1

ارائه کتاب تفکر سیستمی

کل گرایی خالق برای مدیران

فصل دهم

روششناسی تفکر نرم سیستمی SSM

استاد ودادی ارائه : میالد شهناز میاندوآب

آبان ۹۵

در این فصل خواهیم گفت:

مقدمه؛ ✓

شرح روششناسی نرم سیستمی؛ ✓

روششناسی نرم سیستمی در عمل؛ ✓

نقد روششناسی نرم سیستمی؛ ✓

ارزش روششناسی نرم سیستمی برای مدیران؛ ✓

مطالعه موردی.✓

2

…در ایــنجا بــایــد خــاطــر نــشان کــنیم کــه آنــچه عــاقــبت امــکان پــذیــر مــینمایــد خــود، تـــحت تـــایـــثر یـــادگـــیری نـــاشـــی از اجـــزای پــــــروژه قــــــرار مــــــیگــــــیرد : مــــــوقــــــعیت هــــــای

انسانی هرگز ایستا نیست.

چک لند و اسکولز (۱۹۹۰)

مقدمه

چــک لــند از ایــنکه بیشــتر مــطالــبی کــه مــطالــعه کــرده بــود بــا کــار مــدیــریــت او بــی ارتــباط ➤بود دچار ضربه و ناامیدی شد

ایـــــنها و تـــــبعیت از جـــــفری ویـــــکرز او را تـــــرغـــــیب بـــــه آغـــــاز تـــــحیقیق تـــــحت عـــــنوان روش ➤شناسی سیستم های نرم در دانشگاه لن کاستر کند.

روششـناسـی نـرم سیسـتمی یـک نـوع روششـناسـی اسـت کـه اصـولـی را بـرای مـداخـله ➤در مسئله های بدساخت مطرح میکند

در ایــن گــونــه مــسئلههــا نگهــداری از ارتــباطــات الاقــل بــه انــدازه هــدفــجویــی اهــمیت ✓دارد و هـــــمچنین پـــــاســـــخ دادن بـــــه پـــــرســـــشهـــــایـــــی در مـــــورد ایـــــنکه چـــــه بـــــایـــــد بـــــکنیم

همانقدر مهم است که پرسش در مورد اینکه کار را چگونه باید انجام دهیم.

مقدمه

مـــوفـــقیت روششـــناســـی سیســـتم هـــای نـــرم مـــهمتریـــن انـــقالی نـــرم سیســـتمی اســـت کـــه ➤مـوجـب شـد تـفکر سیسـتمی از قـیود روشـنفکرانـهای کـه در آن گـرفـتار شـده بـود رهـایـی

یابد و هر چه بیشتر به مدیریت ارتباط پیدا کند.

شرح روششناسی نرم سیستمی

تاریخچه ➤

فلسفه و نظریه ➤

روش شناسی ➤

روشها ➤

پیشرفهای اخیر➤

7

تاریخچه

این رویکرد در دانشگاه لن کاستر مورد استفاده قرار گرفت و در آن یک برنامه ➤تحقیق و عمل جهت استفاده در سازمان های واقعی خارج از دانشگاه راهاندازی

کرد.

راهبرد تحقیقاتی چک لند کوشش برای کاربرد مهندسی سیستم مورد نظر جنکینز ➤در حل مسائل مدیریت بود و آموخنت از نتایجی که بدست میآمد؛

در جریان اینگونه تحقیق و عمل ،روششناسی مورد نظر باید برای رویایی با ✓مسائل پیچیده و پرابهام مدیریت در مقایسه با موضوعات مهندسی تناسب

بیشتری پیدا کند.

در روششناسی نرم سیستمی سه تجربه از پیاده سازی موجب شد که او از ➤مهندسی سیستمها جدا شود

نخست آنکه در رویایی با مسئلههایی که ماهیت نرم دارند گام اول روش ✓شناسی که تحلیل مسئله است نباید در قالب اصطالحات سیستمی انجام شود.

دوم آنکه چون معلوم نیست که در صورت لزوم کدامیک از سیستم ها باید ✓مهندسی شوند، بهتر است با استفاده از نتایج مرحله تحلیلی، طیفی از سیستم

هایی که احتماال در ماهیت مسئله تاثیر دارند، مشخص شوند. وقتی که مدل براساس رویکرد سخت سیستمی ساخته میشوند آن مدلها از ✓

دنیای واقعی برای طراحی اصلی هستند اما مدلهای رفتار انسانی ابزارها و شیوههای شناخت شناسی هستند که به منظور فهم دنیای واقعی به کار گرفته

شوند

فلسفه و نظریه

چـک لـند در مـورد چـارچـوب فـلسفی الزم بـرای اسـتقرار روش شـناسـی نـرم سیسـتمی ➤گــــفته اســــت کــــه رویــــکردهــــای ســــختسیســــتمی بــــر پــــایــــه پــــارادایــــم بــــهینه ســــازی مــــبتنی

شدهاند، اما روششناسی مورد نظر او ریشه در پارادایم یادگیری دارد.

ایـن روش شـناسـی واقـعیت را امـری غـامـض مـیانـگارد و دغـدغـه مـدلسـازی را آنـگونـه ➤کـــه در رویـــکرد ســـخت سیســـتمی مـــطرح اســـت بـــه کـــنار مـــینهـــد، در مـــقابـــل در پـــی آن اســـت کـــه بـــا بـــرداشـــت هـــای گـــونـــاگـــون از واقـــعیت کـــنار بـــیایـــد و یـــک فـــرایـــند یـــادگـــیری سیسـتمی را تـسهیل نـمایـد کـه در آن نـظرگـاهـهای مـختلف مـطرح شـونـد و مـورد بـحث قـرار گـیرنـد ، بـه گـونـه ای کـه بـه اقـدامـی هـدفـمند بـینجامـد و تـوسـعه و بهـبود را در پـی

داشته باشند.

جدایی کامل از نظریه کارکرد گرایی در نظریه چک لند و توجه به تفسیرگرایی.➤

مــدیــریــت بــیش از انــکه تــصمیم گــیری عــقالیــی بــرای رســیدن بــه اهــداف بــاشــد، شــفاف ➤سازی مجموعه ای از روابط است

روش شناسی

دارای یک چرخه هفت مرحله ای برای سیتم یادگیری➤

نتیجه ای که از به کارگرفنت روششناسی نرم سیستمی به وجود میآید غالبا منجر ➤به آن میشود که مسئله ای دیگر آشکار میشود که کمتر از مسئله اول نیازمند

راهکارهای بلندمدت است.

الگوی جدیدتر الگوی جدید دوالیه ای که با عنوان روششناسی نرم سیستمی در ➤عمل مطرح گردید.

روشها

چک لند و همکاران کوشش زیادی برای روشن کردن اینکه روش مورد نظرشان ➤چگونه باید ارتقا پیدا کند و کاربرد آن تسهیل شود به عمل نیاوردهاند.

چهار مورد از ابزارهای ➤

به جریان تحلیل فرهنگی کمک کند ✓

به جریان مبتنی بر تحلیل منطقی یاری رساند ✓

پیوند میان دو مورد اخیر را مد نظر قرار میدهد✓

برای ایجاد گفتگو درباره تغییرات ممکن میان مدلهای مفهومی و برداشتی که از ➤وضعیت موجود داریم در قالب تصویر بزرگ صورت پذیرد. این کار به چهار شیوه

انجام میگیرد:

گفتگوی غیر رسمی •

پرسش های رسمی •

سناریو نویسی •

کوشش برای طراحی مدل دنیای واقعی•

پیشرفت های اخیر

روششــــــــناســــــــی نــــــــرم سیســــــــتمی در حــــــــوزه ➤سیستم های اطالعاتی

SOFT SYSTEMS METHODOLOGY

INACTION

نقد روششناسی نرم سیستمی

چرا روش شناسی نرم سیستمی موفق است:

1-    آنقدر انعطاف پذیر است که بتواند به تناسب مسئله به بهبود آن کمک کند.

2-    فرایند چرخه ی یادگیری که پیشنهاد میکند در فرایندهای پیچیده اجتماعی از قبیل فرایندهای مدیریتی سازمانها قابل اجراست.

 

انتقاد عمده ایی که به روش شناسی نرم سیستمی وارد میشود آن است که دامنه کاربرد محدودی دارد و در درک این محدودیت ناکام است. روش شناسی نرم سیستمی در سازمانها و موقعیتهای جمع گرا که در آن ذینفعان مختلف لزوم

دستیابی به برداشتی مشترک برای بهبود وضع را احساس و تایید میکنند بسیار مناسب است، اما در مواردی که طرحهای سازمانی متناسب با سیستم های پیچیده الزم باشد و یا در مواقعی که تعارضات جدی در میان ذینفعان وجود

داشته باشد و یا در سیستمهای زورمدار به نظر نمیرسد که روش شناسی نرم سیستمی کاربرد موثری داشته باشد.

طرفداران رویکرد رهایی بخش بر پایه دالیل دیگری ادعا میکنند که روش شناسی نرم سیستمی قابلیت کاربرد محدودی دارد. آنها میگویند روش شناسی نرم سیستمی بیش از حد بر این باور است که توافق در مورد جهان بینی های مختلف

میتواند تعارضات جدی و بنیادین ذی نفعان را از میان بردارد.

نقدچرا روش شناسی نرم سیستمی موفق است:

1-    آنقدر انعطاف پذیر است که بتواند به تناسب مسئله به بهبود آن کمک کند.2-    فـرایند چـرخـه ي یادگیري که پیشنهاد میکند در فـرایندهـاي پیچیده اجـتماعی از قبیل

فرایندهاي مدیریتی سازمانها قابل اجراست.

1-انـتقاد عـمده ایی که بـه روش شـناسی نـرم سیستمی وارد میشود آن اسـت که دامـنه کاربـرد محدودي دارد و در درك این محدودیت ناکام است.

روش شـناسی نـرم سیستمی در سـازمـانـها و مـوقعیتهاي جـمع گـرا که در آن ذینفعان مـختلف لـزوم دسـتیابی بـه بـرداشـتی مشـترك بـراي بهـبود وضـع را احـساس و تـایید میکنند بسیار مـناسـب اسـت، امـا در مـواردي که طـرحـهاي سـازمـانی مـتناسـب بـا سیستم هـاي پیچیده لازم بـاشـد و یا در مــواقعی که تـعارضـات جـدي در میان ذینفعان وجــود داشــته بــاشــد و یا در سیستمهاي

زورمدار به نظر نمیرسد که روش شناسی نرم سیستمی کاربرد موثري داشته باشد.

2-برداشت محدودي را از چرایی وقوع مساله مطرح می کند.3- طـرفـداران رویکرد رهـایی بـخش بـر پـایه دلایل دیگري ادعـا میکنند که روش شـناسی نـرم سیستمی قـابلیت کاربـرد محـدودي دارد. آنـها میگویند روش شـناسی نـرم سیستمی بیش از حـد بـر این بـاور اسـت که تـوافـق در مـورد جـهان بینی هـاي مـختلف میتوانـد تـعارضـات جـدي و بنیادین

ذي نفعان را از میان بردارد.4- روش شـناسی نـرم سیستمی نمی تـوانـد در هـمه جـا بـه درسـتی بکار گـرفـته شـود، بـه ویژه در

مواردي که مشارکت با موانع جدي روبروست و قدرت ها نتیجه گفتگو را تعیین می کنند.

5- روش شـناسی نـرم سیستمی هیچگونـه نـظریه اي در مـورد سـاخـتار اجـتماعی سیستم هـاي بزرگ تر از سیستم سازمان مورد نظر ندارند، زیرا بر مبناي پارادایم تفسیر گرا استوار است.

چهار اصل ماسون و میتروف(1981) به عنوان زیربنای متودولوژی" آشکارسازی و آزمودن مفروضات راهبردی تفکر نرم :(SAST Strategic Assumption Surfacing and Testing)سیستمی

مشارکت- بنیان: این باور که ذینفعهای مختلف باید در گیر موضوع شوند

مخالفت بنیان: این باور که ذینفعهای مختلف، مسئله های پر چالش را به گونه هایی بسیار متفاوت درک میکنند و بهترین داوری در مورد چگونگی رویارویی با این گونه مسائل بعد از مورد توجه قرار دادن چشم اندازهای مخالف ساخته و پرداخته میشوند.

بینش بنیان: مبتنی بر تقویت بینش مدیریتی بر اساس این باور که مدیرانی که در معرض پیش انگاشتها ی گوناگون ناشی از ماهیت پیچیده مشاله های پر چالش قرار میگیرند بینش عمیق تری نسبت به مشکالت پیش روی سازمانها و استراتژی های پیش

برنده برای آنها پیدا میکنند.

ائتالف بنیان: بر اساس این باور که گزینههای گوناگون حاصل از اصول مشارکت .و مخالفت در نهایت باید دوباره در سطح سنتزی باالتر یکپارچه شوند تا امکان طراحی و اجرای یک برنامه عملیاتی فراهم شود

 

نمونه های تفکر سیستمی نرم:

برنامه ریزی تعاملی

برنامه ریزی استراتژیک

ارزش روششناسی نرم سیستمی برای مدیران