiera rozdział 5., str. 39.

Wykresy zamieszczone w niniejszym podrozdziale i znaczna część wykresów w dal-

szych częściach opracowania to tzw. wykresy ramkowe z wąsami. Należy je interpreto-

wać następująco:

Ciemne kwadraty wewnątrz dużych prostokątów (ramek) wskazują mediany.

Mediana, zwana jest inaczej wartością środkową lub percentylem 50%, ponieważ powyżej i poniżej

mediany znajduje się jednakowa liczba obserwacji. Podobnie jak średnia arytmetyczna, mediana

jest miarą tendencji centralnej. Jednak, w odróżnieniu od średniej, jej wartośd w niewielkim stop-

niu zależy od skrajnych wartości badanej populacji.

Dolne i górne krawędzie ramek (prostokątów) wskazują na wartości dolnych i górnych kwartyli

(percentyli 25% i 50%).

25% obserwacji ma wartości poniżej dolnego kwartyla, a 25% powyżej górnego kwartyla. Różnica

między trzecim i pierwszym kwartylem to tzw. rozstęp kwartylny (dwiartkowy).

Poziome kreski, zwane wąsami, wskazują wartości percentyli 10% i 90%.

10% obserwacji ma wartości poniżej percentylu 10% i 10% obserwacji ma wartości powyżej per-

centylu 90%.

Wobec tego z wykresu 2. wynika, że:

Percentyl 10% wynosił w roku 2004 –2,3%, tzn. że co dziesiąta JST miała wskaźnik nadwyżki wydat-

ków nad subwencją mniejszy lub równy –2,3%. Do roku 2007 wartośd tej miary wzrosła o 6,5 punk-

tu procentowego. (Dolne wąsy na wykresie).

Percentyl 25% (dolny kwartyl) wynosił w roku 2004 3%, tzn. że co czwarty samorząd miał wskaźnik

mniejszy lub równy 3%. Do roku 2007 wartośd tej miary wzrosła o 8,1 punktu procentowego. (Dol-

ne krawędzie ramek na wykresie).

Mediana wskaźnika (percentyl 50%) wynosiła w roku 2004 10,4%, tzn. że połowa samorządów mia-

ła wskaźnik mniejszy od tego poziomu, a połowa większy2. Do roku 2007 wartośd tej miary wzrosła

o 10,7 punktu procentowego. (Kwadraciki wewnątrz ramek na wykresie).

Percentyl 75% (górny kwartyl) wynosił w roku 2004 20,9%, tzn. że co czwarty samorząd wydawał

ponad 20,9% więcej niż wynosiła subwencja. Do roku 2007 wartośd tej miary wzrosła o 13,2 punk-

tu procentowego. (Górne krawędzie ramek na wykresie).

2 Mediana, podobnie jak średnia arytmetyczna, jest miarą tendencji centralnej. Jednak, w odróżnieniu od średniej, jej wartość

w niewielkim stopniu zależy od skrajnych wartości badanej populacji.


12

Percentyl 90% wynosił w roku 2004 33,5%, tzn. że w co dziesiątym samorządzie wskaźnik nadwyżki

wydatków nad subwencją był większy od 33,5%. Do roku 2007 wartośd tej miary wzrosła o 13,9

punktu procentowego. (Górne wąsy na wykresie).

2.3. Wielkości szkół i oddziałów

Liczebności szkół i oddziałów to wskaźniki, które opisują widoczne na pierwszy rzut

oka i dla każdego zrozumiałe aspekty organizacji oświaty. Przeciętna liczba uczniów

w oddziale jest jednym z głównych czynników kształtujących jednostkowe koszty

kształcenia, czyli przypadające na jednego ucznia koszty utrzymania szkoły. Zatem

z pewnym uproszczeniem można powiedzieć, że z ekonomicznego punktu widzenia, im

mniejszy oddział, tym gorzej. Z drugiej strony zaś w mniejszych oddziałach warunki

nauki i pracy są bardziej komfortowe i łatwiej można sobie w nich poradzić z proble-

mami wychowawczymi.

Liczba uczniów w szkole też może mieć wpływ na jednostkowe koszty kształcenia po-

nieważ w małych szkołach nie ma możliwości kształtowania wielkości oddziałów. Jeżeli

liczby uczniów na poziomie poszczególnych klas są na tyle duże, że istnieje względna

swoboda w określaniu liczby i wielkości oddziałów (np. można utworzyć 5 mniejszych

lub 4 większe oddziały), to szkoła jest elastyczna organizacyjnie, tzn. może elastycznie

dopasowywać swą organizację do zmieniającej się liczby uczniów i innych uwarunko-

wań. Z drugiej strony zaś, powszechnie uważa się, że w zbyt dużych szkołach gorsze są

warunki wychowawcze.

Polskie szkoły są bardzo zróżnicowane pod względem wielkości (zob. wykres 4.)

i liczebności oddziałów ogólnodostępnych (zob. wykres 5. Widoczne są jednak wyraźne

trendy polegające na zmniejszaniu wielkości szkół podstawowych, gimnazjów i liceów

profilowanych, a także zmniejszaniu liczebności oddziałów ogólnodostępnych wszyst-

kich analizowanych typów szkół dla dzieci i młodzieży (zob. np. wykres 6.).

Zmniejszaniu liczebności szkół podstawowych i gimnazjów towarzyszy spadek elastycz-

ności organizacyjnej tych szkół. Oznacza to, że w coraz większej liczbie jednostek tych

typów nie ma możliwości kształtowania wielkości oddziałów. Ich liczebność spada więc

wraz ze zmniejszającą się z powodu niżu demograficznego liczbą uczniów. Jednak

zmniejszanie wielkości oddziałów następuje także w elastycznych organizacyjnie szko-

łach podstawowych i gimnazjach oraz w szkołach ponadgimnazjalnych, w których moż-

liwe jest względnie swobodne określanie liczby przyjmowanych uczniów. W tych jed-

nostkach spadek wielkości oddziałów wiąże się ze zjawiskiem bezwładności

organizacyjnej szkół. Polega ono na tendencji do powielania rozwiązań organizacyjnych

z poprzednich lat. Jeśli więc w danej szkole w poprzednich latach tworzono 4 oddziały


13

klasy pierwszej, to w kolejnym roku również tworzy się 4 oddziały, chociaż łączna liczba

pierwszoklasistów jest z roku na rok coraz mniejsza.

Wykres 4. Liczby uczniów w szkołach różnych typów (oddziały ogólnodostępne, 30.09.2007 r.).

Wykres 5. Wielkości oddziałów ogólnodostępnych w szkołach różnych typów (30.09.2007 r.).

Mediana

25%-75%

10%-90% SP Gimn. LO LP Tech. ZSZ

0

100

200

300

400

500

600

700

Mediana

25%-75%


8

10

12

14

16

18

20

22

24

26

28

30

32

34


14

Wykres 6. Zmiany wielkości oddziałów ogólnodostępnych w gimnazjach.

Spadek liczebności oddziałów jest zwykle odbierany pozytywnie zarówno przez klientów

oświaty (uczniów i rodziców), jak i jej pracowników, bowiem poprawia komfort pracy

i nauki. Jednak z ekonomicznego punktu widzenia jest to zjawisko niebezpieczne, po-

nieważ podnosi jednostkowe koszty kształcenia. Można więc sądzić, że zmniejszanie się

wielkości oddziałów jest jednym z istotnych czynników powodujących wzrost nadwyżki

wydatków nad subwencją.

Więcej informacji na temat wielkości szkół i oddziałów zawiera rozdział 6, str. 51.

2.4. Jednostkowe koszty kształcenia

Koszty zatrudnienia nauczycieli są głównym czynnikiem kształtującym koszty kształce-

nia w szkołach. Do porównywania różnych elementów kosztów zatrudnienia nauczycieli,

dużo lepiej od wskaźników finansowych, nadają się tzw. wskaźniki organizacji (zob.

rozdział 7., str. 86). Wskaźniki te wyrażane są jako liczby nauczycielskich etatów przeli-

czeniowych przypadających na 100 uczniów (w skrócie: etaty/100 uczniów). Im wyższe są

wskaźniki organizacji, tym wyższe są koszty zatrudnienia nauczycieli.

W niniejszym opracowaniu koncentrujemy się na zasadniczych wskaźnikach organiza-

cji, w których uwzględniane są:

liczby etatów typowych lekcyjnych i pozalekcyjnych zajęć z oddziałami i grupami

uczniów, czyli zajęć, które wynikają z ramowych planów nauczania oraz

liczby typowych etatów wsparcia (zajęć nielekcyjnych), czyli etatów nauczycieli

wspierających prace dydaktyczną, np. pracujących z młodzieżą w świetlicy lub bi-

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

18

20

22

24

26

28

30


15

bliotece, pełniących obowiązki pedagogów i psychologów, a także etatów wynika-

jących ze zniżek godzin członków kierownictwa szkoły.

Zasadnicze wskaźniki organizacji nie uwzględniają więc etatów dodatkowych (np. urlo-

pów dla poratowania zdrowia i nauczania indywidualnego), których liczby zwykle nie

zależą od woli organów prowadzących.

Wielkość zasadniczych wskaźników organizacji zależy przede wszystkim od ustalanych

przez ministra edukacji ramowych planów nauczania (siatek godzin) oraz liczb uczniów

w oddziałach, istotne są także sposoby podziałów zajęć na grupy, liczby etatów wsparcia

oraz ewentualne zajęcia w grupach międzyklasowych (zob. podrozdział 7.2. str. 89).

Na ramowe plany nauczania jednostki samorządu nie mają prawie żadnego wpływu, mo-

gą jednak zwiększać liczby godzin niektórych zajęć ponad minima przewidziane przez

ministra, co oczywiście odbija się na wysokości wskaźników organizacji (wskaźniki ro-

sną wraz z liczbą godzin). W większym stopniu zależą od samorządów sposoby podzia-

łów na grupy, a im więcej grup, tym wyższe są wskaźniki organizacji. Natomiast liczby

uczniów w oddziałach oraz liczby etatów wsparcia są z formalnego punktu widzenia ich

prawie wyłączną domeną. Oczywiście nie oznacza to, że organy prowadzące mogą zu-

pełnie dowolnie kształtować te elementy organizacji szkół. Trudno na przykład wyobra-

zić sobie współczesną szkołę podstawową z czterdziestoosobowymi oddziałami, dzięki

którym jej wskaźnik organizacji byłby bardzo niski (generalnie im większe oddziały, tym

niższe wskaźniki). W tym zakresie granice władzy samorządu określa więc przede

wszystkim zdrowy rozsądek oraz lokalne uwarunkowania społeczno-polityczne, a rola

przepisów prawa jest prawie żadna. Zatem samorządy mają spore możliwości kształ-

towania wysokości zasadniczych wskaźników organizacji.

Z wykresu 7. wynika, że przeciętnie największe zasadnicze wskaźniki organizacji, czyli

najwyższe osobowe koszty kształcenia jednego ucznia, występują w szkołach podstawo-

wych. Jest tak mimo faktu, że ramowy plan nauczania w szkołach tego typu przewiduje

mniej godzin zajęć niż w gimnazjach, liceach ogólnokształcących i profilowanych oraz

technikach. Toteż wysokie wskaźniki organizacji szkół podstawowych spowodowane są

tym, że mają one zwykle najmniejsze oddziały. Trzeba jednak pamiętać, że 76% szkół

podstawowych uwzględnianych w obliczeniach stanowią szkoły wiejskie i to przede

wszystkim one przesądzają o tak wysokich przeciętnych wskaźnikach organizacji

wszystkich szkół tego typu. Przeciętne koszty zatrudnienia nauczycieli w miejskich szko-

łach podstawowych są nawet nieco mniejsze niż w miejskich gimnazjach. Co ciekawe,

w porównaniu ze szkołami podstawowymi, różnice pomiędzy przeciętnymi zasadniczymi

wskaźnikami organizacji wiejskich i miejskich gimnazjów są minimalne.


16

Jednak nawet miejskie szkoły podstawowe i gimnazja mają przeciętne zasadnicze

wskaźniki organizacji wyższe od liceów ogólnokształcących, liceów profilowanych

i zasadniczych szkół zawodowych.

Wykres 7. Zasadnicze wskaźniki organizacji szkół różnych typów (30.09.2007 r.).

Dla porównania sytuacji w różnych samorządach w kontekście całości ich wydatków na

edukację warto przeanalizować wskaźniki organizacji uśrednione dla wszystkich typów

szkół w skali całych JST. Wykres 8. przedstawia właśnie takie porównanie zasadniczych

wskaźników organizacji w poszczególnych grupach JST. Wynika z niego, że szkoły

o najwyższych kosztach zatrudnienia nauczycieli prowadzą gminy wiejskie (mediana na

poziomie 11,16 etatu/100 uczniów), a w gminach miejsko-wiejskich nauczanie jest nie-

wiele tańsze (mediana 10,76 etatu/100 uczniów). Wyraźnie mniejsze są przeciętne

wskaźniki organizacji szkół prowadzonych przez gminy miejskie (mediana 9,21 eta-

tu/100 uczniów) i miasta na prawach powiatu (mediana 9,07 etatu/100 uczniów). Najniż-

sze są przeciętne zasadnicze wskaźniki organizacji szkół prowadzonych przez powiaty

ziemskie (mediana 8,88 etatu/100 uczniów).

Względnie niskie osobowe koszty kształcenia w ogólnodostępnych szkołach prowa-

dzonych przez powiaty ziemskie są zapewne jednym z czynników sprawiających, że ta

grupa jednostek samorządu terytorialnego charakteryzuje się najniższym przeciętnym

wskaźnikiem nadwyżki wydatków nad subwencją (zob. podrozdział 5.2.2.2, str. 42).

Trzeba jednak pamiętać, że na wysokość tego wskaźnika duży wpływ mają również

inne czynniki – przede wszystkim algorytm podziału subwencji oświatowej oraz moż-

liwości finansowe poszczególnych samorządów. Na przykład dodatkowe kwoty przy-

dzielane przez algorytm subwencyjny na uczniów szkół wiejskich, są zapewne główną

przyczyną, dzięki której gminy wiejskie znajdują się na przedostatnim miejscu pod

Mediana

25%-75%


4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

eta

ty/1

00

uczn

iów


17

względem przeciętnej wysokości nadwyżki wydatków nad subwencją, choć mają naj-

drożej zorganizowane szkoły.

Wykres 8. Porównanie zasadniczych wskaźników organizacji uśrednionych dla wszystkich analizowanych typów szkół w poszczególnych grupach JST (30.09.2007 r.).

Przy okazji warto zwrócić uwagę na niektóre niekonsekwencje obecnego algorytmu po-

działu subwencji oświatowej. Zakłada on, że koszt kształcenia jednego ucznia szkoły

podstawowej i gimnazjum na wsi lub w mieście liczącym mniej niż 5 tysięcy mieszkań-

ców, jest o 38% wyższy niż w mieście liczącym powyżej 5 tysięcy mieszkańców. Tym-

czasem we wrześniu 2007 r. mediana zasadniczych wskaźników organizacji wiejskich

szkół podstawowych była o 42,3% wyższa od mediany wskaźników tych szkół z więk-

szych miast. Natomiast zasadnicze wskaźniki organizacji wiejskich gimnazjów były

wyższe od tych wskaźników obliczonych dla szkół z miast pow. 5 tysięcy mieszkańców

już tylko o 7,4%. W tym wypadku można więc chyba przyjąć, że uśrednione rozbieżno-

ści kosztów utrzymania szkół podstawowych i gimnazjów na wsi i w większych miastach

są zbliżone do owych 38%, choć zweryfikowanie tej hipotezy wymaga dodatkowych

wyliczeń.

Zupełnie inaczej wygląda porównanie zasadniczych wskaźników organizacji szkół

z miast liczących poniżej 5 tysięcy mieszkańców z miastami większymi. W szkołach

podstawowych położonych w najmniejszych miastach na każdych 100 uczniów potrzeba

przeciętnie tylko o 0,9% więcej etatów nauczycieli niż w miastach powyżej 5 tysięcy

mieszkańców. Co ciekawe, w wypadku gimnazjów rozbieżność kosztów (mierzonych

w etatach nauczycieli) jest znacznie większa, ale i tak wynosi tylko 5,0%. Jak wiec wi-

Mediana

25%-75%

10%-90% gw gmw gm mnp pz

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

eta

ty/1

00

uczn

iów


18

dać, nie da się uzasadnić tego fragmentu algorytmu subwencyjnego faktyczną rozbieżno-

ścią kosztów utrzymania szkół.

Rzecz jasna algorytm rozdziału środków na utrzymanie szkół nie musi opierać się na

istniejących rozbieżnościach kosztów. Moim zdaniem powinien on nie tyle odzwiercie-

dlać stan istniejący, co kreować pewien model organizacji oświaty pożądany z punktu

widzenia państwa. Problem jednak w tym, że obecny algorytm podziału subwencji

oświatowej nie kreuje żadnego spójnego modelu oświaty, a jednocześnie jest bardzo od-

legły od rzeczywistego zróżnicowania kosztów utrzymania szkół różnych rodzajów3.

Wpływ samorządów na wysokość i sposób podziału subwencji oświatowej jest bardzo

ograniczony, a poszczególne JST nie mają żadnych realnych możliwości kształtowania

wysokości swoich dochodów z tego tytułu. Mogą one jednak w znacznym stopniu okre-

ślać wysokość wydatków oświatowych, m. in. dlatego, że mają pośredni lub bezpośredni

wpływ na większość czynników decydujących o wielkości zasadniczych wskaźników

organizacji.

W tym kontekście szczególnie istotne są zamieszczone w podrozdziale 7.5. informacje

o zmianach wielkości tych wskaźników. Z danych tych wynika, że w skali kraju rosną

przeciętne liczby etatów nauczycieli przypadających na 100 uczniów w szkołach pod-

stawowych, gimnazjach, liceach ogólnokształcących, liceach profilowanych i technikach.

Jednie w zasadniczych szkołach zawodowych nie było w latach 2005/06-2007/08 wyraź-

nego wzrostu wskaźników organizacji.

Z punktu widzenia finansów poszczególnych samorządów ważne są nie tyle trendy

zmian odnoszone do poszczególnych szkół, co zmiany wartości uśrednionych dla całych

JST. W tym ujęciu (zob. podrozdział 7.6.) zmiany zasadniczych wskaźników organizacji

wyglądają następująco:

Odnoszone do liczb uczniów osobowe koszty kształcenia w szkołach podstawo-

wych rosną we wszystkich rodzajach JST, których zadaniem jest prowadzenie tych

szkół, czyli w gminach wiejskich, miejsko-wiejskich i miejskich oraz miastach na

prawach powiatu.

Utrzymanie jednego ucznia gimnazjum podrożało w gminach wiejskich, miejsko-

wiejskich i miejskich. Jedynie w miastach na prawach powiatu nastąpiły takie wa-

hania poziomu wskaźników organizacji, które nie dają jednoznacznego obrazu.

3 Warto przy tym zauważyć, że w swej pierwotnej postaci algorytm zawierał dość spójną koncepcję rozdziału środków na utrzymanie

oświaty samorządowej. Jednak autorzy tej koncepcji nie wiedzieli, jakie zmiany zostaną wprowadzone w ramach reformy oświaty

z 2000 r. i nie mieli wpływu na późniejsze modyfikacje algorytmu.


19

Przeciętne zasadnicze wskaźniki organizacji liceów ogólnokształcących prowadzo-

nych przez miasta na prawach powiatu wyraźnie spadły, a w szkołach prowadzo-

nych przez powiaty ziemskie wahały się w taki sposób, że trudno jest określić kie-

runek zmian.

Osobowe koszty kształcenia w liceach profilowanych wzrosły zarówno w miastach

na prawach powiatu, jak i w powiatach ziemskich.

Przeciętne zasadnicze wskaźniki organizacji techników wzrosły w obu grupach

samorządów, których zadaniem jest prowadzenie szkół tego typu.

Przeciętne wskaźniki organizacji zasadniczych szkół zawodowych wahały się

w obu grupach samorządów.

Po uśrednieniu zasadniczych wskaźników organizacji sześciu analizowanych typów

szkół na poziomach całych JST okazuje się, że we wszystkich grupach samorządów na-

stąpił w ostatnich latach wzrost liczb nauczycielskich etatów przeliczeniowych przypada-

jących na 100 uczniów. Zjawisko to ilustrują wykresy 9-13.

Wykres 9. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji uśrednionych dla wszystkich analizowanych typów szkół w gminach wiejskich.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

eta

ty/1

00

uczn

iów


20

Wykres 10. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji uśrednionych dla wszystkich analizowanych typów szkół w gminach miejsko-wiejskich.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

eta

ty/1

00

uczn

iów

Wykres 11. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji uśrednionych dla wszystkich analizowanych typów szkół w gminach miejskich.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

eta

ty/1

00

uczn

iów


21

Wykres 12. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji uśrednionych dla wszystkich analizowanych typów szkół w miastach na prawach powiatu.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

eta

ty/1

00

uczn

iów

Wykres 13. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji uśrednionych dla wszystkich analizowanych typów szkół w powiatach ziemskich.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

eta

ty/1

00

uczn

iów

Jak widać, we wszystkich grupach samorządów zwiększają się jednostkowe koszty kształ-

cenia wyrażane w etatach, a tym samym rosną także koszty wyrażane w złotówkach. Skąd

się bierze ten wzrost? Liczby godzin w ramowych planach nauczania w zasadzie4 nie

zmieniały się w badanym okresie, nie można więc powiedzieć, że zwiększenie liczb etatów

nauczycieli niezbędnych do pracy z uczniami, wymuszone zostało działaniami władz pań-

4 Pewien wpływ na zmiany wskaźników organizacji szkół podstawowych miało zapewne wprowadzenie w czasach, gdy ministrem

edukacji był Roman Giertych, lekcji języka angielskiego w początkowych klasach tych szkół. Zajęcia te nie zostały jednak wpisane

do ramowych planów nauczania.


22

stwowych. Analiza zmian wielkości oddziałów (zob. rozdział 6.) każe przypuszczać, że

główną przyczyną powodującą wzrost zasadniczych wskaźników organizacji jest postępu-

jący spadek liczb uczniów w oddziałach. Ściślej mówiąc, istota problemu tkwi w tym, że

jednostki samorządu terytorialnego pozwalają na to, by liczby etatów nauczycieli

zmniejszały się wolniej niż liczby uczniów. W skali pojedynczego samorządu utrzymy-

wanie zasadniczego wskaźnika organizacji na stałym poziomie (czyli utrzymywanie liczb

etatów nauczycieli w stałej proporcji do zmieniającej się liczby uczniów) może być trudne,

a niekiedy, w małych JST, bywa wręcz niemożliwe. Jednak miary wyliczone dla całych

grup samorządów stanowią wypadkową działań członków tych grup i pozwalają wyciągać

wnioski na temat tendencji w polityce władz samorządowych.

Tymczasem ilość środków otrzymywanych przez samorząd w subwencji oświatowej

zależy przede wszystkim od liczby uczniów w prowadzonych przez niego szkołach. Tę

zasadę uważam zresztą za słuszną, choć moim zdaniem w szczegółach algorytm subwen-

cyjny jest bardzo niedoskonały. Oczywiście, z punktu widzenia oświaty i odpowiedzial-

nych za nią samorządów, zakwestionować należy także sumę środków dzielonych

w ramach subwencji. Teoretycznie są w niej bowiem pieniądze „na wszystko” (zob. pod-

rozdział 5.1.), a w praktyce pula środków dzielonych za pomocą algorytmu, który,

z wieloma zmianami, funkcjonuje od 2000 roku, jest nadal zbyt mała. Szkoda, że nie-

istnienie ogólnopolskich standardów zatrudnienia nauczycieli nie pozwala precyzyjnie

i bezspornie określić, jak duża jest brakująca kwota.

Nie ulega jednak wątpliwości, że koszty kształcenia przeciętnego ucznia wyraźnie wzro-

sły w ostatnich latach i stało się tak w znacznym stopniu dzięki samorządom, które do-

kładają do subwencji coraz więcej pieniędzy pochodzących z innych źródeł. Z punktu

widzenia klientów i pracowników oświaty zjawisko to ma rzecz jasna wiele pozytyw-

nych aspektów. Część tego wzrostu jest zresztą bezpośrednim następstwem odgórnych

decyzji, np. pożądanych skąd inąd podwyżek wynagrodzeń nauczycieli. Trzeba przy tym

pamiętać, że zwykle, w warunkach gdy nadwyżka wydatków nad subwencją byłą więk-

sza od zera, samorządy musiały także ponosić spory odsetek kosztów owych podwyżek.

Jednak zauważalny w ostatnich latach wzrost nadwyżki wydatków nad subwencją tak

wyraźnie koreluje ze wzrostem zasadniczych wskaźników organizacji, że można posta-

wić tezę, iż znaczna część owego wzrostu wydatków wynika ze skutków zwiększania

się zasadniczych wskaźników organizacji. A przypominam, że zwiększanie się wskaź-

ników organizacji wynika przede wszystkim z tego, że w polityce samorządów daje

o sobie znać tendencja do niezmniejszania liczb etatów zatrudnionych nauczycieli pro-

porcjonalnie do spadających liczb uczniów.

Świadczy o tym m.in. porównanie zmian przeciętnych wskaźników nadwyżek wydatków

nad subwencją ze zmianami przeciętnych zasadniczych wskaźników organizacji, umiesz-


23

czone na wykresie 14. Porównanie to jest wprawdzie niedoskonałe, ze względu na nie-

całkowitą przystawalność okresów, do których odnoszą się zestawione wskaźniki (nad-

wyżka dotyczy lat budżetowych, a wskaźnik organizacji – lat szkolnych), niemniej do-

brze unaocznia korelację kierunków zmian.

Wykres 14. Porównanie zmian median wskaźników nadwyżki wydatków nad subwencją ze zmianami median zasadniczych wskaźników organizacji.

10,0

10,2

10,4

10,6

10,8

11,0

11,2

11,4

11,6

11,8

12,0

0%

5%

10%

15%

20%

25%

2004 2005 2006 2007

eta

ty/1

00

uczn

iów

Pro

c. n

ad

w. w

yd

atk

ów

na

d s

ubw

en

cją

Gminy wiejskie

Nadwyżka ZWO

10,0

10,2

10,4

10,6

10,8

11,0

11,2

11,4

11,6

11,8

12,0

10%

15%

20%

25%

30%

35%

2004 2005 2006 2007

eta

ty/1

00

uczn

iów

Pro

c. n

ad

w. w

yd

atk

ów

na

d s

ubw

en

cją

Gminy miejsko-wiejskie

Nadwyżka ZWO

8,0

8,2

8,4

8,6

8,8

9,0

9,2

9,4

9,6

9,8

10,0

20%

25%

30%

35%

40%

45%

2004 2005 2006 2007

eta

ty/1

00

uczn

iów

Pro

c. n

ad

w. w

yd

atk

ów

na

d s

ubw

en

cją

Gminy miejskie

Nadwyżka ZWO

8,0

8,2

8,4

8,6

8,8

9,0

9,2

9,4

9,6

9,8

10,0

10%

15%

20%

25%

30%

35%

2004 2005 2006 2007

eta

ty/1

00

uczn

iów

Pro

c. n

ad

w. w

yd

atk

ów

na

d s

ubw

en

cją

Miasta na prawach powiatu

Nadwyżka ZWO

7,0

7,2

7,4

7,6

7,8

8,0

8,2

8,4

8,6

8,8

9,0

0%

5%

10%

15%

20%

25%

2004 2005 2006 2007

eta

ty/1

00

uczn

iów

Pro

c. n

ad

w. w

yd

atk

ów

na

d s

ubw

en

cją

Powiaty ziemskie

Nadwyżka ZWO

Trzeba więc sobie zadać pytanie, z czego to wynika? Czy jest to skutek świadomej poli-

tyki władz tysięcy JST, które postanowiły poprawić komfort pracy i nauki w szkołach,

zmniejszając liczebności oddziałów, zwiększając (w stosunku do liczby uczniów) liczbę

etatów wsparcia, finansując dodatkowe zajęcia pozalekcyjne itp.? Czy też jest to raczej


24

efekt swego rodzaju oportunizmu owych władz, które po prostu zgodziły się na to, by

organizacja szkół nie była dopasowywana do zmniejszających się w warunkach niżu de-

mograficznego liczb uczniów?

Niestety, wiele wskazuje na to, że znaczna część JST nie przeciwdziałała w dostatecz-

nym stopniu bezwładności organizacyjnej podległych sobie szkół. W efekcie w wa-

runkach postępującego niżu demograficznego rosną wskaźniki organizacji, a tym samym

zwiększają się jednostkowe koszty kształcenia, co powoduje wzrost nadwyżki wydatków

nad subwencją.

Do tej pory samorządy pozwalały sobie na coraz wyższe wydatki oświatowe w znacz-

nym stopniu dlatego, że było je na to stać. Przyspieszenie gospodarki kraju znalazło bo-

wiem swoje odbicie we wzroście dochodów własnych JST. Jednak w sytuacji, gdy go-

spodarka kraju wyhamowuje i w nieodległej perspektywie prawdopodobny jest spadek

realnych dochodów jednostek samorządowych, nieefektywnie zorganizowana oświata

może stać się bardzo trudnym obciążeniem dla ich budżetów. Trzeba bowiem pamiętać,

że okres od podjęcia decyzji o wprowadzeniu oszczędności w organizacji oświaty do

rzeczywistego spadku wydatków musi być dość długi. Np. decyzje o zmianach

w organizacji szkół, podjęte pod koniec roku 2008, dadzą się w pełni odczuć dopiero

w wydatkach budżetu na rok 2010. Na domiar złego gwałtowne, podejmowane pod naci-

skiem bieżących ograniczeń budżetowych, działania oszczędnościowe są zwykle mało

efektywne, a przy tym negatywnie wpływają na pracę szkół.

Wobec tego warto zdawać sobie sprawę, że najlepszym sposobem trzymania wydat-

ków oświatowych w ryzach jest wprowadzenie lokalnych standardów zatrudnienia

(np. tzw. bonu organizacyjnego), czyli mechanizmów, które niejako automatycznie będą

dopasowywać organizację szkół do zmieniających się warunków demograficznych.

Rzecz jasna w wielu wypadkach konieczne będzie także podjęcie bardzo trudnych

i spotykających się z oporem społecznym decyzji o likwidacjach szkół tak małych, że

ich organizacji w żaden sposób nie da się zracjonalizować. Decyzje takie są zwykle wy-

soce kosztowne politycznie i dlatego władze JST podejmują je bardzo niechętnie,

zwłaszcza w perspektywie zbliżających się wyborów na nową kadencję. Trzeba jednak

pamiętać, że jeśli dochody własne samorządów spadną, nie da się szybko ograniczyć

wydatków oświatowych i wtedy konieczne może być radykalne ograniczenie inwe-

stycji, co także będzie kosztowne politycznie.

System informacji oświatowej jako źródło danych SAS

25

3. System informacji oświatowej jako źródło danych SAS

3.1. Sposób gromadzenia oświatowych danych SAS w latach 1999-2005

Gromadzone w SAS dane o oświacie, odnoszące się do lat 1999-2005, pochodziły z an-

kiet wypełnianych przez miasta, które zgadzały się na udział w badaniach. Ankieta miała

postać elektronicznego formularza udostępnianego za pośrednictwem Internetu. Zatem

samo jej wypełnienie nie było zbyt kłopotliwe. Duże trudności sprawiało jednak ustale-

nie liczb, które miały być wpisane do formularza. Trzeba było bowiem zebrać informacje

ze wszystkich szkół i przedszkoli podlegających danemu samorządowi, a następnie od-

powiednio je zagregować. Czynności te były bardzo pracochłonne i żmudne, zwłaszcza

w miastach, które nie dysponowały dobrymi elektronicznymi systemami wspomagają-

cymi zarządzanie oświatą. W efekcie zgromadzone o oświacie zawierały wiele błędów,

a na dodatek odnosiły się do stosunkowo niewielkiej, i to zmieniającej się z roku na rok,

próby jednostek samorządu terytorialnego5.

Trzeba jednak podkreślić, że ten sposób regularnego zbierania informacji o oświacie sa-

morządowej praktycznie nie miał realnej alternatywy. Było tak, mimo że w latach 2002

i 2003 firma VULCAN we współpracy ze Związkiem Miast Polskich i opolskim kurato-

rem oświaty przeprowadziła nowatorskie metodologicznie badania w ramach tzw. syste-

mu sprawozdawczości oświatowej (SSO). Pierwsza edycja SSO objęła 28 JST z różnych

części kraju, druga – prawie wszystkie samorządowe szkoły i przedszkola w wojewódz-

twie opolskim. Badania te przyniosły bardzo interesujące rezultaty, a wynikające z nich

doświadczenia zostały wykorzystane podczas prac nad zbudowaniem systemu informacji

oświatowej (SIO). Jednak ze względu na koszty i konieczność zaangażowania przy

wprowadzaniu danych pracowników wszystkich jednostek oświatowych z JST biorących

5 W kolejnych badaniach brało udział zwykle ok. 60 miast i gmin miejsko-wiejskich. Jednak skład tej grupy podlegał ciągłym zmia-

nom, np. w we wszystkich trzech badaniach za lata 2001-2003 uczestniczyły tylko 23 jednostki samorządu terytorialnego.


26

udział w badaniu, nie było szans na wykorzystanie SSO do corocznego aktualizowania

bazy danych SAS.

Tradycyjny państwowy system statystyki oświatowej również nie mógł być w tamtych

latach źródłem danych dla SAS. Wynikało to nie tylko z trudności w pozyskaniu danych

gromadzonych przez GUS i ministerstwo edukacji, ale również cech tego systemu,

w którym m.in.:

dane o uczniach i nauczycielach nie były ze sobą powiązane;

dane o zespołach szkół i placówek oświatowych zbierano przy użyciu błędnej me-

todologii – jednostkami sprawozdawczymi były poszczególne części składowe ze-

społów, a dane odnoszące się do zespołu jako całości należało sztucznie podzielić

pomiędzy jego części składowe;

niemożliwe było precyzyjne wyliczenie liczb nauczycielskich etatów przeliczenio-

wych oraz wskaźników organizacji (zob. terminy te wyjaśnione są m.in. w słow-

niczku, str. 175 );

funkcjonowało wiele sprawozdań cząstkowych;

jednostki samorządu terytorialnego były praktycznie poza systemem6.

Zatem, mimo niedoskonałości metody ankietowej wykorzystywanej w oświatowej części

SAS, system ten pozostawał niezastąpionym źródłem danych o oświacie samorządowej.

3.2. System informacji oświatowej (SIO) – założenia i realizacja

W 2004 roku w Ministerstwie Edukacji Narodowej i Sportu zintensyfikowano działania

nad przygotowaniem nowego systemu gromadzenia danych o oświacie.

Miał on zastąpić wszystkie inne sprawozdania oświatowe.

Jednostkami sprawozdawczymi miały być samodzielne szkoły, przedszkola i inne

placówki oświatowe oraz zespoły szkół i placówek (przyjęto zasadę, że zespół

przygotowuje jedno zbiorcze sprawozdanie, w którym odrębnie ukazane dające się

wydzielić informacje o jego częściach składowych).

6 JST uczestniczyły wprawdzie w scalaniu i przekazywaniu danych do sprawozdań ministerialnych, ale miały minimalne możliwości

ich weryfikowania i wykorzystania. Co się zaś tyczy sprawozdań GUS, to z formalnego punktu widzenia samorządy nie miały nawet

prawa wglądu w sprawozdania poszczególnych jednostek oświatowych.


27

Dane o uczniach i ich nauczycielach miały być skorelowane i zbierane w takiej po-

staci, która umożliwiłaby wyliczenie liczb nauczycielskich etatów przeliczenio-

wych oraz wskaźników organizacji.

Jednostki samorządu terytorialnego miały być włączone w system gromadzenia

i weryfikowania danych, miały mieć przy tym możliwość wykorzystywania zgro-

madzone dane do swoich celów.

Niestety, nie wszystkie z tych założeń zostały zrealizowane. Z punktu widzenia samorzą-

dów najistotniejszym problemem jest do tej pory brak dostępnego za darmo oprogramo-

wania umożliwiającego analizowanie i weryfikowanie zgromadzonych danych.

W efekcie JST praktycznie nie mogą wykorzystywać SIO na własne potrzeby. W takiej

sytuacji, dla większości urzędów JST, gromadzenie danych SIO z podległych szkół

i przesyłanie ich do kuratorium jest tylko uciążliwym obowiązkiem, który z ich punktu

widzenia nie przynosił żadnych korzyści. Było tak szczególnie przez pierwsze dwa lata

istnienia SIO, czyli w okresie obowiązywania podwójnej sprawozdawczości, kiedy to

równolegle funkcjonowały dwa systemy zbierania informacji o oświacie – tradycyjny

i SIO. Dopiero od września 2007 r. SIO stał się podstawowym oficjalnym źródłem da-

nych oświatowych (np. przy naliczaniu subwencji oświatowej i w informacjach GUS).

Problem programu do analizowania danych SIO także wkrótce zostanie rozwiązany,

dzięki projektowi7, którego celem było przeprowadzenie dogłębnej analizy funkcjono-

wania SIO oraz przygotowanie oprogramowania na potrzeby samorządów i kuratoriów.

Projekt ten zrealizowało konsorcjum, w skład którego weszły Państwowa Wyższa Szkoła

Zawodowa w Głogowie, Instytut Badań w Oświacie, OSI CompuTrain S.A., VULCAN

Sp. z o.o. oraz Związek Miast Polskich i Związek Powiatów Polskich. W ramach projek-

tu firma VULCAN przygotowała program Sigma-SIO, który umożliwi każdej jednostce

samorządu terytorialnego założenie wieloletniej bazy zgromadzonych przez siebie da-

nych SIO i wykonywanie na tej podstawie raportów analitycznych oraz raportów służą-

cych do kontroli jakości danych.

Jak wynika z opracowania przygotowanego podczas realizacji wspomnianego projektu8

obecnie jakość SIO jest niezadowalająca. Świadczą o tym m.in. następujące fakty:

system nie dysponuje kompletem sprawozdań;

7 Projekt Budowa systemu zbierania i analizy edukacyjnych danych statystycznych był finansowany ze środków Unii Europejskiej

i budżetu państwa, zrealizowany został na podstawie umowy z Ministerstwem Edukacji Narodowej jako Instytucją Wdrażającą (dzia-

łanie 2.2 SPO RZL). Jego wykonawcy zostali wyłonieni w drodze konkursu. Autor niniejszego opracowania był kierownikiem mery-

torycznym tego projektu.

8 System informacji oświatowej – stan obecny i perspektywy zmian. Opracowanie przygotowane w ramach projektu Budowa systemu

zbierania i analizy edukacyjnych danych statystycznych w marcu 2008 r.


28

ok. 25% sprawozdań z jednostek sprawozdawczych prowadzonych przez JST za-

wiera poważne błędy odnoszące się do dyrektorów jednostek (pominięcie stanowi-

ska, brak zniżki godzin, brak dodatku funkcyjnego, niewłaściwe pensum);

w szkołach podstawowych i przedszkolach powszechne są błędy polegające na

niepoprawnym przypisaniu zajęć do etapu edukacyjnego (w wypadku wychowania

przedszkolnego ok. 15%)

ok. 20% szkół integracyjnych lub z oddziałami integracyjnymi podaje błędne licz-

by uczniów niepełnosprawnych lub niezgodnie z przepisami określa oddziały jako

integracyjne;

ponad połowa sprawozdań zespołów szkół zawiera pozorne informacje na temat

ich majątku.

Ponadto z badań wynika, że:

Tylko niewielka część danych SIO pochodzi z elektronicznych systemów wspoma-

gających zarządzanie. Sprawozdania wypełniają głównie pracownice sekretariatów

jednostek sprawozdawczych. Większość błędów w SIO wiąże się więc z trudno-

ściami, jakie mają one w zrozumieniu pytań, zgromadzeniu i wstępnym zagrego-

waniu danych. Istotne znaczenie ma też brak przekonania o celowości i konieczno-

ści rzetelnego wypełniania sprawozdań.

Bardzo ważną przyczyną niezadowalającej jakości danych jest praktyczny brak

udziału JST i kuratoriów w procesie ich weryfikowania.

Samorządy służą zwykle tylko mechanicznie przekazuje dane. Zdecydowana więk-

szość z nich nie sprawdza zawartości sprawozdań, bo nie ma do tego motywacji

i narzędzi. Z kuratoriami jest podobnie.

Jednocześnie autorzy opracowania zauważają, że jakość danych SIO stopniowo się po-

prawia, czemu sprzyja wdrażanie nowych automatycznych mechanizmów kontrolnych

w elektronicznym formularzu sprawozdawczym oraz efektywniejsza weryfikacja zgro-

madzonych danych wykonywania przez pracowników MEN.

System informacji oświatowej jest więc obecnie mocno niedoskonały, ale jednocześnie

stanowi najlepszy istniejący zasób informacji o organizacji oświaty w Polsce. Przy tym

można mieć nadzieję, że jakość danych SIO dalej będzie się poprawiać. Powinien temyu

sprzyjać miedzy innymi rozwój samego systemu (w tym udoskonalanie oprogramowania

służącego do wprowadzania danych) oraz wzrost realnego udziału JST w zapewnianiu

jakości danych. Dlatego oparcie oświatowej części SAS na danych z SIO wydaje się nie

mieć sensownej alternatywy.


29

3.3. Dane finansowe

System informacji oświatowej gromadzi pewne informacje o kosztach funkcjonowania

jednostek oświatowych, jednak prawdopodobnie zawarta w nich liczba błędów jest

o wiele większa niż w pozostałych częściach SIO (przypuszczenie to wymaga weryfika-

cji). Na dodatek przed ewentualnym zweryfikowanie i wykorzystaniem tych danych na-

leży je specjalnie przekształcić, co będzie operacją bardzo pracochłonną. Dlatego

wszystkie wykorzystane w niniejszym opracowaniu dane o wydatkach oraz subwencji

oświatowej pochodzą z Ministerstwa Finansów i opierają się na oficjalnych sprawozda-

niach finansowych składanych przez jednostki samorządu terytorialnego.

Podstawowe informacje o strukturze oświaty samorządowej w Polsce

30

4. Podstawowe informacje o strukturze oświaty samorządowej w Polsce

4.1. Udział samorządów w zaspokajaniu potrzeb oświatowych.

Niniejsze opracowanie poświęcone jest oświacie samorządowej. Warto więc na wstępie

ustalić, jak dużą część usług oświatowych świadczą jednostki samorządu terytorialnego.

Tabela 1. i wykres 15. zestawiają informacje o liczbach uczniów w szkołach prowadzo-

nych przez jednostki samorządu terytorialnego z liczbami uczniów w szkołach prowa-

dzonych przez inne podmioty (ministrów, inne osoby prawne i fizyczne itp.).

Z zestawień tych wynika, że w roku szkolnym 2007/08 w szkołach prowadzonych przez

jednostki samorządu terytorialnego uczyło się ponad 5,5 miliona uczniów, podczas gdy

do szkół prowadzonych przez inne podmioty uczęszczało ich niespełna 600 tysięcy. Za-

tem JST zapewniały naukę ok. 90% uczniów. Z tym, że wśród uczniów zaliczanych w

SIO do kategorii Dzieci i młodzież było to aż 96,8%, a wśród pozostałych – tylko 33,2%.

Tabela 1. Uczniowie wg grup organów prowadzących (stan z 30.09.2007 r.).

Kategoria uczniów

Liczby uczniów % ogółu

Organy prowadzące Razem


JST inne JST inne

Dzieci i młodzież 5 294 054 175 445 5 469 499 86,9% 2,9% 89,8%

Pozostali 207 021 415 993 623 014 3,4% 6,8% 10,2%

Razem 5 501 075 591 438 6 092 513 90,3% 9,7% 100,0%


31

Wykres 15. Uczniowie wg grup organów prowadzących (stan z 30.09.2007 r.).

Tabela 2. i wykres 16. prezentują analogiczne zestawienia odnoszące się do dzieci

uczęszczających do przedszkoli i oddziałów przedszkolnych przy szkołach podstawo-

wych.

Tabela 2. Dzieci w przedszkolach i szkołach podstawowych wg grup organów prowadzących (stan z 30.09.2007 r.).

Liczby uczniów % ogółu



JST inne JST inne

Przedszkola 611 641 86 455 698 096 70,1% 9,9% 80,0%

Szkoły podstawowe 168 472 5 726 174 198 19,3% 0,7% 20,0%

Razem 780 113 92 181 872 294 89,4% 10,6% 100,0%

Wykres 16. Dzieci w przedszkolach i szkołach podstawowych wg grup organów prowadzących (stan z 30.09.2007 r.).

W tym wypadku samorządy również zaspokajają ok. 90% potrzeb, bo do prowadzonych

przez nie jednostek uczęszcza 780 z 870 tysięcy dzieci przedszkolnych.

0 1 2 3 4 5 6

JST

inneO

rgan

y p

row

adzą

ce

Liczby uczniów Miliony

Pozostali

Dzieci i młodzież

0 200 400 600 800

JST

inne

Org

any

pro

wad

zące

Liczby dzieci Tysiące

Szkoły podstawowe

Przedszkola


32

4.2. Struktura samorządowych szkół dla dzieci i młodzieży

Uczniowie samorządowych szkół dla dzieci i młodzieży stanowią 86,9% ogólnej

liczby uczniów wszystkich szkół w Polsce, dlatego w dalszych rozważaniach na

temat struktury szkół skoncentrujemy się na wyłącznie na tych szkołach.

4.2.1. Typy szkół dla dzieci i młodzieży

Głównymi typami szkół dla dzieci i młodzieży są obecnie:

szkoły podstawowe (SP), w których cykl nauki trwa 6 lat;

trzyletnie gimnazja;

trzyletnie licea ogólnokształcące (LO);

trzyletnie licea profilowane (LP);

czteroletnie technika na podbudowie gimnazjum;

dwuletnie zasadnicze szkoły zawodowe (ZSZ).

Jak wynika z zamieszczonych poniżej zestawień, do tych szkół uczęszcza ponad 99%

uczniów zaliczanych do kategorii dzieci i młodzież. Największy udział w tej kategorii,

prawie 44%, mają uczniowie szkół podstawowych – jest to oczywiste ze względu na sze-

ścioletni okres nauki. Gimnazjaliści stanowią drugą grupę pod względem liczebności –

26,5%. Warto jednak zauważyć, że w trzyletnich gimnazjach uczy się ponad 1,4 miliona

uczniów, tymczasem w sześcioletnich szkołach podstawowych – tylko 2,3. Tymczasem

jeśli liczby uczniów w poszczególnych klasach szkół podstawowych byłyby zbliżone do

liczb uczniów w klasach gimnazjalnych, to w szkołach podstawowych uczyłoby się 2,8

miliona dzieci. Widać tutaj jak mocno daje o sobie znać postępujący niż demograficzny.

Tabela 3. Liczby uczniów w różnych typach szkół dla dzieci i młodzieży prowadzonych przez JST (30.09.2007 r.).

Typy szkół Liczby

uczniów % ogółu

Szkoły podstawowe 2 312 761 43,7%

Gimnazja 1 404 128 26,5%

Licea ogólnokształcące 679 609 12,8%

Licea profilowane 107 572 2,0%

Technika (czteroletnie) 526 341 9,9%

Zasadnicze szkoły zawodowe 221 437 4,2%

Pozostałe 42 206 0,8%

Razem 5 294 054 100,0%


33

Wykres 17. Udziały uczniów różnych typów szkół dla dzieci i młodzieży prowadzonych przez JST (30.09.2007 r.).

W grupie pozostałych typów szkół dla dzieci i młodzieży znajdują się przede wszystkim

technika i licea uzupełniające dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych, szkoły

policealne oraz szkoły specjalne przysposabiające do pracy dla uczniów z upośledzeniem

umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz dla uczniów z więcej niż jed-

ną niepełnosprawnością.

4.2.2. Liczby uczniów w oddziałach różnych rodzajów

Wg typologii stosowanej w systemie informacji oświatowej każdy oddział ma tzw. spe-

cyfikę podstawową, a dość często zdarza się, że ma również specyfikę uzupełniającą

(dodatkową). Zdarzają się nawet sytuacje, że owych specyfik uzupełniających jest więcej

niż jedna. Możliwych kombinacji specyfik oddziałów jest wiele, ale najczęściej mamy do

czynienia z oddziałami następujących rodzajów;

Oddziały ogólnodostępne bez specyfiki dodatkowej, czyli najpowszechniejsze

oddziały szkół różnych typów. W zestawieniach razem z tą grupą uwzględniane

będą oddziały ogólnodostępne, których specyfika dodatkowa określona jest jako

wielozawodowe. W praktyce oddziały tego rodzaju nie wyróżniają się w jakiś szcze-

gólny sposób pod względem wielkości i liczb godzin nauczycielskich niezbędnych

do zrealizowania ramowych planów nauczania, a są dość powszechne w zasadni-

czych szkołach zawodowych i technikach. W związku z tym w zestawieniach

SP

Gimnazja

LO

LP

Technika

ZSZ Pozostałe


34

uwzględniane są w jednej grupie ze zwykłymi oddziałami ogólnodostępnymi (m.in.

jednozawodowymi).

Oddziały integracyjne. W oddziałach integracyjnych obowiązują ramowe plany

nauczania oddziałów ogólnodostępnych, ale powinno się uczyć w nich uczyć od 15

do 20 uczniów, w tym 3 do 5 uczniów niepełnosprawnych. Ponadto w oddziałach

tych pracują dodatkowi nauczyciele.

Oddziały specjalne, do których uczęszczają wyłącznie uczniowie niepełnospraw-

ni. Obowiązują w nich odrębne ramowe plany nauczania, przepisy dość precyzyj-

nie określają też ich wielkości (w zależności od rodzaju niepełnosprawności).

Oddziały sportowe i mistrzostwa sportowego. Ramowe plany nauczania tych

oddziałów rozszerzone są o dodatkowe zajęcia sportowe.

Oddziały ogólnodostępne z językiem mniejszości, czyli oddziały z dodatkową

nauką języka mniejszości narodowej lub etnicznej albo języka regionalnego lub

oddziały, w których taki język jest językiem nauczania.

W grupie pozostałych oddziałów są m.in. oddziały wyrównawcze i terapeutyczne, przy-

sposabiające do pracy, dwujęzyczne oraz realizujące program międzynarodowej matury.

Uczęszcza do nich tylko ok. 1,6% ogólnej liczby uczniów szkół dla dzieci i młodzieży.

Tabela 4. Liczby uczniów w oddziałach różnych rodzajów (30.09.2007 r.).

Typy szkół

Ogólnodostępne bez specyfiki

dodatkowej lub wielozawodowe

Integracyjne

Sportowe i

mistrzostwa sportowego

Specjalne Ogólnodostępne

z językiem

mniejszości Pozostałe

Szkoły podstawowe 2 137 343 67 106 41 609 28 608 36 216 1 879

Gimnazja 1 261 732 29 570 43 300 32 263 19 142 18 121

Licea ogólnokształcące 649 619 5 675 12 162 1 650 1 383 9 120

Licea profilowane 103 161 1 087 743 711 12 1 858

Technika (czteroletnie) 511 859 919 544 426 17 12 576

ZSZ 171 432 1 227 0 17 262 0 31 516

Pozostałe 31 631 153 0 1 268 0 9 154

Razem 4 866 777 105 737 98 358 82 188 56 770 84 224


35

Tabela 5. Procenty uczniów w oddziałach różnych rodzajów (30.09.2007 r.).

Typy szkół

Ogólnodostępne bez specyfiki

dodatkowej lub wielozawodowe

Integracyjne Sportowe i mistrzostwa sportowego


z językiem mniejszości

Pozostałe

Szkoły podstawowe 92,4% 2,9% 1,8% 1,2% 1,6% 0,1%

Gimnazja 89,9% 2,1% 3,1% 2,3% 1,4% 1,3%

Licea ogólnokształcące 95,6% 0,8% 1,8% 0,2% 0,2% 1,3%

Licea profilowane 95,9% 1,0% 0,7% 0,7% 0,0% 1,7%

Technika (czteroletnie) 97,2% 0,2% 0,1% 0,1% 0,0% 2,4%

ZSZ 77,4% 0,6% 0,0% 7,8% 0,0% 14,2%

Pozostałe 74,9% 0,4% 0,0% 3,0% 0,0% 21,7%

Razem 91,9% 2,0% 1,9% 1,6% 1,1% 1,6%

Tabela 6. Procenty uczniów w szkołach różnych typów wg rodzajów oddziałów (30.09.2007 r.).

Typy szkół

Ogólnodostępne

bez specyfiki dodatkowej lub wielozawodowe

Integracyjne Sportowe i mistrzostwa

sportowego


z językiem mniejszości

Pozostałe

Szkoły podstawowe 43,9% 63,5% 42,3% 34,8% 63,8% 2,2%

Gimnazja 25,9% 28,0% 44,0% 39,3% 33,7% 21,5%

Licea ogólnokształcące 13,3% 5,4% 12,4% 2,0% 2,4% 10,8%

Licea profilowane 2,1% 1,0% 0,8% 0,9% 0,0% 2,2%

Technika (czteroletnie) 10,5% 0,9% 0,6% 0,5% 0,0% 14,9%

ZSZ 3,5% 1,2% 0,0% 21,0% 0,0% 37,4%

Pozostałe 0,6% 0,1% 0,0% 1,5% 0,0% 10,9%

Razem 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Wykres 18. Procenty uczniów w oddziałach różnych rodzajów (stan z 30.09.2007 r.).

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

SP

Gimnazja

LO

LP

Technika

ZSZ

Pozostałe

Ogólnodostępne Integracyjne Sportowe Specjalne Mniejszości Pozostałe


36

Wykres 19. Procenty uczniów w szkołach różnych typów wg rodzajów oddziałów (stan z 30.09.2007 r.).

Jak wynika, z zamieszczonych powyżej zestawień, w oddziałach ogólnodostępnych bez

specyfiki dodatkowej uczy się blisko 92% ogólnej liczby uczniów. Mamy jednak do czy-

nienia ze sporym zróżnicowaniem odsetka uczniów w takich oddziałach w zależności od

typu szkoły. Najbardziej jednorodne są oddziały techników (ponad 97% uczniów w od-

działach ogólnodostępnych bez specyfiki dodatkowej lub ze specyfiką wielozawodowe)

oraz liceów ogólnokształcących i profilowanych (prawie 96%). W szkołach podstawo-

wych w oddziałach ogólnodostępnych bez specyfiki uzupełniającej uczy się ponad 92%

uczniów, w gimnazjach odsetek ten spada poniżej 90%. W zasadniczych szkołach zawo-

dowych procent ten wynosi zaledwie 77,4.

4.3. Przedszkola i oddziały przedszkolne przy szkołach podstawowych

Jak wynika z wykresu 20. 78% dzieci podlegających wychowaniu przedszkolnemu

uczęszcza do przedszkoli, a tylko 22% do oddziałów przedszkolnych przy szkołach pod-

stawowych. Trzeba jednak pamiętać, że w tych ostatnich z reguły funkcjonują tylko tzw.

klasy 0 dla sześciolatków.

W przedszkolach występują oddziały trzech rodzajów: ogólnodostępne, integracyjne

i specjalne. Z zestawień wynika, że prawie 97% przedszkolaków zapisanych jest do od-

działów ogólnodostępnych, a oddziały z innymi specyfikami zdarzają się przede wszyst-

kim w przedszkolach.

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Ogólnodostępne

Integracyjne

Sportowe

Specjalne

Mniejszości

Pozostałe

SP Gimnazja LO LP Technika ZSZ Pozostałe


37

Wykres 20. Dzieci w przedszkolach i oddziałach przedszkolnych przy szkołach podstawowych (30.09.2007 r.).

Tabela 7. Liczby dzieci w oddziałach przedszkolnych różnych rodzajów (30.09.2007 r.).

Typy szkół Ogólnodostępne Integracyjne Specjalne Razem

Przedszkola 587 862 20 886 2 893 611 641

Szkoły podstawowe 166 419 1 588 465 168 472

Razem 754 281 22 474 3 358 780 113

Tabela 8. Procenty dzieci w oddziałach różnych rodzajów (30.09.2007 r.).


Przedszkola 96,1% 3,4% 0,5% 100,0%

Szkoły podstawowe 98,8% 0,9% 0,3% 100,0%

Razem 96,7% 2,9% 0,4% 100,0%

Tabela 9. Procenty dzieci w przedszkolach i szkołach podstawowych wg rodzajów oddziałów (30.09.2007 r.).


Przedszkola 77,9% 92,9% 86,2% 78,4%

Szkoły podstawowe 22,1% 7,1% 13,8% 21,6%

Razem 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Przedszkola78%

Szkoły podstawowe

22%


38

Wykres 21. Procenty dzieci w oddziałach różnych rodzajów (30.09.2007 r.).

Wykres 22. Procenty dzieci w przedszkolach i szkołach podstawowych wg rodzajów oddziałów (30.09.2007 r.).

4.4. Struktura oświaty – podsumowanie

W oddziałach ogólnodostępnych bez specyfiki uzupełniającej uczy się prawie 92% dzieci

i młodzieży, a w grupie oddziałów przedszkolnych przewaga oddziałów ogólnodostęp-

nych jest jeszcze większa. Dlatego w dalszych rozważaniach na temat organizacji szkół

skoncentrujemy się na zwykłych oddziałach ogólnodostępnych. Jest to uzasadnione rów-

nież z tego powodu, że oddziały takie najlepiej nadają się do porównywania sytuacji

w różnych jednostkach samorządu terytorialnego.

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Przedszkola

SP

Ogólnodostępne Integracyjne Specjalne

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Ogólnodostępne

Integracyjne

Specjalne

Przedszkola SP

Subwencja oświatowa a wydatki na utrzymanie oświaty

39

5. Subwencja oświatowa a wydatki na utrzymanie oświaty

5.1. Zadania finansowane przez subwencję oświatową.

Jednym z najistotniejszych punktów spornych na linii samorządy-rząd jest kwestia finan-

sowania wydatków oświatowych. Prawie wszystkie samorządowe zadania oświatowe

mają być finansowane z części oświatowej subwencji ogólnej (którą zwykle nazywa się

subwencją oświatową). Z subwencji oświatowej wyłączone są wydatki na dowożenie

uczniów, finansowanie przedszkoli ogólnodostępnych oraz wydatki inwestycyjne.

Przyjmuje się więc, że subwencja oświatowa służy do finansowania bieżącego funkcjo-

nowania:

szkół wszystkich rodzajów w tym świetlic szkolnych;

centrów kształcenia ustawicznego i praktycznego;

jednostek obsługi ekonomiczno-administracyjnej szkół i placówek;

przedszkoli specjalnych i oddziałów specjalnych w przedszkolach ogólnodostęp-

nych;

poradni psychologiczno-pedagogicznych;

specjalnych ośrodków wychowawczych, młodzieżowych ośrodków wychowaw-

czych itp.;

bibliotek pedagogicznych;

innych placówek wykonujących zadania pozaszkolne.

Zakres zadań finansowanych przez subwencję jest zatem bardzo szeroki, problemem

pozostaje jednak poziom owego finansowania, bowiem zdecydowana większość jedno-


40

stek samorządu terytorialnego przeznacza na finansowanie tych zadań również inne

środki.

5.2. Nadwyżka wydatków nad subwencją

5.2.1. Wskaźnik nadwyżki wydatków nad subwencją

Do oceny stopnia obciążenia pozasubwencyjnych dochodów JST wydatkami na utrzy-

manie oświaty użyjemy wskaźnika nadwyżki wydatków nad subwencją. Dla każdej JST

wskaźnik ten wyliczany jest wg następującego wzoru:

gdzie:

wydatki oświatowe to wydatki wykonane z działów 801 (oświata i wychowanie) oraz

854 (edukacyjna opieka wychowawcza) z wyłączeniem wydatków z paragrafów

należących do grupy wydatki majątkowe (601 do 680) oraz rozdziałów 80103 (od-

działy przedszkolne w szkołach podstawowych), 80104 (przedszkola) i 80113 (do-

wożenie uczniów do szkół);

subwencja oświatowa – przyznana danej JST część oświatowej subwencji ogólnej.

Uwaga Jeśli w dalszych częściach niniejszego opracowania jest mowa o wydatkach oświato-

wych bez bliższego określenia, chodzi o wydatki rozumiane w taki sposób, jak przy wy-

liczaniu wskaźnika nadwyżki wydatków nad subwencją.

Interpretacja tego wskaźnika jest bardzo prosta. Jeśli wskaźnik nadwyżki wydatków nad

subwencją wynosi 0, to wydatki na zadania oświatowe finansowane przez subwencję

oświatową są równe tej subwencji. Jeśli zaś wskaźnik wynosi np. 15%, to wydatki są

o 15% wyższe od subwencji. Natomiast, gdy wskaźnik ma wartość ujemną i wynosi np.


5.2.2. Główne ustalenia

5.2.2.1. Trend wzrostu nadwyżki wydatków nad subwencją

Subwencja oświatowa w coraz mniejszym stopniu zaspokaja potrzeby jednostek samo-

rządu terytorialnego związane z utrzymaniem oświaty. Tabela 10. zawiera zestawienie

ilustrujące to zjawisko. Widzimy w niej, że średnie wielkości wskaźników nadwyżki

wydatków nad subwencją rosną z roku na rok. W 2004 r. wydatki oświatowe średniej


41

JST9 były o 13,8% wyższe od otrzymanej subwencji, do 2007 r. średnia wielkość wskaź-

nika nadwyżki wydatków nad subwencją zwiększyła się o ponad 10 punktów procento-

wych.

Zmiany wielkości średnich wskazują na wyraźny trend wzrostowy, jednak teoretycznie

rzecz biorąc możliwe jest że wzrost przeciętnej wielkości wskaźnika spowodowany był

radykalnym zwiększeniem wydatków w stosunkowo niewielkiej części JST. Warto bo-

wiem pamiętać, że średnia arytmetyczna jest mocno zależna od wartości skrajnych. Dla-

tego pozostałe kolumny w tabeli 10. oraz wykres 23. zawierają podstawowe informacje

o rozkładach wskaźników w różnych JST.

Tabela 10. Zmiany wskaźników nadwyżki wydatków nad subwencją – wszystkie JST.

Rok Średnia Percentyl

10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2004 13,8% -2,3% 3,0% 10,4% 20,9% 33,5%

2005 18,6% 0,7% 6,5% 15,5% 27,3% 40,2%

2006 21,3% 2,9% 8,7% 18,0% 30,4% 43,7%

2007 24,2% 4,3% 11,1% 21,2% 34,1% 47,4%

Wykres 23. Zmiany wskaźników nadwyżki wydatków nad subwencją – wszystkie JST.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2004 2005 2006 2007

-10

0

10

20

30

40

50

Porównanie tych miar w kolejnych latach dowodzi, że wzrost wskaźnika nadwyżki wy-

datków nad subwencją dotyczył na pewno zdecydowanej większości samorządów, choć

skala tego wzrostu była niejednakowa, ponieważ jednocześnie zwiększyło się zróżnico-

wanie wskaźników pomiędzy poszczególnymi samorządami. Np. w latach 2004-2007

9 Wszystkie średnie w zestawieniach zamieszczonych w niniejszym rozdziale są średnimi nieważonymi, tzn. że każdy samorząd,

niezależnie od wielkości swoich wydatków, ma taki sam udział w wyliczaniu tej średniej.


42

percentyl 10% zwiększył się o 6,5 punktu procentowego, mediana o 10,7 punktu, a per-

centyl 90% – o 13,9.

Tabela 11. Liczby i odsetki samorządów, w których wskaźnik nadwyżki wydatków nad subwencją był mniejszy lub równy 0.

Rodzaj JST 2004 2005 2006 2007

liczba % liczba % liczba % liczba %

Gminy wiejskie (gw) 317 19,9% 106 6,7% 80 5,0% 51 3,2%

Gminy miejsko wiejskie (gmw) 22 3,8% 30 5,2% 21 3,6% 9 1,5%

Gminy miejskie (gm) 6 2,5% 12 5,0% 7 2,9% 5 2,1%

Miasta na prawach powiatu (mnp) 0 0,0% 0 0,0% 0 0,0% 0 0,0%

Powiaty ziemskie (pz) 88 28,0% 94 29,9% 52 16,6% 55 17,5%

Samorządy województw (sw) 1 6,3% 0 0,0% 0 0,0% 0 0,0%

Ogółem 434 15,5% 242 8,6% 160 5,7% 120 4,3%

Symptomatyczne są też zmiany liczb samorządów, które nie finansowały oświaty ze

środków pozasubwencyjnych, czyli tych, w których wskaźnik nadwyżki wydatków nad

subwencją był mniejszy lub równy 0. Z tabeli 11. i wykresu 24. wynika, że w 2004 r.

było ich 434, czyli ponad 15%, natomiast w roku 2007 już tylko 120 (4,3%). W zesta-

wieniach tych widoczne jest jednak wyraźne zróżnicowanie skali, a nawet kierunku

zmian w zależności od rodzaju JST.

Wykres 24. Odsetki samorządów, w których wskaźnik nadwyżki wydatków nad subwencją był mniejszy lub równy 0.

5.2.2.2. Zróżnicowanie wskaźników nadwyżki wydatków nad subwencją w zależności od rodzaju JST

W tabeli 11. i na wykresie 24. daje się zauważyć, że odsetki JST, w których wskaźnik

nadwyżki wydatków nad subwencją był mniejszy lub równy 0, mocno się różnią w za-

leżności od rodzaju samorządu. Najwięcej takich JST było w grupie powiatów ziem-

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

gw gmw gm pz ogółem

2004 2005 2006 2007


43

skich, natomiast wśród miast na prawach powiatu i samorządów województw w ogóle

nie było jednostek, które pokrywały bieżące wydatki oświatowe wyłącznie z subwencji.

Z zestawień zamieszczonych w niniejszym podrozdziale wynika podobne zróżnicowanie

innych miar. Generalnie można stwierdzić, że grupą samorządów, które w najmniejszym

stopniu finansują oświatę z własnych środków są powiaty ziemskie. Świadczą o tym nie

tylko wartości średniej i mediany (odpowiednio 7,0% i 5,6%,) ale także to, że 90% po-

wiatów ziemskich ma wskaźnik nadwyżki wydatków nad subwencją na poziomie niż-

szym od 18,7%, czyli mniejszym niż mediany wszystkich pozostałych grup samorządów

(próba wyjaśnienia takiego stanu rzeczy znajduje się w podrozdziale 7.7, str. 117). Tym-

czasem grupą samorządów, która przeciętnie najwięcej dochodów własnych poświęca na

pokrycie wydatków oświatowych są gminy miejskie.

Powiaty ziemskie są też grupą najmniej zróżnicowaną wewnętrznie pod względem stop-

nia współfinansowania wydatków oświatowych. Miarą tego zróżnicowania może być

rozstęp ćwiartkowy (kwartylny), czyli różnica pomiędzy górnym a dolnym kwartylem

(inaczej mówiąc, pomiędzy percentylem 75% a percentylem 25%). W wypadku powia-

tów ziemskich miara ta w 2007 r. wynosiła zaledwie 9,1 punktu procentowego. Oznacza

to, że połowa powiatów miała wskaźniki nadwyżki wydatków nad subwencją, które nie

różniły się od siebie więcej niż o 9,1 punktu procentowego. W wypadku pozostałych

grup JST odstępy ćwiartkowe były następujące:

gminy wiejskie – 17,4 punktu procentowego,

miasta na prawach powiatu – 19,2 punktu procentowego,

samorządy województw – 20,8 punktu procentowego,

gminy miejskie – 24,1 punktu procentowego,

gminy miejsko-wiejskie – 26,1 punktu procentowego.

Tabela 12. Wskaźniki nadwyżki wydatków nad subwencją w 2007 r. – grupy JST różnych rodzajów.

Rodzaj JST Średnia Percentyl

10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

Gminy wiejskie (gw) 21,9% 5,9% 12,1% 19,8% 29,4% 40,5%

Gminy miejsko wiejskie (gmw) 30,0% 8,2% 15,4% 28,6% 41,6% 53,4%

Gminy miejskie (gm) 43,3% 19,9% 30,8% 42,2% 54,9% 68,1%

Miasta na prawach powiatu (mnp) 32,8% 14,5% 22,0% 31,4% 41,2% 48,2%

Powiaty ziemskie (pz) 7,0% -2,4% 1,7% 5,6% 10,8% 18,7%

Samorządy województw (sw) 46,2% 27,3% 33,0% 38,3% 53,8% 86,9%


44

Wykres 25. Wskaźniki nadwyżki wydatków nad subwencją w 2007 r. – grupy JST różnych rodzajów.

Mediana

25%-75%

10%-90% gw gmw gm mnp pz sw

-10

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

5.2.3. Zmiany wskaźników nadwyżki wydatków nad subwencją w poszczególnych grupach JST

W podrozdziale 5.2.2.1. przedstawiony jest ogólny trend wzrostu stopnia współfinanso-

wania wydatków oświatowych przez samorządy. Poniżej zamieszczone są zestawienia

przedstawiające bardziej szczegółowe informacje na ten temat. Wynika z nich, że

w każdej analizowanej grupie JST w roku 2007 wskaźniki nadwyżki wydatków nad

subwencją były wyższe niż w roku 2004. Jednak zmiany wskaźników przebiegały w spo-

sób zróżnicowany.

Najbardziej gwałtowne zmiany następowały w grupie samorządów województw. Praw-

dopodobnie wynika to przede wszystkim z bardzo małej liczebności tej grupy, która po-

woduje dużą podatność na wpływ różnych czynników zakłócających.

Tabela 13. Zmiany wskaźników nadwyżki wydatków nad subwencją – gminy wiejskie.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2004 9,9% -3,9% 1,4% 8,2% 16,2% 24,9%

2005 16,3% 1,8% 7,6% 14,6% 22,6% 31,7%

2006 18,5% 3,6% 9,0% 16,6% 25,6% 34,3%

2007 21,9% 5,9% 12,1% 19,8% 29,4% 40,5%


45

Wykres 26. Zmiany wskaźników nadwyżki wydatków nad subwencją – gminy wiejskie.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2004 2005 2006 2007

-10

-5

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

W grupie gmin wiejskich poziom współfinansowania wydatków oświatowych rośnie

z roku na rok. Najszybszy przyrost miał miejsce pomiędzy rokiem 2004 a 2005. Mediana

zwiększyła się wtedy o 6,4 punktu procentowego, jednak bardziej spektakularny był spa-

dek liczby samorządów, w których wskaźnik nadwyżki wydatków nad subwencją był

mniejszy lub równy 0 (zob. tabela 11. i wykres 24.). W 2004 r. do tej grupy należało 317

(19,9%) gmin wiejskich, a w 2005 już tylko 106 (6,7%). Główną przyczyną tych zmian

była zapewne modyfikacja algorytmu podziału subwencji oświatowej. W 2004 r. algo-

rytm ten był bardzo korzystny dla gmin wiejskich, ponieważ na kształcenie jednego

ucznia wiejskiej szkoły podstawowej lub gimnazjum przypadało wtedy o 51% więcej

środków niż na kształcenie uczniów szkół miejskich. W 2005 r. wskaźnik ten został

zmniejszony do 38%.

Tabela 14. Zmiany wskaźników nadwyżki wydatków nad subwencją – gminy miejsko-wiejskie.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2004 20,3% 3,4% 9,3% 17,5% 28,3% 38,1%

2005 23,1% 2,1% 10,2% 20,6% 34,7% 44,4%

2006 26,2% 5,7% 12,2% 24,3% 37,8% 48,9%

2007 30,0% 8,2% 15,4% 28,6% 41,6% 53,4%


46

Tabela 15. Zmiany wskaźników nadwyżki wydatków nad subwencją – gminy miejskie.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2004 31,4% 11,6% 19,7% 28,4% 40,1% 57,9%

2005 36,8% 14,5% 26,4% 35,2% 47,8% 61,8%

2006 40,5% 18,0% 28,7% 39,9% 51,8% 65,3%

2007 43,3% 19,9% 30,8% 42,2% 54,9% 68,1%

Tabela 16. Zmiany wskaźników nadwyżki wydatków nad subwencją – miasta na prawach powiatu.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2004 29,2% 11,8% 19,0% 28,9% 36,3% 47,4%

2005 28,8% 13,0% 18,6% 27,4% 34,5% 47,6%

2006 32,3% 16,6% 23,2% 29,4% 39,5% 48,5%

2007 32,8% 14,5% 22,0% 31,4% 41,2% 48,2%

Tabela 17. Zmiany wskaźników nadwyżki wydatków nad subwencją – powiaty ziemskie.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2004 3,8% -3,4% -0,5% 3,1% 7,0% 11,6%

2005 3,9% -4,8% -1,1% 2,6% 7,0% 13,1%

2006 7,6% -2,3% 2,3% 6,1% 11,5% 18,0%

2007 7,0% -2,4% 1,7% 5,6% 10,8% 18,7%

Tabela 18. Zmiany wskaźników nadwyżki wydatków nad subwencją – samorządy województw.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2004 23,0% 6,0% 14,1% 19,3% 31,5% 43,7%

2005 53,6% 24,8% 34,8% 55,1% 62,4% 69,2%

2006 63,2% 34,4% 41,5% 56,7% 71,5% 100,7%

2007 46,2% 27,3% 33,0% 38,3% 53,8% 86,9%

W grupie gmin miejsko-wiejskich również mamy do czynienia ze stałym wzrostem nad-

wyżek wydatków nad subwencją z tym że w 2005 r. przejściowo spadła wartość percen-

tylu 10%. Stale rośnie także poziom współfinansowania wydatków oświatowych przez

gminy miejskie. Natomiast w grupach miast na prawach powiatu i powiatów ziemskich

sytuacja jest inna. Daje się wprawdzie zauważyć trend wzrostowy, ale w niektórych la-

tach wskaźniki nadwyżki wydatków nad subwencją spadają.


47

Wykres 27. Zmiany wskaźników nadwyżki wydatków nad subwencją – gminy miejsko-wiejskie.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2004 2005 2006 2007

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

Wykres 28. Zmiany wskaźników nadwyżki wydatków nad subwencją – gminy miejskie.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2004 2005 2006 2007

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

70


48

Wykres 29. Zmiany wskaźników nadwyżki wydatków nad subwencją – miasta na prawach powiatu.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2004 2005 2006 2007

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

Wykres 30. Zmiany wskaźników nadwyżki wydatków nad subwencją – powiaty ziemskie.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2004 2005 2006 2007

-10

-5

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50


49

Wykres 31. Zmiany wskaźników nadwyżki wydatków nad subwencją – samorządy województw.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2004 2005 2006 2007

0

20

40

60

80

100

5.3. Subwencja oświatowa a wydatki na utrzymanie oświaty – podsumowanie

Więcej niż 95% jednostek samorządu terytorialnego współfinansuje bieżące utrzymanie

oświaty z własnych środków. W 2007 r. tylko w 120 JST (4,3% z ogólnej liczby 2808

samorządów) otrzymana subwencja oświatowa była wyższa lub równa wydatkom.

W przeciętnym samorządzie wskaźnik nadwyżki wydatków nad subwencją wynosi po-

nad 20% (średnia 24,2%, mediana 21,2% – histogramy z szczegółowymi rozkładami

wskaźników zamieszczone są w podrozdziale 8.1, str. 126). Jednak sytuacja poszczegól-

nych rodzajów JST jest mocno zróżnicowana. Grupą samorządów, które w najmniejszym

stopniu finansują oświatę z własnych środków są powiaty ziemskie. Świadczą o tym nie

tylko wartości średniej i mediany (odpowiednio 7,0% i 5,6%,) ale także to, że 90% po-

wiatów ziemskich ma wskaźnik nadwyżki wydatków nad subwencją na poziomie niż-

szym od 18,7%, czyli mniejszym niż mediany wszystkich pozostałych grup samorządów.

Symptomatyczny jest też fakt, że ponad połowę samorządów, w których w 2007 r.

otrzymana subwencja oświatowa była wyższa lub równa wydatkom, stanowiły powiaty

ziemskie, podczas gdy samorządy te stanowią tylko 11% ogólnej liczby JST.

Subwencja oświatowa w coraz mniejszym stopniu zaspokaja potrzeby jednostek samo-

rządu terytorialnego związane z utrzymaniem oświaty. Świadczy o tym m. in. wzrost

mediany wskaźnika nadwyżki wydatków nad subwencją. W roku 2004 wynosiła ona

10,4%, do roku 2007 wartość tej miary wzrosła do 21,2%. W tym samym okresie liczba


50

samorządów, w których otrzymana subwencja była większa od wydatków lub im równa,

zmniejszyła się z 434 do 120.

Wielkości szkół i oddziałów

51

6. Wielkości szkół i oddziałów

Liczebności szkół i oddziałów to wskaźniki, które opisują widoczne na pierwszy rzut oka

i dla każdego zrozumiałe aspekty organizacji oświaty. Warto przy tym przypomnieć, że

klasa oznacza rok (poziom) nauczania, a oddział oznacza grupę uczniów10

. W takim uję-

ciu np. gimnazjum ma trzy klasy, a każda z tych klas może mieć różną liczbę oddziałów.

Przeciętna liczba uczniów w oddziale jest jednym z głównych czynników kształtujących

jednostkowe koszty kształcenia, czyli koszty przypadające na jednego ucznia. Zatem

można powiedzieć, że z ekonomicznego punktu widzenia, im mniejszy oddział, tym go-

rzej11

. Z drugiej strony zaś w mniejszych oddziałach warunki nauki i pracy są bardziej

komfortowe i łatwiej można sobie w nich poradzić z problemami wychowawczymi12

.

Liczba uczniów w szkole może mieć wpływ na jednostkowe koszty kształcenia, ponie-

waż w małych szkołach nie ma możliwości swobodnego kształtowania wielkości oddzia-

łów. Jeżeli liczby uczniów na poziomie poszczególnych klas są na tyle duże, że istnieje

względna swoboda w określaniu liczby i wielkości oddziałów (np. można utworzyć 5

mniejszych lub 4 większe oddziały), to szkoła jest elastyczna organizacyjnie, tzn. może

elastycznie dopasowywać swą organizację do zmieniającej się liczby uczniów i innych

uwarunkowań. Z drugiej strony zaś, powszechnie uważa się, że w zbyt dużych szkołach

gorsze są warunki wychowawcze.

W tym kontekście warto sobie zdawać sprawę, że omawiane poniżej wskaźniki odnoszą

się do szkół poszczególnych typów niezależnie od tego czy są to jednostki samodzielne,

czy też wchodzące w skład zespołów; jako odrębne jednostki traktowane są tutaj też filie.

10 Tak zwykle rozumie te terminy prawo oświatowe, ale nie jest ono w tej kwestii konsekwentne, bowiem używa się w nim również

np. pojęcia wychowawca klasy na oznaczenie nauczyciela opiekującego się grupą uczniów należących do jednego oddziału.

11 Zależność między wielkością oddziału, a kosztami jednostkowymi nie zawsze jest liniowa ze względu na przepisy o ramowych

planach nauczania, wymuszające obowiązkowe podziały na grupy na niektórych zajęciach. W związku z tym np. 24-osobowy oddział

gimnazjum, który nie musi być dzielony na grupy, wymaga mniejszej liczby godzin nauczycielskich niż oddział 25 osobowy,

w którym takie podziały są konieczne.

12 Jednak, wbrew potocznej opinii, do tej pory nie udowodniono większej efektywność kształcenia w małych oddziałach.


52

Uwaga Podawane w niniejszym rozdziale liczby uczniów odnoszą się wyłącznie do uczniów

oddziałów ogólnodostępnych lub wielozawodowych bez dodatkowej specyfiki (zob.

Liczby uczniów w oddziałach różnych rodzajów, str. 33).

6.1. Liczby uczniów w szkołach

6.1.1. Porównanie wielkości szkół różnych typów

Przeciętne wielkości szkół różnych typów znacznie różnią się między sobą. Z tabeli 19.

i wykresu 32. wynika, że największe są licea ogólnokształcące, które w ubiegłym roku

szkolnym miały średnio po 355 uczniów (mediana wynosiła 313). Jednocześnie wielko-

ści tych szkół były najbardziej zróżnicowane13

, o czym świadczy m.in. wielkość rozstępu

ćwiartkowego (różnica pomiędzy percentylem 75% a percentylem 25%), który wynosi aż

411. To zróżnicowanie nie powinno dziwić, ze względu na fakt gwałtownego zwiększe-

nia się zapotrzebowania na ten typ szkół po 1990 r. W efekcie część liceów ogólno-

kształcących to duże szkoły samodzielne, które zwykle istnieją od dawna i w których

nadal, ze względu na dużą liczbę chętnych, nie daje o sobie znać niż demograficzny. Inna

grupa liceów to stosunkowo niewielkie jednostki w zespołach szkół ponadgimnazjal-

nych, które pierwotnie były zespołami szkół zawodowych, utworzone w okresie spadku

zainteresowania szkolnictwem zawodowym.

Najmniej liczne i najmniej zróżnicowane pod względem wielkości są licea profilowane

(średnia 95, mediana 74, rozstęp ćwiartkowy 88). Znaczna część szkół tego typu ma tyl-

ko po jednym oddziale na poziomie każdej klasy.

Zasadnicze szkoły zawodowe są większe a jednocześnie bardziej zróżnicowane pod

względem wielkości od liceów profilowanych (średnia 150, mediana 118, rozstęp

ćwiartkowy 137).

Nieco większe od ZSZ są szkoły podstawowe (średnia 183, mediana 119, rozstęp ćwiart-

kowy 173). Warto jednak pamiętać, że nauka w tych szkołach trwa sześć lat, zatem me-

diana liczby uczniów przypadających na jedną klasę szkoły tego typu wynosi tylko 19,8,

podczas gdy w liceum profilowanym 24,7, w ZSZ 59, a w liceum ogólnokształcącym aż

104,3. Trzeba też brać pod uwagę fakt, że organizacja szkół podstawowych w bardzo

dużym stopniu zależy od rodzaju miejscowości, w których te szkoły się znajdują, dlatego

w podrozdziale 6.1.2. przedstawione są bardziej szczegółowe informacje na ten temat.

Gimnazja są zwykle znacznie większe i nieco bardziej zróżnicowane od szkół podsta-

wowych (średnia 234, mediana 195, rozstęp ćwiartkowy 195). Ich wielkości w mniej-

13 Histogramy ze szczegółowymi rozkładami wielkości szkół i oddziałów znajdują się w podrozdziale 8.2., str. 59.


53

szym stopniu zależą też od rodzaju miejscowości (zob. podrozdział 6.1.3.). Mediana

z liczby uczniów przypadających na jedną klasę gimnazjum wynosi 65.

Technika są przeciętnie największymi szkołami po liceach ogólnokształcących, a jedno-

cześnie są bardzo zróżnicowane pod względem wielkości (średnia 252, mediana 208.

rozstęp ćwiartkowy 254). Mediana z liczby uczniów przypadających na jedną klasę czte-

roletniego techniku wynosi 52).

Tabela 19. Liczby uczniów w szkołach różnych typów (oddziały ogólnodostępne, 30 września 2007 r.).

Typ szkoły Średnia Percentyl

10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

Szkoła podstawowa (SP) 183 48 72 119 245 418

Gimnazjum (gimn.) 234 71 119 195 314 457

Liceum ogólnokształcące (LO) 355 64 131 313 542 686

Liceum profilowane (LP) 95 21 40 74 128 201

Technikum (tech.) 252 54 99 208 353 531

Zasadnicza szkoła zawodowa (ZSZ) 150 40 66 118 203 311

Wykres 32. Liczby uczniów w szkołach różnych typów (oddziały ogólnodostępne, 30 września 2007 r.).

Mediana

25%-75%


0

100

200

300

400

500

600

700

6.1.2. Liczby uczniów w szkołach podstawowych

Algorytm podziału subwencji oświatowej uzależnia wielkość środków przypadających

na jednego ucznia ogólnodostępnego oddziału szkoły podstawowej lub gimnazjum od

rodzaju miejscowości, w której znajduje się ta szkoła. Rozróżnia się trzy rodzaje miej-

scowości: miasta powyżej 5 tysięcy mieszkańców, miasta poniżej 5 tysięcy mieszkańców

i wsie. Dlatego niniejszy podrozdział zawiera odrębne zestawienia liczb uczniów szkół

podstawowych dla tych rodzajów miejscowości.


54

Jak było do przewidzenia, w miastach powyżej 5 tysięcy mieszkańców szkoły podsta-

wowe są przeciętnie największe (średnia w roku 2007 – 374, mediana 358). Jednocześnie

w tej grupie miast największe jest zróżnicowanie wielkości szkół (rozstęp ćwiartkowy

251). W małych miastach szkoły są zwykle nieco mniejsze (średnia w 2007 r. – 293, me-

diana 297). Najmniejsze i najmniej zróżnicowane wielkościowo są szkoły wiejskie (śred-

nia w 2007 r. – 112, mediana 90, rozstęp ćwiartkowy 78).

Warto też zwrócić uwagę, że tylko 25% największych wiejskich szkół podstawowych

przewyższa liczebnością 10% najmniejszych szkół z miast powyżej 5 tys. mieszkańców

(percentyl 25% z grupy szkól wiejskich jest zbliżony do wartości percentylu 10% z grupy

miast powyżej 5 tys. mieszkańców).

W każdej grupie miejscowości wielkości szkół podstawowych zmniejszają się z roku na

rok.

Tabela 20. Zmiany liczb uczniów w szkołach podstawowych w miastach powyżej 5 tys. mieszkaoców (oddziały ogólnodostępne).

Spis Średnia Percentyl

10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2005-09-15 415 148 260 395 546 692

2006-09-15 397 146 252 379 521 653

2007-09-30 374 140 237 358 488 626

Tabela 21. Zmiany liczb uczniów w szkołach podstawowych w miastach poniżej 5 tys. mieszkaoców (oddziały ogólnodostępne).


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2005-09-15 326 196 248 331 400 462

2006-09-15 309 183 234 313 387 436

2007-09-30 293 169 221 297 369 416

Tabela 22. Zmiany liczb uczniów w wiejskich szkołach podstawowych (oddziały ogólnodostępne).


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2005-09-15 119 47 67 97 148 224

2006-09-15 115 45 64 94 143 220

2007-09-30 112 44 61 90 139 214


55

Wykres 33. Zmiany liczb uczniów w szkołach podstawowych w miastach powyżej 5 tys. mieszkaoców (oddziały ogólnodostępne).

Wykres 34. Zmiany liczb uczniów w szkołach podstawowych w miastach poniżej 5 tys. mieszkaoców (oddziały ogólnodostępne).

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

0

100

200

300

400

500

600

700

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

0

100

200

300

400

500

600

700


56

Wykres 35. Zmiany liczb uczniów w wiejskich szkołach podstawowych (oddziały ogólnodostępne).

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

0

100

200

300

400

500

600

700

6.1.3. Liczby uczniów w gimnazjach

Liczby uczniów w gimnazjach również się zmniejszają. Jednak wiejskie szkoły tego typu

nie są już tak małe, jak szkoły podstawowe.

Tabela 23. Zmiany liczb uczniów w gimnazjach w miastach powyżej 5 tys. mieszkaoców (oddziały ogólnodostępne).


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2005-09-15 404 160 260 382 528 672

2006-09-15 382 155 246 366 497 631

2007-09-30 352 138 224 337 459 584

Tabela 24. Zmiany liczb uczniów w gimnazjach w miastach poniżej 5 tys. mieszkaoców (oddziały ogólnodostępne).


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2005-09-15 300 176 231 294 353 431

2006-09-15 284 165 217 278 337 413

2007-09-30 266 148 200 262 317 386

Tabela 25. Zmiany liczb uczniów w wiejskich gimnazjach (oddziały ogólnodostępne).


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2005-09-15 170 67 101 155 219 291

2006-09-15 165 65 98 151 214 283

2007-09-30 156 61 91 141 202 266


57

Oczywiście gimnazja w miastach powyżej 5 tysięcy mieszkańców są z reguły największe

(średnia w 2007 r. – 352, mediana 337),.szkoły w małych miastach są nieco mniejsze

(średnia w 2007 r. – 266, mediana 262), a na wsi najmniejsze (średnia w 2007 r. – 156,

mediana 141). Trzeba jednak pamiętać, że nauka w gimnazjum trwa tylko 3 lata, zatem

150-osobowe gimnazjum jest w pewnym sensie odpowiednikiem szkoły podstawowej,

które liczy 300 uczniów.

Wykres 36. Zmiany liczb uczniów w gimnazjach w miastach powyżej 5 tys. mieszkaoców (oddziały ogólnodostępne).

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

0

100

200

300

400

500

600

700

Wykres 37. Zmiany liczb uczniów w gimnazjach w miastach poniżej 5 tys. mieszkaoców (oddziały ogólnodostępne).

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

0

100

200

300

400

500

600

700


58

Wykres 38. Zmiany liczb uczniów w wiejskich gimnazjach (oddziały ogólnodostępne).

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

0

100

200

300

400

500

600

700

6.1.4. Liczby uczniów w szkołach ponadgimnazjalnych

W odróżnieniu od szkół podstawowych i gimnazjów, w latach 2005-2007 przeciętne

liczby uczniów w większości typów szkół ponadgimnazjalnych nie tylko się nie zmniej-

szyły, ale nawet nieco wzrosły. Wyjątkiem były tylko licea profilowane.

Tabela 26. Zmiany liczb uczniów w liceach ogólnokształcących (oddziały ogólnodostępne).


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2005-09-15 348 63 120 301 541 692

2006-09-15 355 62 124 317 545 696

2007-09-30 355 64 131 313 542 686

Tabela 27. Zmiany liczb uczniów w liceach profilowanych (oddziały ogólnodostępne).


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2005-09-15 133 37 62 97 176 274

2006-09-15 115 24 50 88 151 240

2007-09-30 95 21 40 74 128 201

Tabela 28. Zmiany liczb uczniów w technikach (oddziały ogólnodostępne).


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2005-09-15 236 53 101 190 325 479

2006-09-15 245 49 100 198 344 510

2007-09-30 252 54 99 208 353 531


59

Tabela 29. Zmiany liczb uczniów w zasadniczych szkołach zawodowych (oddziały ogólnodostępne).


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2005-09-15 152 41 67 116 202 302

2006-09-15 147 35 67 111 198 297

2007-09-30 150 40 66 118 203 311

Wykres 39. Zmiany liczb uczniów w liceach ogólnokształcących (oddziały ogólnodostępne).

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

0

100

200

300

400

500

600

700

800

Wykres 40. Zmiany liczb uczniów w liceach profilowanych (oddziały ogólnodostępne).

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

0

100

200

300

400

500

600

700

800


60

Wykres 41. Zmiany liczb uczniów w technikach (oddziały ogólnodostępne).

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

0

100

200

300

400

500

600

700

800

Wykres 42. Zmiany liczb uczniów w zasadniczych szkołach zawodowych (oddziały ogólnodostępne).

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

0

100

200

300

400

500

600

700

800

6.2. Wskaźniki elastyczności organizacyjnej

6.2.1. Wyjaśnienie pojęcia

Jak już pisałem, liczba uczniów w szkole może mieć wpływ na jednostkowe koszty

kształcenia, ponieważ w małych szkołach trudniej jest dostosowywać wielkości oddzia-

łów do potrzeb i możliwości ekonomicznych. W publicznych szkołach podstawowych

i gimnazjach, czyli jednostkach, które muszą przyjmować wszystkich uczniów zamiesz-


61

kałych w ich obwodach, bywa to nawet niemożliwe. Jeśli na przykład do pierwszej klasy

szkoły podstawowej zapisano 36 uczniów i wszyscy oni mieszkają w obwodzie tej szko-

ły, praktycznie nie ma wyboru – trzeba utworzyć dwa 18-osobowe oddziały. Wprawdzie

żaden przepis nie zabrania wprost tworzenia w ogólnodostępnych szkołach podstawo-

wych oddziałów liczących ponad 35 uczniów, to obecna praktyka i możliwości lokalowe

szkół (wielkości sal lekcyjnych) sprawiają, że takie oddziały praktycznie się nie zdarzają.

Skalę tego problemu można oszacować za pomocą wskaźnika elastyczności organizacyj-

nej. Dla każdej szkoły wylicza się go wg wzoru:

gdzie:

liczba uczniów w klasach elastycznych oznacza sumę liczb uczniów oddziałów ogól-

nodostępnych w klasach, w których liczba uczniów oddziałów ogólnodostępnych

na poziomie danej klasy jest większa od 80;

liczba uczniów ogółem oznacza sumę liczb uczniów oddziałów ogólnodostępnych.

Wyobraźmy sobie zatem dwa gimnazja liczące po 270 uczniów (wszyscy w oddziałach

ogólnodostępnych). W jednym z nich w klasie pierwszej jest 82 uczniów, w drugiej – 90,

a w trzeciej – 98. Każda klasa jest więc elastyczna, bo liczy ponad 80 uczniów, zatem

łączna liczba uczniów w klasach elastycznych jest równa całkowitej liczbie uczniów te j

szkoły. W takiej sytuacji wskaźnik elastyczności organizacyjnej tej szkoły wynosi

W drugim przykładowym gimnazjum też jest 270 uczniów, ale w klasie pierwszej mamy

ich tylko 70, za to w drugiej – 90, a w trzeciej – 110. W tym wypadku elastyczne są tylko

dwie starsze klasy, do których uczęszcza łącznie 200 uczniów. Wobec tego wskaźnik

elastyczności organizacyjnej tej szkoły wynosi

Oczywiście wskaźnik elastyczności organizacyjnej szkoły, w której żadna klasa nie jest

elastyczna, wynosi 0.

6.2.2. Porównanie wskaźników elastyczności organizacyjnej szkół różnych typów

Jak wynika z tabeli 30. i wykresu 43. wskaźniki wskaźnik elastyczności organizacyjnej

szkół podstawowych były w roku szkolnym 2007/08 bardzo niskie – średnia wyniosła

tylko 0,07, a ponad 75% szkół miało wskaźnik 0. Tylko 10% szkół tego typu charaktery-

zowało się wskaźnikiem elastyczności większym niż 0,21.


62

Dla gimnazjów średni wskaźnik był wyższy i wynosił 0,39, na dodatek nie mniej niż ¼

gimnazjów to były szkoły całkowicie elastyczne (percentyl 75% równy 1). Najbardziej

elastyczne szkoły to licea ogólnokształcące, ponieważ co najmniej połowa z nich ma

wskaźnik równy 1, a średnia wynosi 0,60. Jednak pozostałe szkoły ponadgimnazjalne są

bardzo mało elastyczne.

Tabela 30. Wskaźniki elastyczności organizacyjnej szkół różnych typów (30 września 2007 r.).


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

Szkoła podstawowa (SP) 0,07 0,00 0,00 0,00 0,00 0,21

Gimnazjum (gimn.) 0,39 0,00 0,00 0,00 1,00 1,00

Liceum ogólnokształcące (LO) 0,60 0,00 0,00 1,00 1,00 1,00

Liceum profilowane (LP) 0,01 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

Technikum (tech.) 0,06 0,00 0,00 0,00 0,00 0,21

Zasadnicza szkoła zawodowa (ZSZ) 0,02 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

Wykres 43. Wskaźniki elastyczności organizacyjnej szkół różnych typów (30 września 2007 r.).

Mediana

25%-75%


-0,2

0,0

0,2

0,4

0,6

0,8

1,0

1,2

Trzeba jednak zdawać sobie sprawę, że w szkołach ponadgimnazjalnych niski, a nawet

zerowy, poziom wskaźnika elastyczności organizacyjnej nie musi oznaczać kłopotów ze

zorganizowaniem oddziałów o optymalnej wielkości. Szkoły tego rodzaju mają bowiem

zwykle względną swobodę w określaniu liczby przyjmowanych uczniów i nie muszą

przyjmować wszystkich chętnych. Można więc w nich najpierw określić optymalną

wielkość oddziałów (lub nawet jedynego oddziału), a później przyjąć do nich tylu

uczniów, ile jest miejsc.


63

6.2.3. Wskaźniki elastyczności organizacyjnej szkół podstawowych i gimnazjów w zależności od rodzaju miejscowości

Wskaźniki elastyczności organizacyjnej szkół podstawowych i gimnazjów warto prze-

analizować dokładniej, ponieważ w ich wypadku wskaźniki te odzwierciedlają rzeczywi-

stą swobodę organizacyjną.

6.2.3.1. Szkoły podstawowe

Jak było do przewidzenia, wskaźniki elastyczności organizacyjnej szkół podstawowych

najwyższe są w miastach powyżej 5 tys. mieszkańców. W roku szkolnym 2007/08

w miastach tych średni wskaźnik wynosił 0,28, mediana 0,19, a percentyl 75% był rów-

ny 0,86. Oznacza, to że tylko mniej więcej ¼ miejskich szkół tego typu miała względną

elastyczność organizacyjną. Rzecz jasna w małych miastach, a już szczególnie na wsi,

było z tym jeszcze gorzej.

Tabela 31. Wskaźniki elastyczności organizacyjnej szkół podstawowych w miastach powyżej 5 tys. mieszkaoców.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2005-09-15 0,36 0,00 0,00 0,19 0,86 1,00

2006-09-15 0,32 0,00 0,00 0,00 0,73 1,00

2007-09-30 0,28 0,00 0,00 0,00 0,57 1,00

Tabela 32. Wskaźniki elastyczności organizacyjnej szkół podstawowych w miastach poniżej 5 tys. mieszkaoców.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2005-09-15 0,12 0,00 0,00 0,00 0,20 0,41

2006-09-15 0,08 0,00 0,00 0,00 0,00 0,38

2007-09-30 0,05 0,00 0,00 0,00 0,00 0,22

Tabela 33. Wskaźniki elastyczności organizacyjnej wiejskich szkół podstawowych.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2005-09-15 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

2006-09-15 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

2007-09-30 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00


64

Wykres 44. Wskaźniki elastyczności organizacyjnej szkół podstawowych w miastach powyżej 5 tys. mieszkaoców.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

-0,2

0,0

0,2

0,4

0,6

0,8

1,0

1,2

Wykres 45. Wskaźniki elastyczności organizacyjnej szkół podstawowych w miastach poniżej 5 tys. mieszkaoców.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

-0,05

0,00

0,05

0,10

0,15

0,20

0,25

0,30

0,35

0,40

0,45

Trzeba też zauważyć pogarszanie się wskaźników szkół miejskich na przestrzeni ostat-

nich lat. W miastach powyżej 5 tysięcy mieszkańców mediana osiągnęła 0 we wrześniu

2006 r. a wartość percentylu 75% maleje z każdym rokiem. W miasteczkach percentyl

75% jest zerowy od 2006 r. i widać wyraźne zmniejszanie się percentylu 10%.

6.2.3.2. Gimnazja

Elastyczność gimnazjów jest zwykle o wiele lepsza, w większych miastach nadal ponad

połowa z nich jest w pełni elastyczna organizacyjnie, a średni wskaźnik wynosi 0,72.


65

Wskaźniki elastyczności w miastach liczących poniżej 5 tys. mieszkańców są oczywiście

gorsze, ale nawet na wsi co najmniej 10% szkół tego typu jest w pełni elastyczna organi-

zacyjnie (ma wskaźnik równy 1).

Jednak również w wypadku gimnazjów widoczny jest wyraźni trend spadku elastyczno-

ści organizacyjnej w kolejnych latach szkolnych.

Tabela 34. Wskaźniki elastyczności organizacyjnej gimnazjów w miastach powyżej 5 tys. mieszkaoców.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2005-09-15 0,78 0,00 0,73 1,00 1,00 1,00

2006-09-15 0,76 0,00 0,70 1,00 1,00 1,00

2007-09-30 0,72 0,00 0,39 1,00 1,00 1,00

Tabela 35. Wskaźniki elastyczności organizacyjnej gimnazjów w miastach poniżej 5 tys. mieszkaoców.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2005-09-15 0,72 0,00 0,38 1,00 1,00 1,00

2006-09-15 0,67 0,00 0,00 1,00 1,00 1,00

2007-09-30 0,60 0,00 0,00 0,73 1,00 1,00

Tabela 36. Wskaźniki elastyczności organizacyjnej wiejskich gimnazjów.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2005-09-15 0,20 0,00 0,00 0,00 0,35 1,00

2006-09-15 0,19 0,00 0,00 0,00 0,00 1,00

2007-09-30 0,15 0,00 0,00 0,00 0,00 1,00


66

Wykres 46. Wskaźniki elastyczności organizacyjnej gimnazjów w miastach powyżej 5 tys. mieszkaoców.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

-0,2

0,0

0,2

0,4

0,6

0,8

1,0

1,2

Wykres 47. Wskaźniki elastyczności organizacyjnej gimnazjów w miastach poniżej 5 tys. mieszkaoców.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

-0,2

0,0

0,2

0,4

0,6

0,8

1,0

1,2


67

Wykres 48. Wskaźniki elastyczności organizacyjnej gimnazjów wiejskich.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

-0,2

0,0

0,2

0,4

0,6

0,8

1,0

1,2

6.3. Średnie liczebności oddziałów w poszczególnych szkołach

Liczby uczniów w oddziałach są chyba najbardziej widocznym i powszechnie zrozumia-

łym elementem organizacji szkół, a przy tym są jednym z głównych czynników kształtu-

jących jednostkowe koszty kształcenia. Dlatego warto porównać wielkości oddziałów

w szkołach różnych typów oraz przeanalizować trendy ich zmian.

6.3.1. Porównanie wielkości oddziałów w szkołach różnych typów

Z reguły najmniejsze i jednocześnie najbardziej zróżnicowane są oddziały szkół podsta-

wowych, ponieważ w przeciętnym oddziale takiej szkoły w roku 2007/08 uczyło się ok.

18 uczniów (średnia 17,27, mediana 18), a rozstęp ćwiartkowy (różnica pomiędzy per-

centylem 75% a percentylem 25%) wynosił 9,17. Zatem liczba uczniów połowy oddzia-

łów tego typu mieściła się w granicach od 12,67 do 21,83. Przy tym mniej więcej co

dziesiąty oddział szkoły podstawowej miał mniej niż 10 uczniów.

Najmniej zróżnicowane były oddziały gimnazjów – rozstęp ćwiartkowy liczony dla

wszystkich szkól tego typu wynosił 4,63. Liczebność 50% oddziałów gimnazjalnych

zawierała się pomiędzy 21,25 a 25,88 ucznia.

Zdecydowanie najliczniejsze były oddziały w liceach ogólnokształcących. Jest to jedyny

typ szkół, w którym wartość percentylu 75% przekracza 30 i wynosi aż 31,4, przy me-

dianie na poziomie 29,09. Oznacza to, że więcej niż co czwarty oddział liceum ogólno-


68

kształcącego miał co najmniej 31 uczniów, a ponad połowa oddziałów licealnych liczyła

więcej niż 29 uczniów.

Tabela 37. Wielkości oddziałów ogólnodostępnych w szkołach różnych typów (30.09.2007 r.).


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%


Gimnazjum (gimn.) 23,44 18,96 21,25 23,67 25,88 27,73



Technikum (tech.) 25,36 20,46 23,17 25,67 27,85 29,84


Wykres 49. Wielkości oddziałów ogólnodostępnych w szkołach różnych typów (30.09.2007 r.).

Mediana

25%-75%


8

10

12

14

16

18

20

22

24

26

28

30

32

34

6.3.2. Wielkości oddziałów szkół podstawowych

Oddziały szkół podstawowych zmniejszają się z roku na rok. Wszystko wskazuje na to,

że jest to kontynuacja trendu, który zaobserwowaliśmy już w roku szkolnym 2002/03

podczas badań SSO w województwie opolskim14

.

Średni oddział w miastach powyżej 5 tysięcy mieszkańców był w roku szkolnym

2006/07 o 1,1% mniejszy niż rok wcześniej, a w kolejnym roku spadek wyniósł 1,4%.

Mediana zmniejszyła się odpowiednio o 1,2% i 1,5%. W małych miasteczkach średnia

14 Zob. System sprawozdawczości oświatowej – woj. opolskie 2002/03. Podsumowanie wyników. Wrocław 2003.

http://www.vulcan.pl/sso/archiwum/2003/raport.html.

http://www.vulcan.pl/sso/archiwum/2003/raport.html


69

zmniejszyła się o 2,4% w roku 2006/07 i o 1,4% w roku 2007/08, mediana odpowiednio

– o 1,9% i 2,1%. Najsilniejsze spadki dotknęły szkoły wiejskie. Pomiędzy rokiem szkol-

nym 2005/06 a rokiem 2006/07 średnia wielkość oddziału zmniejszyła się w nich o 2,7%,

a mediana o 3,1%. W kolejnym roku spadek wynosił odpowiednio 2,3% i 2,5%.

Rzecz jasna oddziały w szkołach wiejskich były najmniejsze Przeciętny oddział na wsi

liczył w roku 2007 nieco ponad 15 uczniów, w mniejszych miastach ok. 6 więcej,

a w większych – 7-8 więcej. Oddziały szkół wiejskich były przy tym najbardziej zróżni-

cowane pod względem wielkości. Rozstęp ćwiartkowy dla tej kategorii szkół wynosił

w 2007 r. 7,83, w wypadku szkół miejskich nie sięgał nawet połowy tej wartości.

W efekcie co najmniej ¼ szkół podstawowych z terenów wiejskich miała oddziały liczą-

ce ponad 19 uczniów, czyli więcej niż w sporej liczbie szkól miejskich, a jednocześnie

w ¼ wiejskich podstawówek średnia liczba uczniów w oddziale była mniejsza lub równa

11,33.

Tabela 38. Zmiany wielkości oddziałów ogólnodostępnych w szkołach podstawowych w miastach powyżej 5 tys. mieszkaoców.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2005-09-15 23,21 19,67 21,93 23,69 25,17 26,46

2006-09-15 22,96 19,40 21,56 23,42 24,92 26,16

2007-09-30 22,63 19,17 21,22 23,06 24,57 25,82

Tabela 39. Zmiany wielkości oddziałów ogólnodostępnych w szkołach podstawowych w miastach poniżej 5 tys. mieszkaoców.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2005-09-15 21,74 18,81 20,32 22,06 23,50 24,75

2006-09-15 21,22 18,27 19,90 21,64 23,00 24,38

2007-09-30 20,91 17,57 19,57 21,18 22,47 24,00

Tabela 40. Zmiany wielkości oddziałów ogólnodostępnych w wiejskich szkołach podstawowych.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2005-09-15 16,03 9,50 12,17 16,00 19,90 22,33

2006-09-15 15,60 9,17 11,67 15,50 19,54 22,00

2007-09-30 15,23 8,75 11,33 15,11 19,17 21,67


70

Wykres 50. Zmiany wielkości oddziałów ogólnodostępnych w szkołach podstawowych w miastach powyżej 5 tys. mieszkaoców.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

Wykres 51. Zmiany wielkości oddziałów ogólnodostępnych w szkołach podstawowych w miastach poniżej 5 tys. mieszkaoców.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27


71

Wykres 52. Zmiany wielkości oddziałów ogólnodostępnych w wiejskich szkołach podstawowych.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

6.3.3. Wielkości oddziałów w gimnazjach

Liczby uczniów w oddziałach gimnazjalnych również zmniejszają się w kolejnych la-

tach. W roku 2006/07 średnie wielkości oddziałów zmniejszyły się o 0,8% w miastach

liczących powyżej 5 tysięcy mieszkańców, o 2,3% w miastach poniżej 5 tys. mieszańców

i o 1,6% w szkołach wiejskich. Mediany liczebności oddziałów były w tym roku mniej-

sze o 1,1% w większych miastach, o 2,2% w mniejszych i o 2,1% na wsi. W kolejnym

roku szkolnym średnie zmniejszyły się odpowiednio o 1,6%, 2,5% i 2,3%, a mediany

o 1,5%, 1,8% i 2,1%.

Przeciętny oddział wiejskiego gimnazjum ma o 3,4 ucznia mniej od oddziału szkoły tego

samego typu położonej w mieście powyżej 5 tys. mieszkańców. Różnica wielkości od-

działów szkół miejskich i wiejskich jest więc o wiele mniejsza niż w wypadku szkół pod-

stawowych.

Podobnie jak w wypadku szkół podstawowych, zróżnicowanie wielkości oddziałów gim-

nazjalnych jest większe na wsi niż w miastach, jednak rozstęp ćwiartkowy dla szkół tego

typu wynosił w roku 2007/08 4,44, a liczony dla szkół podstawowych osiągnął aż 7,83.

Rozstęp ćwiartkowy wielkości oddziałów gimnazjalnych w miastach pow. 5 tys. miesz-

kańców był prawie taki sam jak w miejskich szkołach podstawowych i wynosił 3,36.

Trzeba jednak zauważyć, że zróżnicowanie wielkości oddziałów w gimnazjach rośnie

z roku na rok w każdej grupie miejscowości. W wypadku szkół podstawowych trend nie

jest tak jednoznaczny.


72

Tabela 41. Zmiany wielkości oddziałów ogólnodostępnych w gimnazjach w miastach powyżej 5 tys. mieszkaoców.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2005-09-15 26,16 23,00 24,69 26,28 27,83 29,26

2006-09-15 25,96 22,67 24,33 26,00 27,70 29,10

2007-09-30 25,53 22,07 23,91 25,61 27,27 28,82

Tabela 42. Zmiany wielkości oddziałów ogólnodostępnych w gimnazjach w miastach poniżej 5 tys. mieszkaoców.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2005-09-15 24,76 22,00 23,29 24,65 26,14 27,64

2006-09-15 24,19 21,45 22,56 24,11 25,60 27,00

2007-09-30 23,59 20,63 22,00 23,67 25,00 26,50

Tabela 43. Zmiany wielkości oddziałów ogólnodostępnych w wiejskich gimnazjach.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2005-09-15 22,96 18,75 21,00 23,08 25,25 27,13

2006-09-15 22,60 18,33 20,57 22,67 24,94 26,78

2007-09-30 22,09 17,67 20,00 22,20 24,44 26,33

Wykres 53. Zmiany wielkości oddziałów ogólnodostępnych w gimnazjach w miastach powyżej 5 tys. mieszkaoców.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30


73

Wykres 54. Zmiany wielkości oddziałów ogólnodostępnych w gimnazjach w miastach poniżej 5 tys. mieszkaoców.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

Wykres 55. Zmiany wielkości oddziałów ogólnodostępnych w wiejskich gimnazjach.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

6.3.4. Wielkości oddziałów w szkołach ponadgimnazjalnych

Również oddziały szkół ponadgimnazjalnych zmniejszają się z roku na rok. Najwolniej

spadają liczebności oddziałów liceów ogólnokształcących. W roku 2006/07 były one

mniejsze średnio o 0,5% niż w roku poprzednim, a w roku 2007/08 średnie wielkości

oddziałów licealnych spadły o 1%. Mediany zmniejszyły się odpowiednio o 0,2% i 1,2%.


74

Stosunkowo niewielkie były też zmiany wielkości oddziałów zasadniczych szkół zawo-

dowych. W roku szkolnym 2006/07 były one średnio o 0,8% mniejsze niż rok wcześniej,

w następnym roku średnie zmalały o 1,5%. Mediany w kolejnych latach zmniejszały się

o 1,2%. Średnie wielkości oddziałów w technikach zmalały o 0,8% w roku 2006 i o 1,5%

w 2007, a mediany odpowiednio o 1,9% i 2,7%.

Najszybciej zmniejszały się oddziały liceów profilowanych. Pomiędzy rokiem 2005/06

a rokiem 2006/07 średnie spadły o 3,7%, w następnym roku zaś aż o 4,6%, mediany

zmniejszyły się odpowiednio o 3,5% i 4,8%.

Tabela 44. Zmiany wielkości oddziałów ogólnodostępnych w liceach ogólnokształcących.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2005-09-15 28,90 23,83 26,67 29,48 31,67 33,40

2006-09-15 28,75 23,33 26,50 29,43 31,50 33,45

2007-09-30 28,46 23,00 26,00 29,09 31,40 33,14

Tabela 45. Zmiany wielkości oddziałów ogólnodostępnych w liceach profilowanych.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2005-09-15 26,88 21,33 24,50 27,20 30,00 31,77

2006-09-15 25,87 19,67 23,00 26,25 29,00 31,14

2007-09-30 24,69 18,00 22,00 25,00 28,00 30,67

Tabela 46. Zmiany wielkości oddziałów ogólnodostępnych w technikach.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2005-09-15 26,63 22,00 24,67 26,88 29,00 31,00

2006-09-15 26,17 21,44 24,00 26,37 28,54 30,53

2007-09-30 25,36 20,46 23,17 25,67 27,85 29,84

Tabela 47. Zmiany wielkości oddziałów ogólnodostępnych w zasadniczych szkołach zawodowych.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2005-09-15 26,61 20,00 24,22 27,33 30,00 32,49

2006-09-15 26,40 20,14 24,00 27,00 29,67 32,00

2007-09-30 26,01 19,67 23,67 26,67 29,20 31,83


75

Wykres 56. Zmiany wielkości oddziałów ogólnodostępnych w liceach ogólnokształcących.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

Wykres 57. Zmiany wielkości oddziałów ogólnodostępnych w liceach profilowanych.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34


76

Wykres 58. Zmiany wielkości oddziałów ogólnodostępnych w technikach.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

Wykres 59. Zmiany wielkości oddziałów ogólnodostępnych w zasadniczych szkołach zawodowych.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

6.4. Średnie liczebności oddziałów w skali całych JST

Przedstawione w poprzednim podrozdziale informacje o wielkościach oddziałów odnosi-

ły się do poszczególnych szkół. Jednak z punktu widzenia organizacji oświaty na terenie

całej jednostki samorządu terytorialnego, a zwłaszcza kosztów jej prowadzenia, istotne


77

są wskaźniki uśrednione dla wszystkich szkół prowadzonych przez tę JST. W tym wy-

padku warto również wyodrębnić poszczególne rodzaje jednostek samorządu.

Uwaga Prezentowane w niniejszym podrozdziale wartości średnie są średnimi nieważonymi,

tzn., że każda JST uwzględniana w wyliczeniach miała jednakowy wpływ na wynik wy-

liczeń niezależnie od swej wielkości.

Prowadzenie szkół podstawowych i gimnazjów jest zadaniem gmin, zatem prowadzą je

przede wszystkim gminy wszystkich rodzajów oraz miasta na prawach powiatu.

Oczywiście najniższe średnie liczebności oddziałów mają gminy wiejskie, nieco większe

– gminy miejsko-wiejskie, a największe oba rodzaje samorządów działających wyłącznie

na terenach zurbanizowanych. Analogicznie jest ze zróżnicowaniem średnich wielkości

oddziałów.

Prowadzenie szkół ponadgimnazjalnych jest zadaniem powiatów, zatem prowadzą je

przede wszystkim powiaty ziemskie i miasta na prawach powiatu. Oddziały liceów ogól-

nokształcących prowadzonych przez miasta na prawach powiatu są z reguły większe niż

oddziały tych szkół na terenach powiatów ziemskich. Podobnie jest z technikami, cho-

ciaż w tym wypadku różnica przeciętnych wielkości jest o wiele mniejsza niż w wypadku

LO. Z kolei oddziały zasadniczych szkół zawodowych i liceów profilowanych są zwykle

nieco większe w szkołach prowadzonych przez powiaty ziemskie.

Ciekawe jest zróżnicowanie średnich wielkości oddziałów różnych typów szkół prowa-

dzonych przez miasta na prawach powiatu. W wypadku szkół podstawowych rozstęp

ćwiartkowy (różnica między percentylem 75% a percentylem 25%) wynosi 1,93, czyli

niewiele, dla gimnazjów rozstęp ten jest jeszcze mniejszy i równa się 1,67. Zatem wiel-

kości oddziałów szkół „gminnych” są podobne w różnych miastach na prawach powiatu.

Inaczej jest ze szkołami ponadgimnazjalnymi. Rozstęp ćwiartkowy średnich wielkości

oddziałów wynosi: dla liceów ogólnokształcących – 3,07, dla liceów profilowanych –

4,08, dla techników – 2,5, a dla ZSZ 3,91. Czyli zróżnicowanie wielkości oddziałów

prowadzonych przez miasta na prawach powiatu szkół ponadgimnazjalnych jest wyraź-

nie większe niż oddziałów szkół podstawowych i gimnazjów.

Ze względu na wpływ wielkości oddziałów na jednostkowe koszty kształcenia warto

przeanalizować również zasadnicze wskaźniki organizacji (zob. rozdział 7., str. 86).


78

Tabela 48. Średnie liczebności ogólnodostępnych oddziałów szkół podstawowych w skali całych JST (30.09.2007 r.).


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

Gminy wiejskie 15,97 12,31 13,85 15,75 17,92 19,75

Gminy miejsko-wiejskie 16,96 13,52 14,97 16,88 18,66 20,79

Gminy miejskie 22,60 19,50 21,49 22,84 24,15 25,03

Miasta na prawach powiatu 22,84 20,57 21,88 22,98 23,81 25,06

Tabela 49. Średnie liczebności ogólnodostępnych oddziałów gimnazjów w skali całych JST (30.09.2007 r.).


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

Gminy wiejskie 22,73 19,33 21,00 22,61 24,56 26,25


Gminy miejskie 24,87 21,89 23,46 25,19 26,40 27,43


Tabela 50. Średnie liczebności ogólnodostępnych oddziałów liceów ogólnokształcących w skali całych JST (30.09.2007 r.).


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%


Powiaty ziemskie 28,00 24,56 26,33 28,21 29,86 31,44

Tabela 51. Średnie liczebności ogólnodostępnych oddziałów liceów profilowanych w skali całych JST (30.09.2007 r.).


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%



Tabela 52. Średnie liczebności ogólnodostępnych oddziałów techników w skali całych JST (30.09.2007 r.).


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%




79

Tabela 53. Średnie liczebności ogólnodostępnych oddziałów zasadniczych szkół zawodowych w skali całych JST (30.09.2007 r.).


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%



Wykres 60. Średnie liczebności ogólnodostępnych oddziałów szkół podstawowych w skali całych JST (30.09.2007 r.).

Mediana

25%-75%

10%-90% gw gmw gm mnp

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

Wykres 61. Średnie liczebności ogólnodostępnych oddziałów gimnazjów w skali całych JST (30.09.2007 r.).

Mediana

25%-75%


18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30


80

Wykres 62. Średnie liczebności ogólnodostępnych oddziałów liceów ogólnokształcących w skali całych JST (30.09.2007 r.).

Mediana

25%-75%

10%-90% mnp pz

16

18

20

22

24

26

28

30

32

34

Wykres 63. Średnie liczebności ogólnodostępnych oddziałów liceów profilowanych w skali całych JST (30.09.2007 r.).

Mediana

25%-75%

10%-90% mnp pz

12

14

16

18

20

22

24

26

28

30


81

Wykres 64. Średnie liczebności ogólnodostępnych oddziałów techników w skali całych JST (30.09.2007 r.).

Mediana

25%-75%

10%-90% mnp pz

14

16

18

20

22

24

26

28

30

Wykres 65. Średnie liczebności ogólnodostępnych oddziałów zasadniczych szkół zawodowych w skali całych JST (30.09.2007 r.).

Mediana

25%-75%

10%-90% mnp pz

16

18

20

22

24

26

28

30

32

6.5. Wskaźniki elastyczności organizacyjnej w skali całych JST

Wskaźnik elastyczności organizacyjnej to inaczej mówiąc udział uczniów w klasach li-

czących ponad 80 uczniów w ogólnej liczbie uczniów. W odniesieniu do szkół podsta-

wowych i gimnazjów taki wskaźnik wyliczony dla całej JST pozwala oszacować możli-

wość dostosowywania organizacji szkół do aktualnych warunków demograficznych


82

i ekonomicznych. Wysokie wartości wskaźnika, powyżej 0,75, wskazują na to, że jeśli

w danej JST potrzebne jest zmniejszenie jednostkowych kosztów kształcenia, nie ma

konieczności wprowadzania zmian w sieci szkół15

. Wartości niskie, a zwłaszcza zerowe,

wskazują na bardzo ograniczone możliwości regulowania wielkości oddziałów w istnie-

jących szkołach.

Obecnie bardzo trudne jest osiągnięcie wskaźnika elastyczności organizacyjnej szkół

podstawowych w całej JST równego 1. Oznacza to bowiem, że żadna z tych szkół nie

może mieć mniej niż 486 uczniów w oddziałach ogólnodostępnych. Na wsi stało się to

obecnie praktycznie niemożliwe, bo żadna gmina wiejska nie osiągnęła w latach 2006/07

i 2007/08 wskaźnika równego 1, choć jeszcze w roku szkolnym 2005/06 było 7 takich

gmin. W ostatnim badanym roku tylko 40 gmin wiejskich (2,5% ogółu) miało wskaźnik

elastyczności organizacyjnej szkół podstawowych wyższy od zera, przy czym zaledwie

w 12 przypadkach był to wskaźnik większy niż 0,5, a w jednym – przekraczający 0,75.

Wśród gmin miejsko wiejskich wyższy od zera wskaźnik elastyczności szkół podstawo-

wych miało 45,2%. 14% miało wskaźnik na poziomie wyższym niż 0,5, a 2,9% wyższy

niż 0,75. Żadna gmina miejsko-wiejska nie ma w pełni elastycznych szkół podstawo-

wych. Takie szkoły miało 4,5% gmin miejskich. 15,2% spośród gmin tego rodzaju miało

elastyczność szkól podstawowych na poziomie lepszym niż 0,75, a 41,6% – wyższym niż

0,5. Jednak 25,9% gmin miejskich miało całkowicie nieelastyczne szkoły podstawowe.

Zerowy wskaźnik elastyczności organizacyjnej szkół podstawowych miało też jedno

miasto na prawach powiatu. Wskaźnik lepszy od 0,5 był w 40% tych miast, a wyższy od

0,75 – w 4,6%.

Elastyczność gimnazjów jest znacznie lepsza. Wskaźniki lepsze od zera ma 36,6% gmin

wiejskich, 86,4% miejsko wiejskich, 88,7% miejskich i 100% miast na prawach powiatu.

Poziom 0,5 przekraczało 24,8% gmin wiejskich, 73,5% miejsko-wiejskich, 84% miej-

skich i 96,9% miast na prawach powiatu. Wskaźniki na poziomie wyższym od 0,75 mia-

ło 15,2% gmin wiejskich, 53,1% gmin miejsko-wiejskich, 71,4% miejskich i 80% miast

na prawach powiatu. W pełni elastyczne gimnazja ma 13,5% gmin wiejskich, 34% gmin

miejsko-wiejskich, 48,7% miejskich i tylko 9,2% miast na prawach powiatu.

15 W JST, w których wartość wskaźnika jest wysoka, ale niższa od jedności, jednostkowe koszty utrzymania szkół można regulować

kształtując wielkości oddziałów w szkołach elastycznych. Jeśli w tych samych JST są nieelastyczne organizacyjnie szkoły o wysokich

jednostkowych kosztach kształcenia, to zmiany sieci mogą być bardzo pożądane, bowiem utrzymanie szkół nieelastycznych często

odbywa się kosztem szkół elastycznych (na których łatwiej jest oszczędzać).


83

Tabela 54. Wskaźniki elastyczności organizacyjnej szkół podstawowych w skali całych JST.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

Gminy wiejskie 0,01 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00


Gminy miejskie 0,39 0,00 0,00 0,41 0,65 0,85


Tabela 55. Wskaźniki elastyczności organizacyjnej gimnazjów w skali całych JST.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

Gminy wiejskie 0,25 0,00 0,00 0,00 0,47 1,00


Gminy miejskie 0,78 0,00 0,71 0,95 1,00 1,00


Wykres 66. Wskaźniki elastyczności organizacyjnej szkół podstawowych w skali całych JST.

Mediana

25%-75%


-0,1

0,0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

0,8

0,9

1,0

1,1


84

Wykres 67. Wskaźniki elastyczności organizacyjnej gimnazjów w skali całych JST.

Mediana

25%-75%


-0,1

0,0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

0,8

0,9

1,0

1,1

6.6. Wielkości szkół i oddziałów – podsumowanie

Polskie szkoły są bardzo zróżnicowane pod względem liczebności oddziałów i wielkości.

Widoczne są jednak wyraźne trendy polegające na zmniejszaniu wielkości szkół podsta-

wowych, gimnazjów i liceów profilowanych, a także zmniejszaniu liczebności oddziałów

ogólnodostępnych wszystkich analizowanych typów szkół dla dzieci i młodzieży.

Zmniejszaniu liczebności szkół podstawowych i gimnazjów towarzyszy spadek wskaźni-

ków elastyczności organizacyjnej tych szkół. Oznacza to, że w coraz większej liczbie

jednostek tych typów nie ma możliwości kształtowania wielkości oddziałów. Ich liczeb-

ność spada więc wraz ze zmniejszającą się z powodu niżu demograficznego liczbą

uczniów. Jednak zmniejszanie wielkości oddziałów następuje także w elastycznych or-

ganizacyjnie szkołach podstawowych i gimnazjach oraz w szkołach ponadgimnazjal-

nych, w których możliwe jest względnie swobodne określanie liczby przyjmowanych

uczniów. Wiąże się to ze zjawiskiem bezwładności organizacyjnej szkół. Polega ono na

tendencji do powielania rozwiązań organizacyjnych z poprzednich lat. Jeśli więc w danej

szkole w poprzednich latach tworzono 4 oddziały klasy pierwszej, to w kolejnym roku

również tworzy się 4 oddziały, chociaż łączna liczba pierwszoklasistów jest z roku na rok

coraz mniejsza.

Spadek liczebności oddziałów jest zwykle odbierany pozytywnie zarówno przez klientów

oświaty (uczniów i rodziców), jak i jej pracowników, bo podnosi komfort pracy i nauki.

Jednak z ekonomicznego punktu widzenia jest to zjawisko niebezpieczne, ponieważ


85

z reguły podnosi jednostkowe koszty kształcenia, co przejawia się m.in. wzrostem zasad-

niczych wskaźników organizacji (zob. następny rozdział).

Porównywanie jednostkowych kosztów kształcenia przy użyciu wskaźników organizacji

86

7. Porównywanie jednostkowych kosztów kształcenia przy użyciu wskaźników organizacji

7.1. Istota problemu

Dla organów prowadzących szkoły bardzo ważne są informacje na temat jednostkowych

kosztów kształcenia, a zwłaszcza porównania tych kosztów w różnych układach. Oczy-

wistym sposobem porównywania kosztów prowadzenia szkół wydaje się być zestawianie

kosztów pieniężnych przypadających na jednego ucznia, jednak metoda ta nie sprawdza

się w praktyce. Sprawiają to między innymi następujące przyczyny:

1. Zróżnicowanie struktur zatrudnienia nauczycieli.

Wysokość wynagrodzeń nauczycieli zależy głownie od ich stopni awansu zawo-

dowego, poziomów wykształcenia i stażów pracy. W związku z tym na przykład

podobnie zorganizowane szkoły mogą cechować się różnymi jednostkowymi kosz-

tami kształcenia wyrażanymi w złotówkach. Tymczasem dyrektorzy szkół i organy

je prowadzące mają bardzo ograniczone możliwości kształtowania struktur zatrud-

nienia nauczycieli w swoich szkołach.

2. Zróżnicowanie kosztów wynikających z przyczyn losowych.

Z punktu widzenia dyrektora i organu prowadzącego część ponoszonych przez

szkołę kosztów pojawia się zupełnie przypadkowo. Są to np. zajęcia nauczania in-

dywidualnego czy wynagrodzenia nauczycieli przebywających na urlopach dla po-

ratowania zdrowia. Tego typu wydatków nie należy zatem uwzględniać podczas

porównywania kosztów prowadzenia różnych szkół. Tymczasem sprawozdania fi-

nansowe nie pozwalają na ich wyłączenie, a szacowanie ich na podstawie danych

SIO nie jest celowe. Wyliczenie kosztów wynagrodzeń nauczycieli przypadających

na wybrane zajęcia jest wprawdzie teoretycznie możliwe, lecz w praktyce byłoby

bardzo skomplikowane i ze względu na zbyt dużą liczbę błędów w niezbędnych do


87

tego danych SIO nie ma większego sensu (tym bardziej, że błędy z różnych tabel

SIO nakładałyby się na siebie).

3. Brak wiarygodnych informacji o kosztach utrzymania szkół wchodzących w skład

zespołów.

Rzetelne i poprawne metodologicznie rozdzielenie kosztów pomiędzy szkoły

wchodzące w skład zespołu jest na tyle trudne, że praktycznie bardzo rzadko spo-

tykane w sprawozdaniach finansowych. Zatem ograniczony sens ma porównywa-

nie szkół samodzielnych ze szkołami wchodzącymi w skład zespołów za pomocą

wskaźników wyrażanych w złotówkach.

4. Zmiany cen i płac w kolejnych latach.

Zmiany cen i płac znacznie utrudniają porównywanie kosztów jednostkowych

w układach wieloletnich.

Zwykle przynajmniej 70% kosztów prowadzania przypada na wynagrodzenia nauczycie-

li, ale wymienione wyżej przyczyny sprawiają, że wskaźniki finansowe (np. koszt wyna-

grodzeń nauczycielskich przypadających na jednego ucznia) mogą pełnić co najwyżej

rolę pomocniczą i nie nadają się do porównywania najważniejszych elementów kosztów

kształcenia uczniów. Jednak możliwe jest zbudowanie precyzyjnej i obiektywnej miary

porównawczej, która uwzględnia specyfikę sposobu zatrudniania nauczycieli w Polsce.

Miara ta odwołuje do liczb etatów przeliczeniowych nauczycieli.

7.1.1. Nauczycielskie etaty przeliczeniowe – wyjaśnienie pojęcia

Pełna definicja pojęcia etaty przeliczeniowe zamieszczona jest w słowniczku (str. 175).

Z definicji tej wynika, że w praktyce liczbę etatów przeliczeniowych wylicza się jako

iloraz liczby godzin zajęć oraz związanego z tymi zajęciami tygodniowego wymiaru go-

dzin (pensum). Na przykład:

27 godzin języka polskiego, które rozliczane są wg pensum 18-godzinnego: 27

/18 = 1,5 etatu przeliczeniowego.

45 godzin bibliotekarza, które rozliczane są wg pensum 30-godzinnego: 45

/30 = 1,5

etatu przeliczeniowego.

25 godzin nauczyciela przedszkola (poza klasą „0”), które rozliczane są wg pensum

25-godzinnego: 25

/25 = 1 etat przeliczeniowy.

25 godzin nauczyciela w klasie „0”, które rozliczane są wg pensum 22-godzinnego: 25

/22 1,14 etatu przeliczeniowego.


88

47 godzin języka polskiego i 52 godziny nauczyciela klasy „0”: 47

/18 + 52

/22 4,97

etatu przeliczeniowego.

Uwaga Ilekroć w niniejszym opracowaniu bez bliższego określenia piszemy o etatach, mamy na myśli etaty przeliczeniowe w przedstawionym tutaj rozumieniu.

7.1.2. Wskaźniki organizacji – wyjaśnienie pojęcia

Obiektywna i precyzyjna miara służąca do porównywania jednostkowych (osobowych)

kosztów kształcenia i wychowania musi odwoływać się do liczb etatów przeliczenio-

wych nauczycieli w powiązaniu z liczbami uczniów, z którymi ci nauczyciele pracują.

Wskaźniki, które spełniają ten warunek, w syntetyczny sposób charakteryzują różne

aspekty organizacyjnych warunków kształcenia i wychowania, dlatego nazywamy je

wskaźnikami organizacji.

7.1.2.1. Jednostka

W niniejszym opracowaniu wskaźniki organizacji wyrażane są jako liczby nauczyciel-

skich etatów przeliczeniowych przypadających na 100 uczniów – w skrócie: eta-

ty/100 uczniów.

Oczywiście możliwe są także inne jednostki do wyrażania wskaźnika organizacji, np.

liczba etatów przypadających na jednego ucznia, ale jednostka ta przybiera bardzo małe

wartości, przez co trudno jest wyobrazić sobie jak dana wartość wskaźnika odnosi się do

rzeczywistości. Natomiast wskaźnik organizacji wyrażony liczbą etatów przypadających

na 100 uczniów nieźle przemawia do wyobraźni – stosunkowo łatwo jest wyobrazić so-

bie odniesienie konkretnej wielkości tego wskaźnika do rzeczywistości.

7.1.2.2. Zasadniczy wskaźnik organizacji

Wskaźniki organizacji dzielimy ze względu na grupy etatów, do których się one odnoszą.

W analizach zawartych w niniejszym opracowaniu wykorzystywać będziemy zasadniczy

wskaźnik organizacji, który wylicza się na podstawie liczb etatów zasadniczych.

Na etaty zasadnicze składają się typowe zajęcia z oddziałami i grupami uczniów (lekcyj-

ne i pozalekcyjne), które wynikają z ramowych planów nauczania oraz typowe etaty

wsparcia (etaty zajęć nielekcyjnych), czyli etaty nauczycieli wspierających prace dydak-

tyczną, np. pracujących z młodzieżą w świetlicy lub bibliotece, pełniących obowiązki

pedagogów i psychologów oraz etaty wynikające ze zniżek godzin członków kierownic-

twa szkoły16

.

16 Zniżka godzin to różnica pomiędzy tygodniowym obowiązkowym wymiarem godzin zajęć (pensum) a wymiarem obniżonym ze

względu na zajmowanie w szkole stanowiska kierowniczego. Przykładowo, dyrektor realizujący obowiązkowo 3 godziny zajęć ma

15/18 etatu wynikającego ze zniżki godzin.


89

Poza grupą etatów zasadniczych pozostają etaty dodatkowe, czyli przede wszystkim:

urlopy dla poratowania zdrowia;

stany nieczynne;

nauczanie indywidualne;

nietypowe zniżki godzin (np. zniżki godzin doradców metodycznych);

urlopy związkowe itp.

7.2. Czynniki kształtujące wielkość zasadniczych wskaźników organizacji

Na wielkości zasadniczych wskaźników organizacyjnych mają wpływ następujące czyn-

niki:

Ramowe plany nauczania (liczby godzin zajęć, ogólne zasady podziałów na grupy

itp. parametry ustalane przez ministra edukacji dla poszczególnych rodzajów szkół)

– wskaźnik rośnie wraz ze wzrostem liczby godzin w ramowym planie nauczania.

Liczby uczniów w oddziałach. W zasadzie wskaźnik rośnie wraz ze wzrostem li-

czebności oddziałów, jednak zależność między wielkością oddziału, a kosztami

jednostkowymi nie zawsze jest liniowa ze względu na przepisy, wymuszające

obowiązkowe podziały na grupy na niektórych zajęciach. W związku z tym np. 24-

osobowy oddział gimnazjum, który nie musi być dzielony na grupy, wymaga

mniejszej liczby godzin nauczycielskich niż oddział 25 osobowy, w którym takie

podziały są konieczne.

Sposoby podziałów na grupy. Z reguły im więcej zajęć odbywa się w podziale na

grupy, tym większy jest zasadniczy wskaźnik organizacji. Jednak tworzenie grup

uczniów mniejszych niż oddział może być realizowane na różne sposoby. Wy-

obraźmy sobie na przykład 5 trzydziestoosobowych oddziałów na poziomie jednej

klasy liceum ogólnokształcącego. Zajęcia WF muszą być prowadzone w grupach

liczących od 12 do 26 uczniów. Można więc każdy z 5 oddziałów podzielić na

dwie grupy i wtedy trzeba będzie zapłacić za przeprowadzenie 30 godzin lekcji

wychowania fizycznego (10 grup po 3 godziny zajęć). Można też spróbować tak

zorganizować zajęcia, by wychowanie fizyczne prowadzone było np. w 7 grupach

liczących średnio po 21,43 ucznia (żadna grupa nie może mieć więcej niż 26

członków) – w takim wypadku na zrealizowanie zajęć WF wystarczy 21 godzin.

Liczby etatów wsparcia – wskaźnik rośnie wraz ze wzrostem tej liczby.


90

Ewentualne realizowanie zajęć w grupach międzyklasowych, czyli w grupach łą-

czących uczniów z różnych klas (dotyczy przede wszystkim bardzo małych szkół).

Zwiększenie liczby godzin zajęć prowadzonych w grupach międzyklasowych po-

woduje zmniejszenie wskaźnika.

Przepisy o ramowych planach nauczania w żaden sposób nie zależą od jednostek samo-

rządu terytorialnego, samorządy mogą jednak wpływać na pozostałe czynniki decydujące

o wielkości zasadniczych wskaźników organizacji, mają więc spore możliwości kształ-

towania jednostkowych kosztów kształcenia w prowadzonych przez siebie szkołach.

7.3. Szkoły uwzględniane w zestawieniach

Zestawienia odnoszące się do liczebności szkół i oddziałów uwzględniane są tylko zwy-

kłe oddziały ogólnodostępne rozumiane tak, jak to zostało opisane w podrozdziale 4.2.2

na str. 33. Niestety SIO nie pozwala na wyodrębnienie etatów nauczycieli, które związa-

ne są z innymi oddziałami (np. sportowymi lub integracyjnymi), nawet jeśli stanowią one

niewielką część oddziałów w szkole ogólnodostępnej. Tymczasem oddziały z określo-

nymi specyfikami z reguły różnią się od zwykłych oddziałów ogólnodostępnych ramo-

wymi planami nauczania i liczbami uczniów, co oczywiście wpływa na wielkości zasad-

niczych wskaźników organizacji wyliczonych dla całych szkół, w których takie oddziały

się znajdują. Z tego powodu, żeby uniknąć zafałszowywania porównań, w zamieszczo-

nych poniżej zestawieniach z informacjami o wielkościach zasadniczych wskaźników

organizacji uwzględniane są tylko te szkoły, które mają wyłącznie zwykłe oddziały

ogólnodostępne bez specyfiki dodatkowej lub ogólnodostępne oddziały wielozawodowe.

Tabela 56. Liczby szkół uwzględnianych podczas wyliczania zasadniczych wskaźników organizacji (spis z 30.09.2007).

Typ szkoły Ogółem Miasta

>5000

Miasta

<5000 Wieś

Szkoła podstawowa 10 461 2 259 254 7 948

Gimnazjum 4 636 1 398 261 2 977

Liceum ogólnokształcące 1 650

Liceum profilowane 1 077

Technikum 2 016

Zasadnicza szkoła zawodowa 1 221


91

7.4. Sposób wyliczania wskaźników organizacji dla szkół wchodzących w skład zespołów

W zespołach szkół nie wszystkie etaty nauczycielskie da się jednoznacznie przypisać do

poszczególnych części składowych zespołu. Oczywiście nie ma problemu z etatami na-

uczycieli prowadzących zajęcia z konkretnymi oddziałami, grupami uczniów lub poje-

dynczymi uczniami (nauczanie indywidualne), ponieważ uczniowie zawsze przypisani są

do konkretnej szkoły. Inaczej jest z dyrektorami, bibliotekarzami, pedagogami i innymi

nauczycielami, którzy swoje obowiązki wykonują na rzecz całego zespołu. Na przykład

w zespole szkół składającym się z gimnazjum i szkoły podstawowej trudno jest jedno-

znacznie określić, jaką część swojego etatu bibliotekarz przeznacza na pracę na rzecz

uczniów szkoły podstawowej, a jaką na rzecz gimnazjalistów. Tymczasem przy wylicza-

niu zasadniczych wskaźników organizacji obowiązki tego bibliotekarza trzeba rozdzielić

pomiędzy poszczególne szkoły zespołu.

W związku z tym podczas wyliczania liczb etatów w szkołach wchodzących w skład

zespołu przyjęliśmy zasadę, że etaty, które w sprawozdaniu przypisane zostały do zespo-

łu jako całości, rozpisywane są pomiędzy części składowe zespołu proporcjonalnie do

liczb ich uczniów (lub dzieci w wypadku przedszkoli). Jeśli na przykład zespół składa się

z gimnazjum liczącego 100 uczniów i liceum ogólnokształcącego z 400 uczniami, to

gimnazjaliści stanowią 20% ogólnej liczby uczniów zespołu, a licealiści – 80%. W takim

wypadku jeden etat pedagoga przypisanego do całego zespołu dzielony jest pomiędzy

jego składowe tak, że na gimnazjum przypada 0,2, a na liceum 0,8.

Opisywany tutaj mechanizm wyliczania wskaźników organizacji stosowany jest także

w odniesieniu do szkół z filiami oraz szkół podstawowych z oddziałami przedszkolnymi,

choć jednostki te nie są zespołami w sensie formalno-prawnym.

W niektórych wypadkach w wyliczeniach nie są uwzględniane wszystkie składowe ze-

społu. I tak:

Etaty pedagogów i psychologów rozdzielane są proporcjonalnie do liczb dzieci

przedszkolnych i uczniów we wchodzących w skład zespołu szkołach dla dzieci

i młodzieży (bez szkół dla dorosłych).

Etaty wychowawców świetlicy rozdzielane są proporcjonalnie do liczb uczniów

szkół podstawowych i gimnazjów wchodzących w skład zespołu (szkoły innych

typów są pomijane).


92

7.5. Zasadnicze wskaźniki organizacji w poszczególnych szkołach

7.5.1. Porównanie zasadniczych wskaźników organizacji szkół różnych typów

Przeciętnie największe i jednocześnie najbardziej zróżnicowane są zasadnicze wskaźniki

organizacji szkół podstawowych. W roku szkolnym 2007/08 średni zasadniczy wskaźnik

organizacji wyliczony dla wszystkich szkół podstawowych bez oddziałów innych niż

ogólnodostępne wynosił 13,07 etatu/100 uczniów. Mediana była równa 11,58 etatu/100

uczniów17

, a rozstęp ćwiartkowy, czyli różnica pomiędzy percentylem 75% a percenty-

lem 25% – wynosił aż 6 etatów/100 uczniów.

Zasadnicze wskaźniki organizacji szkół podstawowych są bardzo wysokie mimo tego, że

ramowy plan nauczania szkół tego typu przewiduje stosunkowo mało godzin zajęć –

w klasach I-III przeciętnie 24 godziny tygodniowo (i to bez żadnych obowiązkowych

podziałów na grupy), a w klasach IV-VI – 29. Tymczasem w gimnazjum należy realizo-

wać średnio 31,33 godziny tygodniowo, w liceum ogólnokształcącym – 32,67, w liceum

profilowanym – 34, a w czteroletnim technikum – 35,5. W zasadniczej szkole zawodo-

wej na przedmioty ogólnokształcące i zajęcia teoretyczne przypada ok. 24 godzin tygo-

dniowo.

Wobec tego głównym czynnikiem sprawiającym, że zasadnicze wskaźniki organizacji

szkół podstawowych są najwyższe jest to, że ich oddziały są najmniejsze, a zróżnicowa-

nie wskaźników tych szkół spowodowane jest oczywiście bardzo dużymi różnicami

w wielkościach ich oddziałów (zob. podrozdział 6.3.1 i następne, str. 67.). Trzeba jednak

pamiętać, że ponad ¾ szkół podstawowych uwzględnianych w obliczeniach to szkoły

wiejskie i to właśnie głównie one przesądzają o tak wysokich przeciętnych wskaźnikach

organizacji wszystkich szkół tego typu. Jednostkowe koszty zatrudnienia nauczycieli

w miastach są z reguły o wiele mniejsze, o czym świadczą zestawienia z podrozdziału

7.5.2.

Przeciętne zasadnicze wskaźniki organizacji szkół pozostałych typów są mniejsze od 10

etatów/100 uczniów. Średnia dla gimnazjów wynosi 9,93, a mediana 9,66. W wypadku

liceów ogólnokształcących jest to odpowiednio 8,84 i 8,40, w liceach profilowanych 9,68

i 9,08, w technikach 9,98 i 9,72, a w zasadniczych szkołach zawodowych tylko 7,66

i 6,42. Przy tym najbardziej nierównomiernie rozkładają się wskaźniki organizacji ZSZ –

rozstęp ćwiartkowy w ich wypadku wynosi 4,42 etatu/100 uczniów. Główną przyczyną

17 Na wielkość mediany mniejszy wpływ mają szkoły o skrajnie dużych zasadniczych wskaźnikach organizacji.


93

takiego stanu rzeczy jest zapewne zróżnicowanie liczb godzin teoretycznego kształcenia

zawodowego, chociaż należy też pamiętać o sporych różnicach wielkości oddziałów tych

szkół.

Rozstępy ćwiartkowe zasadniczych wskaźników organizacji pozostałych typów szkół są

znacznie mniejsze: dla liceów profilowanych rozstęp ten wynosi 2,36 etatu/100 uczniów,

w wypadku techników – 2,13, w gimnazjach 1,65 a w liceach ogólnokształcących 1,5.

Porównanie zasadniczych wskaźników organizacji szkół różnych typów pozwala wyja-

śnić, dlaczego powiaty ziemskie są grupą samorządów, które w najmniejszym stopniu

finansują oświatę z własnych środków. Prowadzą one bowiem przede wszystkim te szko-

ły, które mają najmniejsze jednostkowe koszty zatrudnienia nauczycieli (zob. też pod-

rozdział 7.7).

Tabela 57. Zasadnicze wskaźniki organizacji szkół różnych typów (30.09.2007 r.).


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%


Gimnazjum (gimn.) 9,93 8,36 8,93 9,66 10,57 11,71



Technikum (tech.) 9,98 7,85 8,78 9,72 10,91 12,42


Wykres 68. Zasadnicze wskaźniki organizacji szkół różnych typów (30.09.2007 r.).

Mediana

25%-75%


4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

eta

ty/1

00

uczn

iów


94

7.5.2. Zasadnicze wskaźniki organizacji szkół podstawowych

Zasadnicze wskaźniki organizacji szkół podstawowych rosną z roku na rok. Jedynie

w miastach liczących poniżej 5 tys. mieszkańców w ciągu ostatnich trzech lat zmniejszy-

ła się średnia z tych wskaźników (w roku szkolnym 2006/07 była o 1,3% mniejsza niż

rok wcześniej, a w następnym roku zmalała o kolejne 4,8%). Jednak mediana tej grupy

wzrosła w tym samym czasie odpowiednio o 1,1% i 2,7%. Zwiększyły się również pozo-

stałe rozpatrywane miary.

W szkołach położonych w większych miastach i na wsi rosły zarówno średnie, jak i me-

diany. W miastach pow. 5 tysięcy mieszkańców w roku szkolnym 2006/07 średnia za-

sadniczych wskaźników organizacji była o 1,8% wyższa niż rok wcześniej, a rok później

zwiększyła się 1,3%, mediana rosła odpowiednio o 1,0% i 2,6%. W szkołach wiejskich

pomiędzy rokiem 2005/06 a rokiem 2006/07 średnia zwiększyła się o 2,2% a mediana

o 3,8%, natomiast pomiędzy latami 2006/07 i 2007/08 średnia zwiększyła się o 1,0%,

a mediana o 3,4%.

Tabela 58. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji szkół podstawowych w miastach powyżej 5 tys. mieszkaoców.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2005-09-15 9,39 7,54 8,11 8,85 10,00 11,66

2006-09-15 9,56 7,67 8,21 8,94 10,13 11,85

2007-09-30 9,69 7,82 8,39 9,18 10,32 11,91

Tabela 59. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji szkół podstawowych w miastach poniżej 5 tys. mieszkaoców.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2005-09-15 10,31 7,64 8,22 8,92 9,71 10,87

2006-09-15 10,18 7,85 8,33 9,02 9,83 11,25

2007-09-30 9,68 8,11 8,62 9,26 10,28 11,51

Tabela 60. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji wiejskich szkół podstawowych.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2005-09-15 13,69 8,72 9,90 12,16 15,66 19,38

2006-09-15 13,99 8,88 10,12 12,62 16,23 20,26

2007-09-30 14,14 9,15 10,39 13,06 16,73 20,58


95

Wykres 69. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji szkół podstawowych w miastach powyżej 5 tys. mieszkaoców.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

eta

ty/1

00

uczn

iów

Wykres 70. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji szkół podstawowych w miastach poniżej 5 tys. mieszkaoców.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

eta

ty/1

00

uczn

iów


96

Wykres 71. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji wiejskich szkół podstawowych.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

eta

ty/1

00

uczn

iów

7.5.3. Zasadnicze wskaźniki organizacji gimnazjów

W gimnazjach także daje się zauważyć wyraźny trend wzrostu zasadniczych wskaźników

organizacji, choć, podobnie jak w szkołach podstawowych, w niektórych wypadkach

mamy do czynienia ze zmianami miar odbiegającymi od ogólnego trendu.

W miastach powyżej 5 tys. mieszkańców średnie zasadnicze wskaźniki organizacji były

w roku szkolnym 2006/07 o 1,0% wyższe niż rok wcześniej, w tym samym czasie me-

diana zmniejszyła się o 0,2%. W następnym roku średnia wzrosła o 1,8%, a mediana

o 1,7%.

W małych miasteczkach we wrześniu 2006 roku średnia była o 1,8% wyższa niż rok

wcześniej, a mediana o 2%. W kolejnym roku średnia zmalała – i to aż o 5,9%, natomiast

mediana była wyższa o 2,5%

W gimnazjach wiejskich wszystkie miary rosły – w 2006 roku średnia wzrosła 1,0%,

a mediana 0,7%, w roku 2007 zaś miary te zwiększyły się odpowiednio o 2,0% i 3,2%.

Tabela 61. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji gimnazjów w miastach powyżej 5 tys. mieszkaoców.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2005-09-15 9,20 7,89 8,46 9,07 9,74 10,73

2006-09-15 9,25 7,95 8,48 9,05 9,74 10,78

2007-09-30 9,42 8,17 8,65 9,20 9,99 10,97


97

Tabela 62. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji gimnazjów w miastach poniżej 5 tys. mieszkaoców.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2005-09-15 10,18 8,02 8,61 9,24 9,86 10,79

2006-09-15 10,36 8,20 8,79 9,42 10,01 11,04

2007-09-30 9,75 8,45 9,00 9,66 10,32 11,28

Tabela 63. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji wiejskich gimnazjów.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2005-09-15 9,88 8,09 8,74 9,51 10,42 11,65

2006-09-15 9,98 8,25 8,83 9,58 10,47 11,70

2007-09-30 10,18 8,48 9,11 9,89 10,85 12,08

Wykres 72. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji gimnazjów w miastach powyżej 5 tys. mieszkaoców.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

7,5

8,0

8,5

9,0

9,5

10,0

10,5

11,0

11,5

12,0

12,5

eta

ty/1

00

uczn

iów


98

Wykres 73. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji gimnazjów w miastach poniżej 5 tys. mieszkaoców.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

7,5

8,0

8,5

9,0

9,5

10,0

10,5

11,0

11,5

12,0

12,5

eta

ty/1

00

uczn

iów

Wykres 74. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji wiejskich gimnazjów.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

7,5

8,0

8,5

9,0

9,5

10,0

10,5

11,0

11,5

12,0

12,5

eta

ty/1

00

uczn

iów

7.5.4. Zasadnicze wskaźniki organizacji szkół ponadgimnazjalnych

Liczby etatów nauczycieli przypadających na 100 uczniów rosły także w szkołach po-

nadgimnazjalnych. Jedynie w zasadniczych szkołach zawodowych średnie i mediany

zasadniczych wskaźników organizacji w roku 2007/08 były niższe niż 2 lata wcześniej.


99

Jednak w pozostałych szkołach ponadgimnazjalnych wyrażone w etatach jednostkowe

koszty zatrudnienia nauczycieli wyraźnie wzrosły.

Średni zasadniczy wskaźnik organizacji liceów ogólnokształcących był we wrześniu

2006 r. o 0,2% wyższy niż rok wcześniej, w tym samym okresie mediana zmalała

o 0,1%. W następnym roku mieliśmy już do czynienia z wyraźnym wzrostem: średnia

zwiększyła się o 2,5%, a mediana o 1,1%.

W liceach profilowanych średnia zasadniczego wskaźnika organizacji w roku 2006/07

wzrosła w stosunku do roku poprzedniego o 3,2%, a mediana o 0,5%. Rok później wzro-

sty wynosiły odpowiednio 4,4% i 4,0%.

Średnie wskaźniki techników zwiększyły się w pierwszym roku o 1,4% (średnia) i 1,5%

(mediana), a w drugim odpowiednio o 5,9% i 5,3%.

W zasadniczych szkołach zawodowych średnia liczba nauczycielskich etatów przelicze-

niowych przypadających na 100 uczniów była w roku 2006/07 o 0,8% mniejsza niż rok

wcześniej. W tym samym okresie mediana zmalała o 1,6%. W następnym roku średnia

wzrosła o 0,2%, ale mediana spadła aż o 5,4%

Tabela 64. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji liceów ogólnokształcących.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2005-09-15 8,60 7,02 7,63 8,32 9,19 10,47

2006-09-15 8,62 7,09 7,64 8,31 9,07 10,32

2007-09-30 8,84 7,22 7,76 8,40 9,27 10,55

Tabela 65. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji liceów profilowanych.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2005-09-15 8,98 6,89 7,79 8,69 9,64 11,17

2006-09-15 9,27 7,10 7,87 8,73 9,80 11,39

2007-09-30 9,68 6,90 8,09 9,08 10,44 12,63

Tabela 66. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji techników.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2005-09-15 9,30 6,93 8,12 9,10 10,26 11,59

2006-09-15 9,43 7,27 8,28 9,23 10,24 11,63

2007-09-30 9,98 7,85 8,78 9,72 10,91 12,42


100

Tabela 67. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji zasadniczych szkół zawodowych.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

2005-09-15 7,71 4,23 5,18 7,21 9,31 11,93

2006-09-15 7,65 4,26 5,31 7,10 9,29 11,63

2007-09-30 7,66 4,22 5,16 6,72 9,57 12,56

Wykres 75. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji liceów ogólnokształcących.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

6,5

7,0

7,5

8,0

8,5

9,0

9,5

10,0

10,5

11,0

eta

ty/1

00

uczn

iów

Wykres 76. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji liceów profilowanych.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

6,5

7,0

7,5

8,0

8,5

9,0

9,5

10,0

10,5

11,0

11,5

12,0

12,5

13,0

eta

ty/1

00

uczn

iów


101

Wykres 77. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji techników.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

6,5

7,0

7,5

8,0

8,5

9,0

9,5

10,0

10,5

11,0

11,5

12,0

12,5

13,0

eta

ty/1

00

uczn

iów

Wykres 78. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji zasadniczych szkół zawodowych.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

eta

ty/1

00

uczn

iów

7.6. Zasadnicze wskaźniki organizacji w skali całych JST

Jednostkowe koszty utrzymania szkół prowadzonych przez poszczególne jednostki sa-

morządu terytorialnego są w większości wypadków dość mocno zróżnicowane. Wynika

to między innymi z tego, że samorządy odpowiadają nie tyle za organizację poszczegó l-

nych jednostek edukacyjnych, ale za świadczenie usług edukacyjnych na całości swoich

terytoriów. W związku z tym w wielu wypadkach (choć nie zawsze!) owo zróżnicowanie


102

warunków organizacyjnych w poszczególnych szkołach jest uzasadnione. Wobec tego

dla porównań sytuacji w różnych samorządach oraz oceny ich wysiłku ekonomicznego

istotne są koszty uśrednione w skali całych JST.

Uwaga Prezentowane w niniejszym podrozdziale wartości średnie są średnimi nieważonymi,

tzn., że każda JST uwzględniana w wyliczeniach miała jednakowy wpływ na wynik wy-

liczeń niezależnie od swej wielkości.

7.6.1. Szkoły podstawowe w skali całych JST

Jak można się było spodziewać, największe są przeciętne wskaźniki organizacji szkół

prowadzonych przez gminy wiejskie, nieco mniejsze w gminach miejsko-wiejskich,

a zdecydowanie najmniejsze w gminach miejskich i w miastach na prawach powiatu. Wg

danych SIO z września 2007 r. w mediana zasadniczych wskaźników organizacji gmin

wiejskich była o 37,9% wyższa niż w gminach miejskich, w gminach miejsko-wiejskich

o 28,7%, a w miastach na prawach powiatu – o 2,1%. Warto przy tym zauważyć, że wg

tego samego spisu mediana zasadniczych wskaźników organizacji liczonych dla po-

szczególnych szkół była na wsi o 42,3% wyższa niż w miastach liczących powyżej 5 tys.

mieszkańców, podczas gdy w miasteczkach do 5 tys. mieszkańców przeciętne szkoły

wymagały tylko o 0,9% etatów/100 uczniów więcej.

Różnica, która dzieli przeciętną gminę miejską od jej wiejskiego odpowiednika, 3,5 eta-

tu/100 uczniów, to dużo – oznacza bowiem, że na każdy 1000 uczniów trzeba w gminach

wiejskich przeznaczyć o 35 etatów więcej niż w mieście. Wprowadzenie takich wskaźni-

ków w warunkach miejskich byłoby równoznaczne z koniecznością utworzenia dla każ-

dego tysiąca uczniów całkiem sporej nowej szkoły.

Warunki w gminach wiejskich są jednak bardzo zróżnicowane. Rozstęp ćwiartkowy był

w nich o blisko połowę wyższy niż gminach miejskich i o ponad 2,5 razy większy niż

w miastach na prawach powiatu, których wskaźniki były najmniej rozproszone. We

wrześniu 2007 r. rozstępy te wynosiły odpowiednio 2,97 etatu/100 uczniów, 1,63 eta-

tu/100 uczniów i 1,14 etatu/100 uczniów. W gminach miejsko-wiejskich różnica między

percentylem 75% a percentylem 25% była również duża i wynosiła 2,68 etatu/100

uczniów.

Zasadnicze wskaźniki organizacji szkól podstawowych rosną z roku na rok, tylko w mia-

stach na prawach powiatu nie było wzrostu pomiędzy rokiem szkolnym 2005/06

a rokiem 2006/07. W tym okresie mediany wskaźników wzrosły w gminach wiejskich

o 2,5%, w gminach miejsko-wiejskich o 1,4%, w gminach miejskich o 2,2%, a w mia-

stach na prawach powiatu nie zmieniły się. W tym samym czasie średnie wskaźniki or-

ganizacji zmieniły się odpowiednio o 1,8%, 0,2%, 1,5% i –0,5%. W następnym roku


103

wzrosty median wynosiły: w gminach wiejskich 2,3%, w gminach miejsko-wiejskich

4,6% w gminach miejskich 2,4%, a w miastach na prawach powiatu 1,0%. Średnie

zwiększyły się odpowiednio o 0,6%, 2,4%, 1,4% i 1,1%.

Tabela 68. Zasadnicze wskaźniki organizacji szkół podstawowych w skali całych JST.

Rodzaj JST Spis Średnia Percentyl

10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

Gminy wiejskie

2005-09-15 12,73 9,66 10,83 12,12 13,56 15,63

2006-09-15 12,96 9,87 11,17 12,43 14,08 15,98

2007-09-30 13,03 10,08 11,40 12,72 14,36 16,12

Gminy miej-

sko-wiejskie

2005-09-15 11,98 9,20 10,15 11,21 12,52 14,02

2006-09-15 12,00 9,35 10,25 11,36 12,74 14,66

2007-09-30 12,29 9,69 10,63 11,88 13,31 15,11

Gminy miejskie

2005-09-15 9,18 7,65 8,15 8,82 9,69 10,71

2006-09-15 9,31 7,82 8,25 9,01 9,95 10,89

2007-09-30 9,45 7,85 8,51 9,23 10,14 11,07

Miasta

na prawach

powiatu

2005-09-15 9,58 8,25 8,62 9,33 9,77 10,78

2006-09-15 9,53 8,35 8,81 9,33 9,90 10,96

2007-09-30 9,63 8,49 8,97 9,42 10,11 11,00

Wykres 79. Porównanie zasadniczych wskaźników organizacji szkół podstawowych w JST różnych rodzajów (wyliczenia w skali całych JST, 30.09.2007 r.).

gw gmw gm mnp7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

eta

ty/1

00

uczn

iów


104

Wykres 80. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji szkół podstawowych w gminach wiejskich (wyliczenia w skali całych JST).

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

8

9

10

11

12

13

14

15

16e

taty

/10

0 u

czn

iów

Wykres 81. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji szkół podstawowych w gminach miejsko-wiejskich (wyliczenia w skali całych JST).

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

8

9

10

11

12

13

14

15

16

eta

ty/1

00

uczn

iów


105

Wykres 82. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji szkół podstawowych w gminach miejskich (wyliczenia w skali całych JST).

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

8

9

10

11

12

13

14

15

16e

taty

/10

0 u

czn

iów

Wykres 83. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji szkół podstawowych w miastach na prawach powiatu (wyliczenia w skali całych JST).

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

8

9

10

11

12

13

14

15

16

eta

ty/1

00

uczn

iów

7.6.2. Gimnazja w skali całych JST

W porównaniu ze szkołami podstawowymi zróżnicowanie organizacji gimnazjów ze

względu na kategorie prowadzących je samorządów jest minimalne. Mediana zasadni-

czych wskaźników organizacji w gimnazjach wiejskich wynosiła we wrześniu 2007 r.

9,93 etatu/100 uczniów i była tylko o 5,4% wyższa od wynoszącej 9,42 eta-

tu/100 uczniów mediany wskaźników obliczonych dla gmin miejskich. W gminach miej-

sko-wiejskich mediana zasadniczych wskaźników organizacji (9,79 etatu/100 uczniów)


106

była o 4% większa niż w gminach miejskich, a w miastach na prawach powiatu o 0,1%

mniejsza.

Rozproszenie zasadniczych wskaźników organizacji gimnazjów w poszczególnych gru-

pach JST nie było tak bardzo duże, jak w wypadku szkół podstawowych. We wrześniu

1997 r. rozstęp ćwiartkowy w gminach wiejskich wynosił 1,52 etatu/100 uczniów (warto

pamiętać, że wypadku szkół podstawowych było to aż 2,97), w grupie gmin wiejsko-

miejskich parametr ten wynosił 1,34 etatu/100 uczniów, w gminach miejskich – 1,55

etatu/100 uczniów, a w miastach na prawach powiatu – 1,11 etatu/100 uczniów.

Jedyną grupą samorządów, w której, wykazane w SIO przeciętne zasadnicze wskaźniki

organizacji gimnazjów, były we wrześniu 2007 roku mniejsze niż dwa lata wcześniej,

były miasta na prawach powiatu. W grupie tej pomiędzy rokiem szkolnym 2005/06

a rokiem 2006/07 mediana wskaźników organizacji gimnazjów zmalała o 2,6%, a średnia

zmniejszyła się o 0,9%. Jednak już w następnym roku mediana wzrosła o 1,2%, a średnia

nie uległa zmianie.

W pozostałych grupach JST zmiany zasadniczych wskaźników organizacji przebiegały

następująco. W gminach wiejskich pomiędzy wrześniem 2005 a wrześniem 2006 media-

na wzrosła o 0,6%, a średnia o 1,0%. W kolejnym roku mediana zwiększyła się o 3,2%

a średnia również o 1,0%. W gminach miejsko-wiejskich mediana zwiększała się: w roku

2006 była o 1,6% większa niż rok wcześniej, a rok później wzrosła jeszcze o 2,3%. Tym-

czasem średnia w pierwszym roku zwiększyła się o 2,3%, ale w drugim spadła o 1,4%.

Natomiast w gminach miejskich pomiędzy rokiem szkolnym 2005/06 a rokiem 2006/07

mediana spadła o 0,3%, ale średnia wzrosła w tym czasie o 0,9%. W następnym roku

obie miary się zwiększyły – mediana o 2,0%, a średnia 0,3%.

Tabela 69. Zasadnicze wskaźniki organizacji gimnazjów w skali całych JST.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

Gminy wiejskie

2005-09-15 9,85 8,16 8,83 9,56 10,34 11,40

2006-09-15 9,94 8,33 8,94 9,62 10,39 11,30

2007-09-30 10,04 8,63 9,20 9,93 10,72 11,65

Gminy miej-

sko-wiejskie

2005-09-15 9,86 8,43 8,87 9,43 10,01 10,69

2006-09-15 10,08 8,58 9,00 9,58 10,22 11,05

2007-09-30 9,94 8,73 9,18 9,79 10,53 11,49

Gminy miejskie

2005-09-15 9,56 8,21 8,75 9,26 9,90 10,59

2006-09-15 9,64 8,24 8,74 9,24 10,03 10,80

2007-09-30 9,67 8,41 8,83 9,42 10,37 10,97

Miasta

na prawach

powiatu

2005-09-15 9,65 8,84 8,99 9,54 10,08 10,71

2006-09-15 9,56 8,41 8,91 9,29 10,02 10,80

2007-09-30 9,56 8,62 9,00 9,41 10,11 10,66


107

Wykres 84. Porównanie zasadniczych wskaźników organizacji gimnazjów w JST różnych rodzajów (wyliczenia w skali całych JST, 30.09.2007 r.).

gw gmw gm mnp7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

eta

ty/1

00

uczn

iów

Wykres 85. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji gimnazjów w gminach wiejskich (wyliczenia w skali całych JST).

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

8,0

8,5

9,0

9,5

10,0

10,5

11,0

11,5

12,0

eta

ty/1

00

uczn

iów


108

Wykres 86. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji gimnazjów w gminach miejsko-wiejskich (wyliczenia w skali całych JST).

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

8,0

8,5

9,0

9,5

10,0

10,5

11,0

11,5

12,0

eta

ty/1

00

uczn

iów

Wykres 87. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji gimnazjów w gminach miejskich (wyliczenia w skali całych JST).

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

8,0

8,5

9,0

9,5

10,0

10,5

11,0

11,5

12,0

eta

ty/1

00

uczn

iów


109

Wykres 88. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji gimnazjów w miastach na prawach powiatu (wyliczenia w skali całych JST,).

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

8,0

8,5

9,0

9,5

10,0

10,5

11,0

11,5

12,0

eta

ty/1

00

uczn

iów

7.6.3. Szkoły ponadgimnazjalne w skali całych JST

7.6.3.1. Licea ogólnokształcące

We wrześniu 2007 r. mediana zasadniczych wskaźników organizacji liceów ogólno-

kształcących w miastach na prawach powiatu była tylko o 0,05 etatu/100 uczniów mniej-

sza od tej samej miary obliczonej dla powiatów ziemskich. Przy tym w obu grupach JST

rozstępy ćwiartkowe wskaźników wynosiły po 1,12 etatu/100 uczniów, jednak w mia-

stach na prawach powiatu wyższe były wartości percentyli 25% i 75%.

W miastach na prawach powiatu w roku szkolnym 2007/08 zasadnicze wskaźniki organi-

zacji liceów ogólnokształcących były niższe niż dwa lata wcześniej. Pomiędzy rokiem

2005/06 a rokiem 2006/07 mediana wskaźników zmniejszyła się o 0,2%, a średnia

o 1,4%. W następnym roku mediana zmalała o dalsze 1,1%, a średnia o 0,2%. W tej gru-

pie samorządów z roku na rok zmniejszało się także rozproszenie wskaźników.

Tabela 70. Zasadnicze wskaźniki organizacji liceów ogólnokształcących w skali całych JST.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

Miasta

na prawach

powiatu

2005-09-15 8,75 7,52 7,95 8,58 9,36 10,31

2006-09-15 8,62 7,63 7,96 8,56 9,25 9,92

2007-09-30 8,60 7,63 8,02 8,47 9,14 9,65

Powiaty ziem-

skie

2005-09-15 8,77 7,49 8,02 8,59 9,22 10,33

2006-09-15 8,74 7,47 7,99 8,59 9,31 10,29

2007-09-30 8,77 7,58 7,97 8,52 9,08 9,91


110

W powiatach ziemskich zmiany miały inny przebieg. Pomiędzy wrześniem 2005 r.

a wrześniem 2006 r. mediana nie zmieniła się, a średnia zmalał o 0,3%, w następnym

roku mediana zmniejszyła się o 0,7%, ale średnia wzrosła o 0,4%.

Wykres 89. Porównanie zasadniczych wskaźników organizacji liceów ogólnokształcących w JST różnych rodzajów (wyliczenia w skali całych JST, 30.09.2007 r.).

mnp pz4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

eta

ty/1

00

uczn

iów

Wykres 90. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji liceów ogólnokształcących w miastach na prawach powiatu (wyliczenia w skali całych JST).

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

7,0

7,5

8,0

8,5

9,0

9,5

10,0

10,5

eta

ty/1

00

uczn

iów


111

Wykres 91. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji liceów ogólnokształcących w powiatach ziemskich (wyliczenia w skali całych JST).

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

7,0

7,5

8,0

8,5

9,0

9,5

10,0

10,5

eta

ty/1

00

uczn

iów

7.6.3.2. Licea profilowane

Przeciętne jednostkowe koszty zatrudnienia nauczycieli (wyrażone w etatach)w licach

profilowanych były wyraźnie wyższe w miastach na prawach powiatu niż w powiatach

ziemskich – we wrześniu 2007 r. różnica median zasadniczych wskaźników organizacji

wynosiła 0,71 etatu/100 uczniów. Rozproszenie wskaźników było większe niż w wypad-

ku liceów ogólnokształcących. Różnica pomiędzy percentylem 75% a percentylem 25%

wynosiła 1,69 etatu/100 uczniów w miastach na prawach powiatu i 1,82 etatu/100

uczniów w powiatach ziemskich.

Pomiędzy wrześniem roku 2005 a wrześniem roku 2006 w miastach na prawach powiatu

mediana wskaźników zmalała o 0,8% ale średnia wzrosła 2,3%. W kolejnym roku obie

miary uległy zwiększeniu – mediana o 4,9%, a średnia o 5,0%. W powiatach ziemskich

wszystkie obliczane miary rosły z roku na rok. Pomiędzy wrześniem roku 2005 a wrze-

śniem roku 2006 mediana zwiększyła się o 1,6%, a średnia o 1,2, natomiast rok później

wzrost wynosił odpowiednio 4,6% i 7,3%.

Tabela 71. Zasadnicze wskaźniki organizacji liceów profilowanych w skali całych JST.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

Miasta

na prawach

powiatu

2005-09-15 9,74 8,44 8,76 9,55 10,55 11,38

2006-09-15 9,96 8,35 8,94 9,47 10,49 12,49

2007-09-30 10,46 8,52 9,29 9,93 10,98 13,30

Powiaty ziem-

skie

2005-09-15 8,88 7,36 8,01 8,68 9,43 10,62

2006-09-15 8,98 7,58 8,32 8,82 9,62 10,42

2007-09-30 9,64 7,64 8,43 9,22 10,25 12,01


112

Wykres 92. Porównanie zasadniczych wskaźników organizacji liceów profilowanych w JST różnych rodzajów (wyliczenia w skali całych JST, 30.09.2007 r.).

mnp pz4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

eta

ty/1

00

uczn

iów

Wykres 93. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji liceów profilowanych w miastach na prawach powiatu (wyliczenia w skali całych JST).

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

7

8

9

10

11

12

13

14

eta

ty/1

00

uczn

iów


113

Wykres 94. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji liceów profilowanych w powiatach ziemskich (wyliczenia w skali całych JST).

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

7

8

9

10

11

12

13

14

eta

ty/1

00

uczn

iów

7.6.3.3. Technika

We wrześniu 2007 mediany zasadniczych wskaźników organizacji techników w miastach

na prawach powiatu były o 0,11 etatu/100 uczniów mniejsze niż w powiatach ziemskich.

Rozproszenie wskaźników było większe niż w wypadku liceów ogólnokształcących, ale

mniejsze niż w wypadku liceów profilowanych. Rozstęp ćwiartkowy wynosił 1,38 eta-

tu/100 uczniów w miastach na prawach powiatu i 1,32 etatu/100 uczniów w powiatach

ziemskich.

W obu grupach samorządów wszystkie obliczane miary rosły z roku na rok. Pomiędzy

wrześniem 2005 r. a wrześniem 2006 r. mediana miast na prawach powiatu zwiększyła

się o 3,1%, a średnia o 2,7%. W następnym roku mediana tej grupy samorządów wzrosła

o 1,2% a średnia o 0,6%. W wypadku powiatów ziemskich zmiany wyniosły odpowied-

nio 2,3% i 2,8% w pierwszym roku i aż 6,0% i 5,9% w drugim.

Tabela 72. Zasadnicze wskaźniki organizacji techników w skali całych JST.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

Miasta

na prawach

powiatu

2005-09-15 9,60 8,37 8,89 9,38 10,24 10,88

2006-09-15 9,85 8,63 9,09 9,68 10,51 11,21

2007-09-30 9,91 8,82 9,30 9,79 10,68 11,17

Powiaty ziem-

skie

2005-09-15 9,19 7,72 8,46 9,12 9,77 10,69

2006-09-15 9,45 8,08 8,86 9,33 9,92 10,75

2007-09-30 10,00 8,65 9,34 9,90 10,66 11,46


114

Wykres 95. Porównanie zasadniczych wskaźników organizacji techników w JST różnych rodzajów (wyliczenia w skali całych JST, 30.09.2007 r.).

mnp pz4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

eta

ty/1

00

uczn

iów

Wykres 96. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji techników w miastach na prawach powiatu (wyliczenia w skali całych JST).

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

7,5

8,0

8,5

9,0

9,5

10,0

10,5

11,0

11,5

eta

ty/1

00

uczn

iów


115

Wykres 97. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji techników w powiatach ziemskich (wyliczenia w skali całych JST).

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

7,5

8,0

8,5

9,0

9,5

10,0

10,5

11,0

11,5

eta

ty/1

00

uczn

iów

7.6.3.4. Zasadnicze szkoły zawodowe

W roku szkolnym 2007/08 mediany zasadniczych szkół zawodowych w miastach na

prawach powiatu były o 0,41 etatu/100 uczniów wyższe niż w powiatach ziemskich. Przy

tym rozproszenie wskaźników było bardzo duże – rozstępy ćwiartkowe miały wartości

zbliżone do szkół podstawowych w gminach wiejskich i wynosiły 2,46 eta-

tu/100 uczniów w miastach na prawach powiatu i 2, 96 etatu/100 uczniów w powiatach

ziemskich.

Tabela 73. Zasadnicze wskaźniki organizacji zasadniczych szkół zawodowych w skali całych JST.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

Miasta

na prawach

powiatu

2005-09-15 7,90 5,72 6,71 7,86 9,00 10,27

2006-09-15 7,95 5,70 6,46 7,57 8,86 10,83

2007-09-30 7,97 5,81 6,66 7,59 9,11 10,80

Powiaty ziem-

skie

2005-09-15 7,61 5,14 5,95 7,23 8,59 10,77

2006-09-15 7,50 5,08 5,90 7,30 8,63 10,47

2007-09-30 7,62 5,06 5,89 7,18 8,85 10,74

Zasadnicze szkoły zawodowe są drugą, obok liceów ogólnokształcących, grupą szkół,

których przeciętne koszty utrzymania w jednostkach samorządu terytorialnego nie rosną

w sposób zdecydowany. Pomiędzy wrześniem 2005 r. a wrześniem 2006 r. mediana za-

sadniczych wskaźników organizacji szkól tego typu w miastach na prawach powiatu

zmniejszyła się o 3,6%, w tym samym okresie średnia wzrosła o 0,6%. W następnym

roku obie miary nieznacznie wzrosły – mediana o 0,2%, a średnia o 0,3%. Mediana po-


116

wiatów ziemskich była we wrześniu 2006 r. o 1,0% wyższa niż rok wcześniej, ale w tym

samym czasie średnia zmniejszyła się o 1,3%. Rok później mediana zmalała o 1,6%,

a średnia o 1,6% wzrosła.

Wykres 98. Porównanie zasadniczych wskaźników organizacji zasadniczych szkół zawodowych w JST różnych rodzajów (wyliczenia w skali całych JST, 30.09.2007 r.).

mnp pz4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

eta

ty/1

00

uczn

iów

Wykres 99. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji zasadniczych szkół zawodowych w miastach na prawach powiatu (wyliczenia w skali całych JST).

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

5

6

7

8

9

10

11

eta

ty/1

00

uczn

iów


117

Wykres 100. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji zasadniczych szkół zawodowych w powiatach ziemskich (wyliczenia w skali całych JST).

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

5

6

7

8

9

10

11

eta

ty/1

00

uczn

iów

7.7. Zasadnicze wskaźniki organizacji – podsumowanie

Przeciętnie największe zasadnicze wskaźniki organizacji, czyli najwyższe osobowe kosz-

ty kształcenia jednego ucznia, występują w szkołach podstawowych. Jest tak mimo faktu,

że ramowy plan nauczania w szkołach tego typu przewiduje mniej godzin zajęć niż

w gimnazjach, liceach ogólnokształcących i profilowanych oraz technikach. Toteż wyso-

kie wskaźniki organizacji szkół podstawowych spowodowane są tym, że mają one zwy-

kle najmniejsze oddziały. Trzeba jednak pamiętać, że 76% szkół podstawowych

uwzględnianych w obliczeniach stanowią szkoły wiejskie i to przede wszystkim one

przesądzają o tak wysokich przeciętnych wskaźnikach organizacji wszystkich szkół tego

typu. Koszty zatrudnienia nauczycieli w miejskich szkołach podstawowych są z nawet

nieco mniejsze niż w miejskich gimnazjach. Co ciekawe, w porównaniu ze szkołami

podstawowymi, różnice pomiędzy przeciętnymi zasadniczymi wskaźnikami organizacji

wiejskich i miejskich gimnazjów są minimalne.

Jednak nawet miejskie szkoły podstawowe i gimnazja mają przeciętnie wyższe zasadni-

cze wskaźniki organizacji od liceów ogólnokształcących, liceów profilowanych i zasad-

niczych szkół zawodowych.

Dla porównania sytuacji w różnych samorządach w kontekście całości ich wydatków na

edukację warto przeanalizować wskaźniki organizacji uśrednione dla wszystkich typów

szkół w skali całych JST. Wykres 101. przedstawia właśnie takie porównanie zasadni-


118

czych wskaźników organizacji w poszczególnych grupach JST. Wynika z niego, że szko-

ły o najwyższych kosztach zatrudnienia nauczycieli prowadzą gminy wiejskie (mediana

na poziomie 11,16 etatu/100 uczniów), a w gminach miejsko-wiejskich nauczanie jest

niewiele tańsze (mediana 10,76 etatu/100 uczniów). Wyraźnie mniejsze są przeciętne

wskaźniki organizacji szkół prowadzonych przez gminy miejskie (mediana 9,21 eta-

tu/100 uczniów) i miasta na prawach powiatu (mediana 9,07 etatu/100 uczniów). Najniż-

sze są przeciętne zasadnicze wskaźniki organizacji szkół prowadzonych przez powiaty

ziemskie (mediana 8,88 etatu/100 uczniów).

Wykres 101. Porównanie zasadniczych wskaźników organizacji uśrednionych dla wszystkich analizowanych typów szkół w poszczególnych grupach JST (30.09.2007 r.).

Względnie niskie osobowe koszty kształcenia w ogólnodostępnych szkołach prowadzo-

nych przez powiaty ziemskie są zapewne jednym z czynników sprawiających, że ta grupa

jednostek samorządu terytorialnego charakteryzuje się najniższym przeciętnym wskaźni-

kiem nadwyżki wydatków nad subwencją (zob. podrozdział 5.2.2.2, str. 42). Trzeba jed-

nak pamiętać, że na wysokość tego wskaźnika duży wpływ mają również inne czynniki –

przede wszystkim algorytm podziału subwencji oświatowej oraz możliwości finansowe

poszczególnych samorządów. Na przykład dodatkowe kwoty przydzielane przez algo-

rytm subwencyjny na uczniów szkół wiejskich, są zapewne główną przyczyną, dzięki

której gminy wiejskie znajdują się na przedostatnim miejscu pod względem przeciętnej

wysokości nadwyżki wydatków nad subwencją, choć mają najdrożej zorganizowane

szkoły.

Przy okazji warto zwrócić uwagę na niektóre niekonsekwencje obecnego algorytmu po-

działu subwencji oświatowej. Zakłada on, że koszt kształcenia jednego ucznia szkoły

Mediana

25%-75%

10%-90% gw gmw gm mnp pz

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

eta

ty/1

00

uczn

iów


119

podstawowej i gimnazjum na wsi lub w mieście liczącym mniej niż 5 tysięcy mieszkań-

ców, jest o 38% wyższy niż w mieście liczącym powyżej 5 tysięcy mieszkańców. Tym-

czasem we wrześniu 2007 r. mediana zasadniczych wskaźników organizacji wiejskich

szkół podstawowych była o 42,3% wyższa od mediany wskaźników tych szkół z więk-

szych miast. Natomiast zasadnicze wskaźniki organizacji wiejskich gimnazjów były

wyższe od tych wskaźników obliczonych dla szkół z miast pow. 5 tysięcy mieszkańców

już tylko o 7,4%. W tym wypadku można więc chyba przyjąć, że uśrednione rozbieżno-

ści kosztów utrzymania szkół podstawowych i gimnazjów na wsi i w większych miastach

są zbliżone do owych 38%, choć zweryfikowanie tej hipotezy wymaga dodatkowych

wyliczeń.

Zupełnie inaczej wygląda porównanie zasadniczych wskaźników organizacji szkół

z miast liczących poniżej 5 tysięcy mieszkańców z miastami większymi. W szkołach

podstawowych położonych w najmniejszych miastach na każdych 100 uczniów potrzeba

przeciętnie tylko o 0,9% więcej etatów nauczycieli niż w miastach powyżej 5 tysięcy

mieszkańców. Co ciekawe, w wypadku gimnazjów rozbieżność kosztów (mierzonych

w etatach nauczycieli) jest znacznie większa, ale i tak wynosi tylko 5,0%. Jak wiec wi-

dać, w żaden sposób nie da się uzasadnić tego fragmentu algorytmu subwencyjnego fak-

tyczną rozbieżnością kosztów utrzymania szkół.

Rzecz jasna algorytm rozdziału środków na utrzymanie szkół nie musi opierać się na

istniejących rozbieżnościach kosztów. Moim zdaniem powinien on nie tyle odzwiercie-

dlać stan istniejący, co kreować pewien model organizacji oświaty pożądany z punktu

widzenia państwa. Problem jednak w tym, że obecny algorytm podziału subwencji

oświatowej nie kreuje żadnego spójnego modelu oświaty, a jednocześnie jest bardzo od-

legły od rzeczywistego zróżnicowania kosztów utrzymania szkół różnych rodzajów.

Wpływ samorządów na wysokość i sposób podziału subwencji oświatowej jest bardzo

ograniczony, a poszczególne JST nie mają prawie żadnych realnych możliwości kształ-

towania wysokości swoich dochodów z tego tytułu. Mogą one jednak w znacznym stop-

niu określać wysokość wydatków oświatowych, m. in. dlatego, że mają pośredni lub

bezpośredni wpływ na większość czynników decydujących o wielkości zasadniczych

wskaźników organizacji.

W tym kontekście szczególnie istotne są zamieszczone powyżej informacje o zmianach

wielkości zasadniczych wskaźników organizacji. Wynika z nich, że w skali kraju prze-

ciętne liczby etatów nauczycieli przypadających na 100 uczniów rosną w szkołach pod-

stawowych, gimnazjach, liceach ogólnokształcących, liceach profilowanych i technikach.

Jednie w zasadniczych szkołach zawodowych nie było w latach 2005/06-2007/08 wyraź-

nego wzrostu wskaźników organizacji.


120

Z punktu widzenia finansów poszczególnych samorządów ważne są nie tyle trendy

zmian odnoszone do poszczególnych szkół, co zmiany wartości uśrednionych dla całych

JST. Z tego punktu widzenia zmiany zasadniczych wskaźników organizacji wyglądają

następująco:

Osobowe koszty kształcenia w szkołach podstawowych rosną we wszystkich ro-

dzajach JST, których zadaniem jest prowadzenie tych szkół, czyli w gminach wiej-

skich, miejsko-wiejskich i miejskich oraz miastach na prawach powiatu.

Utrzymanie gimnazjów podrożało w gminach wiejskich, miejsko-wiejskich i miej-

skich. Jedynie w miastach na prawach powiatu nastąpiły takie wahania poziomu

wskaźników organizacji, które nie dają jednoznacznego obrazu.

Przeciętne zasadnicze wskaźniki organizacji liceów ogólnokształcących prowadzo-

nych przez miasta na prawach powiatu wyraźnie spadły, a w szkołach prowadzo-

nych przez powiaty ziemskie wahały się w taki sposób, że trudno jest określić kie-

runek zmian.

Osobowe koszty kształcenia w liceach profilowanych wzrosły zarówno w miastach

na prawach powiatu, jak i w powiatach ziemskich.

Przeciętne zasadnicze wskaźniki organizacji techników wzrosły w obu grupach

samorządów, których zadaniem jest prowadzenie szkół tego typu.

Przeciętne wskaźniki organizacji zasadniczych szkół zawodowych wahały się

w obu grupach samorządów.

Po uśrednieniu zasadniczych wskaźników organizacji sześciu analizowanych typów

szkół na poziomach całych JST okazuje się, że we wszystkich grupach samorządów na-

stąpił w ostatnich latach wzrost liczb nauczycielskich etatów przeliczeniowych przypada-

jących na 100 uczniów. Zjawisko to ilustrują zamieszczone poniżej zestawienia – tabela

74. oraz wykresy 102-106.


121

Tabela 74. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji uśrednionych dla wszystkich analizowanych typów szkół w podziale na grupy JST.


10%

Percentyl

25% Mediana

Percentyl

75%

Percentyl

90%

Gminy wiejskie

2005-09-15 12,40 8,36 9,22 10,66 13,93 17,91

2006-09-15 12,70 8,52 9,35 10,89 14,56 18,74

2007-09-30 12,79 8,77 9,62 11,16 14,84 19,09

Gminy miej-

sko-wiejskie

2005-09-15 11,83 8,04 8,84 10,15 13,23 17,33

2006-09-15 12,08 8,20 9,02 10,38 13,83 17,94

2007-09-30 12,30 8,45 9,27 10,76 14,29 18,40

Gminy miejskie

2005-09-15 9,35 7,55 8,14 8,91 9,83 11,18

2006-09-15 9,45 7,67 8,26 8,93 9,96 11,25

2007-09-30 9,63 7,77 8,43 9,21 10,24 11,75

Miasta

na prawach

powiatu

2005-09-15 9,29 7,29 8,10 8,94 10,03 11,72

2006-09-15 9,37 7,36 8,12 8,91 10,03 11,61

2007-09-30 9,45 7,33 8,25 9,07 10,27 11,92

Powiaty ziem-

skie

2005-09-15 8,54 5,81 7,39 8,43 9,53 10,98

2006-09-15 8,62 6,02 7,50 8,53 9,65 10,99

2007-09-30 9,05 5,57 7,68 8,88 10,18 11,91

Wykres 102. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji uśrednionych dla wszystkich analizowanych typów szkół w gminach wiejskich.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

eta

ty/1

00

uczn

iów


122

Wykres 103. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji uśrednionych dla wszystkich analizowanych typów szkół w gminach miejsko-wiejskich.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

eta

ty/1

00

uczn

iów

Wykres 104. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji uśrednionych dla wszystkich analizowanych typów szkół w gminach miejskich.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

eta

ty/1

00

uczn

iów


123

Wykres 105. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji uśrednionych dla wszystkich analizowanych typów szkół w miastach na prawach powiatu.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

eta

ty/1

00

uczn

iów

Wykres 106. Zmiany zasadniczych wskaźników organizacji uśrednionych dla wszystkich analizowanych typów szkół w powiatach ziemskich.

Mediana

25%-75%

10%-90% 2005-09-15 2006-09-15 2007-09-30

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

eta

ty/1

00

uczn

iów

Jak widać, we wszystkich grupach samorządów zwiększają się jednostkowe koszty

kształcenia wyrażane w etatach, a tym samym rosną także koszty wyrażane w złotów-

kach. Jest to zapewne główna przyczyna wzrostu poziomu współfinansowania szkół

z pozasubwencyjnych dochodów samorządów, który szczególnie daje o sobie znać

w gminach wiejskich, miejsko-wiejskich i miejskich (zob. rozdział 5. str. 39).

Wydatki na utrzymanie szkół wyraźnie wzrosły w ostatnich latach i stało się tak

w znacznym stopniu dzięki samorządom, które dokładają do subwencji coraz więcej pie-


124

niędzy pochodzących z innych źródeł. Z punktu widzenia oświaty zjawisko to ma rzecz

jasna wiele pozytywnych aspektów. Jednak znaczną część owego wzrostu wydatków

pochłonęły skutki wzrostu zasadniczych wskaźników organizacji. Trzeba więc sobie za-

dać pytanie, dlaczego ten wzrost nastąpił? Czy jest to skutek świadomej polityki władz

tysięcy JST, które postanowiły poprawić komfort pracy i nauki w szkołach, zmniejszając

liczebności oddziałów, zwiększając liczbę etatów wsparcia, finansując dodatkowe zajęcia

pozalekcyjne itp.? Czy też jest to raczej efekt oportunizmu owych władz, które po prostu

zgodziły się na to, by organizacja szkół nie była dopasowywana do zmniejszających się

w warunkach niżu demograficznego liczb uczniów?

Niestety, wiele wskazuje na to, że znaczna część JST nie przeciwdziałała w dostatecz-

nym stopniu bezwładności organizacyjnej w podległych sobie szkołach. W efekcie

w warunkach postępującego niżu demograficznego rosną wskaźniki organizacji, a tym

samym zwiększają się jednostkowe koszty kształcenia, co powoduje wzrost nadwyżki

wydatków nad subwencją.

Samorządy godziły się na coraz wyższe wydatki oświatowe w znacznym stopniu dlatego,

że było je na to stać. Przyspieszenie gospodarki kraju znalazło bowiem swoje odbicie we

wzroście dochodów własnych JST. Jednak w sytuacji, gdy gospodarka kraju wyhamowu-

je i w nieodległej perspektywie prawdopodobny jest spadek realnych dochodów jedno-

stek samorządowych, nieefektywnie zorganizowana oświata może stać się bardzo trud-

nym obciążeniem dla ich budżetów. Trzeba bowiem pamiętać, że okres od podjęcia

decyzji o wprowadzeniu oszczędności w organizacji oświaty do rzeczywistego spadku

wydatków musi być dość długi. Np. decyzje o nawet bardzo radykalnych zmianach

w organizacji szkół, podjęte pod koniec roku 2008, dadzą się w pełni odczuć dopiero

w wydatkach budżetu na rok 2010. Na domiar złego gwałtowne, podejmowane pod naci-

skiem bieżących ograniczeń budżetowych, działania oszczędnościowe są zwykle mało

efektywne, a przy tym negatywnie wpływają na pracę szkół.

Wobec tego warto zdawać sobie sprawę, że najlepszym sposobem trzymania wydatków

oświatowych w ryzach jest wprowadzenie lokalnych standardów zatrudnienia (np. tzw.

bonu organizacyjnego), czyli mechanizmów, które niejako automatycznie będą dopaso-

wywać organizację szkół do zmieniających się warunków demograficznych. Rzecz jasna

w wielu wypadkach konieczne będzie także podjęcie bardzo trudnych i spotykających się

z oporem społecznym decyzji o likwidacjach szkół tak małych, że ich organizacji w ża-

den sposób nie da się zracjonalizować. Decyzje takie są zwykle bardzo kosztowne poli-

tycznie i dlatego władze JST podejmują je bardzo niechętnie, zwłaszcza w perspektywie

zbliżających się wyborów na nową kadencję. Trzeba jednak pamiętać, że jeśli dochody

własne samorządów spadną, nie da się szybko ograniczyć wydatków oświatowych i wte-


125

dy konieczne może być radykalne ograniczenie inwestycji, co także będzie kosztowne

politycznie.

Histogramy ze szczegółowymi rozkładami

126

8. Histogramy ze szczegółowymi rozkładami

8.1. Rozkłady wskaźników nadwyżki wydatków nad subwencją w 2007 r.

Zamieszczone w niniejszym podrozdziale histogramy przedstawiają szczegółowe rozkła-

dy wskaźników nadwyżki wydatków nad subwencją w poszczególnych rodzajach JST.

Słupki na tych wykresach obrazują, jaką część danej grupy samorządów stanowią JST,

których wskaźniki mieszczą się w granicach określonych na osi X.

Wykres 107. Rozkład wskaźników nadwyżki wydatków nad subwencją w gminach wiejskich (2007 r.).

Widzimy więc na przykład (wykres 107.), że największą grupę gmin wiejskich (ponad

260) stanowią te JST, w których wskaźnik nadwyżki wydatków nad subwencją mieści się

w granicach od 10 do 15 procent.

Analogicznie należy interpretować wykresy zamieszczone w następnych podrozdziałach.

0,1% 0,0%0,3% 0,4%

2,5%

5,3%

10,6%

16,6%

15,5%

14,2%

10,8%

8,6%

5,0%

3,6%

2,2% 2,0%

0,5%0,8%

0,3%0,0% 0,1% 0,2% 0,1% 0,1% 0,0%

0,4%

-20 -10 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 1000

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

220

240

260

280

Lic

zb

a J

ST


127

Wykres 108. Rozkład wskaźników nadwyżki wydatków nad subwencją w gminach miejsko-wiejskich (2007 r.).

Wykres 109. Rozkład wskaźników nadwyżki wydatków nad subwencją w gminach miejskich (2007 r.).

0,0% 0,0% 0,0%0,3%

1,2%

3,8%

9,8%

9,1%8,9%

11,2%

8,6%

9,8%

8,9%9,1%

6,7%

4,1%

3,6%

1,5%1,4%

0,7%

0,2%0,3%

0,0% 0,0% 0,0%

0,7%

-20 -10 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 1000

10

20

30

40

50

60

70

Lic

zb

a J

ST

0,0%0,4%

0,0%

0,8% 0,8% 0,8%

2,9%

1,7%

2,9%

6,2% 6,2%

9,5%

12,4%12,4%

10,3%

7,9%

5,4%

4,5%

6,6%

1,2%

2,5%2,1%

0,0% 0,0%

1,7%

0,8%

-20 -10 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 1000

5

10

15

20

25

30

35

Lic

zb

a J

ST


128

Wykres 110. Rozkład wskaźników nadwyżki wydatków nad subwencją w miastach na prawach powiatu (2007 r.).

Wykres 111. Rozkład wskaźników nadwyżki wydatków nad subwencją w powiatach ziemskich (2007 r.).

0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%

4,6%

6,2%

9,2%

10,8%

16,9%

12,3%

9,2%

12,3%

10,8%

1,5%

0,0%

1,5%

3,1%

0,0%

1,5%

0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%

-20 -10 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 1000

2

4

6

8

10

12

Lic

zb

a J

ST

0,0%1,0% 1,3%

4,5%

10,8%

28,7%

25,2%

12,7%

7,3%

4,1%

2,5%

0,6% 0,3% 0,6%0,0% 0,0% 0,0% 0,3% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%

-20 -10 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 1000

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Lic

zb

a J

ST


129

Wykres 112. Rozkład wskaźników nadwyżki wydatków nad subwencją w samorządach województw (2007 r.).

8.2. Wielkości szkół i oddziałów

8.2.1. Wskaźniki odnoszące się do poszczególnych szkół

8.2.1.1. Liczby uczniów w poszczególnych szkołach

8.2.1.1.1. Wielkości szkół podstawowych

Wykres 113. Rozkład wielkości szkół podstawowych w miastach powyżej 5 tys. mieszk. (oddziały ogólnodostępne, 30.09.2007 r.).

1,0%

4,1%

6,8% 6,9%

8,9%

10,2%

10,8%10,7%

9,5%

7,7%

6,6%

5,1%

3,4%

2,9%

2,0%

1,3%

2,0%

50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800

Liczba uczniów

0

50

100

150

200

250

300

350

Lic

zb

a s

zkó

ł

0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%

18,8%

12,5%

31,3%

0,0%

6,3% 6,3% 6,3%

0,0%

6,3%

0,0% 0,0% 0,0%

12,5%

0,0% 0,0% 0,0%

-20 -10 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 1000

1

2

3

4

5

6

Lic

zb

a J

ST


130

Wykres 114. Rozkład wielkości szkół podstawowych w miastach poniżej 5 tys. mieszk. (oddziały ogólnodostępne, 30.09.200 r.).

2%3%

4%

10%

14%

21%

16% 17%

8%

3%

1% 1%0% 0% 0% 0% 0%

50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800

Liczba uczniów

0

10

20

30

40

50

60

70

Lic

zb

a s

zkó

ł

Wykres 115. Rozkład wielkości szkół podstawowych na wsi (oddziały ogólnodostępne, 30.09.2007 r.).

17%

41%

21%

10%

6%

3%1% 1% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%

50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800

Liczba uczniów

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

Lic

zb

a s

zkó

ł


131

8.2.1.1.2. Wielkości gimnazjów

Wykres 116. Rozkład wielkości gimnazjów w miastach powyżej 5 tys. mieszk. (oddziały ogólnodostępne, 30.09.2007 r.).

1,3%

4,4%

6,3%

8,1%

10,7%11,0%

12,2%

10,3%

9,3%

7,6%

6,3%

4,1%

3,1%

2,0%

1,3%0,8%

1,4%

50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800

Liczba uczniów

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

220

240

260

Lic

zb

a s

zkó

ł

Wykres 117. Rozkład wielkości gimnazjów w miastach poniżej 5 tys. mieszk. (oddziały ogólnodostępne, 30.09.2007 r.).

1,4%2,0%

7,1%

14,9%

17,6%

27,8%

13,6%

7,8%

3,7%

1,4% 1,7%0,7% 0,3% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%

50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800

Liczba uczniów

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Lic

zb

a s

zkó

ł


132

Wykres 118. Rozkład wielkości gimnazjów na wsi (oddziały ogólnodostępne, 30.09.2007 r.).

6%

23%

25%

20%

13%

6%

3%

2%1% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%

50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800

Liczba uczniów

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

Lic

zb

a s

zkó

ł

8.2.1.1.3. Wielkości liceów ogólnokształcących

Wykres 119. Rozkład wielkości liceów ogólnokształcących w miastach powyżej 5 tys. mieszk. (oddziały ogólnodostępne, 30.09.2007 r.).

8% 8%

5%

8%

6%6%

5%

6% 6%

8%

6%

7%

6%

4%

3%

2%

6%

50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800

Liczba uczniów

0

20

40

60

80

100

120

140

Lic

zb

a s

zkó

ł


133

Wykres 120. Rozkład wielkości liceów ogólnokształcących w miastach poniżej 5 tys. mieszk. (oddziały ogólnodostępne, 30.09.2007 r.).

14%

37%

14%15%

11%

6%

0%1% 1% 1% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%

50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800

Liczba uczniów

0

10

20

30

40

50

60

Lic

zb

a s

zkó

ł

Wykres 121. Rozkład wielkości liceów ogólnokształcących na wsi (oddziały ogólnodostępne, 30.09.2007 r.).

27%

37%

12% 12%

5%

2%3%

0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%

50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800

Liczba uczniów

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Lic

zb

a s

zkó

ł


134

8.2.1.1.4. Wielkości liceów profilowanych

Wykres 122. Rozkład wielkości liceów profilowanych w miastach powyżej 5 tys. mieszk. (oddziały ogólnodostępne, 30.09.2007 r.).

42%

27%

13%

8%

5%2% 2%

0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%

50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800

Liczba uczniów

0

100

200

300

400

500

600

Lic

zb

a s

zkó

ł

Wykres 123. Rozkład wielkości liceów profilowanych w miastach poniżej 5 tys. mieszk. (oddziały ogólnodostępne, 30.09.2007 r.).

75%

21%

1% 1% 1% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%

50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800

Liczba uczniów

0

10

20

30

40

50

60

Lic

zb

a s

zkó

ł


135

Wykres 124. Rozkład wielkości liceów profilowanych na wsi (oddziały ogólnodostępne, 30.09.2007 r.).

69%

23%

6%2%

0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%

50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800

Liczba uczniów

0

20

40

60

80

100

120

Lic

zb

a s

zkó

ł

8.2.1.1.5. Wielkości techników

Wykres 125. Rozkład wielkości techników w miastach powyżej 5 tys. mieszk. (oddziały ogólnodostępne, 30.09.2007 r.).

8%

13%

12%

9%

10%

8%8%

7%

5%4%

4% 4%

2%2%

1%

1%

2%

50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800

Liczba uczniów

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

220

240

Lic

zb

a s

zkó

ł


136

Wykres 126. Rozkład wielkości techników w miastach poniżej 5 tys. mieszk. (oddziały ogólnodostępne, 30.09.2007 r.).

27%

23%

20%

10%

7%

4%5%

3%

1%0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%

50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800

Liczba uczniów

0

5

10

15

20

25

30

35

Lic

zb

a s

zkó

ł

Wykres 127. Rozkład wielkości techników na wsi (oddziały ogólnodostępne, 30.09.2007 r.).

21%

24%

19%

7%

10%

7%6%

4%

1%0% 1% 0% 0% 0% 0% 0% 0%

50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800

Liczba uczniów

0

20

40

60

80

100

Lic

zb

a s

zkó

ł


137

8.2.1.1.6. Wielkości zasadniczych szkół zawodowych

Wykres 128. Rozkład wielkości zasadniczych szkół zawodowych w miastach powyżej 5 tys. mieszk. (oddziały ogólnodostępne, 30.09.2007 r.).

16%

25%

17%

14%

10%

7%

5%

3%

1%2%

0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%

50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800

Liczba uczniów

0

50

100

150

200

250

300

Lic

zb

a s

zkó

ł

Wykres 129. Rozkład wielkości zasadniczych szkół zawodowych w miastach poniżej 5 tys. mieszk. (oddziały ogólnodostępne, 30.09.2007 r.).

30%

34%

22%

9%

4%

0% 0%1%

0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%

50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800

Liczba uczniów

0

5

10

15

20

25

30

35

Lic

zb

a s

zkó

ł


138

Wykres 130. Rozkład wielkości zasadniczych szkół zawodowych na wsi (oddziały ogólnodostępne, 30.09.2007 r.).

42%

36%

15%

4%2%

0% 1% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%

50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800

Liczba uczniów

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Lic

zb

a s

zkó

ł

8.2.1.2. Średnie liczebności oddziałów w poszczególnych szkołach

8.2.1.2.1. Wielkości oddziałów w szkołach podstawowych

Wykres 131. Rozkład wielkości ogólnodostępnych oddziałów szkół podstawowych (30 września 2007 r.).

1% 1%

2%

3%

4%4%

5% 5%

5%4%

4%

5%5%

6%6%

7% 7% 7%

6%

5%

3%

2%

1%

6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26

Liczba uczniów

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

Lic

zb

a s

zkó

ł


139

Wykres 132. Rozkład wielkości ogólnodostępnych oddziałów szkół podstawowych w miastach powyżej 5 tys. mieszk. (30 września 2007 r.).

0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 1% 0% 1%1% 1%

2%

3%

5%

8%

11%

15%

16%

15%

10%

5%

3%

6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26

Liczba uczniów

0

100

200

300

400

500

600

Lic

zb

a s

zkó

ł

Wykres 133. Rozkład wielkości ogólnodostępnych oddziałów szkół podstawowych w miastach poniżej 5 tys. mieszk. (30 września 2007 r.).

0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%1%

0% 0%

2%3%

4%

7%

14%

15%

19%

15%

8%

6%

2%1% 1%

6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26

Liczba uczniów

0

10

20

30

40

50

60

70

Lic

zb

a s

zkó

ł


140

Wykres 134. Rozkład wielkości ogólnodostępnych oddziałów szkół podstawowych na wsi (30 września 2007 r.).

2% 2%

3%

5%

6%

6%

7% 7%

6%

6%

5%

6% 6%7%

6%6%

5%

3%

2%

1%1%

0%0%

6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26

Liczba uczniów

0

100

200

300

400

500

600

700

Lic

zb

a s

zkó

ł

8.2.1.2.2. Wielkości oddziałów w gimnazjach

Wykres 135. Rozkład wielkości ogólnodostępnych oddziałów gimnazjów (30 września 2007 r.).

2%

1%

2%

2%

4%

5%

8%

9%

11%10%

12%

11%

9%

6%

4%

2%

1%1%

0% 0% 0% 0%

15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35

Liczba uczniów

0

100

200

300

400

500

600

700

Lic

zb

a s

zkó

ł


141

Wykres 136. Rozkład wielkości ogólnodostępnych oddziałów gimnazjów w miastach powyżej 5 tys. mieszk. (30 września 2007 r.).

0% 0% 0% 0%1%

2%2%

4%

7%

9%

14%

16%16%

11%

8%

4%

2%1%

0% 0% 0% 0%

15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35

Liczba uczniów

0

50

100

150

200

250

300

350

Lic

zb

a s

zkó

ł

Wykres 137. Rozkład wielkości ogólnodostępnych oddziałów szkół gimnazjów w miastach poniżej 5 tys. mieszk. (30 września 2007 r.).

1%0% 0%

1%

2%

3%

7%

11%

15%16%

20%

8%8%

3%2% 1%

1% 1%0% 0% 0% 0%

15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35

Liczba uczniów

0

10

20

30

40

50

60

70

Lic

zb

a s

zkó

ł


142

Wykres 138. Rozkład wielkości ogólnodostępnych oddziałów gimnazjów na wsi (30 września 2007 r.).

4%

1%

3%

4%

5%

8%

11%

13%13%

11%

10%

7%

6%

3%2%

1% 0%0% 0% 0% 0% 0%

15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35

Liczba uczniów

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

Lic

zb

a s

zkó

ł

8.2.1.2.3. Wielkości oddziałów w liceach ogólnokształcących

Wykres 139. Rozkład wielkości ogólnodostępnych oddziałów liceów ogólnokształcących (30 września 2007 r.).

1%0% 0% 1% 1% 1%

2%2%

2%

4%

5%6%

7%

8%9%

11%11%10%

8%

5%

3%

2%

15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35

Liczba uczniów

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

220

Lic

zb

a s

zkó

ł


143

Wykres 140. Rozkład wielkości ogólnodostępnych oddziałów liceów ogólnokształcących w miastach powyżej 5 tys. mieszk. (30 września 2007 r.).

1%0% 0% 0% 0% 1%

1% 1% 1%

4%4%

5%

7%

8%

9%

12%12%12%

9%

5%

4%

3%

15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35

Liczba uczniów

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

Lic

zb

a s

zkó

ł

Wykres 141. Rozkład wielkości ogólnodostępnych oddziałów liceów ogólnokształcących w miastach poniżej 5 tys. mieszk. (30 września 2007 r.).

2% 2%

2%

5%

1%

2%

5%

4%

9%

7%

11%

8%

8%

9%

10%

6%

5%

2%

3%

1%

0%

1%

15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35

Liczba uczniów

0

2

4

6

8

10

12

14

16

Lic

zb

a s

zkó

ł


144

Wykres 142. Rozkład wielkości ogólnodostępnych oddziałów liceów ogólnokształcących na wsi (30 września 2007 r.).

2% 2%

3% 3%

5%

4%4%

9%

6% 6%

8%8%

10%

8%

7%

4%

5%

4%

3%

1%

0% 0%

15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35

Liczba uczniów

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

Lic

zb

a s

zkó

ł

8.2.1.2.4. Wielkości oddziałów w liceach profilowanych

Wykres 143. Rozkład wielkości ogólnodostępnych oddziałów liceów profilowanych (30 września 2007 r.).

5%

1%

2%

3% 3%3%

5%5%

8% 8%

9%

9%

8%

7%8%

5%

4%4%

2%

1% 1% 1%

15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35

Liczba uczniów

0

20

40

60

80

100

120

Lic

zb

a s

zkó

ł


145

Wykres 144. Rozkład wielkości ogólnodostępnych oddziałów liceów profilowanych w miastach powyżej 5 tys. mieszk. (30 września 2007 r.).

4%

1%

2%

3%3% 3%

4%5%

7%

8%8%

9% 9%

8%8%

5%

4% 4%

2%

1% 1% 1%

15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35

Liczba uczniów

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Lic

zb

a s

zkó

ł

Wykres 145. Rozkład wielkości ogólnodostępnych oddziałów liceów profilowanych w miastach poniżej 5 tys. mieszk. (30 września 2007 r.).

14%

2% 2%

7%

5% 5%

7%

5%

17%

5%

12%

7%

2%

0%

5%

0%

2% 2%

0% 0% 0% 0%

15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35

Liczba uczniów

0

1

2

3

4

5

6

7

8

Lic

zb

a s

zkó

ł


146

Wykres 146. Rozkład wielkości ogólnodostępnych oddziałów liceów profilowanych na wsi (30 września 2007 r.).

8%

6%

1%

5% 5%

1%

7%

8%

7%

6%

8%

9%

3%

7%

7%

5%

6%

0% 0%

1%

0% 0%

15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35

Liczba uczniów

0

2

4

6

8

10

12

Lic

zb

a s

zkó

ł

8.2.1.2.5. Wielkości oddziałów w technikach

Wykres 147. Rozkład wielkości ogólnodostępnych oddziałów techników (30 września 2007 r.).

1%1% 1%

1%2%

3%3%

5%

8%

8%

10%11%

12%

11%

8%

6%

3%3%

2%

1% 1% 0%

15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35

Liczba uczniów

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

220

240

260

280

Lic

zb

a s

zkó

ł


147

Wykres 148. Rozkład wielkości ogólnodostępnych oddziałów techników w miastach powyżej 5 tys. mieszk. (30 września 2007 r.).

1% 1% 0%1%

2% 2%

3%

4%

6%

9%

11%11%

13%

12%

10%

7%

4%3%

2%

1% 1% 0%

15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35

Liczba uczniów

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

220

Lic

zb

a s

zkó

ł

Wykres 149. Rozkład wielkości ogólnodostępnych oddziałów techników w miastach poniżej 5 tys. mieszk. (30 września 2007 r.).

5%

3%

2%

4%

1%

5%

9%

7%

15%

5%

10%

12%

14%

5%

4%

0%

1%

0% 0% 0% 0% 0%

15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35

Liczba uczniów

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

Lic

zb

a s

zkó

ł


148

Wykres 150. Rozkład wielkości ogólnodostępnych oddziałów techników na wsi (30 września 2007 r.).

4%

2% 2% 2%

3%

7%

4%

8%

10%

9% 9%

10%10%

8%

4%4%

1%1%

1% 1%1%

0%

15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35

Liczba uczniów

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

Lic

zb

a s

zkó

ł

8.2.1.2.6. Wielkości oddziałów w zasadniczych szkołach zawodowych

Wykres 151. Rozkład wielkości ogólnodostępnych oddziałów zasadniczych szkół zawodowych (30 września 2007 r.).

5%

1% 1%1% 1%

3%2%

4%

5%

6%

8%

9%

10%10%

9%

7%6%

4% 4%

2%

1%

3%

15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35

Liczba uczniów

0

20

40

60

80

100

120

140

160

Lic

zb

a s

zkó

ł


149

Wykres 152. Rozkład wielkości ogólnodostępnych oddziałów zasadniczych szkół zawodowych w miastach powyżej 5 tys. mieszk. (30 września 2007 r.).

4%

1% 1%1%

1%

2%2%

3%

5%

6%

8%8%

11%

10%10%

7%

7%

4%4%

2%

1%

3%

15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35

Liczba uczniów

0

20

40

60

80

100

120

140

Lic

zb

a s

zkó

ł

Wykres 153. Rozkład wielkości ogólnodostępnych oddziałów zasadniczych szkół zawodowych w miastach poniżej 5 tys. mieszk. (30 września 2007 r.).

7%

0%

5%

4%

7%

1%

6%

8%

4%

8%

6%

10%

5%

7%

4%

1%

4%

2%

4%

2%

1%

4%

15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35

Liczba uczniów

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

Lic

zb

a s

zkó

ł


150

Wykres 154. Rozkład wielkości ogólnodostępnych oddziałów zasadniczych szkół zawodowych na wsi (30 września 2007 r.).

10%

5%

2%

2%

4%

5%

4%

3%

7%

7%

9%

10%

6%

7%

4%

3% 3%

1%

4%

1%

0%

2%

15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35

Liczba uczniów

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

Lic

zb

a s

zkó

ł

8.2.2. Wskaźniki odnoszące się do całych JST

8.2.2.1. Średnie liczby uczniów w szkołach na terenach poszczególnych JST

8.2.2.1.1. Przeciętne wielkości szkół podstawowych

Wykres 155. Rozkład przeciętnych wielkości szkół podstawowych w poszczególnych JST (oddziały ogólnodostępne,30.09.2007 r.).

1%

23%

33%

16%

10%

5%3% 3% 2%

1% 1% 1% 0% 0% 0% 0% 0%

50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800

Liczba uczniów

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

Lic

zb

a J

ST


151

Wykres 156. Rozkład przeciętnych wielkości szkół podstawowych w poszczególnych JST – miasta pow. 5 tys. mieszk. (oddziały ogólnodostępne,30.09.2007 r.).

0%1%

1%

3%

5%

11%

14%13%

15%

10%

9%

5%

4%3%

3%

1% 1%

50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800

Liczba uczniów

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Lic

zb

a J

ST

Wykres 157. Rozkład przeciętnych wielkości szkół podstawowych w poszczególnych JST – miasta poniżej 5 tys. mieszk. (oddziały ogólnodostępne,30.09.2007 r.).

1%0%

4%

11%

13%

21%

17%18%

9%

3%

1% 1%0% 0% 0% 0% 0%

50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800

Liczba uczniów

0

10

20

30

40

50

60

70

Lic

zb

a J

ST


152

Wykres 158. Rozkład przeciętnych wielkości szkół podstawowych w poszczególnych JST – tereny wiejskie (oddziały ogólnodostępne,30.09.2007 r.).

3%

39%38%

12%

5%

2%1% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%

50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800

Liczba uczniów

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

Lic

zb

a J

ST

8.2.2.1.2. Przeciętne wielkości gimnazjów

Wykres 159. Rozkład przeciętnych wielkości gimnazjów w poszczególnych JST (oddziały ogólnodostępne,30.09.2007 r.).

1%

7%

19%

23%

16%

12%

8%

5%

3%2%

2%1% 1% 0% 0% 0% 0%

50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800

Liczba uczniów

0

100

200

300

400

500

600

Lic

zb

a J

ST


153

Wykres 160. Rozkład przeciętnych wielkości gimnazjów w poszczególnych JST – miasta pow. 5 tys. mieszk. (oddziały ogólnodostępne,30.09.2007 r.).

0%

1%2%

5%

8%

13%13%

15%

13%

10%

7%

5% 4%

2%

1% 0%1%

50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800

Liczba uczniów

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Lic

zb

a J

ST

Wykres 161. Rozkład przeciętnych wielkości gimnazjów w poszczególnych JST – miasta poniżej 5 tys. mieszk. (oddziały ogólnodostępne,30.09.2007 r.).

1% 2%

7%

14%

18%

28%

14%

8%

4%

1% 2%1% 0% 0% 0% 0% 0%

50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800

Liczba uczniów

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Lic

zb

a J

ST


154

Wykres 162. Rozkład przeciętnych wielkości gimnazjów w poszczególnych JST – tereny wiejskie (oddziały ogólnodostępne,30.09.2007 r.).

1%

14%

27% 27%

16%

7%

4%

2%1% 1% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%

50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800

Liczba uczniów

0

100

200

300

400

500

600

Lic

zb

a J

ST

8.2.2.1.3. Średnie wielkości szkół ponadgimnazjalnych

Wykres 163. Rozkład przeciętnych wielkości liceów ogólnokształcących w poszczególnych JST (oddziały ogólnodostępne,30.09.2007 r.).

5%

11%

6%

10%

11%

10% 10%10%

7%

6%

5%

3%

2%1% 1%

1%

2%

50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800

Liczba uczniów

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Lic

zb

a J

ST


155

Wykres 164. Rozkład przeciętnych wielkości liceów profilowanych w poszczególnych JST (oddziały ogólnodostępne,30.09.2007 r.).

23%

42%

23%

7%

2% 2%1% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%

50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800

Liczba uczniów

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

Lic

zb

a J

ST

Wykres 165. Rozkład przeciętnych wielkości techników w poszczególnych JST (oddziały ogólnodostępne,30.09.2007 r.).

3%

10%

14%

13%13%

14%

12%

8%

6%

3%

2% 1% 1%0%

0% 0% 0%

50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800

Liczba uczniów

0

10

20

30

40

50

60

70

Lic

zb

a J

ST


156

Wykres 166. Rozkład przeciętnych wielkości zasadniczych szkół zawodowych w poszczególnych JST (oddziały ogólnodostępne,30.09.2007 r.).

8%

24%25%

19%

12%

4%

2% 2%1% 1% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%

50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800

Liczba uczniów

0

20

40

60

80

100

120

140

160

Lic

zb

a J

ST

8.2.2.2. Średnie liczebności oddziałów na terenach poszczególnych JST

8.2.2.2.1. Średnie wielkości oddziałów szkół podstawowych

Wykres 167. Rozkład średnich wielkości ogólnodostępnych oddziałów szkół podstawowych w poszczególnych JST (30.09.2007 r.).

1%

2%

3%

6%

9%

11%

12%

11%11%

8%

7%

5%

4%4%

3%

2%

1%1%

0% 0% 0% 0%

10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30

Liczba uczniów

0

50

100

150

200

250

300

Lic

zb

a J

ST


157

Wykres 168. Rozkład średnich wielkości ogólnodostępnych oddziałów szkół podstawowych w poszczególnych JST – miasta pow. 5 tys. mieszk. (30.09.2007 r.).

0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%1%

1%3%

4%

9%

15%

22%

19%

14%

7%

4%

1% 0% 0% 0%

10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30

Liczba uczniów

0

20

40

60

80

100

120

140L

iczb

a J

ST

Wykres 169. Rozkład średnich wielkości ogólnodostępnych oddziałów szkół podstawowych w poszczególnych JST – miasta poniżej 5 tys. mieszk. (30.09.2007 r.).

0% 0% 0% 0% 0%1%

2% 2%

4%

7%

14%15%

20%

17%

9%

6%

1% 1%0% 0% 0% 0%

10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30

Liczba uczniów

0

10

20

30

40

50

60

70

Lic

zb

a J

ST


158

Wykres 170. Rozkład średnich wielkości ogólnodostępnych oddziałów szkół podstawowych w poszczególnych JST – tereny wiejskie (30.09.2007 r.).

3% 3%

5%

9%

11%

12%

13%

11%

10%

8%

6%

3%

2%

1%1%

0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%

10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30

Liczba uczniów

0

50

100

150

200

250

300

Lic

zb

a J

ST

8.2.2.2.2. Średnie wielkości oddziałów gimnazjów

Wykres 171. Rozkład średnich wielkości ogólnodostępnych oddziałów gimnazjów w poszczególnych JST (30.09.2007 r.).

0% 0% 1%

2%

3%

5%

9%

13%

15%

13%12%

11%

8%

4%

2%

1%0% 0% 0% 0% 0% 0%

15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35

Liczba uczniów

0

50

100

150

200

250

300

350

400

Lic

zb

a J

ST


159

Wykres 172. Rozkład średnich wielkości ogólnodostępnych oddziałów gimnazjów w poszczególnych JST – miasta pow. 5 tys. mieszk. (30.09.2007 r.).

0% 0% 0% 0% 0%1%

2%

4%

9%

12%

17%

21%

16%

9%

5%

2%

1% 1%0% 0% 0% 0%

15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35

Liczba uczniów

0

20

40

60

80

100

120

140

Lic

zb

a J

ST

Wykres 173. Rozkład średnich wielkości ogólnodostępnych oddziałów gimnazjów w poszczególnych JST – miasta poniżej 5 tys. mieszk. (30.09.2007 r.).

1%0% 0%

1%2%

3%

7%

11%

15%15%

20%

9%8%

3%2% 1%

1% 1%0% 0% 0% 0%

15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35

Liczba uczniów

0

10

20

30

40

50

60

70

Lic

zb

a J

ST


160

Wykres 174. Rozkład średnich wielkości ogólnodostępnych oddziałów gimnazjów w poszczególnych JST – tereny wiejskie (30.09.2007 r.).

1% 1%1%

3%

5%

7%

11%

15%16%

12%

10%

8%

5%

3%

1%

0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%

15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35

Liczba uczniów

0

50

100

150

200

250

300

Lic

zb

a J

ST

8.2.2.2.3. Średnie wielkości oddziałów szkół ponadgimnazjalnych

Wykres 175. Rozkład średnich wielkości ogólnodostępnych oddziałów liceów ogólnokształcących w poszczególnych JST (30.09.2007 r.).

1%0%

1% 1% 1%2%

2%3%

3%4%

5%

7%

9%

12%

9%

14%

10%

7%

4%

2% 2%

0%

15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35

Liczba uczniów

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Lic

zb

a J

ST


161

Wykres 176. Rozkład średnich wielkości ogólnodostępnych oddziałów liceów profilowanych w poszczególnych JST (30.09.2007 r.).

2%

1% 1%

3%3%

2%

3%

8%9% 9%

11%

13%

8%9%

9%

3% 3%

1%1% 0% 0% 0%

15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35

Liczba uczniów

0

10

20

30

40

50

60

Lic

zb

a J

ST

Wykres 177. Rozkład średnich wielkości ogólnodostępnych oddziałów techników w poszczególnych JST (30.09.2007 r.).

0% 0% 0% 1%

2% 2%

3%

5% 5%

13%

15%

18%

15%

7%6%

4%

2%

0% 0% 0% 0% 0%

15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35

Liczba uczniów

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Lic

zb

a J

ST


162

Wykres 178. Rozkład średnich wielkości ogólnodostępnych oddziałów zasadniczych szkół zawodowych w poszczególnych JST (30.09.2007 r.).

4%

1% 1%1% 2% 2%

2%

4%

6%

8%9%

12%

10%

11%

7%

8%

4%

3%

1%1%

1%

3%

15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35

Liczba uczniów

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Lic

zb

a J

ST

8.2.3. Zasadnicze wskaźniki organizacji

Wszystkie zestawienia zawarte w podrozdziale odnoszą się do ogólnodostępnych szkół

dla dzieci i młodzieży, które nie mają żadnych oddziałów z określoną specyfiką dodat-

kową oraz do ogólnodostępnych oddziałów wielozawodowych.

8.2.3.1. Wskaźniki odnoszące się do poszczególnych szkół

8.2.3.1.1. Szkoły podstawowe

Wykres 179. Rozkład zasadniczych wskaźników organizacji szkół podstawowych w miastach powyżej 5 tys. mieszkaoców (30.09.2007 r.).

1%

13%

30%

24%

14%

7%

3% 3%1% 1% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%

7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

etaty/100 uczniów

0

100

200

300

400

500

600

700

800

Lic

zb

a s

zkó

ł


163

Wykres 180. Rozkład zasadniczych wskaźników organizacji szkół podstawowych w miastach poniżej 5 tys. mieszkaoców (30.09.2007 r.).

0%

8%

33%

29%

17%

5%4%

2%0% 1% 1% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%

7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

etaty/100 uczniów

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Lic

zb

a s

zkó

ł

Wykres 181. Rozkład zasadniczych wskaźników organizacji wiejskich szkół podstawowych (30.09.2007 r.).

0%

2%

7%

12%11%

10%

8% 8%

7%7%

5%5%

4%3%

3%2%

1% 1%1%

3%

7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

etaty/100 uczniów

0

200

400

600

800

1000

Lic

zb

a s

zkó

ł


164

8.2.3.1.2. Gimnazja

Wykres 182. Rozkład zasadniczych wskaźników organizacji gimnazjów w miastach powyżej 5 tys. mieszkaoców (30.09.2007 r.).

0% 0% 1%

6%

33%35%

15%

5%

2%1% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%

5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

etaty/100 uczniów

0

100

200

300

400

500

600

Lic

zb

a s

zkó

ł

Wykres 183. Rozkład zasadniczych wskaźników organizacji gimnazjów w miastach poniżej 5 tys. mieszkaoców (30.09.2007 r.).

0% 0% 0%2%

23%

40%

23%

8%

2%0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%

5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

etaty/100 uczniów

0

20

40

60

80

100

120

Lic

zb

a s

zkó

ł


165

Wykres 184. Rozkład zasadniczych wskaźników organizacji wiejskich gimnazjów (30.09.2007 r.).

0% 0% 0%

3%

18%

32%

24%

12%

4%3%

1%1% 1% 0% 0% 0% 0%

5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

etaty/100 uczniów

0

200

400

600

800

1000

Lic

zb

a s

zkó

ł

8.2.3.1.3. Licea ogólnokształcące

Wykres 185. Rozkład zasadniczych wskaźników organizacji liceów ogólnokształcących w miastach powyżej 5 tys. mieszkaoców (30.09.2007 r.).

1% 1%

5%

30%

39%

14%

5%

1% 1% 1% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 1%

5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

etaty/100 uczniów

0

100

200

300

400

500

600

Lic

zb

a s

zkó

ł


166

Wykres 186. Rozkład zasadniczych wskaźników organizacji liceów ogólnokształcących w miastach poniżej 5 tys. mieszkaoców (30.09.2007 r.).

1%0% 0%

12%

19%

29%

20%

7%5%

2%1%

2%0% 0%

1% 1%0%

5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

etaty/100 uczniów

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Lic

zb

a s

zkó

ł

Wykres 187. Rozkład zasadniczych wskaźników organizacji wiejskich liceów ogólnokształcących (30.09.2007 r.).

2%

0%

3%

13%

20%21%

19%

10%

3%

4%

3%

1%1%

0% 0% 0%1%

5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

etaty/100 uczniów

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Lic

zb

a s

zkó

ł


167

8.2.3.1.4. Licea profilowane

Wykres 188. Rozkład zasadniczych wskaźników organizacji liceów profilowanych w miastach powyżej 5 tys. mieszkaoców (30.09.2007 r.).

3%

1%

5%

14%

25%

22%

13%

5%4%

2% 1%1% 0% 1% 1% 0%

2%

5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

etaty/100 uczniów

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

220

240

Lic

zb

a s

zkó

ł

Wykres 189. Rozkład zasadniczych wskaźników organizacji liceów profilowanych w miastach poniżej 5 tys. mieszkaoców (30.09.2007 r.).

5%

2% 2%

5%

24%

14%

21%

7%

5% 5%

0%

2% 2%

0%

2%

0%

2%

5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

etaty/100 uczniów

0

2

4

6

8

10

12

Lic

zb

a s

zkó

ł


168

Wykres 190. Rozkład zasadniczych wskaźników organizacji wiejskich liceów profilowanych (30.09.2007 r.).

7%

4%

6%

10%

21%

19%

11% 11%

4%

2%

0% 0%1%

2%

0%1%

2%

5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

etaty/100 uczniów

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

22

24

Lic

zb

a s

zkó

ł

8.2.3.1.5. Technika

Wykres 191. Rozkład zasadniczych wskaźników organizacji techników w miastach powyżej 5 tys. mieszkaoców (30.09.2007 r.).

3%

1%2%

7%

21%

27%

19%

10%

5%

2%1%

0% 0% 0% 0% 0% 1%

5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

etaty/100 uczniów

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

Lic

zb

a s

zkó

ł


169

Wykres 192. Rozkład zasadniczych wskaźników organizacji techników w miastach poniżej 5 tys. mieszkaoców (30.09.2007 r.).

2%1%

2%

4%

12%

20%21%

13%12%

6%

4%3%

0% 0% 0%1% 1%

5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

etaty/100 uczniów

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

22

24

Lic

zb

a s

zkó

ł

Wykres 193. Rozkład zasadniczych wskaźników organizacji wiejskich techników (30.09.2007 r.).

2%

0% 0%

5%

12%

24%23%

12%

8%

4%

2%1%

0%1%

0% 1%2%

5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

etaty/100 uczniów

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Lic

zb

a s

zkó

ł


170

8.2.3.1.6. Zasadnicze szkoły zawodowe

Wykres 194. Rozkład zasadniczych wskaźników organizacji zasadniczych szkół zawodowych w miastach powyżej 5 tys. mieszkaoców (30.09.2007 r.).

3%

5%

14%

20%

14%

10%8%

7%

5% 5%4% 4%

1%1% 1% 0%

1%

3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

etaty/100 uczniów

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

220

Lic

zb

a s

zkó

ł

Wykres 195. Rozkład zasadniczych wskaźników organizacji zasadniczych szkół zawodowych w miastach poniżej 5 tys. mieszkaoców (30.09.2007 r.).

3%

8%

21%

13%

9%

4%

3%

16%

4%

5%

1%

9%

3%

0% 0% 0%

3%

3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

etaty/100 uczniów

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

Lic

zb

a s

zkó

ł


171

Wykres 196. Rozkład zasadniczych wskaźników organizacji wiejskich zasadniczych szkół zawodowych (30.09.2007 r.).

3%

6%

12%

9% 9%

7%8%

12%

6%

8%

6%

5% 5%

2%1%

1% 1%

3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

etaty/100 uczniów

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

Lic

zb

a s

zkó

ł

8.2.3.2. Wskaźniki odnoszące się do całych JST

Wykres 197. Rozkład zasadniczych wskaźników organizacji szkół podstawowych uśrednionych w skali poszczególnych JST (30.09.2007 r.)

0% 0% 0%

1%

6%

11%

12%

16%

17%

13%

9%

6%

3%

2%1% 1% 1%

5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

etaty/100 uczniów

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

Lic

zb

a J

ST


172

Wykres 198. Rozkład zasadniczych wskaźników organizacji gimnazjów uśrednionych w skali poszczególnych JST (30.09.2007 r.)

0% 0% 0%2%

18%

36%

27%

12%

4%

1%0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%

5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

etaty/100 uczniów

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

Lic

zb

a J

ST

Wykres 199. Rozkład zasadniczych wskaźników organizacji liceów ogólnokształcących uśrednionych w skali poszczególnych JST (30.09.2007 r.)

0% 0%1%

21%

37%

20%

10%

5%

2% 2% 1%0% 0% 0% 0% 0% 1%

5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

etaty/100 uczniów

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

220

Lic

zb

a J

ST


173

Wykres 200. Rozkład zasadniczych wskaźników organizacji liceów profilowanych uśrednionych w skali poszczególnych JST (30.09.2007 r.)

2%

0%

3%

9%

23%

27%

16%

8%

6%

2%1% 1% 1%

0% 1% 0%1%

5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

etaty/100 uczniów

0

20

40

60

80

100

120

Lic

zb

a J

ST

Wykres 201. Rozkład zasadniczych wskaźników organizacji techników uśrednionych w skali poszczególnych JST (30.09.2007 r.)

0% 0% 0%2%

12%

39%

29%

9%

5%

1% 0% 1% 0% 0% 0% 0% 0%

5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

etaty/100 uczniów

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

Lic

zb

a J

ST


174

Wykres 202. Rozkład zasadniczych wskaźników organizacji zasadniczych szkól zawodowych uśrednionych w skali poszczególnych JST (30.09.2007 r.)

12%

15%

19%

18%

12%

9%

6%

2%2% 2%

1%0% 0% 0% 0% 0% 0%

5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

etaty/100 uczniów

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Lic

zb

a J

ST

Słowniczek

175

9. Słowniczek

Etaty przeliczeniowe

nauczycieli

Przez liczbę etatów przeliczeniowych nauczycieli należy rozu-

mied taką liczbę nauczycieli, jaką należałoby zatrudnid w miej-

sce nauczycieli pozostających w stosunku pracy tak, aby wszy-

scy oni byli pełnozatrudnieni, a jednocześnie nie realizowali

godzin ponadwymiarowych ani też zwiększonego obowiązko-

wego wymiaru godzin, o którym mowa w art. 42 ust. 2a Karty

Nauczyciela; etat odpowiada także pełnozatrudnionemu na-

uczycielowi przebywającemu na urlopie dla poratowania

zdrowia oraz pozostającemu w stanie nieczynnym.

Liczba ta z reguły nie jest równa liczbie nauczycieli, czyli osób

zatrudnionych na stanowiskach nauczycielskich.

W praktyce liczbę etatów przeliczeniowych wylicza się jako iloraz liczby

godzin zajęd oraz związanego z tymi zajęciami tygodniowego wymiaru

godzin (pensum). Na przykład:

27 godzin języka polskiego, które rozliczane są wg pensum 18-

godzinnego: 27/18 = 1,5 etatu przeliczeniowego.

45 godzin bibliotekarza, które rozliczane są wg pensum 30-

godzinnego: 45/30 = 1,5 etatu przeliczeniowego.

25 godzin nauczyciela przedszkola (poza klasą „0”), które rozliczane

są wg pensum 25-godzinnego: 25

/25 = 1 etat przeliczeniowy.

25 godzin nauczyciela w klasie „0”, które rozliczane są wg pensum

22-godzinnego: 25/22 1,14 etatu przeliczeniowego.

47 godzin języka polskiego i 52 godziny nauczyciela klasy „0”: 47/18 + 52/22 4,97 etatu przeliczeniowego.

Etaty wsparcia Etaty nauczycieli wspierających pracę dydaktyczną. Do tej

kategorii zaliczamy dyrektorów, kierowników itp. (a mówiąc

Słowniczek

176

ściślej, etaty przeznaczone na ich zniżki – zob.), pedagogów,

psychologów, bibliotekarzy, wychowawców świetlic i interna-

tów itp.

Klasa 1. Rok (poziom) nauczania w szkole.

2. Uczniowie danego roku (poziomu) nauczania.

Klasy dzielą się na oddziały.

Mediana Jedną z miar tendencji centralnej, dla której połowa obserwa-

cji (50%) leży powyżej, a druga połowa poniżej jej wartości.

Jeśli liczba obserwacji w próbie jest parzysta, wówczas me-

diana jest obliczana jako średnia z dwóch wartości leżących

pośrodku. Inaczej: wartośd środkowa, drugi kwartyl, percentyl

50%.

W odróżnieniu od średniej arytmetycznej (która jest także

miarą tendencji centralnej) mediana w niewielkim stopniu

zależy od skrajnych wartości badanej populacji.

Percentyl Wielkośd, która informuje, jaki procent obserwacji w badanej

próbie jest równy lub mniejszy danej wartości.

Np. jeśli percentyl 10% z wielkości szkół podstawowych wyno-

si 48, to znaczy, że w co dziesiątej szkole podstawowej liczba

uczniów jest mniejsza lub równa 48.

Rozstęp dwiartkowy

(kwartylny)

Miara rozproszenia (zróżnicowania). Różnica pomiędzy pierw-

szym a trzecim kwartylem, czyli percentylem 75% a percenty-

lem 25%. Pomiędzy tymi wartościami znajduje się 50% bada-

nej populacji. Im większy jest rozstęp dwiartkowy tym większe

jest zróżnicowanie badanej populacji.

Oddział Grupa uczniów jednej klasy (zob.), która razem uczestniczy

w większości zajęd edukacyjnych.

Wskaźnik elastyczności

organizacyjnej

Wskaźnik służący do oceny względnej swobody określania

wielkości oddziałów (zob.).

Wylicza się go wg wzoru:

gdzie:

liczba uczniów w klasach elastycznych oznacza sumę liczb

Słowniczek

177

uczniów oddziałów ogólnodostępnych w klasach (zob.),

w których liczba uczniów oddziałów ogólnodostępnych

na poziomie danej klasy jest większa od 80;

liczba uczniów ogółem oznacza sumę liczb uczniów od-

działów ogólnodostępnych.

Wyliczanie wskaźników elastyczności organizacyjnej ma sens

przede wszystkim w odniesieniu do ogólnodostępnych szkół

podstawowych i gimnazjów.

Na przykład w gimnazjum, w którym w oddziałach ogólnodostępnych uczy

się 270 uczniów, w klasie pierwszej jest 82 uczniów, w drugiej – 90,

a w trzeciej – 98, to każda klasa jest elastyczna, bo liczy ponad 80 uczniów.

Zatem łączna liczba uczniów w klasach elastycznych jest równa całkowitej

liczbie uczniów tej szkoły. W takiej sytuacji wskaźnik elastyczności organi-

zacyjnej tej szkoły wynosi

W drugim przykładowym gimnazjum też jest 270 uczniów, ale w klasie

pierwszej mamy ich tylko 70, w drugiej – 90, a w trzeciej – 110. W tym

wypadku elastyczne są tylko dwie starsze klasy, do których uczęszcza łącz-

nie 200 uczniów. Wobec tego wskaźnik elastyczności organizacyjnej tej

szkoły wynosi

Oczywiście wskaźnik elastyczności organizacyjnej szkoły, w której żadna

klasa nie jest elastyczna, wynosi 0.

Wskaźnik nadwyżki

wydatków

nad subwencją

Wskaźnik służący do oceny stopnia obciążenia pozasubwen-

cyjnych dochodów JST wydatkami oświatowymi. Wyliczany

jest wg wzoru:

gdzie:

wydatki oświatowe to wydatki wykonane z działów 801

(oświata i wychowanie) oraz 854 (edukacyjna opieka

wychowawcza) z wyłączeniem wydatków z paragrafów

należących do grupy wydatki majątkowe (601 do 680)

oraz rozdziałów 80103 (oddziały przedszkolne w szko-

łach podstawowych), 80104 (przedszkola) i 80113 (do-

wożenie uczniów do szkół);

subwencja oświatowa – przyznana danej JST częśd oświa-

Słowniczek

178

towej subwencji ogólnej.

Jeśli wskaźnik nadwyżki wydatków nad subwencją wynosi 0, to wydatki na

zadania oświatowe finansowane przez subwencję oświatową są równe tej

subwencji. Jeśli zaś wskaźnik wynosi np. 15%, to wydatki są o 15% wyższe

od subwencji. Natomiast, gdy wskaźnik ma wartośd ujemną i wynosi np.


Wskaźniki organizacji Wskaźniki służące do porównywania kosztów zatrudnienia

nauczycieli wyrażonych w etatach przeliczeniowych (zob.).

Wskaźniki te w syntetyczny sposób charakteryzują różne

aspekty organizacyjnych warunków kształcenia i wychowania.

Wylicza się je odnosząc liczbę nauczycielskich etatów przeli-

czeniowych do liczb uczniów, z którymi ci nauczyciele pracują.

Stosowaną w niniejszym opracowaniu jednostką wskaźników

organizacji jest liczba etatów przeliczeniowych przypadają-

cych na 100 uczniów (etaty/100 uczniów).

Można wyróżniad różne wskaźniki organizacji ze względu na

grupy etatów, do których się odnoszą (zob. zasadniczy wskaź-

nik organizacji).

Zasadniczy wskaźnik

organizacji

Wskaźnik organizacji (zob.) odnoszący się do etatów zasadni-

czych, czyli etatów typowych lekcyjnych i pozalekcyjnych zajęd

z oddziałami i grupami uczniów, czyli zajęd, które wynikają

z ramowych planów nauczania oraz typowych etatów wspar-

cia (zob.).

Zniżka (godzin) Różnica pomiędzy tygodniowym obowiązkowym wymiarem

godzin zajęd (pensum) nauczyciela a wymiarem obniżonym ze

względu na zajmowanie w szkole stanowiska kierowniczego,

doskonalenie się, wykonywanie pracy naukowej, prac zleco-

nych przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny lub organ

prowadzący albo ze względu na szczególne warunki pracy

nauczyciela (zgodnie z art. 42 ust 6 i 42a ust. 1 Karty

Nauczyciela).

Zniżka musi byd wyrażana w odniesieniu do konkretnego pen-

sum, np. zniżki dyrektorów i wicedyrektorów szkół wyrażane

są zwykle w odniesieniu do pensum 18-godzinnego, zaś kie-

rowników świetlic w odniesieniu do pensum 26-godzinnego.

- oswiata 2005... · 2 przygotowanie bazy danych sio do analiz vulcan sp. z o.o. wstępne...

Documents