Ytr YVi. LA r + ct c j/

c ,(i T/vtf.. cc.(-1\....._" ..-'

E R :1 T 1'1 E o C A-~~ R i

Dö;.cürrliunelcrde "cullanilan eritrne ocaklc:.:-·=-::-.::-:' [;örcvi, dö}cü-

lecek ~e~2.1i eriterek döküm sicakli~ina ula~~=-:~~~tir.Anc2k

r 1.r ~ t -ir 1 ~, . d - T' 'l~ co .; ~ . 0 ..,,,~ = -'~.' '.' co l d ~c-'15.;i.S:::siv'ct is~i a ...._.n gi e~i iIJe>J-,-,gC.L [iu.c __ ~, -._-~_ c::.~jcn,

~ i-O', ".'h' -- ll"lo~ ~-QY'l~r"'kiçiri-cr~r,--~-l-;o~i-i'~:J"'c.c~Sl ci"Ei ~lJi,oze lK_",r->.. c:..f·-- (L,,~ ~ - _i~ .:d.l-----. _~L ~'>o-'-em.L~r

cc döh~::::.den her.;en önce i;erçeklestirilirler. -:--~-=:2 va dökÜm

u'C:-i..;lcr;;c..larinda üüy-iik özenle çalisilr:iulidir,~:"':,~=-::i en kücük,-' ~ ~

sa:;)TiC::'.c:.r deihi k::i1iteyi büyük ölçüde et1cileye.::. -.'-=:' cehCi .c==rirD.

f:':ide.':':~.~t.:'':::si olanaki:iz 1-:usurla.ra neden olabil::'r.E?:itwe sirasind-:i.ki ki:Dyasal bilesio dE:;:;-i.~~=::".=.rir:e E':0re

erit~e islemleri üç sinifa 2.}Tilabilir:

(

::.:ri, tr;; e ; EurJ da eritme sirasinda kir;~Y3..sal ·:.=-1::::2]1 det;::..smez

C5rr.csin aluminJ'u221 ala;-imlari ,bran::: ,dölc::Js c~:::.::"r -.;e:;'2.. çeli­:"i n ~cot OJ. ve v a erict ük s :i. yon oc ;:'kI 2..r i LE J '::r i c:=-::. - ::-.c ::..) ,_-'" _ <OJ,~

n ) oC', ~ ~ ~.., V 1~i 1 p c; 'i " 'J " T' 1 ~~ co· O ~ V", ri c: -- '- 1 - " -'. '-, t ~, c:"~ ~ ~,"l.) ~ :,..'::..."':_l; . e D_ .• ''-_ID -'{c' '::1._ c.~: .• ,~. Cc:.:::i->..~ ~.c...Cc-·. .;..__ .:: co .1.0~J.. e .•..-,-DB~ --=- --

bagli olarak bilesimda sinirli degisik::"ikle: clur (frne~in. ,

ot2::"tlcyici ~tmosf~rde pirinçte çinko kayti,~~=ol QC22'n~a

Si. ve t<'jn'nin azelarak C,S ve ?'un ö.rt:.:::a.si) 1

c) Eri~=e/e Alasim Hazirlama: Eurada eritcie ';e '='12slm hE.zir..:..

ia~a tirlikte ~apilir.D6k~me geçmeden 6nce te~irli aralik­

i-~ia rn'li'zler ,,~nilar~k ~la~imin lri~vacal ~:l-c;im-i a-ra~_C---l.... .....L.. ci~ u.. .J Cl-'-- i....;. c. ..,:_~ -~_.~J OJ L_ C"f ~ Ll.:_ v'f -"--

la:,1r(ürnebin Sie:c:en's-Eartin ocabinda çelik :'.:.:.'etimi).

Dö~=--:.ir:;hc.Gel er iç in en uygun eritme oca2;inin oc':::;'ir"i iide dil=:­

kate alinma,-,i e.;ereken baslica kriterler ~unlarc..:..::,:

- LbkU!ecek metal veya metallerin türli ve miktE::':~a 1 kapasite

ve çalissa s~cakli~i bakiminc.an uygunlu~,

il'r ~~t-1Pi'ni ve. ic;le+-~o n-~ri"rleri'nde ~1ro""omi'·1~'-__ ...•......L\... j' d.. •..•~1_ d '- ....•...'J....1.. :..·Jt .•...• b"""'" 1..:. C .....•... 1 e!'_ J..~ __ 1<•. ..l..._'.}

ÜZ ellÜ:l eri kontrol iJike.nlari ve Eletahi.~ jik t ,::=:'2 lik.

- 70 -

Y..:it.Pc"

a) Sabit '- \U)

Sekil 7.1 Fotcoli ocs'rlar(

b~slic21ari ~unlardir:

pot21i oc<2,' i ClT

- kUDol acce'i

- e 12]( tr i k 1 i c c ct k i cc::"~

konverte:=-ler

SiernEns-Marti~ ocaci

- hav21i ccaCl2r

7 . ',. ~'ot Llli occl k 1 ct r.

~J~ jir çelik kabuk ile aç:l:p k2pa~ab~len bir kDpcktaii clu-

sCjr.O:::il~ln i,~ir:.de iT1et21Ge~ 'leJ'2 ref::-a;";-tc:l' özellikle r::iJJ=e~e­

1erdenlireti Ü:iis bir pota bulunui'.Sabit oC2~lcI'ca pot21si> açi-i,~,.~i, \"~Y'-l ',~ d~T> "I' ;--ilç.n ~'e;- ~-; +-;:,..." 'kt,..",. ~._'--'_CL. Çlhc.~.i _Q~coin CL",U ev __ v• r~ ~a.l.-,-n iu_U ve r.ii c a~~_.2. Uj'-

2;cn de;,:isik i-,otal:;r seçilerek OC2'< çok .:;.çci.çli olarak kulJ,Lmi-luLiilir.

LaDasitE Leri 15 kg ile 1000 LE ara:::L;,da ce,'tisen }::0:::-a1i

- 71 -

d0~0ic sicaklik~~ ~riyen ce~ir disi met31l_r eritilir.

IJoL.:.li ocu,c12_'ua one')il i bir di;ZÔ.Vil~tuJ \eriois mete:; 1in YunDla

-u:clari ve yaJ:itta veya e:rtar;,da bulunan r;enden olU::;lln buhar ile

te~l25ta olmac,idir.l:..rimis LJ2talin blinyesince özellikle hidrojen

SdÇ-Ast:.::r

TcbEi~}n (].çilmiskomiinu

Bacai

Sekil 7.2; Kupal ocat;i

- 72 -

~.--,----------------------------------

iirin 11 L ii:O sf eri ni n hefif oksi t 1 c~yi c i 01;J rek Z1yerleflc-:l2.Si ve y~=l:i2 Eazlu~'inin eriyikle mumkün oldulSu ~:c.dar az tesas etmesininsat2;lc:inmc::-;ibüyülc önem tcisir.

7.2. Kuyol Oca8iKupcl OC~~l seçtGn yapil~is ve içi refrakter tL~la ile öru

lerek a5 ta:rl'iinruis dikey bir ocaKtir (Sekil 7.2) .rupol OCE.klEJ'l

çok far],1i boyutlarda yepilcibilir. ':'iccri ocaklciI'in ciS çapiEe~ellikle 1 .. 2 in ar3~indadir, kapasiteleri ise 20 to~/ssat'ekadar çiL:ibilir.

Ocak içine pik1hu:rda,kok ve kireçtasi birbirini iz~eyen ta­baical-aT i-ialinde histüste yüklenir -ve :~arj alttan erisis-r-.etali!l

alinmasiyla kendi at~irlibi ile asai-i ir:er.I?ejiLiJ t:21indeki OC2J~­

ta altt;ii:i lcok yatai::i;-:.a tüyerlercc:il Üflenen havanin sagladihI

yanma ilc olusan isi, birbirini izleyen kok ve ~etai tabakala­

rindan [eçerek metali eri tir. EriYEn r~,etal kok yctap-:i:::.dan 2.s2t;:isjzüier(;]~ ocak tabaninda topliliiir ve Z2~an ze.",ün r..etal ap-,zin-

Dökv:e demirin eri til~e~inde Y2)'2:in olCirak kL:_12i1l1E..nbu

ocagin özellikleri ~öyle sirdIenabilir:o) .sürelcl ilik: Sivi retal ocaktan belirli araliklE..rda alirür.

Kalip üretim hizi ile cetal erit~e hizinin birbi~~~E uygunol"-~ak c-,~~lr--~C'i'-çle '_"~o-, cc~>-;'-nd~[] c--~-= ;:rc:iT:-r-l~ --~ i~ .'._U-'-- OC\.)-..L--,-IiIG.u J- _>.-L.:.--, __ 'GL.1...":' ct 1 ,--e-Li_u. ~"":"".....:....:L..t.::: •.,,:/c.._c"I'-4-cr.:.i-

lc:itilir.;:;ritme

dG~a ekono~iktir.tirim, bem de isletme gi~erleri bakimindanc) Easitlik: Az yer tut2rikuilE~isi kolEY,ki sa olai~ tir ocaktir.

d) üzeIliklerin Kontrolu: OcaktEn alin2.n dö1-:'mec.emil'in bile-

simi ve sicakligi,firin sErtlarinin aYErlaninasi ile belirli

sinirlar içinde kontroledilebilir.Eilesimin ve sic kli~ind&ha ~a3.s:is ayarlaniiasi ile içyapi detisirilerinin en Eza in­

dirilmesi isteni~seierimis ~etal önce iki~ci bir oCEta

-:,Li ir ~ 'e'· .• · (i'l'ryplt-"1 10'1"" "'ur"lC'~ "C::' i-."·l·+c>...-, s~Y'~-; '--'-';.c...l.:1 ,::;ei hlL ~l~~~~~e.c..c..-~ 'c c.... ci. ,JL..? .LL. ..•..•_c,~'" Ud~(J. GO.!Lll!Le

geçilir (0ublex yör.temi).

- 73 -

Dök~ni ~)cak~urinlio elcktrilc (~n('rji::;i~cJen yc:irJr= iJnilmaEi

19. y~zyilin sonlarinda ba~lamls,elektrik enerji inin Fiderck

la~~rak d~(isik ocak tipleri gelistiril istir.~lektrikli ocak­

larin üstuulu,kleri aSCGidalci Gibi oze~li::nebilir:a) 30000C f;ibi yuksek sicckliklara ulasmak r.iu[r:ki~ndür,

b) SicakIiGin kontrolu kOlbydir,

C) " "li r rri i urt" ro i +- e IT L r, o'L i'i./u .i'l.~'- cJlli L.r iIJ_~ ~ ....•...,

c''\ ·'yo-i+-ilCJn ri.:oTC'.lln hiiPeimi C·o'/iilm"7 "'T'ica ;::;ri'L"'I';::; ve ~id~C",r'L...:.J _--'.J......LL..-l.--1..-\.-.I-1 i:.l'"-v •......•....L...L.••.•• ~ __ ~ .•......•.. • ---'--_!.iu~ •. ..r'~J-_ '_ \./ _ ji~ ci~ _:-:......i.i •• -

lcndir~3 [ibi islemler kolaylikla gerçeklestirilebilir,

e) Her türlü a12~lni içiD de~isik kapa~itelErde ocaklar gelis-: tirilmistir.

El d:':rikli oc CJklar ,Al'.K oc akl (Jri , El':Di..J(SIYON oc c.ld ari ve

"'tr.;7";iç oC~"la":i c'r.~ic :;~eT'e i;ç {Truba ,prilir.l./il~--':'A\ (""11'•. ~ .l.C":' Lt.Li _ u ~:J"'" di: •

1""\ r> .-. 1.·.. 1 --,., .v·'-'"ü.J. •....:.....G ..• _

elej.:trik arkinda C:Ç1C3 çikan isiden Y2rarlanilir.Elektrik crJCl

iki elektrot ~Eas:n~3 olusturulursa indirekt Brk (sekil 7.3 6),

e = [' j;:trotla rla erisi:;; de t a 1 b2I1YOS u arasi nda ol u S tUI'ulurs a di-Jr t r Y' 1r ,. >., d:ci ri (c' Jr' 1 " 3 b) co" . ' 1-; :c ''0 1.j... < y' '- ~ "rf" C~.C ni~·.::...,iT'. Cl." ,e .. i (.. >02 eei ~r. i~eKG '~'.'L Cl.u-

1 • ~ "1 ~ 1 i J. . i. L (' •• i i . , .. ,t:-) :lG 2. [2: ne ~1lK e :) e-~e l( L ro -eDUi ~~n~ii'• ~~~ UA-ll1.rC-i a c-i;.02."i iee l' iJ G<~l

vc'/a [~rafitten 0retilen ele~trotlar3 uv~ulonan ~frilim dG~~kJ , v '"---- r.. "

c~::i\il ise yuj.=sektir.

Direkt ark oceklar'inin kUIICln2!1Jl daha yaYLnriji:;:' ve yuLsel-:

si caklikta E2."iyen kali teli çeliklerir.; e:ri tilinesinde terci!J.edilirler.Direkt Erk oCokI2rinin kap0siteleri 1 •. 1500 ton 012­

bilir,a~cak en çok 30 •.40 ton kapasiteye sahip olanlar kulla-

ni ,..,1" i;'--: trh:l k'i~dr si' tel Pl'l ""ok- o'"'np dL'~ci;!r ol ~n (en "'Ol' 1 ton"~ .i..-'-- '" .::'..0..·1.. -,~ ~'---'i-J . ~~_ ~ \, _L ~.i.._c.i ,:,Li_I\ .. _d.i.~ \j 1'_ ....•... 1 )

indirekt ark ocaklari gEnellikle demir disi metallErin eritil­

Gicsinde 1,ullenilir12r.

7.3.2. }~d0~~iycn 02o~12ri

Lhdi.;k s iyon °c ci k 1G i' ::. c;- c 1<:. i r d E : c s i z veCz e re i lei (~rub a (}y r}. 1i rI ar. f' e r i 1{ i

çekirdekli (ka~all:i) 01­

ocakta ca erimis ~etBli

"orina 1 bi r tronsforma törün primer s a:r-gi S1 olarak dü §\.intil e bi 1e-

- 74 -

,i,~';;:;;;;-·'C~~---·- >'" 't<'''-''''~'''~''=>i>'-''''''''~

(a) Indirekt

(

feKil 7.3 : Ark ocakleri

CE}~_ elc~~tl-'ik ~)c~ini çt.\/:'t?le:::.fu ::c\cinden [eçEn ôlteY'_1J.2.ti1' 2:~lm,

sekonder sarfl olarak dus0Ll5lebilecek ilctken sivi metal içinde

ele:kt:c~i}:c~~:ir:lari endlikleyc:cek lSI olusturur. Isi dotrJcen dog­ruya eriTilecek metal ~çinde ortaya çikti~lnd2n,çok tE~~~ ve

kaynel-:} a:r:iyla

75 -

(

talcle oli..:.scn ....dnmlcir oyni zarflanda metol hc.nyosunda bir ](6rl:;cr,ah 't' ,i. arC'::{e 1 sai,; (jr.

aster

himi;:;

(a) Çekirdeksiz tip

cstar

(

(tanelL.]

pcmpasi

Cb) Çekird ekJj".

,Eriyi8,inhai'eketi

Döküma(1;zl

::::o/,\ut:ilanGobin

,'<

f;,ekil 7 ..4: .Lncüksiycn oCdklari

- 76 -

<_ l (;i...-l c-

ç'<:c-.r:irc3cJ;:ii veyo hbnolli tipte, sivi ictol pTii.~lT S2T[':iniTl

çckirde~i çevresinde bir kunal olu~turL~ (~ekil 7.4 b).Cenel­likle hat fr~kon~inda çali~2n bu ocoklarin elektrik verimleri

daha yukselc.tir.EiJnalli endüicsiyon oca':\liJrinda çalisnaya il~=b,<lörke::i j:~I,r21i doldurGc,:;:: ]:cc2r b-ir Sl'n GEtôlin doldu:;,-'vllTl8si

- '> - -

cerekir.Eu 1.:ip roakler ceriellilde eritrrlE: için de(il,bckletme

ve a.siri 151tc:a gibi islerde tercih ec' Iirler (örnegin dublexç ci li C; rncida) •

7.3.3. DircI2ç Ocoklori

iiu ccokLurda elE1:trik aL1.lJii::iiD bir ,jiI'enç üzel'ineen t'-::eçr.,e­

si sirasinei.; olusaD isidan -ycrarlcnillT ..Ji:::-enç ocaJ;:lerinin uy­i:'~lal1ia alaliJeiI'i çok sinirli olup [c:iellikle eI'ii-ie .sicaY:liC:~i

c1j.siik l.lalzei, eler için tercih eoil:rler.Dir(2'.çler tel olcbild:(Ci [';ibi , ii;iiiden Y1j}:sek uJom geçirileL ~rcrit ve silisyu::n

Lorbür çubu'~lCir da }:-ull,:ml12bilir (Sekil 7.5).

D7777 / ~/! ~7~/ // / / // /)~ J'?7/70:1Wrtf{;~~:n.;!~j~/hWri _ Tel direnç i ,-{j

i\.

Sekil 7.5: Direnç oc akl c:~>i

- 77 -

sekil 7.6: Eessemer konverteri

..

ri'T'opena" lr~r:'rpr+-eT'i·.............. 1 --..J ..l._U":''Y_ ~ .. _

r; Ji{ .~.sekil 7.7: lrcpenas ve oksijen kGnverterleri

i<onvertcrler

YODverterlerde pik veya dökme cJcriiirlLTin bile::;ir.il.::rindeki

C,Si,::n,P,S gibi elemc:ntlerle dilEr katl:-::iclar aritilarGk çe­lik elde edilir.Yani bu ocakIJI'da amaç m~tali eritmek de~il,

eT} i~2rak çel} y.: urctriie~'-CtiI'.EonvcrtC're dolduruICin sivi nietalin

l (~~ '" V2 y ;; y 0 ~~i:: Y i Tl e b 2va v eya saf o k s i j e n {3f 1 e n e rp k i i St e n ir e -

ye: c::liCric:ntle? }cY.:ilarak Eiderilir.GereLti~ir:de alô;,i::löma da

ycpilorc:ik çeligin bile~im:i:Ün ayarlanaiii bu ocaklarin eegisiktürleri vardJr. tlk gelistirilen ocaklar }:dvonin tabundan üf-

- 78 -

le:ndit?:iBe'sseme-~ }:onverterleri (?ekiI 7.6) olup ...;uni:iriGzdeda­

ha y aygi n ol ~rLik Lu II anil 82-iln r hs v cini II rii8tbl üze riiie y cmd an

üflendic;i Il'i"upenaskonv::rteri ile üstten saf oksijen üflenen

oksijen konverteri6ir (~ekii 7.7).

7.5. Siemens-Martin OcaklEri

C;elik ür"etÜiinde :YE:Ybin olarak kullanilan Siemens-!'JBrtin

ton cra~lndadir.Oe2ta pik de~ir

yariya) y~klenebilir,2yrica cüruf

ocaklarinda sig)elip~~k kesitI i ve genellikle bezik astarli

bir eritoe bbl~mü vardir (Sekil 7.S).0odern oca1:larin kapasi­

teleri 10.•600 ton arasinda degis~esine ratmen, en ço]~ tercih

ocnklar serDik demirin

edilen k2pa:;iteler 100 .• 150veya hurda erenellikle yariu '-' J

olust'rtleu Lireç Tdsi ve diGer katk:d&r eklenir.Eu,

(

~ekil 7.8: Siemens-Martin ocati

- 79 -

OCEoLO sivi } ~)lc(? cJcld'ul'ull[0~1, hcrn de y,'):sek fii'in c;o:::.:incicn

Yulu t 0181';:L :liJrLJrlonill;,iJ,-,i I1;L:d:ün olur.OcoCiii çDli ;rriclsi siJ­

rekliuir,ani2k belirli araliklarla (5r~~tin 3 ayda bir) ocakt0~ire ali~:r.CenellikJe gaz yakitlar kullanilir,ancak sivi

y c:rl,:i 1:1 (J l' V t: Y cl P l; 1 ver i z co k C:, Lir Gc k II 1 12 r i i1 iJ b i 1 ir. C çi z :y c:: Jr i t v el.uva c.n isi ::il:ip eritme bolgesinde j'c:ikilir.

Si e Die ris-i'!a rt in oc iJ Jd clri nd D dô ce re l: ort c:im it=erc Ls e c L;ru=~la

o~u::;an reiJJ::~~iyonlcrla,y(jklene;1 oetal bL:YGkölçüde ari tila:C'2kçelik elde cc}ilir.Lurada c:yrintJlari v('!'ilriieyec(:'}: bu ari 1:,-:-;a

-\~e ala~l[::le::J i:;lc:mleri sonucunca çeliCin bile:,;irr:i ilc' SlCE}:­

l::.s-i a) iJ rI il1.i r v c s 1V1 çel i k pot Bl iJ r B a} ini r ~

7.6. EBvali (alevli) DcsklarIlavali fir}:-~:!.-2r dck~::e der:irin kiri:yc.sal bile~iminin hassEs

olaTale aYOj'lcii[!;cSlDin cerd:tici (örnegin teUlper döküm) GL:rL2­

lccda l:ulLinilir.Kapcisiteleri 7 .. 30 ton arasJnda de{Usen bueCeklarda s'b ve 'Uzun bir critr,e bÖlGesi vardir (Sekil 7.9).Genellikle i:ei_ilc hurcasi,pik c,emir ve teri::;er dökörn hurdasiyla

çali.'::iiia da ,'.'cpilabilir. Yaki t olarak [eIieIlikle pülverize J-:j­GCr ve h8V3 k~r:simi kullanilir.

$ekil 7.9: Ravali ocagiii kesiti

- 80 -

!i T AçA- f2 J M' C 1,~

L~ (J. - L..•.

{ t

fL~ ELf ~li'

, -

--- ...-'r: 0

! c:,,; "'i S L'(' :: ) n;i ci E' tk 1yecek 2 or 1 amsla r1 ve. B ere i:::li emn 1 YECt ka t­.~~!.'; beTir1emt'kle1 clD(vr11CU ise bu 'zor18ro~ji t&~]riöSl on­

r0 ,~~ malzemeyi kUgWrSU2 liretmekle y~*timlUdUr.~azi durum-

? ;:'.;;!6'(jj11(j..ri.i:n perçedan b~kl€.diBL i.~!evii\ yerl'f1e se\iri.~:(~I',/'I.C;{ .:h;:rL'l sadece tek çôzlim vardir. Böyle hallerde p2trC:SrtJ,.l\

'f\c~: doktlm yöntemi açisindan kolay üretilir olup o1l11d~i9t

<J{7i\}}Y1P, clDkv?f1cij-sö2~All'5rJ. bi.çimi ilr-e{ebl1/Tlrok içif', he!'ol ericU:J1 1t1111dritlif1k2Df'(J.ncldo'1t"~Mco.k par-ç€i t~5E1rlrNo('lnoo:7

i t(! 0'- bi.r-den foclei seçenek vef'dJi'" ve, tase!'lMdct ür-Q[im

\!;7,/y.,<]'/li( ~~e:, ,,',}: ve e..kOf'lOMil uy~un1t.i~ull di1::r.e-tf2. et tVltrrtt3.! }g~l"e~.. i V1 i i , ••.••V , ~ r.' --i i ' ~ r_ i J.. r'- ,.-,i "':r'~. VJ () t..vl S f", r-, t ~ cl >"i.;"'::;.';. ·~,·'c..Ç'Li:'C"e. .:."" y8r}i.' .•..•tl J l·V-L",-ril.~ Ui_v

~ ,". ( J~i i-:~' i '~

iiCv,-r-~!

! v··v"Dt(} i~_i ere

ri

.... - ~..

\- .•-

b) Far çan i ri % e s it ler i r·~,LiGk 1..2n c ~ d Ll~';u k a d 8 r e.c- it ol 2 r 2 k d C :;:,2 ri­~Enmeiidir.Aksi h~lde kalin kesitlerde ya çEkme bo~lutu o:u­

~ac2k, ya d~ herbirinin ayri Byri ~~slen~esi gErekecektir.

,

i

ir(\

c) Kalip içindeki kEtilas~3 sirasinda olussn ianeler isi ile-

ti,,;iriin- yönLDe göre Liçi~lenece~incen, iç:yaj.:'ids bEi) zayif

tÖ1selerin olu.':i:asina ~·:2r.c;1 önlem elinfTiBlioir.

d) 13ir nokfcda :rii~;rT',1:ün oldur-u köc' r az }.;esit birlestirilrr:elidir.;isi halde en son olsrak ketileS8cak bu kBselerde çekce bo~­

luklari olu~ecakt}r.A~a~lda kesitlerin bir noktada birlesoesini

için yapilabilecek tas~r]m de~i~ikliklerine OI'-

- 109 -

(~~ ~JLS:=: ]( JYL:i-'n/l,ç

e) l\l' ~~K 1 L 1:Ö .~~e1e r ;yu v8 rI at] li ali,qrt 1-,bn'G~;:I1B dik~at ecJilTelidir.

5DCEk bu slraGa kesitlerin

i YI

r) M3çal&~ tiçimlendirilirken olu~2n [azlarin kalibi ~asi1

t'2rke(:~'ce3 r-J0~-ljni;}r:;eli ve [l;er;'kli düz01t::'C:eler ~'5i.;1::'[1311di '.

J Yi

J.. ,.' t;." }: .',_" .-:;ir

(1(,1/0" b-J/"r'ccv

S) k B} 1 o t 8 k i E C ,'c II re EJ\ c.

~esi son~cu elLeBcak SlC2k y}rti]m8içat}2~a ve ç2rpil~a~ari" ..c n,' Q'y e c 2 k dij :>:: 1t [n e _ 2 r .ye rj J J [ii2 II d1 :r :

~~fi,/.i~\: k '~8r1;:lari- En az~ indirilccelici-=-.

(~ ' - • - i ~ _ ... ~', ,- ~ T', ":"" ~ '1 k '.. '.:..:co ~. - ' .. i- ~ '" ~ 1 .0"-,,1,-::;c.Jt'J. Ji, iJ~.'L:~. j''-'.t-'l-c','d-Ll,eSr.li1 "'-G,.e~tc_Cen ~0ç.l;""a LG}:;:,.

- ?ci re;. c =-:i ç ir~ i n i n = e rb e s t t j zii}me}' i e II 5 e II e :7:e E i h 2 J i ri Ge, '1: -., . L~ .•

~n,Q~~Qr alin~811cir.vrnegin,

, i/3'.~" (~'~ ..•'.,

f 1Oi'J,\, \ '--./< .. '. '.'.,~ '.

Ycnd cl k i t E-~: E :<l e t;i n J-:- 211 pt E k i s c­

~cJrrJa SlI'cSJr:=a sert,stçe bjzüle­

me~esi scnuc~ olufEcEk iç ceril­

~eleriD çErpilca ve~a yirtilrnala_

ra neden OhcS::111 cnlecek içinare batlanti1o?oa biçim de::-i~-'i]:_

110 -

) 1 1 V'~ L ;><- ." 1 'B KB ip ama rO~cY_IFl raKiminasn

a) Yerel çikint}larden rr0rnk0n oldutu kBdar kaçinilmalidir.

b) Ii<] c'e 1i n ka li r t c:"1 k c ~ ay s 1y rJ 1ci::i }cr; e s i i ç i n } e ter 1i e tS i in

saf'lBnri,elicir.

," i.

( YI

c) lcr.çB biçioiendirili?)~en dökcm L21ib:inda düzle::sel bir

b~lCm y0zeyi alusturmaya çBlisilmalidir.

d) Zorunlu detiLse C5ça kullanimindan kaçiniImali, mümkünse

iki ayri ~aça birlestirilQ2ye çalisJlm31i, dökümden sonra

ina~alarin kolay temi~lEnebilsesi için yeterli bosl'klar

bir (3 k J 1ri21i d 1 r ~

- III -

U'2stJr.

(cl

Y2ndB,6~k~m y6ntemiyle tretilmesi

plEnlanan tir barça gBr01oektedir.

-?arçanJn tasarJmJnca YEpJlan k~ÇLk

d0~~lt~E1Er ile ks1Jpla~ada maça

J:ulJcn:-:-:azoruiilulu[u oi'tüc:len kal/:-

r b)

/ yi

1'lo<%r,,,-,

2) T5Sari~da sullanilan e~ az CICer kalinligi, boyut tolerar-3­

15r.1 ve ;yüzey kalitesi uygulanecek -dök"i;m yc'r:temini belirle~ede

en cnemli rclü cynar.A~Jri ve gereksiz taleplerin daha pahali

yön~e~lerin uygulanmasini gerektirecegi unutulmamalidir.

Kd~lt'it del/k/erin {;~nej:h /(LJrM

ictJII}'/{4c!ervL (lada 6i'Aj.y,lck+1

Savurma makinasi

Li

V i_~ /i/yinj! je'-,. r~;'VI~/~ (Ci f

~e x j! 4 Z .

Sarsma--iJas:i;a ve

çevirme makinasi

e ve uyçu-

tik ener­

temIerden

3i'l18 en

u durum ka­

'= saçlarni':?

~ekil. 1,;,1

1 örs ise iJS

ve garSma

b_5. Derecesiz Kaliplama Makinalari: J2grecesiz dÜSEY vE lj'Jtay çg

lisan kaliplama makinalarinin gelistirilmis olmasi kalip hazir­

lameda önEmii bir asam_a ~rarak tanimlanmaktadir. Ayrica maliyet

açi s indan d e rec e ii k aiip 1a~~- i 1e k;Ü is i~st;r-ii d 19 in da, ger ek de­

rece maliyeti ;-gerekse bos dorece depolama. ve .'<.onveyör gereksi-

nimi büyük oranda azalmaktadir.

ik elde ede­

emlerinin

gin olarak kul -

Kaliplamadaki bütün islemlerCalt ve üst kalip yarilarini olustur­

ma,maça yerlestirme ve derece kapama) bir kisim içinde yapilir.

Kum presleme

, "l ~({ (

\ \ \l~ .--\\ i.:"

Sekil 44. Kalip hazirlama

Model(~l) kaldi~IIJrak kalibin

ddkUm hattina itil~esi

;! '1tJ"')! ,)t"

Seki 1 45. Dökum is [emi

Düsey kaliplama yapan yöntem: (Disamatie) Bu yöntemde,kaliplama

bölgeginde [isziildi'ün kaliplariil ;~,' v2 arka yüzTe;':' n:i6didin sek-

llue göre biçimlEnirler_CSekil. 44)

Kaliplar ~aliplBma bdlgesine bitisik olu~a itilereki zincir sek­

linde dizilirler. ( Sekil. 45

Sarsma tatilasi

Ors

Silindir

3.4.S

eki[ 41.

yüzeyine yüksek

, . 43 )

savurm~ kaFasinin

CJvurma kepçesi yu IA­

nin içersine S2iVU-

i

V8KL in ku tc.:=: li

5) Dck0m havc.zu düzenlendiktenSOD?a derecenin Gst yGzeyi cefalya ile kaplanir.

(

2) Çok ince bir plastik fOIYE}sJtilArek ffiodelin yi:zeyi kep­la0Jrv

6) Kutudaki vakum ka~d~rilipd~~Ece ::c~21~en ayiril:~~

?i) !.lç~k b:sinç y~~et212r~~f0~Y2n2n ]0zeyi Tam kaplamasis22:l;:::nir ve içiiide vakuin boru­su bulunan derece yerlesti-

~;~ 2u ~e~iide l1Ez2r18i-~en i_3:it~rece birlestirilerek kalip~8z]rlenir ve döküm yapil~r.

- 30 -

8) KetilBs~a sonr5s1nde vaku~1:aldirildigE'.de kum cegilirve parça düser.

VBk~rnlu kaJiplaina y5ntemleri

., .rlJ.ir.

ii

\)L

}

t

.--------.---- ..--

(j)

t(AlIP •• L(;UfSI

" i H i l J.. ;.. ,1.," o ri", li ~

\..•.~,:":,' , .,. e

'\:1ç~ )~.\.j. (~ . ~« ~?~__ J...;,:/ '" ..

P h ~ C A ~ i t.. '" i N i ~j

(~LN/j: i Ee//i/j)r'

(! (iK ~J 1,1 U lt. i)!iIH

isl!11 1.<1S ".11>' lll'"

IS1E/'i[H "C1Al

[JOKU/,IU YAPiLiR

001\ Li ~\

i»

H/\SSAS

/'l',L L r p ~.iA [.IUE

I" i R

o,~ \~URl! hi A . ~ li. iii [ /j i) ci" 11/,/i<,UlV}jV i) ,

1.~~""j.H ... ,\ll')I)[ll hi Ii.l"nt i\(~~ t j lt y_t' (:.11' i iI:'JhJ.J J( LL [ii L Rili / i S )[ lif H hi f iAL

[[~R~i<' OI;,ARI

D (j K U ili

v'

~( II ,,' i. I G re,' [:; i , E

1.[ ~ L ci ."1 TE,i, ~I'

:.': f\i F(

, ,

~. t:. L ,: i ~ G ( f L tl i~jr~f: F f, k t\ 'i~. R 'r t.. ci 'v ~J

n~H,~, "iJ1Ul.U't

0"( 4 IHli. U [ i" ri L iL

i S TE i,' F. N k E f ii , " LI. Ij

t:A/s tiC- L LiC! ~

uez;- TiMve·

"CJ[) (L S t, L i<, I No i 0 Z [ l

S ~r; SF. H A N i,. çÖz f l i LLL

OI\LoinllIR.

( ciii /1J'JI1J 2h:}; ,.c(jj1~(,

~ /J LJ {;; /1.-1 E !.6 t:/",' Jf,'\,'~> ..>-..();,'-{ \ /

. \ L /, .. , ) \ . , <, . lo, ,i " ..,,---.-. - r j 1 . .'/i!i" ~

.•. ' i _.~ t~jh __'" -=1 ' •"---- rlrc~C=.__-=:1 (OW;; ) -,~-- r i YAK U'"f·,"ODlCl SA.l~If.l1 K...IIILLI.F H"-5<,AS riO~UfJ ,t.LIP ~()()[SII\lN 15111t.M/S Kt.lIP ..1./1,;i:.l.SI,' ~

(TFlAFiii.i. •• ElhL O,:EL ".tlllPI.lAOOC 'ui;,JIJ,ASI \i[DON. "ALir IÇIN[ liiflILAHt.K DO>:L)j,I..

[LIR KiliF GECIRILlf1 cl IL F. DO LDURULUR I""· NDAN SONRA.

Zr \ L 'ÇL\? \j Ç?rlr \ \' 1,\ '.' H i L I N (II D o K IJ M P " r, C A S i !', i N I Rtlif<1:<J \i 'liiri >.iO"",lERERiTii[,,~ y, C' I S A F< I q. i N i ri . IJ S IJ LLE R i i L E

KA,. i P TAN C I KAR ILA N .., 00 E C L. f il

'" ( i< K f i'i tl'i i< :6 ( s L Ei' '" f U~KI I ~ ~ ii' r. c. f ~i' r ri i" lltJ " U •• i" Hç.. i • " 15 k I. K I "',( VV\ J ç;,ll ((, r ()rf.::;i~,nr ' o AI/Al il i L ~ R • K f. ~ ~ L l N 1 i

\ '0J V0'i ~;iq<4\<',())r 0', \ .'.' YERLE RI i~ ~ L<lilR

\i J <J j",~

_______ ~_ ~ -:--_ ... __ ~. _ \ '''"':1 ..••.

/':1 ('i ' i··' • \ i 1/ . ::;:::/'<.:.c, \, __./

;.(~ j -, ") " . ~ . ~ ,~.~.

f:\.r-~'I, L LS/ ... ~\.{ -- is\ J) '" .~C)r

. 10' ~\,' ~.~~f.\)1 .J, .il· rJ1!~c'S rJht;~·;V li i ,';i,:" r::~ .'f 't.. j . i' ~J \ J '\1~ 1- ç i

8J..:.\....) ~(~~.,.\'(.,,~).'.' 1~'~).:,\~~ J)11\ ~ i i- l.,k'">~~J_r::~ (t:i,~..('i'\' ll.:'t,<.!4 ~i(iLJ' r..(.·--:J:/1111"' o,, "a-",I'.~\ ~'r; .1.[.111.....1

l.iiii.I,J .. 1, ~,,'- \ Ü;.s ,'-- - - ---j . Lii' ;~~l __jJ .' i ,.\<,' \tt { \. ~.'~"'.~:i,

!'~---r--'" ~-_ ,--..D {:;L t;ÇeGL /

.... :~.~-~ ....J: i. \VJ,J? ..~ rj E.R E C' FL i H ,'l. S SA 5

. f-S ' (/ ~"11; ...:. r' i· \ \" ' .1 .~

)F~(tJCD :l~J® ~1~Fri,\KT(R K"eCiKLU

OIUIoI Y(YA Pll i. sri K ~i( All P i ç i N E (N Jt K .

ii: Eoiil/i.

(8d~PCemo~d'p.Q'~rQ('I\'r )

-<r'ON

o

ii

i ol,-.-<>,.,.,;iii;:

xo:OJ

v'o'""

:z: pcl c-

(g

~

;;ri' i~•...- -e

v'\ ,

~

r0 --< Ci\.ri i::i :z').., ...• ~-eJ" ;.: <'- ['1

CD ;:v

+> ~•••~.~r-'-' O-J

vl III.5! Cl!ci

...

CD iK:: DEReau'­~LiFt:#iA.•....YONiENi

,-

,ÇA _ Iiil'rOlGf fOr/fl PA 12ç,;.., SI

®-.J;md,;ff;i

~'"0~}GY~fcm'Cic'i. ''''';, ~~/" ..~;/'....., ::-...-:=-~~-.~~~--'"f'/i~;.L .

i. U...•f- .i:Pltbrn I!QZlr(a'7mllS/ :-

\"

TPtLP-.-fL\

( PrD+~D r.

Se)ahuJ;; n it{~I'.J--etCi) .

iYüzey düzgünlügü it~~.. l:ji . JKötü iKötüIYi

Kesme hizi Cv)

-- il k.;, YU (eOrta

Düsük

TIPLEK!

MalzemeSÜDek

i SünekSünekGevrek

Talas kaldirma islemlerinde talasin Is parçasindan aynlmasi, islenen parçanin özelliklerine ve kesmekosullarina bagli olarak fukli bIçImlerde gerçeklesmektedir. Genellikle kesintili (kirik, kesikli), yapisik(sivanmali) ve sürekli (akma) olmak üzere üç ana tIp talas vardir (Tablo I) (SekilI).

Tablo. i-Baslica talas tipleri

Uygulamada yukarida belirtilen ana talas türlerinin disinda Isleme kosullarina (kesme hizi, Ilerlemedeger~ kesme derInlig~ talas açisi vb.) bagli olarak ara talas formlflI!da ortaya çikabilJnektedir. Bu aratalas fannlari Sekli 2'de görülmektedir. _

UzunXarisikUzunPa,çai Spiral

Iala~Bant

B emtSar i.Jmisseklinde

Spiral i .-- -. Sarilmis Paiça.

\ roi= 1C'4U:, ~.!fle

1\1

._ •. 4&b...;""( • r~ fJ.....ig·li: tii-i Sekil tJ&

[ .J

~ ~i~:~i ,,".•'~~~{-.

CSimge

i'vXOoô6.3Ct

1001006030103

Uy 9 un

UygunSinirli

UygunlukDegilDeg i!UygunUyg unUygunUygun- ~

Talas egrilik yariçapi ok yönünde azalmaktadir.

Sekil 2- Talas fünnlan

ci = Talas hacmI faktörüCt = YiniN!Vtm = Tabakadan talasa dönüsen talas hacmiVt = Kaldirilacak tabakanm hacmI

J It-->L EfZl L 2)

SÜllekmalzemelerin yüksek kesme lim ile islenmesi durumunda ortaya çikan sürekli talas, bant,. karisikbant ya da seyrek doIamh bant biçiminde olabilmektedir. Bu sekildeb sürekli taI~ serbest yüzeyinüzerinden geçtiginden kesici kenar üzerinde tahribat olusturmakta, tezgahin çesitli tertibatlarina ve isparçasina sarilarak Islenen yüzeyi bozmanin yani sira, ayrica operatörler Içinde tehlike olusturmaktadir.Verimli talas kaldirma gerçeklestirebilmek içIn zararli olan bu sürekli talaslar, basamak (veya oluk)

seklindeki talas kirma sistemleriyle ya da talas kinna plakasi içeren mekanik talas kirma sIstemleriyle,pek çok yarar saglayan kirik talas sekline getirilirler (Sekil 3).

Sekil 3- Talas kirma sistemleria) Basamak seklinde

1- PIaket, 2- Talas kirma plakasib) Mekanik

, Talas kuma basamaKl3Jill boyutlan

Ma1 z erne; k.a.pma s ilerlemeYELgöre - -Derinlikr uç.yaricapi

'Inukavemetibasamagi n b genisiiqit (mm)SekilSekil -

(daNfiiim2)s< Q, 5 mms> U,)mm 4.49a4.49b

/70

10 s7,5 s 0,71,20,5 ,70 .••100

8,5 s6 s 0,50,90,5

100

7,5 s5 s 0,40,70,5

- - b. MekaDik tafaS kuma sistemleri. Bilhassa döner plakalar­da uygulanan bti sistemde, plaka üzerine yine sert metalden yapi­lan, alin yüzeyi egik bir taIas kirma plakasi konulur (SekiI 4.48c)_Plaka, talas yüzeyiüzerine sikilarak (Sekii 4_S1a) baglanir veyasikma tertibatina lehim (S!,=kil 4.51b) yada perçinle baglanmis du­rumda (Sekil 4.S1c) bulunur. Sekil 4.51a'da: l-plaket, 2-talas kir-,ma plakasi, 3-köprü, 4-cIvata, S-takim, 6-alt destektir. Birincisistem çesitIi kesme kosullarina göre ayarlanabilir. Ikincisi iseayadanamaz; ancak sikma tertibati ile tek parça oIdugundail kul­lanipa bakimindan daha uygundur.

(a)

7AK l/v"1 6EOjVjE/j~/S'j

.~ Pozitif ve negatif talas açisi

(b)(a)

·:< ~> S erh eit (bo f i~L) a C; )

p=

J( ci m o;ClL;1Si

O:

IZI Jctlci C; / S)

~."'"-iL~ o' -=: cj O

Tek a§izli ·takimin

ortagonal görunUsü

Sekil

)Gen e 1//'t/~

() ~ ) Pt

t tP~ ~))

(a) (b)

Sekil Talas açisinin etkisi

1.Paso

Z~Paso

3.P3S0

(a)cl.s-er;e! {Orn.i

1.PasoZ. Paso

3.Paso

\!i

. ---...i \i- i 'll \1 i \

b) Alin. -t.()yn~

u

1")1,,.,7/lel. J.__ l ' ,-j )

/

-TALAS

(a)

/O'JaçF

.5 (i/cy/eme ) ~/ ! LI'70,q" C.I c7 A. ~ ,,"Yi ,..,.., / (Je: v. )i ..J,

j

mm/ t;i}) 3-};';1:.

T )

2. TALAS KALDIRMA YÖNTEMLERININ ESASi

2.1- Talas Kaldirma Yöntemlerinin Sistematigi

Talas kaldirma, ucu (agzi) keskin bjr takimla parça üzerjn­den malzeme kaldirma islemidir. Bu sekilde kaldirilan malzemeyetalas denilir. Talas kaldirma islemlerinin sjstematigi, takim ile par­ça arasinclaki izati hareketlere, takim ucunun geometriSine ve ta­kimlarin kesIci uç sayilarina göre yapilabiljr.

_ a. Talas kaldirma jslemi, takim ile parça arasindaki iiafihareketlerin bir sonucudur. Taki m ile parça arasinda kesme (veya

~na), ilerleme (veya avans) ve yardimci (veya ~ayar) olmak üzereüç türlü hareket vardir. Kesme hareketi esas talas kaldirma hare­ketidir. Ilerleme hareketi, parçanin uzunlugu veya genisligi boyun­ca belirli bir kisminin islenmesini saglayan harekettir. Yardimcihareketler ise, takimin parçaya yakb.sma hareketi, ilerleme hare­keti bjttikten sonra takimin baslangiç noktasina geri getirme gibiçesitli ayar hareketlerini kapsar. Genellikle kesme hareke~i dönmeveya dogrusal, ilerleme ve YdjJuuCl hareketler ise dogrusal hare-

. ketlerdir. Bu hareketlerin parça veya takim tarafindan yapilmasi,çesitli talas kaldirma- yöntemlerini meydana getirir. f4i bakimdan:

Tornalama isleniinde (Sekil 2.1), kesme hareketi parçanindönmesi ile elde edilir. Takim, ilerleme ve yardimci hareketleriniyapar. Sekil 2.1 'de: a-boyuna. tomalama, b-alin tornalama, c-fatu­ra açma, d-form takimia tornalamadir.

Ca) Cc) (d)

Sekil 2.' lornalama; a) Boyuna tornalama,b)Alin tbrnalama

c) Fatura açma,d) Form takimla tornalama

25

i

Frezeleme isleminde (Sekil 2.2), kesme hareketi takimindönmesi ile meydana gelir; parça da ilerleme hareketi yapar. Yar­dimci hareketler ise parça veya takim tarafindan yapilabilir. Sekil2.2'de: a-alin frezeleme, b-çevresel frezeleme, 'c-form frezeleme­dir.

, i,

~'v

(a) (b)

2.4 Vargeiierne ve planyalama

a) Vargelleme,b)Planyalama

Sekilu

~,~~

A-':- .~

~. '. C,I' /'---_ " i}

~,iC.-:>

~

/:::-1 ~ •

t·..~·.:.·.-.t-rii· 'r-tJ ~. ' '~"j' . .:..1

w...·l(e)"~/· .....··.u~ ...

~-- - ':', ", i, ';

;; .1

(g)

(b)

L ~~

; .' i aya r ç a. ri,i ,:>~.' .~d "'. ii)'(~ Tr-~~'"'iT rtiJ

.--, " '.~,~';y- i·· ~: i

~-"-"""""I~'-'

'-'''C •.. \ . 1 ... ,.,. , .. '.' •(.•...::.y<::: •.•. :: •.'. \(;" ·.1

(CI»:~ E'J~\-----­u

tu

.......V"""'t ..:.'"..... .' .., ' ••••• ~ .•• .' •• ' ,','.' >i

',',',', ..•••.• j .• : ..••.• :J......... '-"': ::~'1

.-' ," ~

Sekil 2.5 Taslama yöntemleri; a,b) Alin taslama

c) çevresel tasiama,d) Punto arasi taslarna,

e) Puntasuz taslamaif) Iç taslama

g) Planet hareketi ile iç taslama

(a,b.c-Satih taslama;d,e,t ,g-S'ilindirik taslama)

. (f)

( a )

r--EC~IU~_i

"

U"I!i

1111

.1,' ....- i·"

t···· '.i I,

,~----il)( d)

(CL(b)( a )

v

c:;>

C~V~] ~

-: ;;)

Jn' . r/ ~~

iiJ! i di i

r- !j i y

D"ILi! -(iF i i \#]i (ii i L'i / i ..

(d)

:.~

( c)

l..-..-..

( a )

(b)

Sekil 2.2 Frezeleme; a) Alin frezeleme,b) çevresel trezeleme

c) Form takimla trezeleme

Se,i! 2.3 Delik isleme; a) Delik delme,b) Delik genisletme

c) 'Raybalama,d) Konik rayba ile raybalama

Vargeiierne isleminde (Sekil 2.4a) kesme, parçanin dogrusalhareketi ile gerçeklesir. Takim, kesme hareketi sirasinda sabit ka­

lir ve kesme islemi bittikten sonra, ilerleme hareketi yapar. Yar­dimci hareket yine takim tarafindan yapilir.

Planyalama isleminde (Sekil 2.4b) kesme, takimin dogrusaJh2reketI ile meydana gelir. Bu süre içerisinde parça sabit kalarak,kesme islemi bittikten sonra ilerltCme hareketi yapar. Yardimci ha­reketler ise takim tarafindan gerçeklestirilir.

Delme isleminde (Sekil 2.3), kesme ve ilerleme hareketitakimin dönme ve dogrusal hareketi ile olu'iturulurken, parça sabitkali r. Sekil 2.3' te: a-deli:, delme, b-delik genisletme, c-raybalama,d-konik delik raybalamadir.

(c)(b)(a)

pi Iiir.

Ayrica delikler, kama kanallari, profilli yüzeyler, çok produktifolan broslarna ile açilabili r.Burada takim tarafindan yapilan kesmehareketi, dogrusaldiL ( Sekil 2.7 )

Taslama ile, silindirik (iç ve dis),kanik, düz ve egik düz­lemsel yüzeyler, vida, disli çarklar ve diger profilli elemanlar isleni i

,

b. Kesici ucun geometrisi bakimindan talas kaldirma islem­leri, kesici ucun geometrIsIbelli olan ve kesici ucun geornetrIsibelli almayan olmak üzere ikigruba ayrilir. Birinci gruba torna­lama, frezeleme, delme, planyalama, vargelierne ve braslama; ikin­ci gruba ise taslama, hanlama ve lepleme gibi i~lemler girer. Esa­sen parçaya, kesici ueun geometrisi belli olan isleme yöntem­leri i'e sekil verilir. Kesic;i ueun geometrisi belli olmayan islemler,parçalarin yüzey kalitelerini iyiltistIrmek için uygulanir. Bu nedenlebunlara nihai talas kaldirma islemleri de denilir.

c. Taki in larin kesIci uç sayilarina göre talas kaldi niia is­lemleri, tek uç]u takimlarla (Sekil 2.U, iki uç lu takimlarla (Sekil

2.3a,b) veya çok uçlu takimlarla (Sekil 2.2a,b,c; Sekil 2.3 e,d)yapilabilir. Genellikle uç sayisi çogaldikça islemin pradüktivjresIartar

Yukaridaki açiklamalarin isigi altinda, talas kaldirma islem­lerinin genel sistematigi, Sekil2.8a'da verilmistir.

Sekil 2.7. Broslama ;a,b) Iç broslama,c)Dis broslama

i Tornalama ile, silindi rik (iç ve dis ), konik, döne! herhangi-bi r sekil, silindi rik ve koni k elemanlarin alin yüzeyleri, vida gibi yü­zeyler isleni r.

Frezelerne ile, düz, egik herhangi bir düzlemsel yüzey, ka­, iial, T kanali,vida, disli çark ve diger profiili elemanlar islenir.

Delrne ile, silindirik vekonik deliklerin islemeleri yapilir."

Planyalama ile, düz.' yüzeyler, kanallar, disli çarklar ve di-ger pufilli elemanlar islenir.

Vargellemc ile, düz yüzeylerin ve kanallarin islemeleri ya-

J:t}

(e)

(b)

(d)

~,-~~""ici-'

G a )

Sekil 2.6 Vida ve dis açma; a,b) Tornalama ile vida açma

c) (rezeleme ile vida açma,d) Dikey p)anyalama

il~ di~ açma,e) Azdirma ile dis açma

Taslama isjeminde (Sekil 2.5) kesme hareketi,' takimin (ta­iin) dönmesi ile olusur. ilerleme ve yardimci hareketleri, takim"veya parça, veya her ikisi tarafindan yapilabilir. Sekil 2.5 'te:a,b-alin taslarna; a,e-çevresel taslarna d-puma arasi silindirik distaslama e-puntasiz silindirk dis taslama f-iç taslama g-pJanet ha­reketi i le iç taslamadi r.

Yukardaki sekiJlerde v-kesme hareketini, u-parça eks~nineveya islenen yüzeye paralelolari ilerleme hareketini, z-parça ek­senine veya islenen yüzeye dik olan ilerleme hareketini temsileder; kesik çizgilerle yardimci hareketler gösterilmistir.

Tornalama, trezeleme ve delme islemlerinde kesme hareUe­ti ile ilerleme hareketi ayni zamanda yapilir. Vargelleme ve pJan­yalama gibi islemlerde ise, kesme hareketi bittikten sonra ilerlie­me hareketi yapiliL Bu bakimdan birinci gruba giren tornalama,frezeleme vedelme islemleri ikinci grubu olusturan vargeJleme :veplanyalama islemlerinden daha prodüktifti r.

Talas kaldirma ile döne! (silindirik, konik herhangi bir se­kil), düzlemsel (düz, egik, herhangi bir sekil) yüzeyler islenebilirveya vida, disli çarklarin disleri, kamali mil ve göbeklerin profilleriaçilabiliL Vidalar tornalama (Sekil 2.6a,b) veya hez.elerne .(Sekil2.6c); disli çarklarin disleri ise planyalama (Sekil 2.6d) veya azdir­ma denilen frezeleme (Sekil 2.6e) ile açilir.

,(---i'/[iiL

u

- Yüksek egil me ml'::ivemeti, basma mukavemeti ve tokluk;

3_ TAKIM MALZEMELERI, PARÇA MALZEMELERI,KESME sivi ;~ARl

3.1.1. Özellikleri ve Sistemaf,gi

3_1. Takim Malzemeleri

- Yüksek slcak!ig1 ve :isinmaya karsi dayaniklilik; ..,

Kolay isleneh:m :;5i;

Ucuz ol m fi::;; ,

Parça malzemesine nüfuz etme, talas kaldirma sirasinda olu'::'san kuvvetler, basinçlar, darbeler, isi olusumu, asinma gibi ,olaylar

,ve ekonomik faktörler göz önüne ,.Jinirsa, takim malzemesinin 'sahipolmasi gereken özellikler asagid;:- gösterildigi gibi siralanabilir: ,;)

J •

Günümüzde LL;m bu özelliklere sahip olan bir takim maI-:-:;>0

zeme3i yoktur. Senellikle yü,~sek sertlige sahip, yüksek sicakliga veT;?"}

J.'-!Lj ddya dayafkh ,rcd~:~m.2..' [ze:neie.:ri egiline, basinç VeU\ifL. ele:e:';.'~.'.·.'."•.•'._j.'

kar il mukav2f).::rleri dusuk"t,r islenebden ve· pahali malzemelerdir. /.:)-~.Üinendisl:i!:;. diger konularit-Ja oldugu gibi bu hususta da önemli·-:;:olan, ve ril;!1 ise gö re bi rbi rinr zit _ol~n t.e_knik ve .ekonQrni~ kosul-::,J

lari bag(~,Jjtiracak sekilde, en \~gun t.~kim. malzem~sini se~,me~~ir~~:(~:,.;): a~im malzemeleri asigida gosrerilen faktorlere gore sinif-:-!:!,J

, . b'l JC:'"-"~landl'/:1. i If. i :<>'~1Kimyasal bilesime gÖl{: :Karbon çelikleri, az alasimli çelik-,'...~

LL; hiz çelikleri (yüksek alasi~ Ii çeUlçler), _demir olmayan metalik-':'1alasimlar (stellitler), sinterlenh is'karbürler (sen: metaller), sera-Amikler, elmaslar ve abrazifler. :arbon çelikleri,az alasimliçelik:-~ ...•~ler ve hiz çelikleri takim çeliklen grubunu olustururlar,.}:$,~;j

, . ·:~:t';:;4r' - u al-ir ak l'kI' Il' i .. ",.\,,~",illsc gore. t~tet i~: r im çe i en, ste lLer ve sert me-.''<1}:j':;;<i. ,:j~·'i'-·'

taller; me~a1ik olmayan malze~eler.: .-8era.mikler, elmaslar,~braz,I.: ....f7-~'ic..\iiler. Meralik gr,uptan t~kim çelikleri demir esasindan, st:iiitler'Y~~l~Bmsert metaller ise demir esasindan olmayan malzemeierdir._.Ayrica,::~:,;~takim çelikleri ve stellitler dökme, sen: metaiier de: sinterleine,,+:_E~

•••• ' -: "o ,- ~ .,,~. ~>~~),A'~f.,:',ri~yolu ile elde edilirler. ">'::o'1;~+;~~t~

v ' ; .... >'\"~triQ~b\ .=;~~·~~·i

_'~~":}~4'~'1(-'~:O-I?~jt'J:~:~;~~,~:r~~~~)i

H<~.\i:}~·i.~:;~~1~1

Sertlige göre.Sertlestirme yolu ile serrliklerini kazananlar:takim çelikleri;dogal sertlige sahip olanlar: steJ1it1er, sert meral­ler, seramikler, elmaslar ve abrazifler.

tmalin sekline göre .Yekpare (kesici uç ve sap kismi ilebirlikte): karbon çelikleri, az alasimli çelikler ve kismen hiz çelik­leri; kaynakli (kesici uç sapa kaynak ile baglanmis): kismen hizçelikleri; uç seklinde: kismen hiz çelikleri, stelliÜer, sert metallerseramikler ve kismen elmaslar; tane seklinde: kismen elmaslar veabrazifler.

Mekanik özelliklere göre: Yüksek serrlige sahip, yüksek si­cakliga ve asinmaya dayanikli olanlar ve egilme, basma ve darbe­lere mukavim olanlar. Bu açidan takim malzemelerinin durumu Se-kil 3.1 'de gösterilmistir. '

1.Kirbonlu veya az alasimli

2.Hiz çelikleri

3.WC esasli· karbürler

4. rc esa;1i karbürler

5.Seramiklu

Sertlik

veya

asinma

mukave­

meti

Mukavemet veyatokluk

Sekil 3.1. Takim malzemelerin mekanik öiellikl8ri

.-" - )(ir) (i

3.1.2." Takim Çelikleri

çelikler

Bu grubu olusturan karbon çelikleri, az alasiml! çelikler vehiz çelikleri serrliklerini sertlestirme yolu ile kazanirlar. Bu neden-ole bu malzemeler için önemli olan sertlestirme ile ilgili bazi kav-ramlari hatirlatmakta fayda vardir. u

76

/i

süneklilleri artar.

Takim malzemeleri ile ilgili bir diger önemli kavram da ki­zil serdiktir- Kizil sertlik, tai~~~~~esi~J~c~I1tln, kizil sicakliga

~~<!-lde, k~~~;:!\e kabiliyeiini kaybetmedi~ini gösteren bi2:~liktir. Baska bir deyimle, kizil sertlige sahip malzemeler, yüksek

--sicaklikta dahi sertliklerini kaybetmezler. Dolayisiyla bu malzeme­ler yüksek kesrn'e hizlarina sahipiir.

Serdiklerini sertlestirrne yolu ile kazanan takim çelikleri,kizil senlik özelligine sahip degildirler. Bu nedenle bu malzemele­rin bilhassa karbon çeliklerin ve az alasim]i çeliklerin, çalisma si­cakligi ve buna bagli olan kesme hizlari düsüktür.

Çeliklerin alabilecegi maksimum sertlik k~.rb_on__miktarinabaglidir :-Bu baKimdan' ~ncak %_ 0,3 'Ün-usrui1aeka.rbon iS,~~~ çelik­ler sertlestirilebilirler. Karbon miktari % 0,3 ila % 0,7 arasinda olan <,:eliklerin alabilecekleri maksimum sertlik, karbon miktarinin artfIlasiile hiz]i bir sekilde artar. Karbon miktarinin % O,55 ila O,7 arasin­da olmasi halinde senlik maksimum bir degere ulasir; %' O,7'ninüstünde oldugu durumda Ise bir büyüme göstermez.

3.1.2.2. Karbon (Alasimsiz) Takim Çelikleri

En eski takim malzemeleri olan karbon takim çelikleri,karbon miktari %0,6 ila % 1,4 arasinda olan, ergime kosullarinindaha iyi kontrol edilebilmesi: için küçük kapasiteli ejektrik firinla­rinda ergitjleri. ve -vakum kokil dökürri ile yani itinal! olaraL imaledilen karbon çejikleridir.

Suda sertlesti rilen karbon taki m çelikjeri, ,RC =58._.64 ara--) ysinda sertlik kazanirken, suda sogutmanin tüm menfi özellikleÔne i

-<;de sahip olurlar. Yani sertlestirrne esnasinda sekil bozuklukl'§'fi

beydana gelebilir. Maksimum çalisma sicakliklari 200° .•. 250 ara);~inda ve 10 m/dak'lik maksimum kesme hizlari vardir. '/

'i -~ -. ~-- -"\. DIN standartlarina göre karbon takim çelikleri CIOOWl,.

iCllOWI, C125W1, C75W3 seklinde simgelenif. AlS! ve SAE'ye·!göre bu çelikler W (water hardening tool steeI) ile gösterilirler.i Karbon takim çeliklerinin en büyük. üstünlükleri; kolay islenmeleri

ve ucuz olmalaridir. Günümüzde, sanayil~,s,mi.s ,ül1.elerinde bu çelik-·ler hemen hemen hiç kullanilmazlar.' .. ~.

78

.;

, ,

\.

V

1,4..:5Mo

O ,7 ••• LO

62 ... 65 _l yJ

600 Le kadar _·r

Co Cr2... 16 4

3.1.2.3. Az Alasimli Takim Çelikleri

Alasim miktarlari, %

Çalisma sicakligi, oC:

Se rrligi, Re:

3.1.2.4. Hiz çelikleri (HSS,sS)\

i

Hiz çelikleiI (% 1) __% 19) \volfr:im (W) ve % 4

ren yüksek alasimli çeliklerdir. Pratikte çok kuiianilanrin özellikleri asagida verilmisTir.

Karbon miktari, % :0,6 ... 1,6 ~f.

( i\)<~t~~~i\9/ô ····{;T~&j.. __ ."',::h-4'\.:-1~~:-'

, '. -' >:::;;:,.~<j'-'.. ~\.';':'

•....... '. - .. -.4.'o _.\ "~

,m;;,i- •.. " "-041.-.~ : -"t-::~;/-~~~~- '. "'-'.', '" J

Kesme özelliklerini iyilestirmek amaci ile, karbon takim '''<~,>jiçeliklerine az miktarda bom (Cr): vanadyum (V). [U~g~ren '(W), ~.:-f~;molibden (Mo); manganez (Mn), gibi alasim elementlen ilave 'edi- '_';~11len çeliklerdir. Alasim elementleri bu çeliklere yag da veya' havada'·'i.,;;~;,:;';-,

ser~iesme olanag.ni sag.l~il'H. Bu bakj-09an ~uçe.likler yagve:~ava,~!<0F-i

çelik;en olmak uzere ikiye ayr.ilir. Yag ~~li~len: (% 0,9 ... % -1 ,45)_~:;JC, C,00 ... %1,6) Mn, % 1,00 Si, (% 0,50 ... % 0,75) Cr, (% 0,25 ......• ,1% 1,75) W, % 0,25 Mo; hav<i_çelikleri: (% 0,7 ... % 1,00) C, (% 2 ... 3) ::~':'lMn, (% 1. .. 5) Cr, % 1 Mo içerirler. Yag çeliklerinde serrlestirme .J

esnasinda azda olsa sekil bozukluklari meydana gelebilir; hava çe-' ,- ';' .. 1

liklerinde ,ise bu olay görülmet:. ~

Az alasimli takim çeliklerinin kesme özellikleri, karbon ta-'~ '0".,1

kim çeliklerininkinden pek farkli degildir. Bunlarin çalisma:sicakli-. ~,"'-'<o ~~ ".'

gi 250° ... 300C'yi' geçmez. Sanayilesmis ülkelerde bu çelikler ancak ,:;'çOKözel maksatlar için kullanilir.' .

iKesme hizi, m/dak : 30 ... 40 i 1_ i;'~'<,- ~

HSS (High-speed raol steel) veya SS çeliklerI olarak biii-t:~;~%fd~~'a

nen bu çe!iklerin D1N .standaItla~!r:ia g,öi:.;; sIr~gel~me. t,a,rzi. cet~eq7~::-~i~~~JI'3.i'.d e ve kullanilma ..alanlari C~tvej. 3..2""'te gosterilmistl:. AI.SI '~ve.._[;~.~.~.,:.,..~:..~..,~...;.tt..y.SAE standartlarina gore hiz çelikleri, sirasiyla T ve M ile, simge-,:J?(6f~i10'lenen tungsten (wolf ram) ve molibden esasina dayanan iki .gru~a~§~~'i~~;:;'iJ

ayrilirlar. Bu iki grup arasindaki fark, M grubunun T grubuna'gö~~::~I&;r1!fidaha ucuz olmasidir. ",.·"h~ "':;~~J

">ç%~

Cetvel 3.1 DIN Standardinagöre hiz çeliklerinin simgelerne tarzi

-/

i- ii,

,

I'

iiii

i

ii

OHI Standardina Simge Simgenin açiklamasi

göre Malzeme No-su

3202 S 12-1-4-5 S-Hiz çeligi

3207 _ S 10-4-3-1 Raxamlar yüzde olarax W, Mo,

3243 S 6 - 5- 2- 5 V, Co g ibi ala ~ i m mi x t a ri a ri-

3255 S 18-1-2-5 ni göstermex tedi r. "

3257 S 18-1-2-15 Örnegin

rf' -,3265 ,s 18-1-2-10 S 12 - 1 - 4 - 5 - -.,'

3302 S 12-1-4 I!' L %5 Co

3316 S 9-1-2 lLL %4 V3318 S 12- 1- 2 L 101 Mo3343 S 6-5-2 %12 l,.j "c,i

r' --3346 S 2-9-1) G-?-?-3357 s 18-0-2 i L i ~ '4tfI Vtlv

-,Genel Ince talasKabata i as~gir-kesme

Tornalama ve

S 10-4-3-10S 12-1-4S 12-1-2-5S 18-1-2-10

planyalamaS 18-1-2-5

S 18.-1-2-'15

Spiral matkapS 6-5-2 S 6-5-2-5, ve kilavuz -

S 6-5-2- -

-- -Raybalama

S 12-1-4Freze!e'me

S 6-5-2S 12-1-4

S 2-9-2-8 ,S 2-9-1

S 18-0-1

' i S 12.T-2-5S 18:..1-2-10

S 18-0-2-2,

-Testere S 3-3-2 S 6-5-2

Cetvel 3.2 Hiz ç eliklerinin k uJjanma alanlari

80

Vfl)"'/'}Ji-, ,•..V,:}',~··~,f"i,··!"). ,,' J__ .~ , F

, ',i'.:", " i

iTakim çeliklerI ve özellikle hiz çelIklerinin, kesme~ kabili­yerle rini artirmak için siyanü deme, kaboni t rÜdeme, b-uharli ,.ortam­da isi! islem yapilmasi, bom ile elektro-kaplama dgibi yönremleuygulanmaktadir. ' '

Amerikan standartlarina göre takim çeliklerininmas! ve simgeleme tarzi Cetvel 3.3 'te gösterilmistir.

·I'j.:.'-

Cetvel 33. Amerikan AlSI ve SAE Standartlarina göre takim "ç eliklerinin s imflandirilmasi ve simgelenmesi

Suda sertle~en takim çelikleri (w)

Darbeye dayanikli takim çeli~leri (S)

Yagda sertlesen takim çelikleri (O)

Havada sertlesen takim çelikleri (A)

Yüksek karbonlu yUksek kromlu so§uk islenmis taki~ çelikleri (n)

Sicak islenmis takim çelikleri (H) :

Kromlu sicak islenmis CH 11'den H 16'ya kadar)

Tungstenli sicak islenmis CH Zü'den H 26'ya kadar)

Molibdenli sicak islenmis CH 41'den H 43'e kadar)

nIL çdikleri:

Tungstenli hiz çelikleri (T)--_

Molibdenli hiz çelikleri (M)

Az alasimli özel amaçli takim çelikleri CL)

Karbonlu-tungstenli takim çelikleri cr)

Az korbonlu kalip çelikleri (P)

3.L3. Demir Olmayan Metalik Alasimlar

.,i

.~j'

- -r. , rf

'(I (/,.:;-/ -' i -' ," riL/

,.., J)

Ticari ismi steHit olan bu malzemeler rungsten, krom ve,kobalt alasimlaridir. 60 ... 62 RCsirnligi'l1tr sahip, asinmaya dayaniklive çalisma sicakligi 8000Ccivarinda olan bu malzerreler ancak dök- . J

me ve taslama yolu ile, islenebilirler. Avrupa'da hemen hemen hiç "j

'kullanilmayan bu malzemeler, Amerika'da bazi alanlarda kui!anilir-~,j

lar. "'.;, "~,/: i; r .. / / ''·1 :" . -1);·.ii r" i" _ "L ~_• ..i/i C i I/IV ;:'(.--, in .>, f;. iS -rf!! t~ •• -",;) • <:)ça..i.it .. ,.t:;'>:, ..: 'i

./ ri" 'i i; / i .. ;:';;~~ : ':·1,'1:7!'" '(.1"';';-./,(: I,·'.c' ,..,.(,'''1 ,"-i- i-'i>," .'1r/ "L ,'t/'bL ",,'- <.'1, .. ", , r "/ c' .' ,:': ~':.J

,.;,~-, ,; "'/.i lt /'" ':; ,'t, ~ ,'( /<'711/'1(/ /1'>/ ',> '!, 1

-~ C • '_ J 81'<>""J,r •.. o ~ i.Lt S - ~ O r _~ -i r_ 2. -- '~' _:,,~~{'.-,:;~:tv --} /')-?..:J L. -; ,Jr }l.. . ,"c"",";' i

," ~ ~!.-:;v ~

C r.-4 ri.)' _ ~::::i. , ~ .... ': ,:,~

, ~O

ri tankarblirü

wolfram

karblirü

if ~\ 3.L4. Sinterlenmis Karbürleri\/ .7 .. -.-' J

,,' I'c" Avrupa ida sert metal (HM-Hard Metal) .adini tasiyan'.isIn-;.

~i' ~/ tedenm. is b..rbürler '. ~aglaytci malzemeleri kob.~lt (.Co) ola.n; tungs-,ten (WC), tnan (TiC) ve tamal (TaC) karbudennden sinterIeme

. solu ile elde edilen malzemelerdir. Bu islemde. rungsi:en, riran vetamal karbürlerine,toz haline getirildiktyn ve istenilen oranda bir-l'birleri ile karistirildiktan sonra (Sekil 3.2), preslerde yaklasik 4000... 5000 at. basinç' altinda Ön sekil verilir. Daha sonra elektrik [1-.

.

altinda sinterleme

L

i~~iQ~~ .,Çesitli elemanlar

Ogutme

~00 •••

~IlOn si i-e ri err:e~jJ'

SB. iI" ,.,,-: .• ,-,_.r,. ..• ' ~. - i

K~sme ve. {}- '.:/Sekil verme " /.'/" .

/1400 ...

r ibi:i0.i..] i';;::i-.,. /

., .. Basinç

( Nihai sinterleme

1'\:'1 1~!il·-Takim plaketler Ozel elemanlar

Fn

E Karistirma

11 ./i,'

,L __, ~

-,;." .'

. : .. ,. i

Presleme J

•• '-.11

Sekil 3.2 Sert metallerin imalat semasi

82

nnlarinda 900D . __9s0°C sicaklikta ön sinterleme yapilir, buradan çik­

tiktan sonra taslama yolu ile son sekil verilir ve 1400 .... 1600DC: 'denihai sinterleme yapilir. -:.',::-'--

Çok sert, yüksek sicakliga ve asinmaya d<iyamkli, yüksekçalisma sicakligi ve kesme hizina sahip bu malzemeler günümüzdeginikçe daha çok kullanilmaktadirlar. Özet olarak sinterlenmis kar­bürlerin özellikleri asagida gösterilmistir.

Kimyasal bilesimi, %

WC

60 ... 92

TiC+TaC1...60

Co5 ... 17

i",

i

f--~-~~

900 ioOODC

87 92

i /f' ,'">

,\,1,1 '

Çalisma sicakligi,De:

Sertlik, RA:" (

Çelik için kesme ~ / J Lhizi, m/dak: ortalama 80 ... 300 f'.. ~c t Vl$vCISO'ya göre sinterlenmis' karbürler, üç gruba ayrilmis ve

bu gruplar P, M, K gibi büyük harfler ve asagida gösterilen renk­le rl e si rngelenmisti r.

P-mavi, sürekli talasli malzemeler~

ri

i )

, /'t('1""( !i M-sari, karisik malzemeler;

...., i ) 1

,",> \ K-kirmizi, kesik talasli malzemeler, için. ,';'.'~ '\ : ,·'iHer grubu olusturan malze.me çesitlerj, asinma mukavemet! ve tok- \: :'\1_ .J

lugl1nu (dar,beye, kars.i. m~kavemetini) gösteren_Ol, 10, ?O,: ~,O,40,'50 \,-11rakamlari ile simgelenmistir (Cetvel 3.4). Rakamlar buyudukçe mal-, .•zemenin asinma mukavemetiazalirken toklugu büyür. Rakamlar,kqçül- ir';f;':~dükçe de asinma mukavemeti büyür ve toklugu azalir. ,~ H" ._,y.~!.;,'}_

,( ", ", /' _~icakliga Vp- asinoic,ya karsi ,çok mu~a,~in:, olan bu malzem'e- if:.1}?!i\ lerin egilme ve darbe mukavemetleri çok dusuktui. Bu nedenle kes-; i ,.-11''/ me özellikleri ile birlikte egilme ve darbe mukavemetini 'de iyiles-/i" ,:1

·f. _~\' tirmek için,. 5. r:!!m k~linlikta sin.terlenmis- karGürle.kaplanmisçelik':: ;~,..'!' ...1\ lerden çok iyi sonuçlar veren tak1mjar yapilmistir.': ".;, ,i' .,'<ii .••••.•••. ? _._-~

~;, , . S.~rt metaller; gerek içerdikleri malzem,elerden, gerekse;~.rili.V imalat yomeminden dolayi çok pahali malzemelerdir. ! f • ,.' " '/3

, i { ! i' . !J("} il( i (, i·, i., ,/'0/'.",,-1 ,i'r,oil'-C>t"''''' .• )SOI1/c-i ;;,-r,'r,r'/C'r ~'-,J('., rC"CliliC-U--1,-- i. >~:/ i , i i {' i ! ".

{(-{If'. ,..., re ir~()t,,/~' ~ 1/(,- C i ri"_"-"'·

f. J - - . l.- -: ç.:.,'- - "1 ..• ..".,1,,_. ~ '(7'( r ; l' .".-:.-;',~.:~1

, {,(i"" ,,- i. 1/'"

IJ('J' '. -- \"/,,1(,,,.,," "<7/ ']"1) ir. 1;~Li/i)~-;ufI,t)~.• i . r . / ii f - i V :( f ,. I.l..' r --;1 J _ Lt' ,~.::8/ (f ,li ,( pir, i; j C/"" rt/I J.~J/ '',/ .' (1/cli i (;h.,LC,:.:j:~

/ . - .,~'-i,:1~

(i / .. ' . ( > '-Iv',,, r Jl~tk;-~;~Ir' .; eY > id \i,J r 1\ii ~J i 11c. - "'c-~ .•~tc,'A}J

. i ' -, - ':t i .Li. qi:L'1 .J,i ~'-;"~,ICI\A.Q. C/(c( ~ 11'( f'" vi GJ ,r :~v~1

ç 1(-,::-( I,: i il:! ~ i; \ ii ci i / [) ri.! ii o.. LU ti\ J f.l(il~- . " ri' i. ) ( ".J'.J,1 f-'-I.AaL·1C{(k;i}j~I'~'1' ! ~"fl._f~ __ . /!/ _1 i i i "o{l-:, 'll i ,~i - J - 83 i .~~~>;:~:tii. ''i " -'(,( J '1, " .. 1,:~r~~;s.1f;5

il p \1 ,i '1 _) /1,.- i ( -/\.."'1. C~t r .. " .. ..A.~--.~~..",-, -- r • ~ - - '~',~)i't~:;;

\

i

17

89 .•. 95

m/dak

3.1.6. Elmaslar

-Seramikler bilesenlerine göre üç

- Saf alüminyum oksidi (A12 O) ),

Sertligi, RA :

Müsaade edilen kesme hizi,Çelik ve dökm'e demir için

-;:q ,;,;Z~-':V""~~

3.1.5. Semmikle, i .~'f~:~~;,;iSerami~ler, ana malzemesi alüminyum oksiti olan ve' sinter.~ ~.·',<-l

i~m e yO~u iie iin al .edi ie n maIze.r::el erdi r. t~:rdi gi. oal.Üino~nY.um "OkSI.' •.••·.....•....;.•...•.v.r.... :._..•.•~.;...•.•..• '.'.'. '.'.: .•• 1.

tin safligi % 99,7 civarinda, en yuksek sertlige sahip, yuksek~slcak-·~,;'c~;.>.)liga ve asinmaya karsi çok dayanikli olan ve yüksekkesme.hizIa~:'~~r<Jt~.::·.nnda kullanilabilen seramiklerIn darbe ve egilme mukavemetleri-;':,:!':!

~ok düsüktür. Bu ne?~nle ancak: i~e veya çok ince. t.o~::ima :gib(~' r

islemlerde kullanilabilirIer. Seramik takim malzemelerinin ozelIikle~ J

ri su sekilde siralanabilir:'" '- j .j

Çalisma sicakligi~C: IBOO'e kadar 'J>{" 1

~ . "j~ ..... ' ..•. ) r ,~,,.-

• -v, ••~ A

. t ,", ·-;;11 ~-~F;-~:::,~t:;,~:..:'>,.-\:~I

kaba talas 100•.•300 ;;5";:J:~,"

Ince talas 200 .•. 10"00.,,';::(..:,

gruba ayrilabilirler. Bunlar:,::~:::::

( '/ / -:;.~ })} \ A ii {/S:l-:.';;i[-,j,dJ_ -.): ..'. J~ "-i.'~-:..;';'- ..J

- '>+ .,.~. ~ " '., -. f.

- -S~rmet (Cermet = Ceramic + metals) denilen' ve 'Al:;i9) ..~\di;~:,;:~o"..'j.- .1' ...• ,,!t •. -~,.,. 4

ile Mo, Cr, Fe, Ni gibi metallerin karisimi _:.. ;~--':J;:~I:;';h,<-:J- A~ 03 ile WC, TiC gibi metalik karbürlerihkarisimldir~?~1~/::~··0

. ,. .r i ,i i L '"\ , IT' < 1 : " •. ""ii 'u [J) -f --!- r (tt J': r· ) ,::'- ..~.~.".. ;:-:'.' "<:

Es:isen metalik olmayan ve metalik malzemeler' 'arasinda<""'Jyer alan ikinci ve üçüncü gruptaki seramikler daha iyi.da.rbe veegii"'»'hj

me- m ukavemetine sahipti ~\.eL , ,', •., '.<i.:t'{J··~:'...'·~.::c.·..:.'.:1.. '. ')"'_"i":~--\']

Seramik takimlari kullanildigi islemlerde iyi sonuç'alabil!~~e~J~rr,.2,~jiçin, tezgah-tutturma tertibau-takim-parça zInci rini . olusturan"J~i.~i~~J,t0ii;;~

.... I' ~.. ok k i k' - - '.. '"'l-~$~"*""" ,''::1temin IlJIt igi yu se . o masi gere ir~ ' ... " ,dIAc~~~;F~W.~j

.'.,,;'.·~!·:;>~j~i~~;)En sert malzeme olan elmas, sicakliga ve asinmaya:"kk:~r~f~·:.J

çok dayanikli fakat çok kirilgan ve pahali bir malzerriedir.JKirl.!gan~;;Qp<joldugu için ince veya çok ince talas kaldirma islemlerindelill11anii;~:%J

Iii.'Eimas ile islerlerek elde edilen yüzeylerin pürüzlügüTO~T\ilm.1GiiJ;.i,).r'f:~~.- varindadir. Norma! islemlerde. 100 il.~ 500 m/dak 'arasinda'olan kesiil~~~~~(ii'~ilhizi, özel hallerde 3000 n:/d~ 'ya kadar çikabilir. Isleme· sicakligl,~3R:~115~O ~C kadardir. Elmas ile islenen baslica malzemel~~ sUl1lardH;~~J~:rr~E\;i.1

( Alumin~~n:. ve alasimlah, bakir ve. alasiml~ri, bronz, pirinç,' ~i~~iB'.~t2?:r~tM\ !) alt!n, gumus, sert ve yumusak lastik, pleksiglas, teflon, b~~~1,bs~r~:~~G'±-i'~1'.- kagit -vb Y . ",-,-,:,&,'i ... ~,,"U,~:?~4

3 ---r (//11.// f/ '.1 i /7' /1 ( '.'~.~. "1. -r- 1\ LI b iL -1- rJ S 7 CJ D o r Tl j f r ur· CB,'X;$1';-'lc '~~i::2..-,-/" b' ·1· oj -'~!-ÔJ y\. 5° ri r -:;; q ;'>1';;"'" i.~'2c4.... e rf s-e-r T .il. / ;J..h.·/(k ..lric.:,.:;~B;:.::,i~~~t..}~

c.i , -c. JYf ••.•. d , '.' i. i' '_"o.~,",r.'l!"0~Jj,b?f!:;;':J! f ri. b' tA.. r:1cWl'P ) r>iy-i~ili-iJ."].J>~

ivi. d tl de)!i. (g N) ,e <.1 r'V) /-1v.;, ) Eyi -r,e / t:.. ') r y,: ide. edri;" f ?/~;)f;;d', t r/~ vedk-S'i! oy) c< n d d/)-'] L (7

h;;i/iC>1J~/'V\ o{VV1~V/ff~yvil'~ck SLiyii;lw,-{a..r-. JI~'dirU( 5e.r+J~+/r;I,.. ..,JfPbke..f. fOYYVl);;iy DiC,1 H C-t f ?!, /;S le. vi vv[ -C~ i'/J1k/Of"vH:_JI y1 5/{I! J/l.lt"n'n r H K L ) l; S') ~a ~ I. r tv / / O l~errlL lt' cz/a,?(l>'vt )~vti le LL!) cr v'-'1 cl t:..4 V i Y><'\ ) L f'Vvi.~j7{'1"Y\-ele.y ~t;.ei::::. slCci ! i ~ 1_ "'L/Yv> 'n 4-'1

() )0: r i i, 1\,... ~ft'M('r'Jf.<:1l( 'Ii-P(Q +cd~i J;ayl'J 'I;:)?//;;I'1' 'tc{ af ;:'0 idi mc{ i 1'. i

j"J u. vv) i , ~~ , r/d ~. i'" 5 1(;)\,.;ivvid../1. _ i " -- "2/~ ('-iJLi' .,.o {Jc e eli fj/l>-td'--.vi OY] r

C~ ,in d<1 d u 2UJ ("U'-W G

('~ le VYll'Yie ; li ..}.014 ~ ol L-t~~J'.i)Wl;i '2.-

TEc6A-I+/

-17_ V//eJ luho<i( /LO;] ,,~,~ i;,' /?>,-h~ r<:;LC-..-r"'71 i: iZ ,h )

/

le' 7-<' J: !4/~dq

rc?v"u/ve ~~ 1.=r n=7 }

,jco,-c?l t;,;f,-rc;:7;:

vD-

M-., HcP~.r:--"

''/''-&~- .,2 _ Ke-.n-r.:<ndcr (d.:!.vreyl ~.:."'-1..' ve L)p.~1--..-;;..)

,3 - ~rJcr 7>7,7 (/;S n->;;'~ ?~ -./i:?7 .-i/n J?_ Arpbo-fo _TQ-e,,-"-, I",L,s/YICf-.H(tn':J'I)'

+~A-I'lO> yi'd~" "",'/"8 - j&.f,J' /"~. ort k .~ ~ / cl /.:.i? ,~.; Ii . _

ju:i!r-(rtM cf ..s<jle.:.,-u/;i~ h<7rr!'Leclb-r/'-

34.' 5 6

f !

~ L {

-c-ar--" - -=-~-_.

Ta 1 as

i)

--Ik:zagi

_"'_ R-2vo/vcr ?;:;rr]~Revolver

i_\.-

,0«- 'le ~aJ.,[çr>"dq cio';'eb ir 1:,.;;-- r01/~­-/.:7:/,1/0 v,::pd/.>- &u c-/":"n.c-,-- -/-a~iUL /a~'J i c i

j~~c'I(,llc ü/h j,/-fcl';;hr /u-r L:?{u,r.. Ci i i I._ -'7 / '1 .-r /.

tA 'l2-'hP- o ~ pi;'c:r ,K.J('/7 C/C/~/ y;-./p./;;"*,,/,<

t7YO ';:/}-;C<Lb'y- .fc;'iI'/:Jjpd;-Sal·kj;:~ Fnfr'-47-'-'

-/=<f'-;:/.' c0ii7/;;;..-uL r rft·e/en ~ et'Z"::>.2 .::i

/;;.Jri?;',-d I'~/~WJ .. ,,;JrC~".:; /-i/,xyd~h"/crrçQ .0/{,.Y/r//~n /,C,l)-i,7-:i/-/~rfidr

~- - ._-~-,-_.-, -------.---

iorJVA

(a)

~7~-E.-,....-</ /-r---) -----"-~

:/', , . j .

Cb)

/ ".! ..•~._ ;//r. ~t' ",,' .".- ./,

yüzeyi

(-=--i '.\

\

L;:/agll

$erbest yüzey

Cb)

seKil 4.6 larna Kalemi

lalas yüzeyi,

Yan

serbest__ . i

_ 'jUlli,! Uç

Talas

egiK

,ii +yeL iÇ ''fu2e'-j llrhC'(

lt>tleIlVl\er "\

LC\) f ~ ~ba tcdtlFu\eVv1'1

, \

Cb) \ ~ '1~ 'rx l't:1tj6\-<-VV\\

LL) \ ~ fC\ll1rC1 k4 'eNi

(c)

Cb)

Cb)

~.

Sekii 4.73 Vida -açilmasi

i

Ca)

'Sekil ~.72 KOresel yUzeylerin olusturulmasi

Vidalar (Sekil 4.73a), form takimlari ile açilir. Parça ekse­niine dik ve hareketini tezgahin ana vidasindan alan takim, boyunailerleme (u) hareketi yapar (Sekil 4.73b,c)./

Egrisel yüzeyler (Sekil 4.71a,b) parça eksenine göre dikblan takimin u/u .orani her an degisken olmak kosuluyla (ulu :=. r rdegisken) ayni anda boyuna (u) ve enine ilerleme hareketleri ile

i meydana getirilir. Küresel yüzeyler (Sekil 4.72) u/ur oraninin her

an sabitdegerle degisken oldugu durumda islenebilir. Eg'dsel yüzey­ler form takimlari ile de o!usturu!abilir (4,72a,c); bu durumda par-'ça e<senine dik olan takiim enine ilerleme hareketi (ur) yapar. Ay-

rica egrisel yüzeyler kopya yömemi· jle meydana getirilebilir (Sekil4.nCi).

·1,

i,-.1

(d)

(c)

(b)

(b)

til

( a )

_L~

(b) (c)

·..1

Sekil 4.70 Konik yUzeyle~in olusturulmasi

Sekil ~.69 ~lin yUzeylerinin olusturulmasi

~J

(a)

Sekil 4.71 E~risel yDzeylerin olusturulmasi

(a)

v

Könik yüzeyler, parça eksenine göre' egik durumda bulunantakimin boyuna ilerlemesi (u) (Sekil 4.70a,b); veya parça eksenine

göre dik durumdaki takimin, u/u orani sabit kalmak kosuluyla,r

ayni anda boyuna (u) ve enine ilerlemesi (u/ur := sabit) ile olustu-

rultir (Sekil 4.70c). Kisa konik yüzeyler, parça eksenine dik olan ve

agiz uzunl ugu konigin uzun! uguna esi t veya daha büyük olan egikagl711 bir takimla da meydana getirilebilir (Sekil 4.70d); bu durum­da takim enine ilerleme (u ) hareketi yapar.r

Parça

Destekleme

elemani

Dengeleme

agirligi

C e)

Cb)

Cd)

i

(a)

Cc)

lugu i < d olan parcalar sadece aynaya (serbest tornalama) (Sekil4.7 ia); i ~ 2d olanlar, ayna ile karsi puntaya (Sekil 4.74b)j 1 > 2dolanlar ise, puma arasina baglanir (Sekil 4.74c). Parçalari tornaya[unurmak için (Sekil 4.75): pens (a), puma (b), ayna (e,d) plan­saiba (e,f) ve Iune[ (g) gibi standart tunurma elemanlari kullani­li r.

Sekil 4.76 Plansaybalar

Plansaybalar oldukça büyük ve dönme eksenine göre simet­rik olmayan parçalar için kullanilir. Bunlar basit delikli (Sekil4.76a) veya ayakli olabilir (Sekil 4.76b). Bu elemanlara simetrik

(Sekil 4.76c,d) veya simet rik olmayan (Sekil 4.76e) parçalar tunu­rulabili f. Plans~ybalara parça civatalafla (Sekil 4.77a), ayaklarla

i i

~i~g

(b)

@~ i---- --

Li~~-- --_ ..~

~.Q neB>---<E} b U

ilc af[Bd

(c)

Tornalama yöntemleri

a. aynaya tutturma (serbest tornalam~)

b. ayna ve karsi puntaya tutturma

c. punta arasi tutturma

(a)

~ekil 4.74

4.6.3. Üniversal Tornada Islemler

4.6.3.1. Standart Parça Tutturma Tertibatlan

Tornalama için parça i/d (i -parça uzunlugu, d-çapi) ora­

göre, [ezgaha çesitli sekillerde baglanabilir. Geneiiikle ULun-nma

Sekil 4.75 Parçayi tornaya tutturma tertibatla ri

~~--~(a)

(b) [Sekil 4.96 Esnek mandrinler

i

Daha önce belirtildigi gibi lunetler (Sekil 4.97a) uzun par-çalarda isleme sirasinda sekil-degistirmeleri önlemek için kullanilir.Bunlar tomanin bankonusa tespit edilen, sabit; veya arabacik uze­rine baglanan ve kalemle hi rlikte. hareket eden, gezeJ olabili r .(Sekil 4.97c).

Oramar tornalarda çubuk seklinde küçük çapta parçalarpensIerin yardimiyla tuttiirulur. Esenek bir burç seklinde olan pens(Sekil 4.98a) sikma deligi, sikma konisi, esnek sikma kismi, mer­kezleme kismi, yönlendirme kanali ve vida kismindan olusur. Pens­ler çekme veya itme yoluyla olmak üzere iki sekilde çalisirlar.Çekme yönteminde pens çekildiginde konik kismi tutturma terti­tin gövdesine dayanarak kapanmaya zorlani r ve dolayisiyla parçayisikar (Sekil 4.98b). itme yönteminde pensin gövdesini olusturaneleman, bir çubugun yardimiyla itilir ve pensin konik kismini kapan­maya zorlayarak parçayi sikar (Sekil 4.98c). Sekil 4.98d'deki sistem­de sikma, d, somiinu yardimiyla gerçeklestirilir. Burada: a-parça,b-pens ve c-pens kovanidir. Somunun sikilmasiyla, pens kovanininkonik kismi pensi kapanmaya zorlar ve parça sikil ir. TllJtU rma yüzeyleri düz olan pensIerin yanisira yüzeyleri kademeli olan pens/er devardir. Bu penslerin iç (Sekil 4.98e)IÇ lis yüzevleri (Sekil 4.98f)kademelidir. Burada: a-pens, b-pens gövdesi, c-parçadir.

4.6.3.2. Teknolojik plan

Tornalamada islem ve operasyonlari belirmek için, dö~üm,dövme veya haddelenmis çubuk halinde bulunan ham maddeye uygu­lanacak talas kaldirma yöntemi ve paso sayisi saptanir. Bu islemparçanin sekline bagli olarak yapilir. Paso sayisinin . saptanmasi,kaldirilacak toplam malzeme kalinligina baglidir. örnegin Sekil 4.99a'da gösterilen parçayi imal etmek için, hammadde olarak 'çap:i 50mm olan haddelenmis bir çubugun seçildigi ve bu çubuktan testereile uzunlugu L = 78 ± 0,1 mm. olan bir parça (Sekil 4.99b) . kesjl­

digi varsayilsin. Parçanin Aile simgelenen yüzeyinin oJustu~uimasl

20f)

Ca)

(b)

(c)

Sekil 4.91' LuQetler ve lunetlerle tornalama

207

"if-- _ KeJ~ kcrrewi r

-(; i l;Lt -.) ;.e0CWL..1/ -i' i j- /~;:;i -;; (.;7I:<',SLtll"'('.J,nl J j;:;'- ;).•••2

h .CJ.re tL';i"

i_!ef/v.d ,?fc;bJI

2-- ~ Gef'vdL(lcu* 1.:1/oVl)

3- A 1/7,;) )..(?<7L{Me!-~i 7'~ck ~,;/,,-/r'k .6lr ..k'Ze"<'.l() J~;?-,5PY,' h<:J~Lu/ ,z~)f~~~ -f - ;;).1<-<-< ~ /' ;i/' i n ;;f>b - Ka/ct-U//'/'-

1- - 7::rl,"'-{ / ..../I</v--w..,,,;J cf.v-z.c-c:i/

'p - ,L:i? ô> L 7 c./I,;-y! -

"( - -r;" h. / J di- 'j;J or- 1'-/"2 'if/fo - T;;;bIJ

11-fJ.{ - )--i"" /-o vV - V;;te-J ju!uJ/4

A- ~ / 1<' i/ / e.U.<-Z j"dt.Ol.-t .

horei ..el/ -ItTf/~P4L i,::.t-zd, - eb67/' el.r;;:;/>ndq

,<:'i%4!pa f"çO_Hn in jk/ 1&-11Z- Iio~e/./ /)/ d? ,dJ -"7 r / / -:-;ig v~çeLA/t:.

:t,rd/jll~CI hf/reW/er?J:e jQrr; a ;rClda /o/I~n larY.?fldo/f

ÇE~//;:- j.:7/7;;;/ftrr vE /7dh~ )y/dd V e d/;~ -çrdJ.rilijr ;;çll;;lJ/i-,-~

--­~Ca)

((<VNHI)- -f'.r< :!.lIL..A

Ci) (~l//dC{)

/

C g)

Ch) (ft"t1//1;;-7)

Takim

'(;~k~ ehrC/l c;evr~~) ve .,;}/;/}L~) o/i-vu:ic uzere /1/ ~lF'

f re2<tc,.••<c V<vdlr f/ er ,1/ 7',Tn /e~ f "I'/cr/l,l«" ,ja-Jl_lô.r S/ If;"",;,,;!;,,/-u,,, . bii-Hk çb'refi/ I'i~'kd~ ) dpk-/ '1'0 n yu:ie)'ck .6u/.""'i

J/I/h j, r/L. />-eie i~ q' ;;~ j'/nekme iS"- .J;;S~r/ ii) im yu~ 4.6u[T!.;).Yj ;J.-;;n {re:Z-f ile- ?rÇ"dLL~/r/

-~- --------~----._---------

-he ~~?-<i~'rf <--j -'

IÇ/r

T erne}plaka

TabI a

Masa

gövdesi

(D)

1

If--.~

~, ,,~! ~

Ca)

'~ ( ~\ i

a - (/iks ~M~C J c1--- IJ;!,s// Ça ri. $1i'J!-4n/er/

!,---'l lardiU? ml//k ---7 )?>nJu 2 ,vidcr _..vJ!.Ls""riL.IA:;'p { c1.c/~~

M-? jlJp ?dilJ -I i .1- laMm friSi'j jcd/'L - tfrW",il

3 -- 7t~.d f kkci4_- f.{[}I<sfa LTdi-. -f,;i~i'fcl", .( I<'vi-.;:.i..v\j

f - !hrJ<'..m~ dl4>l/ kiiJ~{;. - -rii.b/q.1-:- t,lv/J'

8<-- j:A}'fi)4 (V"t.)I~fci7J deJ-kUe'Y-tet ic"ii)

/i

'-

;V[d/x~~ ~e,s/ ;!L·' J';~ -/-~rrtler-IL ~/;j/:-n ver/ /nci /e::: d/)-7) cr/ ri .' ri ! / r i .ir 1- .,- /. /y,O,CU'll.) ?(aJ}rC ..ey t;/I71/c/?C1/rn?C. ./.-z CY//7Qk. ....9/.:5; vd,t;.-; ..).-~L-~ /e.

j, 'c;/mlc,-]d,'J-/k:'-. --p arçetlcri-) Lv !16;?/)rnClv0' /L ,::f'r7L-2- ço';:;'(/?!u·fly- p/1--. vp/i/rJ71c ;',seO}//}c- ~erds/ '/;/m dl.t,J:(r-kr- /;5/c: ~(j /?o,f/adq <-..!l';V7de-ne.

<iJ 7~LA~L/ ~/;ç'/NLc~/R-!-Ic )) ~/~dJ:c/,r'/-c ZJ~!C7/J(7/a<- /j; ?a:-r-4~/~"---/5çrv fioYi//kl'?na:... -Ca [a;-> ,id j/(,;-rncc Jolc..< ;'~ );S/~ $c-//?7cYdeo1;/e-",:

~~s,s fa/d/r/Jlcc .f1S4'Cct..- deu (qjz/) ~Lc:i-- ,br}- 4~/'-<-<.(C<':... ?~4C"'",J~/~d&VL-- fr1 d12e.UL-C.- k~Mrma... ,/j:/~') (/~~ k/?h""'/cr '? 0'.6,,-/~

'-;;;1.:7,5 lctk//?~?a /;S/Ln?/er/-:.z.d~ ,.?>//-<y,'de.. i/..PE'LH~ .. ,r?k/?1/~J-;.

fle/mG..- ) /:.e-riC/ UCu12. JT..~mebS:i-·"-:.Pe/l/ i:7/q~L ve- ..~/' uç.lt,L. -C-Qi./nrz.(a...-/Q

~al';/dY7-. ~J;/C~--l-d(;;;S-Jt7//;r~d /~/e/llIP;;;:-_~ j(~ 1~~ ,ve..//e.r/c:MC /td.-e.-----ielt' -ttlk/inlni c/'/;7nJ&Ü ve- d.z9;-i--uQ! ;'oref.e,J..; L-7L ci(U-f/ur-v/u,--Ul"- ,i?- ppr-c;4'Jr ..ÇQ'b/l. /:40ndl:.~cn:/t,-: .J3L//lldll«- iJ/';-/;'l:.~ P"""'n<r /7e.. dc/tt:...c/c:krkri-- ,k.cTr// ?o/?~qycr m,q,lcC?/, .J, czyr'4J?Qr-qi:. ~ /ddq o-r.:JrY1q'/- f-v,..-/)C(lq--../,//1- 1-2volve.r- ),q,JjJi/7 q /L?p/-L-:? ~ ~Jk'7Cl•....CYL ) md~q ,Pr,? -.sC7br-/

:';-< ?-<7/<;,czs,nin.. if-L ~a'r-i::::/~/>~ CJ/C/Ü~& c/qr~/?7lc(.P-cl4' vcl"rdi,.-:

~2lk- aç)'?{Lu/a -"'yada J~,/,~-k;/~cJ<,: ç,rvre~,hde J;->;/v/ .c-.c//?Ql't'uf 4//&_

Ildrl- v-e ~.ff~//LLo/L~/ n &7?I'~J'/.- k/~~~t:/~7:f::j)S?/~c/ bqq/krjId/u?lPl- d~~~",.crr/ Ye;-' <:/.unC7f//?/ --..J.cc..?/C/;-/~rJ J?/ ;'c,/ /?7cY/~c;/J/~-v-"",~~" "

.J.FVd,-/Yi27q~//F-ZJ/v", ) VL fq/ O~!aL (;rze,-~ /-2/'~u//ndC/'7 c::J4;.r/?;:q'~_

-6-d~//dr; ~'c/nC/I;/ _ L,srn-z-- Jc:l"p r~ YCL/4-,-C YCCc0 icrYFla'rE/Cf Pq:;;f'6./?­,m/;l if}(c;d"ihf/lldf~ rnah~c-f/' J'~c/;;':l(e ht''L c;;e/y/'dr/; =---i.oX-~ ~

/77ChZU~ /2/?1'//770 1~.Lpi..tdi/ ?/dU-/- ~/:;/:0//;c/eL,,/ //7C.y/LC."/,-ofr<,,-:-dd Vd.r-~ _

f"et-:i. Sj/rcl!/HdlLa!' l.z dC/'

CU~ i/r!...:ft',yk

at;/J/

u C; c:<c;r51 -

ç~/r 1:. 0.)(... cjôi~IÇrn 11& Ydf'·

tcXdyCl / /Xf~r -

-Gövde i sa-p(sTlin(ü.rik~~Sap ç~~~~~~~~u_' __ -. i

L--sapin uzunlugu ii)

.~ 1------ Gövde Sap (Konik) i

ii~~~~,~ O-·__·J~~LI ~ I'· i-I~. _,-t: ç uzunlugu ~ i I.j.J....Sapuzun ug~

~ ~Kesici kismin uzunlug~~ Boyun ;"'; r----Kanalli kismin LlzuniuglJ 1 k--- ,,_, ~'~ '-----------Ioplam uZun II

,:1_ h

/

-;; ?ktkq:r.:,;&!;~.;r2/7 ('.;y/n cbr! c i) ~r- ~,"""~~,,;'~'S"':L_ -

_~':~./ie/~~ck-a)/q' f'V-

~/;. frMI' ~~~'!§!ij~/~~13~/'4d4lqM-L } iv/" ok/d..! a//t7/i/'rr'"/;"/7.-

jen- ;. /;;r/~ML ve i'",d.u.u !iad'd!~r/.>;r all/1 ,1••/1- j üçd/~ /f;',. ;t..Li,f..J:.)-

;;;{IaUlC<. ,Yd'n 1~/m' y l}/twuJ 'y';u.J'~y.f/~

'Ve. .5'1'(;lvP/t>Il:. (jl/V,,'!..k./ 0/.·..•-1 ,:/zu~ /f,.jru/.,.

."~ n •..• • r, Cr" /~i~~cic-r//~ v, A"- .U : //er/~~ ~

!J - ,/.'-

'J .•. -- -/1 ~-Lt ct CL ~ "it

T::J/"r>i y;;Zl.-y/ff;i /:::.f~ ' ..~

if ?;)rÇ.;:LP

?url i rJ ;i r,)J /

;::/J11.Jft L·

E-l _.C<./i~r_

-I.:> f i ,-,-"•• .1'';/1><-<.1'

z _ i; /,""_4~lj1r1'H ,J.;'"",!,,:/rrU!/' -_

] '/ J A' / I'_ //<,rlt't~~ 'Ly,.effH

.lt - PC,,-i':; ;,id7ar A..:i

-;--,.; i ~. i}"" - r ";':' CPLjy/;.! ~(

;iil.;J "Ç/I1-:"-~-----A - 7~J0­C­

D

b­

y~v--r .J-:-·'r~ )D/ rJ I...) J i;:> i-· c)

, (

C - !~ l~i;h C-1A.:'

\:.. j!

ji

'<i

.

T

. ~,OJ ..

(, \ ... .. .

Tas, B ­

Hala fa

[

.•.. ;... '-o

A ­

C -

Satihtaslailla

çevresal. b,d. Alin

i'

"

\. '-\~' '. '-

--.o,." -t,. C':' \

,i.:: .....,.,

1

~_')1-t) ~\ .;- r \­'~~ ,

- \(~ , • .1 c__'.

,_i

,<,

\

."t \ (}._1~ .":'\-i ",::\ )'\ \, "

\o.l;,_ .•.~·~ j....\~;;~:.

\

L<'~t

;,"i'~

.ELEJ::T~Or:;R OL YON

C §J~~J{&!>/sch ar3e />-1 deMnin:} - Eji;t1)'--~~r·~~ç--~:_~-~,: -

Taias kaldirma sonunda bir takim hesciplaragirmeden önce. bulsleml~ ilgitl çesttfLampirik tarif ve formüllere göz atmak ve talasboyutlarini InceJ~~~~nde olacaktir.TomaiamadaSi~~len kesme hizi:__ ' .. -_"'•••.,-o-:...;.!:>.='.'T;~~,"'-.:._c-,.-_,

(dev/dak) olarak bulu/iiir

ird.n-V::

100Q!~i~\'['C-;gi.:;-~c".öiü ile jf;-ide edilir.n= aynaO devri (devldak.Jd= is parçasi çapi (mm.)Ayna devri n Ise; Yukaridaki formülden gidilerek:

V_1000

lT_dn:

-~ Sekil 44

s = IlerlemeFd= Reaktif kuwetJ{ = Ayar açisi

dC = Ayar açisi

:x..V:: Talas hacmi. (cm3/mm)~ : Yogunluk. (g/cm3)

A = Talas kesiti. mm2v:: Kesme hizi, m/dak

a= Kesme derinHri;b= Talas genisligih; Talas kalir.figi

{Kg/mm)"1

ile formüle edilir.b:: __ '_8 _sinI{

Talas kaliniigi h ise, ucun kendi kenarimi dik bir yönde bir devirdealdigi mesafediL b=s. sin X ile jfade edilir. 0-· - - --

Bu boyutlardan giderek talas kesiti

A=b.h=(a/s;n K) (s.slnl{) =a.s olarak bu1vnur.Genelde pratik hesaplamalarda a V~ s dE©erleri kulfanilir. /i! "'-/Iu ,~~ka ve s degerleri sabit kalmak üzere,bveh degerleri ayar JC açisina b v( ltbagli olarak de(1lsir. I{küçü!dükçe,b degeri büyür,h degeri küçülür I, ...t...! 1-""

){:::900olduguzamana=b:h=solur. /ecdG,,,,/. i· iYandaki sekllferde bu olayaçikça gösterilmistir: (Sekil 44)

Talas agirligi: ,G

Talas hacml:V (mmSidak)

V= A.v (mm3/dak).

vsG;- 1000

Talas boyuttan:~Talas böyutlan olarak adlandirdigimiz parametrelerden, kesme. derinligi a: ilerleme S~ talas genisligi b ve Icilas kalinligi h ile ifadeedilir. Talas genisligi b. uç kenannin is parçasi ile temaslabulundugu uzunlul';:lur.

Kesme kuvvetleri:Temalama islemi sirasinda, ortaya üç tane asal kuvvet çikar.a) Kesme kuvvetl (tanjantal kuvvet ): Fsb) Ilerleme kuvveti: Fv

c) Pasif kuvvet (radyal kuvvet): Fp( fr)Kesme kuvveti Fs; dönmeye karsi 'koyan ve takimi is eskenine dik.asagi çekmeye çalisan bir kuvvettir. o

!lerleme kuvveti Fv. parça eksenine paralel, ilerlemenin aksi

yönündedir. Takimi (yatay düzlemde) egilmeye ve bllfulmayazorlar.

Pasif kuvvet Fp, parça eksenine dik bir düzlemde. takimi geriyedogru itmeye ve basmaya çalisir. Bu kuvvetler semalik olarak

Sekil 4S'de gösterilmistl,. o

c ~ ~/J; /lftfdrnrr21' pra-:yi'!4tl f, Fz: Islemekuvveti.

-i f' i., ~t!-fl/YL '{T~n~Jt"rl Fs-Kesrriekuvveti-:L tnrt;j.~NrxlJ {-Jr' riFv::: Ilerlemekuwetl"'}tnmc.1:. 4/n ryil' -/;J f Fa: Aktff kuwet .( ~ri/.. ~1 ~ == Fp:: Pasif kuwet (kljdv~J ~Lft Fd = Reaktif kuvvet i·

--2 ~-

Çesitli heze ça.Jola;i

.

Standard No:TAKiM GRUPLARi i ·DIN,i

TSTeknik Notlar

_,o

18-40153/9

~)Metal Daire Testereleri

1837153/ 6

1838

153/ 7,,- , 1':J

-C'iil_.l:_jl, r•.••.•e Q ••••• lrl-Dr-i -j

i 303/8~~1 i ~I{'~~i~F;~;;'erijY-~'-"

884

~

i i1880i 303/11SlIindlrlk Ahn Freze B,çakfan (Vals - Alin Frezeierl)

841

885-@ \jf

Kanal Ar.an Freza Biçaklar,,1890

':J.:1891

'v

~

i Konlk Alin Freze BiçaklariiJ 303/15' :il ::: 842.~ -

~

,I Prlzma F~eze Biçsklsrri847i 303/14

-- ~

i 1'~23 -ATek veya Çift AÇih Konlk Freze Biçsklan~

1823 - B

Al

",

Oluk Açan Freze Biçaklari

1824303/23~

~:tA

855303/~S

~

Yarim Yuvarlak Freze Biçakfarii i856i 303/24--.~

i Köse Yuvarlatma Freze Biçaklir,i 16513 -f 303/26

..~ L'S i 'Tekma V!ca Freze B,çakfariIss2/e - D

'L-~'

IslEME ZAMANININ HESAPLANMASI(REFA. 3~mim ~)

T-tr+tatr- tr9 +trVtii -}l te

•te-tg +tv

-l tg - tti + tn

Siparitin yapim zamani

~!emumani .

imal edilecilk parça adedi - m

Siparifin yapimzamani

Bir iiparisin (veya kismi bir iipari,in) imallti için g&reidi toplam umandll'.(T)

I~lem zamani

- ~- Sipari,in bOtOn unitelerindeki yapim çali,malisrdçin IOzumlu toplam umandir.(ta )HlUirlik zamani

Isçinin hazirlanmasi, is parçasinin, makinanin ve takimin hazirlanip ise.(tr)

basla yacak duruma getirilmesi için gereken zamanlar toplamidir.

Parça iSmai'H

Her parçanin hazirlandikun ionra islenmesi için 9l!Ç8n zamandir. Çok parçali(te)

isierde her parça için geçen i~lema zamanlari toplimar.

!:SIII uman

Parçanin makinaya bli~ianm!Ul1 baslangici ile sökLllm,"; lionuna Kadar geçen(tg)

Ulmandir.

Kiiyip Ziaman

lsçjnin, makinanin ve isletmenin durumundan do~bilecek kiyip umanlardir.

(tv)

Gemilolarak {ig} esn zamanin S/.14 ilA ·1.34.5 ii~sind. kabul .dilen yOzde-iidir.

Makina zamani

Parçanin makina yardimiyla sekillenmesi için geçen zamandir.(m)

Dönme sayisi, talas miktari ve Ilerleme hizi yardimiyla hesaplanir.

Yardimci Ulman i Parçanin makinaya bagiMmU!, çözOlmeisi, iyiirlaimilar, ölçmelar, rltar IÇip

(tn) i kapama z!ll'T'.!lnlantoplamidir.

/'

14/0,

.---

H;;; 2 i r II L LJ'1 wl «n i[ipi )~!,J, 1i;,)2 ,,' /;;> rJm ,S~ ,/ p~:,,a i,; 'U," / '" ;),f,,;ni ri ve --{af/rvllh h;:J?II/?i'i?n1.JJ i v-fJ

j'v1 ;J le J'ri ci -;> d M~"J (da t) , {''''rJ[" YI ,yi m cl j ,-rJ ci /' Cl'~ di iV} '(iL;J

L e f " II<' ri CI, /- " / /?1 <' s,' ) C; ,- rJ J e,:; t' n Z ct"~ '" n <I"J 1(,f cr r ri!}J2 Z di j;;; 1;!5 /c d/:0nl;;u1 ;;'c7 IrJ;]'", )c~/ kr jJyl/(ri

).rl(j! (I / /ClSa fJp/ch ri vt i'/erkm e //'2 i yal-dJN,')h 1;(- Id!;;s: }c)/t/Jrll1~ y 0/" tem/ i;/~) /()d/, II· /'- - .. ''1./1---11.11 ' i, i _ " <cc f , /. -' ,'" ir! e

h tfnf'k'tl'" ' -1;J' dni1 ,..i 2d WL a " ,[ ?cl/f ",u n ri'> a j (<"YI'Y ci b q§/a fJJ'I'I ,-;;(/

ii 'i / / 'I / - // !"f/2ul/>ld,') clcr!/qhI4,a~ ~/'iff/C'lrr; ;,>.:J 1'/ ~,-; i' /,4/,4'''''''1

2d/tidr7/dII - -Ice-//Clmic/rr_7

CC) ?( d cl l' ci r C; ey YI , YI )' m d 1;J II(-{oriciie' ,';>i"b+- Ldl"'-"')

/?L~;1E ~AMAI\J/N;N f-/EsA.?cAA1( NMA~k: ALk ü lAS ytON H-c ...{J\PLAi?.f)

flf ;)31J:J R EFA (iZ e iC li > ;:;il >fe h u sS f':" yAr h f' / f rd" d (c' y, )

5' /( -I!' M,'n t- cl;;ii::i yi;:' "y':"ri .fe M V er,' i m iF -)/ y

K C{LflP 2c1rviC(1I [;;t;in/n )'J ' / /

diJIVMtUt Jari clcyC? biiecC't

fYL;;) 1. f -n ,:) /)1/1 i/ c: /5 /e" f rJ? t' rj i ../

/

/::~)-:J 2d/-ÜCt'/7/a.rdir: ~

.{. -= f d S O S ct 'J LS}

;;lt. =: ):::.OJ ) cl i v t \ ci C (1 le.

(J P +c P ici VV\ +o b cd:,_C1

d - \ ,--'e. v ih i'r) ,

;;; ~ pcuc 1_'.0 \IYI Iij'i(-~Clld5 c!-I}r(,i \i~

D r i-1 -::- i \ ~ Ci.2> f

cv -101' n;J /;;im ;;id;;i M ci/C/n ci :çi; ci Uictn i );udb)

;;J) ;:: k. sen e! ( 3"yun4) JJI1'nd:r:k) TOO'l,q/dMd ::

G-i L:=- ---ra k 1111 it trr-t k ei bo y ~ (VhJH

(yc/w)!~-re/n/i r{'r/~VV1 di? Vf'r//t"

rCi.'{iC{t~/YI :7E/I,~11oyL,~ (J~P1,

('J~ !cAKrw1]Y1 3/n; .'j011/(

t7 _ // 411::(5 /)-1U~ J

L-f ~ $// U ç fe(1/ ta z / cl ii k '

L:= ~f;J~;~+1+~1

L.-Ci YV\. (j h !

r -C. =h

,{ -= Delil !:CI(jIS)

S' = iler Ifli1f(lYl"'1/d-Lv)

n = ])k\;ii'r JACJ iJi ( c{-e v/Jat/;

10 {LO 'ijLn ~-

J ITb.1 ~) v;D8 A4MA

AJ V i_i ~ . -Li:: o,p ~ ~. ~r.'::: fOO( c:.19'zÇa.ylil '1 i v\. h..{.'::: po{J c ( tG 10/1 e 1:"" ci o", f S i)S ci. yi { i

J.• =- V/d a kd tv-(' 5; (cr d ivv. i )

1"=:- ec -( { 1~ '{/~{j Y ~i~rfU/~~idJ=- [;ii.;J~ dt,:, ') 11'5f

f) ~ V l.lC1 dis ~;)t~; (n17 i, '

DL~~ .) ,

/[ :::::-jJCf{{.;DtLM E

2C1111.?L /1 ~ ~

f}1'L /)

f _LL 'Tr, f>

h- ,1000.1,'-::;"

,5 ,//t r /on -( cie!i~r;(~fliJ .f v)

'1C-:: )~c 5 YVl< JVJJ-f m)d cek)

LJ ~ ?t11L;Q (0/i (ll7vvi)

b) A!>n (YCl4iftt i ) foma/o>Y'clu