غð زêÆÜ

«ՄԵՆՔ ՄԵՐ ՄԱՍԻՆ» ԱՄՍԱԳԻՐ ՄԵՆՔԻ ՈԳԻՆ 1/20 2010

ՀՀ-ում` գինը 500 դր.

«ՄԵ

ՆՔ

ՄԵ

Ր Մ

ԱՍ

ԻՆ

» ԱՄ

ՍԱ

ԳԻ

Ր Մ

ԵՆ

ՔԻ

ՈԳ

ԻՆ

1/20 2010 "M

EN

Q M

ER

MA

SIN

" MA

GA

ZIN

E T

HE

SP

IRIT

OF

ME

NQ

1/20 2010Լևոն Արոնյան. արքաները չեն պարտվում

LevonAronyan Kings Never Lose

124 ԷՋ

6

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

´áí³Ý¹³ÏáõÃÛáõÝ

26Ճգնաժամը և Հայաստանի տնտեսությունը

68Շուշի.å³ïÏ»ñÝ»ñ Ñ»ñáë³Ï³Ý ù³Õ³ùÇó

42Լևոն Արոնյան.արքաները չեն պարտվում

20Արտաշեսյաններ.Ազնվականության սահմանները

56Դաքքա.Դաքքայի վերջին հայը

90Ժանսեմ.Պատճառը ջարդն է

7

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

ÊÙµ³·ñ³Ï³Ý

Սի­րե­լի­ըն­թեր­ցող.­

Ճիշտ­5­տա­րի­ա­ռաջ­լույս­տե­սավ­«Մենք­մեր­մա­սին»­ամ­սագ­րի­անդ­

րա­նիկ­ հա­մա­րը`­ ու­րա­խա­լի­ ի­րա­դար­ձութ­յուն­ դառ­նա­լով­ ո՛չ­ ­միայն­ ինձ­

հա­մար`­որ­պես­հիմ­նադ­րի­և­տնօ­րե­նի,­այլև­հա­սա­րա­կութ­յան­մի­ստվար­

զանգ­վա­ծի­հա­մար,­որ­վա­ղե­մի­պա­հանջ­ու­ներ­ըն­թեր­ցե­լու­և­սե­ղա­նին­

մշտա­պես­ու­նե­նա­լու­մեր­ազ­գա­յին,­մշա­կու­թա­յին­և­հոգևոր­ար­ժեք­նե­րի­

վեր­հան­մանն­ու­լու­սա­բան­մա­նը­հե­տա­մուտ­մի­պար­բե­րա­կան:­Այս­ամ­

սա­գի­րը­մարմ­նա­վո­րում­է­իմ­ա­մե­նան­վի­րա­կան­ե­րա­զանք­նե­րից­մե­կը,­

քա­նի­որ­2004թ­­ից,­հրա­տա­րա­կութ­յու­նից­դեռևս­­մեկ­տա­րի­ա­ռաջ,­ար­

դեն­փայ­փա­յում­էի­նման­պար­բե­րա­կան­ստեղ­ծե­լու­գա­ղա­փա­րը,­ամ­բող­

ջո­վին­տար­ված­էի­այդ­մտքով,­շտա­պում­էի­ի­րա­կա­նա­ցած­տես­նել­նպա­

տակս:­ Իմ­ ներ­քին­ վստա­հութ­յու­նը,­ թե`­ տա­րի­քա­յին­ ա­մե­նա­տար­բեր­

խմբե­րը­նե­րա­ռող­մեր­ըն­թեր­ցո­ղա­կան­զանգ­վա­ծը­փնտրում­է­նյու­թեր­ո՛չ­

­միայն­ժա­մանց­նե­րի,­շոու­նե­րի,­աստ­ղե­րի,­ո­չինչ­չտվող­նո­րութ­յուն­նե­րի,­

այլև­ ար­վես­տի,­ մշա­կույ­թի,­ ազ­գա­յին­ ար­ժեք­նե­րի­ մա­սին,­ փաս­տո­րեն,­

հիմ­նա­վոր­ված­էր:­Ամ­սա­գիրն­ա­րա­գո­րեն­գտավ­իր­հաս­տա­տուն­տե­ղը­

և­ ըն­թեր­ցո­ղա­կան­ հա­վա­տա­րիմ­ շրջա­նա­կը­ հա­յաս­տան­յան­ շու­կա­յում,­

իսկ­ես­կյան­քի­կո­չե­ցի­հոգևոր­բարձր­ար­ժեք­նե­րին­հիմն­ված,­բո­վան­դա­

կա­յին­ա­ռու­մով­հա­գեց­ված,­ի­րա­պես­մշա­կու­թա­յին­ամ­սա­գիր­ստեղ­ծե­լու­

վա­ղե­մի­ցան­կութ­յունս…­

«Մենք մեր մա սին» ամ սա գի րը 5 տա րե կան է

«Մենք­մեր­մա­սին»­ամ­սագ­րի­տա­րե­դարձ­ներն­ա­վան­դա­բար­նշել­ենք­մար­տի­1­ին`­գար­նան­ա­ռա­ջին­օ­րը,­ին­չը­մեզ­հա­մար­խորհր­դա­­

ն­շա­կան­է:­Ամ­սագ­րի­ծննդյան­յու­րա­քանչ­յուր­տա­րե­դար­ձը­(բա­ցա­ռութ­յամբ­վեր­ջին­2­տար­վա,­երբ­տե­ղի­ու­նե­ցան­մար­տի­մեկ­յան­ի­րա­

դար­ձութ­յուն­նե­րը­և­դրանց­ա­ռա­ջին­տա­րե­լի­ցը)­նշա­նա­վո­րել­ենք­գար­նա­նա­մու­տի­փոք­րիկ,­ջերմ­հա­վա­քույ­թով.­մի­ա­վան­դույթ,­ո­րը­պահ­

պա­նեցինք­նաև­այս­տա­րի`­միա­ժա­մա­նակ­ըն­թեր­ցո­ղի­դա­տին­հանձ­նե­լով­ամ­սագ­րի`­թվով­20­րդ­­հա­մա­րը:­Հո­բել­յա­նա­կան­այս­հա­մա­րը­

խորհր­դան­շում­է­կրկնա­կի­հո­բել­յան`­հիմ­նադր­ման­5­ամ­յա­կի­հետ­միա­սին,­այն­պես­որ­պա­տա­հա­կան­չեն­այն­բո­լոր­փո­փո­խութ­յուն­ներն­

ու­նո­րա­մու­ծութ­յուն­նե­րը,­ո­րոնք­տեղ­են­գտել­այս­հա­մա­րում­թե՛­բո­վան­դա­կա­յին,­թե՛­կա­ռուց­ված­քի­և­թե՛,­ի­վեր­ջո,­նոր­խմբագ­րա­կազ­մի­

ա­ռու­մով:­Միան­գա­մից­նշեմ,­որ­սրանք­ըն­դա­մե­նը­ա­ռա­ջին­քայ­լերն­են­շա­րու­նա­կա­կան­փո­փո­խութ­յուն­նե­րի­ի­րա­կա­նաց­ման­ճա­նա­պար­

հին:­Ամսագրային­նորամուծություններից­զատ`­հանդես­եմ­եկել­ևս­մի­նորամուծությամբ.­ՀՀ­վարչապետին­ներկայացված­և­նրա­բարձր­

հովանավորությանն­արժանացած­իմ­առաջարկի­հիման­վրա­սահմանվել­է­և­այսուհետ­ամեն­տարի­նշվելու­է­Հայաստանի­պետական­

խորհրդանիշերից­մեկի`­եռագույն­դրոշի­ամենամյա­տոն,­որի­անդրանիկ­տոնակատարությունը­կանցկացվի­առաջիկա­հունիսի­15­ին:­

Թերևս,­ավելորդ­է­նշել,­թե­հայրենասիրության­նոր­ալիք­բարձրացնող­այսօրինակ­միջոցառումները­որքան­կարևոր­են­հատկապես­

մատաղ­սերնդի­համար.­այս­առումով­ավելի­քան­խորհրդանշական­է­իմ­և­11­ամսեկան­դստերս`­Նատալիի­լուսանկարը`­եռագույնի­հետ­

միասին:­Մենք­մեր­երեխաներին­ենք­ժառանգում­պետականություն­և­արժեքներ,­նրանց­փոքրիկ­ձեռքերում­մեր­վաղվա­օրն­է­և­մեր­

երկրի­ապագան:­

Սա­կայն…­չեմ­ու­զում­շտա­պել­և­վե­րա­պատ­մել­մեր­այս­հա­մա­րի­բո­վան­դա­կութ­յու­նը,­որ­պես­զի­սե­փա­կան­ան­համ­բե­րութ­յամբ­չնվա­զեց­նեմ­

ձեր­հե­տաքրք­րա­սի­րութ­յու­նը:­Ամ­փո­փե­լով­խոսքս`­նշեմ­միայն,­որ­ան­սահ­մա­նո­րեն­շնոր­հա­կալ­ենք­մեր­ըն­թեր­ցո­ղին`­ամ­սագ­րի­հետ­5­

տա­րի­շա­րու­նակ­հա­մա­քայլ­ըն­թա­նա­լու­և­մեր­յու­րա­քանչ­յուր­թո­ղարկ­մա­նը­հա­վա­տար­մո­րեն­սպա­սե­լու­հա­մար:­«Մենք­մեր­մա­սին»­ը­

ձե՛ր,­յու­րա­քանչ­յու­րի՛ս­­մա­սին­է:­

Հար­գանք­նե­րով`­­ Պա վել Սարգս յան

«Մենք մեր մա սին» ամ սագ րի հիմ նա դիր և տնօ րեն

8

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

Ø»ñ Ù³ëÇÝ

Հիմնադիր եւ հրատարակիչ` «ՄԵՆՔՍԹԱՅԼ» ՍՊԸ

Հիմնադիր և տնօրեն` Պավել Սարգսյան

Համարի թողարկման պատասխանատու` Քնարինե Սարգսյան

Գլխավոր խմբագիր` Անուշ Բաբայան

Խմբագիր` Սաթենիկ Մկրտչ յան

Թղթակիցներ` «Արմեդիա» գործակալություն, Մովսես Դեմերճյան, Քրիստինա Պողոսյան, Գոհար Փիլթոյան, Լուսինե Պառավ յան, Սաթենիկ Մկրտչ յան, Վասակ Թարփոշյան, Տիգրան Բաղումյան, Նաիրա Գալուստյան, Զանի Հարոյան, Նունե Հովհաննիսյան, Փառանձեմ Ավագյան, Ինգա Մուրադյան, Էլեն Մուսայել յան

Դիզայներ` Արա ԱսլանյանԼուսանկարիչներ` Արտաշես Մարտիրոսյան, Եղիա Ներսեսյան, Հրայր Բազե

Հաշվապահական աշխատանքները իրականացնող` «ՈՒԻԼՍՈՆՍ ՔԸՆՍԱԼԹԻՆԳ ԳՐՈՒՓ» ՍՊԸ

Լրատվական գործունեություն իրականացնող` «ՄԵՆՔՍԹԱՅԼ» ՍՊԸԻրականացնող` «Մենք Փրոդաքշըն»

Տառատեսակը` «Փարաթայփ» ընկերության

----------------------------------------------------------------Գրանցված է ՀՀ իրավաբանական անձանց պետական ռեգիստրի կենտրոնական մարմնի կողմից 04.02.09թ. Վկայականի համար` 03 Ա 084095, գրանցման համար` 273.110.05118

«Մենք մեր մասին» ամսագրում տպագրված նյութերի օգտագործում ն առանց տնօրինության գրավոր թույլտվության և հղման ամսագրին` արգելվում է: Ամսագիրը չի պատվիրում նյութեր. դրանք ներկայացվում են թղթակիցների նախաձեռնությամբ:

Տպագրված նյութերը հետ չեն վերադարձվում: Գովազդային նյութերի բովանդակության համար խմբագրությունը պատասխանատվություն չի կրում:Տպագրվում է «Տիգրան Մեծ» հրատարակչություն ՓԲԸ-ում: 0028, ք. Երևան, Արշակունյաց 2 Հանձնվել է տպագրության` 19.03.2010թ. ամսագրում ընդգրկված է 124 էջՏպաքանակը` 500 օրինակ Ամսագրի արժեքը Հայաստանում ` 500 դրամ

Իրավաբանական հասցե` ք. Երևան, Երվանդ Քոչարի փ., 3 շ., բն. 95Խմբագրության հասցե` ք. Երևան, Երվանդ Քոչարի փ., 3 շ., բն. 95, Կայք` www.menq.org, էլ. փոստ` info@menq.org

Գովազդի և համագործակցության համար զանգահարել` հեռ.` (+374 10) 562 448, (+374 93) 999 390,

Հայսատանայան կազմակերպությունների բաժանորդագրության համար զանգահարել «Պրես-Ատտաշե» հեռ.: (+374 10) 27 02 22, ֆաքս: (+374 10) 27 82 55Ամսագիրը տարածվում է նաև արտերկրում` Մոսկվա, Բեյրութ, Փարիզ, Լոս Անջելես: Արտերկրում բաժանորդագրության և համագործակցության համար զանգահարել` (+374 93) 999 390, էլ. հասցե` info@menq.org

Основатель и издатель: ООО «МЕНКСТАЙЛ» Основатель и директор ООО «МЕНКСТАЙЛ»: Павел Саркисян Ответственный за выпуск номера: Кнарине Саркисян Главный редактор: Ануш Бабаян Редактор: Сатеник Мкртчян Корреспонденты: Агенство «Армедиа», Мовсес Демирчян, Кристина Погосян, Гоар Пилтоян, Лусинэ Паравян, Сатеник Мкртчян, Васак Тарпошян, Тигран Багумян, Наира Галустян, Зани Ароян, Нуне Оганнесян, Парандзем Авакян, Инга Мурадян, Элен МусаелянДизайнер: Ара АсланянФотографы: Арташес Мартиросян, Егия Нерсесян, Грайр Базэ

Исполнитель бухгалтерских работ:ООО «УИЛСОНС КОНСАЛТИНГ ГРУП» Исполнитель корреспонденции: ООО «МЕНКСТАЙЛ» Исполнитель: «МЕНК ПРОДАКШН»

Шрифты компании «ПАРАТАЙП»

Зарегестрировано 04.02.09г. центральным органом государственного регистра юридических лиц РА Номер сертефиката-03-084095, номер регистрации-273.110.05118

Запрещается использовать материалы, опубликованные в журнале «Мы о нас» без письменного разрешения директора и без ссылки на журнал. Напечатанные материалы не возвращаются назад. За содержание рекламных материалов редакция не несет ответственности.

Печатается в издательстве ЗАО «ТИГРАН МЕЦ» 0028 г. Ереван, Аршакуняц 2Дано на печатание 19.03.2010г., в журнал включены 124 страниц Напечатанное количество-500 экземпляров , стоимость одного журнала в Армении-500 драмов

Юридический адрес: РА 0070, г. Ереван, ул. Ерванда Кочара, дом 3, кв. 95Адрес редакции: РА 0070 г. Ереван, ул. Ерванда Кочара, дом 3, кв. 95

Сайт: www.menq.org, эл. почта-info@menq.orgДля рекламы и сотрудничества звонить по номерам (+374 10) 562 448, (+374 93) 999 390 Для выписки организаций Армении звонить в «ПРЕСС-АТТАШЕ» Тел: (+374 10) 270 222, факс: (+374 10) 278 255

Журнал распространяется также зарубежом-в Москве, в Бейруте, в Париже, в Лос Анджелесе Для выписки и сотрудничестве зарубежом звонить по номеру(+374 93) 999 390 Эл.почта: info@menq.org

----------------------------------------------------------------Founder and publisher: “MENQSTYLE” LTDFounder and Director of “MENQSTYLE” LTD: Pavel SargsyanResponsible for the issue: Qnarine Sargsyan

Chief Editor: Anush Babayan Editor: Satenik MkrtchyanReporters: “Armedia” agency, Movses Demirchyan, Kristina Poghosyan, Gohar Piltoyan, Lusine Paravyan, Satenik Mkrtchyan,Vasak Tarposhyan, Tigran Baghumyan, Naira Galoustyan, Zani Haroyan, Nune Hovhan-nisyan, Parandzem Avagyan, Inga Muradyan, Elen Musayelyan

Designer: Ara AslanyanPhotographers: Artashes Martirosyan, Eghia Nersisyan, Hrayr Baze

Accounting by “WILSONS CONSULTING GROUP” LTDFunctioning as a mass medium: “MENQSTYLE” LTD

Produced by “MENQ PRODUCTION”

Fonts by “ParaType”

Registered by the central body of the RA Legal Persons State Register on 04.02.09 License No 03-084095, registration No 273.110.05118

No publication of “Menq Mer Masin” Magazine may be used in any way without prior written permission of the management and without referral to the Magazine.Published materials are not returned. The editorial office bears no responsibility for the advertised materials.Printed by “Tigran Mets” Publisher LLC2 Arshakunyats, Yerevan, 0028Handed for printing 19.03.2010, the magazine involves 124 pagesCirculation: 500 copies; price in Armenia: 500 AMD Legal address: 3 Yervand Kochar st. apt. 95, Yerevan 0070, RAEditorial Office address: 3 Yervand Kochar st. apt. 95, Yerevan 0070, RA

Site: www.menq.org E-mail: info@menq.org

Call for adverts and cooperation Tel: (+374 10) 562 448, (+374 93) 999 390For subscription of Armenian organizations call "Press Attaché"Tel: (+374 10) 270 222, (+374 10) 278 255

The Magazine is available also abroad: Moscow, Beirut, Paris, and Los Angeles.For subscription and cooperation abroad call: (+374 93) 999 390, Email: info@menq.org.

Շապիկին`­Լևոն ԱրոնյանԼուսանկարը`­Արտաշես Մարտիրոսյանի

10

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

ä³ïáõÑ³Ý ¹»åÇ ³ß˳ñÑ / Ô³½³Ëëï³Ý

Հա­յաս­տան­Ղա­զախս­տան

Հար ցազ րույց նե րը` «Ար մե դիա» տե ղե կատ վա կան-վեր լու ծա կան գոր ծա կա լութ յան (Հա յաս տա նում Ղա զախս տա նի դես պա նա տան ա ջակ ցութ յամբ ի րա կա նաց վող «Հա յացք աշ խար հին. հե ռու և մոտ Ղա զախս տան» ծրագ րի շրջա նակ նե րում)

Պավլոդար քաղաքի կենտրոնական մզկիթըՂազախ­ճանաչված­բանաստեղծ­Մաշհուր­Ժուսուպ­Կոպեևի­

անվան­մզկիթը­խոշոր­կառույց­է`­1500­այցելուի­համար­նախատեսված:­Այստեղ­անցկացվում­են­ոչ­միայն­հոգևոր,­այլև­պսակադրության­և­հացկերույթի­արարողություններ:­Մզկիթի­տարածքում­գործում­է­թանգարան,­գրադարան,­տեսադարան­և­այլն:­Քաղաքի­տեսարժան­վայրերից­է:

Ղազախստանի հանրապետության դրոշը.պետական­այս­խորհրդանիշը­պաշտոնապես­ընդունվել­է­1996թ­ին:­Դրոշն­ուղղանկյուն­է,­երկնագույն,­կենտրոնում­ոսկեգույն­արևն­է`­32­ճառագայթներով,­արևի­տակ`­ճախրող­արծիվը:­Եզրին­կա­ազգային­զարդանախշերով­ուղղահայաց­շերտ:­Ղազախստանի հանրապետության գերբը. կանաչաերկնագույն­ֆոնին­ոսկեգույնով­պատկերված­է­շանիրակը,­այսինքն`­յուրթի­վերին­մասը,­որի­չորս­կողմից­արևի­ճառագայթների­տեսքով­տարածվում­են­հենասյուներ­խորհրդանշող­գծերը`­առասպելական­ձիերի­կերպարանքներով­երիզված:­Գերբը­պաշտոնապես­հաստատվել­է­1992թ­հունիսի­4­ին:

11

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

ման ցու ցա նի շին: Բա րե բախ տա բար,

Ղա զախս տա նը կա րո ղա ցավ հաղ թա-

հա րել այդ ի րա վի ճա կը: Պե տութ յունն

ա ջակ ցութ յուն է ցու ցա բե րել բան կե-

րին, որ պես զի նրանք կա րո ղա նան

կա տա րել ի րենց պար տա վո րութ յուն-

նե րը բնակ չութ յան, վար կա ռու նե րի

նկատ մամբ:

-Իսկ հայ կա կան սփյուռ քը Ղա զախս-

տա նում ներդ րում ներ կա տա րո՞ւմ

է: Նկա տի չու նեմ ղա զա խա հայ հա-

մայն քը:

-Հաս կա նա լի է: Որ քան գի տեմ, Ղա-

զախս տա նում գոր ծում է շուրջ 60 ըն-

կե րութ յուն, ո րոն ցում ներ կա է հայ կա-

կան կա պի տա լը: Այդ ըն կե րութ յուն նե-

րի շուրջ 1/3 մա սը հա մա տեղ ձեռ նար-

կութ յուն ներ են: Իսկ Հա յաս տա նում

զուտ ղա զա խա կան կամ ղա զա խա կան

մաս նակ ցութ յամբ ըն կե րութ յուն ներն

ա վե լի մեծ թիվ են կազ մում: Ե թե, անց-

յալ տար վա կտրված քով, մեր երկ րում

հա յե րի ներդ րում նե րը կազ մել են 2-3

մլն դո լար, ա պա ղա զախ նե րի ներդ-

րու մը Հա յաս տա նում շուրջ 20 ան-

գամ գե րա զան ցում է այդ ցու ցա նի շը:

Խնդի րը, սա կայն, հա մե մա տութ յուն

անց կաց նե լը չէ: Ի վեր ջո, տե սա կա-

րար կշի ռը պայ մա նա վոր ված է ո րո-

շա կի պատ ճառ նե րով: Ինչ վե րա բե-

րում է ակ տիվ հա մա գոր ծակ ցութ յա նը,

ա պա չեմ կա րող չնշել, որ, օ րի նակ, իմ

սե փա կան բիզ նե սում աշ խա տում են

և՛ ղա զա խա հա յե րը, ով քեր ա վե լի մեծ

թիվ են կազ մում, քան հենց ղա զախ-

նե րը, և՛ Հա յաս տա նի քա ղա քա ցի հա-

յե րը: Ղա զախս տա նը նրանց հա մար

նույն պի սի հայ րե նիք է, ինչ պի սին ինձ

հա մար է:

-Ի՞նչ բ նու թա գիր կտաք հայ-ղա զա-

խա կան տնտե սա կան հա րա բե րութ-

յուն նե րին:

-Հա յաս տա նի ու Ղա զախս տա նի միջև

առ կա ար տա քին տնտե սա կան հա րա-

բե րութ յուն նե րը չեն հա մա պա տաս-

խա նում այն մա կար դա կին, որ պի տի

լի ներ. պո տեն ցիա լը շատ ա վե լի մեծ

է: Ի հար կե, Ղա զախս տա նը հսկա յա-

կան եր կիր է, չա փա զանց հա րուստ է

բնա կան պա շար նե րով: Հա յաս տանն

այդ ա ռու մով փոքր-ինչ այլ վի ճա կում

է: Սա կայն բազ մա թիվ են այն ո լորտ-

նե րը, ո րոնց սահ ման նե րում կա րող

ենք հա ջո ղութ յամբ հա մա գոր ծակ ցել:

Այժմ նկատ վում են ապ րան քաշր ջա-

նա ռութ յունն ա վե լաց նե լու մի տում-

ներ: Ղա զախս տա նից Հա յաս տան են

ար տա հան վում մե քե նա ներ, սար քա-

վո րում ներ, հա ցա հա տիկ: Հա յաս տա-

նից մեր եր կիր են ներկր վում, ի հար-

կե, հիա նա լի հայ կա կան գի նի նե րը,

Ô³½³Ëëï³Ý / ä³ïáõÑ³Ý ¹»åÇ ³ß˳ñÑ

§Ղա­զա­խա­կան­շուրջ­60­ըն­կե­րութ­յուն­նե­րում­այ­սօր­ներ­կա­է­հայ­կա­կան­կա­պի­տա­լը¦

Ա զատ Պե րո ւաշև (Ղա­զախս­տա­նի­ազ­գա­յին­տնտե­

սա­կան­պա­լա­տի­§Ա­տա­մե­կեն¦

միութ­յան­նա­խա­գահ)

բարձ րո րակ շի նան յու թե րը, հան րա-

հայտ կար միր տու ֆը… Որ քա նով տեղ-

յակ եմ` Հա յաս տա նում հենց քա րի

մշակ ման հա մար նա խա տես ված շատ

լավ սար քա վո րում ներ կան: Ինքս

էլ ու նեի նմա նօ րի նակ ծրա գիր. այդ

նպա տա կով Հա յաս տա նից հրա վի-

րե ցի մաս նա գետ ներ, հան դի պե ցինք,

խո սե ցինք, նրանք էլ մեր ու նե ցա ծը

տե սան, գո հու նա կութ յուն հայտ նե ցին.

արդ յուն քում` մշա կե ցինք մի նա խա-

գիծ, ո րով ան պայ ման զբաղ վե լու ենք:

Գի տենք նաև, որ Հա յաս տա նը մի-

ջու կա յին է ներ գիա յի օգ տա գործ ման

ա ռու մով մե ծա պես հե տաքրքր ված

է Ղա զախս տա նի, ինչ պես նաև Ռու-

սաս տա նի` մի ջու կա յին տեխ նո լո գիա-

նե րի բնա գա վա ռում ու նե ցած փոր ձով:

Սա կայն այժմ յան ճգնա ժա մի պատ-

ճա ռով այս տար վա ա ռա ջին կի սամ-

յա կի ըն թաց քում ապ րան քաշր ջա նա-

ռութ յու նը կրճատ վել է 4-4.5 ան գամ,

ընդ ո րում` Հա յաս տա նից ներկ րու-

մը նվա զել է 10 ան գամ: Հա յաս տա նը

Ղա զախս տան է ար տա հա նում գի նի,

օ ղի և, ի հար կե, ան վա նի հայ կա կան

կոն յա կը, ո րը ո՛չ միայն Հա յաս տա նի,

այլև ողջ հետ խորհր դա յին տա րած քի

հպար տութ յունն է… Ըն կե րոջս` Ար-

տուշ Կա րա պետ յա նի հետ Ֆրան սիա-

յում էինք. նա ղե կա վա րում է «Բա քոս»

ար տադ րա կան միա վո րու մը, ո րը ղա-

զա խա կան կոն յա կի ա ռա ջա տար ար-

տադ րողն է: Այն տեղ հան դի պում ներ

ու նե ցանք ֆրան սիա ցի գի նե գործ նե րի,

կոն յա կա գործ նե րի հետ, և ֆրան սիա-

ցի ներն ըն դու նե ցին, որ ղա զա խա կան

«Ժե նիս» կոն յա կը, որն, ի դեպ, պատ-

րաստ վում է Ար տուշ Կա րա պետ յա նի

բա ղադ րա տոմ սով, իս կա կան կոն յակ

է, ո՛չ թե` բրեն դի: Այն պես որ, սա մեր

ընդ հա նուր հպար տութ յունն է: Մեկ այլ

հայ` Ռու դիկ Մնա ցա կան յա նը, մեր

երկ րում ղե կա վա րում է գի նի ներ ար-

տադ րող ըն կե րութ յու նը: Ինչևէ, ի րոք

ցա վա լի է, որ տնտե սա կան ճգնա ժա մը

հար ված հասց րեց հենց Հա յաս տա-

նից ապ րան քա տե սակ նե րի ներկըր-

Ղազախստանի­հանրապետության­զինված­ուժերը

12

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

րա պետ յա նը, ով, ի դեպ, իմ վա ղե մի,

մտե րիմ ըն կեր նե րից է: Հայ հա մայն քը

մեր երկ րում բո լոր ա ռում նե րով զար-

թոնք է ապ րում ու բար գա վա ճում: Հե-

ռան կա րա յին են նաև Հա յաս տա նի ու

Ղա զախս տա նի ժո ղո վուրդ նե րի միջև

առ կա փոխ հա րա բե րութ յուն նե րը: Ըստ

իս` անհ րա ժեշտ է ընդ լայ նել տնտե սա-

կան փոխ գոր ծակ ցութ յու նը:

Ղա զախս տանն այ սօր 15 մլրդ դո լա-

րի ապ րան քաշր ջա նա ռութ յուն ու նի

Չի նաս տա նի հետ, 20 մլրդ դո լա րի`

Ռու սաս տա նի հետ: Իսկ Հա յաս տա-

նի հետ… դեռևս շատ փոքր: Ցա վա լի

է, ո րով հետև կա փո խա դարձ պա հան-

ջարկ, զար գաց ման հե ռան կար…

-Որ պես քա ղա քա կան գի տութ յուն նե-

րի դոկ տոր, պրո ֆե սոր` ի՞նչ կ պատ-

մեք Ձեր մաս նա գի տա կան, աշ խա-

տան քա յին ու ղու մա սին, ի՞նչ հե-

տաքր քիր հի շո ղութ յուն ներ եք պահ-

պա նել:

-Ես սո վո րա կան հա մալ սա րա նա կան

պրո ֆե սոր եմ: Եր կար տա րի ներ հա-

մալ սա րա նում աշ խա տել եմ որ պես

դե կան` ղե կա վա րե լով մի քա նի ֆա-

կուլ տետ` պատ մութ յան, փի լի սո փա-

յութ յան ու քա ղա քա գի տութ յան, այ-

նու հետև` ի րա վա գի տութ յան: Թերևս,

քա ղա քա կա նութ յան ո լոր տում ես

պա տա հա կան մարդ եմ. ղե կա վա-

րել եմ Շո կան Ո ւա լի խա նո վի ան վան

-Ի՞նչ կ պատ մեք Ղա զախս տա նի հայ-

կա կան հա մայն քի մա սին:

-Հայ կա կան հա մայն քը մեր երկ րում

շատ մեծ է: Հա վա նա բար տեղ յակ եք,

որ մենք մի ինս տի տուտ ու նենք` Ղա-

զախս տա նի ժո ղովր դի ա սամբ լեան,

որ տեղ ներ կա յաց ված են մեր երկ րում

գոր ծող բո լոր հա մայնք նե րը (Ղա-

զախս տա նում ապ րում է 130 էթ նոս):

Ա սամբ լեա յի խորհր դի կազ մում են

հա մայնք նե րի ա ռա ջա տար գոր ծիչ նե-

րը. խորհր դի ան դամն այս տեղ կարևոր

անձ նա վո րութ յուն է, նա մուտք ու նի

իշ խա նա կան բո լոր կա ռույց ներ, քա-

նի որ ան դա մակ ցում է հան րա պե-

տութ յան նա խա գա հի ղե կա վա րած

խորհր դին: Հա մայնք նե րը կա րող են

ձ ևա վոր վել շրջա նի, մար զի, քա ղա քի

շրջա նակ նե րում, ազ գա յին-մշա կու-

թա յին կենտ րոն նե րում: Պե տութ յու նը

հա տուկ տա րածք և մի ջոց ներ է տրա-

մադ րում կի րակ նօր յա դպրոց նե րին,

այդ թվում` հայ կա կան կրթօ ջախ նե-

րին: Ղա զախս տա նում հայ կա կան հա-

մայն քը ղե կա վա րում է Ար տուշ Կա-

ä³ïáõÑ³Ý ¹»åÇ ³ß˳ñÑ / Ô³½³Ëëï³Ý

Կա մալ Բուր խա նով (Ղա­զախս­տա­նի­հան­րա­պե­տութ­յան­

խորհր­դա­րա­նի­մեջ­լի­սի­ար­տա­

քին­գոր­ծե­րի,­պաշտ­պա­նութ­յան­և­

անվ­տան­գութ­յան­հանձ­նա­ժո­ղո­վի­

ան­դամ)

§Մենք­միշտ­երջանկություն­ենք­համարել­հայկական­կոնյակ­խմելը¦

պատ մութ յան և ազ գա բա նութ յան

ինս տի տու տը, այ սինքն` ես ի բնե իս-

կա կան գի տաշ խա տող եմ: 1999թ -ից

ան դա մակ ցում եմ «Նուր Օ թան» կու-

սակ ցութ յա նը, ո րին շաղ կապ ված եմ

իմ քա ղա քա կան հա մոզ մունք նե րով:

Կու սակ ցութ յունն էլ ինձ է վստա հել`

հնա րա վո րութ յուն տա լով մուտք գոր-

ծել քա ղա քա կա նութ յուն: Ինչ վե րա-

բե րում է հա յե րի մա սին իմ ե րի տա-

սար դա կան հի շո ղութ յուն նե րին, ա պա

ու սա նո ղութ յան տա րի նե րին ու նե-

ցել եմ բազ մա թիվ հայ ըն կեր ներ: Ես

ա վար տել եմ Տաշ քեն դի հա մալ սա րա-

նը, որն այն ժա մա նակ կոչ վում էր Մի-

ջի նա սիա կան պե տա կան հա մալ սա-

րան: Ես և Ար տա շես ա նու նով ըն կերս

զբաղ վում էինք հնա գի տութ յամբ, ապ-

րում էինք մեկ ըն տա նի քի պես, հա մե-

րաշխ, միա սին ուղևոր վում էինք ար-

շավ նե րի… Հի շո ղութ յուն նե րը շատ են:

Այն ժա մա նակ էլ սի րում էինք խմել

հայ կա կան կոն յակ, ո րը ոս կու ար ժեք

ու ներ ԽՍՀՄ -ում: Այժմ էլ ի րեն հար-

գող յու րա քանչ յուր ղա զախ պրո ֆե սոր

եր ջան կութ յուն է հա մա րում հայ կա-

կան կոն յակ խմե լը: Խոս տո վա նեմ` ես

սի րում եմ Հա յաս տա նը: Հի շում եմ, թե

մեզ հա մար ինչ պի սի ող բեր գութ յուն

էր 1988-ի երկ րա շար ժը: Այն ժա մա-

նակ դա սա վան դում էի հա մալ սա րա-

նում: Մենք Ղա զախս տա նում գու մար

էինք հա վա քում Հա յաս տա նի հա մար,

նա մակ ներ ու ղար կում, փոր ձում ա մեն

կերպ օգ նել: Ի հար կե, ցա վա լի է, որ

եր բեմ նի սերտ կա պերն այժմ, ինչ-ինչ

օբ յեկ տիվ պատ ճառ նե րով, ո րո շա կիո-

րեն թու լա ցել են: Մենք հի մա ճա նա-

պարհ ենք կա ռու ցում դե պի Չի նաս-

տան ու Եվ րո պա, մինչ դեռ հա րա զատ

Հա յաս տա նի հետ չու նենք գո նե մեկ

ճա նա պարհ կամ եր կա թու ղի: Հա մոզ-

ված եմ` պի տի միա սին աշ խա տենք,

քա նի որ անհ րա ժեշտ ենք միմ յանց,

ու նենք նույն մեն թա լի տե տը… Երկ-

կողմ հա րա բե րութ յուն ներն, այդ պի-

սով, պետք է խո րաց նել, ջեր մաց նել ու

զար գաց նել:

13

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

“The second question refers Nagorno Karabakh. Many people

from Armenia say, that You are a professional in Karabakh

issue. When do You think we will reach the day when direct

cooperation between the cities of France and Karabakh will be

possible?”

“We have already established relations with Karabakh, as very

often we accept permanent delegations from there. My position

toward Karabakh was created long ago, according to which the

Republic of Karabakh should be independent. I find it quite

bad, that Russia recognizes the independence of Abkhazia

and Southern Osetia, but doesn’t recognize that of Karabakh.

Anyway, I am an optimist and I am looking forward to good

results. This can be either the independent Republic of Karabakh

or an autonomous Republic within Armenia, which I am sure it

will be accepted by international community.”

“Please, highlight the cooperation between Marseille and

Yerevan as sister-cities.”

“The cooperation between Marseille and Yerevan has quite a

long history and was initiated by Mayor Jean-Claude Gaudin

and ex-mayor of Yerevan. Its main aim has been to develop most

important cooperation between the two cities in the field of

culture and education, professional information, to develop the

system of regional administration, as for already several years

public officials from Yerevan mayor’s office have been taking

their courses of qualification in Marseille. Within the project of

cooperation there are also such important topics, as for example

transport. Recently we have sent a large number of buses to

Yerevan from Marseille. The range of topics is quite large, which

was a chance for us to recognize each other, to work together,

meanwhile creating opportunities for Marseille’s enterprises

to make investments in Armenia. Among such enterprises is

Pernod Ricard, dealing in production of cognac in Armenia and

I hope, that there will be other small and medium enterprises

which will function in your country. For this purpose, we have a

very skillful assistant – Deputy Mayor Didier Parakian, who has

so many ideas, which, to my mind, will come true.”

Roland Blum / Window to the world

The­interview­was­prepared­within­the­framework­of­the­project­“Our­Neighbor­EU­­­France”,­realized­with­the­assistance­of­the­Embassy­­of­France­in­the­RA­and­Deputy­Mayor­of­Marseille­Didier­Parakian.

“Armedia”­Information,­Analytical­Agency

The Republic of Karabakh

Must be Independent

Roland BlumPrimary­Deputy­Mayor

14

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

Îêíî â ìèð / Àðìÿíñêàÿ îáùèíà Ìàðñåëÿ

Материал подготовлен в рамках проекта «Наш сосед - ЕС: Франция», реализованного с помощью посольства Франции в РА и благодаря содействию заместителя мэра Марселя Дидье Паракяна. «Армедиа» информационное аналитическое агентство

15

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

Àðìÿíñêàÿ îáùèíà Ìàðñåëÿ / Îêíî â ìèð

МАРСЕЛЬ

« » самый

армянский город

Франции

16

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

ные подъемы и спуски, и главное – его неповторимую атмосферу, когда ты не понимаешь, какой именно стране при-надлежит этот город – так много в нем звучит наречий, языков и диалектов!.. Второй по величине город Франции был основан греками, потом переходил из рук в руки, и сегодня он населен пред-ставителями чуть ли не всех наций мира. На улицах можно встретить людей с раскосыми японскими глазами, женщин в ярких сари или африканских юбках, арабов в мусульманских чалмах и так далее – перечень может продолжаться очень долго, так как именно это много-образие на улицах и создает ту неповто-римую картину марсельских будней, ко-торая нам знакома разве что из кино… Толерантность к разным цветам кожи передается и на уровень политический, и сегодня муниципалитет мэрии Мар-селя проводит политику, направленную на учитывание интересов всех наций и народностей города.

Есть города, которые запоминаешь бла-годаря запахам… Терпкий и влажный воздух в знаменитом городе Марселе первым обращает на себя внимание! В принципе, во всех морских портах воз-дух бывает специфичным – перемешан-ным с запахом рыбы, моря и ветра. Но в Марселе воздух переплетается еще и с особой аурой, характеризующей этот город: многоцветье красок на улицах и многоцветие самих горожан...

Марсель знаменит в мире своим фут-больным клубом “Олимпик”, замком Иф из романа Дюма, фильмом Люка Бессона “Такси” и, конечно же, филь-мом Анри Верноя “Майрик”… И как же не снимать этот город?! Его старинные здания и узкие улочки, его неожидан-

Столица Армении Ереван является го-родом-побратимом Марселя. И это, конечно, неслучайно: именно в Марсе-ле сегодня проживает самая большая в Европе армянская община – около 100 тысяч человек. В основном они - на-следники тех армян, которые прибыли в Марсель из Турции, спасаясь от Гено-цида. Пожалуй, самый известный армя-нин в Марселе – это заместитель мэра Дидье Паракян, который прославился благодаря своей дизайнерской линии и Дому Моды Дидье Паракян. Скромный и обаятельный, г-н Паракян подчерки-вает, что многим обязан Марселю, при-ютившему его семью после Геноцида, и сегодня он очень много работает, чтобы хоть как-то отдать дань своему родному городу, который так много делает для армян…

Кстати, армянская община в Марселе – одна из самых уважаемых. Очень орга-низованная и многочисленная, община проводит много мероприятий как внут-риармянского масштаба, так и общего-родского. В Марселе есть 12 армянских церквей, армянский Собор, крупнейшие в Западной Европе армянские школы, Армянская Торговая Палата, различ-ные армянские благотворительные и другие организации. Каждое 24 апреля марсельцы направляются к Памятнику Геноцида – мини-копии Цицернакабер-да, которая установлена в самом армя-нонаселенном районе Марселя. Кстати, услышав армянскую речь с западноар-

Îêíî â ìèð / Àðìÿíñêàÿ îáùèíà Ìàðñåëÿ

17

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

возможных лангустов и крабов, морс-ких ежей и устриц, запах моря и солнца, запах дружелюбия и терпимости, запах гостеприимства и очень самобытного средиземноморского темперамента...

А услышав и ощутив этот запах однаж-ды, забыть его уже невозможно... Так что – до новой встречи, Марсель!

мянским произношением, не удивляй-тесь – армян тут действительно много! И друзей армян – тоже…

Мэр Марселя Жан-Клод Годен является апологетом принятия во Франции зако-на, установившего наказание за отрица-ние Геноцида армян. Он подчеркивает кредо Марселя: «Мы хотим, чтобы у нас был город, где великодушие сумело взять верх над ненавистью». И это кре-до действительно оценено. В 2013 году Марсель станет европейской столицей культуры. Вынесшие такое решение европейские чиновники подчеркивают, что «Марсель – это город, у которого гостеприимство стало жизненным при-нципом. Это город, который знает, что такое терпимость и искусство диалога. Наконец, это город, ставший важным центром творчества и новых техноло-гий, перекрестком культур и дверью, ведущей из Европы в страны Средизем-номорья».

Сегодня Марсель – это не только один из старейших и важнейших портов Ев-

ропы, не только самый разнообразный по этническому составу город Франции, не только самый «армянский» город Европы, но это еще и город, где можно окунуться в атмосферу многочислен-ных кафешек и ресторанов, пляжей и театров, посетить необычайной красо-ты храмы и соборы, самый высокий из которых – знаменитый Нотр–Дам–де–ла–Гард - виден со всех точек Марселя и как будто благославляет всех жителей и гостей этого уникального города. И еще, можно в тишине насладиться шу-мом прибоя на берегу моря, где волны бьются о камни, и где по ночам турис-там подмигивает свет маяка...

Романтичная картина сразу напомнит о графе Монте-Кристо – тем более, что с побережья можно увидеть очертания замка Иф. Бирюзовое море и яркое сол-нце, пальмы и фонтаны мгновенно до-рисуют все то, что пропустили знамени-тые писатели и режиссеры. А они, они уж точно не могут передать в кино или в книгах непередаваемый запах Марселя – запах изобилия морепродуктов, все-

Àðìÿíñêàÿ îáùèíà Ìàðñåëÿ / Îêíî â ìèð

18

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

About us / interesting facts

Do you know the following facts?

The First Hydroelectric

Power Station

The first hydroelectric power

station was constructed in

1926. It started to operate

as soon as the construction

was over. The hydroelectric

power station is situated on

the left side of the Hrazdan

River. It was designed by

the well-known Armenian

architect A.Tamanyan.

The First Tram Line

The first tram line in Yerevan

started to operate in 1933.

It started at Ordzhonikidze

Street, crossed streets of Red

Army, Marx, Hoktemberyan

and reached Tohmah.

(Streets are specified by

names of that time). The

return route lay along the

same streets.

The First Waldorf-School

In 1919 in Germany, in the

city of Stuttgart at tobacco

factory “Waldorf – Astoria”

a small school for children

of workers was opened. The

Austrian philosopher, the

founder of anthroposophy

Rudolf Steiner embodied

his pedagogical system in it.

Since then this pedagogical

system has won hearts of

thousand teachers, parents

and children all over the

world. Polemics about this

system has been sustainable

since then. Now Waldorf-

schools and kindergartens

are practicing all over the

world. And the first Waldorf-

school on the territory of

the former Soviet Union

appeared in Armenia, in

Yerevan, in 1992, on the

basis of school №29.

The Greatest Gallery

Established in 1921 by

the special decree of the

government, the State Art

Gallery of Armenia is the

biggest in the Republic.

There are more than 17

thousand works of painting,

sculpture, drawing, arts

and crafts. The collection

is divided into three

big sections: Western

European, Russian and

Armenian sections. Initially,

the collection of Moscow

Lazarevsky Institute of

Oriental Studies and

the book-depository of

Echmiadzin joined to form

a museum. But the basic

part was presented by large

museums of Moscow and

Leningrad. In particular,

a number of highiranking

works of West European and

Russian art were allocated

by the State Hermitage.

by­Movses­Demirchyan

19

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

interesting facts / About us

The Oldest Cinema

The Nairi cinema is the

oldest in Yerevan. From 1920

till 1950 it was on Amiryan

street, where the Ministry of

Foreign Affairs of Armenia

is now located. The cinema

also had a summer hall. The

first Armenian film “Zare”

was shown there. In 1952,

after getting a new building

at a crossroads of Mashtots

Avenue and Isahakyan

street, it moved there and

still has the same venue.

The Highest Armenian

Church in the World.

The highest Armenian

Church is the church of

Grigor Lusavorich, which

was built in Yerevan in 2001.

It is 65 meters high.

The First Broadcast

The first radio broadcast of

the Yerevan House of Radio

(known from numerous jokes

as the “Armenian radio”)

occured on May 7 1927. Now

there is a beautiful white-

tufa building, from which

the Public Radio of Armenia

braodcasts its programmes

in many languages.

The 312-metre teletower

on the Norksky plateau

exceeds the height of the

Ostankinsky television

tower in Moscow by 27

metres, including the hill

height.

The Oldest Photo Salon

The photo salon of

“Hanoyan” which is at 12

Abovyan Str, been opened

in 1930 and is the oldest in

Yerevan. It was established

by photographer Gabriel

Hanoyan (actual surname

is Aleksanyan), who

immigrated to Yerevan from

Van. Till 1930 in Yerevan

there were photographers

who worked in parks and

were called «surprizers».

20

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

ä³ïÙáõÃÛ³Ý ù³éáõÕÇÝ»ñáõÙ / ²ñï³ß»ëÛ³ÝÝ»ñ

Տիգրան­Մեծի­պատկերով­ոսկեդրամ­(դիմահայաց­կողմը),­

մթա­­95­55թթ

նույն­ոսկեդրամի­դարձերես­կողմը`­հունարեն­գրություններով

21

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

²ñï³ß»ëÛ³ÝÝ»ñ / ä³ïÙáõÃÛ³Ý ù³éáõÕÇÝ»ñáõÙ

ԱԶՆՎԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ­ՍԱՀՄԱՆՆԵՐԸ.

ԱՐՏԱՇԵՍՅԱՆՀԱՐՍՏՈՒԹՅՈՒՆ

պատ­մա­կան­անդ­րա­դար­ձը`­Սա­թե­նիկ­Մկրտչյա­նի

Արտաշեսյանների դրոշը. հայոց­հզորությունը­խորհրդանշող­արծիվները­և­արևը­դրանց­միջև

Հնա­գույն­ ժո­ղո­վուրդ­ներն­ ու­նեն­ ազ­գա­յին­ա­ռանձ­նա­հատ­կութ­յուն­նե­րի­ մի­ հա­մա­լիր,­ ո­րը­կու­տակ­վել­ու­թրծվել­է­դա­րե­րի­փոր­ձութ­յուն­նե­րով:­Հար­յու­րամ­յակ­նե­րը­ նոր­ բնո­րո­շում­ներ­ են­ա­վե­լաց­նում­այդ­նկա­րագ­րին`­դառ­նա­լով­յու­րա­հա­տուկ­ գե­նե­տի­կա­ յու­րա­քանչ­յուր­ նոր­ սերն­դի­հա­մար:­ «Պատ­մութ­յան­ քա­ռու­ղի­նե­րում»­ խո­րա­գի­րը­ ներ­կա­յաց­նում­ է­ հայ­կա­կան­ ազն­վա­կա­նութ­յան­ պատ­մութ­յու­նը,­ ո­րը­ սկիզբ­ է­ ա­ռել­դեռևս­ ­մեր­ թվար­կութ­յու­նից­ ա­ռաջ:­ Ար­տա­շես­յան­ դի­նաս­տիա`­ տոհ­մա­կան­ հարս­տութ­յուն,­տոհ­մա­կան­դի­վա­նա­գի­տութ­յուն,­ա­վան­դույթ­ներ,­քա­ղա­քակր­թութ­յուն,­ ո­րը­ թե­լադ­րում­ էր­ մի­ ողջ­դա­րաշր­ջա­նի­ապ­րե­լա­կեր­պը:

22

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

րիս տո սի ծննդից ա վե լի քան 200 տա րի ա ռաջ Սելևկյան

թա գա վո րութ յու նը սկսեց հզո րա նալ: Ան տիո քոս Գ թա-

գա վո րը, Փոքր Ա սիա յում հաղ թա նակ ներ տո նե լով, սկսեց

Պարս կաս տա նում վե րա կանգ նել իր տե րութ յան սահ ման-

նե րը: Նա գրա վեց Պարթևնե րի տա րածք նե րը, Բակտ րիա-

յի և Հնդկաս տա նի իշ խան նե րը հաշ տութ յուն կնքե ցին նրա

հետ: Սելևկյան նե րը հար ձակ վե ցին Ատր պա տա կա նի վրա,

ո րի մի մասն էին Հա յաս տա նի Արևել յան նա հանգ նե րը:

Ան տիո քոսն այս տեղ եր կու կա ռա վա րիչ նշա նա կեց. Արևել-

յան մա սում` Ար տա շե սին, Արևմտյան մա սում` Զա րե հին:

Եր կուսն էլ հու նա կան կրթութ յուն էին ստա ցել, արևելք ցու

և արևմուտք ցու խառ նուրդ էին` Ա լեք սանդր Մա կե դո նա ցու

նվա ճո ղա կան քա ղա քա կա նութ յան արդ յուն քը` հել լե նա-

կա նա ցած արևելք ցու մի կեր պար: Այդ ժա մա նա կա հատ-

վա ծում հզո րա ցել և որ պես ու ժեղ ա խո յան էր ներ կա յա նում

Հռո մը: Ա ռա ջին ան գամ Արևմտյան Ա սիա յում վերսկս վում

էր ժա մա նա կի մեծ տե րութ յուն նե րի պայ քա րը, ո րից ա ռա-

վե լա պես պի տի տու ժեին փոքր ազ գերն ու ժո ղո վուրդ նե րը:

Երբ Ան տիո քո սը պարտ վեց Հռո մին` Ար տա շեսն ու Զա րե հը

սկսե ցին բա նակ ցել հռո մեա ցի նե րի հետ: Արդ յուն քում, Հռո-

մի սե նա տի հա մա ձայ նութ յամբ, իշ խան ներն ան կա խա ցան:

Սա կայն Հա յաս տա նը բա ժան ված էր. Ծոփ քում իշ խում էր

Զա րե հը, իսկ Ար տա շե սը թա գա վո րում էր Արևել յան հատ-

վա ծում: Նա որ պես հա մազ գա յին միա վոր ման կենտ րոն

ընտ րեց Ա րաք սի հո վի տը` Ա րա րատ յան դաշ տա վայ րը: Այդ

տա րած քի ար գա վանդ դաշ տե րում նա հա րուստ տե րութ-

յուն կա ռու ցեց: Նրա ստեղ ծած պե տութ յու նը առևտրա յին ու

ռազ մա կան կարևոր ճա նա պարհ նե րին էր, ո րոնք էլ երկ րի

հե տա գա ճա կա տագ րի ո րո շողն էին: Կա ռուց վեց Ար տա շատ

մայ րա քա ղա քը: Ըստ հռո մեա ցի քա ղա քա գետ նե րի` այս քա-

ղա քի ընտ րութ յան վայ րը ռազ մա կան ու ռազ մա վա րա կան

մե ծա գույն ար վես տի դրս ևո րում էր: Երկ րում զար գա նում

էին հո ղա գոր ծութ յունն ու ար հեստ նե րը: Ար տա շեսն այն թա-

գա վորն էր, ով սահ մա նա քա րե րով բա ժա նեց գյու ղա ցի նե րի

հո ղը, նրա օ րոք չկար անմ շակ հո ղակ տոր, և բո լո րը` ա մե-

նա տար բեր էթ նիկ խմբե րի ներ կա յա ցու ցիչ նե րը, ապ րում էին

հաշտ ու հա մե րաշխ: Նա ա նընդ հատ ընդ լայ նում էր իր երկ րի

սահ ման նե րը` նվա ճե լով հա րա կից փոքր ու մեծ պե տութ յուն-

ներն ու կալ վածք նե րը: Ազ գա յին միաս նութ յան գա ղա փա րով

տար ված` նա Զա րե հի մահ վա նից հե տո նվա ճեց և Ծոփ քը:

Ար տա շես ա ռա ջի նը ժո ղովր դի աչ քում ան չափ սի րե լի ու

պատ վե լի թա գա վոր էր: Ժո ղո վուրդն ա մե նայն ակ նա ծան քով

է ներ կա յաց րել նրա գոր ծու նեութ յան ու կյան քի ման րա մաս-

նե րը: Ար քան խնջույք նե րի, թա գա վո րա կան վա յելք նե րի սի-

րա հար էր: Ար տա շես ա ռա ջի նը սի րում էր հատ կա պես Նա-

վա սար դի տո նա կա տա րութ յուն նե րը, ո րոնք հա գե ցած էին

ար քա յա կան շքեղ որ սագ նա ցութ յամբ, և գի նար բուք նե րը`

հայ կա կան ե րաժշ տա կան գոր ծիք նե րի` թմբու կի, փո ղե րի,

ծնծղա յի ու ղեկ ցութ յամբ: Ար տա շե սի ու ա լան նե րի դուստր

Սա թե նի կի ա մուս նութ յան պատ մութ յու նը ևս ժո ղովր դա կան

սի րե լի զրույց նե րից է, ար քա յա կան վճռա կա նութ յան իս կա-

կան առ հա վատչ յա: Իսկ հար սան յաց հան դե սի ճո խութ յու նը`

ոս կու, մար գար տի, ան գին քա րե րի ա ռա տութ յու նը հա մալ-

րում էր թա գա վո րա կան հարս տութ յան նկա րա գի րը: Իս կա-

պես գե ղե ցիկ էր թա գու հին: Նա թխա հեր էր ու ճեր մա կա մաշկ:

Մշտա պես կրում էր ժա մա նա կի լա վա գույն ար հես տա գործ-

նե րի ստեղ ծած ար ծաթ յա զար դա րանք նե րը` հե տաքր քիր

քա րե րով, ո րոնց զո րութ յանն ու նշա նա կութ յա նը քա ջա տեղ-

յակ էր: Նրա գե ղա նի ի րա նը զար դա րում էր մե տաք սե զգես-

տը` գրավ չութ յուն բե րող, զո րութ յուն խորհր դան շող պատ-

կեր նե րով նախ շա զարդ ված` հե թա նո սա կան հա վա տա լիք-

նե րի հա մա ձայն: Սա կայն պա լա տա կան խար դա վանք ներն

այ ցե լում են Ար տա շես յան նե րի ար քու նիք. ժո ղովր դա կան

բա նահ յու սութ յու նից պահ պան վել են Սա թե նիկ թա գու հու

ան հա վա տար մութ յան ու պա լա տա կան խար դա վանք նե րի

վե րա բեր յալ տո ղեր. ի մաս տուն թա գու հին հրա պուր ված էր

մա րա կան ծա գում ու նե ցող Ար գամ նա խա րա րով: Սա խո րա-

պես վշտաց նում էր թա գա վո րին: Նրա ձեռ նար կած քայ լե րը,

ո րոնք ուղղ ված էին ըմ բոստ նա խա րա րին ու ան հա վա տա րիմ

կնո ջը սաս տե լուն, կրում էին սաս տիկ դա ժան բնույթ և վե-

րած վում էին պա լա տա կան դա վադ րութ յուն նե րի ու բա խում-

նե րի մի ան վեր ջա նա լի շղթա յի:

Այ դու հան դերձ, Ար տա շե սը ստեղ ծել էր մի եր կիր, որն իր

հան ճա րեղ թո ռան` Տիգ րա նի, ոչ թե` իր որ դի Ար տա վազ դի,

հաղ թա նակ նե րի հիմ նա քարն էր հան դի սա նա լու: Այս տոհ-

մում պա պից թո ռա նը փո խանց վող գե նե տի կան ակն հայտ է:

Ար տա շե սի մահ վա նից հե տո իշ խում է նրա որ դին` Ար տա-

վազ դը: Այս թա գա վո րի` որ պես գա հա կա լի, հա ջո ղութ յուն-

նե րի կամ ձա խո ղում նե րի վե րա բեր յալ տե ղե կութ յուն ներ

չկան: Սա կայն, ժո ղովր դի ներ կա յաց մամբ, Ար տա վազ դը սո-

ä³ïÙáõÃÛ³Ý ù³éáõÕÇÝ»ñáõÙ / ²ñï³ß»ëÛ³ÝÝ»ñ

23

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

²ñï³ß»ëÛ³ÝÝ»ñ / ä³ïÙáõÃÛ³Ý ù³éáõÕÇÝ»ñáõÙ

վո րա կան մարդ չէր, այլ` սա տա նա յա կան ու ա նար գե լի կեր-

պար, ո րին ակն հայ տո րեն չէին սի րում: Նա նախ դժգո հում

էր հոր գա հա կա լութ յան ժա մա նա կաշր ջա նի շոր շոփ նե րից,

ժո ղովր դի` սե փա կան թա գա վո րի նկատ մամբ ու նե ցած սի-

րուց ու ինք նա զո հո ղութ յան պատ րաս տա կա մութ յու նից: Ի

վեր ջո, նրան բա ժին է հաս նում հայ րա կան ա նեծ քը, և որ դին

փակ վում է Մա սի սի վի հում: Հա յե րը չէին սի րում թե՛ Ար տա-

վազ դին, թե՛ նրա մո րը, ան գամ դ ևի ծնունդ էին կո չում ի րենց

ար քա յին: Սա կայն Ար տա վազ դին ա մե նից շատ պատ վազր-

կում էր իր սան ձար ձակ կեն սա կեր պը` հու նահ ռո մեա կան

բնույ թի գի նար բուք ներն ու ցո փութ յու նը: Մինչ դեռ նրա որ-

դու` Տիգ րա նի թա գա վո րութ յան ժա մա նա կաշր ջանն ա մե նա-

հայտ նին ու հե տաքր քիրն է: Այս շրջա նում հայ ժո ղո վուր դը

հզոր ու կա յուն էր, իսկ հայ կա կան տե րութ յան սահ ման նե րը,

մեր օ րե րի հա մե մատ, ե րա զանք նե րի չափ «ան սահ ման» էին:

Տիգ րան Մե ծի նվա ճո ղա կան ու ռազ մա կան քա ղա քա կա-

նութ յան հետ միա սին պա կաս հե տաքրք րութ յուն չի ներ կա-

յաց նում նաև նրա ներ քին քա ղա քա կա նութ յու նը: Այս շրջա-

նում Հա յաս տա նը սե փա կան դրամն էր հա տում` ոս կե ու

ար ծա թե: Միա ժա մա նակ` եր կիրն ապ րում էր հռո մեա կան

շնչով, հայ կա կան ար քու նի քը լի էր Հռո մից ժա մա նած գիտ-

նա կան նե րով, ար վես տա գետ նե րով ու բժիշկ նե րով: Երկ րի

ան վա նա կան մայ րա քա ղա քը` Տիգ րա նա կեր տը կա ռու ցե լու

հա մար թա գա վո րը ո չինչ չէր խնա յում: Հա յաս տա նում ար դեն

ձ ևա վոր վում էր ճար տա րա պե տա կան ու քա ղա քա շի նա կան

ու րույն ճա շակ, ո րը հե տա գա շի նա րա րա կան աշ խա տանք-

նե րում ևս դառ նում է գե րիշ խող: Տիգ րան Մե ծը զգա լի նշա-

նա կութ յուն էր տա լիս մշա կույ թին: Քա ղաքն ու ներ թատ րոն,

որ տեղ հու նա կան ող բեր գութ յուն ներ էին ցու ցադր վում: Այս

մի ջա վայ րում էր ապ րում Տիգ րան Մե ծի որ դին` Ար տա վազդ

Երկ րոր դը, ով նման էր իր պա պին: Տիգ րան Մե ծի օ րոք ձ ևա-

վոր վեց կալ վա ծա տի րութ յու նը: Ա ռա ջա ցան նա խա րա րա կան

տնե րը` Բագ րա տու նի, Մա մի կոն յան, Խոր խո ռու նի, Արծ րու-

նի: Պլու տար քո սը, նկա րագ րե լով Տիգ րան թա գա վո րի ար քա-

յա կան շու քը, նշում է, որ նա կրում էր ծի րա նա գույն բաճ կոն,

իսկ գլխին դնում էր խույր, ո րի վրա պատ կեր ված էր ար քա-

յա կան նշա նը` ի րար մոտ կանգ նած, գլուխ նե րը հա կա ռակ

ուղ ղութ յամբ շրջած ար ծիվ ներ: Տիգ րան Մե ծը պաշ տա մուն-

քա յին կեր պար էր ժո ղովր դի հա մար: Հռո մեա ցի գրող նե րը

հա յոց Տիգ րան Մե ծին ներ կա յաց նում են որ պես գո ռոզ ու մե-

ծա միտ ար քա յի, ով սի րում էր իշ խել ու իր կամ քը թե լադ րել

նույ նիսկ աշ խար հի հզոր նե րին: Եվ, հատ կա պես, չեն թարկ-

վել: Տիգ րա նին հա ջոր դում է որ դին` Ար տա վազդ Երկ րոր դը:

Նրան ա վե լի ճիշտ կլի ներ ո րա կել որ պես գրող, փի լի սո փա,

ար վես տա բան, քան` թա գա վոր ու ռազ մա վար: Հա սակ առ-

նե լով բո հե մա կան մի ջա վայ րում` նա գլուխ չէր հա նում երկ-

րի ո՛չ ար տա քին, ո՛չ էլ ներ քին քա ղա քա կան հար ցե րից, ին չի

արդ յուն քում մշտա պես տու ժում էր եր կի րը: Լի նե լով ոչ թե

դի վա նա գետ, այլ` մտա ծող` Ար տա վազդ Երկ րորդն ա ռանձ-

նա պես «ջանք չէր թա փում» դի վա նա գի տա կան հնարք ներ

24

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

ä³ïÙáõÃÛ³Ý ù³éáõÕÇÝ»ñáõÙ / ²ñï³ß»ëÛ³ÝÝ»ñ

բա նեց նե լու ուղ ղութ յամբ: Նա ան հան դուր ժող էր հատ կա-

պես Հռո մի հան դեպ վար վող քա ղա քա կա նութ յան հար ցում:

Հռո մի պա տաս խան վե րա բեր մունքն էլ չէր ու շա նում: Ար-

տա վազդն ըն տա նի քով գե րի է վերց վում ու ա նարգ վում: Այս

ե ղե լութ յու նը հռո մեա ցի Տա կի տոս պատ մի չը ո րա կում է որ-

պես «ե ղեռն հա յե րի դեմ»: Ար տա վազ դի որ դին` Ար տա շես

Երկ րոր դը,Հռո մից հայ րե նիք վե րա դար ձավ չա փա զանց մեծ

ա տե լութ յամբ ու վճռա կա նութ յամբ: Նա ան մի ջա պես ան կա-

խա ցավ Հռո մից և հա վակ նում էր Տիգ րան Մե ծի աշ խար հա-

կալ քա ղա քա կա նութ յան շա րու նա կո ղը դառ նալ: Բնա կան է,

որ այդ փոր ձը կա սեց վե լու էր: Հա յաս տա նի հռո մեա կան կու-

սակ ցութ յու նը պատ գա մա վոր ու ղար կեց Հռո մի կայ սեր մոտ`

խնդրե լով գա հըն կեց ա նել Ար տա շե սին և նրա փո խա րեն թա-

գա վոր դարձ նել եղ բո րը` Տիգ րա նին, ով գեր ված էր, պահ վում

և դաս տիա րակ վում էր Ա լեք սանդ րիա յում: 20թ ս պա նե ցին

Ար տա շե սին, և Հռո մը թա գադ րեց ի րեն հար մար թեկ նա ծու

Տիգ րա նին: Սե փա կան ար քա յին չըն դու նե լու, դրա ծո յի իշ-

խա նութ յու նը նա խընտ րե լու, դրսի գե րիշ խա նութ յու նը գե րա-

դա սե լու դա վա դիր կեց ված քը սրա նով սկիզբ է առ նում և հե-

տա գա յում մշտա պես կրկնվում է հայ ժո ղովր դի պատ մութ յան

ողջ ըն թաց քում: Հա յե րի որևէ սե րունդ երբևէ դաս չի քա ղել

այս ի րո ղութ յու նից: Տիգ րան ար քան, ով մինչև ուղ նու ծու ծը

հռո մեա կան կրթութ յուն ու դաս տիա րա կութ յուն ու ներ, ապ-

րում էր այլ ար ժեք նե րով ու ա վան դույթ նե րով: Հենց նրա օ րոք

էլ Հա յաս տա նը զրկվեց հո ղա տա րածք նե րից, հարս տութ-

յու նից, ան կա խութ յու նից… Ե թե Տիգ րան Եր րոր դի պա պե րը

սե փա կան դրամն էին ձու լում, ա պա Հա յաս տա նի ան կա-

խութ յան կորս տից հե տո Հռո մում սկսե ցին ձու լել տո նա կան

դրա մի միա վոր` «Հա յաս տա նը նվաճ ված» մա կագ րութ յամբ…

Ա պա ան կա խութ յունն այլևս կորց րած Հա յաս տա նում թա գա-

վո րում էր Տիգ րան Չոր րոր դը: Նա ստիպ ված էր ա մեն հար-

ցում հպա տակ վել Հռո մի կայ սեր կամ քին: Տիգ րա նը թա գա-

վո րում էր իր կին և քույր Է րա տո յի հետ հա մա տեղ: Ի տար բե-

րութ յուն Տիգ րա նի` Է րա տոն խե լա միտ ու բազ մաշ նորհ կին

էր. նա կա րո ղա ցավ դի վա նա գի տա կան հնարք նե րի մի ջո ցով

եր կի րը մի քա նի տա րով պա հել: Տիգ րան Չոր րոր դը սպան-

վեց լեռն ցի նե րի դեմ պայ քա րում: Այդ պի սով ա վարտ վեց Ար-

տա շես յան նե րի դի նաս տիան:

Ար տա շես յան նե րի դի նաս տիա յի պատ մութ յու նը բա ցա ռիկ

երևույթ էր: Ժա մա նա կի հե ռու նե րից պատ մա գի տութ յու նը

հեշ տութ յամբ ո րա կում ներ է տա լիս այս կամ այն Ար տա շես-

յա նին` մերթ քաջ, մերթ վախ կոտ, մերթ ցոփ կամ դա վա ճան

հա մա րե լով նրան ցից յու րա քանչ յու րին, քննե լով նրանց տիկ-

նանց ար ժա նիք ներն ու վար քը: Սա կայն ա ռա վել սթափ հա-

յաց քը նկա տում է քա ղա քակր թութ յան նոր նշա ձո ղը, որ սահ-

մա նե ցին Ար տա շես յան նե րը հայ կա կան լեռ նաշ խար հում ու

ողջ տա րա ծաշր ջա նում. նշա ձող, ո րին ար ժեր ձգտել այժմ`

մե րօր յա Հա յաս տա նը կա ռու ցե լիս…

Արտավազդ­Երկրորդի­պատկերով­ոսկեդրամ­(դիմահայաց­կողմը)

մթա­55­34թթ

նույն­ոսկեդրամի­դարձերես­կողմը`­հունարեն­գրություններով

25

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

Ô³½³ËÝ»ñ / èáɳݹ ´ÉáõÙ / سñë»É/ ä³ïáõÑ³Ý ¹»åÇ ³ß˳ñÑ

26

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

îÝï»ëáõÃÛáõÝ / г۳ëï³ÝÝ áõ ׷ݳųÙÁ

Ճգնա­ժա­մը­և­Հա­յաս­տա­նի­տնտե­սութ­յու­նըԻնչ­տա­րավ­այն­և­ինչ­տվեցվեր­լու­ծութ­յու­նը`­Վա սակ Թար փոշ յա նի

Տնտե­սա­կան­ճգնա­ժա­մի­հետևան­քով,­վեր­ջին­տաս­նամ­յա­կում­ա­ռա­ջին­ան­գամ,­Հա­յաս­տա­նում­

ար­ձա­նագր­վեց­տնտե­սա­կան­ան­կում:­Հա­մա­խառն­ներ­քին­արդ­յուն­քը­նվա­զեց­14,4­տո­կո­սով:­

Սա­ա­մե­նա­բարձր­ցու­ցա­նիշ­նե­րից­էր­ամ­բողջ­աշ­խար­հում:­Մի­քա­նի­տար­վա­երկ­նիշ­ա­ճից­հե­

տո­այ­սօ­րի­նակ­կտրուկ­ան­կու­մը­պայ­մա­նա­վոր­ված­էր­մի­շարք­հան­գա­մանք­նե­րով…­

27

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

г۳ëï³ÝÝ áõ ׷ݳųÙÁ / îÝï»ëáõÃÛáõÝ

Ինչ պես հայտ նի է, հա մաշ խար հա յին

ֆի նան սա կան և տնտե սա կան ճգնա-

ժա մը սկիզբ ա ռավ ա ռա ջին հեր թին

ան շարժ գույ քի շու կա յում: Պա հան-

ջար կի անկ ման հետևան քով նվա-

զե ցին գնե րը` խնդիր ներ ստեղ ծե լով

բան կա յին հա մա կար գում: Այդ ա մենն

ա րա գո րեն իր ար ձա գանքն ու նե ցավ

և տա րած վեց տնտե սութ յան մյուս

ո լորտ նե րում:

Ան շարժ գույ քի շու կա յում սկսված

ճգնա ժա մը, ինչ պես ամ բողջ աշ-

խար հում, այն պես էլ Հա յաս տա նում,

ուղ ղա կիո րեն ազ դեց կա պի տալ շի-

նա րա րութ յան ծա վալ նե րին: Նկա-

տի ու նե նա լով այն հան գա ման քը, որ

վեր ջին տա րի նե րին Հա յաս տա նում

հա մա խառն ներ քին արդ յուն քի ձ ևա-

վոր ման գոր ծում մեծ էր հատ կա պես

կա պի տալ շի նա րա րութ յան տե սա կա-

րար կշի ռը` վե րոնշ յալ փաս տը լուրջ

ազ դե ցութ յուն թո ղեց տնտե սա կան

ցու ցա նիշ նե րի վրա:

Պա տա հա կան չէ, որ տնտե սա կան

անկ ման գրե թե 11-12 տո կո սը բա ժին

է ընկ նում շի նա րա րութ յա նը, որն ան-

ցած տա րի նվա զեց գրե թե 40 տո կո-

սով: Եվ սա այն դեպ քում, երբ վեր ջին

տաս նամ յա կում շի նա րա րութ յան տա-

րե կան ա ճը եր բեմն գե րա զան ցում էր

նույ նիսկ 25-30 տո կո սը: Նշված փաս-

տը մե ծա պես պայ մա նա վոր ված էր

այն հան գա ման քով, որ տնտե սութ յան

այս ճյու ղի հա մար ստեղծ վել էին ան-

հա մե մատ տա քուկ պայ ման ներ, քան

մյուս նե րի հա մար: Այն գրե թե դուրս

էր հար կա յին դաշ տից: Ան շարժ գույ-

քի շու կա յում, գնե րի ա նընդ հատ ա ճի

հետևան քով, շի նա րա րութ յու նը դար-

ձել էր բիզ նե սի չա փա զանց շա հու թա-

բեր մի տե սակ: Թերևս , այդ էր պատ-

ճա ռը, որ կա պի տալ ներդ րում նե րի

գե րակ շիռ մա սը հո սում էր տնտե-

սութ յան հենց այս հատ ված: Սա կայն

ճգնա ժա մը գրե թե կաթ վա ծա հար

ա րեց տնտե սութ յան այս ո լոր տը: Եվ

սա միան գա մայն բնա կան էր: Ողջ

աշ խար հում և Հա յաս տա նում ար ձա-

նագր վեց կա պի տա լի փա խուստ այս

ո լոր տից: Բայց ե թե մյուս երկր նե րում

տնտե սա կան ընդ հա նուր ի րա վի ճա կի

վրա այդ ազ դե ցութ յու նը այն քան էլ

մեծ չէր, ա պա Հա յաս տա նում հա կա-

ռակ պատ կերն էր:

Շի նա րա րութ յան ծա վալ նե րի ան կումն

էա պես ազ դեց ՀՆԱ մա կար դա կին:

Նմա նօ րի նակ ի րա վի ճա կի ա ռա ջաց-

ման հիմ նա կան պատ ճա ռը Հա յաս-

տա նում դի վեր սի ֆի կա ցիա յի չա փա-

զանց ցածր մա կար դակն էր: ՀՆԱ ա ճը

հիմ նա կա նում կենտ րո նա ցած էր

տնտե սութ յան 1-2 ո լորտ նե րում,

ո րոնց թվում ա ռաջ նա հեր թութ յու նը

պատ կա նում էր կա պի տալ շի նա րա-

րութ յա նը: Պե տա կան ֆի նան սա կան

մի ջամ տութ յան շնոր հիվ թեև հա ջող-

վեց ո րոշ չա փով վե րա կանգ նել ո լոր-

տի ակ տի վութ յու նը և վե րա դարձ նել

ներդ րող նե րի շրջա նում խարխլ ված

վստա հութ յու նը, այ դու հան դերձ, դա

լուրջ արդ յունք չտվեց: Ի տար բե րութ-

յուն շի նա րա րութ յան` տնտե սութ յան

մյուս ճյու ղե րում պա սի վա ցումն ան-

հա մե մատ փոքր էր: Ուս տի, ե թե շի նա-

րա րութ յան ծա վալ ներն այդ քան զգա-

լիո րեն չնվա զեին, ա պա տնտե սա կան

ան կու մը Հա յաս տա նում կա րող էր

շատ ա վե լի մեղմ լի նել:

Ճգնա ժա մը բա ցա սա բար ազ դեց նաև

ֆի նան սա կան հա մա կար գի վրա:

Հետևանք նե րը մեծ էին, մաս նա վո րա-

պես, ար ժու թա յին շու կա յում և պե տա-

կան ֆի նանս նե րի դաշ տում: Դեռևս

տա րեսկզ բին հետզ հե տե մե ծա ցող

ճնշում նե րի թի րախ դար ձավ ազ գա-

յին դրա մը: Կտրուկ զար գա ցում ներ

և շու կա յի փլու զում թույլ չտա լու, ինչ-

պես նաև ա նընդ հատ խո րա ցող պա-

հան ջար կը բա վա րա րե լու հա մար

Կենտ րո նա կան դրա մա տու նը սկսեց

մե ծա ծա վալ տա րադ րա մա յին մի ջոց-

նե րի վա ճառք: Կա յուն դրա մի քա ղա-

քա կա նութ յու նը Կենտ րո նա կան բան-

կին ար ժե ցավ շուրջ 700 մլն դո լար:

Լոկ այն ժա մա նակ, երբ պարզ դար-

ձավ, որ այլևս անհ նար է ա պա հո վել

կա յուն փո խար ժե քի պահ պա նու մը,

մի ջազ գա յին ֆի նան սա կան կա ռույց-

նե րի ճնշման ներ քո Կենտ րո նա կան

բան կը հայ տա րա րեց հաս տա տագր-

ված փո խար ժե քից հրա ժար վե լու մա-

սին: Փո խար ժե քը բաց թող նե լուց հե տո

ազ գա յին ար ժույթն ա մե րիկ յան դո-

լա րի նկատ մամբ ար ժեզրկ վեց միան-

գա մից շուրջ 65 նի շով` սկսե լով տա-

տան վել 370 դրա մի սահ ման նե րում:

Մար տի 3-ին հա ջոր դած շրջա նում դո-

լա րի փո խար ժե քը թեև եր բեմն-եր բեմն

բարձ րա նում ու իջ նում էր, այ դու հան-

դերձ, հիմ նա կա նում պտտվում էր այն

շրջագ ծում, ո րը նա խան շել էր Կենտ-

րո նա կան բան կը: Ի հար կե, պա հանջ-

վեց, որ ԿԲ-ն ա ռան ձին դեպ քե րում

մի ջամ տի շու կա յի դրս ևո րում նե րին`

այս պես ա սած ան հար թութ յուն նե րը

հար թե լու պատ ճա ռա բա նութ յամբ:

Ճգնա ժա մը շատ ա վե լի սա հուն ազ-

դե ցութ յուն ու նե ցավ բան կա յին հա-

մա կար գի վրա: Ի հար կե, շեշ տա կի

նվա զեց վար կա վո րու մը, հատ կա պես`

այն պի սի ո լորտ նե րում, ինչ պի սիք են

հի փո թե քը, սպա ռո ղա կան վար կե րը և

այլն: Բան կա յին հա մա կար գը ո րո շա-

28

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

հա մար: Բայց դա հնա րա վո րութ յուն

տվեց հաս կա նա լու տնտե սութ յան

խու թե րը, ո րոնք հրա տապ հաղ թա-

հա րում են պա հան ջում: Շա րու նա-

կում է ա ռաջ նա յին մնալ հա մա խառն

ներ քին արդ յուն քի ձ ևա վոր ման մեջ

լուրջ դեր ու նե ցող տնտե սա կան ճյու-

ղե րի հա մա չա փութ յան հաս տա տու-

մը: Այդ հա մա տեքս տում էլ կարևոր-

վում են օ լի գար խիկ տնտե սութ յան

հաղ թա հա րու մը, մրցակ ցա յին մի ջա-

վայ րի բա րե լա վու մը: Խնդիր ներ ե ղել

են և կան նաև հար կա յին-մաք սա յին

հա մա կար գե րում: Չնա յած անց յալ

տա րի ար ձա նագր ված խոր անկ մա-

նը` այ դու հան դերձ, Հա յաս տա նում

բո լոր նա խա պայ ման նե րը ստեղծ վել

են 2010թ -ի հա մար նա խա տես ված

տնտե սա կան արդ յունք ներն ա պա-

հո վե լու հա մար: Ինչ պես հայտ նի է,

2010թ կա ռա վա րութ յու նը պե տա կան

բյու ջեով ակն կա լում է ստա նալ 1,2 տո-

կոս տնտե սա կան աճ, ին չը հա մեստ և

զգու շա վոր ցու ցա նիշ է: Այդ են վկա-

յում նաև հուն վա րին ար ձա նագր ված

տնտե սա կան մի տում ներն ու 2,4 տո-

կոս ա ճը:

Վեր ջին ա միս նե րին դրա կան տե ղա-

շար ժեր են նկատ վում ան շարժ գույ քի

շու կա յում ևս. գնե րը բարձ րա նում են,

ին չը կա րող է դրա կան ազ դակ հա ղոր-

դել շի նա րա րութ յան ո լոր տին և, ընդ-

հան րա պես, տնտե սութ յա նը: Մյուս

կող մից` չնա յած ան ցած տար վա պե-

տա կան բյու ջեի ներ քին ե կա մուտ նե րի

խիստ թերս տաց մա նը, կա ռա վա րութ-

յա նը հա ջող վեց հա ջորդ տար վա հա-

մար, 2009թ հա մե մատ, պլա նա վո րել

ծախ սե րի ա վե լի բարձր մա կար դակ:

Լրա ցու ցիչ ծախ սե րի մի մասն ուղղ վել

է կա պի տալ շի նա րա րութ յան ո լորտ`

բնա կա րա նա շի նութ յան և դպրո ցա շի-

նութ յան տես քով: Այս հան գա ման քը

ևս լ րա ցու ցիչ ազ դակ կհա ղոր դի շի-

նա րա րութ յա նը, ո րի ազ դե ցութ յու նը

տնտե սա կան ա ճի վրա շա րու նա կում է

մնալ չա փա զանց մեծ:

îÝï»ëáõÃÛáõÝ / г۳ëï³ÝÝ áõ ׷ݳųÙÁ

կի կո րուստ ներ ու նե ցավ նաև կա յուն

փո խար ժե քից հրա ժար վե լու հետևան-

քով:

Կրճատ վե ցին շա հույթ նե րը: Նա խորդ

տար վա ա վե լի քան 19 մլրդ դ րա մի

փո խա րեն` բան կա յին հա մա կար գի

շա հույթ ներն ան ցած տա րի կազ մե ցին

ըն դա մե նը 6 մլրդ դ րամ: Ընդ ո րում,

առևտրա յին բան կե րի մի մա սը ողջ

տար վա ըն թաց քում այդ պես էլ չկա րո-

ղա ցավ դուրս գալ շա հու թա բեր գոր-

ծու նեութ յան դաշտ:

Այ դու հան դերձ, Հա յաս տա նի բան կա-

յին հա մա կար գը դի մա ցավ ճգնա ժա-

մին: Ի տար բե րութ յուն շատ երկըր-

նե րի` չար ձա նագր վե ցին բան կե րի

սնան կաց ման և փակ ման դեպ քեր:

Ա վե լին` ճգնա ժա մին դի մա կա յե լու

նպա տա կով ա ռան ձին բան կեր հա-

մալ րե ցին սե փա կան կա պի տա լը:

Ճգնա ժա մա յին տար վա ըն թաց քում

Հա յաս տա նի բան կա յին հա մա կար գի

կա պի տալն ա վե լա ցավ գրե թե 40 մլրդ

դ րա մով, ին չը լուրջ ցու ցա նիշ է, ե թե

նկա տի ու նե նանք, որ բազ մա թիվ այլ

երկր նե րում, այդ թվում` բան կա յին ու

ֆի նան սա կան զար գա ցած հա մա կարգ

ու նե ցող, ար ձա նագր վեց հա կա ռակ

երևույ թը:

Ի դեպ, ճգնա ժա մա յին տար վա ըն թաց-

քում ի րադ րութ յու նը չա փա զանց լար-

ված էր նաև պե տա կան ֆի նանս նե րի

ա պա հով ման ա ռու մով: Ար դեն տա-

րեսկզ բին կա ռա վա րութ յու նը ստիպ-

ված էր հե տաձ գել բյու ջեի ա ռան ձին

ծախ սեր: Խոսքն ա վե լի քան 130 մլրդ

դ րամ ծախ սե րի մա սին է, որ տե ղա-

փոխ վե ցին տա րե վերջ: Չնա յած կա ռա-

վա րութ յու նը դրանք ամ բող ջութ յամբ

չկրճա տեց` այ դու հան դերձ, ստիպ ված

էր վե րաձևա կեր պել այս պես կոչ ված

ոչ արդ յու նա վետ և ճգնա ժա մի պայ-

ման նե րում տնտե սութ յա նը լրա ցու-

ցիչ լից քեր չհա ղոր դող ո րոշ ծախ սե րը:

Ար տա քին աղբ յուր նե րից ներգ րավ-

ված ֆի նան սա կան մի ջոց նե րի հաշ-

վին կա ռա վա րութ յա նը հա ջող վեց դե-

ֆի ցի տի մե ծաց ման ճա նա պար հով

կա տա րել բյու ջե տա յին ծախ սե րի մեծ

մա սը: Նա խա տես ված 945 մլրդ դ րա-

մի փո խա րեն դրանք կազ մե ցին 900

մլրդ դ րամ: 45 մլրդ դ րա մի թե րա կա-

տա րու մը նե րա ռում է նաև այն խնա-

յո ղութ յուն նե րը, ո րոնք վեր ջին տա րի-

նե րին պե տա կան բյու ջեն մշտա պես

ու նե նում էր:

Թե պետ ճգնա ժա մը լրջո րեն ազ դեց

Հա յաս տա նի տնտե սութ յա նը, այ-

դու հան դերձ, ու նե ցավ նաև դրա կան

նշա նա կութ յուն: Կտրուկ մե ծա ցան

բան կա յին հա մա կար գի հե տաքըրք-

րութ յուն նե րը տնտե սութ յան նկատ-

մամբ: Ե թե մինչ այդ ֆի նան սա կան

ռե սուրս ներն ուղղ վում էին հիմ նա կա-

նում սպա ռո ղա կան շու կա ներ, ա պա

տնտե սա կան ճգնա ժա մի պայ ման-

նե րում ի րա վի ճա կը փոխ վեց: Բան-

կե րը դեմ քով շուռ ե կան դե պի տնտե-

սութ յան ի րա կան հատ վա ծը: Թերևս,

պա տա հա կան չէր, որ անց յալ տա րի

կտրուկ մե ծա ցավ տնտե սութ յան մեջ

ներգ րավ ված վար կա յին մի ջոց նե րի

ծա վա լը: Ֆի նան սա կան ռե սուրս նե-

րի աճն այս տեղ կազ մեց ա վե լի քան

71 տո կոս` 85 մլրդ դ րա մից հաս նե լով

157 մլրդ -ի: Ա ռա ջին ան գամ բան կե րի

վար կա յին պորտ ֆե լում արդ յու նա բե-

րութ յան վար կա վո րու մը գե րա զան ցեց

մյուս ո լորտ նե րը:

Անց նող ֆի նան սատն տե սա կան տա-

րին, ան շուշտ, ծանր էր Հա յաս տա նի

30

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

¶áñÍÁÝÏ»ñÝ»ñ / §Þ»Ý¦

-Այ սօր հա ճախ ենք ա ռիթ ու նե նում տե-

ղե կա նա լու, որ Երևան քա ղա քի շի նա-

րա րա կան կարևոր կա ռույց նե րում լայ-

նո րեն կի րառ վում է հատ կա պես «Շեն

կոն ցեռ նի»ա ռա ջար կած շի նան յու թը:

Սա «Շեն կոն ցեռ նի» ի րա կա նաց րած

մար քե թին գա յին PR քա ղա քա կա նութ-

յան արդ յո՞ւնքն է, թե՞ հայ շի նա րարն ու

սպա ռողն ար դեն սե փա կան փոր ձից ել-

նե լով վստա հում են Ձեր ըն կե րութ յա նը:

-«Շեն կոն ցեռ նի» ար տադ րան քը մեծ

հե ղի նա կութ յուն է վա յե լում հայ կա կան

շու կա յում: Դա պայ մա նա վոր ված է այն

հան գա ման քով, որ հայ սպա ռողն ար-

դեն տա րի ներ ի վեր ճա նա չում է մեր

ար տադ րան քը, ո րը բա վա կա նին լուրջ

փոր ձաշր ջան է ան ցել: Մաս նա վո րա-

պես, մեր ար տադ րած ներ կերն ու շա-

ղախ նե րը տե ղա կան շու կա յում են ար դեն

10 տա րի: Այդ ժա մա նա կա հատ վա ծում

աշ խա տանք ներ են կա տար վել ո րա կի

բա րե լավ ման, տե սա կա նին հա մալ րե-

լու ուղ ղութ յամբ: Այ սօր ցան կա ցած հայ

սպա ռող «Շեն կոն ցեռ նի» ար տադ րան-

քը ճա նա չում է որ պես ո րակ յալ: Ի հար-

կե, մեծ նշա նա կութ յուն ու նի նաև մեր

ըն կե րութ յան մար քե թին գա յին քա ղա-

քա կա նութ յու նը. ա նընդ հատ մշակ վում

են ա ռա վե լա գույնս արդ յու նա վետ, օպ-

տի մալ քա ղա քա կա նութ յուն ու դիր քո-

րո շում ներ, ո րոնք էլ մեր ար տադ րան քի

մրցու նա կութ յան, ճա նա չե լիութ յան գրա-

վա կանն են:

-Ո րո՞նք են այն հիմ նա կան ռազ մա վա-

րա կան սկզբունք նե րը, ո րոն ցով ա ռաջ-

նորդ վում է «Շեն կոն ցեռ նը»:

-Մեզ հա մար չա փա զանց կարևոր է մեր

ար տադ րան քի, ինչ պես նաև մեր ներ-

մու ծած ապ րան քա տե սա կա նիի ո րա կը:

Հենց այս բծախնդ րութ յունն է պատ ճա-

ռը, որ տա րի ներ շա րու նակ մեզ հա մար

ա պա հո վում ենք մրցու նա կութ յուն ու հե-

ղի նա կութ յուն հայ կա կան շու կա յում:

-Զար գա ցող երկր նե րի տնտե սութ յու-

նը հիմ ն վում է ա ռա վե լա պես ներկր-

ման սկզբուն քին: Այդ ա ռու մով դժվար

չէ՞ր արդ յոք տե ղա կան ար տադ րութ յուն

հիմ նե լը:

«Շեն կոն ցեռ ն». ճա­նա­չե­լի­ո­րակ

Հարցազրույցը` Սաթենիկ Մկրտչյանի

Լուսանկարում`­«Շեն­կոնցեռնի»­նախագահ­Սամվել ԲեգլարյանԼուսանկարիչ` Եղիա Ներսեսյան

31

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

§Þ»Ý¦ / ¶áñÍÁÝÏ»ñÝ»ñ

նաև սո սինձ ներ, և ե թե մի քա նի տա րի

ա ռաջ սա լիկ նե րի ամ րա ցումն այս տեղ

միայն ցե մենտ-ա վա զե շա ղա խով էին

պատ կե րաց նում, ա պա հի մա ա մե նա-

հար մար տար բե րա կը հա տուկ սոսն ձի

կի րա ռումն է: Սրանք տեխ նո լո գիա-

կան ա ռու մով մի քա նի ան գամ գե-

րա զան ցում են նախ կին մի ջոց նե րին,

քա նի որ պա րու նա կում են սոսն ձա յին

հա վե լում ներ, ո րոնք եր կա րատև ո րա-

կի ու ամ րութ յան ե րաշ խիք են:

-«Շեն կոն ցեռ նը»` իր «Շեն տեքըս-

տիլ» սրա հով, բնա կա րան նե րի և

տա րա տե սակ շի նութ յուն նե րի հա-

մար Հա յաս տան է ներ մու ծում բարձ-

րո րակ տեքս տիլ: Հե՞շտ էր ո րո շա կի

տեղ ու դիրք գրա վել մեր շու կա յում:

-Հատ կա պես այն տա րի նե րին, երբ

«Շեն կոն ցեռ նը» հիմ նում էր իր ար-

տադ րութ յու նը, շատ ա վե լի դժվար

էր, քան հե տա գա յում: Նախ` չկա յին

շի նա րա րութ յան այն ծա վալ նե րը,

ո րոնք կան հի մա: Բնա կա նա բար, ար-

տադ րութ յան հիմ նու մը բա վա կա նին

ռիս կա յին էր, օ րի նակ, «Շե նի»` այժմ

ար դեն բրեն դա յին դար ձած ներ կե րի

ար տադ րութ յու նը: Կա յին խան գա րող

մի շարք հան գա մանք ներ: Սա կայն

նկա տե լի էր Հա յաս տա նի տնտե սա-

կան զար գաց մա նը միտ ված քա ղա-

քա կա նութ յու նը, ինչն էլ մեզ հույս էր

տա լիս ա ռա վել հաս տա տուն լի նել

մեր նա խա ձեռ նութ յուն նե րում: Մեծ

նշա նա կութ յուն ու նե ցավ նաև «Շեն

կոն ցեռ նի»` նմա նա տիպ ար տադ րանք

ներ մու ծե լու փոր ձը: Այս հան գա ման-

քը մեզ օգ նեց շու կա յում ճիշտ կողմ-

նո րոշ վե լու գոր ծում` ճիշտ տե սա կա նի

ձ ևա վո րե լու, ար տադ րութ յու նը ճիշտ

կազ մա կեր պե լու:

-«Շե նը», ի թիվս այլ ար տադ րան քի,

ներ կա յաց նում է նաև շի նա րա րա կան

շա ղախ ներ: Ին չո՞վ են դրանք ա ռանձ-

նա նում մեր շու կա յում:

-Այ սօր շի նա րա րա կան գոր ծըն թա-

ցը դժվար է պատ կե րաց նել ա ռանց

շի նա րա րա կան շա ղախ նե րի օգ տա-

գործ ման: Ե թե մի քա նի տա րի ա ռաջ

դրանք դեռևս չէին կի րառ վում հա-

մա պա տաս խան ծա վալ նե րով, ա պա

հի մա պա հան ջարկն ար դեն ձ ևա վոր-

ված է: Շա ղախ նե րի ար տադ րութ յու նը

Հա յաս տա նում կի րառ վող շի նա րա-

րա կան ստան դարտ նե րի ու նոր մե րի

պայ ման նե րում այն ժա մա նակ հա-

մար վում էր ոչ ակ տո ւալ բիզ նես: Իսկ

հի մա մեր ծե փա մա ծիկ ներն օգ տա-

գործ վում են պա տե րի ներ քին և ար-

տա քին հար դար ման հա մար: Դրանք

մի քա նի ան գամ հեշ տաց նում են շի-

նա րա րի աշ խա տան քը` միա ժա մա-

նակ ա պա հո վե լով ա ռա վել կա յուն ու

բարձր ո րակ: Մենք ար տադ րում ենք

-«Շեն տեքս տի լի» ստեղծ ման գա ղա-

փա րը և ի մաս տը «Շեն կոն ցեռ նի»

ա ռա ջարկ ներն ա ռա վել ամ բող ջա-

կան դարձ նելն էր: Մենք սպա ռո ղին

ա ռա ջար կում ենք շի նա րա րութ յան,

կա ռույց նե րի ներ քին հար դար ման

աշ խա տանք նե րի հա մա լիր ծա ռա-

յութ յուն ներ: Հարկ է նշել, որ ժա մա-

նա կի ըն թաց քում այս սրա հը ևս գ տավ

իր սպա ռո ղին: Այս տեղ ներ կա յաց ված

է տեքս տի լի բազ մա զան տե սա կա նի,

ո րը բնա կա րանն ու ցան կա ցած այլ

կա ռույց կա րող է դարձ նել ա ռա վել

հար մա րա վետ ու հե տաքր քիր:

-Ձեր գնա հատ մամբ` ի՞նչ նոր մշա-

կույթ ներ մու ծեց «Շեն տեքս տի լը»

հայ ի րա կա նութ յուն:

-«Շեն տեքս տիլ» սրա հի աշ խա տա-

կից ներն ա մեն ինչ ա նում են մեր

կոն ցեռ նի հիմ նա րար սկզբունք նե-

րին հա մա պա տաս խան: Այս սրա-

հում ան մի ջա պես տեղ են գտնում աշ-

խար հում տեքս տի լի ար տադ րութ յան

ա մե նա վեր ջին նո րա րա րութ յուն նե րը:

Սրա հի մաս նա գետ նե րը պար բե րա-

բար այ ցե լում են հա մաշ խար հա յին

ցու ցա հան դես ներ, որ տեղ էլ ընտ րում

ու Հա յաս տան են ներ մու ծում տվյալ

սե զո նի ու ժա մա նա կա հատ վա ծի լա-

վա գույն ա ռա ջարկ նե րը: Այս պի սով,

Հա յաս տան են ներ մուծ վում եվ րո պա-

կան բնա կա րա նա յին հար դա րան քի

նո րաձև տար բե րակ նե րը: Ի հար կե,

շու կա յում ար դեն իսկ կա յին նմա-

նօ րի նակ սրահ ներ, սա կայն, աշ խա-

տանք նե րի ճիշտ կազ մա կերպ ման

շնոր հիվ, մենք կա րո ղա ցանք գրա վել

մեր նա խան շած տե ղը շու կա յում: Կա-

տար վել էին մեծ ներդ րում ներ, ո րոնք

մար քե թին գա յին ճիշտ քա ղա քա կա-

նութ յան արդ յուն քում ար դա րաց վե-

ցին` «Շեն տեքս տի լը» դարձ նե լով

ա ռա ջա տար: Հայ սպա ռողն էլ իր հեր-

թին ու նե ցավ ծա ռա յութ յուն նե րի մա-

տուց ման նոր ո րակ, քա նի որ «Շեն

տեքս տի լը» զբաղ վում է նաև ին տե-

32

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

¶áñÍÁÝÏ»ñÝ»ñ / §Þ»Ý¦

րիե րում տեքս տի լի դի զայ նով, վա-

րա գույր նե րի պատ րաստ մամբ ու տե-

ղադր մամբ:

-Նո րա բաց «Շեն դե կոր» խա նութ-

սրա հում ներ կա յաց ված են ներ կեր ու

պաս տառ ներ, հա մաշ խար հա յին ճա-

նա չում վա յե լող բրենդ նե րի ար տադ-

րած սա նի տա րա կան կե րա մի կա,

լո գա րա նա յին կա հույք: Մեր ի րա կա-

նութ յու նում կա՞ր ն մա նօ րի նակ խա-

նութ ու նե նա լու անհ րա ժեշ տութ յու-

նը, և շու կա յում ի՞նչ բաց է լրաց նում

այս սրա հը:

-Այս սրա հի բա ցու մը ևս «Շեն կոն-

ցեռ նի» ծա ռա յութ յուն նե րի ամ բող ջա-

կա նաց ման ուղ ղութ յամբ հեր թա կան

քայլն էր: Փաս տո րեն, միևնույն կոն-

ցեռ նից մեր սպա ռո ղը կա րո ղա նում է

ստա նալ ծա ռա յութ յուն նե րի ամ բող-

ջա կան փա թեթ: «Շեն դե կո րը» մի մեծ

սրահ է, որ տեղ մեկ տեղ ված են լո գա-

րա նա յին կա հույ քը, ներ քին հար դար-

ման պա րա գա ներն ու սա նի տա րա-

կան կե րա մի կան: Բնա կա նա բար, մեր

քա ղա քում կան այ դօ րի նակ այլ ա ռա-

ջարկ ներ ևս: Սա կայն ան վի ճե լի է,

որ մենք ա մեն ինչ ա նում ենք` միան-

գա մայն ո րակ յալ ու եր բեմն նույ նիսկ

բա ցա ռիկ տե սա կա նի ներ կա յաց նե լու

և ներ մու ծե լու ուղ ղութ յամբ:

-Ձեր գոր ծու նեութ յա նը հետևե լիս`

նկա տե լի է դառ նում, որ զգա լի նշա-

նա կութ յուն եք տա լիս հենց բրեն դա-

յին ար տադ րան քին. այդ պե՞ս է:

-Իս կա պես, մենք չա փա զանց լուրջ ենք

վե րա բեր վում «բրենդ» հաս կա ցութ յա-

նը: Նախ` մե ծա գույն պա տաս խա նատ-

վութ յամբ ենք օգ տա գոր ծում «Շեն»

բրեն դը` այն հա մա րե լով ո րա կի, հու-

սա լիութ յան ու վստա հութ յան խորհր-

դա նիշ: Այդ ի մաս տով մենք մեծ ու շադ-

րութ յուն ենք դարձ նում նաև ո րա կին

ու բրեն դա յին հե ղի նա կութ յա նը մեր

այն գոր ծըն կեր նե րի, ում ար տադ րան-

քը պի տի ներ մու ծենք: Չէ՞ որ նրանց

բրեն դի ո րակն ուղ ղա կիո րեն վե րագր-

վե լու է նաև «Շե նի» ո րա կին: Ուս տի`

գոր ծըն կեր ներ շատ բծախնդ րո րեն

ենք ընտ րում և վստահ ենք, որ նրանք

լա վա գույնն են: Մեր սրա հում ներ-

կա յաց ված այ դօ րի նակ բրենդ նե րից

են աշ խար հահռ չակ պաս տառ նե րը,

ո րոնք հան դի սա նում են ա մե նաինք-

նա տիպ պաս տառ նե րի` երբևէ ստեղծ-

ված թերևս մե ծա գույն հա վա քա ծուն.

MARBURG ապ րան քա նիշն, ի դեպ, ու-

նի 140 տար վա պատ մութ յուն: Մեկ այլ`

VALPAINT բրեն դի դե կո րա տիվ ներ-

կե րը նույն պես ողջ աշ խար հում հայտ-

նի են ի րենց բազ մա զա նութ յամբ և

բարձր ո րա կա կան հատ կա նիշ նե րով:

-Ո րո՞նք են այն նոր նա խա ձեռ նութ-

յուն նե րը, ո րոն ցով ա ռա ջի կա յում

հան դես կգա «Շեն կոն ցեռ նը». ի՞նչ

ծրագ րեր ու նեք:

-Մենք բազ մա թիվ նոր նա խագ ծեր

ու նենք, ո րոնք քննարկ ման ու կա-

յաց ման փու լում են: Ա ռա ջի կա ծրագ-

րե րից է «Շեն դի զայն» ճար տա րա պե-

տա կան, դի զայ նե րա կան ստու դիա յի

բա ցու մը. այն գտնվե լու է Հյու սի սա յին

պո ղո տա յում և լի նե լու է մեր կոն ցեռ-

նի ա ռան ձին միա վոր նե րից մե կը: Այս

ուղ ղութ յամբ բա զում նոր մտահ ղա-

ցում ներ ու նենք: «Շեն դի զայ նում»

ի րենց ճա շակն ու հմտութ յուն ներն են

դրս ևո րե լու ո րակ յալ ու հե տաքըր-

քիր մաս նա գետ ներ: Բնա կա նա բար,

նրանք ներ կա յաց նե լու են ո րակ յալ,

նո րա րա րա կան ու բարձ րար վեստ աշ-

խա տանք ներ: Բա ցի այդ` ու նենք նաև

հե ռան կա րա յին ծրագ րեր, ո րոնք ու-

սում նա սի րութ յան ու ռազ մա վա րա-

կան մշակ ման փու լում են:

33

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

§Þ»Ý¦ / ¶áñÍÁÝÏ»ñÝ»ñ

34

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

²éáÕç³å³ÑáõÃÛáõÝ / å³ïí³ëï³ÝÛáõà ù³ÕóÏ»ÕÇ ¹»Ù

Ար­գան­դի­ վզի­կի­ քաղց­կեղն­ (ԱՎՔ)­ այն­ հի­վան­դութ­յունն­ է,­ ո­րը­ պա­տու­հա­սում­ է­ շատ­ ու­ շատ­ կա­նանց­աշ­խար­հի­տար­բեր­ երկր­նե­րում:­ Տա­րեց­տա­րի­կա­տար­վում­ են­ նո­րա­նոր­ հայտ­նա­գոր­ծութ­յուն­ներ,­ո­րոնք­ միտ­ված­ են­ նպաս­տե­լու­ կնոջ­ կյան­քի­ ո­րա­կի­բարձ­րաց­մա­նը:­Մենք­ևս­­ո­րո­շե­ցինք­անդ­րա­դառ­նալ­այս­խնդրին`­տե­ղե­կա­նա­լով,­որ­աշ­խար­հում­ա­ռա­ջա­տար­նե­րից­ մե­կը­ հա­մար­վող­ «Գլաք­սոՍ­միթՔ­լայն»­ըն­կե­րութ­յու­նը­ո­րո­շել­է­ա­ջակ­ցել­հա­կա­քաղց­կե­ղա­յին­հիմ­նադ­րա­մին,­ ինչ­պես­ նաև­ Հա­յաս­տա­նում­ գրան­ցել­և­մեր­եր­կիր­ներկ­րել­ար­գան­դի­վզի­կի­քաղց­կե­ղի­կան­խար­գել­ման­ հա­մար­ գոր­ծած­վող­ «Ցեր­վա­րիքս»­պատ­վաս­տան­յու­թը:­Այդ­ա­ռի­թով­զրու­ցե­ցինք­«Գլաք­սոՍ­միթՔ­լայն»­ ըն­կե­րութ­յան­ հա­յաս­տան­յան­ ներ­կա­յա­ցուց­չութ­յան­ տնօ­րեն­ Հռիփ­սի­մե­ Դեղ­ձուն­յա­նի­և­ Ու­ռուց­քա­բա­նութ­յան­ ազ­գա­յին­ կենտ­րո­նի­ բժիշկ,­բ.գ.թ.­Վա­հե­Տեր­Մի­նաս­յա­նի­հետ:­

Ա­պա­գան`­ա­ռանց­քաղց­կե­ղիհար­ցազ­րույց­նե­րը`­Սա թե նիկ Մկրտչյա նիլուսանկարիչ` Եղիա Ներսեսյան

Լուսանկարում`­Վահե Տեր-Մինասյան

35

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

å³ïí³ëï³ÝÛáõà ù³ÕóÏ»ÕÇ ¹»Ù / ²éáÕç³å³ÑáõÃÛáõÝ

-Պա րոն Տեր-Մի նաս յան, ար գան դի

վզի կի քաղց կե ղը չա փա զանց տա րած-

ված հի վան դութ յուն է ողջ աշ խար-

հում: Ինչ պի սի՞ն է այս հի վան դութ յան

վի ճա կագ րութ յու նը:

Ըստ Ա ռող ջա պա հութ յան հա մաշ խար-

հա յին կազ մա կեր պութ յան տվյալ-

նե րի` ար գան դի վզի կի քաղց կեղն իր

տա րած վա ծութ յամբ գրա վում է 7-րդ

տե ղը ու ռուց քա յին հի վան դութ յուն նե-

րի շար քում և 2-րդ տե ղը կա նանց ու-

ռուց քա յին հի վան դութ յուն նե րի թվում:

Յու րա քանչ յուր տա րի այս հի վան-

դութ յու նից մա հա նում է ա վե լի քան

270 000 կին և գրանց վում է 500 000

նոր դեպք, ընդ ո րում` մա հա ցութ յան

ա մե նա բարձր ցու ցա նիշ նե րը զար գա-

ցող երկր նե րում են (80%):

-Ի՞նչ է ի րե նից ներ կա յաց նում այս հի-

վան դութ յու նը:

-Ի տար բե րութ յուն այլ ու ռուց քա յին

հի վան դութ յուն նե րի` ար գան դի վզի կի

քաղց կե ղի դեպ քում ա պա ցուց ված է

վի րու սա յին գոր ծո նի դե րը: Այ սինքն`

հի վանդ նե րի շրջա նում գրե թե 100

տո կոս դեպ քե րում հայտ նա բեր վում

է մար դու պա պի լո մա յի վի րուս, որն

էլ հա մար վում է հի վան դութ յան զար-

գաց ման պատ ճառ:

-Ո րո՞նք են ար գան դի վզի կի քաղց կե-

ղից խու սա փե լու հնա րա վոր տար բե-

րակ ներն ու կան խար գե լիչ մի ջոց նե-

րը:

-Ընդ հան րա պես, չա փա զանց կարևոր

է վաղ ախ տո րո շու մը: Ցա վոք, մեր կա-

նանց շրջա նում դեռևս չի ձ ևա վոր վել

պար բե րա բար բժշկա կան զննութ յուն

անց նե լու սո վո րույ թը: Այս հի վան-

դութ յու նը զար գա նում է տա րի նե րի

ըն թաց քում` անց նե լով մի քա նի փու-

լեր: Հի վան դութ յան վաղ փու լե րում

ախ տո րոշ ման արդ յուն քում կա րե լի է

խու սա փել կնոջ մոտ ար գան դի վզի-

կի քաղց կե ղի զար գա ցու մից: Կան-

խար գել ման կարևոր խնդիր նե րից

մե կը սքրի նին գա յին գոր ծըն թաց նե րի

կազ մա կեր պումն է, այն է` կա նանց

պար բե րա բար հե տա զո տու մը: Սքրի-

նին գա յին ծրագ րե րին մաս նակ ցած

կա նանց շրջա նում ԱՎՔ-ի հայտ նա-

բեր ման հա ճա խութ յու նը նվա զում է 5

ան գամ, իսկ մա հա ցութ յու նը` 10 ան-

գամ:

-Ինչ պի սի՞ ժա մա նա կա կից մո տե ցում-

ներ կան ար գան դի վզի կի քաղց կե ղի

կան խար գել ման հա մար:

-Կան խար գել ման նո րա գույն մո տե-

ցու մը մար դու պա պի լո մա յի վի րու սի

դեմ պատ վաս տումն է: Պատ վաս տել

անհ րա ժեշտ է ե րի տա սարդ աղ ջիկ նե-

րին, մինչև նրանց` սե ռա կան կյան քով

ապ րե լը, և դրա նով իսկ ար մա տա կան

լու ծում տալ խնդրին: Ներ կա յում պատ-

վաս տու մը կան խար գել ման լայ նո րեն

կի րառ վող մի ջոց է և ի րա կա նաց վում

է տար բեր տա րի քա յին խմբե րում, օ րի-

նակ` ԱՄՆ-ում և Մեծ Բրի տա նիա-

յում պատ վաս տում են 12 տա րե կան

հա սա կից սկսած: Մեր երկ րում այս

ուղ ղութ յամբ ա ռա ջին քայ լերն ա նում է

«Գլաք սոՍ միթՔ լայն» ըն կե րութ յու նը`

ներ կա յաց նե լով «Ցեր վա րիքս» պատ-

վաս տան յու թը:

-«Ցեր վա րիքս» պատ վաս տան յու թի

մա սին ամ բող ջա կան տե ղե կութ յուն-

ներ ստա նա լուց ա ռաջ ար ժե ներ-

կա յաց նել այս ըն կե րութ յան գոր ծու-

նեութ յու նը: Տի կին Դեղ ձուն յան, ի՞նչ

գոր ծու նեութ յուն է ծա վա լում «Գլաք-

սոՍ միթՔ լայն» ըն կե րութ յու նը ՀՀ -

ում:

-ԳՍՔ-ն Հա յաս տա նում իր գոր ծու-

նեութ յան 13 տա րի նե րի ըն թաց քում

ներ կա յա ցել է որ պես մի ըն կե րութ-

յուն, ո րը չի սահ մա նա փակ վում դե-

ղի մա սին զուտ տե ղե կատ վութ յան

տա րած մամբ: Կան բազ մա թիվ օ րի-Լուսանկարում`­Հռիփսիմե Դեղձունյան

36

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

²éáÕç³å³ÑáõÃÛáõÝ / å³ïí³ëï³ÝÛáõà ù³ÕóÏ»ÕÇ ¹»Ù

նակ ներ, երբ ըն կե րութ յու նը ջանք չի

խնա յել բժշկութ յան աս պա րե զում

ա ռա ջա դեմ գա ղա փար ներ ներդ նե լու

հա մար. դրանք ե ղել են հա մար ձակ

քայ լեր, ո րոնք ոչ միայն պսակ վել են

հա ջո ղութ յամբ, այլև ո րա կա կան զգա-

լի փո փո խութ յուն ներ են բե րել Հա-

յաս տա նի ժա մա նա կա կից բժշկութ յան

ո լորտ: Օ րի նակ` ըն կե րութ յու նը մեծ

ներդ րում ու նի բրոն խիալ ասթ մա-

յի եր կա րատև հսկման գա ղա փա րը

լու սա բա նե լու գոր ծում: Այս կա պակ-

ցութ յամբ ԲԱ-ով հի վանդ նե րի հա մար

կազ մա կերպ ված «Ասթ մա Դպրո ցի»

դա սըն թաց նե րը նրանց օգ նե ցին ա վե-

լի լավ պատ կե րաց նել ի րենց խնդիր-

նե րը, սո վո րել հի վան դութ յան հսկման

և կա ռա վար ման մե թոդ նե րը, բարձ-

րաց նել կյան քի ո րա կը: Այժմ ըն կե-

րութ յու նը հո վա նա վո րում է «Օ րանժ

Քարտ» ան վա նու մով սո ցիա լա կան

նա խա գի ծը, ո րը սո ցիա լա պես ա նա-

պա հով հի վանդ նե րին հնա րա վո րութ-

յուն է տա լիս ԲԱ-ի բուժ ման հա մար

բա ցա ռիկ արդ յու նա վետ «Սե րե տայդ»

դե ղա մի ջո ցը դարձ նել ա ռա վել մատ չե-

լի: Այժմ ԳՍՔ-ն ընդգրկ ված է ար գան-

դի վզի կի քաղց կե ղի դեմ պայ քա րի

ծրագ րում, ո րի նպա տակն է վաղ ախ-

տո րոշ ման և կան խար գել ման շնոր հիվ

նպաս տել ԱՎՔ-ով հի վան դա ցութ յան

նվազ մա նը: Մե ծա գույն հայտ նա գոր-

ծութ յուն եմ հա մա րում ԱՎՔ-ի ա ռա-

ջաց ման պատ ճա ռի վի րու սա յին ծագ-

ման հայտ նա բե րու մը, ո րի հա մար այդ

գիտ նա կա նին շնորհ վեց Նո բել յան

մրցա նակ: Այդ հայտ նա գոր ծութ յու-

նը շար ժա ռիթ դար ձավ ԳՍՔ -ի կող-

մից վի րու սի դեմ պատ վաս տան յու թի

ստեղծ ման հա մար: «Ցեր վա րիքս»

ան վա նու մով այս պատ վաս տան յու թը

բա ցա ռիկ դեր ու նի ԱՎՔ-ի կան խար-

գել ման գոր ծում` ա ռա ջաց նե լով կա-

յուն ի մու նի տետ մար դու պա պի լո մա յի

վի րու սի նկատ մամբ:

-Ին չու՞ ԳՍՔ-ն ո րո շեց անդ րա դառ նալ

ար գան դի վզի կի քաղց կե ղի խնդրին:

-Ինչ պես նշե ցի, ա ռա ջին ան գամ չէ, որ

«Գլաք սոՍ միթՔ լայն» ըն կե րութ յու նը

միան գա մայն նո րա գույն բժշկա կան

մո տե ցում է փոր ձում ներդ նել մեր երկ-

րում: Գրան ցե լով «Ցեր վա րիքս» պատ-

վաս տան յու թը` ըն կե րութ յու նը շա-

րու նա կում է այդ ա վան դույ թը: Խիստ

կարևոր հա մա րե լով կան խար գել ման

գա ղա փա րը հատ կա պես ու ռուց քա-

բա նութ յան աս պա րե զում` մենք վեր-

հա նում ենք ԱՎՔ-ի խնդի րը, փոր ձում

լու սա բա նել, ներ կա յաց նել այլ երկըր-

նե րի փորձն այս բնա գա վա ռում: Նշեմ,

որ վի րու սի դեմ պայ քա րի հիմ նա կան

մի ջո ցը վաղ ախ տո րո շումն է և ա վե-

լի ար դիա կան` ի մու նա կան խար գե-

լու մը: Ըստ Ա ռող ջա պա հութ յան հա-

մաշ խար հա յին կազ մա կեր պութ յան

ցու ցում նե րի` հատ կա պես կարևոր է

ԱՎՔ-ի պատ վաս տու մը ներդ նել այն

երկր նե րում, որ տեղ սահ մա նա փակ է

սքրի նին գի հնա րա վո րութ յու նը:

-Հնա րա վո՞ր է որ այս պատ վաս տան-

յու թը` որ պես հի վան դութ յու նը կան-

խար գե լող մի ջոց, ընդգրկ վի ա ռող-

ջա պա հա կան ծրագ րե րում:

-Կան երկր ներ, որ տեղ այս պատ-

վաս տան յութն ընդգրկ ված է ազ գա յին

ի մու նի զա ցիա յի ծրագ րե րում: Ու րա-

խա լի է, որ ԳԱ ՎԻ մի ջազ գա յին կազ-

մա կեր պութ յու նը («Պատ վաս տում-

նե րի և պատ վաս տան յու թե րի գլո բալ

դա շինք») այս խնդի րը կարևո րել և

նե րա ռել է իր ծրագ րում: Հա վա նա-

կան է, որ ա պա գա յում այդ ծրագ րե րը

ներդր վեն նաև ՀՀ -ում: Կարևո րում

եմ բնակ չութ յան գի տակ ցա կան մա-

կար դա կի բարձ րաց ման դե րը այս

բնա գա վա ռում: Մեր քայ լե րը հիմ նա-

կա նում կա տար վե լու են բժշկա կան

ա սո ցիա ցիա նե րի և միութ յուն նե րի

հետ հա մա տեղ ու հա մա գոր ծակց ված`

հե տապն դե լով մեկ նպա տակ, այն է`

նպաս տել ԱՎՔ-ի վաղ ախ տո րոշ մա նը

և կան խար գել մա նը:

-Ինչ պես պար զե ցինք, պատ վաս տան-

յու թը հատ կա պես ցուց ված է դե ռա-

հաս նե րին: Ի՞նչ կա սեք այն դեպ քե րի

մա սին, երբ կնոջ օր գա նիզ մում ար-

դեն հայտ նա բեր վել է պա պի լո մա յի

վի րուս:

-Ես ի րա վա սու եմ ներ կա յաց նել այն

տվյալ նե րը, ո րոնք նշված են պատ-

վաս տան յու թի ներ դիր թեր թի կում:

Լայ նա ծա վալ հե տա զո տութ յուն նե րի

արդ յուն քում պարզ վել է, որ պատ վաս-

տան յու թը ցու ցա բե րում է արդ յու նա-

վե տութ յուն նաև պա պի լո մա յի վի րու-

սի առ կա յութ յան պա րա գա յում:

-Որ քա նո՞վ է մատ չե լի դե ղա մի ջո ցը և

ինչ պե՞ս կա րե լի է պատ վաստ վել:

-Այն գի նը, որ կա րո ղա ցանք պա հան-

ջել ՀՀ -ի հա մար, մի քա նի ան գամ

ա վե լի է ժան է, քան Եվ րո պա յում և

ԱՄՆ-ում է: Պատ վաս տու մը կա տար-

վում է ըստ բժշկի խորհր դատ վութ յան`

այն բժշկա կան կենտ րոն նե րում, որ-

տեղ ի րա կա նաց վում է ի մու նա կան-

խար գե լիչ գոր ծու նեութ յուն: Հու սով

եմ, որ մեր գոր ծու նեութ յու նը այս

բնա գա վա ռում կօգ նի ար գան դի վզի-

կի քաղց կե ղի ինչ պես վաղ ախ տո րոշ-

մա նը, այն պես էլ կան խար գել մա նը:

Ա վե լաց նեմ նաև, որ մենք պատ րաստ

ենք ցու ցա բե րել պատ վաս տան յու թի

վե րա բեր յալ շա րու նա կա կան տե ղե-

կատ վա կան ա ջակ ցութ յուն:

«Գլաք­սոՍ­միթՔ­լայն»­ըն­կե­րութ­յան­հա­

յաս­տան­յան­ներ­կա­յա­ցուց­չութ­յուն

Հաս­ցեն:­ք.­Երևան,­Բաղ­րամ­յան­պող.­7

Հեռ.:­(37410)­54­38­94,­56­91­57

38

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

Ðñ³å³ñ³Ï / ²ñ³µ³óÇÝ` ѳۻñÇ Ù³ëÇÝ

Ծա նո թագ րութ յուն ներ. 1.­ Թո­մաս­ Է­դո­ւարդ­ Լոու­րենս­ (ծնվ.`­ 1888թ,­ մա­կա­նու­նը`­ Ա­րա­բա­ցի­ Լոու­րենս)­արևե­լա­գետ,­Մեծ­Բրի­տա­նիա­յի­«Ին­թե­լի­ջընս­սեր­վիս»­գաղտ­նի­ծա­ռա­յութ­յան­­գոր­ծա­կալ:­Կազ­մա­կեր­պել­և­ուղ­ղոր­դել­ է­ա­րաբ­նե­րի­1916­1918թթ­­ապս­տամ­բութ­յու­նը­թուր­քե­րի­դեմ:­Ազ­գութ­յամբ­հրեա­է:

2.­Ի­րա­րից­բա­ցա­տով­բա­ժան­ված­բազ­մա­կե­տերն­ար­վել­են­մեր­կող­մից՝­նշե­լու­հա­մար­կրճատ­ված­հատ­ված­նե­րը:­Մյուս­բազ­մա­կե­տե­րը­բնագ­րին­հա­մա­պա­տաս­խան­են:

Այդ

§ան տա նե լի¦

հա յե րը

սկիզ բը` նա խորդ հա մա րում

հատ ված Լոու րենս Ա րա-

բա ցու և Լին քոլն Սթե-

ֆըն սի զրույ ցից

(«Զգու շա ցեք կեղծ բա րե-

կամ նե րից» գրքից, հրա-

տա րա կութ յու նը՝

պատ մա կան գի տութ յուն-

նե րի թեկ նա ծու Գ ևորգ

Յա զըճ յա նի)

39

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

… Ես եզ րա կաց րի, թե Լոու րեն սը մի ա նա սե լի հա մակ րանք

ու նի հա յե րի հան դեպ, կամ էլ, ա վե լի ճիշտ, այս պես ա սեմ՝

նրանց վե րա բեր յալ ու նի մի այն պի սի ի մա ցութ յուն կամ փոր-

ձա ռութ յուն, որ դա նրան թույլ է տա լիս մարդ կայ նո րեն հաս-

կա նալ թուր քե րին (և հա յե րի բո լոր մեր ձա վոր հարևան նե-

րին), ով քեր մշտա պես ջա նում են ոչն չաց նել այս որբ ցե ղը:

Նրա միտքն այն էր, կար ծես, թե դա հա յե րի հան դեպ ա նե լիք

միակ բանն է: Ուղ ղա կի այդ պես չա սաց:… Նա չա սաց, թե հա-

յե րը պետք է բո լո րո վին ոչն չաց վեն: Պար զա պես այն ժա մա-

նակ տպա վո րութ յուն ստեղ ծեց, թե դա է Հայ կա կան հար ցի

միակ լու ծու մը, և թե այդ պատ ճա ռով էր ցան կա նում, որ ա մե-

րի կա ցի ներս ստանձ նենք այդ գոր ծը:

Նա հա մա րում էր, կամ` ինձ էր ստի պում հա մա րել, թե թուր-

քե րը չպետք է ա նեն այդ գոր ծը. նրանք չա փա զանց կոպ տո-

րեն պատ րաստ են դրան և քրիս տոն յա չեն: Ոչ էլ պի տի ա նեն

հույ նե րը. սրանք էլ շատ մեծ հա ճույք են զգում դրա նից և

արդ յու նա վետ չեն գոր ծում, եր բեք որևէ գործ մինչև վերջ չեն

հասց նում, և երբ հա յե րին սպա նե լու «գե ղա գի տա կան հա-

ճույ քը» հա գեց նեն, ձեռք կքա շեն: Նույնն էլ հին, ո սոխ ցե ղերն

են: Նրանք դա դա րեց նում են գոր ծը, նախ քան բո լոր հա յե րը

մե ռած կլի նեն: Նույ նիսկ այն ժա մա նակ, երբ բո լո րը միա սին

գնում էին խնդի րը կա տա րե լու, միշտ էլ թող նում էին, մի զույգ`

այս տեղ, մի զույգ` այն տեղ` Ա դամ ու Ե վա ներ, ով քեր, հենց

որ մե կը կռնա կը դարձ ներ նրանց, բազ մա նում ու բազ մա նում

ու բազ մա նում էին, այն պես որ հա ջորդ ան գամ Հա յաս տան

այ ցե լողն այն տեղ կրկին կտես ներ հա յեր, մի լիո նա վոր ու մի-

լիո նա վոր հա յեր, բո լո րը` հեզ ու հա մեստ, ցե րե կը` գոր ծով

զբաղ ված, իսկ գի շե րը` գաղտ նիո րեն բազ մա ցող ու կա մա ցուկ

տա րած վող, տա րած վող… Լոու րեն սը ինձ հի շեց րեց, որ լսած

կլի նեմ, և ինքն էլ է լսել, թե Հա յաս տա նը պետք է են թարկ վի

բա ժան ման: Բուն եր կի րը, ուր բնա կան հարս տութ յուն ներն

են, պետք է ան ջատ վի ա ռա ջա մա սից, ուր ո չինչ չկա, բա ցի

հա յե րից: Ա մե րիկ յան ման դա տը լոկ հա յե րի վրա պետք է լի-

նի: Մեկ ու րիշ դաշ նա կից, ո՛չ թե` բրի տա նա ցիք, այլ` մեկ ու-

րիշ հա վա սա րա չափ գործ նա կան տե րութ յուն պետք է ստա նա

Հա յաս տա նը:

-Բայց,- ա ռար կե ցի ես,- ի՞նչ օ գուտ մի երկ րի բնա կան հարս-

տութ յուն նե րից, ե թե դրանք ա ռանց այն ժո ղովր դի են, ով

պետք է մշա կի դրանք: Հան քե րը, նավ թի պա շար նե րը, բեր րի

հո ղե րը, մի խոս քով՝ բնա կան հարս տութ յուն նե րը, ոչ մի օ գուտ

չեն տա կա պի տա լին` ա ռանց այն աշ խա տու ժի, ո րը պետք է

փո րի ու զար գաց նի դրանք: Եվ տվյալ երկ րի բնիկ նե րը մեծ

աշ խա տուժ են դրա հա մար` ա մե նաէ ժա նը, ա մե նահ նա զան-

դը, ա մե նա քիչ կազ մա կերպ վա ծը, լա վա գույ նը: … Հա յե րը

պետք է աշ խա տեն: Դա է հա ջո ղութ յան գաղտ նի քը` լի նի ան-

հա տի թե ազ գի հա մար. աշ խա տանք, հա մառ, ե ռան դուն աշ-

խա տանք: Եվ հա յե րը պետք է ու նե նան Հա յաս տա նը, որ պես-

զի աշ խա տեն երկ րի հա մար:

-Հա յե րը չեն աշ խա տե լու,- ա սաց նա:- Դա է ցա վոտ կե տը ձեր

ծրագ րում, դա է նաև հա յե րի ցա վոտ կե տը: Ճիշտն ա սած`

դա է ցա վոտ կե տը բո լոր այն հին ցե ղե րի, ո րոնք անց յա լում

ե ղել են քա ղա քա կիրթ, սո վո րել են խա ղը և, միա ժա մա նակ,

տի րած լի նե լով աշ խար հին, հե տո կորց րել են իշ խա նութ յու-

նը, հետ են մնա ցել, ինչ պես դուք եք ա սում: Կամ էլ, ինչ պես

ես եմ ա սում, շա րու նա կել են, ա ռաջ են գնա ցել տրա մա բա նո-

րեն, հո գե բա նո րեն, բնա խո սա կա նո րեն: Նրանք չեն սի րում

հա մառ, ե ռան դուն աշ խա տել: Դա է, որ նրանց տար բե րում

է այն ե րե խա յան ման, իս կա պես հե տամ նաց ժո ղո վուրդ նե-

րից, ո րոնց հետ գործ եք ու նե ցել ա մե րի կա ցի ներդ: Հին ժո-

ղո վուրդ նե րը պար զա պես ծույլ են: Նրանց կա րե լի է ստի պել

ա ռաջ գնալ, աշ խա տեց նել, զար գաց նել, շա հա գոր ծել, ե թե

ու զում եք: …Նրանք զբաղ ված են գնել-ծա խե լով. սեր ված լի-

նե լով գնող-ծա խող նե րից, առևտրա կան մրցակ ցութ յամբ գո-

յատևող բա զում սե րունդ նե րից ընտ րա սեր ված` նրանք լավ

գնող-ծա խող ներ են: Կա րող են ուղևոր վել աշ խար հի որևէ կե-

տում առևտուր ա նե լու: Ոչ թե` կազ մա կեր պե լու, կա ռու ցե լու,

ծրագ րե լու և աշ խա տե լու: …Իմ այս հին ժո ղո վուրդ նե րը կգնան

որևէ տեղ, ուր կան աշ խա տեց նե լու աշ խա տա վոր ներ, խո րա-

ման կո րեն կխի զա խեն` հե զո րեն տա ռա պե լով, դրամ խնա-

յե լով, գործ ա նե լով: Ա յո՛, նրանք գործ են ա նում: Այն պես են

գործ ա նում, ինչ պես միայն գոր ծա րա րը կա նի՝ հա րատևո րեն,

հա մա ռո րեն, մնա լով զուտ շա հի նեղ լու սանց քում: Բայց… չեն

աշ խա տի նրանք: Չեն կա րող: Չեն կա րող հաս կա նալ աշ խա-

տա վար ձի հա մար աշ խա տե լու դրույ թը: Սա բնազդ է, մի գիծ,

մի ու շի մութ յուն, ո րը զար գա ցել է հա ջող ված ընտ րա սեր ման

արդ յուն քում, ինչ պես որ սոր դա կան ու րույն գծերն են զար գա-

նում որս կան շնե րի այս կամ այն ցե ղում: Նրանք ի րենց ար-

²ñ³µ³óÇÝ` ѳۻñÇ Ù³ëÇÝ / Ðñ³å³ñ³Ï

40

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

յան կան չով ա սես ար դեն իսկ գի տեն, որ աշ խա տա վար ձով,

նույ նիսկ` բարձր աշ խա տա վար ձով, աշ խա տելն ա նօ գուտ է,

ե թե ու զում ես հա ջո ղութ յան հաս նել ու հարս տա նալ: …Իսկ

վեր կե նալ ու ճա կա տի քրտին քով արդ յու նա հա նել երկ րի

հում քը, մշա կել` վե րա ծե լով շու կա յա կան ապ րանք նե րի` ոչ:

Հին ժո ղո վուրդ նե րը չեն հան դուր ժում այդ բա նը, իսկ ինչ վե-

րա բե րում է հա յե րին՝ նրանք պար զա պես չեն ա նի:

Լոու րեն սը լռեց մի պահ` դի տե լով ինձ…

-Հա յե րը,- ա սաց,- քա ղա քակրթ վա ծութ յան ա ռու մով ա մե նա-

խե լա ցի, ա մե նա կա տար յալ ընտ րա սեր ված, ա մե նա բարձր

զար գա ցած ցեղն են աշ խար հում:

Հրեա նե րը հա յե րի հան դեպ ի րենց այն պես են զգում, ինչ պես

հա կա սե մա կան եվ րո պա ցի նե րը` հրեա նե րի հան դեպ: Այդ-

պես են զգում են հույ նե րը, թուր քե րը, բո լոր մյուս ցե ղե րը,

ո րոնց գլխին հա յե րը երբևէ ե ղել են: Զգում են, որ հա յե րը բո-

լո րին էլ աշ խա տան քի կլծեն: Ու կլծեն: Հա յերն ու նեն հրեա նե-

րին բնո րոշ բո լոր հատ կա նիշ նե րը, ա վե լին` նաև մյուս բո լոր

ցե ղե րի հատ կա նիշ նե րը. բա ցի այդ՝ նրանք քրիս տոն յա են: …

Հա յե րը չպետք է ու նե նան Հա յաս տա նը, բուն եր կի րը: Նրանք

չեն աշ խա տի, որ պես զի մշա կեն եր կի րը… Ու զում են այդ

հո ղե րը, ա յո՛, բայց` միայն տե րը լի նե լու հա մար: Նույ նիսկ

զար գաց ման գոր ծը կազ մա կեր պե լու հա մար չեն աշ խա տի:

Ար տո նութ յուն նե րով վար ձու կտան ու րիշ նե րին՝ գոր ծը վա-

րե լու: Նրանք ու զում են ապ րել ծո վեզ րին, քա ղաք նե րում` ի

հա շիվ ստա ցած վար ձի, շա հույ թի, ար ժեթղ թեր առ նել-ծա խե-

լով ձեռք բե րած շա հի և դրա մագլ խի ու աշ խա տու ժի մի ջո ցով

վաս տա կած դրա մի:

-Շա տերն են այդ պի սին, միայն հա յե րը չեն…

-Տես նում եմ, որ դեռևս չեք ըմբռ նում բուն խնդի րը,- ա սաց նա:

Ի րոք, ու րիշ ներն էլ կան, որ կու զե նա յին այդ պես վար վել: …

Նույ նիսկ հրեա նե րը ծախ սող են, չտեսն ված ծախ սող: Իսկ

հա յե րը ո չինչ չեն ա նի ու չեն էլ ծախ սի: Ձեռք են բե րում ու

խնա յում: Վա ճա ռում են, բայց` միայն կրկին գնե լու և ա վե-

լին ու ա վե լին ձեռք բե րե լու հա մար: Դա րա վոր է վոլ յու ցիա է

պետք՝ իս կա կան առևտրա կան ո գու այս պի սի կա տա րե լութ-

յան հաս նե լու հա մար, իսկ է վոլ յու ցիան աս տի ճան առ աս տի-

ճան զար գաց ման ճա նա պարհն է: Ու հա յերն ա մե նա բարձր

աս տի ճա նին են հա սել: Ա սում եմ Ձեզ` ե թե հա յե րին ա ռիթ

տրվի մի կար գին թռիչք կա տա րե լու աշ խար հում, և նրանք

ա զատ իշ խա նութ յուն ձեռք բե րեն երկ րագն դի որևէ անկ յու-

նում, ա պա ամ բողջ մո լո րա կի տե րը կդառ նան և կաշ խա տեց-

նեն ողջ մարդ կութ յա նը: Այդ մա սին է, որ գի տեն թուր քե րը և

սար սա փում են… հույ ներն էլ… բո լորս, ով քեր ճա նա չում են

նրանց: Ու րեմն…

- Ու րեմն…,- ա սա ցի:

- Ու րեմն… պետք է բա ժա նենք նրանց. Հա յաս տա նի վրա` մի

ման դատ, հա յե րի վրա` մի ու րիշ ման դատ:

- Ու րեմն,- դի մա դար ձե ցի ես,- Դուք ու զում եք, որ Հա յաս-

տա նը տրվի ձեր դաշ նակ ցին, բրի տա նա կան կա պի տա լի մի

գոր ծակ ցին, իսկ հա յե րը տրվեն մեզ՝ ա մե րի կա ցի նե րիս: Շատ

լավ: Եր կու հարց է ծա գում. Ձեր դաշ նա կի ցը Հա յաս տա նում

ի՞նչ կա րող է ա նել ա ռանց աշ խա տու ժի: Ու վեր ջա պես, ի՞նչ

կա րող ենք ա նել ա մե րի կա ցի ներս ա ռանց Հա յաս տան մնա-

ցած հա յե րի հետ:

Լոու րեն սը ո րո շա կիո րեն ու հստա կո րեն չէր ու զում ա սել,

թե մենք պետք է գի տակ ցա բար ու մտած ված կեր պով գնանք

բնաջն ջե լու հա յե րին: Բո լո րո վին ո՛չ: Պար զա պես հույս ու ներ

կամ հա վա տում էր, որ, հնա րա վոր ա մեն տար բե րակ փոր ձե-

լուց հե տո, մենք պետք է հար ցը վեր ջաց նենք այդ բանն ա նե-

լով: Չթող նե լով ոչ մի Ա դամ ու Ե վա, ով քեր կշա րու նա կեին

Կա յեն ա ճեց նել…

-Բայց դա խայ տա ռա կութ յուն չէ՞ր լի նի,- ա սա ցի:

-…Ես կար ծում եմ, որ դուք՝ ա մե րի կա ցի ներդ, կա րող եք որևէ

քայլ ա նել ու տա րա կու սան քի չար ժա նա նալ ո՛չ աշ խար հի, ո՛չ

էլ ինք ներդ ձեր կող մից: Մի սքան չե լի բան կա դրա նում. շատ

սքան չե լի, աշ խար հի հա մար օգ տա կար մի բան: Դա թույլ է

Ðñ³å³ñ³Ï / ²ñ³µ³óÇÝ` ѳۻñÇ Ù³ëÇÝ

41

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

տա լիս մտա ծե լու, թե ա մե րի կա ցի ներդ բուն Հա յաս տա նում

կա րող էիք հիմ նա վո րա պես ա նել ու վստա հա բար կա նեիք

այն, ին չը պետք է ար վի այն տեղ: Կա նեիք աս տի ճա նա բար,

բայց` կա տա րե լա պես, ա ռանց բաց թող նե լու որևէ միայ-

նակ կամ, ա վե լի ճիշտ, ա մուս նա ցած հա յի, և այդ ամ բող ջը`

ա ռանց խայ տա ռա կութ յան, ա ռանց նվա զա գույնս խախ տե լու

ձեր այն հա վատ քը, թե դուք… ինչ պե՞ս ա սեմ… Դե՛հ, դուք նման

չեք մեզ՝ անգ լիա ցի նե րիս կամ ֆրան սիա ցի նե րին, գեր մա նա-

ցի նե րին, թուր քե րին… և, վա խե նամ, դույզն իսկ նման չեք հա-

յե րին: …Ինչ-որ մե կը պետք է լու ծի Հայ կա կան հար ցը: Ինձ

թվում է, բա նաս տեղ ծա կան ար դա րութ յու նից, լավ քա ղա քա-

կա նութ յու նից և հաս տատ գոր ծից ել նե լով` ճիշտ կլի նի, ե թե

աշ խար հի ա մե նաի դեա լիստ ժո ղո վուր դը լու ծի աշ խար հի

ա մե նա գործ նա կան ժո ղովր դի «խնդի րը»:

… -Ինչ պես հաս կա նում եմ,- ա սա ցի,- ա մե րի կա ցի ներս

առևտրա կան մշա կույ թի կրող ներն ենք` հա յե րի, մյուս բո լոր

հին ազ գե րի պես, ո րոնց պետք է ոչն չաց նել:

Նա գլխով ա րեց: Ես շա րու նա կե ցի.

-Նրանք մտա ծում էին, թե զար գաց նում են գոր ծա րա րութ յու-

նը, իսկ ի րա կա նում զար գաց նում էին մարդ կա յին ցե ղի մի

ո րո շա կի տե սակ՝ գոր ծա րար մարդ կանց մի ու րույն ցեղ, ո րը

կախ յալ վի ճա կում էր ու րիշ նե րի ար տադ րո ղա կան աշ խա-

տան քից, ու րիշ նե րի, ում ար դեն չէր կա ռա վա րում, ու րիշ նե-

րի, ով քեր ա տում էին այդ ցե ղը, ո րով հետև նրանք կա րող էին

առևտրում որևէ մե կին մատ նե րի վրա խա ղաց նել և ապ րել

ա ռանց աշ խա տե լու…

…Ե թե ա մե րի կա ցի ներս կա րո ղա նա յինք այժմ, այ սօր վա

դրութ յամբ, այս տե սակ մար դու զար գաց ման նախ նա կան

փու լում կա ռա վա րել հա յե րին, մո տի կից տես նել մեր մշա-

կույ թի կի րառ ման գործ նա կան ձ ևերն ու արդ յունք նե րը…

Ե թե միայն կա րո ղա նա յինք հաս կա նալ, որ այն, ինչ ստու գում

ու քննում ենք այժմ յան հա յի կեր պա րում, ա պա գա ա մե րի-

կա ցին է…

-Վաղ վա,- շտկեց նա:

- Ու րեմն,- շա րու նա կե ցի ես,- գու ցե հու սա խաբ լի նեինք հա-

յե րից, գու ցե, բար կա ցած, ոչն չաց նեինք նրանց բո լո րին…

-Ա հա՛, ա հա՛:

-Գու ցե ոչն չաց նեինք բո լոր հա յե րին, բայց պի տի տուն

գնայինք…

-Հե ռագ րեիք,- հու շեց նա, - ա վե լի ա րագ է դա:

-Հե ռագ րեինք տուն,- ըն դու նե ցի փոր ձի հա մար,- հե ռագ րեինք

զգոն լի նե լու վե րա բեր յալ մի ա հա զանգ, այն է` զգու շա ցե՛ք

գործ նա կան գոր ծա րա րութ յան խա չաձևու մից քրիս տո նեա-

կան ի դեա լիզ մի հետ: Չա փից շատ գոր ծա րա րութ յու նը և չա-

փից շատ ի դեա լիզ մը կա րող են վնա սել հենց այդ եր կու լավ

բա նե րին, ինչ պես նաև մեզ՝ որ պես ժո ղովր դի:

-Ա հա՛, ա հա՛,- բա ցա կան չեց:

-Դա կա րող էր մեծ, հա րուստ Ա մե րի կան վե րա ծել մի Հա յաս-

տա նի, ո րը բրի տա նա ցի ներն ու ռուս նե րը ա պա գա յում պի-

տի «անհ րա ժեշտ» հա մա րեին վերց նել որ պես ման դա տա յին՝

եր կու մա սի բա ժան ված, մի մա սը՝ Միաց յալ Նա հանգ նե րի,

մյուս մա սը` Անգ լիա յի հա մար…

… -Հա վա տո՞ւմ եք, որ հա յե րին կա ռա վա րող որևէ ա մե րի կա ցի

բա վա կա նա չափ գի տա կից կլի նի` տես նե լու հա մար, որ հա յե-

րը նման են ա մե րի կա ցի նե րին:

-Դուք` անգ լիա ցի ներդ, տես նում եք,- կտրուկ նե տե ցի ե րե-

սին:

-Ճիշտ է,- հա մա ձայ նեց նա մտած կոտ: -Մենք տես նում ենք

հա յե րի նշա նա կութ յու նը ա մե րի կա ցի նե րի հա մար, մենք՝ կայ-

սե րա պաշտ անգ լիա ցի ներս, տես նում ենք դա: Բայց վստահ

չեմ ու մտա ծում եմ` կա րե լի՞ է արդ յոք այս պես կոչ ված բարձր

դա սի դժգոհ նե րին բե րել այն գի տակ ցութ յան, որ կան խա տե-

սեն սե փա կան ճա կա տա գի րը հին ազ գե րի ճա կա տագ րե րի

շար քում. ճա կա տագ րեր, ո րոնք նրանք կա ռա վա րում են…

²ñ³µ³óÇÝ` ѳۻñÇ Ù³ëÇÝ / Ðñ³å³ñ³Ï

42

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

гٳñÇ ÑÛáõñÁ / ȨáÝ ²ñáÝÛ³Ý

Աշ­խար­հի­ու­ժե­ղա­գույն­շախ­մա­

տիստ­նե­րից­մե­կը`­Լ­ևոն­Ա­րոն­յա­նը,­

բա­րի­ա­վան­դույթ­է­ձ­ևա­վո­րել­«տախ­

տա­կե­մար­տում»­հաղ­թե­լու­իր­մրցա­

կից­նե­րին:­Նուրբ­դի­վա­նա­գի­տութ­

յամբ,­վճռա­կա­նութ­յամբ,­ինք­նա­տիպ­

խա­ղով`­«Սև­ձիու­ար­քա­յազ­նը»­

աշ­խար­հին­պատ­մում­է­հայ­կա­կան­

մտքի­զո­րա­վոր­թռիչ­քի­մա­սին:­Նրա­

թա­գա­վո­րը­հաղ­թում­է­լուռ,­ինքն­էլ­

հազ­վա­դեպ­է­բարձ­րա­ձայ­նում­սե­

փա­կան­մտա­ծե­լա­կեր­պը,­գրե­թե­չի­

ան­կեղ­ծա­նում:­Մինչ­դեռ­հե­տաքր­քիր­

է­ծա­նո­թա­նալ­այն­ար­ժե­հա­մա­կար­

գին,­ո­րով­ապ­րում­է­գրոս­մայս­տե­րը.­

ար­ժե­հա­մա­կարգ,­որ­տեղ,­գու­ցեև,­

թաքն­ված­են­նրա­հաղ­թա­նակ­նե­րի­

գաղտ­նիքն­ու­են­թա­տեքս­տը…­

Լ­ևոն­Ա­րոն­յա­ն

One of the strongest chess players of the world – Levon Aronyan – has developed a good tradition: to win his opponents in battles on the wooden field. With his delicate diplomacy, resolution, unique technique the “Prince of the Black Horse” tells the world about the mighty flight of the Armenian mind. His king beats quietly, and he doesn’t voice his mood of thought frequently, either. He almost never becomes sincere. Meanwhile, it is rather interesting to get acquainted to the system of values of the Grand Master, which is, perhaps, the context of his victories...

43

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

ȨáÝ ²ñáÝÛ³Ý / гٳñÇ ÑÛáõñÁ

Ար­քա­նե­րը­չեն­պարտ­վում

Լ­ևոն­Ա­րոն­յա­ն

հար­ցազ­րույ­ցը`­Սա թե նիկ Մկրտչյա նի, լուսանկարիչ`­­Արտաշես Մարտիրոսյան

-Ես այն պի սին, եմ, ինչ պի սին կամ:

Նույնն­ եմ,­ ինչ­ մինչև­ հաղ­թա­նակ­ներս,­ մինչև­ հայտ­նի­ դառ­նա­լը:­ Պար­զա­պես­ ու­

րախ­ եմ,­ որ,­ իմ­ մի­ջո­ցով,­ շախ­մա­տին­ նվիր­ված­ շատ­ ու­ շատ­ մար­դիկ­ աշ­խար­հում­

հնա­րա­վո­րութ­յուն­ ու­նե­ցան­ի­մա­նա­լու,­ թե­ ինչ­պի­սին­ է­ իմ­ազ­գը,­ իմ­ մշա­կույ­թը,­ կա­

րո­ղա­ցան­ ծա­նո­թա­նալ­ մեր­ երկ­րի­ ար­ժեք­նե­րին,­ ար­վես­տին:­ Ես­ ու­րախ­ եմ,­ որ­

այ­սօր­ աշ­խար­հում­ շա­տերն­ են­ մտա­ծում,­ թե­ հա­յե­րը­ մտա­վոր­ ու­ժեղ­ կա­րո­ղութ­

յուն­նե­րով­ օժտ­ված­ ազգ­ են:­ Մենք­ կա­րո­ղա­նում­ ենք­ դա­ ցույց­ տալ­ աշ­խար­հին:­­­­­­­­­­­

Ես­ծնվել­ու­ման­կութ­յունս­անց­կաց­րել­եմ­այն­դժվա­րին­տա­րի­նե­րին,­երբ­Հա­յաս­տա­

նը­ նոր­ էր­ ձեռք­ բե­րել­ան­կա­խութ­յուն:­Մեր­ ժո­ղո­վուրդն,­ ի­րոք,­ շատ­դժվա­րութ­յուն­

ներ­տե­սավ­այդ­տա­րի­նե­րին:­Բայց­ան­գամ­ծայ­րա­հեղ­դժվա­րին­պայ­ման­նե­րում­մենք­

մնա­ցինք­ հայ­րե­նի­քում:­ Որ­պես­ Հա­յաս­տա­նի­ հան­րա­պե­տութ­յան­ քա­ղա­քա­ցի`­ ես­

տես­նում­եմ,­որ­մեր­ժո­ղովր­դի­շրջա­նում­էլ­հետզ­հե­տե­արթ­նա­նում­ու­ամ­րապնդ­վում­է­

այն­հա­վա­տը,­ո­րը­սե­փա­կան­պե­տութ­յան­նկատ­մամբ­պետք­է­ու­նե­նա­­յու­րա­քանչ ­յուր­

քա­ղա­քա­ցի:­Մեր­երկ­րի­ղե­կա­վա­րութ­յունն­էլ­իր­հեր­թին­ու­նի­դե­պի­Եվ­րո­պա­ուղղ­ված­

հա­յացք:­Կար­ծում­եմ`­կհա­ջող­վի­մշա­կել­մե­խա­նիզմ­ներ,­ո­րոնք­թույլ­կտան,­որ­հայն­

ապ­րի­ու­ստեղ­ծա­գոր­ծի­հենց­Հա­յաս­տա­նում`­պատ­ճառ­չու­նե­նա­լով­հե­ռա­նալ­երկ­րից:

Levon Aronyan Kings Never Lose

Interview by Satenik Mkrtchyan, Photos by Artashes Martirosyan

“I am what I am. I am just what I used to be before my vic-tories, before becoming famous. Simply I am glad that so many people attracted by chess all over the world have the oppor-tunity to learn what my nation, my culture are like, to be introduced to the values, art of my country. I am happy that today many people in the world think that Armenians are a nation of strong intellectual abilities. We are able to show that to the world.I was born and lived in those hard years when Armenia had just gained its indepen-dence. Indeed, our people went through so many hardships in those years. But even in extremely hard conditions we remained to live in our motherland. As a citizen of the Republic of Armenia I can observe the trust rising among the people that any citizen should posses towards his/her state. Our leadership also tends to look at Europe. I believe mechanisms will be developed to let the Armenian live and create in the motherland and not be compelled to leave the country.

Հիմ քը

Ըստ իս` պե տութ յան հիմ քը մշա կույթն

է. այդ ա ռու մով մենք կա յուն ենք: Երկ-

րի հիմ նա քա րը գա ղա փա րա խո սութ-

յունն է: Յու րա քանչ յուր քա ղա քա ցի

պետք է հի շի իր հա վատ քի ու ա վան-

դույթ նե րի, մշա կու թա յին անց յա լի

մա սին, թե պետ այդ գի տակ ցութ յու նը

եր բեք չպետք է վե րած վի ֆա նա տիզ-

մի: Չեմ կաս կա ծում, որ մեր երկ րի

մշա կույ թի ու հարս տութ յան շնոր հիվ

մենք կա ռա ջա դի մենք: Ես հա նուն

հայ րե նի քի պատ րաստ եմ ա մեն ին չի.

կար ծում եմ` շա տերն են այդ պի սին:

FoundationI believe culture is the foundation of the state. In this sense we are stable. Ideology is the cornerstone of the country. Any citizen should keep in mind his/her faith and traditions, cultural past, but never should this acknowledgement become fanatic. I think we will advance with the help of culture and wealth of our country. I would do anything for my motherland and I believe most would like me.

44

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

гٳñÇ ÑÛáõñÁ / ȨáÝ ²ñáÝÛ³Ý

Իմ սե րուն դը

-Մեր սե րունդն, ըստ իս, ա վե լի մեծ հնա րա վո րութ յուն ներ

ու նի սո վո րե լու, բա ցա հայ տե լու նոր հո րի զոն ներ, ո րոնք մեր

ա ռաջ են: Այ նո ւա մե նայ նիվ, ա վագ սերն դից էլ շատ բան կա

սո վո րե լու: Հենց նրանց մի ջո ցով է, որ Հա յաս տա նը կա յա ցել

է իբրև պե տութ յուն, նրանք են նոր հե ռան կար ներ բա ցել մեր

առջև: Երևի հենց այս հայ րե նա սի րութ յունն ու հա մախմբ-

վա ծութ յու նը պի տի սո վո րենք նա խորդ սերն դից` ինք ներս էլ

դառ նա լով այդ ար ժեք նե րի կրողն ու փո խան ցո ղը: Կա մաց-

կա մաց ա մեն ինչ կար գա վոր վում է. հա մոզ ված եմ, որ մի

քա նի տաս նամ յակ անց բաց ճա կա տով ենք նա յե լու հա ջորդ

սերն դի աչ քե րին: Հու սով եմ` հա ջորդ սե րունդն իր հեր թին է՛լ

ա վե լի կբա րե լա վի մեր երկ րի վի ճա կը, կստի պի աշ խար հին

հար գել մեր պե տութ յու նը. մենք դրա հա մար ու նենք անհ րա-

ժեշտ նե րու ժը: Մենք անց կաց րել ենք ծանր տա րի ներ. այն

մար դիկ, ով քեր մնա ցին երկ րում և ապ րե ցին այդ ա մե նը`

ճշմա րիտ հայ րե նա սեր ներ էին… Հի մա Հա յաս տա նը զար-

գաց ման լուրջ փու լում է. կյանքն այս տեղ նկա տե լիո րեն բա-

րե լավ վում է: Տա րի ներ անց կմո ռա նանք մեր երկ րի ու նե ցած

բո լոր դժվա րութ յուն նե րը և ա վե լի կա ռա ջա դի մենք: Ե րի տա-

սարդ հա յի միտ քը պի տի ա ռաջ «թռչի», պետք է հպար տա-

նանք մեր ինք նութ յամբ: Այս ճա նա պար հին մենք պետք է

ի րոք ին տեգր վենք եվ րո պա կան հան րութ յա նը:

Այլ քա ղա քակր թութ յուն

Հա յե րը, ով քեր ապ րում են Հա յաս տա նից դուրս, ի րենց փոքր-

ինչ այլ կերպ են զգում: Հա յաս տա նից դուրս ապ րող հա յերն

ի րենց ազ գութ յու նը եր բեք չեն զգում լիար ժեք հստա կութ յամբ:

Երբ դու միայ նակ ես ու քեզ միակն ես զգում, շատ խնդիր ներ

են ա ռա ջա նում: Խորհր դա յին իշ խա նութ յան տա րի նե րին ազ-

գե րի միջև շփու մը մեծ էր, իսկ հի մա այլ է. հա յե րին հիմ նա-

կա նում շրջա պա տում են միայն հա յե րը, մար դիկ առնչ վում

են մի միայն հայ կա կա նի հետ: Ես լա վա տես եմ, բայց հա ճախ

եմ ինքս ինձ թույլ տա լիս քննա դա տել իմ եր կի րը, թե պետ հա-

վա տում եմ` միակ բա նը, որ մենք չու նենք, ո րակ յալ մաս նա-

գետ ներն են: Կան ո լորտ ներ, ո րոն ցում մենք շատ ու ժեղ ու

հզոր ենք, բայց, ընդ հա նուր առ մամբ, մե զա նում դեռևս գոր-

ծում է ինչ-որ տե ղում ինչ-որ բան «պայ մա նա վոր վե լու» թյուր

սկզբուն քը: Լիար ժեք զար գաց ման հա մար մեզ անհ րա ժեշտ

է, ինչ պես զար գա ցած երկր նե րում, սահ մա նել մրցու թա յին

հա մա կարգ: Տա ղան դա վոր ու բա նի մաց մար դուն ան-հ րա-

ժեշտ է ո րակ յալ կրթութ յուն տալ, որ պես զի նա սկսի աշ խա-

տել հա նուն հայ րե նի քի` բա ցար ձակ չմտա ծե լով եր կի րը լքե-

լու մա սին: Ու ա մեն ինչ իր տե ղը կընկ նի: Մեր երկ րին դեռևս

պա կա սում են լուրջ մե խա նիզմ նե րը, օ րի նակ` կրթա կան հա-

մա կարգն ա ռա վել կոշտ պի տի լի նի:

Հայ ազ գը

Հայ ազգն ըն կե րա սեր է, հայ րե նա սեր, հյու րա սեր, կրքոտ` իր

նպա տակ նե րին ձգտե լիս: Վատն այն է, որ մենք սի րում ենք

My generation“To my mind, our generation has more opportunities to study, to see new horizons before us. However, there is much to be learned from the older generation. It is thanks to them that Armenia has gained its statehood; they have opened new horizons before us. Perhaps we should learn this patriotism and unanimity from our previous generation and become bearers and transmitters of those to the next generations. Everything is getting more and more orderly, and I believe a few decades later we will look in the eyes of our next generation with an open face. I hope our next generation will improve our country even more and will make the world respect our country. We have the potential. We have undergone years of hardship; those who remained in the country, who lived all that, were patriots, indeed. At present Armenia has entered a stage of serious development, life is slowly, but increasingly becoming better. I hope some time later we will forget all hardships of our country and will advance forward. The minds of the Armenian young people must go forward; we must be proud of our identity. On this road we must actually integrate into the European community. Another civilizationThose Armenians living beyond Armenia have a bit different feelings. Armenians living beyond Armenia can never feel their nationality quite clearly. When one is alone and feels lonely one several problems arise. During the Soviet years there was much contact between nations, now the situation has changed: Armenians are mainly surrounded by Armenians, they deal solely with everything Armenian. I am an optimist but quite often I dare to criticize the country, although I believe that the only thing we lack is well-qualified specialists. There are spheres where we are rather strong and powerful, but the evil custom of “arranging” something somewhere, of making some internal deals is still being practiced among us on the whole. To develop fully we need, just like in any developed country, to enforce a system of competition. Any talented and knowledgeable person must be provided with high-quality education so that he/she begins working for the sake of the motherland without any thoughts of leaving the country. And everything will be settled. Our country still lacks serious mechanisms, for instance, educational system should be more rigid.The Armenian nationThe Armenian nation is friendly, patriotic, hospitable, and passionate in seeking for aims. What is bad is that we like to live with the past. Nevertheless, I think our nation is established and stable enough to live with that approach… certainly, we have our own customs that seem odd and incomprehensible to strangers but I am inclined to be an optimist: I believe in the long run we will review everything preventing us from peaceful life. We admit some elements of European mode of thinking but still keep on behaving in the Eastern-Asian way in some trivial matters as, for example, the case in many

45

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

ȨáÝ ²ñáÝÛ³Ý / гٳñÇ ÑÛáõñÁ

անց յա լով ապ րել: Մինչ դեռ, կար ծում եմ, մեր ազ գը բա վա-

կա նա չափ կա յա ցած է ու կա յուն` այդ մո տեց մամբ ապ րե լու

հա մար… Ի հար կե, մենք ու նենք օ տար նե րի մտա ծո ղութ յան

տե սանկ յու նից ան հաս կա նա լի ու տա րօ րի նակ մեր սո վո-

րույթ նե րը, բայց ես հակ ված եմ լա վա տե սութ յան. կար ծում

եմ` տա րի նե րի ըն թաց քում կվե րա նա յենք այն ա մե նը, ինչ

խան գա րում է հան գիստ ապ րել: Մենք ըն դու նում ենք եվ րո-

պա կան մտա ծե լա կեր պի տար րե րը, բայց պար զու նակ հար-

ցե րում շա րու նա կում ենք արևել յան-ա սիա կան մեր մտա ծե-

լա կեր պով շարժ վել. օ րի նակ, ինչ պես բազ մա թիվ ըն տա նիք-

նե րում է, կնոջ նկատ մամբ հար գան քի բա ցա կա յութ յու նը,

ինչն ինձ հա մար ա նըն դու նե լի է: Մինչ դեռ մենք կա րող ենք

եվ րո պա ցի նե րից սո վո րել ա զա տամ տութ յուն, ինք նու րույ-

նութ յուն և քա ղա քակրթ վա ծութ յուն: Եվ րո պա յում մար դիկ

ա ռա ջին հեր թին մտա ծում են կա րիե րա յի, կա յաց ման մա-

սին, հե տո միայն` ըն տա նիք կազ մե լու, սե րունդ ու նե նա լու:

Այս մտա ծե լա կեր պը պա տաս խա նատ վութ յան մեծ զգա ցում

է կեր տում, և յու րա քանչ յուր վճռո րոշ քայ լից ա ռաջ լրջո րեն

խոր հում ես…

Հա կա սութ յուն նե րի սե րուն դը

Հա յաս տա նում շա տերն են Եվ րո պան ըն կա լում որ պես սան-

ձար ձակ ա զա տութ յան դրս ևոր մամբ մի քա ղա քա-կր թութ-

յուն: Եվ րո պան ևս ու նի իր բա ցա սա կան սո վո րույթ նե րը, սա-

կայն, ընդ հա նուր առ մամբ, «սան ձար ձա կութ յուն» ո րա կու մը

ճիշտ չէ: Ինչ վե րա բե րում է մեզ, ա պա պետք է պահ պա նենք

մեր ազ գա յին մաք րութ յունն ու ան կեղ ծութ յու նը, մեր բա րո-

յա կան կա յու նութ յու նը` միա ժա մա նակ չմեր ժե լով եվ րո պա-

կան ա զա տութ յուն նե րը, ո րոնք, ճիշտ կի րառ վե լու դեպ քում,

չա փա զանց կարևոր են: Հա մոզ ված եմ, որ ե թե կա րո ղա նանք

գտնել այդ «ոս կե մի ջի նը», ա պա հայ ե րի տա սար դութ յու նը և

այն սե րուն դը, ո րը դեռևս կա յաց ման, ձ ևա վոր ման փու լում է,

ան պայ ման կդառ նան լա վա գույնն ու ո րակ յա լը: Այս գոր ծըն-

թա ցում կարևոր են ու սու մը, աշ խա տե լու ձգտումն ու համ բե-

րութ յու նը:

Որ պես վեր ջա բան

Աս տի ճա նա բար գի տակ ցում եմ, թե որ քան փոքր է մարդն

ա ռանց իր երկ րի ի մա ցութ յան: Ես ծրագ րել եմ շրջա գա յել

մեր հան րա պե տութ յան բո լոր մար զե րով և ներ քուստ ա վե-

լի հարս տա նալ` ա ռա վել ման րա մասն տե ղե կա նա լով մեր

պատ մութ յանն ու ա վան դույթ նե րին: Մենք այն քան բան ու-

նենք աշ խար հին պատ մե լու մեր մա սին: Հա յաս տանն այ սօր

պետք է ճա նա չե լի լի նի նաև ե րի տա սարդ նե րի հա ջո ղութ յուն-

նե րով: Հի մա ես հան դի պում եմ ա վե լի ու ա վե լի փոք րա թիվ

մարդ կանց, ով քեր չեն ճա նա չում Հա յաս տա նը: Կցան կա նա յի

ա մե նուր պատ մել մեր յու րօ րի նակ պատ մութ յան, մշա կույ թի,

անց յա լի մա սին, հա յի բա ցա ռիկ էութ յան մա սին, այն մա սին,

որ կորց րել ենք մեր նախ նի նե րի հո ղը… Ու, հաս տատ, կցան-

կա նա յի պատ մել մեր բո լոր ձեռք բե րում նե րի մա սին:

families where there is no respect for women, which is absolutely unacceptable for me. Meanwhile from Europeans we could learn free-thinking, self-independence, civility. People in Europe first of all think about career, about becoming independent and only then consider to form a family, to have children. This mode of thought creates great responsibility and one muses seriously before every decisive step…Generation of contrastsMany people in Armenia associate Europe with some civilization of licentious freedom. Europe also has its negative customs but, on the whole, the definition “licentious” is not correct. As to us, we should maintain our national purity and sincerity, our moral stability, however, without neglect of European freedoms, which, provided implemented correctly, are rather important. I am sure if we find that “golden middle” Armenian youth and the generation that is in the stage of development and standing is sure to become the best and mostly qualified. In this process education, aspiration for work and patience are imperatives.As a conclusionI am beginning to acknowledge how small one is without the knowledge of his/her own country. I have planned to tour all districts of our republic and to become richer from inwards by becoming more aware of our history and traditions. We have so much to tell the world about us. Armenia should be recognizable through the success of its youth just as well. Now I meet less and less people who do not know Armenia. Everywhere I would like to tell about our unique history, culture, past, about the unique nature of an Armenian, and that we have lost the land of our ancestors… and, indeed, I would like to tell about our achievements.

46

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

ä³ïáõÑ³Ý ¹»åÇ ³ß˳ñÑ / Ô³½³ËÝ»ñ / èáɳݹ ´ÉáõÙ / سñë»É

46

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

Ø»ñ ù³Õ³ùÁ / Üáñù

Üàðø

47

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

Ô³½³ËÝ»ñ / èáɳݹ ´ÉáõÙ / سñë»É/ ä³ïáõÑ³Ý ¹»åÇ ³ß˳ñÑ

նյու­թը`­Գո հար Փիլ թո յա նի լուսանկարները` Եղիա Ներսեսյանի

Հին թաղի ձայնը

Üáñù / Ø»ñ ù³Õ³ùÁ

47

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

19­րդ­դարի­սկզբում­­Նոր­քում­կա­նո­նա­վոր­փո­ղոց,­ճա­նա­պարհ­չկար:­Թա­ղի­դրութ­յու­նը­բա­րե­լա­վե­լու­հա­մար­նոր­քե­ցի­ներն­ան­դա­դար­բո­ղո­քում­էին­քա­ղա­քա­յին­իշ­խա­նութ­յա­նը:­Բայց…­Նոր­քը­հա­րուստ­էր­կա­նաչ­տա­րածք­նե­րով,­մրգա­տու­և­խա­ղո­ղի­ըն­դար­ձակ­այ­գի­նե­րով,­բան­ջա­րա­նոց­նե­րով­ու­­ծաղ­կա­նոց­նե­րով:­Եվ­ինչ­քան­էլ­քա­ղա­քի­կենտ­րո­նում­զար­դա­րուն­ծա­ռեր­էին­տնկում,­զբո­սայ­գի­ներ­ստեղ­ծում,­քա­ղա­քի­ծայ­րա­մա­սե­րի,­ա­ռանձ­նա­պես­Նոր­քի­կա­նաչն­ան­գե­րա­զան­ցե­լի­էր:­Թա­ղա­մասն­ապ­րում­էր­սե­փա­կան­կյան­քով,­սո­վո­րույթ­նե­րով,­նիս­տու­կա­ցով,­խա­ղով­ու­հու­մո­րով:

48

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

նը ե կել են Նորք: Մի կո յա նը շատ է

տպա վոր վել սո սիով ու ոգևոր ված բա-

ցա կան չել է. «Էս տե սակ ծա ռե րը շատ

պետք է լի նեն»: Բայց… հի մա մեծ «չի-

նա րի» տե ղում մի մեծ ու ռե նի է: Ծեր

ծա ռի անկ ման մա սին նոր քե ցի նե րի

պատ մութ յուն նե րը տար բեր են: Նոր-

քի ջա հել նե րից Հա րու թը մեծ ու ռե-

նու կող քին ո րո շել է նոր սո սի տնկել.

«Մի 100 տա րի հե տո իմ տնկած ծա ռը

կդառ նա այն պի սին, ինչ պի սին Նոր-

քի մեծ ծառն էր, ու ծա ռի պատ մութ-

յան հետ երևի ինձ էլ հի շեն ու ա սեն`

Ստի լի (Նոր քում ևս ըն դուն ված է ե ղել

ի րար մա կա նուն նե րով կո չե լը.- Գ.Փ.)

տղա Հա րութն է տնկել»:

Ստիլ Ցո լա կը

Ցո լա կը Հա րու թի հայրն էր: Իս կա-

կան ա նու նը Գրի գոր էր, բայց թե ին-

չու են Ցո լակ ա սել` տնե ցի ներն ի րենք

էլ չգի տեն: Թա ղում Ցո լա կը ա նու նով

տղեր քից էր. «լյոտ նի» դպրո ցում էր

սո վո րել, ա վար տե լուց հե տո էլ` պա-

րաշ յու տիստ էր: Մաս նա կել էր Երկ-

րորդ հա մաշ խար հա յին պա տե րազ-

մին, վի րա վոր վել… Պատ մում են, թե

Ցո լակն էն քան սի րուն էր, որ թա ղի

աղ ջիկ նե րը խել քա մաղ էին լի նում:

Քա ղա քի «ստիլ յակ նե րից» էր Ցո լոն:

Պա տե րազ մից հե տո, մինչև կյան քի

վեր ջը, լա քից կո շիկ ներ էր հագ նում:

Հա գու կա պի հա մար էլ նոր քե ցի նե րը

նրան Ստիլ Ցո լակ էին ա սում:

Նո րի կենք

Ապ րել են սո սի ծա ռի մոտ գտնվող

ի րենց տա նը: Ծնող նե րը գաղ թել,

Երևան են ե կել ան ցած դա րասկզ բին`

Վա նից: Հայ րը` Վա հա նը, որբ է մե-

ծա ցել: Սո վո րել, ա պա դա սա վան դել

է «Վա նա Վա րա գա դպրո ցում»: Փա-

խե փա խի ժա մա նակ ե կել են Երևան,

տնա վոր վել Նոր քում, ե րեք որ դի են

ու նե ցել: Հայ րը կոշ կա կա րութ յուն է

ա րել, ըն տա նի քը պա հել:

Հե տո սկսվել էր պա տե րազ մը, եղ-

բայր նե րին տա րել էին կռիվ: Նո րի կը,

ով տան փոքրն էր, դար ձել էր ծնող նե-

րի հույսն ու օգ նա կա նը: Շատ ծանր

տա րի ներ էին: Այդ ժա մա նակ էլ ե ղավ

մի դեպք, ո րը ուս տա Նո րի կի հի շո-

ղութ յու նից եր բեք չջնջվեց. «Պա տե-

րազ մի տա րի նե րին հա ցը գրքույ կով

էինք ստա նում,-պատ մում է: -Գրքույ կը

տա նում, հա ցը վերց նում էի, որ տա նեմ

տուն, բայց… սո ված փո րով հա ցը ո՞նց

տուն հասց նեի, ճա նա պար հին ու տում

էի: Վա խից տուն չէի գնում, 3-4 ըն կեր-

նե րով բարձ րա նում էինք ցո րե նի ար-

տը: Ցո րե նը կտրում, լցնում էինք տոպ-

րակ նե րը, ի ջեց նում «գա զա նա նո ցի»

ձո րը, ցո րե նը ծե ծում, քա մուն էինք տա-

լիս… Տա նում էի տուն, որ կե րածս հա-

ցի հա մար ծեծ չու տեմ: Պա տե րազ մի

դժվար տա րի նե րին էդ գո ղա ցած ցո րե-

նով մի կերպ ապ րում էինք: Մի օր էլ…

բռնվե ցինք, մեզ «կնու տի» (մտրակ)

տակ տվե ցին, տա րան կոլ խո զի կա լը:

Սո սին

Հին Նոր քի փո ղոց նե րը վեր ու վար

ձգվում, միա նում էին ի րար ու տա-

րած վում մեծ սո սիի (ի րենց ա սա ծով`

չի նա րի) շուր ջը: Ծա ռը Նոր քի ճիշտ

կենտ րո նում էր: Փո ղոց ներն ա նուն

չու նեին. թվագր ված էին` 1-ին, 2-րդ,

3-րդ… Բայց թի վը փո ղոց կդառ նա՞: Ու

նոր քե ցի նե րի հա մար ամե նաիս կա-

կան ա նունն ու հաս ցեն ի րենց սո սին

էր. տնե րի տե ղը նկա րագ րում էին ծա-

ռով` ծա ռից աջ կամ ձախ, վերև կամ

ներքև: Թե քա նի՞ տա րե կան էր մեծ սո-

սին, որն իր սա ղար թով հով էր ա նում

հին Նոր քի կենտ րո նը, ոչ ոք չգի տեր:

Բայց պատ մում են, որ «չի նա րի» տակ

էր տե ղա կայ ված Նոր քի շու կան, որ-

տեղ վե րի գյու ղե րից` Ջրվե ժից, Ող ջա-

բեր դից… գյու ղա ցի նե րը է շե րով ապ-

րան քը բե րում էին այստեղ վա ճառ քի:

Նոր քի հնաբ նակ նե րից մե կի` ուս տա

Նո րի կի պատ մա ծով, ծա ռը 100քմ

հո վա նո ցի պես ստվեր էր գցում, այն-

քան հզոր էր «չի նա րին», որ 5-6 մարդ

ձեռ քե րը տա րա ծած՝ բու նը հա զիվ էին

գրկում:

Ծա ռի հո վի տակ մինչև ուշ ե րե կո

ե ռում էր առևտու րը: Ի րի կու նը շու-

կան «մաքր վում» էր, ու նոր քե ցի նե րը

մեծ ծա ռի տակ նստում էին խոսք ու

զրույ ցի, մեկ-մեկ էլ` սե ղան բա ցում,

թա ղի ժո ղովր դով ու տում-խմում, եր-

գում պա րում, ու րա խա նում: Պատ մում

են, որ 1930թ Մի կո յանն ու Խանջ յա-

Ø»ñ ù³Õ³ùÁ / Üáñù

49

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

Üáñù / Ø»ñ ù³Õ³ùÁ

50

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

Էն ժա մա նակ եզ նե րը լծում էին կա մե-

րին, որ ցո րե նը ծե ծեն: Մեզ էդ եզ նե րի

փո խա րեն լծե ցին ու մինչև ուշ գի տեր

մենք էինք կա մե րը ֆռռաց նում… 10-12

տա րե կան էինք, սո ված էինք»:

Խա ղե րը

Պատ մում են, որ Նոր քում ըն դուն ված

խա ղե րից էր լախ տին: Մեկ-մեկ էլ

«Ղա զա լե-Դա լա լե» էին խա ղում: Սա

պահմ տո ցիի պես մի խաղ էր: Ա մեն թի-

մում պետք է 10 հո գի լի ներ: Թաքնը-

վում էին, ու սկսում միմ յանց փնտրել.

ով գտնում էր թաքն վա ծին, հեծ նում էր

նրան, ու սա «հե րո սին» պիտի հասցը-

ներ այն տեղ, որ տե ղից սկսել էին խա-

ղը: Բա ցի այդ` նոր քե ցիք չմուշկ էին

լավ «քշում». «Երբ աս ֆալ տը սառ չում

էր, չմուշկ նե րով իջ նում էինք քա ղաք,

բո լո րը կանգ նում-նա յում էին, թե ինչ

ա րագ ենք քշում, ինչ «ֆին տեր» ենք

ա նում. գե ղա սա հոր դի նման պտույտ-

ներ էինք ա նում: Իմ չմուշկ նե րը հի մա

էլ նկու ղում են»,- ա սում է ուս տա Լե ռը,

իսկ Նո րիկն ա վե լաց նում է. «Պլա նի

գլխով մի ոտ քի վրա էինք իջ նում»…

Նոր քի հու մո րը

Նոր քում ապ րել են շատ կա տա կա-

սեր մար դիկ: Մա ցո յի հոր հետ կապ-

ված պատ մութ յու նը մե ծից փոքր, մի

քիչ ա վելի, մի քիչ պա կաս, մինչև

օրս հի շում են, պատ մում, ծի ծա ղում

և ու րա խա նում: Մա ցոն լավ կլար նետ

էր նվա գում ու դհոլ խփում: Մի օր էլ

գա լիս է տուն, տես նում է, որ հայ րը`

Մկրտի չը, ով շատ հու մո րով մարդ էր,

բայց սի րում էր խմել ու խմե լուց հե տո

էլ` օ րե րով քնել, խմած, քնած է: Ձեն է

տա լիս, թե` ա՛յ հեր, վե՛ր կաց, վե՛ր կաց,

իսկ նա տե ղից չի շարժ վում: Գնում,

դա գաղ է բե րում, խեղճ բի ձուն դնում

մե ջը: Ե րա ժիշտ ներ է կան չում, ու երբ

սրանք սկսում են նվա գել, «մե ռե լը»

զարթ նում, նստում է: Նվա գող նե րից

եր կու սը սրտա պա տառ են լի նում, քա-

րա նում, մնում: Գի նար բու քից դեռ ուշ-

քի չե կած «հան գուց յալն» էլ է մտնում

դե րի մեջ ու հա մա ձայ նում մինչև վերջ

խա ղալ, միայն թե` մի եր կու թաս խմե-

լու բան տան:

Մի օր էլ հարևան նե րից մե կի` Կա տին

տա տի շու նը սատ կում է: Կա տի նը շա-

նը տա նում է ձո րը, որ մի տեղ թա ղի,

և էս նույն Մա ցո յին է հան դի պում, իսկ

նա թե` «Էս ի՞նչ խա բար ա, Կա տին

տատ, ա ռանց ե րաժշ տութ յան, ա ռանց

տեր տե րի էդ խեղճ կեն դա նուն տա նում

ես թա ղե լո՞ւ»: Կա տի նը թե` «Սա պար-

տիա կան ա…»:

Աք սո րը

1946թ մի գի շեր թա ղը ոտ քի վրա անց-

կաց րեց: Վա խը բո լո րի սրտում էր, թե

հի մա… Թա ղի ա մե նա խե լոք մարդ-

կանց տա րան. «Նրանք հեչ ար ժան

չէին էդ տե սակ ճա կա տագ րի»: Ար-

տո յին տա րան, նրա հո րը, 3 աղ ջիկ-

նե րին, Վո լո դին, Մու կու չին, որ դուն ու

աղ ջիկ նե րին: Իբր թե` կու լակ են ե ղել:

Տան դռնե րը բաց մնա ցին… Մու կուչն

աք սո րում էլ մա հա ցավ, կի նը, տղան ու

աղ ջիկ նե րը հե տո վե րա դար ձան:

Լավն ու վա տը

Նոր քում էին գտնվում հայտ նի «Ղուդ-

րին» ու «Ստե փա նո սը» (հին ե կե ղե-

ցի ներ): Դրանք, ինչ պես ուս տա Լեռն

է հա վաս տիաց նում, քան դել է Լենկ-

Թե մու րը: Կո մու նիստ նե րի ժա մա նակ

քանդ վե ցին նաև Նոր քի «Սբ. Սի մոն»

ու «Աստ վա ծա մայր» ե կե ղե ցի նե րը:

Վեր ջին տա րի նե րին, Ար մե նակ Ար-

մե նակ յա նի ա ջակ ցութ յամբ, «Աստ-

վա ծա մայ րը» նո րից կա ռուց վեց:

Նոր քի ա մե նա հարգ ված մարդ կան ցից

էին Պո ղոս յան Վարդ գե սը` դպրո ցի

տնօ րե նը, Ներ սիս յան Պետ րո սը, Ա թո-

յան Սի մո նը… Նոր քի մե ծա հա րուստ-

նե րից էին Ա վե տի քով նե րը. նրանց

շնոր հիվ էր, որ 40 կմ -ա նոց կա վե խո-

ղո վա կա շա րով ջու րը քա ղա քից հա սել

էր Նորք: Թա ղի ա նու նով երգ չու հին

Ա գապն էր, դու դու կա հա րը` Վա չե

Հով սեփ յա նը: Նոր քի գո ղա կան ներն

էին Մի րոն, Զա լի կը, Մճեն` Մա թո սը,

Գդալ Գրի գո րը… ԻՆչ պես պնդում են

ուս տա Լեռն ու Նո րի կը, Նոր քը շատ

օ րի նա վոր թաղ էր. այն ժա մա նակ, երբ

քա ղա քի շատ թա ղա մա սե րում` Կոն-

դում, Բու թա նիա յում, Սի լա չիում… մո-

լեգ նում էին «գվար դիա նե րը», Նոր քը

մեր ժում էր խու լի գա նութ յու նը, այս-

տեղ հաշտ, հա մե րաշխ, հար գան քով

ու պատ վով էին ապ րում: 1930-ա կան-

նե րից Նոր քում է ապ րել նաև ան վա նի

գրող Սե րո Խան զադ յա նը, ում այ գին

ու հրաշք ծաղ կա նո ցը շա տերն են հի-

շում:

Ø»ñ ù³Õ³ùÁ / Üáñù

51

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

Ô³½³ËÝ»ñ / èáɳݹ ´ÉáõÙ / سñë»É/ ä³ïáõÑ³Ý ¹»åÇ ³ß˳ñÑ

285

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

ä³ïáõÑ³Ý ¹»åÇ ³ß˳ñÑ / Ô³½³ËÝ»ñ / èáɳݹ ´ÉáõÙ / سñë»É

52

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

ê÷Ûáõéù / ÷áËѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ

ՆՈՐԵՐԿԽՈՍՈՒԹՅՈՒՆՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԵՎՍՓՅՈՒՌՔԻՄԻՋԵՎհեղինակ`­Մովսես Դեմիրճյան

53

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

տութ յան գո յութ յան պայ ման նե րում

որ պես ինք նութ յան պահ պահ ման

օ ջախ ներ են հան դես գա լիս ինչ պես

ազ գա յին մշա կույ թը, այն պես էլ ազ-

գա յին պե տութ յու նը: Այ սինքն` ձեռք

բե րե լով պե տութ յուն, ազ գը ստա նում

է ինք նութ յան պահ պան ման մի նոր

աղբ յուր, ինչն էլ ան պայ մա նո րեն են-

թադ րում է այդ ինք նութ յան նո րա ցու-

մը, ար դիա կա նա ցու մը: Պատ մա կան

այն փու լում, երբ ժո ղո վուր դը ձեռք է

բե րում պե տութ յուն և դառ նում ազգ,

ինք նութ յան (ինք նա նույ նաց ման ձ ևե-

րի ամ բող ջութ յան) գի տակց ման զուտ

մշա կու թա յին-ա վան դա կան մե խա-

նիզմ նե րին ա վե լա նում են հա սա րա-

կա կան-քա ղա քա կան մե խա նիզմ նե-

րը: Ա վե լին, մշա կու թա յին երևույ թից

բա ցի, լի նե լով ա ռա ջին հեր թին քա ղա-

քա կան միա վո րում, ազգն ինք նութ յան

պահ պան ման հար ցում ա ռաջ նա հերթ

կա րիք ու նի հենց ու ժեղ պե տութ յան,

քան զի ձեռք բե րե լով պե տութ յուն,

ազգն իր զար գաց ման ու ղի նե րում

պետք է ա վան դա կան-մշա կու թա յին

միա վո րից վե րած վի քա ղա քա կա նի,

դառ նա քա ղա քա կան ազգ: Այ սինքն,

այ սօր հայ հա սա րա կութ յան առջև

կա ինք նութ յան ար դիա կա նաց ման

գերխն դիր, ո րի լուծ մամբ մե ծա պես

պայ մա նա վոր ված է հա յի ա պա-

Հա յի էթ նո հո գե բա նութ յու նը եր կատ-

ված է, հա կա սա կան, չմշակ ված, ին չը,

սա կայն, օ րի նա չափ է, ո րով հետև իր

պատ ճառ ներն ու նի պատ մութ յան հե-

ռու է ջե րում: Եվ մինչ օրս էլ մնում է

այդ պի սին` դրս ևոր ման հա մար գտնե-

լով նոր ո լորտ ներ և ա մեն ան գամ

փաս տե լով, որ աշ խար հի և դրա նում

առ կա գոր ծըն թաց նե րի ու երևույթ-

նե րի ի մաս տա վոր ման հար ցում հա-

յերս դեռևս միաս նա կան չենք, դեռևս

շա րու նա կում ենք զուտ գո յատևել`

մեր բար դույթ նե րի գե րին լի նե լով,

բայց ոչ ապ րել` ճա կա տագ րի տե րը

դառ նա լով: Ա վան դա բար հայ հա սա-

րա կութ յան բա զում հիմ նախն դիր նե-

րի պատ ճառ նե րը փնտրվել և մա սամբ

գտնվել են պատ մութ յան խոր քե րում,

անց յա լի այն ի րո ղութ յուն նե րում,

երբ պե տութ յան բա ցա կա յութ յունն

ար դիա կա նաց րել է կյան քի կազ մա-

կերպ ման ա վան դա կան-մշա կու թա յին

մե խա նիզմ նե րը, ո րոնց տուրք տա լով

էլ շա րու նա կում ենք ապ րել հի մա`

ան կախ պե տա կա նութ յան գո յութ յան

պայ ման նե րում: Անց յա լի ու ներ կա յի

ի րո ղութ յուն նե րի, կյան քի ըն թաց քում

ձեռք բե րած սո վո րույթ նե րի, օ րենք-

նե րի ու ի րա վունք նե րի ըն կա լում նե-

րում եր կատ ված հա յին անհ րա ժեշտ

է ի մաս տա վո րել մի նոր ի րո ղութ-

յուն` ան կախ ազ գա յին պե տութ յու-

նը, մշա կել այդ պե տութ յան հան դեպ

ընդ հա նուր-գա ղա փա րա կան հա սա-

րա կա կան վե րա բեր մունք, քան զի

պե տութ յան գո յութ յամբ է այ սօր պայ-

÷áËѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ / ê÷Ûáõéù

մա նա վոր ված հա յի գո յութ յու նը, պե-

տութ յունն է ստեղ ծում այն մի ջա վայրն

ու մի ջոց նե րը, ո րոնք հնա րա վոր են

դարձ նում ազ գա յին լեզ վի և, առ հա սա-

րակ, ազ գա յին մշա կույ թի կի րա ռումն

ու զար գա ցու մը: Իսկ ինչ պե՞ս ենք մենք

ի մաս տա վո րում Հա յաս տանն այ սօր:

Նախևա ռաջ նկա տենք, որ վե րը նշված

եր կատ վա ծութ յու նը վե րա բե րում է

նաև այս հար ցին, և փաս տենք, որ

հա յե րիս գի տակ ցութ յան մեջ Հա յաս-

տան-եր կի րը ստա նում է եր կու ար տա-

հայ տութ յուն, մե կը` որ պես Հայ րե նիք,

մեկն էլ` որ պես Պե տութ յուն: Թվում

է, թե ա մեն ինչ ճիշտ է` Հա յաս տա նը

և՛ Պե տութ յուն է, և՛ Հայ րե նիք: Մինչ-

դեռ սրանք նույն ըն կա լում նե րը չեն

և նույ նիսկ նույն ըն կալ ման տար բեր

կող մե րը չեն: Հա յե րի գի տակ ցութ յան

մեջ Պե տութ յու նը չի հա մընկ նում Հայ-

րե նի քի հետ. հա յի գի տակ ցութ յան մեջ

դրանք տար բեր են: Հայ րե նիքն ա վե լի

շուտ բա րո յա կան կա տե գո րիա է, իսկ

Պե տութ յու նը` ի րա վա կան: Ա սե լով

«Հայ րե նիք»` պատ կե րաց նում ենք

նախևա ռաջ պատ մա կան Հայ րե նի քը,

ո րը չի հա մընկ նում այ սօր վա Պե տութ-

յան հետ. չի հա մընկ նում ո՛չ իր տա-

րած քով (ծո վից ծով Հա յաս տան), ո՛չ

բ նակ չութ յամբ (յոթ մի լիոն հայ` Տիգ-

րան Մե ծի օ րոք) և ո՛չ էլ մշա կույ թով:

Աս վա ծը միայն տե սա կան խնդիր չէ,

այլ ու նի նաև իր կոնկ րետ ար տա հայ-

տութ յուն նե րը հա յի կյան քում, քան զի

այս տա րա ձայ նութ յու նը մե ծա պես

ազ դում է ինք նութ յան (ինք նա նույ-

նաց ման) ձ ևա վոր ման վրա այն պես,

որ ժա մա նա կա կից հա յը շա րու նա կում

է նույ նաց նել ի րեն ո՛չ այն քան ներ կա-

յիս պե տութ յան ու հա սա րա կութ յան,

որ քան` այլ ազ գա յին մշա կույ թի ու իր

անց յա լի հետ: Սա կայն պետք է հաշ վի

առ նել, որ անց յա լի հետ ինք նա նույ-

նա ցու մը պայ մա նա վոր ված է ինք նութ-

յան պահ պան ման անհ րա ժեշ տութ-

յան գի տակ ցու մով և հե տապն դում է

հենց այդ նպա տա կը: Միա ժա մա նակ,

պետք է փաս տել նաև, որ ան կախ պե-

54

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

ê÷Ûáõéù / ÷áËѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ

գան: Թերևս, սա շատ ա վե լի կարևոր

է հա յաս տա նաբ նակ հա յե րի, քան

սփյուռ քա հա յե րի հա մար, ո րով-

հետև վեր ջին նե րիս գի տակ ցութ յան

մեջ Հա յաս տան-եր կիրն ա վե լի շատ

ըն կալ վում է Հայ րե նի քի (ա վան դա-

կան-մշա կու թա յին) ի մաս տով, իսկ

հա յաս տա նաբ նակ նե րի մոտ` Պե-

տութ յան (որ պես քա ղա քա կան միա-

վո րի) ի մաս տով: Դա ա ռա ջին հեր-

թին բա ցատր վում է այն փաս տով, որ

սփյուռ քա հա յերն ապ րում և ի րենց

քա ղա քա կան ու քա ղա քա ցիա կան,

ի րա վա կան և սո ցիա լա կան խնդիր նե-

րը լու ծում են այլ պե տութ յուն նե րում,

իսկ Հա յաս տա նին վե րա բե րվում են

ա ռա վե լա պես բա րո յա հո գե բա նա կան,

ո՛չ թե պե տաի րա վա կան տե սանկ յու-

նով: Եվ երկ րոր դը` Սփյուռ քին հա-

մախմ բող հիմ նա կան գոր ծոն նե րից

է պատ մա կան հի շո ղութ յու նը, ո րով

այ սօր սփյուռ քա հա յե րը փոր ձում են

արժևո րել հա յոց պե տութ յան կեն սա-

կեր պը: Այդ արժևո րու մը պայ մա նա-

վոր ված է այն կան խադ րույ թով, թե

պե տութ յու նը հնա րա վոր է ղե կա վա-

րել` հիմն վե լով միայն բա րո յա կան

պատ կե րա ցում նե րի, ա վան դույթ նե-

րի ու պատ մա կան հի շո ղութ յան վրա,

մինչ դեռ այդ չա փա նիշ նե րը հաշ վի չեն

առ նում գլո բալ և տա րա ծաշր ջա նա յին

ի րո ղութ յուն նե րը, ա րագ փո փոխ վող

քա ղա քա կան ի րա վի ճա կը և պե տութ-

յան ու հա սա րա կութ յան զար գաց ման

մի տում ներն ա պա գա յում: Միևնույն

ժա մա նակ, Հա յաս տան-երկ րի` որ-

պես Հայ րե նի քի և որ պես Պե տութ յան

ըն կա լում նե րը կա րող են չհա կա սել

ի րար, այլ` միայն լրաց նել, ե թե գի-

տակ ցենք, որ «Հայ րե նիք» բա րո յա-

կան կա տե գո րիան իր ամ բող ջա կան

տեսքն է ստա նում «Պե տութ յուն» քա-

ղա քա կան կա տե գո րիա յի մի ջո ցով, և

որ Հայ րե նի քը պահ պա նե լու հա մար

այ սօր մեզ անհ րա ժեշտ է ու ժեղ Պե-

տութ յուն: Այդ Պե տութ յունն է, որ այ-

սօր կա րիք ու նի զար գա նա լու, ուս տի

նաև` փո խե լու հարևան նե րի հետ իր

հա րա բե րութ յուն նե րի ձ ևա չա փը, որ-

պես զի հիմք հան դի սա նա ժա մա նա-

կա կից հա յի ինք նութ յան հա մար:

«Հայ­ժո­ղովր­դի­ող­բեր­գու­թիւ­նը­նրա­նում­է,­որ­ա­րեւ­է­եր­գում­(«Ա­րե­գակն­ար­դա­ր»),բայց­քնա­մոլ­է­(«Ի­ննջան­է­ծան­րու­թեա­ն»),­ի­դեա­լիստ­է,­բայց­դրա­մա­տենչ,­հայ­րե­նա­սեր­է,­բայց­անձ­նա­պաշտ,­ի­մա­ցա­կան­է,­բայց­ոչ­կռա­հող,խելք­ու­նի,­բայց­ոչ­ե­րե­ւա­կա­յու­թիւն,սի­րում­է­գի­տու­թիւ­նը,­բայց­ծու­լա­նում­է­նրա­նից­օգտ­ւել,գո­ռոզ­է,­բայց­յար­մար­ւում­է­նւաս­տու­թեան,քաջ­է,­բայց­խոր­տա­կու­մի­զգա­ցում­չու­նի,խիստ­է,­բայց­ան­հար­գա­պահ,ե­րա­զա­սեր­է,­բայց­ներ­կա­յին­գե­րի,ոյ­ժի­պաշ­տա­մունք­ու­նի,­բայց­ոչ­հզօ­րու­թեան­կամք,կեն­սա­բա­նա­կան­զօ­րու­թե­նա­կա­նու­թիւն­ու­նի,­բայց­ոչ­կազ­մա­կեր­պա­կան­հա­կում,մշա­կու­թա­յին­տենչ­ու­նի,­բայց­ոչ­քա­ղա­քա­կան­կո­րով,ար­դա­րա­միտ­է,­բայց­ոչ­ճշմար­տա­սէր,ցեղ­է,­բայց­գե­րա­դա­սում­է­ժո­ղովր­դի­բա­րո­յա­կա­նը»:Հայկ Ա սատր յան

56

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

¶³ÕÃûç³ËÝ»ñ / Ðݹϳѳۻñ

Դաք քա յի վեր ջին

հա յը` Մայքլ

Մար թի նըհե­ղի­նակ`­Տիգ րան սրկ. Բա ղում յան

լուսանկարները`­Հրայր Բազեի, Կտրիճ քհն. Դևեջյանի

«Ինչ­էլ­պա­տա­հի,­ան­վա­րան,­հույ­սով­ու­հա­վա­տով­առ­Աստ­ված­պի­տի­մնամ­և­խնա­մեմ­այս­ե­կե­ղե­ցին`­սրբութ­յամբ­ու­ա­ռա­վել­նա­խան­ձախնդ­րութ­յամբ­կա­տա­րե­լով­ա­ռա­քե­լութ­յունս»,­­ա­սում­է­Դաք­քա­յի­Ս.­Հա­րութ­յուն­հայ­կա­կան­ե­կե­ղե­ցու­խնա­մա­կալն­ու­պա­հա­պա­նը:

Դաք քա յի Ս. Հա րութ յուն հայ կա կան ե կե ղե ցին, 2004թ

57

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

Ðݹϳѳۻñ / ¶³ÕÃûç³ËÝ»ñ

Ան հեր քե լի ի րո ղութ յուն է, որ Աստ ծո

պատ կե րով և նմա նութ յամբ ստեղծ ված

յու րա քանչ յուր մարդ իր ա ռա քե լութ-

յունն ու նի այս կյան քում: Ուս տի շատ

կարևոր է դա հաս կա նա լը և, ա ռանց

ընդ դի մա նա լու, այն սրբութ յամբ կա-

տա րե լը: Նման ա ռա քե լութ յան բարձր

գի տակ ցութ յամբ, հույ սով և հա վա տով

էլ Աստ ծո պարգևած օ րերն է ապ րում

Բանգ լա դե շի մայ րա քա ղաք Դաք քա յի

վեր ջին հա յը` գրե թե 80-ամ յա Մայքլ

Մար թի նը (իս կա կան ա նու նը` Մի քա-

յել Հով սե փի Մար տի րոս յան), ով նաև

Ս. Հա րութ յուն հայ կա կան ե կե ղե ցու

խնա մա կալն է, եր բեմ նի բար գա վաճ

Դաք քա յի հա յութ յան վեր ջին ներ-

կա յա ցու ցի չը: Ար դեն տաս նամ յակ-

ներ շա րու նակ նա իր ներ կա յութ յամբ

շրջա պա տին հի շեց նում է հայ մար դու

մա սին, խնամ ված և բա րե կարգ պա-

հում հա յոց ե կե ղե ցին ու հայ կա կան

գե րեզ մա նա տու նը. մի հա յոր դի, ով

քաջ գի տակ ցում է իր ա ռա քե լութ յան

նշա նա կութ յու նը հնդկա հայ գա ղու թի

կյան քում և սի րով կա տա րում իր ան-

խոնջ ծա ռա յութ յու նը հայ կա կան ե կե-

ղե ցում…

Նա Դաք քա է ե կել 1942թ, ա մուս նա ցել

և ե րեք զա վակ ու նե ցել: Հե տաքրք րա-

կան է, որ նրա եղ բայրն էլ Բիր մա յի

հայ հա մայն քի վեր ջին հայն է ու տե-

ղի հա յոց ե կե ղե ցու խնա մա կա լը: Եր-

կու հա յոր դի ներ, ո րոնց ու սե րին մեծ

պար տա կա նութ յուն և ա ռա քե լութ յուն

է դրված: Նա խան ձախն դիր և հայ րե-

նա սեր այս հա յոր դուն հան դի պե ցինք

Կալ կա թա յում` Ս. Նա զա րեթ հայ կա-

կան ե կե ղե ցու հիմ նադր ման 300-ամ-

յա կին նվիր ված տո նա կա տա րութ-

յուն նե րի ժա մա նակ: Բարձ րա հա սակ,

թավ բե ղե րով և ա ռինք նող հա յաց քով

Մայքլ Մար թի նը մեծ ոգևո րութ յամբ և

հպար տութ յամբ պատ մում է, թե ինչ-

պես է խնա մում հայ կա կան ե կե ղե ցին

և հա յոց գե րեզ մա նա տու նը, եր բեմն

խունկ վա ռում ա ղո թա տան ներ սում,

իր նախ նի նե րի նման ա ղո թում այն

վստա հութ յամբ, որ հրաշք պի տի կա-

տար վի, և հա յե րը կրկին պի տի բնակ-

վեն Դաք քա յում… Ս. Հա րութ յուն

հայ կա կան ե կե ղե ցու խնա մա կալն ու

պա հա պա նը խնդրում է, որ ա ղո թենք

իր հա մար, որ պես զի Աստ ված ուժ

և կո րով պարգևի, որ պես զի այս աշ-

խար հից հե ռա նա լուց ա ռաջ ե կե ղե ցին

հանձ նի մեկ այլ հա յի և այն ժա մա-

նակ հան գիստ հո գով ննջի ի Տեր: Ու-

րա խա լի էր, որ, չնա յած առ կա դժվա-

րութ յուն նե րին, Մայքլ Մար թի նը շատ

լա վա տես էր և բա զում ծրագ րե րով

լի, քան զի պա տա հա կան չէր հա մա-

րում Աստ ծո կող մից իր ընտ րութ յու նը:

Անհ նար էր չզար մա նալ նրա ան սահ-

ման հայ րե նա սի րութ յամբ և ե կե ղե ցա-

սի րութ յամբ: Մի քա նի տա րի ա ռաջ նա

կորց րել էր իր սի րե լի կնո ջը և այ սօր

միայ նակ շա րու նա կում է տաս նամ-

յակ նե րի իր ա ռա քե լութ յու նը Բանգ-

լա դե շի մայ րա քա ղա քում: Նրա հետ

մեր մտեր միկ զրույ ցը տ ևեց մի քա նի

ժամ. այդ ըն թաց քում մտո վի տե ղա-

փոխ վե ցինք մի քա նի դար ա ռաջ, երբ

Հայ րե նի քից այդ քան հե ռու, Հնդկաս-

տա նի Բեն գա լիա նա հան գում, հա յե-

րը լիար ժե քո րեն ապ րում էին և այ սօր

էլ ապ րում են ի րենց ազ գա յին-ե կե-

ղե ցա կան ու մշա կու թա յին կյան քով:

Դաք քա յի հայ հա մայն քը մեծ դե րա-

կա տա րութ յու նէ ու նե ցել Հնդկաս տա-

նի Բեն գա լիա նա հան գի կյան քում 17-

18դդ ըն թաց քում, երբ հա յե րը դար ձել

էին լուրջ առևտրա կան գոր ծոն և զբա-

ղեց նում էին բարձր պաշ տոն ներ: Հի-

շեց նենք, որ 1947թ հե տո Բեն գա լիան

կրո նա կան ա ռու մով բա ժան վեց եր կու

մա սի. մահ մե դա կան բնակ չութ յու նը

«թողն վեց» Արևել յան Պա կիս տա նին,

Հայ կա կան գե րեզ մա նա տան մեկ հատ վա ծը

58

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

այ նու հետև` Բանգ լա դե շին, իսկ մյուս

մա սը մնաց այ սօր վա Հնդկաս տա նի

տա րած քում: Ուս տի, մե րօր յա Բանգ-

լա դե շի հա յութ յան կյանքն անխ զե լիո-

րեն կապ ված է հենց Բեն գա լիա յի նա-

հան գի հայ հա մայն քի պատ մութ յան

հետ: Խո ջա Վա զե դի, Խո ջա Փա նոս

Քա լան թա րի, Խո ջա Իս րա յել Սար հա-

դի և մյուս նշա նա վոր հայ առևտրա-

կան նե րի շնոր հիվ ծաղ կում էր ապ-

րում ջու թի, մե տաք սի, սե լիտ րա յի և

այլ ապ րանք նե րի առևտուրն ամ բողջ

Հնդկաս տա նում: Մու ղալ կայս րութ-

յան կա ռա վա րիչ նե րի բար յա ցա կամ

վե րա բեր մուն քի շնոր հիվ հա յերն ու-

նեին բո լոր ա զա տութ յուն ներն ու

ի րա վունք նե րը: Հա ճախ հենց հա յերն

էին միջ նորդ դառ նում կայս րութ յան և

օ տար առևտրա կան նե րի միջև` լու ծե-

լով զա նա զան, եր բեմն էլ անհ նա րին

թվա ցող խնդիր ներ: Խե լա ցի և հմուտ

այդ վա ճա ռա կան նե րի, նա հան գում

ու նե ցած նրանց դիր քի և, ա մե նա-

կարևո րը, տե ղի կա ռա վա րիչ նե րի

լավ վե րա բեր մուն քի շնոր հիվ նպաս-

տա վոր պայ ման ներ էին ստեղծ ված

հա յե րի բնա կու թյան և բազ մա նա լու

հա մար: Ի դեմս հա յե րի` նա հան գի

կա ռա վա րիչ նե րը տես նում էին աշ խա-

տա սեր, դի մա ցի նին հար գող, գոր ծուն-

յա և հյու րա սեր մարդ կանց, ով քեր ոչ

միայն մտա ծում էին ի րենց անձ նա կան

շա հույ թի մա սին, այլ նաև յու րով սանն

օգ տա կար լի նում հենց Հնդկաս տա-

նին: Հա յերն ապ րում էին Բեն գա լիա-

յի Սայ դա բադ, Կալ կա թա, Չին սու րա,

Պատ նա, Կա սիմ բա զար և այլ քա ղաք-

նե րում: Դաք քա յում նշա նա վոր էին

Պո ղոս յան, Ա ղաս յան, Մի քա յել յան,

Ստե փան յան, Հո վա կիմ յան, Սարգըս-

յան, Հա րութ յուն յան և Մա նուկ յան

գեր դաս տան նե րը: Երբ հա յե րը Դաք-

քա յում բազ մա ցան, նրանք սկսե ցին

մտա ծել նաև հայ կա կան ե կե ղե ցու

շի նութ յան մա սին: Մինչ այդ նրանք

ե կե ղե ցա կան ա րա րո ղութ յուն նե րին

մաս նակ ցում էին Ռո զա րիի Ս. Տի րա-

մոր պոր տու գա լա կան ե կե ղե ցում, ո րի

ներ սում կան նաև հայ կա կան գե րեզ-

ման ներ: Մի քա նի տա րի անց հայ-

կա կան փո ղո ցում գտնվող նույն պես

հայ կա կան գե րեզ մա նա տա նը նրանք

սկսում են կա ռու ցել փոք րիկ փայ-

տա շեն մա տուռ: Հե տա գա յում, 1781թ,

հիմ նադր վում է Դաք քա յի Ս. Հա րութ-

յուն հայ կա կան ե կե ղե ցին, որն օծ վում

է ժա մա նա կի Հայ րա պե տա կան նվի-

րակ Եփ րեմ ե պիս կո պո սի ձե ռամբ.

նա, ի դեպ, հե տա գա յում դառ նում է

Ա մե նայն հա յոց կա թո ղի կոս: Ե կե ղե-

ցին կա ռուց վել է ժա մա նա կի նշա նա-

վոր հա յոր դի նե րի` Մի քա յել Սարգ սի,

Աստ վա ծա տուր Գ ևոր գի, Մար գար

Պո ղո սի և Խո ջա Պետ րո սի բա րե րա-

րութ յամբ: Ե կե ղե ցու տա րած քում այ-

սօր կա շուրջ 400 գե րեզ ման, որ տեղ

ի րենց հա վեր ժա կան հան գիստն են

գտել բա զում նշա նա վոր հնդկա հա յեր:

1837թ Հով հան նես Կա րա պետ Սար-

գի սը ե կե ղե ցու հա մար կա ռու ցում է

զան գա կա տուն, ո րը, դժբախ տա բար,

փլվում է 1897 թ երկ րա շար ժի պատ-

ճա ռով: 1907թ կա ռուց վում է քա հա-

նա յի տու նը, իսկ 1910թ, կալ կա թա հայ

Հա րութ յուն Ստե փան յա նի բա րե րա-

րութ յամբ, ե կե ղե ցին մար մա րա պատ-

վում է, տե ղադր վում են լույ սեր` ի հի-

շա տակ բա րե րա րի պա պի` Դաք քա յի

ծխա կան քա հա նա Տեր Հայ րա պետ

Բաշ խում յա նի: Այ սօր վա ըն թեր ցո-

ղին վե րոգր յալ տե ղե կութ յուն նե րը

գու ցեև շատ սո վո րա կան թվան, բայց,

այն ժա մա նակ վա տե սանկ յու նից դի-

տար կե լով, իս կա պես մեծ շքե ղութ յուն

¶³ÕÃûç³ËÝ»ñ / Ðݹϳѳۻñ

Ե կե ղե ցու ներ սը

59

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

էր ե կե ղե ցին մար մա րա պա տե լը, լույս

ու նե նա լը, մյուս հար մա րութ յուն ներն

ա պա հո վե լը: 1915թ Դա վիթ Ա լեք-

սանդ րի մի ջոց նե րով կա ռուց վում է

ե կե ղե ցու մար մար յա Ս. Խո րա նը, իսկ

մեկ այլ նշա նա վոր հա յոր դի` Հով սեփ

Ղա զա րը, ե կե ղե ցուն է նվի րա բե րում

հսկա յա կան մի գու մար` շուրջ 100 հզ

հնդ կա կան ռու փի: Ե կե ղե ցու խո րա-

նը զար դա րում են Վեր ջին ընթ րի քը

և Խա չե լութ յու նը պատ կե րող եր կու

նկար, ո րոնք ստեղծ վել են եվ րո պա ցի

նկա րիչ Փո տի կող մից 1849թ: Պատ-

կե րը նույնն է նաև Հնդկաս տա նի մեր

մյուս ե կե ղե ցի նե րում, մինչ դեռ Հա յոց

Ե կե ղե ցու ըն կալ յալ ա վան դութ յան

հա մա ձայն` խո րա նի վրա պետք է լի-

նի Ս. Աստ վա ծած նի պատ կե րը` Հի-

սուս ման կա նը գրկում:

Դաք քա յում հա յե րը զբաղ վել են նաև

կրթա կան գոր ծու նեութ յամբ: Նշա նա-

վոր հայ առևտրա կան Նի կո ղա յոս Պո-

ղո սը 1830-ա կան թթ բա ցում է Դաք-

քա յի ա ռա ջին մաս նա վոր դպրո ցը, որն

իր կրթա կան մա կար դա կով բարձր էր

մյուս դպրոց նե րից: Ի դեպ, այդ դպրո-

ցը ցայ սօր գոր ծում է, չնա յած շա տե րը

երևի չեն էլ հի շում դրա հայ հիմ նադ րի

մա սին: Ցա վոք, սա կավ են տե ղե կութ-

յուն նե րը Դաք քա յի հա յութ յան թվա-

քա նա կի մա սին: Ըստ Հնդկաս տա նի և

Ծայ րա գույն Արևել քի հայ րա պե տա-

կան նվի րակ և Ե րու սա ղե մի ա պա գա

հա յոց պատ րիարք Տ. Թոր գոմ արք.

Գու շակ յա նի` 1917թ Դաք քա յում ապ-

րում էր 10 ըն տա նիք (39 անձ. 24-ը

ա րա կան, 15-ը ի գա կան սե ռի): 1950-

ա կան թթ ինչ պես Հնդկաս տա նից,

այն պես էլ Բանգ լա դե շից շատ հա յեր

են մեկ նում Եվ րո պա, Ավստ րա լիա և

ԱՄՆ: Այ սօր այս տեղ մնա ցած միակ

հա յը Մայքլ Մար թինն է: Նրա ե րեք

դուստ րերն ապ րում են Կա նա դա յում:

Նա հույս ու նի, որ իր զա վակ նե րից մե-

կը, այ նո ւա մե նայ նիվ, կթող նի կյան քի

շքե ղութ յուն նե րը, կվե րա դառ նա Դաք-

քա և իր մահ վա նից հե տո կխնա մի

հա յոց ե կե ղե ցին: «Ե թե դուստ րերս էլ

չգան, ա պա ան պայ ման պետք է մեկ

հայ գտնեմ, ով կխնա մի այս հո յա կերտ

ե կե ղե ցին»,- ա սում է Մայքլ Մար թի նը

և խո սում ա վան դութ յան պահ պան-

ման անհ րա ժեշ տութ յան մա սին: Նա

պատ մում է Դաք քա յի հայ կա կան

գե րեզ մա նա տա նը թաղ ված նշա նա-

վոր հա յոր դի նե րի մա սին և ընդգ ծում,

որ այդ ան խոս գե րեզ մա նա քա րե րը

հա մայն քի ան լուռ պատ միչ ներն են,

ո րոնց հետ ին քը զրու ցում է ա մեն օր:

Նա պատ մեց, որ Դաք քա կա տա րած

այ ցի ժա մա նակ հա յոց ե կե ղե ցու տա-

րած քում է հանգր վա նել նաև Մայր

Թե րե զան: Այս պի սին են Դաք քա-

յի վեր ջին հա յի` ազն վա սիրտ Մայքլ

Մար թի նի կյան քի ու ղին և մտա ծում-

նե րը: Մի հա յոր դի, ով իր մեջ խտաց-

նում է դաք քա հա յութ յան անց յալն ու

ներ կան, ճշմա րիտ քրիս տոն յա յի և

հայ րե նա սեր հա յի կեր պարն ու նկա-

րա գի րը:

Հ. Գ.- 2008թ նո յեմ բե րի 16-ին Գա րե-

գին Բ Ա մե նայն հա յոց կա թո ղի կո սը

Կալ կա թա յի ե կե ղե ցա կան վար չութ-

յան մի քա նի ան դամ նե րի հետ մաս-

նա վոր այց կա տա րեց Բանգ լա դեշ`

ծա նո թա նա լու հայ ե կե ղե ցու վի ճա-

կին: Այս փաս տը հույս է ներշն չում, որ,

Վե հա փառ Հայ րա պե տի օրհ նութ յամբ,

դաք քա հա յութ յան կյան քը չի դա դա-

րի և կի րա կա նա նա Մայքլ Մար թի նի

ե րա զան քը. հա յոց ե կե ղե ցին կու նե նա

իր քա հա նան, և այս տեղ կրկին կապ-

րեն հա յե րը…

Ðݹϳѳۻñ / ¶³ÕÃûç³ËÝ»ñ

Դաք քա յի փո ղոց նե րից մե կը

60

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

Acute Angle / Hebrew University of Jerusalem

In this brief essay I take a look at the

program of the Armenian Studies, as it

is taught at one of the most prestigious

universities in the Middle East, the

Hebrew University of Jerusalem. The

establishment of this program at an Israeli

high academic institution is justified by

the fact that the Armenians have a long

history of their presence in historical

Palestine, or modern-day State of Israel.

In my search for credible information

for you readers, I interviewed several

professors affiliated with the Hebrew

University of Jerusalem, who have

taught Armenian Studies courses in

different periods of time.

“I am Armenologist, I am Hayaser”

I met Professor Michael Stone during the

Armenian Genocide Commemoration

event in April 2006. This event is held

annually at the Hebrew University of

Jerusalem Givat Ram campus. As one of

the traditional supporters of this event,

Prof. Stone gave a speech sympathizing

with the victims of the 1915 atrocities

and the families of those who survived.

Prof. Stone is the initiator and constant

supporter of the Armenian Studies

program at the Hebrew University of

Jerusalem. He started teaching Armenian

Gerapar language and poetry in 1967

and continued until Spring 2009.

Prof. Stone humbly confesses, “I teach

Armenian Studies because I love the

subject, I am an Armenologist, I am

Hayaser.”

Throughout his career at the Hebrew

University, Michael Stone engaged in

the task of fundraising for the support of

the Armenian Studies program. He says

that much support was received from

Mr. Momjian, the official representative

of Armenia in Israel. The State of Israel

does not have an Armenian Embassy.

Prof. Stone says, “His [Mr. Momjian’s]

idea was to strengthen us. He did not

pay for Hayagitutyun program, he

paid for the graduates of Jerusalem’s

Targmanchatz school to study at the

Hebrew University of Jerusalem, and to

study whatever they want. Mr. Momjian

was always very supportive of what we

did.”

Michael Stone humbly shared his

experience of investing great amounts

of time and personal efforts to enable

the continuity of the Armenian Studies

program at one of the academically

advanced universities in the Middle East

region. However, he also admits that

the program of the Armenian Studies is

under threat of being completely shut

down because of lack of funding.

Prof. Stone explains that the Hebrew

University’s Faculty of Humanities

includes several divisions for the studies

of various regions, such as African

and Asian Studies, Jewish Studies,

Archaeology, and other programs. The

Armenian Studies program is part of

the university’s Institute of Asian

and African Studies. However, the

inevitable fact is, the Hebrew University

The Armenian Studies Program in Hebrew University of JerusalemBy­Naira Galoustyan

The­world­of­academics­and­knowledge­is­timeless­and­incredibly­rich­in­the­opportunities­it­offers­to­people.­This­world­opens­windows­to­the­unknown­and­invites­all­those­who­are­curious­and­craving­to­learn­new­disciplines­and­professions.­In­this­article­I­shall­discuss­one­of­such­disciplines­of­incredible­richness,­depth,­and­long­history:­the­study­of­the­history­of­the­Armenian­people,­otherwise­known­as­the­Armenian­Studies.

61

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

Hebrew University of Jerusalem / Acute Angle

traced to the time when Armenia and

Palestine were part of the same empire,

and to the time period of the reign of the

Armenian King Tigran II (95 to 55 B.C.),

who for a short time reached Palestine

in his political influence. However, the

innumerable pages of history are clearly

impossible to cover in this article. Here

I only hope to notice the deep roots of

Armenians presence in the Holy Land,

and their ability to preserve their

incredibly rich culture throughout

centuries. For this very reason, I also

emphasize the significance of educating

the Israeli and foreign university

students about the Armenians, and

the role they play in the contemporary

history of the State of Israel.

Armenians in Jerusalem

Another Armenologist I am proud to

introduce is Mrs. Jasmine Dum-Tragut,

Professor of General Linguistics and

Armenian Studies at the Department

of Linguistics at the University of

Salzburg, Austria. Professor Dum-

Tragut was invited by the Austrian

Center of the Hebrew University to

give several lectures on the subject of

modern-day Armenia. She also shares

her vision about preserving the studies

of the Armenian culture and language at

an Israeli academic institution.

“In my opinion,” says Prof. Dum-Tragut,

“the leading university of a multicultural

and multilingual city like Jerusalem,

where the Armenians have been

fulfilling very special functions at the

Holy Places ..., should house all scientific

studies relating to its traditional ethnic

populations. Armenian Studies are also

of importance for all kind of other fields

of studies, like history, history of Art,

diaspora studies, and even comparative

cultural and linguistic studies.”

She adds, “Armenian Studies shall

definitely not be regarded as a scientific

of Jerusalem distributes its sources of

funding for its academic programs in a

specific order of priorities, the first on

the list being subjects involving science

and those involving studies of Judaism.

“In that order of priorities, the Armenian

Studies program is way down... The

biotechnology and molecular studies

are much more important than the

humanitarian programs.” explains

Prof. Michael Stone with apparent

disappointment and regret.

“We – Jews - and Armenians share the

future”

Here I introduce yet another

Armenologist, Mashtots Professor

of Armenian Studies at Harvard

University, Professor James Russell. He

also shares his regret concerning the

closing the Armenian Studies program

at the Hebrew University of Jerusalem.

“I very much hope the Hebrew

University will preserve Armenian

Studies. The program is one of the

finest at any university. Michael Stone

devoted a life's work to it; I have taught

and lectured often in and for it, and my

pupil, Sergio La Porta, taught in it for

eight years,” says Professor Russell.

Professor Russell, who is a national

of Israel, adds, “The Armenian nation

shares a fate very much like our own,

though the two communities have been

separated historically by religious and

political differences. Nonetheless, we –

Jews - and Armenians share the future

in the Near East and it is most important

that the study of the ancient culture

and language, and long history of the

Armenians continue to be taught and

studied at the flagship university of the

State of Israel.”

Indeed, the history of the Armenians in

the Holy Land can be traced back to the

days of Assyria and Babylon. It can be

field limited only to the investigation

of the history, culture, theology and

language.... If this aspect of Armenian

Studies could be more stressed in

discussions about the general importance

and use of Armenian Studies, I am sure

this subject would also attract more

scholars and students of other fields

of studies. And in such a way it would

be possible to reactivate and maintain

Armenian Studies also in Jerusalem.”

Among other professors engaged

in teaching Armenian history and

language at the Hebrew University of

Jerusalem were Dr. Ruberta Ervin and

Professor Sergio LaPorta who came to

teach after Dr. Ervin left. Ruberta Ervin

received her PhD degree at Columbia

University in New York and also taught

at Targmanchatz school (Translators’

School) in Jerusalem for several years.

Whereas, Prof. LaPorta received his

degree in Armenian Studies at Harvard

University, and teaching at the Hebrew

University of Jerusalem was his first

appointment as a professor.

Another Hayaget, who taught at the

Hebrew University of Jerusalem, was

Martiros Minassian, who came from

Armenia and also taught at the Armenian

convent of Jerusalem in the 70’s.

The Hebrew University of Jerusalem

no longer offers the program for

Armenian Studies, yet hope remains

that the program will be resumed one

day. Academically oriented members

of Jerusalem's Armenian community,

who know the importance of having

this program at Hebrew University,

will appreciate all efforts and offers of

generosity from those who care about

preserving the studies of our culture and

history at one of the most prestigious

institutions in the Middle East.

P.S. ­­For­more­information­about­the­Armenian­Studies­program­at­Hebrew­University,­please­refer­to­the­following­site:

http://micro5.mscc.huji.ac.il/~armenia.

62

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

12

3

4

5

6

7

89

10

11

12

1314

15

16 17

18

19

20

21

22

üáïáå³ïÙáõÃÛáõÝ / ÃٵϳѳñáõÑÇÝ»ñ

Թմբկահարուհիներ` 1­Գրետա­Հովսեփյան,­2­Ռոզա­Սերոբյան,­3­Տաթև­Մկրտչյան,­4­Ձյունիկ­Մադաթյան,­5­Շահանե­Արուշտամյան,­6­Սուսաննա­Սարգսյան,­7­Վերոնիկա­Այվազյան,­8­Շուշան­Գալստյան,­9­Աննա­Ղևոնդյան,­10­Շուշան­Մելքոնյան,­11­Էմմա­Օհանյան,­12­Լիանա­Եգորյան,­13­Սեդա­Ավագյան,­14­Էլեն­Պապյան,­15­Անժելա­Բալյան,­16­Մանյա­Մուշեղյան,­17­Հասմիկ­Պետրոսյան,­18­Թամարա­Հարությունյան,­19­Ալիսա­Դարբինյան,­20­Թամարա­Հակոբյան,­21­Նազելի­Ասլանյան,­22­Մարիա­Վարդապետյան:

Նկարահանման­վայրը`­Երևանի­պետական­համալսարանի­գլխավոր­մուտքի­աստիճանաշարը

63

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

ÃٵϳѳñáõÑÇÝ»ñ / üáïáå³ïÙáõÃÛáõÝ

Երևան յան թմբկա հա րու հի նե րի

ռիթ մե րը

2009թ Երևա նի քա ղա քա պե տ Գա գիկ Բեգ լար յա նի, «Շարմ Հոլ դին գի» տնօ րեն Ռու բեն Ջա ղին յա նի, «Մենք մեր մա սին» ամ սագ-րի հիմ նա դիր և տնօ րեն Պա վել Սարգս յա նի հա մա տեղ ջան քե րով ի րա կա նաց վեց մի հե տաքր քիր նա խա գիծ. ստեղծ վեց «Երևան-յան թմբուկ ներ» ե րի տա սարդ թմբկա հա րու հի նե րի խում բը: Եր կա րատև ու ման րակր կիտ ընտ րութ յան արդ յուն քում շուրջ 100 մաս նա կից նե րի թվում ա ռանձ նաց վեց և նո րաս տեղծ խմբում ընդգրկ վեց 24 գե ղե ցիկ, ռիթ մի սուր զգա ցո ղութ յամբ աղ ջիկ: Ուկ-րաի նա յից Հա յաս տան ժա մա նե ցին 3 մաս նա գետ ներ` ժա մա նա կա կից թմբկա հա րութ յան ար վես տի նրբութ յուն ներն աղ ջիկ նե րին սո վո րեց նե լու նպա տա կով: Այդ ըն թաց քում մշակ վեց նաև խմբի ի մի ջը. պատ րաստ վե ցին խմբի ընդ հա նուր կեր պա րի և աղ ջիկ նե րի զգեստ նե րի էս քիզ նե րը, ար տերկ րից Հա յաս տան բեր վե ցին պրո ֆե սիո նալ թմբուկ ներ` կից աք սե սո ւար նե րով: Արդ յուն քում` 2009թ «Երևան յան թմբուկ ներ» խումբն իր անդ րա նիկ ե լույ թով յու րա հա տուկ հան դի սա վո րութ յուն հա ղոր դեց «Է րե բու նի-Երևան-2791» ա մե նամ յա տո նա կա տա րութ յա նը, ո րի հան դի սա վոր բաց ման և եր թի անց կաց ման նպա տա կով էլ ստեղծ վել էր: Թմբկա հա րու-հի նե րի նվա գախմ բի ձ ևա վո րու մը մի նոր մշա կույ թի ներդր ման սկիզբն էր, ինչն ան մի ջա պես նկատ վեց, գնա հատ վեց ու սիր վեց: Միմ յանց հա ջոր դե ցին ե լույթ նե րի հրա վեր ներն ու ա ռա ջարկ նե րը: Այ սօր խում բը հան դես է գա լիս Երևա նի քա ղա քա պե տա րա նի հո վա նա վո րութ յամբ, մաս նա վո րա պես` մշա կույ թի, սպոր տի, ե րի տա սար դութ յան հար ցե րի և տու րիզ մի վար չութ յան պետ Է լեո-նո րա Թու ման յա նի ա ջակ ցութ յամբ, ինչ պես նաև խմբի հա մա հիմ նա դիր և տնօ րեն Պա վել Սարգս յա նի ղե կա վա րութ յամբ: Ար դեն սկսվել է թմբկա հա րու հի նե րի հետ աշ խա տան քի նոր փու լը. առջևում հե տաքր քիր նա խա ձեռ նութ յուն ներն են…

լուսանկարիչ`­Արտաշես Մարտիրոսյան

Նկարահանման­վայրը`­«Մեդիսոն»­խանութ­սրահ,­Թումանյան­փ.­41

64

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

üáïáå³ïÙáõÃÛáõÝ / ÃٵϳѳñáõÑÇÝ»ñ

Նկարահանման­վայրը`­«Մեդիսոն»­խանութ­սրահ,­Թումանյան­փ.­41

Նկարահանման­վայրը`­«Կերամիկա»­խանութ­սրահ,­Չարենցի­փ.­7

65

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

ÃٵϳѳñáõÑÇÝ»ñ / üáïáå³ïÙáõÃÛáõÝ

Նկարահանման­վայրը`­«Մեդիսոն»­խանութ­սրահ,­Թումանյան­փ.­41

Նկարահանման­վայրը`­«Կերամիկա»­խանութ­սրահ,­Չարենցի­փ.­7

66

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

Æñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝ / ³ñ¨áñ¹Ç

«Արևոր­դի­2009»­մի­ջազ­գա­յին­բնա­պահ­պա­նա­կան­երկ­րորդ­փա­ռա­տո­նը­մեծ­ոգևո­րութ­յուն­ա­ռա­ջաց­րեց:­Կազ­մա­կեր­պիչ­ներն­ այժմ­ ար­դեն­ զբաղ­վում­ են­ «Արևոր­դի­2011»­ի­նա­խա­պատ­րաստ­մամբ…

Sunchild-2011-ինԱրևոր դի ներն ար դեն պատ րաստ վում են

անդ­րա­դար­ձը`­Լու­սի­նե­Պա­ռավ­յա­նի

67

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

³ñ¨áñ¹Ç / Æñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝ

Հա րավ կով կաս յան տա րա ծաշր ջա-

նում «Արևոր դին» միակ բնա պահ պա-

նա կան փա ռա տոնն է: 2009թ -ին այս

փա ռա տո նի շրջա նակ նե րում անց-

կաց վե ցին է կո-էքս պո ներ, ցու ցա հան-

դես ներ, պա տա նի նե րի մաս նա գի տա-

կան կողմ նո րոշ ման դա սըն թաց ներ,

բնա պահ պա նա կան թե մա նե րով սե-

մի նար ներ և քննար կում ներ, ինչ պես

նաև բիզ նե սի ո լոր տին առնչ վող սե-

մի նար` «Սո ցիա լա կան կոր պո րա տիվ

պա տաս խա նատ վութ յուն» թե մա յով:

«Արևոր դին» նպա տակ ու նի հա սա-

րա կայ նութ յան ու շադ րութ յու նը բ ևե-

ռել բնա պահ պա նա կան խնդիր նե րին

և բնա պահ պա նութ յա նը: «Մենք ցան-

կա նում ենք բարձ րաց նել հա սա րա-

կա կան գի տակ ցութ յան մա կար դա կը՝

ընդգր կե լով թե՛ ե րե խա նե րին, թե՛ ծնող-

նե րին, թե՛ ե րի տա սարդ նե րին և թե՛ ողջ

բիզ նե սի ո լոր տը», - փաս տում է փա-

ռա տո նի տնօ րեն-կազ մա կեր պիչ Ռու-

բեն Խա չատր յա նը: Օ րի նակ` «Կա նաչ

այ լընտ րանք» կոչ վող է կո-էքս պո յի

ժա մա նակ «Արևոր դի» է կո-ա կումբ-

նե րի պա տա նի նե րը ցու ցադ րում էին,

թե ինչ պես պետք է ճիշտ օգ տա գոր ծել

արևի է ներ գիան, թա փոն նե րը, ինչ պես

փրկել ոչն չաց ման են թա կա կեն դա-

նի նե րին: Ան գամ փոր ձում էին փրկել

Խոս րո վի ան տա ռը՝ հե տաքր քիր հա-

մա կարգ չա յին բնա պահ պա նա կան

խա ղե րի մի ջո ցով: Փա ռա տո նի շրջա-

նակ նե րում ցու ցադր վեց 85 ֆիլմ` 30

երկ րից: «Փա ռա տո նը եր կու տա րին

մեկ անց կաց նելն ու նի մի կարևոր

դրա կան կողմ` մենք այլ փա ռա տոն-

նե րի ծրագ րե րից ընտ րում ենք ո րակ-

յալ ֆիլ մեր և գտնում նոր գոր ծա կից-

ներ», - ա սում է Ռու բեն Խա չատր յա նը:

«Բնա պահ պա նա կան խնդիր ներն այ-

սօր հրա տապ են ողջ աշ խար հում: Ես

ներ կա եմ ե ղել աշ խար հի բազ մա թիվ

փա ռա տոն նե րի, բայց հա րավ կով կաս-

յան ֆիլ մերն ինձ ա մե նա շատն են հե-

տաքրք րել». այս կար ծի քին է Ռո լանդ

Թո բիա սը՝ փա ռա տո նի հիմ նա կան

մրցու թա յին ծրագ րի ժյու րիի նա խա-

գա հը: Վեր ջին ե րեք տա րի նե րին Թե-

ղու տի հան քե րի շա հա գործ ման խնդի-

րը բնա պահ պան նե րի ու շադ րութ յան

կենտ րո նում է: Արդ յոք «Արևոր դին»

կա րո՞ղ է լու ծել այ սօ րի նակ խնդիր ներ:

Ըստ Ռու բեն Խա չատր յա նի` «Արևոր-

դին» նպաս տում է երկ խո սութ յա նը,

ո րը խախտ վել է մեր` բնութ յու նից հե-

ռա ցած յու րա քանչ յուր մար դու պատ-

ճա ռով: Ռո լանդ Թո բիա սը պատ մում

է, որ ԱՄՆ-ում ևս առ կա է ե ղել նմա-

նօ րի նակ խնդիր. «Սար սա փե լի է տես-

նել հան քե րի` այդ քան մոտ լի նե լը

ջրա յին ռե սուրս նե րին, չէ՞ որ մար դիկ

դրա դի մաց վճա րում են սե փա կան

ա ռող ջութ յամբ: ԶԼՄ- նե րը բնա պահ-

պա նա կան խնդիր ներ լու սա բա նե լիս

ան պայ ման պետք է օգ տա գոր ծեն այս

ֆիլ մե րը»: Ինչևէ, փա ռա տո նի գլխա-

վոր գոր ծըն կեր, «Վի վա Սել-ՄՏՍ»-ի

գլխա վոր տնօ րեն Ռալֆ Յի րիկ յա նը

ար դեն իսկ հայ տա րա րել է, որ ժա մա-

նակն է մտա ծել «Արևոր դի-2011»-ի

կազ մա կերպ ման մա սին:

68

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

üáïáå³ïÙáõÃÛáõÝ / ÞáõßÇ

Շուշի­Հունոդ­կիրճի­կամուրջը

Շուշիի­բերդը

Ռեալական­դպրոցը

Հին­քարվանսարան­(իջևանատունը)

69

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

ÞáõßÇ / üáïáå³ïÙáõÃÛáõÝ

ՇուշիԼուսանկարները`­Եղիա Ներսեսյանի

­Պատկերներ­հերոսական­­­քաղաքից

Շուշիի­Ամենափրկիչ­Սբ.Ղազանչեցոց­եկեղեցին

70

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

üáïáå³ïÙáõÃÛáõÝ / ÞáõßÇ

Վազգեն­Սարգսյանի­հուշարձանը

Շուշիի­ազատագրման­ժամանակ­քաղաք­մուտք­գործած­առաջին­հայկական­տանկը

Հայրենական­մեծ­պատերազմի­զոհերի­հիշատակի­հուշարձանը

Պատմաերկրագիտական­թանգարանը

72

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

²Ûó»ù³ñï / ÚáõñÇ Úáõ½µ³ßÛ³Ý

73

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

ÚáõñÇ Úáõ½µ³ßÛ³Ý / ²Ûó»ù³ñï

ՅՈՒ ՐԻ

ՅՈՒԶ ԲԱՇ ՅԱՆՏա րի քը` 74 տա րե կան:

Ծննդա վայ րը` Գո րիս:

Կրթութ յու նը` բարձ րա գույն (Ռո մա նոս Մե լիք յա-

նի ան վան ե րաժշ տա կան ու սում նա րան, Երևա նի

Կո մի տա սի ան վան պետ կոն սեր վա տո րիա):

Աշ խա տան քա յին գոր ծու նեութ յու նը`

1962-70թթ աշ խա տել է Երևա նի մե թոդ կա բի նե-

տում` որ պես «Ե րաժշ տութ յուն» ա ռար կա յի մե թո-

դիստ, ա պա` ու սու ցիչ նե րի կա տա րե լա գործ ման

քա ղա քա յին ինս տի տու տում` որ պես ե րաժշ տութ-

յան կա բի նե տի վա րիչ:

1965թ -ից մինչ այժմ աշ խա տում է Խ. Ա բով յա նի

ան վան ՀՊՄՀ -ում` որ պես «Ե րաժշ տութ յան դա-

սա վանդ ման մե թո դի կա», «Երգ չախմ բա գի տութ-

յուն», «Խմբա վա րութ յուն», «Երգ չախմ բի հետ աշ-

խա տե լու մե թո դի կա» ա ռար կա նե րի դա սա խոս և

երգ չախմ բի ղե կա վար:

1973-1987թթ` ՀՊՄՀ -ի գե ղար վես տա կան դաս-

տիա րա կութ յան և տար րա կան ու սուց ման մե թո դի-

կա յի ամ բիո նի վա րիչ:

1987-1998թթ` ՀՄՊՀ -ի գե ղար վես տա կան դաս-

տիա րա կութ յան ֆա կուլ տե տի դե կան:

2001թ` Նույն հա մալ սա րա նի խմբա վա րութ յան և

ձայ նադր ման ամ բիո նի վա րիչ:

Գի տա կան աս տի ճան նե րը`

1981թ Մոսկ վա յում ստա ցել է ման կա վար ժա կան

գի տութ յուն նե րի թեկ նա ծո ւի աս տի ճան,

1983թ` դո ցեն տի կո չում,

1991թ` պրո ֆե սո րի գի տա կան կո չում:

1996թ ̀ Երևա նում պաշտ պա նել է դոկ տո րա կան

ա տե նա խո սութ յուն և ստա ցել ման կա վար ժա կան

գի տութ յուն նե րի դոկ տո րի գի տա կան աս տի ճան:

Կո չում նե րը, պարգևնե րը`

2003թ` ՀՀ վաս տա կա վոր ման կա վար ժի կո չում:

1984թ` ԽՍՀՄ ն վա ճում նե րի ցու ցա հան դե սի «Ժո-

ղովր դա կան կրթութ յան տա ղա վա րի» մե դալ:

1986թ` Խ. Ա բով յա նի ան վան մե դալ:

1994թ` Կեն սագ րութ յուն ներ ու սում նա սի րող ա մե-

րիկ յան մի ջազ գա յին ինս տի տու տի կող մից` «Տար-

վա մարդ» տիտ ղոս:

1996թ` նույն ինս տի տու տի կող մից` «Ձեռք բե րում-

նե րի ոս կե սկա վա ռակ» պարգև:

2009թ` դարձ յալ «Տար վա մարդ» տիտ ղոս:

THE MAN OF THE YEAR

զրույց­դի­ման­կա­րը`­Զա նի Հա րո յա նիԼուսանկարը` Արտաշես Մարտիրոսյանի

§Եր­ջան­կութ­յան­բա­նա­լին­

գտնվում­է­յու­րա­քանչ­յուր­մար­դու­

կյան­քի,­կեն­սագ­րութ­յան­է­ջե­

րում:­Ե­թե­զգում­եմ,­որ­իմ­աշ­խա­

տան­քով,­իմ­գոր­ծու­նեութ­յամբ­

օգ­տա­կար­եմ­ե­ղել­մարդ­կանց,­

ջեր­մաց­րել­ու­եր­ջան­կաց­րել­եմ­

նրանց,­ու­րեմն`­ես­էլ­եմ­եր­ջա­

նիկ:­Գի­տեմ,­որ­իմ­կա­րիքն­այ­սօր­

էլ­ու­նեն.­դրա­նից­էլ­մեծ­եր­ջան­

կութ­յո՞ւն…¦:

74

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

²Ûó»ù³ñï / ÚáõñÇ Úáõ½µ³ßÛ³Ý

Եր ջան կութ յան բա նա լին թաքն ված է մեր կեն սագ րութ յու նում

ԻՄ ՇԱ ՌԱ ՎԻ ՂԸ

Երբ մա նուկ էիք, Ձեր ա պա գա ճա-

նա պար հը կան խո րո շող նա խան շան-

ներ տես նո՞ւմ էիք:

Իմ պա պի կից ժա ռան գութ յուն մնա-

ցած ման դո լի նը, թերևս, ա մե նա խո-

սուն նա խան շանն էր: Պա պիկս լավ էր

եր գում ու նվա գում. ես նրան չեմ տե-

սել, բայց պատ մել են: Ես էլ ինք նու-

րույն սո վո րե ցի նվա գել: Այն ժա մա-

նակ Գո րի սում ե րաժշ տա կան դպրոց-

ներ չկա յին: 11-12 տա րե կան էի, երբ

մի խումբ ֆրան սա հա յեր ե կան Գո րիս

և բնա կութ յուն հաս տա տե ցին այն տեղ:

Նրան ցից մե կը` ջու թա կա հար Վահ-

րամ Կոն դուրջ յա նը, ջու թա կի խմբակ

բա ցեց: Ես էլ ընդգրկ վե ցի խմբա կում:

Ո՞րն եք հա մա րում Ձեր ա մե նա մեծ

հաղ թա նա կը:

Ու սում նա ռութ յան տա րի նե րին ստա-

ցած` հան րակր թա կան դպրո ցում աշ-

խա տե լու ա ռա ջար կը մինչ օրս էլ հա-

մա րում եմ իմ ա մե նա մեծ հաղ թա նա-

կը: Հրա վե րը ստա ցել էի կոմ պո զի տոր

Դա նիել Ղա զար յա նից: Այդ ժա մա նակ

դպրոց նե րում ե րաժշ տութ յան ու սու-

ցիչ նե րի պա կաս կար: 21 տա րե կան

էի, երբ սկսե ցի դա սա վան դել: Հենց

այդ աշ խա տանքն էլ հե տա գա յում ինձ

հնա րա վո րութ յուն տվեց ստեղ ծե լու

հան րակր թա կան դպրոց նե րի հա մար

նա խա տես ված ե րաժշ տութ յան դա-

սագր քեր:

Ե րաժշ տութ յունն ու ման կա վար ժութ-

յու նը ողջ կյան քում ու ղեկ ցել են Ձեզ:

Կա՞ մեկ այլ աս պա րեզ, որ տեղ Ձեզ

կզգա յիք նույն քան վստահ:

Ե րաժշ տութ յու նից ու ման կա վար-

ժութ յու նից բա ցի` տար ված եմ նաև

գի տա կան աշ խա տան քով: Կա րող եմ

վստահ ա սել, որ մեզ ևս հա ջող վել է

ստեղ ծել հայ ե րե խա նե րի ե րաժշ տա-

կան դաս տիա րա կութ յան հա մա կարգ,

ո րի հիմ քում ազ գա յին, ժողովրդական

ե րաժշ տութ յունն է:

ՀԱ ՅԻ ՊԱՐՏ ՔԸ

Որ սկզբո՞ւնքը: Ողջ կյան քում չեմ

խախ տել ար դա րամ տութ յան սկզբուն-

քը: Ինձ հա մար շատ կարևոր սկզբունք

է նաև մարդ կանց հար գե լը` թե՛ մե ծին,

թե՛ փոք րին: Շատ եմ սի րում ազն վութ-

յուն: Ու զում եմ, որ մար դիկ իմ նկատ-

մամբ ազ նիվ ու ար դա րա միտ լի նեն:

Չեմ սի րում սու տը, կեղ ծի քը:

Ա զա տութ յո՞ւնը: Ա զա տութ յունն այն

հազ վա դեպ եր ջա նիկ ժա մա նակն է,

երբ հնա րա վո րութ յուն ես ու նե նում

զգա լու այն, ինչ ու զում ես, ա սե լու այն,

ինչ զգում ես: Ես ի րոք ա զատ եմ, քա-

նի որ ինձ հա ջող վել է պահ պա նել ինք-

նու րույն մտա ծո ղութ յունս:

Ինչն է ինձ ո գեշն չո՞ւմ: Ո գեշն չում է

այն, որ կա րո ղա նում եմ իմ գոր ծու-

նեութ յամբ նպաս տել հայ ե րե խա նե-

րի ե րաժշ տա կան դաս տիա րա կութ յան

խո րաց ման գոր ծըն թա ցին: Ու զում եմ,

որ նրանք սի րեն թե՛ ժո ղովր դա կան, թե՛

դա սա կան, թե՛ էստ րա դա յին, թե՛ ռոք

ե րաժշ տութ յու նը, բայց` միայն բարձ-

րար ժե քը:

Ճա շա՞կ: Ա յո, հենց ե րաժշ տա կան

դաս տիա րա կութ յունն է ձ ևա վո րում

գե ղա գի տա կան ճա շակ: Ե թե ու նե նան

գե ղա գի տա կան ճա շակ. այլևս չեն լսի

ռա բիս կամ ա րա բա-թուր քա-պարս-

կա կան ե րաժշ տութ յուն: Նրանք պետք

է զգան ի րենց ազ գի ե րաժշ տա կան լե-

զուն, որ պես զի այ նու հետև կա րո ղա-

նան գնա հա տել նաև ու րիշ ժո ղո վուրդ-

նե րի նը:

Հա յի պա՞րտքը: Հա յի պարտ քը շատ

ծանր ու բարդ մի ա ռա քե լութ յուն է,

միշտ էլ բարդ է ե ղել: Հա յի պարտքն է

մշտա պես իր ժո ղովր դին ծա ռա յե լը, իր

գոր ծու նեութ յամբ երկ րին օգ նե լը:

Ըն տա նի՞քը: Ըն տա նի քը յու րա քանչ-

յու րիս կյան քի մե ծա գույն նվա ճում-

նե րից է: Թող ան հա մեստ չհնչի, սա-

կայն ես շատ լավ ըն տա նիք ու նեմ` 2

զա վակ, 5 թոռ, 1 ծոռ:

«ՏԱՐ ՎԱ ՄԱՐ ԴԸ»`

ԱՇ ԽԱՐ ՀԱ ՔԱ ՂԱ ՔԱ ՑԻ ՀԱՅ

Ար դեն երկ րորդ ան գամ եմ ար ժա նա-

նում «Տար վա մարդ» կոչ մա նը: Եր կու

ան գամն էլ հե տաքր քիր զգա ցո ղութ-

յուն ներ եմ ու նե ցել: Ա ռա ջին ան գամ

այդ ա մե նը չա փա զանց անս պա սե-

լի էր, ինձ հա մար մեծ ա նակն կալ էր:

Երկ րորդ ան գամ մեծ զար մանք զգա-

ցի: Ի՛նչ խոսք, ոգևոր վե ցի, սկսե ցի

կրկնա կի ե ռան դով աշ խա տել: Տիտ ղո-

սին ար ժա նա ցա 53 տար վա ման կա-

վար ժա կան գոր ծու նեութ յան հա մար,

ու սում նա մե թո դա կան ե րաժշ տա կան

գրա կա նութ յան ամ բող ջա կան ստեղծ-

ման հա մար, այդ թվում` դա սագր քե-

րի, ձեռ նարկ նե րի… Ան դա մակ ցում

եմ եր կու հա մաշ խար հա յին ե րաժըշ-

տա կան կազ մա կեր պութ յան. մե կը

Զոլ տան Կո դա յի ան վան ե րաժշ տա-

կան ըն կե րութ յունն է Բու դա պեշ տում,

մյու սը` ԻՍ ՄԵ կազ մա կեր պութ յու նը

Հել սին կիում: ԻՍ ՄԵ-ն ե րե խա նե րի,

պա տա նի նե րի ու ե րի տա սարդ նե րի

ե րաժշ տա կան դաս տիա րա կութ յու նը

հա մա կար գող կազ մա կեր պութ յունն

է: Ինչևէ, «Տար վա մարդ» տիտ ղո սը

ստա նա լիս` ինձ զգում էի աշ խար հա-

քա ղա քա ցի հայ:

76

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

Øß³ÏáõóÛÇÝ ³ñÅ»ùÝ»ñ / î»Õ»ñÇ í³Ýù

Սրբա վայր` Ա րա գա ծի

փե շին Լուսանկարները`­Եղիա Ներսեսյանի

77

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

î»Õ»ñÇ í³Ýù / Øß³ÏáõóÛÇÝ ³ñÅ»ùÝ»ñ

«Ան հան դուր ժե լի է, որ Տե-ղե րի վան քի վի մագ րութ-յուն նե րը մինչ օրս վեր ծան-ված չեն: Ողջ Հա յաս տա նի հու շար ձան նե րի վա վե-րագր ման աշ խա տանք նե-րը կա րե լի է ա վար տել ըն դա մե նը 4-5 տա րում, սա կայն այդ գոր ծըն թա ցը ձգձգվում է ար դեն ա վե լի քան 90 տա րի»: Սամ վել Կա րա պետ յան («Հայ կա կան ճար տա րա-պե տութ յունն ու սում նա-սի րող» հա սա րա կա կան կազ մա կեր պութ յան նա-խա գահ, ճար տա րա պետ, հու շար ձա նա գետ)

Երբ 13-րդ դա րի ա ռա ջին տա րի նե րին

Զա քա րե ա միրս պա սա լար և Ի վա նե

ա թա բեկ Զա քար յան ներն ա զա տագ-

րում են Հա յաս տա նի հյու սի սա յին,

արևել յան և մա սամբ կենտ րո նա կան

նա հանգ նե րը, ռազ մա կան գոր ծո ղութ-

յուն նե րում մեծ ծա ռա յութ յուն ներ մա-

տու ցած Վա չե Վա չուտ յա նը ստա նում

է Ա րա գա ծոտն գա վա ռի կա ռա վար-

չի պաշ տո նը և «իշ խա նաց իշ խան»

տիտ ղո սը, ինչ պես նաև ըն դար ձակ

կալ վածք ներ այդ գա վա ռում` որ պես

սե փա կա նութ յուն: Վա չեն իր Մա մա-

խա թուն տիկ նոջ հետ մեծ շքե ղութ-

յամբ նո րո գում է ի րենց տի րույթ նե րի

սահ ման նե րում գտնվող վան քերն ու

ե կե ղե ցի նե րը, հիմ նում նո րե րը, ո րոնց

թվում էր Տե ղե րի վան քը:

Այն գտնվում է Ա րա գա ծի հա րավ-

արևմտյան լան ջին, եր բեմ նի «Ամ բեր-

դի երկ րում», Տե ղեր գյու ղում: Վան քի

Սուրբ Աստ վա ծա ծին ե կե ղե ցին և կից

գա վի թը կա ռուց վել են 1213-32 թթ, իշ-

խան Վա չե Վա չուտ յա նի կնոջ` Մա-

մա խա թու նի նա խա ձեռ նութ յամբ:

Առ հա սա րակ, Հա յաս տա նում իշ խա-

նա կան տոհ մի տի կին նե րին ան վա նել

են խա թուն, մայր խա թուն: Եվ Մա-

մա խա թու նը ե կե ղե ցին կա ռու ցել է իր

ա մուս նու` Վա չե Վա չուտ յա նի հի շա-

տա կին: Ընդ հա նուր առ մամբ, Մա-

մա խա թունն ա մուս նու հի շա տա կին

կա ռու ցել է յոթ ե կե ղե ցի Հա յաս տան

աշ խար հի տար բեր մա սե րում. Սուրբ

Աստ վա ծա ծի նը վեր ջի նը` յո թե րորդն

է: Դա տե լով մի քա նի կցկտուր տե-

ղե կութ յուն նե րից` Մա մա խա թունն

ազ դե ցիկ ու սիր ված, ո գե ղեն ու ջեր-

մե ռանդ տի կին էր, ով ա մուս նուց ոչ

պա կաս ակ տի վութ յամբ ձեռ նա մուխ

է ե ղել հյու սիս-արևել յան Հա յաս տա-

նի ա զա տագր ված տա րածք նե րում

հոգևոր-մշա կու թա յին կյան քի վե րա-

կերտ ման գոր ծին: Վան քի հիմ նա դիր

ար ձա նագ րութ յուն նե րից ի մա նում

ենք, որ սրբա վայրն օծ վել է 1232թ -ին:

Վան քի ճար տա րա պե տը շնոր հա լի

Աղ բայ րիկն էր:

Վան քը ներ քուստ խա չաձև, 4 անկ յու-

նում երկ հարկ ա վան դատ նե րով , ար-

տա քուստ ուղ ղանկ յուն, գմբե թա վոր

կա ռույց է: Վան քի հիմ նա կան ա ռանձ-

նա հատ կութ յու նը դե կոր նե րի իս պառ

բա ցա կա յութ յունն է: Մյուս ա ռանձ նա-

հատ կութ յունն այն է, որ գավ թի և սյու-

նե րի վրա վեր է խո յա նում ե կե ղե ցու

ման րա կեր տը: Գավ թի տա նի քին` հա-

րավ-արևմտյան և հյու սիս-արևմտյան

անկ յուն նե րում, կա ռուց ված են մե-

կա կան գմբե թա վոր մա տու ռան ման

ե կե ղե ցի ներ: Ե կե ղե ցին կա ռուց ված է

բա զալ տե որ ձա քա րե րով, ո րոնք բեր-

վել են 800 մետր հե ռա վո րութ յամբ

գտնվող հան քա վայ րից: Հայտ նի է, որ

քա րե րը ո՛չ թե հղկել, հե տո են բե րել,

այլ` հենց տե ղում են հղկվել ու շար վել:

Մինչ օրս հնէա բան ներն ու ճար տա-

րա գետ նե րը զար մա նում են, թե այդ

քա րերն ինչ պես են բեր վել: Շա ղա խի

բա ղադ րութ յու նում ե ղել է ձու, կաթ և

կիր: Քա րե րը ծա կել են, արճ ճի ձո ղե-

րով միաց րել միմ յանց, որ պես զի շի-

նութ յու նը դի մաց կուն լի նի: Գա վի թը

կա ռուց ված է 12 սյու նե րի վրա, ո րոնք

խորհր դան շում են 12 ա ռաք յալ նե րին:

Ա մեն մի սյու նը 18-19 տոն նա է կշռում:

Վան քի ողջ հա մա լի րը լի է խա չա-

պատ կեր նե րով և Խա չին նվիր ված

ար ձա նագ րութ յուն նե րով: Այս տեղ

կան 5-րդ և 13-րդ դա րե րին թվագր վող

խաչ քա րեր, այդ թվում` Մա մա խա թու-

նի որ դու նվե րը, ո րի վրա այս պի սի

ար ձա նագ րութ յուն կա. «Աստ ծո կա-

մոք նվի րա բե րում եմ խաչ քա րը և բե-

րում մեծ քա նա կութ յամբ ջուր»:

Գավ թի ձախ կող մում կա եր կու` ի րար

հպված տա պա նա քար, ո րոնց վրա

ա սեղ նա գործ սպի տակ շղարշ է գցված:

Այ ցե լու նե րին հայտ նում են, որ դրանք

Մա մա խա թու նի և Վա չեի տա պա նա-

քա րերն են: Ե կե ղե ցու ութ ա վան դատ-

նե րում շուրջ 46 տա պա նա քար կա.

այս տեղ հանգ չում է իշ խան Վա չե Վա-

չուտ յա նի ողջ գեր դաս տա նը: 46 թաղ-

ված նե րի թվում կան վար դա պե տեր,

հա զա րա պե տեր, կա նայք: Տա պա նա-

78

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

Øß³ÏáõóÛÇÝ ³ñÅ»ùÝ»ñ / î»Õ»ñÇ í³Ýù

քա րե րի վրա երևա ցող ալ ֆա (տղա-

մարդ) և օ մե գա (կին) նշան նե րով են

մար դիկ տար բե րում` կի՞ն է թաղ ված

տվյալ գե րեզ մա նում, թե՞ տղա մարդ:

Փոք րիկ տա պա նա քար կա. դա ա րու

նո րած նի գե րեզ մանն է, որն ա սես

«նա յում» է դե պի խա վար, ո՛չ դե պի

լույս: Ըստ երևույ թին` այդ նո րա ծի նը

գեր դաս տա նի ժա ռան գոր դը պետք է

լի ներ: Գավ թում մի խաչ քար կա` վեմ-

քար է կոչ վում. պա տա րագ նե րի ժա-

մա նակ Սուրբ մա սուն քը խա չի մի ջից

են տվել ժո ղովր դին: Վան քում գոր ծել

է նաև դպրա տուն` հոգևոր դպրոց:

Սբ. Աստ վա ծա ծին ե կե ղե ցին ծա ռա յել

է նաև որ պես բերդ-ամ րոց և ու նե ցել է

իր գաղտ նի ճա նա պարհ նե րը: Շնոր-

հիվ այս ե կե ղե ցու` 1918թ Տե ղեր գյու-

ղի ժո ղո վուր դը փրկվել է կո տո րա ծից`

փակ վե լով ու պաշտ պան վե լով հենց

այս տեղ: Մինչ օրս ե կե ղե ցու պա տե-

րին մնա ցել են գնդա ցիր նե րի հետ քե-

րը: Ե կե ղե ցու ամ բար նե րում հայտ նա-

բեր վել են ցո րե նի ս ևա ցած հա տիկ ներ,

ին չը վկա յում է այն մա սին, որ ե կե ղե-

ցին ու նե ցել է սննդի սե փա կան պա-

շար նե րը, ապ րուս տի մի ջոց նե րը:

1948թ վան քը երկ րա շար ժից զգա լի

վնաս ներ է կրել: Վե րա կանգ նո ղա կան

վեր ջին աշ խա տանք նե րը կա տար վել

են 1982թ, բայց այժմ գմբեթ նե րը թափ-

վում են և կա րիք ու նեն վե րա կանգնը-

ման: Ե կե ղե ցու պատ մութ յան զգա լի

մա սը պա տե րին է` ար ձա նագ րութ-

յուն նե րի տես քով, սա կայն մինչ օրս

այդ պատ մութ յու նը լիար ժեք չի վեր-

ծան վել: 2000թ -ին ե կե ղե ցին հանձնը-

վել է Էջ միած նի թե մին: Այն այ սօր էլ

հիաս քանչ, գոր ծող ե կե ղե ցի է, որ տե-

ղից հրա շա լի տե սա րան է բաց վում

դե պի Բյու րա կա նի աստ ղա դի տա րան

և Ա րա րատ յան դաշ տա վայր: Ա մեն

տա րի Վա չե Վա չուտ յան և Մա մա խա-

թուն իշ խա նա կան զույ գի հի շա տա կին

Սուրբ պա տա րագ է մա տուց վում: Իսկ

Խա ղո ղօրհ նե քի ժա մա նակ հար յու-

րա վոր ե րի տա սարդ ներ են շտա պում

այս տեղ:

Տե ղեր գյու ղի պատ մութ յու նը սկիզբ է

առ նում 1828թ գաղ թից, երբ Խոյ-Սալ-

մաս տից 2 և Վան գա վա ռից 5 տնտե-

սութ յուն գաղ թում ու գա լիս են այս-

տեղ: Մինչ նրանց գա լը` թուր քե րը

Սբ. Աստ վա ծա ծին ե կե ղե ցին դարձ րել

էին գոմ, այս տեղ ոչ խար էին պա հում…

Երբ հա յե րը գա լիս են, ան մի ջա պես

մաք րում են ե կե ղե ցին, հոգևո րա կան-

ներ են կան չում, նո րից օ ծում են այն,

և ե կե ղե ցին վերս տին սկսում է գոր ծել

որ պես Սուրբ Ա ղո թա րան: Տե ղեր գյու-

ղին հա րա կից մի քա նի գյու ղե րը բնա-

կեց ված էին ա ռա վե լա պես թուր քե րով:

Վեր ջին ներս ո րո շում են հար ձա կում

գոր ծել Տե ղե րի վրա և թա լա նել հա-

յե րի ու նեց ված քը: Չնա յած գաղ թա-

կան հա յերն ա ռանձ նա պես հա րուստ

չէին, բայց 1828-32թթ -ին թուր քե րը,

միևնույն է, հար ձակ վե լով թա լա նում

են ան գամ ա մե նա վեր ջին շյու ղը, որ ու-

նեին հա յե րը: Թուր քե րի հե ռա նա լուց

հե տո հա յե րը 3-4 տա րի ապ րում են

Ոս կե վա զում, Էջ միած նում, հե տո նո-

րից գա լիս ու բնակ վում են ի րենց գյու-

ղում: Ճիշտ է, գյու ղի ողջ բնակ չութ յու-

նը գո յատևում էր ծանր սո ցիա լա կան

պայ ման նե րում, բայց դի մա նում էին,

ա նա սուն պա հում, հող մշա կում:

1917թ -ին Աղց քի գա վա ռա պետն էր

Իս կան դար ա ղան: Նա մի օր կան չում

է գյու ղա ցի նե րին ու ա սում. «Իմ շնե րը

(այ սինքն` թուր քե րը) ինձ չեն են թարկ-

վում, գնա ցեք ձեր գլխի ճա րը տե սեք»:

Գյու ղա ցի նե րը ո րո շում են եր կու հո-

գու ու ղար կել Էջ միա ծին` զենք բե րե-

լու: Երբ գյու ղա ցի նե րը ճա նա պարհ

են ընկ նում, պարզ վում է, որ թուր քե րը

նկա տել են, կամ էլ ինչ-որ մե կը մատ-

նել է նրանց: Թուր քե րը հե տապն դում

են հա յե րին, գյու ղի ներքևում` ձո րի

մա սում, բռնում են նրանց, եր կու սին

էլ սպա նում են, բե րած զեն քը առգ րա-

վում: Գյու ղա ցի նե րից ըն դա մե նը 13-ը

զենք ու նեին. նրանց մնում էր դի մել

ինք նա պաշտ պա նութ յան:

Էջ միած նից Տե ղե րի բնա կիչ նե րին

օգ նութ յան է շտա պում մի ռուս հրա-

79

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

î»Õ»ñÇ í³Ýù / Øß³ÏáõóÛÇÝ ³ñÅ»ùÝ»ñ

մա նա տար` Ջա գա րով ա նու նով:

Նա հայ կա մա վո րա կան նե րի հետ

հան կար ծա կի ներս է մտնում գյու-

ղի վերևի մա սով, որ տե ղից թուր քե րը

չէին սպա սում, քա նի որ դիր քա վոր վել

էին գլխա վո րա պես գյու ղի ներքևում`

ձո րի մա սում: Ջա գա րովն ու հայ կա-

մա վո րա կան նե րը կո տո րում են բո լոր

թուր քե րին` հաս նե լով մինչև Թա լին:

1917-18թթ նոր գաղ թա կա նութ յուն է

գա լիս այս տեղ: Այդ ժա մա նակ նե րում

գյու ղում շատ փո փո խութ յուն ներ են

տե ղի ու նե նում. հա մայ նա վա րութ յան

դժվա րին ժա մա նակ ներն էին: Հայ րե-

նա կան մեծ պա տե րազ մի ժա մա նակ

գյու ղից բազ մա թիվ ե րի տա սարդ ներ

մեկ նե ցին ռազ մա ճա կատ ու չվե րա-

դար ձան: Սա կայն կարճ ժա մա նակ

անց գյու ղում կյան քը նո րից վե րա-

կանգն վեց: 1960-ա կան նե րին ի րա-

վի ճա կը փոխ վեց. ե րի տա սարդ ներն

այլևս չէին ու զում մնալ գյու ղում:

Նրանք գնում էին Էջ միա ծին, Երևան,

ուր քիչ թե շատ աշ խա տանք կար: Հենց

այդ ժա մա նակ էլ ո րո շում ըն դուն վեց

լեռ նա մա սա յին գյու ղե րը վե րաբ նա-

կեց նե լու վե րա բեր յալ, ի հար կե` կա-

մա վոր հի մունք նե րով: Գյու ղի բնակ-

չութ յան 60 տո կո սը սկսեց բնակ վել

Կո տայ քում, մյուս մա սը գնաց Էջ միա-

ծին: Իսկ գյու ղի տա րած քը տրվեց գոր-

ծա րան նե րին` որ պես աշ խա տող նե րի

հա մար հանգս տա վայր: 1987թ ապ րի-

լին, սա կայն, գյու ղը վե րա կանգն վեց.

այժմ այս տեղ կա 60-70 տնտե սութ յուն

և շուրջ 200-300 բնա կիչ: Տե ղեր գյու ղի

ան վան ման ստու գա բա նութ յուն ներն

ու բա ցատ րութ յուն նե րը եր կուսն են:

Ըստ ա ռա ջին վար կա ծի` գյու ղը հնում

ան վան վել է Դե ղեր` բու ժիչ բու սա կա-

նութ յան հա մար: Մինչ օրս էլ մար-

դիկ գա լիս են Տե ղեր գյուղ և բու ժիչ

բույ սեր են հա վա քում: Տե ղեր գյու ղի

ան վան ման երկ րորդ վար կա ծը մար-

դիկ կա պում են Մա մա խա թու նի թո-

ղած ար ձա նագ րութ յան հետ. «Եր կար

փնտրե ցի ու գտա այն տե ղը, ուր պի տի

կա ռու ցեմ ե կե ղե ցին»:

ТАЙНЫМЕЦАМОРА

80

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

Èñòîðè÷åñêèå ïàìÿòíèêè / Ìåöàìîð

Фрагмент циклопической стены.

81

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

Ìåöàìîð / Èñòîðè÷åñêèå ïàìÿòíèêè

Недалеко от Эчмиадзина, в сторону Ар-мавира, находится небольшое круглое озеро Акналич. С северной стороны к озеру подступают предгорья Арагаца, на скалистых склонах которого бьют родники с чистой студеной водой. Холм к юго-западу от озера был безымянным. Его вулканический конус, окруженный древним руслом реки Мецамор и ли-шенный растительности, никогда не привлекал особого внимания.

82

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

Семиствольный культовый светильник (II тыс. до н.э.).

И сюда на разведку первыми пришли не археологи, занимающиеся раскопками древних цивилизаций, а геологи. Они исследовали артезианские источники и заинтересовались прозрачным роднико-вым озером у подножия Мецамора. Кто знает, может разведчики ушли бы даль-ше, если б не странная для этих мест находка – шлак... Лабораторные анали-зы показали, что найденные шлаки – от-ходы производства плавки бронзы. Это могло означать, что много веков назад здесь была цивилизация, и холм этот был обитаем народом, который созидал и защищал себя от нашествия врагов.

И уже в 1960 году здесь стала вести рас-копки группа молодых археологов под руководством Лаврентия Барсегяна, а с 1963-го – начались систематические раскопки, которыми руководил геолог Корюн Мкртчян. Близлежащее посе-ление было названо Мецамор согласно древнейшему из дошедших до нас упо-минанию этой местности, которое встре-чается в трудах Агатангелоса, Павстоса Бузанда и Мовсеса Хоренаци. В резуль-тате раскопок были открыты культур-ные слои, датируемые энеолитом, брон-зовым веком, периодом раннего и разви-

того железа (доурартским, урартским и античным), эпохой средневековья. Еще в период ранней бронзы (конец IV-III тысячелетия до н.э.) в Мецаморе нахо-дился комплекс производственных по-мещений с плавильными печами. Здесь было налажено производство и чистой меди, свинца, золота и стекла. В шлихах были обнаружены также олово, цинк, ртуть и полуплавленная медная руда, что определило древнее городище Ме-цамор как крупнейший на Армянском нагорье центр горно-металлургического производства.

Целая партия кирпича, готовая к обжи-гу, была найдена недалеко от плавильни. Много веков эти кирпичи оставались под землей. Что же помешало завершить обжиг готовой партии кирпичей? Судя по всему, боевые действия. Выявленные при раскопках следы войн, разрушений и пожаров по времени совпадают с за-воеванием Араратской равнины Ванс-ким царством в начале VIII века до н.э. Весомое свидетельство – найденная в Армавире клинопись, высеченная на ба-зальтовом камне: «Величием бога Халди Аргишти, сын Менуа, говорит: основал Аргиштихинили, прорыл канал в стра-

не Азза». Мецамор находился между Аргиштихинили и городом-крепостью Эребуни, основанным Аргишти в той же стране Азза.

Еще одно свидетельство самобытной культуры Мецамора – петроглифы. Был вскрыт уникальный комплекс, вероятно, посвященный семи божествам, олицет-воряющим Солнце, Луну и пять планет Солнечной системы. Специальная пост-ройка предназначалась для наблюдения за небом. Лестница, как и во всех обсер-ваториях мира, вела с севера на юг, ори-гинальные угломеры с невероятной точ-ностью указывали направление с севера на юг и на восток. Что наблюдали ме-цаморские жрецы с этой площадки? Эту тайну Мецамора предстояло раскрыть астроному Бюраканской обсерватории Эльме Парсамян. Изучение направле-ния азимута показало, что постройка предназначалась для наблюдения за са-мой яркой звездой небосклона – Сири-усом, с появлением которой в Древнем Египте связывали начало нового года. А еще мецаморские жрецы отсюда ис-следовали движение звезд и пытались объяснить законы небесной механики. Цитадель, обсерватория и жилые квар-

Èñòîðè÷åñêèå ïàìÿòíèêè / Ìåöàìîð

83

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

Площадка, откуда мецаморские жрецы наблюдали за небом.

и монеты, в частности, монета Левона II (XIII в.), западноевропейская монета (XIII в.), монета Хулавитов, отчеканен-ная в Тавризе (XVI в.).

Для обозрения богатого уникального ма-териала – 22 тысяч предметов – в 1968 году был открыт музей, который с 1994 года носит имя Корюна Мкртчяна.

талы занимали территорию площадью в 100 гектаров. В крепости, защищенной мощной циклопической стеной, были сконцентрированы дворцовые сооруже-ния, храмовый комплекс с семью святи-лищами и подсобными хозяйственными постройками. Были раскопаны неболь-шие рядовые погребения и большие гробницы, сооруженные из красных туфовых плит, с захоронениями вож-дей. Были обнаружены аметистовые чаши, орнаментированные деревянные шкатулки, инкрустированные крышки, флаконы для благовоний, украшения из золота, серебра и полудрагоценных кам-ней. Среди находок особое место зани-мают агатовая лягушка-гирька вавилон-ского царя Улам Вурариша (конец XVI в. до н.э.) и сердоликовая печать с еги-петскими иероглифами, принадлежащая другому вавилонскому царю Куригалзу (XV в. до н.э.), которые подтверждают, что Мецамор с древнейших времен был местом пересечения караванных путей, проходящих через Араратскую равнину и связывающих Переднюю Азию с Се-верным Кавказом. Жизнь в Мецаморе продолжалась и в средневековье, о чем говорят выявленные следы строений,

Ìåöàìîð / Èñòîðè÷åñêèå ïàìÿòíèêè

84

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

´³Ýù ٻͳó / ÐáíѳÝÝ»ë ²Ûí³½áíëÏÇ

§Ծովն­իմ­տա­րերքն­է¦.­

Աշ­խար­հահռ­չակ­ ծո­վան­կա­րիչ­ ­ Հով­հան­նես­ Կոնս­տան­դի­նի­ Այ­վա­զովս­կին­

ծնվել­է­1817թ­­հու­լի­սի17(29)­ին­Թեո­դո­սիա­յում,­Մոլ­դո­վա­յից­գաղ­թած­հա­յազ­

գի­ մանր­առևտրա­կա­նի`­ Կոնս­տան­դին­Այ­վա­զովս­կու­ ըն­տա­նի­քում:­ Հայ­ կեր­

պար­վես­տում­Այ­վա­զովս­կին­բնան­կա­րի­ժան­րի­հիմ­նա­դիրն­է:­Նա­ձեռք­բե­րեց­

հա­մաշ­խար­հա­յին­ճա­նա­չում,­ստեղ­ծեց­իր­ու­րույն­դպրո­ցը,­ու­նե­ցավ­հետևորդ­

ներ:­Հով­հան­նես­Այ­վա­զովս­կու­լա­վա­գույն­կտավ­նե­րից­են­«Ին­նե­րորդ­ա­լի­քը»,­

«Նա­վա­բե­կութ­յու­նը»,­«Փո­թո­րի­կը­Սև­ծո­վում»,­«Նո­յի­վայ­րէջ­քը­Ա­րա­րա­տից»­և­

բազ­մա­թիվ­այլ­կտավ­ներ:

Հան­ճա­րեղ­ծո­վան­կա­րի­չը­մա­հա­ցել­է­1900թ.­նրա­գե­րեզ­մա­նը­Թեո­դո­սիա­յի­Ս.­

Սար­գիս­ե­կե­ղե­ցու­բա­կում­է:

Ներ­կա­յաց­նենք­մի­քա­նի­ու­շագ­րավ­դրվագ­նշա­նա­վոր­ծո­վան­կար­չի­կյան­քից:

քաղ­ված­քը`­Նու նե Հով հան նիս յա նի

Հով­հան­նես­Այ­վա­զովս­կի

85

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

ÐáíѳÝÝ»ë ²Ûí³½áíëÏÇ / ´³Ýù ٻͳó

Հովհաննես­Այվազովսկի.­«Ինքնադիմանկար»

86

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

´³Ýù ٻͳó / ÐáíѳÝÝ»ë ²Ûí³½áíëÏÇ

Հովհաննես­Այվազովսկի.­«Նավաբեկություն»­

1835թ Այ վա զովս կու հետ տե ղի է ու-

նե նում հե տաքր քիր մի մի ջա դեպ: Այդ

տա րի Նի կո լայ Ա ռա ջի նի հրա վե րով

Պե տեր բուրգ է ժա մա նում ֆրան սիա-

ցի մե ծա նուն ծո վան կա րիչ Ֆի լիպ

Տա նե րը` գե ղան կար չա կան մի քա նի

պատ վեր կա տա րե լու: Գե ղար վես տի

ա կա դե միա յի նա խա գահն Այ վա զովս-

կուն նշա նա կում է Տա նե րի օգ նա կան:

Տա ներն իր օգ նա կա նին հանձ նա րա-

րում է կա տա րել էտ յուդ ներ, նա խա-

պատ րաս տա կան գծան կար ներ, ո րոնք

օգ տա գործ վե լու էին պատ վիր ված աշ-

խա տան քում: Այ վա զովս կուն հիա-

նա լի ա ռիթ էր ըն ձեռ վել փոր ձա ռու

նկար չից սո վո րե լու ծո վան կար չին ան-

հ րա ժեշտ ա ռաջ նա յին կարևո րութ յան

գի տե լի քը: Տա նե րը, նկա տե լով տա-

ղան դա վոր ե րի տա սար դի կա րո ղութ-

յուն նե րը, սկսում է մեծ ու շադ րութ յուն

դարձ նել նրան: Այդ ու շադ րութ յու նը

հետզ հե տե ա վե լի ու ա վե լի ակն հայտ

է դառ նում` գրա վե լով նույ նիսկ ա կա-

դե միա յի նա խա գահ Ա լեք սեյ Օ լե նի նի

հե տաքրք րութ յու նը. նա Տա նե րից ծա-

ծուկ Այ վա զովս կուն պատ վի րում է ծո-

վա յին տե սա րան նկա րել` ցու ցա հան-

դե սում ներ կա յաց նե լու հա մար: Աշ-

խա տե լով Տա նե րից գաղտ նի` Այ վա-

զովս կին նկա րում է «Օ դը ծո վի վրա»

կտա վը և ցու ցադ րում ա կա դե միա կան

ցու ցա հան դե սում: Տա նե րին զայ րաց-

նում է այն փաս տը, որ կտա վը ստեղծ-

վել ու ցու ցադր վել է ի րե նից գաղտ նի և

ա ռանց իր թույլտ վութ յան. նա կայս րի

միջ նոր դութ յամբ նկա րը հա նել է տա-

լիս ցու ցա հան դե սից: Ինչ պես վկա յում

են ժա մա նա կա կից նե րը, Այ վա զովս-

կին, չնա յած ե րի տա սարդ տա րի քին,

ար դեն գե րա զան ցել էր իր ֆրան սիա-

ցի ու սուց չին, ին չը Տա նե րի սրտում

մեծ ա տե լութ յուն էր ա ռա ջաց րել դե պի

ե րի տա սար դը: Չկա րո ղա նա լով հան-

դուր ժել ֆրան սիա ցու չա րա միտ վե-

րա բեր մուն քը Այ վա զովս կու հան դեպ`

ա կա դե միա յի պրո ֆե սոր Ա լեք սանդր

Զաո ւեր վեյդն իր մտե րիմ իշ խան նե րի

ու իշ խա նու հի նե րի մի ջո ցով կայս րին

տե ղե կաց նում է ֆրան սիա ցու ա նար-

դա րա ցի վար մուն քի մա սին, կայսրն

էլ Տա նե րից պա հան ջում է հե ռա նալ

Ռու սաս տա նից: Իսկ Այ վա զովս կու

նկա րին մեծ հա վա նութ յուն տա լով`

կար գադ րում է նրան պարգևատ րել

1000 ռուբ լի գու մա րով:

(Մար տիկ յան Ե., «Հայ կա կան ար-

վես տի պատ մութ յուն. XVII–XIX դդ»,

Եր., 1975թ):

87

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

ÐáíѳÝÝ»ë ²Ûí³½áíëÏÇ / ´³Ýù ٻͳó

Հովհաննես­Այվազովսկի.­«Նոյը­իջնում­է­Արարատից»

Ա հա ևս մի դրվագ հայ րե նա սեր նկար-

չի կյան քից. դրվագ, ո րը լա վա գույնս է

բնո րո շում Հով հան նես Այ վա զովս կու

ան սահ ման նվիր վա ծութ յու նը հայ ժո-

ղովր դին և հա յութ յան ի րա վունք նե րի

պաշտ պա նութ յա նը: Երբ աշ խար հի

տի րա կալ նե րը` թա գա վոր ներն ու սուլ-

թան նե րը, ա մե նա բարձր շքան շան-

ներն ու թան կար ժեք ըն ծա ներն էին

մա տու ցում հայ րե նա բաղձ նկար չին`

փոր ձե լով նրան գայ թակ ղեց նել և իր

ազ գից հե ռու վա նել, նա չեն թարկ վեց

օ տար նե րի քմա հա ճույ քին ու մնաց

իր տա ռապ յալ ժո ղովր դի պաշտ պա-

նութ յան դիր քե րում: Ա վե լին` նա իր

հե ղի նա կա վոր ձայ նը բարձ րաց րեց

ընդ դեմ ան մեղ ժո ղովր դի վրա սուր

ճո ճող նե րի: Երբ 1895-1896թթ ար յու-

նար բու Կար միր սուլ թա նը` Աբ դուլ

Հա միդ 2-րդը, հայ կա կան ջար դեր

կազ մա կեր պեց, ծե րու նի Այ վա զովս-

կու սիրտն ա լե կոծ վեց` սե փա կան

կրծքին կախ ված տես նե լով հայ ժո-

ղովր դի ար յան մեջ լո ղա ցող սուլ թա-

նի նվի րած պատ վան շան նե րը: Ի նշան

բռնա կա լութ յան դեմ բո ղո քի` նա բո-

լոր շքան շան նե րը նե տեց ծո վը և ե րի-

տա սար դի աշ խու ժութ յամբ գնաց թուր-

քա կան հյու պա տո սի մոտ` զայ րա ցած

ա սե լով. «Ար յու նակ զակ տի րոջդ ին ձի

տված պատ վան շան նե րը ծո վը նե տե-

ցի, ա հա վա սիկ ա նոնց ժա պա վեն նե րը

ի րեն ղրկե: Ե թե կու զե թող ինքն ալ իմ

պատ կեր ներս ծո վը նե տե, բայց հոգս

չէ, վասն զի ա նոնց փո խար ժե քը ստա-

ցած եմ»: Ու մեկ նեց:

Ներ կա յաց նենք նաև Եր վանդ Շա հա-

զի զի հի շո ղութ յուն նե րը Այ վա զովս կու

մա սին:

«… Ե կան, ա սա ցին, որ բար կա սը պատ-

րաստ է: Դուրս ե կանք, նստե ցինք նա-

վը, և մարդ ու կին տա րան մեզ ծո վը

ցույց տա լու, և իս կա պես` քա ղա քից

ծո վը չէր երևում, այլ ̀ միայն ծո ցը: Դրա

հա մար էլ բար կա սով էինք գնում, և ո՛չ

թե` սո վո րա կան նա վա կով: Բար կասն

ա վե լի մեծ է, ա վե լի խորն է նստում

ջրի մեջ, չորս թիա վա րով է լո ղում, եր-

կու սը` մի կող մից, եր կու սը` մյուս կող-

մից: Օ րը ե րե կո յա նում էր, ծո վը խա-

ղաղ ծփծփում էր:

Մենք բո լորս մի-մի բա ժակ ա վե լին

էինք խմել, ուս տի և ա սում, խո սում,

ծի ծա ղում էինք: Ա մեն քիցս ա վե լի ու-

րա խա նում էր ծո վան կա րի չը. նա ձեռ-

քը ջրից չէր հա նում, ջու րը բուռն էր

առ նում, վեր շպրտում և ա սում.

-Աչքդ սի րեմ, մի սրա պար զութ յա նը

նա յե ցեք: Նո րե րը իմ նկար ներս չեն

հա վա նում, ա սում են, որ… իմ նկար-

նե րը մո ռա ցա ծին, անբ նա կան են:

Զար մա նա լի է: Պա տիվս վկա, ես ծո վը

ճա նա չում եմ իմ եր կու մա տիս նման,

նրա բո լոր տե սակ կա ցութ յան մեջ. ես

ծնվել եմ նրա ե զեր քին, սնվել, մե ծա-

ցել եմ նրա ե զեր քին և ապ րում եմ նրա

ե զեր քին… ծովն իմ տարրն է…»:

(Շա հա զիզ Ե., Հի շո ղութ յուն ներ և դի-

մաստ վեր ներ, Եր., 1980):

88

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

Ø»ñ ٻͻñÇ ë»ñ»ñÁ / ì³Ñ³Ý î»ñÛ³Ý - Üí³ñ¹ ÂáõÙ³ÝÛ³Ý

Մեր­մե­ծե­րի­սե­րե­րը

Վա հան Տեր յան

Ե թե հա սա րակ մահ կա նա ցու նե րիս

հա մար նա մա կագ րութ յու նը հիմ նա-

կա նում տե ղե կատ վութ յան փո խա-

նակ ման, եր բեմն նաև հույ զե րի ու

ապ րում նե րի ար տա հայտ ման մի ջոց

է, ա պա մեր մե ծա նուն գոր ծիչ նե րի

հա մար «նա մա կագ րութ յուն» հաս կա-

ցութ յու նը նշա նա կում է նախևա ռաջ

մարդ կա յին եր կու նե րաշ խարհ նե րի

հա ղոր դակ ցութ յուն: Թու ման յա նը, ի

դեպ, ա սել է. «Բա նաս տեղ ծի հա մար

բա ռը մի աշ խարհ է»: Որ քան անձ-

նա կան ու ա նանձ նա կան խոհ ու խոկ

կա Թու ման յա նի, Ի սա հակ յա նի, Տեր-

յա նի Շահ նու րի, Շու շան յա նի և մեր

մյուս մե ծե րի նա մակ նե րում: Նրանք

այդ նա մակ նե րի մի ջո ցով թե՛ օգ նում ու

օ ժան դա կում էին միմ յանց, թե՛ գո վում

ու քննա դա տում այս կամ այն երևույ-

թը, ստեղ ծա գոր ծութ յու նը, թե՛ կի սում

հայ րե նի քի ցա վը: Պա տա հա կան չէ,

որ մեր մե ծե րի նա մակ ներն ի րենց

ու րույն տեղն ու նեն նրանց գրա կան

ստեղ ծա գոր ծութ յուն նե րի կող քին:

Մեր ա մե նաք նա րա կան բա նաս տեղծ-

նե րից մե կը` Վա հան Տեր յա նը, օ րի-

նակ, նա մա կագ րա կան սերտ կապ էր

պահ պա նում Ավ. Ի սա հակ յա նի, Հ.

Թու ման յա նի, Վ. Բրյու սո վի, Մ. Գոր-

կու, Ց. Խան զադ յա նի, Ալ. Ծա տուր յա-

նի, Ստ. Զոր յա նի և այ լոց հետ: Թվում

է, թե բա նաս տեղ ծի նա մակ ներն էլ, Մարտիրոս­Սարյան.­«Վահան­Տերյանի­դիմանկարը»

89

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

ì³Ñ³Ý î»ñÛ³Ý - Üí³ñ¹ ÂáõÙ³ÝÛ³Ý / Ø»ñ ٻͻñÇ ë»ñ»ñÁ

նրա պոե զիա յի պես, պետք է հա գե-

ցած լի նեին սի րա յին ապ րում նե րով ու

տա ռա պանք նե րով: Բայց այդ նա մակ-

նե րը լի են հայ րե նի քի ճա կա տագ րի,

հա յութ յան ծանր կյան քի մա սին ան-

հանգս տութ յամբ: Լա վա գույն ա պա-

ցույց նե րից մեկն էլ, թերևս, Նվարդ

Թու ման յա նին ուղղ ված նա մակն է,

ո րից ամ բող ջա կան պատ կե րա ցում

ենք կազ մում, թե քնքուշ զգա ցում նե րի

եր գի չը որ քան էր սի րում իր հայ րե նի-

քը և իր կյան քով ու գոր ծով որ քան էր

նվիր ված հա րա զատ Նաի րիին:

Նվարդ­Թու­ման­յա­նին

1914,­դեկ­տեմ­բեր,­Պետ­րոգ­րադ

«Ա սե լիք շատ կա, սի րե լի Նվարդ,

բայց գրե լու հա վաս ու հալ չկա: Մի

կողմ թո ղած իմ անձ նա կան կյան քը,

ո րը շատ է տխուր ու սրտա մաշ, մեր

ի րա կա նութ յան մեջ կա տար վող ի րերն

էլ ինձ չեն ու րա խաց նում, ա վե լին կա-

սեմ, հույս էլ չեն ներշն չում, որ ա պա-

գան ա վե լի ու րա խա լի լի նի: Սա կայն

չկար ծես, սի րե լիս, որ ես, սև հո ռե տե-

սութ յամբ լե ցուն մարդ կանց ցա վով

բռնված, հա կում ու նեմ ա մեն ինչ վա-

տա բա նե լու և սև տես նե լու: Ընդ հա-

կա ռա կը, այն քան ջերմ բաղ ձանք կա

իմ մեջ բաց սրտով ող ջու նե լու գա լի-

քը, այն քան ծանր են ինձ հա մար այդ

դառն մտա ծում նե րը, որ այս տեղ էլ

կցան կա նա յի գո նե սու տով ոգևո րել

ինքս ինձ, միայն թե ա զատ վեի այդ

թախ ծա լի մտած մունք նե րից ու տա-

րա կու սութ յուն նե րից: Վերջ ի վեր ջո ես

սկսում եմ գալ այն եզ րա կա ցութ յան,

որ մեր հայ րե նի քի ցա վը մեզ այն պես

է մա շում, ջլա տում, կե ղե քում, որ մենք

դառ նում ենք ա նըն դու նակ ու րիշ բան

հաս կա նա լու կամ ա նե լու: Դա մի հի-

վան դա գին սեր է, դա մի ան հաղ թե լի

մո լութ յուն է, դրա պրիզ մա յով է բաց-

վում մեր առջև աշ խար հը, այդ չա փով

ենք մո տե նում մենք ա մեն ին չի և գու-

ցե դրա հա մար ան զոր ենք դառ նում

և մեռ նում ենք վաղ: Ես ինձ այն պես

եմ զգում, ինչ պես կզգա մե կը, որ թո-

քախտ ու նի, և գի տե, թե որ քան կարճ է

իր կյան քը. նրա կյան քը կյանք չէ, այլ`

մա հա ցում: Տա րի նե րով մենք ձգտում

ենք ստեղ ծել մեզ հա մար գո յութ-

յան մի նի մալ պայ ման ներ, որ պես զի

նվիր վենք մեր կոչ ման, իսկ մինչ այդ

վատ նում ենք մեր բո լոր ուժն ու կա-

րո ղութ յու նը և հան կարծ դա ռը սրտով

տես նում ենք, որ մի ջո ցը նպա տակ

է դար ձել և ան ցա ծը ետ դարձ նե լու

հնար չկա: Այդ պես ենք մենք բո լորս`

կոտր ված, գետ նա հար խո տի նման,

ըն կած, պարտ ված, ան հույս ու ան հա-

վատ: Այդ պես մեր հայ րե նի քի հո գին է

մեռ նում, իսկ մար դիկ կար ծում են, որ

կա րե լի է նրան կեն դա նաց նել… Ախ,

թող նենք այդ դառն ու ա նօ գուտ զրույ-

ցը, հին ու ան բու ժե լի հի վան դութ յուն

է դա, և մենք ան զոր ենք նրա դեմ:

Չկար ծեք, թե այժմ են միայն զբա ղեց-

նում ինձ այդ մտո րում նե րը, ա վաղ,

շատ վա ղուց: Եվ չեմ ա զատ վի երևի

դրա նից մինչև վեր ջը. ինչ պե՞ս ա զատ-

վես ինքդ քե զա նից: Կա րո՞ղ եք երևա-

կա յել` եր բեմն իմ մտքից անց նում է

հե ռա նալ աշ խար հից, մի վանք շի նել

և լռութ յան մեջ անց կաց նել կյան քիս

կարճ օ րե րը, սա կայն ան կա րող եմ

ի րա կա նաց նե լու իմ այդ գաղտ նի բաղ-

ձան քը. պատ ճառ ներ ու ար գելք ներ

շատ կան` ոչ միայն ար տա քին, այլև`

ներ քին: Իմ սի րե լի և լավ Նվարդ, Դուք

այս նա մա կը կար դա լիս չզար մա նաք

ու չծի ծա ղեք վրաս: Դուք երևա կա յել

չեք կա րող, թե ինչ պես է անց նում իմ

կյան քը, ոչ թե անց նում է, այլ այր վում

մի ներ քին դառն կրա կով, և ես ան-

զոր եմ այդ կրա կի դեմ և ա նօգ նա կան:

Եվ ես եր բեմն մտա ծում եմ, որ դա ու-

նի իր խո րին ու վսեմ ի մաս տը: Չէ՞ որ

այդ պես` իմ հո գու նման, այր վում է իմ

եր կի րը` «իմ Նաի րին», գու ցե դրա հա-

մար է այր վում և իմ հո գին, ո րով հետև

իմ հո գու մեջ «Նաիր յան չքնաղ հո-

գին» է այր վում: Եվ ես սկսում եմ զգալ

ինձ կոչ ված մե կը նրան ցից, ո րոնց վի-

ճակ վել է «Նաիր յան» հո գու բարձր

տա ռա պան քը կրել ի րանց հո գու մեջ,

գու ցե դրա հա մար հար կա վոր է, որ

մենք այդ պի սի ներս սքեմ հագ նենք և

լռակ յաց կյանք վա րենք` կրո նա կան

օրհ ներ գութ յուն ներ հո րի նե լով և կրո-

նա կան, սրբա զան խոր հուրդ ներ կա-

տա րե լով նաիր յան հո գու առջև… բայց

ես հե ռու գնա ցի և զգում եմ, որ իմ ու-

զա ծը չեմ կա րո ղա նում ար տա հայ տել:

Դուք ինձ սխալ չըմբռ նեք: Դա եր կար

պատ մութ յուն է, և ես ի զուր սկսե ցի

խո սել դրա մա սին: Ե թե վի ճակ վի ինձ

երկ րորդ հա տորս հրա տա րա կել, այն-

տեղ Դուք այդ բա նից կգտնեք «Եր կիր

Նաի րի» վեր նագ րի տակ, այն ժա մա-

նակ գու ցե զգաք այդ, թեև դա էլ իմ

կող մից հանդգ նութ յուն է, վասն զի այդ

ար տա հայ տե լու հնար և ուժ գու ցե չու-

նե նամ:

Ներ կա պայ ման նե րը չեն նպաս տում

այդ ի րա գոր ծե լու, պա տե րազ մից հե-

տո գու ցե և հա ջող վի ինձ լույս ըն ծա-

յել գիրքս, որ գի տեմ, շա տե րին դուր չէ

գա լու: Իսկ ա ռայժմ ա րաբ ու պարս-

կա կան նշա նագ րերն ու ձ ևերն ու սում-

նա սի րե լով եմ զբաղ ված, թեև հա վասս

քիչ է, բայց «ա պա գա յի» հա մար հու-

սա լով` մի կերպ աշ խա տում եմ այդ

ա նա խորժ աշ խա տանքն ա նել, որ պես-

զի արևել քի իս կա կան դռնե րը բաց վեն

գո նե մի քիչ իմ առջև…»:

90

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

гۻñÁ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ ³ñí»ëïáõÙ / ijÝë»Ù

Պատ­ճա­ռը­ջարդն­է…անդ­րա­դար­ձը` Սա թե նիկ Մկրտչյա նի

91

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

ijÝë»Ù / гۻñÁ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ ³ñí»ëïáõÙ

Փա րի զում` ար վեստ նե րի ու ար վես տա-

գետ նե րի բո հե մա կան շնչով պա րուր-

ված մայ րա քա ղա քում, ուր հիմն վում,

ա պա ցուց վում, ա պա ֆրան սիա կան

թեթևութ յամբ հերք վում են ար վես տի

մի տում նե րը, ապ րում է Ժան սե մը: Իր

90-ամ յա կյան քի ըն թաց քում նա մեկն է

ե ղել այդ մի տում նե րը ստեղ ծող-հեր քող-

նե րից: Նա հա մաշ խար հա յին մշա կույ թի

պատ մութ յան հե նաս յու նե րից է, ար վես-

տա գետ, ում ե րակ նե րում հո սում է հա յի

ար յուն…

Գե ղան կա րիչ Ժան սե մը` Հով հան նես

Սե մերջ յա նը, ծնվել է Թուր քիա յի Սե-

լեզ գյու ղում 1920թ: Իր սա կավ հու շե-

րում, հա տու կենտ հար ցազ րույց նե րում

նա պատ մում է, որ թեև 1915-ի ցե ղաս-

պա նութ յու նը չի տե սել, զին վոր չի ե ղել,

բայց, փո խա րե նը, ողջ ման կութ յունն

անց կաց րել է Մեծ ե ղեռ նից հե տո աշ-

խար հը պա տած մշու շում: «Երբ թուր-

քերն սկսան հա լա ծել հա յե րը, Պո լի սէն

չսկսան, ո րով հե տեւ հոն տար բեր պե-

տու թիւն նե րու դես պա նա տու ներ կա յին,

չէին հա մար ձա կեր: Սկսան ժո ղո վուր դը

տե ղա հա նել գիւ ղե րէն: Մայրս կը պատ-

մէր այդ մա սին, ա ռա ջին հեր թին ժող-

վե ցին ե րի տա սարդ նե րը, ա նոնց մէջ է

ե ղեր մօ րեղ բայրս, ո րուն կա խեր են, իսկ

ծնողքս ոտ քով քա լեր են մին չեւ Բաղ-

դադ: Ին ձի միշտ կը հե տաքրք րէր, թէ

ի՛նչ պէս են ան ցել այդ քան եր կար ճա նա-

պարհ, միշտ կը հարց նէի՝ ի՞նչ կ ու տէին,

ո՞ւր կը պառ կէին: Եօթ-ութ տա րե կան էի

եւ այս ա մէ նուն մա սին յա ճախ կը լսէի

մօր մէս: Հի մա չեմ կրնար ձե զի պատ-

մել, ո րով հե տեէ մին չեւ Տէր Զօր գա-

ցող եւ ողջ մնա ցող նե րը հա զո ւա դէպ

են: Մայրս հա սեր: Երբ պզտիկ էի, այդ

պատ մու թիւն նե րը շատ կ ազ դէին հո գե-

կա նիս վրայ», - խոս տո վա նում է գե ղան-

կա րի չը տա րի նե րի հեռ վից: Եվ բնա կան

է, որ Ժան սե մի ստեղ ծա գոր ծութ յան մի

հսկա յա կան հատ վա ծը պի տի նվիրվեր

ցե ղաս պա նութ յան գե րա կա յող թե մա-

նե րին: Այն, ին չի մա սին տա րի ներ շա-

րու նակ լսել էր նկա րի չը, չէր կա րող

վե րա նալ նրա մտքից: Ու թեև կյան քը

ժա մա նա կի հետ նոր ըն թացք ու հուն էր

ստա ցել, միևնույն է, ազ գի պատ մութ յու-

նը, ո րը շաղ կապ ված էր նկար չի անձ նա-

կան մեծ ու մանր ող բեր գութ յուն նե րին,

նրան ոչ մի պահ հան գիստ չէր տա լիս:

Կյան քի տա րա տե սակ պա տա ռիկ ներն

ու դրվագ նե րը ս ևե ռուն գա ղա փա րի

պես պար բե րա բար «հե տապն դում» էին

նրան, ա լե կո ծում միտ քը` դառ նա լով նոր

կտավ ու ա սե լիք: Թուր քիա յից նրանց

ըն տա նի քը գաղ թում է Հու նաս տան, ուր,

են թադ րա բար, ե ղեռ նից մա զա պուրծ

ըն տա նի քը պի տի ու նե նար հա մե մա-

տա բար հան գիստ կյանք: Սա կայն հոր

մա հից հե տո մայր ու որ դի ստիպ ված են

լի նում մեկ նել Ֆրան սիա. կոտր վել էր

12-ամ յա Հով հան նե սի ոտ քը, ո րը բու ժել

հնա րա վոր էր միայն այդ երկ րում: Ու

այս տեղ էլ հաս տատ վում են` կյան քի նոր

ու ղի ընտ րե լով: Փա րի զը մի ու րույն մի-

ջա վայր էր ար վես տա սեր հո գու հա մար,

ա ռա վել ևս, երբ հո գու խոր քը լի է ապ-

րում նե րով: Հով հան նե սի հա մար մաս-

նա գի տա կան ա ռա ջին դպրո ցը դար ձան

Մոն պառ նա սի ա զատ ա կա դե միա նե րը:

1938-ին նա ա վար տեց փա րիզ յան հան-

րա հայտ Գե ղար վես տի բարձ րա գույն

դպրո ցը, ա պա մեկ տա րի կա տա րե լա-

գործ վեց Սա բա թիեի ար վես տա նո ցում:

1944-ից նրա աշ խա տանք նե րը սկսե ցին

ցու ցադր վել, և «Ժան սեմ» ա նու նը աս-

տի ճա նա բար հայտ նի ու սի րե լի դար ձավ

լայն շրջա նակ նե րի հա մար: Չէ՞ որ նրա

ար վեստն այն քան հա րա զատ էր մարդ-

կանց հո գուն. Ժան սեմն իր ստեղ ծա գոր-

ծա կան կյան քի հենց սկզբից նկա րում էր

խեղ ճուկ րակ, անկ յալ, կյան քի հա տա-

կում հայտն ված մարդ կանց: Նրա բո լոր

հե րոս ներն ու նեին տխուր կամ մտա խոհ

աչ քեր… 1956-ին Ժան սեմն ընտր վում է

ե րի տա սարդ նկա րիչ նե րի սա լո նի նա-

խա գահ, իսկ 1958-ին Մեք սի կա յում շա-

հում է Կոմ պա րե զոն:

Նա տասն յակ ան հա տա կան ցու ցա հան-

դես ներ է ու նե ցել Փա րի զում, Նյու Յոր-

քում, Չի կա գո յում, Լոն դո նում, Տո կիո-

յում, Հռո մում, Բրյու սե լում, Լո զա նում,

Բեյ րու թում և այ լուր: Ֆրան սիա կան

ար վես տի ցու ցա հան դե սի շրջա նակ նե-

րում նրա գոր ծե րը ներ կա յաց վել են նաև

Մոսկ վա յում: Ժան սե մի կտավ նե րից

շա տե րը հանգր վան են գտել Եվ րո պա-

յի ու ԱՄՆ-ի մի շարք թան գա րան նե-

րում ու ան հա տա կան հա վա քա ծու նե-

րում: Ժան սե մը նաև նկա րա զար դում

էր գրքեր` Բոդ լե րի, Սեր վան տե սի

ստեղ ծա գոր ծութ յուն նե րը: Նկար չի մու-

սան կի սա մերկ կինն է. մերկ պա րու հի,

սո վո րա կան բնոր դու հի, պար զա պես

նուրբ շղար շով պա րուր ված աղ ջիկ կամ

էլ փա րիզ յան սրճա րան նե րից մե կում

թախ ծող ֆրան սու հի: Նա նկա րել է կառ-

նա վալ ներ` նուրբ գույ նե րով ու ա ռանձ-

նա հա տուկ տրա մադ րութ յամբ: Նրա

կտավ նե րից շա տերն են վերս տեղ ծում

վե նե տիկ յան մի ջա վայ րը` ա սես հա-

գեց նե լով կառ նա վա լա յին վառ շնչով:

Այ նո ւա մե նայ նիվ, կյան քի դրա ման

ակն հայտ երևում է նրա պատ կե րած

92

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

гۻñÁ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ ³ñí»ëïáõÙ / ijÝë»Ù

նույ նիսկ պայ ծառ, տո նա կան, կառ նա-

վա լա յին տե սա րան նե րում, այդ իսկ

պատ ճա ռով ֆրան սիա կան մշա կու-

թա յին տե սա բա նութ յու նը Ժան սե մին

բնու թագ րել է իբրև մի զե րաբ լիս տի`

թշվառ նե րի նկար չի: Չա փա զանց բազ-

մա դեմ ու բազ մա զան է Ժան սե մը. նրա

կտավ նե րի թե մա տի կան այն քան հա-

րուստ ու տար բեր է, որ ա ռա ջին հա-

յաց քից եր բեմն դժվար է հա վա տալ,

որ դրանց հե ղի նա կը միևնույն մարդն

է: Ժան սեմն աշ խար հին հայտ նի է որ-

պես իր ազ գի պատ մութ յու նը խո րա-

պես վե րապ րող ար վես տա գետ: «Երբ

Թուր քիա յէն փա խանք, 1919-ին թուր-

քե րը ու ժա թափ ե ղան, պար տո ւե ցան,

յոյ ներ կա ճա պա րէին Ա յա Սո փիան

գրա ւել, յար ձա կե ցան թուր քե րուն

վրայ եւ մին չեւ մեր գիւ ղը ե կան: Մենք

օգ նե ցինք յոյ նե րուն, բայց վեր ջը թուր-

քե րը հա կա յար ձակ ման ան ցան, յոյ նե-

րը նո րէն պար տո ւե ցան, շա տեր ջու րը

թա փո ւե ցան, մա կոյկ նե րով, նա ւակ-

նե րով, մենք ալ ա նոնց հետ փա խանք:

Դէպ քը կը յի շեմ: Ե րեք տա րե կան էի

եւ ինչ պէս կը յի շեմ, ծո վը կը տես նամ

կա նաչ, եր կին քը կար միր, նա ւակ նե-

րուն մէ ջէն կա խո ւած ձեռ քեր, ա րիւն,

կրակ, բոց: Լուվ րի մէջ Դէ լա Կրո ւա-

յի նկար մը կայ, երբ տե սայ, ին ձի թո-

ւաց, թէ ա տի կա ի րա կա նին տե սած եմ:

Այս ա մէ նը կը յի շեմ ե րա զի մը պէս,

այլ ա մէ նուն ալ, երբ ա ւելց նեմ մայ-

րի կիս պատ մած նե րը, իմ հոս գտնո-

ւիլս եր բեմն տա րօ րի նակ կը թո ւի,

ինք զին քիս կ ը սեմ՝ ես ի՞նչ գործ ու նիմ

Ֆրան սա այս մար դոց հետ, ո՛չ գ լուխս

ա նոնց կը նմա նի, ո՛չ սիրտս, ո՛չ ապ րե-

լա կերպս: Պատ ճառն ի՞նչ է: Ու կը պա-

տաս խա նեմ՝ պատ ճա ռը ջարդն է: Այս

ա մէ նը ան կա րե լի է նկար չու թիւ նով

տալ, երբ ե րի տա սարդ էի, կը փա փա-

քէի, բայց կ ը սէի՝ ա սի կա չի գծո ւիր, չի

շի նո ւիր, շատ զօ րա ւոր պէտք է ըլ լաս,

որ այս պի սի բա ներ գծես: Եր բէք չէի

հա մար ձա կեր»: Տա րի ներ էին պետք,

որ պես զի լսածն ու վե րապ րա ծը խմոր-

վեր, մո րից ու հա րա զատ նե րից ի մա-

ցած նյու թը հա սու նա նար, ման կա կան

աչ քե րով տե սա ծը պատ կեր դառ նար:

Ար վես տա գե տի պոռթ կու մը 2000-

2001թթ էր, երբ ստեղծ վեց «Ե ղեռն»

շար քը` ամ բար ված կա րո տի, հույ զե րի

ու զգաց մունք նե րի, ջարդ ված հա յի ու

ան զոր հա վա տաց յա լի նե րաշ խար հի

ար տա ցո լու մը: Բազ մա թիվ ար վես տա-

գետ ներ հա մա կար ծիք են, որ ազ գա-

յին ցա վի այ սօ րի նակ կենտ րո նա ցում

չես գտնի ո՛չ մի այլ տե ղում: 2001-ին

ՀՀ նա խա գա հի հրա վե րով Ժան սե մը

կրկին այ ցե լեց Հա յաս տան և 34 կտա-

վից բաղ կա ցած «Ե ղեռն» շար քը նվի-

րեց Հա յոց ցե ղաս պա նութ յան թան-

գա րա նին: Սա մի ու րույն աշ խարհ

է` սահմռ կե ցու ցիչ տե սա րան նե րով,

մարդ կա յին վայ րա գութ յան գա գաթ-

նա կետն ի ցույց հա նող պատ կեր նե-

րով լի: Շարքն ամ բող ջո վին կազմ ված

է ի րա կան պատ մութ յուն նե րի պա տա-

ռիկ նե րից: Կտավ նե րից յու րա քանչ-

յու րը մի ող բեր գութ յուն է, որն աշ-

խար հի ժո ղո վուրդ նե րին գե ղար վես տի

շղար շի ներ քո ներ կա յաց նում է 20-րդ

դա րասկզ բին հա յե րի նկատ մամբ

թուր քե րի կող մից ի րա կա նաց ված

ո ճիրն ու դրա պատ մա կան հետևանք-

նե րը: Այս պի սին է Ժան սե մը` Հա մաշ-

խար հա յին մշա կույ թի մեծ ներ կա յա-

ցու ցի չը` հայ կա կան ար մատ նե րով,

հա յի հո գով ու հի շո ղութ յամբ, սե փա-

կան ար ժեքն ու ար վես տի զոութ յու նը

գի տակ ցող գե ղան կա րի չը: Ար վես տա-

գետ, ում յու րա քանչ յուր աշ խա տան քի

ա մեն մի շտրի խը բա ցա ռի կութ յան ու

ե զա կիի խորհր դա նիշն է, ան հա տա-

կա նութ յան ու պատ մութ յան անկեղծ

ցու ցի չը…

93

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

94

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

Dreams inGlass

Colors / The Cafesjian Center for the Arts

95

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

by­Parandzem Avagyan

photographers­German Avakyan, Mkhitar Khachatryan

A scarlet hue is dissipated changing into a fusion of dark orange and gold. Every single iota of these breathtaking colours transmits you from a sulky December into a warm summer evening at sea. The interplay between form, light and colour is so gorgeous that you seem to feel the tender rays of the sun, the sweet bouquet of some rich Italian wine and the delicious taste of melting chocolate in the mouth… Such was my first impression of “Horizon”, a glass sculpture made by the prominent Czech glass artists Stanislav Libenský and Jaroslava Brychtová.

The Cafesjian Center for the Arts / Colors

96

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

Colors / The Cafesjian Center for the Arts

Stanislav Libenský (1921-2002) and Jaroslava Brychtová (b. 1924) have explored the true limits of glass as an artistic medium and opened the way for future generations of artists. The cooperation of these two outstanding people commences in 1954 when Stanislav Libenský becomes the Director of the Specialized School for Glassmaking in Zhelezny Brod (in Czechoslovakia, at present the Czech Republic). Since 1954 the name Stanislav Libenský has immortally been linked with that of his wife and artistic collaborator, Jaroslava Brychtová. The Brussels EXPO ‘58 marks the dawn of a new era for this couple and especially for the art of glass making. Along with the practice in glassmaking and drawing, Libenský and Brychtová conduct lectures both in Czechoslovakia and abroad. In the years ahead Libenský and Brychtová continue working with their favorite medium – glass constantly perfecting their skill and style and presenting their works to the public through more than 30 solo exhibitions held in such cities as Prague, Sao Paolo, Rio de Janeiro, Munich, Miami, Zurich, Bergamo, New York, Detroit, Paris, etc. Presently, various museums and galleries all over the world may boast magnificent works by the Czech artists. Sculptures by Libenský and Brychtová are found in public collections of Ulster Museum, Belfast, The Corning Museum of Glass, Corning, NY, Victoria and Albert Museum, London, Los Angeles County Museum of Art, Los Angeles CA, Musée des Beaux Arts, Lyon, Metropolitan Museum of Art, New York, The National Museum of Modern Art, Kyoto, Musée des Arts Décoratifs – Louvre, Paris, Museum of Applied Arts and Sciences, Sydney, Museo Provincial de Bellas Artes, Valencia, and Museum Bellerive, Zurich.

To the list of these celebrated names and other approximately 30-35 ones not mentioned above may now be added The

Cafesjian Center for the Arts, Yerevan. Due to Mr. Gerard L. Cafesjian and the team of the professionals working in the Center, residents and guests of Yerevan have an opportunity to enjoy the fantastic beauty of the glass collection by the Czech couple. On November 7th the Grand Opening of the Cafesjian Center for the Arts took place in Yerevan, with a number of exhibitions inaugurating the CCA. Yet the most prominent was apparently Libenský Brychtová: For Armenia. During her rare personal visit to Yerevan Jaroslava Brychtová participated in a number of Center’s opening events including book signing for the book Libenský Brychtová. According to Jaroslava Brychtová, “Glass is light and the light dynamic should be introduced into the center of the glass mass. That is the definition of the fourth dimension, which cannot be achieved in any other material”. Therefore, the exhibition Libenský Brychtová: For Armenia was specially designed and installed by Brychtová herself as every single glass sculpture has spatial and light peculiarities neglect of which would surely distort the general impression. Actually, Libenský and Brychtová’s relationship with Armenia dates back to the eighties, when the artists studied the culture and history of Armenia. The devastating earthquake of 1988 had a profound impact on the artists, resulting in the creation of the triptych “Silhouettes of the Town”. As Jaroslava Brychtová mentioned once, the Czech and Armenian nations have a lot of things in history that are quite similar. Certainly, these two nations have suffered cataclysms, wars and revolts, thus the Czech artists could not stay indifferent in those days.

At present the exhibition Libenský Brychtová: For Armenia comprises eight glass sculptures and six drawings. Besides “Horizon” (1992) mentioned above, among the exhibits are “Green Eye of the Pyramid” (1993-97), “Vacant Throne”

97

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

The Cafesjian Center for the Arts / Colors

(1989-2005), “Burning Throne” (1989-2005), “3V Column: Victory” (1989-1997), “Impression of the Large Angel I”(1998-2004), “Vestment III” (1997), and “Space T” (1999-2000). All the sculptures are unique presenting the massiveness and texture with the vibration of color. They

seem simple yet powerful, modern, but evoking an effect of mystery and antiquity at the same time.

Fortunately, Yerevan is nowadays enriched by The Cafesjian Center for the Arts dedicated to bringing the best of

contemporary art to Armenia. And one of the remarkable achievements of the center is definitely the exhibition of Libenský and Brychtová: two artists who have pioneered, explored, developed, and defined glass as a medium for sculpture; two dreamers who have transferred their Dreams to Glass.

98

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

ºñ³ÅßïáõÃÛáõÝ / Jethro Tull

հար­ցազ­րույ­ցը`­Ին գա Մու րադ յա նի նկարազարդումը`­Վահագն Համալբաշյանի

ԼԵ­ԳԵՆ­ԴԱՐ

JETHRO TULL­Ը­ՀԱ­ՅԱՍ­ՏԱ­ՆՈՒՄ

99

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

Jethro Tull / ºñ³ÅßïáõÃÛáõÝ

Jethro­ Tull­ը­ բա­ցա­ռիկ­ երևույթ­

է­ ե­րաժշ­տութ­յան­ պատ­մութ­յան­

է­ջե­րում:­ Ծանր­ ռո­քի,­ ժո­ղովր­

դա­կան­ մե­ղե­դի­նե­րի,­ բլյու­զա­յին­

ռիթ­մե­րի­ և­ խո­րի­մաստ­ քնա­րա­

կան­ ­ բա­նաս­տեղ­ծութ­յուն­նե­րի­

վիր­տո­ւոզ­ հա­մադ­րու­մը­ խմբի­

հա­մար­ ա­պա­հո­վեց­ ինք­նա­տիպ­

ոճ­ու­ ձե­ռա­գիր­և­ նրանց­ար­ժա­

նաց­րեց­մեծ­փառ­քի:­

Յան­ Ան­դեր­սոնն­ իր­ ա­ռա­ջին­

խում­բը­հիմ­նադ­րել­է­1963թ:­Այդ­­

ժա­մա­նակ­խում­բը­ հա­ջո­ղութ­յուն­

չու­նե­ցավ:­Ա­կումբ­նե­րից­ո՛չ­ ­մե­կը­

նրանց­երկ­րորդ­ան­գամ­չէր­հրա­

վի­րում­հա­մեր­գի:­Այդ­իսկ­պատ­

ճա­ռով­ խում­բը­ պար­բե­րա­բար­

փո­խում­էր­ան­վա­նու­մը`­հույս­ու­

նե­նա­լով,­թե­այս­կամ­այն­ա­կում­

բի­տնօ­րի­նութ­յու­նը­չի­հաս­կա­նա,­

որ­հրա­վի­րում­է­միևնույն­խմբին:­

Հեր­թա­կան­ ան­գամ­ ան­վա­նու­

մը­ փո­խե­լիս­ ընտր­վեց­ Jethro­

Tull­ տար­բե­րա­կը`­ ի­ պա­տիվ­ 18­

րդ­ ­դա­րի­ անգ­լիա­ցի­ նո­րա­րա­րի:­

Հենց­այս­ան­վա­նու­մով­էլ­խումբն­

ու­նե­ցավ­ ա­ռա­ջին­ հա­ջո­ղութ­յու­

նը­ և­ այլևս­­ եր­բեք­ չփո­խեց­ ան­

վա­նու­մը:­ 1970թ­ ն­րանք­ ար­դեն­

հան­րա­հայտ­ էին:­ Jethro­ Tull­ը­

կա­րո­ղա­ցավ­ռոք­ե­րաժշ­տութ­յան­

մեղմ­ ելևէջ­նե­րը­ վե­րա­ծել­ լուրջ­

ու­ խո­րի­մաստ­ ժա­մա­նա­կա­կից­

ար­վես­տի:­ Նրանց­ ստեղ­ծա­գոր­

ծութ­յուն­նե­րը­կա­րե­լի­է­բնու­թագ­

րել­ որ­պես­պրոգ­րե­սիվ­ ռոք­ կամ­

արտ­ռոք:­

Գոր­ծու­նեութ­յան­ ըն­թաց­քում­

խում­բը­ թո­ղար­կել­ է­ 40­ ալ­բոմ,­

վա­ճա­ռել­ա­վե­լի­քան­60­մլն­­ձայ­

նաս­կա­վա­ռակ,­ հան­դես­ է­ ե­կել­

շուրջ­ 2500­ հա­մեր­գով`­ 40­ երկ­

րում:­ Այս­ խում­բը­ մշտա­պես­

զբա­ղեց­նում­ էր­ 4­5­ հո­րի­զո­նա­

կան­նե­րը­The­Beatles­ից,­Rolling­

Stones­ից,­Pink­Floyd­ից­հե­տո:

Այս­տա­րի­հա­մաշ­խար­հա­յին­ռո­

քի­ լե­գենդ­ Jethro­ Tull­ը­ Երևա­

նում­էր:­Հա­մեր­գը­կազ­մա­կեր­պել­

էին­ «Վիբ­րոգ­րա­ֆուս»­ պրոդ­յու­

սե­րա­կան­ըն­կե­րութ­յու­նը,­կա­ռա­

վա­րութ­յան­ հո­վա­նա­վո­րութ­յամբ­

վեր­ջերս­ստեղծ­ված­«Լույս»­հիմ­

նադ­րա­մը­ և­ «Ա­մե­րիա­բան­կը»:­

«Մենք­ մեր­ մա­սին»­ ամ­սա­գի­րը­

խմբի­ ղե­կա­վար­Յան­Ան­դեր­սո­

նի­հետ­ու­նե­ցավ­բա­ցա­ռիկ­հար­

ցազ­րույց,­ որն­ էլ­ ներ­կա­յաց­նում­

ենք­ըն­թե­ցո­ղին:

99

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

1.­Յան­Անդերսոն­(ֆլեյտա,­կիթառ,­վոկալ)2.­Էնդրյու­Գիդինգս­(ստեղնային­գործիքներ)3.­Ջոնաթան­Նոյս­(բաս)­4.­Դոն­Փերի­(հարվածայիններ)5.­Մարթին­Բարե­(կիթառ,­ֆլեյտա)

1.­

3.­

2.­

4.­

5.­

100

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

ºñ³ÅßïáõÃÛáõÝ / Jethro Tull

-Հայտ նի է, որ Jethro Tull-ն իր գոր-

ծու նեութ յու նը սկսել է բլ յուզ ո ճի

ե րաժշ տութ յամբ: Ին չո՞ւ ո րո շե ցիք

փո խել ուղղ վա ծութ յու նը:

– Պար զա պես մենք ե րաժշ տա կան

աշ խարհ մուտք գոր ծե ցինք հենց

բլյուզ ե րաժշ տութ յամբ: Բլյու զի պարզ

ելևէջ ներն ինձ հնա րա վո րութ յուն էին

տա լիս բազ մա թիվ իմպ րո վիզ ներ

ա նել ֆլեյ տա յով: Մի օր էլ հան կարծ

հաս կա ցա, որ բլյուզն ի մը չէ: Ես հե-

տաքրքր ված էի տար բեր մշա կույթ նե-

րի ե րաժշ տութ յամբ` ա սիա կան, հյու-

սի սաֆ րիկ յան, դա սա կան: Ե րաժշ-

տութ յան տար բեր տար րերն ա սես

տպվում են գի տակ ցութ յանս մեջ, և

ո րոշ ժա մա նակ անց այդ ա մենն ամ-

բող ջա կան տես քով ի հայտ է գա լիս իմ

ստեղ ծա գոր ծութ յուն նե րում:

-Դուք, ի րոք, բա ցա ռիկ տեղ եք զբա-

ղեց նում ե րաժշ տա կան աշ խար հում,

քա նի որ տե սել եք ռոք ե րաժշ տութ-

յան ա ճը` 60-ա կան նե րից մինչ այժմ:

Հնչո ղութ յու նը, լու սա յին է ֆեկտ նե րը

և սար քա վո րում նե րը հի մա շատ ա վե-

լի լավն են: Ի՞նչ եք կար ծում, արդ-

յոք մենք կորց րե՞լ ենք որևէ կարևոր

տարր զար գաց ման այս գոր ծըն թա-

ցում:

- Ըստ իս` 70-ա կան նե րի շոու նե րը շատ

ա վե լի տպա վո րիչ էին, քան հի մա: Այն

ժա մա նակ մենք բեմ էինք բարձ րա-

նում սրտի թրթի ռով, կա տա րում էինք

ան թե րի ռոք ե րաժշ տութ յուն` ա ռանց

ճոխ շոու նե րի: Հի մա հա կա ռակն է.

կան շքեղ շոու ներ, բայց չկա ե րաժըշ-

տութ յուն: Կար ծում եմ` դեռ կգա այն

ժա մա նա կը, երբ բո լորս կվե րա դառ-

նանք մեր հիմ նա րար սկզբունք նե րին,

այն է` կա տար յալ ե րաժշ տութ յուն` հա-

մեստ ձ ևա վոր ված բե մում: Այ նո ւա մե-

նայ նիվ, չեմ հեր քում, որ ժա մա նա կա-

կից սար քա վո րում նե րը հսկա յա կան

օգ նութ յուն են բո լո րիս հա մար:

-Իսկ ժա մա նա կա կից տեխ նո լո գիա-

նե րի զար գա ցու մը չի՞ ազ դել ձեր

ստեղ ծա գոր ծա կան գոր ծու նեութ յա-

նը:

-Ինչ պես ար դեն ա սա ցի, ժա մա նա կա-

կից սար քա վո րում նե րը շատ մեծ օգ-

նութ յուն են: Ե թե վե րա դառ նանք 80-

ա կան ներ, կտես նենք, որ հի մա ա մեն

ինչ դար ձել է ա վե լի հեշտ, ա վե լի

ա րագ, և, ի հար կե, նո րա գույն տեխ նո-

լո գիա ներն ա պա հո վում են շատ ա վե-

լի լավ հնչո ղութ յուն: Բայց ե կեք չմո-

ռա նանք, որ այդ բո լոր տեխ նո լո գիա-

նե րի կի րառ ման սկզբուն քը նույնն է:

Ես հի մա էլ իմ ստու դիա յում ու նեմ 80-

ա կան նե րի սար քա վո րում ներ, ո րոնք

շատ լավ վի ճա կում են, և ո րոն ցով ես

աշ խա տում եմ:

Մար դիկ ա մեն ա ռու մով ա վե լի մեծ

փո փո խութ յուն նե րի են սպա սում, բայց

արդ յուն քում այդ փո փո խութ յուն ներն

այն քան էլ էա կան չեն: Նույ նը վե րա բե-

րում է նաև ե րաժշ տութ յա նը: Այլ կերպ

ա սած` ե րաժշ տութ յու նը հի մա բո լո րո-

վին ու րիշ փայլ ու նի, ու րիշ կոստ յում,

ու րիշ սանր վածք, բայց հիմ քը նույնն

է: Այն պես որ, մեր ե րաժշ տութ յունն էլ,

գու ցեև, ու րիշ փայլ ու նի, բայց հիմ քը

նույնն է:

-Ձեր եր գե րից շա տերն ու ղեկց վում

են նվա գախմ բի նվա գակ ցութ յամբ:

Ի՞նչ սկզ բուն քով եք ընտ րում, թե ո՛ր

ս տեղ ծա գոր ծութ յուն նե րը պետք է

կա տար վեն նվա գակ ցութ յամբ:

-Եր գը գրե լու ըն թաց քում ես ար դեն

զգում եմ` տվյալ ստեղ ծա գոր ծութ յու-

նը զար դա րան քի կա րիք ու նի՞, թե՞ ոչ:

Ստեղ ծա գոր ծե լիս ար դեն իսկ լսում

եմ կա տա րու մը, ին չից էլ ինձ հա մար

պարզ է դառ նում` նվա գախմ բի հե՞տ

պի տի կա տար վի եր գը, թե՞ ա ռանց

նվա գակ ցութ յան: Նվա գախմ բի մաս-

նակ ցութ յան ա պա հո վու մը չա փա զանց

ժա մա նա կա տար աշ խա տանք է, մեծ

ծախ սեր և քրտնա ջան աշ խա տանք է

պա հան ջում: Ես ինքս եմ գրում յու րա-

քանչ յուր ե րաժշ տա կան գոր ծի քի հա-

մար նա խա տես ված հատ վա ծը: Հի մա

գրում եմ մի ստեղ ծա գոր ծութ յուն, ո րը

պետք է կա տար վի ջու թա կի նվա գակ-

ցութ յամբ: Հու սով եմ` մեր երկր պա-

գու նե րին դուր կգա այս կա տա րու մը:

Նշենք, որ այս հա մերգն ա ռա ջինն էր

ո՛չ միայն Հա յաս տա նում, այլև ողջ

Հա րա վա յին Կով կա սում: Հա մեր գի

գլխա վոր նպա տակ նե րից էր` ե րաժշ-

տա կան ճա շակ ձ ևա վո րել հատ կա պես

ե րի տա սարդ նե րի շրջա նում:

Àâàíãàðä / Armenian Navy Band

В переводе с английского название, ставшее уже довольно знаменитым во всем мире, звучит как «оркестр армянского военно-морского флота». На первый взгляд название это может вызвать недоумение, ведь давно уже ушли в историю времена, когда Армению называли «страной от моря до моря». Однако, с другой стороны, этот «военно-морской флот», уже переставший быть только армянским, вышел за пределы Армении и, покорив весь мир, плывет по просторам всемирного музыкального океана…

Вот уже 10 с лишним лет в музыкальном мире существует армянский коллектив Armenian Navy Band, играющий в стиле «авангард-фолк-джаз», который на сегодняшний день очень востребован во всем мире, и в первую очередь в Европе. Инструментарий, используе-мый Armenian Navy Band, представляет собой микс армянских национальных инструментов, таких как дудук, блул, зурна, канон, с сов-ременными инструментами, как саксофон, тромбон, бас, клавишные. Произведения этой всемирно известной группы являются неким сливом национальной армянской музыки и современной музыкальной культуры. Невероятно красивые фолк-джаз-баллады Armenian Navy Band не могут оставить равнодушными не только армян, но и ценителей «настоящей» музыки во всем мире.

Однако, качественная музыка– не единственное, что выделяет эту группу среди остальных. Необычный и уникальный стиль, с которым она выступает перед своими слушателями, можно сказать, делает эту группу единственной в своем роде. Недаром европейские критики назвали музыку Armenian Navy Band «горным потоком, затопившим голливудский диксиленд».

Armenian Navy Band уникальна всем: своей музыкой, своим стилем и даже коллективом.

Каждый из музыкантов группы интересен по-своему. Все они совершенно разные, однако вместе составляют одно целое. Встреча с двумя участниками этого удивительного коллектива помогла мне убедиться в этом. Скромность, слитая с жизнерадостностью, свобо-долюбием, дополненная реализмом и, конечно же, талант– все это бросается в глаза с первых же минут общения с ними. Два друга-музыканта, очень разные и одновременно имеющие так много общего, понимающие друг друга с полуслова... такими оказались мои собеседники - Ваагн Айрапетян (фортепиано и клавишные) и Тигран Сучян (труба).

Оба музыканта рассказали про свой коллектив и своих коллег с особой готовностью, с улыбкой на лице и теплотой, подчеркивая важность каждого участника, а некоторых своих одноклубников они даже сравнили с природными явлениями… Так я и поняла, что Armenian Navy Band– семья со своей душой, сердцем, мудростью и миром...

102

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

Семьяпод названием

ARMENIAN NAVY BANDБеседа получилась настолько интересной, что полтора часа пролете-ли незаметно, и в ходе разговора прибавилось чувство гордости за то, что в Армении существует такой коллектив. А некоторые слова моих собеседников я постараюсь запомнить на всю жизнь...

Armenian Navy Band / Àâàíãàðä

Интервью: Кристина Погосян

103

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

104

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

Àâàíãàðä / Armenian Navy Band

Коллектив...

Ваагн: Armenian Navy Band– это одна большая семья, где каждый очень важен и нужен, каждый имеет и знает свое место, и чувствует ответственность за него. Все мы абсолютно разные по всем показателям, и тем самым дополняем друг друга– это и является залогом ус-пеха. 10 лет уже мы играем вместе, мно-гое пережили вместе. Коллектив наш дружнее любой семьи. Но это не значит, что у нас не бывает проблем. Наоборот, мы часто спорим, но так хорошо знаем друг друга и так дружны, что все эти проблемы быстро решаются. Истинная дружность заключается именно в этом: ты хорошо знаешь ближнего, прини-маешь его таким, какой он есть, со все-ми его достоинствами и недостатками. Вот принимая и признавая все это, мы учимся друг у друга и продолжаем наш путь!.

Тигран: В группе все мы такие же, как и в жизни. Что музыкант играет, тем он и является в жизни. Сцена– то место, где невозможно обманывать, куда ты выхо-дишь, и показываешь все, что у тебя внутри– не много, не мало. Это место, где мы говорим с помощью музыки. Как отметил Ваагн, в коллективе все мы раз-ные, и в ходе работы появляется много разногласий, но музыка помогает нам прийти к общему решению. Иногда ду-маешь - так хорошо, но стоит сыграть, и понимаешь, что по-другому было бы лучше. Вот так музыка нас объединяет, стирает все амбиции и разногласия, и, благодаря музыке, на сцене мы - одно целое...

А если по-отдельности?

Ваагн: Если конкретно, то, например, Вардан Григорян– украшение нашей группы, со всей своей оригинальностью – как жизненной, так и музыкальной. То, что он творит с помощью дудука и других национальных инструментов, – просто чудо. У нас много музыкантов, играющих на дудуке, но мало кто из них играет настоящую музыку. Армен Джалалян у нас– сердце, пульс группы. Как человек является скромнейшей, по-рядочнейшей и честнейшей личностью. Говорит мало, но сердце всегда бьется.

Тигран: То же самое можно сказать про Ашота Арутюняна– самого старше-го и самого мудрого из нас. Чрезмерно нежной души человек, все чувствует издалека какими-то лучами, даже нега-тивное, и многое берет на себя. Армен Йуснунц– наш человек веры, он мож-но сказать, «старший святой группы», наш «голубь мира». Это мудрец группы, всегда улаживающий все конфликты и споры.

Друг о друге участники группы рас-сказывали с присущей крепкой друж-бе гордостью.

Ваагн: А вот Тигран...Тигран у нас ди-рижер, не тот, что машет палочкой, а именно настоящий, тот, без которого вся музыка запутается, и никто не будет знать, когда вступать или заканчивать... С Тиграном мы старые друзья, и, не-смотря на большую разницу в возрасте, мы понимаем друг друга с полуслова, с одного взгляда, можно сказать, разгова-риваем глазами.

Тигран: Ваагн? Ваагн у нас человек вне всяких стандартов, в хорошем понима-нии этого слова, талантливый, человеч-ный. Очень многому в жизни я учусь у него.

105

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

Armenian Navy Band / Àâàíãàðä

А все началось...

Ваагн: C Арто Тунджбояджяном мы познакомились в 1997г., когда он впер-вые приехал в Армению для участия в международном джаз-фестивале. При-ехал посмотреть на родину, и знакомые привели его в кафе «Поплавок», где в то время вечерами проходили джаз кон-церты... Познакомились, побеседовали. Спустя несколько дней он пришел уже один, еле найдя дорогу к кафе. Было уже за 12 ночи, мы заканчивали выступле-ние. Посидели, поговорили с ним, и тут он предложил: «Может поиграем немно-го?». «Поиграем!»,- ответил я, и, вновь распаковав инструменты, мы начали иг-рать... до 4-х ночи. Это маленькое «мо-жет поиграем немного?» превратилось в долгий концерт. В тот же день Арто за-метил барабанщика Армана Джалаляна. Так мы и познакомились – и эта наша встреча в дальнейшем сталa фундамен-том для будущей группы. Арто уехал, пообещав в скором времени вернуться и создать группу. Сначала группа была маленькой - нас было всего семеро.

Нужно также отметить, что Арто, на мой взгляд, является основателем аван-гардного фолка. Хотя в Армении было много групп, исполняющих армянские народные мотивы, но Арто принес с собой музыку с другой половины Арме-нии, которую мы плохо знали, которую порой путали с турецкой, но на самом деле это армянская музыка с турецкой стороны, где было и есть много талант-ливых армянских композиторов, напри-мер Комитас.

Немного о наградах группы...

Ваагн: Для нас главное играть и при-носить радость людям. И получая раз-ные призы или премии, понимаешь, что все, что ты до этого делал– было не зря, было правильно. В этом плане призы, доставшиеся посредством голосования, такие как премия BBC (2006г.), более ценны, так как показывают мнение слу-шателей, для которых собственно мы и играем. Иногда спрашивают– «приба-вилось ли ответственности?». Никогда не понимал этого вопроса. Ответствен-ность либо есть изначально, либо ее нет. Получение приза не может ни убавить, ни прибавить ее.

Музыка Armenian Navy Band...

Ваагн: Сегодняшнему слушателю не хватает новизны. Нельзя останавливать-ся на чем-то одном –наши предки сочи-няли песни, чтобы они имели продол-жение. Сегодня слушателю нужно свое, сегодняшнее. В этом смысле, Armenian Navy Band является примером, так как мы исполняем старые армянские знако-мые или незнакомые мотивы – музыку наших предков, но при этом движемся вперед, преподнося ее в современном стиле, придавая ей новое звучание, по-этому мы и называемся авангардной группой. Armenian Navy Band на сегод-няшний день та группа, которая может представить миру музыку нашего на-рода. Мы исполняем произведения не только для армян, в нашей музыке есть то, что касается всего мира.

Тигран: В армянском музыкальном мире сегодня все монотонно – тексты повторяются, музыка одна и та же, мало качественных произведений... Но при желании, любое произведение в любом жанре можно сделать качественно и со вкусом. Нет плохих произведений, все зависит от музыканта. Хотелось бы, чтоб качество музыки Armenian Navy Band было заразительным во всех смыс-лах...

106

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

Êèíîìèð / ïðîäîëæåíèå òåëåñåðèàëà

Ïðåìüåðà

ôèëüìà

ñîñòîÿëàñü

«Íàøà Russia.

Àâòîð: Ýëåí Ìóñàåëÿí

Íåäàâíî â Ìîñêâå ïðîøåë ïðåìüåðíûé ïîêàç ôèëüìà «Íàøà Russia. ßéöà Ñóäüáû». Àâòîðû ñöåíàðèÿ – îíè æå ñîçäàòåëè ïðîåêòà «Íàøà Russia» - Ãàðèê Ìàðòèðîñÿí è Ñåìåí Ñëåïàêîâ. «Äëÿ íàñ ýòî ïåðâûé ôèëüì», - ãîâîðÿò àâòîðû.

«Íàøà Russia. ßéöà ñóäüáû» ðàññêàçûâàåò íîâóþ èñòîðèþ ïðèåçäà â Ìîñêâó çíàìåíèòûõ ãàñòàðáàéòåðîâ. Íà÷àëüíèê Ëåîíèä ñìîã ïðèñòðîèòü èõ íà õàëòóðó, ïðèõâàòèâ î÷åíü âûãîäíûé çàêàç ó áîãàòîãî è âëèÿòåëüíîãî êëèåíòà. Äî ôèëüìà «Íàøà Russia. ßéöà ñóäüáû» ñöåíàðèñòû íå ðèñêîâàëè âûïóñòèòü íàäîëãî õîäÿ÷åå ×Ï Äæóìøóòà è Ðàâøàíà çà ïðåäåëû êâàðòèð, ãäå îíè äåëàþò ðåìîíòû. À âîò ñîçäàòåëè êèíî «Íàøà Russia. ßéöà ñóäüáû» ðåøèëèñü íà òàêîé øàã. Áðèãàäèð êóäà-òî óøåë è íå âåðíóëñÿ, è ïîýòîìó Ðàâøàí è Äæóìøóò, ïîðàçìûñëèâ, ðåøèëè, ÷òî ñ íèì ñòðÿñëàñü áåäà, è íàäî ñâîåãî ðàáîòîäàòåëÿ íàéòè è âûðó÷èòü, âî ÷òî áû òî íè ñòàëî. Òàê îíè áðîñàþòñÿ íà ïîèñêè ïî ïðîñòîðàì Ìîñêâû. Ïîíÿòíî, ÷òî âñå, êòî ïîïàäàåòñÿ ãåðîÿì íà ïóòè, íå îñòàþòñÿ ðàâíîäóøíûìè ïîñëå îáùåíèÿ ñ íèìè. Ðîëè â ôèëüìå

èñïîëíÿþò Ìèõàèë Ãàëóñòÿí è Ñåðãåé Ñâåòëàêîâ, à òàêæå Âèêòîð Âåðæáèöêèé (îí òóò çëîäåé, âëàäåþùèé çîëîòûìè ÿéöàìè ×èíãèñõàíà è îòâåòñòâåííûé çà ìèðîâîé ýêîíîìè÷åñêèé êðèçèñ), Ðîìàí Ìàäÿíîâ, Ìèõàèë Áîãäàñàðîâ.  ýïèçîäàõ ñíÿëèñü Ãàðèê Ìàðòèðîñÿí è Íèêîëàé Áàñêîâ. Î ñâîåì ìèíóòíîì ïîÿâëåíèè íà ýêðàíå Ãàðèê Ìàðòèðîñÿí çàìå÷àåò: «Êàê èçâåñòíî ìàëåíüêèõ ðîëåé íå áûâàåò! Ýòî ìîÿ ïåðâàÿ ðîëü â êèíî. Õîòü ñàìà ðîëü è äëèòñÿ

ìåíüøå, ÷åì ìíå õîòåëîñü áû, íî, ê ïðèìåðó, ó âåëèêîëåïíîãî Ðîìàíà Ìàäÿíîâà íå ñàìàÿ áîëüøàÿ ðîëü â íàøåì ôèëüìå, íî êàê îí ñûãðàë åå, êàê ÿðêî è ôàíòàñòè÷åñêè ðåàëüíî! Áðàâî! À ÷òî êàñàåòñÿ ìîèõ ýìîöèé, òî ñêàæó ÷åñòíî - îùóùåíèå îò íàõîæäåíèÿ â êàäðå ïðîñòî ñóïåð! Ïîïðîáóþ åùå!».

Èäåÿ ñíÿòü ïîëíîìåòðàæíûé ôèëüì «Íàøà Russia» ïîÿâèëàñü åùå â ìàå 2007 ãîäà. Íà âîëíå óñïåõà ñêåò÷êîìà «Íàøà Russia», òâîð÷åñêàÿ ãðóïïà,

107

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

ïðîäîëæåíèå òåëåñåðèàëà / Êèíîìèð

â êîòîðóþ âîøëè áûâøèå ÊÂÍ-ùèêè Ãàðèê Ìàðòèðîñÿí, Ñåìåí Ñëåïàêîâ, Àëåêñåé Ëÿïîðîâ, Âÿ÷åñëàâ Äóñìóõàìåòîâ, Ìèõàèë Ãàëóñòÿí è Ñåðãåé Ñâåòëàêîâ, ðåøèëà ñîáðàòüñÿ è ïðèäóìàòü ôèëüì ïî ìîòèâàì ïðîãðàììû. Ïðè ýòîì îíè îòäàâàëè ñåáå îò÷åò, ÷òî ïàðàçèòèðîâàòü íà ïîïóëÿðíîñòè òåëåïðîãðàììû íåëüçÿ, è ôèëüì ñàì ïî ñåáå äîëæåí áûòü êà÷åñòâåííûì è î÷åíü ñìåøíûì. Íàä ñöåíàðèåì ôèëüìà ðàáîòàëè äâà ãîäà. Ïîêà ïðèäóìûâàëè ñþæåò,

âàðèàíòîâ ðàçâèòèÿ ñîáûòèé áûëî ìíîæåñòâî. Ñðåäè íèõ îñîáåííî ôàíòàñòè÷åñêîé è ñóìàñøåäøåé áûëà èñòîðèÿ ôðåçèðîâùèêà-ãåÿ Èâàíà Äóëèíà, êîòîðûé ñîâåðøèë ïåðåâîðîò íà ñâîåì çàâîäå, çàõâàòèë âëàñòü è ïîòîì óñòðîèë ðåâîëþöèþ â ñòðàíå. Åùå áûëà âåðñèÿ î÷åíü ïåññèìèñòè÷åñêîãî âàðèàíòà äëÿ Ðàôøàíà è Äæóìøóòà: â êîíöå îíè ïîãèáàëè çà âåëèêîå äåëî ñâîåãî íàðîäà. Îäíàêî â èòîãå ñöåíàðèé ïåðåïèñàëè, è ëþáèìûå ãåðîè îñòàëèñü â æèâûõ, à çëîé îëèãàðõ

áûë íàêàçàí âåñüìà îðèãèíàëüíûì ñïîñîáîì. Êàêèì, äî ïðåìüåðû ðåøèëè íèêîìó íå ãîâîðèòü. Ïîñêîëüêó òàéíà. Íî íåêîòîðûå òàéíû àâòîðû âñå-òàêè îòêðûëè. Òàê, èìåíà Ðàôøàí è Äæóìøóò áûëè ïðèäóìàíû íå ïðîñòî òàê. Êàê ïðèçíàëñÿ Ãàðèê Ìàðòèðîñÿí, Ðàôøàí - ýòî èìÿ åãî äðóãà èç Ñàìàðû, â åãî ÷åñòü îí íàçâàë ãåðîÿ Ãàëóñòÿíà, à Äæóìøóò – èìÿ îäíîêëàññíèêà åãî äÿäè, êîòîðûé æèâåò ñåé÷àñ â Ëîíäîíå. Ñëîâîì, èñïîëüçóé òî, ÷òî ïîä ðóêîé è íå

ßéöà Ñóäüáû»

108

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

Êèíîìèð / ïðîäîëæåíèå òåëåñåðèàëà

èùè ñåáå äðóãîå…

Ó÷àñòèå â íîâîé êîìåäèè äîñòàâèëî áîëüøîå óäîâîëüñòâèå è Ìèõàèëó Ãàëóñòÿíó: «ß ñ÷àñòëèâ, ïîòîìó ÷òî ôèëüì «Íàøà Russia. ßéöà Ñóäüáû» ñòàë ðåàëüíîñòüþ! Íåñìîòðÿ íà óæå èìåþùèéñÿ ó ìåíÿ îïûò ñúåìîê â ôèëüìàõ, ýòî ïåðâûé ôèëüì, â êîòîðîì ÿ ñíÿëñÿ â ãëàâíîé ðîëè. Íå îäèí, êîíå÷íî, à ñ Ñåðãååì Ñâåòëàêîâûì è Âàëåðèåì Ìàãäüÿøåì. Íàøà äðóæíàÿ êîìàíäà ïðîèçâåëà íà ñâåò îòëè÷íóþ êîìåäèþ äëÿ âñåõ, êòî ïîíèìàåò è öåíèò þìîð. Ëè÷íî äëÿ ìåíÿ î÷åíü âàæíî, ÷òî ó íàñ ïîëó÷èëñÿ íàñòîÿùèé ôèëüì, áåçóìíî ñìåøíîé è òðîãàòåëüíûé.  ôèëüìå ñíÿëèñü ïîïóëÿðíûå ðîññèéñêèå àêòåðû è çâåçäû øîó-áèçíåñà. Êðîìå òàêèõ ìýòðîâ ðîññèéñêîãî êèíåìàòîãðàôà, êàê Âèêòîð Âåðæáèöêèé, â êàðòèíå åñòü, íàïðèìåð, Íèêîëàé Áàñêîâ - ýòî åãî ïåðâîå ïîÿâëåíèå â áîëüøîì êèíî. Ìû ñ÷èòàåì, ÷òî íàø þìîð ïðèâëå÷åò ê íàì ìîëîäåæü, à íàø Íèêîëàé Áàñêîâ ïðèâåäåò â êèíîòåàòðû ñòàðóøåê. À ôèíàëüíûé êàäð, ãäå ÿ ñïàñàþ îò ãèáåëè ìàëåíüêîãî àëüáàòðîñà, ïðèâëå÷åò â êèíîòåàòðû åùå è æèâîòíûõ!». Ïðåìüåðó ïîñåòèëè áîëåå 2000 ÷åëîâåê. Ñðåäè òåõ, êòî ïåðâûì ñìîã îöåíèòü ðàáîòó ÒÍÒ, êèíîêîìïàíèè §Öåíòðàë Ïàðòíåðøèï¦ è Comedy Club Production, îêàçàëèñü Ôåäîð

Áîíäàð÷óê, Êñåíèÿ Ñîá÷àê, Ìàðèÿ Êîæåâíèêîâà, Äàðüÿ Ñàãàëîâà, Òèìóð Áàòðóòäèíîâ, Ñåðãåé Ãèíçáóðã, Òèãðàí Êåîñàÿí, Àëåíà Õìåëüíèöêàÿ, Òèíà Êàíäåëàêè, Ëåðà Êóäðÿâöåâà è ìíîãèå äðóãèå. Âî âðåìÿ ïîêàçà ôèëüìà çàë òî è äåëî âçðûâàëñÿ ñìåõîì! Âîëøåáíàÿ ñèëà êèíî âñå-òàêè ñïðàâèëàñü è ñ ýòîé ñëîæíîé àóäèòîðèåé, è ñ ýòèì ñëîæíûì æàíðîì - êîìåäèåé. Êîíå÷íî, «ßéöà ñóäüáû» íå ïðåòåíäóþò íà ìåñòî â ïàíòåîíå ìèðîâîãî êèíî, íî ïîëó÷èëèñü äîâîëüíî ñìåøíûìè, î ÷åì ïîñëå ïðåìüåðû ñâèäåòåëüñòâîâàëè âûõîäÿùèå èç çàëà äîâîëüíûå çðèòåëè ïðåìüåðû - ôèëüì ïîíðàâèëñÿ, è îíè ñïåøèëè ïîäåëèòüñÿ ñâîèìè âïå÷àòëåíèÿìè.

Àëåêñàíäð Ãàéäóëÿí, àêòåð ñåðèàëà «Óíèâåð» íà ÒÍÒ:

«ß î÷åíü ðàä çà íàøèõ àâòîðîâ, ìîãó ñêàçàòü, ÷òî ó íèõ âñå ïîëó÷èëîñü! Ïðèÿòíî, ÷òî îíè íå ïðîñòî òàëàíòëèâû, íî è ïîñòîÿííî ðàçâèâàþòñÿ è íå ñòîÿò íà ìåñòå. ß ðàä, ÷òî ìû ïðîäîëæèì ñ íèìè ðàáîòàòü è áóäåì ñíèìàòü ïðîäîëæåíèå «Óíèâåðà» ïîòîìó, ÷òî ýòè ëþäè ìîãóò ïðèäóìàòü ÷òî-òî îñîáåííîå».

Äàðüÿ Ñàãàëîâà, àêòðèñà ñåðèàëà «Ñ÷àñòëèâû âìåñòå» íà ÒÍÒ:

«Î÷åíü ñìåøíîå êèíî, ìíå î÷åíü ïîíðàâèëîñü. Åäèíñòâåííîå, íàâåðíîå, íàäî ñðàçó âñåì ñêàçàòü, ÷òîáû íàñòðàèâàëèñü íà òðýø, íà ñòåá. Ðåáÿòà ìîëîäöû. ß íå îáìàíóëàñü â ñâîèõ îæèäàíèÿõ è ìíîãî ñìåÿëàñü».

Âàëåíòèíà Ðóáöîâà, àêòðèñà ñèòêîìà «Óíèâåð» íà ÒÍÒ:

«ß âûøëà, è ó ìåíÿ äî ñèõ ïîð ðîò íå çàêðûâàåòñÿ - ýòî î÷åíü ñìåøíî, ýòî ïðàâäà äèêî ñìåøíî. Ìû ñ Àíäðååì Ãàéäóëÿíîì ïðîñòî íå ìîãëè îñòàíîâèòüñÿ. Î÷åíü ìíîãî çàáàâíûõ ìîìåíòîâ, ÿ ñåé÷àñ äàæå íå ìîãó ïðèïîìíèòü âñå. Íî ïîâåðüòå, ðàññìåøèòü ãîðàçäî ñëîæíåå, ÷åì çàñòàâèòü ïëàêàòü, è ó ðåáÿò ýòî áëåñòÿùå ïîëó÷èëîñü. ß ãîðæóñü òåì, ÷òî ÿ ðàáîòàþ ñ ýòèìè ðåáÿòàìè è áóäó ïðîäîëæàòü ñ íèìè ðàáîòàòü. Ñ÷èòàþ, ÷òî îíè ñïîñîáíû åùå íà î÷åíü ìíîãîå, äàæå íà î÷åíü-î÷åíü ìíîãîå».

Òèìóð Áàòðóòäèíîâ, ðåçèäåíò Comedy Club, àêòåð ñèòêîìà «Äâà Àíòîíà» íà ÒÍÒ:

«Ïðèêîëüíûé ôèëüì. ß î÷åíü õîðîøî ïîíèìàþ ðåáÿò, ïîíèìàþ, êàê îíè íåðâíè÷àëè è ïåðåæèâàëè, íî òåïåðü ìîãó ñêàçàòü, ÷òî ïåðåæèâàëè îíè çðÿ. Âñå ïîëó÷èëîñü».

110

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

Æñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝ / ÙÇÝÇ ýáõïµáÉÇ Ùñó³ß³ñ

1­ին­մրցանակ`­ՀՀ­ԿԵՆՏՐՈՆԱԿԱՆ­ԲԱՆԿ

2­րդ­մրցանակ`­«ՖԻՆՔԱ»ՈՒՎԿ­ՓԲԸ­

«ԱԿԲԱ­ԿՐԵԴԻՏ­ԱԳՐԻԿՈԼ­ԲԱՆԿ»­ՓԲԸ­

3­րդ­մրցանակ`­«ԱՄԵՐԻԱԲԱՆԿ»­ՓԲԸ­

«ԱՐՄՍՎԻՍԲԱՆԿ»­ՓԲԸ­

Մի նի ֆուտ բոլ. հեր թա կան ա ռաջ նութ յուն«Մենք մեր մա սին» ամ սա գի րը և www.banker.am ֆի նան սա բան կա յին պոր տա լը հեր թա-կան ան գամ կազ մա կեր պե ցին ՀՀ բան կե րի և վար կա յին կազ մա կեր պութ յուն նե րի միջև մի նի ֆուտ բո լի ԲՄՖ Լի գա յի ա ռաջ նութ յու նը` թվով 7-րդը:ՀՀ բան կե րի միջև մի նի ֆուտ բո լի այս և հե տա գա ա ռաջ նութ յուն նե րը նպա տակ ու նեն ՀՀ -ում զար գաց նել այդ մար զաձևը, խթա նել բան կա յին հա մա կար գի աշ խա տա կից նե րի ա ռողջ ապ րե լա կեր պը և ամ րապն դել աշ խա տա կից նե րի միջ բան կա յին սերտ շփում ներն ու կա պե րը:Ա ռաջ նութ յա նը մաս նակ ցում էին տա սը բանկ և մեկ վար կա յին կազ մա կեր պութ յուն: Չեմ պիոն դար ձավ ՀՀ կենտ րո նա կան բան կի թի մը: 2-րդ տե ղը զբա ղեց րեց «Ֆին քա» ՈւՎԿ-ի թի մը, իսկ 3-րդ տե ղը` «Ա մե րիա բան կի» թի մը:

111

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

ÙÇÝÇ ýáõïµáÉÇ Ùñó³ß³ñ / Æñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝ

«ՅՈՒՆԻԲԱՆԿ»­ՓԲԸ­

«ՊՐՈԿՐԵԴԻՏ­ԲԱՆԿ»­ՓԲԸ­

«Էյչ­Էս­Բի­Սի­ԲԱՆԿ­ՀԱՅԱՍՏԱՆ»­ՓԲԸ­

«ԿՈՆՎԵՐՍ­ԲԱՆԿ»­ՓԲԸ­

«ԱՐԴՇԻՆԻՆՎԵՍՏԲԱՆԿ»­ՓԲԸ­

«ԻՆԵԿՈԲԱՆԿ»­ՓԲԸ­

112

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

Միջ­բան­կա­յին­բի լիար դի ա վան դա կան մրցա շար

«Մենք մեր մա սին» ամ սա գի րը և

www.banker.am կայ քը շա րու նա-

կում են կազ մա կեր պել ու անց կաց-

նել ար դեն ա վան դույթ դար ձած` ՀՀ

բան կա յին հա մա կար գի, վար կա յին,

ա պա հո վագ րա կան, ներդ րու մա յին

ըն կե րութ յուն նե րի միջև բի լիար դի

մրցա շա ր: Հեր թա կան ա ռաջ նութ-

յունն անց կաց վեց «Նևս կու բուրգ»

(“Невская пирамида”) խա ղաո ճում:

Ա ռաջ նութ յան խա ղերն անց կաց վե-

ցին Play City ժա ման ցի կենտ րո նի

բի լիար դի սրա հում: Մրցա շա րում

1-ին տե ղը զբա ղեց րեց Դա վիթ Բաղ-

դա սար յա նը («Նաի րի Ին շու րանս»),

իսկ 2-րդ տե ղը զբա ղեց րեց Ա րամ

Ա զիզ յա նը («Արդ շի նին վեստ բանկ»):

Ա ռաջ նութ յան 3-րդ և 4-րդ տե ղե րը

հա մա պա տաս խա նա բար զբա ղեց րին

Համ բար ձում Դա նիել յանն ու Էդ գար

Է վո յա նը (ՀՀ կենտ րո նա կան բանկ):

Հա ջորդ մրցա շա րը տե ղի կու նե նա

2010թ մա յի սի կեսերին:

Æñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝ / µÇÉdzñ¹Ç Ùñó³ß³ñ

1­ին­մրցանակ`­Դավիթ­Բաղդասարյան­(«ՆԱԻՐԻ­ԻՆՇՈՒՐԱՆՍ»­ԱՍՊԸ)

2­րդ­մրցանակ`­Արամ­Ազիզյան­(«ԱՐԴՇԻՆԻՆՎԵՍՏԲԱՆԿ»­ՓԲԸ)

3­րդ­մրցանակ`­­Համբարձում­Դանիելյան­(ՀՀ­ԿԵՆՏՐՈՆԱԿԱՆ­ԲԱՆԿ)

4­րդ­մրցանակ`­Էդգար­Էվոյան­­(ՀՀ­ԿԵՆՏՐՈՆԱԿԱՆ­ԲԱՆԿ)

114

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

Æñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝ / §Ø³ýdz¦ ˳ÕÇ Ùñó³ß³ñ

Վահե­Հարությունյան­(«ՀԱՅԲԻԶՆԵՍԲԱՆԿ»­ՓԲԸ)

1­ին­մրցանակ`­Դիանա­Շահինյան­(«ՀԱՅԲԻԶՆԵՍԲԱՆԿ»­ՓԲԸ)

2­րդ­մրցանակ`­Լիլիթ­Հակոբյան­(«ՆԱԻՐԻ­ԻՆՇՈՒՐԱՆՍ»­ԱՍՊԸ)

3­րդ­մրցանակ`­­Իզաբելա­Սարգսյան­(«ՔԵՅ­ՓԻ­ԷՄ­ՋԻ­ԱՐՄԵՆԻԱ»­ՓԲԸ­)

Գևորգ­Այվազյան­(«ՔԵՅ­ՓԻ­ԷՄ­ՋԻ­ԱՐՄԵՆԻԱ»­ՓԲԸ)­

Աննա­Համբարյան­(«ՔԵՅ­ՓԻ­ԷՄ­ՋԻ­ԱՐՄԵՆԻԱ»­ՓԲԸ)­

Մարգարիտ­Իսկանդարյան­(«ՀԱՅԲԻԶՆԵՍԲԱՆԿ»­ՓԲԸ)

Արման­Ասատրյան­(«ՆՈՐՎԻԿ»­ՈՒՎԿ­ՓԲԸ)­

Մուշեղ­Գիշյան­(«ՀԱՅԲԻԶՆԵՍԲԱՆԿ»­ՓԲԸ)

Լիանա­Հակոբյան­(«ՆԱԻՐԻ­ԻՆՇՈՒՐԱՆՍ»­ԱՍՊԸ)

Վեր ջերս ՀՀ բան կա յին հա մա կար գի,

վար կա յին, ա պա հո վագ րա կան, աու-

դի տո րա կան և ներդ րու մա յին ըն կե-

րութ յուն նե րի միջև կա յա ցավ «Մենք

մեր մա սին» ամ սագ րի, banker.am ֆի-

նան սա բան կա յին պոր տա լի, «Շարմ

Հոլ դինգ» ըն կե րութ յան «Կար միր, թե

սև» հե ռուս տաա կում բի նա խա ձեռ-

նած, բո լո րիս կող մից ան չափ սիր ված

«Կար միր, թե սև» («Մա ֆիա») խա ղի

ա ռաջ նութ յու նը: Մրցա շա րի չեմ պիոն

դար ձավ Դիա նա Շա հին յա նը («Հայ-

բիզ նես բանկ» ՓԲԸ): Նա կմաս նակ ցի

նաև «Կար միր, թե սև» նա խագ ծի հե-

ռուս տա տե սա յին տար բե րա կին: 2-րդ

տե ղը զբա ղեց րեց Լի լիթ Հա կոբ յա նը

(«Նաի րի Ին շու րանս» ԱՍՊԸ), 3-րդ

տե ղը` Ի զա բե լա Սարգս յա նը («Քեյ-

Փի-Էմ-Ջի Ար մե նիա» ՓԲԸ): Մաս նա-

կից նե րի լա վա գույն տասն յա կում հա-

մա պա տաս խա նա բար ընդգրկ վե ցին

Մու շեղ Գիշ յա նը («Հայ բիզ նես բանկ»

ՓԲԸ), Ար ման Ա սատր յա նը («Նոր-

վիկ» ՈւՎԿ), Վա հե Հա րութ յուն յա նը

(«Հայ բիզ նես բանկ» ՓԲԸ), Գ ևորգ

Այ վազ յա նը («Քեյ-Փի-Էմ-Ջի Ար-

մե նիա» ՓԲԸ), Մար գա րիտ Իս կան-

դար յա նը («Հայ բիզ նես բանկ» ՓԲԸ),

Ան նա Համ բար յա նը («Քեյ-Փի-Էմ-Ջի

Ար մե նիա» ՓԲԸ), Լիա նա Հա կոբ-

յա նը («Նաի րի Ին շու րանս» ԱՍՊԸ):

Հա ջորդ մրցաշր ջա նը տե ղի կու նե նա

2010թ աշ նա նը:

Միջ բան կա յին

«Կարմիր, թե սև»«Մա ֆիա»

115

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

ÒÙ»é³ÛÇÝ ûÉÇÙådz¹³ / سñ½³ß˳ñÑ

պատ­րաս­տեց­Սա թե նիկ Մկրտչյա նը

Վան կու վե րից մինչև Սո չի

Դեռևս 2009թ -ին կա նա դա կան Վան-

կու վեր քա ղաքն ար դեն իսկ հայտն վել

էր աշ խար հի ու շադ րութ յան կենտ րո-

նում, քա նի որ 2010թ այս տեղ պի տի

անց կաց վեին Ձմե ռա յին օ լիմ պիա-

կան խա ղե րը: Այս պի սով, սահ ման-

ված պա հին հու նա կան Օ լիմ պիա քա-

ղա քում վառ վեց օ լիմ պիա դա յի կրա կը:

Ա վան դույ թի հա մա ձայն` կրա կը վառ-

վեց արևա յին ճա ռա գայթ նե րից: Ջա-

հի փո խան ցու մա վազ քը մեկ նար կեց

Հու նաս տա նում, իսկ ութ օր անց այն

հանձն վեց Վան կու վե րի օ լիմ պիա դա-

յի կազ մա կեր պիչ նե րին: Հե տո ջահն

ինք նա թի ռով բեր վեց Կա նա դա յի

Վիկ տո րիա քա ղաք, որ տե ղից էլ հոկ-

տեմ բե րի 30-ին սկսվեց օ լիմ պիա կան

կրա կի փո խան ցու մա վազ քը` 45 հզ կմ

եր կա րութ յամբ: Օ լիմ պիա կան խա ղե-

րի պատ մութ յան ողջ ըն թաց քում սա

մեկ երկ րի ներ սում ա ռայ սօր անց-

կաց ված ա մե նաեր կար էս տա ֆետն էր:

Փետր վա րին Վան կու վե րում կրա կի

հան դի սա վոր տե ղա փոխ մա նը մաս-

նակ ցեց ա վե լի քան 12 հզ մարդ: Այ-

նո ւա մե նայ նիվ, «Խա ղա ղութ յան և

սպոր տի տո նի» մեկ նար կը մթագ նեց

վրա ցի սահ նա կոր դի մահ վան պատ-

ճա ռը դար ձած ող բեր գա կան պա-

տա հա րը: Մի ջո ցառ ման մեկ նար կից

մի քա նի ժամ ա ռաջ զոհ վեց սահ նա-

կասպոր տի 21-ամ յա մար զիկ Նո դար

Կու մա րի տաշ վի լին: Նա մոտ 145 կմ/ժ

ա րա գութ յան ժա մա նակ կորց րել էր

կա ռա վա րու մը, բախ վել էր պա տին և

դուրս թռել եր թու ղուց: Չնա յած այս

ող բեր գութ յա նը` «Բի Սի Փլեյս» մար-

զա դաշ տում փետր վա րի 12-ին տրվեց

Ձմե ռա յին 21-րդ օ լիմ պիա կան խա-

ղե րի մեկ նար կը: Մի ջո ցա ռու մը նվիր-

վեց վրա ցի մար զի կի հի շա տա կին:

Օ լիմ պիա կան խա ղե րի պատ մութ յան

ըն թաց քում ա ռա ջին ան գամ բաց ման

ա րա րո ղութ յու նը կա յա ցավ փակ շեն-

քում: Մար զա դաշ տը, ո րի լիար ժեք

ա նունն է British Columbia Plase, տե-

ղա վո րում է 60 հզ հան դի սա կան և ու-

նի յու րա հա տուկ տա նիք: Հա յաս տա նը

«Օ լիմ պիա դա-2010»-ում ներ կա յաց-

րին 4 մար զիկ ներ: Դա հու կա վազ քում

հան դես ե կան գյում րե ցի Քրիս տի նե

Խա չատր յանն ու ա շոցք ցի Սեր գեյ

Մի քա յել յա նը, իսկ լեռ նա դա հու կա յին

սպոր տի մրցում նե րին մաս նակ ցե ցին

ա մե րի կա հայ Ա նի-Մա թիլ դա Սե-

րեբ րակ յանն ու ծաղ կա ձոր ցի Ար սեն

Ներ սիս յա նը: Վեր ջինս մեր պատ վի-

րա կութ յան դրո շա կա կիրն էր խա ղե րի

բաց ման ա րա րո ղութ յան ժա մա նակ:

Հա յաս տա նի մար զիկ ներն ա ռա ջին

ան գամ Ձմե ռա յին օ լիմ պիա դա յին

մաս նակ ցել են 1994-ին Լի լե հա մե րում:

Վան կու վե րի օ լիմ պիա դան մեր մար-

զիկ նե րի հա մար 5-րդն էր: Ա ռայժմ

հայ մար զիկ նե րը հա վա տա րիմ են

«կարևո րը մաս նակ ցութ յունն է» օ լիմ-

պիա կան սկզբուն քին: Օ լիմ պիա կան

խա ղե րում նվաճ ված ոս կե մե դալ նե րի

ցան կում ա ռա ջի նը կա նա դա ցի նե րին

էին: Հա ջորդ օ լիմ պիա կան խա ղերն

անց կաց վե լու են գեղատեսիլ Սո չիում

2012 թվականին:

116

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

Æñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝ / ëù»Ûõáñ¹Ç Ï»ÝïñáÝáõÙ

Պրո ֆե սիո նալ սքեյթ բոր դինգն ար դեն Հա յաս տա նում է հե­ղի­նակ`­Լու սի նե Պա ռավ յան

Լուսանկարը` Եղիա Ներսեսյանի

117

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

ëù»Ûõáñ¹Ç Ï»ÝïñáÝáõÙ / Æñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝ

Ե թե երևան յան հին թա ղա մա սե րից մե կի տա րած քում` Սա սուն ցի Դավ թի ար ձա նի մեր ձա կայ քում, մի հե ռա վոր անկ յու նում, լսեք

ռոք ե րաժշ տութ յան ձայ ներ, ո րոնց գու մար վում է նաև ա նիվ նե րի աղ մու կը, ա պա չկաս կա ծեք, որ այդ տեղ հա վաք վել են սքեյթ բոր-

դին գի սի րա հար նե րը` էքստ րե մալ ներ, ում միա վո րում է ադ րե նա լի նը: Սքեյթ բոր դինգն ա ռա ջա ցել է 60-ա կան թթ ԱՄՆ-ի Կա լի-

ֆոռ նիա նա հան գում. մի խումբ սեր ֆեր ներ այս տեղ ստեղ ծե ցին «ցա մա քա յին տախ տակ ներ»` դրանք ան վա նե լով սքեյ թեր: Ո ւո լի

Ջել ֆենդ ա նու նով մի մարդ հնա րեց սքեյթ բոր դով սո վո րա կան ցատ կը, որն էլ կո չե ցին «Ո ւո լիի հնարք», իսկ հե տո ստեղծ վե ցին

նաև սքեյթ բոր դին գի մյուս հնարք նե րը: 90-ա կան թթ ԱՄՆ-ում սքեյթ բոր դինգն այն քան տա րած վեց, որ նույ նիսկ սկսե ցին թո ղար-

կել հա տուկ ամ սագ րեր ու հե ռուս տա հա ղոր դում ներ… Ռու սաս տա նում ծնված և մե ծա ցած Ար շա կը պրո ֆե սիո նալ սքեյթ բոր դիստ

է: Հա յաս տա նում սքեյթ բոր դի հրա պա րակ ստեղ ծե լու գա ղա փա րը նա մտահ ղա ցել է դեռևս 2005թ: «Երբ ա ռա ջին ան գամ ե կա Հա-

յաս տան, շատ հա վա նե ցի: Բայց պի տի մտա ծեի նաև այն պի սի մի սի րե լի զբաղ մունք, ո րը կա պա հո վեր իմ ժա մանցն այս տեղ և

կպա հեր ինձ Հա յաս տա նում: Այդ պես էլ ծնվեց սքեյթ բոր դի հրա պա րակ-դպրոց հիմ նե լու միտ քը», - պատ մում է Ար շա կը: Ար դեն

մի քա նի ա միս է` սքեյթ բոր դին գի հրա պա րակ-դպրո ցը բաց է: Ար շակն այս տեղ ա մեն ինչ ինք նու րույն է ի րա կա նաց րել` ֆի նան սա-

կան հար ցե րից մինչև շի նա րա րութ յուն: Իսկ հրա պա րա կի ար տա քին տես քը Ար շա կի ռուս ըն կե րոջ նկա րա զարդ ման արդ յունքն

է: Մնում է ա շա կերտ նե րի թիվն ա վե լա նա: Ըստ Ար շա կի` պրո ֆե սիո նալ սքեյթ բոր դեր դառ նա լու հա մար տա րի քը կարևոր չէ.

կարևո րը ցան կութ յունն է: Նա սքեյթ բոր դին գի` իր հիմ նած հրա պա րակ-դպրոցն ան վա նել է «Ադ րե նա լին X»: Ար շակն ա սում է, որ

Հա յաս տա նում սքեյթ բոր դին գը դեռևս զար գա ցած չէ, ան գամ ո րակ յալ սքեյ թեր չկան: Վա ճառ քում միայն ա նո րակ ու ծանր չի նա-

կան ապ րանքն է: «Լա վո րակ սքեյ թե րի գնե րը սկսվում են 150-200 դո լա րից: Ես Մոսկ վա յից եմ բե րել ինձ հետ` սքեյթհ րա պա րա-

կիս հա մար: Ճիշտ է` դրանք վար ձա կալ ման հա մար են, բայց սքեյ թե րի խա նութ բա ցե լու մտադ րութ յուն ևս ու նեմ», - պատ մում է

Ար շա կը: Նա լրջո րեն նպա տա կադր վել է Հա յաս տա նում զար գաց նել ու տա րա ծել սքեյթ բոր դին գը:

THE ARMENIANS PLAY BAZAAR BLOTby­Parandzem Avagyanphotos­by­Eghia Nersesian

Entertainment / the armenian blot

118

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

the armenian blot / Entertainment

119

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

120

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

Entertainment / the armenian blot

The­House­of­Cards­­­a­painting­by­Jean­Baptiste­Simon­Chardin,­1735.

The­Card­Players­­­a­painting­by­Paul­Czanne,­1895.­ Caravaggio,­The­Cardsharpers,1594.

Along with the awakening of nature, the

irresistible desire to play Blot awakens

in Armenian men. Yet, if nature ripens

fades in bleak November and December,

the Armenians’ love towards Blot “rip-

ens and ripens”. No matter whether it is

a stuffy summer day or a freezing to the

bone December evening, an Armenian

man will always find time and place to

play Blot. The latter appears to be indis-

pensable to our life.

Nowadays different nations prefer vari-

ous card games and only the Armenians

play Blot, Bazaar Blot in particular. Ba-

zaar Blot is a 32-card trick-taking game

derived from the French popular card

game Belote the rules of which were first

published in 1921. Games closely related

to French Belote are played throughout

the world. Thus, in Bulgaria it is known

as Bridge-Belote, in Greece –Vida, in

Cyprus – Pilotta, in Croatia-Bela, in

Saudi Arabia – Baloot, in the Republic

of Macedonia –Belyot. The lion part of

these games has almost the same rules,

yet Bazaar Blot played only in Armenia

and Baloot played in Saudi Arabia are

slightly different.

Actually, the name of the card game it-

self, Bazaar Blot, already suggests cer-

tain resemblance between the game and

an Oriental market. This resemblance is

manifested in the noise and bids made by

the players. Unlike the other versions of

Belote, during Bazaar Blot players make

bids, saying “Diamonds-10”, “Spades-9”,

etc., i.e. the player who says “Hearts-15”

should get more than 150 points to win

the trick, otherwise his team loses. The

number of tricks is not limited, but the

number of points to win the game is 301

exactly.

Amazingly, this card game has its own

“word stock” which comprises such

words as “terz” (perhaps derived from

the French word “tierce”), “quansh” (I

don’t believe), “kapuyt“ (probably de-

rived from a French word “capote” that

has become pronounced “kapuyt” (blue

in Armenian) during decades), etc.

Not only words of Blot are quite spe-

cial, but the general atmosphere during

the tricks and Armenian men’s attitude

towards the game as well. Under no

circumstances can Blot be considered

merely a card game, since for “the ex-

perts” of this famous game it is a ritual

that should be performed almost always

in the same way. First of all, the ritual

requires a comfortable place frequently

outdoors, with a table and at least 4

chairs. The ritual without spectators is

nothing, that’s why the crowd gathered

near the players watches the tricks, often

upset, rarely amazed, and tries to be of

any help prompting this or that player.

Gradually the play does become a bazaar

where everyone speaks but says nothing

and everyone listens but hears nothing.

Nonetheless, besides being an integral

part of most Armenian’s life style Blot

is a card game first of all. Hence, a ques-

tion arises whether this game involves

gambling or not, as it is quite difficult to

imagine a card game without gambling.

In general, card games and gambling

go along together, though gambling as

a social phenomenon turns out to be

older. According to historical records

and archaeological evidence, gambling

has existed throughout the ages and cul-

ture of most civilizations. For example,

gambling artefacts have been recovered

from ancient China (2300 B.C.), India,

Egypt and Rome. A set of ivory dice dat-

ing 1500 BC were salvaged from Thebes

(a city on the Nile: at various times the

capital of Upper Egypt or of the entire

country), while specific writings men-

tioning gambling were found on a tablet

in the Pyramid of Cheops.

Card games themselves appeared af-

ter the 10th century and were brought

to Europe via the Mameluke Empire

(Mamelukes were of mixed ancestry

but mainly Kipchak Turks who served

the Muslim Arab caliphs from the 9th

to the 16th centuries). The first decks

of cards were not with human forms; in-

stead, they were adorned with intricate

designs, reminiscent of Muslim carpets.

And only when the cards made their

121

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

the armenian blot / Entertainment

way to Italy and Spain, card makers be-

gan distinguishing cards with the royal

ranks of men who held power in the

Royal Court.

Step by step Europeans, especially aris-

tocrats, began to pay attention to card

games, making playing cards a leisure ac-

tivity. Card players became protagonists

of literary works such as Dostoevsky’s

“The Gambler” and Pushkin’s “The

Spade Queen”. Jean-Batiste, Simeon

Chardin, Paul Cezanne, and Caravaggio

depicted card players in their paintings.

Consequently, card game became an ac-

tivity loved by thousands of people al-

most on all continents.

Certainly, the Armenians could not

stand aside; instead they created their

own game which has been number one

so far throughout Armenia. On the one

hand, Bazaar Blot is a leisure activity

called to entertain people. On the other

hand, it is a craft requiring attention, in-

tellect and good memory for card count-

ing during the tricks.

Frankly, Bazaar Blot might be labeled as

an “obsession” but never as a gambling,

because the Armenians don’t play it for

money. According to Britannica Concise

Encyclopedia gambling is defined as fol-

lows: Betting or staking of something of

value on the outcome of a game or event.

In most gambling games it is custom-

ary to express the idea of probability in

terms of “odds against winning.” For-

tunately, the definition above doesn’t

in general concern Bazaar Blot. In case

of this game, several bottles of beer or a

treat including the delicious Armenian

barbecue can be at stake. Of course, the

winners don’t take the beer won and go

home; or the barbecue is not tasted by

the winners only. On the contrary, play

can be developed into a feast which all

the players and spectators will take part

in.Eventually, Blot may be presented as

an embodiment of our nation’s nature.

It is played by clever and hot-blooded

Armenians, who always long to prove

their being the best, always take risks no

matter whether those are calculated or

not. Armenians win or lose but do it in

such a way that the whole neighborhood

learns about it.

122

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

ųٳÝó / ²í³ï³ñ

Վեր ջին ժա մա նակ նե րում նկա րա հան ված և մեծ աղ մուկ բարձ րաց րած ֆիլ մե րում

գե րակշ ռում են գի տա կան ֆան տաս տի կա յի ժանրն ու ան բա ցատ րե լի երևույթ նե րը

բա ցա հայ տե լու մի տում նե րը: Ե թե հա մա րենք, որ կի նոն մարդ կա յին պատ կե րա-

ցում նե րի ու ժա մա նա կի ար ժեք նե րի ար տա ցո լումն է, ա պա կա րե լի է բազ ման շա-

նակ հետևութ յուն ներ ա նել մեր ժա մա նակ նե րի մար դու մտա ծե լա կեր պի, ար ժե հա-

մա կար գի մա սին: Ի վեր ջո` ին չի՞ն ենք ձգտում մենք, մի՞թե պարզ ի րա կա նութ յունն

այն քան նե ղա ցել ու ան հե տաքր քիր է դար ձել, որ հան րութ յան լայն շրջա նակ նե րին

սկսել են գրա վել ա նի րա կանն ու ան հա վա նա կա նը: Թե՞ ան հա վա նա կան ո չինչ չկա…

Աշ խար հի վեր ջի, ա մե նահ զոր երկր նե րի ու մարդ կանց կոր ծա նում նե րի, աս տե-

րոիդ նե րի ու այլ մո լո րա կա յին հու մա նոիդ նե րի ար շա վանք նե րի մա սին պատ մութ-

յուն նե րով այ սօր այլևս անհ նար է զար մաց նել: Ար դեն ի րա կան կյան քում էլ ա մեն

անդ­րա­դար­ձը`­Սա թե նիկ Մկրտչյա նի

ինչ հնա րա վոր է: Իսկ մարդ կա յին

երևա կա յութ յան ո լոր տում դեռևս կան

շեր տեր, ո րոնք բա ցա հայ ված չեն. չէ՞

որ դա ան սահ մա նե լի տա րածք է: Այդ-

պի սին է և 2009-ի ա մե նա շա հու թա-

բեր բլոք բաս թե րը` Ջեյմս Քա մե րո նի

«Ա վա տա րը»:

«Ա վա տար» բա ռը սանսկ րի տից թարգ-

մա նա բար նշա նա կում է վե րա փո խութ-

յուն, նաև` վայ րէջք: Հնդկա կան դի-

ցա րա նում այս բա ռը խորհր դան շում

է երկ րա յին կեր պար նե րի վե րա փո-

խութ յու նը: Այն ու նի նաև սրբա պատ-

կե րի նշա նա կութ յուն. սրբա պատ կեր,

ո րը յու րա քանչ յուր մար դու հետ է, ան-

հա տա կան է: Այս բա ռի բա ցատ րա կան

մա սը ֆիլ մը դեռևս չ տե սած յու րա քանչ-

յու րին ար դեն իսկ կա րող է հու շել, որ

սա սո վո րա կան կի նո չէ: Կի նոքն նա-

դատ ներն այ սօր ար ձա նագ րում են, որ

Ջեյմս Քա մե րոնն այս ֆիլ մով իս կա-

կան ֆու րոր է բարձ րաց րել` միա վո րե-

լով ֆան տաս տի կան և 3D-գրա ֆի կան:

Ռե ժի սո րը դեռևս ման կուց ե րա զում

էր Պան դո րա յի աշ խար հի մա սին: Հա-

սակ առ նե լով` նա փոր ձեց իր սի րե լի

ֆան տաս տի կա յի ժան րը բարձ րաց նել

ո րա կա պես այլ մա կար դա կի: Հա մա-

կարգ չա յին ա նի մա ցիա յի շնոր հիվ նա

ստեղ ծեց ֆան տաս տի կա կան մի մո-

լո րա կի հա մո զիչ պատ կե րը. այս տեղ

կա հա տուկ է կո հա մա կարգ, իսկ տե ղի

բնա կիչ նե րը` նա վի նե րը, ու նեն ի րենց

ինք նա տիպ ա ռաս պե լա բա նութ յու նը և

կեն ցա ղը: «Ա վա տա րի» ի րա կա նութ-

յունն անս պա սե լի է` կա խար դա կան,

անբ նա կան: Ֆիլ մում ա մեն ինչ ու

ա մեն քը վիթ խա րի են, ան ճա նա չե-

լի ու ան մարդ կա յին: Զին վոր Ջեյ քի

և տե ղաբ նակ Նեյ տի րիի սի րո պատ-

մութ յունն այն քան բնա կան ու մարդ-

կա յին է, որ նույ նիսկ ա մե նա ռեա լիստ

կի նո դի տողն ա կա մա բա րութ յամբ ու

հա մակ րան քով է լցվում` ան մարդ կա-

յին տեսք ու նե ցող կեր պար նե րի` նա-

վի նե րի նուրբ զգաց մունք նե րը տես նե-

լով: Սյու ժեի զար գաց ման ըն թաց քում

ռե ժի սո րը բա ցա հայ տում է այդ մո լո-

§Ա վա տար¦. Հո­լի­վու­դի­հեր­թա­կան­թան­կար­ժեք­§ըն­ծան¦­­

²í³ï³ñ / ųٳÝó

րա կում ա մե նա զոր և հարս տա նա լու տեն չով

տար ված մի ըն կե րութ յան կող մից բար բա-

րո սա բար արդ յու նա հան վող հազ վագ յուտ

հան քան յու թի պատ մութ յու նը` պատ կե րե լով,

թե ինչ պես է ոտ նա տակ ար վում գե ղե ցի կը:

Չա փա զանց գու նա գեղ են ֆիլ մի բո լոր պատ-

կեր նե րը: Մեզ ան ծա նոթ այդ քա ղա քակըր-

թութ յու նը պար զա պես կա խար դում է կի նո-

դի տո ղին, ֆիլ մի յու րա քանչ յուր միկ րո կադրն

էլ նկա տե լիո րեն աշ խատ ված ու ման րա մասն

մշակ ված է: Քա մե րո նը գույն ու մի ջոց չի

խնա յում` տիե զե րա կան հա կա մար տութ յունն

իր ողջ է պի կա կա նութ յամբ ցու ցադ րե լու հա-

մար: Մի պահ կորց նում ես ի րա կա նութ յան

զգա ցո ղութ յու նը. ա մեն ինչն ա սես իս կա կան

լի նի, հենց կող քիդ կա տար վի… Ինչևէ, ֆիլ-

մի ա վար տին բա րին հաղ թում է, ագ րե սո րը`

վռնդվում, իսկ խի զախ զին վո րը Մայր Էյ վա յի

հրա շա գործ ու ժի շնոր հիվ ձեռք է բե րում նա-

վիի մար մին:

Ջեյմս Քա մե րո նի «Ա վա տա րը» շա հու թա բե-

րութ յամբ ար դեն իսկ գե րա զան ցել է ռե կոր-

դա կիր «Տի տա նիկ» ֆիլ մին` ճա նաչ վե լով

ա մե նաե կամ տա բե րը հա մաշ խար հա յին կի-

նե մա տոգ րա ֆում: XX Century Fox ա մե րիկ-

յան հան րա հայտ կի նոըն կե րութ յան տվյալ-

նե րով` «Ա վա տա րը» վար ձույ թում ա պա հո-

վել է 1,859 մլրդ դո լար ե կա մուտ, մինչ դեռ

«Տի տա նի կը» հա վա քել էր 1,843 մլրդ դո լար:

ИТАР-ТАСС լրատ վա կան գոր ծա կա լութ յան

հա ղոր դած տվյալ նե րով էլ` «Տի տա նի կը»

շա րու նա կում է ա ռա ջա տար մնալ ԱՄՆ-ում

(600,8 մլն դո լար), իսկ մնաց յալ բո լոր երկր-

նե րի բարձ րա գույն կի նո հո րի զո նա կան նե-

րում ա ռա ջա տա րը «Ա վա տարն» է (1,24 մլրդ

դո լար): Ա մեն դեպ քում` եր կու ռե կոր դա կիր

ֆիլ մերն էլ նույն ռե ժի սո րի ստեղ ծա գոր-

ծութ յունն են: «Ա վա տա րը» «Ոս կե գլո բուս»

հե ղի նա կա վոր մրցա նա կա բաշ խութ յան ըն-

թաց քում ար ժա նա ցել է 2 մրցա նա կի` «Լա-

վա գույն գե ղար վես տա կան ֆիլմ» և «Լա վա-

գույն ռե ժի սու րա» ան վա նա կար գե րում: Ֆիլ-

մի թո ղար կու մից հե տո բա զում հո գե բան ներ

մտա հո գութ յուն հայտ նե ցին, թե կի նոն կա րի

դի տու մը հա կա ցուց վում է թույլ նյար դա յին

հա մա կարգ ու նե ցող մարդ կանց: Այ նո ւա մե-

նայ նիվ, փաստ է, որ այս ֆիլմն ու շագ րավ նո-

րույթ էր գի տա ֆան տաս տի կա յի ժան րում:

123

1 (20) 2010 §Ø»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇݦ ³Ùë³·Çñ

غð زêÆÜ

«ՄԵՆՔ ՄԵՐ ՄԱՍԻՆ» ԱՄՍԱԳԻՐ ՄԵՆՔԻ ՈԳԻՆ 1/20 2010

ՀՀ-ում` գինը 500 դր.

«ՄԵ

ՆՔ

ՄԵ

Ր Մ

ԱՍ

ԻՆ

» ԱՄ

ՍԱ

ԳԻ

Ր Մ

ԵՆ

ՔԻ

ՈԳ

ԻՆ

1/20 2010 "M

EN

Q M

ER

MA

SIN

" MA

GA

ZIN

E T

HE

SP

IRIT

OF

ME

NQ

1/20 2010

Լևոն Արոնյան. արքաները չեն պարտվում

LevonAronyan Kings Never Lose

124 ԷՋ