00 ???????? ?????? r12-2brrd.ricethailand.go.th/images/pdf/seminar-rice/2561/all.pdf · 2...

1

กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว กระทรวงเกษตรและสหกรณกองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว กระทรวงเกษตรและสหกรณกองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว กระทรวงเกษตรและสหกรณ

เอกสารประกอบการประชมวชาการ

ขาวและธญพชเมองหนาว ครงท 35 พ.ศ. 2561

วนท 26-28 มถนายน 2561

ณ โรงแรมแซนด ดนส เจาหลาว บช รสอรท อาเภอทาใหม จงหวดจนทบร

ISBN 978-616-358-342-0

การประชมวชาการขาวและธญพชเมองหนาว ครงท 35 พ.ศ. 2561 11PB

การประชมวชาการขาวและธญพชเมองหนาว

ครงท 35 พ.ศ. 2561

กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว กระทรวงเกษตรและสหกรณ

วนท 26-28 มถนายน 2561


การประชมวชาการขาวและธญพชเมองหนาว ครงท 35 พ.ศ. 2561 322

การประชมวชาการขาวและธญพชเมองหนาว ครงท 35 พ.ศ. 2561วนท 26-28 มถนายน 2561ISBN 978-616-358-342-0กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาวเลขท 50 ถนนพหลโยธน แขวงลาดยาว เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900โทรศพท: 0-2579-7892 โทรสาร: 0-2561-1732, 0-2579-7559 http://brrd.ricethailand.go.th


คานา

กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว เปน

องคกรทมหนาทวจยและพฒนางานดานขาวทสาคญ

ของประเทศ โดยมนกวจยดานขาวทงสวนกลางและ

สวนภมภาค รวมกนมากกวา 200 อตรา และมเครอขาย

ชวยดาเนนการถง 27 ศนยวจยขาว กระจายอยในทก

ภมภาคของประเทศ รวมทงสถาบนวทยาศาสตรขาว

แหงชาต ซงไดดาเนนการวจยตามภารกจหนาทภายใต

กรอบการวจยและยทธศาสตรขาว โดยมผลงานพรอม

เผยแพรทกป เพอเปนองคความร และรายงานความ

กาวหนาทางวชาการดานขาวแกบคลากรในแวดวง

วชาการ สถาบนการศกษา และผสนใจทวไป จงไดมการจดการประชมวชาการขาวและธญพช

เมองหนาวเปนประจาทกป โดยมวตถประสงคเพอใหขาราชการ นกวชาการ และผ เกยวของ ได

นาเสนอผลงานทไดดาเนนการเสรจสนในฤดกาลปลกขาวแตละป เพอใหมการแลกเปลยนความ

คดเหน และขอเสนอแนะจากผทรงคณวฒทกสาขาวชา สาหรบใหนกวจยนาไปปรบปรงแกไข

งานวจยใหมประสทธภาพยงขนและสมฤทธผลตามวตถประสงคของกรอบงานวจย และเพอ

เปนการเสรมสรางความแขงแกรงใหกบองคกร รวมทงเปนการพฒนาบคลากรจากการไดรบฟง

การแลกเปลยนความคดเหนในทประชมระหวางนกวจยผมากประสบการณและนกวจยนองใหม

ทยงมประสบการณไมมากพอ

สาหรบการประชมวชาการขาวและธญพชเมองหนาว ครงท 35 พ.ศ. 2561 จดขนใน

วนท 26-28 มถนายน 2561 ประกอบดวยเนอหาการบรรยายพเศษ 2 เรองจากภาคราชการและ

เอกชน ผลงานภาคบรรยาย 21 เรอง และผลงานภาคแผนภาพ 18 เรอง ซงครอบคลมเนอหาใน

สาขาวชาการดานการปรบปรงพนธและอนรกษพนธกรรมขาว เทคโนโลยชวภาพ เทคโนโลย

การผลต เทคโนโลยดานการอารกขา เทคโนโลยดานวทยาการหลงการเกบเกยวและแปรรป

ผลตภณฑ รวมทงผลงานในโครงการพระราชดาร โดยผลงานทนาเสนอไดคดเลอกจากผลงาน

วจยทผานการนาเสนอจากการประชมวชาการประจาปของกลมศนยวจยขาว 7 กลมศนยฯ วาเปน

ผลงานดเดน รวมทงผลงานจากกลมวชาการทง 3 กลมจากสวนกลาง อนง นอกจากการนาเสนอ

ผลงานวจยแลว ยงมการนาเสนอผลงานการใชประโยชนดานการแปรรปผลตภณฑจากขาวของ

แตละกลมศนย รวมทงนทรรศการทเปนกระแสในความสนใจของสงคมอกดวย


การประชมวชาการขาวและธญพชเมองหนาวครงน จะบรรลวตถประสงคไมได หากไมได

รบความรวมมออยางดจากคณะทางานทกดานทเกยวของ โดยเฉพาะอยางยงเอกสารประกอบ

การประชมเลมนจะไมสมบรณ หากไมไดรบความรวมมอจากนกวชาการทนาเสนอผลงานและ

คณะทางานวชาการดานเอกสาร ในนามของกองวจยและพฒนาขาว ขอขอบคณคณะทางาน

ทกทานและศนยวจยขาว 27 ศนย รวมทงสถาบนวทยาศาสตรขาวแหงชาต ทไดทาหนาทและ

รวมกนสรรสรางผลงานทเปนประโยชนไดอยางตอเนองและสามารถนามาเผยแพรและถายทอด

ตอทกภาคสวนทเกยวของกบงานดานขาว ทงทางดานการผลต แปรรป และเพมมลคา

เชงพาณชย ไดนาไปพจารณาใชประโยชน เพอยกระดบการผลตขาวไทยใหยงคงรกษามาตรฐาน

ทงคณภาพและมลคาการสงออกไดยนนานสบตอไป

(นายสถาพร ตมภวสฏฐ)

ผ อานวยการกองวจยและพฒนาขาว

มถนายน 2561


กาหนดการประชมวชาการขาวและธญพชเมองหนาว

ครงท 35 พ.ศ. 2561วนท 26-28 มถนายน 2561


วนองคารท 26 มถนายน 2561 08.00 – 09.00 น. ลงทะเบยน 09.00 – 09.15 น. พธเปด นายอนนต สวรรณรตน อธบดกรมการขาว กลาวรายงานวตถประสงคการประชม นายสถาพร ตมพวสฏฐ ผ อานวยการกองวจยและพฒนาขาว 09.15 – 10.00 น. มอบนโยบาย และทศทางการทางานของกรมการขาว เชดชเกยรต บคลากรทไดรบรางวลดเดน ประจาป 2561 นายรณชย ชางศร ศนยวจยขาวชมแพ นายวชย เรงมศรสข ศนยวจยขาวราชบร มอบโลรางวลบรบรณสมฤทธ ประจาป 2560 แก นายองศธรย วสสณห กองวจยและพฒนาขาว โดย นายอนนต สวรรณรตน อธบดกรมการขาว 10.00 – 10.30 น. พกรบประทานอาหารวางและเครองดม ชมผลงานภาคนทรรศการและแผนภาพ 10.30 – 12.00 น. บรรยายพเศษ “วจยขาวอยางไร ใหกาวทนเทคโนโลยยค 4.0” ผศ.ดร.ธรเกยรต เกดเจรญ ภาควชาฟสกส คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยมหดล 12.00 – 13.30 น. พกรบประทานอาหารกลางวน นาเสนอผลงานวชาการภาคบรรยาย ประธาน นายพบลวฒน ยงสข ศนยวจยขาวสกลนคร เลขานการ นางสาวปยรตน พลยะเรศ สถาบนวทยาศาสตรขาวแหงชาต 13.30 – 13.50 น. O-01 สมบตเชงโครงสรางของสตารชในขาวพนธ กข43 และพษณโลก 80 ขาวดชนนาตาลปานกลาง นายองศธรย วสสณห กองวจยและพฒนาขาว 13.50 – 14.10 น. O-02 การตรวจสอบการปนเปอนของอะฟลาทอกซน บ 1 ในขาวไทย นายกตตพงษ ศรมวง ศนยวจยขาวปราจนบร 14.10 - 14.30 น. O-03 การจดการผลตขาวทเหมาะสมเพอลดการสะสมของสารหนในขาว นางสาวพชราภรณ รกชม ศนยวจยขาวสกลนคร

14.30 – 15.00 น. พกรบประทานอาหารวางและเครองดม นาเสนอผลงานวชาการภาคบรรยาย ประธาน นายชษณชา บดดาบญ ศนยวจยขาวอบลราชธาน เลขานการ นายกนกนพ กลนละออ กองวจยและพฒนาขาว


15.30 – 15.50 น. O-04 การจาแนกพนทและสารวจการผลตขาวของเกษตรกรในภาคเหนอตอนบน นายสทธกานต ใจกาวล ศนยวจยขาวแพร 15.50 – 16.10 น. O-05 การออกดอกทเหมาะสมสาหรบสภาพขาวนานาฝนภายใตสภาพภมอากาศ แปรปรวน ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ นางสาวปรชาต คงสวรรณ ศนยวจยขาวนครราชสมา 16.10 – 16.30 น. O-06 ความหลากหลายและประสทธภาพของแบคทเรยละลายฟอสเฟตจากดน บรเวณรากขาวในพนทนาภาคเหนอตอนบน นางสาวพชญนนท กงแฮ ศนยวจยขาวแพร 16.30 – 16.50 น. O-07 การประยกตใชสารรมฟอสฟนรวมกบกรรมวธอน เพอปองกนกาจด แมลงศตรขาวหลงเกบเกยวในเมลดพนธขาว นายเอกราช แกวนางโอ ศนยวจยขาวพทลง 18.00 น. รบประทานอาหารเยนวนพธท 27 มถนายน 2561 09.00 – 10.30 น. บรรยายพเศษ “เสนทางนวตกรรมจากแปงขาวเจา สการตอยอด ธรกจแปงเดก Reiscare และแปงเครองสาอาง Lady Audrey” นายวาทน วงศสรไกร กรรมการผจดการบรษทเสนหม ชอ เฮง และบรษทเนอเชอรแคร จากด 10.30 – 11.00 น. พกรบประทานอาหารวางและเครองดม นาเสนอผลงานวชาการภาคบรรยาย ประธาน นายอาทตย กคาอ ศนยวจยขาวพษณโลก เลขานการ นางสาวมารสา ยกถาวร ศนยวจยขาวราชบร 11.00 – 11.20 น. O-08 การคดแยก จาแนกชนด และประสทธภาพเชอรา Beauveria bassiana (Bals.-Criv.) Vuill. ในการควบคมเพลยกระโดดสนาตาลศตรขาว นางพยอม โคเบลล กองวจยและพฒนาขาว 11.20 – 11.40 น. O-09 ประสทธภาพเชอรา Metarhizium anisopliae ในการควบคม เพลยกระโดดสนาตาล นางดวงกมล บญชวย ศนยวจยขาวชยนาท 11.40 – 12.00 น. O-10 ประสทธภาพเชอรา Metarhizium album ในการควบคมเพลยกระโดดสนาตาล ศตรขาว นางสาวนภสร แกววเศษ ศนยวจยขาวนครราชสมา 12.00 - 12.20 น. O-11 การใชแบคทเรยปฏปกษควบคมโรคขอบใบแหงของขาวในสภาพเรอนทดลอง นางสาวองคณา กนทาจนทร ศนยวจยขาวสกลนคร 12.20 – 13.30 น. พกรบประทานอาหารกลางวน นาเสนอผลงานวชาการภาคบรรยาย ประธาน นายปญญา รมเยน ศนยวจยขาวปทมธาน เลขานการ นายพทวส วชยดษฐ สถาบนวทยาศาสตรขาวแหงชาต 13.30 – 13.50 น. O-12 การใชจลนทรยปฏปกษควบคมโรคใบจดสนาตาลขาวในสภาพเรอนทดลอง นางชนสรน กลนมณ ศนยวจยขาวพทลง 13.50 – 14.10 น. O-13 ผลกระทบของสารปองกนกาจดหนอนหอใบขาวตอศตรธรรมชาตทสาคญ ในนาขาว นางสกญญา อรญมตร กองวจยและพฒนาขาว


14.10 – 14.30 น. O-14 การเปลยนแปลงประชากรหนและความเสยหายในนาขาวจงหวดพทลง นางสาวเพชร เซงซม ศนยวจยขาวพทลง 14.30 – 14.50 น. O-15 ความหลากหลายทางกายวภาคของใบธงในกลมประชากรขาว RDP1 และความสมพนธกบการสงเคราะหแสง นางสาวสพตรา นราวฒนะ สถาบนวทยาศาสตรขาวแหงชาต 14.50 – 15.20 น. พกรบประทานอาหารวางและเครองดม นาเสนอผลงานวชาการภาคบรรยาย ประธาน นายปยะพนธ ศรคม ศนยวจยขาวแพร เลขานการ นายสปปวชญ ปญญาตย ศนยวจยขาวสะเมง 15.20 – 15.40 น. O-16 การปรบปรงพนธขาวขาวพนนมเพอสนองความตองการของตลาด นางสาวสภาพร จนทรบวทอง ศนยวจยขาวปทมธาน 15.40 – 16.00 น. O-17 การพฒนาพนธขาวทนนาทวมสาหรบนานาฝนภาคตะวนออกเฉยงเหนอ นางอไรวรรณ คชสถตย ศนยวจยขาวอบลราชธาน 16.00 – 16.20 น. O-18 การพฒนาพนธขาวใหตานทานตอโรคไหมโดยใชเทคนคการเพาะเลยง อบละอองเรณ นางสาวเปรมกมล มลนลตา ศนยวจยขาวพษณโลก 16.20 – 17.00 น. ชมผลงานภาคนทรรศการและแผนภาพ 18.00 น. รบประทานอาหารเยน

วนพฤหสบดท 28 มถนายน 2561 นาเสนอผลงานวชาการภาคบรรยาย ประธาน นายอภชาต ลาวณยประเสรฐ สถาบนวทยาศาสตรขาวแหงชาต เลขานการ นางสาวปยะนช เทยงดฤทธ ศนยวจยขาวสกลนคร 09.00 – 09.20 น. O-19 CNT07018-26-1-1-1: ขาวนม ผลผลตสง ตานทานเพลยกระโดดสนาตาล และโรคไหม นางสาวชวนชม ดรศม ศนยวจยขาวชยนาท 09.20 – 09.40 น. O-20 PRE 07094-4-1-1-5: ขาวเหนยวไวตอชวงแสง ตานทานโรคไหมและแมลงบว เขตภาคเหนอตอนบน นางสาวกลชนา เกศสวรรณ ศนยวจยขาวแพร 09.40 - 10.00 น. O-21 RGD07585-20-B-MAS-23-1-MAS-16: ขาวเหนยวตานทาน ตอโรคไหมคอรวงสาหรบนานาฝน นางนนทดา สนสายไทย ศนยวจยขาวหนองคาย 10.00 – 10.30 น. พกรบประทานอาหารวางและเครองดม 10.30 – 12.00 น. มอบนโยบาย/บรรยายพเศษ นายกฤษณพงศ ศรพงษพนธกล รองอธบดกรมการขาว 12.00 – 13.00 น. พกรบประทานอาหารกลางวน 13.00 – 14.00 น. พจารณารางวลภาคบรรยายและภาคแผนภาพ มอบรางวลภาคบรรยายและภาคแผนภาพ 14.00 – 15.00 น. ประเมนและสรปผลการประชม 15.00 – 15.30 น. พกรบประทานอาหารวางและเครองดม 15.30 – 16.30 น. พธปดการประชม นายสถาพร ตมพวสฏฐ ผ อานวยการกองวจยและพฒนาขาว


คานา ................................................................................................................................................ 3

กาหนดการประชมวชาการ ..................................................................................................... 5 ภาคบรรยาย

O-01 สมบตเชงโครงสรางละเอยดของสตารชในขาวพนธ กข43 และพษณโลก 80 ขาวดชนนาตาลปานกลาง ...................................................................................................... 15 องศธรย วสสณห, วชร สขววฒน, รตนวรรณ จนทรศศธร, พชราภรณ รกชม, ผกามาศ วงศเตย,

สนนทา วงศปยชน, ปราณ มณนล, สพรรณการ ปกเคธาต

O-02 การตรวจสอบการปนเปอนของอะฟลาทอกซน บ 1 ในขาวไทย ........................................... 22 กตตพงษ ศรมวง, กญญา เชอพนธ, กาญจนา พบลย, สอาง ไชยรนทร, กฤษณา สดทะสาร, ยศพร ตนสมรส,

รจรา ปรชา, วชชดา รตนากาญจน, รศม ฐตเกยรตพงศ

O-03 การจดการผลตขาวทเหมาะสมเพอลดการสะสมของสารหนในขาว ...................................... 31 พชราภรณ รกชม, นภสสร โนตศร, ชษณชา บดดาบญ, อรทย ศกรยพงศ

O-04 การจาแนกพนทและสารวจการผลตขาวของเกษตรกรในภาคเหนอตอนบน ........................ 41 สทธกานต ใจกาวล, พชญนนท กงแฮ, อภวฒน หาญธนพงศ, ศรลกษณ ใจบญทา, ฐปรฏฐ สลอยอนแกว,

ธเนศ แซวหล, สมาล มปญญา, สปปวชญ ปญญาตย, สรมา ปนศร, บญดษฐ วรนทรรกษ

O-05 การออกดอกทเหมาะสมสาหรบสภาพขาวนานาฝนภายใตสภาพภมอากาศแปรปรวน ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ .................................................................................................. 50 ปรชาต คงสวรรณ, วรงครตน พมพแสน, อสระพงศ บตรจนทร, บญรตน จงด

O-06 ความหลากหลายและประสทธภาพของแบคทเรยละลายฟอสเฟตจากดนบรเวณรากขาว ในพนทนาภาคเหนอตอนบน ................................................................................................. 61 พชญนนท กงแฮ, สทธกานต ใจกาวล, อภวฒน หาญธนพงศ, สาธต ปนมณ, วภา หอมหวน

O-07 การประยกตใชสารรมฟอสฟนรวมกบกรรมวธอน เพอปองกนกาจดแมลงศตรขาว หลงเกบเกยวในเมลดพนธขาว ............................................................................................... 74 เอกราช แกวนางโอ, อญชล ประเสรฐศกด, สากนะ ดาหว. กนกนาถ คณช

O-08 การคดแยก จาแนกชนด และประสทธภาพของเชอรา Beauveria bassiana (Bals.-Criv.) Vuill. ในการควบคมเพลยกระโดดสนาตาลศตรขาว ....................................................................... 87 พยอม โคเบลล, ดวงกมล บญชวย, ญาณศา วงศวานช, ธรดา หวงสมบรณด, สกญญา อรญมตร

O-09 ประสทธภาพเชอรา Metarhizium anisopliae ในการควบคมเพลยกระโดดสนาตาล ........... 101 ดวงกมล บญชวย, ชยรตน จนทรหน, กมลวรรณ แจงด, พยอม โคเบลล

O-10 ประสทธภาพเชอรา Metarhizium album ในการควบคมเพลยกระโดดสนาตาลศตรขาว ..... 112 นภสร แกววเศษ, สมใจ สาลโท, นนทดา สนสายไทย, กรวรรณ มวงศร, พธชาต ศรพนม, เรณ จาปาเกต, ชลณภา นวลทอง, กอบแกว สายเรยม, พยอม โคเบลล

O-11 การใชแบคทเรยปฏปกษควบคมโรคขอบใบแหงของขาวในสภาพเรอนทดลอง ................. 123 องคณา กนทาจนทร, ชนสรน กลนมณ, รศม ฐตเกยรตพงศ

สารบญ


O-12 การใชจลนทรยปฏปกษควบคมโรคใบจดสนาตาลขาวในสภาพเรอนทดลอง ..................... 132 ชนสรน กลนมณ, เสาวนย ศรบว

O-13 ผลกระทบของสารปองกนกาจดหนอนหอใบขาวตอสงคมของศตรธรรมชาตในนาขาว ..... 141 สกญญา อรญมตร, สทธ ใจสงฆ, เรวต ภทรสทธ, จนทานต แสงจนทร, จรพร สคตภม, ดวงเดอน สลาคา

O-14 การเปลยนแปลงประชากรหนและความเสยหายในนาขาวจงหวดพทลง ............................ 151 เพชร เซงซม, ทสดาว เกตเนตร, ธระศกด เชดไชย, อรสยาน บลยประมข

O-15 ความหลากหลายทางกายวภาคของใบธงในกลมประชากรขาว RDP1 ............................... 160 และความสมพนธกบการสงเคราะหแสง สพตรา นราวฒนะ, พณณชตา เวชสาร, บงอร ธรรมสามสรณ, อไรวรรณ คชสถตย, รนฤด แกวชนชย,

พราวรรณ บญเสรม, พทวส วชยดษฐ

O-16 การปรบปรงพนธขาวขาวพนนมเพอสนองความตองการของตลาด .................................... 170 สภาพร จนทรบวทอง, กญญา เชอพนธ, สนนทา วงศปยชน, วชร สขววฒน, ปราณ มณนล, วลภา เตปนตา, สมพงษ สรวงศ, อดม เอกคณาสงห, ภาคภม เนตนล, วนจ วนย, สนษา ตนเต

O-17 การพฒนาพนธขาวทนนาทวมสาหรบนานาฝนภาคตะวนออกเฉยงเหนอ .......................... 185 อไรวรรณ คชสถตย, อนชาต คชสถตย, สมใจ สาลโท, กฤษณา สดทะสาร,

อดมพรรณ พรหมนารท, กฤษณา สตยากล, สรเชษฐ ชามนตร, พชราภรณ รกชม

O-18 การพฒนาพนธขาวใหตานทานตอโรคไหมโดยใชเทคนคการเพาะเลยงอบละอองเรณ ...... 201 เปรมกมล มลนลตา, อจฉราพร ณ ลาปาง เนนพลบ, ดวงดาว พงษสนต

O-19 CNT07018-26-1-1-1: ขาวนม ผลผลตสง ตานทานเพลยกระโดดสนาตาลและโรคไหม ....... 210 ชวนชม ดรศม, ดวงกมล บญชวย, ชยรตน จนทรหน, ดวงพร วธรจตต, เบญจวรรณ พลโคต, วไล ปาละวสทธ,

ภมร ปตตาวะตง, สอาง ไชยรนทร, ดวงอร อรยพฤกษ, มงมาตร วงกะ, วภาวด ชานาญ, นยกร สงวนแกว,

ปวตร จนทรหอม, จตรงค พพฒนพรยานนท, วรรณกรณ อนทรสถตย, อจฉราพร ณ ลาปาง เนนพลบ,

สรเดช ปาละวสทธ

O-20 PRE07094-4-1-1-5: ขาวเหนยวไวตอชวงแสงตานทานโรคไหมและแมลงบว ...................... 227 เขตภาคเหนอตอนบน

กลชนา เกศสวรรณ, กาญจนา พบลย, พนนภา ยาใจ, คคนางค ปญญาลอ, เปรมฤด ปนทยา, อาทตยา ยอดใจ, พายพภเบศวร มากกล, กรสร ศรนล, ธระวช สวรรณนวล, รฐพงศ มกล

O-21 RGD07585-20-B-MAS-23-1-MAS-16: สายพนธขาวเหนยวตานทานตอโรคไหมคอรวง สาหรบนานาฝน .................................................................................................................... 241 นนทดา สนสายไทย และคณะทางานโครงการปรบปรงพนธขาวไวตอชวงแสง ใหตานทานโรคไหม และโรคขอบใบแหง สาหรบพนทนานาฝนภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

ภาคแผนภาพP-01 ผลของสารสกดจากราขาวพนธ กข69 (ทบทมชมแพ) ตอนาตาลในเลอด และคลอเลสเตอรอลในสตวทดลอง ..................................................................................... 259 ธญวราภรณ ปรงฆอง, พชรวลย ปนเหนงเพชร, บญเกด คงยงยศ, ปณต ตงสจรต, รณชย ชางศร

P-02 ผลของสารสกดจากขาวพนธ กข69 (ทบทมชมแพ) ตอโรคซมเศรา วตกกงวล และความจาเสอมในสตวทดลอง ......................................................................................... 261 ธญวราภรณ ปรงฆอง, จนตนา สตยาศย, รณชย ชางศร


P-03 การพฒนาตอยอดผลตภณฑแปรรปขาว เครองดมนาสมสายชหมกผสมลกหมอน เพอสขภาพ (Mulberry Vinegar Drink) .................................................................................. 263 จรญจต เพงรตน, สคนธ ทวมมา, ประมวล ไทรทอง, ยทธจกร ชาวกะมด

P-04 การพฒนาขาวพรอมบรโภคบรรจในภาชนะชนดออนตว .................................................... 265 วชร สขววฒน, สนนทา วงศปยชน, ปราณ มณนล, ดวงดาว ทองเผอก, องศธรย วสสณห, สพรรณการ ปกเคธาต, รตนวรรณ จนทรศศธร, ผกามาศ วงศเตย, อสมาภรณ จตตพรพงษ P-05 การจดการการผลตขาวทเหมาะสมเพอลดการสะสมของสารหนในนาขาวทปลก ในภาคกลาง .......................................................................................................................... 267 เบญจมาส รสโสภา, สมตรา จนเนยม, ดวงพร วธรจตต, ชษณชา บดดาบญ, อรทย ศกรยพงศ, นภสสร โนตศร P-06 เครองหมายไมโครแซทเทลไลทสาหรบการตรวจสอบพนธขาวหอมมะลไทย ...................... 269 จรพงศ ใจรนทร, พกล ลลากด, พณณชตา เวชสาร, รฐธภา ธนารกษ, ชนนตธร ดนยสรชยชล

P-07 การวเคราะหลาดบนวคลโอไทดแบบจาเพาะเจาะจงของยนทเกยวของกบ การสรางอมโลสในประชากรขาวพนธกลาย กข15............................................................... 271 รฐธภา ธนารกษ, จรพงศ ใจรนทร, กฤษณา สดทะสาร, พณณชตา เวชสาร,

รงนภา กาวชย, จตตมา วงศหนองหวา

P-08 การคนหาพนธขาวโปรตนตา ................................................................................................ 273 ธารารตน มณนวม, องศธรย วสสณห, สพรรณการ ปกเคธาต, สนนทา วงศปยชน, วชร สขววฒน, ปราณ มณนล

P-09 ลกษณะทางกายภาพของขาวสทปลกในระดบความสงตางกน ............................................ 275 สพรรณการ ปกเคธาต, รฐธภา ธนารกษ, ธระวช สวรรณนวล, ญาณวฒ ทบดาน, อญชล ประเสรฐศกด

P-10 PSL07016-CNT-1-2-2-2-2: ขาวอายสน ตานทานเพลยกระโดดสนาตาล และโรคไหม ....... 277 ชวนชม ดรศม, ดวงกมล บญชวย, ชยรตน จนทรหน, ดวงพร วธรจตต, เบญจวรรณ พลโคต,

อจฉราพร ณ ลาปาง เนนพลบ, วรรณกรณ อนทรสถตย, วไล ปาละวสทธ, ภมร ปตตาวะตง,

สอาง ไชยรนทร, ดวงอร อรยพฤกษ, มงมาตร วงกะ, วภาวด ชานาญ, นายปวตร จนทรหอม,

นยกร สงวนแกว, จตตรงค พพฒนพรยานนท, สรเดช ปาละวสทธ

P-11 PRE08019-CRI-27-1-1-1 : ขาวอมโลสปานกลางตานทานโรคไหม สาหรบนาชลประทาน ภาคเหนอตอนบน................................................................................................................. 279 พายพภเบศวร มากกล, เปรมฤด ปนทยา, คคนางค ปญญาลอ, กลชนา เกศสวรรณ, กาญจนา พบลย,

อดลย สทธวงศ, พนนภา ยาใจ, สกล มลคา, ไพโรจน โชตนสากรณ, นงนช ประดษฐ, พรรณ จตตา, จรญ ลอเลศ, ดนย จนตะคาด, รงทวา อาษา

P-12 ขาวสายพนธดเดนสาหรบนาชลประทานภาคกลาง: CCS07016-18-3-5-1-1 ....................... 281 มานกา นอยเอยม, โอภาส วรวาท, กาญจนา กลาแขง, สนยม ตาปราบ, สภาพร จนทรบวทอง, วาสนา พนธเพง, เกษม สนทราจารย, กญญา เชอพนธ, สนนทา วงศปยชน, วชร สขววฒน,

ประกอบกจ ดงไธสง, บงอร ธรรมสามสรณ, มาลน จนทรวรรณ, ประจกษ เหลงบารง,

จารวรรณ ชนมาธรไพจตร, วรญญา ดานทวศลป, ขวญชนก ปฏสนธ

P-13 สถานการณการระบาดของโรคถอดฝกดาบของขาว (Fusarium fujikuroi Nirenberg) และการประเมนประสทธภาพของสารปองกนกาจดเชอราตอการควบคมโรคถอดฝกดาบ ...283 ดวงกมล บญชวย, นรนทร โปรยไธสง

P-14 การถกเบยนของเพลยจกจนขาวใหญโดยแมลงเบยนปกบด ในนาขาวศนยวจยขาวเชยงราย ............................................................................................ 285 กลยา บญสงา, ฉตราภรณ กณาวงค, อญชล ใจเกยง


P-15 วงศวานววฒนาการของแมลงบวขาว Orseolia oryzae ในประเทศไทย ................................ 287 จรพงศ ใจรนทร, พกล ลลากด, พรธด บารงนาม, กลชนา เกศสวรรณ

P-16 ประชากรหนศตรขาวและความเสยหายในนาขาวจงหวดเชยงราย ...................................... 288 อรสยาน บลยประมข, ทสดาว เกตเนตร, ณธกร บลยประมข, ฉตรชย บญแนน

P-17 การใชกบดกฟโรโมนในการประเมนประชากรแมลงศตรขาวหลงเกบเกยว ในขาวเปลอก........................................................................................................................ 290

เอกราช แกวนางโอ, นลนพร ยมนอย

P-18 การพฒนาพนทสงเพอเสรมสรางความมนคงดานอาหาร (ขาว) ภายใตการพฒนาพนทสง แบบโครงการหลวงหวยนาขาว ตาบลเขกนอย อาเภอเขาคอ จงหวดเพชรบรณ ................ 292 ภมร ปตตาวะตง

กรรมการและคณะทางาน ................................................................................................... 295

การประชมวชาการขาวและธญพชเมองหนาว ครงท 35 พ.ศ. 2561 PB1212


ภาคบรรยาย


ลกษณะโครงสรางละเอยดของสตารชในขาวพนธ กข43 และพษณโลก 80: ขาวดชนนาตาลปานกลาง

The Starch Fine Structure of RD43 and Phisanulok 80: Moderate Glycemic Index Rice Varieties

องศธรย วสสณห 1) วชร สขววฒน 2) รตนวรรณ จนทรศศธร3) พชราภรณ รกชม4) ผกามาศ วงศเตย 3) สนนทา วงศปยชน2) ปราณ มณนล2) สพรรณการ ปกเคธาต1)

Angsutorn Wasusun1) Watcharee Sukviwat2) Rattanawan Jansasithorn3) Patcharaporn Rakchum4) Pakamas Wongtae3) Sunanta Wongpiyachon2) Pranee Maneenin2) Supannikar Pakkethati1)

Abstract The fine structure of amylose and amylopectin could affect not only the physicochemical properties, but also the digestive properties of starch. The utilization of starch for industrial aspects is, therefore, depending up on the fine structure of starch in order to choose the most appropriate processing technique. The objective of this research activity was to study the starch fine structure of rice varieties which had different digestive properties. Two rice varieties, RD43 and Phitsanulok 80, which had moderate glycemic index but rather lower than that of other varieties with similar amylose contents, were used in this study. On the other hand, 3 commercial rice varieties; KDML105, Pathum Thani 1 and Chai Nat 1, were used for the comparison of their starch fine structures. It was found that RD43 and Phitsanulok 80 had higher percentages of long chain amylose than those of KDML105 and Phathum Thani 1 (5.45 – 5.69%). The study of a molecular size of amylose (-logKwav) showed that all rice varieties being studied had almost similar molecular size. However, there were differences in their degree of polymerization (DP). The highest DPw was found in the starch from Phitsanulok 80 (668,952.8). Furthermore, the comparison of amylopectin chain length among rice starch from 5 varieties showed that RD43 had similar chain length to Pathum Thani 1, which had the highest chain length (DPn) of 13,728.1. This study confirmed that fine structure, molecular size of amylose and amylopectin, and amylopectin chain length could affect starch digestive properties. Keywords: rice, RD43, Phitsanulok 80, fine structure, molecular size, amylose, amylopectin, starch

1) กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900 โทร 0-2579-7559 Division of Rice Research and Development, Rice Department, Chatuchak, Bangkok 10900 Tel. 0-2579-75592) ศนยวจยขาวปทมธาน อ.ธญบร จ.ปทมธาน 12110 โทร 0-2577-1688

Pathum Thani Rice Research Center, Thanyaburi, Pathum Thani 12110 Tel. 0-2577-16883) สถาบนวทยาศาสตรขาวแหงชาต อ.เมอง จ.สพรรณบร 72000 โทร 0--3555-5340 Thailand Rice Science Institute, Mueang, Suphan Buri 72000 Tel. 0--3555-53404) ศนยวจยขาวสกลนคร อ.เมอง จ.สกลนคร 47000 โทร 0-4271-1471

Sakon Nakhon Rice Research Center, Mueang, Sakon Nakhon 47000 Tel. 0-4271-1471


บทคดยอ โครงสรางละเอยดของอมโลสและอมโลเพกตน นอกจากจะมผลตอสมบตทางเคมฟสกสของนาแปงแลว ยงสงผลตอสมบตในการยอยของแปงดวย ดงนนการใชประโยชนแปงในเชงอตสาหกรรมจงตองอาศยลกษณะโครงสรางละเอยดในการกาหนดวธการผลต จดประสงคของการวจยนเพอศกษาโครงสรางละเอยดของขาวทมสมบตในการยอยแตกตางกน โดยเลอกขาวพนธ กข43 และพษณโลก 80 ทมคาดชนนาตาลปานกลางแตนอยกวาขาวพนธอนทมปรมาณอมโลสใกลเคยงกน เปรยบเทยบกบขาว 3 พนธ ไดแก ขาวพนธขาวดอกมะล 105 ปทมธาน 1 และชยนาท 1 พบวา ขาวพนธ กข43 และพษณโลก 80 ม %Long chain ของอมโลส สงกวาขาวพนธขาวดอกมะล 105 และปทมธาน 1 (5.45 – 5.69%) จากการศกษาขนาดโมเลกลของอมโลส (-logKwav) พบวา ขาวทกพนธมคาใกลเคยงกน แต Degree of Polymerization (DP) มความแตกตางกน โดยพบวาขาวพนธพษณโลก 80 มคา DPw สงทสด (668,952.8) และจากผลการทดลองศกษาหาความยาวสายโซอมโลเพกตน ของขาวทง 5 พนธ พบวาขาวพนธ กข43 มความยาวของสายโซใกลเคยงกบขาวพนธปทมธาน 1 (DPn = 13,728.1) จากผลการศกษานสามารถสรปไดวา โครงสรางละเอยด ขนาดโมเลกลของอมโลสและอมโลเพกตน และความยาวสายโซอมโลเพกตน สงผลตอสมบตการยอยของขาวคาสาคญ: ขาวพนธ กข43 พษณโลก 80 โครงสรางละเอยด ขนาดโมเลกล อมโลส อมโลเพกตน สตารช

คานา ขาว (Oryza sativa L.) ถอเปนอาหารหลกของประชากรกวาครงโลก จากการศกษาของภคนและคณะ (2555) ยนยนวาสารอาหารทพบในขาวสวนใหญ คอ คารโบไฮเดรต (68.7 – 74.6%) ดงนนจงเปนตวแปรสาคญตอคณภาพการหงตม สวนประกอบของคารโบไฮเดรต 2 กลม ไดแก อมโลส (Amylose) และอมโลเพกตน (Amylopectin) ซงเปนโพลเมอร (polymer) ของกลโคสเปนหลก นอกจากจะสงผลตอคณภาพทางการหงตมแลว อมโลสและอมโลเพกตนยงสงผลตอสมบตทางเคมฟสกส เชน ความเคนของนาแปง และดวยกระแสสขภาพและภาวะการณการอบตของโรคปจจบน เชน โรคเบาหวาน ทาใหผบรโภคตองการอาหาร ทมลกษณะเฉพาะมากขน ซงหนงในนน คอ สมบตในการยอยเชงโภชนาการ เชน คาดชนนาตาล จงถกนามาใชเปนดชนในการเลอกซอสนคาของผบรโภค ปจจบนพบวาพนธขาว กข43 และพษณโลก 80 เปนขาวทมคณภาพการหงตมด มคาดชนนาตาลในระดบปานกลางใกลเคยงกบขาวอมโลสปานกลางและอมโลสตา และเมอเปรยบเทยบในกลมขาวอมโลสตาพบวามคาดชนนาตาลนอยกวาขาวพนนมทวไป ทงในระดบหองปฏบตการและการทดสอบในรางกายผ ปวยโรคเบาหวานชนดท 2 จงเปนทมาของการศกษาลกษณะโครงสรางละเอยดของอมโลสและอมโลเพกตนในขาวทง 2 พนธ เพอหาความสมพนธของสมบตในการยอยททาใหขาวทง 2 พนธแตกตางจากขาวทมปรมาณอมโลสใกลเคยงกน

อปกรณและวธการ การวจยน แบงการวเคราะหเปน 2 สวน ไดแก

1. วเคราะหโครงสรางละเอยดของสตารช (Fine structure analysis) ตามวธของ Cuevas et al. (2010) ชงตวอยางแปงขาว 0.5 กรม เตมสารละลาย ethanol (0.5 มลลลตร) และ NaOH 0.25 M (1 มลลลตร) ลงในแปงขาว เขยาใหเขากน ใหความรอนและคนสารละลาย ดวย magnetic stirrer เตมนา 3.5 มลลลตร นาไปเขยาทอณหภม 50 องศาเซลเซยส จากนนดดตวอยางปรมาตร 794 ไมโครลตร ผสมกบ 206 ไมโครลตร ของ Sodium Acetate Buffer Mix (0.2 M Sodium Acetate buffer pH 4 ปรมาณ 5 มลลลตร) เตมเอนไซม Isoamylase


เพอยอยแปง เขยาใหเขากนและตมท 50 องศาเซลเซยส เปนเวลา 2 ชวโมง จากนนนาสารละลายตวอยางมาตมในนาเดอด กอนนาไปปนเหวยงท 13,000 รอบตอนาท นาสารละลายตวอยางมา กรองดวย Filter ขนาด 0.45 ไมครอน และนาไปวเคราะหดวยเครอง High Performance Liquid Chromatography (HPLC)

2) วเคราะหขนาดโมเลกลของอมโลสและอมโลเพกตนในสตารชขาว ตามวธของ Cheetham et al. (1997) (1) การหา Debrenching amylopectin ชงแปงปรมาณ 90 มลลกรม แลวเตม 90% Dimethyl sulfoxide (DMSO) ในปรมาตร 0.5 มลลลตร เกบไวท 80 องศาเซลเซยส นาน 4 ชวโมง จนสารละลายใสเตม Ammonium acetate และ Acetic acid buffer 0.2M ปรมาตร 9.5 มลลลตร pH 3.5 เตม 0.02% Sodium azide แลวเตม Isoamylase กอนจะนาสารละลายผสมทได ตงไวท 40 องศาเซลเซยส นาน 48 ชวโมง หยดปฏกรยาดวยการตมเปนเวลา 5 นาท นาสารละลาย Hydrolysate ทได ปรมาตร 1.8 มลลลตร ผสม n-butanol 0.2 มลลลตร และใหความรอนท 40 องศาเซลเซยส เปนเวลา 1-1.5ชวโมง เพอใหเกด 1-butanol ทสายโซอมโลส กอนจะนาไปปนท 1,000 rpm เปนเวลา 5 นาท นาสารละลายสวนบนมากรองดวย Glass-fibre filter paper กอนนาไปวเคราะหดวย HPLC-RID (2) การหาขนาดโมเลกลของอมโลส นาปรมาณอมโลสทไดจากการตกตะกอนในขนตอน (1) (15-30 มลลกรม) ใสในขวดปด 10 มลลลตร เตม 90% Dimethyl sulfoxide containing 0.03 M sodium nitrate ปรมาตร 4 มลลลตร กอนนาไปตมท 75 องศาเซลเซยส นาน 18 ชวโมง นาสารละลายทงไวในอณหภมหอง กอนจะนาไปกรองดวย Nylon ขนาด 0.45 ไมโครเมตร หลงจากนน นาไปวเคราะหดวยเครอง HPLC โดยมสภาวะทใช คอ Column ตงอณหภมไวท 46 องศาเซลเซยส และ Detector ท 50 องศาเซลเซยส โดยตงฉดท 100 ไมโครลตร มอตราการไหลของวฎภาคเคลอนท (flow rate) ท 0.6 มลลลตรตอนาท (แรงดน 0.6–0.8 MPa) ซงวฎภาคเคลอนททใชคอ 90% DMSO ผสมกบ 0.03 M NaN0

3

นาผลทไดไปคานวณหาคา weight-average DP (DPw) และ number average DP (DPn) จากกราฟขนาดโมเลกลมาตรฐานของ Dextrin และขนาดโมเลกลของอมโลสหาไดจากการประมาณคา -logKwav ซงเปนคาทคานวณโดยใชสตร ดงน -logKwav = -log(Vew - V0)/(Vt – V0) Vt : ปรมาณของคอลมนทงหมด Total volume of the column

Vo : สวนทวางในคอลมน Vew : คา weighted-average elution volume คานวณไดจาก Vew = Σ ViAi / Σ Ai Ai และ Vi เปนคาพนทใต peak เมอวเคราะหดวยเครอง RI

ผลการทดลองและวจารณ หลงจากวเคราะหดวย Size Exclusion Chromatography (SEC) พบวาพคตงแตชวงเวลา 10.3 – 13.8 นาท เปนกลมพคของอมโลส ในขณะทพคตงแตชวงเวลา 13.8 - 17.9 นาท เปนกลมพคของอมโลเพกตน และกลมพคของอมโลสยงประกอบดวย 2 พค ไดแก long chain amylose ชวงเวลา 10.3 - 11.5 นาท และ short-chain amylose ชวง 11.5 – 13.8 นาท และกลมพคของอมโลเพกตน ประกอบดวย 2 พคเชนกน ไดแก long chain amylopectin ชวงเวลา 13.8 – 15.6 นาท และ short-chain amylose ชวง 15.6 - 17.9 นาท (Fig. 1) เมอนาพนทใตพคในแตละชวงมาคานวน และนาพนทใตกราฟของโครงสรางละเอยดของสตารชจากขาวพนธ กข43 และพษณโลก 80 เปรยบเทยบกบสตารชจากขาวพนธขาวดอกมะล 105 และปทมธาน 1 ซงมปรมาณอมโลสตาและขาวพนธชยนาท 1 ซงมปรมาณอมโลสสง พบวา ขาวพนธ กข43 และพษณโลก 80 นอกจากจะมเปอรเซนต


ผลรวมปรมาณอมโลสเมอวเคราะหดวย HPLC สงกวาขาวพนธขาวดอกมะล 105 และปทมธาน 1 แลว ยงพบวาม %Long chain อมโลสและอมโลเพกตนมากกวาขาวพนธขาวดอกมะล 105 แตนอยกวาขาวพนธชยนาท 1 (Table 1) จากผลดงกลาว แสดงใหเหนวา นอกจากปรมาณอมโลสแลว % Long chain ของอมโลสนาจะมผลตอคณสมบตในการยอยดวย อยางไรกตาม เมอเปรยบเทยบปรมาณอมโลเพกตน พบวาขาวพนธ กข43 และพษณโลก 80 มผลรวมของปรมาณอมโลเพกตนนอยกวาขาวพนธปทมธาน 1 และขาวดอกมะล 105 เลกนอย แตมคามากกวาขาวพนธชยนาท 1 ยงไปกวานน พบวา %Long chain ของอมโลเพกตนของขาวพนธ กข43 และพษณโลก 80 มคาทใกลเคยงกน โดยมคาสงกวาขาวพนธขาวดอกมะล 105 แตนอยกวาพนธปทมธาน 1 ในขณะท %Short chain ของอมโลเพกตนของขาวทง 2 พนธ มคาตากวา จากผลการศกษา ดวย SEC สามารถสรปไดวาแมวาขาวในกลมอมโลสตาเหมอนกน ขาวแตละพนธม chain length distribution ของอมโลสและอมโลเพกตนทตางกนไป ซงทาใหสงผลตอคณสมบตของการยอยทแตกตางกนดวย นอกจากน เมอเปรยบเทยบปรมาณอมโลสทหาโดยวธของ Juliano (1985) ซงใชประเมนปรมาณอมโลสในตวอยางขาวโดยทวไปกบผลทไดจากการวเคราะหดวย SEC พบวาปรมาณอมโลสทวเคราะหดวย SEC มคานอยกวา ทงน เนองจาก %Long chain ของ อมโลเพกตน มผลตอการเปลยนสของสารละลายไอโอดน สงผลใหปรมาณอมโลสทประเมนไดดวยวธการของ Juliano (1985) มคาสงขน

Fig. 1 Chromatograms of chain length distribution of amylose and amylopectin in 4 rice varieties with low amylose contents

Table 1 The ratio of long chain and short chain of amylose and amylopectin in 5 rice varieties

Varieties Amylose Amylopectin %Long chain %Short chain %Long chain %Short chain

KDML105 4.92±1.16 2.28±1.23 26.47±1.16 66.33±1.89Pathum Thani 1 2.27±0.98 2.49±0.97 30.29±2.01 64.43±1.00RD43 5.45±0.57 4.29±0.25 27.37±1.79 62.89±1.56Phitsanulok 80 5.69±0.52 4.52±0.41 27.22±1.06 62.57±1.57Chai Nat 1 10.95±0.59 11.88±0.86 25.05±0.44 52.13±1.22


Table 2 The molecular size (-logKwav) and degree of polymerization of amylose in 5 rice varieties

Varieties Mw DPw DPn DPw/DPn -logKwav

KDML105 551228.9 549105.6 518267.6 1.06 0.12Pathum Thani 1 276149.9 276366.9 276054.7 1.00 0.11RD43 395179.2 395156.7 394733.3 1.00 0.12Phitsanulok 80 669735.5 668952.8 666943.7 1.00 0.13Chai Nat 1 514496.8 515382.1 511982.0 1.01 0.12

Fig. 2 Chromatogram of debranching amylopectin of KDML105 starch

Table 3 The ratio of weight %, relative mole% and chain length (CL) and F1 and F2 of amylopectin in 5 rice varieties

CL F1 CL F2 F1 F2 F2/F1 F1 F2 F2/F1 Varieties (DPn) (DPn) (weight%) (weight%) (weight%) (relative (relative (relative mole %) mole %) mole %)

KDML105 49.83 13.02 23.09 76.91 3.44 0.463 5.91 13.18Pathum Thani 1 72.97 14.73 10.94 89.06 9.95 0.150 6.04 49.26RD43 102.96 11.50 20.25 79.75 8.14 0.197 6.94 72.91Phitsanulok 80 48.20 12.86 19.28 80.72 4.20 0.400 6.28 15.74Chai Nat 1 53.22 14.22 31.69 68.31 2.16 0.595 4.80 8.07


เมอวเคราะหขนาดโมเลกลของอมโลส (Table 2) โดยจะแสดงเปนคา -logKwav พบวาขาวพนธปทมธาน 1 มขนาดโมเลกลเลกทสด ในขณะทขาวพนธพษณโลก 80 มขนาดโมเลกลใกลเคยงกบขาวพนธชยนาท 1 และเมอพจารณา Degree of polymerization (DP) ของอมโลสพบวาขาวพนธพษณโลก 80 มคาสงทสดทง DPw และ DPn ในขณะทขาวพนธ กข43 มคา DPw และ DPn มากกวาขาวพนธปทมธาน 1 แตนอยกวาขาวพนธขาวดอกมะล 105 และจากการศกษานยงพบวาขาวพนธขาวดอกมะล 105 มคา DPw และ DPn ใกลเคยงกบขาวพนธชยนาท 1 สาหรบการวเคราะหโครงสรางละเอยดของอมโลเพกตน จะทาการวเคราะหตวอยาง Debranching amylopectin ดวย HPLC จะไดโครมาโทรแกรมดงแสดงใน Fig. 2 ซงพบวาสอดคลองกบการศกษาดวย SEC ทสวนอมโลเพกตนจะประกอบดวย 2 พค โดยพคสวนหนาเปน Long chain amylopectin (F1) และสวนหลงเปน Short chain amylopectin (F2) หลงจากนน จงไดนามาวเคราะหความยาวสายโซ (Chain Length: CL) ดวยการคานวนหาสดสวนระหวาง weight% และ relative mole % ของ F1 และ F2 (Table 3) ซงเปนดชนบงชการ กระจายตวของความยาวสายโซในอมโลกเพกตน จากการเปรยบเทยบความยาวสายโซของอมโลเพกตนในขาว 5 พนธ พบวา ขาวพนธ กข43 ม CL ของ F1 สงทสด ซงบงชวาสวน Long chain ของ กข43 มความยาวสายโซมากกวาพนธอน ๆ และพบวาความยาวสายโซของ F1 ในขาวพนธ พษณโลก 80 มคาใกลเคยงกบขาวดอกมะล 105 อยางไรกตาม เมอพจารณา weight% พบวาขาวพนธชยนาท 1 แมจะมความยาวสายโซนอยกวา กข43 แตมคา weight% ของ F1 สง จากผลการศกษาขางตนอาจกลาวไดวาความยาวสายโซของอมโลเพกตนนาจะมผลตอสมบตในการยอยของขาวในแตละพนธดวย

สรปผลการทดลอง การศกษาโครงสรางละเอยดของขาวทง 6 พนธ พบวา ขาวแตละพนธม %Long chain และ Short chain ทแตกตางกน ซงสงผลตอสมบตในการยอย โดยการศกษานสามารถยนยนไดวา %Long chain ของอมโลสทมากขนทพบในขาวพนธ กข43 และพษณโลก 80 ทาใหขาวทงสองพนธมสมบตทนตอการยอยดขนเมอเปรยบเทยบขาวในกลมทมอมโลสใกลเคยงกน อยางไรกตาม จากการศกษาขนาดโมเลกลของอมโลส (-logKwav) พบวา มคาใกลเคยงกนในขาวทกพนธ ซงเปนการยนยนวาโมเลกลของอมโลสในขาวไมแตกตางกนในกลมทมการศกษา แตหากพจารณาผลของ DP ในอมโลส พบวามความจาเพาะของพนธ และพบวาขาวพนธพษณโลก 80 มคา DP สงทสด ซงจะมผลตอสมบตการยอยของแปง เชนเดยวกบผลของอมโลเพกตนทพบวาขาวพนธ กข43 มคา DP ใน F1 สง และมสดสวน F2/F1 นอยกวาขาวปทมธาน 1 จงทาใหคาทแสดงสมบตในการยอยแตกตางกน จากผลการทดลองสรปไดวา โครงสรางละเอยด ขนาดโมเลกล และความยาวของสายโซอมโลสและอมโลเพกตน มความจาเพาะในแตละพนธ และเปนสวนสาคญททาใหสมบตในการยอยของขาวในแตละพนธแตกตางกน ซงผลการศกษาครงน สอดคลองกบ Syahariza Z.A. et al. (2013) ทพบวาโครงสรางละเอยดของอมโลสและอมโลเพกตนในขาวมลกษณะทแตกตางจากขาวอมโลสตาพนธอน ๆ เชน ขนาดของโมเลกลอมโลส ความยาวของสายโซอมโลเพกตน ลกษณะประเภทของอมโลเพกตนในโมเลกลแปง สงผลตอประสทธภาพการยอยในระบบทางเดนอาหารของมนษย


เอกสารอางองภคน อครเวสสะพงศ, องศธรย วสสณห, สนนทา วงศปยชน, ปราณ มณนล, วชร สขววฒน, สนยม ตาปราบ, เกรยงไกร

พนธวรรณ, สมทรง โชตชน, กญญา เชอพนธ, กลศร กลนนรกษ, นตยา รนสข, สทธกานต ใจกาวล, อรวรรณ แยมกจ, กรรณการ พรหมพนธใจ, สกญญา วงศพรชย และศรวฒนา ทรงจตสมบรณ. 2555. การเพมศกยภาพทางโภชนบาบดในพนธขาวไทย สานกวจยและพฒนาขาว กรมการขาว, หนา 32-46.

Cheetham, N.W.H and T. Leping. 1997. The effect of amylose content on the molecular size of amylose, and on the distribution of amylopectin chain length in maize starches. Carbohydrate Polymer, 33, 251-261.

Curvas, R.P., R.G. Gilbert and M.A. Fitzgerald. 2010. Structural differences between hot-water-soluble and hot-water-insoluble fractions of starch in waxy rice (Oryza Sativa L.). 2010. Carbohydrate Polymers. 81: 524-532.

Syahariza, Z.A., S. Sar, J. Hasjim, M.J. Tizzotti and R.G. Gilbert. 2013. The importance of amylose and amylopectin fine structure for starch digestibility in cooked rice grains. Food Chem. 130: 742-749.


การตรวจสอบการปนเปอนของอะฟลาทอกซน บ 1 ในขาวไทย Investigation on the Contamination of Aflatoxin B

1 in Thai Rice

กตตพงษ ศรมวง1) กญญา เชอพนธ2) กาญจนา พบลย3) สอาง ไชยรนทร4) กฤษณา สดทะสาร5) ยศพร ตนสมรส6) รจรา ปรชา7) วชชดา รตนากาญจน8) รศม ฐตเกยรตพงศ9)

Kittipong Srimuang1) Kunya Cheaupun2) Kanjana Piboon3) Sa-ang Chairinte4) Grissana Sudtasarn5) Yotsaporn Tansomrot6) Rujira Preecha7)

Witchuda Rattanakarn8) Rasamee Dhitikiattipong9)

Abstract The objective of this research was to detect aflatoxin B

1 (AFB

1) contamination in Thai rice. Five

hundred and twenty-three samples of rice produced by farming communities in the Central, North, Northeast and South region of Thailand were collected including milled rice, brown rice, partially milled rice, glutinous rice and Khao Hang. Direct competitive ELISA technique (ScreenEZ® Aflatoxin ELISA Test Kit) was used to detected AFB

1 in those samples. The result showed that AFB

1 was not detected

in all of milled rice, glutinous rice and Khao Hang samples. Whilst, 83 out of 254 samples of the brown rice (32.68%) were AFB

1 detected which ranged 8.20 to 29.05 μg/kg and partially milled rice samples,

4 out of 33 samples (12.12%) were also detected which AFB1 amount ranged from 20.56 to 29.12

μg/kg. However, only 10 samples of brown rice and partially milled rice from the South were found to contain AFB

1 amount higher than the maximum limit for human consumption (20 μg/kg). The storage

fungi Aspergillus flavus, A. niger and Penicillium spp. were investigated in brown rice, partially milled rice, glutinous rice and Khao Hang. But no fungus was found in all milled rice samples.Keywords: Thai rice, aflatoxin B

1, Direct competitive ELISA technique, Aspergillus flavus, A. niger,

Penicillium spp.

1) ศนยวจยขาวปราจนบร อ.บานสราง จ.ปราจนบร 25150 โทรศพท 0-3727-1385

Prachin Buri Rice Research Center, Ban Sang, Prachin Buri 25150 Tel. 0-3727-13852) ศนยวจยขาวปทมธาน อ.ธญบร จ.ปทมธาน 12110 โทรศพท 0-2577-1688-9

Pathum Thani Rice Research Center, Thanyaburi, Pathum Thani 12110 Tel. 0-2577-1688-93) ศนยวจยขาวแพร อ.เมอง จ.แพร 54000 โทรศพท 0-5464-6033-5 Phrae Rice Research Center, Mueang, Phrae 54000 Tel. 0-5464-6033-54) ศนยวจยขาวพษณโลก อ.วงทอง จ.พษณโลก 65130 โทรศพท 0-5531-1184

Phitsanulok Rice Research Center, Wang Thong, Phitsanulok 65130 Tel. 0-5531-11845) ศนยวจยขาวอบลราชธาน อ.เมอง จ.อบลราชธาน 34000 โทรศพท 0-4534-4104

Ubon Ratchathani Rice Research Center, Mueang, Ubon Ratchathani 34000 Tel. 0-4534-41046) ศนยวจยขาวอดรธาน อ.กดจบ จ.อดรธาน 41250 โทรศพท 0-4224-8955 Udon Thani Rice Research Center, Kut Chap, Udon Thani, 41250 Tel. 0-4224-8955 7) ศนยวจยขาวพทลง อ.เมอง จ.พทลง 93000 โทรศพท 0-7484-0111 Phatthalung Rice Research Center, Mueang, Phatthalung 93000 Tel. 0-7484-01118) สานกผ เชยวชาญ กรมการขาว จตจกร กรงเทพฯ 10900 โทรศพท 0-2940-6937 Bureau of Rice Expert, Rice Department, Chatuchak, Bangkok 10900 Tel. 0-2940-69379) กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว จตจกร กรงเทพฯ 10900 โทรศพท 0-2561-3062

Division of Rice Research and Development, Rice Department, Chatuchak, Bangkok 10900 Tel. 0-2561-3062


บทคดยอ ตรวจสอบการปนเปอนของอะฟลาทอกซน บ 1 ในขาวไทย ไดแก ขาวสาร ขาวกลอง ขาวซอมมอ ขาวเหนยว และขาวฮาง ทผลตโดยกลมเกษตรกร ในเขตภาคกลาง ภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคใต โดยสมเกบตวอยางขาวทงหมด 523 ตวอยาง นามาตรวจการปนเปอนของอะฟลาทอกซน บ 1 ดวยวธ Direct competitive enzyme-linked immunosorbent assay โดยใชชดตรวจสอบอะฟลาทอกซน ScreenEZ® Aflatoxin ELISA Test Kit ผลการตรวจไมพบการปนเปอนของอะฟลาทอกซน บ 1 ในขาวสาร ขาวเหนยวและขาวฮางทกตวอยาง แตพบการปนเปอนในขาวกลอง 83 ตวอยาง จาก 254 ตวอยาง (32.68%) ปรมาณอะฟลาทอกซน บ 1 ตาสดและสงสด คอ 8.20 และ 29.05 ไมโครกรมตอกโลกรม ตามลาดบ ขาวซอมมอพบการปนเปอน 4 ตวอยาง จาก 33 ตวอยาง (12.12%) ปรมาณอะฟลาทอกซน บ 1 ตาสดและสงสด คอ 20.56 และ 29.12 ไมโครกรมตอกโลกรม ตามลาดบ และพบวาตวอยางขาวกลองและขาวซอมมอในเขตภาคใต จานวน 10 ตวอยาง ทมคาการปนเปอนของอะฟลาทอกซนรวมสงกวาคาทยอมรบไดในอาหารคน คอ 20 ไมโครกรมตอกโลกรม การตรวจการปนเปอนของเชอราบนเมลดขาว พบเชอรา Aspergillus flavus, A.niger และ Penicillium spp. ปนเปอนในขาวกลอง ขาวซอมมอ ขาวเหนยว และขาวฮาง สวนตวอยางขาวสารตรวจไมพบเชอราคาสาคญ: ขาวไทย อะฟลาทอกซน บ 1 Direct competitive ELISA, Aspergillus flavus, A. niger, Penicillium

spp.

คานา ขาวเปนพชทมความสาคญทางเศรษฐกจเปนอยางยง ประชากรของโลกสวนใหญบรโภคขาวเปนอาหารหลก ในรปของขาวสาร ขาวกลอง และแปง นอกจากน ยงมสวนทเปนผลพลอยไดจากผลตภณฑขาวซงใชเปนอาหารสตว เชน ปลายขาวและราขาว รวมทงการแปรรปเปนผลตภณฑตางๆ หลงการเกบเกยว ขาวจะถกนาไปทาใหแหงและเกบรกษาในโรงเกบ รอการนาไปเขาโรงสเพอแปรสภาพเปนเมลดขาวสาหรบการบรโภค หรอเพอวตถประสงคอนตอไป ผลตภณฑจากขาวจะถกนาไปบรรจในบรรจภณฑทงแบบธรรมดาและสญญากาศ โดยมการเกบรกษาเพอรอจาหนายภายในประเทศหรอสงออก ถาสภาพ การเกบรกษาขาวไมเหมาะสมมโอกาสทเชอราจะเขาทาลายและสรางสารพษได ซงจะเปนอนตรายอยางยงตอสขภาพของผบรโภค โดยเฉพาะภมประเทศของประเทศไทยอยในเขตรอนชน จงเหมาะตอการเจรญและแพรขยายของเชอรา โดยเฉพาะอยางยงในเมลดพชและอาหารแหง ซงมกมการปนเปอนดวยสารพษจากเชอราโดยเฉพาะอะฟลาทอกซน (Aflatoxin) อะฟลาทอกซน บ 1 เปนสารกอมะเรง ทสรางโดยเชอรา Aspergillus flavus, A. parasiticus และ A. normius โดยจะพบเชอรา A. flavus มากทสดและเปนเชอราทสรางสารพษไดสงทสด (Wilson and Palyne, 1994) ซงเชอราเหลานมกแพรกระจายอยทวไปและสามารถเกดขนไดทกขนตอนของการผลต ตงแตการเกบเกยวผลผลตทางการเกษตร การเกบรกษา การขนสง จนกระทงถงขนตอนในการสงออก การสรางสารพษของเชอรานนขนอยกบปจจยของสภาพแวดลอมหลายอยาง ไดแก ความชนของเมลด อณหภม และระยะเวลาทเกบ เปนตน ปรมาณเมลดทถกทาลายดวยเชอราในโรงเกบ รวมถงแมลงศตรพชหลงการเกบเกยว นอกจากจะสงผลตอสขภาพของผบรโภคแลว ยงมการนาปญหาเหลานมาใชเปนเครองกดกนทางการคาทงในประเทศและระหวางประเทศ ในประเทศไทยมประกาศกระทรวงสาธารณสข พ.ศ. 2529 ทกาหนดใหมการปนเปอนของอะฟลาทอกซนในอาหารทผลตเพอจาหนาย นาเขาเพอจาหนาย หรอทจาหนายไดไมเกน 20 ไมโครกรมตอกโลกรม (พพบ) (ประกาศกระทรวงสาธารณสข, 2529) ดงนนจงจาเปนตองมการตรวจสอบเพอนาไปสการควบคมและปองกนไดอยางมประสทธภาพ การวจยในครงน มวตถประสงคเพอตรวจสอบปรมาณของอะฟลาทอกซน บ 1 และเชอราทปนเปอนในขาวไทยทผลตโดยกลมเกษตรกรใน 4 ภมภาคของประเทศไทย


อปกรณและวธการ1. การตรวจสอบปรมาณอะฟลาทอกซน บ 1 การเกบและสมตวอยาง เกบตวอยางขาว ตงแตเดอนมนาคม พ.ศ. 2559 ถง พฤษภาคม พ.ศ. 2560 จากแหลงจาหนายขาวในเขตภาคกลาง ภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคใตของประเทศไทย รวมทงหมด 523 ตวอยาง แบงเปนขาวสาร 152 ตวอยาง ขาวกลอง 254 ตวอยาง ขาวซอมมอ 33 ตวอยาง ขาวเหนยว 76 ตวอยาง และขาวฮาง 8 ตวอยาง การเตรยมตวอยาง สมตวอยางขาวแบบ Quartering method โดยเทเมลดขาวลงบนโตะทราบเรยบและสะอาด คลกเมลดทงหมดใหเทากนแลวแบงครงกองเมลดออกเปน 2 สวน แลวแบงครงกองเมลดอกครงใหเปน 4 สวน จากนนแบงซาอกครงจะไดกองเมลดทแบงออกเปน 8 สวน หลงจากนนรวมกองเมลด 4 สวนจาก 8 สวนทแบงไวแบบสลบฟนปลา และทาซาตามวธขางตนจนไดจานวนเมลดทตองการ (ณฐหทย, 2547) วดปรมาณความชน (%) และทาการบดตวอยางขาวใหละเอยด นาตวอยางขาวทบดละเอยดมากวนใหเขากนอยางสมาเสมอ สมตวอยางขาวทบดละเอยดแลวทาแบบเดมอกครง ชงตวอยางขาวทบดละเอยดปรมาณ 20 กรม ใสในฟลาสคเพอนาไปสกดอะฟลาทอกซน บ 1 (อมราและศภรา, 2552) การสกดสารพษจากตวอยาง สกดสารพษจากตวอยาง โดยเตม 70% เมทานอลลงในฟลาสคทมตวอยาง 20 กรม ปรมาตร 100 มลลลตรตอฟลาสค (อตราสวน 1:5) ปดปากขวดดวยจกยาง แลวนาไปเขยาดวยเครองเขยาทอตราความเรว 300 รอบตอนาท เปนเวลา 30 นาท หลงจากนนตงทงไวเปนเวลา 10 นาท ใหตกตะกอนเพอแยกสวนใส กรองเฉพาะสวนใสผานกระดาษกรองเบอร 4 เกบสวนทกรองไดมาเจอจางดวย washing buffer (0.01M Phosphate buffer saline, 0.5% Tween 20, pH 7.2, PBST) ในอตราสวน 1:3 (สารสกดตวอยางจานวน 1 มลลลตรกบ washing buffer ทเจอจางแลว จานวน 3 มลลลตร) วเคราะหสารพษดวยวธ Direct competitive enzyme-linked immunosorbent assay (DC-ELISA) โดยใชชดตรวจสอบสารอะฟลาทอกซน ScreenEZ® Aflatoxin ELISA Test Kit ของบรษท สยามอนเตอรควอลต จากด ซงชดตรวจสอบนมความจาเพาะในการจบกบสารพษอะฟลาทอกซนแตละอนพนธ ดงน AFB

1 (100%),

AFB2 (21.4%), AFG

1 (25.0%) และ AFG

2 (2.5%) และสามารถตรวจสอบอะฟลาทอกซนไดในปรมาณตาสด

0.4 ไมโครกรมตอกโลกรม ทาการทดสอบโดยหยดสารพษมาตรฐานปรมาตร 50 ไมโครลตร ลงในหลมทดสอบ จานวน 5 ความเขมขน คอ 0 0.2 0.5 1 และ 2 นาโนกรมตอมลลลตร หยดสารสกดตวอยางปรมาตร 50 ไมโครลตร ลงในหลมทดสอบ จานวน 2 หลมตอตวอยาง หยดเอนไซมคอนจเกต (AFB

1-HRP) ปรมาตร 50 ไมโครลตร ตาม

ลงไปทกหลมทดสอบ บมทอณหภม 37 องศาเซลเซยส ในทมดเปนเวลา 30 นาท หลงจากครบเวลาใหเทสารในหลมทดสอบทงและลางดวย washing buffer 3 ครง หยด substrate ลงไปทกหลมปรมาตร 100 ไมโครลตร นาไปบมทอณหภม 37 องศาเซลเซยส เปนเวลา 5 นาท ปฏกรยาจะเกดเปนสฟา หลงจากนนหยดปฏกรยาโดยเตม stop solution ลงไปทกหลม ปรมาตร 100 ไมโครลตรตอหลม ปฏกรยาจะเปนสเหลอง นาไปอานดวย ELISA Reader ทความยาวคลน 450 นาโนเมตร และนาคาการดดกลนแสงของสารพษมาตรฐานทความเขมขนตางๆ มาสรางกราฟมาตรฐานแลวคานวณปรมาณสารพษเปนหนวยไมโครกรมตอกโลกรม

2. การตรวจสอบชนดและปรมาณเชอรา สมตวอยางขาว กอนทาการบดเพอตรวจสอบอะฟลาทอกซน บ 1 โดยสมเกบตวอยางละ 100 เมลด นาเมลดมาแชใน 1% sodium hypochlorite เปนเวลา 1 นาท เพอกาจดจลนทรยทอยบนผวนอกเมลดขาว นาเมลด


มาลางดวยนากลนทผานการนงฆาเชอแลว 3 ครง ครงละ 1 นาท หลงจากนนใชปากคบทปราศจากเชอคบเมลดขาวไปวางบนอาหาร Dichloran glycerol (DG18) ในจานเลยงเชอ โดยวางเมลดขาว จานวน 20 เมลดตอจานเลยงเชอ จานวน 5 จานเลยงเชอตอชนดของขาว จากนนนาจานเลยงเชอไปบมไวใตแสง Near ultraviolet (NUV) ทอณหภมหอง โดยใหไดรบแสงสลบมด 12 ชวโมง จากนนบมไวเปนเวลา 7-10 วน ทาการตรวจสอบชนดและปรมาณของเชอราภายใตกลอง stereomicroscope โดยดลกษณะตาง ๆ ของเชอราทเจรญบนเมลดขาว หลงจากนนใชเขมเขยเสนใยหรอสปอรของเชอราเหลานไปเลยงบนอาหาร Potato dextrose agar (PDA) ในจานเลยงเชอและหลอดอาหารวน (agar slant) แลวนาไปบมไวทอณหภมหอง เพอศกษารายละเอยดตอไป (อมราและศภรา, 2552; อศวน, 2547)

ผลการทดลองและวจารณ1. การตรวจสอบปรมาณอะฟลาทอกซน บ 1 จากการตรวจสอบปรมาณอะฟลาทอกซน บ 1 ไมพบการปนเปอนของอะฟลาทอกซน บ 1 ในขาวสาร ขาวเหนยว และขาวฮางทกตวอยาง (Table 1, 4 และ 5) สวนในตวอยางขาวกลองพบการปนเปอนของอะฟลาทอกซน บ 1 จานวน 83 ตวอยาง จากทงหมด 254 ตวอยาง คดเปนรอยละ 32.68 ของตวอยางทงหมด โดยปรมาณ อะฟลาทอกซน บ 1 ระดบตาสด คอ 8.20 ไมโครกรมตอกโลกรม และระดบสงสด คอ 29.05 ไมโครกรมตอกโลกรม (Table 2) ขาวซอมมอพบการปนเปอน 4 ตวอยาง จากทงหมด 33 ตวอยาง คดเปนรอยละ 12.12 โดยปรมาณอะฟลาทอกซน บ 1 ระดบตาสด คอ 20.56 ไมโครกรมตอกโลกรม และระดบสงสด คอ 29.12 ไมโครกรมตอกโลกรม (Table 3) และพบวาตวอยางขาวกลองและขาวซอมมอในเขตภาคใต จานวน 10 ตวอยาง (Table 2 และ 3) มคาการปนเปอนของอะฟลาทอกซนรวมสงกวาคาทยอมรบไดในอาหารคน คอ 20 ไมโครกรมตอกโลกรม ศภรตนและคณะ (2545) รายงานการปนเปอนของอะฟลาทอกซนในประเทศไทย วาพบการปนเปอนของอะฟลาทอกซนในขาวกลองทจาหนายในทองตลาด จานวน 49 ตวอยางจากทงหมด 68 ตวอยาง มปรมาณ อะฟลาทอกซน ระหวาง 2 - 18 ไมโครกรมตอกโลกรม อมราและศภรา (2552) รายงานการปนเปอนของ อะฟลาทอกซน บ 1 ในขาวกลอง ระหวาง 0 - 4.56 ไมโครกรมตอกโลกรม เฉลย 2.912 ไมโครกรมตอกโลกรม กตตพงษ (2557) ตรวจสอบการปนเปอนของอะฟลาทอกซน บ 1 ในขาวกลองทสมจากหางสรรพสนคาพบ จานวน 27 ตวอยาง จากทงหมด 30 ตวอยาง ปรมาณอะฟลาทอกซน บ 1 ระหวาง 8.22 - 11.29 ไมโครกรมตอกโลกรม สวนขาวกลองจากทองตลาดพบ จานวน 19 ตวอยาง จาก 30 ตวอยาง ปรมาณอะฟลาทอกซน บ 1 ระหวาง 8.03 - 15.10 ไมโครกรมตอกโลกรม และไมพบการปนเปอนของอะฟลาทอกซน บ 1 ในขาวสารทกตวอยางทสมจากหางสรรพสนคาและทองตลาด เมอเปรยบเทยบกบผลการตรวจสอบในครงนพบวา มปรมาณอะฟลาทอกซน บ 1 ระหวาง 8.20 – 29.12 ไมโครกรมตอกโลกรม ซงสงกวาทเคยมรายงานไว จากผลการทดลอง พบการปนเปอนของอะฟลาทอกซน บ 1 ในขาวกลองและขาวซอมมอมากกวาในขาวสาร เนองจากโครงสรางเมลดของขาวสารไดผานการขดขาวเพอขดเยอหมเมลดใหหลดออกไปจนหมด (อรอนงค, 2550) ทาใหสารอาหารและวตามนตางๆ สญเสยไปดวย จงลดโอกาสในการเจรญของ เชอรา สวนขาวกลองไดมาจากการกะเทาะเอาเฉพาะสวนทเปนเปลอกหมเมลด (แกลบ) ออกไป ยงคงเหลอเยอหมชนนอกตดอย ซงอดมไปดวยสารอาหารและวตามนทมประโยชนตอการเจรญของเชอรา นอกจากนนการทขาวกลองยงมเยอหมเมลดอย จะชวยดดความชนจากอากาศ ทาใหเชอราสามารถเจรญเตบโตไดดกวาขาวสาร การบรหารจดการในระหวางการเกบรกษาจะสงผลใหเกดการปนเปอนของอะฟลาทอกซนได เชน ความสะอาดของเครองมอเครองใช ภาชนะทใชบรรจขาว ทงทอยในบรรจภณฑทปดมดชดและสะอาด จะชวยลดโอกาสในการปนเปอนของเชอราได เนองจากเชอราจะสรางสารพษไดในกรณทมปรมาณออกซเจนสงและคารบอนไดออกไซดตา


Table

1 Am

ount

of afl

atoxin

B 1 and s

torag

e fun

gi in

mille

d rice

No. o

f No

. of

% Po

sitive

Int

erval

Av

g. of

% No

. of o

ver

N

o. of

storag

e fun

gi

Regio

n

an

alyze

d de

tected

sam

ples

AFB 1

AFB 1

regula

tion l

imit

sam

ples

sample

s

(ug/k

g) (u

g/kg)

(20 ug

/kg)

A. fl

avus

A.

nige

r Pe

nicil

lium

spp.

Centr

al 41

0

0 nd

1/

nd

0 0

0 0

Nort

h 63

0

0 nd

nd

0

0 0

0 N

orthe

ast

37

0 0

nd

nd

0 0

0 0

South

11

0

0 nd

nd

0

0 0

0 To

tal

152

0

0

0 0

1/ Sc

reenE

Z® Afl

atoxin

ELISA

Test

Kit w

hich i

s the

LOD

= 0.4

μg/kg

. If th

e amo

unt o

f afl a

toxin

B 1 in ric

e sam

ples w

as sti

ll les

s tha

n LOD

score

ticke

r tha

t wi

ll not

detec

ted (n

d)

Table

2 Am

ount

of afl

atoxin

B 1 and s

torag

e fun

gi in

brown

rice

No. o

f No

. of

% Po

sitive

Int

erval

Avg.

of %

No. o

f ove

r

No.

of sto

rage f

ungi

Re

gion

analy

zed

detec

ted

sample

s AF

B 1 AF

B 1 reg

ulatio

n lim

it

sample

s sam

ples

(u

g/kg)

(ug/k

g) (20

ug/kg

) A.

fl av

us

A. n

iger

Peni

cilliu

m sp

p.

Centr

al 81

27

33

.33

8.20–

19.41

11

.86

0 54

0

0 N

orth

71

26

36.62

8.4

3–18

.82

11.80

0

53

3 2

Nort

heast

55

18

32

.73

8.93–

19.26

12

.24

0 41

6

6 So

uth

47

12

25.53

8.2

7–29

.05

18.08

50

26

11

13

Total

25

4 83

17

4 20

21


Table

3 Am

ount

of afl

atoxin

B 1 and s

torag

e fun

gi in

partia

lly m

illed r

ice

No

. of

No. o

f %

Posit

ive

Interv

al

Avg.

of %

No. o

f ove

r

No.

of sto

rage f

ungi

Re

gion

analy

zed

detec

ted

sample

s AF

B 1 AF

B 1 reg

ulatio

n lim

it

sample

s sam

ples

(u

g/kg)

(ug/k

g) (20

ug/kg

) A.

fl av

us

A. n

iger

Peni

cilliu

m sp

p.

Sou

th

33

4 12

.12

20.56

-29.12

25

.67

100

24

10

9 T

otal

33

4

24

10

9

Table

4 Am

ount

of afl

atoxin

B 1 and s

torag

e fun

gi in

glutin

ous r

ice

No

. of

No. o

f %

Posit

ive

Interv

al

Avg.

of %

No. o

f ove

r

No.

of sto

rage f

ungi

Re

gion

analy

zed

detec

ted

sample

s AF

B 1 AF

B reg

ulatio

n lim

it

sample

s sam

ples

(u

g/kg)

(ug/k

g) (20

ug/kg

) A.

fl av

us

A. n

iger

Peni

cilliu

m sp

p. N

orth

55

0

0 nd

1/

nd

0 19

0

0 N

orthe

ast

21

0 0

nd

nd

0 2

3 0

Total

76

0

21

3 0

1/ Sc

reenE

Z® Afl

atoxin

ELISA

Test

Kit w

hich i

s the

LOD

= 0.4

μg/kg

. If th

e amo

unt o

f afl a

toxin

B 1 in ric

e sam

ples w

as sti

ll les

s tha

n LOD

score

ticke

r tha

t wi

ll not

detec

ted (n

d)


Table

5 Am

ount

of afl

atoxin

B 1 and s

torag

e fun

gi in

Khao

Han

g

No

. of

No. o

f %

Posit

ive

Rang

e of

Avg.

of %

No. o

f ove

r

No.

of sto

rage f

ungi

Re

gion

analy

zed

detec

ted

sample

s AF

B 1 AF

B 1 reg

ulatio

n lim

it

sample

s sam

ples

(u

g/kg)

(ug/k

g) (20

ug/kg

) A.

fl av

us

A. n

iger

Peni

cilliu

m sp

p. N

orthe

ast

8 0

0 nd

1/

nd

0 8

3 0

Tot

al

8 0

8 3

01/

Scree

nEZ®

Afl ato

xin EL

ISA Te

st Kit

whic

h is t

he LO

D =

0.4 μg

/kg. If

the a

moun

t of afl a

toxin

B 1 in ric

e sam

ples w

as sti

ll les

s tha

n LOD

score

ticke

r tha

t wi

ll not

detec

ted (n

d)


(บดนทร, 2555) ทงนการบรรจขาวในถงสญญากาศจะปองกนไมใหเชอราเจรญและสรางสารพษภายหลงบรรจถง แตไมสามารถทาลายเชอราและอะฟลาทอกซนทปนเปอนมาตงแตกอนการบรรจถงได (พลาณ, 2548)

2. การตรวจสอบชนดและปรมาณเชอรา จากการตรวจสอบชนดและปรมาณเชอราบนเมลดขาว ไมพบการเจรญของเชอราใดๆ ในขาวสารทกตวอยาง (Table 1) ขาวกลอง จากตวอยางทงหมด จานวน 254 ตวอยาง พบการเจรญของเชอรา A. flavus จานวน 174 ตวอยาง (68.50%) A. niger จานวน 20 ตวอยาง (7.87%) และ Penicillium spp. จานวน 21 ตวอยาง (8.26%) ปรมาณเชอราทขนบนเมลดมตงแต 1 เมลด จนถงสงสด 100 เมลด (Table 2) ขาวซอมมอ จากตวอยางทงหมด จานวน 33 ตวอยาง พบการเจรญของเชอรา A. flavus จานวน 24 ตวอยาง (72.72%) A. niger จานวน 10 ตวอยาง (30.30%) และ Penicillium spp. จานวน 9 ตวอยาง (27.27%) ปรมาณเชอราทขนบนเมลดมตงแต 1 เมลด จนถงสงสด 88 เมลด (Table 3) ขาวเหนยว จากตวอยางทงหมด จานวน 76 ตวอยาง พบการเจรญของเชอรา A. flavus จานวน 21 ตวอยาง (27.63%) และ A. niger จานวน 3 ตวอยาง (3.95%) ปรมาณเชอราทขนบนเมลดมตงแต 1 เมลด จนถงสงสด 54 เมลด (Table 4) ขาวฮาง จากตวอยางทงหมด จานวน 8 ตวอยาง พบการเจรญของเชอรา A. flavus จานวน 8 ตวอยาง (100%) และ A. niger จานวน 3 ตวอยาง (37.50%) ปรมาณเชอราทขนบนเมลดมตงแต 1 เมลด จนถงสงสด 33 เมลด (Table 5) ผลการตรวจสอบในครงนสอดคลองกบการศกษาของ อมราและศภรา (2552) ทพบการปนเปอนของเชอรา A. flavus เพยง 3 เมลดจาก 100 เมลดททดสอบ สวนในขาวสารไมพบเชอรา A. flavus และสอดคลองกบการศกษาของกตตพงษ (2557) ซงพบเชอรา A. flavus ปนเปอนในตวอยางขาวกลองทสมมาจากหางสรรพสนคาและจากทองตลาด สวนขาวสารไมพบเชอรา A. flavus เชนกน

สรปผลการทดลอง การตรวจสอบการปนเปอนของอะฟลาทอกซน บ 1 ในตวอยางขาวแตละชนด โดยวธ Direct Competition

ELISA ดวยชดตรวจสอบสารอะฟลาทอกซน ScreenEZ® Aflatoxin ELISA Test Kit สรปผลดงน ขาวสาร ไมพบการปนเปอนของอะฟลาทอกซน บ 1 และการปนเปอนของเชอรา ขาวกลอง พบการปนเปอนของอะฟลาทอกซน บ 1 จานวน 83 ตวอยาง จากทงหมด 254 ตวอยาง คดเปนรอยละ 32.68 ของตวอยางทงหมด โดยปรมาณอะฟลาทอกซน บ 1 ระดบตาสด คอ 8.2 ไมโครกรมตอกโลกรม และระดบสงสด คอ 29.05 ไมโครกรมตอกโลกรม และพบการปนเปอนของเชอรา A. flavus, A. niger และ Penicillium spp. ขาวซอมมอ พบการปนเปอนของอะฟลาทอกซน บ 1 จานวน 4 ตวอยาง จากทงหมด 33 ตวอยาง คดเปนรอยละ 12.12 โดยปรมาณอะฟลาทอกซน บ 1 ระดบตาสด คอ 20.56 ไมโครกรมตอกโลกรม และระดบสงสด คอ 29.12 ไมโครกรมตอกโลกรม และพบการปนเปอนของเชอรา A. flavus, A. niger และ Penicillium spp. (Table 3) ขาวเหนยว ไมพบการปนเปอนของอะฟลาทอกซน บ 1 แตพบการปนเปอนของเชอรา A. flavus และ A. niger ขาวฮาง ไมพบการปนเปอนของอะฟลาทอกซน บ 1 แตพบการปนเปอนของเชอรา A. flavus และ A. niger จากงานวจยนพบวา ปรมาณอะฟลาทอกซน บ 1 ในขาวกลองและขาวซอมมอในเขตภาคใต จานวน


10 ตวอยาง สงกวาคาการปนเปอนของอะฟลาทอกซนรวมทยอมรบไดในอาหารคน คอ 20 ไมโครกรมตอกโลกรม สวนในตวอยางขาวกลอง จานวน 77 ตวอยาง มคาการปนเปอนตากวาคามาตรฐานทประเทศไทยกาหนดไว ซงอยในระดบทปลอดภยตอผบรโภค แตอยางไรกตามผบรโภคอาจจะมโอกาสทจะไดรบอะฟลาทอกซนมากกวาระดบน หากบรโภคอาหารกลมเสยงอนๆ ทปนเปอนดวยสารพษชนดนดวย ในการเลอกซอขาวนน ควรเลอกซอขาวทระบแหลงทมา มตราสนคา ทนาเชอถอ เนองจากมกระบวนการผลตทไดมาตรฐานกวาขาวทแบงขาย ในการเลอกซอควรดลกษณะส กลน และการเกาะเปนกอนของขาว รวมทงซอขาวในปรมาณทไมมากเกนไป เนองจากอาจมการปนเปอนของอะฟลาทอกซน บ 1 หากเกบรกษาไมดจะมโอกาสสงเสรมการเจรญของเชอราและอาจสรางสารพษชนดนได

คาขอบคณ ขอขอบคณ ผศ.ดร.รชน ฮงประยร ภาควชาโรคพช คณะเกษตร กาแพงแสน มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ทใหความอนเคราะหเครองมอประกอบการทาวจยและคาแนะนาทเปนประโยชน ขอบคณผชวยนกวจยทกทาน ทชวยเกบตวอยางขาว ตรวจวเคราะหอะฟลาทอกซนและตรวจการปนเปอนของเชอรา

เอกสารอางองกตตพงษ ศรมวง. 2557. การตรวจสอบการปนเปอนของอะฟลาทอกซน บ 1 และแมลงศตรโรงเกบในผลตภณฑขาว.

วทยานพนธปรญญาโท. มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. กรงเทพฯ.ณฐหทย เอพาณช. 2547. การตรวจสอบคณภาพเมลดพนธ. สานกวจยและพฒนาเทคโนโลยชวภาพ กรมวชาการเกษตร. บดนทร บตรอนทร. 2555. สารพษจากเชอรา: อะฟลาทอกซน. วารสารเทคนคการแพทยเชยงใหม. (45)2: 1-8.ประกาศกระทรวงสาธารณสข. 2559. มาตรฐานอาหารทมสารปนเปอน พ.ศ. 2529. ราชกจจานเบกษา. ฉบบพเศษ เลม

ท 103 ตอนท 23 (ลงวนท 16 กมภาพนธ พ.ศ. 2529)พลาณ ไวถนอมสตย. 2548. การพฒนาขาวกลองปลอดเชอราและแอฟลาทอกซน. แหลงทมา: http://www.rdi.ku.ac.th/

exhibition/Year2548/, 27 เมษายน 2557.ศภรตน โฆษตเจรญกล อมรา ชนภต และกญจนา พทธสมย. 2545. การปนเปอนของแอฟลาทอกซน ในระบบการผลต

และจาหนายขาวกลอง. วารสารโรคพชและจลชววทยา. 12(2): 122-131.อนงค บณฑวหค. 2546. สารพษจากเชอรา: อะฟลาทอกซน. โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, กรงเทพฯ.

อมรา ชนภต และศภรา อคคะสาระกล. 2552. การปนเปอนของสารแอฟลาทอกซน บ 1 และสารโอคราทอกซน เอ ในขาวกลองและขาวสาร. วารสารวชาการขาว. 3(2): 57-69.

อรอนงค นยวกล. 2550. ขาว: วทยาศาสตรและเทคโนโลย. สานกพมพมหาวทยาลยเกษตรศาสตร, กรงเทพฯ.อศวน เนตรถนอมศกด. 2547. เชอราในโรงเกบ และสารพษบนขาวกลองภายใตสภาพการเกบรกษาทแตกตางกน.

วทยานพนธปรญญาโท. มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. กรงเทพฯ.Wilson, D.M. and G.A. Palyne. 1994. Factors affecting Aspergillus flavus group infection and aflatoxin

contamination of crops. pp. 309-325. In: Eaton, D.L. and J.D. Groopman. (eds.), The Toxicology of Aflatoxins Human Health, Veterinary and Agriculture Significance. San Diego: Academic press.


การจดการผลตขาวทเหมาะสมเพอลดการสะสมของสารหนในขาวAppropriate Management for Rice Production

to Reduce Arsenic Accumulation in Rice พชราภรณ รกชม1) นภสสร โนตศร2) ชษณชา บดดาบญ3) อรทย ศกรยพงศ 2)

Patcharaporn Rakchum1) Napatsorn Notesiri2) Chitnucha Buddhaboon3) Orathai Sukreeyapongse2)

Abstract The research was conducted during December 2015 to March 2017. The objective was to find out the appropriate rice production to reduce accumulation of arsenic in rice grain which was grown in the risky area. Rice was grown in the pots at Sakon Nakhon Rice Research Center by using three soil groups, comprising of silt, sand and clay which represented the soil profiles in northeastern Thailand with arsenic contamination. Pathum Thani 1 was the selected rice variety. The experimental design was 2x3 Factorial in RCB with 3 replications. There were three treatments, Alternate Wetting and Drying (AWD) water management, fertilizer management by rock phosphate application, and rice husk charcoal application. The results showed that all treatments could reduce arsenic content in the soil in each growing period. Moreover, the arsenic content in each soil profile was significantly different. In addition, the analysis of arsenic content in rice grain has shown that rice husk charcoal application in loamy sand, sandy loam and sandy clay loam in the northeastern region was likely better to decrease arsenic content in the rice grain than other treatments.Keywords: rice, arsenic, rice production

บทคดยอ การทดลองจดการผลตขาวทเหมาะสมเพอลดการสะสมของสารหนในขาว ดาเนนการระหวางเดอนธนวาคม พ.ศ. 2558 ถง มนาคม พ.ศ. 2560 มวตถประสงค เพอหาวธการผลตขาวทเหมาะสมสาหรบลดการปน

เปอนของสารหนในเมลดขาวทปลกในพนทเสยง โดยนาดนชนดทจดอยในกลม ดนรวน ดนทราย และดนเหนยว ทเปนตวแทนจากพนทนาขาวในภาคตะวนออกเฉยงเหนอทมการปนเปอนของสารหน มาทดลองปลกขาวในกระถางทศนยวจยขาวสกลนคร ใชพนธขาวปทมธาน 1 วางแผนการทดลองแบบ 2x3 Factorial in RCB ม 3 การทดลองยอยประกอบดวย การจดการนาแบบเปยกสลบแหง การจดการป ยดวยการใชหนฟอสเฟต และการใสแกลบเผา ผลการทดลองพบวา วธการจดการนาแบบเปยกสลบแหง การใสหนฟอสเฟต และการใสแกลบเผา ทาใหปรมาณสารหนในดนลดลงในแตละระยะปลก และปรมาณสารหนในดนแตละชนดมความแตกตางกนทางสถต และจากผลการวเคราะหปรมาณสารหนในเมลดขาว พบวา การใสแกลบเผาในดนทรายปนรวน ดนรวน

1) ศนยวจยขาวสกลนคร อ.เมอง จ.สกลนคร 47000 โทรศพท 0-4271-1471 Sakon Nakhon Rice Research Center, Mueang, Sakon Nakhon, 47000 Tel. 0-4271-14712) สานกวทยาศาสตรเพอการพฒนาทดน กรมพฒนาทดน แขวงลาดยาว เขตจตจกร กรงเทพมหานคร 10900 Science for Land Development, Land Development Department, Lat Yao, Chatuchak, Bangkok 109003) ศนยวจยขาวอบลราชธาน ต ปณ.65 อ.เมอง จ.อบลราชธาน 34000 โทรศพท 0-4534-4104 Ubon Ratchathani Rice Research Center, P.O.BOX 65, Mueang, Ubon Ratchathani 34000 Tel. 0-4534-4104


ปนทราย และดนรวนเหนยวปนทรายของภาคตะวนออกเฉยงเหนอมแนวโนมทาใหปรมาณสารหนในเมลดขาวลดลงไดดกวาวธการจดการอน คาสาคญ: ขาว สารหน การผลตขาว

คานา สารหนเปนธาตกงโลหะ ทมลกษณะเปนผงสเทา มมากเปนอนดบท 20 ของธาตทพบมากบนโลก สารหนพบในสงมชวต ทงพชและสตว ตลอดจนพบในธรรมชาต ไดแก ในพนดน ทะเล มหาสมทร และแหลงนาตางๆ ตลอดจนเปนองคประกอบของ ดน หน ตามธรรมชาต และสารหนยง ออกมาสบรรยากาศโลกจากอตสาหกรรมบางประเภททมการใชสารชนดนเชน การอบไม การผลตส และการผลตสารกาจดศตรพช เปนตน ในปจจบนมรายงานทางวชาการเกยวกบการปนเปอนของสารหนในขาว และสนคาขาวอนๆ สรางความตนตวตอผ ทเกยวของทงในประเทศไทยและตางประเทศ ผบรโภคและองคกรตางๆ จงใหความสาคญตอความปลอดภยของสขภาพมากขน จากงานวจยทผานมา พบวา ปรมาณการสะสมสารหนในขาวมความสมพนธกบปรมาณสารหนในดน ปรมาณอนทรยวตถ และปรมาณฟอสฟอรส รวมทงพนธขาวและชนดดนมผลตอการสะสมสารหนในขาว อยางมนยสาคญ นอกจากนฤดปลกยงมผลตอการสะสมสารหนในขาวดวย การศกษาและพฒนาเทคโนโลยการผลตขาว ดวยการจดการปจจยทมสวนเกยวของ เชน พนธขาว การจดการนา และการจดการป ย จงมความสาคญอยางยง เพอการผลตขาวทมการสะสมสารหนในระดบทปลอดภยตอการบรโภค และสามารถแขงขนไดในตลาดโลกตอไป

อปกรณและวธการกจกรรม วธการจดการปลกขาวทเหมาะสมในการลดการสะสมของสารหนในขาว 1. นาดนทเปนตวแทนจากขอมลการสารวจของกรมพฒนาทดน ไดแก ดนทรายปนรวน (จงหวดหนองบวลาภ) ดนรวนปนทราย (จงหวดอานาจเจรญ) ดนรวนเหนยวปนทราย (จงหวดอบลราชธาน) ทมการปนเปอนของสารหนในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ปลกขาวในกระถางขนาดเสนผาศนยกลาง ไมตากวา 40 เซนตเมตร ดาเนนการทศนยวจยขาวสกลนคร 2. ใชพนธขาวไมไวตอชวงแสง พนธปทมธาน 1 ปลกโดยวธหวานนาตม อตราเมลดพนธ 15 กโลกรมตอไร ในฤดนาปและนาปรง 3. วางแผนการทดลองแบบ Factorial in RCB ปจจยท 1 ประกอบดวย ดน 3 ชนด คอ ดนทรายปนรวน ดนรวนปนทราย และดนรวนเหนยวปนทราย ปจจยท 2 เปนวธการจดการ 3 แบบ ไดแก การจดการนา การจดการป ย และการใส Silicate โดยใชแกลบเผา ดงนนการทดลองม 3 การทดลองยอยแตละการทดลอง มจานวน 3 ซา

การทดลองยอยท 1 การจดการนาแบบเปยกสลบแหง ประกอบดวยปจจยท 1 ดน 3 ชนด คอ ดนทรายปนรวน ดนรวนปนทราย และดนรวนเหนยวปนทราย ปจจยท 2 การจดการนา 2 วธ คอ การขงนาตลอดแบบกรรมวธปฏบตทวไป และ ขงนาแบบเปยกสลบแหง การเตรยมทอสาหรบวดระดบนาโดยใชทอพวซ ขนาดเสนผานศนยกลาง 1.5 นว ความยาว 30 เซนตเมตร ทาการเจาะรรอบทอ ทความยาว 20 เซนตเมตร แลวปกลงในกระถางใหอยเหนอผวดน 10 เซนตเมตร โดยการขงนาแบบเปยกสลบแหง ใหนาลดลงทระดบ -15 เซนตเมตร จากผวดนจงจะทาการเตมนาเพมใหมระดบ 10 เซนตเมตรจากผวดน

การทดลองยอยท 2 การจดการป ยดวยการใชหนฟอสเฟต ประกอบดวย ปจจยท 1 ดน 3 ชนด คอ ดนทรายปนรวน ดนรวนปนทราย และดนรวนเหนยวปนทราย


ปจจยท 2 การจดการป ย โดยใชหนฟอสเฟต และใสป ย ม 2 ตารบคอ 1) ใสป ยตามคาแนะนาของกรมการขาว คอ ครงท 1 ใสป ยสตร 16-16-8 อตรา 25 กโลกรมตอไร (1.96 กรมตอกระถาง) สวนดนเหนยวใสป ยสตร 16-20-0 อตรา 30 กโลกรมตอไร (2.36 กรมตอกระถาง) ครงท 2 ใสป ยยเรย (46-0-0) อตรา 20 กโลกรมตอไร (1.57 กโลกรมตอไร) 2) ใสหนฟอสเฟต อตรา 300 กโลกรมตอไร (23.56 กรมตอกระถาง) การคานวณอตราการใสป ยตามพนททรงกลมของกระถาง จดการนาแบบปกตโดยใหนาขงในกระถางตลอดการเจรญเตบโต ใชสตร r2 โดยท = 22/7, r = รศมของปากกระถางทใชปลกขาว

การทดลองยอยท 3 การใสแกลบเผา ประกอบดวย ปจจยท 1 ดน 3 ชนด คอ ดนทรายปนรวน ดนรวนปนทราย และดนรวนเหนยวปนทราย ปจจยท 2 การใสแกลบเผาเพอลดการสะสมของสารหนในขาว (Ye et al., 2012; Seyfferth, AL. and S. Fendorf, 2012) ในอตรา 1 ตนตอไร เนองจากขาวตองการซลกา ประมาณ 25 กโลกรมตอไร ในขณะท แกลบเผา 1 ตนมปรมาณ ซลกา ประมาณ 32 กโลกรม ดงนนปรมาณแกลบเผาทตองใสจานวน 79.34 กรมตอกระถาง เปรยบเทยบกบทไมใสแกลบเผา และการใชแกลบเผาสามารถหาไดในทองถนในแตละพนท มการจดการนาและป ยตามคาแนะนาของกรมการขาวดงกลาวขางตน (ทศนย, 2008) 4. การเกบตวอยางและวเคราะหหาปรมาณสารหนในตวอยาง ดน นา และขาว ดาเนนการทก 2 สปดาห และหลงการเกบเกยวขาว 5. การบนทกขอมล ไดแก ขอมลอณหภม ความเปนกรด-ดาง คาการนาไฟฟา การใหนา การใสป ย และผลผลต

ผลการทดลองและวจารณการทดลองท 1 การจดการนาแบบเปยกสลบแหง จากการเกบขอมลอณหภมดน นา และอากาศ ทกสปดาห (เดอนเมษายน-สงหาคม 2559) ในกระถางทปลกขาวของแตละกรรมวธ พบวาอณหภมดนอยระหวาง 26-30 องศาเซลเซยส อณหภมนาอยระหวาง 25-31 องศาเซลเซยส และอณหภมอากาศ อยระหวาง 26-34 องศาเซลเซยส ซงจะเหนวาอณหภมอากาศสงในชวงตนฤดปลก อยางไรกตาม ดนแตละชนดมอณหภมดน นา และอากาศไมแตกตางกน คาความเปนกรด-ดางของดน ในกระถางทปลกขาวของแตละกรรมวธของการจดการนาแบบเปยกสลบแหง พบวา มคา 4.3-6.6 ซงมความเปนกรดออน สวนคาความเปนกรด-ดางของนา มคา 4.9-7.3 มความเปนกลาง-กรดออนๆ คาการนาไฟฟาของดน ในกระถางทปลกขาวของแตละกรรมวธของการจดการนาแบบเปยกสลบแหง พบวา มคา 67-333.3 ไมโครซเมนสตอเซนตเมตร สวนคาการนาไฟฟาของนา มคา 295-1113.3 ไมโครซเมนสตอเซนตเมตร ปรมาณนาทใชในกระถางสาหรบปลกขาว ในกรรมวธของการจดการนาแบบเปยกสลบแหง แตละชนดดนมการใชนาในปรมาณทแตกตางกน โดยดนชนดตางๆ ทมการจดการแบบเปยกสลบแหงมการใชนาในการเจรญเตบโตตลอดฤดกาลนอยกวาการจดการแบบใหนาตลอดฤดปลก คอ ดนทรายปนรวน การจดการแบบใหนาตลอดฤดปลก ใชนา 417 ลตร การจดการนาแบบเปยกสลบแหงใชนา 404 ลตร ดนรวนปนทราย การจดการแบบใหนาตลอดฤดปลก ใชนา 384 ลตร การจดการนาแบบเปยกสลบแหงใชนา 362 ลตร และดนรวนเหนยวปนทราย การจดการแบบใหนาตลอดฤดปลก ใชนา 431 ลตร การจดการนาแบบเปยกสลบแหงใชนา 406 ลตร ผลผลตขาว ในกระถางปลกแตละชนดดนในกรรมวธของการจดการนาแบบเปยกสลบแหง พบวา การ


จดการนาแบบเปยกสลบแหงในทกชนดดนใหผลผลตนอยกวาในกระถางปลกขาวทมการจดการใหนาตลอดฤดปลก โดยพบวา ผลผลตขาวในดนทรายปนรวน ทมการจดการแบบใหนาตลอดฤดปลก ใหผลผลต 100.4 กรมตอกระถาง การจดการแบบเปยกสลบแหง ใหผลผลต 78 กรมตอกระถาง ดนรวนปนทราย ทมการจดการแบบใหนาตลอดฤดปลก ใหผลผลต 47.2 กรมตอกระถาง การจดการแบบเปยกสลบแหง ใหผลผลต 38.1 กรมตอกระถาง และดนรวนเหนยวปนทราย ทมการจดการแบบใหนาตลอดฤดปลก ใหผลผลต 102.2 กรมตอกระถาง การจดการแบบเปยกสลบแหง ใหผลผลต 84.5 กรมตอกระถาง (Fig. 1)

การทดลองท 2 การจดการปย โดยใช Rock phosphate (หนฟอสเฟต) จากการเกบขอมลอณหภมดน นา และอากาศ ทกสปดาห ระหวางการดาเนนงานทดลอง (เดอนเมษายน-สงหาคม 2559) ในกระถางทปลกขาวของแตละกรรมวธของการจดการป ย โดยใชหนฟอสเฟตพบวา อณหภมดนอยระหวาง 26-32 องศาเซลเซยส อณหภมนาอยระหวาง 25-32 องศาเซลเซยส ซงในชวงตนฤดปลกอณหภมคอนขางสง และอณหภมอากาศ อยระหวาง 27-34 องศาเซลเซยส ซงอณหภมสงในชวงตนฤดปลก และมความแปรปรวนในระหวางฤดปลก คาความเปนกรด-ดางของดน และนา ในกระถางทปลกขาวของแตละกรรมวธของการจดการป ย โดยใชหนฟอสเฟต พบวา ความเปนกรด-ดางของดนมคา 4.6-6.8 สวนคาความเปนกรด-ดางของนามคา 5.9-7.4 คาการนาไฟฟาของดน และนา ในกระถางทปลกขาวของแตละกรรมวธของการจดการป ย โดยใชหนฟอสเฟตพบวา มคาการนาไฟฟาของดน ระหวาง 51-364.7 ไมโครซเมนตตอเซนตเมตร และคาการนาไฟฟาของนา ระหวาง 76.7-1024.3 ไมโครซเมนสตอเซนตเมตร ผลผลตขาว ในกระถางปลกแตละชนดดนในกรรมวธของการจดการป ยโดยใชหนฟอสเฟต พบวา การจดการป ยโดยใชหนฟอสเฟตในทกชนดดนใหผลผลตสงกวาทไมมการใชหนฟอสเฟต โดยในดนทรายปนรวนทมการใชหนฟอสเฟต ใหผลผลต 106.3 กรมตอกระถาง ดนทรายปนรวนทไมมการใชหนฟอสเฟต ใหผลผลต 90.1 กรมตอกระถาง ดนรวนปนทรายทมการใชหนฟอสเฟต ใหผลผลต 87.7 กรมตอกระถาง ดนรวนปนทรายทไมม

Fig. 1 Yield (gram per plot) of water management treatment (Alternative Wet and Dry) in each soil type at Sakon Nakhon Rice Research Center in 2016

LS-cont. = loamy sand+control, LS-AWD = loamy sand+AWD SL-cont. = sandy loam+control, SL-AWD = sandy loam+AWDSCL-cont. = sandy clay loam+control, SCL- AWD = sandy clay loam+ AWD AWD = alternative wet and dry


การใชหนฟอสเฟต ใหผลผลต 86.6 กรมตอกระถาง และดนรวนเหนยวปนทรายทมการใชหนฟอสเฟต ใหผลผลต 74.5 กรมตอกระถาง ดนรวนเหนยวปนทรายทไมมการใชหนฟอสเฟต ใหผลผลต 71.4 กรมตอกระถาง (Fig. 2)

การทดลองท 3 การจดการ silicate โดยใชแกลบเผา จากการเกบขอมลอณหภมดน นา และอากาศทกสปดาห (เดอนเมษายน-สงหาคม 2559) ในกระถางทปลกขาวของแตละกรรมวธของการจดการ silicate โดยใชแกลบเผาพบวา อณหภมดน 26-34 องศาเซลเซยส อณหภมนา 25-33 องศาเซลเซยส และอณหภมอากาศ 27-36 องศาเซลเซยส ซงสวนใหญในชวงตนฤดปลก เดอนเมษายน 2559 จะมอณหภมสง และมความแปรปรวนในชวงฤดปลก คาความเปนกรด-ดางของดน และนา ในกระถางทปลกขาวของแตละกรรมวธของการจดการ silicate โดยใชแกลบเผา พบวา คาความเปนกรด-ดางของดน มคา 4.4-6.8 สวนคาความเปนกรด-ดางของนา มคา 5.3-7.4 คาการนาไฟฟาของดนและนา ในกระถางทปลกขาวของแตละกรรมวธของการจดการ silicate โดยใชแกลบเผาพบวา มคาการนาไฟฟาของดนระหวาง 53.7-268.0 ไมโครซเมนสตอเซนตเมตร และคาการนาไฟฟาของนา ระหวาง 71.7-945.7 ไมโครซเมนสตอเซนตเมตร ผลผลตขาวในกระถางปลกแตละชนดดนในกรรมวธของการจดการ silicate โดยใชแกลบเผาพบวา ผลผลตขาวในดนทรายปนรวนทใชแกลบเผา ใหผลผลต 119.1 กรมตอกระถาง ดนทรายปนรวนทไมใชแกลบเผา ใหผลผลต 110.9 กรมตอกระถาง ดนรวนปนทรายทใชแกลบเผา ใหผลผลต 90.6 กรมตอกระถาง ดนรวนปนทรายทไมใชแกลบเผา ใหผลผลต 95.9 กรมตอกระถาง และดนรวนเหนยวปนทรายใชแกลบเผา ใหผลผลต 81.6 กรมตอกระถาง ดนรวนเหนยวปนทราย ทไมใชแกลบเผา ใหผลผลต 79.5 กรมตอกระถาง ในดนทรายปนรวน และดนรวนเหนยวปนทราย ทมการจดการ silicate โดยใชแกลบเผา ใหผลผลตสงกวาทไมมการใสแกลบเผา (Fig. 3)

ผลการวเคราะหปรมาณสารหน จากการตรวจวเคราะหปรมาณสารหนในนากอนปลกพบวา ปรมาณสารหนในนาทจะใชในการดาเนนการปลกทดสอบในกระถางมปรมาณสารหนในระดบตา (0-0.015 มลลกรมตอกโลกรม) (คามาตรฐาน 0.01

Fig. 2 Yield (gram per plot) of fertilizer management treatment (rock phosphate) in each soil type at Sakon Nakhon Rice Research Center in 2016

LS- rock phosphate = Loamy sand+rock phosphate, LS- cont.rock phosphate = loamy sand+control SL- rock phosphate = sandy loam+rock phosphate, SL- cont.rock phosphate = sandy loam+controlSCL- rock phosphate = sandy clay loam+ rock phosphate, SCL- rock phosphate = sandy clay loam+control


มลลกรมตอกโลกรม) (คณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต, 2547) ซงไมมผลตอการทดสอบหาวธการจดการทเหมาะสม ในการลดการสะสมของสารหนในขาวของแตละชนดดน (Table 1) ปรมาณสารหนในดนกอนปลก พบวา ดนชนดตางๆ ทเปนตวแทนชดดนของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มปรมาณสารหน 1.469-6.906 มลลกรมตอกโลกรม (คามาตรฐาน 20 มลลกรมตอกโลกรม แตหากพบ > 10 มลลกรมตอกโลกรม จดเปนพนทเสยงทตองเฝาระวง) (European Union(EU), 2002) ซงถอวาในชดดนภาคตะวนออกเฉยงเหนอมปรมาณนอย (Table 1) การจดการนาแบบเปยกสลบแหงทาใหปรมาณสารหนลดลงทงในสภาพดนทรายปนรวน ดนรวนปน

ทราย และดนรวนเหนยวปนทราย ของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ โดยในดนแตละชนดมปรมาณของสารหนในดนแตกตางกนทางสถต และปรมาณสารหนจะลงลงในแตละระยะเวลาปลก (Table 2) การใสหนฟอสเฟตในดนทรายปนรวน ดนรวนปนทราย และดนรวนเหนยวปนทราย ของตวแทนชดดนในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มผลทาใหปรมาณสารหนลดลงในแตละระยะเวลา โดยในดนแตละชนดทใสหนฟอสเฟตมปรมาณสารหนแตกตางกน

Table 1 Arsenic content (miligram per kilogram) in water (dry season) and each soil type before planting agent of Northeast at Sakon Nakhon Rice Research Center in 2016

Soil Type Arsenic Content (mg/kg) Water Soil

Sandy loam (SL) : Amnat Charoen Province 0.001 6.906Loamy sand (LS) : Nong Bua Lamphu Province nd 2.877Sandy clay loam (SCL) : Ubon Ratchathani Province 0.001 1.469

nd = non detected

Fig. 3 Yield (gram per plot) of silicate management treatment (rice husk charcoal) in each soil type at Sakon Nakhon Rice Research Center in 2016

LS- ash = loamy sand+rice husk charcoal, LS- cont.ash = loamy sand+control SL- ash = sandy loam+ rice husk charcoal, SL- cont.ash = sandy loam+controlSCL- ash = sandy clay loam+ rice husk charcoal, SCL- cont.ash = sandy clay loam+ control ash = rice husk charcoal


Table 2 Arsenic content (miligram per kilogram) in soil of water management treatment (alternative wet and dry) 4 rice stage development (day after planted) in each soil type during dry season at Sakon Nakhon Rice Research Center in 2016

Treatments 25 days 55 days 90 days 120 days

Loamy sand+control 2.899c 2.882c 2.835b 2.853bLoamy sand+AWD 2.734c 2.722c 2.784b 2.444cSandy loam+control 5.029b 4.999b 4.672a 4.983aSandy loam+AWD 5.256a 5.232a 4.944a 5.216aSandy clay loam+ control 1.543d 1.219d 1.114c 1.025dSandy clay loam+AWD 1.689d 1.265d 1.205c 1.239d

CV(%) 3.55 3.99 12.80 7.76

AWD = alternative wet and dry

ทางสถต (Table 3) การใสแกลบเผาในดนทรายปนรวน ดนรวนปนทราย และดนรวนเหนยวปนทราย ของตวแทนชดดนในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มผลทาใหปรมาณสารหนลดลงในแตละระยะเวลา โดยในดนแตละชนดทมการใสแกลบเผามปรมาณสารหนแตกตางกนทางสถต (Table 4) ผลการวเคราะหปรมาณสารหนในดนพบวา คาของปรมาณสารหนในแตละชนดดน สามารถลดลงไดโดยใชวธการทแตกตางกน กลาวคอ การใสแกลบเผาทาใหปรมาณสารหนในดนรวนปนทรายทไดจากจงหวดหนองบวลาภ จงหวดอานาจเจรญ และดนรวนเหนยวปนทรายจากอบลราชธานลดลง โดยดนทรายปนรวน (จงหวดหนองบวลาภ) ปรมาณสารหนกอนปลก 2.877 มลลกรมตอกโลกรม (Table 1) หลงปลก 1.884 มลลกรมตอกโลกรม (Table 4) ดนรวนปนทราย (จงหวดอานาจเจรญ) ปรมาณสารหนกอนปลก 6.906 มลลกรมตอกโลกรม (Table 1) หลงปลก 5.494 มลลกรมตอกโลกรม (Table 4) และดนรวนเหนยวปนทราย (จงหวดอบลราชธาน) ปรมาณสารหนกอนปลก 1.469 มลลกรมตอกโลกรม (Table 1) หลงปลก 1.160 มลลกรมตอกโลกรม ซงเปนอตราสวนการลดลงของปรมาณสารหนทดทสด (Table 4)

Table 3 Arsenic content (miligram per kilogram) in soil of fertilizer management treatment (rock phosphate) 4 rice stage development (day after planted) in each soil type during dry season at Sakon Nakhon Rice Research Center in 2016


Loamy sand+rock phosphate 2.797b 2.788b 2.776b 2.755bLoamy sand+control 2.477c 2.474c 2.469c 2.411cSandy loam+ rock phosphate 5.389a 5.249a 5.085a 5.030aSandy loam+control 5.301a 5.256a 5.249a 5.103aSandy clay loam+ rock phosphate 1.385d 1.334d 1.301d 1.153dSandy clay loam +control 1.408d 1.365d 1.323d 1.150d

CV (%) 3.70 3.89 4.93 5.09

Pairwise Mean Comparison of Entry : Duncan’s Multiple Range Test (DMRT)


Table 4 Arsenic content (miligram per kilogram) in soil of silicate management treatment (rice husk charcoal) 4 stage rice development (day after planted) in each soil type (dry season) at Sakon Nakhon Rice Research Center in 2016


Loamy sand+ rice husk charcoal 2.183b 2.071b 1.988d 1.884dLoamy sand+control 2.952b 2.801b 2.869c 2.595cSandy loam+ rice husk charcoal 5.713a 5.622a 5.567b 5.494bSandy loam+ control 6.065a 6.043a 6.043a 5.924aSandy clay loam+ rice husk charcoal 2.886d 2.738b 1.370e 1.160eSandy clay loam+ control 3.162d 3.000b 1.424e 1.318e

CV (%) 30.12 29.78 6.44 7.29

Table 5 Arsenic content (miligram per kilogram) in grain of water management treatment (alternative wet and dry) 4 stage rice development (day after planted) in each soil type (dry season (1) and wet season (2)) at Sakon Nakhon Rice Research Center in 2016

Treatments Dry season (1) Wet season (2)

Loamy sand+control 0.177b 0.183bLoamy sand+AWD 0.147bc 0.167bSandy loam+control 0.081c 0.047cSandy loam+AWD 0.115bc 0.139bSandy clay loam+ control 0.626a 0.727aSandy clay loam+AWD* 0.639a 0.740a

CV (%) 12.67 12.42

AWD = alternative wet and dry

เมอทาการเปรยบเทยบปรมาณสารหนในเมลดขาว ทง 2 ฤดปลก (รอบปลกท 1: ฤดนาปรง 2559 และรอบปลกท 2 : ฤดนาป 2559) พบวา การจดการนาแบบเปยกสลบแหงทาใหปรมาณสารหนในเมลดขาวทปลกในดนแตละชนด (ดนทรายปนรวน ดนรวนปนทราย และดนรวนเหนยวปนทราย) ของภาคตะวนออกเฉยงเหนอมความแตกตางกนทางสถต โดยในฤดนาปรง 2559 ปรมาณสารหนจะนอยกวาในฤดนาป 2559 (Table 5)การใสหนฟอสเฟตไมทาใหปรมาณสารหนในเมลดขาวมความแตกตางทางสถตจากการการไมใสหนฟอสเฟต ทง 3 สภาพดนทเปนตวแทนของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ (Table 6) การใสแกลบเผาทาใหปรมาณสารหนลดลงแตกตางทางสถตจากการไมใสแกลบเผา ในฤดนาป 2559 ในแตละสภาพดน ซงปรมาณสารหนในเมลดทปลกในสภาพทรายปนรวน ดนรวนปนทราย และดนรวนเหนยวปนทรายทใสแกลบเผามปรมาณสารหนนอยกวาทไมใสแกลบเผา (Table 7) เมอพจารณาตามกลมชนดดนจากการนาผลการวเคราะหปรมาณสารหนในเมลดขาว ภายใตการจดการนาแบบเปยกสลบแหง การใสหนฟอสเฟต และการใสแกลบเผา พบวาผลการวเคราะหสารหนในเมลดขาวลดลงทง 3 วธการจดการ


Table 6 Arsenic content (miligram per kilogram) in grain of fertilizer management treatment (Rock phosphate) 4 stage r ice development (day after planted) in each soil type (Dry season (1) and Wet season (2)) at Sakon Nakhon Rice Research Center in 2016


Loamy sand+rock phosphate 0.691 0.734Loamy sand+control 0.695 0.736Sandy loam+ rock phosphate 0.723 0.731Sandy loam+control 0.718 0.735Sandy clay loam+ Rock phosphate 0.722 0.693Sandy clay loam +control 0.723 0.804

CV (%) 3.41 6.21

Table 7 Arsenic content (miligram per kilogram) in grain of silicate management treatment (rice husk charcoal) 4 stage rice development (day after planted) in each soil type (dry season (1) and wet season (2)) at Sakon Nakhon Rice Research Center in 2016


Loamy sand+ Rice husk charcoal 0.730 0.683cLoamy sand+control 0.733 0.700bcSandy loam+ Rice husk charcoal 0.726 0.759aSandy loam+ control 0.729 0.679cSandy clay loam+ Rice husk charcoal 0.711 0.709bcSandy clay loam+ control 0.730 0.734ab

CV (%) 3.64 3.42

สรปผลการทดลอง วธการจดการนาแบบเปยกสลบแหง การใสหนฟอสเฟต และการใสแกลบเผา ทาใหปรมาณสารหนในดนลดลงในแตละระยะเวลาปลก และปรมาณสารหนมความแตกตางกนในแตละชนดดน และผลจากการวเคราะหปรมาณสารหนในเมลดขาว พบวาการใสแกลบเผาในดนทรายปนรวน และดนรวนเหนยวปนทราย ของภาคตะวนออกเฉยงเหนอทาใหสารหนในเมลดขาวลดลงแตกตางจากการไมใสแกลบเผา ซงการใสแกลบเผาเปนวธการทมศกยภาพในการลดการปนเปอนของสารหนในเมลดขาวมากกวา การจดการนาแบบเปยกสลบแหง และการใสหนฟอสเฟต สาหรบชดดนในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ โดยจะมการทดลองในนาเกษตรกรเพอยนยนกอนมทจะมการแนะนาใหแกเกษตรกรตอไป และในทาการวจยครงน พบวา ปรมาณสารหนในธรรมชาตโดยเฉพาะในดนนาของประเทศไทยมปรมาณทตา ซงเปนขอดทาใหโอกาสทปรมาณสะสมสารหนในขาวมนอยลง


คาขอบคณ สานกวทยาศาสตรเพอการพฒนาทดน กรมพฒนาทดน และสานกงานพฒนาการวจยการเกษตร (องคการมหาชน)

เอกสารอางองคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต. 2547. ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 25 พ.ศ.2547 ออกตาม

ความในพระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ.2535 เรองกาหนดมาตรฐานคณภาพดน. ตพมพในราชกจจานเบกษาเลม 121 ตอนพเศษ 119 ลงวนท 20 ตลาคม 2547.

ทศนย อตตะนนทน. 2008. ใชถานแกลบปรบปรงดน ในยคป ยแพงชวยลดโลกรอน เทคโนโลยจากญป น. http://www.banrainarao.com/knowledge/charcoal_chaff. สบคนเมอ 15 สงหาคม 2559

สถาบนวจยจฬาภรณ. 2012. การควบคมคณภาพขาวเพอการสงออกและความปลอดภยของผบรโภค. http://www.cri.or.th/en/20120611_ricecontrol.php. สบคนเมอ 15 กมภาพนธ 2558

สถาบนอาหาร. 2012. สารหน. http://fic.nfi.or.th/foodsafety/upload/damage/pdf/arsenic_2.pdf. สบคนเมอ 15 กมภาพนธ 2558

สานกงานสงเสรมการคาระหวางประเทศ. 2012. สารหนตกคางในสนคาขาวและผลตภณฑ. http://pcoc.moc.go.th/wappPCOC/65/upload/File_IPD_FILE65204997.pdf.สบคนเมอ 15 กมภาพนธ 2558.

European Union (EU). 2002. Heavy Metal in Wastes, European Commission on Environment. Available source: http:// ec.e uropa.eu/Environment/waste/studies/pdf/heavy metals report.pdf.

Fu, Y., M. Chen, X. Bi, Y. He, L. Ren, W. Xiang, S. Qiao, S. Yan, Z. Li and Z. Ma. 2011. Occurrence of arsenic in brown rice and its relationship to soil properties from Hainan Island, China. Environ. Pollut. 159, 1757-1762.

Seyfferth, AL., and S. Fendorf. 2012. Silicate mineral impacts on the uptake and storage of arsenic and plant nutrients in rice (Oryza sativa L.). Environ Sci Technol. 2012 Dec 18;46(24):13176-83.

Ye, X.X., B. Sun and Y.L. Yin. 2012. Variation of As concentration between soil types and rice genotypes and the selection of cultivars for reducing As in the diet. Chemosphere (in press).


การจาแนกพนทและสารวจการผลตขาวของเกษตรกรในภาคเหนอตอนบน

Land Zoning and Survey of Rice Production in Upper Northern Region สทธกานต ใจกาวล1) พชญนนท กงแฮ1) อภวฒน หาญธนพงศ2) ศรลกษณ ใจบญทา3 ฐปรฏฐ สลอยอนแกว4)

ธเนศ แซวหล4) สมาล มปญญา5) สปปวชญ ปญญาตย5) สรมา ปนศร6) บญดษฐ วรนทรรกษ6)

Suttakarn Jaikawin1) Pichanan Kanghae1) Apiwat Hantanapong2) Sirilak Chaiboontha3) Taparat Seeloy-ounkaew4) Thanet Chawlee4) Sumalee Meepanya5) Sippawit Punyatuy5)

Sirima Punsiri6) Boondit Varinruk6)

Abstract Upper northern region is one of the major rice production areas of the country. This area covers 8 provinces; Chiang Mai, Lamphun, Mae Hong Son, Chiang Rai, Phayao, Lampang, Phrae and Nan. This research aims were land zoning and survey of rice production in upper Northern region. From area classification by soil suitability and water regime found that the land zoning was identified to 4 groups i.e. the most suitable-good water covered area of 799,594 rai, the highly suitable-bad water covered area of 797,202 rai, the moderately suitable-good water supply covered area of 222,354 rai and the moderately suitable-poor water supply covered area of 970,906 rai. The survey of 3,200 farmers in upper Northern region showed that most of the farmers were male with age between 51-75 years old, more than 30 years of farming experiences and primary education. Most of the farmers owned less than 10 rai of rice production area, consisting of 72.8% glutinous rice area and 26.2% non-glutinous rice area. The major rice growing varieties were SPT1, RD6 and KDML105. The production method was hand transplanting. Outbreaks of rice blast disease and brown planthopper were major problems. The rice production data showed that most of the farmers used the combine harvesters and sold the product as fresh paddy rice. The average yield was over 550 kg/rai and the production cost was more than 3,000 baht/rai. The data will be analyzed to determine the yield constraints in the case of low yields and specifiy techniques in high yielding cases for increasing rice production in upper North region.Keywords : rice production, area base research, upper Northern region

1) ศนยวจยขาวแพร อ.เมอง จ.แพร 54000 โทรศพท 0-5464-6033-5

Phrae Rice Research Center, Mueang, Phrae 54000 Tel. 0-5464-6033-52) ศนยวจยขาวเชยงใหม อ.สนปาตอง จ.เชยงใหม 50120 โทรศพท 0-5331-1334 Chiang Mai Rice Research Center, Sanpatong, Chiang Mai 50120 Tel. 0-5331-13343) ศนยวจยขาวเชยงราย อ.พาน จ.เชยงราย 57120 โทรศพท 0-5372-1578

Chiang Rai Rice Research Center, Phan, Chiang Rai 57120 Tel. 0-5372-15784) ศนยวจยขาวแมฮองสอน อ.ปางมะผา จ.แมฮองสอน 58150 โทรศพท 0-5361-7145 Mae Hong Son Rice Research Center, Pang Ma Pha, Mae Hong Son 58150 Tel. 0-5361-71455) ศนยวจยขาวสะเมง อ.สะเมง จ.เชยงใหม 50250 โทรศพท 0-5337-8093

Samoeng Rice Research Center, Samoeng, Chiang Mai 50250 Tel. 0-5337-80936) กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900 โทรศพท 0-2579-7559 Division of Rice Research and Development, Rice Department, Chatuchack, Bangkok 10900 Tel. 0-2579-7559


บทคดยอ ภาคเหนอตอนบนเปนแหลงผลตขาวทสาคญของประเทศ มพนทปลกขาวครอบคลม 8 จงหวด คอ เชยงใหม ลาพน แมฮองสอน เชยงราย พะเยา ลาปาง แพร และนาน งานวจยนมวตถประสงคเพอจาแนกกลมพนท และสารวจการผลตขาวของเกษตรกรในภาคเหนอตอนบน จากการจาแนกพนทตามนเวศนดนและนาพบวา สามารถจดกลมพนทปลกขาวได 4 กลม คอ พนทมความเหมาะสมสง-นาด มพนท 799,594 ไร พนทมความเหมาะสมสง-นาไมด มพนท 797,202 ไร พนทมความเหมาะสมปานกลาง-นาด มพนท 222,354 ไร และพนทมความเหมาะสมปานกลาง-นาไมด มพนท 970,906 ไร จากการสารวจเกษตรกรผปลกขาวในภาคเหนอตอนบนจานวน 3,200 ราย พบวา เกษตรกรสวนใหญเปนเพศชาย อายระหวาง 51-75 ป มประสบการณทานามากกวา 30 ป และมความรระดบประถมศกษา พนทปลกขาวเฉลยตอรายนอยกวา 10 ไร สดสวนการปลกขาวเปนขาวเหนยว 72.8% และขาวเจา 26.2% พนธขาวทนยมปลก คอ สนปาตอง 1 กข6 และขาวดอกมะล 105 เกษตรกรปลกขาวโดยใชวธปกดาดวยแรงงานคน ปญหาโรคและแมลงในแปลงนา พบวา สวนใหญมการระบาดของโรคไหมและเพลยกระโดดสนาตาล ขอมลดานผลผลต พบวา เกษตรกรสวนใหญใชรถเกยวขาวและขายผลผลตเปนขาวเปลอกสด ผลผลตขาวทไดเฉลยมากกวา 550 กโลกรมตอไร และมตนทนทจายเปนเงนเฉลยมากกวา 3,000 บาทตอไร ผลการวจยทไดจะนาไปวเคราะหหาประเดนขอจากดผลผลต ในกรณทไดผลผลตตาและหาเทคนควธการเฉพาะในกรณทไดผลผลตสง เพอเปนแนวทางในการเพมประสทธภาพการผลตขาวในภาคเหนอตอนบนตอไป คาสาคญ : การผลตขาว การวจยเชงพนท ภาคเหนอตอนบน

คานา การผลตขาวในภาคเหนอตอนบนครอบคลมพนท 8 จงหวด ไดแก เชยงใหม ลาพน แมฮองสอน เชยงราย พะเยา ลาปาง แพร และนาน มพนทประมาณรอยละ 26 ของพนทปลกขาวทงหมดในภาคเหนอ แบงเปนขาวนาป 3,411,643 ไร และขาวนาปรง 543,964 ไร ผลผลตขาวเปลอกเฉลย 548 และ 633 กโลกรมตอไร ตามลาดบ (สานกงานเศรษฐกจการเกษตร, 2559) จากนโยบายการจดเขตเหมาะสมในการปลกพชเศรษฐกจของรฐ โดยกรมพฒนาทดนเนนการจาแนกพนทความเหมาะสมการปลกขาวโดยใชความเหมาะสมทางกายภาพทประกอบดวย คณภาพดน (land quality) สมบตดน (soil property) ระดบความตองการปจจยตอการเจรญเตบโตของพช (crop requirement) (กระทรวงเกษตรและสหกรณ, 2556) และกรมการขาวไดดาเนนโครงการวจยการจดเขตศกยภาพการผลตขาวของประเทศไทย รวบรวมฐานขอมลการศกษารายจงหวด ประกอบดวยขอมลพนทการปลกขาว พนธขาว ขอมลดน การผลตขาวของเกษตรกร คาแนะนาการผลตขาวดวยเทคโนโลยทเหมาะสม รวมทงแผนทแสดงศกยภาพการผลตขาวทเหมาะสม ใชเปนแนวทางใหกบเกษตรกรใชพนททมอยไดอยางเหมาะสม (กรมการขาว, 2556) อยางไรกตาม การกาหนดเขตเกษตรเศรษฐกจขาวตามระดบความเหมาะสมทดนเพยงอยางเดยว อาจยงไมครอบคลมสภาพแวดลอมของพนทปลกขาวทมผลตอการใหผลผลตของขาว ความหลากหลายของสภาพพนททแตกตางกน ซงตองการการจดการ หรอคาแนะนาการจดการผลตขาวทแตกตางกน คาแนะนาเทคโนโลยทใชปจจบนเปนคาแนะนาทไมสามารถชเฉพาะถงขอจากดการใหผลผลต วธแกไข หรอเทคนควธการจดการผลตขาวเฉพาะทจะทาใหเพมผลผลตและรกษาเสถยรภาพของผลผลตขาวไวได ดงนน งานวจยนมงเนนการพฒนาและตอยอดโครงการวจยการจดเขตศกยภาพการผลตขาว เปนการปรบปรงขอมลใหทนสมย จาแนกพนทปลกขาวใหครอบคลมสภาพแวดลอมของการปลกขาว และสารวจขอมลใหมเพอหาขอจากดผลผลตและเทคนควธการเฉพาะ สารวจขอมลการจดการเพาะปลกขาวของตวแทนพนท หาขอจากดเทคโนโลยการผลตขาว เชน การเตรยมดน การปลก การจดการความอดมสมบรณของดน การใสป ย การอารกขาพช และการเกบเกยว เปนตน


อปกรณและวธการ ดาเนนการวจยเปนขนตอน แบงเปน 2 กจกรรม ดงน

1. การจดกลมพนทการผลตขาวในภาคเหนอตอนบน 1.1 รวบรวมฐานขอมลพนทปลกขาวในภาคเหนอตอนบน จาแนกพนทตามระดบความเหมาะสมของดนและพนทความเหมาะสมของนาตอการปลกขาว 1.2 นาขอมลทไดมาวเคราะหและจาแนกสภาพพนทนาในโปรแกรม QGIS จาแนกพนทการปลกขาวตามความเหมาะสมของดนตอการปลกขาว และจาแนกตามความเหมาะสมของนาตอการปลกขาว 1.3 หาสดสวนพนทของแตละชนหรอกลมพนททานาในภาคเหนอตอนบน แลวกาหนดจานวนตวอยางหรอตวแทนกลมพนทกลม ขนอยกบสดสวนของพนทและประชากร โดยสมมตคาสดสวนเทากบ 0.5 ทระดบความเชอมน 95% (Yamane, 1967) n = N/(N + Ne2) เมอ n = จานวนตวอยางทจะตองทาการสม N = จานวนประชากรทงหมด e = คาความคลาดเคลอนของการสมตวอยาง

2. การสารวจเทคโนโลยการผลตขาวในภาคเหนอตอนบน 2.1 จดทาแบบสารวจ/สมภาษณตวแทนในกลมพนททไดจดชนพนทปลกขาวและกลมพนธ ขาวใน กจกรรมท 1 ในเขตเหมาะสมสาหรบการปลกขาว 8 จงหวดภาคเหนอตอนบน ตวแทนกลมพนทละ 400 ตวอยาง เพอใหทราบถงวธจดการเพาะปลก ขอจากดผลผลต แนวทางการแกไขของเกษตรกร และผลผลตขาวทไดจรงในปจจบน 2.2 ออกสารวจ/สมภาษณเกษตรกรตวแทนกลมทกาหนดไวแลว 3-4 ครง กอนฤดปลก ระหวางฤดปลก และหลงการเกบเกยว วดพกดแปลงนาดวยเครองจบพกด GPS จนไดขอมลครบตามทกาหนดไว 2.3 รวบรวมผลการสารวจ จดหมวดหมขอมล และวเคราะหแบบสอบถาม ใชการวเคราะหดวยสถตเชงพรรณนา (Descriptive statistics) โดยใชคาความถ (Frequency) และคารอยละ (Percentage)กจกรรมวจยทงหมด ดาเนนการในพนทจงหวดเชยงใหม ลาพน แมฮองสอน เชยงราย พะเยา ลาปาง แพร และ

นาน ระหวางเดอนตลาคม พ.ศ. 2559 - กนยายน พ.ศ. 2560

ผลการทดลองและวจารณ1. การจดกลมพนทการผลตขาวในภาคเหนอตอนบน จากการรวบรวมขอมลพนทปลกขาวในภาคเหนอตอนบน จาแนกพนทตามระดบความเหมาะสมของดน ไดแก พนทความเหมาะสมสง (S1) และพนทเหมาะสมปานกลาง (S2) รวมกบจาแนกพนทตามระดบความเหมาะสมของนา ไดแก ปรมาณนาฝนเฉลยมากกวา 1,400 มลลเมตร (นาด : W1) และปรมาณนาฝนเฉลยนอยกวา 1,400 มลลเมตร (นาไมด : W2) สามารถจาแนกกลมพนทปลกขาวได 4 กลม คอ พนทมความเหมาะสมสง-นาด (S1-W1) จานวน 799,594 ไร (28.7%) พนทมความเหมาะสมสง-นาไมด (S1-W2) จานวน 797,202 ไร (28.6%) พนทมความเหมาะสมปานกลาง-นาด (S2-W1) จานวน 222,354 ไร (8.0%) และพนทมความเหมาะสมปานกลาง-นาไมด (S2-W2) จานวน 970,906 ไร (34.8%) มพนทรวมทงสน 2,790,056 ไร ซงแสดงใหเหนวาพนท S1–W2 และ S2–W2 ของภาคเหนอตอนบนมพนทจานวนมากในพนทจงหวดเชยงใหม ลาพน ลาปาง แมฮองสอน แพร และนาน เปนพนททยงมขอจากดของผลผลตจะสามารถเพมประสทธภาพการผลตขาวโดยการเพมผลผลตและลดตนทนได สาหรบพนท S1–W1 และ S2–W1 เปนพนททเหมาะสมสง หากสามารถลดตนทน


Fig. 1 Classification of rice production area in upper Northern region

Table 1 Classification of rice production area in upper Northern region (rai : (%))

Province S1–W1 S1–W2 S2–W1 S2–W2 Total

1. Chiang Mai 25,120 (8.5) 198,517 (67.1) - 72,107 (24.4) 295,744 (100.0)2. Chiang Rai 704,898 (62.6) 170,367 (15.1) 138,011(12.3) 113,340 (10.1) 1,126,616 (100.0)3. Phayao 34,066 (5.7) 68,495 (11.5) 78,970 (13.3) 412,272 (69.4) 593,803 (100.0)4. Lamphun - 57,449 (60.5) - 37,434 (39.5) 94,883 (100.0)5. Lampang - 88,551 (29.9) - 207,139 (70.1) 295,690 (100.0)6. Mae Hong Son - 8,655 (48.8) - 9,071 (51.2) 17,726 (100.0)7. Phrae - 186,407 (70.9) - 76,594 (29.1) 263,001 (100.0)8. Nan 35,510 (34.6) 18,761 (18.3) 5,373 (5.2) 42,949 (41.9) 102,593 (100.0)

Total 799,594 (28.7) 797,202 (28.6) 222,354 (8.0) 970,906 (34.8) 2,790,056 (100.0)

S1= Highly suitable, S2= Moderate suitable, W1= Good water supply, W2= Poor water supply

การผลตลงไดจากเดมจะทาใหการผลตขาวมประสทธภาพเพมขนได (Table 1) จากผลการจดกลมพนทนามาคานวณหาสดสวนพนทและประชากรในแตละจงหวด กาหนดเกษตรกรทจะสารวจขอมลการผลตขาวใหเปนไปตามสดสวน จงหวดละ 400 ราย (Fig. 1)

2. การสารวจเทคโนโลยการผลตขาวในภาคเหนอตอนบน จากการสารวจเกษตรกรกลมตวอยางจานวน 3,200 ราย ในพนทการผลตขาวภาคเหนอตอนบน


สมภาษณการใชเทคโนโลยการปลกขาวของเกษตรกร เพอประเมนประสทธภาพการผลตขาวของเกษตรกร ประกอบดวย ขอมลทวไป พนทปลกขาว พนธขาว เมลดพนธขาว การใชป ยและดแลรกษา การใชเครองจกรและแรงงาน ปญหาทกระทบตอผลผลต โรค แมลงและวชพช การปลกพชรวมระบบ คาใชจายในการผลต ผลผลต การเกบเกยว และการนาไปใชประโยชน สามารถสรปไดดงน 2.1 ขอมลทวไป เกษตรกรกลมตวอยางสวนใหญ รอยละ 69.7 เปนเพศชาย รอยละ 74.2 มอายอยในชวง 51-75 ป เกษตรกรสวนใหญเปนคนสงอาย ซงการทเกษตรกรมสถานภาพดานอายทเพมสงขนจะมผลตอการใชแรงงานในการผลตขาวทเพมมากขนดวย สอดคลองกบรายงานสมพร (2552) ทพบวา อายเฉลยของหวหนาครวเรอนมแนวโนมทเพมขน นอกจากน เกษตรกรมระดบการศกษาชนประถมศกษา รอยละ 76.4 และรอยละ 59.7 มประสบการณทานามากกวา 30 ป ในการสารวจพบวา พนนาทถอครองตอรายนอยกวา 10 ไร มสงถงรอยละ 71.8 ซงจะแตกตางจากเกษตรกรในภาคเหนอตอนลางและภาคกลางทมการถอครองทดนมากกวา 20 ไรขนไป 2.2 ขอมลการผลตขาว พนธขาวทเกษตรกรใน 8 จงหวดภาคเหนอตอนบนนยมปลกสงสด 3 พนธ คอ สนปาตอง 1 กข6 และขาวดอกมะล 105 รอยละ 32.6 27.6 และ 18.1 ตามลาดบ พนธขาวสนปาตอง 1 ปลกมากในจงหวดเชยงใหม ลาพน และแพร พนธขาว กข6 ปลกมากในจงหวดเชยงราย ลาปาง และนาน และพนธขาวขาวดอกมะล 105 ปลกมากในจงหวดพะเยาและแมฮองสอน (Table 2) สวนพนธ ขาวทนยมปลกรองลงมา ไดแก กข10 กข14 กข - แมโจ 2 ธญสรน กข15 กข21 และพนธพนเมอง (Fig. 2) จากการสอบถามเกษตรกรพบวา ลกษณะพนธขาวดทตองการปลก คอ ตนแขงและผลผลตสง รอยละ 51.3 รองลงมาคอ คณภาพด ตานทานโรค และตานทานแมลง รอยละ 17.4 15.5 และ 14.2 ตามลาดบ วธการปลกขาวทเกษตรกรนยม คอ การปกดาดวยแรงงานคน รอยละ 48.8 รองลงมา คอ การหวานนาตมและใชเครองปกดา รอยละ 32.4 และ 9.2 ตามลาดบ สาหรบชวงเวลาการปลกขาวเรมตงแตตนมถนายนถงกลางตลาคม และการเกบเกยวเรมตงแตกลางกนยายนถงปลายธนวาคม สาหรบการสารวจปรมาณเมลดพนธทใช พบวา เกษตรกรทใชวธปกดาจะใชอตราเมลดพนธเฉลย 6-10 กโลกรมตอไร และวธนาหวานนาตมจะใชอตราเมลดพนธเฉลย 15-30 กโลกรมตอไร ซงบางรายยงใชอตราเมลดพนธสงกวาปรมาณทนกวชาการแนะนา จงทาใหเกษตรกรมความตองการเมลดพนธเพมขนในทกพนท ซงแหลงทมาของเมลดพนธ คอ รานคาปลก กรมการขาว (ศนยวจยขาวและศนยเมลดพนธขาว) รอยละ 22.3 และ 21.7 ตามลาดบ โดยมราคาเมลดพนธตงแต 6-50 บาท

Table 2 Top 3 of rice varieties planted in 8 provinces of upper Northern region

Province No.1 No.2 No.3

1. Chiang Mai SPT1 RD6 KDML1052. Chiang Rai RD6 RD15 KDML1053. Phayao KDML105 RD6 RD154. Lamphun SPT1 RD6 RD145. Lampang RD6 SPT1 KDML1056. Mae Hong Son KDML105 SPT1 RD217. Phrae SPT1 RD10 RD68. Nan RD6 SPT1 RD10

Source : From survey (2017)


ตอกโลกรม อยางไรกตาม เกษตรกรยงนยมเกบเมลดพนธไวใชเองสงถงรอยละ 45.2 ชใหเหนวาเกษตรกรมการลดตนทนของเมลดพนธไดในบางสวน โดยเกบพนธไวใชเอง 1-3 ป และเกษตรกรยงมความตองการเมลดพนธดจากแหลงเมลดพนธทเชอถอไดเพอนามาทาพนธในฤดตอไป นอกจากน พบวา การปลกพชรวมระบบกอนและหลงการปลกขาวในภาคเหนอตอนบน มเพยงรอยละ 23.6 พชทปลกสวนใหญจะเปนพชทใชนานอย ไดแก ขาวโพด ถวเหลอง ถวลสง ยาสบ พรก กระเทยม ปอเทองและพชผกอน เปนตน เกษตรกรสวนใหญปลกขาวเพยงอยางเดยวรอยละ 76.4 เนองจากปญหาการขาดแคลนนาในฤดแลง เกษตรกรนยมใชวธการไถกลบตอซงเพอการปรบปรงดนสงถงรอยละ 77.6 มสวนนอยทปลกพชบารงดน (พชป ยสด) เพยงรอยละ 10.4 2.3 ขอมลการใสป ยและการดแลรกษา เกษตรกรสวนใหญใชป ยเคมเพอเพมผลผลตขาวรอยละ 85.3 มเพยงบางสวนทใชป ยอนทรยและป ยชวภาพ รอยละ 9.1 และ 5.5 ตามลาดบ และมการใสป ยเฉลย 2 ครงใน 1 ฤด คอ ครงแรกหวานหรอปกดาแลวประมาณ 10-30 วน ครงทสองจะใสในชวงทขาวกาลงตงทองหรอหลงปลก 51-60 วน เกษตรกรนยมใชป ยเคมสตร 16-20-0 46-0-0 15-15-15 เพยงสตรเดยว แตยงมเกษตรกรนยมใชการผสมป ย 2 และ 3 สตร คอ 16-20-0+46-0-0 และ 46-0-0+18-46-0+0-0-60 (Fig. 3) อยางไรกตาม ดานการเกบตวอยางดนเพอตรวจวเคราะห พบวา เกษตรกรไมเคยเกบตวอยางดนสงวเคราะหเลย รอยละ 83.4 มเพยงรอยละ 16.6 ทเคยเกบตวอยางดนสงวเคราะห จากการสอบถามพบวาเกษตรกรยงขาดความรเรองการใชป ยอยางถกตองและมความตองการเกบตวอยางดนสงวเคราะห เพอจะทราบวาดนนาของตนเองมลกษณะอยางไรและควรจะใสป ยอยางไร ชใหเหนวา หากมคาแนะนาการใชป ยทแมนยา ถกตอง และเหมาะสมสาหรบเกษตรกรในแตละพนทกสามารถทจะชวยเพมผลผลตและลดตนทนใหแกเกษตรกรได ปญหาดานโรค แมลงศตรขาว และวชพช พบวา โรคททาความเสยหายแกขาวของเกษตรกรมากทสด คอ โรคไหม รอยละ 52.5 รองลงมา คอ โรคไหมคอรวง และโรคใบจดสนาตาล รอยละ 15.7 และ 7.4 ตามลาดบ แมลงศตรขาวทพบมากทสด ไดแก เพลยกระโดดสนาตาล เพลยกระโดดหลงขาว และแมลงบว รอยละ 37.9 24.1

Fig. 2 Top ten of rice varieties in the upper Northern region


Table 3 Problems of rice production in 8 provinces of upper Northern region

Problem Frequency Percentage

Rice disease No. 1 rice blast disease 1,088 52.5 No. 2 neck blast disease 325 15.7 No. 3 brown spot disease 154 7.4Insect No. 1 brown planthopper 1,171 37.9 No. 2 white planthopper 744 24.1 No. 3 rice gall midge 279 9.0Weed No. 1 barnyard grass 898 25.9 No. 2 goose weed 384 11.1 No. 3 tall fringe rush 321 9.3

Source: From survey (2017)

Fig. 3 Fertilization of rice production in 8 provinces of upper Northern region


และ 9.0 ตามลาดบ สอดคลองกบรายงานสถานการณการระบาดของแมลงศตรขาวภาคเหนอตอนบนของปรดา (2546) พบวา แมลงศตรขาวททาความเสยหายแกขาว ไดแก แมลงบว เพลยกระโดดสนาตาล และเพลยกระโดดหลงขาว วชพชทพบมากในนาขาว ไดแก หญาขาวนก ผกปอดนา และหนวดปลาดก รอยละ 25.9 11.1 และ 9.3 ตามลาดบ (Table 3) 2.4 ขอมลการเกบเกยวและผลผลต วธการเกบเกยว สวนใหญเกษตรกรเกบเกยวขาวโดยใชรถเกยวนวดขาวรอยละ 53.5 (Table 4) รองลงมา คอ เกยวขาวโดยใชแรงงานคน และเกยวขาวโดยใชเครองเกยว รอยละ 41.0 และ 5.5 ตามลาดบ ชใหเหนวาเกษตรกรมการใชเครองจกรกลมากกวาการใชแรงงานคน เนองจากสามารถทาไดเรวและถกกวาการจางแรงงาน มสาเหตจากแรงงานจางหายากในพนท ผลผลตทเกบเกยวขายเปนขาวเปลอกสด รอยละ 55.1 อยางไรกตาม ราคาของขาวเปลอกสดจะตากวาขาวเปลอกแหง ทาใหเกษตรกรไดกาไรจากการขายขาวลดลง จากการสารวจผลผลต พบวา ผลผลตขาวของเกษตรกรในภาคเหนอตอนบนไดผลผลตเฉลยมากกวา 550 กโลกรมตอไร รอยละ 74.8 สอดคลองกบรายงานผลผลตเกษตรกรในเขตศกยภาพการผลตขาวของภาคเหนอตอนบน รอยละ 74.5

Table 4 Harvesting and paddy yield of rice production in 8 provinces of upper Northern region

Harvest and yield Frequency Percentage

Harvest Method use labors 1,379 41.0 use small combine harvester 185 5.5 use big combine harvester 1,797 53.5Yield (kg/rai) less than 350 69 2.1 350-450 215 6.6 451-550 538 16.5 more than 550 2,435 74.8Selling product wet paddy 1,585 55.1 dry paddy 762 26.5 milled rice 23 0.8 paid for field rent 421 14.6 etc. 85 3.0Expenses (baht/rai) 1-1,000 62 1.9 1,001-2,000 400 12.3 2,001-3,000 1,062 32.6 more than 3,000 1,733 53.2

Source: From survey (2017)


(กรมการขาว, 2556) อยางไรกตาม ยงพนททไดผลผลตนอยกวา 550 กโลกรมตอไร อยรอยละ 25.2 ทสามารถเพมประสทธภาพการผลตใหไดผลผลตตามศกยภาพของพนทได และเมอพจารณาคาใชจายในการผลตขาวพบวา เกษตรกรมคาใชจายมากกวา 3,000 บาทตอไร รอยละ 53.2 แสดงใหเหนวา เกษตรกรยงมตนทนการผลตทเพมขน เชน คาใชจายแรงงาน คาเครองจกรกลการเกษตร คาป ยเคม และคาเชานา เปนตน

สรปผลการทดลอง การจาแนกพนทและสารวจการผลตขาวในภาคเหนอตอนบนสามารถจดกลมพนทได 4 กลม ไดแก (1) พนทมความเหมาะสมสง-นาด (2) พนทมความเหมาะสมสง-นาไมด (3) พนทมความเหมาะสมปานกลาง-นาด และ (4) พนทมความเหมาะสมปานกลาง-นาไมด ทาใหไดแนวทางการเพมประสทธภาพการผลตขาวในแตละพนท และจากการสารวจขอมลในพนทการผลตขาว 8 จงหวด ทาใหทราบรายละเอยดของขอมลของเกษตรกร และขอมลดานการผลตขาว (พนธ เขตกรรม อารกขาขาว การจดการกอนและหลงเกบเกยว และอน ๆ ) ขอมลงานวจยนจะนาไปวเคราะหหาประเดนขอจากดผลผลต และหาเทคนควธการเฉพาะในกรณทไดผลผลตสง เพอเปนแนวทางในการเพมประสทธภาพการผลตขาวใหแกเกษตรกรในภาคเหนอตอนบนตอไป

คาขอบคณ ขอขอบคณผ อานวยการศนยวจยขาวแพร เชยงใหม สะเมง แมฮองสอน และเชยงราย ทสนบสนนการดาเนนการในพนทรบผดชอบ และขอขอบคณเกษตรกรทกทานทใหความรวมมอในการตอบคาถามและเสยสละเวลา มา ณ โอกาสน

เอกสารอางองกรมการขาว. 2556. เขตศกยภาพการผลตขาวของประเทศไทย. สานกวจยและพฒนาขาว. กรมการขาว กระทรวงเกษตร

และสหกรณ. 122 หนา.กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 2556. เขตเหมาะสมสาหรบการปลกขาว มนสาปะหลง ยางพารา ปาลมนามน ออยโรงงาน

ขาวโพดเลยงสตว. 360 หนา. ปรดา เสยงใหญ. 2546. สถานการณการระบาดของแมลงศตรขาวภาคเหนอตอนบน. รายงานการประชมวชาการขาว

และธญพชเมองหนาว ประจาป 2546 7-8 มนาคม 2546 ณ โรงแรมแอมบาสเดอรซต จอมเทยน จ.ชลบร. สถาบนวจยขาว กรมวชาการเกษตร. หนา 387-405.

สมพร อศวลานนท. 2552. พลวตเศรษฐกจการผลตขาวไทย. ภาควชาเศรษฐศาสตรเกษตรและทรพยากร. มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. 113 หนา.

สานกงานเศรษฐกจการเกษตร. 2559. ขาว. สถตการเกษตรของประเทศไทยป 2559. หนา 2-13.Yamane, Taro. 1967. Statistics, An Introductory Analysis, 2nd Ed., New York: Harper and Row.


การออกดอกทเหมาะสมสาหรบสภาพขาวนานาฝนภายใตสภาพภมอากาศแปรปรวนในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

Flowering Requirement for Rainfed Lowland Rice under Variable Climatic Conditions in Northeast

ปรชาต คงสวรรณ1) วรงครตน พมพแสน2) อสระพงศ บตรจนทร1) บญรตน จงด3) Parichart Khongsuwan1) Wirongrat Pimsaen2) Itsarapong Budjun1) Boonrat Jongdee3)

Abstract Rainfall at early growing period is the limiting factor for rainfed lowland rice planting. The unpredictable rainfalls cause variation in start and end of growing season. New rice varieties with have appropriate time of flowering, flexible to variation time of plantings and well adapted to this variable rainfall condition is required. Therefore, the objectives of this study were to assess the adaptability and stability of rice varieties/lines under different planting dates and water conditions for determining the selection criteria for rice under variable rainfall conditions. One hundred and fifty traditional and improved varieties/lines from different regions were first assessed for basic vegetative phase (BVP) by dark room technique. Results showed that, the BVP values ranged from 11 to 60 days and the photoperiod sensitivity index (PSI) ranged from 0.00 to 1.00. The secondly, all 150 varieties/lines were evaluated for grain yield and adaptation under field conditions at Nakon Ratchasima Rice Research Center in wet season 2017. There were 2 water conditions, with and without standing water throughout the experimental period and 2 planting dates (normal and late). Results showed that grain yield and days to flowering under each growing conditions were significantly differences. The highest grain yield was obtained from normal planting under standing water and the lowest was obtained from late planting under without standing water conditions. Relationships between days to flowering and grain yield were significant only under without standing water for both normal and late planting dates. The results indicated that under without standing water days to flowering has to be considered in determining for grain yield. In order to make selection for well adapted and high grain yield for both with and without water conditions, grain yield under both conditions have to be considered. However, based on this preliminary works 28 varieties/lines were selected for further study in next wet season 2018. Keywords: rainfed lowland rice, flowering, climate change, basic vegetative phase, photoperiod

sensitivity index

บทคดยอ การตกของฝนตนฤด เปนตวกาหนดวนปลกของขาวนานาฝน ดงนนความแปรปรวนของการตกของฝนสงผลถงความไมแนนอนของวนปลก ซงอาจจะลาชาจนทาใหผลผลตขาวลดลง เนองจากระยะการเจรญเตบโต

1) ศนยวจยขาวนครราชสมา อ.พมาย จ. นครราชสมา 30110 โทรศพท 0-4447-1583 Nakhon Ratchasima Rice Research Center, Phimai, Nakhon Ratchasima 30110,Tel. 0-4447-15832) ศนยวจยขาวอบลราชธาน อ.เมอง จ.อบลราชธาน 34000 โทรศพท 0-4534-4104

Ubon Ratchathani Rice Research Center, Mueang, Ubon Ratchathani 34000 Tel. 0-4534-41043) นกวจยอสระ หมบานศรพร 3 เลขท 324/12 อ.เมอง จ.ขอนแกน 40000, Tel 081-764-9438

Independent researcher, Siripron 3, 324/12 Mueang, Khon Kean 40000, Tel 081-764-9438


ทลดลง การใชพนธ ทมการออกดอกทเหมาะสม มความยดหยนและสามารถปรบตวไดด นาจะชวยรกษาเสถยรภาพการใหผลผลตของขาวนานาฝน ดงนนในการศกษานจงมงเนน การประเมนความสามารถของสายพนธขาวนานาฝน ในการปรบตวทดและรกษาเสถยรภาพการใหผลผลต ภายใตวนปลกและการจดการนาทแตกตางกน เพอใหไดดชนทจะใชเปนตวคดเลอก (selection criteria) สายพนธขาวนานาฝนตอไป พนธและสายพนธขาวทใชในการประเมนเปนพนธพนเมองและพนธปรบปรงจากภาคตางๆ รวม 150 พนธ/สายพนธ ทมการประเมนระยะการเจรญเตบโตทางลาตนและใบ (basic vegetative phase, BVP) แตกตางกน อยระหวาง 11-60 วน ประเมนโดยอาศยเทคนคหองมด และมระดบความไวตอชวงแสง (photoperiod sensitivity index, PSI) แตกตางกน ตงแต 0.00-1.00 การประเมนการใหผลผลตและการปรบตว โดยใชวนปลกแตกตางกน 2 วนปลก (ปกต และลาชา) และสภาพการจดการนาในนาแตกตางกน 2 สภาพ (มนาขง และไมมนาขง ตลอดฤดปลก) ทศนยวจยขาวนครราชสมา ฤดนาป 2560 ผลการทดลอง พบวา ผลผลต และจานวนวนตงแตตกกลาถงวนออกดอก ในแตละสภาพ มความแตกตางกนทางสถต ระหวาง 4 สภาพ ผลผลตในสภาพนาขงตลอด วนปลกปกต ใหผลผลตสงสด และสภาพนาไมขง วนปลกลาชา ใหผลผลตตาสด สหสมพนธระหวางวนออกดอกกบการใหผลผลต พบวา วนออกดอกมอทธพลตอการใหผลผลตเฉพาะสภาพนาไมขง ดงนน แนวทางการคดเลอกพนธ/สายพนธทเหมาะสม นาจะตองพจารณาถง ศกยภาพของการใหผลผลตของแตละพนธ/สายพนธ ในสภาพนาขงตลอด และ

การใหผลผลตในสภาพเครยด (สภาพนาไมขงตลอดฤดปลก) อยางไรกตามผลการทดลองทนาเสนอครงนเปนความกาวหนาของโครงการวจยในปท 1 ยงตองมการดาเนนงานตอเนองเพอยนยนผลการทดลอง และวเคราะหขอมลเพมเตม ผลการดาเนนงานในปน สามารถคดเลอกพนธ/สายพนธ ทใหผลผลต และปรบตวไดดในทง 4 สภาพ จานวน 28 พนธ/สายพนธ ซงจะถกนาไปประเมนเสถยรภาพ และการปรบตวในแปลงเกษตรกรตอไป คาสาคญ: ขาวนานาฝน การออกดอก สภาพภมอากาศเปลยนแปลง ระยะการเจรญเตบโตทางลาตน และใบ

ระดบความไวตอชวงแสง

คานา สภาพภมอากาศเปนปจจยสาคญซงสงผลกระทบตอการเกษตร โดยเฉพาะในประเทศไทยซงพนทการเกษตรสวนใหญเปนระบบเกษตรทอาศยนาฝน การเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศในลกษณะตางๆ เชน การทอณหภมเพมสงขน หรอ รปแบบการกระจายตวของฝนทเปลยนแปลงจะสงผลกระทบโดยตรงตอผลผลตทางการเกษตร จากการวเคราะหพนททางการเกษตรทมความเสยงจากผลกระทบของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ พบวา พนทวกฤตในการปลกขาวนานาฝน โดยสวนใหญคอพนททางภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และในอนาคตพนทเสยงเหลานมแนวโนมขยายตวกวางขน (เกรก และคณะ, 2552) และจากการศกษาผลกระทบและการปรบตวตอการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศของ USAID Mekong ARCC Project ( 2013) ชใหเหนวา ภาคตะวนออกเฉยงเหนอจะประสบกบความแปรปรวนของปรมาณนาฝน และอณหภมทเพมสงขนตลอดป อณหภมทสงขน (สงกวา 35 องศาเซลเซยส) จะสรางความเครยดตอพชผลทางการเกษตรและจะสงผลกระทบตอผลผลตของขาวนาสวน ขณะทปรมาณนาฝนทเพมขนกอใหเกดผลกระทบทงเชงบวกและเชงลบตอภมภาคน ขนอยกบสภาพภมประเทศและสภาพอากาศเฉพาะแตละพนท นอกจากน ศภชย และคณะ (2556) พบวา วนเรมตน และสนสดฤดฝนมความแปรปรวนสงซงเปนผลจากการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศ และมแนวโนมเพมระดบความแปรปรวนมากขนในอนาคต เชนเดยวกบผลการศกษาของแผนงานวจย การเพมขดความสามารถในการปรบตวของเกษตรกรตอการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศในระบบการผลตขาวนานาฝนอยางยงยนในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ โดยการคาดคะเนจากแบบจาลองและการดาเนนงานในพนทของเกษตรกร ในป 2552-2554 พบวา การเรมตน สนสด และระยะเวลาของชวงฤดมความแปรปรวนสง เกษตรกรไมสามารถกาหนดวนปลกไดอยาง


ทเคย บางพนทเสยโอกาสในการปลกขาวในปนนๆ (สมหมาย และคณะ, 2557) ขณะท Chinvanno et al. (2009) ไดรายงานการวเคราะหผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศในอนาคตตอผลผลตขาวในชวงทศวรรษ ค.ศ. 2020 2050 และ 2080 ในจงหวดอบลราชธาน ขอนแกน และรอยเอด โดยใชแบบจาลองการเจรญเตบโตของขาว PRECIS และใชขอมลภมอากาศในอนาคตจากแบบจาลองภมอากาศโลก ECHAM4 GCMA2 พบวา ผลผลตขาวมแนวโนมลดลง 24 เปอรเซนต เมอเปรยบเทยบกบผลผลตในชวงป ค.ศ. 1997-2006 โดยคาดการณวา ขาวพนธขาวดอกมะล 105 ผลผลตลดลง 15 เปอรเซนต และพนธ กข6 ผลผลตลดลง 5.5 เปอรเซนต ซงเกดจากการทมอณหภมสงขน จะเหนวาภยคกคามจากสภาพภมอากาศแปรปรวนทกาลงเกดขน จาเปนอยางยงทเกษตรกรตองมการปรบตวเพอเตรยมรบมอ ขณะเดยวกนการพฒนาพนธขาวใหมความยดหยนสามารถทนทานตอสภาวะภมอากาศเปลยนแปลง จะเปนแนวทางการลดความเสยงตอความเสยหายของผลผลตขาวไดเปนอยางด ทงน จากการพฒนาพนธขาวนานาฝนใหทนตอสภาพแลงภายใตโครงการวจยและพฒนาพนธขาวนาสวนนานาฝนภาคตะวนออกเฉยงเหนอ พบวา อายวนออกดอก และรปแบบการตอบสนองตอชวงแสงของพนธขาว เปนลกษณะทมความสาคญตอการคดเลอกพนธขาวนานาฝนเพอลดความเสยหายของผลผลตจากสภาพแลง และความแปรปรวนของสภาพแวดลอม (บญรตน และคณะ, 2553) นอกจากน ชวงระยะการเจรญเตบโตทางลาตนและใบ (BVP) และระดบความไวตอชวงแสง (PSI) ทแตกตางกน ซงเปนลกษณะสาคญทกาหนดชวงระยะเวลาออกดอกของพนธขาวไวตอชวงแสง เปนอกหนงลกษณะทเกยวของกบความยดหยนของขาวในการปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอมทแปรปรวน การออกดอกของพนธขาวนานาฝนมความสาคญตอการใหผลผลต ซงตองเหมาะสมกบรปแบบและระยะเวลาการตกของฝนในพนทนนๆ (Fukai, 1999) ดงนน ลกษณะพนธขาวทเหมาะสมภายใตสภาพแวดลอมทมความแปรปรวนนาจะเปนพนธทมการตอบสนองตอชวงแสงในการออกดอกทหลากหลายเชนเดยวกน การศกษาครงน มวตถประสงคเพอประเมนความสามารถของสายพนธขาวนานาฝน ในการปรบตวทดและรกษาเสถยรภาพการใหผลผลต ภายใตวนปลกและการจดการนาทแตกตางกน เพอใหไดดชนทจะใชเปนตวคดเลอก (selection criteria) สายพนธขาวนานาฝนภายใตภมอากาศแปรปรวนของภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอไป ภาคของ

อปกรณและวธการอปกรณ 1. พนธ/สายพนธขาว ทงขาวพนเมองและพนธปรบปรง จากภาคใต ภาคตะวนออก ภาคเหนอ และภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ทมความแตกตางกนในการตอบสนองตอชวงแสงในการออกดอก จานวน 150 พนธ/สายพนธ 2. อปกรณทางการเกษตร เชน กระถางปลกขาว ป ยเคม สารเคมกาจดวชพชและแมลง ฯลฯ

วธการ 1. การประเมนการตอบสนองตอชวงแสงของชดสายพนธขาวนานาฝน ประเมนคา BVP ของพนธ/สายพนธขาวจากภาคตางๆ จานวน 150 พนธ/สายพนธ วางแผนการทดลองแบบ CRD จานวน 5 ซา โดยปลกทดสอบพนธ/สายพนธขาวในกระถาง จานวน 5 กระถางตอสายพนธ โดยเพาะเมลดในจานเพาะ เมอเมลดงอก 1 วน นาไปปลกในกระถางๆ ละ 3-5 เมลด หลงจากปลกได 14 วน ถอนแยกเหลอ 2 ตนตอกระถาง และเรมนาตนขาวเขาหองมด (เทคนค rapid generation advanced: RGA) ใหไดรบแสงวนละ 8 ชวโมง คอ ตงแต 16.00 น. ถง 8.00 น. เพอกระตนการออกดอก การดแลรกษา ใสป ยรองพนอตรา 3-6-6 (N-P

2O

5-K

2O) กโลกรมตอไร เมอขาวอาย 25-30 วน และใสป ยแตงหนาอตรา 3-0-0 (N-P

2O

5-K

2O) กโลกรม

ตอไร ในระยะเรมสรางรวงออน ปองกนกาจดศตรพชโดยใชสารเคมตามความจาเปน บนทกวนออกดอกท


100 เปอรเซนต (ระยะทขอคอรวงโผลพนกาบใบธงของตนแม) คา BVP คานวณตามวธของ International Rice Research Institute (1985) สตรการคานวณคา BVP BVP = จานวนวนตงแตงอกถงออกดอก - 35และ คา PSI คานวณตามวธของ Immark et al. (1997) สตรการคานวณคา PSI PSI = (1- (F1-F2))/(SD2-SD1) F1 และ F2 = จานวนวนถงออกดอกท 50 เปอรเซนต ของวนปลกท 1 และท 2 ตามลาดบ SD1 และ SD2 = วนทตกกลาของวนปลกท 1 และ ท 2 ตามลาดบ

2. การประเมนการใหผลผลต และการปรบตว ปลกพนธ/สายพนธขาวทงหมด จานวน 150 พนธ/สายพนธ ในสภาพนาขงตลอด (มการใหนา ในกรณทขาดนา) และสภาพนาไมขง (ระบายนาออก เพอไมใหมนาขง) ตลอดฤดปลก ปลก 2 วนปลก คอ วนปลกปกต (ตกกลาเดอนมถนายน) และวนปลกลาชา (ตกกลาเดอนสงหาคม) ทศนยวจยขาวนครราชสมา ในฤดนาป 2560 วางแผนการทดลองแบบ Alpha lattice จานวน 2 ซา ปลกโดยวธปกดา ขนาดแปลงยอย 1.5 X 1.5 เมตร ระยะปลก 25 x 25 เซนตเมตร พนทเกบเกยว 1 ตารางเมตร เกบขอมล วนออกดอก ความสง จานวนรวงตอกอ นาหนกแหงทงตน ผลผลต ปรมาณนาฝน และระดบนาในแปลงนา

การวเคราะหขอมลทางสถต วเคราะหความแปรปรวน ในแตละสภาพและแตละวนปลก โดยโปรแกรม CropStat 7.2 (IRRI, 2007) และวเคราะหความแปรปรวนรวมทง 4 สภาพ (combined analysis of variance) วเคราะหคาสหสมพนธระหวางลกษณะทางการเกษตร ประเมนเสถยรภาพ และวเคราะหจดกลมสายพนธและสภาพแวดลอม (cluster analysis)

ผลการทดลองและวจารณความแตกตางของคา BVP และ PSI ของชดสายพนธขาวทดสอบ จากการประเมนคา BVP ของขาวทง 150 พนธ/สายพนธ พบวา พนธ/สายพนธทดสอบมคา BVP แตก

ตางกนอยางมนยสาคญยง (Table 1) โดยมคาอยระหวาง 11-60 วน โดยพนธ/สายพนธ ทม BVP ตาสด 11 วน คอ พนธขาวหลวงทามวง และพนธ/สายพนธทม BVP มากทสด 60 วน คอ พนธหอมจนทร และเบาหอม (GS No. 10362) คา BVP มความสาคญเนองจาก เปนชวงเวลาทกาหนดการเขาสระยะเจรญพนธ (reproductive stage) สายพนธทมคา BVP สน สวนใหญจะมอายการออกดอกสน สวนสายพนธทมคา BVP ยาว จะมอายการออกดอกยาว สวนระดบความไวตอชวงแสง (PSI) นน ชวงแสงจะมผลตอการออกดอก ซงจะแตกตางกนไปในแตละพนธ โดยพบวา พนธ/สายพนธทดสอบมคา PSI แตกตางกนอยางมนยสาคญ โดยมคาเฉลย อยระหวาง 0.00-1.00 (Table 1) ซงหมายความวา สายพนธทดสอบมระดบการตอบสนองตอชวงแสงแตกตางกน ตงแตไมไวตอชวงแสง ถงไวตอชวงแสงอยางมาก สามารถแบงกลม PSI ไดเปน 3 กลม คอ กลมทมคา PSI ระหวาง 0.00-0.30 เปนกลมทไมไวตอชวงแสง (insensitive to photoperiod) เชนเดยวกนกบพนธ IR57514-PMI-5-B-1-2 ซงใชเปนพนธเปรยบเทยบมาตรฐาน มจานวน 26 พนธ/สายพนธ กลมทมคา PSI ระหวาง 0.30-0.70 เปนกลมไวตอชวงแสงแบบออน (mildly sensitive) เชนเดยวกนกบพนธ กข15 กข6 กข12 และ กข18 ซงใชเปนพนธเปรยบเทยบมาตรฐาน มจานวน 36 พนธ/สายพนธ และกลมทมคา PSI ระหวาง 0.70-1.00 เปนกลมไวตอชวงแสงอยางมาก


(strongly sensitive) เชนเดยวกนกบพนธกข67 พษณโลก 3 พษณโลก 80 อยธยา 1 และปราจนบร 2 ซงใชเปนพนธเปรยบเทยบมาตรฐาน มจานวน 88 พนธ/สายพนธ (ขอมลไมไดนาเสนอ)

การทดสอบในแปลงประเมนของศนยวจยขาว วนออกดอก ผลผลต ความสง จานวนรวงตอกอ และนาหนกแหงรวมของแตละสภาพ และแตละวนปลก สภาพนาขงตลอด วนปลกปกต (P1) สภาพนาขงตลอด วนปลกลาชา (P2) สภาพนาไมขง วนปลกปกต (P3) และ สภาพนาไมขง วนปลกลาชา (P4) มความแตกตางกนทางสถตอยางมนยสาคญยง แสดงใน Table 2 จานวนวนออกดอกของ P3 มคาสงสด รองลงมาคอ P1 P4 และ P2 ตามลาดบ การท P3 ออกดอกลาชากวา P1 และ P4 มวนออกดอกทลาชากวา P2 เนองจากในสภาพนาไมขง คอสภาพแลงในระดบออน (mild drought stress) ทาใหเกดการชะลอการออกดอก (O’Toole and Namuco, 1983) สวน ผลผลต และความสง ของ P1 มคาสงสด รองลงมาคอ P2 P3 และ P4 ตามลาดบ ขณะทลกษณะจานวนรวงตอกอของทง 4 สภาพมคาใกลเคยงกน การลด

Table 2 Means of days to flowering, grain yield, plant height, panicle per hill and total dry matter of 150 varieties/lines under 4 growing conditions in wet season, 2017 at Nakhon Ratchasima Rice Research Center

Trait P1 P2 P3 P4

Days to flowering (days) 138** + 23.6 106** + 12.1 145** + 24.5 111** + 15.3Grain yield (kg/rai) 631** + 133 495** + 139 386** + 172 344** + 135Plant height (cm) 182** + 28.3 163** + 28.7 149** + 22.8 142** + 23.1Panicle/hill 11** + 1.92 12** + 2.92 12** + 2.45 11** + 1.67Total dry matter (g) 456** + 159 388** + 115 410** + 163 273** + 78.8

** Significant with probability of <0.01, ± standard deviation P1: normal planting date under standing water P2: late planting date under standing water

P3: normal planting date under without standing water P4: late planting date under without standing water

Table 1 Analysis of variance of basic vegetative phase (BVP) and photoperiod sensitivity index (PSI) of 150 varieties/lines in wet season, 2017

Basic vegetative phase (BVP) Photoperiod sensitivity index (PSI)

Mean 29 0.65Max 60 0.99Min 11 0.00F-test ** *CV (%) 2.4 3.3

*Significant at probability of <0.05, ** Significant at probability of <0.01


ลงของผลผลตในสภาพ P2 เปนผลกระทบอนเนองมาจากการลดลงของจานวนวนถงวนออกดอก หรอ การลดลงของระยะเวลาในชวงการเจรญเตบโตทางลาตนและใบ สาหรบในสภาพ P3 และ P4 จะเหนไดวาในสภาพนาไมขง ทงจากวนปลกปกต และ วนปลกลาชา ผลผลตลดลง แสดงวา นาทนาไมขง ดนอยในสภาวะอมตว (saturated condition) ทาใหผลผลตลดลงได ผลผลตทลดลงมความแตกตางกน คอ ในสภาพนาไมขง วนปลกลาชา ลดลงมากกวา ในสภาพนาไมขง วนปลกปกต ในสภาพนาไมขง วนปลกลาชา ม 2 ปจจยททาใหผลผลตลดลงมาก คอ การปลกลาชา ทาใหจานวนวนถงวนออกดอก ลดลง เชนเดยวกบในสภาพใหนาสมบรณ วนปลกลาชา และ ปจจยการเกดสภาวะแลงอยางออน เชนเดยวกบสภาพนาไมขง วนปลกปกต สภาวะแลงมผลใหเกดการชะลอการออกดอก เนองจากอตราการเกดชอดอกออนชาลง การยดตวของชอดอกออนผานทางใบธงชาลง มผลทาใหขาวออกดอกชาลง (O’Toole and Namuco, 1983) และพบวาการโผลของรวงไมสมบรณเมอขาวกระทบแลงสงผลใหการผสมเกสรไมสมบรณ การเตมเตมเมลดจงลดลง และการใหผลผลตของขาวลดลงดวย (Pantuwan et al., 2002b) โดยในสภาพนาไมขง วนปลกลาชา พนธ/สายพนธทออกดอกเรวทสด คอ เหลองบญมา (73 วนหลงตกกลา) สวนพนธ/สายพนธทออกดอกชาทสด คอ HTA02072-6B-1 (130 วนหลงตกกลา) โดยเฉลยในสภาพนาไมขง มการชะลอการออกดอกลาชากวาในสภาพใหนาสมบรณ 7 วน สอดคลองกบการศกษาของ Pantuwan et al. (2002b) ซงพบวาเมอเกดสภาพแลงในชวงระยะการออกดอกของขาว ทาใหขาวมการชะลอการออกดอกออกไปถง 10 วน และยงพบวาสายพนธทมการชะลอการออกดอกทมากจะสงผลตอผลผลต เปอรเซนตเมลดด และดชนเกบเกยวดวย การศกษาสหสมพนธระหวางวนออกดอกกบการใหผลผลต พบวา วนออกดอกมอทธพลตอการใหผลผลตในสภาพนาไมขง อยางมนยสาคญ แตไมพบวามความสมพนธ ในสภาพนาขงตลอด (Fig.1 A-D) กลาวคอ พนธ/สายพนธทใหผลผลตสงเปนกลมสายพนธทมจานวนวนออกดอกปานกลาง 120-130 วน ในสภาพ P3 และ 100-110 วนในสภาพ P4 กลมสายพนธทออกดอกเรวจะใหผลผลตตา เนองจาก มระยะการเจรญเตบโตทางลาตนและใบสน และเมอกระทบในสภาวะแลงจงไมสามารถใหผลผลตดได สาหรบกลมทมวนออกดอกลาชา จะกระทบแลงปลายฤดทรนแรงมากขน (Fig. 4) ทาใหผลผลตลดลงมากกวา สอดคลองกบรายงานของ Pantuwan et al. (2002b) พบวา วนออกดอกสมพนธกบการใหผลผลตในระดบปานกลาง (r2 =0.45, P<0.01) ดงนน แนวทางการคดเลอกพนธ/สายพนธทเหมาะสมภายใตสภาวะทฝนมความแปรปรวน นาจะตองพจารณาถง ศกยภาพของการใหผลผลตของแตละพนธ/สายพนธ ในสภาพนาขงตลอด และการใหผลผลตในสภาพเครยด (สภาพนาไมขงตลอดฤดปลก) จากการวเคราะหจดกลม (cluster analysis) สายพนธเพอการคดเลอก และกลมสภาพแวดลอม โดยใชผลผลตในการแบงกลม ผลการวเคราะหจดกลมสภาพแวดลอมพบวา สามารถแบงเปน 3 กลม คอ สภาพนาไมขง วนปลกปกต (P3) และสภาพนาไมขง วนปลกลาชา (P4) มผลผลตของพนทใกลเคยงกน รวมอยในกลมเดยวกน สวนสภาพนาขงตลอด วนปลกปกต (P1) และสภาพนาขงตลอด วนปลกลาชา (P2) แยกกนอยคนละกลม (Fig. 2) สาหรบพนธ/สายพนธขาว สามารถแบงเปน 15 กลม (Fig. 3) ซงการแสดงออกของการใหผลผลตของแตละกลม ในแตละกลมสภาพแวดลอม พบวา กลมท 108 131 และ 134 ใหผลผลตสงกวาคาเฉลย ในทง 3 กลมสภาพแวดลอม ดงนน ทง 3 กลมสายพนธไดทาการคดเลอก (Table 3) โดยพบวา มจานวน 28 พนธ/สายพนธ ทผลผลตสงกวาคาเฉลย และสามารถแบงเปน 3 กลม คอ 1) กลมทมคา PSI ระหวาง 0.00-0.30 เปนกลมทไมไวตอชวงแสง จานวน 11 พนธ/สายพนธ คอ IRUBN030063-5-2, RGD13066-NRM-20-5-1-3, NRM14100-MAS-181-2-2, NRM15107-MAS-B-97-5, Nan1, Nan2, Nan4, Nan5, Nan9, Nan11 และ Nan12 เปนกลมสายพนธทออกดอกเรวคอ 96-108 วนหลงตกกลา 2) กลมทมคา PSI ระหวาง 0.30-0.70 เปนกลมไวตอชวงแสงแบบออน จานวน 6 พนธ/สายพนธ คอ ขาวพมา หอมเขาหลวง ขาวเจาหอมพษณโลก 1 เหลองออน PSL05025-38-R-2-R-


Fig.1 Correlations between days to 75% flowering and grain yield under 4 growing conditions, (A) normal planting date under standing water (B) late planting date under standing water (C) normal planting date under without standing water (D) late planting date under without standing water in wet season, 2017

Fig. 2 Dendrograms for the hierarchical clustering of 4 environments based on the matrix of standardized estimated GY in wet season, 2017


Table 3 Grain yield, days to flowering, PSI and BVP of 28 varieties/lines from 3 genotype groups mean based on cluster analysis estimated by grain yield in wet season, 2017

Group Entry Varieties/lines Grain yield Days to PSI BVP (kg/rai) flowering

Grp. 108 67 RGD13066-NRM-20-5-1-3 570 96 0.05 35 68 NRM14100-MAS-181-2-2 601 106 0.02 34 100 PSL04088-7-R-3-R-2-R-1-2-5 626 136 0.83 28 101 PSL05025-38-R-2-R-1-R-1-1-14-4 643 140 0.50 25 116 Nan15 683 122 0.63 46 mean 625 120 0.41 34Grp. 131 4 Khao’ Phama 605 137 0.64 15 31 HTA99104-6B-5 549 159 0.93 26 34 HTA01034-6B-2 550 156 0.74 25 40 HTA02071-6B-4 507 159 0.95 25 50 HTA99090-6B-2 606 159 0.83 26 52 HTA99104-6B-2 603 159 0.86 26 85 Hawm Kow Luang 581 117 0.54 14 91 Phitsanulok 60-1 623 136 0.75 26 97 PSL05149-30-R-1-R-2-R-1-R-6-1-1-1 603 151 0.91 38 99 PSL04088-7-R-3-R-2-R-1-2-3 594 145 0.95 27 mean 582 148 0.81 25Grp. 134 46 Ayutthaya 1 525 155 0.91 26 66 IRUBN030063-5-2 570 106 0.00 43 69 NRM15107-MAS-B-97-5 645 105 0.01 35 90 Khao´ Jow Hawm Phitsanulok 1 551 120 0.60 26 98 PSL05149-30-R-2-R-2-R-1-R-5-2-4-6 590 145 0.82 26 102 Nan1 555 105 0.10 51 103 Nan2 562 105 0.15 48 105 Nan4 570 106 0.15 57 106 Nan5 545 100 0.10 43 110 Nan9 524 107 0.08 48 112 Nan11 549 105 0.10 44 113 Nan12 570 108 0.03 46 149 Leuang On 534 117 0.47 * mean 561 114 0.27 41


Cal 1 vx Grp. 121Cal 1 vx Grp. 133Cal 1 vx Grp. 96Cal 1 vx Grp. 122Cal 1 vx Grp. 124

P3, P4 P1 P2Environment group





Fig. 3 Response curves of genotype group means and environmental group means based on cluster analysis of 15 genotype groups and 3 environmental groups, for 150 varieties/lines under 2 planting dates and 2 water conditions at Nakhon Ratchasima Rice Research Center in wet season, 2017

2

1

0

-1

-2

-3

25

20

15

10

5

-5

-10

-15

2

1

0

-1

-2

-3


1-R-1-1-14-4 และ Nan15 เปนกลมสายพนธทมอายออกดอกระหวาง 117-140 วนหลงตกกลา และ 3) กลมทมคา PSI ระหวาง 0.70-1.00 เปนกลมไวตอชวงแสงอยางมาก จานวน 11 พนธ/สายพนธ คอ HTA99104-6B-5 HTA01034-6B-2 HTA02071-6B-4 HTA99090-6B-2 HTA99104-6B -2 อยธยา 1 พษณโลก 60-1 PSL05149-30-R-1-R-2-R-1-R-6-1-1-1 PSL05149-30-R-2-R-2-R-1-R-5-2-4-6 PSL04088-7-R-3-R-2-R-1-2-3 และ PSL04088-7-R-3-R-2-R-1-2-5 เปนกลมสายพนธทมอายออกดอกระหวาง 136-159 วนหลงตกกลา พนธ/สายพนธ ทใหผลผลต และมการปรบตวทดเหลานจะนาไปปลกประเมนเสถยรภาพ และการปรบตวในแปลงเกษตรกร ภายใตสภาพพนททหลากหลายของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ในปตอไป

สรปผลการทดลอง ผลการทดลองทนาเสนอเปนความกาวหนาในปท 1 ของโครงการวจย ลกษณะการออกดอกของขาวทเหมาะสมสาหรบสภาพนานาฝน ภายใตสภาพภมอากาศแปรปรวนในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภายใตแผนงาน การจดการเชงบรณาการระบบการผลตขาวนานาฝนภาคตะวนออกเฉยงเหนอภายใตการเปลยนแปลงของภมอากาศ มวตถประสงคของโครงการ เพอศกษาหาลกษณะทเกยวของกบการปรบตวทดของขาวนานาฝน ในสภาวะทฝนมความแปรปรวน และการเปลยนแปลงของฤดกาลปลก ผลการประเมนการตอบสนองตอชวงแสงของชดสายพนธขาวนานาฝน พบ มความแตกตางกนของระยะการเจรญเตบโตทางลาตนและใบ และระดบความไวตอชวงแสง สามารถคดเลอกพนธ/สายพนธ ทใหผลผลต และปรบตวไดดในทง 4 สภาพ จานวน 28 พนธ/สายพนธ อยางไรกตาม ผลการทดลองทนาเสนอครงน ยงไมสามารถสรปผลตามวตถประสงคและเปาหมายของโครงการ ยงตองมการวเคราะหขอมลเพมเตม และตองดาเนนงานเพอยนยนผลการทดลองในปตอไป

คาขอบคณ คณะวจยขอขอบคณ สานกงานพฒนาการวจยการเกษตร (องคการมหาชน) ทสนบสนนทนวจยภายใตแผนงานวจย การจดการเชงบรณาการระบบการผลตขาวนานาฝนภาคตะวนออกเฉยงเหนอภายใตการเปลยนแปลงของภมอากาศ

Fig. 4 Weekly rainfall in 2017 at Nakhon Ratchasima Rice Research Center. Arrows (1, 2) indicate normal and late planting dates, arrows (3, 4) indicate the end of growing seasons


เอกสารอางองเกรก ปนเหนงเพชร วนย ศรวต สมชาย บญประดบ สกจ รตนศรวงษ สหสชย คงทน สมปอง นลพนธ ชษณชา บดดาบญ

กงแกว คณเขต อสระ พทธสมมา ปรชา กาเพชร แคทลยา เอกอน และวภารตน ดารเขมตระกล. 2552.ผลกระทบของภาวะโลกรอนตอการผลต ขาว ออย มนสาปะหลง และขาวโพดของประเทศไทย. รายงานวจยฉบบสมบรณ สานกงานกองทนสนบสนนการวจย.

บญรตน จงด เกรยงไกร พนธวรรณ ธดารตน มอญขาม Shu Fukai และ สวฒน เจยระคงมน. 2553. การปรบปรงพนธขาวทนแลงสาหรบขาวนานาฝนภาคตะวนออกเฉยงเหนอ. หนา 11-19. ใน: เอกสารประกอบการประชมวชาการขาวและธญพชเมองหนาว กลมศนยวจยขาวภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ประจาป 2553. 24-25 มนาคม 2553 ณ โรงแรมเมเจอรแกรนด อ.ชมแพ จ.ขอนแกน.

ศภชย อตชาต นฤทย วรสถตย รพพร ศรสถต และ กศล ถมมา. 2556. การศกษาความแปรปรวนของชวงฤดฝนในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ. แกนเกษตร. 41 : 346-351

สมหมาย เลศนา ชนะ ศรสมภาร พชราภรณ รกชม วราภรณ วงศบญ กลยา สานเสน อสระพงศ บตรจนทร.สกญญา สจรยา ชษณชา บดดาบญ และ บญรตน จงด. 2557. การเพมขดความสามารถในการปรบตวของเกษตรกรตอการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศในระบบการผลตขาวนานาฝนอยางยงยนในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ. หนา 176-188. ใน: เอกสารประกอบการประชมวชาการขาวและธญพชเมองหนาว กลมศนยวจยขาวภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ประจาป 2557. 19-21 มนาคม 2557 ณ โรงแรมรอยลแมโขง อ.เมอง จ.หนองคาย.

Chinvanno, S., C. Sangmanee and J. Thanakitmetavut. 2009. Future climate change projection for Thailand and Mainland Southeast Asia using PRECIS and ECHAM4 climate models. Southeast Asia START Regional Center Technical Report. 18 pp.

Fukai, S. 1999. Phenology in rainfed lowland rice. Field crops Research. 64: 51-60. Immark, S., J.H. Mitchell, B. Jongdee, C. Boonwite, B. Somrith, A. Polvatana, and S. Fukai. 1997. Determination

of phenology development in rainfed lowland rice in Thailand and Loa PDR. pp. 89-96. In: Fukai, S., M. Cooper, and J. Salisbury. (eds.). Breeding Strategies for Rainfed Lowland Rice in Drought Prone Environments. Proceedings of an International Workshop held at Ubon Ratchathani, Thailand, 5-8 November, 1996. ACIAR, Canberra.

O’Toole.J.C, and O.S. Namuco. 1983. Role of panicle exsertion in water stress induced sterility. Crop Sci. 23:1093-1097.

Pantuwan G., S. Fukai, M. Cooper, S. Rajatasereekul, and J.C. O’Toole. 2002b. Yield response of rice (Oryza sativa L.) genotypes to drought under rainfed lowlands. 2. Selection of drought resistant genotypes. Field Crops Res. 73:169-180.

USAID Mekong ARCC Project. 2013. USAID Mekong ARCC Climate Change Impact and Adaptation Study for the Lower Mekong Basin. DAI, Inc., Bangkok, Thailand. 294 pp.


ความหลากหลายและประสทธภาพของแบคทเรยละลายฟอสเฟตจากดนบรเวณรากขาวในพนทนาภาคเหนอตอนบน

Diversity and Efficiency of Phosphate Solubilizing Bacteriafrom the Rhizosphere of Rice in the Upper Northern Thailand พชญนนท กงแฮ1) สทธกานต ใจกาวล1) อภวฒน หาญธนพงศ2) สาธต ปนมณ3) วภา หอมหวน4)

Pitchanan Kanghae1) Suttakan Jaikawin1) Apiwat Hantanap2) Satid Pinmanee3) Wipa Homhual4)

Abstract Rice growing areas in the upper Northern region was mostly have problems with acidic soil, and caused plants encountered with phosphorus deficiency due to phosphorus availability in soil. Therefore, the objective of this research was to isolate phosphate solubilizing microorganism and evaluate their potential for being used as biofertilizer. From 245 rhizospheres of rice in upper Northern of Thailand, the result showed that soil fungal isolates had less phosphate solubilizing efficiency than soil bacteria. These phosphate solubilizing bacteria (PSB) identified by Biolog®, belonged to 13 families: Bacilaceae, Microbacteriaceae, Sporolactobacillaceae, Rothia, Paenibacillaceae, Enterobacteriaceae, Xanthomonadaceae, Brucellaceae, Comamonadaceae, Oxalobacteraceae, Pseudomonadaceae, Burkholderiaceae and Neisseriaceae.Tested for phosphate solubilization in Pikovskaya’s (PVK) broth, 25 isolates were able to solubilize phosphate from 100 to 183 ppm, and 13 isolates solubilized phosphate Ca

3(PO

4)

2 in PVK amended with acid soil (pH = 4.67) more than 50 ppm, which the best PSB (344

ppm) was identified as Bacillus australimaris. When tested for growth of rice (R258) under greenhouse conditions. The result showed that recommended dose of chemical fertilizer applied with inoculants PBS significantly increased rice plant height, root length and weight than control (without PBS). Moreover, total phosphorus content of the plants was relatively high. Fertilizer application with Flavicella marina, Pseudomonas guangdongensis and Acinetobacter pittii increased rice grain yields more than that of without PBS.Keywords: Oryza sativa L., soil microorganism, phosphorus, upper Northern Thailand

1) ศนยวจยขาวแพร อ.เมอง จ.แพร 54000 โทรศพท 0-5464-6033-5 Phrae Rice Research Center, Mueang, Phrae 54000 Tel. 0-5464-6033-52) ศนยวจยขาวเชยงใหม อ.สนปาตอง จ.เชยงใหม 50120 โทรศพท 0-5331-1334 Chiang Mai Rice Research Center, San Pa Tong, Chiang Mai 50120 Tel. 0-5331-13343) ศนยวจยขาวสะเมง อ.สะเมง จ.เชยงใหม 50250 โทรศพท 0-5337-8093 Samoeng Rice Research Center, Samoeng, Chiang Mai 50250 Tel. 0-5337-80934) ภาควชาวทยาศาสตรการเกษตร มหาวทยาลยนเรศวร อ.เมอง จ.พษณโลก 65000 โทรศพท 0-5596-2704

Faculty of Agriculture Natural Resources and Environment, Naresuan University, Mueang, Phitsanulok 65000 Tel. 0-5596-2704


บทคดยอ พนทปลกขาวนาทสง นาขนบนได และนาขาวไรในเขตภาคเหนอตอนบน มกพบปญหาเรองดนกรด ซงสงผลตอความเปนประโยชนของธาตฟอสฟอรสในดน จงไดดาเนนโครงการทมวตถประสงคเพอคดแยกจลนทรยดนทสามารถละลายฟอสเฟตได และคดเลอกจลนทรยทมประสทธภาพเพอพฒนาผลตเปนป ยชวภาพตอไป จากตวอยางดนบรเวณรากขาว 245 ตวอยาง พบวา แบคทเรยสามารถละลายฟอสเฟตไดดกวารา และจาแนกแบคทเรยละลายฟอสเฟตดวยวธ Biolog® ได 13 Family คอ Bacilaceae, Microbacteriaceae, Sporolactobacillaceae, Rothia, Paenibacillaceae, Enterobacteriaceae, Xanthomonadaceae, Brucellaceae, Comamonadaceae, Oxalobacteraceae, Pseudomonadaceae, Burkholderiaceae และ Neisseriaceae จากการคดเลอกเชอทมประสทธภาพละลาย Ca

3(PO

4)

2 ในอาหารเหลว Pikovskaya’s (PVK)

พบ 25 ไอโซเลท สามารถละลายฟอสเฟตไดสง 100-183 ppm และผลการคดเลอกเชอทมประสทธภาพละลาย Ca

3(PO

4)2 ในดนกรด (pH = 4.67) พบ 13 ไอโซเลท สามารถละลายฟอสเฟตไดมากกวา 50 ppm โดยเชอ Bacillus

australimaris ละลายฟอสเฟตไดสงสด 344 ppm สาหรบการทดสอบการเจรญเตบโตของขาวพนธ R258 ในสภาพโรงเรอน พบวา การใสป ยเคมตามคาวเคราะหดนรวมกบการปลกแบคทเรยละลายฟอสเฟตชวยสงเสรมใหตนขาวมความสง นาหนกตนและราก สงกวาตารบควบคมอยางมนยสาคญทางสถต และมแนวโนมมปรมาณฟอสฟอรสทงหมดในตนสง และการใสป ยเคมรวมกบเชอ Flavicella marina, Pseudomonas guangdongensis และ Acinetobacter pittii ใหนาหนกรวงสงกวาการใสป ยเคมเพยงอยางเดยว คาสาคญ: ขาว (Oryza sativa L.) จลนทรยดน ฟอสฟอรส ภาคเหนอตอนบน

คานา สภาพภมประเทศของภาคเหนอเปนเทอกเขาสลบกบทราบลมแคบๆ ในรองนาของเทอกเขา สภาพพนทจงไมสมาเสมอ พนทปลกขาวโดยทวไปเปนพนทราบ ทราบเชงเขา ทราบสง ไหลเขา และหบเขา ปญหาเกดการ กรอนดนในบรเวณทมความลาดชนจงทาใหบรเวณดงกลาวสญเสยหนาดน ดนทยงคงอยจะเปนชนดนลางทาใหมธาตอาหารทเปนประโยชนอยนอย มสภาพเปนกรด สงผลตอความเปนประโยชนของธาตอาหารหลก โดยเฉพาะธาตฟอสฟอรส โดยทวไปฟอสฟอรสในดนอยในรปทพชสามารถนาไปใชประโยชนไดเมอดนม pH 6-7 โดยพชดดฟอสฟอรสไปใชในรปของออรโธฟอสเฟตไอออน (orthophosphate ion) แตเนองจาก ออรโธฟอสเฟตไอออนมความวองไวในการทาปฏกรยากบแคตไอออนอน ๆ เชน แคลเซยม (Ca2+) แมกนเซยม (Mg2+) เหลก (Fe3+) และอะลมนม (Al3+) ซงอยในรปทละลายนาไดนอยมาก จงไมสามารถดงดดนาไปใชประโยชนได พชตองการฟอสฟอรส 0.3-0.5 เปอรเซนต การขาดฟอสฟอรสของพชมผลตอการเจรญพนธ ทาใหออกดอกชา จานวนดอก ผล เมลด นอยลง ใบรวงหลนเรวกวาปกต ทาใหผลผลตเมลดตา (ยงยทธ, 2546) และจากปญหาความแปรปรวนของสภาพภมอากาศ ระบบการชลประทานทไมทวถง ลกษณะเนอดนเปนดนรวนปนทราย ความอดมสมบรณตา มธาตอาหารพชบางชนดไมเพยงพอตอการเจรญเตบโตของขาว สภาพดนเปนกรด มปรมาณฟอสฟอรสทเปนประโยชนตา (ศวะพงศ และสมเกยรต, 2549) จงทาใหผลผลตขาวเฉลยตอไรตา แตจลนทรยดนมบทบาทสาคญในการแปรรปทางเคมของธาตอาหารตางๆ ในดน และมความเกยวของกบกระบวนการเปลยนรปฟอสเฟตใหอยในรปทเปนประโยชนตอรากพชและจลนทรย โดยเฉพาะกลมจลนทรยทอาศยอยบรเวณรอบรากขาวซงมอยหลายกลม ไดแก กลมจลนทรยทสามารถผลตเอนไซมยอยสลายสารอนทรย เชน ฟางขาว หรอวสดเหลอใชทางการเกษตรอนๆ มลสตว ใหเปนอนทรยวตถในดน กลมละลายอนนทรยฟอสฟอรส ไดแก แร สารประกอบฟอสเฟตทละลายนายาก และฟอสเฟตทถกดดซบอยในรปทละลายไดยาก โดยจลนทรยจะแปรสภาพฟอสฟอรสดวยกระบวนการตางๆ เชน อมโมบไลเซชนของฟอสฟอรส การแปรสภาพ อนนทรยฟอสฟอรสเปนอนทรยฟอสฟอรสทเปนองค


ประกอบของเซลลจลนทรย การละลายของฟอสฟอรส โดยจลนทรยปลอยเอนไซมหรอกรดอนทรยออกมาละลายอนทรย และอนนทรยฟอสฟอรส ชวยใหอนนทรยฟอสฟอรสทมอยในดนอยในรปทเปนประโยชน พชสามารถนาไปใชไดเปนตน การยอยดวยเอนไซมและกรดอนทรยทจลนทรยผลตขน ซงแตกตางกนตามลกษณะของสารประกอบในพช รวมถงสภาพดนทสงผลตอสภาพของเอนไซม การเลอกใชจลนทรยทอาศยในพนทดงเดมมความสามารถในการปรบตวและอยรอดไดดในถนทอยอาศยนนๆ มความสามารถในการครอบครองรากพช ในขนตอนการดารงชวตของจลนทรยเหลาน ทาใหเกดการสรางประโยชนขนแกดนและรากพช กรมวชาการเกษตรไดดาเนนงานวจยคดเลอกจลนทรยละลายฟอสเฟตจานวน 300 สายพนธ โดยพบวา เมอนามาใชกบพช ราทคดเลอกมประสทธภาพในการละลายหนฟอสเฟตมากกวาแบคทเรย จงทดลองผลตราในสกล Penicillium จานวน 3 สายพนธ ใหอยในรปหวเชอเพอสงเสรมแนะนาเกษตรกร (จระศกด และคณะ, 2548) กรมพฒนาทดนคดแยกจลนทรยละลายฟอสเฟตจากดนพนทตางๆ ทวประเทศไดทงหมด 134 สายพนธ แยกเปนแบคทเรย 81 สายพนธ รา 53 สายพนธ และเมอนามาทดสอบในโรงเรอน พบวา รา PSF 221 มประสทธภาพสงทสดในการละลายฟอสเฟตทถกตรงในดนและหนฟอสเฟต อกทงชวยใหขาวโพดหวานมผลผลตใกลเคยงกบการใชป ยเคม (กองเทคโนโลยชวภาพทางดน, 2556) จากสภาพนเวศการปลกขาวทหลากหลาย ความแตกตางของชนดและสมบตของดน การสารวจความหลากหลายของกลมจลนทรยดน และคดเลอกจลนทรยดนทมประสทธภาพละลายฟอสเฟตจากดนบรเวณรากขาวในพนทมปรมาณฟอสฟอรสสง เนองจากแบคทเรยละลายฟอสเฟตจะมความสามารถในการยอยละลายฟอสเฟตไดมากกวาแบคทเรยทแยกไดจากดนทมปรมาณฟอสฟอรสตา (Arvind, et. al., 2010) การใชจลนทรยดนชวยใหธาตฟอสฟอรสอยในรปทเปนประโยชนเนองจากปญหาคณสมบตบางประการของดนไมเหมาะสม เปนอกแนวทางหนงทสามารถชวยแกปญหาผลผลตขาวตา ลดปญหาขอจากดเรองการเจรญเตบโตของขาวในเขตพนทนาภาคเหนอตอนบนได ดงนน การสารวจความหลากหลาย และคดแยกแบคทเรยทเปนประโยชนบรเวณรากขาวในพนทนาภาคเหนอตอนบน เพอจาแนก เกบรกษา นามาเพมปรมาณสาหรบนามาใชทดสอบประสทธภาพความสามารถในการละลายฟอสเฟตในระดบโรงเรอน และคดเลอกแบคทเรยทมประสทธภาพเพอใชเปนกลาจลนทรยสาหรบการพฒนาผลตเปนป ยชวภาพสาหรบการปลกขาวในพนทนาภาคเหนอตอไปในอนาคต

อปกรณและวธการ การสารวจและคดเลอกแบคทเรยและราจากดนบรเวณรากขาว ทมความสามารถละลายฟอสเฟตใหอยในรปทพชสามารถนาไปใชประโยชนไดภายในหองปฏบตการ ดาเนนการในป 2558-2560 ประกอบดวย 5 การทดลอง ดงน

1. ความหลากหลายของแบคทเรยและราจากดนบรเวณรากขาวในพนทนาภาคเหนอตอนบน 1.1 วธปฏบตการทดลอง เกบตวอยางดนและรากขาวจากแปลงนานาฝน นาขนบนได นาขาวไร ทมตนขาวเจรญเตบโตด ไมเปนโรค ในพนทภาคเหนอตอนบน ไดแก จงหวดนาน เชยงใหม เชยงราย และแมฮองสอน โดยการใชเสยมขดตนขาวพรอมรากขาว นาดนสวนเกนออก เกบรากขาวและดนโดยรอบใสถงพลาสตก ปดปากถงใหสนท เกบรกษาไวในทเยน เพอนาไปคดแยกเชอตอไป นอกจากนนเกบขอมลพนทสารวจ เชน พกดภมศาสตร ความลาดชน พนธขาว พรอมทงเกบตวอยางดนเพอวเคราะหคณสมบตทางเคม 1.2 บนทกขอมล 1.2.1 รายละเอยดพนทสารวจ 1.2.1.1 พกดภมศาสตร


1.2.1.2 พนธขาว 1.2.2 สมบตทางเคมของดน 1.2.2.1 ความเปนกรด-ดาง (pH) 1.2.2.2 ปรมาณอนทรยวตถ (OM) 1.2.2.3 ปรมาณฟอสฟอรสทเปนประโยชน (available P) 1.2.2.4 ปรมาณโพแทสเซยมทสกดได (extractable K)

2. การแยกและคดเลอกแบคทเรยและรายอยละลายฟอสเฟต คดเลอกราและแบคทเรยจากดน ทมความสามารถละลายฟอสเฟตใหอยในรปทพชสามารถนาไปใชประโยชนไดภายในหองปฏบตการ 2.1 วธปฏบตการทดลอง 2.1.1 ทาการแยกเชอแบคทเรยและเชอราจากดนรอบรากขาว ดวยวธ soil dilution plating โดยนาตวอยางดนจานวน 10 กรม ใสในขวดทบรรจนากลนฆาเชอ 90 มลลลตร กอนนาไปเขยาบนเครองเขยา ทความเรว 120 รอบตอนาท เปนเวลา 30 นาท ทาการเจอจางสารแขวนลอยตวอยางดนใหมความเขมขนทเหมาะสม (10-2–10-3 เทา สาหรบแยกรา และ 10-4-10-5 เทา สาหรบแยกแบคทเรย) ปเปตสารแขวนลอยดนทไดใสจานเพาะเชอเพอทาการ pour plate โดยใชอาหารเลยงเชอ Potato dextrose agar (PDA) สาหรบแบคทเรยและรา คอ บมจานเพาะเชอทงหมดไวทอณหภมหอง (25 ± 2 องศาเซลเซยส) เปนเวลา 2-7 วน ทาการแยกจลนทรยทเจรญบนอาหารเลยงเชอทกโคโลน แลวนาราทแยกไดไปเลยงใหบรสทธบนอาหารเลยงเชอ PDA สวนแบคทเรยทาการแยกใหบรสทธโดยการนาโคโลนเดยวๆ ของแบคทเรยไป streak บนอาหาร Nutrient agar (NA) การเกบรกษาจลนทรยทกไอโซเลททแยกไดไวในหลอดอาหารเลยงเชอเอยง โดยราบรสทธเกบรกษาบนอาหารเลยงเชอ PDA ทอณหภมหองเปนเวลา 7 วน แบคทเรยบรสทธเกบรกษาบนอาหารเลยงเชอ NA ทอณหภมหองเปนเวลา 3 วน แลวนาหลอดอาหารทงหมดไปเกบไวในต เยนทอณหภม 10 องศาเซลเซยส เพอความสะดวกในการนาจลนทรยทงหมดไปทดสอบในขนตอนตอไป 2.1.2 ทาการคดแยกแบคทเรยและรามประสทธภาพละลายฟอสเฟต ดวยการทดสอบบนอาหารแขง Pikovskaya’s (PVK) ทมแคลเซยมฟอสเฟตเปนสวนประกอบ บมไวทอณหภม 28-32 องศาเซลเซยส เปนเวลา

3-5 วน โดยจลนทรยทมความสามารถเจรญเตบโตจะสรางบรเวณใส (clear zone) ขนรอบ ๆ โคโลน วดเสนผานศนยกลางของบรเวณใส คดเลอกเชอทสามารถสรางบรเวณใสไดมากเพอนาไปทดสอบในขนตอนหาความสามารถในการละลายฟอสฟอรสจาก Ca

3(PO

4)

2 ในอาหารเหลวตอไป

2.1.3 ทดสอบประสทธภาพการยอยละลายฟอสเฟตในอาหารเหลว ดวยการเลยงในอาหาร PDA บมเลยงเชอจนเจรญเตมจานเพาะเชอ แลวใช cork borer ขนาดเสนผานศนยกลาง 5 มลลเมตร เจาะอาหาร นาชนอาหารทไดเลยงในอาหารเหลว PVK ปรมาณ 50 มลลลตร ทบรรจอยในขวดรปชมพขนาด 150 มลลลตร โดยม Ca

3(PO

4)

2 เปนแหลงฟอสฟอรส บนเครองเขยา ทความเรว 150 รอบ/นาท เปนเวลา 3 5 7 และ 9 วน เมอครบ

กาหนดในแตละระยะ กรองดวยกระดาษกรองเบอร 42 แลวนาสารละลายไปวดคาความเปนกรด-ดาง (pH) ของสารละลาย และวเคราะหความเขมขนของฟอสฟอรสดวยวธ โมลบดนมบล (molybdenum blue method) วดคาการดดกลนแสงดวยเครอง UV-visible-spectrophotometer ทความยาวคลน 880 นาโนเมตร 2.1.4 ทดสอบประสทธภาพการยอยละลายฟอสเฟตในดน ดวยการนาดนกรดจากดนนาขาวไร ทมความอดมสมบรณตา มคาความเปนประโยชนของฟอสฟอรสตา เนอดนเปนดนทรายปนดนรวนนามาผงใหแหงในทรม แลวรอนดนดวยตะแกรงขนาด 0.5 เซนตเมตร มาใสกระถาง จานวน 1 กโลกรมตอกระถาง ควบคมการใหนาใหดนมความชน 60-70 เปอรเซนต ตลอดการทดสอบใสหนฟอสเฟต 1 กรมตอดน 1 กโลกรม ใสเชอจลนทรย


ทผานการคดเลอกในขนรปอาหารเหลวปรมาณ 10 เปอรเซนต หลงการทดสอบ 10 วน นาตวอยางดนมาวเคราะหปรมาณฟอสฟอรสทเปนประโยชน นาเชอทมประสทธภาพไปทดสอบในขนตอนตอไป 2.2 การบนทกขอมล 2.2.1 จานวนแบคทเรยทมประสทธภาพละลายฟอสเฟตจากตวอยางดน 2.2.2 จานวนราทมประสทธภาพละลายฟอสเฟตจากตวอยางดน 2.2.3 เสนผานศนยกลางของบรเวณใส (clear zone) 2.2.4 ปรมาณฟอสฟอรสทเปนประโยชน (available P) 2.3 สถานทดาเนนการทดลอง ศนยวจยขาวแพร มหาวทยาลยนเรศวร

3. การทดสอบประสทธภาพของแบคทเรยยอยละลายฟอสเฟตตอการเจรญของขาวในสภาพโรงเรอน ทดสอบประสทธภาพการยอยละลายฟอสเฟตในดนกรด เพอสงเสรมการเจรญเตบโตของขาวภายในกระถางในสภาพโรงเรอน 3.1 วธปฏบตการทดลอง นาแบคทเรยและราทมประสทธภาพดทสด มาทดสอบประสทธภาพในการละลายฟอสเฟตในโรงเรอน ภายใตแผนการทดลองแบบ Randomized Completely Block Design (RCB) ประกอบดวย 3 ซา ทกกรรมวธใสป ยไนโตรเจน และโพแทสเซยมตามคาวเคราะหดน รวม 6 กรรมวธ ประกอบดวย กรรมวธท 1 ไมใสป ยเคม กรรมวธท 2 ไมใสป ยเคม+จลนทรยละลายฟอสเฟต กรรมวธท 3 ใสป ยเคมตามคาวเคราะหดน กรรมวธท 4 ใสป ยเคมตามคาวเคราะหดน+จลนทรยละลายฟอสเฟต กรรมวธท 5 ใสป ยเคม (N, K) ตามคาวเคราะหดน+หนฟอสเฟต กรรมวธท 6 ใสป ยเคม (N, K) ตามคาวเคราะหดน+หนฟอสเฟต+จลนทรยละลายฟอสเฟต 3.1.1 การเตรยมดนสาหรบปลกขาวทดสอบ นาดนกรดจากดนนาขาวไร ทมความอดมสมบรณตา มคาความเปนประโยชนของฟอสฟอรสตา นามาผงใหแหงในทรม แลวรอนดนดวยตะแกรงขนาด 2 มลลเมตร มา

ใสกระถางขนาดเสนผานศนยกลาง 12 นว จานวน 5 กโลกรมตอกระถาง ใสหนฟอสเฟต 1 กรม ตอดน 1 กโลกรม ผสมคลกเคลาใหทว หลงหยอดเมลดขาว 7 วน ถอนแยกใหเหลอเพยง 3 ตนควบคมการใหนาใหดนมความชน 60-70 เปอรเซนต ตลอดการทดสอบ สาหรบการเตรยมแบคทเรยและเชอราทมประสทธภาพดวยการเลยงในอาหาร PDA บมเลยงเชอจนเจรญเตมจานเพาะเชอ แลวใช cork borer ขนาดเสนผานศนยกลาง 5 มลลเมตร

เจาะอาหาร นาชนอาหารทไดเลยงในอาหารเหลวจากวตถดบชนดตาง ๆ โดยเลยงเชอภายในขวดรปชมพทบรรจอาหารเหลวปรมาณ 100 มลลลตร บนเครองเขยาทความเรว 150 รอบตอนาท เปนเวลา 4 วน นาเชอแบคทเรยและเชอราไปเขาเครองหมนเหวยงความเรว 3,000 รอบตอนาท ลางทาความสะอาดดวยนากลนฆาเชอ 3 ครง นาไปแชในอางควบคมอณหภม ทอณหภม 65 องศาเซลเซยส เปนเวลา 1 ชวโมง เพอทาลาย vegetative cell แลวนบจานวนสปอรดวยวธ drop plate บนอาหาร PDA ปรบสปอรแบคทเรยและเชอราแขวนลอยใหมจานวนเซลลเรมตนท 108 สปอร/มลลลตร ปลกเชอปรมาณ 5 มลลลตร ดวยเขมฉดยาปลอดเชอหลงปลกขาว 7 วน และฉดซาทกๆ 2 สปดาห จนครบ 50 วน 3.1.2 การเกบตวอยางตนขาวและดน เมอตนขาวอาย 50 วน หลงปลก เกบตวอยางดนบรเวณรากขาว และดนนอกเขตอทธพลรากขาว ฉดลางทาความสะอาดรากขาวโดยไมใหรากขาดโดยวางรากบนตะแกรง และลางดวยนากลนจานวน 2 ครง ผงลมใหแหง ตดเปนชนเลกขนาดประมาณ 1 นว นาไปอบทอณหภม 65 องศา


เซลเซยส จนนาหนกคงท ชงนาหนกแหง ตวอยางดนนาไปวเคราะหหาปรมาณฟอสฟอรสทเปนประโยชน 3.2 การบนทกขอมล 3.2.1 ความสงของตนขาว 3.2.2 นาหนกแหงของตนและรากขาว 3.2.3 ปรมาณธาตฟอสฟอรสทงหมดในตนและรากขาว 3.2.4 ปรมาณธาตฟอสฟอรสทเปนประโยชนในดนบรเวณรากขาว 3.3 สถานทดาเนนการทดลอง ศนยวจยขาวแพร

4. การศกษาประสทธภาพของแบคทเรยยอยละลายฟอสเฟตเมอนามาผลตเปนชวภณฑเบองตนสตรแกรนลสาหรบหวานในสภาพโรงเรอน 4.1 วธปฏบตการทดลอง นาสารประกอบตาง ๆ ไดแก ทลคม และสารยดเกาะ ชนดตาง ๆ ในอตราสวนทแตกตางกน ผสมกบสารแขวนลอยสปอรของแบคทเรยและเชอราทมประสทธภาพสงสด ใหเขากนด มลกษณะเปนกอนพอหมาด ๆ แลวนาไปอบแหงในต อบทอณหภม 60 องศาเซลเซยส เปนเวลา 2 ชวโมง ภายใตแผนการทดลองแบบ Randomized Completely Block Design (RCB) ประกอบดวย 3 ซา ทกกรรมวธใสป ยไนโตรเจน และโพแทสเซยมตามคาวเคราะหดน รวม 6 กรรมวธ ประกอบดวย กรรมวธท 1 ไมใสป ยเคม กรรมวธท 2 ไมใสป ยเคม+ชวภณฑเบองตนสตรแกรนล กรรมวธท 3 ใสป ยเคมตามคาวเคราะหดน กรรมวธท 4 ใสป ยเคมตามคาวเคราะหดน+ชวภณฑเบองตนสตรแกรนล กรรมวธท 5 ใสป ยเคม (N, K) ตามคาวเคราะหดน+หนฟอสเฟต กรรมวธท 6 ใสป ยเคม (N, K) ตามคาวเคราะหดน+หนฟอสเฟต+ชวภณฑเบองตนสตรแกรนล 4.1.1 การเตรยมดนสาหรบปลกขาวทดสอบปฏบตเชนเดยวกบขอ 3.1.1 และใสชวภณฑเบองตน 100 กรม ตอกระถาง ผสมคลกเคลาใหทว หลงหยอดเมลดขาว 7 วน ถอนแยกใหเหลอเพยง 1 ตนควบคมการให

นาใหดนมความชน 60-70 เปอรเซนต 4.1.2 การเกบตวอยางตนขาวและดนปฏบตเชนเดยวกบขอ 3.1.2 4.2 การบนทกขอมล 4.2.1 ความสงของตนขาว

4.2.2 นาหนกแหงของตนและรากขาว 4.2.3 ปรมาณธาตฟอสฟอรสทเปนประโยชนในดนบรเวณรากขาว 4.3 สถานทดาเนนการทดลอง ศนยวจยขาวแพร

5. การจาแนกจลสณฐานวทยาของแบคทเรยยอยละลายฟอสเฟตทมประสทธภาพ 5.1 วธปฏบตการทดลอง จาแนกจลสณฐานวทยาของจลนทรยทมประสทธภาพตามกลมตาง ๆ ดวยเทคนค DGGE โดยการเพมปรมาณยน 16S rDNA ของแบคทเรยยอยละลายฟอสเฟตทมประสทธภาพสงดวยเทคนค Polymerase Chain Reaction (PCR) จากนนวเคราะหลายพมพดเอนเอ โดยชนสวนของดเอนเอทมขนาดแตกตางกนถกแยกโดยใชกระแสไฟฟาทาใหไดเปนลายพมพดเอนเอเกดขนบนเจล นาลายพมพดเอนเอทไดมาวเคราะหความเหมอนและ


แตกตาง จดกลมของกลมประชากรแบคทเรยทเกยวของ 5.2 การบนทกขอมล 5.2.1 จลสณฐานวทยาของจลนทรย 5.3 สถานทดาเนนการทดลอง 5.3.1 ศนยวจยขาวแพร 5.3.2 มหาวทยาลยนเรศวร

ผลการทดลองและวจารณ1. ความหลากหลายของแบคทเรยและเชอราจากดนบรเวณรากขาวในพนทนาภาคเหนอตอนบน 1.1 การสารวจและเกบตวอยางดน จากการสารวจและเกบตวอยางตนขาวและดนจากแปลงนานาฝน นาขนบนได นาขาวไร เกบตวอยางดนบรเวณรากขาวของตนขาวทเจรญเตบโตดและไมเปนโรค ในระยะแตกกอจนถงออกดอก ในพนทนาภาคเหนอตอนบนจานวน 7 จงหวด คอ แพร นาน พะเยา เชยงราย เชยงใหม ลาพน และแมฮองสอน ทระดบความสง 325-1,366 เมตรจากระดบนาทะเลปานกลาง จานวน 245 ตวอยาง ผลการวเคราะหดน พบวา คาความเปนกรด-ดาง (pH) มคาอยระหวาง 3.99-8.34 ดนมคานอยกวา 6 จานวน 154 ตวอยาง หรอรอยละ 63 สภาพดนเปนกรด มปรมาณฟอสฟอรสทเปนประโยชนตา การวเคราะหปรมาณอนทรยวตถ พบตงแตระดบตาถงสงมาก มปรมาณอนทรยวตถอยระหวาง 0.43-12.63 เปอรเซนต ปรมาณฟอสฟอรสทเปนประโยชน พบมคาอยระหวาง 2-243 ppm ซงพนทสวนใหญฟอสฟอรสมปรมาณเพยงพอกบความตองการของขาว (>10 ppm) แตม 68 จดเกบตวอยาง (28 เปอรเซนต ) ทมปรมาณฟอสฟอรสตากวาความตองการของขาว ปรมาณโพแทสเซยมทสกดได มคาอยระหวาง 10-511 ppm เนอดนสวนใหญเปนดนรวนปนทราย จากจานวนตวอยางทสารวจ สามารถแยกกลมตวอยางตามระดบปรมาณฟอสฟอรสทเปนประโยชนจากดนบรเวณรากขาว ได 5 กลม โดยมการกระจาย

Fig. 1 Percentage of rice samples at different beneficial phosphorus levels in 6 provinces

Nan Chiang Mai Chiang Rai Mae Hong Son Phayao Phrae

low (< 3-10 ppm)

moderate (10-15 ppm)

moderately high (16-24 ppm)

high (25-45 ppm)

very high (> 45 ppm)

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0

Perc

enta

ge


ตวการเกบตวอยางในพนททมระดบฟอสฟอรสตาเปนสวนใหญในจงหวดนาน เชยงราย แมฮองสอน พะเยา และแพร (29 38 31 50 และ 100 เปอรเซนต) มเพยงจงหวดเชยงใหมทมการกระจายตวเกบตวอยางในพนททมปรมาณ

ฟอสฟอรสสงมาก จานวน 35 เปอรเซนต (Fig. 1, 2) 1.2 การศกษาความหลากหลายของชนดแบคทเรยและเชอราทมประสทธภาพละลาย ฟอสเฟต จากการแยกจลนทรยละลายฟอสเฟตจากดนบรเวณรากขาวดวยอาหาร PVK พบวา เชอแบคทเรยมความสามารถละลายฟอสเฟตไดดกวาเชอรา โดยสามารถคดเลอกเชอแบคทเรยทมความสามารถละลายฟอสเฟตไดดไดในหองปฏบตการ ซงจาแนกสายพนธ ดวยวธ Biolog® ไดแกรมบวก 5 family คอ Bacilaceae, Microbacteriaceae, Sporolactobacillaceae, Rothia และ Paenibacillaceae และแกรมลบ 8 family คอ Enterobacteriaceae, Xanthomonadaceae, Brucellaceae, Comamonadaceae, Oxalobacteraceae, Pseudomonadaceae, Burkholderiaceae และ Neisseriaceae (Table 1)

2. การแยกและคดเลอกแบคทเรยและรายอยละลายฟอสเฟต จากการนาดนบรเวณรากขาวมาคดแยกราและแบคทเรยทมความสามารถละลายฟอสเฟตเบองตนและคดเลอกราและแบคทเรยทสามารถสรางบรเวณใส (clear zone) ไดมาก พบวา สามารถแยกไดทงราและแบคทเรย แตราทแยกไดมประสทธภาพในการละลายฟอสเฟตไมดเทาแบคทเรย เพราะไมพบบรเวณใสรอบโคโลนรา แตจะเหนบรเวณใสรอบโคโลนแบคทเรยไดชดเจนกวา ซงสอดคลองกบ ธงชย (2546) ทพบปรมาณแบคทเรยมาก

Fig. 2 Area of samples collected from paddy field differentiate by beneficial phosphorus levels


Table 1 Diversity of phosphate solubilizing bacteria from the rhizosphere of rice in the upper north of Thailand

Province Family Species

Nan Enterobacteriaceae Enterobacter asburiae Bacillaceae Bacillus licheniformis Bacillus pumilus Burkholderiaceae Burkholderia vietnamensisChiang Mai Enterobacteriaceae Klebsiella oxytoca Pseudomonadaeae Enterobacter cloacae ss dissolvens Burkholderiaceae Enterobacter asburiae Comamodanaceae Pseudomonas fluorescens biotype G Paenibacillaceae Pseudomonas viridilivida Bacillaceae Burkholderia pyrrocinia Burkholderia kururiensis Brukholderia vietnamensis Burkholderia cepacia Ralstonia pickettii Malikia spinosa Paenibacilus glucanolyticus Bacillus licheniformis Bacillus pumilusMae Hong son Enterobacteriaceae Enterobacter cloacae ss dissolvens Burkholderiaceae Rolstonia pickettii Burkholderia cepacia Bacillaceae Bacillus subtilis ss subtilis Bacillus pumilus Moraxellaceae (Nent) Acinetobacter radioresistens Acinetobacter baumanniiChiang Mai Enterobacteriaceae Serratia marcescens ss marecescens Enterobacter asburiae Klebsiella oxytoca Enterobacter hormaechei Citrobacter freundii Serratia odorifera Bacillaceae Bacillus subtilis ss subtilis Bacillus pumilus Bacillus pseudomycoides Paenibacillaceae Paenbacillus polymyxa Paenibacillus azotofixans Flavobacteriaceae Flavobacterium tirrenicum


ในดนชนบน และพบเชอราทละลายฟอสเฟตไดสงในดนระดบลกลงไป ดงนน จงคดเลอกแบคทเรยทมความสามารถในการสลายฟอสเฟต ปรมาณจลนทรยทพบในตวอยางดนแตละแหลงพนทจานวนรา แอคตโนมยซท และแบคทเรย คอ 2.89x108 2.00 x108 และ 2.51x109 สปอร/กรม ตามลาดบ 2.1 การคดแยกแบคทเรยและราละลายฟอสเฟตบนอาหารแขง จากการคดแยกแบคทเรยจากดนบรเวณรอบรากขาวบนอาหาร PVK พบแบคทเรยทเจรญบนอาหารแขง PVK และสรางบรเวณใส แตละกลมตวอยางดน ดงน กลมดนจากจงหวดนาน 129 ไอโซเลท จงหวดเชยงใหม 87 ไอโซเลท จงหวดแมฮองสอน 81 ไอโซเลท จงหวดเชยงราย 51 ไอโซเลท และจงหวดพะเยา 6 ไอโซเลท กลมตวอยางดนจากจงหวดทง 5 กลม ไดแบคทเรยทมความสามารถละลายฟอสเฟตทงหมด 354 ไอโซเลท และเมอเปรยบเทยบคา Halo : Colony ratio ของแตละไอโซเลท พบวา ม 22 ไอโซเลททใหคาสงสด (4-6.9) บรเวณใส ทเกดขนรอบกลมเซลลแสดงใหเหนวามการละลาย Ca

3(PO

4)2 เกดขนบนอาหาร PVK และมการเจรญของจลนทรย

อยางรวดเรว นาเชอทแยกได 354 ไอโซเลท ไปวเคราะหประสทธภาพการละลายฟอสเฟตในอาหารเหลวตอไป 2.2 การคดแยกแบคทเรยและราละลายฟอสเฟตในอาหารเหลว จากการทดสอบในอาหาร PVK เหลว พบวา แบคทเรยมประสทธภาพละลาย Ca

3(PO

4)

2 ในอาหารเหลว

ไดสงสด 183 ppm ตาสดท 11 ppm ซงไมแตกตางกบการไมใสเชอ สามารถคดเลอกแบคทเรยละลายฟอสเฟตตงแต 100 ppm ไดจานวน 25 ไอโซเลท โดยม 9 ไอโซเลททมประสทธภาพละลายฟอสเฟตไดสง 160-183 ppm ซงเปนตวอยางดนบรเวณรากขาวจากจงหวดแมฮองสอน 1 ตวอยาง จงหวดนาน 7 ตวอยาง และจงหวดเชยงราย 1 ตวอยาง (Table 2) 2.3 ทดสอบประสทธภาพการยอยละลายฟอสเฟตในดนกรด จากการทดสอบในดนกรด (pH = 4.67, Available P = 6 ppm) พบวา แบคทเรยมประสทธภาพละลายฟอสเฟตในดนกรดไดสงสด 344 ppm (Fig. 3) ซงเพยงพอกบความตองการของขาวทตองการเพยง 20 ppm ในขณะทมประสทธภาพตาสดเพยง 2 ppm ไมแตกตางกบการไมใสเชอ และคดเลอกแบคทเรยทมประสทธภาพละลายฟอสเฟตไดสงมากกวา 50 ppm ไดจานวน 13 ไอโซเลท ซงเปนแบคทเรยจากตวอยางดนบรเวณรากขาวจงหวดแมฮองสอน 3 ไอโซเลท จงหวดนาน 4 ไอโซเลท และจงหวดเชยงใหม 6 ไอโซเลท

3. ประสทธภาพของจลนทรยละลายฟอสเฟตตอการเจรญของขาวในสภาพโรงเรอน คดเลอกเชอทมประสทธภาพสงจากการทดสอบในอาหารเหลวและดนกรดรวม 12 ไอโซเลท มาทดสอบใชสปอรแขวนลอยปลกเชอปรมาณ 5 มลลลตร ดวยเขมฉดยาปลอดเชอหลงปลกขาว 7 วน และฉดซาทกๆ 2

Table 3 Number of isolates with phosphate solubilizing efficiency in PVK broth

Available P No. of Province (ppm) Isolate Mae Hong Son Nan Chaing Rai Chaing Mai Phayao Phrae

10-39 59 16 22 1 19 0 1 40-69 102 25 40 1 35 1 0 70-99 69 11 34 4 19 1 0 100-129 11 3 4 0 4 0 0 130-159 5 3 0 0 2 0 0 160-183 9 1 7 1 0 0 0

Total 255 59 107 7 79 2 1


สปดาห จนครบ 50 วน พบวา การใสป ยเคมตามคาวเคราะหดนรวมกบการปลกแบคทเรยละลายฟอสเฟตชวยสงเสรมใหตนขาวมความสง นาหนกตนและราก สงกวาตารบควบคมอยางมนยสาคญทางสถต และมแนวโนมมปรมาณฟอสฟอรสทงหมดในตนสง (Table 3)

4. ประสทธภาพของจลนทรยละลายฟอสเฟตเมอนามาผลตเปนชวภณฑเบองตนสตรแกรนลสาหรบ หวานในสภาพโรงเรอน จากการคดเลอกเชอทมประสทธภาพสงจากการทดสอบประสทธภาพของจลนทรยละลายฟอสเฟตตอการเจรญของขาวในสภาพโรงเรอน 5 ไอโซเลท นามาผลตเปนชวภณฑเบองตนสตรแกรนลสาหรบหวานในสภาพโรงเรอน พบวา การใชป ยเคมรวมกบการใสชวภณฑ PSB3, PSB7 และ PSB9 ทาใหนาหนกรวงของขาวพนธ

Fig. 3 Efficiency of solubilizing phosphate in acid soil

acid

soil

Table 3 Effect of PSB tested for growth of rice under greenhouse conditions

Treatment

Root Shoot Height Avail. P Total P (dry weight) (dry weight) (cm) (ppm) (%) (g) (g)

1. Control 1.05 b 0.91 b 38.70 b 7 c 1.492. Non-fertilizer+PSB 0.96 b 0.89 b 38.75 b 6 c 1.533. Chemical fertilizer 3.78 a 4.36 a 57.77 a 14 a 1.484. Chemical fertilizer + PSB 4.04 a 4.61 a 60.98 a 12 ab 1.575. Chemical fertilizer (N,K) + rock phosphate 0.86 b 0.83 b 40.83 b 12 ab 1.486. Chemical fertilizer (N,K) + rock phosphate + PSB 0.63 b 0.61 b 35.04 b 9 bc 1.47

CV (%) 3.5 1.1 1.1 7.9 9.3

Means in the same column followed by a common letter are not significantly different at 5% level by DMRTPSB = phosphate solubilizing bacteria


R258 สงกวาการใสป ยเคมเพยงอยางเดยว (Table 4)

5. การจาแนกจลสณฐานวทยาของแบคทเรยยอยละลายฟอสเฟตทมประสทธภาพ ผลการจาแนกจลสณฐานวทยาของแบคทเรยยอยละลายฟอสเฟต PSB3 PSB7 และ PSB9 ดวยเทคนค DGGE โดยการเพมปรมาณยน 16S rDNA ของแบคทเรยดวยเทคนค Polymerase Chain Reaction (PCR) จากนนวเคราะหลายพมพดเอนเอ โดยชนสวนของดเอนเอทมขนาดแตกตางกนถกแยกโดยใชกระแสไฟฟาทาใหไดเปนลายพมพดเอนเอเกดขนบนเจล นาลายพมพดเอนเอทไดมาวเคราะหความเหมอนและแตกตาง พบวาคอเชอ Flavicella marina, Pseudomonas guangdongensis และ Acinetobacter pittii

สรปผลการทดลอง จากการสารวจและเกบตวอยางตนขาวและดนจากแปลงนาภาคเหนอตอนบนในระยะขาวแตกกอถงออกรวง ทระดบความสง 325-1,366 เมตรจากระดบนาทะเลปานกลาง จานวน 245 ตวอยาง พบวา ดนมคาความเปนกรด-ดางนอยกวา 6 จานวน 154 ตวอยาง และมปรมาณฟอสฟอรสตากวาความตองการของขาว 68 ตวอยาง และเนอดนสวนใหญเปนดนรวนปนทราย ผลจากการคดเลอกจลนทรยทมประสทธภาพสงนามาผลตเปนชวภณฑเบองตนสตรแกรนลสาหรบหวานในสภาพโรงเรอน พบวา การใชป ยเคมรวมกบการใสชวภณฑจากจลนทรย Flavicella marina, Pseudomonas guangdongensis และ Acinetobacter pittii ทาใหนาหนกรวงของขาวพนธ R258 สงกวาการใสป ยเคมเพยงอยางเดยว อยางไรกตาม การพฒนาเพอผลตเปนป ยชวภาพ ตองมการทดสอบประสทธภาพละลายฟอสเฟตในสภาพไรนา และคณสมบตอนๆ ทจาเปนตอไป

เอกสารอางองกองเทคโนโลยชวภาพทางดน. 2556. ผลงานวจยป 2550 เรอง การคดเลอกจลนทรยละลายฟอสเฟตเพอใชประโยชน

ทางการเกษตร (ออนไลน). สบคนจาก http://osb.ldd.go.th/web/home/tsd_view_media.php?media_id=29&cat_id=3&tsdmodfile=tsdmod_mediadetail&tsdmod_list=tsdmod_medialist. (29 สงหาคม 2556)

จระศกด อรณศร ภาวนา ลกขนานนท สภาพร ธรรมสระกล และสมปอง หมนแจง. 2548. ป ยชวภาพและผลตภณฑป ย

ชวภาพ. กรมวชาการเกษตร กรงเทพฯ.

Table 6 Panicle dry weight of R258 in different treatments combined with PSBs under greenhouse testing

Treatment Panicle dry weight (g)

PSB3 PSB4 PSB7 PSB9 PSB101. Control 1.21 c 1.30 d 0.36 cd 1.36 d 0.44 de2. Non-fertilizer+PSB 0.30 d 0.93 d 0.76 c 0.31 e 0.23 e3. Chemical fertilizer 4.57 b 6.84 a 2.83 b 5.40 b 8.98 a4. Chemical fertilizer + PSB 5.53 a 6.05 b 4.10 a 6.79 a 4.89 b5. Chemical fertilizer (N,K) + rock phosphate 1.24 c 2.30 c 0.84 c 2.52 c 1.88 c6. Chemical fertilizer (N,K) + rock phosphate + PSB 1.28 c 1.31 d 0.00 d 0.56 e 0.93 d

CV (%) 9.3

Means in the same column followed by a common letter are not significantly different at 5% level by DMRT PSB = phosphate solubilizing bacteria


ธงชย มาลา. 2546. ป ยอนทรยและป ยชวภาพ : เทคนคการผลตและการใชประโยชน. มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.ยงยทธ โอสถสภา. 2546. ธาตอาหารพช. สานกพมพมหาวทยาลยเกษตรศาสตร : กรงเทพฯ. 424 หนา.ศวะพงศ นฤบาล และสมเกยรต วฒกวกรานต. 2549. รายงานความกาวหนาการเพมประสทธภาพการผลตขาว โครงการ

สถานพฒนาการเกษตร ดอยอมพาย ตามพระราชดาร อาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม. ศนยบรการวชาการดานพชและปจจยการผลตแมฮองสอน สานกวจยและพฒนาการเกษตร เขตท 1. 6 หนา.

Arvind, k., B. Poonam and R. Lal Chand. 2010. Isolation and molecular characterization of phosphate solubilizing Enterobacter and Exiguobacterium species from paddy fields of Eastern Uttar Pradesh, India. Afr. J. Microbiol. Res 4(9):820-829.


การประยกตใชสารรมฟอสฟนรวมกบกรรมวธอน เพอปองกนกาจดแมลงศตรขาวหลงเกบเกยวในเมลดพนธขาว

Application of Phosphine Fumigant for Control Stored Rice Insect Pests in Rice Seed

เอกราช แกวนางโอ1) อญชล ประเสรฐศกด2) สากนะ ดาหว3) กนกนาถ คณช3)

Ekkarat Kaewnango1) Anchalee Prasertsak2) Sakeenah Dawee3) Kanoknat Khunchu3)

Abstract The most common method to control stored insect pests is to apply phosphine fumigation. The development of phosphine resistance in stored insect pests is now problematic, so an increase of the rate and frequency of phosphine fumigation in a storage room is needed; however, they are having an adverse effect on seed germination, and healthy of staffs working in storage rooms. This experiment was aimed to find methods used in combination with phosphine to reduce the risk of phosphine exposure. The experiments were conducted by comparing five combinations with phosphine application, without phosphine application, and without plastic covers. In each treatment, seeds were sampled every month for 12 months to determine seed quality and insect populations. The results showed that seeds treated with sweet flag powder and fumed with phosphine for 7 days can significantly control storage insect pests. The common storage insect species were maize weevil (Sitophilus zeamais (Motschulsky), lesser grain borer (Rhyzopertha dominica (Fabricius)) and angoumois grain moth (Sitotroga cerealella (Olivier)). The quality of rice seeds found that 7-day phosphine fumigation with plastic covering and 7-day phosphine fumigation and use light trap were the treatments of the lowest moisture content of rice seed throughout the 12 months in the 1st (13.4%) and 2nd (13.6%) year of the experiment, respectively. While 7-day phosphine fumigation with plastic covering was found that the seed germination was higher than 80% for the longest time of 8 months in both years. The average of inert matter throughout the 12 months in the treatment of seeds treated with sweet flag powder and fumed with phosphine for 7 days was the lowest in the 1st (1.99%) and 2nd (2.48%) year of the experiment.Keywords: rice seed, Leb Nok Pattani, stored rice insect pests, phosphine, sweet flag powder

1) ศนยวจยขาวพทลง อ. เมอง จ. พทลง 93000 โทรศพท 0-7484-0111 Phatthalung Rice Research Center, Mueang, Phatthalung 93000 Tel. 0-7484-01112) สานกผ เชยวชาญ กรมการขาว จตจกร กทม. 10900 โทรศพท 0-2579-7515

Bureau of Experts, Rice Department, Bangkok 10900 Tel. 0-2579-75153) ศนยวจยขาวปตตาน อ. โคกโพธ จ. ปตตาน 94120 โทรศพท 0-7341-5989 Pattani Rice Research Center, Khokpoh, Pattani 94120 Tel. 0-7341-5989


บทคดยอ สาเหตสาคญททาใหเมลดพนธขาวเสยหายและนาไปสการเสอมคณภาพ คอ แมลงศตรขาวหลงเกบเกยว โดยวธการปองกนกาจดทไดรบความนยมมากทสดในปจจบน คอ การใชสารรมฟอสฟน แตจากปญหาการเรมสรางความตานทานของแมลงในปจจบน จงตองเพมอตราและความถในการรม ซงนอกจากจะเปนอนตรายตอผปฏบตงานและสงแวดลอมแลว อตราฟอสฟนทเพมขนอาจสงผลตอความงอกของเมลดพนธขาวได การทดลองนจงมวตถประสงคเพอหากรรมวธทใชรวมกบการรมสารฟอสฟน เพอลดความเสยงตอการไดรบอนตรายจากสารฟอสฟน และเพอเพมประสทธภาพในการควบคมแมลงศตรขาวหลงเกบเกยว ทาการทดลอง 2 ป โดยรมเมลดพนธขาวเลบนกปตตานชนพนธหลกดวยสารฟอสฟนรวมกบวธการตางๆ 7 กรรมวธ และสมตวอยางเมลดพนธขาวเพอจาแนกชนดแมลง นบจานวนแมลง และวเคราะหคณภาพมาตรฐานทกเดอน เปนระยะเวลา 12 เดอน ผลการทดลอง พบวา การคลกเมลดพนธขาวดวยผงวานนาแลวนาไปรมดวยสารฟอสฟนเปนเวลา 7 วน และเปดพลาสตกรมสารออก ใหผลในการควบคมแมลงศตรขาวหลงเกบเกยวดทสด ชนดของแมลงทพบเขาทาลายเมลดพนธขาวสวนใหญ ไดแก ดวงงวงขาวโพด มอดขาวเปลอก และผเสอขาวเปลอก สวนขอมลคณภาพเมลดพนธ พบวา วธการรมเมลดพนธขาวดวยสารฟอสฟนเปนเวลา 7 วน และคลมพลาสตกรมสารไวตลอดการเกบขอมล และวธการรมเมลดพนธขาวดวยสารฟอสฟนเปนเวลา 7 วน และวางไวในโรงเกบรกษารวมกบการใชกบดกแสงไฟลอแมลง เปนกรรมวธทมความชนเฉลยของเมลดพนธขาวตลอดระยะเวลาการเกบรกษาทง 12 เดอน นอยทสดในปท 1 และ 2 ของการทดลอง เทากบ 13.4 และ 13.6 เปอรเซนต ตามลาดบ ในขณะทวธการรมเมลดพนธขาวดวยสารฟอสฟนเปนเวลา 7 วน และคลมพลาสตกรมสารไวตลอดการเกบขอมล เปนกรรมวธทสามารถคงความงอกของเมลดพนธขาวใหสงกวา 80 เปอรเซนต ไดนานทสด 8 เดอน ในทง 2 ป ททาการทดลอง สวนเปอรเซนตสงเจอปนเฉลยตลอดระยะเวลาการเกบรกษา 12 เดอน พบนอยทสดในวธการคลกเมลดพนธขาวดวยผงวานนาแลวนาไปรมดวยสารฟอสฟนเปนเวลา 7 วน และเปดพลาสตกรมสารออก ทงในปท 1 และ 2 ของการทดลองเทากบ 1.99 และ 2.48 เปอรเซนต ตามลาดบ คาสาคญ: เมลดพนธขาว เลบนกปตตาน แมลงศตรขาวหลงเกบเกยว ฟอสฟน ผงวานนา

คานา สาเหตสาคญททาใหเมลดพนธขาวเสยหายและนาไปสการเสอมคณภาพ คอ แมลงศตรขาวหลงเกบเกยว (rice stored insect pests) ซงทงตวออนและตวเตมวยสามารถเขาทาลายโดยการกดกนเมลด จนแตกหก โดยเฉพาะบรเวณจดงอก (germ) ทาใหเมลดพนธขาวสญเสยความงอก (germination loss) จนเปนสาเหตทาใหเมลดพนธไมงอกเมอนาไปเพาะ หรอบางเมลดอาจจะงอกแตสภาพไมสมบรณ ทาใหไมสามารถเจรญเปนตนกลาทแขงแรงได (พรทพย และคณะ, 2548) นอกจากนการเขาทาลายของแมลง ยงทาใหปรมาณสงเจอปนในเมลดพนธขาวเพมมากขน อาจสงผลใหคณภาพไมผานการวเคราะหมาตรฐานได (เอกราช และคณะ, 2559) โดยเฉพาะเมลดพนธขาวชนพนธหลกซงเปนชนพนธลาดบตนทจะนาไปผลตตอเปนชนพนธขยายและพนธจาหนายตอไป ซงในกรณทเกดความเสยหายและเสอมคณภาพจากการเขาทาลายของแมลง อาจสงผลตอถงปรมาณของเมลดพนธชนพนธขยายและพนธจาหนายทจะผลตได และอาจเปนสาเหตใหเกดสภาวะการขาดแคลนเมลดพนธขาวสาหรบนาไปเพาะปลก วธการปองกนกาจดแมลงศตรขาวหลงเกบเกยวทไดรบความนยมมากทสดในปจจบน คอ การใชสารรมฟอสฟน ซงเกดจากการทาปฏกรยากนระหวางอะลมเนยมฟอสไฟด (aluminium phosphide) หรอแมกนเซยมฟอสไฟด (magnesium phosphide) กบไอนาในอากาศ ทงนเนองจากฟอสฟนสามารถทาลายแมลงศตรขาวหลงเกบเกยวไดทกชนดและทกระยะการเจรญเตบโต ไมมพษตกคาง อกทงวธการรมไมยงยากจงงาย ตอการปฏบตงาน โดยนยมใชในการรมผลผลตทางการเกษตรทบรรจอยในกระสอบหรอถง (พรทพย และคณะ,


2548) ซงการใชสารรมฟอสฟนทถกวธนน ตองทาการรมใหสารคงอยในสถานทหรอภาชนะทปดสนทอยางนอยเปนเวลา 7 วน เพอวตถประสงคในการกาจดแมลงไดทกระยะการเจรญเตบโต แตในกรณทใชไมถกวธ เชน ทาการรมแลวปดคลมกระสอบไมสนท หรอระยะเวลาการรมไมถง 7 วน อาจทาใหไมสามารถฆาไขหรอตวออนของแมลงทยงอยภายในเมลดได เปนสาเหตใหแมลงเรมมการปรบตวและสรางความตานทานตอสารฟอสฟนขน (Bullen et al., 2007) จากปญหาดงกลาวสงผลใหมการเพมอตราและความถในการรมสารฟอสฟนมากขน ซงการเพมอตราและความถในการใช นอกจากจะเปนอนตรายตอผ ใชและผบรโภคแลว ยงเพมโอกาสในการสรางความตานทานของแมลงขน อาจสงผลตอความงอกของเมลดพนธขาวทลดลงได (Sittisuang and Nakakita, 1985) ดงนนเพอลดความเสยงดงกลาว การหากรรมวธอนๆ มาใชรวมกบการรมสารฟอสฟนในการปองกนกาจดแมลงศตรขาวหลงเกบเกยว จงอาจจะเปนทางออกทดสาหรบการลดปญหาทจะเกดขนจากการใชสารรมฟอสฟนในอตราและความถทเพมมากขน นอกจากนกรรมวธทใชรวมกบฟอสฟนแลวใหประสทธภาพด อาจนามาใชในการเกบรกษาเมลดพนธขาวเพอลดตนทนในการเกบรกษา และเพมความปลอดภยตอผใชและสงแวดลอม

อปกรณและวธการ แผนการทดลอง Randomized Complete Block Design (RCBD) จานวน 4 ซา กรรมวธ ประกอบดวย 7 กรรมวธ ไดแก 1. รมเมลดพนธขาวดวยสารฟอสฟนเปนเวลา 7 วน และเปดพลาสตกรมสารออก 2. รมเมลดพนธขาวดวยสารฟอสฟนเปนเวลา 7 วน และคลมพลาสตกรมสารไวตลอดการเกบขอมล 3. ฉดพนกระสอบบรรจเมลดพนธขาวดวยสารเคมพรมฟอสเมทล ชอการคา ททามส® แลวรมดวยสารฟอสฟนเปนเวลา 7 วน 4. คลกเมลดพนธขาวดวยผงวานนาแลวนาไปรมดวยสารฟอสฟนเปนเวลา 7 วน และเปดพลาสตกรมสารออก 5. รมเมลดพนธขาวดวยสารฟอสฟนเปนเวลา 7 วน และวางไวในโรงเกบรกษารวมกบการใชกบดกแสงไฟลอแมลง 6. ไมมการรมเมลดพนธขาวดวยสารฟอสฟน และเปดพลาสตกรมสารออก (ชดควบคม) 7. ไมมการรมเมลดพนธขาวดวยสารฟอสฟน และคลมพลาสตกรมสารไวตลอดการเกบขอมล (ชดควบคม) วธปฏบตการทดลอง ทาการทดลอง 2 ป โดย แตละปปฏบตการทดลองดงน 1. เตรยมเมลดพนธขาวสาหรบการทดสอบโดยใชเมลดพนธขาวพนธเลบนกปตตานชนพนธหลกบรรจกระสอบปอกระสอบละ 60 กโลกรม จานวน 4 กระสอบ/กรรมวธ (4 ซา) 2. นาเมลดพนธขาวทเตรยมไวไปดาเนนการทดสอบทง 7 กรรมวธ ดงน - ปท 1 ดาเนนการทดสอบตามกรรมวธท 1-6 - ปท 2 ดาเนนการทดสอบตามกรรมวธท 1-7 3. หลงจากทดสอบตามกรรมวธตางๆ แลว วางเมลดพนธขาวไวในโรงเกบรกษาเปนระยะเวลา 12 เดอน ในแตละเดอนสมตวอยางเมลดพนธขาวมากระสอบละ 1 กโลกรม และปฏบตดงน - ตวอยางเมลดพนธขาว 500 กรม นามารอนดวยตะแกรงรอนแมลง แลวนาไปใสในขวดพลาสตกทปดดวยฝาซงเจาะรตรงกลางเปนวงกลม และบดวยผาตาขายสาหรบระบายอากาศและปองกนสงแปลกปลอมจากภายนอก เมอตวเตมวยฟกออกมานามารอนเพอจาแนกชนด ปฏบตตอเนองกนเปนเวลา 1 เดอน นบจากวน


ทสมตวอยาง บนทกชนดและจานวนของแมลงศตรขาวหลงเกบเกยวทจาแนกได - ตวอยางเมลดพนธขาว 250 กรม นาไปตรวจวดความชนเมลดพนธ โดยใชเครองวดความชน Steinlite® รน SB900 - ตวอยางเมลดพนธขาว 100 กรม นามาตรวจสอบสงเจอปนทตดมากบเมลดพนธ - ตวอยางเมลดพนธขาว 50 กรม นาไปนบจานวนและชงนาหนกเมลดดเมลดเสย โดยทเมลดด คอ เมลดพนธขาวทอยในสภาพปกต และเมลดเสย คอ เมลดพนธขาวทเกดความเสยหายจากการทาลายของแมลงซงสามารถมองเหนดวยตาเปลา เชน รอยเจาะทาลาย และรอยแตกหก เปนตน นาขอมลเมลดดเมลดเสยทไดมาคานวณหาเปอรเซนตนาหนกเมลดทสญเสยจากการทาลายของแมลง (% weight loss) โดยใชสตรของ Adams (1976) ดงน เปอรเซนตนาหนกเมลดทสญเสยจากการทาลายของแมลง = (U x Nd) - (D x Nu) x 100 U (Nd + Nu) โดยท U = นาหนกเมลดด Nu = จานวนเมลดด D = นาหนกเมลดเสย Nd = จานวนเมลดเสย - ตวอยางเมลดพนธขาวจานวน 400 เมลด นามาเพาะความงอก การบนทกขอมล 1. ชนดและจานวนแมลงศตรขาวหลงเกบเกยวทพบจากตวอยางเมลดพนธขาวททดสอบตามกรรมวธตางๆ ทอายการเกบรกษาเดอนท 1-12 2. ความงอก ความชน สงเจอปน จานวนและนาหนกเมลดดเมลดเสยของเมลดพนธขาวททดสอบตามกรรมวธตางๆ ทอายการเกบรกษาเดอนท 1-12 การวเคราะหขอมล นาขอมลทไดมาวเคราะหผล ดงน 1. จานวนรวมทง 12 เดอน ของแมลงศตรขาวหลงเกบเกยวทกชนดในแตละกรรมวธ ใชวธวเคราะหความแปรปรวนทางสถต (ANOVA) และเปรยบเทยบคาเฉลยดวยวธ DMRT 2. จานวนรวมทง 12 เดอน ของแมลงศตรขาวหลงเกบเกยวแตละชนด ใชวธวเคราะหความแปรปรวนทางสถต และเปรยบเทยบคาเฉลยดวยวธ DMRT

ระยะเวลาดาเนนการ ปท 1 เดอน พฤษภาคม 2557 - เมษายน 2558 ปท 2 เดอน พฤษภาคม 2558 - เมษายน 2559

สถานทดาเนนการ ศนยวจยขาวปตตาน

ผลการทดลองและวจารณ1. ผลของการใชสารรมฟอสฟนรวมกบกรรมวธตางๆ ตอแมลงศตรขาวหลงเกบเกยว จากการทดสอบการใชสารรมฟอสฟนรวมกบกรรมวธตางๆ เพอปองกนกาจดแมลงศตรขาวหลงเกบเกยวในเมลดพนธขาวเลบนกปตตานชนพนธหลกทศนยวจยขาวปตตาน พบวา จานวนแมลงทพบในตวอยางเมลดพนธขาวมความแตกตางกนทางสถตอยางมนยสาคญยง (p < 0.01) ในบางกรรมวธ ทง 2 ป ททาการทดลอง โดยวธการรมเมลดพนธขาวดวยสารฟอสฟนรวมกบการคลกเมลดพนธดวยผงวานนาใหผลในการควบคมแมลงศตร


ขาวหลงเกบเกยวดทสด เนองจากพบจานวนแมลงในตวอยางเมลดพนธขาวนอยทสดเมอเปรยบเทยบกบกรรมวธอนทง 2 ป ททาการทดลอง เทากบ 602.3 และ 625.5 ตวตอเมลดพนธขาว 500 กรม ในการทดสอบปท 1 และ 2 ตามลาดบ เชนเดยวกบวธการรมเมลดพนธขาวดวยสารฟอสฟนรวมกบการฉดพนกระสอบบรรจดวยสารพรมฟอสเมทล (ททามส®) และวธการรมเมลดพนธขาวดวยสารฟอสฟน และคลมพลาสตกรมสารไวตลอดการเกบขอมลทใหผลในการควบคมแมลงไดดรองลงมา ในขณะทวธการรมเมลดพนธขาวดวยสารฟอสฟน แลวเปดพลาสตกรมสารออกใหผลดเฉพาะในปท 1 ของการทดลอง สวนวธการรมเมลดพนธขาวดวยสารฟอสฟนรวมกบการใชกบดกแสงไฟลอแมลง ไมสามารถปองกนการเขาทาลายเมลดพนธขาวจากแมลงได เนองจากจานวนแมลงทพบในตวอยางเมลดพนธขาวไมแตกตางกบชดควบคมทง 2 ป ททาการทดลอง (Table 1) ชนดของแมลงทพบเขาทาลายเมลดพนธขาว ไดแก ดวงงวงขาวโพด มอดขาวเปลอก ผเสอขาวเปลอก มอดหนวดยาว มอดสยาม มอดฟนเลอย และมอดแปง โดยในปท 1 พบสดสวนของ ดวงงวงขาวโพดและมอดขาวเปลอกเขาทาลายเมลดพนธขาวเปนจานวนมาก เชนเดยวกบปท 2 ทยงคงพบดวงงวงขาวโพดเขาทาลายเมลดพนธขาวเปนจานวนมาก แตตางจากปท 1 คอสดสวนของมอดขาวเปลอกถกแทนทดวยผเสอขาวเปลอก (Fig. 1) นอกจากนเมอเปรยบเทยบประสทธภาพของกรรมวธตางๆ ในการควบคมแมลงชนดทมการ เขาทาลายเมลดพนธขาวมาก ไดแก ดวงงวงขาวโพด มอดขาวเปลอก ผเสอขาวเปลอก ผลปรากฏวา จากผลการทดลองทง 2 ป วธการรมเมลดพนธขาวดวยสารฟอสฟนรวมกบการฉดพนกระสอบบรรจเมลดพนธขาวดวยสารพรมฟอส เมทล ((ททามส®) และวธการรมเมลดพนธขาวดวยสารฟอสฟนรวมกบการคลกเมลดพนธดวยผงวานนาสามารถควบคมดวงงวงขาวโพดไดดกวากรรมวธอน (Table 2) ในขณะทในมอดขาวเปลอกกลบพบวา วธการรมเมลดพนธขาวดวยสารฟอสฟนรวมกบการคลกเมลดพนธดวยผงวานนาเปนวธการเดยวทสามารถควบคมมอดขาวเปลอกไดดทสด (Table 3) สวนวธการรมเมลดพนธขาวดวยสารฟอสฟน แลวคลมพลาสตกรมสารไวตลอดระยะเวลาการเกบขอมล สามารถควบคมผเสอขาวเปลอกไดดทสด (Table 4)

Table 1 Total number of stored rice insect pests found in Leb Nok Pattani foundation seeds which applied phosphine fumigant with many methods at Pattani Rice Research Center during June 2014 - July 2015 and June 2015 - July 2016

Treatment No. of insects/500 g rice sampling1/

1st year 2nd year

phosphine + open plastic cloth 716.8 ab2/ 1,321.3 cphosphine + cover plastic cloth 702.0 ab 726.0 aphosphine + pirimiphos methyl 725.3 ab 686.8 aphosphine + sweet flag powder 602.3 a 625.5 aphosphine + light trap 858.0 bc 1,083.5 bnon fumigant + open plastic cloth (control) 1,009.5 c 1,853.5 dnon fumigant + cover plastic cloth (control) - 1,059.3 b CV (%) 18.4 12.61/Average on 4 replications 2/Means in the same column followed by a common letter are not significantly different at 5%

level by DMRT(-) No treatment test


Fig. 1 Bar graph showing proportion of rice seed destruction of stored rice insect pest species found in Leb Nok Pattani foundation seeds which applied phosphine fumigant with many methods at Pattani Rice Research Center during June 2014 - July 2015 (A) and June 2015 - July 2016 (B)


Table 2 Number of maize weevils found in Leb Nok Pattani foundation seeds which applied phosphine fumigant with many methods at Pattani Rice Research Center during June 2014 - July 2015 and June 2015 - July 2016

Treatment No. of maize weevils/500 g rice sampling1/

1st year 2nd year

phosphine + open plastic cloth 315.8 a2/ 675.3 bphosphine + cover plastic cloth 268.0 a 518.8 aphosphine + pirimiphos methyl 300.5 a 393.8 aphosphine + sweet flag powder 432.5 b 367.5 aphosphine + light trap 286.0 a 746.8 bnon fumigant + open plastic cloth (control) 770.0 c 1,056.0 cnon fumigant + cover plastic cloth (control) - 744.0 b

CV (%) 11.3 16.21/Average on 4 replications 2/Means in the same column followed by a common letter are not significantly different at 5%


จากผลการทดลองพบวา วธการรมเมลดพนธขาวดวยสารฟอสฟนรวมกบการคลกเมลดพนธดวยผงวานนา เปนกรรมวธทสามารถควบคมแมลงศตรขาวหลงเกบเกยวไดดทสด ทงนเนองจากในเหงาของวานนามนามนหอมระเหยชนด acalamol aldehyde ซงเปนพษตอระบบประสาทของแมลง โดยมผลในการขบไลแมลง ยบยงการกน และยบยงการสบพนธของแมลง โดยเฉพาะแมลงศตรหลงเกบเกยว เชน ตระกลดวงงวง และมอดขาวเปลอก เปนตน (ศภวรรณ, 2557) โดย Kudachi and Balikai (2009) ซงไดทาการทดลองโดยนาเมลดขาวฟาง 100 กรม คลกกบผงสมนไพรตางๆ 13 ชนด และบรรจในถงผา หลงจากนนใสมอดขาวเปลอกจานวน 10 คลงไป ผลปรากฏวา เมลดขาวฟางทคลกดวยผงวานนาอตรา 1 เปอรเซนตนาหนกตอนาหนก สงผลตอการตายของมอดขาวเปลอก 100 เปอรเซนต ในขณะทการศกษาการคลกเมลดขาวสาลดวยผงวานนาของ Paneru and Shivakoti (2001) พบวา การคลกเมลดขาวสาลดวยผงวานนาทอตรา 2 เปอรเซนตนาหนกตอนาหนก สามารถกาจดตวเตมวยของดวงงวงขาวและดวงงวงขาวสาลได 100 เปอรเซนต ภายในเวลา 7 วน และยงพบวา เมลดทคลกดวยผงวานนาทอตรา 1 เปอรเซนตนาหนกตอนาหนก สามารถปองกนการออกเปนตวเตมวยของดวงทง 2 ชนดไดทระยะเวลา 8 สปดาห นอกจากน Shanthi and Longiswaran (1996) ไดรายงานวาการฟกออกเปนตวเตมวยในเมลดพนธขาวของผเสอขาวเปลอกตาทสดเมอใชสารสกดวานนาคลกเมลดทอตรา 1 และ 2 เปอรเซนตนาหนกตอนาหนก

2. คณภาพดานตางๆ ของเมลดพนธขาวจากการใชสารรมฟอสฟนรวมกบกรรมวธตางๆ คณภาพเมลดพนธขาวหลงการทดสอบรมสารฟอสฟนรวมกบกรรมวธตางๆ เพอควบคมแมลงศตรขาวหลงเกบเกยว พบวา ความชนเมลดพนธขาวในทกกรรมวธมแนวโนมการเปลยนแปลงใกลเคยงกนตลอดระยะเวลาการเกบรกษา 12 เดอน ทง 2 ป ททาการทดลอง โดยความชนเรมตนของเมลดพนธขาวททาการทดสอบใน


Table 3 Number of lesser grain borers found in Leb Nok Pattani foundation seeds which applied phosphine fumigant with many methods at Pattani Rice Research Center during June 2014 - July 2015 and June 2015 - July 2016

Treatment No. of lesser grain borers/500 g rice sampling1/

1st year 2nd year

phosphine + open plastic cloth 324.5 bc2/ 101.5 cphosphine + cover plastic cloth 388.5 c 91.8 bcphosphine + pirimiphos methyl 366.8 bc 57.5 abphosphine + sweet flag powder 70.8 a 23.5 aphosphine + light trap 507.5 c 113.3 cnon fumigant + open plastic cloth (control) 164.3 ab 195.5 dnon fumigant + cover plastic cloth (control) - 100.5 c

CV (%) 42.9 26.31/Average on 4 replications 2/Means in the same column followed by a common letter are not significantly different at 5%


Table 4 Number of angoumois grain moths found in Leb Nok Pattani foundation seeds which applied phosphine fumigant with many methods at Pattani Rice Research Center during June 2014 - July 2015 and June 2015 - July 2016

Treatment No. of angoumois grain moths/500 g rice sampling1/

1st year 2nd year

phosphine + open plastic cloth 5.3 a2/ 440.5 cphosphine + cover plastic cloth 0.3 a 30.5 abphosphine + pirimiphos methyl 6.3 ab 135.0 bphosphine + sweet flag powder 27.8 d 101.0 abphosphine + light trap 12.3 bc 107.8 abnon fumigant + open plastic cloth (control) 13.3 c 394.0 cnon fumigant + cover plastic cloth (control) - 8.3 a

CV (%) 40.1 44.11/Average on 4 replications 2/Means in the same column followed by a common letter are not significantly different at 5% level by

DMRT(-) No treatment test


Fig. 2 Line graph showing moisture in Leb Nok Pattani foundation seeds which applied phosphine fumigant with many methods at Pattani Rice Research Center during June 2014 - July 2015 (A) and June 2015 - July 2016 (B)


Fig. 3 Line graph showing germination in Leb Nok Pattani foundation seeds which applied phosphine fumigant with many methods at Pattani Rice Research Center during June 2014 - July 2015 (A) and June 2015 - July 2016 (B)

Fig. 4 Bar graph showing weight loss in Leb Nok Pattani foundation seeds which applied phosphine fumigant with several methods at Pattani Rice Research Center during June 2014 - July 2015 (1st year) and June 2015 - July 2016 (2nd year)


ปท 1 และ 2 ของการทดลองเทากบ 12.9 และ 13.5 เปอรเซนต ตามลาดบ วธการรมเมลดพนธขาวดวยสารฟอสฟน และคลมพลาสตกรมสารไวตลอดการเกบขอมล และวธการรมเมลดพนธขาวดวยสารฟอสฟนรวมกบการใชกบดกแสงไฟ เปนกรรมวธทมความชนเฉลยของเมลดพนธขาวตลอดระยะเวลาการเกบรกษาทง 12 เดอน นอยทสดในปท 1 และ 2 ของการทดลอง เทากบ 13.4 และ 13.6 เปอรเซนต ตามลาดบ และพบวา ไมมความแตกตางกบความชนเฉลยของเมลดพนธขาวทรมดวยสารฟอสฟนรวมกบการคลกเมลดพนธดวยผงวานนา ซงเปนกรรมวธทควบคมแมลงศตรขาวหลงเกบเกยวไดดทสด (Fig. 2) ในขณะทความงอกของเมลดพนธขาวซงมเปอรเซนตความงอกเรมตนกอนการทดสอบเทากบ 97.3 และ 97.1 เปอรเซนต ในปท 1 และ 2 ของการทดลอง ตามลาดบ มแนวโนมการเปลยนแปลงทใกลเคยงกนในทกกรรมวธในทง 2 ป ททาการทดลอง คลายกบเปอรเซนตความชน ยกเวนวธการรมเมลดพนธขาวดวยสารฟอสฟน และคลมพลาสตกรมสารไวตลอดการเกบขอมล ทมเปอรเซนตความงอกลดลงชากวากรรมวธอนอยางชดเจน และเปนกรรมวธทสามารถคงความงอกของเมลดพนธขาวใหสงกวา 80 เปอรเซนต ไดนานทสด คอ 8 เดอน ในทง 2 ป ททาการทดลอง ซงนานกวาระยะเวลาของวธการรมเมลดพนธขาวดวยสารฟอสฟนรวมกบการคลกเมลดพนธดวยผงวานนา ซงเปนกรรมวธทควบคมแมลงศตรขาวหลงเกบเกยวไดดทสด ทสามารถคงความงอกของเมลดพนธขาวใหสงกวา 80 เปอรเซนต ในปท 1 และ 2 ไดนาน 7 และ 5 เดอน ตามลาดบ (Fig. 3) สวนสงเจอปน พบวา เมลดพนธขาวทใชทาการทดลองซงมเปอรเซนตสงเจอปนเรมตนกอนการทดสอบเทากบ 0.83 และ 1.69 เปอรเซนต ในปท 1 และ 2 ตามลาดบ พบเปอรเซนตสงเจอปนเฉลยตลอดระยะเวลาการเกบรกษา 12 เดอน ในวธการรมเมลดพนธขาวดวยสารฟอสฟนรวมกบการคลกเมลดพนธดวยผงวานนานอยทสดทงในปท 1 และ 2 ของการทดลองเทากบ 1.99 และ 2.48 เปอรเซนต ตามลาดบ (Fig. 4) จากผลการทดลองพบวา วธการรมเมลดพนธขาวดวยสารฟอสฟน และคลมพลาสตกรมสารไวตลอดการเกบขอมล เปนกรรมวธทมเปอรเซนตความงอกลดลงชากวากรรมวธอน ทงนเนองจากการคลมกระสอบดวยพลาสตกเปนการปองกนการแลกเปลยนความชนจากภายนอก ทาใหเมลดพนธขาวมการหายใจนอยลง จงทาใหเสอมคณภาพชากวาเมลดพนธทเกบไวในสภาพเปด นอกจากนผลการทดลองดงกลาวยงไดสอดคลองกบรายงานของไพฑรย และคณะ (2540) ทพบวา การลดความชนของเมลดพนธขาวใหเหลอ 9-10 เปอรเซนต แลวนาไปเกบรกษาโดยใชผาทารพอลนปรองพนและปดคลมกองเมลดพนธใหสนท และรมดวยสารฟอสฟน สามารถเกบรกษาเมลดพนธไดนานเพมขนจาก 8-9 เดอน เปน 28 เดอน ในขณะทโอรกษ (2558) ไดทาการเกบรกษาเมลดพนธขาวพษณโลก 2 ชนพนธหลกในสภาพควบคมอากาศและความชนดวยบรรจภณฑสาเรจรป (cocoon) ผลปรากฏวา สามารถเกบรกษาเมลดพนธไดนาน 30 เดอน โดยทเมลดพนธยงคงมคณภาพผานมาตรฐาน สวนผลการทดลองทพบวา วธการรมเมลดพนธขาวดวยสารฟอสฟนรวมกบการคลกเมลดพนธขาวดวยผงวานนา เปนกรรมวธทควบคมแมลงไดดทสด และไมสงผลตอความงอกของเมลดพนธ สอดคลองกบรายงานของ Shuka et al. (2009) ทกลาววา การคลกเมลดพนธถวลกไกดวยผงจากสารสกดวานนาทอตรา 0.3-0.4 มลลกรมตอกรม ทาใหการวางไขและการเกดลกรนท 1 (F

1) ของดวงถวเหลอง (Callobruchus chinensis) ลดลง และหลงจากคลกเมลดไป

แลว 6 เดอน เมลดพนธยงคงมความงอก 100 เปอรเซนต เมอเปรยบเทยบกบชดควบคม

สรปผลการทดลอง จากการทดสอบการใชสารรมฟอสฟนรวมกบกรรมวธตางๆ เพอปองกนกาจดแมลงศตรขาวหลงเกบเกยวในเมลดพนธขาวชนพนธหลกทศนยวจยขาวปตตานเปนระยะเวลา 2 ป พบวา วธการคลกเมลดพนธขาวดวยผงวานนาแลวนาไปรมดวยสารฟอสฟนเปนเวลา 7 วน และเปดพลาสตกรมสารออก ใหผลในการปองกนกาจดแมลงศตรขาวหลงเกบเกยวดทสด แมลงทพบเขาทาลายเมลดพนธเปนสวนใหญ ไดแก ดวงงวงขาวโพด มอดขาวเปลอก


และผเสอขาวเปลอก โดยวธการฉดพนกระสอบบรรจเมลดพนธขาวดวยสารพรมฟอส เมทล ชอการคา ททามส®

แลวนาไปรมดวยสารฟอสฟนเปนเวลา 7 วน และเปดพลาสตกรมยาออก และวธการคลกเมลดพนธขาวดวยผงวานนาแลวนาไปรมดวยสารฟอสฟนเปนเวลา 7 วน และเปดพลาสตกรมสารออกสามารถควบคมดวงงวงขาวโพดไดดกวากรรมวธอน ในขณะทในมอดขาวเปลอกกลบพบวา การคลกเมลดพนธขาวดวยผงวานนาแลวนาไปรมดวยสารฟอสฟนเปนเวลา 7 วน และเปดพลาสตกรมสารออก เปนวธการเดยวทสามารถควบคมมอดขาวเปลอกไดดทสด สวนวธการรมสารฟอสฟนเปนเวลา 7 วน แลวคลมพลาสตกรมสารไวตลอดการเกบขอมล สามารถควบคมผเสอขาวเปลอกไดดทสด สวนขอมลดานคณภาพเมลดพนธ พบวา ความงอกของเมลดพนธ ขาวในทกกรรมวธมแนวโนมการเปลยนแปลงใกลเคยงกนตลอดระยะเวลาการเกบรกษา 12 เดอน ทง 2 ป ททาการทดลอง ยกเวนวธการรมสารฟอสฟนเปนเวลา 7 วน แลวคลมพลาสตกรมสารไวตลอดการเกบขอมล ทมเปอรเซนตความงอกลดลงชากวากรรมวธอน สวนเปอรเซนตการสญเสยโดยนาหนก พบวา วธการคลกเมลดพนธขาวดวยผงวานนาแลวนาไปรมดวยสารฟอสฟนเปนเวลา 7 วน และเปดพลาสตกรมสารออก มเปอรเซนตการสญเสยโดยนาหนกของเมลดพนธขาวนอยทสด ทง 2 ป ททาการทดลอง ซงสอดคลองกบผลการควบคมแมลงศตรขาวหลงเกบเกยว ซงกรรมวธดงกลาวใหผลดทสดในการควบคมแมลงเชนกน

คาขอบคณ ขอขอบคณผบงคบบญชา เจาหนาทศนยวจยขาวปตตานทกทาน ทมสวนรวมในการดาเนนงานวจยน ใหบรรลผลสาเรจไปไดดวยด

เอกสารอางองไพฑรย อไรรงค, กตยา กจควรด, นพนธ มาฆทาน, ศรวรรณ ตงวสทธจต, ยวดา เกดโกมต และกสมา นวลวฒน. 2540.

การเกบรกษาเมลดพนธขาวในสภาพปดภายใตผาพลาสตกทารพอลน. หนา 46-61. ใน: ผลงานวจยประจาป 2541. ศนยวจยขาวปทมธาน สถาบนวจยขาว กรมวชาการเกษตร. กรงเทพฯ.

พรทพย วสารทานนท, กสมา นวลวฒน, บษบา จนทรแกวมณ, ใจทพย อไรชน, รงสมา เกงการพานช, กรรณการ เพงคม, จราพร ทองพนธ, ดวงสมร สทธสทธ, ลกขณา รมเยน และภาวณ หนชนะภย. 2548. แมลงทพบในผลตผลเกษตรและการปองกนกาจด. พมพครงท 3. สานกพมพโรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย จากด,

กรงเทพฯ. 150 หนา. ศภวรรณ เคยนเมธ. 2557. วานนาสมนไพรทางเลอก. สบคนจาก: www.agriman.doae.go.th/home/new3/...1/.../000010_

gpo(6.11..08).doc. (15 กมภาพนธ 2557)เอกราช แกวนางโอ, จรญ ขาวหนนา และอญชล ประเสรฐศกด. 2559. ชนดและจานวนแมลงศตรขาวในเมลดพนธชน

พนธหลกเลบนกปตตานทเกบรกษาในหองทไมมการควบคมอณหภมและความชนสมพทธในภาคใตของ

ประเทศไทย. 46-60. ใน: เอกสารประกอบการประชมวชาการกลมศนยวจยขาวภาคใต ประจาป 2559 วนท 24-26 มถนายน 2559. โรงแรมว. แอล. อาเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา.

โอรกษ ทองเดจ. 2558. การยดอายการเกบรกษาเมลดพนธขาวในบรรจภณฑแบบสาเรจรป. 36-48. ใน: เอกสารประกอบ

การประชมวชาการกลมศนยวจยขาวภาคใต ประจาป 2558 วนท 24-26 มถนายน 2558. โรงแรมว. แอล. อาเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา.

Adams, J. M. 1976. Weight loss caused by development of Sitophilus zeamais Motsch. in maize. Journal of Stored Products Research. 12: 269-272.

Bullen, K. 2007. Insect control in stored grain. DPI&F. Plant Science. Toowoomba. Queensland. 20 pp.

Kudachi. D. C. and R. A. Balikai. 2009. Efficacy of botanicals for the management of lesser grain borer Rhyzopertha dominica Fab. in sorghum during storage. Kanataka Journal Agricultural Sciences 22


(3): 487-490 Paneru, R. B. and G. P. Shivakoti. 2001. Use of botanicals for the management of pulse beetle (Callosobruchus

maculatus F.) in lentil. Nepal Agriculture Research Journal 4 (5): 27-30. Shanthi, M. and G. Logiswaran. 1996. Efficacy of petroleum ether extracts of plant parts on the biology of

Sitotroga cerealella (Olivier). Madras Agricultural Journal 831: 53-56. Shuka, R., A. Kumar, C. S. Prasad, B. Srivastava and N. K. Dubey. 2009. Efficacy of Acorus calamus L. leaves

and rhizome on mortality and reproduction of Callasobruchus chinensis L. (Coleoptera: Bruchidae). Applied Entomology and Zoology 44 (2): 241-247.

Sittisuang, P. and H. Nakakita. 1985. The effect of phosphine and methyl bromide on germination of rice and corn. Journal of Pesticide Science 10: 461-468.


การคดแยก จาแนกชนด และประสทธภาพของเชอรา Beauveria bassiana (Bals.-Criv.) Vuill. ในการควบคม

เพลยกระโดดสนาตาลศตรขาวIsolation, Identification and Efficiency of Beauveria bassiana (Bals.-Criv.) Vuill

to Control the Rice Pest Brown Planthopper (Nilaparvata lugens Stål) พยอม โคเบลล1) ดวงกมล บญชวย2) ญาณศา วงศวานช3) ธรดา หวงสมบรณด3) สกญญา อรญมตร1)

Payorm Cobelli1) Duangkamon Boonchuay2) Yanisa Wongwanich3) Teerada Wangsomboondee3) Sukanya Arunmit1)

Abstract The brown planthopper (BPH), Nilaparvata lugens Stål is one of the major insect pest of rice in Thailand. Insecticides are usually applied to control BPH. However, the continuous use of insecticides has negative impacts to natural pest enemies, human health and the environment. Hence, a biological alternative control method is urgent need. The aims of this research were to isolate, identify the entomopathogenic fungi by morphological and molecular identification and to determine the pathogenicity of the Beauveria bassiana against BPH. The morphological and molecular identification revealed six fungal isolates, surveyed, collected and isolated from rice field in Chai Nat province were all B. bassiana. The highly specific primer EFFO/EFRO can be used as a diagnostic tool to detect the B. bassiana. Thus, three pathogenicity experiments were carried out in the greenhouse. Sixty BPH nymphs (4th-5th instars) were treated by aerosol spraying of 6 isolates of B. bassiana (BCNT001, BCNT002, BCNT003, BCNT004 BCNT005 and BCNT006), 3 isolate of B. bassiana from other sources (BMOST001, BDOAE001 and BNSTDA001) at 109 conidia/ml and 0.05% (v/v) Tween 80 was used as a control. The pathogenicity result at 14 days after spraying showed that average percentage of mortality of six isolates of B. bassiana was significantly different from control, but no significantly differences among all tested isolates. However, the result revealed the isolate BCNT002 presented the highest pathogenicity with 65.66 % of mean mortality following by isolate BCNT003, BCNT004 and BCNT001 with 62.78, 62.59 and 60.37% of mean mortality respectively and the mean mortality were higher than isolates from BMOST001, BDOAE001 and BNSTDA001. In addition, the mean median lethal times (LT

50) of all four isolates were less than isolate from DOAE (BDOAE001). Therefore, four

isolates BCNT002, BCNT003, BCNT004 and BCNT001 were selected for field pathogenicity test against the BPH and the work is in progress.Keywords: rice pest, brown planthopper, Beauveria bassiana (Bals.-Criv.) Vuill., biological control 1) กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว จตจกร กรงเทพ 10900 โทรศพท 0-2579-7892 Division of Rice Research and Development, Rice Department, Chatuchak, Bangkok 10900 Tel. 0-2579-78922) ศนยวจยขาวชยนาท อ.เมอง จ. ชยนาท 17000 โทรศพท 0-5641-1733

Chai Nat Rice Research Center, Mueang, Chai Nat 17000 Tel. 0-5641-17333) ภาควชาพฤกษศาสตร คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย กรงเทพฯ10330 โทรศพท 02-2185-0001 Department of Botany, Faculty of Science, Chulalongkorn University, Bangkok 10330 Tel. 02-2185-0001


บทคดยอ เพลยกระโดดสนาตาล (brown planthopper (BPH), Nilaparvata lugens (Stål)) เปนแมลงศตรขาวทสาคญชนดหนงในประเทศไทย การใชสารเคมกาจดแมลงเปนวธการทนยมของชาวนา อยางไรกตาม การใชสารเคมกาจดแมลงตดตอกนเปนเวลานานจะทาใหเกดผลกระทบเชงลบกบแมลงศตรธรรมชาต สขภาพมนษย และสงแวดลอม ดงนนวธการปองกนกาจดโดยชววธเพอเปนอกหนงทางเลอกในการปองกนกาจดเพลยกระโดดสนาตาลจงมความจาเปนมาก การศกษาครงนมวตถประสงคเพอคดแยก และจาแนกชนดของเชอราสาเหตโรคของแมลงศตรดวยลกษณะทางสณฐานวทยาและเทคนคทางชวโมเลกล พรอมทงทดสอบประสทธภาพของเชอรา Beauveria bassiana ในการควบคมเพลยกระโดดสนาตาล ผลการแยกเชอราบรสทธจากซากเพลยกระโดดสนาตาลและแมลงหลา จากจงหวดชยนาท จาแนกสกลและชนดของเชอราดวยลกษณะทางสณฐานวทยา และเทคนคทางชวโมเลกล พบวาเปน B. bassiana จานวน 6 ไอโซเลท และสามารถใชไพรเมอร EFFO/EFRO ทมความจาเพาะกบ B. bassiana เปนเครองมอในการระบชนดของเชอราชนดน การทดสอบประสทธภาพ B. bassiana จานวน 6 ไอโซเลท (BCNT001, BCNT002, BCNT003, BCNT004 BCNT005 และ BCNT006) ทแยกไดจากกรมการขาว และ B. bassiana ทแยกจากแหลงอนๆ จานวน 3 ไอโซเลท (BMOST001, BDOAE001 และ BNSTDA00) ทความเขมขน 109 สปอรตอมลลลตรในการควบคมตวออนวย 4-5 ของเพลยกระโดดสนาตาล จานวน 60 ตว ในสภาพโรงเรอนเลยงแมลง ณ กองวจยและพฒนาขาว โดยใช 0.05% (v/v) Tween 80 เปนกรรมวธควบคม ทาการทดลอง 3 ครง ผลการทดลองพบวาหลงจากฉดพน B. bassiana 4-14 วน เปอรเซนตการตายเฉลยของเพลยกระโดดสนาตาล มคาแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถตกบกรรมวธควบคม แตไมแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถตระหวางทกไอโซเลทของ B. bassiana ทนามาทดสอบ อยางไรกตามพบวา B. bassiana ไอโซเลท BCNT002 มประสทธภาพสงสดในการควบคมเพลยกระโดดสนาตาล โดยเปอรเซนตการตายเฉลยของเพลยกระโดดสนาตาล คดเปน 65.66 % รองลงมาคอไอโซเลท BCNT003, BCNT004 และ BCNT001 คดเปน 62.78, 62.59 และ 60.37 % ตามลาดบ และมคาเปอรเซนตการตายเฉลยของเพลยกระโดดสนาตาลสงกวาไอโซเลท จากแหลงอนๆ ขางตน และพบวาระยะเวลาททาใหตวออนเพลยกระโดดสนาตาลตาย 50 % (LT

50) ของ B. bassiana จานวน 4 ไอโซเลท มความสามารถในการทาใหเพลยกระโดดสนาตาลตายรวดเรว

กวาไอโซเลทจากกรมสงเสรมการเกษตร ซงขณะนอยระหวางดาเนนการทดสอบประสทธภาพเชอราไอโซเลท BCNT002, BCNT003 และ BCNT004 ในสภาพแปลงทดสอบ คาสาคญ: ศตรขาว เพลยกระโดดสนาตาล Beauveria bassiana (Bals.-Criv.) Vuill. การปองกนกาจดแบบชววธ

คานา เพลยกระโดดสนาตาล (Nilaparvata lugens Stål) จดเปนแมลงศตรขาวทสาคญของประเทศไทยและหลายประเทศในทวปเอเชย (Pathak and Khan, 1994; วนทนา, 2553) ในประเทศไทยพบรายงานการระบาดของเพลยกระโดดสนาตาลครงแรกเมอ ป พ.ศ. 2512 ในขาวพนธ กข1 ซงเปนพนธไมตานทานตอเพลยกระโดดสนาตาล ทสถานทดลองขาวบางเขน กรงเทพฯ (ปรชา, 2545) ในอดตตงแต พ.ศ. 2532-2533 และ พ.ศ. 2552-2553 พบรายงานการระบาดรนแรงสรางความเสยหายใหผลผลตขาวในพนทนาชลประทานภาคกลางและภาคเหนอตอนลาง (ปรชา, 2545; วนทนา, 2553; วชชดา, 2553) ปจจบนพบการระบาดของเพลยกระโดดสนาตาลทงในพนทนาชลประทานและนานาฝนของประเทศไทย โดยเฉพาะในพนทนานาฝนภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอพบการระบาดรวมกบเพลยกระโดดหลงขาวเปนประจาทกป (จรพงศ และคณะ, 2552) ในสถานการณทมการระบาดของเพลยกระโดดสนาตาลอยางรนแรง การปองกนกาจดโดยสารเคมกาจด


แมลงมกไมไดผล (Suzuki et al., 2006) จากผลการทดสอบประสทธภาพของสารกาจดแมลงททางราชการแนะนาในการปองกนกาจดเพลยกระโดดสนาตาลของวนทนา (2553) พบวาสารกาจดแมลงแนะนามประสทธภาพในการปองกนกาจดเพยง 50-60 เปอรเซนต และควบคมแมลงไดนาน 3-5 วน ทงนเนองจากมการเคลอนยายเขามาของเพลยกระโดดสนาตาลจากแปลงขางเคยงอยตลอดเวลา ทาใหสารกาจดแมลงไมสามารถลดประชากรแมลงใหอยในระดบทตากวาระดบเศรษฐกจ นอกจากนยงมผลกระทบตอศตรธรรมชาตโดยเฉพาะผลกระทบตอมวนเขยวดดไข ซงมบทบาทสาคญในการควบคมประชากรเพลยกระโดดสนาตาลในชวงแรกทมการอพยพเขามาในนาขาว อกทงการใชสารเคมกาจดแมลงเปนจานวนมากและใชไมถกตองเหมาะสม กทาใหเกดโทษ เชน ทาใหเกดพษตกคาง เพลยกระโดดสนาตาลมความตานทานตอสารเคมกาจดแมลง เนองจากการปรบตวและกอใหเกดชวชนดใหมๆ เพมขน ทาใหการใชสารเคมกาจดแมลงยงตองเพมปรมาณมากขน สงผลทาใหยากตอการปองกนกาจด และเกดผลกระทบรนแรงตอทงสขภาพและสภาพแวดลอม การใชพนธขาวตานทานเพลยกระโดดสนาตาล เปนวธหนงในการควบคมการระบาดของประชากรเพลยกระโดดสนาตาล อยางไรกตามมรายงานวาเพลยกระโดดสนาตาลสามารถปรบตวใหสามารถเขาทาลายพนธขาวตานทาน หลงจากทมการปลกขาวสายพนธตานทานตอเนองกนเปนระยะ 6-8 ฤดปลก และมการแพรระบาดอยางหนกในพนทเพาะปลก เนองจากความสามารถในการปรบตวของแมลง (วนทนา, 2554) ดงนน การปองกนกาจดโดยชววธจงเปนอกหนงทางเลอกทนาสนใจ โดยเฉพาะการใชประโยชนจากเชอราสาเหตโรคของแมลงศตรขาวในการควบคมเพลยกระโดดสนาตาล นบเปนงานวจยทควรสงเสรมและสนบสนน เนองจากเปนวธการหนงทสามารถลดประชากรของเพลยกระโดดสนาตาลไดอยางปลอดภย ไมเปนพษตอสงแวดลอม ไมทาใหเพลยกระโดดสนาตาลสรางความตานทาน ปลอดภยตอแมลงทเปนศตรธรรมชาตอนๆ และสามารถประยกตใชรวมกบวธการปองกนกาจดอนๆ ไดโดยไมเกดโรคกบพช (Usta et al., 2013) ซงสอดรบกบแนวคดโครงการลดตนทนการผลตขาว ของกรมการขาว คอ “3 ตองทา 3 ตองลด” 3 ตองทา ไดแก (1) ตองใชเมลดพนธขาวคณภาพ (2) ตองปลกขาวปละไมเกน 2 ครง (3) ตองทาบญชตนทนการผลต สวน 3 ตองลด ไดแก (1) ลดอตราการใชเมลดพนธ (2) ลดอตราการใชป ยเคม (3) ลดการใชสารเคม (กรมขาว, 2556ข) และยงสอดรบกบนโยบายรฐบาลในประเดนยทธศาสตรการพฒนาเกษตรอนทรยแหงชาต พ.ศ. 2560-2564 การสารวจ เกบรวบรวม แยกเชอจลนทรยทมความสามารถในการเขาทาลายแมลงศตรขาว และจาแนกเชอจลนทรย ททาใหเกดโรคกบแมลงในสภาพแปลงนาของประเทศไทย โดยเฉพาะเพลยกระโดดสนาตาล ดวยการใชลกษณะทางสณฐานวทยา และเทคนคทางดานชวโมเลกล รวมทงการทดสอบความสามารถในการเกดโรคของเชอจลนทรยสาเหตโรคของแมลงศตรขาว จงมความจาเปนอยางเรงดวนในการดาเนนการวจย เพอใหไดชนดเชอจลนทรยสาเหตโรคของแมลงศตรขาวทสาคญโดยเฉพาะเชอรา Beauveria bassiana (Bals) Vuill. ทกรมสงเสรมการเกษตรแนะนาใหเกษตรกรนาไปใชในนาขาว และมรายงานถงประสทธภาพในการควบคมแมลงศตรขาวไดดทงในประเทศไทย (เพชรหทย, 2554) และตางประเทศ (Rombach et al., 1986; Talwar, 2005; Singh et al., 2009; Kandibane, 2010) ไอโซเลท/สายพนธใหมๆ อยางนอย จานวน 3 ไอโซเลท/สายพนธทมความสามารถในการเกดโรคหรอเขาทาลายเพลยกระโดดสนาตาล ทเปนสายพนธจาเพาะถนทมอยตามธรรมชาตในประเทศไทย ทมความความทนทานตอสภาพอากาศรอน ทาใหมความสามารถในการปรบตวและเจรญเตบโตไดดกบสภาพนเวศนาขาว ของประเทศไทย ซงจะเปนประโยชนตองานวจยตอยอดของกองวจยและพฒนาขาวในอนาคต คอ การนาเชอจลนทรยสายพนธทมศกยภาพในการเขาทาลายแมลงไปพฒนาเปนสารชวภณฑกาจดแมลงศตรสาคญของขาว ซงเปนเทคโนโลยสเขยวในการควบคมเพลยกระโดดสนาตาล เพอเปนอกหนงทางเลอกทดแทนการใชสารเคมและการใชพนธตานทาน ในการควบคมเพลยกระโดดสนาตาลทระบาดทาความเสยหายในปจจบนและอนาคตไดอยางมประสทธภาพ ยงยนและปลอดภย


อปกรณและวธการ1. การสารวจ และเกบตวอยางซากแมลงศตรขาวทตายเนองจากการทาลายของเชอราสาเหตโรคของแมลงศตรขาว ทาการสารวจแปลงนาขาว ทวทกภาคของประเทศไทย ตามระบบสถต (systematic survey) โดยบนทกขอมล เกษตรกร พนธขาว สถานทสารวจ (พรอมทงบนทก พกด GPS) วน เดอน ป ทสารวจ สภาพภมอากาศ เปอรเซนตการเกดโรค (%disease incidence) ในแมลงศตรขาวทสาคญ พรอมบนทกภาพซากแมลงทถกเขาทาลายโดยเชอจลนทรยสาเหตโรคในแมลงศตรขาว ดดแปลงจากวธการของ Bautista-Galvez et al. (2012) เมอพบซากแมลงใสในหลอดไมโครเซนทรฟวจพลาสตกขนาด 1.5 มลลเมตร ทนงฆาเชอแลว จานวน 1 ตว/หลอด ทาใหแมลงแหงโดยการใสลงในจานเลยงเชอทมกระดาษทชชนงฆาเชอแลว 1 ชน ผดฝาจานเลยงเชอทงไวประมาณ 1-2 วน จนกวาแมลงจะแหง และนาไปศกษาในหองปฏบตการ

2. การแยกเชอราสาเหตโรคของแมลงศตรขาวเพอใหไดเชอบรสทธ แยกเชอราจากตวอยางซากแมลงทถกทาลายโดยตรง ดวยเทคนค Agar method ดดแปลงจากวธการของ Goettel and Inglis (1997) นาซากแมลงมาฆาเชอทผวดวยการแชในสารละลาย 0.025 % โซเดยมโฮโปคลอไรด (NaOCl) เปนเวลา 1 นาท แลวแชใน 70% แอลกอฮอล เปนเวลา 5 วนาท ลางดวยนากลนนงฆาเชอ จานวน 3 ครง ซบนาใหแหงดวยกระดาษทชชนงฆาเชอ ทาการกระตนการสรางสปอรของราดวยการวางซากแมลงทมเชอราบนกระดาษกรองทนงฆาเชอ และทาใหชนดวยนากลนนงฆาเชอ ทวางอยบนจานเลยงเชอทอบฆาเชอแลว ปดดานขางจานเลยงเชอดวยแผนพาราฟลม (Goettel and Inglis, 1997; Bautista-Galvez et al., 2012 )แลวนาไปบมไวทอณหภมหองเปนเวลา 3-5 วน จนพบเสนใยสขาวของเชอราทเกดขนบนซากแมลงทาการยายแมลงทพบเสนใยของเชอราไปวางบนผวอาหารเลยงบนอาหาร Sabouraud dextrose agar ทผสม 50 มลลกรม/มลลลตร dodine (SDA-D50) (Shin et al., 2010) นาเปนบมเชอไวทอณหภม 25±1 oC เปนเวลา 7 วน โดยใหแสงสวาง 16 ชวโมง และเกบไวทมด 8 ชวโมง เพอกระตนการเจรญและสรางสปอรของเชอรา (Hatting et al., 1999; Bautista-Galvez et al., 2012)

3. การจาแนกเชอราสาเหตโรคของแมลงศตรขาว ในประเทศไทย ดวยลกษณะทางสณฐานวทยา ทาการยายเชอราสาเหตโรคในแมลงศตรขาว มาเลยงบน 1% SDYA (Sabouraud’s dextrose agare ทใส 1% yeast extract) และ PDA สาหรบการศกษาลกษณะทางสณฐานวทยาของเชอ จาแนกชนดของเชอรา B. bassiana สาเหตโรคในแมลงศตรขาวโดยใชคมอการจาแนกชนดหรอรปวธาน (identification keys) ของ Humber (2005) และ Rehner et al., (2011)

4. การจาแนกเชอรา Beauveria bassiana สาเหตโรคของแมลงศตรขาวดวยเทคนคทางชวโมเลกล ทาการสกดดเอนเอจากตวอยางเชอราสาเหตโรคของแมลงศตรขาว ดวย CTAB ดดแปลงจาก Carneiro et al. (2008) และ Safavi (2010) นาตวอยางดเอนเอทสกดได มาตรวจสอบความเขมขนและความบรสทธดวยเครองวดปรมาณความเขมขนสารปรมาณนอยโดยแรงตงผว (Nanodrop ND-1000, USA) ทาปฏกรยาพซอารดวยไพรเมอรทจาเพาะกบตาแหนงของยน translation elongation factor 1 alpha (EF1-) ตามวธของ Johny and Kyei-Poku (2014) ปฏกรยาลกโซพอลเมอเรสมปรมาตรทงหมดเทากบ 25 ไมโครลตร ประกอบดวยไพรเมอรแตละชนด (EFFO; 5’-TCG ACC TCG ACG AGC AAT ACA TAC TG-3’ และ EFRO; 5’-GAT ACG ACG AAA AAA AAT TTG CGC AG-3’) 1X PCR Master mix (Promega Corporation, USA) และ 20 นาโนกรมของดเอนเอ ปฏกรยาลกโซพอลเมอเรสจะเรมจากการแยกดเอนเอสายคออกท 94°C เปนเวลา 3 นาท จากนนใหไพรเมอรจบกบดเอนเอตนแบบท 94°C เปนเวลา 30 วนาท 60°C เปนเวลา 30 วนาท และ 72°C เปนเวลา 1 นาท


โดยทาซาทง 3 ขนตอนน 35 รอบ และขนตอนสดทายท 72 °C เปนเวลา 10 นาท ผลของปฏกรยาจะทาใหเหนภาพดวยวธอเลกโตรโฟรซส (Electrophoresis) (Gel Doc 2000, Bio-Rad, USA) ใน 1.5% วนอะกาโรส โดยม low molecular weight DNA ladder เปนตวเทยบขนาดของแถบดเอนเอ ผลตภณฑของปฏกรยาลกโซพอลเมอเรสถกนามาทาใหบรสทธ และทาการหาลาดบนวคลโอไทดโดย บรษท Bio basic Inc. ประเทศแคนาดา เปรยบเทยบลาดบของนวคลโอไทดกบฐานขอมลใน NCBI GenBank โดยใชโปรแกรม the BLASTn algorithm

5. การทดสอบประสทธภาพเชอรา Beauveria bassiana ในการควบคมตวออนวย 4-5 ของเพลยกระโดดสนาตาลในสภาพโรงเรอนเลยงแมลง วางแผนการทดลองแบบการทดลองทมแผนแบบสมบลอกสมบรณ (Randomized Complete Block Design; RCBD) จานวน 11 กรรมวธ 4 ซา/ 1 การทดลองยอย การทดลองม 3 การทดลองยอย ดงน กรรมวธท 1 เชอรา B. bassiana ไอโซเลตท BCNT001 จาก กองวจยและพฒนาขาว กรรมวธท 2 เชอรา B. bassiana ไอโซเลตท BCNT002 จาก กองวจยและพฒนาขาว กรรมวธท 3 เชอรา B. bassiana ไอโซเลตท BCNT003 จาก กองวจยและพฒนาขาว กรรมวธท 4 เชอรา B. bassiana ไอโซเลตท BCNT004 จาก กองวจยและพฒนาขาว กรรมวธท 5 เชอรา B. bassiana ไอโซเลตท BCNT005 จาก กองวจยและพฒนาขาว กรรมวธท 6 เชอรา B. bassiana ไอโซเลตท BCNT006 จาก กองวจยและพฒนาขาว กรรมวธท 7 เชอรา B. bassiana ไอโซเลต BMOST001 จาก สถาบนวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงประเทศไทย (วว.) กระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย กรรมวธท 8 เชอรา B. bassiana ไอโซเลต BDOAE001 จาก กรมสงเสรมการเกษตร กรรมวธท 9 เชอรา B. bassiana ไอโซเลต BNSTDA001 จาก สานกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต (สวทช.) กรรมวธท 10 0.05% (v/v) Tween 80 เปนกรรมวธควบคม กรรมวธท 1-9 ฉดพนสารแขวนลอยสปอรของเชอรา ความเขมขน 109 สปอร/มลลลตร โดยทาการเจอจางสปอรของเชอรา B. bassiana ในสารละลาย 0.05% (v/v) Tween 80 นาตวออนวย 4-5 (อายประมาณ 8-10 วน หลงจากฟกออกจากไข สามารถแยกเพศได ไมมปก ขนาด

ใกลเคยงกบตวเตมวย) และตวเตมวยชนดปกสนของเพลยกระโดดสนาตาล โดยใชทงเพศผและเพศเมยผสมกน จานวน 60 ตว/กรรมวธ/การทดลองยอย นาไปฉดพนสารแขวนลอยสปอรของเชอรา B. bassiana และ 0.05% (v/v) Tween 80 (กรรมวธควบคม) โดยทาการฉดพนจานวน 3 ครง ใชสารแขวนลอยสปอรของเชอราประมาณ 3 มลลลตร (เสาวนตย และคณะ, 2556) หลงการฉดพนนาไปปลอยลงในกรงเลยงแมลง ทปลกขาวพนธไทซงเนทฟ 1 อายประมาณ 15 วน ทอณหภมโรงเรอนเลยงแมลง (30°-35° ± 1°C) เกบซากแมลงและบนทกการตายของแมลงทกวน เปนเวลา 10-14 วน (Immediato et al., 2015) คานวณหาเปอรเซนตตายทแทจรงของแมลงดวย Abbott’s formula (Abbott, 1925) และทาการ re-isolate เชอราจากซากแมลงทเกบมาเลยงลงในอาหาร Sabouraud Dextrose Agar (SDA) ทผสม Dodine ความเขมขน 50 ไมโครกรมตอมลลลตร และตรวจสอบเชอทกอโรคจากซากของแมลงจากลกษณะทางสณฐานวทยา ไดแก ลกษณะโคโลนบนอาหารเลยงเชอ ลกษณะโครงสรางทสรางสปอร และสปอร โดยใช identification keys ของ Humber (2005) และ Rehner et al. (2011) และทาการปลกเชอกลบไปทตวเตมวยเพลยกระโดดสนาตาล ซงสอดคลองกบหลกการพสจนโรค หรอ Koch’s postulate (Immediato et al., 2015)


การคานวณหาเปอรเซนตตายทแทจรงของแมลงดวย Abbott’s formula (Abbott, 1925) ดงน

เปอรเซนตการตายทแทจรงของแมลงทเกดการจากเขาทาลายของเชอรา = (1 - จานวนแมลงทรอดจากการเขาทาลายของเชอรา) X 100 จานวนแมลงทมชวตจากชดควบคม

ในกรรมวธควบคม หากพบวาแมลงตายเกน 10 เปอรเซนต ทาการทดลองใหมทกกรรมวธ นาขอมลมาวเคราะหความแปรปรวนทางสถตดวยโปรแกรม STAR 2.0.1 เปรยบเทยบคาเฉลยของขอมล โดยวธ Duncan’s Multiple Range Test (DMRT) ทระดบความเชอมน 95 เปอรเซนต และวเคราะหเวลาททาใหเพลยกระโดดสนาตาลตาย 50% (คา LT

50) ของเชอราขาว B. bassiana แตละไอโซเลท โดยการทา probit

analysis ดวยโปรแกรม IBM SPSS Statistics 22

ผลการทดลองและวจารณ1. การคดแยกและการจาแนกชนดของเชอราสาเหตโรคของแมลงศตรขาวในประเทศไทย ดวยลกษณะทางสณฐานวทยา การสารวจและเกบตวอยางซากแมลงหลา (Scotinophara coarctata) และเพลยกระโดดสนาตาล (BPH) (Nilaparvata lugens)ในสภาพทมการระบาดในแปลงนาศนยวจยขาวชยนาท และแปลงเกษตรกร อ.เมอง อ.วดสงห และ อ.ตาคล จ.ชยนาท พบเสนใยสขาวฟของเชอราบนซากแมลงเพลยกระโดดสนาตาลเมอศกษาภายใตกลองจลทรรศนแบบใชแสง (Stereo microscope) (Fig. 1A) และกลองจลทรรศนอเลกตรอนแบบสองกราด (Scanning Electron Microscope, SEM) (Fig. 1B) ทาการแยกเชอราบรสทธ และจาแนกสกล (genus) และชนด (species) ของเชอราดวยลกษณะทางสณฐานวทยา พบลกษณะเสนใยสขาวฟบนอาหาร PDA (Fig. 2) เมอนาเชอไปยอมสดวย Lactophenol Blue Solution และศกษาภายใตกลองจลทรรศนแบบใชแสง (Compound microscope) พบเสนใยใสไมมส มผนงกน (Fig. 3A) กานชสปอรเปนแบบซกแซก (zigzag conidiophore) (Fig. 3B) ซงเปนลกษณะเดนของเชอราในสกล Beauveria คอนนเดยมขนาดระหวาง 1.5-3.5 ไมโครเมตร และคอนนเดยมลกษณะกลมใสไมมส (globose conidia) (Fig. 3C) และเมอตรวจดดวยกลองจลทรรศนอเลกตรอนแบบสองกราด (Scanning Electron Microscope, SEM) กมลกษณะเสนใย กานชคอนนเดยและคอนนเดยเชนเดยวกน (Fig. 4A และ 4B) จงจาแนกวาเปนเชอรา Beauveria bassiana ไดจานวน 6 ไอโซเลท (Table 1)

2. การจาแนกเชอรา Beauveria bassiana สาเหตโรคของแมลงศตรขาวดวยเทคนคทางชวโมเลกล การระบชนดของเชอราดงกลาวดวยเทคนคทางชววทยาโมเลกล ผลของปฏกรยาพซอารดวยไพรเมอร EFFO/EFRO พบแถบดเอนเอขนาด 307 bp ทมความจาเพาะตอรา B. bassiana ทง 6 ไอโซเลทจากกรมการขาว และไอโซเลททเปนตวควบคมเชงบวกทงหมดทไดรบความอนเคราะหจากสถาบนวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงประเทศไทย (วว.) จานวน 1 ไอโซเลท จากสานกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต (สวทช.) จานวน 1 ไอโซเลท และจากกรมสงเสรมการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ จานวน 1 ไอโซเลท แตจะไมพบแถบดเอนเอขนาด 307 bp ในตวควบคมเชงลบ คอ เชอรา Metarhizium anisopliae และเชอแบคทเรย Xanthomonas oryzae pv. oryzae และ X. oryzae pv. oryzicola (Fig. 5 ) จากผลการเปรยบเทยบลาดบนวคลโอไทดกบฐานขอมลใน NCBI GenBank พบวาเชอราทง 6 ไอโซเลทเปน B. bassiana โดยมเปอรเซนตเอกลกษณ (% identity) เทากบ 100 เปอรเซนต ซงตรงกบผลจากการระบดวยลกษณะทางสณฐานวทยา และสอดคลองกบการศกษาของ Johny and Kyei-Poku (2014) ทใชไพรเมอรคนในการระบชนดของ B. bassiana แตนกวจยทง 2 ทานไมไดแสดงผลการเปรยบเทยบลาดบเบสของชนสวนดเอนเอขนาด 307 bp กบ B. bassiana


Fig. 3 Microscopic morphology of hyphae (A), zigzag conidiophore (B) and globose conidia (C) of B. bassiana grown on PDA medium

Fig. 1 Stereo (A) and Scanning Electron micrographs (B) of B. bassiana white raised hyphae grown on the dead adult of Nilaparvata lugens (Stål)

Fig. 2 Colony of B. bassiana on PDA at 14 days old


Fig. 4 Scanning Electron micrograph of zigzag conidiophore (A) and globose conidia (B) from B. bassiana. Scale bar = 1 μm

Fig. 5 Molecular identify of B. bassiana with primers EFFO/EFRO. 307 bp Amplicon size is positive for B. bassiana (Johny and Kyei-Poku, 2014). Lane (1) and (19) Low molecular weight DNA ladder, (2-11) Beauveria bassiana: (2) BCNT001, (3) BCNT002, (4) BCNT003, (5) BCNT004, (6) BCNT005, (7) BCNT006, (8) BMOST001, (9) BNSTDA001, (10) BDOAE001, (11) BBVR001, (12-14) Metarhizium anisopliae: (12) Wang Thong 1 (MNBKK39, (13) Wang Thong 4 (MNBKK004), (14) Visead 1 (MNBKK037), (15-16) Xanthomonas oryzae pv. oryzae: (15) BB2014-288, (16) BB2014-292, (17) Xanthomonas oryzae pv. oryzicola: BLS2014-5 and (18) H

2O

จากฐานขอมลใน NCBI Genbank ซงแตกตางจากการศกษาครงน ดงนนจากการศกษาครงนจงสามารถใชไพรเมอรทมความจาเพาะคดงกลาวเปนเครองมอในการระบชนดของเชอรา B. bassiana 3. การทดสอบประสทธภาพเชอรา B. bassiana ในการควบคมตวออนวย 4-5 ของเพลยกระโดดสนาตาลในสภาพโรงเรอนเลยงแมลง การทดสอบประสทธภาพเชอรา B. bassiana จานวน 6 ไอโซเลท (Table 1) เปรยบเทยบกบเชอรา B. bassiana ทไดรบความอนเคราะหจากสถาบนวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงประเทศไทย กระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย จานวน 1 ไอโซเลท จากกรมสงเสรมการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ จานวน 1 ไอโซเลท และจากสานกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต จานวน 1 ไอโซเลท ทระดบความ


No. I

solat

e no.

ชนดของแมลง

สถานทเกบ

รวบรวม

สถานทเก

บแมลงทม

เชอราทพบ

บนแมลง

เชอราทแยกได

ระยะแมลง

พนธขาว

ระยะขาว

พกด

ว

/ด/ป ท

แมลง

การเขา

ทาลายของเชอ

รา เปนเช

อราบรสทธ

(on PD

A)

เกบตวอยาง

1 BC

NT00

1 แมลงหลา

ศนยวจยขาวชยนาท


Bea

uveria

spp.

Beauve

ria bas

siana

ตวเตม

วย

RD31

แตกกอ

47P

0622

327

26 ม.ค.

58

(Sc

otinoph

ara co

arctata

UTM

1680

445

(Fabri

cius))

N 15

.1969

34

E 100

.1386

112

BCNT

002

เพลยกระโด

ดสนาตาล (

BPH)



Bea

uveria

spp.

Beauve

ria bas

siana

ตวเตม

วย

CNT1

แตกกอ

47P

0622

327

26 ม.ค.

58

(Nil

aparva

ta luge

ns (St

ål))

UT

M 16

8044

5

N

15.19

6934

E 100

.1386

113

BCNT

003

แมลงหลา

แปลงเกษ

ตรกร

1 แปลงเกษ

ตรกร

1 Bea

uveria

spp.

Beauve

ria bas

siana

ตวเตม

วย

RD41

ออกรวง

47

P 06

2039

7 20

ก.พ.

58

(Sc

otinoph

ara co

arctata

UTM

1676

541

(Fabri

cius))

N 15

.1616

87

E 1

00.12

0556

4 BC

NT00

4 เพลยกระโด

ดสนาตาล (

BPH)


ตรกร


ตรกร

2 Bea

uveria

spp.

Beauve

ria bas

siana

ตวเตม

วย

PTT1

ออกรวง

47

P 06

2057

8 23

ก.พ.

58

(Nil

aparva

ta luge

ns (St

ål))

UT

M 16

7618

5

N

15.15

8632

E 100

.1222

115

BCNT

005

แมลงหลา


ตรกร


ตรกร

3 Bea

uveria

spp.

Beauve

ria bas

siana

ตวเตม

วย

RD47

ออกรวง

47

P 060

8617

30

ม.ค.

58

(Sc

otinoph

ara co

arctata

UTM

1680

506

(Fabri

cius))

N 15

.1979

73

E 1

00.01

1149

6 BC

NT00

6 เพลยกระโด

ดสนาตาล(B

PH)


ตรกร


ตรกร

4 Bea

uveria

spp.

Beauve

ria bas

siana

ตวเตม

วย

RD31

ออกรวง

47

P 06

3527

5 30

ม.ค.

58

(BNS

N002

) (Nil

aparva

ta luge

ns)

UT

M 16

8692

5

N

15.21

5358

E 100

.3153

45


ตรกร

1 : นางแหมว

ม.3 ต.ท

าชย อ.เมอง จ.ช

ยนาท

, แปลงเก

ษตรกร

2 : นางดาเรศ

ม.11

ต.ทาชย

อ.เมอง

จ.ชย

นาท,


ตรกร

3 :นา

ยชานาญ

ม. 2

ต.หนองนอย อ.ว

ดสงห

จ.ชย

นาท


ตรกร

4 : ต

.หนองหมอ อ

.ตาคล

จ.ชย

นาท

Tabl

e 1

List

of B

eauv

eria s

pp. c

ause

d di

seas

e of

Bro

wn p

lant

hopp

per (

Nilap

arvata

luge

ns (S

tål))

and

Ric

e Bl

ack

Bug

or M

alay

an B

lack

Bug

(Sco

tinop

hara

coarc

tata

(Fab

riciu

s))

at R

ice

Fiel

d, C

hai N

at P

rovin

ce, T

haila

nd, 2

015


เขมขน 109 สปอรตอมลลลตร ในการควบคมตวออนวย 4-5 ของเพลยกระโดดสนาตาลในสภาพโรงเรอนเลยงแมลง โดยทาการทดสอบ จานวน 3 การทดลอง ทาการทดลองครงท 1 ในชวงวนท 6-20 ธนวาคม 2559 ทอณหภมใตทรงพมเฉลย 29.1°C และความชนสมพทธใตทรงพมเฉลย 80.4 เปอรเซนต สวนการทดลองครงท 2 ทดลองในชวงวนท 17 กมภาพนธ - 3 มนาคม 2560 ทอณหภมใตทรงพมเฉลย 33.77°C และความชนสมพทธใตทรงพมเฉลย 76.4 เปอรเซนต และการทดลองครงท 3 ทดลองในชวงวนท 11-25 กรกฎาคม 2560 ทอณหภมใตทรงพมเฉลย 33.4°C และและความชนสมพทธใตทรงพมเฉลย 67.4 เปอรเซนต พบวาหลงจากฉดพนเชอรา 4-14 วน เปอรเซนตการตายทแทจรงของเพลยกระโดดสนาตาลทเกดการจากเขาทาลายของเชอรา (เปอรเซนตการตายของเพลยกระโดดสนาตาล) เฉลยจาก 3 การทดลอง มคาแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถตกบกรรมวธควบคมทฉดพนดวย Tween 80 แตไมแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถตระหวางทกไอโซเลทของเชอราทนามาทดสอบ ซงอาจมสาเหตจากเชอราทกไอโซเลททเกบรวบรวมในประเทศไทยมความแตกตางกนนอย และประชากรเพลยกระโดดสนาตาลทใชทดสอบเกบรวบรวบมาจากแหลงเดยวกน คอ ภาคกลางของประเทศไทย อกทงปจจยทางกายภาพทสาคญไดแก อณหภม ความชน และแสงแดดสงผลตอการงอก การเจรญเตบโต ความมชวตของเชอราบนและในเพลยกระโดดสนาตาลเจาบาน โดยทวไปความชนสมพทธ (Relative humidity; RH) สาหรบการงอกของสปอร (conidia) ของเชอราประมาณ 92-100 เปอรเซนต (Walstad et al., 1970; Hallsworth and Magan, 1999) การงอกของสปอรของเชอราและการเจรญเตบโตลดลงมากเมอความชนสมพทธมคา 94 และ 92 เปอรเซนต ตามลาดบ อยางไรกตามการเขากอโรคของเชอราในแมลงสามารถพบไดทความชนสมพทธมคาตาประมาณ 60-70 เปอรเซนต (Zimmermann, 2007) จากการศกษาของ Krutmuang (2011) พบวา ความสามารถในการควบคมเพลยกระโดดสนาตาล ของ B. bassiana สายพนธ BCC6241 และ BCC2637 ในประเทศไทย (อณหภม 28 ± 2°C ความชนสมพทธ 70-80 เปอรเซนต) พบวา B. bassiana สามารถทาใหแมลงตาย 60-66 เปอรเซนต แสดงใหเหนวาทความชนสมพนธประมาณ 70-80 เปอรเซนต B. bassiana สามารถกอโรคในแมลงได แตประสทธภาพในการกอโรคมคาไมสงมากนก ซงสอดคลองกบการทดลองครงนททดสอบในชวงทมอณหภมเฉลย 29.1°- 33.7°C และความชนเฉลย 67.4-80.4 เปอรเซนต พบวา B. bassiana ไอโซเลท BCNT002 มประสทธภาพสงในการควบคมเพลยกระโดดสนาตาล โดยมคาเปอรเซนตการตายเฉลยของเพลยกระโดดสนาตาล คดเปน 65.66 เปอรเซนต รองลงมาคอไอโซเลท BCNT003, BCNT004 และ BCNT001 คดเปน 62.78 62.59 และ 60.37 เปอรเซนตตามลาดบ ในขณะท B. bassiana จากสถาบนวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงประเทศไทย กระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย (BMOST001) กรมสงเสรมการเกษตร (BDOAE001) กระทรวงเกษตรและสหกรณ และจากสานกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต (BNSTDA001) มเปอรเซนตการตายของเพลยกระโดดสนาตาลตากวา คอ 53.89 57.41 และ 60.00 เปอรเซนต ตามลาดบ (Table 2) โดยระยะเวลาททาใหเพลยกระโดดสนาตาลตาย 50 เปอรเซนต (LT

50) โดยเฉลยในการ

ทดลองทง 3 การทดลอง คอ 9.35 8.11 7.60 และ 8.36 วน ตามลาดบ ในขณะทเชอรา B. bassiana ไอโซเลทจากกรมสงเสรมการเกษตรทแนะนาใหใชในการควบคมแมลงศตรขาวในประเทศไทย มคา LT

50 เฉลยจากการ

ทดลองทง 3 ครง เทากบ 10.05 วน (Table 3) ซงจะเหนวา B. bassiana ทกไอโซเลทจาก กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว มความสามารถในการทาใหเพลยกระโดดสนาตาลตายไดรวดเรวกวาไอโซเลทจากกรมสงเสรมการเกษตร (Table 3) ดงนน ญาณศา และคณะ (2560) จงไดนา B. bassiana ไอโซเลทจากกรมการขาวโดยเฉพาะไอโซเลท BCNT002 มาชกนาใหเกดการกลายพนธและทนตออณหภมสงโดยการใชสาร EMS (Ethyl methanesulfonate) และพบวา B. bassiana สายพนธกลายมประสทธภาพในการควบคมเพลยกระโดดสนาตาลมากกวา B. bassiana ตนแบบอยางมนยสาคญทางสถต ซงขณะนอยระหวางดาเนนการทดสอบประสทธภาพ B. bassiana สายพนธกลายเปรยบเทยบกบไอโซเลท BCNT002, BCNT003 และ BCNT004 ในสภาพแปลงทดสอบ ทศนยวจยขาวชยนาท เพอใหไดสายพนธ B. bassiana ทมประสทธภาพในการควบคมเพลยกระโดด


สนาตาลในสภาพแปลงนาททนตอสภาพอณหภมสงของประเทศไทย และเปนอกหนงทางเลอกเพมเตมจากไอโซเลทของกรมสงเสรมการเกษตรทแนะนาใชในปจจบน

สรปผลการทดลอง สารวจระบาดวทยา เกบตวอยางซากเพลยกระโดดสนาตาลและแมลงหลาทแสดงอาการของโรคทเกดจากเชอรา จากจงหวดชยนาท แยกเชอบรสทธ จาแนกสกลและชนดของราดวยลกษณะทางกายสณฐานวทยา และเทคนคทางชวโมเลกล พบวาเปนเชอรา B. Bassiana จานวน 6 ไอโซเลท (Table 1) และสามารถใชไพรเมอร EFFO/EFRO ทมความจาเพาะกบเชอรา B. Bassiana เปนเครองมอในการระบชนดของเชอราชนดน การทดสอบประสทธภาพเชอรา B. bassiana ทกไอโซเลท ทระดบความเขมขน 109 สปอรตอมลลลตร ในการควบคมตวออนวย 4-5 ของเพลยกระโดดสนาตาลในสภาพโรงเรอนเลยงแมลง ณ กองวจยและพฒนาขาว พบวาเชอราไอโซเลท BCNT002 มประสทธภาพสงทสดในการควบคมตวออนวย 4-5 ของเพลยกระโดดสนาตาลในสภาพโรงเรอนเลยง

Table 2 The mortality (%) of Nilaparvata lugens (Stål) on 4-14 days after treated with 6 B. bassiana isolates from Rice Department (BCNT001, BCNT002, (BCNT003, BCNT004,

BCNT005, and BCNT006), 3 isolates of B. bassiana from MOST, DOAE, NSTDA and 0.05% (v/v) Tween 80 used as a control at the concentration of 109 conidia/ml, with canopy temperature ranged from 29.1-33.7 oC and 67.4-80.4 % humidity in canopy, under greenhouse condition at Division of Rice Research and Development, during December, 2016 -July, 2017

No. Treatment Mortality (%) of Nilaparvata lugens (Stål) Experiment 1 Experiment 2 Experiment 3 Tr-Means

1 BCNT001 60.55 70.56 50.00 60.37 2 BCNT002 55.00 77.78 37.22 65.66 3 BCNT003 71.67 68.33 48.33 62.78 4 BCNT004 73.89 66.67 47.22 62.59 5 BCNT005 63.33 73.89 39.44 58.89 6 BCNT006 57.22 65.56 35.56 52.78 7 BMOST001 57.78 67.22 36.67 53.89 8 BDOAE001 65.00 75.55 31.67 57.41 9 BNSTDA001 66.67 73.89 39.45 60.00 10 Tween 80 0.00 0.00 0.00 0.00 Expt.-means 57.52 65.05 36.31 52.96 Canopy temperature (ºC) 29.1 33.7 33.4 Humidity in canopy (%) 80.4 76.4 67.4

CV ของ pooled error (%) = 19.05MOST= Ministry of Science and Technology, DOAE= Department of Agricultural Extension,

NSTDA = National Science and Technology Development Agency


Table 3 The LT50

(days) of 6 B. bassiana isolates from the Rice Department (BCNT001, BCNT002, (BCNT003, BCNT004, BCNT005, and BCNT006), 3 isolates of B. bassiana from MOST, DOAE and NSTDA at the concentration of 109 conidia/ml, with canopy temperature ranged from 29.1-33.7 oC and 67.4-80.4 % humidity in canopy on Nilaparvata lugens (Stål) under greenhouse condition at Division of Rice Research and Development, during December 2016 -July 2017

No. Treatment Lethal time 50 (LT50

)

Experiment 1 Experiment 2 Experiment 3 Tr-Means

1 BCNT001 8.79 6.39 9.90 8.36

2 BCNT002 10.12 6.03 11.91 9.35

3 BCNT003 8.04 6.18 10.12 8.11

4 BCNT004 7.07 5.89 9.84 7.60

5 BCNT005 6.92 5.56 11.56 8.01

6 BCNT006 8.70 6.82 12.90 9.47

7 BMOST001 8.02 6.40 13.08 9.17

8 BDOAE001 7.83 6.79 15.53 10.05

9 BNSTDA001 7.70 6.08 13.87 9.22

MOST= Ministry of Science and Technology, DOAE= Department of Agricultural Extension, NSTDA = National Science and Technology Development Agency

แมลง สวนไอโซเลท BCNT003, BCNT004 และ BCNT001 จะมประสทธภาพรองลงมาตามลาดบ และมประสทธภาพสงกวาไอโซเลท จากสถาบนวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงประเทศไทย กระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย (BMOST001) กรมสงเสรมการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ (BDOAE001) และจากสานกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต (BNSTDA001) นอกจากนนเชอรา B. bassiana ทกไอโซเลทจาก กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว มความสามารถในการทาใหเพลยกระโดดสนาตาลตายไดรวดเรวกวาไอโซเลทจากกรมสงเสรมการเกษตรทแนะนาใหใชในการควบคมแมลงศตรขาวในประเทศไทย จงมความเปนไปไดในอนาคตทจะนาเชอราทมประสทธภาพดงกลาวมาเปนอกหนงทางเลอกเพมเตมจากไอโซเลทของกรมสงเสรมการเกษตรทแนะนาใชในปจจบน

คาขอบคณ ขอขอบคณ กรมสงเสรมการเกษตร และสถาบนวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงประเทศไทย กระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย ทอนเคราะหตวอยางเชอรา B. bassiana เพอใชในการศกษาครงน

เอกสารอางองกรมการขาว. 2556ข. อธบดกรมการขาวสมภาษณสดขาวชอง 5 แนะแนวทางลดตนทนการผลตขาว กระทรวงเกษตร

และสหกรณ. วนทคนขอมล 10 กรกฎาคม 2556. จากhttp://www.ricethailand.go.th/home/index.


php?option=com_content&view=article&id=763:-5-&catid=13:2012-01-31-06-15-48.ปรชา วงศลาบตร. 2545. นเวศวทยาของเพลยกระโดดสนาตาลและการควบคมปรมาณ. โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตร

แหงประเทศไทย จตจกร กรงเทพฯ. 117 หนา.เพชรหทย ปฏรปานสร. 2554. บทบาทของเชอราทาลายแมลงในการควบคมแมลงศตรพช. สานกวจยและพฒนาขาว

กรมการขาว. 152 หนา.จรพงศ ใจรนทร วราภรณ วงศบญ กจตพงษ เพงรตน สงวน เทยงดฤทธ พกล ลลากด และ กลยา สามเสน. 2552. การ

พฒนาสายพนธขาวตานทานตอเพลยกระโดดสนาตาลและมคณภาพเมลดเหมอนขาวดอกมะล 105 โดยใชโมเลกลเครองหมาย. วารสารวชาการขาว 3: 21-36.

วนทนา ศรรตนศกด. 2553. เพลยกระโดดสนาตาล: ศตรขาวตวฉกาจของการปลกขาวนาชลประทานและมตใหมของการจดการ. วารสารวชาการขาว 4: 72-82.

วนทนา ศรรตนศกด, สกญญา อรญมตร และจนตนา ไชยวงศ. 2554. สถานการณระบาดของเพลยกระโดดสนาตาลในประเทศไทย วารสารวชาการขาว. 5: 79-89.

เสาวนตย โพธพนศกด อศเรส เทยนทด และวไลวรรณ เวชยนต. 2556. การคดเลอกและทดสอบประสทธภาพเชอราบวเวอเรย; Beauveria bassiana (Balsamo) เพอใชควบคมแมลงศตรพช. หนา 683 – 691. ใน: รายงานผลงานวจย ประจาป 2556 สานกวจยพฒนาการอารกขาพช กรมวชาการเกษตร กรงเทพฯ.

Abbott, W. S. 1925. A method of computing the effectiveness of an insecticides. Journal of Economic Entomology. 18: 265-267.

Bautista-Galvez A., J.F. Barrera, E. Payro de la Cruz, S. Salgado-Garcia, J. Gomez-Ruiz and J.E. Gomez-Leyva. 2012. Genetic Characterisation of Metarhizium anisopliae (Metchnikoff) sorokin isolates from sugarcane fields and their pathogenicity against Aeneolamia postica (Walker) (Hemiptera:Cercopidae). Available online:www.universidadyciencia.ujat.mx 28(3):217-229.

Carneiro, A. A., Gomes, E. A., Guimarães, C. T., Fernandes, F. T., Carneiro, N. P., and Cruz, I. 2008. Molecular characterization and pathogenicity of isolates of Beauveria spp. to fall armyworm. Pesquisa Agropecuária Brasileira. 43: 513-520.

Goettlel, S., and Inglis, G. D. 1997. Fungi: Hyphomycetes. London. Academic Press.Hallsworth, J. E., and Magan, N. 1999. Water and temperature relations of growth of the entomogenous fungi

Beauveria bassiana, Metarhizium anisopliae and Paecilomyces farinosus. Journal of Invertebrate Pathology. 74: 261-266.

Hatting, L.J., R.A. Humber, T.J. Poprawski and R.M. Miller. 1999. A survey of fungal pathogens of aphids from South Africa, with special reference to cereal aphids. Biological Control 16:1-12.

Humber, R. A. 2005. Entomopathogenic fungal identification. [Online]. Available from http://www.ars.usda.

gov/ SP2UserFiles/Place/80620510/APSwkshoprev.pdf [2015, October 30]Immediato, D., A. Camarda, R. Iatta, M.R. Puttilli, R.A.N. Ramos, G.D. Paola, A. Giangaspero, D. Otranto and

C. Cafarchia. 2015. Laboratory evaluation of a native strain of Beauveria bassiana for controlling Dermanyssus gallinae (De Geer, 1778) (Acari: Dermanyssidae). Veterinary parasitology. 212: 478-482.

Johny, S., and Kyei-Poku, G. 2014. A molecular tool for detection and tracking of a potential indigenous

Beauveria bassiana strain for managing emerald ash borer populations in Canada. Journal of Invertebrate Pathology. 122: 16-21.

Kandibane, M., K. Kumar and D. Adiroubane. 2010. Effect of Bacillus thuringiensis Berliner formulation against

the rice leaf folder Cnaphalocrocis medinalis Guenee (Pyralidae: Lepidoptera). Journal of biopesticides 3: 445-447.


Krutmuang, P. 2011. Brown Planthopper (Nilaparvata lugens) and Pest Management in Thailand. In International Research on Food Security, Natural Resource Management and Rural Development, 5-7 October 2011 University of Bonn [Online] Available from: http://ag.udel.edu/delpha/8137.pdf [12 August 2015]

Rehner S.A., A.M., Minnis, G.H., Sung, J.J., Luangsa-ard, L., Devotto and R.A., Humber. 2011. Phylogeny and systematics of the anamorphic, entomopathogenic genus Beauveria. Mycologia. 103: 1055-1073.

Rombach, M. C., R.M. Aguda, B.M. Shepard and D.W. Roberts. 1986. Infection of the brown planthopper, Nilaparvata lugens (Delphacidae:Homoptera) by field application of entomogenous fungi (Deuteromycotina). Environ. Entomol 15: 1070-1073.

Safavi, S. A. 2010. Isolation, Identification and pathogenicity assessment of a new isolate of Entomopathogenic fungus, Beauveria bassiana in Iran. Journal of Plant Protection Research 50:158-163.

Singh H., V. Khanna and K.K. Shukla. 2009. Comparative efficacy of native isolates of Bacillus thuringiensis Berliner againt Cnaphalocrocis medinalis (Guenee) on rice. Agric. Sci. Digest, 29(1): 28-31.

Shin T-Y., J-B. Choi, S-M. Bae, H-N. Koo and S-D. Woo. 2010. Study on selective media for isolation of entomopathogenic fungi. Int. J. Indust. Entomol 20:7-12.

Suzuki, Y, Y Kobori, and Y Sato. 2006. Sustainable management of migratory rice planthoppers by conservation biological control combined with endophyte-infected plants. Area-wide management of insect pests. Okinawa: Okinawa Prefectural Agricultural Research Center. pp. 1-6.

Talwar, B.H. 2005. Isolation and Characterization of Entomopathogenic fungi and their effectiveness. Ph.D. thesis. Department of Agricultural Microbiology, College of Agricultural, Dharwad University of Agricultural Science. India. 129 pages.

Usta, C. 2013. Microorganisms in Biological Pest Control - A review (Bacterial Toxin Application and Effect of Environmental Factors. Current Progress in Biological Research. Available online at http://dx.doi.org/10.5772/55786.

Walstad, J. D., Anderson, R. F., and Stambaugh, W. J. 1970. Effects of environmental conditions on two species of muscardine fungi (Beauveria bassiana and Metarhizium anisopliae). Journal of Invertebrate Pathology. 16: 221-226.

Zimmermann, G. 2007. Review on safety of the entomopathogenic fungi Beauveria bassiana and Beauveria brongniartii. Biocontrol Science and Technology. 17: 553-596.


ประสทธภาพเชอรา Metarhizium anisopliae ในการควบคมเพลยกระโดดสนาตาล

Efficiency of Metarhizium anisopliae to Control Brown Planthopper (Nilaparvata lugens Stål)

ดวงกมล บญชวย1) ชยรตน จนทรหน1) กมลวรรณ แจงด1) พยอม โคเบลล2)

Duangkamon Boonchuay1) Chairat Channoo1) Kamolwan Jeangdee1) Payorm Cobelli2)

Abstract The brown planthopper (BPH),Nilaparvata lugens Stål is one of important rice insect pest in Thailand. The increased use of insecticides has resulted in adverse on environment and human health. Therefore, biological control are an alternative method to control BPH. The objective of this research was to test the efficiency of the Metarhizium anisopliae against BPH. Two pathogenicity experiment were conducted under greenhouse condition, during November 2016 to January 2017. Sixty BPH nymphs (4th-5th instars) were treated by aerial spraying of 10 isolates of M. anisopliae such as MNMHN027, MNMHN028, MNMHN029, MNMHN030, MNMHN031, MNMHN032, MNNKI033, MNPRE034, MNPRE035, MNPRE036 and 0.05% (v/v) Tween 80 was used as a control, in a randomized block design with 11 treatments and 3 replicates. The result showed all isolates caused mortality of BPH. The average percentage of mortality of M. anisopliae between 52.22%-65.83%. The average percentage of mortability of all isolates was no singnificantly differences. However, the result showed the isolate MNNKI031, MNMHN034 and MNPRE033 were the top three of the highest pathogenicity with 65.83%, 65.00% and 64.72% of mean mortality respectively. The median lethal times (LT

50) of

three isolates against BPH nymph were 6.5, 6.1 and 5.9 days repectively. From the result of this experiment, three mentioned isolates will be selected for control the BPH in the paddy field at lower north part of Thailand further. Keywords : rice, Metarhizium anisopliae, brown planthopper, rice pest, biological control

บทคดยอ เพลยกระโดดสนาตาล (Brown planthopper, Nilaparvata lugens (Stål)) เปนแมลงศตรขาวทสาคญชนดหนงในประเทศไทย การใชสารปองกนกาจดแมลงทเพมขนสงผลในเชงลบตอสงแวดลอม และสขภาพมนษย ดงนนการปองกนกาจดแบบชววธ จงเปนอกหนงทางเลอกในการปองกนกาจดเพลยกระโดดสนาตาล การศกษาครงนมวตถประสงคเพอทดสอบประสทธภาพของเชอ Metarhizium anisopliae ในการควบคมเพลยกระโดดสนาตาล ดาเนนการทดลอง จานวน 2 ครง ในสภาพโรงเรอนทดลองศนยวจยขาวชยนาท ระหวางเดอนพฤศจกายน 2559 ถง มกราคม 2560 โดยใชตวออนวย 4 ถง วย 5 ของเพลยกระโดดสนาตาลมาทาการฉดพนเชอ M. anisopliae จานวน 10 ไอโซเลท ไดแก MNMHN027, MNMHN028, MNMHN029, MNMHN030, MNMHN031, MNMHN032, MNNKI033, MNPRE034, MNPRE035 และ MNPRE036 โดยม 0.05% (v/v) Tween 80 เปนกรรมวธควบคม วางแผนการทดลองแบบสมบลอกสมบรณ ม 11 กรรมวธ ๆ ละ 3 ซา จากการทดลอง พบวา

1) ศนยวจยขาวชยนาท อ.เมอง จ. ชยนาท 17000 โทรศพท 0-5641-1733 Chai Nat Rice Research Center, Mueang, Chai Nat 17000 Tel. 0-5641-17332) กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว แขวงลาดยาว เขตจตจกร กรงเทพ 10900 โทรศพท 0 2579-7559



เชอรา M. anisopliae ทกไอโซเลท สามารถทาใหเพลยกระโดดสนาตาลตายทกไอโซเลท อตราการตายเฉลยอยระหวาง 52.22–65.83 เปอรเซนต ประสทธภาพการเขาทาลายของแตละไอโซเลทใหอตราการตายเฉลยไมแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถต อยางไรกตามพบวาเชอราไอโซเลท MNNKI031, MNMHN034 และ MNPRE033 เปนไอโซเลททมประสทธภาพ 3 ลาดบแรก โดยมเปอรเซนตการตายเฉลยของเพลยกระโดดสนาตาล 65.83 65.00 และ 64.72 เปอรเซนต ตามลาดบ และพบวาระยะเวลาททาใหตวออนเพลยกระโดดสนาตาลตาย 50 เปอรเซนต หลงสมผส (LT

50) ใชเวลา 6.5, 6.1 และ 5.9 วน ตามลาดบ จากผลการทดลองครงนจะไดนาเชอท

มประสทธภาพสงทง 3 ไอโซเลทดงกลาวไปทดสอบประสทธภาพในการควบคมเพลยกระโดดสนาตาลในสภาพแปลงนาในเขตภาคเหนอตอนลางตอไป คาสาคญ: ขาว Metarhizium anisopliae เพลยกระโดดสนาตาล ศตรขาว การปองกนกาจดโดยชววธ

คานา ในปจจบน พบวา พนทปลกขาวทวทกภาคของประเทศไทย มพนทนาเสยหายจากการระบาดของศตรขาวทกป โดยมระดบความรนแรงแตกตางกนไป ซงหนงในศตรขาวทสาคญ คอ เพลยกระโดดสนาตาล ซงเปนแมลงศตรขาวทสาคญททาใหผลผลตขาวลดลง และสงผลทาใหเกษตรกรสญเสยรายได เพลยกระโดดสนาตาล (brown planthopper, BPH ) ชอวทยาศาสตร Nilaparvata lugens (Stål) เปนแมลงจาพวกปากดด ทงตวออนและตวเตมวย ทาลายขาวโดยการดดกนนาเลยงจากเซลสทอนาทออาหาร บรเวณโคนตนขาวระดบเหนอผวนา ทาใหตนขาวมอาการใบเหลองแหงลกษณะคลายถกนารอนลวกแหงตายเปนหยอม ๆ เรยก “อาการไหม” (hopperburn) ซงพบอาการดงกลาวในระยะขาวแตกกอถงออกรวง ตรงกบชวงอายขย ท 2-3 ของเพลยกระโดดสนาตาลในนาขาว นอกจากน ยงเปนพาหะนาเชอไวรส ไดแก โรคใบหงก (rice ragged stunt) และโรคเขยวเตย (rice grassy stunt)(กรมการขาว, 2553) การปฏบตของเกษตรกรในการปองกนกาจดเพลยกระโดดสนาตาล เกษตรกรมกเลอกใชสารเคมเปนอนดบแรก เนองจากเปนวธทสะดวก รวดเรว บางครงการปองกนกาจดไมไดผล เนองจากเกษตรกรสวนใหญมกใชสารเคมไมถกตองตอชนดของแมลงศตรขาว ใชในชวงเวลาและอตราสวนทไมเหมาะสม ทาใหเพลยกระโดดสนาตาลสรางความตานทานตอสารเคม ทาลายแมลงทมประโยชนในธรรมชาต การใชสารเคมไมถกตองเหมาะสม และใชในอตรามากเกนความจาเปน ทาใหเกดสารพษตกคางในธรรมชาต นอกจากนการใชสารเคมยงทาใหตนทนการผลตสง ปญหาสขภาพของเกษตรกร สารพษตกคางทปนเปอนไปกบผลผลตทางการเกษตรทมผลกระทบตอผบรโภค ดงนน การปองกนกาจดแบบชววธจงเปนอกหนงทางเลอกทนาสนใจ โดยเฉพาะการใชประโยชนจากเชอจลนทรยในการปองกนกาจดแมลงศตรขาวทสาคญในประเทศไทย เนองจากเปนวธการหนงทสามารถลดประชากรของแมลงศตรขาวไดอยางปลอดภย ไมเปนพษตอสงแวดลอม ไมทาใหแมลงสรางความตานทาน ปลอดภยตอแมลงศตรธรรมชาต และสามารถประยกตใชรวมกบวธการปองกนกาจดอน ๆ โดยไมทาใหเกดโรคกบพช ซงสอดรบกบนโยบายของรฐบาล ทมนโยบายลดการใชสารเคมกาจดศตรพชมาตงแตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 7 (พ.ศ. 2535-2539) และสอดรบกบยทธศาสตรการพฒนาเกษตรอนทรยแหงชาต ป 2560-2564 ซงมวสยทศน “ประเทศไทยเปนผ นาในระดบภมภาคดานการผลต การบรโภค การคาสนคา และการบรการเกษตรอนทรยทมความยงยน และเปนทยอมรบในระดบสากล” โดยมเปาหมายในการเพมพนท และจานวนเกษตรกรททาเกษตรอนทรย เพมสดสวนตลาดเกษตรอนทรยภายในประเทศ รวมทงยกระดบกลมเกษตรอนทรยวถพนบานพฒนาสการรบรองตามมาตรฐาน (สานกงานเศรษฐกจการเกษตร, 2560) ในประเทศไทยมงานวจยทางดานจลนทรยสาเหตโรคของแมลงศตรพชมาตงแตป 2500 ถงปจจบน จากหลายหนวยงาน เชน ศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพแหงชาต กรมวชาการเกษตร กรมสงเสรมการเกษตร


มหาวทยาลย เปนตน ในสวนของกรมการขาว นางเพชรหทย ปฏรปานสร อดตนกวชาการเกษตรชานาญการพเศษ ศนยวจยขาวพษณโลก ไดศกษาวจยดานเชอราทาลายแมลงในการควบคมแมลงศตรขาวทสาคญ ในภาคเหนอตอนลางของประเทศไทย ซงมขอมลและองคความรดานนพอสมควร แตยงไมครอบคลมทวประเทศ และยงไมมการนามาใชประโยชนสเกษตรกร จากการศกษาของเพชรหทย (2554) ไดรายงานวา เชอราเขยว Metarhizium anisopliae var. anisopliae Tulloch. มประสทธภาพในการควบคมแมลงศตรขาวไดด เชนเดยวกบทมรายงานในตางประเทศ ในงานวจยนไดศกษาเชอรา M. anisopliae หรอ เชอราเขยว ซงเปนเชอรากอโรคในแมลง (entomopathogenic fungi) ทมการนามาใชควบคมแมลงศตรพชโดยชววธ สามารถควบคมแมลงศตรพชไดหลายชนด เชอรานเปนสาเหตกอใหเกดโรคมสคาดน (muscadine disease) ในแมลง มการเรยกเชอรา ชนดนวา “green muscadine” พบแพรกระจายไดทวไป สามารถใชควบคมแมลงในกลม Diptera, Lepidoptera, Orthoptera, Coleoptera, Hemiptera และ Hymenoptera (Lezama-Gutiérrez et al., 2000; Kershaw et al., 1999; Rosa et al., 2000) เชอราสามารถเขาทาลายแมลงศตรพช ไดโดยสปอรของราจะไปตกทบรเวณผวของตวแมลง เมอไดรบความชน และอณหภมทเหมาะสม สปอรของราจะงอกแลวแทงทะลผานผวชนควตเคล (cuticle) และชองเปด เชน รหายใจหรอ บาดแผล เขาไปในตวแมลงแลวดดซมสารอาหารทาลายเนอเยอ และระบบอวยวะตางๆ สรางสารพษ dextruxins cytochalasins ยบยงระบบภมคมกนของแมลงทาใหแมลงตาย แลวขยายเพมจานวนในตวแมลง จะปรากฏเหนเสนใยหรอไฮฟา (hypha) เจรญปกคลมทผวภายนอกของตวแมลง มรายงานวาเชอรา M. anisopliae มศกยภาพในการควบคมเพลยกระโดดสนาตาลทงตวออน และตวเตมวยในนาขาวได (จรยา และคณะ, 2529 ; เพชรหทย, 2554) และสามารถเจรญไดดในสภาพทมความชนสง สอดคลองกบสภาพทอยอาศยของเพลยกระโดดสนาตาล ทดารงชพดวยการดดนาเลยงและอาศยอยบรเวณโคนตนขาว ทสาคญเชอรานคอนขางมความจาเพาะเจาะจงกบกลมของแมลงมาก จงมความปลอดภยตอมนษยและสภาพแวดลอม สามารถปองกนกาจดแมลงประมาณ 30-90 เปอรเซนต ความสามารถในการกอโรคและความรนแรงของเชอรา M. anisopliae ตอเพลยกระโดดสนาตาลขนอยกบสายพนธของเชอราและสภาพแวดลอมของพนทเปนหลก (Burge, 1988) งานวจยนเปนสวนหนงของโครงการเชอจลนทรยสาเหตโรคของแมลงศตรขาว เพอการควบคมแมลงศตรขาวทสาคญโดยชววธในประเทศไทย มวตถประสงคเพอนาเชอรา M. anisopliae ทรวบรวมไดจากโครงการดงกลาว มาทดสอบประสทธภาพในการควบคมเพลยกระโดดสนาตาล เพอคดเลอกสายพนธทมประสทธภาพในการเขาทาลายเพลยกระโดดสนาตาล เหมาะทจะนามาใชในสภาพอากาศในเขตภาคเหนอตอนลาง ซงจะเปนประโยชนตองานวจยตอยอดในอนาคต คอ การนาเชอจลนทรยสายพนธทมศกยภาพในการเขาทาลายเพลยกระโดดสนาตาล ไปพฒนาเปนสารชวภณฑ ซงเปนอกหนงทางเลอกทดแทนการใชสารเคม เพอนาไปสการใชประโยชนไดอยางถกตองเหมาะสม ปลอดภย และยงยนตอไป

อปกรณและวธการ1. การเตรยมตนขาวเพอใชทดสอบ ปลกขาวพนธ กข7 ซงเปนขาวพนธออนแอตอเพลยกระโดดสนาตาล ในกระถางดนเผาขนาดเสนผานศนยกลาง 14 เซนตเมตร นาไปทดสอบในสภาพโรงเรอน เมอขาวอาย 15 วน (ระยะกลา) โดยครอบกระบอกพลาสตกใสทมชองระบายอากาศทาดวยผาตาขายไนลอน สาหรบใชเปนกรงเลยงแมลง (Fig.1)

2. การเตรยมเพลยกระโดดสนาตาล เลยงและขยายพนธเพลยกระโดดสนาตาลสาหรบใชทดสอบในขาวพนธ กข7 เมอเพลยกระโดดสนาตาลอยในระยะตวออน วย 4 ถง 5 จงนามาใชทดสอบ


Fig. 1 Procedure efficiency test of M. anisopliae to control the brown planthopper under greenhouse conditions at Chai Nat Rice Research Center.

Table 1 Data of M. anisopliae 10 isolates collected by Division of Rice Research and Development, Rice Department in October 2015-September 2016.

Isolates Types of insect

Place of collection Insect growth Rice Rice growth (province) stages varieties stages

MNMHN027 Brown planthopper Mae Hong Son adult RD21 tillering MNMHN028 Brown planthopper Mae Hong Son adult RD21 tillering MNMHN029 Brown planthopper Mae Hong Son adult RD21 tillering MNMHN030 Brown planthopper Mae Hong Son adult RD21 tillering MNMHN031 Brown planthopper Mae Hong Son adult RD21 tillering MNMHN032 Brown planthopper Mae Hong Son adult RD21 tillering MNNKI033 Brown planthopper Nong Khai (soil) adult Ayutthaya 1 seedlingMNPRE034 zigzag leafhopper Phrae larva NPS1 headingMNPRE035 zigzag leafhopper Phrae larva NPS1 headingMNPRE036 zigzag leafhopper Phrae larva NPS1 heading


3. การเตรยมสปอรแขวนลอยของเชอรา (conidiospore suspension หรอ conidia suspension) นาเชอรา M. anisopliae ทง 10 ไอโซเลท (Table 1) จากกองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว มาเลยงบนอาหารเลยงเชอ Sabouraud Dextrose Agar (SDA) ในจานเลยงเชอขนาดเสนผานศนยกลาง 9 เซนตเมตร จากนนบมเชอทอณหภม 25 องศาเซลเซยส โดยใหแสงสวาง 12 ชวโมง และเกบไวในทมด 12 ชวโมง เปนเวลา 7-14 วน จากนนจงเตรยมสารแขวนลอยของเชอรา โดยขดสปอรของเชอราจากผวหนาของอาหาร SDA ลงในสารละลาย 0.05% (v/v) Tween 80 ผสมใหเขากน แลวกรองดวยผาขาวบาง นาไปตรวจนบปรมาณสปอรตอ ปรมาตรใหไดความเขมขน 109 สปอร/มลลลตร ดวยเครอง haemacytometer

4. การทดสอบประสทธภาพเชอรา M. anisopliae ในการควบคมเพลยกระโดดสนาตาล ทดสอบในสภาพโรงเรอน วางแผนการทดลองแบบการทดลองทมแผนแบบสมบลอกสมบรณ (Randomized Complete Block Design; RCBD) จานวน 11 กรรมวธๆ ละ 3 ซา ดงน กรรมวธท 1 M. anisopliae ไอโซเลท MNMHN027 กรรมวธท 2 M. anisopliae ไอโซเลท MNMHN028 กรรมวธท 3 M. anisopliae ไอโซเลท MNMHN029 กรรมวธท 4 M. anisopliae ไอโซเลท MNMHN030 กรรมวธท 5 M. anisopliae ไอโซเลท MNMHN031 กรรมวธท 6 M. anisopliae ไอโซเลท MNMHN032 กรรมวธท 7 M. anisopliae ไอโซเลท MNNKI033 กรรมวธท 8 M. anisopliae ไอโซเลท MNPRE034 กรรมวธท 9 M. anisopliae ไอโซเลท MNPRE035 กรรมวธท 10 M. anisopliae ไอโซเลท MNPRE036 กรรมวธท 11 0.05% (v/v) Tween 80 (ชดควบคม) นาเพลยกระโดดสนาตาลระยะตวออน วย 4 ถง 5 โดยใชทงเพศผและเพศเมยผสมกน จานวน 60 ตวตอซา พนสารแขวนลอยสปอรของเชอราความเขมขน 109 สปอร/มลลลตร ในกรรมวธท 1-10 และ 0.05% (v/v) Tween 80 (กรรมวธควบคม) โดยทาการพน จานวน 3 ครง ใชสารแขวนลอยสปอรประมาณ 3 มลลลตร

(เสาวนตย และคณะ, 2556) จงนาไปปลอยลงในกรงเลยงแมลงทปลกขาวพนธ กข7 ทเตรยมไว วางกรงเลยงแมลงทดสอบทอณหภมหอง บนทกการตายของเพลยกระโดดสนาตาลทกวน เปนเวลา 14 วน (Immediato et al., 2015) โดยเกบซากเพลยกระโดดสนาตาลทตาย เพอนามาตรวจสอบเชอกอโรคจากลกษณะทางสณฐานวทยาภายใต

กลองจลทรรศน บนทกลกษณะอาการ จานวนเพลยกระโดดสนาตาลทตาย และพบเสนใยของเชอราขนปกคลม เพอคานวณหาเปอรเซนตตายทแทจรงของเพลยกระโดดสนาตาลทเกดการจากเขาทาลายของเชอราดวย Abbott’s formula (Abbott, 1925) ดงน

เปอรเซนตการตายทแทจรง = (1 - จานวนแมลงทรอดจากการเขาทาลายของเชอรา) x 100 จานวนแมลงทมชวตจากชดควบคม

นาขอมลมาวเคราะหความแปรปรวนทางสถตดวยโปรแกรม STAR 2.0.1 เปรยบเทยบคาเฉลยของขอมลโดยวธ Duncan’s Multiple Range Test (DMRT) ทระดบความเชอมน 95 เปอรเซนต และวเคราะหระยะเวลา (วน) ทเพลยกระโดดสนาตาลสมผสเชอราแลวทาใหเพลยกระโดดสนาตาลตายไปรอยละ 50 ของจานวนเพลยกระโดดสนาตาลทใชทดสอบทงหมด (คา LT

50) ของเชอราแตละไอโซเลท โดยการทา probit analysis ดวย


Table 2 Mortality (%) of brown planthopper at 4-14 days after treated by aerial spraying of 10 isolates of M. anisopliae under greenhouse conditions at Chai Nat Rice Research Center, during November 2016-January 2017

Treatment Mortality (%) of Nilaparvata lugens (Stål) Experiment 1 Experiment 2 Means

MNMHN027 49.45 55.00 52.22 MNMHN028 60.55 67.78 64.17 MNMHN029 53.33 64.44 58.89 MNMHN030 58.89 62.78 60.83 MNMHN031 66.11 65.56 65.83 MNMHN032 62.22 58.33 60.28 MNNKI033 65.00 64.44 64.72 MNPRE034 65.55 64.44 65.00 MNPRE035 52.22 64.44 58.33 MNPRE036 47.22 63.89 55.55Tween 80 (control) 0 0 0

Expt. means 52.78 57.37 54.88Canopy temperature (ºC) 28.5 27.0 27.8 Humidity in canopy (%) 58.7 54.4 56.6

CV ของ pooled error (%) = 19.41

โปรแกรม IBM SPSS Statistics 22 บนทกอณหภม ความชนสมพทธ ในโรงเรอนและใตทรงพม ดาเนนการทดสอบจานวน 2 ครง ระหวางวนท 16-30 พฤศจกายน 2559 และ วนท 16-30 มกราคม 2560 ในสภาพโรงเรอนทดลองศนยวจยขาวชยนาท

ผลการทดลองและวจารณ ผลการทดสอบประสทธภาพของเชอรา M. anisopliae จานวน 10 ไอโซเลท ทระดบความเขมขน 109 สปอรตอมลลลตร ตอการทาลายเพลยกระโดดสนาตาลระยะตวออนวย 4 ถง 5 (Fig. 1) พบวา 4-14 วน หลงจากสมผสเชอราดงกลาว เชอรา M. anisopliae ทกไอโซเลท สามารถทาใหเพลยกระโดดสนาตาลระยะตวออนวย 4-5 ตายไดทกไอโซเลท โดยมอตราการตายเฉลย ระหวาง 52.22-65.83 เปอรเซนต (อตราการตายทแทจรงทเกดจากการเขาทาลายของเชอราทดสอบ) (Table 2 และ Fig. 2) ประสทธภาพการเขาทาลายของแตละไอโซเลทใหอตราการตายเฉลยไมแตกตางกนทางสถต ทกกรรมวธทาใหเปอรเซนตอตราการตายมากกวาชดควบคมอยางมนยสาคญทางสถต และพบวาเชอราไอโซเลท MNNKI031 MNMHN034 และ MNPRE033 เปนไอโซเลททมประสทธภาพ 3 ลาดบแรก โดยมเปอรเซนตการตายเฉลยของเพลยกระโดดสนาตาล 65.83 65.00 และ 64.72 เปอรเซนต ตามลาดบ เชนเดยวกบการทดลองของเพชรหทยและอจฉราพร (2550) ทเชอรา M. anisopliae ทแยกไดจากเพลยกระโดดสนาตาล มความสามารถทาใหเพลยกระโดดสนาตาลตวเตมวยเกดโรคไดด 75 เปอรเซนต เชอรา M. anisopliae ทมประสทธภาพและทาใหเพลยกระโดดสนาตาลตาย 50 เปอรเซนต หลงสมผสเชอ (LT

50) โดยใชระยะเวลานอยทสด ไดแก ไอโซเลท MNNKI033 ใชเวลา 5.9 วน รองลงมา ไดแก MNMHN030,

MNPRE034, MNMHN032, MNMHN031, MNPRE036, MNMHN029, MNPRE035, MNMHN028 และ


Fig. 2 Average mortality (%) of BPH at 4-14 days after contacted treatments under greenhouse conditions

Table 3 The LT50

(days) at 14 days after treated by aerial spraying of 10 isolates of M. anisopliae under greenhouse conditions at Chai Nat Rce Research Center, (Nov. 2016-Jan. 2017)

Treatment LT50

(days)

Experiment 1 Experiment 2 Means

MNMHN027 9.3 6.9 8.1MNMHN028 8.3 6.2 7.3MNMHN029 8.1 6.0 7.1MNMHN030 6.2 5.8 6.0MNMHN031 6.5 6.5 6.5MNMHN032 6.1 6.4 6.3MNNKI033 6.1 5.7 5.9MNPRE034 6.2 5.9 6.1MNPRE035 8.0 6.4 7.2MNPRE036 6.8 6.3 6.6Tween 80 (control) - - -


MNMHN027 ตามลาดบ (6 6.1 6.3 6.5 6.6 7.1 7.2 7.3 และ 8.1 วน) (Table 3) อยางไรกตามไดคดเลอกเชอราไอโซเลท MNNKI031 MNMHN034 และ MNPRE033 เปนไอโซเลททมประสทธภาพ 3 ลาดบแรก และพบวามระยะเวลาททาใหตวออนเพลยกระโดดสนาตาลตาย 50 เปอรเซนตหลงสมผส (LT

50) ใชเวลานอย คอ 6.5,

6.1 และ 5.9 วน ตามลาดบ สภาพอากาศระหวางการทดสอบครงท 1 ระหวางวนท 16-29 พฤศจกายน 2559 อณหภมใตทรงพมเฉลย 28.5 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธใตทรงพมเฉลย 58.7 เปอรเซนต ครงท 2 ระหวางวนท 16-31 มกราคม 2560 อณหภมใตทรงพมเฉลย 27.0 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธใตทรงพมเฉลย 54.4

เปอรเซนต จากการทดลอง พบวา เพลยกระโดดสนาตาลระยะตวออนวย วย 4 ถง 5 ตายหลงจากสมผสเชอรา 4 วน การตายเพมขนอยางตอเนองจนกระทงวนท 14 เพลยกระโดดสนาตาลตายมากทสด ในวนท 5-9 หลงสมผสเชอรา (Fig. 3) เพลยกระโดดสนาตาลทตายหลงจากสมผสเชอรา 4 วน ลกษณะลาตวแขง ยงไมพบเสนใยของ เชอราเจรญปกคลมตามลาตว จะพบเสนใยของเชอราขนปกคลมทผวภายนอกของเพลยกระโดดสนาตาลชดเจนภายหลงการตายประมาณวนท 7-9 เชนเดยวกบรายงานของจฑามาส และคณะ (2560) ทพบเสนใยเชอรา M. anisopliae ทผวภายนอกของของเพลยจกจน Matsumuratettix hiroglyphicus ชดเจนภายหลงการตาย 9 วน จากการทดลอง สาหรบเพลยกระโดดสนาตาลทตายเนองจากเชอรา แตยงไมพบเสนใย เมอนามาเกบใสจานเลยงเชอทมกระดาษกรองชบนานงฆาเชอไว 3-5 วน จะมเชอราเจรญออกมาตามขอตอของลาตวและรยางค มการสรางสปอรซงมสตามชนดของเชอรา โดยเชอรา M. anisopliae มสปอรสเขยว เมอนาซากเพลยกระโดดสนาตาลทตาย มาตรวจสอบทางสณฐานวทยาภายใตกลองจลทรรศน พบลกษณะเสนใยและสปอรของเชอรา M. anisopliae (Fig. 4a) เมอนาซากเพลยกระโดดสนาตาล (Fig. 4b) ไปแยกเชอบนอาหาร SDA พบโคโลนสเขยว (Fig. 4c) ตรวจสอบภายใตกลองจลทรรศนเปนเชอรา M. anisopliae จงเปนการยนยนวาแมลงตายจาก

Fig. 3 Average populations of BPH deaths per day after contacted treatments under greenhouse conditions


เชอราทนามาทดสอบ ทพยวด (2533) ไดอธบายวาเชอรากอโรคในแมลง ทาใหเกดโรคในแมลงไดโดยการแทงเสนใยเขาสแมลงทางผนงลาตว หรอรหายใจ หรอบาดแผลทผนงลาตว โดยสปอรของเชอราจะตกลงบนผนงลาตวของแมลง เมอมความชนทพอเหมาะเชอราจะงอกสปอร โดยสราง germ tube แทงทะลผนงลาตวแมลงเขาไป โดยปกตจะเขาบรเวณทมผนงบางๆ เชน รอยตอระหวางปลอง หรอขอตอของรยางคตาง ๆ เมอเชอราเขาไปในชองวางภายในตวแมลงจะเจรญสรางเสนใยจนเตมตวแมลง แยงแรธาตอาหาร เบยดเบยน และทาลายอวยวะตาง ๆ ในตวแมลง เมอแมลงตายเชอราจะแทงทะลผนงลาตวออกมา โดยทวไปจะออกมาตรงจดทเชอราแทงเขาไป เชอราจะเรมสรางสปอรบนผนงลาตวของแมลง ซงในทสดจะคลมทวตวแมลง ทาใหแมลงมลกษณะเปนซากแหงแขงคลายมมม และมสปอรขนปกคลมทงตว เชอราสกล Metarhizium สามารถสรางเอนไซมยอยผนงลาตวของแมลง ไดแก โปรตเอส ไคตเนส ไดเปปตเดส อะมโนเปปตเดส และคารบอกซเปปตเดส (Leger et al., 1988) โดยไคตเนสเปนเอนไซมทมบทบาทในการทาลาย (Murad et al., 2006) เปนตวหลกในการเปลยนแปลงผนงเซลล และการงอกของสปอร โดยจะพบกจกรรมเอนไซมไคตเนสอยในระยะทสองของการเขาทาลายแมลงตอจากเอนไซมโปรตเอส (Santi et al., 2010) นอกจากนยงสรางสารพษ dextruxins cytochalasins ทาลายแมลง โดยสารพษเหลานจะยบยงระบบภมคมกนทาใหแมลงตาย เนองจากการทดลองในสภาพโรงเรอนน มระยะเวลาคอนขางจากดจงจาเปนตองทดสอบในฤดนาปรงทความชนสมพทธตากวาความชนทเหมาะสมตอเชอน ไดแก อณหภม 25.0-30.0°C ความชนสมพทธมากกวา 70% ขนไป ดงนน การดาเนนงานขนตอไป ผ วจยจะดาเนนการทดลองในฤดนาป เพอดประสทธภาพเทยบกบฤดนาปรงตอไป

สรปผลการทดลอง จากผลการทดสอบประสทธภาพของเชอรา M. anisopliae จานวน 10 ไอโซเลท ทระดบความเขมขน 109 สปอรตอมลลลตร ตอการทาลายเพลยกระโดดสนาตาลระยะตวออน วย 4 ถง 5 พบวา หลงพนเชอรา M. anisopliae 14 วน ทกไอโซเลทสามารถเขาทาลาย และทาใหเพลยกระโดดสนาตาลระยะตวออนวย 4-5 ตายได โดยมอตราการตายเฉลย ระหวาง 52.22-65.83 เปอรเซนต (อตราการตายทแทจรงทเกดจากการเขาทาลายของเชอราทดสอบ) ประสทธภาพการเขาทาลายเพลยกระโดดสนาตาลระยะตวออน วย 4 ถง 5 ของเชอรา

Fig. 4 a) Microscopic characteristics at 400x magnifications showing the conidiophores, phialides and conidia of M. anisopliae on the cadaver of infected BPH. b)The cadaver of infected BPH. c) Pure culture of M. anisopliae colonies grown on SDA


M. anisopliae แตละไอโซเลท ใหอตราการตายเฉลยไมแตกตางกนทางสถต เชอรา M. anisopliae ทมประสทธภาพและทาใหเพลยกระโดดสนาตาลตาย 50 เปอรเซนต หลงสมผส (LT

50) โดยใชระยะเวลานอยทสด 3 ลาดบแรก

ไดแก ไอโซเลท MNNKI033 ใชเวลา 5.9 วน รองลงมา ไดแก MNMHN030 และ MNPRE034 ตามลาดบ (6 และ 6.1 วน) สภาพอากาศระหวางการทดสอบ อณหภมใตทรงพมตาสด ระหวาง 27.0-28.5 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลยใตทรงพม ระหวาง 54.4-58.7 เปอรเซนต

เอกสารอางองกรมการขาว. 2553. องคความรศตรขาวและการปองกนกาจด. สานกสงเสรมการผลตขาวกรมการขาว กระทรวงเกษตร

และสหกรณ. กรงเทพ. 60 หนา.จรยา จนทรไพแสง ทพยวด อรรถธรรม และวาลล โรจนวงค. 2529. การสารวจโรคเชอราของเพลยจกจนบางชนดทเปน

ศตรสาคญทางเศรษฐกจ. รายงานคนควาวจย ประจาป 2529 (ต.ค. 2528-ก.ย. 2529). สถาบนวจยและพฒนาแหงมหาวทยาลยเกษตรศาสตร ฝายประยกตงานวจย. กรงเทพฯ. 171 หนา.

จฑามาส ฮวดประสทธ จรมาศ วงคร และยพา หาญบญทรง. 2560. ประสทธภาพของราสกล Metarhizium และ Beauveria ในการควบคมเพลยจกจน (Matsumuratettix hiroglyphicus) พาหะนาโรคใบขาวออย. วารสารวทยาศาสตรและเทคโนโลย ปท 25 ฉบบท 3 พฤษภาค-มถนายน 2560. หนา 467-478.

ทพยวด อรรถธรรม. 2533. โรควทยาของแมลง. ภาควชากฏวทยา คณะเกษตร ม.เกษตรศาสตร. กรงเทพฯ.เพชรหทย ปฏรปานสร และ อจฉราพร ณ ลาปางเนนพลบ. 2550. ประสทธภาพของเชอราทาลายแมลงตอเพลยกระโดด

สนาตาลและเพลยจกจนสเขยว. หนา 144-154.ใน : การประชมวชาการขาวและธญพชเมองหนาว ประจาป 2550. หองประชมพพธภณฑการเกษตรเฉลมพระเกยรต อาเภอคลองหลวง จงหวดปทมธาน.

เพชรหทย ปฏรปานสร. 2554. บทบาทของเชอราทาลายแมลงในการควบคมแมลงศตรพช. สานกวจยและพฒนาขาว กรมการขาว. กรงเทพฯ. 152 หนา.

สานกงานเศรษฐกจการเกษตร. 2560. ยทธศาสตรการพฒนาเกษตรอนทรยแหงชาต (พ.ศ. 2560-2564). สานกงานเศรษฐกจการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 86 หนา.

เสาวนตย โพธพนศกด อศเรส เทยนทด และวไลวรรณ เวชยนต. 2556. การทดสอบประสทธภาพเชอราเขยว เมตาไรเซยม; Metarhizium anisopliae (Metsch) Sorokin เพอปองกนกาจดดวงหมดผก; Phyllotreta sinuate (Stephens). รายงานผลงานวจยประจาป 2556. สานกวจยพฒนาการอารกขาพช.กรมวชาการเกษตร. กรงเทพฯ. หนา 693-703.

Abbott, W. S. 1925. A method of computing the effectiveness of an insecticides. J. Econ. Ento. 18: 265-267.Burge, M.N. 1988. Fungi in Biological Control Systems. Manchester University Press. Manchester. U.K.Kershaw, M.J., E.R. Moorhouse, R. Bateman, S.E. Reynolds and A.K. charnley. 1999. The role of destruxins

in pathogenicity of Metarhizium anisopliae for three species of insect. J. Invertebr. Pathol. 74: 213-223.

Lezama-Gutiérrez , R., A. Trujilo-De la Luz, J. Molina-Ochoa, O. Rebolledo-Dominguez, A.R. Pescador, M. López-Edwards and M. Aluja. 2000. Virulence of Metarhizium anisopliae (Deuteromycotina: Hyphomycetes) on Anastrepha ludens (Diptera: Tephritidae): Laboratory and Field Trials. J. Econ. Entomol. 93: 1080-1084.

Rosa, W. DE LA, R. Alatorre, J.F. Barrera and C. Toriello. 2000. Effect of Beauveria bassiana and Metarhizium

anisopliae (Deuteromycetes) upon the coffee berry borer (Coleoptera: Scolytidae) under field conditions. J. Econ. Entomol. 93: 1409-1414

Leger, R. J. S., L. Joshi and D. Roberts. 1998. Ambient pH is a major determinant in the expression of cuticle-

degrading enzymes and hydrophobin by Metarhizium anisopliae. Appl Environ Microbiol : 64(2): 709-


713.Murad, A.M., R. A. Laumann, T. A. Lima, R.C. Sarmento, E.F. Norohha, T.L. Rocha, M.C. Valadares-Ingglis

and O.L. Franco. 2006. Screening of entomopathogenic Metarhizium anisopliae isolates and proteomic analysis of secretion synthesized in response to cowpea weevil (Callosobruchus maculatus) exoskeleton. Comparative Biochemistry and Physiology, Part C 142 (3-4): 365–370.

Santi, L., W.O. Silva, A.F. Pinto, A. Schrank and M.H. Vainstein. 2010. Metarhizium anisopliae host-pathogen interaction: Differential immunoproteomics reveals proteins involved in the infection process of arthropods. Fungal Biol 114 (4): 312-319.


ประสทธภาพเชอรา Metarhizium album ในการควบคมเพลยกระโดดสนาตาลศตรขาว

Efficiency of Metarhizium album to Control the Rice Pest Brown Planthopper (Nilaparvata lugens Stål)

นภสร แกววเศษ1) สมใจ สาลโท1) นนทดา สนสายไทย1) กรวรรณ มวงศร2) พธชาต ศรพนม1)

เรณ จาปาเกต1) ชลณภา นวลทอง1) กอบแกว สายเรยม1) พยอม โคเบลล3) Napasorn Kaewwisate1) Somjai Saleeto1) Nantida Sinsaithai1) Korawan Muangsri2)

Putchat Sripanom1) Renu Jampaket1) Chonnipa Nuantong1) Kobkaew Sairiam1) Payorm Cobelli3)

Abstract The brown planthopper (BPH), Nilaparvata lugens (Stål), is an important pest of rice in Thailand. Insecticides are indispensable to rice farmers because they are effective, easy to use, and provide immediate results. However, continuous of insecticides used could cause toxicity to natural enemies, toxic residues in plants and the environment, insect resistance and resurgence. Hence, biological control is alternative method to control BPH. The objective of this study was to test the efficiency of the Metarhizium album against BPH. Two experiments were conducted under greenhouse condition, BPH nymphs (4th-5th instars) were treated with 10 isolates of M. album (UBN029, UBN030, UBN031, UBN032, UBN033, UBN034, UBN036, UBN038, KKN039 and KKN040) and 1 isolate of M. anisopliae (DOAE). The results revealed that at concentration 109 conidia/ml, the M. album isolate UBN038 showed the highest pathogenicity which 66.46% of mortality. Follow by, isolate UBN036 was cause 59.58% of mortality. The median lethal times (LT

50) of two isolates against BPH nymph were 7.0 and 7.4 days,

respectively. Keywords: brown planthopper, Metarhizium album, M. anisopliae, control efficiency

บทคดยอ เพลยกระโดดสนาตาล (brown planthopper, Nilaparvata lugens (Stål)) เปนแมลงศตรขาวทสาคญชนดหนงในประเทศไทย สารเคมกาจดแมลงเปนเทคโนโลยการปองกนกาจดทชาวนานยมปฏบต เนองจากเปนวธการทมประสทธภาพ สะดวกในการนาไปใช อยางไรกตาม การใชสารเคมกาจดแมลงตดตอกนเปนระยะเวลานานทาใหเกดผลกระทบตอศตรธรรมชาต ตกคางในตนพชและสงแวดลอม การปองกนกาจดโดยชววธจงเปนอกหนงทางเลอกในการปองกนกาจด การศกษาครงนมวตถประสงคเพอทดสอบประสทธภาพของเชอรา Metarhizium album ในการควบคมเพลยกระโดดสนาตาล ดาเนนการทดลองในสภาพโรงเรอนเลยงแมลง ชวงเดอนตลาคม-พฤศจกายน 2560 โดยใชเชอรา M. album จานวน 10 ไอโซเลท ไดแก UBN029, UBN030, UBN031, UBN032, UBN033, UBN034, UBN036, UBN038, KKN039 และ KKN040 และเชอรา M. anisopliae (DOAE) จานวน

1) ศนยวจยขาวหนองคาย อ.โพนพสย จ.หนองคาย 43120 โทรศพท 08-6458-7310 Nong Khai Rice Research Center, Phonphisai, Nong Khai 43120 Tel. 08-6458-73102) ศนยวจยขาวราชบร อาเภอเมอง จงหวดราชบร 70000 โทรศพท 0-3273-2284-6 Ratchaburi Rice Research Center, Mueang, Ratchaburi, 70000, Tel. 0-3273-2284-63) กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว จตจกร กรงเทพ 10900 โทรศพท 0-2579-7892



1 ไอโซเลท ฉดพนบนเพลยกระโดดสนาตาลตวออนวย 4 - 5 ผลการทดลองทง 2 ครง พบวาทความเขมขน 109

สปอรตอมลลลตร เชอรา M. album ไอโซเลท UBN038 มประสทธภาพในการควบคมสงสด รองลงมาคอ ไอโซเลท UBN036 เปอรเซนตตายของเพลยกระโดดสนาตาล เทากบ 66.46 และ 59.58 ตามลาดบ และระยะเวลาททาใหเพลยกระโดดสนาตาลตาย 50 เปอรเซนต (LT

50) คอ 7.0 และ 7.4 วน ตามลาดบ

คาสาคญ: เพลยกระโดดสนาตาล Metarhizium album M. anisopliae ประสทธภาพในการควบคม

คานา ภาคตะวนออกเฉยงเหนอเปนแหลงผลตขาวทสาคญของประเทศ พ.ศ. 2559 มพนทปลกขาวฤดนาป 36.5 ลานไร ผลผลตรวม 12.8 ลานตน ผลผลตเฉลย 350 กโลกรมตอไร และพนทปลกขาวฤดนาปรง 7 แสนไร ผลผลตรวม 4 แสนตน ผลผลตเฉลย 509 กโลกรมตอไร (สานกงานเศรษฐกจการเกษตร, 2559) เพลยกระโดดสนาตาล เปนแมลงศตรขาวทเรมมความสาคญ ทาใหผลผลตขาวในภมภาคนลดลง โดยพบการระบาดครงแรกในประเทศไทยเมอ พ.ศ. 2517 และแพรระบาดทรนแรงใน พ.ศ. 2532 2541 และ 2553 (วนทนา, 2553; วนทนา และคณะ, 2554) เพลยกระโดดสนาตาลทงตวออน และตวเตมวยทาลายขาวโดยการดดกนนาเลยงจากเซลลทอลาเลยงของตนขาว ทาใหตนขาวมลกษณะ ใบเหลองแหงเปนหยอม (hopper burn) มกพบอาการรนแรงในชวงระยะขาวแตกกอถงระยะออกรวง นอกจากนยงเปนพาหะของไวรสโรคใบหงก และโรคเขยวเตยอกดวย (Kerchev et al., 2012) การปองกนกาจดแมลงศตรขาวโดยการใชเชอจลนทรยสาเหตโรคของแมลง เชน เชอราขาว Beauveria bassiana (Balsamo) Vuillemin เชอราเขยว Metarhizium anisopliae var. anisopliae Tulloch และเชอรา Hirsutella citriformis Spear สาเหตโรคของแมลง เปนวธการปองกนกาจดททาใหเกดพษตกคางในสภาพแวดลอมนอยทสด ซงจะเปนอกหนงทางเลอกใหเกษตรกรใชทดแทนการฉดพนสารเคมปองกนกาจด โดยเฉพาะเกษตรกรผปลกขาวในระบบอนทรย เพชรหทย (2554) รายงานวาเชอรา M. anisopliae ทแยกไดจากเพลยกระโดดสนาตาลทาใหเกดโรคกบเพลยกระโดดสนาตาลตวออนไดดกวาเชอราอนๆเมอทดสอบในสภาพหองปฏบตการทอณหภม 25-28 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธ 78-95 เปอรเซนต โดยเชอราจะทาใหแมลงตายภายในเวลา 7-21 วน ทงนขนอยกบสภาพอณหภมและความชนทเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของเชอรา ดงนนการทดสอบประสทธภาพของเชอราเขยว M. album ในการควบคมเพลยกระโดดสนาตาล เพอคนหาไอโซเลทหรอสายพนธใหมๆ สาหรบนาไปพฒนาตอยอดเปนสารชวภณฑกาจดเพลยกระโดดสนาตาลในอนาคต จงเปนเรองเรงดวนทตองศกษาวจยเพอการใชประโยชนและตอบสนองตอนโยบายของกรมการขาวทตองขยายพนทปลกขาวอนทรยจานวน 1 ลานไรภายในป พ.ศ.2564 ในกรณทอาจเกดการระบาดของเพลยกระโดดสนาตาลโดยเฉพาะในพนทปลกขาวในภาคตะวนออกเฉยงเหนอทสวนใหญเปนพนททมศกยภาพในการผลตขาวอนทรยของประเทศ

อปกรณและวธการ 1. การเตรยมตนขาวเพอใชทดสอบ ปลกขาวพนธออนแอตอเพลยกระโดดสนาตาล ไทซงเนทฟ 1 ในกระถางพลาสตกเบอร 6 ขนาดเสนผานศนยกลาง 6 นว อตราเมลดพนธ 25 กรมตอกระถาง เมอตนกลาอาย 15-20 วน ยายไปไวในกรงเลยงแมลง ทอณหภม 35 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธ 80 เปอรเซนต

2. การเตรยมเพลยกระโดดสนาตาล เตรยมเพลยกระโดดสนาตาลตวตมวยจานวน 50 คตอกรง จานวน 20 กรง ปลอยใหแมลงวางไขในตนขาวประมาณ 7 วน เมอเรมเหนเพลยกระโดดสนาตาลตวออนวย 1 อกประมาณ 10-12 วน จะไดเพลยกระโดด


สนาตาลตวออนวย 4-5 สาหรบใชทดสอบ

3. การเตรยมเชอรา นาเชอรา M. album ทง 10 ไอโซเลท และ M. anisopliae จากกรมสงเสรมการเกษตร จานวน 1 ไอโซเลท มาเลยงบนอาหารเลยงเชอ Sabouraud Dextrose Agar (SDA) ความเขมขน 50 ไมโครกรมตอไมโครลตร dodine (SDA-D50) ในจานเลยงเชอขนาดเสนผานศนยกลาง 9 เซนตเมตร จากนนบมเชอทอณหภมหอง หรออณหภม 27-28 องศาเซลเซยส โดยใหแสงสวาง 16 ชวโมง และเกบไวในทมด 8 ชวโมง เปนเวลา 1-3 วน หรอจนเหนเสนใยเจรญออกมาบนอาหารมลกษณะเสนใยเหมอนเชอราทตองการ จากนนนาไปเพมจานวนในอาหารเลยงเชอ Potato Dextrose Agar (PDA) แลวนาไปบมทอณหภม 25 องศาเซลเซยส เปนเวลา 25 วน หรอจนกวาเชอราจะสรางสปอรสมบรณ จงนาสปอรทไดไป เตรยมสารแขวนลอยของเชอราแตละไอโซเลท เตรยมสารแขวนลอยสปอรของเชอราความเขมขน 109 สปอรตอมลลลตร ดวยการขดโคนเดยเชอราจากผวหนาของอาหาร PDA ลงในสารละลาย 0.05% (v/v) Tween 80 ผสมใหเขากน แลวกรองดวยผาขาวบาง เพอใหไดสปอรของเชอราแขวนลอยในนาเจอจาง แลวนาไปตรวจนบจานวนสปอรตอปรมาตรดวยเครอง haemacytometer คานวณหาความเขมขนของสปอรและปรบระดบความเขมขน โดยใชสารละลาย 0.05% (v/v) Tween 80 เปนกรรมวธควบคม

4. วธการทดสอบ ดาเนนการทดสอบโดยดดแปลงวธการของ Latifian and Rad (2012) วางแผนการทดลองแบบ Randomized Complete Block จานวน 4 ซา ประกอบดวยกรรมวธดงนคอ เชอรา M. album จานวน 10 ไอโซเลท ไดแก UBN029, UBN030, UBN031, UBN032, UBN033, UBN034, UBN036, UBN038, KKN039 และ KKN040 เปรยบเทยบกบเชอรา M. anisopliae จากกรมสงเสรมการเกษตร จานวน 1 ไอโซเลท และ 1 ชดควบคม (สารละลาย 0.05% (v/v) Tween 80) โดยฉดพนสารแขวนลอยสปอรของเชอ และสารละลาย 0.05% (v/v) Tween 80 ประมาณ 1 มลลลตร บนเพลยกระโดดสนาตาลตวออน วย 4-5 จานวน 60 ตวตอครง ทาการฉดพนจานวน 3 ครง หลงจากฉดพนสารแขวนลอย นาตวออน ปลอยลงในกรงเลยงแมลงซงปลกขาวพนธไทซงเนทฟ 1 อายประมาณ 15 วน แลวนากรงเลยงแมลงตงในเรอนทดลองทอณหภมหอง (30-35 ± 1 องศาเซลเซยส)

5. การบนทกขอมล บนทกอณหภม ความชนสมพทธ ทงในโรงเรอนและใตทรงพม เกบซากเพลยกระโดดสนาตาลและบนทกการตายของเพลยกระโดดสนาตาลทกวน เปนเวลา 14 วน เพอคานวณหาเปอรเซนตตายทแทจรงของเพลยกระโดดสนาตาล และทาการ re-isolate เชอราจากซากเพลยกระโดดสนาตาลทเกบมาเลยงลงในอาหาร SDA-D50 ตรวจสอบเชอราทกอใหเกดโรคจากซากของเพลยกระโดดสนาตาลจากลกษณะทางสณฐานวทยา ไดแก ลกษณะโคโลนบนอาหารเลยงเชอ ลกษณะโครงสรางทสรางสปอร และสปอร เพอเปนการยนยนวาเพลยกระโดดสนาตาลททดสอบตายเนองจากเชอราทปลกเขาไป คานวณหาเปอรเซนตตายทแทจรงของเพลยกระโดดสนาตาลดวย Abbott’s formula (Abbott, 1925)

เปอรเซนตตายทแทจรงของแมลงทเกดการจากเขาทาลายของเชอรา = (1 - จานวนแมลงทมชวตในกรรมวธพนเชอรา) x 100 จานวนแมลงทมชวตจากชดควบคม

ในกรรมวธควบคม หากพบวาแมลงตายเกน 10 เปอรเซนต ทาการทดลองใหมทกกรรมวธ นาขอมลมาวเคราะหความแปรปรวนทางสถตดวยโปรแกรม STAR 2.0.1 เปรยบเทยบคาเฉลยของขอมล


โดยวธ Duncan’s Multiple Range Test (DMRT) ทระดบความเชอมน 95 เปอรเซนต และวเคราะหเวลาททาใหเพลยกระโดดสนาตาลตายรอยละ 50 (คา LT

50) ของเชอรา M.album แตละไอโซเลทโดย probit analysis ดวย

โปรแกรม IBM SPSS Statistics 22

ระยะเวลาดาเนนการ ดาเนนการทดสอบ 2 ครง คอ วนท 27 ตลาคม 2560 และ วนท 16 พฤศจกายน 2560 ในสภาพเรอนทดลองของศนยวจยขาวหนองคาย

ผลการทดลองและวจารณ1. ประสทธภาพของเชอราในการควบคมเพลยกระโดดสนาตาล ผลการทดสอบประสทธภาพของเชอรา M. album จานวน 10 ไอโซเลท เปรยบเทยบกบเชอรา M. anisopliae จากกรมสงเสรมการเกษตร ทระดบความเขมขน 109 สปอรตอมลลลตร ในการควบคมเพลยกระโดดสนาตาลตวออนวย 4-5 ครงท 1 เมอวนท 27 ตลาคม 2560 และครงท 2 เมอวนท 16 พฤศจกายน 2560 ภายใตสภาพเรอนทดลองทอณหภมตาสด 25.9-27.3 องศาเซลเซยส สงสด 33.0-35.1 องศาเซลเซยส อณหภมใตทรงพมตาสด 25.3-25.7 องศาเซลเซยส สงสด 32.0-33.1 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธในเรอนทดลองตาสด 43.8-43.9 เปอรเซนต สงสด 53.8-60.3 เปอรเซนต ความชนสมพทธใตทรงพมตาสด 47.9-49.5 เปอรเซนต สงสด 66.6-67.0 เปอรเซนต (Fig.1, 2) พบวาหลงฉดพนเชอรา 14 วน เปอรเซนตตายของเพลยกระโดดสนาตาลแตกตางกนทางสถต และเปนไปในทศทางเดยวกนทงสองครง เมอวเคราะหความแปรปรวน พบวา เปอรเซนตตายของเพลยกระโดดสนาตาลแตกตางกนทางสถต โดยเชอรา M. album ไอโซเลท UBN038 มประสทธภาพสงสดในการควบคมเพลยกระโดดสนาตาล รองลงมาคอไอโซเลท UBN036 เปอรเซนตตายของเพลยกระโดดสนาตาลเทากบ 66.46 และ 59.58 ตามลาดบ ในขณะท M. anisopliae จากกรมสงเสรมการเกษตร เปอรเซนตตายของเพลยกระโดดสนาตาลเพยง 47.08 (Table 1) อนงเมอพจารณาเปอรเซนตตายของเพลยกระโดดสนาตาลของ

Fig. 1 Average temperature and relative humidity at greenhouse, average canopy temperature and humidity in canopy during 27 October -10 November, 2017


Fig. 2 Average temperature and relative humidity at greenhouse, average canopy temperature and humidity in canopy during 17 to 30 November, 2017

Table 1 The mortality of Nilaparvata lugens (Stål) on 4-14 days after infected to 10 M. album isolates at the concentration of 109 conidia/ml, under greenhouse condition during October-December, 2017

No. Treatment Mortality (%) of Nilaparvata lugens (Stål) Experiment 1 Experiment 2 Means

1 UBN029 50.00 54.17 52.09 bcd 2 UBN030 52.50 61.25 56.88 bc 3 UBN031 49.17 60.83 55.00 bcd 4 UBN032 48.33 60.41 54.37 bcd 5 UBN033 44.58 54.17 49.38 cd 6 UBN034 51.66 54.58 53.12 bcd 7 UBN036 58.30 60.80 59.58 ab 8 UBN038 64.60 68.30 66.46 a 9 KKN039 54.17 60.00 57.08 bc10 KKN040 49.58 57.91 53.75 bcd11 M. anisopliae (DOAE) 43.33 50.83 47.08 d12 Tween 80 0 0 0 e Means 47.16 53.60 50.40 CV (%) 9.9 10.2 10.1 Canopy temperature (oC) 29.7 29.8 Humidity in canopy (%) 60.4 58.7

Means from the same column followed by a common letters are not significantly different at the 5% level by DMRT


ทงสองการทดสอบแลวพบวา ไมมปฏสมพนธระหวางเดอนททดสอบกบเชอรา M. album ไอโซเลทตางๆ เมอคานวณระยะเวลาททาใหเพลยกระโดดสนาตาลตาย 50 เปอรเซนต (LT

50) ในการทดสอบทงสอง

ครง พบวาเชอรา M. album ไอโซเลท UBN038 และไอโซเลท UBN036 มคา LT50

เทากบ 7.0 และ 7.4 วน ตามลาดบ ในขณะท เชอรา M. anisopliae จากกรมสงเสรมการเกษตร มคา LT

50 เทากบ 8.2 วน (Table 2) อยางไร

กตาม Hussey and Tinsley (1981) รายงานวาอณหภมทเหมาะสมในการเจรญของเชอรา B. bassiana ประมาณ 23 -25 องศาเซลเซยส สวนเชอ M. anisopliae ประมาณ 27 – 28 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธมากกวา 90 เปอรเซนต แตในขณะทาการทดสอบทง 2 ครง อณหภมประมาณ 29 – 30 องศาเซลเซยส และความชนสมพทธประมาณ 58 – 60 เปอรเซนต ซงสภาพอณหภมคอนขางสงและความชนในเรอนทดลองตากวาสภาพทเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของเชอราทดสอบ จงอาจเปนสาเหตหนงททาใหการงอกและการเจรญของเชอราไมดเทาทควร เปอรเซนตตายของเพลยกระโดดสนาตาลจงตา ดงนนการใชเชอจลนทรยในการควบคมเพลยกระโดดสนาตาลในนเวศการปลกขาวซงมสภาพภมอากาศทแตกตางกนควรศกษาถงผลกระทบของสภาพภมอากาศตอการเขาทาลายเพลยกระโดดสนาตาลของเชอรา M. album สาหรบคดเลอกเชอราไอโซเลททมประสทธภาพสงในการควบคมเพลยกระโดดสนาตาล เพอใหสามารถนาไปใชประโยชนในสภาพแปลงนาขาวไดอยางยงยน

2. ผลของเชอราตอการควบคมเพลยกระโดดสนาตาล ผลของเชอรา M. album จานวน 10 ไอโซเลท เปรยบเทยบกบเชอรา M. anisopliae จากกรมสงเสรม

Table 2 The LT50

(days) of 10 M. album isolates (UBN029, UBN030, UBN031, UBN032, UBN033, UBN034, UBN036, UBN038, KKN039 and KKN040), 1 isolate of M. anisopliae (DOAE) at the concentration of 109 conidia/ml and canopy temperature at 29.7-29.8 oC and 58.7-60.4% humidity in canopy on Nilaparvata lugens (Stål)

No. Treatment LT50

(days) Experiment 1 Experiment 2 Means

1 UBN029 7.0 8.3 7.6 2 UBN030 7.1 8.2 7.6 3 UBN031 7.9 8.1 8.0 4 UBN032 7.9 7.9 7.9 5 UBN033 7.0 7.7 7.3 6 UBN034 6.2 7.7 7.0 7 UBN036 7.2 7.6 7.4 8 UBN038 6.4 7.6 7.0 9 KKN039 6.6 8.3 7.4 10 KKN040 7.6 8.4 8.0 11 M. anisopliae (DOAE) 7.3 9.0 8.2 12 Tween 80 0 0 0

Canopy temperature (oC) 29.7 29.8 Humidity in canopy (%) 60.4 58.7


Fig. 3 Mycelial growth of M. album and M. anisopliae (DOAE) on PDA culture media (25 days old) incubation at 25 oC


Fig. 4 The mortality (%) of Nilaparvata lugens (Stål) on 4-14 days after infected to 10 M. album isolates 1 isolate of M. anisopliae (DOAE) and 0.05% (v/v) Tween 80 used as a control under greenhouse condition of experiment 1 during 27 October - 10 November 2017


Fig. 5 The mortality (%) of Nilaparvata lugens (Stål) on 4-14 days after infected to 10 M. album isolates 1 isolate of M. anisopliae (DOAE) and 0.05% (v/v) Tween 80 used as a control under greenhouse condition of experiment 2 during 17 to 30 November 2017


การเกษตร (Fig. 3) ทระดบความเขมขน 109 สปอรตอมลลลตร ตอการทาลายเพลยกระโดดสนาตาลตวออนวย 4-5 พบวาเชอรา M. album ทนามาทดสอบสามารถทาลายเพลยกระโดดสนาตาลไดทกไอโซเลท สอดคลองกบเพชรหทย และคณะ (2542 ) วาจากการทดลองในหองปฏบตการ เชอรา M. anisopliae ทแยกไดจากเพลยกระโดดสนาตาลความเขมขน 108 สปอรตอมลลลตร ทาใหเพลยกระโดดสนาตาลตวเตมวย และตวออนเกดโรครอยละ 75 และ 56.25 ตามลาดบ และ เสาวนตย และคณะ (2560) ทดสอบประสทธภาพของเชอรา M. anisopliae จานวน 10 ไอโซเลทกบดวงหมดผกในหองปฏบตการ พบวาเชอรา M. anisopliae ทง 10 ไอโซเลททความเขมขน 109 สปอรตอมลลลตร มประสทธภาพในการทาลายดวงหมดผกไดด การทดสอบทงสองครง พบวา เพลยกระโดดสนาตาลตายหลงจากสมผสเชอรา 4 วน และตายเพมขนอยางตอเนอง โดยเพลยกระโดดสนาตาลตายมากทสด วนท 8-10 หลงสมผสเชอ จากนนการตายลดลง (Fig. 4, 5) เพลยกระโดดสนาตาลทตายมลาตวแขง สเหลองขน หลงจากนนสองวนมเสนใยสขาวขนปกคลมลาตว แลวจงสรางสปอรสเขยวปกคลมลาตวแมลงในเวลาตอมา ซง Ferron (1981) อธบายวาแมลงในระยะตวออนสามารถหลกเลยงการเขาทาลายของเชอราได โดยการลอกคราบทมชนสวนของเชอราตดอยทง ซงเปนปจจยสาคญในการตานทานของแมลงตอการเขาทาลายของเชอรา เชนเดยวกบประสทธภาพของเชอราในการเขาทาลายแมลงในระยะตวเตมวย ทงนขนอยกบสายพนธของเชอราและสภาพแวดลอมของแตละพนท (Burge, 1988) กอนแมลงตาย จะเกาะนงอยกบท หรอตกลงไปในนาเนองจากมอาการขาแขง ไมมแรงเกาะตนขาว เดนหรอบนไมไหว มอาการเปนอมพาตและตายในเวลาตอมา ซง Ferron (1981) รายงานวา เชอรา M. anisopliae สรางทอกซน destruxins A, B, C, D และเอนไซมตางๆ ซงทอกซน เหลานทาใหแมลงเปนอมพาต เนองจากทอกซนไปรบกวนหรอขดขวางการสอประสาทของแมลง นอกจากนเชอราใชทอกซนและเอนไซมตางๆ สาหรบยอยสลายเนอเยอแมลงเพอใชในการเจรญของเชออกดวย ทาใหแมลงสญเสยความชน เพมการเผาผลาญ และมการใชออกซเจนมากขนทาใหสญเสยพลงงาน สาหรบแมลงทตายเนองจากเชอรา หลงจากเกบใสจานเลยงเชอทมกระดาษกรองชบนากลนไว 2-3 วน จะมเชอราเจรญออกมาตามขอตอของลาตวและรยางค หลงจากนนกสรางสปอรซงมสตางๆ ตามชนดของเชอรา

สรปผลการทดลอง การทดสอบประสทธภาพของเชอรา M. album จานวน 10 ไอโซเลท เปรยบเทยบกบเชอรา M. anisopliae จากกรมสงเสรมการเกษตร ทระดบความเขมขน 109 สปอรตอมลลลตร ในการควบคมเพลยกระโดดสนาตาลตวออนวย 4-5 ครงท 1 เมอวนท 27 ตลาคม 2560 และครงท 2 เมอวนท 16 พฤศจกายน 2560 ภายใตสภาพเรอนทดลองทอณหภมตาสด 25.9-27.3 องศาเซลเซยส สงสด 33.0-35.1 องศาเซลเซยส อณหภมใตทรงพมตาสด 25.3-25.7 องศาเซลเซยส สงสด 32.0-33.1 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธในเรอนทดลองตาสด 43.8 -43.9 เปอรเซนต สงสด 53.8-60.3 เปอรเซนต ความชนสมพทธใตทรงพมตาสด 47.9-49.5 เปอรเซนต สงสด 66.6-67.0 เปอรเซนต พบวาหลงฉดพนเชอรา 14 วน เปอรเซนตตายของเพลยกระโดดสนาตาลแตกตางกนทางสถต และเปนไปในทศทางเดยวกนทงสองครง โดยเชอรา M. album ไอโซเลท UBN038 มประสทธภาพสงสดในการควบคมเพลยกระโดดสนาตาล รองลงมาคอไอโซเลท UBN036 เปอรเซนตตายของเพลยกระโดดสนาตาลเทากบ 66.46 และ 59.58 ตามลาดบ ในขณะท M. anisopliae จากกรมสงเสรมการเกษตร เปอรเซนตตายของเพลยกระโดดสนาตาลเพยง 47.08 เปอรเซนต ซงเปนสภาพทไมเหมาะสมตอการเจรญของเชอราชนดน (อณหภม 27 – 28 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธมากกวา 90 เปอรเซนต) อนงเชอรา M. album ทง 2 ไอโซเลทนอาจมประสทธภาพสงกวาน หากสภาพแวดลอมในเรอนทดลองเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของเชอรา ดงนนจงควรทาการทดสอบเพอยนยนผลกอนนาไปทดสอบประสทธภาพในการควบคมปรมาณเพลยกระโดดสนาตาลในสภาพแปลงนาตอไป


คาขอบคณ ขอขอบคณ คณะเจาหนาทดานโรคขาว ศนยวจยขาวสกลนคร ทเออเฟอการเตรยมอาหาร SDA และอาหารเลยงเชอ PDA จนงานวจยนสาเรจลลวงไปดวยด

เอกสารอางองเพชรหทย ปฏรปานสร. 2554. บทบาทของเชอราทาลายแมลงในการควบคมแมลงศตรพช. สานกวจยและพฒนาขาว

กรมการขาว. 152 หนา.เพชรหทย ปฏรปานสร ธวช ปฏรปานสร และภมร ปตตาวะตง.2542. ประสทธภาพของเชอราบางชนดในการควบคมเพลย

กระโดดสนาตาลและเพลยจกจนสเขยว. หนา V1-V14. ใน: งานวจยอารกขาพช ศนยวจยขาวพษณโลก สถาบนวจยขาว

วนทนา ศรรตนศกด. 2553. เพลยกระโดดสนาตาล: ศตรขาวตวฉกาจของการปลกขาวนาชลประทานและมตใหมของการจดการ. วารสารวชาการขาว 4: 72-82.

วนทนา ศรรตนศกด จนตนา ไชยวงค สกญญา อรญมตร และ อรสยาน บลยประมข. 2554. แมลงหลา. หนา 61-65. ใน: แมลง - สตว ศตรขาว และการปองกนกาจด. สานกวจยและพฒนาขาว กรมการขาว.

สานกงานเศรษฐกจการเกษตร. 2559. สถตการเกษตรของประเทศไทยป 2559. สานกงานเศรษฐกจการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 203 หนา.

เสาวนตย โพธพนศกด อศเรส เทยนทด และวไลวรรณ เวชยนต. 2560. การทดสอบประสทธภาพเชอราเขยวเมตาไรเซยม; Metarhizium anisopliae (Metsch) Sorokin เพอปองกนกาจดดวงหมดผก; Phyllotreta sinuate (Stephens). รายงานผลงานวจยประจาป 2556. สานกวจยพฒนาการอารกขาพช. กรมวชาการเกษตร. ออนไลน. จากเวบไซต: http://www.doa.go.th/research/attachment.php?aid=1205. (สบคนเมอวนท 6 กมภาพนธ 2561)

Abbott, W. S. 1925. A method of computing the effectiveness of an insecticides. Journal of Economic Ento-mology. 18: 265-267.

Burge, M.N. 1988. Fungi in Biological Control Systems. Manchester University Press. Manchester. U.K.Ferron, P. 1981. Pest Control by the Fungi Beauveria and Metarhizium. p 465 – 482. In: Microbial 30 Control

of Pests and Plant Diseases 1970 – 1980. H.D. Burges,(ed.) Academic Press. London.Hussey, N.W. and T.W. Tinsley. 1981. Impression of Insect Pathology in the People’s Republic of China. p.

785-789. In: “Microbial Control of Pests and Plant Diseases 1970-1980” (H.D. Burges, ed), Academic

Press, London. Kerchev, P. I., Fenton, B., Foyer, C. H., and Hancock, R. D. 2012. Plant responses to insect herbivory: Inter-

actions between photosynthesis, reactive oxygen species and hormonal signalling pathways. Plant, Cell & Environment. 35: 441-453.

Latifian , M. and B., Rad . 2012. Pathogenicity of the entomopathogenic fungi Beauveria bassiana (Balsamo) Vuillmin, Beauveria brongniartii Saccardo and Metarhizium anisopliae Metsch to adult Oryctes elegans Prell and effects on feeding and fecundity. Intl J Agri Crop Sci 4 : 1026-1032.


การใชแบคทเรยปฏปกษควบคมโรคขอบใบแหงของขาวในสภาพเรอนทดลอง

Using Antagonistic Bacteria to Control Bacterial Blight of Rice under Greenhouse Condition

องคณา กนทาจนทร1) ชนสรน กลนมณ2) รศม ฐตเกยรตพงศ 3)

Angkana Kantajan1) Chanasirin Klinmanee2) Rasamee Dhitikiattipong3)

Abstract Bacterial blight caused by Xanthomonas oryzae pv. oryzae (Xoo), is an important rice disease, and it significantly reduces rice productivity. To control this disease, antibiotics and chemicals are preferably applied but when they have been used continuously, it will have adverse effects on farmers, consumers, and environments. Thus, a government has a policy to reduce the use of chemicals, and promote sustainable agriculture. The objectives of this research were to isolate and screen for potential antagonistic bacteria to control bacterial blight of rice. Three hundred and forty six antagonistic bacteria were isolated by tissue transplanting and dilution plate from rice plant parts and rhizosphere soil across rice field of different provinces, upper Northeastern Thailand such as Kalasin, Kon Kaen, Nakorn Phanom, Bueng Kan, Mukdahan, Mahasarakham, Loei, Sakon Nakhon, Nong Khai, Nongbua Lumphu, and Udon Thani. The antagonistic bacteria were screened invite for inhibition of Xoo using paper disc diffusion method. Six isolates were selected, namely BMKM001, BKLS022, BKKN005, BKKN006, BSKN004, and BSKN030. They also were tested for disease control under greenhouse conditions in a randomized complete block (RCB) design trials with 8 replicates. The results showed that BKKN006 and BKLS022 were promising in disease control with the disease severity were 38.5% and 38.8% respectively, whereas in untreated control plants (inoculated) showed high disease severity (76.8%). The gram stain characterization revealed six antagonistic bacteria were gram positive. The molecular identification by 16SrDNA gene sequences showed antagonistic bacteria isolate BKKN006 and BKLS022 had maximum sequence similarity with Bacillus amyloliquefaciens and Bacillus subtilis respectively.Keywords: rice, antagonistic bacteria, bacterial blight, biological control

1) ศนยวจยขาวสกลนคร อ.เมอง จ.สกลนคร 47000 โทรศพท 0-4271-1471

Sakon Nakhon Rice Research Center, Mueang, Sakon Nakhon, 47000 Tel. 0-4271-14712) ศนยวจยขาวพทลง อ.เมอง จ.พทลง 93000 โทรศพท 0-74804111

Phatthalung Rice Research Center, Mueang, Phatthalung Tel. 0-7480-41113) กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว จตจกร กรงเทพ 10900 โทรศพท 0-2579-7892 Division of Rice Research and Development, Rice Department, Chatuchak, Bangkok 10900 Tel. 0-2579-7892


บทคดยอ โรคขอบใบแหงของขาว เกดจากเชอแบคทเรย Xanthomonas oryzae pv. oryzae เปนโรคทมความสาคญ เมอเกดการระบาดทาใหผลผลตของขาวลดลง การใชสารปฏชวนะและสารเคมเปนวธการปองกนกาจดทใหผลด แตเมอใชอยางตอเนองจะกอใหเกดผลกระทบตอเกษตรกร ผบรโภค และสงแวดลอม ประกอบกบรฐบาลมนโยบายลดการใชสารเคม และสงเสรมการทาเกษตรกรรมยงยน ดงนนการวจยในครงนจงมวตถประสงคเพอแยกและคดเลอกเชอแบคทเรยปฏปกษทมศกยภาพในการปองกนกาจดโรคขอบใบแหงของขาว แยกเชอแบคทเรยปฏปกษจากสวนตางๆ ของตนขาว และดนบรเวณรอบราก จากแปลงนาเกษตรกรในจงหวดตางๆ ของภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน ไดแก กาฬสนธ ขอนแกน นครพนม บงกาฬ มกดาหาร มหาสารคาม เลย สกลนคร หนองคาย หนองบวลาภ และอดรธาน โดยวธ tissue transplanting และ dilution plate ไดเชอแบคทเรยบรสทธ 346 ไอโซเลท แลวนามาทดสอบประสทธภาพในการยบยงการเจรญของเชอสาเหตโรคขอบใบแหงโดยวธ paper disc diffusion พบวาแบคทเรยปฏปกษ จานวน 6 ไอโซเลท ไดแก BMKM001, BKLS022, BKKN005, BKKN006, BSKN004 และ BSKN030 มประสทธภาพในการยบยงการเจรญของเชอสาเหตโรคไดดทสด จงนามาทดสอบการควบคมโรคในสภาพเรอนทดลอง วางแผนการทดลองแบบ Randomized Complete Block (RCB) 8 กรรมวธ 4 ซา พบวา ไอโซเลท BKKN006 และ BKLS022 ใหผลในการควบคมโรคไดด โดยมเปอรเซนตความรนแรงของโรค 38.5 และ 38.8 เปอรเซนต ซงไมแตกตางจากกรรมวธทใชสารปองกนกาจดโรค แตแตกตางกบกรรมวธชดควบคมทปลกเชอสาเหตโรค ซงมเปอรเซนตความรนแรงของโรคถง 76.8 เปอรเซนต เมอนาแบคทเรยปฏปกษทง 6 ไอโซเลท มาจาแนกตามคณสมบตการยอมแกรม พบวา ทง 6 ไอโซเลท เปนแกรมบวก และเมอระบชนดของแบคทเรยปฏปกษทง 6 ไอโซเลทดวยเทคนคทางชวโมเลกล โดยวเคราะหลาดบนวคลโอไทดของยน 16SrDNA พบวา BKKN006 และ BKLS022 มลาดบนวคลโอไทดเหมอนมากกบเชอ Bacillus amyloliquefaciens และ Bacillus subtilis ตามลาดบ คาสาคญ: ขาว แบคทเรยปฏปกษ โรคขอบใบแหง การควบคมโรคโดยชววธ

คานา โรคขอบใบแหง (Bacterial Blight) สาเหตเกดจากเชอแบคทเรย Xanthomonas oryzae pv. oryzae (Swings et al., 1990) นบวาเปนโรคทมความสาคญทางเศรษฐกจอกชนดหนง ซงเมอเกดอาการระบาดของโรคนแลวทาใหผลผลตของขาวลดลง เมลดลบ นาหนกเบา คณภาพเมลดไมไดมาตรฐาน เปอรเซนตความงอกตา (Ou, 1985) เชอนสามารถทาลายขาวไดตงแตระยะกลา แตกกอ จนถงออกรวง โดยเขาไปตามบาดแผล (wound) รเปดธรรมชาตของใบ (hydrathods) หรอทางราก การปองกนกาจดโรคขอบใบแหงนนมวธปองกนกาจดหลายวธ ไดแก การใชพนธตานทาน การใชสารสกดจากพช และการใชสารปองกนกาจดโรคพช ซงการใชสารปองกนกาจดโรคพช ถอวาเปนวธทใหผลด ในประเทศไทยสารปองกนกาจดโรคขอบใบแหงทใชในปจจบน ไดแก ไอโซโพรไทโอเลน คอปเปอรไฮดรอกไซด เสตรพโตมยซนซลเฟต+ออกซเตทตราไซคลนไฮโดรคลอรไรด ไตรเบซคคอปเปอรซลเฟต ซงการใชสารเคมดงกลาว โดยเฉพาะกลมสารประกอบคอปเปอร และเสตรพโตมยซน สงผลใหเชอสาเหตโรคสามารถปรบตวตานทานตอสารปองกนกาจดโรคพช (ณฏฐมา, 2534) ทาใหประสทธภาพในการควบคมโรคลดลง จงจาเปนตองเพมปรมาณสารปองกนกาจดโรคพชเพอควบคมโรค ทาใหเปนการเพมตนทนการผลต หรออาจตองเปลยนชนดของสารปองกนกาจดโรค บางครงใชเกนความจาเปนทาใหเกดผลเสยตามมา คอพบสารพษตกคางในสภาพแวดลอม ไดแก ดนและนา เกดมลภาวะตอสงแวดลอม กอใหเกดอนตรายตอสขภาพของเกษตรกรและผบรโภค ดงนนการเลอกใชกลยทธในการปองกนกาจดโรคโดยชววธจงเปนอกแนวทางหนงทจะนาไปใชในการควบคมโรคขาว ซงปจจบนมการนาเอาเชอแบคทเรยปฏปกษมาใชในการควบคมเชอสาเหตโรค


ขาว เชน Pseudomanas spp. และ Bacillus spp. โดยเชอแบคทเรยปฏปกษเหลานมกลไกในการเขาทาลายเชอสาเหตโรค ไมวาจะเปน การสรางสารปฏชวนะ การสรางเอนไซมมายอยและทาลายผนงเซลลของเชอโรคพช การแกงแยงแขงขน และการชกนาใหตนพชตานทานตอเชอสาเหตโรค (นพนธ, 2550) เพอเปนทางเลอกใหกบเกษตรกร เพราะเปนวธทใหผลระยะยาวปลอดภยตอสงแวดลอมและผใช ประกอบกบรฐบาลไดมนโยบายลดการใชสารเคม และสงเสรมการทาเกษตรกรรมยงยน เชน เกษตรอนทรย เกษตรทฤษฏใหม เกษตรผสมผสาน (กระทรวงเกษตรและสหกรณ, 2560) ดงนน วตถประสงคในการวจยครงน เพอนาแบคทเรยปฏปกษทมประสทธภาพยบยงในหองปฏบตการ มาทดสอบในสภาพเรอนทดลอง ไดแบคทเรยปฏปกษทมประสทธภาพควบคมโรค นาไปศกษาในขนตอนทดสอบสภาพแปลงทดลอง เพอคดเลอกแบคทเรยปฏปกษทดทสดไปผลตเปนชวภณฑในรปพรอมใชใหแกเกษตรกรในอนาคตตอไป

อปกรณและวธการ1. การแยกแบคทเรยปฏปกษจากสวนตางๆ ของตนขาว นาสวนตางๆ ของตนขาว ไดแก ใบ ลาตน และดนบรเวณรอบรากตนขาว (rhizosphere) จากแปลงนาเกษตรกรในจงหวดตางๆ ของภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน ไดแก กาฬสนธ ขอนแกน นครพนม บงกาฬ มกดาหาร มหาสารคาม เลย สกลนคร หนองคาย หนองบวลาภ และอดรธาน มาทาการแยกเชอแบคทเรย เพอคดเลอกแบคทเรยปฏปกษสายพนธทมคณสมบตในการยบยงการเจรญของเชอแบคทเรยสาเหตโรคขอบใบแหงของขาว ตามวธการดงน 1.1 การแยกเชอแบคทเรยจากใบขาวโดยวธ tissue transplanting ตดใบขาวขนาดประมาณ 3×3 มลลเมตร จากนนนามาแชใน 1 เปอรเซนต sodium hypochlorite นาน 3-5 นาท ลางดวยนากลนนงฆาเชอ 2 ครง ซบใหแหงบนกระดาษกรองนงฆาเชอ แลวนาชนสวนของใบขาวทตดไดวางลงบนอาหาร Nutrient Agar (NA) ในจานอาหารเลยงเชอ จานวน 4 ชนตอจานอาหารเลยงเชอ ใชเขมเขยชนดลป (loop) แตะโคโลนของเชอแบคทเรยทเกดขนรอบเนอเยอของใบขาว นาไป cross streak บนอาหาร NA บมทอณหภมหองเปนเวลา 24-48 ชวโมง เลอกเอาโคโลนเดยวๆ (single colony) เพอใหไดเชอบรสทธ และนาไปใชในการศกษาตอไป 1.2 การแยกเชอแบคทเรยจากลาตนของขาวโดยวธ dilution plating นาลาตนของขาวมาแชดวย 1 เปอรเซนต sodium hypochlorite ลางดวยนาเปลา 2 ครง นามาบดในนากลนนงฆาเชอ แลวแชทงไว 3-5 นาท ทาการเจอจางสารแขวนลอยตวอยางใหมความเขมขนท 10-4 -10-5 เทา จากนนดดสารแขวนลอยทไดปรมาตร 100 ไมโครลตร นาไปเกลย (spread) บนอาหาร NA บมเชอไวทอณหภมหอง เปนเวลานาน 24-48 ชวโมง แลวคดเลอกเชอแบคทเรยโคโลนเดยวไปทาการแยกใหไดเชอบรสทธตอไป 1.3 การแยกเชอแบคทเรยจากดนรอบรากตนขาว โดยวธ soil dilution plating นาตวอยางดน จานวน 1 กรม ใสลงใน flask ทมนากลนฆาเชอ 10 มลลลตร นาไปเขยาใหดนกระจายตว จากนนทาการเจอจางสารแขวนลอยตวอยางใหมความเขมขนท 10-4-10-5 เทา จากนนดดสารแขวนลอยทไดปรมาตร 100 ไมโครลตร ไป spread บนอาหาร NA บมเชอไวทอณหภมหอง เปนเวลานาน 24-48 ชวโมง แลวคดเลอกเชอแบคทเรยโคโลนเดยวไปทาการแยกใหไดเชอบรสทธตอไป

2. การทดสอบประสทธภาพของแบคทเรยปฏปกษในการยบยงการเจรญของเชอแบคทเรย Xanthomonas oryzae pv. oryzae สาเหตโรคขอบใบแหงของขาวบนอาหารเลยงเชอในสภาพหองปฏบตการ ทดสอบประสทธภาพของแบคทเรยปฏปกษในการยบยงการเจรญของเชอแบคทเรยสาเหตโรคขอบใบแหงดวยวธ paper disc diffusion โดยเลยงเชอแบคทเรยบรสทธทแยกไดจากสวนตางๆ ของตนขาวและดนรอบ


รากตนขาว ในอาหาร NA อาย 24-48 ชวโมง เตรยมเปนเซลลแขวนลอย (bacterial suspension) ในนานงฆาเชอ ปรบปรมาณเชอดวยเครอง Spectrophotometer ใหมคา optical density (OD) ท A600 เทากบ 0.2 จะไดเซลลแขวนลอยของเชอประมาณ 108 หนวยโคโลนตอมลลลตร ใชไมโครไปเปตดดเซลลแขวนลอยเชอแบคทเรยสาเหตโรคขอบใบแหงไอโซเลทจากจงหวดอดรธาน ปรมาตร 1 มลลลตร เตมลงในอาหารเหลว NA ทหลอมและทงใหอน (อณหภมประมาณ 45 องศาเซลเซยส) ปรมาตร 20 มลลลตร ผสมใหเขากนแลวเทลงจานเลยงเชอ ทงไวใหผวหนาอาหารแหงประมาณ 2-3 ชวโมง จากนนหยดเซลลแขวนลอยเชอแบคทเรยปฏปกษแตละไอโซเลท ลงบนแผน paper disc ขนาดเสนผาศนยกลาง 6 มลลเมตร แผนละ 10 ไมโครลตร ทงไวจนหมาด ใชปากคบทลนไฟฆาเชอ คบแผน paper disc ดงกลาว วางบนผวหนาอาหารทผสมเชอแบคทเรยสาเหตโรคขอบใบแหง จานวน 4 จดตอจานเลยงเชอ ตรงกลางวางแผน paper disc ทหยดนากลนนงฆาเชอเปนตวอยางเปรยบเทยบ บมทอณหภมหอง ตรวจผลหลงการทดสอบ 48 ชวโมง โดยวดความกวางของเสนผานศนยกลางโคโลนบรเวณใส (clear zone)

3. การทดสอบประสทธภาพของแบคทเรยปฏปกษในการควบคมเชอแบคทเรย Xanthomonas oryzae pv. oryzae สาเหตโรคขอบใบแหงของขาวในสภาพเรอนทดลอง วางแผนการทดลองแบบ Randomized Complete Block (RCB) ม 8 กรรมวธๆ ละ 4 ซา ดงน กรรมวธท 1 พนแบคทเรยปฏปกษไอโซเลท BSKN004 + ปลกเชอแบคทเรยสาเหตโรคขอบใบแหง กรรมวธท 2 พนแบคทเรยปฏปกษไอโซเลท BKKN006 + ปลกเชอแบคทเรยสาเหตโรคขอบใบแหง กรรมวธท 3 พนแบคทเรยปฏปกษไอโซเลท BMKM001 + ปลกเชอแบคทเรยสาเหตโรคขอบใบแหง กรรมวธท 4 พนแบคทเรยปฏปกษไอโซเลท BKKN005 + ปลกเชอแบคทเรยสาเหตโรคขอบใบแหง กรรมวธท 5 พนแบคทเรยปฏปกษไอโซเลท BSKN030 + ปลกเชอแบคทเรยสาเหตโรคขอบใบแหง กรรมวธท 6 พนแบคทเรยปฏปกษไอโซเลท BKLS022 + ปลกเชอแบคทเรยสาเหตโรคขอบใบแหง กรรมวธท 7 พนสารเคมปองกนกาจดโรคขอบใบแหงซงคไทอะโซล (ไทแบค) + ปลกเชอแบคทเรย สาเหตโรคขอบใบแหงตามอตราแนะนา (80 มลลลตร ตอนา 20 ลตร ) กรรมวธท 8 พนนาเปลา + ปลกเชอแบคทเรยสาเหตโรคขอบใบแหง (ชดควบคม) ปกดาขาวพนธขาวดอกมะล 105 อาย 25 วน ในกระถางขนาดเสนผานศนยกลาง 8 นว 2 ตนตอกระถาง

จานวน 32 กระถาง ทาการพนเซลลแขวนลอยของแบคทเรยปฏปกษทไดคดเลอกไวจานวน 6 ไอโซเลท ในอตรา 40 มลลลตรตอกระถาง จานวน 3 ครง เมอขาวอาย 30 37 และ 44 วน หลงจากพนเซลลแขวนลอย 24 ชวโมง ปลกเชอแบคทเรยสาเหตโรคขอบใบแหงไอโซเลทจากจงหวดอดรธาน ความเขมขน 108 หนวยโคโลนตอมลลลตร โดยตดปลายใบขาวทตาแหนงสามใบบนของตนขาว ระยะหางจากปลายใบ 1 เซนตเมตร พนสารเคมปองกน

กาจดโรคขอบใบแหงซงคไทอะโซล (ไทแบค) หลงจากปลกเชอ 7 วนในกรรรมวธท 7 บนทกผลหลงจากปลกเชอ 14 วน โดยวดความยาวของแผลทเกดจากโรคขอบใบแหง และความยาวของใบขาวทไดรบการปลกเชอไว โดยสมวดจานวน 10 ใบตอกระถาง จากนนนาไปคานวณหาเปอรเซนตความรนแรงของโรคขอบใบแหงในทกกรรมวธ เปรยบเทยบกบกรรมวธควบคมทปลกเชอสาเหตโรคและกรรมวธทใชสารเคม แลวนาไปวเคราะหคาทางสถต

4. การทดสอบคณสมบตทางสณฐานวทยาและระบชนดของแบคทเรยปฏปกษ นาแบคทเรยปฏปกษทมประสทธภาพสงสดในการควบคมเชอแบคทเรยสาเหตโรคขอบใบแหงของขาวในสภาพเรอนทดลอง มาตรวจดลกษณะเซลล ดวยวธยอมสแกรม โดยนาแบคทเรยปฏปกษมาเกลยเปนผวบาง (smear) บนแผนสไลดทสะอาด ปลอยใหแหง ตรงดวยความรอนโดยผานเปลวไฟ 2-3 ครง หยด crystal violet บนรอยเกลยของเชอใหทวม ทงไว 1 นาท แลวเทสออก หยดสารละลาย gram’s iodine ทงไว 1 นาท ลางสออก


ดวยเอทลแอลกอฮอล 95 เปอรเซนต ทงไว 15 วนาท ลางนาสะอาด หยด safranin บนรอยเกลยประมาณ 15-30 วนาท ลางนาและซบใหแหง ตรวจดดวยกลองจลทรรศนทกาลงขยายของเลนสวตถ 100 เทา ถาเชอแบคทเรยเปนแกรมบวกจะตดสมวงของ crystal violet แกรมลบจะตดสของ safranin พรอมทงระบชนดของแบคทเรยปฏปกษโดยวเคราะหลาดบนวคลโอไทดของยน 16SrDNA เปรยบเทยบความเหมอนในฐานขอมล Gene Bank (NCBI) ดวยโปรแกรม BLAST

ผลการทดลองและวจารณ1. การแยกแบคทเรยปฏปกษจากสวนตางๆ ของตนขาว แยกเชอแบคทเรยจากสวนตางๆ ของตนขาว ไดแก ใบ ลาตน และดนบรเวณรอบรากตนขาว(rhizosphere) จากแปลงนาเกษตรกรในจงหวดตางๆ ของภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน ไดแก กาฬสนธ ขอนแกน นครพนม บงกาฬ มกดาหาร มหาสารคาม เลย สกลนคร หนองคาย หนองบวลาภ และอดรธาน เพอนามาใชทดสอบประสทธภาพการเปนแบคทเรยปฏปกษกบเชอแบคทเรยสาเหตโรคขอบใบแหง สามารถแยกเชอแบคทเรยไดทงหมด 346 ไอโซเลท โดยจงหวดกาฬสนธ แยกเชอแบคทเรยได 24 ไอโซเลท ขอนแกน 13 ไอโซเลท นครพนม 33 ไอโซเลท บงกาฬ 16 ไอโซเลท มกดาหาร 12 ไอโซเลท มหาสารคาม 40 ไอโซเลท เลย 21 ไอโซเลท สกลนคร 78 ไอโซเลท หนองคาย 30 ไอโซเลท หนองบวลาภ 21 ไอโซเลท และอดรธาน 58 ไอโซเลท โดยสามารถแยกเชอแบคทเรยจากใบขาว ตนขาว และดนรอบรากตนขาว ไดจานวน 65 74 และ 207 ไอโซเลท ตามลาดบ (Table 1) จากการแยกเชอแบคทเรยจะเหนไดวาสามารถแยกเชอแบคทเรยจากดนรอบรากตนขาวไดปรมาณมากกวาใบและลาตนเนองจากในสภาพธรรมชาตแลวภายในดนมนเวศเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของแบคทเรยมากกวาบนผวใบ (Barber and Lynch, 1977)

2. การทดสอบประสทธภาพของแบคทเรยปฏปกษในการยบยงการเจรญของเชอแบคทเรย Xanthomonas oryzae pv. oryzae สาเหตโรคขอบใบแหงของขาวบนอาหารเลยงเชอในสภาพหองปฏบตการ จากการนาเชอแบคทเรยบรสทธทแยกไดมาทดสอบประสทธภาพในการยบยงการเจรญของเชอแบคทเรยสาเหตโรคขอบใบแหงของขาวโดยวธ paper disc diffusion บนอาหารเลยงเชอในสภาพหองปฏบตการ พบวา มเชอแบคทเรยบรสทธทสามารถยบยงการเจรญของเชอแบคทเรยสาเหตโรคขอบใบแหงของขาวไดจานวน 58 ไอโซเลท จากทงหมด 346 ไอโซเลท คดเลอกแบคทเรยปฏปกษทมความกวางบรเวณใส 10 มลลเมตรขนไป จานวน 16 ไอโซเลท มาทดสอบประสทธภาพในการยบยงการเจรญของเชอแบคทเรยสาเหตโรคขอบใบแหงซาอกครง จากผลการทดสอบพบวา เชอแบคทเรยปฏปกษจานวน 6 ไอโซเลท แสดงประสทธภาพในการยบยงการเจรญของเชอแบคทเรยสาเหตโรคขอบใบแหงของขาวได ไอโซเลท BSKN004 ทแยกไดจากดนรอบรากตนขาวแสดงประสทธภาพในการยบยงการเจรญของเชอแบคทเรยสาเหตโรคขอบใบแหงของขาวไดดทสด ใหความกวางบรเวณใส เทากบ 15.8 มลลเมตร รองลงมา คอ BKKN006, BMKM00,1 BKKN005, BSKN030 และ BKLS022 ใหความกวางบรเวณใส เทากบ 14.3 12.0 11.7 11.7 และ 10.8 มลลเมตร ตามลาดบ (Table 2, Fig. 1) สอดคลองกบการทดลองของสจนต (2545) พบวา แบคทเรยปฏปกษไอโซเลท SPR31 ทแยกไดจากดนรอบรากตนขาว แสดงประสทธภาพในการยบยงการเจรญของเชอแบคทเรยสาเหตโรคขอบใบแหงไดดทสด โดยใหความกวางบรเวณใส 15.3 มลลเมตร

3. การทดสอบประสทธภาพของแบคทเรยปฏปกษในการควบคมเชอแบคทเรย Xanthomonas oryzae pv. oryzae สาเหตโรคขอบใบแหงของขาวในสภาพเรอนทดลอง นาแบคทเรยปฏปกษทมประสทธภาพในการยบยงการเจรญของเชอแบคทเรยสาเหตโรคขอบใบแหงของ


ขาวบนอาหารเลยงเชอในสภาพหองปฏบตการ จานวน 6 ไอโซเลท มาทดสอบในสภาพเรอนทดลอง โดยเปรยบเทยบกบกรรมวธควบคมปลกเชอสาเหตโรคขอบใบแหงของขาว และกรรมวธทพนสารเคม ผลการทดสอบพบวา กรรมวธทพนเชอแบคทเรยปฏปกษไอโซเลท BKKN006 และ BKLS022 ใหผลในการควบคมโรคไดดทสด โดยมเปอรเซนตความรนแรงของโรคเพยง 38.5 และ 38.8 เปอรเซนต ซงไมแตกตางอยางมนยสาคญทางสถตกบกรรมวธทพนดวยสารเคมปองกนกาจดโรคขอบใบแหงของขาว ซงมเปอรเซนตความรนแรงของโรค 32.4 เปอรเซนต รอง

Table 1 Number of samples collected from different provinces in

Northeastern Thailand

Provinces Number of samples Total Leaf Stem Rhizosphere soil

Kalasin 2 6 16 24Khon Kaen 5 3 4 13Nakhon Panom 11 3 19 33Mukdahan 3 0 9 12Bueng Kan 3 3 10 16Maha Sarakham 7 12 21 40Loei 7 4 10 21Nong Khai 2 7 21 30Nong Bua Lam Phu 6 9 6 21Sakon Nakhon 13 20 45 78Udon Thani 6 6 46 58

Total 65 74 207 346

Table 2 Clear zone from 16 bacterial isolates with efficacy in inhibition of Xanthomonas oryzae pv. oryzae, a pathogen of bacterial

No. Antagonistic Bacteria Clear zone (mm)1) No. Antagonistic Bacteria Clear zone (mm)1)

1 BKLS019 7.9e 9 BSKN012 8.5de 2 BKLS022 10.8bc 10 BSKN030 11.7b 3 BKKN005 11.7b 11 BUDN007 7.8e 4 BKKN006 14.3a 12 BUDN012 3.5f 5 BMDH002 9.5cd 13 BUDN018 4.5f 6 BMKM001 12.0b 14 BUDN020 7.9e 7 BSKN004 15.8a 15 BUDN034 8.0e 8 BSKN007 7.9e 16 BUDN038 7.9e

CV (%) 11.38 1) Clear zone = (diameter of clear zone - diameter of paper disc)/2 Means followed by a common letter are not significantly different at the 5% level by DMRT


ลงมาไดแก กรรมวธทพนเชอแบคทเรยปฏปกษไอโซเลท BKKN005, BSKN004, BSKN030 และ BMKM001 โดยมเปอรเซนตความรนแรงของโรค 40.1 43.1 44.0 และ 46.0 เปอรเซนต ตามลาดบ ในขณะทกรรมวธชดควบคมทปลกเชอสาเหตโรคขอบใบแหงของขาวนนมเปอรเซนตความรนแรงของโรคถง 76.8 เปอรเซนต (Table 3) สอดคลองกบการทดลองของสจนต (2545) ทคดเลอกเชอแบคทเรยปฏปกษจากแหลงตางๆ จากใบ เมลด และดนบรเวณรากขาว พบวา เชอ Bacillus sp. และเชอ Pseudomonas sp. สามารถควบคมการเกดโรคขอบใบแหงของขาวทเกดจากเชอแบคทเรย X. oryzae pv. oryzae ในสภาพเรอนทดลอง โดยการจมราก และฉดพนบนใบ เกดโรคเพยง 27-34 เปอรเซนต ในขณะทชดควบคมปลกเชอสาเหตโรคเกดโรค 69 เปอรเซนต จากการทดสอบจะเหนไดวาเชอแบคทเรยปฏปกษไอโซเลท BSKN004 และ BMKM006 ซงเปนเชอทแยกไดจากดนบรเวณรอบรากตนขาวนน แสดงประสทธภาพในการยบยงการเจรญของเชอแบคทเรยสาเหตโรคขอบใบแหงของขาวในสภาพหองปฏบตการไดดทสด แตเมอนามาทดสอบในสภาพเรอนทดลองกลบพบวาเชอแบคทเรยปฏปกษไอโซเลท

Fig. 1 Clear zones as the result of growth inhibition of Xanthomonas oryzae pv. oryzae, pathogen of bacterial blight on NA form bacterial isolates BMKM001, BKLS022, BKKN005, BKKN006, BSKN004 and BSKN030

Table 3 Effect of spraying antagonistic bacterial isolates on disease severity under greenhouse conditions

Treatment Disease Severity (%)1)

Antagonistic bacterial isolate BMKM001 46.0cAntagonistic bacterial isolate BKLS022 38.8abAntagonistic bacterial isolate BKKN005 40.1cAntagonistic bacterial isolate BKKN006 38.5abAntagonistic bacterial isolate BSKN004 43.1bc Antagonistic bacterial isolate BSKN030 44.0bcChemical bactericide 32.4aControl (Inoculation with Xanthomonas oryzae pv. oryzae) 76.8d

CV (%) 17.41) % Disease Severity = (Lesion length/ Leaf length) ×100Means followed by a common letter are not significantly different at the 5% level by DMRT


BKKN006 มความสามารถในการควบคมโรคไดดกวาไอโซเลท BSKN004 อาจเปนเพราะวาแบคทเรยปฏปกษไอโซเลท BKKN006 มความทนทานตอสภาพอณหภมสงและแสงแดดในสภาพเรอนทดลองไดดกวา ซงสอดคลองกบรายงานของนพนธ (2550) ทกลาววา เชอแบคทเรยทเปนเชอปฏปกษ เชนเชอแบคทเรย Bacillus spp. มความสามารถทนทานตอสภาพแวดลอมบางสภาวะไดดกวาเชอแบคทเรยชนดอน ทงยงสามารถสรางเอนโดสปอร (endospore) เมอเจรญในสภาพแวดลอมทไมเหมาะสม จงชวยใหมชวตรอดในสภาพแวดลอมดงกลาวได

การทดสอบคณสมบตทางสณฐานวทยาและระบชนดของแบคทเรยปฏปกษ เมอนาแบคทเรยปฏปกษทง 6 ไอโซเลท ไดแก BMKM001, BKLS022, BKKN005, BKKN006, BSKN004 และ BSKN030 มาจาแนกตามคณสมบตการยอมแกรม พบวา ทง 6 ไอโซเลทยอมตดสมวงของ crystal violet แสดงวาเชอมคณสมบตเปนแกรมบวก และเมอระบชนดของเชอแบคทเรยปฏปกษทง 6 ไอโซเลท พบวา BMKM001 ระบเปนเชอ Bacillus mojavensis BKLS022 ระบเปนเชอ Bacillus subtilis BKKN005, BKKN006 ระบเปนเชอ Bacillus amyloliquefaciens และ BSKN004, BSKN030 ระบเปนเชอ Bacillus sp. ซงสอดคลองกบรายงานของ Wulff et al. (2002) พบวาเชอ B. subtilis, B. pumilus และ B. amyloliquefaciens มความสามารถควบคมโรคเนาดาของกะหลาปล ทเกดจากเชอแบคทเรย Xanthomonas campestris pv. campestris

สรปผลการทดลอง ผลการคดเลอกแบคทเรยปฏปกษจากวธ paper disc diffusion ในสภาพหองปฏบตการ พบวาแบคทเรยปฏปกษ จานวน 6 ไอโซเลท แสดงประสทธภาพในการยบยงการเจรญของเชอแบคทเรยสาเหตโรคขอบใบแหงของขาวได โดยไอโซเลท BSKN004 และBSKN006 แสดงประสทธภาพในการยบยงการเจรญของเชอแบคทเรยสาเหตโรคขอบใบแหงของขาวไดดทสด ใหความกวางบรเวณใส เทากบ 15.8 และ14.3 มลลเมตร ตามลาดบ จากนน จงนาแบคทเรยปฏปกษ ทง 6 ไอโซเลท มาทดสอบการควบคมโรคในสภาพเรอนทดลอง พบวาไอโซเลททมประสทธภาพ คอ BKKN006 และ BKLS022 ใหผลในการควบคมโรคไดดทสด โดยมเปอรเซนตความรนแรงของโรค 38.5 และ 38.8 เปอรเซนต เมอเปรยบเทยบกรรมวธชดควบคมทปลกเชอสาเหตโรคขอบใบแหงของขาวซงมเปอรเซนตความรนแรงของโรคถง 76.8 เปอรเซนต เมอนาแบคทเรยปฏปกษทง 6 ไอโซเลท มาจาแนกตามคณสมบตการยอมแกรม พบวา ทง 6 ไอโซเลท เปนแกรมบวก และเมอระบชนดของเชอแบคทเรยปฏปกษทง 6 ไอโซเลท พบวา BMKM001 ระบเปนเชอ Bacillus mojavensis BKLS022 ระบเปนเชอ Bacillus subtilis BKKN005 BKKN006 ระบเปนเชอ Bacillus amyloliquefaciens และ BSKN004 BSKN030 ระบเปนเชอ Bacillus sp. ดงนนจะเหนไดวาแบคทเรย ปฏปกษไอโซเลท BSKN004 และ BSKN006 เปนเชอแบคทเรยทมประโยชนในการควบคมโรคขอบใบแหงของขาว ซงมศกยภาพในการนาไปทดสอบการควบคมโรคขอบใบแหงของขาวในสภาพแปลงนา เพอพฒนาเปนชวภณฑอยางงายสาหรบเกษตรกรใชในการปองกนกาจดโรคขอบใบแหงของขาวตอไป

เอกสารอางองกระทรวงเกษตรและสหกรณ. 2560. ยทธศาสตรเกษตรและสหกรณ ระยะ 20 ป พ.ศ. 2560-2579.แหลงขอมล: http://

www.oae.go.th, 25 ธนวาคม 2560ณฏฐมา บญวฒน. 2534. บทบาทของพลาสมด ด เอน เอ ของเชอแบคทเรยสาเหตโรคแคงเกอรของสม วทยานพนธ

ปรญญาโท. มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. กรงเทพมหานคร. 73 หนา.ณชกานต นเรวฒกล. 2553. การประเมนประสทธภาพของเชอแบคทเรยปฏปกษเพอควบคมเชอ Sclerotium rolfsii และ

Fusarium oxysporum f. sp. lycopercisi สาเหตโรคทางดนของมะเขอเทศ. ในวารสารเกษตร 26 (ฉบบพเศษ): 147-154 (2553).


นพนธ ทวชย. 2550. การควบคมโรคพชโดยวธธรรมชาต. สานกพมพมหาวทยาลยเกษตรศาสตร. บางเขน. กรงเทพมหานคร. 37 หนา.

ปยรตน ธรรมกจวฒน รงนภา คงสวรรณ เพลนพศ สงสงข ณฏฐมา โฆษตเจรญกล และ วงศ บญสบสกล. 2553. การคดเลอก และทดสอบประสทธภาพเชอ Bacillus spp. ในการควบคม โรคใบไหมหนาววสาเหตจากแบคทเรย. สบคนจาก http://it.doa.go.th/refs/files/1721_2553.pdf. 19 พฤษภาคม 2561.

วรวฒ จฬาลกษณานกล. 2560. จลนทรยในดน. แหลงขอมล:http://www.rspg.org/microbiology/micro_01.htm, 25 ธนวาคม 2560

สจนต แกวฉด. 2545. การคดเลอกแบคทเรยปฏปกษเพอควบคมโรคขอบใบแหงของขาวจากเชอ Xanthomonas oryzae pv. oryzae วทยานพนธปรญญาโท. มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, กรงเทพมหานคร. 80 หนา.

Barber, D.A. and J.M. Lynch. 1977. Microbial growth in the rhizosphere. Soil Biol. Biochem. 9: 305-308.Brien,O. and S.E.Lindow. 1989. Effect of plant species and environmental condition on epiphytic population

sizes of Pseudomonas syringae and other bacteria. J. Phytopathol. 79: 619-627. Intana, W., Yenjit, P., Suwanno, T., Sattasakulchai, S., Suwanno, M. and Chamswarng, C. 2008. Efficacy of

antifungal metabolites of Bacillus spp. for controlling tomato damping-off caused by Pythium aphanidermatum. Walailak Journal of Science and Technology 5(1): 29-38.

Ou, S.H. 1985. Rice Disease. Commonwealth Mycological Institute. Kew, England. 415 p.Swings, J., V. D. Mooter, M. Vauterin, L. Hoste, B. Gillis, T. W. Mew and K. Kersters. 1990. Reclassification

of the causal agents of bacterial blight (Xanthomonas campestris pv. oryzae) and bacterial leaf streak (X.c. pv. oryzicola) of rice as pathovars of X. oryzae (Ishiyama, 1922) sp. Nom. Rev. Int. J. Syst. Bacteriol. 40: 309-311.

Wulff, E.G., Mguni, C.M., Giese, K.M., Fels, J., Lubeck, M., and J., Hockenhull. 2002. Biochemical and molecular characterization of Bacillus amyloliquefaciens, B. subtilis and B. pumilus isolates with distinct antagonistic potential against Xanthomonas campestris pv. campestris. Plant Pathology. 51: 574-584.


การใชจลนทรยปฏปกษควบคมโรคใบจดสนาตาลขาวAntagonistic Microorganism to Control Brown Spot of Rice,

Caused by Bipolaris oryzae ชนสรน กลนมณ1) เสาวนย ศรบว1)

Chanasirin Klinmanee1) Souwanee Sribua1)

Abstract Screening of antagonistic microorganism by dual culture plate method to control brown spot pathogen, Bipolaris oryzae, was conducted. The competent antagonism, which showed 60 – 100 % of inhibition were selected. The five rank of inhibition efficiency of antagonistic bacterial isolates were BKB02, BKB50, BPTL09, BPTL10 and BPTL14, actinomyces isolates were ACNSR09, ACCP03, ACTR01, ACKB01 and ACKB03, and antagonistic fungal isolates were FTR05, FTR01, FPTL02, FTR03 and FNSR14. Under greenhouse condition, all selected isolates were studied the efficiency to control brown spot disease on Phitsanulok 2 rice variety. The experiment was designed as Randomized Complete Block (RCB) with 3 replications. Bacterial and actinomyces isolates were applied as suspension concentrated 108 colony forming unit (CFU)/ml. While fungal isolate suspensions were prepared 106

spores/ml. BPTL14 and BKB50 reduced significantly disease severity by 1.90 and 3.01 %, respectively, when compared with control, without biocontrol agents (12.30%). ACTR01, actinomyces significantly reduced disease severity by 4.99%, compared with control (16.40%). All fungal antagonists did not significantly reduce the disease severity, compared with control. Under paddy field conditions, the experiment was designed as RCB with 4 replications. Bacillus subtilis BPTL14 reduced disease severity by 1.77% but not significantly different when compared with control (2.00%).Keywords: rice, antagonistic, brown spot disease, Bacillus subtilis, biological control

บทคดยอ การคดเลอกจลนทรยปฏปกษจากวธ Dual culture plate ในหองปฏบตการทมเปอรเซนตการยบยงเชอราสาเหตโรค ระหวาง 60 -100 เปอรเซนต โดยคดเลอกจลนทรยปฏปกษทมประสทธภาพแตละชนดจากอนดบทสามารถยบยงไดสงสด จานวน 5 อนดบ ไดแก แบคทเรยปฏปกษ ไอโซเลท BKB02, BKB50, BPTL09, BPTL10 และ BPTL14 แอคตโนมยซส ไอโซเลท ACNSR09, ACCP03, ACTR01, ACKB01 และ ACKB03 และเชอราปฏปกษ ไอโซเลท FTR05, FTR01, FPTL02, FTR03 และ FNSR14 นาแบคทเรยปฏปกษและแอคตโนมยซส มาทดสอบการควบคมโรคในสภาพเรอนทดลองเปรยบเทยบกบสารปองกนกาจดโรคและกรรมวธเปรยบเทยบ โดยปลกขาวพนธพษณโลก 2 จานวน 15 ตนตอกระถาง วางแผนการทดลองแบบ Randomized Complete Block (RCB) 7 กรรมวธ 3 ซา แบคทเรยปฏปกษและแอคตโนมยซส ใชเซลลแขวนลอยและปรบใหมความเขมขน 108 หนวยโคโลนตอมลลลตร พบวาแบคทเรยปฏปกษ ไอโซเลททมประสทธภาพ คอ BPTL14 และ BKB50 มระดบ

1) ศนยวจยขาวพทลง อ.เมอง จ.พทลง 93000 โทรศพท 0-7480-4111 Phatthalung Rice Research Center, Mueang, Phatthalung Tel. 0-7480-4111


ความรนแรงโรคตา คอ 1.90 และ 3.01 เปอรเซนต ตามลาดบ ขณะทกรรมวธเปรยบเทยบมระดบความรนแรงโรค 12.30 เปอรเซนต ซงแตกตางกนทางสถต กลมแอคตโนมยซส ไอโซเลททมประสทธภาพ คอ ACTR01 มระดบความรนแรงโรคตา 4.99 เปอรเซนต ขณะทกรรมวธเปรยบเทยบมระดบความรนแรงโรค 16.40 เปอรเซนต ซงแตกตางกนทางสถต สวนเชอราปฏปกษใชสปอรแขวนลอยทนบความเขมขนดวย haemacytometer และปรบความเขมขนใหไดท 106 สปอรตอมลลลตร พบวา ทกไอโซเลทไมมประสทธภาพในการควบคมโรค เนองจากมระดบความรนแรงโรคสงกวากบกรรมวธเปรยบเทยบ จากนนคดเลอกจลนทรยปฏปกษทมประสทธภาพในการควบคมโรคไปทดสอบในสภาพแปลงทดลอง วางแผนการทดลองแบบ RCB 5 กรรมวธ จานวน 4 ซา พบวา การใช Bacillus subtilis BPTL14 เพอควบคมโรคมระดบความรนแรงของโรคตาทสด คอ 1.77 เปอรเซนต ขณะทกรรมวธเปรยบเทยบ มระดบความรนแรงโรค 2.00 เปอรเซนต ซงไมแตกตางทางสถต คาสาคญ: ขาว จลนทรยปฏปกษ Bacillus subtilis โรคใบจดสนาตาล การควบคมโรคโดยชววธ

คานา โรคใบจดสนาตาล มสาเหตเกดจากเชอรา Bipolaris oryzae (Syn: Helminthosporium oryzae) อาการของโรคพบแผลบนใบขาว ลกษณะกลมหรอรปไข สนาตาล และมวงกลมสเหลองทลอมรอบแผลเกดจากสารพษทเชอราสาเหตโรคสรางขน แตบางครงมแผลรอยเปอนคลายสนมแตไมมวงกลมสเหลองลอมรอบแผล พบการระบาดตงแตระยะกลา จนถงระยะออกรวง แผลยงสามารถเกดบนเมลดขาวเปลอก และเปนเชอสาเหตโรคเมลดดาง บางแผลมขนาดเลก บางแผลอาจใหญคลมเมลดขาวเปลอก ทาใหเมลดขาวเปลอกสกปรก เสอมคณภาพ เมอนาไปส ขาวสารจะหกงาย การแพรระบาดของโรคเกดจากสปอรของเชอราปลวไปตามลมและตดไปกบเมลด พบการระบาดสรางความเสยหายในขาวพนธพษณโลก 2 กข31 กข41 ชยนาท 1 ปทมธาน 1 สพรรณบร 2 สงขหยดพทลง เลบนกปตตาน เปนตน การระบาดรนแรงขนในแปลงนาทวทกภาคของประเทศไทย โดยเฉพาะพนทปลกขาวอยางตอเนอง แนวทางการปองกนกาจดโรคโดยวธผสมผสาน เพอลดการใชสารปองกนกาจดโรค ประกอบดวย หนงในหลายๆ วธ คอ การควบคมโรคโดยชววธ ทใชกลไกการควบคมโรคโดยจลนทรยปฏปกษ เชน การแขงขน การสรางสารปฎชวนะ การชกนาใหพชตานทานตอโรค การสงเสรมการเจรญเตบโตของพช เปนตน ซงทาใหลดปรมาณของเชอสาเหต หรอลดปฏกรยาการเกดโรคจากเชอสาเหตทอยในระยะทมปฏกรยาหรอระยะพกตว โดยการใชจลนทรยชนดหนง หรอมากกวา 1 ชนด ควบคมเชอสาเหตโรค จลนทรยปฏปกษทมรายงานการควบคมโรคพชโดยชววธ ไดแก เชอราปฏปกษ เชน Trichoderma spp., Chaetomium spp., Gliocladium spp. และ Talaromyces flavus (teleomorph of Penicillium sp.) แบคทเรยปฏปกษ เชน Bacillus spp., Pseudomonas spp. และแอคตโนมยซส เชน Streptomyces sp.(Gnanamanickam, 2002) การวจยครงนเพอนาจลนทรยปฏปกษทมประสทธภาพยบยงในหองปฏบตการ ทาการทดสอบในสภาพเรอนทดลอง และแปลงทดลอง เพอใหไดจลนทรยปฏปกษทมประสทธภาพในการควบคมโรค และนาไปศกษาในขนตอนการทาชวภณฑทสามารถขยายผลแกเกษตรกรนาไปใชตอไป

อปกรณและวธการ1. แยกจลนทรยจากดนรอบรากขาวและชนสวนของตนขาว 1.1 การแยกเชอแบคทเรยดวยวธ soil dilution plate โดยสมเกบตวอยางดนจากแปลงนาตามแนวเสนทแยงมมของแปลงนาขาว ทความลก 0-15 เซนตเมตร จานวน 5 จด ๆ ละ 500 กรม รวมเปนหนงตวอยางตอหนงพนทปลก นาตวอยางดน จานวน 1 กรมตอตวอยาง ใสลงในหลอดทมนากลนฆาเชอ ปรมาณ 10 มลลลตร นาไปเขยาใหดนกระจายตวในนากลน จากนนทาการเจอจางสารแขวนลอยตวอยางดนใหมความเขมขนท 10-4 -10-5


เทา ดดสารแขวนลอยทได ปรมาตร 0.1 มลลลตร ไปเกลยใหทวบนอาหาร Nutrient agar (NA) บมเชอทอณหภมหอง เปนเวลานาน 24-48 ชวโมง คดเลอกเชอแบคทเรยโคโลนเดยวไปทาการแยกใหไดเชอบรสทธและใหรหสเชอแตละไอโซเลท 1.2 การแยกเชอแบคทเรยดวยวธ tissue transplanting โดยนาใบขาวทปกตมาตดเปนชนขนาด 3-5 มลลเมตร แชในสารละลายคลอรอก ความเขมขน 10 เปอรเซนต นาน 3-5 นาท ลางดวยนากลนทนงฆาเชอ นาน 2-3 นาท 3 ครง ซบใหแหง แลววางบนอาหาร NA บมเชอทอณหภมหอง เปนเวลา 24-48 ชวโมง การแยกเชอจากบรเวณผวใบทแสดงอาการของโรค ตดใบพชใสในขวดนานงฆาเชอ แชทงไวและเขยาเปนเวลา 30 นาท ทาการเจอจางและเกลยบนอาหาร NA บมทงไว 24-48 ชวโมง เกบโคโลนเดยวนาไปเลยงใหไดเชอบรสทธและใหรหสเชอ การแยกเชอจากทอนาและทออาหาร เลอกเกบเชอทเจรญอยในทอนาและทออาหาร บรเวณเสนใบและลาตน โดยลางบรเวณผวพชดวยสารละลายคลอรอก ความเขมขน 10 เปอรเซนต ลางดวยนาเปลา 2 ครง นาตวอยางมาบดในนานงฆาเชอ และแชทงไว 3-5 นาท นาไปเจอจาง และเกลยบนอาหาร ทาเชนเดยวกบการแยกจากผวใบ 1.3 การแยกเชอแอคตโนมยซส โดยใชเทคนค Dilution spread plate แยกเชอใหบรสทธ บนอาหารเลยงเชอ ไดแก Starch-Casein agar (SC), International Streptomyces Project3 (ISP3) และ Inhibititory Mold Agar - 2 (IMA- 2) ใชเขมเขยยายเชอทคาดวาจะเปนเชอแอคตโนมยซสทเจรญขนบนอาหารเลยงเชอ นาเชอไปบมทอณหภมหอง เปนเวลา 3 – 7 วน เกบรวบรวมเชอแอคตโนมยซสทแยกไดไวบนอาหาร SC, ISP3 และ IMA- 2 เพอใชศกษาตอไป การเกบรกษาเชอจลนทรยบรสทธ โดยเลยงเชอแบคทเรยบนอาหารเลยงเชอ NA ในจานเลยงเชอ เพอเพมปรมาณเชอ จากนนนาเชอ ประมาณ 3-5 ลป ใสในสารละลายกลเซอรอล ความเขมขน 20 เปอรเซนต ปรมาตร 1 มลลลตรตอหลอดทดลอง เกบรกษาไวทตควบคมอณหภม - 20 องศาเซลเซยส และเกบบนอาหารเอยง NA เททบดวยพาราฟน เพอใชทดสอบตอไป สวนเชอแอคตโนมยซสทเจรญบนอาหารเลยงเชอ SC, ISP3 และ IMA- 2 โดยลดปรมาณวน 0.3 เปอรเซนต เกบในตเยน อาจเกบสปอรและเสนใยไว กลเซอรอล ความเขมขน 10 เปอรเซนต ทอณหภม -20 องศาเซลเซยส สวนเชอราสปอรเดยวๆ จะเลยงบนอาหาร Potato Dextrose Agar (PDA) หลงจากนนเกบเชอทเจรญจนเตมจานเลยงเชอไวทต เยน 4 องศาเซลเซยส หรอตดเสนใยทเจรญบนอาหารแขงใสในขวดไวอลทบรรจกลเซอรอล ความเขมขน 10 เปอรเซนต

2. ทดสอบประสทธภาพของจลนทรยในการยบยงการเจรญของเชอราสาเหตโรคในหองปฏบตการ นาเชอราสาเหตโรคทเจรญบนอาหาร PDA อาย 7 วน มาทดสอบ โดยการใช cork borer ขนาดเสนผานศนยกลาง 5 มลลเมตร ทผานการฆาเชอแลว เจาะบรเวณรอบนอกของโคโลนของเชอรา ออกเปนชนเชอกลมๆ (culture disc) จากนนใชเขมเขยยายชนเชอราสาเหตโรค วางไวทจดศนยกลางของจานอาหารเลยงเชอ PDA บมไวเปนเวลา 2 วน จงยายแบคทเรย หรอ แอคตโนมยซส โดยใชเขมเขยแตะเซลลทมอาย 48 ชวโมง มาวาง 4 จด บนอาหารเลยงเชอทมเชอราสาเหตโรคเจรญอยตรงกลาง โดยวาง 4 จด ตรงขามกนในแนวกากบาท บมเชอท 28 องศาเซลเซยส วดความกวางของโคโลนของเชอราสาเหตโรค 7 วนหลงการปลกเชอ และใชการคดเลอกวธ Dual culture plate โดยนาเชอรา B. oryzae อาย 7 วน มาวางบนอาหาร PDA วางหางจากขอบจานอาหารเลยงเชอ 2 เซนตเมตร จากนนวางเชอรา หรอแบคทเรย หรอแอคตโนมยซส ในแนวตรงกนขามกบเชอสาเหตโรค และหางจากขอบจานอาหารเลยงเชอ 2 เซนตเมตร บมเชอไวทอณหภมหอง เปนเวลา 7 วน วดบรเวณยบยง และคานวณหาเปอรเซนตการยบยงตามสตรดงน

เปอรเซนตยบยงการเจรญ = (R1-R2) ×100 R1


โดย R1 = เสนผานศนยกลางโคโลนของเชอราในชดควบคม R2 = เสนผานศนยกลางโคโลนของเชอราในจานเลยงเชอรวม วางแผนแบบ Completely Randomized Design (CRD) ในแตละกรรมวธ ทา 3 ซา การคดเลอกเชอราปฏปกษในการควบคมเชอราสาเหตโรคของขาวโดยวธ dual culture plate โดยประมาณคาการยบยง ดงน (เกษม, 2532) มากกวา 75 เปอรเซนต มประสทธภาพในการยบยงสงมาก 61- 75 เปอรเซนต มประสทธภาพในการยบยงสง 51- 60 เปอรเซนต มประสทธภาพในการยบยงปานกลาง นอยกวา 50 เปอรเซนต มประสทธภาพในการยบยงตา

3. ทดสอบประสทธภาพของจลนทรยปฏปกษควบคมโรคในสภาพเรอนทดลอง 3.1 นาแบคทเรยปฏปกษและแอคตโนมยซสทมประสทธภาพดมาทาการทดสอบ โดยเลยงแบคทเรยปฏปกษบนอาหาร NA อณหภมหอง นาน 48 ชวโมง และเลยงแอคตโนมยซสบนอาหาร SC, ISP3 และ IMA-2 จากนนนามาเตรยมเซลลแขวนลอยและปรบใหมความเขมขน 108 หนวยโคโลนตอมลลลตร โดยนาเซลลแขวนลอยของเชอแบคทเรยปฏปกษทไดมาวดคาการดดกลนแสง (OD) ทความยาวชวงคลน 600 นาโนเมตร และปรบความเขมขนของเซลลแขวนลอยแบคทเรยปฏปกษจนมคาการดดกลนแสงเทากบ 0.2 เปรยบเทยบประสทธภาพกบสารปองกนกาจดโรคพชโพรพโคนาโซล สวนแอคตโนมยซสเปรยบเทยบประสทธภาพกบสารปองกนกาจดโรคพชเบนซมดาโซล โดยใชสารปองกนกาจดโรคพช อตราแนะนา ทาการพนเซลลแขวนลอยของแบคทเรยปฏปกษและแอคตโนมยซส เมอขาวอาย 21, 28 และ 35 วน ปรมาตร 20 มลลลตรตอกระถาง หลงการพนครงสดทาย 1 วน จงปลกเชอราสาเหตโรคทมความเขมขนของสปอร (inoculum) เทากบ 5x104 สปอรตอมลลลตร พนใหทวถง โดยพนทงดานบนและดานขางของตนขาวอยางสมาเสมอ ปรบสภาพแวดลอมใหเหมาะสมตอการเกดโรค โดยรกษาความชนใหพอเหมาะกบการเกดโรค 3.2 นาเชอราปฏปกษทคดเลอกแลววามประสทธภาพในการควบคมโรคมาทาการทดสอบ โดยเลยงเชอราปฏปกษบนอาหารเลยงเชอราสตรสรางสปอร นาเชอไปกระตนใหสรางสปอรภายใตแสงฟลโอเรสเซนต ท 25 องศาเซลเซยส เปนเวลา 14 วน ใชลปขดสปอรของเชอราใหหลดเปนสปอรแขวนลอยในนานงฆาเชอ นาสปอร

แขวนลอยทไดมานบความเขมขนของสปอรดวย haemacytometer และปรบความเขมขนใหไดท 106 สปอรตอมลลลตร กอนเกบสปอรแขวนลอยทเตรยมไดดงกลาวไวใชในการทดลองตอไป เตรยมเชอราสาเหตโรค โดยเลยงบนอาหารเลยงเชอ PDA ทอณหภมหองเปนเวลา 7 วน นามาทาสปอรแขวนลอย โดยปรบความเขมขนของสปอรแขวนลอยท 5x104 สปอรตอมลลลตร

การเตรยมตนขาวทดสอบ ปลกพนธพษณโลก 2 ในกระถาง ขนาดเสนผานศนยกลาง 12 นว จานวน 15 ตนตอกระถาง ดแลตนกลาขาวใหสมบรณ ทาการพนสปอรแขวนลอยของเชอราปฏปกษเมอขาวอาย 21, 24, 27 วน อตรา 20 มลลลตรตอกระถาง หลงจากพนครงสดทาย 1 วน พนสปอรแขวนลอยของเชอราสาเหตโรค ทมความเขมขน 5x104 สปอรตอมลลลตร ปรมาตร 20 มลลลตรตอกระถาง โดยวางแผนการทดลองแบบ RCB 7 กรรมวธ 3 ซา บนทกขอมลเปอรเซนตการเขาทาลายโรค และเปอรเซนตระดบความรนแรงของโรค หลงจากปลกเชอสาเหตโรค 7 วน ตามมาตรฐานการประเมนของสถาบนขาวนานาชาต (Standard Evaluation System for Rice, SES)

4. ทดสอบประสทธภาพของจลนทรยปฏปกษควบคมโรคในสภาพแปลงทดลอง นาแบคทเรยปฏปกษประสทธภาพดจากสภาพเรอนทดลอง จานวน 2 ไอโซเลท และแอคตโนมยซสจานวน


1 ไอโซเลท มาทาการทดสอบ โดยวางแผนการทดลองแบบ RCB 5 กรรมวธ 4 ซา การเตรยมจลนทรยปฏปกษและเชอราสาเหตโรค ปฏบตเชนเดยวกบการทดสอบในสภาพเรอนทดลอง ซงการทดสอบในสภาพแปลงทดลอง ปลกขาวพนธพษณโลก 2 โดยวธปกดา เมอตนกลา อาย 27 วน พนจลนทรยปฏปกษกอนปลกเชอ 2 ครง หางกน 7 วน หลงจากครงสดทายเวน 1 วน พนเชอราสาเหตโรค บนทกขอมลเปอรเซนตการเขาทาลายโรค และเปอรเซนตระดบความรนแรงของโรค หลงจากปลกเชอสาเหตโรค 7 วน ตามมาตรฐานการประเมนของสถาบนขาวระหวางประเทศ (Standard Evaluation System for Rice, SES)

ผลการทดลองและวจารณ1. การแยกเชอจากตวอยางดนและชนสวนของตนขาว จากพนทนาขาว จงหวดพทลง นครศรธรรมราช สงขลา กระบ ชมพร และตรง สามารถแยกเชอจลนทรยบรสทธ ไดแก แบคทเรย จากดน 231 ไอโซเลท จากชนสวนตนขาว 133 ไอโซเลท แอดตโนมยซส 40 ไอโซเลท และเชอรา 38 ไอโซเลท (Table1) หลงจากนน เกบรกษาเชอจลนทรยบรสทธเพอใชในการศกษา

2. ทดสอบการยบยงเชอราสาเหตโรคในหองปฏบตการ นาแบคทเรยปฏปกษ จานวน 133 ไอโซเลท แอดตโนมยซส จานวน 40 ไอโซเลท และเชอรา จานวน 38 ไอโซเลท มาทดสอบการยบยงเชอราสาเหตโรคในหองปฏบตการ และคดเลอกไอโซเลทของจลนทรยปฏปกษแตละชนดทมเปอรเซนตการยบยงมากกวา 60 เปอรเซนต โดยคดเลอกไอโซเลททมเปอรเซนตการยบยงการเจรญสงตามลาดบ 5 ไอโซเลท ไดแก แบคทเรยปฏปกษ คอ ไอโซเลท BKB02, BKB50, BPTL09, BPTL10 และ BPTL14 แอคตโนโมซส คอ ไอโซเลท ACNSR09, ACCP03, ACTR01, ACKB01 และ ACKB03 และเชอราปฏปกษ คอ ไอโซเลท FTR05, FTR03, FPTL02, FTR01 และ FNSR14 ทมผลยบยง 71.3 66.3 63.6 57.3 และ 56.6 เปอรเซนต ตามลาดบ (Table 2) ซงปฏบตเชนเดยวกนกบการคดเลอกแบคทเรยปฏปกษและแอคตโนโมซส ดงนนในขนตอนตอไป คอ นาแบคทเรยปฏปกษ แอดตโนมยซส และเชอราปฏปกษ ไปทดสอบสภาพเรอนทดลอง

3. ทดสอบประสทธภาพของจลนทรยปฏปกษควบคมโรคในสภาพเรอนทดลอง แบคทเรยปฏปกษทกไอโซเลทมเปอรเซนตการเขาทาลายโรคไมแตกตางทางสถตทกกรรมวธ แตมระดบความรนแรงของโรคตา แตกตางทางสถตกบกรรมวธเปรยบเทยบ คอ BPTL14, BKB50 และ BKB02 ซงมระดบความรนแรงโรค 1.90 3.01 และ 4.05 เปอรเซนต (Table3) จากขอสงเกตทนาผลของเปอรเซนตการเขาทาลาย

Table 1 Number of samples collected from various sources in different provinces

Province Bacteria Actinomyces Fungi

soil plant part soil soil

Phatthalung - 26 2 9Nakhon Si Thammarat 131 - 20 13Krabi 31 66 3 -Chumphon 38 28 9 6Trang 20 13 5 6Surat Thani - - 1 -Songkhla 11 - - 4

Total 231 133 40 38


โรค พจารณาในการคดเลอกไอโซเลททระดบความรนแรงไมแตกตางกน จงคดเลอกไอโซเลท BPTL14 และ BKB02 การควบคมโรคของแอคตโนมยซสแตละไอโซเลทในสภาพเรอนทดลอง ทกกรรมวธมเปอรเซนตการเขาทาลายโรคไมแตกตางทางสถต แตไอโซเลท ACTR01 มระดบความรนแรงโรคตา 4.99 เปอรเซนตแตกตางทางสถต กบกรรมวธเปรยบเทยบมระดบความรนแรง 16.40 เปอรเซนต (Table 4) การควบคมโรคของเชอราปฏปกษทกไอโซเลทในสภาพเรอนทดลอง มการเขาทาลายโรค 100 เปอรเซนต แตไมมประสทธภาพในการควบคมโรค ไดแก ไอโซเลท FTR05, FTR01, FPTL02, FTR03 และ FNSR14 มระดบความรนแรงโรค 17.95, 16.94, 24.77, 21.05 และ 19.19 เปอรเซนตตามลาดบ ขณะทกรรมวธเปรยบเทยบมระดบความรนแรงโรค 18.26 เปอรเซนต ซงไมมความแตกตางทางสถต (Table 5)

Table 2 Antagonistic activity of fungal isolates on Bipolaris oryzae by dual culture plate method

Antagonistic Inhibition (%) Antagonistic Inhibition (%)

1 FCP01 49.67 a-e 11 FPTL03 47.17 a-e 2 FCP06 27.33 de 12 FPTL05 22.67 e 3 FKB04 33.67 cde 13 FPTL06 42.33 a-e 4 FNSR14 56.67 abc 14 FPTL07 51.00 a-e 5 FNSR03 44.33 a-e 15 FPTL09 26.00 de 6 FNSR08 53.00 a-d 16 FSL02 35.00 b-e 7 FNSR11 22.33 e 17 FTR01 57.33 abc 8 FNSR13 53.00 a-d 18 FTR03 66.33 a 9 FNSR01 54.33 a-d 19 FTR05 71.33 a10 FPTL02 63.67 ab 20 FPTL03 47.17 a-e

Table 3 Effect of spraying antagonistic bacterial isolates against brown spot disease under greenhouse condition

Antagonistic Incidence (%) Disease Severity (%)

Bacillus sp. BKB02 94.40 a 4.05 bBacillus sp. BKB50 96.63 a 3.01 bBacillus subtilis BPTL09 91.07 a 4.57 abBacillus subtilis BPTL10 96.63 a 4.53 abBacillus subtilis BPTL14 90.00 a 1.90 bPropiconazole 71.07 a 1.57 bControl 100.00 a 12.30 aCV (%) 6.33 59.67

Means followed by a common letter are not significantly different at the 5% level by DMRT


4. ทดสอบประสทธภาพของจลนทรยปฏปกษควบคมโรคในสภาพแปลงทดลอง แบคทเรยปฏปกษ ไอโซเลท Bacillus sp. BKB50 กบ Bacillus subtilis BPTL14 และแอคตโนมยซส ไอโซเลท ACTR01 เมอนามาทดสอบในสภาพแปลงทดลอง พบวา มระดบความรนแรงของโรค คดเปน 1.88 1.77 และ 2.00 เปอรเซนต ตามลาดบ ขณะทกรรมวธเปรยบเทยบปลกเชอมระดบความรนแรงของโรค เทากบ 2.00 เปอรเซนต ซงไมมความแตกตางทางสถต (Table 6) จากหลายปจจยทเกยวของกนททาใหจลนทรยปฏปกษแสดงความสามารถในการควบคมโรคในสภาพเรอนทดลองทแตกตางกน เมอจลนทรยปฏปกษอาศยบนใบขาวเขาครอบครองพนผวใบขาว และเชอราสาเหตโรคเขาทาลาย การใชกลไกตางๆ ของจลนทรยปฏปกษกบเชอราสาเหตโรคทเกดขน มปจจยตางๆ ไดแก อณหภม ความชน ความแขงแรงของตนขาว และปจจยอนๆ ทเกยวของ มผลใหการควบคมโรคแตกตางกน แตพบวา

Table 4 Effect of spraying antagonistic actinomyces isolates against brown spot disease under greenhouse condition

Antagonistic Incidence (%) Disease Severity (%)

ACNSR09 100.00 a 9.98 abStreptomyces sp ACCP03 91.10 a 8.27 abACTR01 82.20 a 4.99 bStreptomyces sparsus KB01 86.67 a 7.30 abStreptomyces sp ACKB03 75.53 a 6.87 abBenzimibazole 85.00 a 9.54 abControl 90.00 a 16.40 aCV (%) 18.24 44.62


Table 5 Effect of spraying antagonistic fungal isolates against brown spot disease under greenhouse condition

Antagonistic Disease Severity (%)

FTR05 17.95 abFTR01 16.94 abFPTL02 24.77 aFTR03 21.05 abFNSR14 19.19 abPropiconazole 10.61 bControl 18.26 ab

CV (%) 21.12



แบคทเรยปฏปกษสามารถควบคมโรคไดแตกตางจากกรรมวธเปรยบเทยบ สอดคลองกบงานวจยดานการควบคมโรคขาวโดยชววธหลายฉบบ ทพบวาแบคทเรยปฏปกษควบคมเชอราสาเหตโรคขาว รศม และคณะ (2554) ใชผงเชอแบคทเรยปฏปกษ Bacillus subtilis No.4, No.9 และ No.33 ใหผลการควบคมโรคเมลดดางของขาวไดด รศม และคณะ (2546) แยกและคดเลอกแบคทเรยปฏปกษทอาศยรวมกบตนขาวมาศกษาประสทธภาพในการยบยงการเจรญของเชอรา P. grisea ในหองปฏบตการ ทดสอบโดยวธ dual culture test ผลการทดลองพบวา เชอแบคทเรยปฏปกษ จานวน 3 ไอโซเลท ไดแก B-059, B-097 และ B-125 มประสทธภาพในการยบยงการเจรญของเชอราสาเหตโรคไหมไดดทสด จากนนไดนาเชอแบคทเรยทง 3 ไอโซเลท มาทดสอบประสทธภาพในการควบคมโรคไหมของขาวในสภาพแปลงนาพบวา แบคทเรยทง 3 ไอโซเลท มประสทธภาพในการควบคมโรคขอตอใบเนาและเนาคอรวงได โดยมเปอรเซนตการเกดโรคตากวากรรมวธเปรยบเทยบ และจากการศกษาระดบหองปฏบตการ เรอนทดลอง และสภาพแปลงนา โดยการใช Bacillus subtilis สามารถควบคมโรคกาบใบแหงของขาวทเกดจากเชอรา Rhizoctonia solani ไดอยางมประสทธภาพ (พากเพยร และคณะ 2543) เมอนาแบคทเรยปฏปกษจดจาแนก ม Bacillus subtilis BPTL14 ทพบความรนแรงของโรคใบจดสนาตาลนอย แตกรรมวธเปรยบเทยบมความรนแรงของโรคนอยเชนกน และไมแตกตางกนทางสถตกบกรรมวธเปรยบเทยบ เนองจากปจจยการเกดโรคใบจดสนาตาล ไดแก อณหภมทเหมาะสมตอการงอกคอนเดย คอ 23.5 องศาเซลเซยส ความชน 80-90 เปอรเซนต (ศรรตน, 2550) และความอดมสมบรณของแรธาตอาหารในดน ทงธาตหลกและธาตรองทมผลตออาการโรคใบจดสนาตาลทพบมากนอยแตกตางกน นอกจากยงมปจจยอนดวย คอ สายพนธเชอและพนธขาว

สรปผลการทดลอง ผลการคดเลอกจลนทรยปฏปกษทงแบคทเรย แอคตโนมยซส และเชอรา เพอควบคมเชอราสาเหตโรคใบจดสนาตาลในหองปฏบตการ เมอนามาทดสอบในสภาพเรอนทดลองซงมปจจยตางๆ ทเขามาเกยวของหลายอยางมากกวาในหองปฏบตการ สามารถคดเลอกไดแบคทเรยปฏปกษ Bacillus subtilis BPTL14, Bacillus sp. BKB50 และ แอคตโนมยซส ACTR01 ทมประสทธภาพในการควบคมโรคไดด และแตกตางทางสถตกบกรรมวธเปรยบเทยบ แตเมอนามาทดสอบสภาพแปลงทดลอง ไมมความแตกตางทางสถตกบกรรมวธเปรยบเทยบ แมจะพบวา Bacillus subtilis BPTL14 มระดบความรนแรงโรคนอยกวากรรมวธเปรยบเทยบ

Table 6 Effect of spraying antagonistic bacterial isolates against to control brown spot disease under field condition

Antagonistic Disease Severity (%)

FTR05 17.95 abBacillus sp. BKB 50 1.88 aBacillus subtilis BPTL 14 1.77 aACTR01 2.00 aControl pathogen 2.00 aControl natural 1.20 b

CV (%) 18.26



เอกสารอางองเกษม สรอยทอง. 2532 . การใชเชอรา Chaetomium cupreum ในการควบคมโรคไหมของขาวโดยชววธ. วารสารโรคพช

9(1): 28-33. พากเพยร อรญนารถ, นงรตน นลพานชย, วชต ศรสนธนะ และสมคด ดสถาพร. 2543. ประสทธภาพของชวภณฑ

Bacillus subtilis ในการควบคมโรคกาบใบแหงของขาว. ขาวสารโรคพชและจลชววทยา 10 (2) : 2-8.รศม ฐตเกยรตพงศ วนพร เขมมกด วชชดา รตนสกาญจน และนพนธ บญม. 2554. ประสทธภาพของเชอแบคท

เรยปฎปกษและสารจากพชบางชนดในการควบคมโรคเมลดดางของขาว.หนา 242-247. ใน: สมมนาวชาการกลมศนยวจยขาวภาคเหนอตนบนและตอนลาง ประจาป 2554 ณ โรงแรมนครแพรทาวเวอร จ.แพร.

รศม ฐตเกยรตพงศ, วชชดา รตนากาญจน, วชต ศรสนธนะ, พยนต ขาวสะอาด และดารา เจตนะจตร. 2546.การใชจลนทรยทอาศยรวมกบตนขาวเพอควบคมโรคไหมของขาวทเกดจากเชอรา Pyricularia grisea. หนา 44-45. ใน : บทคดยอ การประชมวชาการขาวและธญพชเมองหนาวประจาป 2546. 7-9 มนาคม 2546 ณ โรงแรมแอมบาสเตอร ซต จอมเทยน จ. ชลบร สถาบนวจยขาว กรมวชาการเกษตร.

ศรรตน ศรพรวศาล. 2550. การศกษาความหลากหลายของรา Bipolaris oryzae และความสมพนธตอการเกดอาการเกดโรคใบจดสนาตาลในพนทเพาะปลกขาวนาปรง จงหวดพระนครศรอยธยา 44 หนา.แหลงขอมล: http://asi.aru.ac.th/wp-content/uploads/2016/09/Sirirat_Report.pdf. (1 พฤษภาคม 2561)

จตพร บณณดากล และดสต อธนวฒน. 2555. ประสทธภาพของเชอปฏปกษผสมสายพนธในการสงเสรมการเจรญเตบโตขาวอนทรยและควบคมโรค. Thai Journal of Science and Technology ปท 1 ฉบบท 3 กนยายน - ธนวาคม 2555 แหลงขอมล: file:///C:/Users/DELLY/Downloads/12895-Article%20Text-27486-2-10-20180502%20(3).pdf (1 พฤษภาคม 2561)

Gnanamanickam, S.S. 2002. Biological Control of Crop Diseases. Marcel Dekker, Inc.


ผลกระทบของสารปองกนกาจดหนอนหอใบขาวตอสงคมของศตรธรรมชาตในนาขาว

The Effects of Insecticide Used for Rice Leaffolder (Cnaphalocrocis medinalis (Guenee)) Management on Natural Enemy Communities in Paddy Fields

สกญญา อรญมตร1) สทธ ใจสงฆ2) เรวต ภทรสทธ3) จนทกานต แสงจนทร1) จรพร สคตภม1) ดวงเดอน สลาคา1)

Sukanya Arunmit1) Sith Jaisong2) Ratwat Pattrasudhi3) Chantakarn Sangchan1) Jureeporn Sukhatiphum1) Duangduean Seelakam1)

Abstract One of the factors contributing to outbreaks of rice leaffolder (Cnaphalocrocis medinalis (Guenee)) at each time is misuse of chemical pesticides by farmers from the recommended application methods. Therefore, the objective of this study was to determine the impact of insecticides use to prevent rice leaffolder on natural enemy communities in paddy fields. The experiments were carried out during the dry and wet seasons in 2017 at the farmer rice fields at Sri Prachan district in Suphan Buri province. Four different treatments following RCBD were used in the experimental setup including a control (water) and experimental groups spraying with three types of insecticides (flubendiamide, spinosad and lufenuron) with 4 repeated treatments. The results showed that the natural enemy communities in both dry season and wet season were categorized and classified into seven orders consisting of Hemiptera (90.4%, 11.10%), Coleoptera (4.88%, 3.51%), Hymenoptera (1.98%, 46.95%), Odonata (1.26%, 23.40%), Araneae (1.20%, 10.20%), Diptera (0.28%, 3.51%) and Orthoptera (0.12%, 1.75%). The highest population densities of the natural enemies in the dry and wet seasons were in order Hemiptera and Hymenoptera, respectively. From the Shannon-Wiener index analysis, the results also showed that after sprayed flubendiamide and spinosad, there was a decrease in diversity index value. The opposite result was found in the control group. Moreover, spraying with different types of insecticides were harmful for the natural enemy populations in different lethal time. There was no significant different was found among treatments after spayed 7 days, but the natural enemy population reduction between 14 and 21 days. The critical information showed that the use of spinosad can greatly suppress populations of natural enemies comparing with the control group. From toxicity tests of insecticides on mirid bugs (Cyrtorhinus lividipennis Reuter) using the leaf dipping method, spinosad was also shown the most harmful to the population of mirid bugs, whilst lufenuron was lowest toxicity to the mirid bugs. Keywords: rice leaffolder, Cnaphalocrocis medinalis (Guenee), mirid bug, Cyrtorhinus lividipennis

Reuter, effect, spinosad, lufenuron, flubendiamide

1) กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว เขตจตจกร กรงเทพมหานคร 10900 โทรศพท 0-2579-8140 Division of Rice Research and Development, Rice Department, Chatuchak, Bangkok 10900 Tel. 0-2579-81402) ศนยวจยขาวพทลง อ.เมอง จ.พทลง 93000 โทรศพท 0-7484-0111 Phatthalung Rice Research Center, Mueang, Phatthalung 93000 Tel. 0-7484-01113) ขาราชการบานาญ Retired government official


บทคดยอ การระบาดของหนอนหอใบขาว (Cnaphalocrocis medinalis (Guenee))ในแตละครง สาเหตหนงเกดจากการใชสารเคมทไมถกหลกวชาการของเกษตรกร งานวจยนมวตถประสงคเพอศกษาผลกระทบของสารเคมปองกนกาจดหนอนหอใบขาวตอสงคมของศตรธรรมชาตในนาขาว ดาเนนการทแปลงเกษตรกร อาเภอศรประจนต จงหวดสพรรณบร ฤดนาปรง และนาป 2560 วางแผนการทดลองแบบ RCB ม 4 กรรมวธ ไดแก กรรมวธทพนดวยพนสาร flubendiamide สาร spinosad และสาร lufenuron และพนนาเปนกรรมวธควบคม จานวน 4 ซา ผลการทดลองพบวาทงฤดนาปรง และนาป แตละกรรมวธพบศตรธรรมชาตจานวน 7 อนดบ (order) ไดแก อนดบ Hemiptera (รอยละ 90.4 และ 11.10) Coleoptera (รอยละ 4.88 และ 3.51) Hymenoptera (รอยละ 1.98 และ 46.95) Odonata (รอยละ 1.26 และ 23.40) Araneae (รอยละ 1.20 และ 10.20) Diptera (รอยละ 0.28 และ 3.51) และ Orthoptera (รอยละ 0.12 และ 1.75) ฤดนาปรงพบศตรธรรมชาตอนดบ Hemiptera สงสด และฤดนาปพบอนดบ Hymenoptera สงสด วเคราะหคาดชนความหลากหลายของ Shannon-Wiener พบวาสาร flubendiamide และสาร spinosad มคาดชนความหลากหลายลดลง และแตกตางจากกรรมวธควบคม กรรมวธพนสาร spinosad เปนระยะเวลา 14 และ 21 วนหลงพนสาร มแนวโนมมผลกระทบตอสงคมของศตรธรรมชาตและแตกตางจากกรรมวธควบคม เมอทดสอบหาระดบความเปนพษของสารดวยวธ leaf dipping กบมวนเขยวดดไข (Cyrtorhinus lividipennis Reuter) ศตรธรรมชาตทสาคญและพบในแปลงนาทวไป พบวาสาร spinosad มความเปนพษตอมวนเขยวดดไขสงสด แตกตางจากสาร lufenuron ทมความเปนพษตาสด คาสาคญ: หนอนหอใบขาว มวนเขยวดดไข ความหลากหลายของศตรธรรมชาต ผลกระทบ สาร flubendiamide

สาร spinosad สาร lufenuron

คานา หนอนหอใบขาว (rice leaffolder, Cnaphalocrocis medinalis (Guenee)) ตวเตมวยเปนผเสอกลางคน เพศผ มขนาดเลกกวาเพศเมยเลกนอย มกเกาะอยในทรมใตใบ จะบนหนเมอถกรบกวน ผเสอหนอนหอใบขาวจะเคลอนยายเขาแปลงนา ตงแตขาวตกกลาและวางไขทใบออนโดยเฉพาะใบท 1-2 จากยอด เมอตวหนอนฟกออกมาจะแทะผวใบขาวสวนทเปนสเขยว โดยหนอนจะใชใยเหนยวทสกดจากปาก ดงขอบใบทงสองดานเขาหากนเพอหอหมตวหนอนไวและกดกนอยภายใน ทาใหเหนเปนแถบสขาว มผลใหการสงเคราะหแสงลดลง หนอนจะทาลายใบขาวทกระยะการเจรญเตบโต ในระยะขาวออกรวงหนอนจะทาลายใบธงซงมผลตอผลผลตเพราะทาใหขาวมเมลดลบ นาหนกลดลง หนอนหอใบขาวสามารถเพมปรมาณได 2-3 อายขยตอฤดปลก พบระบาดในนาเขตชลประทาน โดยเฉพาะแปลงขาวทใสป ยอตราสง (วนทนา และคณะ, 2554) การปองกนกาจดทเกษตรกรใชอยางแพรหลาย คอ การใชสารเคมปองกนกาจด เนองจากเปนวธทสะดวกและทนตอสถานการณ อยางไรกตาม ระบบนเวศในนาขาว ประกอบไปดวยสงมชวตนานาชนดเปนจานวนมาก โดยเฉพาะศตรธรรมชาต รวมทงตวหาและตวเบยนของแมลงศตรขาว มมากกวา 100 ชนด เมอเปรยบเทยบกบแมลงศตรขาวทสาคญทมเพยง 4-5 ชนด ซงศตรธรรมชาตมมากกวาศตรขาวมากถง 20 เทา ศตรธรรมชาตมบทบาทสาคญในการควบคมแมลงศตรขาวโดยชววธ (biological control) แตพฤตกรรมการใชสารเคมปองกนกาจดแมลงของเกษตรกรอยางรเทาไมถงการณกอใหเกดผลกระทบตอหวงโซอาหารของระบบนเวศในนาขาว ประกอบกบเมอใชตดตอกนเปนระยะเวลานาน อาจกอใหเกดความตานทานของศตรพชเปาหมาย (target-pest resistance) การระบาดของแมลงศตรพชทมความสาคญอนดบรอง (secondary pests occurrence) รวมทงเกดปรากฏการณทแมลงศตรพชเปาหมายมปรมาณเพมมากขนอยางรวดเรวในระยะเวลาสนๆ ภายหลงจากการ


ใชสารเพอปองกนกาจดศตรพช (pest resurgence) ปญหาทสาคญในการปองกนกาจดศตรพชของเกษตรกร คอ “การใชสารไมถกตองตามหลกวชาการ” หมายถง ใชชนดของสารไมถกกบชนดศตรพชเปาหมาย และชวงเวลาการใชไมเหมาะสมกบระยะของศตรพชทออนแอตอสาร หรอการใชสารทมฤทธตกคางในผลผลต นอกจากน ยงมการผสมสารปองกนกาจดศตรพชหลายชนดในการใชแตละครง เชน ใชสารเคมปองกนกาจดแมลง และหรอสารปองกนกาจดโรค ผสมกบสารกาจดวชพช เพอลดตนทนคาแรงในการพนสาร ดงนนการรกษาสมดลของระบบนเวศในนาขาวจงเปนสงทตองคานงถง งานวจยน มวตถประสงคเพอทดสอบผลกระทบของสารเคมปองกนกาจดแมลงทไดรบอนญาตใหขนทะเบยนจากกรมวชาการเกษตรสาหรบใชในนาขาวเพอควบคมหนอนหอใบขาวตอสงคมของศตรธรรมชาต โดยเฉพาะมวนเขยวดดไข (mirid bug, Cyrtorhinus lividipennis Reuter) ซงเปนตวหาทสาคญของเพลยกระโดดสนาตาลและพบทวไปในแปลงนา สาหรบใชเปนขอมลประกอบคาแนะนาการใชสารแกเกษตรกรในกรณทจาเปนตองใชสารเคมปองกนกาจด

อปกรณและวธการ 1. ทดสอบผลกระทบของสารเคมปองกนกาจดหนอนหอใบขาวตอศตรธรรมชาตทสาคญ ในสภาพแปลงนา 1.1 ใชแผนการทดลองแบบ Randomized Complete Block จานวน 4 ซา โดยปลกขาวพนธปทมธาน 1 ในแปลงนา ขนาด 10x20 เมตร แตละแปลงยอยหางกน 2 เมตร ม 4 กรรมวธ ดงน กรรมวธท 1 พน สาร flubendiamide 20% ดบบลวจ อตรา 6 กรม ตอนา 20 ลตร กรรมวธท 2 สาร lufenuron 5% อซ อตรา 10 มลลลตร ตอนา 20 ลตร กรรมวธท 3 สาร spinosad 12% เอสซ อตรา 15 มลลลตร ตอนา 20 ลตร กรรมวธท 4 พนนา (ควบคม) ทาการทดสอบชวงฤดนาปรง และฤดนาป 2560 ทแปลงเกษตรกร อาเภอศรประจนต จงหวดสพรรณบร 1.2 สมประเมนประชากรแมลงโดยใชเครองดดแมลง D-vac ดดจบแมลง แปลงละ 5 จดๆ ละ 1x1 เมตร ในขาวอาย 55 วนหลงหวาน กอนพน 1 วน และหลงพน 7 และ 15 วน เกบตวอยางแมลงในแอลกอฮอล 70% 1.3 จาแนกชนดตวอยางแมลงในแอลกอฮอล 70% และนบจานวนแมลงศตรขาวและศตรธรรมชาต ภายใตกลองจลทรรศนชนดสองตา 1.4 บนทกชนดและจานวนแมลงทไดจากเครองดดแมลง D-vac นามาวเคราะหปรมาณ (%) ของศตรธรรมชาต แลวเปรยบเทยบดชนความหลากหลายทางชวภาพเพอหาคาดชนความหลากชนดของ Shannon-Wiener (Shannon- Wiener diversity index) จากสมการดงน H = - Σ(pi) (log

2 pi)

โดย H = ดชนความหลากชนดของ Shannon-Wiener (Shannon-Wiener diversity index) pi = อตราสวนระหวางจานวนสงมชวตชนดท i ตอจานวนสงมชวตทพบทงหมด 1.5 วเคราะหขอมลโดยการวเคราะหตวแปรเชงซอน (multivariate analysis) และคานวณคาดชนความเหมอน Bray-Curtis similarity index และแสดงผลการจดกลมของเมตรก คาดชนดงกลาวในรปของกราฟสองมตภายใตการวเคราะห Multi-Dimensional Scaling (MDS) และ ANOSIM (Analysis of Similarities) ดวยโปรแกรม R โดยใช vegan package (Oksane et al., 2018)


2. ทดสอบหาระดบความเปนพษของสารเคมปองกนกาจดแมลงตอมวนเขยวดดไขในหองปฏบตการ ทดสอบระดบความเปนพษของสารเคมปองกนกาจดหนอนหอใบขาวรปแบบการคา (commercial formulation) (Table 1) ตอมวนเขยวดดไข แบบสมผสตาย (contact toxicity) ดวยวธ leaf dipping ดงน เตรยมตนขาว โดยนาตนขาว อาย 30 วนหลงปกดาลางทาความสะอาด จานวน 1 ตน จมสารละลายแตละกรรมวธทเตรยมไว (1 ตน เทากบ 1 ซา) เปนเวลา 30 วนาท ผงใหแหงนาน 30 วนาท จากนนนาตนขาวใสลงในหลอดทดลองทมสารอาหารสตร Yoshida et al. (1976) ปลอยตวเตมวยมวนเขยวดดไขจานวน 5 ตวตอหลอดทดลอง (ตอซา) บนทกจานวนตายของมวนเขยวดดไข ท 24 และ 48 ชวโมงหลงปลอยแมลง ขอมลทไดนามาวเคราะห Probit เพอหาคาความเปนพษ (median lethal concentration, LC

50)

ผลการทดลองและวจารณ1. ทดสอบหาผลกระทบของสารเคมปองกนกาจดแมลงตอศตรธรรมชาตทสาคญในสภาพแปลงนา

1.1 ชนดของศตรธรรมชาตทพบในนาขาว ผลจากการสมเกบประชากรศตรธรรมชาตในนาขาว กอนและหลงพนสารเคมปองกนกาจดหนอนหอใบขาว พบจานวนศตรธรรมชาต 7 อนดบ (Fig. 1) ไดแก - อนดบ Hemiptera ไดแก C. lividipennis (Reuter), Polytoxus fuscovittatus (Stål) และ Microvelia douglasi atrolineata (Bergroth) ฤดนาปรงและฤดนาปพบจานวนรอยละ 90.40 และ11.10 ตามลาดบ - อนดบ Coleoptera ไดแก Harmonia octomaculata (Fabricius), Micraspis discolor (Fabricius), Ophionea ishii ishii (Habu) และ Paederus fuscipes (Curtis) ฤดนาปรงและฤดนาปพบปรมาณรอยละ 4.88 และ 3.51 ตามลาดบ - อนดบ Hymenoptera ประกอบดวยแตนเบยนชนดตางๆ ดงน Anagrus sp., Gonatocerus sp., Oligosita sp., Mymar taprobanicum Word, Trichogramma sp., Telenomus rowani, Tetrastichus schoenobii Ferrire, Psix lacunatus Johnson&Masner , Xanthopimpla sp., Temelucha sp., Macrocentrus sp., Tropobracon schoenobii Viereck, Obtusiclava oryzae (Subba Rao) และ Opius sp. ฤดนาปรงและ

Table 1 Pesticides used in the study at their recommended label rates for rice

Active ingredient Chemical Mode of action Target pest on Recommended (a.i) family product label label rate {mg a.i./l)

flubendiamide 20%WG diamides Ryanodine receptor Lepidoptera 60 modulators Nerve and muscle action lufenuron 5%EC Benzoylureas Inhibitors of chitin Lepidoptera 25 biosynthesis type 0, Lepidopteran growth regulation spinosad 12%WN SC Spinosyn Nicotinic acetylcholine Thrips, 90 receptor (nAChR) Lepidoptera, allosteric modulator


ฤดนาปพบปรมาณรอยละ 1.98 และ 46.95 ตามลาดบ - อนดบ Odonata ไดแก Agriocnemis sp. ฤดนาปรงและฤดนาปพบปรมาณรอยละ 1.26 และ 23.40 ตามลาดบ - อนดบ Araneae ไดแก Lycosa pseudoannulata (Bosenberg et Stand), Tetragnatha sp., Oxyopes javanus Throll และ O. linestipes (C.L.Koch) ฤดนาปรงและฤดนาปพบปรมาณรอยละ 1.20 และ10.20 ตามลาดบ - อนดบ Diptera ไดแก Pipunculus sp., Anatrichus pygmaeus Lamb, Ochthera brevitibialis, Sepedon spp. และ Ceratopogonidae ฤดนาปรงและฤดนาปพบปรมาณรอยละ 0.28 พบปรมาณรอยละ 3.51 - อนดบ Orthoptera ไดแก Metioche vittaticollis (Stål) และ Anaxipha longipennis ฤดนาปรงและฤดนาปพบปรมาณรอยละ 0.12 และ1.75 ตามลาดบ

1.2 คาดชนความหลากหลายของ Shannon-Wiener ฤดนาปรง พบวาหลงพนสาร 15 และ 21 วน กรรมวธทพนสาร lufenuron และสาร spinosad คาดชนความหลากหลายของ Shannon-Wiener มแนวโนมลดลง โดยมคาเทากบ 1.0 และ 0.7 ตามลาดบ เชนเดยวกนกบสาร spinosad คาดชนความหลากหลาย เทากบ 1.1 และ 0.8 ตามลาดบ แตกตางจากกรรมวธควบคมทคาดชนความหลากหลายมแนวโนมเพมขน (Fig. 2) ฤดนาป พบวาหลงจากพนสาร 7 และ 15 วน กรรมวธทพนสาร flubendiamide และสาร spinosad คาดชนความหลากหลายมแนวโนมลดลง โดยสาร flubendiamide มคาดชนความหลากหลาย เทากบ 1.4 และ 1.2 ตามลาดบ เชนเดยวกนกบสาร spinosad คาดชนความหลากหลาย เทากบ 1.3 และ 1.1 ตามลาดบ แตกตางจากกรรมวธควบคมทคาดชนความหลากหลาย เทากบ 1.2 และ 1.3 ตามลาดบ (Fig. 3)

1.3 การวเคราะหความคลายกนของกลมศตรธรรมชาต แปลงนาทพนสารเคมปองกนกาจดหนอนหอใบขาวแตละกรรมวธ ดวยเทคนค Non-metric Multidimensional Scaling (NMS) ในฤดนาปรง พบวาสงคมของศตรธรรมชาตในกรรมวธตาง ๆ มความคลายคลงกน แตหลงจากพนสาร 14 วน สงคมของศตรธรรมชาตหลงจากพนสาร spinosad แตกตางจากกรรมวธควบคม และหลงพนสาร 21 วน กรรมวธทพนสาร flubendiamide

Fig. 1 Average (± 95% confident interval) abundance in time (days) after insecticide application, in rice fields at Suphan Buri Province, dry season and wet season, 2017


Fig. 2 Shannon-Wiener diversity index (H) of natural enemies in rice fields at Suphan Buri Province, dry seasons, 2017

Fig. 3 Shannon-Wiener diversity index (H) of natural enemies in rice fields at Suphan Buri Province, wet seasons, 2017


Fig. 4 Nonmetric multidimensional scaling plot showing the relative dissimilarities between the natural enemies communities in rice fields at Suphan Buri Province, dry seasons, 2017

Fig. 5 Nonmetric multidimensional scaling plot showing the relative dissimilarities between the natural enemies communities in rice fields at Suphan Buri Province, wet seasons, 2017


Table 2 Median lethal concentration of selected insecticides to C. lividipennis at 24 and 48 HAT by contact acute toxicity (LC

50)

Insecticides

24 HAT 48 HAT LC

50 (mg a.i./l) Slope±SE heterogeneity LC

50 (mg a.i./l) Slope±SE heterogeneity

flubendiamide 258.273 0.717 ± 0.205 0.021 53.575 0.814 ± 0.189 0.378lufenuron 269.910 0.637 ± 0.205 0.035 97.580 1.300 ± 0.221 0.482spinosad 199.450 0.900 ± 0.201 0.078 37.304 1.377 ±0.227 0.560

Using commercial formulationsHAT = Hours after treatment

สงคมของศตรธรรมชาตคลายคลงกนกบกรรมวธควบคม (Fig. 4) สวนฤดนาป ทกกรรมวธ ไมสงผลใหสงคมของศตรธรรมชาตแตกตางจากกรรมวธควบคม เนองจากจานวนศตรธรรมชาตในฤดนาป มจานวนนอยทาใหไมพบความแตกตางเชงสงคมของศตรธรรมชาต (Fig. 5) สาเหตของความแตกตางกนของคาดชนความหลากหลายอาจเนองมาจากสาร lufenuron มกลไกการออกฤทธจดในกลมสารควบคมการเจรญเตบโต (Growth regulation) โดยจะไปยบยงการสรางสารไคตน ในขบวนการลอกคราบของแมลงโดยเฉพาะกลมหนอนผเสอ ทาใหออกฤทธชาและเลอกทาลาย ทาใหมอนตรายนอยตอกลมแมลงทเปนแมลงหาแมลงเบยน (สภราดา, 2555; สเทพ, 2556) ซงจะแตกตางจากสาร flubendiamide และสาร spinosad ซงมกลไกการทาลายแมลงประเภทกนตาย (stomach) และถกตวตาย สาหรบสาร flubendiamide เปนสารกลมdiamides (IRAC, 2018) มประสทธภาพดสาหรบกลมของผเสอเชนกน สารกลมนออกฤทธทระบบประสาทบรเวณตวรบ (Receptor) ททาหนาทในกลามเนอ ในการหดและคลายเซลลกลามเนอจะมการปลดปลอยสาร แคลเซยม (Ca2+) Ryanodine receptor เปนชองทางเปดรบอออนและกระตนใหปลดปลอยแคลเซยม สารจะออกฤทธไปจบกบ receptor ทาใหไมสามารถควบคมการหดและคลายกลามเนอ แมลงทไดรบสารในกลมนจะมอาการเบออาหาร เซองซม สาลกอาหาร อมพาต และตายในทสด (สเทพ, 2556 และ Brugger et al., 2017) สวนสาร spinosad เปนสารเคมในกลม spinosyns มกลไกการออกฤทธตอระบบประสาท (Nerve action) ในชองวางระหวาง synaptic transmission โดยจะเปนสารเลยนแบบตวกระตนหรอโปรตนเขาทาปฏกรยาทางชวเคมแทน acetylcholinesterase ตรงบรเวณจดรบ ทาใหการสงกระแสประสาทท acetylcholineซงเปนตวสงกระแสประสาทเกดการขดของ กระแสประสาทจะถกกระตนตอเนองทาใหการหดคลายกลามเนอไมสามารถควบคม ชกกระตก ออนแรง อมพาต และตายในทสด (สเทพ, 2556; Dripps et al., 2008) จากการศกษาของ El-Wakeil et al. (2013) อางถง Shoeb (2010) รายงานวา สาร spinosad มผลตอการฟกของตวออน Trichogramma evanescens (West.) ทาใหตวออน T. evanescens (West.) ตายไมสามารถฟกออกมาได และถาสามารถฟกออกมาไดกมผลตอการตายของตวเตมวย T. evanescens (West.) เชนกน จากขอมลดงกลาว จงทาใหในกรรมวธใชสาร lufenuron ทเปนสารควบคมการเจรญเตบโต โดยจะไปยบยงการสรางสารไคตน ในขบวนการลอกคราบของแมลงโดยเฉพาะกลมหนอนผเสอมคาดชนความหลากหลายสงกวาสาร flubendiamide และสาร spinosad

2. ทดสอบหาระดบความเปนพษของสารเคมปองกนกาจดหนอนหอใบขาวตอมวนเขยวดดไขในหอง

ปฏบตการ ผลของสารเคมปองกนกาจดหนอนหอใบขาวทมตอมวนเขยวดดไข ทระดบความเปนพษ (LC

50) ท 24

และ 48 ชวโมง พบวาสาร spinosad มความเปนพษตอมวนเขยวดดไขสงสด รองลงมา คอ สาร flubendiamide และสาร lufenuron มคา LC

50 ท 24 ชวโมง เทากบ 199.450, 258.273 และ 269.910 mg a.i./l ตามลาดบ และ


LC50ท 48 ชวโมง เทากบ 37.304, 53.575 และ 97.580 mg a.i./l ตามลาดบ (Table 2) เมอเปรยบเทยบกบคา

LC50

กบสารเคมปองกนกาจดเพลยกระโดดสนาตาล เชน สาร dinotefuran มคา LC50

ของมวนเขยวดดไข ท 24 ชวโมง เทากบ 13.742 mg a.i./l (สกญญา และวนทนา, 2559) แตกตางจากคา LC

50 ของสาร lufenuron ทมพษ

ตอมวนเขยวดดไขตาสด เนองจากกลไกการออกฤทธคอนขางมความจาเพาะเจาะจง

สรปผลการทดลอง การศกษาผลกระทบของสารเคมปองกนกาจดหนอนหอใบขาวตอสงคมศตรธรรมชาตในนาขาว ดวยการพนสาร flubendiamide สาร spinosad และสาร lufenuron ในแปลงนาเกษตรกรจงหวดสพรรณบร ฤดนาปรง และนาป 2560 พบศตรธรรมชาตจานวน 7 อนดบ ไดแก อนดบ Hemiptera Coleoptera Odonata Araneae Diptera Hymenoptera และ Orthoptera พบวาสาร flubendiamide และสาร spinosad คาดชนความหลากชนด (Shannon-Wiener diversity index) มแนวโนมลดลง แตกตางจากกรรมวธควบคม และสงคมของศตรธรรมชาตในกรรมวธพนสารแตละชนดมผลกระทบตอสงคมของศตรธรรมชาต โดยหลงจากพนสารเปนเวลา 7 วน แตละกรรมวธไมมความแตกตางกนของสงคมของศตรธรรมชาต แตหลงจากพนสารเปนเวลา 14 และ 21 วนหลงพนสาร พบวาสาร spinosad มแนวโนมทาใหสงคมของศตรธรรมชาตแตกตางจากกรรมวธควบคม สอดคลองกบระดบความเปนพษของสาร lufenuron พบวามความเปนพษตอมวนเขยวดดไขตาสด ซงขอมลทไดจากการศกษาครงนอาจนาไปพจารณาประกอบการตดสนใจเลอกใชสารเคมปองกนกาจดหนอนหอใบขาวในกรณทจาเปน

เอกสารอางองวนทนา ศรรตนศกด จนตนา ไชยวงค สกญญา อรญมตร และ อรสยาน บลยประมข. 2554. แมลง-สตวศตรขาวและการ

ปองกนกาจด. สานกวจยและพฒนาขาว กรมการขาว. โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย จากด กรงเทพฯ. 198 หนา.

สกญญา อรญมตร และ วนทนา ศรรตนศกด. 2559. ผลของสารเคมปองกนกาจดแมลงกลมนโอนโคตนอยดตอมวนเขยวดดไข (Cyrtorhinuslividipennis Reuter). หนา 162-174, ใน: การประชมวชาการขาวและธญพชเมองหนาว ครงท 33 พ.ศ. 2559. วนท 11-13 พฤษภาคม 2559 โรงแรมระยองรสอรท อาเภอเมอง จงหวดระยอง.

สเทพ สหายา. 2556. สารฆาแมลงและไรศตรพช. เอกสารวชาการประกอบการบรรยายในการฝกอบรม แมลง-สตวศตรพชและการปองกนกาจด ครงท 16. วนท 29 กรกฎาคม - 2 สงหาคม 2556. 57 หนา

สภราดา สคนธาภรมย ณ พทลง. 2555. ความรพนฐานความตานทานตอสารฆาแมลงและการบรหารจดการ. เอกสารประกอบการอบรมเชงปฏบตการหลกสตร “การตรวจสอบและการจดการความตานทานตอสารฆาแมลง ครงท 1” วนท 29-30 พฤษภาคม 2555. สานกวจยพฒนาการอารกขาพช กรมวชาการเกษตร. 62 หนา

Brugger K.E., P.G. Cole, I.C. Newman, N. Parker, B. Scholz and P. Suvagia. 2010. Selectivity of chlorantraniliprole to parasitoid wasps. Pest Manag Sci. 66: 1075–1081

Dripps, J., B. Olson, T. Sparks and G. Crouse. 2008. Spinetoram: How artificial intelligence combined natural fermentation with synthetic chemistry to produce a new spinosyn insecticide. (Online). Available.http://doi:10.1094/PHP-2008-0822-01-PS.(September12, 2015).

El-Wakeil, N., N. Gaafar, A. Sallam and C. Volkmar. 2013. Side Effects of Insecticides on Natural Enemies and Possibility of Their Integration in Plant Protection Strategies. (Online). Available.https://www.

researchgate.net/profile/Nabil_ElWakeil/publication/235340532_Side_Effects_of_Insecticides_

onNatural_Enemies_and_Possibility_ofTheir_Integration_in_Plant_Protection_Strategies/links/0fcfd5111129aa953e000000/Side-Effects-of-Insecticides-on-Natural-Enemies-and-Possibility-of-Their-Integration-in-Plant-Protection-Strategies.pdf.


IRAC. 2018. IRAC Mode of action classification V 8.2 (Online). Available.http://www.irac.online.org. (March 1, 2018).

Oksanen, J., F.G.Blanchet, M. Friendly, R. Kindt, P. Legendre, D. McGlinn, P. R. Minchin, R. B. O’Hara, G. L. Simpson, P.r Solymos, M. Henry H. Stevens, E. Szoecs and H. Wagner. 2018. Vegan: Community Ecology Package. R package version 2.4-6. https://CRAN.R-project.org/package=vegan.

Shoeb M.A. (2010) Effect of some insecticides on the immature stages of the egg parasitoid Trichogramma evanescens. Egypt Acad J biolog Sci 3:31- 38.

Yoshida, S., D. A. Forno, J. H. Cock and K. A. Gomes. 1976. Laboratory Manual for Physiological Studies of Rice. The International Rice Research Institute, Los Baños, Laguna, Phipippines. 83 p.


การเปลยนแปลงประชากรหนและความเสยหายในนาขาวจงหวดพทลง Population Fluctuation of Rats and Their Damage in Rice Fields

at Phatthalung Provinceเพชร เซงซม1) ทสดาว เกตเนตร2) ธระศกด เชดไชย2) อรสยาน บลยประมข3)

Petcharee Sengsim1) Thasdaw Katenate2) Theerasak Cherdchai2) Urassaya Boonpramuk3)

Abstract Population fluctuation of rats and their damage were conducted in rice fields at Thambol Khuan Maphrao, Phatthalung province from 2014 to 2016. The population indexes including rat footprints, number of active burrows and number of rat caught from trap success were used to evaluate the rat population fluctuation. The results had a similar trend through 4 crop-seasons. The percentages of footprints were 11.1 5.1 7.9 and 4.9, respectively. Also, the percentages of active burrows were 66.0, 40.3 25.0 and 0, respectively. These activities were found since seedling stage, and were high level in booting stage to pre-harvesting stage. However, the population index of rat caught by traps was different in each crop season. The rats were found after seedling stage and mostly found in tillering stage (8.57%) of the first crop. For the second and third crops, the rats were mostly found in pre-harvesting stage (4.76% and 3.81%, respectively). However, the forth crop were mostly found at booting stage (4.52%). The major three species of rats were found from seedling stage until pre-harvesting stage including 85.1% of greater bandicoot rat (Bandicota indica (Beckstein)), 5.1% of lesser bandicoot rat (B. savilei (Thomas)) and 4.0% of root rat (Rattus rattus (Linnaeus)). The highest percentages of rice damaged levels showed at the middle area of field in booting stage (0.6%) and pre-harvesting stage (3.5%). Keywords: rice field, rat population, damage, dry season, wet season, Phatthalung province

บทคดยอ การเปลยนแปลงประชากรหนและความเสยหายของขาวในแปลงนา ทาการศกษาทตาบลควนมะพราว อาเภอเมอง จงหวดพทลง ป พ.ศ. 2557- 2559 โดยประเมนและเปรยบเทยบการขนลงของประชากรหน จากคาดชนประชากร 3 คา ไดแก รอยตนหน จานวนรหนเปด และจานวนหนเปนทดกจบได ผลการศกษาพบ การขนลงของประชากรหนจากคาดชนประชากรทแสดงถงกจกรรมของหนในนาขาวทง 4 ฤดปลกเปนไปในทศทางเดยวกน คอพบรอยตนหนรอยละ 11.1 5.1 7.9 และ 4.9 และจานวนรหนเปดรอยละ 66.0, 40.3, 25.0 และ 0 ตามลาดบ โดยเรมพบตงแตระยะกลา และพบจานวนมากขนในระยะตงทองและระยะกอนการเกบเกยว ในขณะทประชากรหนของคาดชนประชากรจากผลสาเรจของการดกจบหนเปนในแปลงนาเดยวกน มความแตกตางกน โดยในฤด

1) ศนยวจยขาวพทลง อ.เมอง จ.พทลง 93000 โทรศพท 0-7484-0111 Phatthalung Rice Research Center, Mueang, Phatthalung 93000 Tel. 0-7484-01112) ศนยวจยขาวปราจนบร อ.บานสราง จ.ปราจนบร 25150 โทรศพท 0-3727-1385 Prachin Buri Rice Research Center, Ban Sang, Prachin Buri 25150 Tel. 0-3727-13853) ศนยวจยขาวเชยงราย อ.พาน จ.เชยงราย 57120 โทรศพท 0-5372-1578

Chiang Rai Rice Research Center, Phan, Chiang Rai 57120 Tel. 0-5372-1578


ปลกท 1 พบหลงจากระยะกลาเปนตนไป และพบมากในระยะแตกกอ (รอยละ 8.57) ฤดปลกท 2 และ 3 พบมากในระยะขาวกอนเกบเกยว (รอยละ 4.76 และ 3.81 ตามลาดบ) สาหรบฤดปลกท 4 พบมากในระยะขาวตงทอง (รอยละ 4.52) ชนดของหนนาทพบ ตงแตระยะกลาจนถงระยะกอนเกบเกยว ม 3 ชนด คอหนพกใหญ (greater bandicoot rat, Bandicota indica (Beckstein)) รอยละ 85.1 หนพกเลก (lesser bandicoot rat, B. savilei (Thomas)) รอยละ 5.1 และหนทองขาวบาน (roof rat, Rattus rattus (Linnaeus)) รอยละ 4.0 ทาลายโดยการกดแทะขาวทงเปนอาหารและเพอการลบฟน พบความเสยหายมากทสดบรเวณกลางแปลงนา ในระยะขาวตงทอง และระยะกอนเกบเกยว รอยละ 0.6 และ 3.5 ตามลาดบคาสาคญ: นาขาว ประชากรหน ความเสยหาย ฤดแลง ฤดฝน จงหวดพทลง

คานา การปลกขาวในพนทภาคใตไมมฤดและเวลาทแนนอน เพราะมการทานาตอเนอง และหมนเวยนกนตลอด เชนบางแปลงเกษตรกรกาลงเกบเกยว บางแปลงขาวอยในระยะแตกกอ ซงการทานาแบบตอเนองเชนนทาใหมปญหาสตวศตรขาวระบาด เนองจากมแหลงอาหารสมบรณ ทาใหหนมอาหารในธรรมชาตกนตลอดป (Boonsong et al., 1999) สภาพพนททปลกขาวในภาคใต สวนใหญเปนทราบรมทะเลและทราบระหวางภเขา ใชนาฝนในการทานา ฤดฝนจะลาชากวาภาคอนๆ ดวยเหตนการทานาในภาคใตจงลาชากวาภาคอน เกษตรกรในภาคใตสวนใหญ ปลกขาวในฤดนาป (สานกงานพฒนาการวจยการเกษตร, 2560) ในอดตวถการทาการเกษตรของชาวภาคใต จะประกอบอาชพโดยใชภมปญญาดงเดมทสบทอดกนมาเชน การทาสวนแบบพอเฒาหรอสวนสมรม หรอการปลกขาวแบบผสมผสาน (complex agro ecosystems) ระหวางพนทปลกขาว สวนปาลมนามน สวนมะพราว และสวนยางพารา ปจจบนพบปญหาหนศตรขาวตอเนองตลอดมาในหลายพนท แตขอมลเรองความหลากชนดของหนในนเวศการปลกขาวแบบผสมผสานนมการศกษานอยมาก รวมถงขอมลเรองวธการปองกนกาจด การหาคาแนะนาทเหมาะสมใหกบพนทการปลกขาวทมนเวศการปลกขาวแบบผสมผสาน ตองอาศยขอมลพนฐานทงดานชนดหนศตรขาวทพบ ความหลากชนด การใชประโยชนพนท และการเปลยนแปลงประชากร เพอใชสาหรบวางแผนจดการใหเหมาะสมกบพนท การปองกนกาจดหนของเกษตรกรโดยทวไป มกใชสารออกฤทธเรวแตเพยงอยางเดยว อกทงยงดาเนนการโดยไมทราบจานวนประชากรหนวามมากหรอนอยเพยงใดในพนทเพาะปลก ซงการกาจดหนในพนทใดพนทหนงใหมประสทธภาพ นอกจากจะตองรชนดของหนและเลอกวธการปองกนกาจดทเหมาะสมแลว จานวนประชากรของหนทมอย กเปนสงสาคญเชนกน เพราะจะชวยในการตดสนใจ เลอกใชวธการปองกนกาจดใหมความเหมาะสม นอกจากนยงใชเปนตวช วดประสทธภาพการปองกนกาจดภายหลงการดาเนนการไปแลว แตจานวนประชากรหนเปนสงทถกละเลยมาตลอด เนองจากเกษตรกรมกจะเหนวาเปนสงทยงยาก ไมมความจาเปนและเสยเวลา การดาเนนการปองกนกาจดหนจงเปนการดาเนนการตามตารางเวลาประจาป หรอตามสะดวก ทาใหเกดความสญเสยทงเวลา คาใชจายและเกดความเสยหายตอผลผลต Weis (1978) กลาววา ขอมลสถตของขาวทถกทาลายตองไดมาจากการสารวจทกระทาอยางจรงจงสมาเสมอ เปนเวลาหลายปตอเนองกน จงจะเปนทยอมรบและสามารถนาขอมลไปใชจรงได ปจจยทมผลตอการเปลยนแปลงของประชากรหน ไดแก การเกด การตาย อาหาร สภาพแวดลอม การอพยพ การถกลา เปนตน นอกจากนนสภาพแวดลอมทมการเปลยนแปลงเสมอ จะทาใหความหนาแนนหรอขนาดของประชากรหนแตละชนดในถนอาศยนนเปลยนแปลงดวยเชนกน จานวนประชากรหนทแทจรงในถนอาศยหนงๆไมสามารถประเมนได แตประชากรหนทตองการทราบโดยประมาณสามารถสารวจและประเมนได โดยใชตวชวด เชน จานวนหนหรอเปอรเซนตการตดกรงดก การตรวจนบจานวนรหนทยงมหนอาศยอย เปนตน (กลมงานสตววทยาการเกษตร, 2544)


อปกรณและวธการ ดาเนนการในแปลงนาเกษตรกรจานวน 4 แปลง ท ตาบลควนมะพราว อาเภอเมอง จงหวดพทลง ตงแตเดอน ตลาคม 2557 – ธนวาคม 2559 ดงน

1. สารวจชนดและคาดชนประชากรหนในแปลงนาขาว 1.1 ตรวจนบรอยตนหนบนแผนกระเบองยางสขาว (tracking tiles) ขนาด 150x150 มลลเมตร ททาดวยหมกดาแบบกากบาท วางตามทางเดนของหน วางตดตอกน 3 คน เมอหนเดนผานจะเกดรอยตนสดาบนสวนทยงมสขาว ตรวจนบรอยตนหนโดยใชตารางแผนใส 16 ชองทมขนาดเดยวกนกบแผนกระเบองยาง คานวณเปอรเซนตรอยตนหนทพบ 1.2 ตรวจนบจานวนรหนทยงมหนอาศยอย (active burrows) โดยอดรหนทพบทงทางเขาและออกดวยดนเหนยว และตรวจนบจานวนรหนทเปดออกในวนรงขน แตละรเปด แทนคากจกรรมของหน 1 ตว ทาการสารวจ 2 คน คานวณเปอรเซนตเฉลยของจานวนรหนทงหมด 1.3 นบจานวนหนทดกไดโดยตรง ใชกรงดก จานวน 35 กรงตอแปลง ระยะหาง 10 เมตร รอบแปลง ดกตดตอกน 3 คน ตรวจนบจานวน จาแนกชนด เกบขอมลทางชววทยา ลกษณะทางสณฐานวทยา และขอมลชววทยาการสบพนธของหนทดกได ประเมนประชากรหนจากผลสาเรจทดกหนไดของแตละการสารวจ คานวณจากสตร

% T= t/(Nt x d) x 100

โดย T = trap-success Nt = จานวนกรงดกหนทใชในแตละคน

t = ผลรวมจานวนหนทดกไดทงหมด d = จานวนวนทดกหน

2. ประเมนความเสยหายของขาวทเกดจากการทาลายของหน ตรวจนบความเสยหายของขาว 2 ระยะ คอ ระยะตงทอง และระยะกอนเกบเกยว ในแปลงนาเกษตรกรทปลกโดยวธหวานนาตม แตละแปลงกาหนดแนวสารวจ 3 แนวขนานกบถนนหรอคนนาทมขนาดใหญ เปนตวแทนของพนทขอบแปลง พนทระหวางขอบแปลงและกลางแปลง และพนทกลางแปลง โดยสมตวอยางกอขาวอยางนอยแนวละ 10 จด แตละจดนบตนขาวอยางนอย 20 ตน ซงแตละกอทนบอาจจะมตนขาวไมถง 20 ตน และหากกอแรกไมถง 20 ตน ใหนบกอถดไป (Stuart, 2014) โดยนบจานวน 1) ตนขาวทถกกดทาลาย (freshly cut tillers) โดยสงเกตจากรอยตด 45 องศา 2) ตนขาวทถกกดและมการเจรญเตบโตทดแทน (cut tillers with regrowth) 3) ตนขาวทไมถกกดทาลาย (uncut (mature) tillers) คานวณหาเปอรเซนตความเสยหายของขาว โดยใชสตร % D = (a/t) x 100 โดย % D = ความเสยหายของขาว a = จานวนตนขาวทถกกดทาลาย และตนขาวทถกกดและมการเจรญเตบโตทดแทน t = จานวนตนขาวทงหมด

3. การบนทกขอมล ปรมาณเมลดพนธขาวทใชปลกในแตละแปลงของเกษตรกร สภาพนเวศรอบแปลงนา รวมถง ขอมลสภาพภมอากาศ อณหภมอากาศ ความชนสมพทธ ปรมาณนาฝน และบนทกการเปลยนแปลงอยางฉบพลนของสภาพอากาศ เชน ความแหงแลง ฝนตกหนก พาย และอนๆ วเคราะหขอมลโดยใชสถต ไดแก Spearman rank correlation และ Mann-Whitney Rank Sum Test


ผลการทดลองและวจารณ1. คาดชนประชากรหน จากรอยตนหนบนแผนกระเบองยาง (Fig. 1) ฤดปลกท 2 ป 2557 ในขาวระยะกลา ไมพบรอยตนหนบนแผนกระเบองยาง ระยะแตกกอ ระยะตงทอง และระยะกอนเกบเกยว พบรอยตนหนบนแผนกระเบองยางรอยละ 3.0, 1.5 และ 11.1 ตามลาดบ ฤดปลกท 1 ป 2558 ในขาวระยะกลาและระยะตงทอง ไมพบรอยตนหนบนแผนกระเบองยาง ระยะแตกกอและระยะกอนเกบเกยว พบรอยตนหนบนแผนกระเบองยางรอยละ 2.4 และ 5.1 ตามลาดบ ฤดปลกท 2 ป 2558 ในขาวระยะกลา ระยะแตกกอ ระยะตงทอง และระยะกอนเกบเกยว พบรอยตนหนบนแผนกระเบองยางรอยละ 2.9, 7.2, 7.9 และ 5.1 ตามลาดบ ฤดปลกท 2 ป 2559 ในขาวระยะกลา ระยะแตกกอ ระยะตงทอง และระยะกอนเกบเกยว พบรอยตนหนบนแผนกระเบองยางรอยละ 4.9, 3.2 และ 0.9 ตามลาดบ รอยละของรอยตนหนบนแผนกระเบองยาง พบเพมขนตามระยะการเจรญเตบโตของขาว โดยพบสงสดในขาวระยะกอนเกบเกยว ทงนเนองจากหนมการขยายพนธและมปรมาณเพมมากขน เมอในนาขาวมอาหารอดมสมบรณมากขน สอดคลองกบ Huan et al. (2010) ซงรายงานวาหนเรมขยายพนธ ตงแตชวงขาวระยะแตกกอสงสด และตอเนองไปจนถงระยะเกบเกยว โดยอตราการเพมขนของประชากรหน ขนอยกบคณภาพของพชอาหารมากกวาปรมาณนาฝน Hoque and Sanchez (2008) กลาววา การตรวจนบรอยตนหนบนแผนกระเบองยาง เปนวธทใหคาดชนทดสาหรบการประเมนความหนาแนนของประชากรหนในนาขาว โดยรอยทปรากฏบนแผนกระเบองนนเหมาะสาหรบการประเมนกจกรรมของหนในกลมประชากร ในกรณทไมมความจาเปนตองใชพนทเปนตวกาหนดจานวนของหน การตรวจนบรอยตนหนบนแผนกระเบองยางอาจใหคาดชนความชกชมทถกตองและแมนยาดวยเชนกน

2. คาดชนประชากรหน จากจานวนรหนทยงมหนอาศยอย (Fig. 1) ฤดปลกท 2 ป 2557 ระยะกลา ไมพบจานวนรหน ระยะแตกกอ พบจานวนรหน 80 ร มจานวนรหนทเปด คดเปนรอยละ 38.26 ระยะตงทอง พบจานวนรหน 41 ร มจานวนรหนทเปด คดเปนรอยละ 66.04 และระยะกอนเกบเกยว พบจานวนรหน 27 ร มจานวนรหนทเปด คดเปนรอยละ 24.46 ฤดปลกท 1 ป 2558 ระยะกลา ไมพบจานวนรหน ระยะแตกกอ พบจานวนรหน 13 ร มจานวนรหนทเปด

Fig. 1 Population fluctuation of rats at different rice stages using the footprints on the tiles (tracking tiles), burrow counts (active burrows) and trap-success in Thambol Khuan Maphrao, Phatthalung province during 2014-2016


คดเปนรอยละ 25.00 ระยะตงทอง ไมพบจานวนรหน และระยะกอนเกบเกยว พบจานวนรหน 20 ร มจานวนรหนทเปด คดเปนรอยละ 40.28 ฤดปลกท 2 ป 2558 ระยะกลา พบจานวนรหน 4 ร มจานวนรหนทเปด คดเปนรอยละ 12.50 ระยะแตกกอ พบจานวนรหน 3 ร มจานวนรหนทเปด คดเปนรอยละ 25.00 ระยะตงทอง ไมพบจานวนรหน และระยะกอนเกบเกยว พบจานวนรหน 2 ร มจานวนรหนทเปด คดเปนรอยละ 12.50 ฤดปลกท 2 ป 2559 ไมพบจานวนรหนในทกระยะการเจรญเตบโตของขาว ในฤดแลง รอยละของจานวนรหนทเปดเพมขนในแตละระยะการเจรญเตบโตของขาว โดยระยะกอนเกบ

เกยว พบจานวนรหนทเปดสงทสด ทงนเนองจากบรเวณพนททหนอาศยอยนน มแหลงอาหารอดมสมบรณ ในฤดฝน พบจานวนรหนนอยลง เนองมาจากปรมาณนาฝนทเพมขน ทาใหนาในนาขาวมปรมาณสงขนและทวมคนนา สงผลใหหนไมสามารถอาศยอยในรได จานวนรหนจงลดนอยลง เมอปรมาณนาฝนเรมลดลงในชวงระยะขาวตงทอง พบวาจานวนรหนทเปดเพมสงขน และเพมสงสดในระยะกอนเกบเกยว สอดคลองกบการรายงานของสทธชย และคณะ (2527) วาหลงจากทระดบนาในนาขาวลดลงแลว จะพบปรมาณหนเพมมากขน หนจะเรมมาขดรอยอาศยและออกลก ในชวงเวลาทเรมฤดทานาถงชวงเกบเกยวขาวนน หนสวนใหญมกอยในสภาพทพรอมจะผสมพนธ เนองจากในระยะนมอาหารในธรรมชาตอดมสมบรณ และจานวนของรหนสามารถใชเปนคาดชนวดความชกชมของประชากรหนทอาศยอยในพนทนนได (Aplin et al., 2003)

3. คาดชนประชากรหนจากผลสาเรจของการดกหน (Fig. 1, 2) ฤดปลกท 2 ป 2557 ระยะแตกกอ พบหนจานวน 3 ชนด ไดแก หนพกใหญ (greater bandicoot rat, Bandicota indica (Beckstein) หนทองขาวบาน (roof rat, Rattus rattus (Linnaeus) และหนหรงนาหางยาว (ryukyu mouse, Mus caroli (Bonhote) คดเปนรอยละ 8.6 ระยะตงทอง พบหนจานวน 3 ชนด ไดแก หนพกใหญ หนนาใหญ (ricefield rat, R. argentiventer (Robinson and Kloss) และหนนาเลก (lesser ricefield rat,

Fig. 2 Species diversity of rat in rice field at Thambol Khuan Maphrao, Phatthalung province during 2014-2016


R. losea (Swinhoe) คดเปนรอยละ 3.6 สาหรบระยะกอนเกบเกยว พบหนจานวน 2 ชนด ไดแก หนพกใหญ และหนพกเลก (lesser bandicoot rat, B. savilei (Thomas) คดเปนรอยละ 2.6 โดยจานวนประชากรหนเฉลยในระยะกลา แตกกอ ตงทอง และกอนเกบเกยว เทากบ 0, 25.7, 10.7 และ 7.9 ตวตอ 100 กรงดกตอคน ตามลาดบ ซงพบวาในชวงระยะแตกกอมจานวนหนสงสด ฤดปลกท 1 ป 2558 ระยะกลา พบหนจานวน 2 ชนด ไดแก หนพกใหญ และหนทองขาวบาน คดเปนรอยละ 3.3 ระยะแตกกอ และระยะกอนเกบเกยว พบ หนพกใหญเพยงชนดเดยว คดเปนรอยละ 2.4 และ 4.8 ตามลาดบ โดยจานวนประชากรหนเฉลยในระยะกลา แตกกอ ตงทอง และกอนเกบเกยว เทากบ 10.0, 7.1, 0 และ 14.3 ตวตอ 100 กรงดกตอคน ตามลาดบ ซงจานวนหนสงสดพบในชวงระยะกอนเกบเกยว ฤดปลกท 2 ป 2558 ระยะกลา พบหนพกใหญชนดเดยว คดเปนรอยละ 1.2 ระยะแตกกอ พบ หนพกใหญ หนนาใหญ และหนทองขาวบาน คดเปนรอยละ 3.8 ระยะตงทอง พบ หนพกใหญ และหนพกเลก คดเปนรอยละ 0.9 สาหรบระยะกอนเกบเกยว พบหนพกใหญ และหนพกเลก คดเปนรอยละ 3.8 โดยจานวนประชากรหนเฉลยในระยะกลา แตกกอ ตงทอง และกอนเกบเกยว เทากบ 3.6, 11.4, 2.9 และ 11.4 ตวตอ 100 กรงดกตอคน ตามลาดบจานวนหนสงสดพบในชวงระยะแตกกอและระยะกอนเกบเกยว ฤดปลกท 2 ป 2559 ระยะกลา พบ หนพกใหญ หนทองขาวบาน และหนหรงนาหางยาว คดเปนรอยละ 0.7 ระยะแตกกอ พบ หนพกใหญ คดเปนรอยละ 2.6 ระยะตงทอง พบ หนพกใหญ คดเปนรอยละ 4.5 โดยจานวนประชากรหนเฉลยในระยะกลา แตกกอ ตงทอง เทากบ 2.1, 7.9 และ 13.6 ตวตอ 100 กรงดกตอคน ตามลาดบ จานวนหนสงสดพบในระยะตงทอง ความสมพนธระหวางจานวนประชากรหนเฉลยตอ 100 กรงดกตอคน และปรมาณนาฝนพบวา ไมมความสมพนธกน (Spearman Rank Correlation: r

s = 0.029, P= 0.919, n = 15) สอดคลองกบรายงานของ

Huan et al. (2010) วาอตราการเพมขนของประชากรหน ขนอยกบระยะการเจรญเตบโตของขาวและคณภาพของพชอาหารมากกวาปรมาณนาฝน รอยละของรอยตนหนบนแผนกระเบองยาง รอยละของรหนทยงมหนอาศยอย และรอยละของหนทดกไดโดยตรงจากกรงดกหน พบวา มแนวโนมไปในทศทางเดยวกน คอเพมขนตามระยะการเจรญเตบโตของขาว (Fig. 1) สาหรบชนดของหนทพบในพนท มจานวน 6 ชนด จานวนหนทพบมากทสดคอ หนพกใหญ รอยละ 85.1 รองลงมาเปนหนพกเลก รอยละ 5.2 หนทองขาวบาน รอยละ 4.0 หนนาใหญ รอยละ 3.4 หนนาเลก รอยละ 1.1 และหนหรงนาหางยาว รอยละ 1.1 ตามลาดบ (Fig. 2) โดยชวงฤดแลง พบหนเพศผ รอยละ 63.6 เพศเมย รอยละ 36.4 จานวนเพศเมยทตงทอง รอยละ 31.2 จากจานวนเพศเมยทงหมด ในชวงฤดฝน พบหนเพศผ รอยละ 71.0 เพศเมย รอยละ 29.0 จานวนเพศเมยทตงทอง รอยละ 46.8 จากจานวนเพศเมยทงหมด โดยพบหนตงทองสงสดในชวงฤดฝน ระยะกอนเกบเกยว มการตงทอง รอยละ 80.0 จานวนตวออน (embryos) 4–14 ตวตอเพศเมย 1 ตว จด (scars) ทปกมดลก 1–21 จด สอดคลองกบสทธชย และคณะ (2527) พบวา หนในนาขาวเรมตงทองตงแตเดอนสงหาคม และรอยละของหนตงทองจะเพมขนเรอยๆ ในระยะขาวออกรวงใกลเกบเกยวประมาณเดอนพฤศจกายนและธนวาคม รอยละของหนตงทองจะสงสด

4. ความผนแปรของประชากรหนตลอดทงป ขาวชวงระยะแตกกอและระยะกอนเกบเกยว พบวา หนทจบไดมจานวนสงกวาระยะอนๆ และเปนหนเพศผมากกวาหนเพศเมย ความสมพนธระหวางจานวนหนเพศผ และหนเพศเมยในฤดฝน ไมแตกตางทางสถตกบในฤดแลง (Mann-Whitney Rank Sum Test: เพศผ; U

11,8 = 20.5 P = 0.051, เพศเมย; U

11,8 = 26.5 P =

1.52) สอดคลองกบการรายงานของ Duque et al. (2008) และ Gergon et al. (2008) วาหนจะขยายพนธและ


มจานวนสงทสดในขาวระยะตงทอง ไปจนถงระยะสกแก และมจานวนหนเพศผมากกวาหนเพศเมย แตทงนในฤดกาลถดไป สดสวนของหนเพศผและเพศเมยอาจจะมการเปลยนแปลงไปในทางตรงกนขามได นอกจากนสงเกตไดวาประชากรหนในชวงฤดฝนมจานวนสงกวาในชวงฤดแลง โดย จานวนหนสงสดพบในขาวระยะแตกกอสงสดถงระยะตงทอง ไปจนระยะกอนเกบเกยว การทในชวงฤดฝนมจานวนหนสงนน เปนผลมาจากสดสวนของหนเพศเมยทตงทองในชวงเดอนสงหาคม (ระยะกลาและระยะแตกกอ) จานวนประชากรหนจงเพมอยางรวดเรว ประกอบกบชวงระยะเวลาการตงทองของหนเปนชวงสนๆ (17-21 วน) มขนาดครอกใหญ (4-14 ตวตอครอก) มการเจรญพนธอยางรวดเรว และหนสามารถตงทองไดอกในขณะทยงอยในชวงใหนม (หลงคลอด) (Duque et al., 2008)

5. ความเสยหายของขาวทเกดจากการทาลายของหน (Fig. 3) ความเสยหายของขาวพบมากทสดในระยะกอนเกบเกยว โดยพบการทาลายขาวทง 3 บรเวณ คอบรเวณขอบแปลง ระหวางขอบแปลงและกลางแปลง และกลางแปลง บรเวณทมความเสยหายของขาวมากทสด คอ บรเวณกลางแปลง โดยความเสยหายเฉลยทงพนทในระยะตงทอง และระยะกอนเกบเกยวคดเปนรอยละ 0.59 และ 3.51 ตามลาดบ สอดคลองกบการศกษาของ Aplin et al. (2003) วา ความเสยหายของขาวทเกดจากการทาลายของหน พบมากทสดบรเวณพนทกลางแปลง สาหรบความเสยหายในฤดปลกท 1 และ 2 ป 2559 ไมสามารถทาการเกบขอมลได เนองจากในฤดปลกท 1 มการงดปลกขาว และฤดปลกท 2 มปรมาณนาฝนสง ทาใหระดบนาในแปลงนามปรมาณสงมากและมนาทวมขงแปลงนา นอกจากน Hoque and Sanchez (2008) ไดกลาวถงพฤตกรรมการกดทาลายของหนวา เมอประชากรหนอยในระดบตา แนวโนมการกดทาลายขาวจะเกดขนบรเวณขอบแปลงใกลคนนา แตหากประชากรหนมระดบสงขน การทาลายจะเกดขนบรเวณกลางแปลง และหากประชากรหนอยในระดบปานกลาง การทาลายจะมลกษณะกระจายแบบสมทวแปลงนา

Fig. 3 Damaging pattern of rat at booting and pre-harvesting stages in rice crops at Thambol Khuan Maphrao, Phatthalung province during 2014-2016


สรปผลการทดลอง การเปลยนแปลงประชากรหนและความเสยหายของขาวในแปลงนาขาว จงหวดพทลง ตงแตปพ.ศ.2557-2559 โดยการประเมนจากรอยตนหนบนแผนกระเบองยาง จานวนรหนทมหนอาศยอย และจานวนหนทดกไดโดยตรงจากกรงดก พบจานวนหนมากทสดในขาวระยะกอนเกบเกยว จานวนประชากรหนในชวงฤดฝนมมากกวาในชวงฤดแลง และพบหนจานวน 6 ชนด ไดแก หนพกใหญ รอยละ 85.1 หนพกเลก รอยละ 5.1 หนทองขาวบาน รอยละ 4.0 หนนาใหญรอยละ 3.4 หนนาเลกรอยละ 1.1 และหนหรงนาหางยาวรอยละ 1.1 และเปนหนเพศผมากกวาหนเพศเมยในทกระยะการเจรญเตบโตของขาว จานวนประชากรหนเพมขน เนองจากหนเพศเมยเรมตงทองตงแตระยะขาวแตกกอสงสดถงระยะกอนเกบเกยว และตงทองสงสดในชวงฤดฝน หนกดทาลายขาวเสยหายทง 3 บรเวณ คอบรเวณขอบแปลง ระหวางขอบแปลงและกลางแปลง และกลางแปลง บรเวณทพบความเสยหายของขาวมากทสด คอบรเวณกลางแปลง

คาขอบคณ คณะผ ดาเนนงานขอขอบคณนางสาวยวลกษณ ขอประเสรฐ ทปรกษาดานสตวศตรขาว นางวนทนา ศรรตนศกด นกวชาการโรคพชชานาญการพเศษ ทไดชวยเหลอในการวางแผนงานวจย ตลอดจนใหคาปรกษาแนะนา และตรวจแกไขงานวจย ขอขอบคณนายชณวฒน วนจตร และนายศรณพงศ อนงครศม ทไดชวยเหลอการทางานวจย รวบรวมและเกบขอมลตลอดระยะการดาเนนงานวจย และขอขอบคณผ รวมดาเนนงานจากศนยวจยขาวพทลง ศนยวจยขาวปราจนบร และกองวจยและพฒนาขาวทกทานทไมไดกลาวนามไว ณ ทน ทมสวนรวมดาเนนการและสนบสนนการวจยในครงน

เอกสารอางองกลมงานสตววทยาการเกษตร. 2544. หนและการปองกนกาจด. เอกสารวชาการกองกฏและสตววทยา, กรมวชาการ

เกษตร. 136 หนา.สทธชย สมสข, เสรมศกด หงสนาค, ชเกยรต สวรรณชย, ทรงทพ แกวตา, ทกษณ อาชวาคม และเกษม ทองทว. 2527.

การศกษาการเปลยนแปลงประชากรของหนนาเลกในนาขาว. รายงานผลการคนควาและวจย กลมงานสตววทยาการเกษตร กองกฏและสตววทยา, กรมวชาการเกษตร.

สานกงานพฒนาการวจยการเกษตร (องคการมหาชน). 2560. คลงขอมลสารสนเทศขาวเชงลก หวขอเรอง การเพาะปลกขาว. แหลงสบคน : http://www.arda.or.th/kasetinfo/rice/rice-cultivate.html, 31พฤษภาคม 2560.

Aplin, K.P., P.R. Brown, J. Jacob, C.J. Krebs and G.R. Singleton. 2003. Field methods for rodent studies in Asia and the Indo-Pacific. ACIAR Monograph No. 100. Canberra (Australia): Australian Centre for International Agricultural Research. 223 p.

Boonsong, P., S. Hongnark, K. Suasa-ard, Y. Khoprasert, P. Promkerd, K. Hamarit, P. Nookarn and T. Jäkel. 1999. Rodent Management in Thailand. In: Ecologically-based Management of Rodent Pests, Australian Centre for International Agricultural Research GPO Box 1571, Canberra. 485 p.

Duque, U.G., R.C. Joshi, G.R. Singleton, L.V. Marquez, M.A. Florague and L.S. Sebastian. 2008. Biology and management of rodent communities in intensive lowland irrigated rice cropping systems in Luzon Island. Philippine Rats Ecology and Management. Philippine Rice Research Institute. pp. 57-65.

Gergon, E.B., B.M. Catudan and N.V. Desamero. 2008. Ecology-based rat management system in Banaue and Hungduan rice terraces. Philippine Rats Ecology and Management. Philippine Rice Research Institute. pp. 85-100.


Hoque, M.M. and F.F. Sanchez. 2008. Development of rodent management in the Philippines from 1968 to 1988. Philippine Rats Ecology and Management. Philippine Rice Research Institute. pp. 9-24.

Huan, N.H., V.T.Q. Nga, P.R. Brown, N.T.M. Phung and G.R. Singleton. 2010. Rodent impacts in lowland irrigated intensive rice systems in Vietnam. Rodent Outbreaks : Ecology and Impacts. International Rice Research Institute. pp. 139-152.

Stuart, A.M. 2014. CORIGAP field trials and methods for damage assessments. In: Workshop on EBRM and rodent damage assessments, March 31, 2014, Chai Nat, Thailand.

Weis, N. 1978. The Rat Fighter, Practical Instruction on the Control of the Field Rat. Thai- German Rodent Control Project. 72 p.


ความหลากหลายทางกายวภาคของใบธงในกลมประชากรขาว RDP1 และความสมพนธกบการสงเคราะหแสง

Diversity of RDP1 Flag Leaves Anatomy and Its Relationship to Photosynthesis สพตรา นราวฒนะ1) พณณชตา เวชสาร2) บงอร ธรรมสามสรณ1) อไรวรรณ คชสถตย2) รนฤด แกวชนชย1)

พราวรรณ บญเสรม1) พทวส วชยดษฐ1)

Supatthra Narawatthana1) Phanchita Vejchasarn2) Bang-on Thammasamisorn1) Uraiwan Kochasatit2) Reunreudee Keawcheunchai1) Pirawan Boonserm1) Bhitawas Wichaidist1)

Abstract Rice contains ecologically and genetically diverse species that exhibit a vast variation in leaf and plant architecture. Rice leaf anatomy is a key factor affecting rice yield, as available photosynthetic assimilates from leaves can majorly limit rice productivity. It is believed that rice productivity could be significantly improved by mining the natural diversity in germ plasm, especially the variation in parameters indicating light-limited photosynthesis; for instance, Rubisco content. In this research, leaf anatomy and physiology of 393 rice cultivars of RDP1 population collected from 78 countries were systematically characterized. It was found that Rubisco content in flag leaves of Rice Diversity Panel 1 (RDP1) were closely related to leaf thickness and leaf photosynthetic rate (A). Whilst flag leaves with higher leaf area, greater Rubisco and chlorophyll content were certainly have a higher A, thinner flag leaves with high chlorophyll a:b ratio also showed resemble performances as those thicker leaves. Maximum electron transport rate (J

max) was one of the parameters which showed the positive relationship

to the chlorophyll a:b ratio in this study. From the results we obtained here, it can be concluded that the higher chlorophyll a:b ratio, the more J

max which is one of the parameters determining electron

transport-limited photosynthesis. We obtained naturally diverse flag leaves anatomy of RDP1 population and its performances in terms of photosynthesis that is vital for our Genome-Wide Association Study. Keywords: Rice Diversity Panel 1 (RDP1), leaf anatomy, photosynthesis, Rubisco, chlorophyll

บทคดยอ ปจจบนมพนธขาวตาง ๆ มากมายทมความแตกตางกนไป ทงทางดานรปลกษณของทรงตน และลกษณะของใบ ซงเปนผลมาจากพนธกรรมและนเวศวทยาในการปลก ความรและความเขาใจในความหลากหลายของใบขาวนนมความสาคญ เนองจากผลผลตของขาวเกยวของโดยตรงกบประสทธภาพการสงเคราะหแสงของใบ ในงานวจยนจงไดมการวเคราะหลกษณะทางกายวภาคของใบขาว ในกลมประชากรขาวชด RDP1 ซงประกอบไปดวยขาวจานวน 393 พนธ ท IRRI ไดทาการรวบรวมจาก 78 ประเทศทวโลก เพอหาความสมพนธระหวางลกษณะทางกายวภาคของใบขาวกบองคประกอบตาง ๆ ภายในใบซงเปนสวนสาคญตอการสงเคราะหแสงของขาว ทงปรมาณและการทางานของ Rubisco ทจดเปนตวกาหนดประสทธภาพการสงเคราะหแสงในชวง light-limited photosynthesis โดยพบวาปรมาณของ Rubisco ในใบธงของขาวในกลมนนนมความสมพนธโดยตรง

1) สถาบนวทยาศาสตรขาวแหงชาต อ.เมอง จ.สพรรณบร 72000 โทรศพท 0-3555-5340

Thailand Rice Science Institute, Mueang, Suphan Buri 72000 Tel. 0-3555-53402) ศนยวจยขาวอบลราชธาน อ.เมอง จ.อบลราชธาน 34000 โทรศพท 0-4534-410 Ubon Ratchathani Rice Research Center, Mueang, Ubon Ratchathani 34000 Tel. 0-4534-4104


กบความหนาของใบธงรวมทงอตราการสงเคราะหแสง (Leaf photosynthetic rate หรอ A) ดวย ในการวจยครงนยงแสดงใหเหนดวยวาพนธขาวทมขนาดพนทใบเลกแตมคาความหนาของใบสงนน มปรมาณคลอโรฟลลและ Rubisco สง ซงสงผลใหมคา A สงตามไปดวย อยางไรกตามพบวาคาอตราสวนระหวางปรมาณคลอโรฟลล เอ ตอ บ นนมความสาคญ เนองจากมความสมพนธโดยตรงกบ A อยางมนยสาคญทางสถต และใบธงทมคา คลอโรฟลล เอ ตอ บ สง แมวาจะมใบขนาดเลกแตมความหนามากพอนน มอตราการขนสงอเลกตรอน ( J

max)

ทสงอกดวย จากผลการวจยทไดนทาใหไดขอมลความหลากหลายทางดานสณฐานวทยาทเชอมโยงกบลกษณะทางสรรวทยาของใบขาว ทครอบคลมสาหรบการคนหายนหรอตาแหนงบนจโนมทควบคมลกษณะทางดานการสงเคราะหแสงของใบขาวจากประชากรขาวชดนตอไปดวยเทคนค Genome Wide Association Study (GWAS) คาสาคญ: กลมประชากรขาว RDP1 กายวภาคของใบ การสงเคราะหแสง Rubisco, คลอโรฟลล

คานา ใบ เปนแหลงในการสรางคารโบไฮเดรตหลกในพชทกชนด สาหรบขาว คารโบไฮเดรตทถกสรางขนในใบจะถกดงไปสะสมในเมลดขาวในชวงระยะของการสรางเมลดขาว (grain filling) ลกษณะทางกายวภาคของใบขาว (leaf anatomy) อาทเชน ความหนาของใบ มความสมพนธโดยตรงกบการสงเคราะหแสง เนองจากสงผลตอการรบแสง การแลกเปลยนกาซและการคายนา จงจดเปนปจจยทสาคญตอความสามารถของพชแตละชนดในการนาเอาปจจยทจาเปนตอการดารงชวตตาง ๆ เหลานมาใชในการเจรญเตบโต (Vile et al., 2005) มการวจยพบวาหากใบของพชรวมทงใบขาวไดรบแสงเตมท (sun leaf) จะมใบทหนากวาใบทเจรญอยภายใตรมเงา (shade leaf) ยงไปกวานน ใบทมความหนามากกวาจะมปรมาณคลอโรฟลลเอมากกวาคลอโรฟลลบ รวมทงมปรมาณเอนไซม Rubisco (Ribulose-1,5-bisphosphate carboxylase oxygenase) ปรมาณไนโตรเจน และอตราการสงเคราะหแสงทสงกวาใบทเปน shade leaf ซงบางกวาอกดวย (Björkman, 1968; Bailey et al., 2001; Terashima et al., 2001; Walters, 2005) และทสาคญความหนาของใบขาวนนเปนตวกาหนดพนทผวของ mesophyll (mesophyll surface area) ซงเปนบรเวณทพบคลอโรพลาสต การทใบขาวมความหนามากขน เปนการเพมพนทผวของ mesophyll ทาใหคลอโรพลาสตเกดการเรยงตวอยบรเวณรอบ ๆ ของเซลลไดมากขน จงไดรบคารบอนไดออกไซดไดอยางรวดเรว (Terashima et al., 2011) นอกจากนความหนาของใบยงมความสมพนธกบปรมาณไนโตรเจน เนองจากใบขาวมเอนไซม Rubisco เปนโปรตนหลก จงเปรยบเสมอนเปนแหลงของไนโตรเจนในใบ จากการวจยทพบวาใบทหนากวามปรมาณ Rubisco มากกวา จงตองการไนโตรเจนสาหรบสรางโปรตนชนดนมากตามไปดวย ดงนนใบจงจดเปน source ของไนโตรเจนทสาคญสาหรบระยะการสรางเมลด (grain filling period) การดงไนโตรเจนจากใบนนเกดผานกระบวนการเสอมตามอาย (senescence) ของใบ โดยพบวาระยะเวลาทเกดการ senescence นนสงผลตอกระบวนการสรางเมลดขาวอกดวย (Sheehy, 2000; Murchie et al., 2002) ลกษณะทางกายวภาคของใบขาวทมความแตกตางกนไปนนถกกาหนดโดยพนธกรรมเปนหลก และมปจจยทางดานสงแวดลอม เชน ความเขมของแสง ปรมาณคารบอนไดออกไซด ปรมาณนา เปนตวการสาคญทกาหนดประสทธภาพในการทางานของใบ ตลอดจนปรมาณขององคประกอบในการสงเคราะหแสงทสาคญ คอ คลอโรฟลล และเอนไซม Rubisco การคนหาพนธขาวทมใบลกษณะดและมความสามารถในการสงเคราะหแสงสงจากแหลงพนธกรรมขาวตาง ๆ เพอนามาใชประโยชนในการปรบปรงพนธขาวใหมผลผลตสงขนจงความจาเปนมาก งานวจยนไดทาการวเคราะหลกษณะทางกายวภาคและสรรวทยาในดานการสงเคราะหแสงของใบขาวกลมประชากรขาวชด Rice Diversity Panel 1 (RDP1) ซงเปนกลมประชากรทประกอบไปดวยขาวจานวน 393 พนธ จาก 78 ประเทศทวโลก โดยมขาวกลม indica, aus, temperate japonica, tropical japonica และ aroma คด


เปนจานวนรอยละ 20,13, 25, 25, และ 3 ตามลาดบ (McCouch et. al., 2016) กลมประชากรขาวนจงมความหลากหลายทางดานพนธกรรมและลกษณะปรากฏสง นอกยงมการคนพบตาแหนงการเกด single nucleotide polymorphisms (SNPs) จานวนมากถง 7 แสน ตาแหนง จงมความเปนไปไดสงมากทจะคนพบการทางานของยนทสงผลใหเกดความหลากหลายของลกษณะทางกายวภาคและสรรวทยาของใบขาว โดยสวนหนงเปนยนทควบคมลกษณะการสงเคราะหแสง รวมทงการใหผลผลตสง ซงจะเปนประโยชนตอการปรบปรงพนธขาวในประเทศไทยตอไป

อปกรณและวธการอปกรณ 1. พนธขาวกลมประชากร RDP1 จานวน 291 พนธ 2. เครองวดขนาดพนทใบ (LI-3000C, LI-COR Biosciences, USA) 3. เครองวดอตราการสงเคราะหแสง LICOR LI-6400xt ทตอกบหววดใบ (leaf chamber) ชนด LED (LI-COR Biosciences, USA) 4. เครองสเปคโตรโฟโตมเตอร (UV-Vis Spectrophotometer) (GENESYS 10S, Thermo Scientific, USA) 5. กลองจลทรรศน (IX71 system, Olympus, Japan) 6. เครองแยกโปรตนแบบแนวตง (Mini-PROTEAN, Bio Rad, USA)

วธการทดลอง 1. การปลกขาว ดาเนนการในฤดนาป 2560 ทสถาบนวทยาศาสตรขาวแหงชาต (ศนยวจยขาวสพรรณบร) ปลกโดยวธปกดา อายกลา 20 วน ปกดาพนธละ 3 แถว ความยาวของแถว 5 เมตร จานวน 1 ตนตอกอ ระยะหางระหวาง

ตน x ระหวางแถว 25 x 25 เซนตเมตร ใสป ย N-P2O

5-K

2O ในอตรา 6-6-6 กโลกรมตอไร กอนปกดา 1 วน และ

ในอตรา 6-0-0 ระยะเรมกาเนดชอดอก ปองกนและกาจดโรคและแมลงทสารวจพบในระหวางการปลกตามคาแนะนาของกรมการขาว ทาการบนทกลกษณะทางการเกษตร และทาการเกบเกยวเมลดพนธ (ไมไดทาการ

วเคราะหขาวกลม temperate japonica เนองจากพบวาในฤดปลกทผานมาขาวในกลมนมการเจรญเตบโตในสภาพแปลงทไมดนก จงอยระหวางปลกเพอฟนฟในสภาพกระถาง) เฉพาะการวเคราะหอตราการสงเคราะหแสงในพนธขาวจานวน 12 พนธทคดเลอกจากกลม RDP1 ดาเนนการในปลกในกระถาง ใบธงทใชในการทดลองทงหมดอยในระยะเจรญเตบโตเตมท (fully expanded leaf)

2. การวเคราะหขนาดพนท และลกษณะทางกายวภาคของใบธง การวเคราะหขนาดพนทของใบธงของขาวในกลม RDP1 ทาในระยะทใบธงเจรญเตมท ในแปลงปลกดวยเครองวดขนาดพนทใบกอนจะทาการตดใบเพอนาไปวเคราะหดานอน ๆ ตอไป การวเคราะหความหนา และ mesophyll cell ทาดวยเทคนค Free-hand sectioning โดยทาการตดใบธงของขาวทกพนธ แบบตดขวาง (cross section) ดวยใบมดแบบบาง (razor blade) เปนการตดใบแบบสดใหไดชนสวนของใบทบางมากเพอใหสามารถมองเหน mesophyll cell แตละเซลลทตดสยอมไดอยางชดเจน แชชนสวนของใบทตดเรยบรอยแลวในนากลนฆาเชอ จากนนนาแชในสารละลาย 85% (v/v) lactic acid ทม Chloral hydrate ละลายอยอยางอมตว เปนเวลา 1 ชวโมง ทอณหภม 70 องศาเซลเซยส นาชนสวนใบทใสแลวไปแชลางดวยนาเปลา 2 ครง กอนซบใหแหง จากนนนาไปยอมดวย 0.01% (w/v) toluidine blue ใน 15% (w/v) boric acid เปนเวลา 10 วนาท แลวจงลางดวยนาเปลาเพอชะลางสยอมสวนทเกนออก กอนจะนาไปสองดดวยกลองจลทรรศนแบบ Light microscope กาลงขยาย


40 เทา เพอบนทกภาพ แลวจงนาภาพถายทไดไปวดความหนา และขนาดของใบขาว รวมทงขนาดของทอลาเลยงนาและอาหาร และ mesophyll cell ดวยโปรแกรม Fiji (Image J)

3. การวเคราะหปรมาณคลอโรฟลล ตดตวอยางใบขาวดวย leaf borer เบอร 1 (ขนาดเสนผานศนยกลาง 0.4 เซนตเมตร) ทาการชงนาหนกของชนสวนใบขาว ใสลงในหลอดทดลองขนาด 1.5 มลลลตร จากนนเตม 80% (v/v) Acetone ทเยนจด ปรมาตร 200 ไมโครลตร แลวใสลกเหลก (ball bearing) สาหรบบดใบขาวลงไป 3 อน โดยใหลกเหลกอยเหนอใบขาว นาไปบดในเครองบดตวอยางชนด hand held homogenizer เปนเวลา 30 วนาท ทาซาจนกระทงใบขาวถกบดจนละเอยดอยางสมบรณ เตม 80% (v/v) Acetone ทเยนจดลงไปอก 1 มลลลตร ดดสารละลายทงหมดใสหลอด 1.5 micro-centrifuge หลอดใหม หมดวยแผนอะลมเนยมฟอยลเพอไมใหโดนแสง แลวนาไปวางบนเครองเขยา (orbital shaker) เปนเวลา 15 นาท จากนนนาไปปนตกตะกอนทอณหภม 4 องศาเซลเซยส ความเรว 3000 รอบตอวนาท เปนเวลา 15 นาท เกบสวนใส (chlorophyll extract supernatant) นาไปวเคราะหตอไปดวยเครองสเปคโทรโฟโตมเตอร ดงน ใชปเปตดด chlorophyll extract supernatant ปรมาตร 1 มลลลตร ลงใน cuvette โดยใช 80% Acetone เปน Blank ทาการวดคาการดดกลนแสงท 2 ความยาวคลน ไดแก 645 และ 663 นาโนเมตร นาคาทไดไปคานวณหาปรมาณ Chlorophyll a (C

a) Chlorophyll b (C

b) และปรมาณคลอโรฟลลรวม (C

a+b) ตามสตร

Ca = (12.7xOD.

663-2.69xOD.

645)x1.2 / (นาหนก)

Cb = (22.9x OD.

645-4.86x OD.

663)x1.2 / (นาหนก)

Ca+b

= (8.02xOD.663

-20.02xOD.645

)x1.2 / (นาหนก) Cholorophyll a:b ratio = C

a / C

b

4. การวเคราะหปรมาณโปรตนและเอนไซม Rubisco ทาการตดตวอยางใบขาวดวย leaf borer เบอร 1 (ขนาดเสนผานศนยกลาง 0.4 เซนตเมตร) ใหไดพนทของตวอยางใบขาวเทากนในทกพนธ จากนนนามาชงนาหนก แลวจงนามาวเคราะหปรมาณเอนไซม Rubisco โดยใชวธการของ Makino et al. (1985) ในการสกดโปรตนจากใบขาว จากนนทาการวเคราะหปรมาณ Rubisco บนพนฐานของขนาดพนทตวอยางใบทเทากน โดยนาโปรตนทสกดไดมาแยกดวยวธ SDS-PAGE แลวยอมส

โปรตนทอยบนแผนเจลอะครลาไมดดวย coomassie brilliant blue staining solution กอนจะนาแผนเจลทไดไป

Fig. 1 An example 12% SDS-PAGE gel of Rubisco band relative intensity analysis. RBCL indicates the protein band of Rubisco large subunit (Molecular weight 53 kDa)


สแกนดวยเครองสแกนเนอร เกบขอมลเปนไฟลรปภาพ และวเคราะหปรมาณของเอนไซม Rubisco จากความเขมของแถบโปรตนในภาพ ดวยโปรแกรม ImageJ ผลทไดเปนคา relative band intensity หรอคาความเขมของแถบโปรตน Rubisco ขนาด 32 kDa (Fig. 1) ของขาวทกพนธเปรยบเทยบกน

5. การวเคราะหอตราการสงเคราะหแสง ดาเนนการโดยใชเครองวดอตราการสงเคราะหแสง โดยทาการวเคราะห 2 วธคอ 5.1. วธการทา Light response curve วเคราะหอตราการสงเคราะหแสงจากตวอยางใบธง โดยใชแสงทความยาวคลนชวง PAR ทความเขมแสงตามลาดบดงน คอ 0 100 200 500 1,000 1,500 และ 2,000 ไมโครโมลตอตารางเมตร วดคาทอณหภม 28 องศาเซลเซยส ความเขมขนของกาซคารบอนไดออกไซด โดยกอนทาการวดอตราการสงเคราะหแสงทตอบสนองตอความเขมแสงทตางกนน ตองนาตนขาวทจะวดไปวางไวในทมดเปนเวลา 1 ชวโมง กอนจะนาไปวางในทมความเขมแสง ณ จดอมตว (Saturated light intensity, Imax) ซงสาหรบขาว คอ ความเขมแสงท 1,500 ไมโครโมลตอตารางเมตร อกเปนเวลา 1 ชวโมง เพอใหใบขาวมการปรบตว แลวจงเรมทาการวดคา โดยใชความเขมขนของกาซคารบอนไดออกไซดคงทท 400 ไมโครลตรตอลตร ผลทไดจากการทา Light response curve จะเปนอตราการสงเคราะหแสงสงสดตอหนวยพนทใบของขาวสายพนธนน ๆ ซงสะทอนถงปรมาณของเอนไซม Rubisco ดวย 5.2. วธการทา A/Ci curve วเคราะหอตราการสงเคราะหแสงทตอบสนองตอความเขมขนของกาซคารบอนไดออกไซดทแตกตางกน จากตวอยางใบธง โดยใชแสงทความยาวคลนชวง PAR ทความเขมแสงคงทท 1500 ไมโครโมลตอตารางเมตร วดคาทอณหภม 28 องศาเซลเซยส ใชความเขมขนของกาซคารบอนไดออกไซดทแตกตางกนเปนลาดบ โดยเรมตนจากทความเขมขนทระดบปกตตามธรรมชาตคอ 400 ไมโครโมล เพอใหแนใจวาปากใบเปดตลอดการวด ดงน 400 300 200 100 400 700 1,000 และ 1,200 ไมโครโมล จากนนจะผลการวเคราะหทไดไปใชสราง A/Ci curve วเคราะหผลการสงเคราะหแสงดวย A/Ci curve fitting utility version 2.0 (Sharkey, 2015)

6. การวเคราะหขอมล การวเคราะหลกษณะทางกายวภาคของใบธง ทาในตวอยางใบ 5 ซา (ใบ) ตอพนธ และภายใน 1 ซาไดทาการวดคาในตาแหนงทตางกน 6 ตาแหนงครอบคลมทงใบ สวนการวเคราะหอตราการสงเคราะหแสง ทาใน

ตวอยางใบธงจานวน 3 ซา (ใบ) วเคราะหขอมลทางสถตและประมวลผลการศกษาทไดทงหมดโดยใชโปรแกรม R (R Core Team, 2013)

ผลการทดลองและวจารณ1. การวเคราะหขนาดพนท และลกษณะทางกายวภาคของใบธง ในการวจยครงน ดาเนนการวเคราะหขนาดพนทใบธง (LAI) ของขาวในกลม RDP1 จานวน 291 พนธ จากจานวนทงสน 393 พนธ พนธละ 5 ซา พบวาขาวในกลมประชากรนมขนาดพนทใบธงทอยในชวงระหวาง 0.18 ± 0.020 S.D. ถง 0.662 ± 0.001 S.D. ตารางเมตร ทงนใบสวนใหญจะมขนาดพนทใบอยในชวง 0.3-0.49 ตารางเมตร (Fig. 2) ซงจากผลการวเคราะหขอมลขนาดของใบธงทไดน จงไดมการจดกลมของใบธงตามขนาดพนทใบไดเปน 3 กลม ดงน 1) กลม “Large” มขนาดพนทใบมากกวา 0.50 ตารางเมตร 2) กลม “Medium” มขนาดพนทใบอยระหวาง 0.30 ถง 0.50 ตารางเมตร และ 3) กลม “Small” มขนาดพนทใบนอยกวา 0.30 ตารางเมตร โดยจากการจดกลมดงกลาวพบวามพนธขาวทมขนาดใบธงอยในกลม Large, Medium และ Small จานวน 96, 156 และ 36 พนธ ตามลาดบ ในการวจยนไดทาการคดเลอกพนธขาวจากทง 3 กลม จานวนรวม 12 พนธ ไดแก Corolina gold No.24,


Fig. 2 Box and whisker plots of flag leaf area results of 291 rice varieties in RDP1 sub-populations. The horizontal line within the box indicates the median, boundaries of box indicates the 24th- and 75th - percentile and the whiskers indicate the highest and lowest value of the results. The results are grouped as “Large”, “Medium”, and “Small” if the leaf area value is > 0.5, 0.5 and 0.3, < 0.3, respectively. Dots represent individual observations

Fig. 3 Transverse section of a rice leaf. Arrow shows the position where leaf thickness was measured. Ep = epidermal cell, BC = bundle Sheath Cell, BL= bulliform Cells MC = mesophyll Cell, MV = minor Vein


Habiganj Boro 6, PadiKasale, Basmati No. 66, Carolina Gold No.89, Ostiglia, Pappaku, Darmali, O-luen-Cheung, Sadri Belyi, Nep 835 และ Guatemala เพอทาการวเคราะหลกษณะทางกายวภาคของใบธงเพมเตมพบวา มความหนาของใบขาวทวดจากบรเวณ mesophyll cells (Fig. 3) แสดงตาแหนงททาการวดความหนาของใบ) รวมทงจานวนชนของ mesophyll cells (Table 1) ทงนจากการวเคราะห correlations ระหวางขนาดพนทใบกบความหนาของใบธงในขาวทง 12 พนธ พบวาไมมความสมพนธระหวางกน (Spearman rank correlation coefficient, r

s มเทากบ -0.258) (Fig. 4) โดยใบ

ทมขนาดพนทใบมคามาก เชน Carolina Gold อาจมความหนาของใบนอยกวาพนธทมขนาดใบพนทใบเลกอยางเชน พนธ Darmali ดงแสดงใน Table 1 จากผลการทดลองทไดแสดงใหเหนวาความหนาของใบขาวนนมความสมพนธในเชงบวกกบจานวนชนของ mesophyll cells คาอตราสวนระหวางคลอโรฟลลเอและบ (Chlorophyll a:b ratio) อยางมนยสาคญทางสถต (p < 0.05) ซงการทคาอตราสวนระหวางคลอโรฟลลเอตอบมคามากหากใบมความหนามากเปนลกษณะทพบในใบพชทมความสามารถในการสงเคราะหแสงทด ซงจะเหนไดจากการทคาอตราสวนระหวางคลอโรฟลลเอตอบ และผลการวเคราะหอตราการสงเคราะหแสง (Photosynthetic assimilation rate, A) ของใบธงในขาวทง 12 พนธ ทมความสมพนธในเชงบวกตอกนอยางมนยสาคญทางสถต

Table 1 Results of leaf area, thickness, cell layers, photosynthetic rate and biochemical parameters of flag leaves of the 12 rice varieties selected from RDP1 sub-poppulations

MC MC A Vcmax

Jmax

Rubisco Total LAI Chl a:b Variety thickness cell layer protein ratio (m) (m) (mol m-2 s-1) (mol m-2 s-1) (mol m-2 s-1) (unit) (g/ml) (m2)Darmali 123.90 a 8.2 a 25.09 d 93.46 d 128.04 1.23 b 1.387b 0.180 c 2.91abGuatemala 103.66 c 7.2 b 29.40 a 93.89 d 148.73 1.27 a 1.506 ab 0.549 a 3.34 aOstiglia 107.58 b 7.8 b 29.03 ab 82.34 g 127.56 1.28 a 1.606 a 0.180 c 2.95 aCorolina gold24 108.06 b 8.7 a 30.32 a 99.72 a 140.54 1.30 a 1.693 a 0.615 a 2.91 aSADRI BELYI 71.03 h 6.8 b 21.50 e 72.55 h 102.13 0.93 c 1.191 c 0.364 b 2.83 abPadiKasale 74.76 g 5.6 b 22.50 e 75.45 h 103.73 0.97 c 1.244 c 0.550 a 2.54 bO-Leun-Chung 81.91 f 6.8 b 26.97 c 89.84 e 108.77 1.20 b 1.422 b 0.521 a 2.61 bPappaku 83.75 ef 7.2 b 28.30 b 97.31 b 151.90 1.28 b 1.435 b 0.504 a 2.88 abHabiganj Boro6 84.02 ef 7.0 b 29.50 a 86.39 f 129.38 1.31 a 1.607 a 0.541 a 2.90 aBasmati66 84.54 e 6.2 b 24.16 d 83.48 g 117.04 1.23 b 1.487 b 0.393 b 2.69 bCarolina Gold89 91.34 d 7.0 b 27.82 bc 95.34 c 107.11 1.28 a 1.598 a 0.409 b 2.60 bNEP 835 92.07 d 7.40 b 27.9 bc 88.84 e 104.86 1.25 a 1.649 a 0.321bc 2.570 bNote: 1. LAI =leaf area, J = J

max the maximum of electron transport rate, Chl a:b ratio = chlorophyll a / chlorophyll b,

Vcmax = the maximum carboxylation rate of Rubisco, MC thickness = leaf thickness measured at mesophyll cells, MC layers = number of mesophyll cells layer, total protein = a concentration of total soluble protein, A = the maximum photosynthetic, Rubisco = Rubisco content

2. All data are presented in means. Different letters indicate statistically significant differences between groups at 95% confidence level (p < 0.05; DMRT)


(Spearman rank correlation coefficient, rs มคาเทากบ 0.62, p < 0.05) ผลทไดจากการทดลองนมความ

สอดคลองกบงานวจยอนๆ (Terashima et al., 2001; Terashima et al., 2011)

2. การวเคราะหปรมาณคลอโรฟลล ผลการวเคราะหพบวา ขนาดพนทของใบธงของขาวจานวน 291 พนธ แบงออกไดเปน 3 กลมนนมแนวโนมของความสมพนธกบอตราสวนระหวางคลอโรฟลล เอและบ ไปในเชงบวก คอ ใบธงทมขนาดพนทใบใหญกวา จะมคาอตราสวนของคลอโรฟลลเอตอบสง (Fig. 5) แตจากการวเคราะหพบวาความสมพนธดงกลาวไมมนยสาคญในทางสถต อยางไรกตามคาอตราสวนระหวางคลอโรฟลลเอตอบนนมความเกยวของกบความหนาของใบธงอยางมนยสาคญทางสถตดงทไดกลาวไปแลวในผลการทดลองขอ 1

3. การวเคราะหอตราการสงเคราะหแสงและปจจยทเกยวของ จากการวเคราะหอตราการสงเคราะหแสงของขาวกลม RDP1 ทไดทาการคดเลอกมาจานวน 12 พนธ พบวาพนธ Caraolina gold No.24 มคาอตราการสงเคราะหแสงสงทสด คอ 30.32 (±1.03 S.D.) ไมโครโมลตอตารางเมตรตอวนาท และยงเปนพนธ ทมคาความหนาของใบสงทสดอกดวย ผลการทดลองทไดมความ

Fig. 4 Correlation matrix containing Spearman correlation coefficients among pairs of variables with significant level. *, **, *** indicate significant correlations at level of p <0.1, p <0.05, p <0.01, respectively. LAI is leaf area, J is J

max the maximum rate of electron transport, Chl a:b ratio is

chlorophyll a / chlorophyll b, Vcmax

is the maximum rate of Rubisco for carboxylation, MC thickness is leaf thickness measured at mesophyll cells, MC layers is number of mesophyll cells layer, total protein is a concentration of soluble protein from flag leaf, A is the maximum photosynthetic rate, and Rubisco is Rubisco content


Fig. 5 Boxplot showing relationship between leaf area and chlorophyll a:b ratio of RDP1 flag leaves

สอดคลองกบการผลการวเคราะหความสมพนธดวยวธ Spearman correlation (Fig. 3) ซงแสดงใหเหนวาอตราการสงเคราะหแสง ปรมาณโปรตนในใบธง ปรมาณของเอนไซม Rubisco อตราการเรงปฏกรยาคารบอกซเลชนสงสดของเอนไซม Rubisco (คา V

cmax) อตราการขนสงอเลกตรอนสงสด (J

max) ทคานวณไดจากการทา A/Ci curve

fitting นนมความสมพนธในเชงบวกตอกนอยางมนยสาคญทางสถต โดยเฉพาะอยางยงอตราการสงเคราะหแสงกบปรมาณเอนไซม Rubisco ทมคาสมประสทธสหสมพนธของSpearman rank correlation test มคาเทากบ 1

ทระดบความเชอมน p < 0.01 นนคอทงสองคานมความเกยวของกนในระดบสงมาก และนอกจากนยงพบวาปรมาณของเอนไซม Rubisco ยงมความสมพนธอยางมนยสาคญทางสถตกบความหนา และอตราสวนระหวางคลอโรฟลลเอและบของใบธงอกดวย

สรปผลการทดลอง จากวเคราะหลกษณะทางกายวภาคของใบธงในกลมประชากรขาว RDP1 เพอหาความสมพนธกบปจจยทเกยวของกบการสงเคราะหแสงซงมความสาคญตอผลผลตของขาวอยางมาก พบวา 1. ความหนาและจานวนชนของ mesophyll cells ของใบธงนน มความสมพนธอยางใกลชดกบ อตราสวนระหวางคลอโรฟลลเอและคลอโรฟลลบ หากใบธงหนาจะพบวามอตราสวนของคลอโรฟลลเอตอบสง และมอตราการสงเคราะหแสงสงอกดวย 2. ปรมาณโปรตนโดยรวมและปรมาณของเอนไซม Rubisco ในใบธงมความเกยวของกนอยางใกลชด และทสาคญใบธงทมปรมาณ Rubisco สงจะมอตราการสงเคราะหแสงสง สามารถใชเปนดชนบงชความสามารถในการสงเคราะหแสงของใบธงได


3. ลกษณะทางกายวภาคและสรรวทยาของใบธง มความเกยวของกนอยางใกลชด ซงนบวาเปนประโยชนมากตอการประเมนศกยภาพในการสงเคราะหแสงของใบ ทาใหสามารถเลอกทาการวเคราะหเฉพาะบางคาทเกยวกบอตราการสงเคราะหแสงโดยตรง เชน ความหนาของใบ อตราสวนระหวางคลอโรฟลลเอตอบ และปรมาณเอนไซม Rubisco เปนตน นอกจากนยงหมายถงวาการคนหายนทเกยวของกบศกยภาพการสงเคราะหแสงของใบขาวจะทาไดมอยางประสทธภาพยงขน จากการคนพบความสมพนธของปจจยตางๆ และดชนบงชความสามารถในการทางานของใบขาวในงานวจยน

คาขอบคณ ขอขอบคณทมงานวจย เจาหนาท และผชวยนกวจย สถาบนวทยาศาสตรขาวแหงชาตและศนยวจยขาวอบลราชธานทกทาน ทปฏบตงานทงในแปลงทดลองและหองปฏบตการ ทไดชวยดาเนนงานและอานวยความสะดวกในงานวจยน

เอกสารอางองBailey, S., R., Walters, S., Jansson, P., Horton. 2001. Acclimation of Arabidopsis thaliana to the light environment:

the existence of separate low light and high light responses. Planta 213, 794-801.Björkman, O. 1968. Carboxydismutase Activity in Shade-adapted and Sun-adapted Species of Higher Plants.

Physiologia Plantarum 21: 1-10.Makino, A., T. Mae, K., Ohira. 1985. Photosynthesis and ribulose-1,5-bisphosphate carboxylase/oxygenase

in rice leaves from emergence through senescence. Quantitative analysis by carboxylation/oxygenation and regeneration of ribulose 1,5-bisphosphate. Planta 166(3): 414-420.

McCoush, S., M, Wright, CW., Tung, K., Maron, K., Macnally, M. Fizgerald, N., Singh, G. DeClerck, F., Agosto-Perez, P., Korniliev, A., Greenburg, M., Elizabeth, S., Mae, Q., Macrado, S., Harrington, Y., Shi, D., Branchini, P., Kuser-Falcao, H., Leung, K., Ebana, M.m Yano, G., Eizenga, A. McClung, J., Mezey. 2016. Nature Communication. 7:10352

Murchie, E.H., J., Yang, S., Hubbart, P., Horton, and S., Peng. (2002). Are there associations between grain filling rate and photosynthesis in the flag leaves of field grown rice?. Journal of Experimental Botany 53: 2217-2224.

Sheehy, J.E. 2000. Limits to yield for C3 and C4rice: an agronomist’s view. (Amsterdam: Elservier Science).Terashima, I., S.-I., Miyazawa, and Y.T, Hanba. 2001. Why are Sun Leaves Thicker than Shade Leaves? —

Consideration based on Analyses of CO2 Diffusion in the Leaf. Journal of Plant Research 114: 93-105.Terashima, I., Y.T., Hanba, D., Tholen, and U., Niinemets. 2011. Leaf Functional Anatomy in Relation to

Photosynthesis. Plant Physiology 155, 108-116.

R Core Team. 2013. R: A language and environment for statistical computing. R foundation, Vienna, Astria. URL http://www.R-project.org/.

Sharkey, T.D. 2015. What gas exchange data can tell us. Plant, Cell & Environment. 30 (9): 1035-1040 Walters, R.G. 2005. Towards an understanding of photosynthetic acclimation. Journal of Experimental Botany

56: 435-447.


การปรบปรงพนธขาวขาวพนนมเพอสนองความตองการของตลาดVarietal Improvement of Soft-cooked White Rice to Meet Market Demand

สภาพร จนทรบวทอง1) กญญา เชอพนธ1) สนนทา วงศปยชน1) วชร สขววฒน1) ปราณ มณนล1) วลภา เตปนตา1) สมพงษ สรวงศ อดม เอกคณาสงห1) ภาคภม เนตนล1) วนจ วนย1) สนษา ตนเต1)

Supaporn Junbuathong1) Kunya Cheaupun1) Sunanta Wongpiyachon1) Watcharee Sukviwat1) Pranee Maneenin1) Wanlapa Tepinta1) Sompong Suriwong1) Udom Eakanasing1)

Pakpoom Netnil1) Vinit Vinai1) Sunisa Tante1)

Abstract Rice varietal improvement for soft-cooked white rice started in 2013 at Pathumthani Rice Research Center by using hybridization method based on various good parents such as RD43, RD21, CNT1, Hom Korat, PTT1, Hom Taiwan and Hom Suphanburi. Many crosse between those parents had been made and progenies selection resulted in good lines possessing high yields with low to intermediate amylose content. The results showed that lines PTT13038-15-1-1-3-5 from PTT1/RD21 had 921 kg/rai and low amylose content of 16.8% with aroma. PTT13034-10-2-1-2-1 from RD21/PTT1 had intermediate amylose content of 22.2% with aroma. PTT13036-5-1-1-3-5 from PTT1/Hom Korat showed high yield of 1,033 kg/rai with low amylose content of 15.6%. Most of the progenies of each cross had amylose content between 13.0-19.1%.Keywords: soft-cooked white rice, yield, amylose

บทคดยอ การปรบปรงพนธขาวใหไดขาวขาวทมปรมาณอมโลสตาถงปานกลาง ผลผลตสง เรมดาเนนการในป 2556 ทศนยวจยขาวปทมธาน โดยนาพนธขาว กข43 กข21 ชยนาท 1 หอมโคราช ปทมธาน 1 ขาวหอมไตหวน และขาวหอมสพรรณบร มาผสมพนธเพอสรางลกผสม แลวคดเลอกจนไดขาวสายพนธด นาไปวเคราะหคณภาพทางกายภาพและทางเคม คผสมทใหสายพนธขาวผลผลตสง และมกลนหอม คอ คผสมระหวางปทมธาน 1/กข21 ไดสายพนธ PTT13038-15-1-1-3-5 ใหผลผลต 921 กโลกรมตอไร และมปรมาณอมโลสตา (16.8%) คผสมทใหสายพนธขาวมปรมาณอมโลส ปานกลาง และมกลนหอม คอ คผสมระหวางกข21/ปทมธาน 1 ไดสายพนธ PTT13034-10-2-1-2-1 ปรมาณอมโลสปานกลาง (22.2%) คผสมทใหสายพนธขาวมปรมาณอมโลสตา และผลผลตสงสด คอ คผสมระหวางปทมธาน 1/ขาวหอมโคราช ไดสายพนธ PTT136036-5-1-1-3-5 ใหผลผลต 1,033 กโลกรมตอไร และมปรมาณอมโลสตา (15.6%) และพบวาคผสมสวนใหญใหสายพนธขาวทมปรมาณอมโลสตา (13.0-19.1%) คาสาคญ: ขาวขาวพนนม ผลผลต อมโลส

คานา ขาวขาว (white rice) หมายถงขาวทไดจากการนาขาวกลองไปขดเอาราออกแลว (กรมการคา ตางประเทศ, 2540) ประเทศไทยสงออกขาวขาวพนแขง (ปรมาณอมโลส > 25%) เปนอนดบ 1 ของประเทศ ประมาณ 4.5 ลานตน (สมาคมผสงออกขาวไทย, 2560) ขณะทขาวขาวพนนม (ปรมาณอมโลส< 20%) เปนขาวทมคณภาพ

1) ศนยวจยขาวปทมธาน อ.ธญบร จ.ปทมธาน 12110 โทรศพท 0-2577-1688-9

Pathum Thani Rice Research Center, Thanyaburi, Pathum Thani 12110 Tel. 0-2577-1688-9


การหงตมทนม กาลงเปนทตองการของประเทศผ ซอ โดยเฉพาะอยางยงตลาดอาเซยน ประเทศอนโดนเซย สงคโปร มาเลเซย ฟลปปนส (กรมการขาว, 2555) และฮองกง (โสพรรณ, 2545) ขาวขาวพนนมและขาวหอมมอตราการขยายตวป 2552 ประมาณรอยละ 12 (กรมการขาว, 2555) อยางไรกตาม ประเทศไทยมสวนแบงขาวขาวในตลาดอาเซยนเพยง รอยละ 7.4 (กรมการขาว 2555) และมการสงออกขาวพนนมปรมาณนอยเนองจากขาดแคลนพนธขาวทเหมาะสม ขณะทประเทศคแขงมการพฒนาไปแลว โดยเฉพาะเวยดนามทมการสงออกขาวขาวพนนมเพมมากขนเพราะตลาดมความตองการสงและมราคาสง (หนงสอพมพฐานเศรษฐกจ, 2561) การพฒนาพนธของเวยดนามจะเนนใหสอดคลองกบความตองการของตลาดเปนหลก จงไดมการพฒนาสายพนธขาวออกมาหลากหลายชนด ทใหผลผลตสง ตนทนการผลตตา เชน พนธขาวขาวพนนม เมลดยาว ทเรยกวาพนธ 5141 และ Nang Hua ทมลกษณะเหมอนขาวหอมมะลแตไมหอมเทากบขาวมะลไทย ราคาตนละ 550 เหรยญสหรฐ ขณะทขาวขาวทวไปจะสงออกราคาตนละ 370-380 เหรยญสหรฐ (ประชาชาตธรกจออนไลน, 2560) ขาวพนธรบรองทมอยในประเทศไทยทใชในการผลตขาวขาวพนนมเปนพนธทมปรมาณ อมโลสตา ไดแก พนธกข21 กข39 กข43 และ กข55 สวนพนธอนๆ ทมปรมาณอมโลสตาเชนกน แตมความหอม ใชในการผลตขาวหอมแบงเปน 2 กลมยอย คอ พนธขาวหอมไมไวตอชวงแสง ไดแก พนธปทมธาน 1 หอมสพรรณบร เจาหอมคลองหลวง 1 หอมพษณโลก 1 กข33 และกข51 และ พนธขาวหอมไวตอชวงแสง ไดแก พนธขาวดอกมะล 105 กข15 และขาวเหนยวพนธ กข6 แตขาวบางพนธยงใหผลผลตตา และปลกไดเฉพาะบางพนท งานวจยนมวตถประสงคเพอปรบปรงพนธใหไดขาวทมปรมาณอมโลสตาถงปานกลาง ผลผลตสง สาหรบผลตเปนสนคาขาวขาวพนนม

อปกรณและวธการ อปกรณ 1. พนธขาวกข43 กข21 ชยนาท 1 หอมโคราช ปทมธาน 1 ขาวหอมไตหวน และขาวหอมสพรรณบร 2. อปกรณทใชในการผสมพนธขาวแบบ hot air method

วธการ 1. การผสมพนธเพอสรางคผสม ทาการผสมพนธสรางคผสม โดยคดเลอกพนธขาวทมปรมาณอมโลสตา และหรอมกลนหอมมาผสมกน มการกาหนดคผสม ไดดงน 1) กข43 ผสมกบหอมสพรรณบร ปทมธาน 1 และ กข21 2) กข21 ผสมกบขาวหอมไตหวน ขาวหอมสพรรณบร ปทมธาน 1 ขาวหอมโคราช กข43 และชยนาท 1 3) ปทมธาน 1 ผสมกบขาวหอมโคราช กข43 กข21 และชยนาท 1 4) ชยนาท 1 ผสมกบขาวหอมไตหวน ขาวหอมโคราช กข21 และกข43 5) ขาวหอมสพรรณบร ผสมกบขาวหอมไตหวน ปทมธาน 1 ขาวหอมโคราช กข21 และกข43 2. การคดเลอกสายพนธและการปลกศกษาพนธ ทาการคดเลอกแบบสบประวต (pedigree method) โดยทาการคดเลอกขาวแตละชวอายแบบแยกกอและนาไปปลกกอตอแถวตอไป ตามขนตอนดงน - นาเมลดพนธขาวประชากรชวท 1 จานวน 22 คผสม ปลกเปรยบเทยบพนธแม คดเลอกตนทไดจากการผสมขามทไมมลกษณะเหมอนตนแม เกบเมลดของแตละครวมไวดวยกน - ปลกขาวประชากรชวท 2 คผสมละ 1,250 ตน คดเลอกตนขาวแตละกอทมลกษณะทรงตนด เกบ


เกยวแยกกนไว ใหรหสแตละกอเปน 1 สายพนธ - ปลกขาวประชากรชวท 3-4 สายพนธละ 2 แถว คดเลอกกอทมลกษณะทรงตนด มแนวโนมใหผลผลตสง เกบเมลดแตละกอแยกกนไว - ปลกขาวประชากรชวท 5-6 สายพนธละ 4 แถว คดเลอกกอทมลกษณะทรงตนด มแนวโนมใหผลผลตสง เกบเมลดแยกกอทดไวในแตละสายพนธ - ปลกศกษาพนธ สายพนธละ 6 แถว คดเลอกสายพนธทมความสมาเสมอ มแนวโนมใหผลผลตสง เกบเกยวผลผลต และสงทดสอบคณภาพทางกายภาพและเคมของเมลด

ผลการทดลองและวจารณ 1. จากการผสมพนธสรางคผสม จานวน 22 คผสม และทาการคดเลอกขาวแบบสบประวต (pedigree method) ในแตละชวอาย ไดจานวน 17 คผสม ดงน 1) กข43/หอมสพรรณบร (PTT13023) คดเลอกขาวประชากรชวท 3 ไดจานวน 22 สายพนธ ประชากรชวท 4 จานวน 9 สายพนธ ประชากรชวท 5 จานวน 12 สายพนธ และประชากรชวท 6 จานวน 12 สายพนธ 2) กข43/ปทมธาน 1 (PTT13025) คดเลอกขาวประชากรชวท 3 ไดจานวน 16 สายพนธประชากรชวท 4 จานวน 4 สายพนธ ประชากรชวท 5 จานวน 9 สายพนธ และประชากรชวท 6 จานวน 13 สายพนธ 3) กข43/หอมโคราช (PTT13026) คดเลอกขาวประชากรชวท 3 ไดจานวน 20 สายพนธประชากรชวท 4 จานวน 9 สายพนธ ประชากรชวท 5 จานวน 11 สายพนธ และประชากรชวท 6 จานวน 14 สายพนธ 4) กข21/หอมไตหวน (PTT13029) คดเลอกขาวประชากรชวท 3 ไดจานวน 9 สายพนธประชากรชวท 4 จานวน 21 สายพนธ ประชากรชวท 5 จานวน 9 สายพนธ และประชากรชวท 6 จานวน 6 สายพนธ 5) กข21/หอมสพรรณบร (PTT13030) คดเลอกขาวประชากรชวท 3 ไดจานวน 29 สายพนธ ประชากรชวท 4 จานวน 54 สายพนธ ประชากรชวท 5 จานวน 41 สายพนธ และประชากรชวท 6 จานวน 32 สายพนธ 6) กข21/หอมโคราช (PTT13031) คดเลอกขาวประชากรชวท 3 ไดจานวน 9 สายพนธประชากรชวท 4 จานวน 17 สายพนธ ประชากรชวท 5 จานวน 4 สายพนธ และประชากรชวท 6 จานวน 6 สายพนธ 7) กข21/ชยนาท1 (PTT13032) คดเลอกขาวประชากรชวท 3 ไดจานวน 38 สายพนธประชากรชวท 4 จานวน 34 สายพนธ ประชากรชวท 5 จานวน 12 สายพนธ และประชากรชวท 6 จานวน 8 สายพนธ 8) กข21/กข43 (PTT13033) คดเลอกขาวประชากรชวท 3 ไดจานวน 15 สายพนธประชากรชวท 4 จานวน 20 สายพนธ ประชากรชวท 5 จานวน 2 สายพนธ และประชากรชวท 6 จานวน 3 สายพนธ 9) กข21/ปทมธาน 1 (PTT13034) คดเลอกขาวประชากรชวท 3 จานวน 15 สายพนธประชากรชวท 4 จานวน 13 สายพนธ ประชากรชวท 5 จานวน 9 สายพนธ และประชากรชวท 6 จานวน 14 สายพนธ 10) ปทมธาน 1/หอม โคราช (PTT13036) คดเลอกขาวประชากรชวท 3 ไดจานวน 15 สายพนธ ประชากรชวท 4 จานวน 13 สายพนธ ประชากรชวท 5 จานวน 9 สายพนธ และประชากรชวท 6 จานวน 14 สายพนธ 11) ปทมธาน 1/กข21 (PTT13037) คดเลอกขาวประชากรชวท 3 ไดจานวน 11 สายพนธประชากรชวท 4 จานวน 7 สายพนธ ประชากรชวท 5 จานวน 9 สายพนธ และประชากรชวท 6 จานวน 14 สายพนธ 12) ปทมธาน 1/กข43 (PTT13038) คดเลอกขาวประชากรชวท 3 ไดจานวน 20 สายพนธประชากรชวท 4 จานวน 9 สายพนธ ประชากรชวท 5 จานวน 7 สายพนธ และประชากรชวท 6 จานวน 8 สายพนธ 13) ชยนาท 1/หอมไตหวน (PTT13041) คดเลอกขาวประชากรชวท 3 ไดจานวน 32 สายพนธ ประชากรชวท 4 จานวน 12 สายพนธ ประชากรชวท 5 จานวน 5 สายพนธ และประชากรชวท 6 จานวน 3 สายพนธ


14) ชยนาท 1/หอมโคราช (PTT13041) คดเลอกขาวประชากรชวท 3 ไดจานวน 50 สายพนธ ประชากรชวท 4 จานวน 29 สายพนธ ประชากรชวท 5 จานวน 12 สายพนธ และประชากรชวท 6 จานวน 19 สายพนธ 15) ชยนาท 1/กข43 (PTT13044) คดเลอกขาวประชากรชวท 3 ไดจานวน 15 สายพนธประชากรชวท 4 จานวน 17 สายพนธ ประชากรชวท 5 จานวน 9 สายพนธ และประชากรชวท 6 จานวน 2 สายพนธ 16) หอมสพรรณบร/หอมไตหวน (PTT13056) คดเลอกขาวประชากรชวท 3 ไดจานวน 19 สายพนธ ประชากรชวท 4 จานวน 23 สายพนธ ประชากรชวท 5 จานวน 8 สายพนธ และประชากรชวท 6 จานวน 10 สายพนธ 17) หอมสพรรณบร/กข21 (PTT13059) คดเลอกขาวประชากรชวท 3 ไดจานวน 34 สายพนธ ประชากรชวท 4 จานวน 13 สายพนธ, ประชากรชวท 5 จานวน 10 สายพนธ และประชากรชวท 6 จานวน 8 สายพนธ

2. การปลกศกษาพนธขาวและคดเลอกสายพนธทมความสมาเสมอ มแนวโนมใหผลผลตสง เกบเกยวผลผลต และสงเมลดวเคราะหคณภาพทางกายภาพและเคม ทศนยวจยขาวปทมธาน พบวา คผสมระหวาง - กข43/ขาวหอมสพรรณบร คดเลอกได 5 สายพนธ คอ PTT13023-1-1-1-1-1, PTT13023-9-1-1-1-1, PTT13023-9-1-2-1-1, PTT13023-5-1-1-3-1 และ PTT13023-9-1-3-2-1 ใหผลผลตระหวาง 527-754 กโลกรมตอไร ขนาดเมลดขาวกลองยาว 7.57-7.89 มลลเมตร กวาง 2.10-2.15 มลลเมตร มปรมาณอมโลสตา (17.8-19.9%) ความคงตวแปงสกออน (70-79 มม.) สวนใหญมอณหภมแปงสกตา การยดตวของเมลดขาวสกปกต (1.65-1.70 เทา) และ ม 3 สายพนธทมกลนหอม คอ PTT13023-9-1-1-1-1, PTT13023-9-1-2-1-1 และ PTT13025-5-1-1-3-1 (Table 1) - กข43/ปทมธาน 1 คดเลอกได 4 สายพนธ คอ PTT13025-12-2-2-1-1, PTT13025-12-2-3-2-3, PTT13025-12-2-3-3-3 และ PTT13025-12-2-3-3-5 ใหผลผลตระหวาง 512-819 กโลกรมตอไร ขนาดเมลดขาวกลองยาว 7.79-7.89 มลลเมตร กวาง 2.08-2.16 มลลเมตร มปรมาณอมโลสตา (15.7-16.8 %) ความคงตวแปงสกออน (80-84 มม.) อณหภมแปงสกตา การยดตวของเมลดขาวสกปกต (1.62-1.65 เทา) และไมมกลนหอม (Table 1) - กข43/ขาวหอมโคราช คดเลอกได 8 สายพนธ คอ PTT13026-8-2-1-1-2, PTT13026-8-2-1-1-5, PTT13026-8-2-1-1-20, PTT13026-8-2-1-1-21, PTT13026-9-2-1-1-8, PTT13026-10-1-2- 1-1, PTT13026-

10-1-2-1-2 และ PTT13026-10-2-1-1-1 ใหผลผลตระหวาง 460-813 กโลกรมตอไร ขนาดเมลดขาวกลองยาว 7.44 – 8.07 มลลเมตร กวาง 1.98- 2.20 มลลเมตร เมลดขาวสารขน 1 สายพนธ คอสายพนธ PTT13026-10-2-1- 1-1 มปรมาณอมโลสตา (14.2-18.2 %) ความคงตวแปงสกออน (80-84 มม.) สวนใหญมอณหภมแปงสกตา การยดตวของเมลดขาวสกปกต (1.59-1.70 เทา) และม 1 สายพนธ มกลนหอม คอ PTT13026-10-2-1-1-1 (Table

1)

- กข21/ขาวหอมไตหวน คดเลอกได 5 สายพนธ คอ PTT13029-1-1-2-1-4, PTT13029-1-1-2-1-5, PTT13029-1-1-2-1-6, PTT13029-1-1-2-3-4 และ PTT13029-7-1-1-3-1 ใหผลผลตระหวาง 572-856 กโลกรมตอไร ขนาดเมลดขาวกลองยาว 7.24-7.63 มลลเมตร กวาง 2.17-2.23 มลลเมตร มปรมาณอมโลสตา (17.1-17.7%) ความคงตวแปงสกออน (75-80 มม.) อณหภมแปงสกตา การยดตวของเมลดขาวสกปกต (1.68-1.78 เทา) และไมมกลนหอม (Table 2) - กข21/ขาวหอมสพรรณบร คดเลอกได 17 สายพนธ เชน PTT13030-1-3-1-2-1, PTT13030-3-2-1-1-2, PTT13030-3-2-1-1-4, PTT13030-7-1-3-1-1 และ PTT13030-7-1-3-2-1 เปนตน ใหผลผลตระหวาง 386-778 กโลกรมตอไร ขนาดเมลดขาวกลองยาว 7.53-7.88 มลลเมตร กวาง 2.18-2.50 มลลเมตร มเมลดขาวสารขน 2 สายพนธ คอ PTT13030-3-2-1-1-2 และ PTT13030-3-2-1-1-4 มปรมาณอมโลสตา (16.5-18.7%) ความ


คงตวแปงสกออน (70-80 มม.) อณหภมแปงสกตา การยดตวของเมลดขาวสกปกต (1.60-1.74 เทา) และม 1 สายพนธ ทมกลนหอมออน คอ PTT13030-7-1-3-1-1 (Table 2) - กข21/ขาวหอมโคราช คดเลอกได 1 สายพนธ คอ PTT13031-1-5-1-2-1 ใหผลผลต 660 กโลกรมตอไร มขนาดเมลดขาวกลองยาว 7.57 มลลเมตร กวาง 2.37 มลลเมตรมปรมาณอมโลสตา (14.7%) ความคงตวแปงสกออน (82 มม.) อณหภมแปงสกตา การยดตวของเมลดขาวสกปกต (1.65 เทา) และไมมกลนหอม (Table 3) - กข21/ชยนาท1 คดเลอกได 2 สายพนธ คอ PTT13032-2-1-2-1-1 ใหผลผลต 460 กโลกรมตอไร มขนาดเมลดขาวกลองยาว 7.62 มลลเมตร กวาง 2.41 มลลเมตร มปรมาณอมโลสสง (27.8%) ความคงตวแปงสกปานกลาง (34 มม.) อณหภมแปงสกตา การยดตวของเมลดขาวสกปกต (1.65 เทา) ไมมกลนหอม และ PTT13032-11-4-1-2-1 ใหผลผลต 573 กโลกรมตอไร มขนาดเมลดขาวกลองยาว 7.69 มลลเมตร กวาง 2.41 มลลเมตร มปรมาณอมโลสปานกลาง (23.4%) ความคงตวแปงสกออน (71 มม.) อณหภมแปงตา การยดตวของเมลดขาวสกปกต (1.66 เทา) และไมมกลนหอม (Table 3) - กข21/กข43 คดเลอกได 5 สายพนธ คอ PTT13033-12-3-1-1-3, PTT13033-12-3-1-1-4, PTT13033-15-4-1-1-1, PTT13033-15-4-1-1-2 และ PTT13033-15-4-1-1-6 ใหผลผลตระหวาง 466-711 กโลกรมตอไร มขนาดเมลดขาวกลองยาว 7.32-7.67 มลลเมตร กวาง 2.23-2.31 มลลเมตร มปรมาณอมโลสตา (16.8-19.1) ความคงตวแปงสกออน (65-71 มม.) อณหภมแปงสกตา การยดตวของเมลดขาวสกปกต (1.65 -1.78 เทา) และไมมกลนหอม (Table 3) - กข21/ปทมธาน 1 คดเลอกได 8 สายพนธ คอ PTT13034-2-1-1-1-1, PTT13034-10-2-1-2-1, PTT13034-10-2-1-3-1, PTT13034-11-1-1-2-1, PTT13034-11-1-2-2-1, PTT13034-11-1-2-2-6, PTT13034-11-1-1-4-1 และ PTT13034-11-1-1-4-1 ใหผลผลตระหวาง 460 - 808 กโลกรมตอไร มขนาดเมลดขาวกลองยาว 7.51-7.82 มลลเมตร กวาง 2.23-2.35 มลลเมตร มปรมาณอมโลสตา (15.3-17.6%) 6 สายพนธ และอมโลสปานกลาง (20.6-22.2%) 2 สายพนธ สวนใหญมอณหภมแปงสกตา ความคงตวแปงสกแขงถงออน (30-92 มม.) การยดตวของเมลดขาวสกปกต (1.61-1.70 เทา) และม 2 สายพนธ ทมกลนหอมออน คอ PTT13034-2-1-1-1-1 และ PTT13034-10-2-1-2-1 (Table 3) - ปทมธาน 1/ขาวหอมโคราช คดเลอกได 21 สายพนธ เชน PTT13036-5-1-1-1-5, PTT13036-5-1-1-1-6, PTT13036-5-1-1-1-8, PTT13036-5-1-2-1-1 และ PTT13036-5-1-2-1-2 ใหผลผลตระหวาง 409-1,033 กโลกรมตอไร ขนาดเมลดขาวกลองยาว 7.35-7.88 มลลเมตร กวาง 2.11-2.38 มลลเมตร มปรมาณอมโลสตา (14.6 - 16.7%) ความคงตวแปงสกออน (80-98 มม.) อณหภมแปงสกตา การยดตวของเมลดขาวสกปกต (1.53-1.69 เทา) และม 1 สายพนธ ทมกลนหอมออน คอ PTT13036-5-1-1-1-6 (Table 4) - ปทมธาน 1/กข21 คดเลอกได 15 สายพนธ เชน PTT13037-2-1-2-1-2, PTT13037-2-1-2-1-4, PTT13037-8-1-1-1-1, PTT13037-8-1-1-1-5 และ PTT13037-8-1-1-1-7 ใหผลผลตระหวาง 614- 972 กโลกรมตอไร ขนาดเมลดขาวกลองยาว 7.37 – 7.95 มลลเมตร กวาง 2.12-2.29 มลลเมตร มเมลดขาวสารขน 4 สายพนธ มปรมาณอมโลสตา (14.7-16.7%) ความคงตวแปงสกปานกลางถงออน (60-90 มม.) อณหภมแปงสกตา การยดตวของเมลดขาวสกปกต (1.61-1.78 เทา) และไมมกลนหอม (Table 5) - ปทมธาน 1/กข43 คดเลอกได 10 สายพนธ เชน PTT13038-5-1-1-1-3, PTT13038-15-1-1-1-1, PTT13038-15-1-1-1-3, PTT13038-15-1-1-2-4 และ PTT13038-19-1-1-1-1 ใหผลผลตระหวาง 609-921 กโลกรมตอไร ขนาดเมลดขาวกลองยาว 7.63-7.93 มลลเมตร กวาง 2.04-2.36 มลลเมตร มเมลดขาวสารขน 3 สายพนธ มปรมาณอมโลสตา (14 -16.8%) ความคงตวแปงสกออน (62-86 มม.) อณหภมแปงสกตา การยดตว


Tabl

e 1

Gra

in y

ield

s, g

rain

phy

sical

and

che

mic

al a

nalys

is pr

ogen

ies

of R

D43/

Hom

Sup

hanb

uri,

RD43

/PTT

1 an

d RD

43/H

om K

orat

in 2

017

Des

igna

tion

G

rain

yie

ld

Gra

in d

imen

sion

of b

rown

rice

L

/W

Chal

kines

s

Hul

l

Am

ylose

Gel

Al

kali 1

.7%

E.

R

Ar

oma

(

kg/ra

i)

L

(mm

)

W (m

m)

Th

(mm

)

(%

)

RD43

/Hom

Sup

hanb

uri

PT

T130

23-3

-1-1

-1-1

67

9 7.

86

2.13

1.

84

3.69

0.

16

S 17

.8

70

5 1.

70

Non

PTT1

3023

-9-1

-1-1

-1

745

7.79

2.

14

1.87

3.

64

0.07

S

19.0

79

7

1.65

St

rong

PTT1

3023

-9-1

-2-1

-1

686

7.89

2.

15

1.89

3.

67

0.21

S

19.9

70

7

1.67

Sl

ight

lyPT

T130

23-5

-1-1

-3-1

72

1 7.

57

2.10

1.

88

3.60

0.

20

S 18

.4

75

7 1.

67

Slig

htly

PTT1

3023

-9-1

-3-2

-1

527

7.60

2.

10

1.89

3.

62

0.27

S

18.2

78

7

1.70

No

nRD

43/P

TT 1

PTT1

3025

-12-

2-2-

1-1

703

7.89

2.

08

1.81

3.

79

0.10

S

16.8

84

7

1.63

No

nPT

T130

25-1

2-2-

3-2-

3 75

2 7.

79

2.10

1.

82

3.71

0.

17

S 16

.1

80

7 1.

65

Non

PTT1

3025

-12-

2-3-

3-3

819

7.85

2.

09

1.82

3.

76

0.16

S

16.4

80

7

1.62

No

nPT

T130

25-1

2-2-

3-3-

5 51

2 7.

85

2.16

1.

84

3.63

0.

13

S 15

.7

80

7 1.

64

Non

RD43

/Hom

Kor

at

PT

T130

26-8

-2-1

-1-2

71

6 8.

07

2.02

1.

82

4.00

0.

52

S 16

.9

78

7 1.

62

Non

PTT1

3026

-8-2

-1-1

-5

398

8.04

1.

98

1.80

4.

06

0.66

S

16.5

80

6

1.69

No

nPT

T130

26-8

-2-1

-1-2

0 81

3 7.

88

2.02

1.

76

3.90

1.

01

S 16

.7

80

7 1.

70

Non

PTT1

3026

-8-2

-1-1

-21

806

8.03

1.

99

1.79

4.

04

0.80

S

16.8

90

6

1.59

No

nPT

T130

26-9

-2-1

-1-8

46

9 7.

90

2.12

1.

83

3.73

0.

18

S 18

.0

85

5 1.

69

Non

PTT1

3026

-10-

1-2-

1-1

460

7.87

2.

20

1.87

3.

58

0.52

S

18.2

80

7

1.64

No

nPT

T130

26-1

0-1-

2-1-

2 62

2 7.

86

2.20

1.

83

3.57

0.

13

S 17

.6

80

7 1.

64

Non

PTT1

3026

-10-

2-1-

1-1

647

7.44

2.

18

1.76

3.

41

opaq

ue S

/50%

Bspt

14

.6

80

7 1.

63

Slig

htly


Tabl

e 2

Gra

in y

ield

s, g

rain

phy

sical

and

che

mic

al a

nalys

is pr

ogen

ies

of R

D21/

Hom

Tai

wan

and

RD21

/Hom

Sup

hanb

uri

in 2

017

Des

igna

tion

G

rain

yie

ld

Gra

in d

imen

sion

of b

rown

rice

L/W

C

halki

ness

H

ull

A

mylo

se

G

el

Alka

li 1.7

%

E.R

A

rom

a

(

kg/ra

i)

L

(mm

)

W (m

m)

Th

(mm

)

(%

)

RD21

/Hom

Tai

wan

PT

T130

29-1

-1-2

-1-4

62

4 7.

63

2.21

1.

76

3.45

0.

22

S/30

%Bs

pt

17.3

77

7

1.68

No

nPT

T130

29-1

-1-2

-1-5

88

6 7.

62

2.21

1.

78

3.45

0.

38

S/5%

Bspt

17

.1

75

7 1.

76

Non

PTT1

3029

-1-1

-2-1

-6

650

7.60

2.

23

1.76

3.

41

0.13

S/

Bspt

17

.2

80

7 1.

69

Non

PTT1

3029

-1-1

-2-3

-4

624

7.24

2.

18

1.74

3.

32

0.07

S

17.7

80

7

1.78

No

nPT

T130

29-7

-1-1

-3-1

57

2 7.

24

2.17

1.

75

3.34

0.

20

S 17

.3

80

7 1.

74

Non

RD21

/Hom

Sup

hanb

uri

PT

T130

30-1

-3-1

-2-1

64

4 7.

69

2.50

1.

86

3.08

0.

08

S/10

%Bs

pt

18.6

80

7

1.60

No

nPT

T130

30-3

-2-1

-1-2

47

4 7.

70

2.31

1.

85

3.33

op

aque

S

16.5

79

7

1.68

No

nPT

T130

30-3

-2-1

-1-4

57

1 7.

53

2.29

1.

84

3.29

op

aque

S

16.8

80

7

1.70

No

nPT

T130

30-7

-1-3

-1-1

38

6 7.

72

2.29

1.

83

3.37

0.

12

S 17

.7

77

7 1.

73

Slig

htly

PTT1

3030

-7-1

-3-2

-1

778

7.64

2.

19

1.77

3.

49

0.21

S

18.7

75

7

1.70

No

nPT

T130

30-8

-4-2

-1-1

43

6 7.

59

2.35

1.

84

3.23

0.

33

S 17

.8

75

7 1.

68

Non

PTT1

3030

-8-4

-2-2

-1

560

7.72

2.

16

1.75

3.

57

0.04

S

18.3

70

7

1.72

No

nPT

T130

30-1

0-1-

1-1-

3 58

8 7.

66

2.19

1.

75

3.50

0.

07

S 17

.7

65

7 1.

70

Non

PTT1

3030

-20-

3-1-

1-2

692

7.77

2.

24

1.84

3.

47

0.15

S

17.2

80

7

1.67

No

nPT

T130

30-2

0-3-

1-1-

3 64

2 7.

59

2.24

1.

81

3.39

0.

14

S/3%

Bspt

17

.5

80

7 1.

70

Non

PTT1

3030

-20-

3-1-

1-5

677

7.70

2.

18

1.80

3.

53

0.13

S

17.5

79

7

1.71

No

nPT

T130

30-2

0-3-

1-1-

7 61

4 7.

78

2.23

1.

83

3.49

0.

35

S/3%

Bspt

17

.6

80

7 1.

66

Non

PTT1

3030

-20-

3-1-

1-8

652

7.80

2.

21

1.83

3.

53

0.13

S/

3%Bs

pt

17.6

79

7

1.66

No

nPT

T130

30-2

0-3-

2-1-

6 58

6 7.

88

2.27

1.

80

3.47

0.

06

S/3%

Bspt

18

.2

70

7 1.

74

Non

PTT1

3030

-20-

3-2-

2-1

706

7.85

2.

30

1.83

3.

41

0.32

S/

5%Bs

pt

18.1

78

7

1.71

No

nPT

T130

30-2

0-3-

2-2-

5 71

6 7.

73

2.22

1.

80

3.48

0.

18

S/5%

Bspt

17

.3

80

7 1.

68

Non

PTT1

3030

-20-

3-2-

2-7

721

7.71

2.

21

1.79

3.

49

0.03

S/

5%Bs

pt

17.2

80

7

1.71

No

n


Tabl

e 3

Gra

in y

ield

s, g

rain

phy

sical

and

che

mic

al a

nalys

is p

roge

nies

of

RD21

/Hom

Kor

at, R

D21/

CNT1

RD2

1/RD

43 a

nd R

D21/

PTT

1 in

201

7

Des

igna

tion

G

rain

yie

ld

Gra

in d

imen

sion

of b

rown

rice

L/W

C

halki

ness

H

ull

A

mylo

se

G

el

Alka

li 1.7

% E

.R

Aro

ma

(

kg/ra

i)

L

(mm

)

W (m

m)

Th

(mm

)

(%)

RD21

/Hom

Tai

wan

PTT1

3031

-1-5

-1-2

-1

660

7.57

2.

37

1.77

3.

19

0.46

S/

5%Bs

pt

14.7

82

7

1.65

No

nRD

21/C

NT1

PT

T130

32-2

-1-2

-1-1

57

3 7.

69

2.41

1.

80

3.19

0.

15

S 27

.8

34

5 1.

66

Non

PTT1

3032

-11-

4-1-

2-1

460

7.62

2.

41

1.80

3.

16

0.72

S/

5%Bs

pt

23.4

70

5

1.65

No

nRD

21/R

D43

PT

T130

33-1

2-3-

1-1-

3 41

4 7.

67

2.23

1.

78

3.44

0.

13

S 17

.9

70

7 1.

70

Non

PTT1

3033

-12-

3-1-

1-4

711

7.62

2.

25

1.77

3.

39

0.02

S

16.8

71

7

1.65

No

nPT

T130

33-1

5-4-

1-1-

1 60

9 7.

45

2.31

1.

83

3.23

0.

02

S 18

.4

70

7 1.

78

Non

PTT1

3033

-15-

4-1-

1-2

517

7.32

2.

23

1.80

3.

28

0.02

S

19.1

65

7

1.70

No

nPT

T130

33-1

5-4-

1-1-

6 46

6 7.

44

2.26

1.

83

3.29

0.

02

S 18

.3

70

7 1.

75

Non

RD21

/PTT

1

PTT1

3034

-2-1

-1-1

-1

563

7.72

2.

33

1.80

3.

31

0.05

S/

5%Bs

pt

17.6

79

7

1.66

Sl

ight

lyPT

T130

34-1

0-2-

1-2-

1 46

0 7.

61

2.34

1.

80

3.25

0.

52

S 22

.2

30

7 1.

62

Slig

htly

PTT1

3034

-10-

2-1-

3-1

808

7.82

2.

35

1.79

3.

33

1.60

S

20.6

45

5

1.68

No

nPT

T130

34-1

1-1-

1-2-

1 46

0 7.

60

2.24

1.

76

3.39

0.

19

S 15

.8

82

7 1.

63

Non

PTT1

3034

-11-

1-2-

2-1

563

7.60

2.

23

1.76

3.

41

0.26

S

15.8

79

7

1.70

No

nPT

T130

34-1

1-1-

2-2-

6 56

3 7.

51

2.23

1.

75

3.37

0.

09

S/3%

awn

15.3

80

7

1.70

No

nPT

T130

34-1

1-1-

1-4-

1 71

1 7.

57

2.30

1.

81

3.29

0.

05

S 15

.9

92

7 1.

61

Non

PTT1

3034

-11-

1-1-

4-2

563

7.61

2.

29

1.80

3.

32

0.19

S

15.9

90

7

1.59

No

n


Tabl

e 4

Gra

in y

ield

s, g

rain

phy

sical

and

che

mic

al a

nalys

is pr

ogen

ies

of P

TT1/

Hom

Kor

at in

201

7

Des

igna

tion

G

rain

yie

ld

Gra

in d

imen

sion

of b

rown

rice

L/W

C

halki

ness

H

ull

A

mylo

se

G

el

Alka

li 1.7

%

E.R

A

rom

a

(kg

/rai)

L (m

m)

W

(mm

) T

h (m

m)

(%

)

PTT1

3036

-5-1

-1-1

-5

527

7.67

2.

25

1.80

3.

41

0.46

S

15.7

85

7

1.53

No

nPT

T130

36-5

-1-1

-1-6

60

4 7.

56

2.33

1.

84

3.24

0.

46

S/3%

awn

15.7

95

7

1.61

Sl

ight

lyPT

T130

36-5

-1-1

-1-8

71

1 7.

64

2.29

1.

84

3.34

0.

49

S/3%

awn

16.0

85

6

1.54

No

nPT

T130

36-5

-1-2

-1-1

77

8 7.

73

2.32

1.

88

3.33

0.

29

S 16

.1

82

7 1.

67

Non

PTT1

3036

-5-1

-2-1

-2

409

7.73

2.

34

1.84

3.

30

0.34

S

16.0

80

7

1.64

No

nPT

T130

36-5

-1-2

-1-3

51

7 7.

69

2.33

1.

84

3.30

0.

31

S 16

.6

98

7 1.

67

Non

PTT1

3036

-5-1

-2-1

-4

660

7.88

2.

26

1.82

3.

49

0.38

S/

5%aw

n 16

.7

82

7 1.

65

Non

PTT1

3036

-5-1

-2-1

-5

803

7.75

2.

34

1.86

3.

31

0.37

S

16.5

85

7

1.65

No

nPT

T130

36-5

-1-2

-1-6

76

2 7.

68

2.38

1.

81

3.23

0.

31

S 16

.0

90

7 1.

63

Non

PTT1

3036

-5-2

-1-2

-2

716

7.35

2.

25

1.73

3.

27

0.21

S/5%

awn/

3%Bs

pt 15

.6

90

7 1.

63

Non

PTT1

3036

-5-2

-2-1

-1

563

7.75

2.

18

1.80

3.

56

0.37

S/

5%aw

n 14

.6

90

6 1.

62

Non

PTT1

3036

-11-

1-1-

1-1

455

7.45

2.

22

1.85

3.

36

0.92

S/

5%aw

n 15

.5

98

6 1.

61

Non

PTT1

3036

-11-

1-1-

1-3

716

7.78

2.

11

1.76

3.

69

0.57

S/

5%aw

n 15

.6

90

7 1.

63

Non

PTT1

3036

-11-

1-1-

1-4

624

7.66

2.

16

1.74

3.

55

0.51

S/

10%

awn

15.8

82

7

1.63

No

nPT

T130

36-1

1-1-

3-2-

4 66

0 7.

61

2.22

1.

75

3.43

0.

20

S/3%

awn

16.1

90

7

1.65

No

nPT

T130

36-1

1-1-

3-2-

5 69

1 7.

56

2.23

1.

75

3.39

0.

30

S/10

%aw

n 16

.0

79

7 1.

63

Non

PTT1

3036

-5-1

-1-3

-1

870

7.38

2.

17

1.70

3.

40

0.02

S

15.2

80

7

1.67

No

nPT

T130

36-5

-1-1

-3-2

71

6 7.

49

2.19

1.

70

3.42

0.

02

S 15

.6

85

7 1.

64

Non

PTT1

3036

-5-1

-1-3

-4

870

7.42

2.

17

1.71

3.

42

0.06

S

15.6

82

7

1.69

No

n


Tabl

e 5

Gra

in y

ield

s, g

rain

phy

sical

and

che

mic

al a

nalys

is pr

ogen

ies

of P

TT1/

RD21

in 2

017

Des

igna

tion

G

rain

yie

ld

Gra

in d

imen

sion

of b

rown

rice

L/W

C

halki

ness

H

ull

A

mylo

se

G

el

Alka

li 1.7

%

E.R

Arom

a

(kg

/rai)

L (m

m)

W

(mm

) T

h (m

m)

(%

)

PTT1

3037

-2-1

-2-1

-2

757

7.52

2.

18

1.71

3.

45

0.12

S/

5%aw

n 15

.7

82

7 1.

65

Non

PTT1

3037

-2-1

-2-1

-4

773

7.37

2.

24

1.73

3.

29

0.09

S/

5%aw

n 15

.6

85

7 1.

67

Non

PTT1

3037

-8-1

-1-1

-1

665

7.42

2.

18

1.75

3.

40

0.05

S

16.4

85

7

1.70

No

nPT

T130

37-8

-1-1

-1-5

77

8 7.

50

2.15

1.

72

3.49

0.

05

S 16

.7

77

7 1.

78

Non

PTT1

3037

-8-1

-1-1

-7

813

7.44

2.

12

1.70

3.

51

0.05

S

16.3

65

7

1.70

No

nPT

T130

37-8

-1-2

-1-4

72

1 7.

66

2.14

1.

76

3.58

0.

23

S 15

.9

64

7 1.

60

Non

PTT1

3037

-8-1

-2-1

-5

624

7.53

2.

15

1.72

3.

50

0.04

S

16.5

62

7

1.68

No

nPT

T130

37-8

-1-3

-2-4

77

3 7.

95

2.29

1.

82

3.47

0.

34

S 16

.6

95

7 1.

67

Non

PTT1

3037

-19-

3-1-

1-1

711

7.50

2.

20

1.73

3.

41

0.05

S

15.9

70

7

1.68

No

nPT

T130

37-1

9-3-

1-2-

2 61

4 7.

67

2.26

1.

73

3.39

0.

03

S 15

.9

90

7 1.

72

Non

PTT1

3037

-19-

3-1-

1-3

793

7.74

2.

20

1.71

3.

52

Opa

que

S 14

.9

70

7 1.

62

Non

PTT1

3037

-19-

3-1-

1-5

665

7.77

2.

15

1.73

3.

61

Opa

que

S 14

.7

62

6 1.

61

Non

PTT1

3037

-19-

3-2-

1-6

721

7.49

2.

14

1.70

3.

50

0.14

S

15.5

65

7

1.63

No

nPT

T130

37-1

9-3-

2-2-

2 71

1 7.

71

2.23

1.

73

3.46

O

paqu

e S

15.7

60

7

1.61

No

nPT

T130

37-1

9-3-

2-2-

5 97

2 7.

72

2.22

1.

76

3.48

O

paqu

e S

15.9

62

7

1.65

No

n


Tabl

e 6

Gra

in y

ield

s, g

rain

phy

sical

and

che

mic

al a

nalys

is pr

ogen

ies

of P

TT 1

/RD4

3 in

201

7

Des

igna

tion

G

rain

yie

ld

Gra

in d

imen

sion

of b

rown

rice

L/W

C

halki

ness

H

ull

A

mylo

se

G

el

Alka

li 1.7

%

E.R

A

rom

a

(kg

/rai)

L (m

m)

W

(mm

) T

h (m

m)

(%

)PT

T130

38-5

-1-1

-1-3

56

3 7.

75

2.36

1.

83

3.28

0.

07

S 16

.6

82

6 1.

65

Non

PTT1

3038

-15-

1-1-

1-1

803

7.74

2.

34

1.84

3.

31

0.36

S

16.0

82

7

1.66

No

nPT

T130

38-1

5-1-

1-1-

3 77

8 7.

75

2.29

1.

84

3.38

0.

67

S 15

.8

80

7 1.

71

Non

PTT1

3038

-15-

1-1-

2-4

813

7.77

2.

34

1.84

3.

32

0.40

S

15.8

62

6

1.67

No

nPT

T130

38-1

9-1-

1-1-

1 64

0 7.

63

2.14

1.

79

3.57

O

paqu

e S

14.8

86

6

1.63

No

nPT

T130

38-1

9-1-

1-1-

5 76

2 7.

84

2.15

1.

81

3.65

O

paqu

e S/

3%aw

n 14

.0

80

7 1.

65

Non

PTT1

3038

-19-

1-1-

2-4

609

7.65

2.

04

1.77

3.

75

Opa

que

S 14

.7

80

7 1.

63

Non

PTT1

3038

-19-

1-1-

2-6

675

7.75

2.

11

1.77

3.

67

Opa

que

S 15

.2

80

7 1.

60

Non

PTT1

3038

-19-

1-1-

2-7

614

7.93

2.

10

1.80

3.

78

0.21

S

15.4

80

7

1.63

No

nPT

T130

38-1

5-1-

1-3-

5 92

1 7.

84

2.25

1.

81

3.48

0.

48

S 16

.8

80

7 1.

68

Slig

htly


Tabl

e 7

Gra

in y

ield

s, g

rain

phy

sical

and

che

mic

al a

nalys

is pr

ogen

ies

of C

NT1/

Hom

Tai

wan,

CNT

1/H

om K

orat

and

CNT

1/R

D43

in 2

017

Des

igna

tion

G

rain

yie

ld

Gra

in d

imen

sion

of b

rown

rice

L/W

C

halki

ness

H

ull

A

mylo

se

G

el

Alka

li 1.7

%

E.R

A

rom

a

(kg

/rai)

L (m

m)

W

(mm

) T

h (m

m)

(%

)CN

T1/H

om T

aiwa

n

PTT1

3041

-32-

1-1-

1-1

430

7.85

2.

20

1.72

3.

57

0.07

S

28.3

45

5

1.69

No

nCN

T1/H

om K

orat

PTT1

3042

-3-1

-1-1

-1

619

7.70

2.

16

1.71

3.

56

Opa

que

S/5%

awn

13.0

95

4

1.66

No

nPT

T130

42-3

-1-1

-1-3

67

0 7.

67

2.10

1.

73

3.65

0.

58

S 17

.4

85

7 1.

64

Non

PTT1

3042

-7-1

-1-2

-1

727

8.05

2.

28

1.83

3.

53

Opa

que

S 17

.4

90

6 1.

70

Non

PTT1

3042

-7-1

-1-2

-4

727

7.99

2.

30

1.82

3.

47

0.55

S

17.2

90

5

1.66

No

nPT

T130

42-7

-1-1

-2-7

47

6 7.

92

2.26

1.

81

3.50

0.

66

S 17

.6

90

6 1.

71

Non

PTT1

3042

-7-1

-1-3

-1

404

8.05

2.

26

1.81

3.

56

0.41

S

18.0

90

7

1.69

No

nPT

T130

42-1

9-2-

1-1-

1 75

8 7.

77

2.01

1.

78

3.87

0.

14

S/aw

n 26

.2

38

7 1.

68

Non

PTT1

3042

-19-

3-1-

1-1

624

7.63

2.

21

1.80

3.

45

0.07

S

16.4

80

7

1.60

No

nPT

T130

42-1

9-3-

1-2-

2 77

3 7.

78

2.29

1.

78

3.40

0.

66

S 16

.0

80

7 1.

67

Non

PTT1

3042

-19-

3-1-

3-4

558

7.60

2.

13

1.75

3.

57

Opa

que

S 14

.1

90

7 1.

70

Non

PTT1

3042

-19-

3-1-

3-5

716

7.54

2.

15

1.75

3.

51

Opa

que

S 14

.4

80

7 1.

66

Non

CNT1

/RD4

3

PTT1

3044

-6-1

-1-1

-1

619

7.82

2.

29

1.86

3.

41

0.20

S

26.4

30

7

1.67

No

nPT

T130

44-6

-1-1

-2-1

53

7 7.

70

2.26

1.

86

3.41

0.

33

S 26

.6

30

7 1.

66

Non

PTT1

3044

-6-1

-1-2

-5

563

7.64

2.

19

1.85

3.

49

0.25

S

26.7

30

7

1.66

No

nPT

T130

44-6

-1-1

-2-6

64

0 7.

67

2.26

1.

86

3.39

0.

32

S 28

.8

30

7 1.

68

Non


Tabl

e 8

Gra

in y

ield

s G

rain

phy

sical

and

che

mic

al a

nalys

is pr

ogen

ies

of H

om S

upha

nbur

i/RD2

1 a

nd H

om S

upha

nbur

i/Hom

Tai

wan

in 2

017

Des

igna

tion

G

rain

yie

ld

Gra

in d

imen

sion

of b

rown

rice

L/W

C

halki

ness

H

ull

A

mylo

se

G

el

Alka

li 1.7

%

E.R

A

rom

a

(kg

/rai)

L (m

m)

W

(mm

) T

h (m

m)

(%

)Ho

m S

upha

nbur

i/Hom

Tai

wan

PT

T130

56-2

-1-1

-1-1

45

5 7.

70

2.13

1.

71

3.62

0.

55

S 19

.1

39

6

1.65

No

nHo

m S

upha

nbur

i/RD2

1

PTT1

3059

-22-

3-1-

2-5

455

7.74

2.

11

1.81

3.

67

0.05

S

18.1

82

7

1.

72

Non


ของเมลดขาวสกปกต (1.60-1.71 เทา) และม 1 สายพนธทมกลนหอมออน คอ PTT13038-15-1-1-3-5 (Table 6) - ชยนาท 1/ขาวหอมไตหวน คดเลอกได 1 สายพนธ คอ PTT13041-32-1-1-1-1 มปรมาณอมโลสสง (28.3%) ผลผลต 430 กโลกรมตอไร มเมลดขาวกลองยาว 7.85 มลลเมตร กวาง 2.20 มลลเมตร ความคงตวแปงสกปานกลาง (45 มม.) อณหภมแปงสกปานกลาง การยดตวของเมลดขาวสกปกต (1.69 เทา) และไมมกลนหอม (Table 7) - ชยนาท 1/ขาวหอมโคราช คดเลอกได 11 สายพนธ เชน PTT13042-3-1-1-1-1, PTT13042-3-1-1-1-3, PTT13042-7-1-1-2-1, PTT13042-7-1-1-2-4 และ PTT13042-7-1-1-2-7 ใหผลผลตระหวาง 404- 773 กโลกรมตอไร มขนาดเมลดขาวกลองยาว 7.54 – 8.05 มลลเมตร กวาง 2.01-2.30 มลลเมตร มเมลดขาวสารขน 4 สายพนธ มปรมาณอมโลสตา (13-18%) 10 สายพนธ และมปรมาณอมโลสสง (26.2%) 1 สายพนธ ความคงตวแปงสกแขงถงออน (38 - 95 มม.) สวนใหญมอณหภมแปงสกตา การยดตวของเมลดขาวสกปกต (1.60-1.74 เทา) และไมมกลนหอม (Table 7) - ชยนาท 1/กข43 (PTT13044) คดเลอกได 4 สายพนธ คอ PTT13044-6-1-1-1-1, PTT13044-6-1-1-2-1, PTT13044-6-1-1-2-5 และ PTT13044-6-1-1-2-6 ทกสายพนธมปรมาณ อมโลสสง (26.4-28.8%) ผลผลตอยระหวาง 537- 640 กโลกรมตอไร มขนาดเมลดขาวกลองยาว 7.64-7.82 มลลเมตร กวาง 2.19-2.29 มลลเมตร อณหภมแปงสกปานกลางถงตา ความคงตวแปงสกแขง (30 มม.) การยดตวของเมลดขาวสกปกต (1.66-1.68) และไมมกลนหอม (Table 7) - ขาวหอมสพรรณบร/ขาวหอมไตหวน คดเลอกได 1 สายพนธ คอ PTT13056-2-1-1-1-1 ใหผลผลต 455 กโลกรมตอไร มขนาดเมลดขาวกลองยาว 7.70 มลลเมตร กวาง 2.13 มลลเมตร มปรมาณอมโลสตา (19.1%) ความคงตวแปงสกแขง (39 มม.) อณหภมแปงสกตา การยดตวของเมลดขาวสกปกต (1.69 เทา) และไมมกลนหอม (Table 8) - ขาวหอมสพรรณบร/กข21 คดเลอกได 1 สายพนธ คอ PTT13059-22-3-1-2-5 ใหผลผลต 455 กโลกรมตอไร มขนาดเมลดขาวกลองยาว 7.74 มลลเมตร กวาง 2.11 มลลเมตร มปรมาณอมโลสตา (18.1%) ความคงตวแปงสกออน (82 มม.) อณหภมแปงสกตา การยดตวของเมลดขาวสกปกต (1.72 เทา) และไมมกลนหอม (Table 8)

สรปผลการทดลอง พบวา ไดสายพนธทมปรมาณอมโลสตาถงปานกลาง (13-22.2%) จานวน 113 สายพนธ สายพนธทใหผลผลตสง มปรมาณอมโลสตา และมกลนหอม คอ สายพนธ PTT13038-15-1-1-3-5 สายพนธทใหผลผลตสง ไดแก PTT13036-5-1-1-3-5 ใหผลผลต 1,033 กโลกรมตอไร สายพนธทมปรมาณอมโลสปานกลางและมกลนหอม คอ PTT13034-10-2-1-2-1 คผสมทใหลกผสมมกลนหอม ไดแก คผสมระหวาง กข43/ขาวหอมสพรรณบร กข43/ขาวหอมโคราช กข21/หอมสพรรณบร กข21/ปทมธาน 1 และ คผสมระหวาง ปทมธาน 1/กข43

คาขอบคณ ขอขอบคณคณะทางานทกทานและขอขอบคณ นายสนยม ตาปราบ และนายรงสต เสงหะพนธ ทใหคาแนะนาใหคาปรกษาในการเขยนงานวจยในครงน


เอกสารอางองกรมการขาว. 2555. เสนทางสอนาคตขาวไทย. กรมการขาว, กระทรวงเกษตรและสหกรณ. กรงเทพฯ. 64 หนา. กรมการคาตางประเทศ. 2540. มาตรฐานขาวไทยและมาตรฐานขาวหอมมะลไทย. กรมการคาตางประเทศ, กระทรวง

พาณชย. กรงเทพฯ. 154 หนา.โสพรรณ มานะธญญา. 2545. ขาวหอมมะลไทย. หนา 129-134. ใน: หนงสอครบรอบ 85 ป สมาคม ผสงขาวออกตาง

ประเทศ. สมาคมผสงออกขาวไทย. กรงเทพฯ.สมาคมผสงออกขาวไทย. 2560. สรปสถานการณสงออกขาวไทยป 2559 และแนวโนมและทศทางการสงออกขาวไทย

ป 2560, วนท 3 กมภาพนธ 2560. แหลงขอมล http://www.thairiceexporters.or.th/Press%20release/2017/TREA%20Press%20release%20Thai%20Rice%20Situation%20&%20Trend%202017-03022017.pdf (6 กมภาพนธ 2561)

หนงสอพมพฐานเศรษฐกจ. 2561. ปท 38, ฉบบท 3,337, วนท 4 - 7 กมภาพนธ พ.ศ. 2560. แหลงขอมล http://www.thansettakij.com/content/256005 (6 กมภาพนธ 2561).

ประชาชาตธรกจ ออนไลน. 2560. เวยดนามวจย 10 ขาวพนธใหมแขงตลาดสงออกไทย, วนท 21 กนยายน 2560. แหลงขอมล https://www.prachachat.net/facebook-instant-article/news-42587 (6 กมภาพนธ 2561).


การพฒนาพนธขาวทนนาทวมสาหรบนานาฝนภาคตะวนออกเฉยงเหนอ Improvement of Submergence Tolerant Rice Varieties

for Rainfed Lowland in the Northeastern Region อไรวรรณ คชสถตย1) อนชาต คชสถตย1) สมใจ สาลโท2) กฤษณา สดทะสาร1) อดมพรรณ พรหมนารท3)

กฤษณา สตยากล1) สรเชษฐ ชามนตร4) พชราภรณ รกชม4) Uraiwan Kotchasatit1) Anuchart Kotchasatit1) Somjai Saleeto2) Grissana Sudtasarn1) Udompan Promnart3)

Krissana Satayakul1) Surachet Chamontri4) Patcharaporn Rakchum4)

Abstract Flash flood submergence is considered as one of the major challenges for the stability of rainfed lowland rice production especially in the Northeast of Thailand. Among important crops, rice is mostly affected by submergence stress because many rice landraces are primarily cultivated in lowland and flood-prone areas. Improvement of submergence tolerant rice varieties is essential due to increased flooding in the lowland areas. The present study aimed to develop glutinous and non-glutinous rice varieties with desired physical characteristics as well as cooking and eating quality. For the improvement of glutinous rice varieties, the breeding population was developed at Ubon Ratchathani Rice Research Center in the year of 2004. RGD99016-MAS-77, a submergence tolerant breeding line, was used as the donor parent of SUB1. RD6, an aromatic glutinous rice with excellent cooking and eating quality served as a recurrent parent. RD6 was crossed with RGD99016-MAS-77 to obtain F

1

seeds. The progeny of this cross was then backcrossed three times to the recurrent parent. The SUB1 gene was introgressed into the new breeding lines by using R10783Indel marker for the selection of submergence tolerant allele of the SUB1 locus. For the improvement of non-glutinous rice varieties, the breeding lines were obtained from the collaborative project (2014-2017) between the Rice Department of Thailand and the National Science and Technology Development Agency. As a result, we selected a glutinous line, UBN06056-15-13-10-1-5 which is photoperiod sensitive with a moderate duration of maturity, approximately 152 cm tall, having slender grain with a length of 7 mm. For non-glutinous rice, we selected a promising line, RDGU05182-283-1-14-B-B, which is photoperiod sensitive with average plant height of 139 cm, having slender grain with a length of 7.34 mm. These promising lines, UBN06056-15-13-10-1-5 and RDGU05182-283-1-14-B-B, were tolerant to submergence, having good cooking quality and yield potential of 619 and 583 kg/rai, respectively. The two promising lines

1) ศนยวจยขาวอบลราชธาน ต ปณ. 65 อ.เมอง จ.อบลราชธาน 34000 โทรศพท 045-344103-4 Ubon Ratchathani Rice Research Center, P.O. Box 65, Mueang, Ubon Ratchathani 34000 Tel. 045-344103-42) ศนยวจยขาวหนองคาย ต ปณ. 6 อ.โพนพสย จ.หนองคาย 43120 โทรศพท 086-4587310

Nong Khai Rice Research Center, P.O. Box 6, Phonphisai, Nong Khai 43120 Tel. 08-6458-73103) ศนยวจยขาวปราจนบร อ.บานสราง จ.ปราจนบร 25150 โทรศพท 037-271385 Prachin Buri Rice Research Center, Ban Sang, Prachin Buri 25150 Tel. 037-2713854) ศนยวจยขาวสกลนคร อ.เมอง จ.สกลนคร 47000 โทรศพท 042-711471 Sakon Nakhon Rice Research Center, Mueang, Sakon Nakhon 47000 Tel. 042-711471


survived and recovered from fully submergence stress for 12 days, having the average yield after recovering of 334 and 373 kg/rai, respectively while no plants of the susceptible checks (RD6 and KDML105) survived.Keywords: rice, rice improvement, rainfed lowlands, flash floods, submergence tolerance

บทคดยอ นาทวมฉบพลน เปนปญหาทสาคญตอเสถยรภาพผลผลตขาวนานาฝนในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เนองจาก พนธขาวทปลกในปจจบนมความสามารถทนตอสภาพนาทวมไดนอย ทาใหผลผลตเสยหายอยางตอเนอง จงไดปรบปรงพนธเพอใหไดพนธขาวเหนยวและขาวเจาททนนาทวมฉบพลน มคณภาพเมลดดทงดานกายภาพและการหงตมรบประทาน ในชดขาวเหนยวเรมดาเนนการ พ.ศ. 2547 ทศนยวจยขาวอบลราชธาน การผสมพนธขาวใชพนธ กข6 เปนพนธแม และสายพนธ RGD99016-MAS-77 เปนพนธพอ ผสมกลบไปหาพนธ กข6 จานวน 3 ครง ใชเครองหมายโมเลกล R10783Indel ชวยคดเลอกยนทนนาทวมฉบพลน (SUB1) สวนชดขาวเจาไดรบเมลดพนธขาวทนนาทวมสายพนธดจากโครงการความรวมมอระหวางกรมการขาวและสานกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต ใน พ.ศ. 2556-2560 คดเลอกไดขาวเหนยวสายพนธ UBN06056-15-13-10-1-5 ไวตอชวงแสง สงประมาณ 152 เซนตเมตร อายปานกลาง เมลดขาวกลองยาว 7 มลลเมตร รปรางเรยว และขาวเจาสายพนธ RDGU05182-283-1-14-B-B ไวตอชวงแสง สงประมาณ 139 เซนตเมตร อายปานกลาง เมลดขาวกลอง ยาว 7.34 มลลเมตร รปรางเรยว ในสภาพนานาฝนทวไปใหผลผลตเฉลย 619 และ 583 กโลกรมตอไร ตามลาดบ มคณภาพการหงตมและรบประทานด ขาวสกมลกษณะเหนยว นม และมกลนหอม เกษตรกรในพนทเปาหมายใหการยอมรบ ทสาคญคอมความทนทานนาทวมฉบพลน รอดชวตภายใตสภาพจมอยใตนาไดประมาณ 12 วน และหลงนาลดในสภาพแปลงนาราษฎรสามารถฟนตวใหผลผลตเฉลย 334 และ 373 กโลกรมตอไร ตามลาดบ ในขณะทพนธ กข6 และขาวดอกมะล 105 แสดงอาการออนแอตอนาทวมฉบพลนและตนขาวตายทงหมด คาสาคญ: ขาว การปรบปรงพนธขาว นานาฝน นาทวมฉบพลน ทนนาทวม

คานา ภาคตะวนออกเฉยงเหนอมพนทปลกขาวนาปทงหมดราว 38.4 ลานไร (สานกงานเศรษฐกจการเกษตร, 2559) เปนนาสภาพอาศยนาฝนประมาณรอยละ 85 จาแนกนเวศไดเปน นาดอน นาลมตอนบน นาลม นาลมตอนกลาง และนาลมตอนลาง (Phrek et al., 2003) พนทนาลมทงหมดมากกวา 3 ลานไร มความเสยงทจะประสบกบปญหานาทวมไดทกป ทงนการเกดนาทวมในพนทปลกขาว แบงเปน 2 ลกษณะ คอ การทวมขงแบบยาวนานกวา 1 เดอน มกเกดในพนทราบลมใกลแหลงนา ลกษณะทสองเปนการทวมแบบฉบพลน เกดจากระดบนาเพมขนอยางรวดเรวเนองจากฝนตกหนกสมทบกบการเออลนของนาจากลานาเขาทวมขงราว 1-3 สปดาห แลวคอยลดลงอยางรวดเรว สรางความเสยหายตอผลผลตขาวในภมภาคนใน พ.ศ. 2545 เสยหายถง 4.91 ลานไร (กรมสงเสรมการเกษตร, 2545) และ พ.ศ. 2560 เสยหาย 6.87 ลานไร คดเปนรอยละ18 ของพนทปลกขาวทงหมด (GISTDA, 2017) ขาว เปนพชทสามารถปรบใหเขากบสภาพแวดลอมทมนาขงได ดวยการพฒนาเนอเยอสาหรบลาเลยงและกระจายออกซเจนผานชองอากาศทตอเนองจากสวนยอดของลาตนไปจนถงรากได อยางไรกตาม หากเกดนาทวมแบบฉบพลนและพนธขาวไมมความทนตอการจมอยใตนาอยางสมบรณในชวงระยะเวลาหนง อาจสงผลเสยตอการเจรญเตบโตและผลผลตของขาวได (Ismail and Mackill, 2006) จากการคนพบขาวในเขตนาทวมของ


ประเทศอนเดยททนนาทวมแบบฉบพลนได คอ พนธ “FR13A” (Singh et al., 2001) นกวจยไดบงช quantitative trait loci (QTL) และใหชอวา Submergence-1 (SUB1) ซงอยบนโครโมโซม 9 และจากการศกษาการแสดงออกของยนทปรากฏในประชากรขาวตางๆ พบวา ขาวมความสามารถในการทนนาทวมไดระหวางรอยละ 35 ถง 69 โดยมชวตรอดทนอยใตนาได ประมาณ 12 วน ถง 14 วน (Xu and Mackill, 1996; Toojinda et al., 2003) ลกษณะความทนนาทวมของขาว คอ ความสามารถทอยรอดภายใตภาวะนาทวมทเกดขนอยางรวดเรวและจมมดอยใตนาในชวงระยะเวลาสนๆ มการยดตวนอย ปรบกระบวนการหายใจและสงเคราะหแสงใหพอเหมาะ มลาตนแขงแรง มการสะสมคารโบไฮเดรตมากเพอใชในระหวางอยใตนาและการฟนตวหลงนาลด เพอแตกหนอใหมแลวเจรญเตบโตอยางรวดเรวและใหผลผลตไดโดยไดรบความเสยหายเพยงเลกนอย ความสามารถนอาจผนแปรไดในระหวาง 1-3 สปดาห ซงขนอยกบปจจยหลายประการ ไดแก ปจจยภายใน คอ พนธกรรม อนเกดจากกลไกของยน และอายของขาว ขาวทมระยะการเจรญเตบโตนานจะทนทานกวาขาวในระยะกลา (Adkins et al.,1990) สวนปจจยภายนอก ไดแก ระยะเวลาทนาทวม ระดบนา และสงแวดลอมตาง ๆ เชน ปรมาณออกซเจนในนา ความเขมแสง อณหภมของนา ความลกของระดบนา ความขนใสของนา และจลนทรยในนา เปนตน (วนตชาญ และคณะ, 2546) ขาวเหนยวพนธ กข6 และขาวเจาพนธขาวดอกมะล 105 ทเกษตรกรสวนใหญในภมภาคนใชปลกเปนขาวนาสวนทไมทนตอนาทวมฉบพลน งานวจยนจงมวตถประสงค เพอพฒนาพนธขาวเหนยวและขาวเจาคณภาพดใหทนนาทวมฉบพลนสาหรบปลกในพนทเปาหมาย ซงเปนการแกปญหาทมประสทธภาพมากทสด โดยวธการปรบปรงพนธแบบปกตรวมกบการนาเครองหมายโมเลกลมาชวยในการคดเลอก (marker-assisted selection, MAS) การปรบปรงพนธขาวเหนยวใหทนนาทวมฉบพลนโดยวธผสมกลบเพอคงไวซงลกษณะทางการเกษตร ผลผลต คณภาพเมลด การหงตมและรบประทานไวใหใกลเคยงกบพนธเดมและใชเครองหมายโมเลกลมาชวยคดเลอกประชากรรนลก เรมดาเนนการใน พ.ศ. 2547 ทศนยวจยขาวอบลราชธาน ใชพนธ กข6 เปนพนธแมและเปนตวรบ และสายพนธ RGD99016-MAS-77 หรอ KD571-77 เปนพนธพอและเปนตวใหยน SUB1 ผสมกลบไปหาพนธ กข6 อกจานวน 3 ครง ตดตามยน SUB1 ดวยเครองหมายโมเลกลR10783Indel ทถายทอดสประชากรรนลก และคดเลอกลกษณะทางคณภาพเมลด การหงตมและรบประทาน จนไดขาวสายพนธผสมกลบครงท 3 ชวท 6 ทมยน SUB1 จานวน 2 สายพนธ (อไรวรรณ, 2558) ภายใตโครงการการคดเลอกสายพนธขาวนาสวนนานาฝนโดยใชเครองหมายโมเลกล โครงการวจยและพฒนาขาวนานาฝนภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ระยะท 2 และโครงการวจยและพฒนาขาวนานาฝนภาคเหนอตอนบน ระยะท 2 สาหรบขาวเจา ศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพแหงชาต (BIOTEC) โดยหองปฏบตการคนหาและใชประโยชนยนขาว เปนหนวยงานทเรมปรบปรงพนธขาวเจาจาก 3 คผสม ระหวางพนธขาวดอกมะล 105 ทเปนพนธแมและเปนตวรบกบสายพนธ IR49830 FR13A และ IR67980 ซงเปนพนธพอและเปนตวใหยน SUB1 ผสมกลบไปหาพนธขาวดอกมะล 105 อกจานวน 4 ครง และคดเลอกยน SUB1 ดวย R10783Indel ทถายทอดเขาสประชากรขาวรนลกพรอมทงตดตามการถายทอดลกษณะทางคณภาพเมลด ไดแก ยนควบคมความหอม badh2 บนโครโมโซมท 8 ใช Aromarker ยนควบคมอณหภมแปงสก (GT) และยนควบคมปรมาณอมโลส Wxb บนโครโมโซมท 6 ใช GT11 และ Waxy ตามลาดบ ประเมนความทนนาทวมฉบพลนและทดสอบตามขนตอนการปรบปรงพนธภายใตความรวมมอกบกรมการขาว จนไดสายพนธ RGDU99003-1012-B-2-6-B (ขาวดอกมะล 105*5/IR49830-7-1-2-2) (อไรวรรณ, 2553) ตอมารบรองเปนพนธ “กข51” อยางไรกตาม แมจะทนนาทวมฉบพลนในระดบปานกลางแตหากประสบกบปญหาแหงแลงการเจรญเตบโตและผลผลตไมดเทาพนธขาวดอกมะล 105 ซงการทานาในสภาพอาศยนาฝนของภาคตะวนออกเฉยงเหนอนนมความเสยงทจะประสบปญหาไดทงนาทวมและแหงแลงในฤดกาลเดยวกน งานวจยน จงไดรบความรวมมอในการสงสายพนธขาวเจาสาหรบทดสอบ


และพฒนาตอยอดชดใหม จานวน 145 สายพนธ ในฤดนาป 2556 ซงเปนประชากรขาวจากการเพมประสทธภาพความทนนาทวมและการปรบตวในสภาพนานาฝน โดยนาขาวสายพนธ KPSKD20 ทมสายพนธ IR67980 ซงเปนตวใหยนทแตกตางจากพนธ กข51 มาผสมกบสายพนธ PCR89151-27-9-155 ทเปนขาวเจานาลก ของกรมการขาว (ตอมารบรองเปนพนธ “กข45” มพนทแนะนา คอ นานาฝนภาคกลางและตะวนออก)

อปกรณและวธการอปกรณ 1. การปรบปรงพนธขาวเหนยว ใชพนธ กข6 ผสมกบสายพนธ RGD99016-MAS-77(ขาวดอกมะล 105*5/IR49830-7-1-2-2) ซงมยน SUB1 สวนขาวเจาทดสอบเปนประชากรชวท 7 (PCR89151-27-9-155/ KPSKD20) ทมยน SUB1 จานวน 145 สายพนธ จาก BIOTEC 2. เครองหมายโมเลกล ชนด SSR คอ R10783Indel ซงวางตาแหนงอยใกลชดกบยน SUB1 เพอตดตามและคนหายน SUB1 ในประชากรขาวรนลก (Siangliw et al., 2003) 3. พนธขาวทดสอบ และพนธมาตรฐานเปรยบเทยบสาหรบทดสอบความทนนาทวมฉบพลนในบอทดสอบ ไดแก FR13A (พนธทนนาทวมเปรยบเทยบ) กข51 (พนธทนปานกลางเปรยบเทยบ) ขาวดอกมะล 105 และ กข6 (พนธออนแอเปรยบเทยบ) 4. บอซเมนต ในการทดสอบความทนทานตอนาทวมฉบพลนในสภาพจาลอง ทศนยวจยขาวอบลราชธาน ขนาดความกวาง 1.55 เมตร ยาว 7.00 เมตร ลก 1.60 เมตร และกระบะพลาสตก ขนาดความกวาง 24 เซนตเมตร ยาว 40 เซนตเมตร ลก 13 เซนตเมตร

วธการ 1. การปรบปรงพนธ ขาวเหนยว ทศนยวจยขาวอบลราชธาน เรมตงแต พ.ศ. 2547 ถง 2560 การผสมพนธใช กข6 เปนพนธแมและเปนตวรบ สายพนธ RGD99016-MAS-77 เปนตวใหยนและเปนพนธพอ ทาการผสมกลบไปหาพนธ กข6 อกจานวน 3 ครง (RD6*4/RGD99016-MAS-77) ในพ.ศ. 2549 ใชเครองหมายโมเลกล R10783Indel ชวยตดตามยน SUB1 ในประชากรรนลก คดเลอกลกษณะทางการเกษตรทสาคญ เชน ทรงตน ความสง การแตกกอ การออกดอก ลกษณะรวง เปนตน รวมถงคณภาพเมลดทางกายภาพ เคม การหงตมและรบประทาน ไวใหใกลเคยงกบพนธ กข6 สวนขาวเจาไดรบเมลดพนธขาวสาหรบทดสอบ จานวน 145 สายพนธ จาก BIOTEC ในฤดนาป 2556 2. การคดเลอกคนหายน SUB1 ในประชากรขาวรนลก (ชดขาวเหนยว) ดวยเครองหมายโมเลกล มวธการดงน กอนทจะผสมพนธ ตองตรวจสอบความแตกตางระหวางพนธพอแม (polymorphism) ดวยเครองหมายโมเลกล R10783Indel ทขนาบหวทาย (flanking markers) ยน SUB1 ทตองการถายทอดจากตนพอไปสตนแม ใชวธการสกดดเอนเอจากใบขาวตามวธการของ Saghai-Maroof et al. (1984) และเพมปรมาณดเอนเอดวยปฏกรยาลกโซ (polymerase chain reaction, PCR) ตามวธการของ Liang and Pardee (1997) และการคดเลอกคนหายน SUB1 ในประชากรขาวรนลกใชวธการเดยวกน 3. การประเมนความทนทานตอนาทวมฉบพลนในระยะการเจรญเตบโตทางลาตน มวธการดงน 3.1 สภาพจาลองในบอซเมนต ปลกขาวโดยการโรยเปนแถวในกระบะ จานวน 2 ซา ดแลรกษาในสภาพโรงเรอน เมอขาวเจรญเตบโตดอายประมาณ 40 วน นากระบะมาเรยงในบอ เพมระดบนาใหสงเหนอระดบยอดใบขาวประมาณ 100 เซนตเมตร ทนทและรกษาระดบนาประมาณ 7-12 วน หรอเมอตรวจพบวาพนธมาตรฐานเปรยบเทยบออนแอเรมแสดงอาการเนาตายจงระบายนาออก ประเมนความทนทานโดยนบจานวนหนอทงหมด กอนนาทวม และหลงระบายนาทนท ประเมนการฟนตวโดยนบจานวนหนอทแตกออกมาใหมหลงนาลด 30 วน ดงน


คะแนน ความทนทานตอนาทวมฉบพลน การฟนตว ลกษณะอาการ ระดบความทนทาน ลกษณะอาการ ระดบการฟนตว

1 ตนหนอตายนอยกวา 10% ทนทานสง (HT) แตกหนอใหม 100% ฟนตวดมาก 2-3 ตนหนอตาย 10 – 30% ทนทาน (T) แตกหนอใหม 80-99% ฟนตวด 4-5 ตนหนอตาย 30 – 50% ทนทานปานกลาง (MT) แตกหนอใหม 60-79% ฟนตวดปานกลาง 6 ตนหนอตาย 50 – 60% ออนแอปานกลาง (MS) แตกหนอใหม 50-59% ฟนตวนอย 7-8 ตนหนอตาย 60 – 80% ออนแอ (S) แตกหนอใหม 30-49% ฟนตวนอยมาก 9 ตนหนอตายมากกวา 80% ออนแอมาก (HS) แตกหนอใหม 30% ไมมการฟนตว

ดดแปลงจาก Standard Evaluation System for Rice, SES ( IRRI, 2002)

3.2 การใหคะแนนความทนตอนาทวมฉบพลนและการฟนตวในแปลงเปรยบเทยบผลผลตในนาราษฎร มวธการเชนเดยวกบ ขอ 3.1 4. การเปรยบเทยบผลผลตและลกษณะทางการเกษตร มวธการดงน 4.1 การเปรยบเทยบผลผลตระหวางสถาน ระหวางฤดนาป 2555 ถง 2557 ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอและภาคเหนอตอนบน จานวน 12 แหง ไดแก ศนยวจยขาวอบลราชธาน ขอนแกน หนองคาย สกลนคร อดรธาน นครราชสมา สรนทร ชมแพ เชยงใหม เชยงราย แพร และแมฮองสอน ชดขาวเหนยว ในฤดนาป 2555 สายพนธทดสอบ จานวน 35 สายพนธ มพนธ กข6 เปนพนธมาตรฐานเปรยบเทยบ วางแผนการทดลองแบบ Alpha-lattice จานวน 2 ซา ปกดาในแปลงขนาด 1.5 x 4 เมตร ระยะปกดา 25 x 25 เซนตเมตร จานวน 3 ตนตอกอ เกบเกยว 4 แถว แถวละ 14 กอ ชดขาวเจา ในฤดนาป 2556 ถง 2557 ขาวจาก BIOTEC จานวน 2 สายพนธ ไดแก RGD05182-283-1-14-B-B และ RGD05182-283-1-24-B-B นามาเปรยบเทยบรวมกบขาวเจาสายพนธดจากกรมการขาว จานวน 18 สายพนธ มพนธขาวดอกมะล 105 เปนพนธมาตรฐานเปรยบเทยบ วางแผนการทดลองแบบ Randomized Completely Block จานวน 3 ซา ปกดาในแปลงขนาด 1.4 x 5.0 เมตร ระยะปกดา 25 x 25 เซนตเมตร จานวน 3 ตนตอกอ เกบเกยว 5 แถวกลาง แถวละ 23 กอ ใสป ยรองพนอตรา 3-6-6 กโลกรม N-P

2O

5-K

2O ตอไร หลงปกดา 10-14 วน และป ยแตงหนาอตรา 3-0-0 กโลกรม N-P

2O

5-K

2O ตอไร

ในระยะเรมสรางรวงออน ปองกนกาจดวชพชและศตรขาวตามความจาเปน บนทกขอมล ลกษณะทางการเกษตร รปแบบทรงตน การแตกกอ วนออกดอก ความสง การทาลายของโรคและแมลง ชงนาหนกผลผลต วดความชน คานวณผลผลตเปนกโลกรมตอไร ทความชน 14 เปอรเซนต และวเคราะหความแปรปรวน 4.2 การเปรยบเทยบผลผลตในนาราษฎร ระหวางฤดนาป 2558 ถง 2560 ในแปลงนาเกษตรกรพนทเปาหมาย นเวศนาลมตอนลางใกลกบแมนาซงมประวตเสยงตอการเกดนาทวม ในฤดนาป 2558 ถง 2560 ทดลองทงชดขาวเจาและขาวเหนยว ทอาเภอหวตะพาน จงหวดอานาจเจรญ โดยศนยวจยขาวอบลราชธาน ฤดนาป 2558 และ 2560 ทอาเภอศรวไล จงหวดบงกาฬ ฤดนาป 2559 ทอาเภอโซพสย จงหวดบงกาฬ โดยศนยวจยขาวสกลนคร และในฤดนาป 2558 ชดขาวเจา ทอาเภอวฒนานคร จงหวดสระแกว โดยศนยวจยขาวปราจนบร ชดขาวเหนยว สายพนธทดสอบจากขอ 4.1 จานวน 2 สายพนธ ไดแก UBN06056-15-13-10-1-5 และ UBN06061-4-15-2-15-5 มพนธ กข6 และสายพนธ TDK-SUB1 จากสถาบนวจยขาวระหวางประเทศ เปนพนธมาตรฐานเปรยบเทยบ รวมเปน 4 พนธ/สายพนธ ชดขาวเจา สายพนธทดสอบจากการศกษาพนธ ทศนยวจยขาวอบลราชธาน จานวน 5 สายพนธ ไดแก RGD05182-171-3-22-B-B, RGD05182-171-3-24-B-B, RGD05182-217-1-6-B-B, RGD05182-217-1-7-B-B, RGD05182-263-1-23-B-B และอก 2 สายพนธจากขอ 4.1 ไดแก RGD05182-283-1-14-B-B และ RGD05182-283-1-24-B-B มพนธ กข51 กข45 และขาวดอกมะล 105 เปนพนธมาตรฐานเปรยบเทยบ


รวมเปน 10 พนธ/สายพนธ วางแผนการทดลองแบบ Randomized Complete Block จานวน 3 ซา ปกดาในแปลงขนาด 3 x 5 เมตร ระยะปกดา 25 x 25 เซนตเมตร จานวน 3 ตนตอกอ โดยใชตนกลาอายประมาณ 30 วน ใสป ยรองพนสตร 16-16-8 อตรา 20 กโลกรมตอไร หลงปกดา 10-14 วน ใสป ยแตงหนาสตร 46-0-0 อตรา 5 กโลกรมตอไร ในระยะเรมสรางรวงออน เกบเกยวจานวน 8 แถวกลาง แถวละ 16 กอ การดแลรกษา บนทกขอมล และวเคราะหความแปรปรวน เชนเดยวกบขอ 4.1 5. การประเมนความชอบและการยอมรบตอลกษณะทางการเกษตรของสายพนธขาวทดสอบโดยเกษตรกรในพนทเปาหมาย ดาเนนการในแปลงเปรยบเทยบผลผลตในนาราษฎรในระยะขาวสกแก ทหมบานโคกชาด ตาบลคาพระ อาเภอหวตะพาน จงหวดอานาจเจรญ ในวนท 3 พฤศจกายน พ.ศ. 2560 มเกษตรกรเขารวม จานวน 19 คน เปนผหญง 14 คน และผชาย 5 คน วธการคอ ปดปายประจาพนธแลวใหเกษตรกรประเมนลกษณะทางการเกษตรทสาคญ ไดแก ทรงตน รวง เมลด และอนๆ แลวลงมต ประมวลผลการประเมน บนทก และประชมรวมกลมเกษตรกร (focus group discussion) ถงเหตผลทชอบหรอไมชอบสายพนธขาว และขอมลอนๆ ไดแก สภาพทวไปของหมบาน ปญหา ความตองการและทศนคตในการคดเลอกพนธขาว 6. การทดสอบความตานทานตอโรคขาว 6.1 การทดสอบปฏกรยาของสายพนธขาวตอโรคไหม (rice blast, Pyricularia oryzae Cavara) ดาเนนการทดสอบปฏกรยาตอโรคไหมระยะกลา (leaf blast) ในสภาพไร (upland short row) โดยเปรยบเทยบกบพนธ หางย 71 (พนธตานทานเปรยบเทยบ) สนปาตอง 1 (พนธตานทานเปรยบเทยบ) กข6 (พนธออนแอเปรยบเทยบ) และขาวดอกมะล 105 (พนธออนแอเปรยบเทยบ) ทดสอบปฏกรยาตอโรคไหมคอรวง(neck-blast) โดยเปรยบเทยบกบพนธหางย 71 (พนธตานทานเปรยบเทยบ) และขาวดอกมะล 105 (พนธออนแอเปรยบเทยบ) ใน พ.ศ. 2557 ทศนยวจยขาวอบลราชธาน หนองคาย สกลนคร และแพร บนทกผลตาม Standard Evaluation System for Rice (IRRI, 2002) 6.2 การทดสอบปฏกรยาของพนธขาวตอโรคขอบใบแหง (bacterial leaf blight, Xanthomonas oryzae pv. oryzae) ดาเนนการทศนยวจยขาวหนองคาย สกลนคร อดรธาน และแพร ในพ.ศ. 2557 โดยวธ Systematic arrangement เปรยบเทยบกบพนธ กข23 (พนธตานทานเปรยบเทยบ) และพนธ Taichung Native 1 (พนธออนแอเปรยบเทยบ) บนทกผลตาม Standard Evaluation System for Rice (IRRI, 2002) 7. การวเคราะหคณภาพทางกายภาพและเคมของเมลดขาว ดาเนนการทศนยวจยขาวอบลราชธาน ในพ.ศ. 2557 วเคราะหคณภาพเมลดทางกายภาพ ไดแก สขาวเปลอก สขาวกลอง ขนาดและรปรางของเมลด คณสมบตเมลดทางเคม ประกอบดวย ปรมาณอมโลส การสลายเมลดในดาง และความหอม ตามวธการของ งามชน (2542)

ผลการทดลองและวจารณ การปรบปรงพนธขาวเหนยวและการคดเลอกประชากรขาวรนลกโดยใชเครองหมายโมเลกล ไดขาวเหนยวสายพนธผสมกลบครงท 3 ชวท 6 (BC

3F

6) UBN06056-15-13-10-1-5 ทมยน SUB1 มลกษณะ

ทางการเกษตรทสาคญ ไดแก ทรงตน ความสง การแตกกอ การออกดอก และลกษณะรวง ใกลเคยงกบพนธ กข6 แตแสดงอาการทนนาทวมฉบพลนในระดบทนทาน และมการฟนตวดปานกลาง ในขณะทพนธ กข6 ออนแอมาก และไมมการฟนตว (Table 6) ผลการเปรยบเทยบผลผลตระหวางสถาน ชดขาวเหนยว สายพนธ UBN06056-15-13-10-1-5 มลกษณะทางการเกษตรไมแตกตางจากพนธ กข6 โดยใหผลผลตเฉลย 584 และ 598 กโลกรมตอไร ตามลาดบ


มความสงเฉลย 152 และ 159 เซนตเมตร ตามลาดบ จานวนรวงตอกอ เทากบ 8 และ 9 รวงตอกอ ตามลาดบ และจานวนวนออกดอก 110 และ 113 วน ตามลาดบ ปฏกรยาตอโรคไหมในสถานททดสอบ 5 แหง พบวา ออนแอถงคอนขางออนแอ ใกลเคยงกบพนธ กข6 คณภาพทางกายภาพและทางเคมของเมลด พบวา มรปรางเรยว คอ เมลดขาวกลองยาว 7 มลลเมตรเทากน คาการสลายเมลดในดางทมความเขมขน 1.7 เปอรเซนต เทากบ 7 และ 6.9 ตามลาดบ มอณหภมแปงสกตา ขาวนงสกเหนยว นม และมกลนหอม ใกลเคยงกบพนธ กข6 (Table 1) ผลการเปรยบเทยบผลผลตระหวางสถาน ชดขาวเจา สายพนธ RGD05182-283-1-14-B-B และพนธขาวดอกมะล 105 ใหผลผลตเฉลยไมแตกตางกน คอ 496 และ 443 กโลกรมตอไร ตามลาดบ มแนวโนมสงกวาขาวดอกมะล 105 รอยละ 12 และจากการทดลองทง 12 แหง ใหผลผลตแตกตางกนไป ระหวาง 307 ถง 681 กโลกรมตอไร โดยมผลผลตสงสด 681 กโลกรมตอไร ทศนยวจยขาวแมฮองสอน ซงพนธขาวดอกมะล 105 ใหผลผลตตามาก (242 กโลกรมตอไร) เนองจาก โรคไหมคอรวง มวนออกดอก 75 เปอรเซนต ระหวางวนท 19 ถง 23 ตลาคม ใกลเคยงกบพนธขาวดอกมะล 105 ทออกดอกระหวาง วนท 20 ถง 25 ตลาคม มความสงใกลเคยงกบพนธขาวดอกมะล 105 คอ เฉลย 139 และ143 เซนตเมตร ตามลาดบ และมจานวนรวงตอกอเฉลย 9 รวง และ 10 รวง ตามลาดบ (Table 2) ปฏกรยาตอโรคไหม พบวา ความตานทานตอโรคไหมในระยะกลาแปรปรวนไปตามสถานททดสอบทง 4 แหง สายพนธ RGD05182-283-1-14-B-B แสดงปฏกรยาตานทานจนถงคอนขางออนแอ โดยคอนขางตานทานตอโรคไหมคอรวงทอบลราชธาน และคอนขางออนแอทสกลนคร ซงใกลเคยงกบพนธ กข33 ขณะทพนธขาวดอกมะล 105 ออนแอมากตอโรคไหมในระยะกลา ปฏกรยาตอโรคขอบใบแหง พบวา สายพนธ RGD05182-283-MAS-14-B-B คอนขางตานทานตอโรคขอบใบแหงทสกลนคร แตคอนขางออนแอทแพรและอดรธาน และออนแอทหนองคาย ในขณะทพนธ กข33 แสดงอาการคอนขางออนแอถงออนแอมาก และพนธขาวดอกมะล 105 แสดงอาการออนแอถงออนแอมาก (Table 3)

การเปรยบเทยบผลผลตในนาราษฎร ในฤดนาป 2558 แปลงทดลองทบงกาฬเกดนาทวม ระดบนาสง 140 เซนตเมตร ตนขาวจมอยใตนา ประมาณ 4-5 วน จานวน 2 ครง และตลอดฤดปลก ระดบนาสงประมาณ 70-80 เซนตเมตร กระทบตอการเจรญเตบโตของขาวไมสามารถเกบขอมลทวไปได แตเกบเกยวผลผลตตอแปลงยอยได ขณะทอานาจเจรญและสระแกวไมเกดนาทวมแตประสบกบปญหาฝนทงชวง ไดเกบขอมลการเจรญเตบโตของขาวไวเปรยบเทยบ ในฤดนาป 2559 ทดสอบอกครงทบงกาฬและอานาจเจรญ ทบงกาฬเกดนาทวม ระดบนาประมาณ 150 เซนตเมตร ตนขาวจมอยใตนาเปนเวลาหลายสปดาหผลผลตเสยหายทงหมด สวนทอานาจเจรญเกบขอมลไดตามปกต จากการทดลองทงหมด พบวา ขาวเหนยวสายพนธ UBN06056-15-13-10-1-5 มลกษณะทางการเกษตรไมแตกตางจากพนธ กข6 โดยใหผลผลตเฉลย 619 และ 612 กโลกรมตอไร มความสงเฉลย 124 และ 130 เซนตเมตร ตามลาดบ จานวนรวงตอกอ คอ 10 เทากน และออกดอก 75 เปอรเซนต วนท 26 ตลาคม เชนเดยวกน ในฤดนาป 2558 ทอานาจเจรญ สาหรบชดขาวเจาสายพนธทใหผลผลตสงสด ไดแก RGD05182-283-1-14-B-B เฉลย 583 กโลกรมตอไร ไมแตกตางจากพนธ ขาวดอกมะล 105 แตสงกวาพนธ กข51 ทใหผลผลต 582 และ 475 กโลกรมตอไร ตามลาดบ ความสงเฉลย 139 130 และ 129 เซนตเมตร ตามลาดบ จานวนรวงตอกอ คอ 9 10 และ 10 ตามลาดบ การออกดอกแตกตางกนเลกนอย คอวนท 26 25 และ 22 ตลาคม ตามลาดบ แตปทกระทบแลงพบวา พนธ กข51 ออกดอกเรวขนคอวนท 10 ตลาคม มการเจรญเตบโตไมดและใหผลผลตนอย (Table 5) ฤดนาป 2560 ทอานาจเจรญและบงกาฬ เกดนาทวมจากอทธพลของพายเซนกาทง 2 แหง ทบงกาฬตนขาวจมอยใตนาเปนเวลาหลายสปดาหผลผลตเสยหายทงหมด สวนทอานาจเจรญหลงจากปกดาเพยง 7-8 วน มฝนตกหนก เกดการเออของนาจากลาเซบายเขาทวมขงอยางรวดเรวภายใน 2 วน นามลกษณะขน ระดบนาสงประมาณ 120 เซนตเมตร ทวมตนขาวจนมดใบอยราว 11-12 วน (Fig. 1) หลงนาลดประเมนความทนทานและ


Table

1 G

rain

yield,

agron

omic

chara

cters,

grain

phy

sical

and

chem

ical q

ualiti

es o

f UBN

0605

6-15-1

3-10-1

-5 co

mpare

d wi

th RD

6 from

inter

-stati

on yi

eld tr

ial: g

lutino

us ric

e seri

es in

Nort

heast

and u

pper

North

Thail

and,

wet s

easo

n 201

2

No.

De

signa

tion

Yield

Heigh

t Pa

nicle

Flowe

ring

Hull

Wi

dth

Leng

th Sh

ape

Alkalin

e

Arom

a

(kg/ra

i) (cm

) pe

r hill

(day)

color

(m

m)

(mm)

(%)

1.4

1.7 1

UBN

0605

6-15-1

3-10-1

-5 58

4a

152

8 11

0 B

7 2.2

4 sle

nder

5 7.0

+

2 R

D6 (C

K) 59

8a

159

9 11

3 B

7 2.2

1 sle

nder

5 6.9

+

C

V (%)

9.8

- -

-

Me

ans in

the s

ame c

olumn

follo

wed b

y a co

mmon

lette

r are

not s

ignifi c

antly

diffe

rent a

t the 9

5% by

DMRT

Table

2 Gr

ain yi

eld an

d som

e agro

nomi

c cha

racter

s of R

GD05

182-2

83-1-

14-B-

B com

pared

wi

th KD

ML10

5 from

inter

-stati

on yi

eld tri

al: no

n-glut

inous

rice s

eries

in No

rthea

st an

d upp

er No

rth Th

ailan

d, we

t sea

son 2

014

No.

Desi

gnati

on

Yield

Ind

ex

Flowe

ring d

ate (7

5%)

Heigh

t P

anicle

(kg

/rai)

(%)

Min

Max

(cm)

per h

ill 1

RGD

0518

2-283

-1-14

-B-B

496a

11

2 19

-Oct

23-O

ct 13

9 9

2 K

DML1

05 (C

K) 44

3a

100

20-O

ct 25

-Oct

143

10

CV (

%)

9.8

-

-

Me

ans i

n the

same

colum

n foll

owed

by a

comm

on le

tter a

re no

t sign

ifi can

tly di

fferen

t at th

e 95%

by

DMRT


Table 3 Leaf blast, neck blast and bacterial leaf blight reaction of RGD05182-283-1-14-B-B compared with KDML105 and RD33 from Inter-station yield trial: non-glutinous rice series in Northeast and upper North Thailand, wet season 2014

No. Designation Blast Neck blast BLB PRE NKI SKN UBN SKN UBN PRE NKI SKN UDN 1 RGD05182-283-1-14-B-B MS HR R MS S MR MS S MR MS 2 KDML105 (CK) HS HS HS HS HS HS S S S HS 3 RD33 (CK) MR HS MS R S HS MS HS MS SBlast : HR = highly resistant, R = resistant, MR = moderately resistance, HS = highly susceptible Neck blast, BLB : MR = moderately resistance, MS = moderately susceptible, S = susceptible Location : PRE = Phrae Rice Research Center, NKI = Nong Khai Rice Research Center, SKN = Sakon Nakhon Rice Research Center UBN = Ubon Ratchathani Rice Research Center, UDN = Udon Thani Rice Research Center

Table 4 Grain physical and chemical qualities of RGD05182-283-1-14-B-B compared with KDML105, wet season 2014.

No. Designation Hull Wdth Length Shape Amylose Alkali (%) Aroma color (mm) (mm) (%) 1.7 1 RGD05182-283-1-14-B-B S 2.32 7.34 slender 14.4 6.8 + 2 KDML105 (CK) S 2.18 7.71 slender 14.8 6.7 + 3 RD51 (CK) S 2.20 7.73 slender 15.5 7.0 + 4 RD45 (CK) S 2.14 7.55 slender 14.8 7.0 +Hull color: S= Straw, Shape (length/width): >3.0= slender, Amylose(%): <20 = low, Alkali (1.7%KOH) 6-7 = low, Aroma: + = Aroma


Table

5 G

rain y

ield a

nd so

me ag

ronom

ic ch

aracte

rs of

differ

ent t

ested

rice c

ultiva

rs on

farm

ers’ fi

led yi

eld tr

ial un

der n

ormal

cond

ition,

wet s

easo

n 201

5 an

d 201

6

Gr

ain yie

ld (kg

/rai)

P

anicle

per h

ill

Plan

t heig

ht (cm

)

Flow

ering

date

75%

No.

Desig

natio

n

20

15

20

16

2015

2

016

20

15

2016

20

15

201

6

AC

R BK

N SK

W AC

R Av

g AC

R SK

W AC

R Av

g AC

R SK

W AC

R Av

g AC

R SK

W AC

R1

UBN0

6056

-15-13

-10-1-

5 56

6b

735a

b -

55

7a

619

10a

- 9a

10

12

8bc

- 12

0ab

124

26-O

ct

-

24-O

ct 2

TDK-S

UB1 (

CK1)

693a

-

-

51

8a

606

12a

- 10

a 11

10

0e

- 11

6b

108

16-O

ct

- 21

-Oct

3 RD

6 (CK

2) 58

0b

768a

b -

48

8a

612

10a

- 9a

10

13

7b

- 12

3a

130

26-O

ct

- 18

-Oct

4 RG

D051

82-28

3-1-14

-B-B

616a

b -

55

8a

574a

58

3 9a

8a

9a

9

149a

14

9a

120a

b 13

9 6-O

ct

26-O

ct

22-O

ct 5

KDML

105 (

CK3)

454c

764a

b 58

8a

523a

58

2 11

a 9a

10

a 10

12

7c 14

4a

119a

b 13

0 25

-Oct

24-O

ct 19

-Oct

6 RD

51 (C

K4)

241d

68

9b

529a

44

1a

475

10a

10a

10a

10

112d

14

7a

124a

12

8 22

-Oct

26-O

ct 10

-Oct

7 RD

45 (C

K5)

499b

c 83

2a

610a

56

4a

626

10a

8a

9a

9 14

9a

152a

12

2ab

141

26-O

ct 2

4-Oct

20-O

ct

CV (%

) 2.7

8 11

.1 10

.7 13

.2

12.7

16.0

8.1

2.

0 5.

8 2.

8

Me

ans i

n the

same

colum

n foll

owed

by a

comm

on le

tter a

re no

t sign

ifi can

tly di

fferen

t at t

he 91

% by

DMR

T No

te : -

= no

t inclu

de gl

utino

us ric

e Lo

catio

ns: A

CR =

Amna

t Cha

roen,

BKN

= Bue

ng Ka

n, SK

W = S

a Kae

o


Table

6 G

rain y

ield,

some

agron

omic

chara

cters

and s

ubme

rgenc

e tole

rance

score

of te

sted r

ice cu

ltivars

in a

scree

ning p

ond a

t Ubo

n Ratc

hatha

ni Ric

e Re

searc

h Cen

ter an

d farm

ers’ fi

led y

ield t

rial u

nder fl a

sh fl o

od co

nditio

n in A

mnat

Charo

en pr

ovinc

e, we

t sea

son 2

017

Gr

ain yie

ld (kg

/rai)

Re

lative

Indic

es (%

)

Plan

t P

anicle

Flow

ering

F

armers

’ fi eld

yield

trial

Scre

ening

pond

No

. De

signa

tion

un

der fl

ash

norm

al

yiel

d

heigh

t pe

r hill

da

te 75

%

sc

ore

reco

very

s

core

rec

overy

fl o

od

co

nditio

n*

(%)

CK

1 C

K4

CK5

(cm)

1 UB

N060

56-15

-13-10

-1-5

334a

61

9 54

10

2 -

- 10

7b

13b

1-Nov

4

5 3

42

TDK-S

UB1(C

K1)

326a

60

5 54

10

0 -

- 90

c 12

b 21

-Oct

1 1

2 6

3 RD

6(CK2

) m

612

0 -

-

m m

3-Nov

9

9 8

94

RGD0

5182

-283-1

-14-B-

B 37

3a

583

64

- 20

2 10

6 11

9a

11b

1-Nov

1

1 2

35

KDML

105 (

CK3)

m 58

2 0

- -

- m

m m

9 9

7 7

6 RD

51 (C

K4)

185b

47

5 39

-

100

- 11

6ab

20a

1-Nov

5

6 2

67

RD45

(CK5

) 35

3a

626

56

- -

100

124

13b

2-Nov

1

2 1

5

CV (%

) 7.9

5.1

11.3

Me

ans in

the s

ame c

olumn

follo

wed b

y a co

mmon

lette

r are

not s

ignifi c

antly

diffe

rent a

t the 9

1% by

DMRT

No

te : m

= D

amage

d from

fl ash fl o

oding

, - =

not

comp

ared

* =

Avera

ge gra

in yie

ld of

differ

ent te

sted r

ice cu

ltivars

on fa

rmers

’ fi led

yield

trial u

nder

norm

al co

nditio

n, we

t sea

son 20

15 an

d 201

6.Su

bmerg

ence

toler

ance

score

: 1 =

highly

toler

ant (H

T), 2-

3 = t

oleran

t (T), 4

-5 =

mode

rately

toler

ant (M

T), 6

= mo

derat

ely su

scepti

ble (M

S),

7-8

= su

scepti

ble (S

), 9 =

high

ly sus

cepti

ble (H

S)


Fig. 1 One week after transplanting, farmers’ field yield trial was submerged for 12 days by seasonal flash flood in Amnat Charoen province, wet season 2017

The field was flooded after 1 week of transplanting

The field was flooded for 12 days


Fig. 2 Submergence tolerance ability of different tested rice lines/varieties in comparison with standard check varieties at farmers’ field yield trial in Amnat Charoen province, wet season 2017

2 weeks after flooded

1 month after flooded


การฟนตว พบวา ตนขาวพนธ/สายพนธทมยน SUB1 มความทนตอนาทวมฉบพลนแตกตางกนไปและฟนตวแตกหนอใหมได สวนพนธ กข6 และขาวดอกมะล 105 ตนขาวตายทงหมด (Fig. 2) ระดบนาททวมสงกระทบกบการตงตวและการเจรญเตบโตของขาวทปกดาในแปลงทดลองมากกวาขาวของเกษตรกรแปลงตดกนทปลกขาวเรวกวา อาจเนองจากขาวในแปลงเกษตรกรมอายมากกวาและตนสงแขงแรงกวา จงทาใหความทนทานดกวา ชดขาวเหนยวสายพนธ UBN06056-15-13-10-1-5 มความทนทานปานกลางและฟนตวดปานกลาง ในขณะทพนธ กข6 แสดงระดบออนแอสง คอ ตนขาวตายเพราะนาทวมทงหมดและไมมการฟนตว (Fig.2) ซงสอดคลองกบการทดลองในสภาพจาลอง ทพบวา สายพนธ UBN06056-15-13-10-1-5 มความทนทาน และฟนตวดปานกลาง ในขณะท พนธ กข6 ออนแอมาก คอ ตนขาวตายเนองจากนาทวมทงหมดและไมมการฟนตว (Table 6) สายพนธ UBN06056-15-13-10-1-5 ใหผลผลตเฉลย 334 กโลกรมตอไร มากกวา TDK-SUB1 ทใหผลผลต 326 กโลกรมตอไร รอยละ 6 แตไมแตกตางกนทางสถต มความสงเฉลยตางกน คอ 107 และ 90 เซนตเมตร แตจานวนรวงตอกอไมแตกตางกน คอ เทากบ 13 และ 12 ตามลาดบ และวนออกดอกลาชากวาปกต ประมาณ 1 สปดาห (Table 6) นอกจากน ยงพบวา พนธ กข6 และ พนธขาวดอกมะล 105 แสดงความทนทานนาทวมฉบพลนในสภาพจาลองแตกตางกนเลกนอย โดยพนธขาวดอกมะล 105 แสดงอาการออนแอและฟนตวนอยมาก แตดกวาพนธ กข6 ทแสดงอาการออนแอและไมมการฟนตว (Table 6) ชดขาวเจาสายพนธ RGD05182-283-1-14-B-B มความทนทานสงและฟนตวดมาก ในขณะทพนธ กข51 มความทนทานปานกลางและฟนตวนอย และพนธ กข45 ทนทานสงและฟนตวด สวนพนธขาวดอกมะล 105 ออนแอมากและไมมการฟนตว (Fig. 2) สอดคลองกบในสภาพจาลองทพบวา สายพนธ RGD05182-283-1-14-B-B มความทนทาน และมการฟนตวดปานกลาง ในขณะทพนธ กข51 มความทนทาน แตมการฟนตวนอย และพนธ กข45 ทนทานสง และฟนตวปานกลาง สวนพนธขาวดอกมะล 105 ออนแอมาก ตนขาวตายทงหมดและไมมการฟนตว สายพนธ RGD05182-283-1-14-B-B ใหผลผลตเฉลย 373 กโลกรมตอไร แตกตางจากพนธ กข51 ทใหผลผลต 185 กโลกรมตอไร ถง 102 เปอรเซนต แตไมแตกตางทางสถตกบพนธ กข45 ทใหผลผลต 353 กโลกรมตอไร มลกษณะทางการเกษตรใกลเคยงกบพนธ กข51 และ กข45 คอ ออกดอก วนท 1, 1 และ 2 พฤศจกายน และมความสงของตน 119, 116 และ 124 เซนตเมตร ตามลาดบ มจานวนรวงตอกอเทากบพนธ กข45 คอ 11 ในขณะท พนธ กข51 มจานวนรวงตอกอ เทากบ 20 (Table 6) ทงนอาจเนองมาจากการทมตนตายหลงนาทวมมากกวาทาใหมพนทแตกหนอใหมมากกวา สาหรบคณภาพเมลดทางกายภาพและเคมใกลเคยงกบพนธขาวดอกมะล 105 กข51 และ กข45 คอ มรปรางเรยว เมลดขาวกลองยาว 7.34 7.71 7.73 และ 7.55 มลลเมตร ตามลาดบ มปรมาณอมโลสตา 14.4 14.8 15.5 และ 14.8 ตามลาดบ และมกลนหอม (Table 5) การประเมนความชอบและการยอมรบตอลกษณะทางการเกษตรของสายพนธขาวทดสอบโดยเกษตรกรในพ นท เ ป าหมาย ส รปไ ดดง น ข าว เห นยว ท เกษตรกรชอบมาก ทสด คอ สายพนธUBN06056-15-13-10-1-5 คดเปนรอยละ 63 เหตผลทชอบ คอ ทนนาทวม ความสงลาตนพอด ลาตนแขงแรง ออกรวงสมาเสมอ รวงใหญ ยาว ไมมเมลดลบ เมลดเรยวยาว สวนขาวเจาเกษตรกรชอบ สายพนธ RGD05182-283-1-14-B-B คดเปนรอยละ 95 เหตผลคอ ทนนาทวม ความสงลาตนพอด ลาตนแขงแรง ออกรวงสมาเสมอ รวงใหญ ยาว ไมมเมลดลบ และเมลดเรยว ยาว จากการประชมรวมกลมกบเกษตรกรสรปไดวา ลกษณะพนธขาวทเกษตรกรในพนทตองการ คอ ผลผลตสง ทนแลงและนาทวม เนองจากในการทานาอาศยนาฝนอาจประสบทงปญหานาทวมและขาดนาทกระยะการเจรญเตบโตของขาว ความสงของลาตนควรเตยกวาพนธ กข6 และขาวดอกมะล 105 ตานทานโรคแมลง มอายปานกลางเพอใหเหมาะสมกบฤดกาลปลก เมลดยาว เรยว มกลนหอม ถาเปนขาวเหนยวตองมเปลอกสนาตาลเพราะขายไดราคาด ขอเสนอแนะในการปรบตวของเกษตรกรพนทนาลม ควรหลกเลยงปญหานาทวมโดยการเลอกพนธขาว วนปลกและวธการปลกใหเหมาะสม


สรปผลการทดลอง การพฒนาพนธ ขาวทนนาทวมสาหรบนานาฝนภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ไดขาวเหนยวสายพนธ UBN06056-15-13-10-1-5 และขาวเจาสายพนธ RDGU05182-283-1-14-B-B ทไวตอชวงแสง มลกษณะทางการเกษตรทสาคญ คณภาพเมลดทางกายภาพและเคมด การหงตมและรบประทานด มกลนหอม คณภาพไมแตกตางจากพนธ กข6 และขาวดอกมะล 105 ตามลาดบ เกษตรกรในพนทเปาหมายใหการยอมรบ มความทนทานตอสภาพนาทวมฉบพลน รอดชวตภายใตสภาพจมอยใตนาไดประมาณ 12 วน ทงในสภาพจาลองนาทวมและในแปลงนาราษฎรทเกดนาทวมหลงนาลดสามารถฟนตวใหผลผลตได ในขณะทพนธ กข6 และขาวดอกมะล 105 ตนขาวตายทงหมด แตมขอควรระวง คอ ออนแอตอโรคไหมและขอบใบแหง ขณะนอยระหวางการรวบรวมขอมลเพอเสนอพจารณารบรองพนธเปนทางเลอกในการใชพนธขาวของเกษตรกร และ/หรอแนะนาในพนทเสยงตอนาทวมฉบพลน เพอลดความเสยหายและเพมเสถยรภาพผลผลตขาวในพนทนานาฝนตอไป

คาขอบคณ ขอขอบคณ หองปฏบตการคนหาและใชประโยชนยนขาว ศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพแหงชาต ภายใตโครงการความรวมมอกบกรมการขาว

เอกสารอางองกรมสงเสรมการเกษตร. 2545. รายงานสถานการณอทกภยจากรองความกดอากาศตา. สบคนจาก http://www.DOAE.

go.th, 2 กนยายน 2546.งามชน คงเสร. 2542. คณภาพขาวสารและขาวสก. หนา 22-44. ใน: การอบรมหลกสตรการวเคราะหคณภาพขาวหอม

มะลทางเคม ศนยวจยขาวปทมธาน สถาบนวจยขาว กรมวชาการเกษตร วนท 24-25 มนาคม 2542 ณ ศนยวจยขาวปทมธาน.

วนตชาญ รนใจชน, มชย เซยงหลว, ดวงใจ แสงสระค, เอกภพ นมเลก, สมวงษ ตระกลรง และ อภชาต วรรณวจตร. 2546. ขาวทนนาทวม ความฝนชาวนาไทย. ว.เพอสงเสรมการวเคราะหและวจยทางวทยาศาสตรของไทย Lab. Today 2 (มกราคม-กมภาพนธ 2546): 62-65.

สานกงานเศรษฐกจการเกษตร. 2559. สถตการเกษตรของประเทศไทย ป 2559. สบคนจาก : http://www.oae.go.th/download/download_journal/2560/yearbook59.pdf . 8 มกราคม 2561.

อไรวรรณ คชสถตย. 2553. KPSKD5: ขาวเจาทนนาทวมสาหรบนานาฝน. หนา 12-24 .ใน: เอกสารประกอบการประชม

วชาการขาวและธญพชเมองหนาว ป 2553 กลมศนยวจยขาวภาคตะวนออกเฉยงเหนอ. วนท 24-25 มนาคม 2553 ณ โรงแรมเมเจอร แกรนด อาเภอชมแพ จงหวดขอนแกน. สานกวจยและพฒนาขาว กรมการขาว กระทรวงเกษตรและสหกรณ.

อไรวรรณ คชสถตย. 2558. UBN06056-15-13-10-1-5: ขาวเหนยวหอมทนนาทวมสาหรบนานาฝน. หนา -330-331.

ใน: เอกสารประกอบการประชมวชาการขาวและธญพชเมองหนาว ครงท 32. วนท 21-23 เมษายน 2558 ณ โรงแรมเมธาวลย อาเภอชะอา จงหวดเพชรบร. กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว.

Ismail, A.M. and D. Mackill, 2006. Breeding for Submergence Tolerance. Physio&Breeding. Available source.: http://www.knowledgebank.irri.org/ricebreedingcourse/documents/Submergence_Tolerance_-_Physio&_BreedngApril06.doc, November 12, 2017.

Adkins, S.W., T. Shiraishi and J.A. McComb. 1990. Submergence tolerance of rice–a new glasshouse method of the experimental submergence of plants. Physiology Plant 80: 642-646.

GISTDA. 2017. Thailand flood monitoring. Available source.: http://flood.gistda.or.th/flood/y2017/FL80_report/

cm1_20171202_06_hv.pdf, December 14, 2017.


IRRI. 2002. Standard Evaluation System for rice (SES). International Rice Research Institute P.O. Box 933, Manila, Philippines.

Liang, P. and A.B. Pardee. 1997. Differential display methods and protocol. pp. 3-11. In: Liang, P. and Pardee, A.B.(eds.), Methods in Molecular Biology. Humana Press.

Phrek G., K. Thong-Ngam, B. Limnirankul, A. Polthanee, W. Palalak, C. Augkrasaeng, V. Treloges, S.i Srila, A. Phaitakum, B. Jongdee and G. Pantuwan. 2003. Integration of farmer participatory plant breeding for rainfed lowland rice improvement in North and Northeast Thailand I Bio-physical and socio-economic characterization of rainfed lowland rice production systems of the North an d the Northeast of Thailand. 89 p

Saghai-Maroof, M.A., K.M. Soliman, A.R. Jorgensen and R.W. Allard. 1984. Ribosomal DNA spacer length polymorphisms in barley: Mendelian inheritance, chromosomal location and population dynamics. Proc Natl Acad Sci USA 81: 8014-8018.

Siangliw, M., T. Toojinda, S. Tragoonrung and A. Vanavichit. 2003. Thai jasmine rice carrying QTL ch9 (SubQTL) is submergence tolerant. Annals of Botany 91: 255-261.

Singh, H.P., B.B. Singh and P.C. Ram. 2001. Submergence tolerance of rainfed lowland rice: search for physiological marker traits. Journal of plant Physiology 158: 833-889.

Toojinda, T., M.Siangliw, S. Tragoonrung and A. Vanavichit. 2003. Molecular genetics of submergence tolerance in rice: QTL analysis of key traits. Annals of Botany 91: 243-253.

Xu, K. and D.J. Mackill. 1996. A major locus for submergence tolerance mapped on rice chromosome 9. Molecular Breeding 2: 219-224.


การพฒนาพนธขาวใหตานทานตอโรคไหมโดยใชเทคนคการเพาะเลยงอบละอองเรณ

Breeding for Rice Blast Resistance by Anther Culture Techniques เปรมกมล มลนลตา1) อจฉราพร ณ ลาปาง เนนพลบ1) ดวงดาว พงษสนต1)

Preamkamon Moonninta1) Acharaporn Na Lampang Noenplab1) Doungdaow Phongsanti1)

Abstract This study aimed to develop rice inbred lines for blast resistance by using anther culture technique. The experiment consisted of two sub experiments. The first sub experiment was to compare the efficacy for callus induction of nine different culture medias as follows: N6, N6-1A, N6-1B, Chu-1, Chu-1A, Chu-1B, Chu-2, Chu-2A and Chu-2B, seeds from 63 crosses between 2012-2016 were induced to form callus in the media. Chu-1 and Chu-1A shown higher in 0.96%. The second sub experiment, F

1 seeds of 8 rice crosses from 2015 were cultured in 9 media to induce callus and transferred to

media to generate root and shoot. Then, the plants were transplanted to grow under greenhouse condition. The result showed that all nine culture medias could induce calli and developed to 105 plants. A total of 72 plants with good agronomic traits were selected and evaluated for blast resistance in the upland short row method. Seven lines were PSL12064-AC-3-1, PSL12064-AC-6-1, PSL12064-AC-8-1, PSL12073-AC-9-3, PSL12073-AC-10-4, PSL12073-AC-13-3 and PSL12079-AC-8-2 showed highly resistant (HR) to blast disease.Keywords: rice blast disease, anther culture

บทคดยอ งานวจยนตองการสรางสายพนธแทใหตานทานตอโรคไหมโดยใชเทคนคเพาะเลยงอบละอองเรณขาว แบงการทดลองออกเปน 2 การทดลองยอย การทดลองท 1 เปรยบเทยบประสทธภาพการชกนาใหเกดแคลลสของสตรอาหารจานวน 9 สตร ไดแก N6, N6-1A, N6-1B, Chu-1, Chu-1A, Chu-1B, Chu-2, Chu-2A และ Chu-2B โดยนาเมลดจาก 63 คผสมทผสมระหวางป 2555-2559 มาชกนาใหเกดแคลลส ผลการทดลอง พบวา ทง 9 สตรสามารถชกนาอบละอองเรณใหเกดแคลลสได พบวาสตรอาหาร Chu 1 และ Chu-1A ใหคาเฉลยสงสดคอ 0.96% และ การทดลองท 2 นาเมลดประชากรชวท 1 (F

1) จาก 8 คผสมทผสมในป 2558 มาเลยงในอาหารจานวน

9 สตรเพอชกนาใหเกดแคลลส และนาแคลลสทไดไปเลยงในอาหารสาหรบลาตนและราก แลวจงนาไปปลกในสภาพโรงเรอน ผลการทดลองพบวา ทง 9 สตรสามารถชกนาอบละอองเรณใหเกดแคลลสและพฒนาไป เปนตนได 105 ตน และคดเลอกตนทมลกษณะทางการเกษตรทดได จานวน 72 ตนไปทดสอบปฏกรยาโรคไหมโดยวธ upland short row พบสายพนธทอยในระดบตานทานสง (HR) จานวน 7 สายพนธ ไดแก PSL12064-AC-3-1, PSL12064-AC-6-1, PSL12064-AC-8-1, PSL12073-AC-9-3, PSL12073-AC-10-4, PSL12073-AC-13-3 และ PSL12079-AC-8-2คาสาคญ : โรคไหมขาว การเพาะเลยงอบละอองเรณ

1) ศนยวจยขาวพษณโลก อ.วงทอง จ.พษณโลก 65130 โทรศพท 0-5531-3134-5 Phitsanulok Rice Research Center, Wang Thong, Phitsanulok 65130 Tel. 0-5531-3134-5


คานา ในปจจบนการระบาดของแมลงและโรคทเขาทาลายขาวนนสงผลใหผลผลตขาวเสยหาย โรคไหมเปนโรคททาความเสยหายอยางรนแรงในพนทปลกขาวทวโลก โดยมสาเหตจากเชอ Pyricularia oryzae Cavara ทาใหสวนใบของขาวแหงตายในระยะตนกลา และหากเชอราเขาทาลายในระยะขาวออกรวงบรเวณคอรวงจะเนา โรคไหมเปนสาเหตทาใหผลผลตขาวทวโลกเสยหายถง 85 เปอรเซนต (Teng and Revilla, 1996) มกพบมการระบาดอยางรนแรงในสภาพทมฝนตกชกและมความชนสมพทธในอากาศสงในชวงฤดนาป ซงผลผลตจะไดรบความเสยหายอยางรนแรงหากมการเขาทาลายของเชอสาเหตของโรคในชวงทขาวออกรวง โดยอาจจะเรยกชอโรคตามลกษณะอาการและระยะทเชอเขาทาลายวาโรคไหมคอรวง (neck blast) ไดพบวามการระบาดครงแรกในประเทศไทย เมอ พ.ศ. 2535 ทภาคเหนอ และภาคตะวนออกเฉยงเหนอ โดยไดทาความเสยหายเปนพนทประมาณ 1.2 ลานไร (Disthaporn, 1994) ในการใชสารเคมปองกนกาจดโรคไหมนนทาใหเกดสารตกคางในธรรมชาตและเปนอนตรายตอเกษตรกร อกทงยงเปนการเพมตนทนการผลตขาว ดงนนการปรบปรงพนธใหตานทานตอโรคไหมจงมความจาเปนเพอลดผลกระทบขางตน ซงการปรบปรงพนธโดยการผสมพนธ และคดเลอกพนธโดยวธปกต (conventional method) จะตองใชเวลาประมาณ 6-8 ชวอาย (generation) (Hu, 1985; Chung, 1988) คดเลอกใชเวลานานจงจะมความคงททางพนธกรรม (homozygous line) ขณะนไดมการนาเทคโนโลยชวภาพมาชวยลดขนตอนและเพมประสทธภาพ โดยการใชเทคนคการเพาะเลยงอบละอองเรณ (anther culture) เปนอกวธหนง คอ การนาเอาอบละอองเรณทยงไมเจรญเตมท (immature anther) ซงภายในมละอองเรณ (microspore) ทเปนเซลลสบพนธโดยจากการแบงไมโอซส (meiosis) ของ microspore mother cell ทอยในระยะท 1 นวเคลยส (uninucleate) มาเพาะเลยงบนอาหารสงเคราะหในสภาพปลอดเชอทสามารถควบคมอณหภม ความชน และ แสง จนเกดการพฒนาเปนตนออน ตนพชทไดจากการเพาะเลยงอบละอองเรณ จะมชดโครโมโซมเปน n เดยว เรยกวา haploid plant ซงสามารถเพมโครโมโซมใหเปน 2 ชด (homozygous diploid) ไดเปนพนธแทโดยใชสารพวก colchicine หรอการเพมจานวนโครโมโซมตามธรรมชาต (spontaneous double haploid) การผลตตนพช haploid (n=x) เพอใชในการสรางสายพนธทมความคงททางพนธกรรม จะชวยยนระยะเวลาในการสรางพชสายพนธแท และชวยทาใหพนธกรรมทเกดจากการรวมตวของยน ในแบบตางๆ เขาสสมดลไดเรวขน (fixed recombination) (สรย, 2548)

อปกรณและวธการอปกรณ 1. อปกรณปลกขาวและผสมพนธขาว 2. เมลดพนธขาวประชากรชวท 1 (F

1)

การทดลองท 1 เมลดพนธขาวประชากรชวท 1 ป 2555 จานวน 11 คผสม ป 2556 จานวน 12 คผสม ป 2557 จานวน 16 คผสม ป 2558 จานวน 8 คผสม และป 2559 จานวน 16 คผสม การทดลองท 2 เมลดพนธขาวประชากรชวท 1 ป 2558 จานวน 8 คผสม ไดแก PSL12064 (PSL00508-60-1-1-9/PSL08426-AC-8) PSL12065 (PSL00508-60-1-1-9/PSL08438-AC-3) PSL12070 (PSL05101-10-3-1-1/PSL08438-AC-3) PSL12073 (PSL06044-77-3-3-4-1-1-1/PSBRC 54) PSL12075 (PSL06044-77-3-3-4-1-1-1/PSL08438-AC-3) PSL12079 (PSL05044-CNT35-1-2-1/PSL08438-AC-3)


PSL12080 (PSL05102-19-1-5-3/PSBRC 10) PSL13150 (PSL07026-CNT-53-2-1-1-1//F6 H2 2R64 / JUN) 3. หองปฏบตการเตรยมอาหาร (media preparation room) ประกอบดวย เครองชงชนดละเอยด (analytical balance) เครองวดความเปนกรด-ดาง (pH meter) เตาอนความรอน และเครองกวน (hot plate and magnetic stirrer) หมอนงความดน (autoclave) ต เยน (refrigerator and freezer) เครองกลนนาและกรองนา (water distiller and deionizer) เครองแกว (glassware) และอปกรณอนๆ 4. หองยายเนอเยอ (transformation room) ประกอบดวยเครองปรบอากาศ ต ถายเนอเยอ (laminar air flow) อปกรณทใชในการเพาะเลยงอบละอองเรณขาว ประกอบดวย กรรไกร คมคบ (forcep) ตะเกยงแอลกอฮอล สารเคมสาหรบฟอกฆาเชอ (clorox) ขวดเลยงอบละอองเรณ 5. หองเลยงเนอเยอ (culture room) ประกอบดวยเครองปรบอากาศ ชนเพาะเลยงเนอเยอ หองมด (dark room) ชกนาใหเกดแคลลส 6. อปกรณทใชในการทดสอบโรคพชและโรงเรอนทดสอบความสามารถในการเกดโรค 7. ป ยเคม และสารปองกนกาจดศตรพช

วธการ การทดลองท 1 การศกษาเปรยบเทยบสตรอาหารทใชเพาะเลยงอบละอองเกสรของประชากรชวท 1 (F

1) ชกนาใหเกดแคลลส อาหารทใชประกอบดวยสตรอาหาร 9 สตรอาหาร ไดแก N

6, N

6-1A, N

6-1B, Chu-1,

Chu-1A, Chu-1B, Chu-2, Chu-2A และ Chu-2B สวนประกอบดงตารางท 1 โดยการใชประชากรชวท 1 ปลกขาวประชากรชวท 1 ในแตละป ตงแตป พ.ศ. 2555 ถง พ.ศ. 2559 ปลกในกระถางดนเผาขนาด 14 นว ทาการดแลรกษาเมอขาวเรมตงทอง ตดดอกขาวทมลกษณะทสมบรณ โดยใหมระยะหางของขอใบธงกบขอของใบทอยรองลงมา ระยะ 6-12 เซนตเมตร ลางทาความสะอาดรวงขาวดวยสารเคมสาหรบฟอกฆาเชอ และสเปรยดวยแอลกอฮอล 70 เปอรเซนต หอดวยผาขาวบางชบนากลนฆาเชอ แลว หอทบดวยพลาสตกอกชน เกบในต เยนอณหภม 8-10 องศาเซลเซยส นาน 6-7 วน (cold pretreatment) เลอกชอดอกทมอายเหมาะสมสงเกตจากเปลอกดอกดานนอกมสเขยวออน อบละอองเรณจะยาวประมาณหนงสวนสองของความยาวดอกฆาเชอผวดานนอกดวยแอลกอฮอล 70 เปอรเซนต และลางดวยนากลนฆาเชอ 3 ครง ใชกรรไกรตดทโคนดอกใชคมคบดอกแลวเคาะ

เบาๆทปากขวดบรรจอาหาร (50 อบละอองเรณตอ 1 ขวด) สตรชกนาใหเกดแคลลส 9 สตร ไดแก N6, N

6-1A,

N6-1B, Chu-1, Chu-1A, Chu-1B, Chu-2, Chu-2A และ Chu-2B แลวนาไปเลยงในสภาพมด อณหภมประมาณ

25 องศาเซลเซยส ประมาณ 1 เดอน จะเกดแคลลส โดยตนออนทชกนาใหเกดแคลลส เปน haploid โดยอาหารทเลยงลาตนนนจะมสารโคลชซน (colchicine) นาแคลลสทไดขนาด 1-2 มลลเมตร มาเพาะเลยงบนอาหารสตร

พฒนาใหเกดตนทมสารโคลชซน (P4C) ดงตารางท 2 เปนเวลา 5 วน และยายแคลลสลงบนอาหารสตรพฒนา

ลาตน (P4) ในสภาพทมแสง 14-16 ชวโมงตอวน แคลลสจะเกดจดเขยว (green spot) และพฒนาในสวนทเปน

ลาตน ประมาณ 1 เดอน ทาการยายเพอลงบนอาหารสตรพฒนาราก สตร RO2 ประมาณ 1 เดอน และทาการ

ยายตนออนออกจากขวด ลางรากใหสะอาดและแชในนาสะอาด เลยงทสภาพหองประมาณ 7 วน เพอทาการปรบสภาพกอนลงนาไปปลกในกระถางสภาพโรงเรอน

การทดลองท 2 การพฒนาสายพนธใหตานทานตอโรคไหม ทาการสรางคผสมประชากรชวท 1 (F

1) โดยใชสายพนธขาวผลผลตสง รปแบบทรงตนด มคณภาพตาม

ตองการ ผสมพนธกบพนธทตานทานโรคไหม จานวน 8 ค ในป พ.ศ. 2558 พฒนาสายพนธโดยการใชเทคนคการเพาะเลยงเนอเยอโดยวธการตามการทดลองท 1 และพฒนาเปนตนขาวจงนาลงปลกในกระถางสภาพ


โรงเรอน เกบเมลดและปลกขยายตอในสภาพแปลงทดลองจานวน 2 แถว ในฤดนาป 2559 และคดเลอกตนทมลกษณะทางการเกษตรทด ปลกขยายในสภาพแปลงทดลองจานวน 4 แถวในฤดนาปรงป 2560 และทงสงทดสอบปฏกรยาตอโรคไหมโดยวธการ upland short row

ผลการทดลองและวจารณการทดลองท 1 การเพาะเลยงอบละอองเรณขาวเพอสรางสายพนธแทใหตานทานตอโรคไหม ตงแตป พ.ศ. 2555-2559 ทงหมดจานวน 63 คผสม สามารถชกนาใหเกดแคลลส ใชอาหารทงหมด 9 สตร พบวา ในป พ.ศ. 2555-2559 สตรอาหารทสามารถชกนาใหเกดเปนแคลลสไดดทสดคออาหารสตร Chu-1 0.98, Chu-2B 1.38, Chu-1A 0.83 Chu-2A 0.86 และ N6-1A 1.68 เปอรเซนต ในแตละปตามลาดบ โดยคาเฉลยสตรอาหาร Chu-1 และ Chu-1A มคาเฉลยทง 5 ป เทากนคอ 0.96 เปอรเซนต (Table 1, Fig. 1)

การทดลองท 2 การพฒนาสายพนธขาวใหตานทานตอโรคไหมโดยการผสมพนธสรางประชากรทงหมด 8 สายพนธ ในป 2558 ไดแก PSL12064, PSL12065, PSL12070, PSL12073, PSL12075, PSL12079, PSL12080 และ

Table 1 Percentage of callus’s formation during 2012 to 2016

Year N6 N

6-1A N

6-1B Chu-1 Chu-1A Chu-1B Chu-2 Chu-2A Chu-2B

2012 0.61 0.82 0.23 0.98 0.90 0.57 0.84 0.62 0.592013 0.79 1.12 0.73 1.37 1.18 1.06 1.14 1.04 1.382014 0.51 0.51 0.76 1.07 0.83 0.81 0.80 0.48 0.742015 0.40 0.20 0.19 0.29 0.50 0.24 0.28 0.86 0.342016 0.87 1.68 0.79 1.11 1.37 0.37 0.40 1.31 0.78

Avg 0.64 0.87 0.54 0.96 0.96 0.61 0.69 0.86 0.77

Table 2 Percentage of callus’s formation, the number of callus which can be developed, and the number of resistant lines

Designation Crosses %callus Plant Seeded Resistance plant line (HR)

PSL12064 PSL00508-60-1-1-9/PSL08426-AC-8 0.50 61 25 3 PSL12065 PSL00508-60-1-1-9/PSL08438-AC-3 0.15 5 4 0 PSL12070 PSL05101-10-3-1-1/PSL08438-AC-3 0.19 11 8 0 PSL12073 PSL06044-77-3-3-4-1-1-1/PSBRC 54 0.62 62 40 3 PSL12075 PSL06044-77-3-3-4-1-1-1/PSL08438-AC-3 0.04 18 0 0 PSL12079 PSL05044-CNT35-1-2-1/PSL08438-AC-3 0.73 46 28 1 PSL12080 PSL05102-19-1-5-3/PSBRC 10 0.36 0 0 0 PSL13150 PSL07026-CNT-53-2-1-1-1/F6H2 2R64XJUN 0.32 6 0 0

Total 209 105 7


PSL13150 ดาเนนการเพาะเลยงอบละอองเรณในสตรอาหารชกนาใหเกดแคลลส จานวน 9 สตร (Table 2) ผลการทดลองพบวา คผสมท 1 PSL12064 พบวา สามารถชกนาใหเกดแคลลสได 1.72 และ 1.08 เปอรเซนต ในอาหารสตร Chu-2A และ N6 ตามลาดบ และสามารถพฒนาไปเปนตน 36 ตน และเปนตนทตดเมลด จานวน 25 ตน ซงพฒนาจากสตรอาหาร Chu-2A เทานน และไดทาการปลกเพอศกษาพนธ สามารถคดเลอกลกษณะตนทดทางการเกษตรไดจานวน 18 ตน และทดสอบปฏกรยาโรคไหม ในสภาพ upland short row ผลการทดสอบ พบวา อยในระดบออนแอมาก (HS) ออนแอ (S) คอนขางออนแอ (MS) และตานทานสง (HR) จานวน 1 3 11 และ 3 สายพนธตามลาดบ สายพนธทตานทานสง ไดแก PSL12064-AC-3-1, PSL12064-AC-6-1 และ PSL12064-AC-8-1 คผสมท 2 PSL12065 พบวา สามารถชกนาใหเกดแคลลสได 0.26 เปอรเซนต ในสตรอาหาร Chu-2A และสามารถพฒนาไปเปนตนไดจานวน 5 ตน ตดเมลดจานวน 4 ตน ไดทาการปลกเพอศกษาพนธ สามารถคดเลอกลกษณะตนทดทางการเกษตรไดจานวน 3 ตน และทดสอบปฏกรยาโรคไหม ผลการทดสอบ พบวา อยในระดบ คอนขางออนแอทงหมด คผสมท 3 PSL12070 พบวา สามารถชกนาใหเกดแคลลสได 0.44 เปอรเซนต ในสตรอาหาร Chu-1A และสามารถพฒนาไปเปนตนไดจานวน 11 ตน ตดเมลดจานวน 8 ตน ไดทาการปลกเพอศกษาพนธ สามารถคดเลอกลกษณะตนทดทางการเกษตรไดจานวน 7 ตน และทดสอบปฏกรยาโรคไหม ผลการทดสอบ พบวาอยในระดบออนแอมาก ออนแอ และคอนขางออนแอ จานวน 2 1 และ 4 สายพนธตามลาดบ คผสมท 4 PSL12073 พบวา สามารถชกนาใหเกดแคลลสได 1.12 1.00 และ 0.73 เปอรเซนต ในสตรอาหาร Chu-1A, Chu-2B และ N

6 ตามลาดบ โดยแคลลสทพฒนาจากสตรอาหาร Chu-1A สามารถพฒนาไป

เปนตนไดจานวน 21 ตน ตดเมลดจานวน 18 ตน แคลลสทพฒนาจากสตรอาหาร Chu-2B สามารถพฒนาไปเปนตนไดจานวน 15 ตน ตดเมลดจานวน 8 ตน และแคลลสทพฒนาจากสตรอาหาร N

6 สามารถพฒนาไปเปนตน

ไดจานวน 6 ตน ตดเมลดจานวน 6 ตน ไดทาการปลกเพอศกษาพนธ สามารถคดเลอกลกษณะตนทดทางการเกษตรไดจานวน 23 ตน และทดสอบปฏกรยาโรคไหม พบวา อยในระดบออนแอมาก ออนแอ คอนขางออนแอ และตานทานสง จานวน 3 6 12 และ 3 สายพนธตามลาดบ สายพนธทตานทานสง ไดแก PSL12073-AC-9-3, PSL12073-AC-10-4 และ PSL12073-AC-13-3 คผสมท 5 PSL12075 พบวา สามารถชกนาใหเกดแคลลสได 0.10 และ 0.09 เปอรเซนต ในสตรอาหาร Chu-1A และ Chu-1 สามารถพฒนาไปเปนตนไดจานวน 4 และ 14 ตน ตามลาดบ แตไมสามารถตดเมลด คผสมท 6 PSL12079 พบวา สามารถชกนาใหเกดแคลลสได 1.51 0.41 และ 0.34 เปอรเซนต ในสตรอาหาร Chu-2A, Chu-2 และChu-1 ตามลาดบ โดยแคลลสทพฒนาจากสตรอาหาร Chu-2A สามารถพฒนาไปเปนตนไดจานวน 14 ตน ตดเมลดจานวน 6 ตน แคลลสทพฒนาจากสตรอาหาร N

6 สามารถพฒนาไปเปนตนได

จานวน 9 ตน ตดเมลดจานวน 9 ตน และ แคลลสทพฒนาจากสตรอาหาร Chu-1A สามารถพฒนาไปเปนตนไดจานวน 11 ตน ตดเมลดจานวน 11 ตน แคลลสทพฒนาจากสตรอาหาร N

6-1A สามารถพฒนาไปเปนตนไดจานวน

3 ตน ตดเมลดจานวน 3 ตน ไดทาการปลกเพอศกษาพนธ สามารถคดเลอกลกษณะตนทดทางการเกษตรไดจานวน 20 ตน และสงทดสอบปฏกรยาโรคไหม พบวา อยในระดบออนแอมาก ออนแอ คอนขางออนแอ และ ตานทานสง จานวน 4 2 13 และ 1 สายพนธตามลาดบ สายพนธทตานทานสง ไดแก PSL12079-AC-8-2 คผสมท 7 PSL12080 พบวา สามารถชกนาใหเกดแคลลสได 2.10 0.98 0.91 และ 0.81 เปอรเซนต ในสตรอาหาร Chu-2A N

6, Chu-1A และ N

6-1A ตามลาดบ โดยแคลลสทพฒนาจากสตรอาหารทกสตรไมสามารถ

พฒนาไปเปนตนได คผสมท 8 PSL13150 พบวา สามารถชกนาใหเกดแคลลสได 0.59 0.55 0.48 0.31 และ 0.31 เปอรเซนต


ในสตรอาหาร Chu-1A, Chu-2B, Chu-2A, Chu-1 และ N6-1B ตามลาดบ โดยแคลลสทพฒนาจากสตรอาหาร

Chu-2A, Chu-1 และ N6-1B สามารถพฒนาไปเปนตนไดจานวน 3 1 และ 2 ตน ตามลาดบ แตไมสามารถ

ตดเมลด การเกดแคลลสนนจะมหลายปจจยเกยวของ ดงน 1. พนธกรรม ความสามารถในการพฒนาเปนตนออนแคลลส จะขนกบปฏกรยารวมระหวางลกษณะทางพนธกรรมกบสตรอาหารทใชเพาะเลยงเนอเยอ ยงขนอยกบปฏกรยารวมระหวางอาหารสตรพฒนาแคลลสเปนตนออน เชนในการศกษาของ Agrawal et al. (1992) รายงานวา ในการเพาะเลยงอบละอองเรณขาว จาโปนกามอตราการพฒนาไปเปนตนปกตประมาณ 13.9 เปอรเซนต และขาวอนดกา มอตราการพฒนาเปนตนปกตเพยง 0.8 เปอรเซนต 2. สภาพทางสรรวทยาและสภาพแวดลอมของตนทเปนแหลงใหอบละอองเรณขาวทเหมาะสมจะตองเจรญเตบโตภายใตสภาพแวดลอมทด และสภาพแวดลอมทเกบเกยวรวงขาว ไดแก อณหภม ชวงแสง ความเขมแสง เปนตน 3. ระยะการพฒนาของละอองเรณ (pollen stage) เปนปจจยสาคญในการตอบสนองตอการเพาะเลยงอบละอองเรณ ซงอบละอองเรณทเหมาะสมตอการเพาะเลยงจะมเพยงระยะสน ๆ คอระยะ mid uninucleate 4. อาหารทใชในการเพาะเลยงอบละอองเรณ การแบงเซลลของละอองเรณขนอยกบองคประกอบ ของสารอนนทรย ในอาหารสงเคราะห ซงความสามารถในการพฒนาเปนตนออนของแคลลส ขนอยกบปฏกรยารวมระหวางลกษณะทางพนธกรรมกบสตรอาหาร ยงขนกบปฏกรยารวมระหวางอาหารสตรชกนา ซงปจจยทสาคญคอความสมดลของปรมาณออกซน ไซโตไคนน และปรมาณนาตาล

Fig. 1 Pollens show the development using tissue culture techniques


สรปผลการทดลอง การเพาะเลยงอบละอองเรณขาวตงแตป พ.ศ. 2555-2559 โดยใชอาหารชกนาใหเกดแคลลสทงหมด 9 สตร ทกสตรสามารถชกนาใหเกดแคลลสได แตสตรอาหาร Chu-1 และ Chu-1A ใหเปอรเซนตการเกดแคลลสเทากน ซงสามารถใชเปนอาหารในการพฒนาใหเกดแคลลสได ในป พ.ศ. 2558 ทาการเพาะเลยงอบละอองเรณจานวน 8 คผสม และสามารถชกนาใหเกดแคลลส และพฒนาเปนตนไดจานวนทงหมด 105 ตน และคดเลอกโดยการทดสอบสายพนธตานทานพบตนทตานทานตอโรคไหมจานวน 7 สายพนธ จาก 3 คผสม PSL12064, PSL12073 และ PSL12079 ไดแกสายพนธ PSL12064-AC-3-1, PSL12064-AC-6-1, PSL12064-AC-8-1, PSL12073-AC-9-3, PSL12073-AC-10-4, PSL12073-AC-13-3 และ PSL12079-AC-8-2

กตตกรรมประกาศ คณะผ วจยขอขอบพระคณผบงคบบญชาทกทานทไดใหคาปรกษา สนบสนน ตลอดจนอานวยความสะดวกในการดาเนนงานวจยจนไดผลงานสาเรจในระดบหนง ขอขอบคณเจาหนาท พนกงานราชการ คนงานทดลองการเกษตร ลกจางทกทานทชวยปฏบตงานจนประสบผลสาเรจ

เอกสารอางองสรย ศรวนทนยกล. 2548. การเพาะเลยงอบละอองเรณในการปรบปรงพนธขาว. ศนยวจยขาวพษณโลก กรมวชาการ

เกษตร. 60 หนา.Chung, G.S. 1988. Rice (Oryza sativa L.) Anther Culture in Cell and Tissue Culture in Field Crop Improvement.

ASPAC. Taiwan. 94-107.Disthaporn, S. 1994. Current rice blast epidemics and their management in Thailand. In: R.S. Zeigler, S.A.

Leong, and P.S. Teng (eds). Rice Blast Disease. CAB Int., Wallingford, U.K. pp. 333-442.Hu Han. 1985. Use of Haploids in crop Improvement in Biotechnology in International Agriculture Research.

Proceeding of the Inter-Center Seminar on IARCS. 23-27 April 1984. Manila. Philippines. IRRI. 2002. Standard Evaluation System for Rice (SES). Manila. Philippines 56 p.Teng, P. and I. Revilla. 1996. Technical issues in using crop loss for research prioritization. In: Evenson RE

et al. (eds). Rice research in Asia: Progress and priorities. CAB International in association with the

International Rice Research Institute, Wallingford, UK. 261–275.


Appendix table 1 Nutrient medium used for callus induction

N6 N

6-1A N

6-1B Chu-1 Chu-1A Chu-1B Chu-2 Chu-2A Chu-2B

Sucrose 50 g Sucrose 60 g Sucrose 40 g - NAA Kinetin - NAA Kinetin - NAA KinetinMacro 20X g/l (NH

4)

2SO

4 9.26 9.26 9.26 6.00 6.00 6.00 6.00 6.00 6.00

KNO3 56.60 56.60 56.60 60.00 60.00 60.00 60.00 60.00 60.00

KH2PO

4 8.00 8.00 8.00 10.00 10.00 10.00 10.00 10.00 10.00

MgSO4.7H

2O 2.70 2.70 2.70 4.00 4.00 4.00 4.00 4.00 4.00

CaCl2:2H

2O 3.32 3.32 3.32 3.00 3.00 3.00 3.00 3.00 3.00

Iron 50X g/l FeSO

4.7H

2O 1.39 1.39 1.39 1.39 1.39 1.39 1.39 1.39 1.39

Na2 –EDTA 1.86 1.86 1.86 1.86 1.86 1.86 1.86 1.86 1.86

Micro 100X g/l H

3BO

3 0.16 0.16 0.16 0.20 0.20 0.20 0.20 0.20 0.20

MnSO4.4H

2O 0.44 0.44 0.44 0.50 0.50 0.50 0.50 0.50 0.50

ZnSO4.7H

2O 0.15 0.15 0.15 0.30 0.30 0.30 0.30 0.30 0.30

KI 0.08 0.08 0.08 0.083 0.083 0.083 0.083 0.083 0.083Mineral 100X g/l Thiamine.HCl 0.10 0.10 0.10 0.40 0.40 0.40 0.40 0.40 0.40 Pyridoxine.HCl 0.05 0.05 0.05 0.20 0.20 0.20 0.20 0.20 0.20 Nicotinic acid 0.05 0.05 0.05 0.20 0.20 0.20 0.20 0.20 0.20 Glycine 0.20 0.20 0.20 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 Inositol - - - 10.00 10.00 10.00 10.00 10.00 10.00


Appendix table 2 Nutrient medium for shoot and root growth

For shoot For root P

4C P

4 RO

2

Sucrose 30 g Sucrose 20 g Colchicine - IAA

Macro 20X g/l (NH

4)

2SO

4 9.26 9.26 9.26

KNO3 56.60 56.60 56.60

KH2PO

4 8.00 8.00 8.00

MgSO4.7H

2O 2.70 2.70 2.70

CaCl2:2H

2O 3.32 3.32 3.32

Iron 50X g/l FeSO

4.7H

2O 1.39 1.39 1.39

Na2 -EDTA 1.86 1.86 1.86

Micro 100X g/l H

3BO

3 0.16 0.16 0.16

MnSO4.4H

2O 0.44 0.44 0.44

ZnSO4.7H

2O 0.15 0.15 0.15

KI 0.08 0.08 0.08 Na

2MoO

4.2H

2O 0.025 0.025 0.025

CuSO4.5H

2O 0.0025 0.0025 0.0025

CoCl2.6H

2O 0.0025 0.0025 0.0025

Mineral 100X g/l Thiamine.HCl 0.10 0.10 0.10 Pyridoxine.HCl 0.05 0.05 0.05 Nicotinic acid 0.05 0.05 0.05 Glycine 0.20 0.20 0.20 Inositol - - - NAA 5 ml 5 ml 5 ml Kinetin 10 ml 10 ml 10 ml Putrecin 10 ml 10 ml 10 ml BA 30 ml 30 ml 30 ml


CNT07018-26-1-1-1: ขาวนม ผลผลตสง ตานทานเพลยกระโดดสนาตาลและโรคไหม

CNT07018-26-1-1-1: Low Amylose High Yield, Brown Planthopper and Leaf Blast Resistant Promising line

ชวนชม ดรศม1) ดวงกมล บญชวย1) ชยรตน จนทรหน1) ดวงพร วธรจตต1) เบญจวรรณ พลโคต2) วไล ปาละวสทธ2)

ภมร ปตตาวะตง2) สอาง ไชยรนทร2) ดวงอร อรยพฤกษ2) มงมาตร วงกะ3) วภาวด ชานาญ3) นยกร สงวนแกว3) ปวตร จนทรหอม3) จตรงค พพฒนพรยานนท3) วรรณกรณ อนทรสถตย2)

อจฉราพร ณ ลาปาง เนนพลบ2) สรเดช ปาละวสทธ2)

Chuanchom Deerusamee1) Doungkamon Boonchuay1) Chairat Channoo1) Doungporn Vitoonjit1) Benjawan Phonkhod2) Wilai Palawisut2) Phamorn Pattawatang2) Sa-ang Chairin2) Duang-orn Ariyapruek2)

Moongmart Wangka3) Wiphavadee Chamnan3) Naiyakorn Sanguankaew3) Pavit Junhom3) Jaturong Pipatpiriyanon3) Wanakorn Intrarastit2) Acharaporn Na Lampang Noenplab2) Suradet Palawisut2)

Abstract Brown planthopper and rice blast disease are major rice production constraints in the irrigated paddy fields of the lower Northern region. This situation led to the development of new rice promising line; CNT07018-26-1-1-1 (PSL00034-37-3-1-3/PSBRc20). which was non-glutinous rice, photoperiod insensitive moderately resistant to brown planthopper and resistant to leaf blast disease. Its average yield was 837 kg/rai which 9% and 5% higher than Phitsanulok 2 and RD47, respectively. The maximum yield potential was 1,105 kg/rai. It had moderately sturdy culm with approximately 102 cm heights, 118 days to maturity when grown by transplanting. The brown rice had a slender shape of 7.74 mm x 2.16 mm x 1.80 mm (length x width x thickness), with good milling quality of 55.61% head rice. Cooked rice had white color with soft and sticky texture which was similar to Pathum Thani 1. It had low amylose content (16.82 %), soft gel consistency (85 mm) and ordinary elongation ratio (1.61). Its seed dormancy was approximately 6 weeks. However, it should be noted that this line is susceptible to bacterial leaf blight.Keywords: low amylose, high yield, brown planthopper, blast, percentage of head rice,

1) ศนยวจยขาวชยนาท อ.เมอง จ.ชยนาท 17000 โทรศพท 0 5641 1733 Chai Nat Rice Research Center, Mueang, Chai Nat 17000 Tel. 0 5641 17332) ศนยวจยขาวพษณโลก อ.วงทอง จ.พษณโลก 65130 โทรศพท 0 5531 1184 Phitsanulok Rice Research Center, Wang Thong, Phitsanulok 65130 Tel. 0 5531 11843) ศนยวจยขาวลพบร อ.โคกสาโรง จ.ลพบร 15120 โทรศพท 0 5531 1184 Lop Buri Rice Research Center, Khok Samrong, Lop Buri 15120 Tel. 0 3644 1322


บทคดยอ พนทนาชลประทานในเขตภาคเหนอตอนลางมการทานาอยางตอเนองปละ 2-3 ครง ทาใหม เพลยกระโดดสนาตาล และโรคไหมระบาดอยางรนแรง สงผลใหผลผลตขาวเสยหาย จากสถานการณดงกลาว ทาใหนกวจยพฒนาสายพนธขาว CNT07018-26-1-1-1 ซงเปนขาวเจา ไมไวตอชวงแสง ตานทานโรคไหม และคอนขางตานทานเพลยกระโดดสนาตาล ทไดจากการผสมระหวาง PSL00034-37-3-1-3 กบ PSBRc20 สายพนธ CNT07018-26-1-1-1 ใหผลผลตเฉลย 837 กโลกรมตอไร สงกวาพนธ พษณโลก 2 และกข47 ทใหผลผลต 765 และ 799 กโลกรมตอไร คดเปนรอยละ 9 และ 5 ตามลาดบ โดยมศกยภาพการใหผลผลตสงถง 1,105 กโลกรมตอไร มลาตนคอนขางแขง สงประมาณ 102 เซนตเมตร อายเกบเกยว 118 วนเมอปลกโดยวธปกดา ขาวกลองรปรางเรยว ยาว 7.74 มลลเมตร กวาง 2.16 มลลเมตร หนา 1.80 มลลเมตร คณภาพการสดมาก ใหเปอรเซนตขาวเตมเมลดและตนขาว 55.61 เปอรเซนต คณภาพการหงตมและรบประทาน เปนขาวนม อมโลสตา (16.82 เปอรเซนต) ความคงตวของแปงสกอยในระดบแปงออน (คาการไหลของแปง 85 มลลเมตร) ยดตวนอย (1.61 เทา) ขาวเมอหงสก มสขาวนวล นมเหนยว คลายพนธปทมธาน 1 แตไมหอม เมลดมระยะพกตวประมาณ 6 สปดาห มขอควรระวงคอออนแอตอโรคขอบใบแหง คาสาคญ : ขาวนม ผลผลตสง เพลยกระโดดสนาตาล โรคไหม เปอรเซนตขาวเตมเมลดและตนขาว

คานา พนทปลกขาวในเขตภาคเหนอตอนลางและภาคกลางตอนบน 11 จงหวด ไดแก จงหวดสโขทย พจตร ตาก กาแพงเพชร พษณโลก นครสวรรค อทยธาน เพชรบรณ ลพบร สงหบร และชยนาท ในป 2558 มพนทปลกขาวฤดนาปรง จานวน 3.55 ลานไร และฤดนาป 10.45 ลานไร สามารถผลตขาวไดผลผลตรวมประมาณ 7.69 ลานตนขาวเปลอก ใหผลผลตเฉลยเพยง 592 กโลกรมตอไร (สานกงานเศรษฐกจการเกษตร, 2559) ซงนบวาคอนขางตา เนองจากศกยภาพของพนธ และการทาลายของโรคและแมลงศตรขาว จากการสารวจพบวา ศตรขาวทสาคญในเขตน คอ เพลยกระโดดสนาตาล รองลงมาคอโรคไหม สาหรบพนธทเกษตรกรนยมปลกไดแก พนธชยนาท 1 พษณโลก 2 ปทมธาน 1 กข31 กข41 กข47 และ กข49 ซงพนธชยนาท 1 และปทมธาน 1 เปนพนธทใหผลผลตคอนขางสง คณภาพเมลดเปนทตองการของตลาด แตปจจบนไมตานทานเพลยกระโดดสนาตาล และโรคไหม สวนพนธ กข31 คอนขางตานทานเพลยกระโดดสนาตาล และโรคไหม แตตนสงลมงาย เมลดคอนขางสน โรงสจะรบซอราคาตากวาชยนาท 1 สวนพนธพษณโลก 2 กข41 กข47 และ กข49 ผลผลตสง แตไมตานทานโรคไหม และเนองจากพฤตกรรมการทานาของเกษตรกรในปจจบนมการปลกขาวตอเนองในบรเวณพนทกวาง ใชปจจยการผลตสงอยางตอเนอง ทาใหมการระบาดของโรคและแมลงเพมมากขน โดยเฉพาะเพลยกระโดดสนาตาล เพราะมอาหารกนตลอดเวลาสามารถเพมปรมาณไดอยางรวดเรว (สมพงษ, 2534) ซงในเขตภาคกลางและภาคเหนอตอนลาง ฤดนาปรงตงแตเดอนพฤศจกายน 2552 ตอเนองมาถงเดอนมนาคม 2553 พบพนทการระบาดกวา 3.8 ลานไร (กรมการขาว, 2553) การปลกขาวพนธตานทานพนธเดยวอยางตอเนองทาใหแมลงสามารถปรบตวและเปลยนแปลงชวชนดจนสามารถทาลายพนธขาวทเคยตานทานได (บรบรณ, 2534) นอกจากนในแตละพนทยงมชนดหรอสายพนธของโรคตางกน Mekwatanakarn et al. (2000) พบวา เชอราสาเหตโรคไหมในประเทศไทยมความแปรปรวนและหลากหลายมากกวาแหลงปลกขาวอน ๆ ของโลก มความแตกตางกนไปตามแหลงปลกขาว ฤดปลก และระยะการเจรญเตบโตของขาว พนศกดและคณะ (2542) ไดจาแนกเชอราสาเหตโรคไหมในประเทศไทยได 175 สายพนธ ซงมความแตกตางกน เมอเกบจากตางสถานทและฤดปลก และเชอมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลาดวยสาเหตหลายประการ สวนใหญพนธขาวทนาออกขยายพนธจะสามารถปลกตดตอไดเพยง 5-6 ป เทานน กจะถกโรคหรอแมลงทาลายจนไดรบความเสยหายในบรเวณกวางขวาง ดงนน การพฒนา


พนธใหตานทานโรคและแมลงศตรขาวทสาคญ คอเปาหมายสาคญของการปรบปรงพนธขาว นอกจากน ในปจจบนผบรโภคสวนใหญตองการบรโภคขาวนม เมลดขาวสารเรยวใส และกาลงเปนทตองการของตลาด แตพนธขาวนมทมอมโลสตา และไมไวตอชวงแสง พนธดทไดรบการรบรองพนธจากทางราชการยงมจานวนนอย โดยในป 2524 มการรบรองพนธ กข21 อมโลสตา (17-20%) ปจจบนพนธนไดรบความนยมลดลง เนองจากตนออน ลมงาย ไมตานทานเพลยกระโดดสนาตาลและโรคไหม ในป 2540 มการรบรองพนธขาวเจาหอมคลองหลวง 1 อมโลสตา (18-19%) และพนธแนะนาขาวเจาหอมสพรรณบร อมโลสตา (18-19%) แตไมตานทานเพลยกระโดดสนาตาลและโรคไหม ในป 2543 มการรบรองพนธปทมธาน 1 อมโลสตา (15-19%) เปนขาวหอมและนม ผลผลตสง แตไมตานทานเพลยกระโดดสนาตาล และโรคไหม ในป 2552 มการรบรองพนธ กข43 อมโลสตา (18.82%) แตตนออนหกลมงาย ไมตานทานเพลยกระโดดสนาตาล และใหผลผลตตา และในป 2556 มการรบรองพนธ กข53 อมโลสตา (18%) ตานทานแมลงบว แตไมตานทานเพลยกระโดดสนาตาล และเปลอกเมลดเปนสนาตาล ซงไมเปนทตองการของตลาด การปรบปรงพนธขาวใหมลกษณะเปนขาวนมอมโลสตา ผลผลตสง ตานทานตอโรคและแมลงศตรทสาคญ และเปนทตองการของตลาด เปนสงจาเปนและเรงดวน สาหรบใชสงเสรมและเปนทางเลอกใหกบชาวนาเลอกปลก เปนการเพมประสทธภาพการผลต และยกระดบความเปนอยของเกษตรกรใหดขน

อปกรณและวธการการผสมพนธ และคดเลอกพนธ CNT07018-26-1-1-1 ไดจากการผสมพนธระหวาง PSL00034-37-3-1-3 ซงตานทานตอโรคไหมเปนพนธแม กบ PSBRc20 ซงตานทานตอโรคไหมและเพลยกระโดดสนาตาลเปนพนธพอ ในฤดนาปรง 2550 ทศนยวจยขาวชยนาท ปลกคดเลอกชวท 2 ถง 6 แบบสบตระกลทงฤดนาปรง และฤดนาป ตงแตฤดนาปรง 2551 ถง ฤดนาปรง 2553 ทศนยวจยขาวชยนาท จนไดสายพนธ CNT07018-26-1-1-1 และปลกศกษาพนธในฤดนาป 2553

การเปรยบเทยบผลผลตภายในสถาน ดาเนนการทศนยวจยขาวชยนาทในป 2554 วางแผนการทดลองแบบ Randomized Complete Block (RCB) จานวน 4 ซา สายพนธขาวทดสอบ 24 สายพนธ เปรยบเทยบกบพนธมาตรฐาน 2 พนธ คอ กข29 และพษณโลก 2 ปลกโดยวธปกดา อายกลาประมาณ 25 วน ปกดาสายพนธละ 6 แถว ยาว 5 เมตร กอละ 3-5 ตน ระยะ 20x20 เซนตเมตร ใสป ยไนโตรเจนรองพนอตรา 6-6-6 กโลกรม (N-P

2O

5-K

2O) ตอไร กอนปกดา 1 วน

และใสป ยแตงหนา อตรา 6-0-0 กโลกรม (N) ตอไร หลงปกดา 30 วน การปองกนกาจดและการดแลรกษา ตามคาแนะนาของกรมการขาว หลงออกดอก 30 วน เกบเกยว 4 แถวกลาง เวนกอหวทายขางละ 1 กอ นวด ฝด ตากใหแหง ชงนาหนก และวดความชนเมลด คานวณผลผลตเปนกโลกรมตอไร ทความชน 14 เปอรเซนต

การเปรยบเทยบผลผลตระหวางสถาน ดาเนนการทดลองในป 2555-2560 ทศนยวจยขาวพษณโลก ชยนาท และลพบร วางแผนการทดลองแบบ RCB จานวน 4 ซา สายพนธขาวทดสอบ 20 สายพนธ เปรยบเทยบกบพนธมาตรฐาน คอ กข29 กข31 กข47 กข57 ชยนาท 1 และพษณโลก 2 ปลกโดยวธปกดา วธการจดการทดลอง การปลก การใสป ย การปฏบตดแลรกษา การบนทกขอมลและเกบเกยว ทาเชนเดยวกบการเปรยบเทยบผลผลตภายในสถาน


การเปรยบเทยบผลผลตในนาราษฎร ดาเนนการทดสอบในแปลงนาเกษตรกรในป 2558-2560 เพอทดสอบความสามารถในการใหผลผลตและการปรบตวของสายพนธขาวเมอปลกในสภาพแวดลอมของเกษตรกรทจงหวดพษณโลก พจตร สโขทย นครสวรรค กาแพงเพชร ชยนาท และสระบร วางแผนการทดลองแบบ RCB จานวน 4 ซา สายพนธขาวทดสอบ 8 สายพนธ เปรยบเทยบกบพนธมาตรฐาน 2 พนธ คอพษณโลก 2 และ กข47 ปลกโดยวธปกดา จานวน 3 ตนตอกอ สายพนธละ 20 แถวๆ ยาว 5 เมตร หรอขนาดแปลงยอยละ 4x6 เมตร ระยะปลก 20x20 เซนตเมตร ใสป ยรองพนสตร 16-20-0 หรอ 16-16-8 อตรา 30 กโลกรมตอไร ใสป ยครงท 2 ในระยะขาวกาเนดชอดอก ดวยป ยยเรย (46-0-0) อตรา 15 กโลกรมตอไร บนทกวนออกดอกเมอขาวทงแปลงยอยออกดอก 75 เปอรเซนต สมวดความสงและนบจานวนรวงตอกอ แปลงยอยละ 10 กอ เกบเกยวผลผลตเปนพนท 2x4 เมตร นวด ทาความสะอาด ชงนาหนก และวดความชน แลวคานวณขอมล เปนกโลกรมตอไรทระดบความชน 14 เปอรเซนต

การทดสอบปฏกรยาของพนธขาวตอโรคและแมลงทสาคญ ทดสอบโรคไหม โรคขอบใบแหง เพลยกระโดดสนาตาล และเพลยกระโดดหลงขาว โดยใหคะแนนอาการตาม Standard Evaluation System for Rice, SES (IRRI, 2014)

การทดสอบคณภาพเมลดทางกายภาพและเคม วเคราะหคณภาพเมลดทางกายภาพและเคม ไดแก สของขาวเปลอก สของขาวกลอง ขนาดรปรางเมลดของขาวเปลอก ขาวกลองและขาวสาร คาทองไข นาหนกขาวเปลอก 1,000 เมลด และคณภาพทางเคม ไดแก ปรมาณอมโลส วเคราะหดวยวธ Simplified assay for milled rice amylose ของ Juliano (1971) คาการสลายเมลดในดาง วเคราะหดวยวธของ Little et al. (1958) ความคงตวของแปงสก วเคราะหดวยวธของ Gagampang et al. (1973) อตราการยดตวของขาวสก วเคราะหดวยวธของ Juliano and Perez (1984) ความหอม วเคราะหโดยวธประสาทสมผส

ผลการทดลองและวจารณการเปรยบเทยบผลผลตภายในสถาน ดาเนนการทดลองทศนยวจยขาวชยนาท ฤดนาปรง 2554 พบวา ขาวสายพนธ CNT07018-26-1-1-1 ใหผลผลตเฉลย 653 กโลกรมตอไร สงกวาพนธ กข29 (568 กโลกรมตอไร) และ พษณโลก 2 (642 กโลกรมตอไร) รอยละ 15 และ 2 ตามลาดบ (Table 1)

Table 1 Grain yield (kg/rai) of CNT07018-26-1-1-1 compared with Phitsanulok 2 and CNT1 at Chai Nat Rice Research Center in Intra-station yield trial, dry season 2011

Line/varieties Yield Index (%) RD29 Phitsanulok 2

CNT07018-26-1-1-1 653 a 115 102RD29 568 b 100 -Phitsanulok 2 642 a 100

CV (%) 7.2


การเปรยบเทยบผลผลตระหวางสถาน ดาเนนการทดลองทศนยวจยขาวพษณโลก ชยนาท และลพบร ในป 2555-2560 พบวาขาวสายพนธ CNT07018-26-1-1-1 มศกยภาพในการใหผลผลตสงถง 1,059 กโลกรมตอไร ในฤดนาปรง 2560 ทศนยวจยขาวพษณโลก ผลผลตเฉลยจากป 2555-2560 ขาวสายพนธ CNT07018-26-1-1-1 ใหผลผลตเฉลย 756 กโลกรมตอไร นอยกวาพนธ กข57 (814 กโลกรมตอไร) ใกลเคยงกบพนธ กข29 (765 กโลกรมตอไร) กข31 (755 กโลกรมตอไร) แตสงกวาพนธพษณโลก 2 (688 กโลกรมตอไร) กข47 (727 กโลกรมตอไร) และชยนาท 1 (738 กโลกรมตอไร) รอยละ 10, 4 และ 2 ตามลาดบ (Table 2) โดยในป 2555 สายพนธนใหผลผลตเฉลย 649 กโลกรมตอไร นอยกวาพนธ กข29 (765 กโลกรมตอไร) ใกลเคยงกบพนธ กข47 (669 กโลกรมตอไร) แตสงกวาพนธพษณโลก 2 (586 กโลกรมตอไร) รอยละ 11 ป 2556 สายพนธ CNT07018-26-1-1-1 ใหผลผลตเฉลย 744 กโลกรมตอไร ใกลเคยงกบพนธพษณโลก 2 (767 กโลกรมตอไร) แตนอยกวาพนธ กข47 (795 กโลกรมตอไร) ป 2557 สายพนธ CNT07018-26-1-1-1 ใหผลผลตเฉลย 722 กโลกรมตอไร ใกลเคยงกบพนธ กข31 (801 กโลกรมตอไร) สงกวาพนธพษณโลก 2 (712 กโลกรมตอไร) กข47 (717 กโลกรมตอไร) และชยนาท 1 (679 กโลกรมตอไร) รอยละ 8

8 และ 14 ตามลาดบ ป 2558 สายพนธ CNT07018-26-1-1-1 ใหผลผลตเฉลย 707 กโลกรมตอไร สงกวาพนธชยนาท 1 (692 กโลกรมตอไร) และ กข31 (690 กโลกรมตอไร) รอยละ 2 ป 2559 สายพนธ CNT07018-26-1-1-1 ใหผลผลตเฉลย 811 กโลกรมตอไร สงกวาพนธชยนาท 1 (768 กโลกรมตอไร) และ กข31 (794 กโลกรมตอไร) รอยละ 6 และ 2 ตามลาดบ และในป 2560 สายพนธ CNT07018-26-1-1-1 ใหผลผลตเฉลย 853 กโลกรมตอไร สงกวาพนธชยนาท 1 (813 กโลกรมตอไร) กข31 (733 กโลกรมตอไร) และ กข57 (814 กโลกรมตอไร) รอยละ 5 16 และ 5 ตามลาดบ (Table 3)

การเปรยบเทยบผลผลตในนาราษฎร ดาเนนการทจงหวดพษณโลก พจตร สโขทย นครสวรรค ชยนาท กาแพงเพชร และสระบร พบวาผลผลตเฉลยจากป 2558 - 2560 ขาวสายพนธ CNT07018-26-1-1-1 ใหผลผลตเฉลย 837 กโลกรมตอไร สงกวาพนธพษณโลก 2 (765 กโลกรมตอไร) และ กข47 (799 กโลกรมตอไร) รอยละ 9 และ 5 ตามลาดบ (Table 4) ป 2558 ขาวสายพนธ CNT07018-26-1-1-1 ใหผลผลตเฉลย 844 กโลกรมตอไร ใกลเคยงกบพนธ กข47 (849 กโลกรมตอไร) แตสงกวาพนธพษณโลก 2 (787 กโลกรมตอไร) รอยละ 7 ป 2559 สายพนธ CNT07018-26-1-1-1 ใหผลผลตเฉลย 798 กโลกรมตอไร สงกวาพนธพษณโลก 2 (712 กโลกรมตอไร) และ กข47 (740 กโลกรมตอไร)

Table 2 Average yield (kg/rai) of CNT07018-26-1-1-1 compare with RD29, Phitsanulok 2, RD47, Chai Nat 1, RD31 and RD57 in Inter-station yield trial, in 2012-2017

Line/varieties

Year Index (%) 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Avg RD29 PSL2 RD47 CNT1 RD31 RD57

CNT07018-26-1-1-1 649 744 772 707 811 853 756 99 110 104 102 100 93RD29 765 765 100 - - - - -Phitsanulok 2 586 767 712 688 100 - - - -RD47 669 795 717 727 100 - - -Chai Nat 1 679 692 768 813 738 100 - -RD31 801 690 794 733 755 100 -RD57 814 814 100


Table 3 Grain yield (kg/rai) of CNT07018-26-1-1-1 compare with RD29, RD47, Phitsanulok 2, Chai Nat 1, RD31 and RD57 at Phitsanulok, Chai Nat and Lop Buri Rice Research Centers in Inter-station yield trial, in 2012 – 2017

Line/varieties Phitsanulok Chai Nat Lop Buri Avg Index (%) DS WS DS WS DS WS yield RD29 RD47 PSL2 CNT1 RD31 RD572012 CNT07018 636 a 954 a 751 a 573 a 371 a1/ 691 a 649 85 97 111 RD29 631 a - 899 a - 367 a - 765 100 - - RD47 685 a 652 a 799 b 501 a 481 b 710 a 669 100 - Phitsanulok 2 - 556 a - 528 a - 675 a 586 100 CV (%) 10.0 10.4 6.7 8.0 15.4 10.7 2013 CNT07018 1,007 a 418 a2/ 743 a 681 a 613 a 675 b 744 94 97 Phitsanulok 2 1,001 a 307 a 784 a 734 a 645 a 672 b 767 - 100 RD47 1,001 a 449 a 796 a 760 a 658 a 762 a 795 100 - CV (%) 8.1 23.9 7.2 6.9 10.4 10.7 2014 CNT07018 814 a 822 a 746 a 695 b 338 a1/ 782 ab 722 108 108 114 96 Phitsanulok 2 702 b - 721 a - 314 a - 712 - 100 - RD47 747 b - 687 b - 274 a - 717 100 - Chai Nat 1 - 652 b - 642 b - 742 b 679 RD31 - 735 b - 836 a - 831 a 801 100 100 CV (%) 11.2 11.5 6.3 11.3 20.1 11.6 2015 CNT07018 843 a 647 a 770 a 776 b 607 a 596 a 707 102 102 Chai Nat 1 737 b 577 b 790 a 843 a 635 a 571 a 692 100 - RD31 693 b 656 a 715 a 818 a 689 a 569 a 690 100 CV (%) 7.6 11.9 6.5 7.6 10.9 12.1 2016 CNT07018 464 b2/ 559 a3/ 700 a 789 a -1/ 945 a 811 106 102 Chai Nat 1 569 b 566 a 571 b 716 a - 1,018 a 768 100 - RD31 614 a 523 a 598 b 752 a - 1,033 a 794 100 CV (%) 10.9 10.9 10.5 7.5 13.9 2017 CNT07018 1,059 a 681 b 877 a 774 a 735 a 992 a 853 105 116 105 Chai Nat 1 967 b - 725 b - 746 a - 813 100 - - RD31 902 b - 745 b - 552 b - 733 100 - RD57 - 713 a - 714 a - 1,014 a 814 100 CV (%) 7.4 7.5 9.9 7.8 15.7 9.5 Means followed by common letter are not signifi cantly different at 95% by DMRT at each year and location 1/ 80-100 % drought damage fl owering stage2/ 70 % rice leaffolder damage tillering stage - booting stage3/ 60 % Blast disease damage grain fi lling period


รอยละ 12 และ 8 ตามลาดบ และในป 2560 ขาวสายพนธ CNT07018-26-1-1-1 มศกยภาพในการใหผลผลตสงถง 1,105 กโลกรมตอไร ทจงหวดนครสวรรค โดยใหผลผลตเฉลย 870 กโลกรมตอไร สงกวาพนธพษณโลก 2 (797 กโลกรมตอไร) และ กข47 (809 กโลกรมตอไร) รอยละ 9 และ 8 ตามลาดบ (Table 5) ขาวสายพนธ CNT07018-26-1-1-1 มอายถงวนเกบเกยว 118 วน มความสง 102 เซนตเมตร จานวนรวง 11 รวงตอกอ เมลดด 136 เมลดตอรวง และมความยาวรวงเทากบ 27.8 เซนตเมตร (Table 6)

เสถยรภาพการใหผลผลต เมอปลกทดสอบในสภาพแวดลอมทแตกตางกน ในจงหวดพษณโลก พจตร สโขทย กาแพงเพชร

นครสวรรค ชยนาท และสระบร ในฤดนาปรง 2560 พบวา ขาวสายพนธ CNT07018-26-1-1-1 ใหผลผลตเฉลย 912 กโลกรมตอไร สงกวาคาเฉลยของการทดลอง (885 กโลกรมตอไร) โดยสงกวาพนธพษณโลก 2 และ กข47 ทใหผลผลต 846 กโลกรมตอไร คาสมประสทธรเกรสชน (bi) เทากบ 1.17ns ซงไมแตกตางจาก 1 ทางสถต คาเบยงเบนของความผนแปรเฉลยตา เทากบ 2796ns ซงไมแตกตางจาก 0 แสดงวาขาวสายพนธนเสถยรภาพในการใหผลผลตสง ปรบตวไดดในหลายสภาพแวดลอม สามารถนาไปปลกในพนทตางๆ ไดอยางกวางขวาง ความแปรปรวนของสภาพแวดลอมมผลกระทบตอผลผลตนอย (Eberhart and Russell, 1966) (Table 7)

การทดสอบปฏกรยาตอโรคขาว

โรคไหม ผลการทดสอบโรคไหมแบบ Upland shot row ป 2556-2559 ในเขตภาคเหนอตอนลาง ทศนยวจยขาวพษณโลก ชยนาท และลพบร พบวา ขาวสายพนธ CNT07018-26-1-1-1 แสดงปฏกรยาตานทานสง (HR) ถงคอนขางตานทาน (MR) ในทง 3 สถานททดสอบตลอด 4 ป ยกเวนในป 2559 ทแสดงปฏกรยาออนแอ (S) ทพษณโลก ในขณะทพนธพษณโลก 2 แสดงปฏกรยาตานทานสง (HR) ถงออนแอมาก กข47 แสดงปฏกรยาคอนขางตานทาน (MR) ถงออนแอ (S) สวนพนธ กข31 แสดงปฏกรยาตานทาน (R) ถงคอนขางออนแอ (MS)

โรคขอบใบแหง พบวา ขาวสายพนธ CNT07018-26-1-1-1 แสดงปฏกรยาคอนขางออนแอ ถงออนแอ ตอโรคขอบใบแหงในเขตจงหวดพษณโลกและชยนาท เชนเดยวกบพนธพษณโลก 2 กข47 ในขณะท กข31 แสดงปฏกรยาคอนขางตานทาน ถงออนแอ (Table 8)

การทดสอบปฏกรยาตอแมลงศตรขาว

เพลยกระโดดสนาตาล ทาการทดสอบปฏกรยาตอประชากรเพลยกระโดดสนาตาล จากจงหวดพษณโลก ชยนาท และลพบร ป 2556-2559 พบวา ขาวสายพนธ CNT07018-26-1-1-1 แสดงปฏกรยาตานทาน ถงคอนขางตานทาน ในทง 3 สถานททดสอบ ตลอด 4 ป ซงดกวาพนธพษณโลก 2 ทแสดงปฏกรยาตงแตคอนขางตานทาน จนถงออนแอ และ กข47 ทแสดงปฏกรยาตงแตคอนขางออนแอ จนถงออนแอมาก

Table 4 Average yield (kg/rai) of CNT07018-26-1-1-1 compared with PSL2 and RD47 farmer’s fi eld yield trial in lower North regions, in 2015-2017

Line/varieties Year Index (%) 2015 2016 2017 Avg PSL2 RD47CNT07018-26-1-1-1 844 798 870 837 109 105Phitsanulok 2 787 712 797 765 100 -RD47 849 740 809 799 100UDN = Udon Thani, NRM = Nakhon Ratchasima


Table

5 G

rain y

ield (

kg/rai

) of C

NT07

018-2

6-1-1-

1 com

pared

with

Phits

anulo

k 2 an

d RD4

7 farm

er’s fi

eld y

ield t

rial in

lowe

r Nort

h reg

ions,

in 20

15–2

017

Line/v

arieti

es P

hitsan

ulok

Ph

ichit

S

ukho

thai

Na

khon

Sawa

n C

hai N

at

Kam

phae

ng Ph

et S

arabu

ri

A

verag

e yiel

d

Inde

x (%)

DS

WS

DS

WS

DS

WS

DS

WS

DS

WS

DS

WS

DS

WS

DS

WS

Av

e. PS

L2

RD47

2015

C

NT07

018

-1/ 90

0 a

-1/ 88

6 a

-1/ 89

2 a

-1/ 84

4 a

-1/ 77

3 a

- 1/ 83

4 a

-1/ 77

7 a

-1/ 84

4 84

4 10

7 99

Phit

sanulo

k 2

- 78

7 b

- 90

7 a

- 65

3 b

- 86

1 a

- 73

6 a

- 76

4 b

- 79

8 a

- 78

7 78

7 10

0 -

RD4

7 -

891 a

-

929 a

-

908 a

-

910 a

-

706 a

-

788 a

-

811 a

-

849

849

10

0 C

V (%)

6.6

8.1

6.1

7.9

7.1

7.3

2016

CNT

0701

8 -1/

-1/ 66

3 a

760 a

76

6 ab

682 a

78

5 a

866 a

83

5 a

764 a

87

8 a

886 a

-1/

888 a

78

5 80

8 79

8 11

2 10

8 P

hitsan

ulok 2

-

- 68

1 a

743 a

68

4 b

578 b

63

3 b

735 b

70

0 b

724 a

75

4 b

745 b

-

854 a

69

0 73

0 71

2 10

0 -

RD4

7 -

- 69

2 a

716 a

84

6 a

532 b

69

2 b

721 b

74

4 b

740 a

79

6 ab

774 b

-

882 a

75

4 72

8 74

0 10

0 C

V (%)

7.9

6.3

11

.2 11

.6 7.4

5.6

4.4

5.9

7.2

5.2

9.2

20

17

C

NT07

018

912 a

-1/

973 a

561

a2/ 75

0 a

758 a

1,10

5 a 7

73 a

873 a

81

5 a

887 a

79

7 a

886 a

909

a 91

2 81

0 87

0 10

9 10

8 P

hitsan

ulok 2

89

1 a

- 79

7 ab

425 b

81

6 a

693 a

99

0 b

713 a

79

1 b 7

42 ab

82

4 a

656 b

814

a 83

7 a

846

727

797

100

- R

D47

794 b

-

867 b

46

6 b

771 a

76

8 a 1

,008 b

730

a 81

6 a

719 b

84

8 a

749 a

81

9 a 8

22 a

846

758

809

10

0 C

V (%)

8.4

5.9

9.8

3.2

5.8

5.5

6.0

5.6

6.8

7.5

5.9

7.4

13.3

Mean

s foll

owed

by a

comm

on le

tter a

t each

locat

ion an

d sea

son ar

e not

signifi

cantl

y diffe

rent a

t 5%

level

by DM

RT

1/ no

t inclu

ded i

n yiel

d tria

l 2/

60%

Blast

disea

se da

mage

grain

fi llin

g peri

od

DS =

dry se

ason,

WS =

wet

seaso

n


เพลยกระโดดหลงขาว ทาการทดสอบปฏกรยาตอประชากรเพลยกระโดดหลงขาว จากจงหวดพษณโลก

พบวาขาวสายพนธ CNT07018-26-1-1-1 แสดงปฏกรยาคอนขางตานทาน ถงคอนขางออนแอ ตอประชากรเพลยกระโดดหลงขาว เชนเดยวกบพนธพษณโลก 2 และกข47 (Table 9)

คณภาพเมลดทางกายภาพและคณภาพการส ขาวสายพนธ CNT07018-26-1-1-1 เปนขาวเจาเมลดยาว เปลอกสฟาง มความยาว 10.50 มลลเมตร กวาง 2.58 มลลเมตร หนา 2.02 มลลเมตร มนาหนก 1,000 เมลด 28.61 กรม นาหนกขาวเปลอก 10.94 กโลกรมตอถง ขาวกลองสขาว ยาว 7.74 มลลเมตร กวาง 2.16 มลลเมตร หนา 1.80 มลลเมตร รปรางเรยว ทองไขนอย คณภาพการสดมาก ไดขาวเตมเมลดและตนขาว 55.61 เปอรเซนต มสวนประกอบเปนขาวสารเมลดยาวชน 1 อยระหวาง 93-100 เปอรเซนต เมลดยาวชน 2 อยระหวาง 0-7 เปอรเซนต และเมลดยาว ชน 3 อยระหวาง 0-1 เปอรเซนต ไมมขาวเมลดสน ขาวสายพนธนสามารถผลตเปนขาวสาร 100 เปอรเซนตชน 1 ได (Table 10)

คณภาพเมลดทางเคม ขาวสายพนธ CNT07018-26-1-1-1 เปนขาวอมโลสตา (16.82 เปอรเซนต) ความคงตวของแปงสกอยในระดบแปงออน มคาการไหลของแปง 85 มลลเมตร อณหภมแปงสกตา การยดตวของเมลดขาวสกปกต (1.61 เทา) ไมหอม (ขาวใหม อายเกบรกษาไมเกน 3 เดอน) (Table 11)

Table 6 Maturity and yield components of CNT07018-26-1-1-1 compared with PSL2 and RD47 farmer’s fi eld yield trial in lower North regions, in 2015-2017

Line/varieties Maturity Plant height Panicle/hill Grain/panicle panicle length (days) (cm) (cm) CNT07018-26-1-1-1 118 101 11 136 27.8Phitsanulok 2 113 99 11 131 28.1RD47 114 105 11 137 28.4

Table 7 Yield stability (kg/rai) parameters of CNT07018-26-1-1-1 compared with PSL2 and RD47 grown under 7 environments in lower North regions dry season year 2017

Line/varieties PCT STI PSL KPT NSW CNT SRI Means Dev-MS1/ bi2/

CNT07018-26-1-1-1 973 750 912 887 1,105 873 886 912 2796ns 1.17nsPhitsanulok 2 797 816 891 824 990 791 814 846 945 ns 0.76nsRD47 867 771 794 848 1,008 816 819 846 1084ns 0.87 nsEnv.Mean 889 826 893 866 1061 817 834 885 Env.Index 4 -59 8 -19 176 -58 -51 1/ns Deviate mean square = not signifi cantly from 0 at 95 % level of confi dence2/ns Regression coeffi cient = not signifi cantly from 1 at 95 % level of confi denceLocations: PCT = Phichit, STI = Sukhothai, PSL = Phitsanulok, KPT = Kamphaeng Phet NSW = Nakhon Sawan, CNT = Chai Nat, SRI = Saraburi


Tabl

e 8

Rea

ctio

n of

CNT

0701

8-26

-1-1

-1 to

bla

st a

nd b

acte

rial b

light

und

er fi

eld

cond

ition,

in 2

013-

2016

Line

/var

ietie

s

Ri

ce b

last

Bac

teria

l leaf

blig

ht

PS

L CN

T LB

R

PSL

CNT

2013

CN

T070

18-2

6-1-

1-1

HR

R

S

S

Phits

anul

ok 2

HR

R

MS

HS

RD47

MR

R

S S

RD

31

R

R

MR

MS

Ha

hng

Yi 7

1 (B

last

resis

tant

che

ck)

R

R

KDM

L 10

5 (B

last

sus

cept

ible

che

ck)

HS

HS

Khao

Tah

Hae

ng 1

7 (B

last

sus

cept

ible

che

ck)

M

S R

RD

7 (B

acte

rial le

af b

light

resis

tant

che

ck)

MR

S

RD9

(Bac

teria

l leaf

blig

ht s

usce

ptib

le c

heck

)

S

S20

14

CNT0

7018

-26-

1-1-

1 M

R HR

M

R

MS

S

Phits

anul

ok 2

HS

M

S S

S

HS

RD47

S

MS

MR

M

S HS

RD

31

MS

MS

R

MR

S

Hahn

g Yi

71

(Bla

st re

sista

nt c

heck

) M

S R

R

KDM

L105

(Bla

st s

usce

ptib

le c

heck

) HS

HS

M

R

Khao

Tah

Hae

ng 1

7 (B

last

sus

cept

ible

che

ck)

HR

MS

R

RD7

(Bac

teria

l leaf

blig

ht re

sista

nt c

heck

)

M

R S

RD

9 (B

acte

rial le

af b

light

sus

cept

ible

che

ck)

MS

HS


Tabl

e 8

(con

tinue

d)

Line

/var

ietie

s

Ri

ce b

last

Bac

teria

l leaf

blig

ht

PS

L CN

T LB

R

PSL

CNT

2015

CN

T070

18-2

6-1-

1-1

MR

HR

R

MS

MS

Ph

itsan

ulok

2

MS

MS

MR

HS

S

RD

47

MS

MS

MR

S

S

RD31

M

S M

R M

R

HS

S

Hahn

g Yi

71

(Bla

st re

sista

nt c

heck

) HR

HR

HR

KDM

L105

(Bla

st s

usce

ptib

le c

heck

) HS

HS

HS

Khao

Tah

Hae

ng 1

7 (B

last

sus

cept

ible

che

ck)

MS

MS

MR

RD

7 (B

acte

rial le

af b

light

resis

tant

che

ck)

MS

MS

RD

9 (B

acte

rial le

af b

light

sus

cept

ible

che

ck)

S S

2016

CN

T070

18-2

6-1-

1-1

S HR

HR

MS

S

Phits

anul

ok 2

S

MS

R

HS

S

RD47

S

MS

R

HS

S

RD31

M

S M

S R

S

MR

Ha

hng

Yi 7

1 (B

last

resis

tant

che

ck)

HR

HR

HR

KD

ML1

05 (B

last

sus

cept

ible

che

ck)

HS

HS

HS

Kh

ao T

ah H

aeng

17

(Bla

st s

usce

ptib

le c

heck

) S

MS

MR

RD

7 (B

acte

rial le

af b

light

resis

tant

che

ck)

S S

RD

9 (B

acte

rial le

af b

light

sus

cept

ible

che

ck)

S S

Visu

al s

core

by

Stan

dard

eva

luat

ion

syst

em fo

r ric

e (IR

RI, 2

014)

HR

= h

ighl

y re

sista

nt, R

= re

sista

nt, M

R =

mod

erat

ely

resis

tant

, MS

= m

oder

atel

y su

scep

tible

,

S

= su

scep

tible

, HS

= hi

ghly

susc

eptib

le

Loca

tions

: PSL

= P

hits

anul

ok R

ice

Rese

arch

Cen

ter,

CNT

= Ch

ai N

at R

ice

Rese

arch

Cen

ter,

LB

R =

Lop

Buri

Rice

Res

earc

h Ce

nter


Table 9 Reaction of CNT07018-26-1-1-1 to brown planthopper and white backed planthopper under greenhouse condition, in 2013-2016

Line/varieties Brown planthopper Whitebacked planthopper PSL CNT LBR PSL

2013 CNT07018-26-1-1-1 MR R MR MR Phitsanulok 2 MR S MR MS RD47 MS MS HS MS Rathu Heenati (resistant check) R R R PTB33 (resistant check) MR R MS TN1 (susceptible check) HS HS HS HS2014 CNT07018-26-1-1-1 MR R R MS Phitsanulok 2 MR MS MR MS RD47 MS MR R MS Rathu Heenati (resistant check) MR R R PTB33 (resistant check) MR R HR MR TN1 (susceptible check) HS HS HS S2015 CNT07018-26-1-1-1 MR R R MS Phitsanulok 2 MS MR MS MS RD47 MS MS MS MS Rathu Heenati (resistant check) MR MR PTB33 (resistant check) MR MR R S TN1 (susceptible check) HS HS HS MS2016 CNT07018-26-1-1-1 MR MR MR MS Phitsanulok 2 MR MS MS MR RD47 MS MS MS MS Rathu Heenati (resistant check) R R MS PTB33 (resistant check) R MR R MS TN1 (susceptible check) HS HS HS MS

Visual score by Standard evaluation system for rice (IRRI, 2014) HR = highly resistant, R = resistant, MR = moderately resistant, MS = moderately susceptible, S = susceptible, HS = highly susceptibleLocations and Insect population used: PSL = Phitsanulok Rice Research center CNT = Chai Nat Rice Research center LBR = Lop Buri Rice Research center


Table 10 Grain physical quality of CNT07018-26-1-1-1 compared with Phitsanulok 2 and RD47 in 2016

Characters CNT07018-26-1-1-1 Phitsanulok 2 RD47

Color Paddy straw straw straw Brown rice white white whiteGrain size (mm)1/ Paddy Length 10.50 ± 0.12 10.68 ± 0.22 10.72 ± 0.16 Width 2.58 ± 0.06 2.68 ± 0.09 2.68 ± 0.09 Thickness 2.02 ± 0.04 2.11 ± 0.04 2.06 ± 0.05 Brown rice Length 7.74 ± 0.08 8.16 ± 0.11 8.15 ± 0.15 Width 2.16 ± 0.05 2.19 ± 0.08 2.24 ± 0.20 Thickness 1.80 ± 0.03 1.84 ± 0.05 1.82 ± 0.02 Length/Width 3.59 ± 0.09 3.73 ± 0.12 3.74 ± 0.10 Milled rice Length 7.53 ± 0.13 7.81 ± 0.16 7.80 ± 0.14 Width 2.10 ± 0.04 2.14 ± 0.05 2.12 ± 0.04 Thickness 1.76 ± 0.05 1.81 ± 0.05 1.76 ± 0.03Rice classification >7 mm 93-100 95-100 96-100 6.6-6.9 mm 0-7 0-5 0-4 6.2-6.5 mm 0-1 0-1 0 < 6.2 mm 0 0 0Grain shape slender slender slender Chalkiness 0.16 ± 0.20 0.23 ± 0.48 0.21 ± 0.09Paddy grain weight (g/1,000 grains) 28.61 ± 0.99 30.28± 1.54 29.67 ± 1.25 (kg/20 liters) 10.94 ± 0.25 10.64 ± 0.21 10.53 ± 0.42Milling quality (%) Head rice 55.61 ± 9.50 54.90 ± 12.75 52.25 ± 7.31 Husk 21.90 ± 1.43 22.40 ± 1.17 22.90 ± 0.88 Bran 8.00 ± 3.15 7.50 ± 2.56 8.60 ± 3.971/Average of 13 samples ± standard deviationChalkiness : <1.0 = small, 1.0 -1.5 = medium, 1.6-2.0 = moderately large, > 2.0 = largeHead rice: < 31 = low milling quality, 31-40 = medium milling quality, 41-50 = good milling quality, > 50 = very good milling quality


ลกษณะประจาพนธ ลกษณะทางสณฐานวทยาและลกษณะทางการเกษตร ประเภท ไมไวตอชวงแสง อายถงวนออกดอก 50 % (วธปกดา) 88 วน อายถงวนสกแก/วนสกแก (เกบเกยว) 118 วน (วธปกดา) ลาตน : ทรงกอ (ระยะออกดอก 50 %) กอตง ความสง (ระยะออกดอก 20-25 วน วดถงปลายรวง) 102 เซนตเมตร สของปลอง (ระยะออกดอก 50 %) เขยว-เหลอง ความแขง (ระยะออกดอก 20-25 วน) คอนขางแขง ใบ : สของแผนใบ (ระยะแตกกอเตมท) เขยว สของกาบใบ (ระยะแตกกอเตมท) เขยว มมปลายใบ (ระยะแตกกอเตมท) ตงตรง การมขนบนแผนใบ (ระยะแตกกอเตมท) มขน ความยาว (ระยะออกดอก 20 วน) 46.7 เซนตเมตร ความกวาง (ระยะออกดอก 20 วน) 1.3 เซนตเมตร การแกของใบ (ระยะเกบเกยว) ปานกลาง ลนใบ : (ระยะแตกกอเตมท) ส ขาว

Table 11 Chemical grain quality and cooking quality of CNT07018-26-1-1-1 compared with Phitsanulok 2 and RD47 in 2012-2016

Characters PSL07023 Phitsanulok 2 RD47

Amylose content (%) 16.82 ± 1.09 27.64 ± 1.02 28.10 ± 1.51Gel consistency (mm) 85 ± 8.53 85 ± 7.44 84 ± 6.04 Alkali test (1.7%) 6.46 ± 0.43 7.00 ± 0.00 7.00 ± 0.00 Gelatinization temperature Low Low LowElongation ratio 1.61 ± 0.06 1.65 ± 0.10 1.67 ± 0.12Aroma 0 0 0

Amylose content (%): < 20 = low, 20 – 25 = intermediate, > 25 = high Gel consistency : evaluated from the distance that gel moved (mm) 40 = hard, 41 – 60 = medium, 61 – 100 = softAlkaline test (KOH 1.7%) 1-3 = high temperature (> 75 oC), 4-5 = intermediate temperature (70-75 oC)) 6-7 = low temperature (> 70 oC))Elongation ration: < 1.9 = normal, >1.9 = good


รปราง ม 2 ยอด ความยาว 22.2 มลลเมตร หใบ : เขยวออน ขอตอใบ : เขยวออน ใบธง : (ระยะออกดอก 20 วน) มมใบธง ตงตรง ความยาว 35.5 เซนตเมตร ความกวาง 1.6 เซนตเมตร รวง : ความยาว (ระยะเกบเกยว) 27.8 เซนตเมตร ลกษณะรวง (ระยะออกดอก 20 วน) ปานกลางถงคอนขางกระจาย การแตกระแง (ระยะออกดอก 20 วน) ปานกลาง การยดของคอรวง (ระยะออกดอก 20 วน) ไมมคอรวง จานวนเมลดดตอรวง (ระยะเกบเกยว) 136 เมลด (วธปกดา) การตดเมลด (ระยะเกบเกยว) 87 เปอรเซนต การรวงของเมลด (ระยะเกบเกยว) รวงงาย การนวด (ระยะเกบเกยว) งาย จานวนรวงตอกอ 11 รวง ดอก : (ระยะออกรวง 50%) สของยอดเกสรตวเมย ขาว สของปลายยอดดอก ขาว เมลด : (ระยะหลงเกบเกยว) หางขาว ไมม สของยอดเมลด ฟาง ขนบนเปลอกเมลด ขนสน ความยาวกลบรองดอก 2.4 มลลเมตร สของกลบรองดอก ฟาง นาหนกขาวเปลอก 1,000 เมลด 28.61 กรม นาหนกขาวเปลอกตอถง 10.94 กโลกรม ระยะพกตว 6 สปดาห คณภาพเมลดทางกายภาพ สของเปลอกเมลด ฟาง สของขาวกลอง ขาว ชนดของขาว ขาวเจา การเปนทองไข นอย (0.16) ขนาดของเมลดขาวเปลอก ยาว 10.50 มลลเมตร กวาง 2.58 มลลเมตร หนา 2.02 มลลเมตร


ขนาดของเมลดขาวกลอง ยาว 7.74 มลลเมตร กวาง 2.16 มลลเมตร หนา 1.80 มลลเมตร รปราง (ขาวกลอง) เรยว (3.59) ขนาดของเมลดขาวสาร ยาว 7.53 มลลเมตร (โดยใชเครองขดยหอ McGill No.2 นาน 1 นาท) กวาง 2.10 มลลเมตร หนา 1.76 มลลเมตร คณภาพการส ขาวเตมเมลดและตนขาว 55.61 เปอรเซนต แกลบ 21.90 เปอรเซนต รา 8.00 เปอรเซนต คณภาพเมลดทางเคมและคณภาพการหงตมและรบประทาน ปรมาณอมโลส (%) ตา (16.82 %) ความคงตวของแปงสก ออน (85 มลลเมตร) อณหภมแปงสก ตา อตราการยดตวของขาวสก 1.61 เทา ความหอม ไมหอม ความนม นม ความเหนยว (การเกาะตวของขาวสก) คอนขางเหนยว

สรปผลการทดลองและคาแนะนา ขาวสายพนธ CNT07018-26-1-1-1 เปนขาวเจาไมไวตอชวงแสง อายเกบเกยว 118 วน เมอปลกโดยวธปกดา มลกษณะทรงกอตง สงประมาณ 102 เซนตเมตร ใหผลผลตเฉลย 837 กโลกรมตอไร ลาตนคอนขางแขง ใบสเขยวเขม มมปลายใบตงตรง ใบธงยาว 35.5 เซนตเมตร กวาง 1.6 เซนตเมตร มมใบธงตงตรง รวงยาว 27.8 เซนตเมตร รวงแนนปานกลาง ไมมคอรวง จานวนเมลดดตอรวง 136 เมลด เมลดรวงงาย ขาวเปลอก สฟาง ยาว 10.50 มลลเมตร กวาง 2.58 มลลเมตร หนา 2.02 มลลเมตร ขาวกลอง รปรางเรยว ยาว 7.74 มลลเมตร กวาง 2.16 มลลเมตร หนา 1.80 มลลเมตร ขาวสารยาว 7.53 มลลเมตร กวาง 2.10 มลลเมตร หนา 1.76 มลลเมตร คณภาพการสดมาก ใหเปอรเซนตขาวเตมเมลดและตนขาว 55.61 เปอรเซนต เปนขาวอมโลสตา (16.82 เปอรเซนต) ความคงตวของแปงสกอยในระดบแปงออน (การไหลของแปง 85 มลลเมตร) อณหภมแปงสกตา ขาวเมอหงสก มลกษณะสขาวนวล นมเหนยว ระยะพกตว 6 สปดาห ตานทานโรคไหม และคอนขางตานทานเพลยกระโดดสนาตาล แตออนแอตอโรคขอบใบแหง ขาวสายพนธนเหมาะทจะปลกในเขตนาชลประทานภาคเหนอตอนลางและภาคกลาง ทตองการบรโภคขาวนม และเพอแกปญหาการระบาดของเพลยกระโดดสนาตาล และโรคไหม

เอกสารอางองกรมการขาว. 2553. คมอการดาเนนงานเพอยตการระบาดของเพลยกระโดดสนาตาล โรคเขยวเตย และโรคใบหงก ตาม

มตคณะรฐมนตร 9 กมภาพนธ 2553.บรบรณ สมฤทธ. 2534. พนธตานทาน. เอกสารประกอบคาบรรยายโครงการฝกอบรม “เกษตรยงยน” กรมวชาการเกษตร

ป 2534. 11 หนา.


พนศกด เมฆวฒนากาญจน. พะยอม ศรจาปา ธวชชย พรหมรกษา สมาน คามา และ R.S Zeigler. 2542. ความหลากหลายของความรนแรงของประชากรเชอสาเหตโรคไหมของขาวในประเทศไทย.บทคดยอ การประชมวชาการขาวและธญพชเมองหนาว ประจาป 2542 3-5 มนาคม 2542. ณ โรงแรมคมสพรรณ จ.สพรรณบร สถาบนวจยขาว กรมวชาการเกษตร. 29 หนา.

สมพงษ พงษประเสรฐ. 2534. เพลยกระโดดสนาตาล. เอกสารประกอบการประชมสมมนาเพลยกระโดดสนาตาลและโรคจของขาวในงานผลตเมลดพนธขาว. สถาบนวจยขาว. กรมวชาการเกษตร.1-13.

สานกงานเศรษฐกจการเกษตร. 2559. สถตการเกษตรของประเทศไทยป 2558. สานกงานเศรษฐกจการเกษตร. กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 206 หนา.

Eberhart, S.A. and W.A.Russell. 1966. Stability parameters for comparing varieties. Crop Science 6 : 36-40.Gagampang, G.B., C.M. Perez and B.O Juliani. 1973. A gel consistency test for eating quality of rice. J. Sci.

Fd. Agr. 24:1589-1594.IRRI. 2014. Standard Evaluation System for Rice (SES). International Rice Research Institute, Los Baños,

Philippines. 57 p. Juliano B.O. 1971. A simplified assay for milled rice amylose. Cereal Sci. 16:334-360.Juliano B.O. and C.M. Perez. 1984. Result of a collaborative test on the measurement of grain elongation

ratio of milled rice during cooking. J. Cereal Sci. 2:281-292.Little, R.R., G.B. Hilder and E.H. Dawson. 958. Differential effect of dilute alkali on 25 varieties of milled white

rice. Cereal Chem. 35:111-126.Mekwatanakarn P., W. Kositratana, M. Levy and R.S. Zeigler. 2000. Pathotype and avirulence gene diversity

of Pyriculariagrisea in Thailand as determined by rice lines near-isogenic for major resistance genes. Plant Disease 84: 60-70.


PRE07094-4-1-1-5 ขาวเหนยวไวตอชวงแสงตานทานโรคไหมและแมลงบวเขตภาคเหนอตอนบน

PRE07094-1-1-5 the Photoperiod-Sensitive Glutinous Rice Line Resistant to Rice Blast Disease and Rice Gall Midge in Upper Northern Region

กลชนา เกศสวรรณ1) กาญจนา พบลย1) พนนภา ยาใจ1) คคนางค ปญญาลอ1) เปรมฤด ปนทยา2) อาทตยา ยอดใจ2) พายพภเบศวร มากกล3) กรสร ศรนล3) ธระวช สวรรณนวล4) รฐพงศ มกล5)

Kulchana Ketsuwan1) Kanjana Piboon1) Punnipa Yajai1) Kakanang Punyalue1)

Premrudee Pintaya2) Atitaya Yodjai2) Payapbhubes Markkool3) Kornsiri Srinil3)

Teerawat Suwannual4) Ruttapong Meekun5)

Abstract The popular glutinous rice varieties in upper Northern region have good cooking and eating quality including RD6 and RD10 etc. However, disadvantages are high plant type, easy to lodge, susceptible to rice blast, bacterial leaf blight, rice gall midge and white-backed planthopper. Hence, the glutinous type with resistant to rice blast and rice gall midge is needed to developing. PRE07094-4-1-1-5 had been developed since 2007. The cross was derived from RD33, the non-glutinous with blast resistant, and PRE03030-9-2-3-1, glutinous type with rice gall midge resistant. Populations were selected continuously from F

2-F

6. Evaluations of basis agronomic characters were carried out in

successive steps of rice breeding program. The result revealed that this line was photoperiod-sensitive, glutinous type with 467 kg/rai of grain yield. The flowering date was between October 16th to November 3th with 177 cm height and 9 panicles per hill. Its straw colored paddy had slender shape with 7.30 mm length, 2.24 mm width and 1.74 mm thickness. It had low gelatinization and good milling quality with 47 percent head rice. Its distinct advantage was rice gall midge resistant and blast resistant in the upper North area. However, the precaution of this line are high plant type, susceptible to bacterial leaf blast and whitebacked planthopper. Keywords : glutinous rice, photoperiod-sensitive, gall midge, blast disease, upper North of Thailand

1) ศนยวจยขาวแพร อาเภอเมอง จงหวดแพร 54000 โทรศพท 0 5464 6033 5

Phrae Rice Research Center, Mueang, Phrae 54000 Tel. 0 5464 6033 52) ศนยวจยขาวเชยงใหม อาเภอสนปาตอง จงหวดเชยงใหม 50120 โทรศพท 0 5337 8093 Chiang Mai Rice Research Center, San Pa Tong, Chiang Mai 50120 Tel. 0 5337 80933) ศนยวจยขาวเชยงราย อาเภอพาน จงหวดเชยงราย 57120 โทรศพท 0 5372 1578

Chiang Rai Rice Research Center, Phan, Chiang Rai 57120 Tel. 0 5372 15784) ศนยวจยขาวขอนแกน อาเภอเมอง จงหวดขอนแกน 40000 โทรศพท 0 4324 1740 Khon Kaen Rice Research Center, Mueang, Khon Kaen 40000 Tel. 0 4324 17405) ศนยวจยขาวรอยเอด อาเภอสวรรณภม จงหวดรอยเอด 45130 โทรศพท 0 4350 1654 Roi-et Rice Research Center, Suvarnabhumi, Rot-et 45130 Tel. 0 4350 1654


บทคดยอ พนธ ขาวเหนยวทนยมปลกในเขตภาคเหนอตอนบนสวนใหญเปนพนธ ทมคณภาพการหงตมและรบประทานดเปนทยอมรบของผบรโภค เชน กข6 และกข10 แตมขอจากด ไดแก ตนสง ลมงาย ไมตานทานตอโรคขอบใบแหง และเพลยกระโดดหลงขาว ไมตานทานโรคไหมและแมลงบว จงจาเปนตองพฒนาสายพนธขาวเหนยวเพอใหตานทานตอโรคไหมและแมลงบวขนมา ขาวสายพนธ PRE07094-4-1-1-5 เรมพฒนาในป 2550 โดยการผสมพนธระหวางขาวเจาพนธ กข33 ซงเปนพนธทมลกษณะตานทานโรคไหมแบบกวาง และขาวเหนยวสายพนธ PRE03030-9-2-3-1 ทมความตานทานตอแมลงบว แตออนแอตอโรคไหมและลมงาย ทาการคดเลอกตงแตชวท 2-6 และศกษาตามขนตอนการปรบปรงพนธขาว พบวา เปนขาวเหนยวไวตอชวงแสง ใหผลผลต 467 กโลกรมตอไร วนออกดอก 75 เปอรเซนต ระหวางวนท 16 ตลาคมถง 3 พฤศจกายน ความสง 177 เซนตเมตร มจานวนรวงตอกอ 9 รวง เปลอกสฟาง ขาวกลองรปรางเรยว ยาว 7.30 มลลเมตร กวาง 2.24 มลลเมตร หนา 1.74 มลลเมตร อณหภมแปงสกตา มคณภาพการสด มเปอรเซนตขาวเตมเมลดและตนขาว 47 เปอรเซนต คอนขางตานทานถงตานทานสงตอแมลงบวและโรคไหมในเขตภาคเหนอตอนบน อยางไรกตาม ขาวสายพนธนมลกษณะตนสง ออนแอตอโรคขอบใบแหง และเพลยกระโดดหลงขาวคาสาคญ: ขาวเหนยว, ไวตอชวงแสง, แมลงบว, โรคไหม, ภาคเหนอตอนบน

คานา ภาคเหนอตอนบน มพนทปลกขาวนาปประมาณ 3.2 ลานไร สวนใหญเปนขาวไวตอชวงแสงซงอาศยนาฝน ผบรโภคใหการยอมรบและนยมขาวทมคณภาพด มความออนนม และมกลนหอม ทงขาวเหนยวและขาวเจา เชน กข6 ขาวดอกมะล 105 และ กข15 แตพนธขาวเหลานมขอดอยอยหลายประการคอ ตนสง ลมงาย ใหผลผลตตา เมอปลกในดนดหรอใสป ยในอตราสง การเพมผลผลตตอไรโดยการใสป ยเคมทาไดยาก ไมตานทานโรคและแมลงศตรขาวทสาคญ สาหรบพนธขาวเหนยวทนยมปลกคอพนธ กข6 รองลงมาคอ พนธสนปาตอง 1 ใชปลกในพนทนาชลประทานหรอทดอน สามารถควบคมระดบนาได มความตานทานตอโรคไหมและใหผลผลตสง แตคณภาพการหงตมและรบประทานเปนรองพนธ กข6 สาเหตทเกษตรกรเลอกปลกขาวเหนยวพนธ กข6 เนองจากคณภาพการหงตม เปนทยอมรบของผบรโภค ขายไดราคาด มโรงสรบซอเปนจานวนมาก ขาวเหนยวพนธอนๆ ผ รบซอใหราคาตากวา แตปญหาประการหนงของขาวพนธ กข6 คอไมตานทานโรคและแมลงทสาคญ เชน แมลงบว เพลยกระโดดหลงขาว โรคไหม และโรคขอบใบแหง จากการรายงานการระบาดและทาความเสยหายของแมลงศตรขาวในเขตพนทปลกขาวภาคเหนอตอนบน พบปญหาหลกมสาเหตมาจากแมลงบว (gall midge) ทระบาดเปนประจาในบางทองทของภาคเหนอตอนบน ซงแมลงบวจะระบาดรนแรงในปทมภมอากาศเหมาะสม ฝนตกชกตดตอกนตงแตตนฤด โดยแมลงบวทาใหขาวไมออกรวง สามารถทาความเสยหายได 100 เปอรเซนต การปองกนกาจดแมลงบวทาไดยาก เนองจากไมสามารถสงเกตเหนดวยตาอยางชดเจนในระยะแรก จนกวาจะเกดหลอดบวซงความเสยหายเกดขนแลว การใชสารเคมในการกาจดมกไมประสบผลสาเรจ ดงนนการใชพนธขาวตานทานแมลงบวจงเปนวธทเหมาะสมมากทสด นอกจากแมลงบวแลวโรคไหม (blast disease) กเปนโรคหนงททาความเสยหายใหกบขาวในเขตภาคเหนอตอนบน เนองจากพนทเปนเทอกเขาสง อากาศคอนขางเยน มความชนสมพทธสง เปนสภาพแวดลอมทเหมาะตอการแพรระบาดของโรคไหม ประกอบกบเกษตรกรปลกขาวพนธออนแอ ความเสยหายจงเกดขนทกๆ ป การดาเนนงานดานพฒนาพนธขาวในเขตภาคเหนอตอนบนไดมงเนนพฒนาพนธขาวเหนยวซงเปนขาวทคนสวนใหญนยมบรโภค ใหไดพนธขาวคณภาพด ผลผลตเปนทยอมรบของเกษตรกร ตานทานตอแมลงบวและโรคไหม


อปกรณและวธการ1. การผสมพนธและคดเลอกขาวเหนยวสายพนธ PRE07094-4-1-1-5

ทาการผสมเดยวทศนยวจยขาวแพรดวยวธ Clip Method ระหวางพนธขาว กข33 ซงเปนขาวเจาหอมไม

ไวตอชวงแสงตานทานโรคไหมกบสายพนธ PRE03030-9-2-3-1 ขาวเหนยวตานทานแมลงบว (ไดจากการผสม

เดยวระหวางพนธสกลนคร ขาวเหนยวไมไวตอชวงแสงคณภาพด กบสายพนธ PRE87033-MB1-2-4-1-1 ขาวเจา

ตนสง ไวตอชวงแสง ตานทานแมลงบว) จากนนปลกลกผสมชวท 1 เปรยบเทยบกบสายพนธพอ-แม ปลกคดเลอก

ลกผสมชวท 2 แบบรวม (bulk population) จานวน 1,000 ตน ลกผสมชวท 3-6 ปลกคดเลอกแบบสบตระกล

(pedigree selection) ระยะปลก 25x25 เซนตเมตร ปกดากอละ 1 ตน โดยมพนธเปรยบเทยบปลกสลบทกสาย

พนธท 10 ทาการคดเลอกสายพนธทไมกระจายตว จากนนนามาทดสอบปฏกรยาตานทานโรคไหมดวยวธ upland

short row และทดสอบปฏกรยาความตานทานตอแมลงบวในสภาพโรงเรอน

2. การศกษาพนธ

นาสายพนธขาวมาศกษาพนธเพอตรวจสอบลกษณะประจาพนธทสาคญ ประกอบดวยการศกษาพนธ

ขนตน (2-row observation) และการศกษาพนธขนสง (4-row observation) จดเปนการทดลองแตละการทดลอง

จะม 50-100 สายพนธ ปลกแบบ systematic arrangement โดยมพนธมาตรฐานเปรยบเทยบทกๆ สายพนธท

10 ปกดาสายพนธละ 2-4 แถว ๆ ยาว 5 เมตร ระยะปกดา 25x25 เซนตเมตร จานวน 1 ตนตอกอ ใสป ย N-P2O

5-K

2O

อตรา 3-6-6 กโลกรมตอไร กอนปกดา 1 วน และ 3-0-0 กโลกรม N ตอไร ในระยะกาเนดชอดอก ใชสารกาจด

วชพช 7–15 วน หลงจากปกดา บนทกลกษณะประจาพนธตาง ๆ เชน วนออกดอก 75 เปอรเซนต ลกษณะรปแบบ

ตน อายเกบเกยว ลกษณะรปรางของเมลด และปรมาณทองไข

3. การเปรยบเทยบผลผลตระหวางสถาน (inter-station yield trial)

นาสายพนธทคดเลอกไดจากการศกษาพนธขนสง มาทดลองเปรยบเทยบผลผลตระหวางสถานทศนยวจย

ขาวแพร เชยงใหม เชยงราย และแมฮองสอน วางแผนการทดลองแบบ Randomized Complete Block Design

(RCB) จานวน 4 ซา ปกดาสายพนธละ 6 แถวๆ ยาว 5 เมตร ระยะปกดา 25x25 เซนตเมตร 1 ตนตอจบ เกบเกยว

4 แถวๆ ละ 14 กอ ใสป ยรองพนอตรา 3-6-6 กโลกรม N-P2O

5-K

2O ตอไร และป ยแตงหนาประมาณวนท 1-31

ตลาคม อตรา 3-0-0 กโลกรม N-P2O

5-K

2O ตอไร การใชสารเคมปองกนกาจดวชพชและสารเคมปองกนกาจดศตร

ขาวใหพจารณาตามความจาเปน บนทกขอมล ลกษณะรปแบบทรงตน การแตกกอ อายวนออกดอก ความสง

การลม การทาลายของโรคและแมลง ชงนาหนกผลผลต วดความชน วเคราะหขอมลแตละแหงและวเคราะหรวม

(single site and combined analysis) เพอตรวจสอบความสามารถในการใหผลผลตของสายพนธในพนทหลาย

แหง แบงเมลดไปตรวจสอบคณภาพทางกายภาพและเคม รวมทงการทดสอบปฏกรยาตอโรคและแมลงทสาคญ

4. การเปรยบเทยบผลผลตในนาราษฎร (farmer’s field yield trial)

นาขาวสายพนธดทคดเลอกไดจากการเปรยบเทยบผลผลตระหวางสถาน มาปลกเพอทดสอบการปรบ

ตวในสภาพแวดลอมทกวางขวางในนาเกษตรกร ดาเนนการในจงหวดแพร นาน พะเยา เชยงใหมและแมฮองสอน

จานวน 6 สายพนธ มพนธมาตรฐานเปรยบเทยบ 1-2 พนธ ในแปลงยอยขนาด 3x5 เมตร วางแผนการทดลอง

แบบ RCB จานวน 4 ซา เมอขาวสกแกเกบเกยวผลผลตในพนท 2x4 เมตร วธปฏบตและดแลรกษาแปลง เชน

เดยวกบการเปรยบเทยบผลผลตระหวางสถาน แตในระยะทขาวโนมรวง คณะนกวจยและเกษตรกร รวมประเมน

ลกษณะทรงตน ขนาดเมลด ความตานทานตอโรคและแมลง อายเกบเกยว ผลผลต และความชอบตอสายพนธ

ดเดน โดยการใหคะแนน และเหตผลของความชอบ หรอไมชอบในพนธหรอสายพนธทใชทดสอบ รวมถงใหบงช


ลกษณะพนธขาวทตรงตามความตองการของเกษตรกร เพอใชเปนขอมลในการพจารณาพนธตามความตองการของเกษตรกร

5. การทดสอบปฏกรยาตอแมลงศตรขาวทสาคญ 5.1 การศกษาปฏกรยาของสายพนธขาวตอการทาลายของแมลงบวในสภาพโรงเรอน เลยงและขยายพนธแมลงบวในโรงเรอน โดยปลกขาวพนธ กข1 ในกระถางๆ ละ 20 ตน ในกรงเลยงแมลงบวทมตาขายกน เมอขาวอายประมาณ 15-20 วน ตดใบขาวออกเลกนอยเพอกระตนการแตกกอ ปลอยตวเตมวยแมลงบวตวเมยในกรงเลยง ใหแมลงบวเขาวางไขบนตนขาวในเวลากลางคน ตอนเชายายกระถางขาวทงหมดใสในกรงฟกไขทมนาพนฝอยใหความชนและคลมกรงดวยผาหรอพลาสตกใส เพอรกษาความชนประมาณ 2-3 วน ไขบวจะเรมฟกเปนตวหนอน แลวยายกระถางขาวทงหมดออกจากกรงฟก นาไปเลยงตอประมาณ 15-18 วน จะเรมเหนหลอดบว จากนไมเกน 72 ชวโมง จะไดตวเตมวยแมลงบวทออกจากหลอด เตรยมขาวทดสอบแบบ seedling bulk test โดยปลกขาวทดสอบเปนแถวๆ ละ 20 ตน ระยะหางระหวางตน 2 เซนตเมตร ระยะหางระหวางแถว 4 เซนตเมตร ทก 5 สายพนธทดสอบ ปลกคนดวยพนธเปรยบเทยบทออนแอ (กข1) และพนธเปรยบเทยบทตานทาน (เหมยนอง 62M และ กข4) จานวนซาขนอยกบจานวนสายพนธทดสอบในแตละครงอยางนอย 2 ซา เมอตนขาวอายได 2 สปดาหหรอไมเกน 15 วน ปลอยแมลงบวตวเมยตวเตมวยทสมบรณและผานการผสมพนธแลว จานวน 4 ตวตอขาวทดสอบ 1 แถวหรอ 20 ตน ใหวางไขบนขาวพนธทดสอบแตละซา กอน 09.00 นาฬกา โดยรกษาความชนในกรงทดสอบใหอยระหวาง 80-90 เปอรเซนต 1-3 วน โดยการใชพลาสตกใสคลมกรงแลวฉดพนละอองนาเพอใหไขบวฟกเปนตว บนทกผลการทดลองหลงจากปลอยแมลงบว 26-28 วน โดยนบจานวนหลอดบว คานวณหาเปอรเซนตการทาลาย ใหคะแนนความตานทานตามเปอรเซนตทไดของขาวแตละสายพนธ ตาม Standard Evaluation System for Rice (IRRI, 2014)

5.2 เพลยกระโดดสนาตาล ปลกขาวสาหรบทดสอบ โดยเพาะเมลดพนธขาวในจานพลาสตก หลงจากนน 3 วนเมอขาวงอก นาไปปลกเปนแถวในกระบะไมขนาด 45x60x10 เซนตเมตร ซงภายในบรรจดนเหนยวเปยกหนาประมาณ 5 เซนตเมตร เปนแถวยาวประมาณ 20 เซนตเมตร ระยะหางระหวางแถว 5 เซนตเมตร จะไดตนขาวแถวละ 25-30 ตนตอพนธ กระบะไมหนงกระบะจะปลกขาวทงหมด 24 สายพนธ โดยปลกขาวทจะใชทดสอบ 22-24 สายพนธ มพนธเปรยบเทยบตานทาน พษณโลก 2 และเปรยบเทยบออนแอ คอ TN1 อกอยางละ 1 พนธ จากนนนาไปวางลงในกระบะสงกะส ขนาด 1.5x2.5 เมตร สง 20 เซนตเมตร ทมนาบรรจอยภายในกระบะ 7-9 วน ตนขาวจะมใบ 2 ใบจงปลอยแมลงเพลยกระโดดสนาตาลวยท 1 และ 2 ลงบนตนกลาจานวน 5-8 ตวตอตน หลงจากปลอยแมลงแลว 7-10 วน สงเกตตนขาวพนธ TN1 ซงเปนพนธเปรยบเทยบออนแอ ถกแมลงดดกนนาเลยงจนตนขาวแหงทงหมด จงตรวจผลการทดลอง โดยพจารณาจากอาการของตนขาวและใบขาวของแตละพนธตอสายพนธทถกแมลงทาลาย ใหคะแนนตาม SES (IRRI, 2014)

5.3 เพลยกระโดดหลงขาว วธการเหมอนเพลยกระโดดสนาตาล แตใชเพลยกระโดดหลงขาวแทน

6. การทดสอบปฏกรยาตอโรคขาวทสาคญ 6.1 การทดสอบปฏกรยาตอโรคไหม เตรยมแปลงปลกขนาดกวาง 1.25 เมตร ความยาวตามสภาพพนทปลก ใหแปลงดานทอยเหนอลม 1 แปลง เปนแปลงใหเกดโรคตามธรรมชาต โรยขาวพนธออนแอตอโรคไหม คอ ขาวตาแหง 17 และ ขาวดอกมะล 105 เปนแถวตามความยาวของแปลงขวางทางลม เมอขาวเรมแสดงอาการของโรคไหม จงปลกขาวทดสอบ โดย


โรยเมลดพนธขาว พนธละ 1 แถว ๆ ยาว 50 เซนตเมตร ระยะหางระหวางแถว 10 เซนตเมตร ทก ๆ 10 สายพนธของขาวทดสอบ โรยพนธขาวเปรยบเทยบออนแอโรคไหม ขาวตาแหง 17 จานวน 1 แถว ขาวดอกมะล 105 จานวน 1 แถว สลบกบพนธหางย 71 ซงเปนพนธเปรยบเทยบตานทาน สาหรบเปรยบเทยบ 1 แถว แลวตามดวยขาวดอกมะล 105 จานวน 1 แถว ขาวตาแหง 17 อก 1 แถว รอบแปลงทง 4 ดานโรยขาวพนธออนแอเปนแถว ดานเหนอลมโรย 3 แถว โดย 2 แถวนอกโรยดวยขาวดอกมะล 105 สวนแถวดานในทตดกบพนธทดสอบ โรยดวยขาวขาวตาแหง 17 ดานใตลมโรย 2 แถว โดยแถวนอกโรยดวยขาวดอกมะล 105 สวนแถวดานในโรยดวยขาวขาวตาแหง 17 หวและทายแปลงโรยดวยขาวตาแหง 17 และขาวดอกมะล 105 พนธละ 1 แถว ใสป ยไนโตรเจนในรปยเรย อตรา 20 กโลกรมตอไร แบงใสทกสปดาหตดกน 3 สปดาห เรม 1 สปดาหหลงปลกและใสป ยฟอสฟอรส ในรปทรปเปลซปเปอรฟอสเฟต อตรา 10 กโลกรมตอไร ใหนาแบบเปนละออง วนละ 3 ครง ๆ ละ 30 นาทบนทกขอมลความรนแรงของโรคไหมเมอขาวอายได 30 วน ตามแบบ Standard Evaluation System for Rice (IRRI, 2014)

6.2 การทดสอบปฏกรยาตอโรคขอบใบแหง ปกดาขาวทดสอบอาย 25 วน เปนแถวสายพนธละ 2 แถว ๆ ละ 10 กอ ๆ ละ 2 ตน ทระยะปลก 25x25 เซนตเมตร ทก ๆ 10 สายพนธ ปลกพนธขาวเปรยบเทยบตานทาน กข7 และพนธขาวเปรยบเทยบออนแอ กข10 และ Taichung Native 1 (TN1) ใสป ยอตรา 18-6-0 กโลกรมตอไร ของ NP

2O

5 และ K

2O โดยแบงใสกอนปกดา

อตรา 4.8-6-0 กโลกรมตอไร หลงปกดา แบงใสอก 2 ครงคอท 20 วน และ 40 วน ในรปของแอมโมเนยมซลเฟต อตรา 6.6-0-0 กโลกรมตอไร ของ NP

2O

5 และ K

2O เตรยมเชอแบคทเรยสาเหตโดยเลยงบนอาหารวน PPA (Potato

Peptone Agar) เพอเปน inoculum ทใชสาหรบปลกเชอ โดยมอตราความเขมขนของสารละลายเชอท 108 เซลลตอมลลลตร ปลกเชอแบคทเรยเมอขาวอยในระยะใบธง โดยวธการ clipping คอ ตดปลายใบขาวดวยกรรไกรทจมในสารแขวนลอยเชอสาเหต ทมอาย 48 ชวโมง ตดตาจากปลายใบประมาณ 2 เซนตเมตร ตรวจผลการทดลองหลงปลกเชอ 3 สปดาห ตาม Standard Evaluation System for Rice (IRRI, 2014)

7. การศกษาคณภาพเมลดขาว การศกษาคณภาพเมลดทางกายภาพ ไดแก สขาวเปลอก ความยาว ความกวาง ความหนาของเมลด และรปรางเมลด คณภาพทางเคมไดแก อณหภมแปงสก ตามวธการของ Cagampang et al. (1973) คาสลายเมลดในดาง ตามวธการของ Little et al. (1958) และความหอม

ผลการทดลองและวจารณ1. ผลผลต องคประกอบผลผลต และอายวนออกดอก 1.1 ผลการศกษาพนธ ฤดนาป 2557 ทศนยวจยขาวแพร ขาวสายพนธ PRE07094-4-1-1-5 ใหผลผลต 788 กโลกรมตอไร ออกดอกในวนท 30 ตลาคม สง 171 เซนตเมตร และมจานวนรวงตอกอ 8 รวง 1.2 ผลการทดลองเปรยบเทยบผลผลตระหวางสถาน ในฤดนาป 2558 และ 2559 ทศนยวจยขาวแพร เชยงใหม เชยงราย และแมฮองสอน ขาวสายพนธ PRE07094-4-1-1-5 ใหผลผลตเฉลย 2 ฤด 474 กโลกรมตอไร นอยกวาพนธ กข16 (625 กโลกรมตอไร) และ กข6 (586 กโลกรมตอไร) คดเปนรอยละ 25 และ 20 ตามลาดบ โดยผลผลตเฉลยสงสดทศนยวจยขาวเชยงราย เทากบ 486 กโลกรมตอไร (Table 1) ในป 2558 ใหผลผลตเฉลย 552 กโลกรมตอไร นอยกวาพนธ กข16 และ กข6 ทใหผลผลต 685 และ 675 กโลกรมตอไร คดเปนรอยละ 20 และ 19 ตามลาดบ โดยผลผลตเฉลยสงสดทศนยวจยขาวแพร เทากบ 567 กโลกรมตอไร ป 2559 ใหผลผลตเฉลย 395 กโลกรมตอไร นอยกวาพนธ กข16 และ กข6 ทใหผลผลต 566 และ 496 กโลกรมตอไรคดเปนรอยละ 30 และ 21 ตามลาดบ โดยผลผลตเฉลยสงสดทศนยวจยขาวเชยงราย เทากบ 413 กโลกรมตอไร ทงนในป 2559 ผลผลตเฉลยของขาวสายพนธนตากวาป 2558 เนองจากขาวลมในชวงโนมรวงหลงจากเกดพายฝนในทกแปลงทดสอบ


Table 2 Plant height (cm) of PRE07094-4-1-1-5 compared with RD16 and RD6 in inter-station yield trial during 2015-2016.

Year Designation PRE2/ CMI CRI MHS Avg

2015 PRE07094-4-1-1-5 184 a1/ 182 a 185 a 164 a 178

RD16 167 b 164 b 173 b 144 b 162 RD6 181 a 169 b 184 a 138 c 168 CV (%) 4.9 0.2 2.4 5.0 2016 PRE07094-4-1-1-5 173 ab 153 a 179 a 176 a 170 RD16 175 a 146 b 176 a 169 b 166 RD6 167 b 146 b 169 b 160 c 160 CV (%) 3.1 1.0 2.35 3.2 Means PRE07094-4-1-1-5 178 167 182 170 174 RD16 171 155 174 156 164 RD6 174 157 176 149 1641/Means in the same column follow by a common letter are not significant different at the 5% level by DMRT

2/Location: PRE = Phrae Rice Research Center, CMI = Chiang Mai Rice Research Center, CRI = Chiang Rai Rice Research Center, MHS = Mae Hong Son Rice Research Center

Table 1 Average yield (kg/rai) of PRE07094-4-1-1-5 compared with RD16 and RD6 in inter-station yield trial during 2015-2016.

Year Designation PRE2/ CMI CRI MHS Avg Index (%)

2015 PRE07094-4-1-1-5 567 c1/ 535 b 559 c 547 b 552 80 81 RD16 783 a 713 a 636 b 607 a 685 100 RD6 673 b 703 a 715 a 609 a 675 100 CV (%) 8.3 5.6 12.9 14.1 2016 PRE07094-4-1-1-5 387 c 399 c 413 c 382 c 395 70 79 RD16 557 a 499 b 622 a 584 a 566 100 RD6 417 b 573 a 576 b 420 b 496 100 CV (%) 16.7 3.7 7.25 13.3 Means PRE07094-4-1-1-5 477 467 486 465 474 75 80 RD16 670 606 629 596 625 100 RD6 545 638 646 515 586 1001/Means in the same column follow by a common letter are not significant different at the 5% level by

DMRT 2/Location: PRE = Phrae Rice Research Center, CMI = Chiang Mai Rice Research Center, CRI = Chiang Rai Rice Research Center, MHS = Mae Hong Son Rice Research Center


Table 3 Number of panicle per hill of PRE07094-4-1-1-5 compared with RD16 and RD6 in inter- station yield trial during 2015-2016.

Year Designation PRE2/ CMI CRI MHS Avg

2015 PRE07094-4-1-1-5 9 b1/ 9 a 10 a 10 b 9 RD16 12 a 9 a 9 b 12 a 10 RD6 11 a 10 a 11 a 11 a 10 CV (%) 10.4 8.5 8.6 13.4 2016 PRE07094-4-1-1-5 11 a 12 a 8 b 10 b 10 RD16 11 a 12 a 10 a 12 a 11 RD6 11 a 10 b 10 a 11 a 10 CV (%) 7.5 7.3 10.6 16.8 Means PRE07094-4-1-1-5 10 10 9 10 9 RD16 11 10 9 12 10 RD6 11 10 10 11 101/Means in the same column follow by a common letter are not significant different at the 5% level by DMRT

2/Location: PRE = Phrae Rice Research Center, CMI = Chiang Mai Rice Research Center, CRI = Chiang Rai Rice Research Center, MHS = Mae Hong Son Rice Research Center

Table 4 Flowering date of PRE07094-4-1-1-5 compared with RD16 and RD6 in inter-station yield trial during 2015-2016

Year Designation PRE1/ CMI CRI MHS Min Max

2015 PRE07094-4-1-1-5 28-Oct 25-Oct 30-Oct 29-Oct 25-Oct 30-Oct RD16 18-Oct 18-Oct 24-Oct 23-Oct 18-Oct 24-Oct RD6 25-Oct 25-Oct 29-Oct 26-Oct 25-Oct 29-Oct Seeding 26-Jun 23-Jun 16-Jun 17-Jun Transplanting 28-Jul 23-Jul 17-Jul 18-Jul 2016 PRE07094-4-1-1-5 26-Oct 26-Oct 29-Oct 29-Oct 26-Oct 29-Oct RD16 17-Oct 19-Oct 22-Oct 21-Oct 17-Oct 22-Oct RD625-Oct 24-Oct 28-Oct 28-Oct 24-Oct 28-Oct Seeding 27-Jun 21-Jun 21-Jun 13-Jun Transplanting 29-Jul 27-Jul 22-Jul 22-Jul 1/Location: PRE = Phrae Rice Research Center, CMI = Chiang Mai Rice Research Center, CRI = Chiang Rai Rice Research Center, MHS = Mae Hong Son Rice Research Center


(Table 1) ลกษณะทางการเกษตรพบวา ขาวสายพนธน มความสงเฉลย 174 เซนตเมตร เมอเปรยบเทยบกบพนธ กข16 และ กข6 ซงมความสงเฉลยเทากบ 164 เซนตเมตรทง 2 พนธ (Table 2) อยางไรกตาม ผลการทดลองในป 2558 พบวาขาวทดสอบทงขาวสายพนธด และพนธเปรยบเทยบคอนขางเตย ทศนยวจยขาวแมฮองสอน เนองจากสภาวะแหงแลง ขาวขาดนาในบางชวงของการเจรญเตบโต เชนเดยวกนในป 2559 ทศนยวจยขาวเชยงใหม พบวาขาวสายพนธด และพนธเปรยบเทยบคอนขางเตยเมอเปรยบเทยบกบศนยวจยขาวอน ๆ สาหรบจานวนรวงตอกอ พบวาสายพนธน มจานวนรวงตอกอเฉลย 10 รวงตอกอ ในขณะทพนธ กข16 และพนธ กข6 มจานวนรวงตอกอเฉลยเทากบ 11 รวงตอกอทง 2 พนธ ซงไมมความแตกตางกนมาก แตกกอเฉลยอยระหวาง 9-12 รวงตอกอ (Table 3) จานวนวนนบจากวนตกกลาถงออกดอก 75 เปอรเซนตเฉลยของขาวสายพนธน มความแตกตางกนในแตละพนททดสอบ โดยทศนยวจยขาวแพรออกดอกระหวางวนท 26-28 ตลาคม เชยงใหมออกดอกระหวางวนท 25-26 ตลาคม เชยงรายออกดอกระหวางวนท 29-30 ตลาคม และแมฮองสอนออกดอกวนท 29 ตลาคม เมอพจารณาจากสถานททดสอบ พบวาทศนยวจยขาวเชยงใหมออกดอกเรวกวาศนยวจยขาวอนๆ ประมาณ 3-5 วน ซงอาจเปนผลจากอายกลากอนปกดาคอนขางมาก (37 วน) และความแปรปรวนอนเนองมาจากสภาพแวดลอมอนๆ ทแตกตางกน เชน ชวงแสงในสภาพครมฝนในเขตพนทศนยวจยขาวเชยงใหม (Table 4) 1.2 ผลการทดลองปลกเปรยบเทยบผลผลตในนาราษฎร ดาเนนการในนาเกษตรกรอาเภอเวยงสา จงหวดนาน อาเภอดอกคาใต จงหวดพะเยา อาเภอแมแตง จงหวดเชยงใหม และอาเภอปาย จงหวดแมฮองสอน ป 2559 พบวา สายพนธ PRE07094-4-1-1-5 ใหผลผลตเฉลย 453 กโลกรมตอไร นอยกวาพนธ กข16 (538 กโลกรมตอไร) และ กข6 (557 กโลกรมตอไร) คดเปนรอยละ 16 และ 19 ตามลาดบ (Table 5) มผลผลตสงสดทอาเภอดอกคาใต จงหวดพะเยา ใหผลผลตเทากบ 611 กโลกรมตอไร รองลงมาคอ อาเภอแมแตง จงหวดเชยงใหม ใหผลผลตเฉลย 496 กโลกรมตอไร ทอาเภอเวยงสา จงหวดนาน ใหผลผลตเฉลยเทากบ 462 กโลกรมตอไร และท อาเภอปาย จงหวดแมฮองสอน ใหผลผลตเฉลยตาทสดเทากบ 245 กโลกรมตอไร ทงนเนองจากฝนแลง ทาใหปกดาชาและในระยะทขาวเรมสรางแปง มการระบาดของแมลงสง ทาใหผลผลตเสยหาย ลกษณะทางการเกษตร ขาวสายพนธ PRE07094-4-1-1-5 มความสงเฉลยเทากบ 183 เซนตเมตร สงกวาพนธ กข16 และ กข6 ทมความสงเทากบ 169 และ 175 เซนตเมตร ตามลาดบ สงเกตพบวาแปลงทดสอบในนาเกษตรกรภาคเหนอตอนบนสวน

Fig. 1 Plant type and panicle of PRE07094-4-1-1-5


Table 5 Average yield (kg/rai) of PRE07094-4-1-1-5 compare with RD16 and RD6 in farmer field yield trial on wet season 2016

Designation WGS2/ MTA DKT PAI Avg Index (%)

PRE07094-4-1-1-5 462 b1/ 496 a 611 a 245 c 453 84 81RD16 696 a 359 b 720 a 378 b 538 100 RD6 677 a 377 b 729 a 447 a 557 100CV (%) 12.5 18.8 12.7 7.0 1/Means in the same column follow by a common letter are not significant different at the 5% level by DMRT

2/Location: WGS = Wiang Sa, Nan; DKT = Dok Khamtai, Phayao; MTA = Mae Taeng, Chiang Mai; PAI = Pai, Mae Hong Son

Table 6 Plant height (cm) of PRE07094-4-1-1-5 compare with RD16 and RD6 in farmer field yield trial on wet season 2016

Designation WGS2/ MTA DKT PAI AvgPRE07094-4-1-1-5 196 a1/ 185 a 193 a 156 a 183RD16 180 b 172 b 175 c 148 b 169RD6 195 a 172 b 182 bc 150 ab 175CV (%) 2.1 3.1 2.8 2.9 1/Means in the same column follow by a common letter are not significant different at

the 5% level by DMRT 2/Location: WGS = Wiang Sa, Nan; DKT = Dok Khamtai, Phayao; MTA = Mae Taeng, Chiang Mai; PAI = Pai, Mae Hong Son

Table 7 Panicle per hill of PRE07094-4-1-1-5 compare with RD16 and RD6 in farmer field yield trial on wet season 2016

Designation WGS2/ MTA DKT PAI Avg

PRE07094-4-1-1-5 9 b1/ 8 a 8 a 9 c 9RD16 10 ab 9 a 9 a 13 a 10RD6 11 a 9 a 9 a 11 b 10CV (%) 10.7 8.5 9.0 11.7 1/Means in the same column follow by a common letter are not significant different

at the 5% level by DMRT 2/Location: WGS = Wiang Sa, Nan; DKT = Dok Khamtai, Phayao; MTA = Mae Taeng, Chiang Mai; PAI = Pai, Mae Hong Son


ใหญ ดนมความอดมสมบรณสง ขาวสายพนธดและพนธเปรยบเทยบมาตรฐานมความสงเฉลยมากกวา 169 เซนตเมตร ซงเปนสาเหตใหขาวลมและใหผลผลตตา (Table 6) สายพนธ PRE07094-4-1-1-5 มจานวนรวงตอกอเฉลย 9 รวง ใกลเคยงกบพนธ กข16 และ กข6 ทมจานวนรวงตอกอเฉลย 10 รวง (Table 7) โดยออกดอกเรวทสดวนท 23 ตลาคม ทอาเภอดอกคาใต จงหวดพะเยา ชาทสด ในวนท 3 พฤศจกายน ทอาเภอปาย จงหวดแมฮองสอน อนเนองมาจากการปกดาชา ขณะทพนธเปรยบเทยบมาตรฐาน กข16 และ กข6 ออกดอก 75 เปอรเซนต ใหผลเฉลยใกลเคยงกน แสดงวาการออกดอกของขาวสายพนธ PRE09074-4-1-1-5 ตอบสนองตอสภาพแวดลอมทแตกตางกน อายกลาทเหมาะสมไมเกน 21-30 วน และควรปกดาไมเกนเดอนกรกฎาคม เพราะจะสงผลตอผลผลตอยางมนยสาคญทางสถต (Table 8)

2. ความตานทานตอโรคและแมลงศตรขาวทสาคญ 2.1 โรคไหม ทดสอบปฏกรยาตอโรคไหม ตงแต ป 2557-2559 พบวา สายพนธนมความตานทานสง (HR) ถงปานกลาง (MR) ตอเชอโรคไหมทศนยวจยขาวเชยงราย แพร และแมฮองสอน 2.2 โรคขอบใบแหง ทดสอบปฏกรยาตอโรคขอบใบแหง ทศนยวจยขาวแพร ฤดนาป 2558 พบวา ขาวสายพนธนออนแอสง (HS) ตอโรคขอบใบแหง ประชากรเชอทศนยวจยขาวแพร (Table 9) อยางไรกตามพนธ/

สายพนธพอแม ของสายพนธนไมมลกษณะความตานทานตอโรคขอบใบแหง ดงนนถาตองการพฒนาใหมความตานทานโรคขอบใบแหง จาเปนตองเลอกสายพนธพอหรอแมทมความตานทานตอโรคขอบใบแหง 2.3 แมลงบว ทดสอบปฏกรยาตอแมลงบวประชากรจงหวดแพรในสภาพโรงเรอนทดสอบ ทศนยวจยขาวแพรอยางตอเนอง ตงแตฤดนาป 2557 ถงฤดนาป 2559 พบวาขาวสายพนธนมความตานทานสง (HR) ถงคอนขางตานทาน (MR) โดยไมพบหลอดบวและการเขาทาลายของแมลงบว (Table 10) ทงน ประชากรแมลงบวทนามาทดสอบจะเกบมาจากธรรมชาตและเลยงขยาย เนองจากแมลงบวเมอเลยงและปลอยใหขยายหลายชวอาย พบวา มความสามารถในการเขาทาลายลดลง ดงนนถงแมวาแมลงบวทใชทดสอบจะเปนกลมประชากรจงหวดแพร แตกอาจมความแตกตางกนไดในระหวางประชากร 2.4 เพลยกระโดดสนาตาล ทดสอบปฏกรยาตอเพลยกระโดดสนาตาล ทศนยวจยขาวแพรและเชยงราย ฤดนาป 2558 พบวาขาวสายพนธนออนแอมาก (HS) ตอเพลยกระโดดสนาตาล ทงประชากรทศนยวจยขาวแพรและเชยงราย (Table 11) 2.5 เพลยกระโดดหลงขาว ทดสอบปฏกรยาตอเพลยกระโดดหลงขาว ทศนยวจยขาวแพรและเชยงราย ฤดนาป 2558 พบวาขาวสายพนธนออนแอ (S) ตอเพลยกระโดดหลงขาวประชากรทศนยวจยขาวแพร และออนแอมาก ทศนยวจยขาวเชยงราย (Table 11)

Table 8 Flowering date of PRE07094-4-1-1-5 compared with RD16 and RD6 in farmer field yield trial on wet season 2016

Designation WGS1/ MTA DKT PAI Min Max

PRE07094-4-1-1-5 27-Oct 27-Oct 23-Oct 1-3-Nov 23-Oct 3-NovRD16 16-17-Oct 20-Oct 22-Oct 19-21-Oct 16-Oct 22-OctRD6 25-Oct 26-Oct 23-24-Oct 26-28-Oct 23-Oct 28-OctSeeding 17-Jun 21-Jun 4-Jun 14-Jun Transplanting 16-Jul 16-Jul 29-Jul 10-Aug 1/Location: WGS = Wiang Sa, Nan; DKT = Dok Khamtai, Phayao; MTA = Mae Taeng, Chiang Mai; PAI = Pai, Mae Hong Son


Table 9 Reaction of PRE07094-4-1-1-5 to blast and bacterial leaf blight under field condition at Phrae Rice Research Center (PRE) Chiang Mai Rice Research Center (CMI) Chiang Rai Rice Research Center (CMI) and Mae Hong Son Rice Research Center (MHS) during 2014-2016

Year Line/varieties Blast1/ Bacterial leaf blight1/

PRE CMI CRI MHS PRE

2014 PRE07094-4-1-1-5 HR - - - - RD6 HS - - - - SKN HS - - - - HY71 (BL resistant check) MS - - - - KTH17 (BL susceptible check) MS - - - - KDML105 (BL susceptible check) HS - - - -2015 PRE07094-4-1-1-5 MR - HR MR HS RD16 MS - MS S HS RD6 HS - HS HS HS SKN HS - MS HS HS HY71 (BL resistant check) MS - MR S - IRBB5 (BB resistant check) - - - - MS KTH17 (BL susceptible check) MS - MR MS - RD10 (BB susceptible check) - - - - HS KDML105 (BL susceptible check) HS - HS HS - PSL2 (BB susceptible check) - - - - HS2016 PRE07094-4-1-1-5 HR HR HR MR HS RD16 MS MS MR S HS RD6 HS HS HS HS HS SKN HS - - - HS HY71 (BL resistant check) MS MS MR MS - IRBB5 (BB resistant check) - - - - MS KTH17 (BL susceptible check) MS MS MR MS - RD10 (BB susceptible check) - - - - HS KDML105 (BL susceptible check) HS S HS HS - PSL2 (BB susceptible check) - - - - HS1/Visual score by Standard evaluation System for Rice (IRRI, 2014) HR = highly resistance, R = resistance, MR = moderately resistance, MS = moderately susceptible, S = susceptible, HS = highly susceptible


Table 10 Reaction of PRE07094-4-1-1-5 to gall midge under greenhouse condition at Phrae Rice Research Center during 2014-2016

Line/varieties Gall midge1/ 2014 2015 2016

PRE07094-4-1-1-5 HR HR MRRD4 HR MS SRD53 R R SMN 62 M HR HR HRRD1 HS HS HS1/ Visual score by Standard Evaluation System for Rice (IRRI, 2014) HR = highly resistant, R = resistant, MR = moderately resistant MS = moderately susceptible, S = susceptible, HS = highly susceptible

Table 11 Reaction of PRE07094-4-1-1-5 to brown planthopper and white backed planthopper under greenhouse condition at Phrae Rice Research Center (PRE) and Chiang Rai Rice Research Center (CRI) on 2015.

Line/varieties Brown planthopper1/ Whitebacked planthopper1/

PRE CRI PRE CRI

PRE07094-4-1-1-5 HS HS S HSPTB33 (BPH resistant ck) MR R MS MRSPR90 (WBPH resistant ck) MS HS MS HSTN1 (BPH & WBPH susceptible ck) HS HS HS HS1/ Visual score by Standard Evaluation System for Rice (IRRI, 2014) HR = highly resistant, R = resistant, MR = moderately resistant MS = moderately susceptible, S = susceptible, HS = highly susceptible

3. คณภาพเมลดทางกายภาพ คณภาพทางเคมและคณภาพการส สายพนธ PRE07094-4-1-1-5 เปนขาวเหนยว เมลดยาว เปลอกสฟาง ขาวกลองมความยาวเฉลย 7.30 มลลเมตร ยาวกวาพนธ กข16 และ กข6 ทมความยาวเทากบ 6.94 และ 7.00 มลลเมตร ตามลาดบ มความกวาง 2.24 มลลเมตร หนา 1.74 มลลเมตร ขาวกลองมลกษณะเมลดเรยว ยาว รปรางเรยว (3.26) ไมมกลนหอม คาการสลายเมลดในดาง 1.7 เปอรเซนต เทากบ 7.0 และคาการสลายเมลดในดาง 1.4 เปอรเซนต เทากบ 6.0 แสดงวาขาวเหนยวหงสก เมอวเคราะหคณภาพการส พบวา มคณภาพการสด สามารถสเปนขาวเตมเมลดและตนขาวได 47 เปอรเซนต มากกวาพนธ กข16 แตนอยกวาพนธ กข6 ซงมเปอรเซนตขาวเตมเมลดและตนขาวเทากบ 41 และ 53 ตามลาดบ มเปอรเซนตขาวกลองและขาวสารเทากบ 69.2 เปอรเซนต และ 62 เปอรเซนต ตามลาดบ ใกลเคยงกบพนธ กข16 และ กข6 (Table 12)


Table 12 Physical and chemical grain quality of PRE07094-4-1-1-5 compare with RD16 and RD6 at Phrae Rice Research Center on 2015

Characters PRE07094-4-1-1-5 RD16 RD6

Color Paddy Straw Brown BrownBrown rice White White WhiteGrain size (mm) Brown rice: Length 7.30±0.18 6.94±0.21 7.00±0.20 Width 2.24±0.07 2.31±0.07 2.28±0.07 Thickness 1.74±0.07 1.75±0.07 1.74±0.06Grain shape 3.26 3.00 3.07Aroma 0 0 +Alkali test (1.7%) 7.0 7.0 6.7Alkali test (1.4%)Milling quality 6.0 6.0 6.0Brown rice (%) 69.2 69.7 70Milled rice (%) 62 63 64Head rice (%) 47 41 53

สรปผลการทดลอง ขาวเหนยวสายพนธ PRE07094-4-1-1-5 เปนขาวไวตอชวงแสง ใหผลผลต 467 กโลกรมตอไร วนออกดอก 75 เปอรเซนต ระหวางวนท 16 ตลาคมถง 3 พฤศจกายน ความสง 177 เซนตเมตร มจานวนรวงตอกอ 9 รวง เปลอกสฟาง ขาวกลองรปรางเรยว ยาว 7.30 มลลเมตร กวาง 2.23 มลลเมตร หนา 1.75 มลลเมตร อณหภมแปงสกตา มเปอรเซนตขาวเตมเมลดและตนขาว 47 เปอรเซนต มเปอรเซนตขาวกลองและขาวสาร 69.2 และ 62.0 คอนขางตานทานถงตานทานสงตอแมลงบว และโรคไหมในเขตภาคเหนอตอนบน อยางไรกตาม ขาวสายพนธน ออนแอตอโรคขอบใบแหง และเพลยกระโดดหลงขาว อกทงผลผลตยงไมสงมากนก จาเปนตองนากลบไปพฒนาตอยอดใหมศกยภาพในการเพมผลผลตใหสงขน แตยงคงความตานทานตอแมลงบวและโรคไหมตอไปได

คาขอบคณ คณะวจยขอขอบคณผ อานวยการศนยวจยขาวกลมศนยวจยขาวภาคเหนอตอนบนทกทาน และคณะกรรมการวจยกลมศนยวจยขาวภาคเหนอตอนบน นกวชาการดานตางๆ และเจาหนาทของศนยวจยขาวฯ ทไมอาจกลาวนามไดหมดในทน ทมสวนชวยเหลอสนบสนนและใหความรวมมอ ทาใหงานวจยดาเนนไปไดดวยด


เอกสารอางองCagampang, G.B., C.M. Perez and B.O. Juliano. 1973. A gel consistency test for eating quality rice. J. Sci.

Food Ag. 24:1589-1594.IRRI. 2014. Standard Evaluation System for Rice (SES). 5th edition. International Rice Research Institute, Los

Baños, Philippines: 57p.Little, R.R., G.B. Hilder and E.D. Dawson. 1958. Differential effect of dilute alkali on 25 varieties of milled rice.

Cereal Chem. 35:111-126.


RGD07585-20-B-MAS-23-1-MAS-16: สายพนธขาวเหนยวตานทานตอโรคไหมคอรวงสาหรบนานาฝน

RGD07585-20-B-MAS-23-1-MAS-16: A Neck Blast Resistant Glutinous Rice Line for Rainfed Area

นนทดา สนสายไทย1) และคณะทางานโครงการปรบปรงพนธขาวไวตอชวงแสง ใหตานทานโรคไหม และโรคขอบใบแหง สาหรบพนทนานาฝนภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

Nantida Sinsaithai1) and Rainfed Lowland Rice Breeding Program for Northeast Thailand, Working group

Abstract RGD07585-20-B-MAS-23-1-MAS-16 is a glutinous photoperiod sensitive rice line, with medium maturing which flowers approximately on October 20th and is ready for harvest on November 21st. The average number of panicles per hill is 8 panicles. The average plant height is 157 cm with strong stem and not easily lodge. The average yield, on-station yield trials is about 521 kg/rai. Under blast-free conditions, it gave about 1% lower yield than RD6. The hull color of this line is brown. The grain shape is slender with the length of brown rice 7.28 mm. It has good milling quality with 50.1% head rice. Grain chemical qualities, it has low gelatinization temperature. The cooked rice is sticky and soft texture. The advantages of this line are resistant to leaf blast and neck blast. However, the percuation for this line is that it is susceptible to bacterial blight. Keywords: rice, glutinous rice, blast, neck blast, blast and neck blast resistance

บทคดยอ ขาวเหนยวสายพนธดเดน RGD07585-20-B-MAS-23-1-MAS-16 เปนขาวเหนยวไวตอชวงแสง อายปานกลาง ออกดอกประมาณวนท 20 ตลาคม เกบเกยวประมาณ 21 พฤศจกายน จานวนรวง 8 รวงตอกอ ความสงเฉลย 157 เซนตเมตร ลาตนแขง ไมหกลมงาย ใหผลผลตเฉลยในสภาพแปลงทดลองของศนยวจยขาว 521 กโลกรมตอไร เปนขาวเหนยวเปลอกสนาตาล เมลดขาวกลองยาว 7.28 มลลเมตร รปรางเรยว คณภาพการสด ไดขาวเตมเมลดและตนขาว รอยละ 50.1 อณหภมแปงสกตา ขาวนงสกเหนยว นม ไมมกลนหอม ลกษณะเดนคอตานทานตอโรคใบไหมและไหมคอรวง ลาตนแขง ไมหกลมงาย แตมขอควรระวงคอออนแอตอโรคขอบใบแหง คาสาคญ: ขาว ขาวเหนยว โรคไหม โรคไหมคอรวง ตานทานตอโรคไหมและไหมคอรวง

1) ศนยวจยขาวหนองคาย ต ป.ณ. 6 อ.โพนพสย จ.หนองคาย 43120 โทรศพท 08-6458-7310

Nong Khai Rice Research Center, P.O. Box 6, Phonphisai, Nong Khai 43120 Tel. 08-6458-7310


คานา ประเทศไทยมพนทปลกขาวประมาณ 58 ลานไร โดยมพนทหลกอยทภาคตะวนออกเฉยงเหนอ คดเปนรอยละ 62.33 ของพนทปลกทงหมดของประเทศ รองลงมาไดแก ภาคเหนอ ภาคกลาง และภาคใต มพนทปลกขาวรอยละ 21.99 14.23 และ 1.45 ตามลาดบ พนทปลกขาวทงหมดแบงเปนขาวเหนยว 16.5 ลานไร ขาวเจา 41.5 ลานไร พนทปลกขาวเหนยวทสาคญไดแก ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 13.9 ลานไร รองลงมาคอภาคเหนอ 2.6 ลานไร ผลผลตเฉลย 352 กโลกรมตอไร (สานกงานเศรษฐกจการเกษตร, 2560) พนธขาวเหนยวทนยมปลกทวไปคอ พนธ กข6 ซงเปนทตองการของตลาด เนองจากคณภาพการหงตมและรบประทานด เหนยว นม มกลนหอม แตมขอจากดคอออนแอตอโรคไหม ทงโรคไหมในระยะกลาและไหมคอรวง ทาใหผลผลตเสยหายเปนจานวนมาก เนองจากโรคไหมเปนโรคทสาคญของการผลตขาว (สมศกด, 2543; Ou, 1980) สามารถทาใหผลผลตขาวเสยหายไดถงรอยละ 30 (Nalley, 2016) แตหากเกดการระบาดในพนธออนแอจะทาใหผลผลตลดลงถงรอยละ 70-80 (Kasaka, 1969) โรคไหมมสาเหตมาจากเชอรา Pyricularia oryzae (Cavara) พบระบาดทงในพนทนานาฝนและนาชลประทาน แตในพนทนานาฝนมความรนแรงมากกวาเนองจากสภาพแวดลอมเหมาะสมตอการระบาดและการเขาทาลายของเชอ เชอราสาเหตโรคไหมขาวสามารถเขาทาลายขาวไดตงแต ระยะกลา แตกกอ จนถงระยะออกรวง (Kahn and Libby, 1958) เชอสามารถเขาทาลายขาวไดทกสวนของตนขาว ตงแตใบ ลาตน ขอตอ และคอรวง ความเสยหายของขาวในระยะคอรวง ทาใหนาหนกและขนาดเมลดลดลง รวมถงเปอรเซนตการตดเมลดนอยลงดวย (Katsube and Koshimizu, 1970) นอกจากนยงทาใหผลผลตลดลงรอยละ 38.21 – 64.57 (Hai et al., 2007) จงทาใหเกดความเสยหายอยางรนแรงและผลผลตลดลงอยางมาก การปรบปรงพนธขาวเหนยวเพอใหไดสายพนธทตานทานตอโรคไหมจงเปนแนวทางหนงในการรกษาเสถยรภาพผลผลตของขาว เนองจากการปลกพนธตานทานเปนวธทมประสทธภาพสงในการลดความเสยงจากโรค (วชระ, 2542) ดงนนโครงการวจยและพฒนาพนธขาวนานาฝนภาคตะวนออกเฉยงเหนอจงรวมกบศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพแหงชาต ปรบปรงพนธขาวเหนยวเพอใหไดสายพนธ RGD07585-20-B-MAS-23-1-MAS-16 ซงตานทานตอโรคไหมและไหมคอรวง สาหรบเปนทางเลอกหนงใหเกษตรกรในภาคตะวนออกเฉยงเหนอนาไปปลกตอไป

อปกรณและวธการการผสมพนธและคดเลอกพนธ RGD07585-20-B-MAS-23-1-MAS-16(RD6*5/BT)*3///(KDML105*5/IR1188)*3//(KDML105/IR62266) ไดจากการผสมระหวางสายพนธผสมกลบครงท 2 ชวท 1 ของขาวเจาพนธขาวดอกมะล 105 ผสมกบขาวเจาสายพนธ IR62266 ซงมลกษณะทนแลง กบสายพนธผสมกลบครงท 4 ชวท 1 (BC

4F

1) ของขาวเจา

พนธ ขาวดอกมะล 105 กบสายพนธ IR1188 ซงมยนควบคมลกษณะตานทานตอโรคขอบใบแหง (Xa21) จากนนนาลกผสมทไดมาผสมกบสายพนธผสมกลบครงท 4 ชวท 1 ของขาวเหนยวพนธ กข6 กบเจาหอมนล นาลกผสมทได (F

1) มาผสมกลบหาพนธรบ 2 ครง ไดสายพนธผสมกลบครงท 2 ชวท 1 (BC

2F

1) ใหรหสคผสม RGD07585

ฤดนาป 2551 ปลกขาวสายพนธผสมกลบครงท 2 ชวท 1 คดเลอกแบบสบตระกล (BC2F

2) ฤดนาป 2552 คดเลอก

สายพนธผสมกลบครงท 2 ชวท 3 แบบคดรวม (Bulk) พรอมใชเครองหมายดเอนเอชวยในการคดเลอกเฉพาะตนทมความหอม ฤดนาป 2553 คดเลอกขาวสายพนธผสมกลบครงท 2 ชวท 4 แบบสบตระกล ฤดนาป 2554 คดเลอกขาวสายพนธผสมกลบครงท 2 ชวท 5 แบบสบตระกล พรอมใชเครองหมายดเอนเอชวยในการคดเลอกเฉพาะตนทมความหอม ฤดนาป 2555 คดเลอกขาวสายพนธผสมกลบครงท 2 ชวท 6 แบบสบตระกล จนไดสายพนธ RGD07585-20-B-MAS-23-1-MAS-16


การเปรยบเทยบผลผลตระหวางสถาน ดาเนนการทดสอบตงแต พ.ศ.2556-2559 ในศนยวจยขาวภาคตะวนออกเฉยงเหนอ รวม 8 แหง ไดแก ศนยวจยขาวหนองคาย อดรธาน สกลนคร ชมแพ ขอนแกน อบลราชธาน นครราชสมา และสรนทร โดยปลกเปรยบเทยบกบพนธ กข6 ซงเปนขาวเหนยวอายปานกลาง วางแผนการทดลองแบบ Randomized Complete Block จานวน 4 ซา ปลกขาวดวยวธการปกดาในแปลงขนาด 2 x 4 เมตร (8 แถวๆ ละ 16 กอ) ระยะปลก 25 x 25 เซนตเมตร จานวน 3 ตนตอกอ โดยใชตนกลาอายประมาณ 30 วน ใสป ยรองพนอตรา 3-6-6 (N-P

2O

5-K

2O)

กโลกรมตอไร หลงปกดา 10-14 วน ใสป ยแตงหนาอตรา 3-0-0 (N-P2O

5-K

2O) กโลกรมตอไร ในระยะเรมสราง

รวงออน ปองกนกาจดศตรพชโดยใชสารเคมตามความจาเปน เกบเกยวขาวหลงออกดอก 30 วน โดยเกบเกยวจานวน 6 แถวกลาง แถวละ 14 กอ (5.25 ตารางเมตร) คานวณผลผลตเปนกโลกรมตอไร ทระดบความชน 14 เปอรเซนต

การเปรยบเทยบผลผลตในนาราษฎร ดาเนนการทดสอบในแปลงนาเกษตรกรภาคตะวนออกเฉยงเหนอ พ.ศ.2558-2559 โดยปลกเปรยบเทยบกบพนธ กข6 ซงเปนขาวเหนยวอายปานกลาง วางแผนการทดลองแบบ Randomized Complete Block จานวน 3 ซา ปลกขาวดวยวธการปกดาในแปลงขนาด 3 x 5 เมตร (จานวน 12 แถวๆ ละ 20 กอ) ระยะปกดา 25 x 25 เซนตเมตร จานวน 3 ตนตอกอ โดยใชตนกลาอายประมาณ 30 วน ใสป ยรองพนสตร 16-16-8 อตรา 20 กโลกรมตอไร หลงปกดา 10-14 วน ใสป ยแตงหนาสตร 46-0-0 อตรา 5 กโลกรมตอไร ในระยะเรมสรางรวงออน ปองกนกาจดศตรพชโดยใชสารเคมตามความจาเปน เกบเกยวขาวหลงออกดอก 30 วน โดยเกบเกยวจานวน 8 แถวกลาง แถวละ 16 กอ (8 ตารางเมตร) คานวณผลผลตเปนกโลกรมตอไร ทระดบความชน 14 เปอรเซนต

การทดสอบปฏกรยาของพนธขาวตอโรคไหมระยะกลา วางแผนการทดลองแบบ Augmented ทม systematic check ทก 10 สายพนธทดสอบ โดยเลอกแปลงในทดอนไมมนาขง หลงจากนนไถเตรยมดน และเตรยมแปลงยอยโดยยกแปลงใหสง ขนาดความกวาง 1.10 เมตร ใสป ยเคมสตร 16-16-8 อตรา 50 กโลกรมตอไร คลกเคลาป ยเคมใหเขากบดน ปลกขาวพนธขาวดอกมะล 105 ซงเปนพนธออนแอมาตรฐานในแปลงดกลอเชอทง 4 ดานของแปลงทเตรยมปลกขาวพนธทดสอบโรคไหม หลงจากนนจงปลกขาวพนธทดสอบโรคไหมโดยใชเมลดพนธขาวสายพนธละ15 กรม โรยขาวเปนแถวสายพนธละ 1 แถวๆ ยาว 50 เซนตเมตร ตามความกวางของแปลงยอย ระยะหางระหวางแถว 10 เซนตเมตร ทก 2 พนธทดสอบปลกขาวพนธออนแอมาตรฐาน คอ ขาวดอกมะล 105 และทก 10 พนธทดสอบปลกขาวพนธตานทานมาตรฐานคอ หางย 71 จานวน 1 แถว โดยปลกขนาบขางดวยพนธออนแอมาตรฐานคอขาวดอกมะล 105 ดานละ 1 แถว หลงจากนนโรยขาวพนธขาวดอกมะล 105 เปนแถวคลมตามความยาวของแปลงยอยดานเหนอลม 3 แถว และดานใตลม 2 แถว รวมทงปดหวและทายแปลงยอยดานละ 3 แถว เพอลอและเพมปรมาณของเชอราโรคไหมในแปลงทดสอบ เมอตนกลาอาย 15 วนจงใสป ยเคมสตร 21-0-0 อตรา 50 กโลกรมตอไร ใชบวรดนาใหทวแปลงวนละ 4 ครง คอ เวลา 07:30 10:30 14:00 และ 16:00 นาฬกา เพอเพมความชนในแปลงทดสอบขาวใหเหมาะสมตอการระบาดของโรคไหมปลอยใหเชอราโรคไหมเขาทาลายขาวดวยวธธรรมชาต หากขาวพนธขาวดอกมะล 105 ซงเปนพนธออนแอมาตรฐานในแปลงทดสอบไมเปนโรค หรอเปนโรคไมสมาเสมอ เกบใบขาวในแปลงดกลอเชอทเปนโรคสบเปนชนเลกๆ ยาวประมาณ 2-3 เซนตเมตร โรยในแปลงทดสอบใหสมาเสมอ บนทกปฏกรยาของพนธขาวตอโรคไหมเมอขาวในแปลงทดสอบมอาย 30-45 วน โดยสงเกตอาการทปรากฏบนใบขาว และใชเปอรเซนตความเสยหายของใบขาวจากการทาลายของเชอราโรคไหมเปนหลกเกณฑในการใหคะแนนตาม Standard Evaluation System for Rice (IRRI, 2002)


การทดสอบปฏกรยาของพนธขาวตอโรคไหมระยะออกดอก ปกดาขาวสายพนธ/พนธละ 5 แถวๆ ละ 6 ตน ระยะปกดา 20x40 เซนตเมตร ปลกขาวพนธหางย 71 เปนพนธตานทานมาตรฐาน และขาวดอกมะล 105 เปนพนธออนแอมาตรฐาน เมอขาวอยในระยะตงทองทาการปลกเชอราโรคไหม โดยคดเลอกสายพนธเชอราสาเหตโรคไหมทมพนธกรรมแตกตางกน (lineage) และมความรนแรงตางกน จานวน 20 ไอโซเลท (isolate) นาเชอทเกบรกษาไวทต เยนอณหภม 4 องศาเซลเซยส มาเลยงบนอาหารสตร Potato Dextrose Agar (PDA) เพอใหเชอสรางเสนใยและปรบตว 5-7 วน ทอณหภม 25 องศาเซลเซยส ยายเชอมาเลยงบนอาหารราขาว Rice Polish Agar (RPA) เพอเพมปรมาณเสนใย 15-20 วน ทอณหภม 25 องศาเซลเซยส จนเชอเจรญ เสนใยเตมจานเลยงเชอนาใบขาวทนงฆาเชอแลวมาวางทบเสนใย บมเชอไวในทมดอณหภม 25 องศาเซลเซยส เปนเวลา 2 วน ทาการกระตนใหเชอสรางสปอรภายใตแสงฟออเรสเซนต เปนเวลา 3-4 วน จากนนจงนาเชอทสรางสปอรแลวแตละไอโซเลทมาลางเกบสปอรดวยนากลนทนงฆาเชอแลวปลอยใหเยน นาสปอรแขวนลอยทไดมาผสมรวมกนโดยปรบความเขมขนของสปอรแตละสายพนธใหไดความเขมขนเทาๆ กน และปรบความเขมขนสดทายท 25,000 สปอรตอมลลลตร เพอนาไปปลกเชอทดสอบโรคไหมคอรวง โดยฉดสปอรแขวนลอยอตรา 0.5 มลลลตรตอตน ทบรเวณกาบใบธงในระยะตงทอง จานวน 15 กอๆ ละ 7 ตน บนทกผลการทดสอบหลงปลกเชอ 7 วนตาม Standard Evaluation System for Rice (IRRI, 2002)

การทดสอบปฏกรยาของพนธขาวตอโรคขอบใบแหง ปลกขาวดวยวธการปกดาโดยใชตนกลาอาย 25 วน ปลกแบบ Systematic arrangement สายพนธละ 2 แถวๆ ละ 10 กอๆ ละ 2 ตน ระยะปกดา 25 x 25 เซนตเมตร ทก 10 สายพนธทดสอบ ปลกขาวพนธตานทานมาตรฐานคอ กข23 และพนธออนแอมาตรฐานคอ Taichung Native 1 เตรยมเชอแบคทเรยสาเหตของโรคโดยเลยงบนอาหารวน PPA เพอเปน inoculum ทใชสาหรบปลกเชอ โดยมอตราความเขมขนของสารละลายเชอท 108 เซลล เมอขาวอายประมาณ 45 วนหลงปกดา ปลกเชอแบคทเรย (inoculation) โดยวธการ clipping คอ ตดปลายใบขาวดวยกรรไกรจมในสารละลายเชอ (bacterial suspension) ทมอาย 48 ชวโมง โดยตดตาจากปลายใบประมาณ 2 เซนตเมตร บนทกผลการทดสอบหลงปลกเชอ 3 สปดาห ตาม Standard Evaluation System for Rice (IRRI, 2002)

การทดสอบคณภาพเมลดทางกายภาพและเคม และ คณภาพการส ทดสอบคณภาพเมลดทางกายภาพ ไดแก สขาวเปลอก สขาวกลอง ขนาดและรปรางของเมลด คณสมบตเมลดทางเคม ประกอบดวย ปรมาณอมโลส การสลายเมลดในดาง ความหอม และคณภาพการส

ผลการทดลองและวจารณการเปรยบเทยบผลผลตระหวางสถาน ปลกขาวทดสอบในศนยวจยขาวภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 8 แหง พ.ศ. 2556-2559 โดยปลกเปรยบเทยบกบพนธ กข6 ซงเปนขาวเหนยวอายปานกลางเหมอนกน พบวา พ.ศ. 2556 ขาวเหนยวสายพนธ RGD07585-20-B-MAS-23-1-MAS-16 ใหผลผลตเฉลย 470 กโลกรมตอไร ตากวาพนธ กข6 (491 กโลกรมตอไร) รอยละ 4 พ.ศ. 2557 ขาวเหนยวสายพนธ RGD07585-20-B-MAS-23-1-MAS-16 ใหผลผลตเฉลย 523 กโลกรมตอไร สงกวาพนธ กข6 (496 กโลกรมตอไร) รอยละ 5 แตกตางทางสถตอยางมนยสาคญ พ.ศ.2558 ขาวเหนยวสายพนธ RGD07585-20-B-MAS-23-1-MAS-16 ใหผลผลตเฉลย 538 กโลกรมตอไร ตากวาพนธ กข6 (554 กโลกรมตอไร) รอยละ 3 พ.ศ. 2559 ขาวเหนยวสายพนธ RGD07585-20-B-MAS-23-1-MAS-16 ใหผลผลตเฉลย 544 กโลกรมตอไร ตากวาพนธ กข6 (552 กโลกรมตอไร) รอยละ 1 แตไมแตกตางกนทางสถต สรปไดวาเมอปลกเปรยบเทยบ


ผลผลตระหวางสถาน ขาวเหนยวสายพนธ RGD07585-20-B-MAS-23-1-MAS-16 ใหผลผลตเฉลย 521 กโลกรมตอไร ตากวาพนธ กข6 (526 กโลกรมตอไร) รอยละ1 ขาวสายพนธนมความสงเฉลย 157 เซนตเมตร ซงเตยกวาพนธ กข6 (162 เซนตเมตร) 5 เซนตเมตร จานวนรวงเฉลย 9 รวงตอกอ (Table 1)

การเปรยบเทยบผลผลตในนาราษฎร ปลกขาวทดสอบในแปลงนาเกษตรกรจงหวดขอนแกนมหาสารคาม หนองคาย สกลนคร หนองบวลาภ บรรมย สรนทร ยโสธร และอบลราชธาน พ.ศ. 2558- 2559 พบวาในสภาพไมมโรคไหมระบาด พ.ศ. 2558 ขาวเหนยวสายพนธ RGD07585-20-B-MAS-23-1-MAS-16 ใหผลผลตเฉลย 413 กโลกรมตอไร ตากวาพนธ กข6 (425 กโลกรมตอไร) รอยละ 3 แตไมแตกตางกนทางสถต พ.ศ. 2559 ขาวเหนยวสายพนธ RGD07585-20-B-MAS-23-1-MAS-16 ใหผลผลตเฉลย 546 กโลกรมตอไร ตากวาพนธ กข6 (571 กโลกรมตอไร) รอยละ 4 สรปไดวาเมอปลกเปรยบเทยบผลผลตในนาราษฎร ขาวเหนยวสายพนธ RGD07585-20-B-MAS-23-1-MAS-16 ใหผลผลตเฉลย 546 กโลกรมตอไร ตากวาพนธ กข6 (571 กโลกรมตอไร) รอยละ 4 ขาวสายพนธนมความสงเฉลย 157 เซนตเมตร ซงเตยกวาพนธ กข6 (161 เซนตเมตร) 4 เซนตเมตร จานวนรวงเฉลย 8 รวงตอกอ (Table 2)

เสถยรภาพการใหผลผลต เมอปลกทดสอบผลผลตในศนยวจยขาวชมแพ ขอนแกน หนองคาย สกลนคร อดรธาน สรนทรนครราชสมา และอบลราชธาน รวม 8 แปลงทดลอง ในป พ.ศ. 2558 พบวาขาวเหนยวสายพนธ RGD07585-20-B-MAS-23-1-MAS-16 ใหผลผลตเฉลย 538 กโลกรมตอไร ตากวาคาเฉลยของการทดลอง (546 กโลกรมตอไร) คาสมประสทธรเกรสชน (bi) เมอสภาพแวดลอมเปลยนไปเทากบ 1.042 ns ซงไมแตกตางจาก 1 คาเบยงเบนของความผนแปรเฉลยเทากบ 1.473 ns ซงไมแตกตางจาก 0 แสดงวาขาวเหนยวสายพนธ RGD07585-20-B-MAS-23-1-MAS-16 มเสถยรภาพในการใหผลผลตสง สามารถปรบตวไดดหลายสภาพแวดลอม สวนพนธ กข6 ใหผลผลตเฉลย 554 กโลกรมตอไร มเสถยรภาพในการใหผลผลตสงเชนเดยวกน (Table 3)

ความตานทานตอโรคไหม

การทดสอบปฏกรยาของสายพนธ ขาวตอโรคไหมในระยะกลาทศนยวจยขาวหนองคาย สกลนคร อบลราชธาน และแพร ระหวาง พ.ศ. 2557-2560 พบวาขาวเหนยวสายพนธ RGD07585-20-B-MAS-23-1-

MAS-16 มความตานทานตอโรคไหมในระดบตานทานสง (HR) ถงคอนขางตานทาน (MR) ทกปและทกสถานททดสอบ สวนพนธ กข6 ออนแอ (S) ถงออนแอมาก (HS) (Table 4) ผลการทดสอบปฏกรยาตอโรคใบไหมในระยะกลา ตงแต พ.ศ. 2557-2560 ชใหเหนวาขาวเหนยวสายพนธ RGD07585-20-B-MAS-23-1-MAS-16 ตานทานตอโรคใบไหมระยะกลาดกวาพนธ กข6 เมอทดสอบปฏกรยาตอโรคไหมในระยะออกดอก ทศนยวจยขาวสกลนคร และอบลราชธาน พ.ศ. 2557-2560 พบวาขาวเหนยวสายพนธน มความตานทานตอโรคไหมในระยะออกดอกในระดบตานทาน (R) ถงคอนขางตานทาน ทกปและทกสถานททดสอบ สวนพนธ กข6 ออนแอ (S) ถงออนแอมาก (HS) (Table 4) ผลการทดสอบปฏกรยาตอโรคไหมในระยะออกดอก ตงแต พ.ศ. 2557-2560 ชใหเหนวาขาวเหนยวสายพนธ RGD07585-20-B-MAS-23-1-MAS-16 ตานทานตอโรคไหมในระยะออกดอกดกวาพนธ กข6

คณภาพเมลดทางกายภาพและเคม ขาวเหนยวสายพนธ RGD07585-20-B-MAS-23-1-MAS-16 เปลอกสนาตาล ขาวเปลอกมความยาวเฉลย 10.45 มลลเมตร กวาง 2.74 มลลเมตร หนา 2.03 มลลเมตร ขาวกลองสขาว ความยาวเฉลย 7.28 มลลเมตร กวาง 2.25 มลลเมตร หนา 1.79 มลลเมตร รปรางเมลดเรยว (อตราสวนความยาวตอความกวาง = 3.24) คณภาพการสด ไดขาวเตมเมลดและตนขาว รอยละ 50.1 (Table 5) มคาการสลายเมลดในดางท 1.4% KOH 5.0 และ 1.7% KOH 6.7 ซงแสดงวาเปนขาวทมอณหภมแปงสกตาเชนเดยวกบพนธ กข6 ไมมกลนหอม (Table 6)


Tabl

e 1

Gra

in y

ield

s of

RG

D075

85-2

0-B-

MAS

-23-

1-M

AS-1

6 an

d RD

6 fro

m in

ter-s

tatio

n yie

ld tr

ials

in N

orth

east

ern

regi

on o

f Tha

iland

dur

ing

2013

-20

16

De

signa

tion

CPA

KKN

NKI

SKN

UDN

NRM

SR

N UB

N M

eans

In

dice

s (%

)

2013

RG

D075

85-2

0-B-

MAS

-23-

1-M

AS-1

6 36

0 a

390

a 40

8 a

429

b -

57

1 a

556

a 57

6 a

470

96 R

D6 (C

K)

293

a 37

7 a

440

a 48

0 a

-

653

a 59

7 a

600

a 49

1 10

0 C

V (%

) 11

.3

8.6

7.8

7.6

-

8.4

9.3

9.7

2014

RG

D075

85-2

0-B-

MAS

-23-

1-M

AS-1

6 -

66

5 a

431

a -

54

3 a

461

a 40

0 b

600

a 52

3 10

5 R

D6 (C

K)

-

703

a 36

5 b

-

463

b 48

6 a

509

a 45

2 b

496

100

CV

(%)

-

9.0

8.6

-

5.4

10.5

6.

6 9.

7

20

15

R

GD0

7585

-20-

B-M

AS-2

3-1-

MAS

-16

589

a 49

1 a

500

a 48

6 a

699

a 60

8 a

516

a 41

3 a

538

97 R

D6 (C

K)

628

a 46

7 a

533

a 57

2 a

718

a 60

3 a

569

a 34

0 a

554

100

CV

(%)

9.1

8.7

9.0

11.9

4.

5 12

.7

9.1

12.7

20

16

R

GD0

7585

-20-

B-M

AS-2

3-1-

MAS

-16

420

a 45

5 a

281

b 62

2 a

612

a 64

0 a

479

a 84

3 a

544

99 R

D6 (C

K)

326

b 45

1 a

377

a 63

2 a

602

a 59

5 a

593

a 84

0 a

552

100

CV

(%)

8.8

9.4

11.9

8.

2 4.

7 9.

4 13

.4

8.7

Mea

ns

R

GD0

7585

-20-

B-M

AS-2

3-1-

MAS

-16

456

500

405

526

618

570

488

608

521

99 R

D6 (C

K)

416

500

429

561

594

584

567

558

526

100

Mea

ns fr

om th

e sa

me

crop

ping

sea

son

in th

e sa

me

colu

mn

follo

wed

by a

com

mon

lette

r are

not

sig

nific

antly

diff

eren

t at t

he 5

% le

vel b

y LS

DNo

te: -

= D

amag

ed fr

om g

olde

n ap

ple

snai

l, ra

t and

bird

Loca

tions

: CPA

= C

hum

Pha

e Ri

ce R

esea

rch

Cent

er, K

KN =

Kho

n Ka

en R

ice

Rese

arch

Cen

ter,

NKI =

Non

g Kh

ai R

ice

Rese

arch

Cen

ter

NR

M =

Nak

hon

Ratc

hasim

a Ri

ce R

esea

rch

Cent

er, S

KN =

Sak

on N

akho

n Ri

ce R

esea

rch

Cent

er, S

RN =

Sur

in R

ice

Rese

arch

Cen

ter

U

BN =

Ubo

n Ra

tcha

than

i Ric

e Re

sear

ch C

ente

r, UD

N =

Udon

Tha

ni R

ice

Rese

arch

Cen

ter


Tabl

e 2

Gra

in y

ield

s of

RG

D075

85-2

0-B-

MAS

-23-

1-M

AS-1

6 an

d RD

6 un

der l

eaf b

last

-free

con

ditio

ns fr

om fa

rmer

s’ fie

ld y

ield

tria

ls in

Nor

thea

ster

n re

gion

of

Thai

land

dur

ing

2011

-201

3

De

signa

tion

KKN

MKM

NK

I1

NKI2

SK

N NB

P1

NBP2

BR

M

SRN

YST

UBN

Mea

ns

Indi

ces

(%)

2015

RG

D075

85-2

0-B-

MAS

-23-

1-M

AS-1

6 -

-

-

-

-

-

-

40

0 a

-

426

a -

41

3 97

RD6

(CK)

-

-

-

-

-

-

-

44

4 a

-

406

a -

42

5 10

0CV

(%)

-

-

-

-

-

-

-

16

.0

-

10.0

-

20

16

RGD0

7585

-20-

B-M

AS-2

3-1-

MAS

-16

410

b 77

1 a

627

a 60

7 a

485

a 36

6 b

691

b 57

4 a

538

a 48

2 a

457

b 54

6 96

RD6

(CK)

48

5 a

798

a 63

0 a

533

b 49

7 a

397

a 83

9 a

585

a 55

7 a

369

b 59

1 a

571

100

CV (%

)

3.1

18

.3

4.9

5.0

22.8

4.

8 3.

0 4.

4 11

.5

10.7

7.

9

M

eans

RG

D075

85-2

0-B-

MAS

-23-

1-M

AS-1

6 41

0 77

1 62

7 60

7 48

5 36

6 69

1 48

7 53

8 45

4 45

7 53

6 95

RD6

(CK)

48

5 78

0 63

0 53

3 49

7 39

7 83

9 51

4 55

7 38

7 59

1 56

6 10

0

Mea

ns fr

om th

e sa

me

crop

ping

sea

son

in th

e sa

me

colu

mn

follo

wed

by a

com

mon

lette

r are

not

sig

nific

antly

diff

eren

t at t

he 9

5% le

vel b

y LS

DLo

catio

ns: K

KN =

Chu

m P

hae

dist

rict,

Khon

Kae

n pr

ovin

ce

NB

P2 =

Mue

ang

Nong

Bua

Lam

Phu

dist

rict,

Nong

Bua

Lam

Phu

pro

vince

MKM

= C

hian

g Yu

en d

istric

t, M

aha

Sara

kham

pro

vince

BRM

= L

am P

lai M

at d

istric

t, Bu

riram

pro

vince

NK

I1 =

Pho

n Ph

isai d

istric

t, No

ng K

hai p

rovin

ce

SR

N =

Sano

m d

istric

t, Su

rin p

rovin

ce

NK

I2 =

Mue

ang

Nong

Kha

i dist

rict,

Nong

Kha

i pro

vince

YST

= M

aha

Chan

a Ch

ai d

istric

t, Ya

soth

on p

rovin

ce

SKN

= W

anon

Niw

at d

istric

t, Sa

kon

Nakh

on p

rovin

ce

UB

N =

Khue

ang

Nai d

istric

t, Ub

on R

atch

atha

ni p

rovin

ce

NBP1

= S

i Bun

Rue

ang

dist

rict,

Nong

Bua

Lam

Phu

pro

vince


Tabl

e 3

Yie

ld s

tabi

lity (

kg/ra

i) pa

ram

eter

s of

RG

D075

85-2

0-B-

MAS

-23-

1-M

AS-1

6 co

mpa

red

with

RD6

gro

wn u

nder

8 e

nviro

nmen

ts o

f No

rthea

ster

n Th

aila

nd in

201

5

De

signa

tion

CPA

KKN

NKI

SKN

UDN

NRM

SR

N UB

N M

eans

De

v.M

S1/

b

i2/

2015

RG

D075

85-2

0-B-

MAS

-23-

1-M

AS-1

6 58

9 49

1 50

0 48

6 69

9 60

8 51

6 41

3 53

8 1

473n

s 1.

042n

sRD

6 (c

k) 6

28

467

533

572

718

603

569

340

554

1229

ns

1.3

58ns

Envir

onm

enta

l mea

ns

609

479

517

529

709

606

543

377

546

Envir

onm

enta

l inde

x 63

-6

7 -3

0 -1

7 16

3 60

-4

-1

70

1/ n

s De

viate

mea

n sq

uare

= n

ot s

igni

fican

tly fr

om 0

at 9

5% le

vel o

f con

fiden

ce

2/ n

s Re

gres

sion

coef

ficie

nt =

not

sig

nific

antly

from

1 a

t 95%

leve

l of c

onfid

ence

Loca

tions

: CP

A =

Chum

Pha

e Ri

ce R

esea

rch

Cent

er, U

DN =

Udo

n Th

ani R

ice

Rese

arch

Cen

ter,

KKN

= Kh

on K

aen

Rice

Res

earc

h Ce

nter

,

NRM

= N

akho

n Ra

tcha

sima

Rice

Res

earc

h Ce

nter

, NKI

= N

ong

Khai

Ric

e Re

sear

ch C

ente

r, SR

N =

Surin

Ric

e Re

sear

ch C

ente

r,

S

KN =

Sak

on N

akho

n Ri

ce R

esea

rch

Cent

er, U

BN =

Ubo

n Ra

tcha

than

i Ric

e Re

sear

ch C

ente

r


Table 4 Reactions to leaf blast and neck blast of RGD07585-20-B-MAS-23-1-MAS-16, tested in Rice Research Centers during 2014-2017

Reaction1/

Designation Leaf blast Neck blast PRE NKI SKN UBN SKN UBN

2014 RGD07585-20-B-MAS-23-1-MAS-16 HR HR HR HR R MR RD6 HS HS S MS HS S HY71 (Resistant check) MS MR HR - MS - SPR60 (Resistant check) - - - HR - MS KDML105 (Susceptible check) HS HS HS S HS HS2015 RGD07585-20-B-MAS-23-1-MAS-16 - HR MR MR R R RD6 - HS S HS HS HS HY71 (Resistant check) - S HR - MR - SPR60 (Resistant check) - - - HR - R KDML105 (Susceptible check) - HS HS HS HS HS2016 RGD07585-20-B-MAS-23-1-MAS-16 - HR MR MR MR MR RD6 - HS HS HS HS HS HY71 (Resistant check) - HR MS - MR - SPR60 (Resistant check) - - - R - S KDML105 (Susceptible check) - HS HS HS HS HS2017 RGD07585-20-B-MAS-23-1-MAS-16 - HR - MR MR MR RD6 - HS - HS S HS HY71 (Resistant check) - MS - - MR - SPR60 (Resistant check) - - - HR - S KDML105 (Susceptible check) - HS - HS S HS1/ Standard Evaluation System for Rice (IRRI, 2002): HR = Highly resistant, MS = Moderately susceptible, R = Resistant, S = Susceptible MR = Moderately resistant, HS = Highly susceptible Locations : CRI = Chiang Rai Rice Research Center, SKN = Sakon Nakhon Rice Research Center PRE = Phrae Rice Research Center, UBN = Ubon Ratchathani Rice Research Center NKI = Nong Khai Rice Research Center


Table 5 Grain physical properties and milling qualities of RGD07585-20-B-MAS-23-1-MAS-16 and RD6 analyzed by Pathum Thani Rice Research Center in 2015

Characteristics RGD07585-20-B-MAS-23-1-MAS-16 RD6

Color : Paddy rice Brown Straw Brown rice White WhiteGrain size (mm) Paddy rice : Length 10.45±0.26 10.24+0.24 Width 2.74±0.09 2.78+0.07 Thick 2.03±0.05 2.01+0.04 Brown rice : Length 7.28±0.21 7.15+0.19 Width 2.25±0.08 2.25+0.09 Thick 1.79±0.05 1.77+0.06 Length/width ratio 3.24±0.15 3.18+0.15 Shape Slender Slender Milled rice : Length 6.97±0.21 6.87+0.17 Width 2.14±0.06 2.17+0.06 Thick 1.72±0.06 1.69+0.06Grain weight : gram/1000 grains 28.1 27.5 kilogram/20 liters 10.8 10.9Milling quality (%) : Head rice 50.1 49.9 Husk 24.3 25.6 Bran 7.7 7.8

Shape (length/width ratio): <1.0 = round, 2.1-3.0 = medium, 1.1-2.0 = bold, >3.0 = slenderHead rice (%) : <31 = low, 41-50 = well, 31-40 = medium, > 50 = excellence


Table 6 Chemical properties and cooking qualities of RGD07585-20-B-MAS-23-1-MAS-16 and RD6 analyzed by Pathum Thani Rice Research Center in 2015

Characteristics RGD07585-20-B-MAS-23-1-MAS-16 RD6

Alkaline spreading value (1.7% KOH) 7.0 7.0Alkaline spreading value (1.4% KOH) 5.0 5.0Gelatinization temperature Low LowProtein in brown rice (%) 8.55±0 8.52±0.042-acetyl-1-pyrroline in brown rice (ppm) 0±0 3.02±0.022-acetyl-1-pyrroline in milled rice (ppm) 0±0 2.47±0.07Aroma 1 4Color 7 7Glossiness 8 8Softness 7 7Cohesiveness 8 8

Alkaline spreading value (1.7% KOH): 1–3 = high gel temperature (>75 OC), 4-5 = intermediate gel temperature (70-75 OC), 6-7 = low gel temperature (Lower than 70 OC)Aroma: 1 = non aroma, 3 = slightly aroma, 5 = moderately aroma, 7 = aroma, 9 = strong aromaColor: 1 = dull, 3 = yellow, 5 = light yellow, 7 = creamy white, 9 = very whiteGlossiness: 1 = opaque, 3 = quite opaque, 5 = slightly shiny , 7 = moderately shiny , 9 = very shiny Softness: 1 = hard, 3 = moderately hard, 5 = moderately soft, 7 = soft, 9 = very softCohesiveness: 1 = well separate, 3 = slightly separate, 5 = slightly sticky, 7 = sticky, 9 = very sticky


ลกษณะประจาพนธ 1. ลกษณะทางสณฐานวทยาและลกษณะทางการเกษตร ประเภท ไวตอชวงแสง วนออกดอก 50 เปอรเซนต 20 ตลาคม วนสกแก (วนเกบเกยว) 21 พฤศจกายน ลาตน : ทรงกอ (ระยะออกดอก 50%) ตง ความสง (หลงออกดอก 20-25 วน วดถงปลายรวง) 144 เซนตเมตร สของปลอง (ระยะออกดอก 50%) เหลองออน ความแขง (หลงออกดอก 20-25 วน) แขงมาก ใบ : สของแผนใบ (ระยะแตกกอเตมท) เขยว สของกาบใบ (ระยะแตกกอเตมท) เขยว มมปลายใบ (ระยะแตกกอเตมท) มหลายแบบปนกน การมขนบนแผนใบ (ระยะแตกกอเตมท) มขน ความยาว (หลงออกดอก 20-25 วน) 52.1 เซนตเมตร ความกวาง (หลงออกดอก 20-25 วน) 1.20 เซนตเมตร การแกของใบ (ระยะเกบเกยว) แกเรว ลนใบ : (ระยะแตกกอเตมท) ส ขาว รปราง มสองยอด ความยาว 20.2 มลลเมตร หใบ : เขยวออน ขอตอใบ : เขยวออน ใบธง : (หลงออกดอก 20-25 วน) มมใบธง เปนแนวนอน ความยาว 41.2 เซนตเมตร ความกวาง 1.34 เซนตเมตร รวง : ความยาว (ระยะเกบเกยว) 26.7 เซนตเมตร ลกษณะรวง (หลงออกดอก 20-25 วน) ปานกลาง การแตกระแง (หลงออกดอก 20-25 วน) ปานกลาง การยดของคอรวง (หลงออกดอก 20-25 วน) คอรวงยาว จานวนเมลดดตอรวง 171 เมลด การตดเมลด ด (93.5 %) การรวงของเมลด รวงงาย การนวด งาย จานวนรวงตอกอ 8 รวง


ดอก : (ระยะออกดอก 50%) สของยอดเกสรตวเมย ขาว สของปลายยอดดอก ขาว เมลด : (ระยะหลงเกบเกยว) หางขาว ไมม สของยอดเมลด นาตาล ขนบนเปลอกเมลด ขนสน ความยาวกลบรองดอก 2.25 มลลเมตร สของกลบรองดอก ฟาง นาหนกขาวเปลอก 1,000 เมลด 28.1 กรม นาหนกขาวเปลอกตอถง 10.8 กโลกรม ระยะพกตว 5 สปดาห 2. คณภาพเมลด 2.1 คณภาพเมลดทางกายภาพ สของเปลอกเมลด นาตาล สของขาวกลอง ขาว ชนดของขาว ขาวเหนยว ขนาดของเมลดขาวเปลอก ยาว 10.45 มลลเมตร กวาง 2.74 มลลเมตร หนา 2.03 มลลเมตร ขนาดของเมลดขาวกลอง ยาว 7.28 มลลเมตร กวาง 2.25 มลลเมตร หนา 1.79 มลลเมตร อตราสวนความยาว/ความกวาง 3.24 รปราง เรยว ขนาดของเมลดขาวสาร ยาว 6.97 มลลเมตร กวาง 2.14 มลลเมตร หนา 1.72 มลลเมตร (โดยใชเครองขด Mc.Gill เบอร 2 นาน 1 นาท) 2.2 คณภาพการส ขาวเตมเมลดและตนขาว 50.1 เปอรเซนต แกลบ 24.3 เปอรเซนต รา 7.7 เปอรเซนต 2.3 คณภาพเมลดทางเคม ปรมาณโปรตนในขาวกลอง 8.55 เปอรเซนต คาการสลายเมลดในดาง (1.7% KOH) 7.00 คาการสลายเมลดในดาง (1.4% KOH) 5.00 อณหภมแปงสก (ประเมนจากคาการสลายเมลดในดาง) ตา


ปรมาณสาร 2-acetyl-1-pyrroline ในขาวกลอง 0 ppm ปรมาณสาร 2-acetyl-1-pyrroline ในขาวสาร 0 ppm 2.4 คณภาพการหงตมและรบประทาน การนงขาวเหนยว เวลาแช 12 ชวโมง เวลานง 30 นาท ประเมนคณภาพขาวสกทางประสาทสมผส กลนหอม ไมหอม (1) ความขาว ขาวนวล (7) ความเลอมมน คอนขางมน (8) ความนม นม (7) ความเหนยว (การเกาะตวของขาวสก) เหนยว (8)

สรปผลการทดลอง ขาวเหนยวสายพนธ RGD07585-20-B-MAS-23-1-MAS-1 เปนขาวเหนยวไวตอชวงแสง อายปานกลาง ออกดอกประมาณวนท 20 ตลาคม เกบเกยวประมาณวนท 21 พฤศจกายน ความสงเฉลย 157 เซนตเมตร ลาตนแขง จานวน 8 รวงตอกอ ใหผลผลตเฉลยในสภาพแปลงทดลองของศนยวจยขาว 521 กโลกรมตอไร ในสภาพทไมมโรคไหมระบาดใหผลผลตตากวาพนธ กข6 รอยละ 1 เปลอกสนาตาล เมลดขาวกลองยาว 7.28 มลลเมตร รปรางเรยว คณภาพการสด ไดขาวเตมเมลดและตนขาว รอยละ 50.1 อณหภมแปงสกตา ขาวนงสกเหนยว นม ไมมกลนหอม ลกษณะเดนคอตานทานตอโรคใบไหมและไหมคอรวง คณภาพการหงตมและรบประทานด

คาขอบคณ คณะผ ดาเนนงานขอขอบคณ ศนยวจยขาวปทมธานทใหความอนเคราะหวเคราะหคณภาพเมลดทางกายภาพ คณสมบตทางเคม และคณภาพการหงตมและรบประทาน

เอกสารอางองวชระ ภรวโรจนกล. 2542. ปจจยสงแวดลอมและการปรบปรงพนธ ขาวตานทานโรคแมลง. ศนยวจยขาวปทมธาน

สถาบนวจยขาว. กรมวชาการเกษตร. 200 หนา.สมศกด ทองดแท. 2543. โรค แมลง และสตวศตรขาวและการปองกนกาจด. กลมอารกขาขาว ศนยวจยขาวปทมธาน

อาเภอธญบร จงหวดปทมธาน. 110 หนา.

Chuwa, C. J., R. B. Mabagala and M.S.O.W. Reuben. 2015. Assessment of Grain Yield Losses Caused by Rice Blast Disease in Major Rice Growing Areas in Tanzania. International Journal of Sicience and Research. 4:2211-2218.

Hai, L.H., P.V. Kim, P.V. Du, T.T.T. Thuy and D.N, Thanh. 2007. Grain yield and grain milling quality as affected by rice blast disease (Pyricularia grisea ) at My Thanh Nam, Cai Lay, TienGiang. Omonrice. 15:102-107.

IRRI. 2002. Standard Evaluation System for Rice (SES). IRRI (International Rice Research Institute). Los Baños, Philippines.

Kahn, R.P. and J.L. Libby. 1958. The effect of environmental factors and plant age on the infection of rice by

the blast fungus Pyricularia oryzae. Phytopathology. 48:25-30.


Kasaka, T. 1969. Control of rice diseases with resistant varieties. Agriculture and Horticulture. 44:230-242.Katsube, T., and Y. Koshimizu. 1970. Influence of blast disease on harvests of rice plants. 1. Effect of panicle

infection on yield components and quality. Bull. Tohoku Agric. Expt. Sta. 39: 55-96.Nalley, L., F. Tsiboe, A. Durand-Morat, A. Shew and G. Thoma. 2016. Economic and environmental impact

of rice blast pathogen (Magnaporthe oryzae) alleviation in the United States. DOI: 10.137/journal.pone.0167295.

Ou, S.H. 1980. Pathogen variability and host resistance in rice blast disease. Annu. Rev. Phytopathol. 18, 167–187.

รายชอคณะทางานโครงการวจยและพฒนาพนธขาวนานาฝนภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ศนยวจยขาวหนองคาย นายสมใจ สาลโท นายวระศกด หอมสมบต นางสาวนภสร แกววเศษ นางสาวกรวรรณ มวงศร นางเรณ จาปาเกต นางสาวพธชาต ศรพนม นายชรนทร แกวคาแจง นายรงฤด ทณทะรกษ ศนยวจยขาวสกลนคร

นายสรเชษฐ ชามนตร นายจรวฒ ภาสดา นางสาวสกญญา กรานโต นางอรสา วงษเกษม นางสาวพชราภรณ รกชม นางสาวองคณา กนทาจนทร นายวนชน ขนโอราฬ นายพทยา หอมแพน ศนยวจยขาวสรนทร นายอภชาต สายยศ นางสาวรฐธภา ธนารกษ นายธาน ชนบาน ศนยวจยขาวชมแพ นางสาวสพฒนา บรรตน นางสาวธญวราภรณ ปรงฆอง นายรณชย ชางศร ศนยวจยขาวนครราชสมา นางสาวปรชาต คงสวรรณ นายพษณ หนตง ศนยวจยขาวขอนแกน

นางจรญจต เพงรตน นายอฒพล สวรรณวงศ นายพศาล กองหาโคตร นางสาวจงใจ มะปะเข นายสรยทธ ทรงอาจ นางสาวสนสา ศรนาค ศนยวจยขาวอดรธาน นายสขวทยา ภาโสภะ นางชนะ ศรสมภาร นายยศพร ตนสมรส นายปญญา คาแสนพนธ

ศนยวจยขาวอบลราชธาน นายอนชาต คชสถตย นางอไรวรรณ คชสถตย นางสาวธนาภา สมใจ นางกฤษณา สดทะสาร นางสาววรงครตน พมพแสน นางกฤษณา สตยากล นางราน เมตตาจตร นางสาวศภลกษณา หลาจนทก กองวจยและพฒนาขาว นางกาญจนา กลาแขง นายสนยม ตาปราบ นายมงคล ประสานสงห ศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพแหงชาต นายธรยทธ ต จนดา นางสาวศรพร กออนทรศกด


ภาคแผนภาพ


1) ศนยวจยขาวชมแพ อ.ชมแพ จ.ขอนแกน 40130 โทรศพท 0-4331-1155

Chum Phae Rice Research Center, Chum Phae, Khon Kaen 40130 Tel. 0-4331-11552) ภาควชาเภสชวทยา คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน อ.เมอง จ.ขอนแกน 40002 โทรศพท 0-4334-8397

Department of Pharmacology, Faculty of Medicine, Khon Kaen University, Muang, Khon Kaen 40002 Tel. 0-4334-8397

ผลของสารสกดจากราขาวพนธ กข69 (ทบทมชมแพ) ตอนาตาลในเลอดและคลอเลสเตอรอลในสตวทดลอง

Effects of RD69 (Tubtim Chum Phae) Rice Bran Extract on Blood Sugar and Total Cholesterol in Mice

ธญวราภรณ ปรงฆอง1) พชรวลย ปนเหนงเพชร2) บญเกด คงยงยศ2) ปณต ตงสจรต2) รณชย ชางศร1)

Tunvaraporn Proongkhong1) Patchareewan Pannangpetch2) Bunkerd Kongyingyoes2) Panot Tangsacharit2) Ronnachai Changsri1)

Abstract RD69 (Tubtim Chum Phae) is a non-glutinous rice variety with a red pericarp which contains higher levels of antioxidants and flavonoids to counter act free radicals and is likely to be benefits in protecting the neurons from oxidative stress. This research aimed to study the effect of Tubtim Chum Phae extract (TC extract) on blood sugar and lipid levels as well as the insulin resistance. This study was performed at the Department of Pharmacology, Faculty of Medicine, Khon Kaen University in 2017. This study aimed to investigate the effects of rice bran hydrolysates (RBH, 250 mg/kg body weight per day) and ethanol-water rice bran extract (EWE, 250 and 500 mg/kg body weight per day) compared with distilled water and pioglitazone intake (10 mg/kg body weight per day) on type-2 diabetes with hyperlipidemia in mice over a 4-week period. Body weight, oral glucose tolerance test (OGTT) and blood fat level (LDL-cholesterol, HDL-cholesterol and triglyceride) were thoroughly evaluated. Results showed that RBH and EWE-fed mice weighed less than their respective controls (distilled water and pioglitazone intake). As expected, both RBH and EWE derived from TC extract can reduce blood sugar level and effectively boost insulin response in mice with type-2 diabetes. Furthermore, it has been clearly shown that EWE (250 and 500 mg/kg body weight per day) reduced the level of triglyceride in mice with type-2 diabetes and hypertriglyceridemia. Further studies are required to understand the underlying mechanism and clarify the precise roles TC extract on type-2 diabetes with hyperlipidemia.Keywords: RD69 (Tubtim Chum Phae), diabetic, hyperlipidimic, insulin resistance syndrome

บทคดยอ กข69 (ทบทมชมแพ) เปนขาวเจาทมเยอหมเมลดสแดง มสารตานอนมลอสระในกลมโพลฟนอล และ ฟลาโวนอยด มฤทธตานอนมลอสระสง สามารถปองกนโรคไมตดตอทสาคญ งานวจยนเปนการทดสอบสารสกดจากราขาว กข69 (ทบทมชมแพ) ตอระดบนาตาล และไขมน ซงสอถงภาวะนาตาล และไขมนในเลอดสง ตลอดจน


ผลตอภาวะดอตออนซลน ดาเนนการทภาควชาเภสชวทยา คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน และศนยสตวทดลองภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มหาวทยาลยขอนแกน ในป พ.ศ. 2560 โดยการปอนสารสกดจากราขาวใหแกสตวทดลองทถกเหนยวนาใหอยในภาวะเบาหวานชนดท 2 และไขมนสง สารสกดทใชไดแกสารสกดราขาวไฮโดรไลเสท (Rice bran hydrolysates: RBH) ขนาด 250 มลลกรมตอกโลกรมนาหนกตวตอวน และสารสกดจากกากราขาวทสกดดวยเอทานอล (Ethanol-water rice bran extract: EWE) ขนาด 250 และ 500 มลลกรมตอกโลกรมนาหนกตวตอวน เปรยบเทยบกบการปอนนากลน และการปอน pioglitazone ขนาด 10 มลลกรมตอกโลกรมนาหนกตวตอวน ตดตอกนเปนเวลานาน 4 สปดาห แลวตรวจสอบ 1) การเพมขนของนาหนกตวของสตวทดลอง 2) ประเมนฤทธในการควบคมระดบนาตาลในเลอดเมอมระดบนาตาลในเลอดสงเฉยบพลน (oral glucose tolerance test: OGTT) เพอประเมนภาวะดอตออนซลนโดยการตรวจวดระดบนาตาลในเลอดหลงปอนนาตาลกลโคส 3) ระดบนาตาลในเลอด และตรวจระดบไขมน (LDL-cholesterol, HDL-cholesterol และ triglyceride) ผลการวจยพบวา 1) การปอน RBH ขนาด 250 มลลกรมตอกโลกรมนาหนกตวตอวน และ EWE ทงขนาด 250 และ 500 มลลกรมตอกโลกรมนาหนกตวตอวน ทาใหนาหนกสตวทดลองเพมขนนอยกวาการปอนนากลน โดยเรมเหนผลตงแตสปดาหทสอง และชดเจนในสปดาหท 3 และ 4 2) RBH และ EWE จากราขาว กข69 (ทบทมชมแพ) ทกขนาด สามารถลดระดบนาตาลในเลอดของสตวทดลองทมภาวะเบาหวาน หรอมความผดปกตของการควบคมระดบนาตาลในเลอดได 3) การปอน RBH ขนาด 250 มลลกรมตอกโลกรมนาหนกตวตอวน และ EWE ทงขนาด 250 และ 500 มลลกรมตอกโลกรมนาหนกตวตอวน ตดตอกน 4 สปดาห ชวยใหการควบคมระดบนาตาลทสญเสยไปกลบมาดขน หรอมฤทธชวยใหการตอบสนองตออนซลนดขน หรอลดภาวะดอตออนซลนในโรคเบาหวานชนดท 2 4) EWE ทงขนาด 250 และ 500 มลลกรมตอกโลกรมนาหนกตวตอวน มฤทธในการลดระดบไขมนชนด triglyceride ในเลอดของสตวทดลองทมภาวะเบาหวานชนดท 2 และม hypertriglyceridemia รวมดวย แมวา RBH ไมมฤทธเปลยนแปลงระดบไขมนกตาม งานวจยนจาเปนตองมการศกษาในแงของกลไกการออกฤทธในเชงลกตอไปคาสาคญ: กข69 (ทบทมชมแพ) ภาวะเบาหวาน ภาวะไขมนในเลอดสง ภาวะดอตออนซลน


1) ศนยวจยขาวชมแพ อ.ชมแพ จ.ขอนแกน 40130 โทรศพท 0-4331-1155

Chum Phae Rice Research Center, Chum Phae, Khon Kaen 40130 Tel. 0-4331-11552) ภาควชาเภสชวทยา คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน อ.เมอง จ.ขอนแกน 40002 โทรศพท 0-4334-8397

Department of Pharmacology, Faculty of Medicine, Khon Kaen University, Muang, Khon Kaen 40002 Tel.0-4334-8397

ผลของสารสกดจากพนธขาว กข69 (ทบทมชมแพ) ตอโรคซมเศรา วตกกงวล และความจาเสอมในสตวทดลอง

Effects of RD69 (Tubtim Chum Phae) Extract on Depression, Anxiety, and Learning and Memory in Mice

ธญวราภรณ ปรงฆอง1) จนตนา สตยาศย2) รณชย ชางศร1) Tunvaraporn Proongkhong1) Jintana Sattayasai2) Ronnachai Changsri1)

Abstract RD69 (Tubtim Chum Phae) is a non-glutinous rice variety with a red pericarp which contains higher levels of antioxidants and flavonoids to counter act free radicals and is likely to be benefits in protecting the neurons from oxidative stress. This research aimed to investigate the effect of dried Tubtim Chum Phae extract (2.2968% TC extract) on depression, anxiety and dementia. This study was performed at the Department of Pharmacology, Faculty of Medicine, Khon Kaen University in 2017. In an experiment, mice were fed by a control diet (10 mg/kg body weight of desipramine and 5 ml/kg body weight of distilled water) or TC extract with varying amount of 90, 180, 270 and 360 mg/kg body weight at 1, 7, 14 and 21 days. The forced swim test (FST) was performed after the treatment in comparing with the control group. Results showed that TC extract fed mice had significantly lower of the time spent in open arms compared with the control group. Elevated plus maze test in relieving anxiety in mice was performed after TC extract treatments to compare with the control group (1 mg/kg body weight of diazepam and 5 ml/kg body weight of distilled water). The timing of TC extract fed mice (7, 14 and 1 days) in the open arms was significantly higher than that of the control group and was more effective than diazepam in testing for learning and memory Additionally, scopolamine (Sco) was injected into the mice after 26 days TC extract feeding which resulted in a loss of memory. Morris water maze was employed to test learning and memory. Results showed that the TC extract fed mice at doses of 90 and 180 mg/kg body weight could regain the memory loss and had a significant increase the memory which clearly revealed the effects of TC on preventing spatial memory impairment caused by Sco. Keywords: RD69 (Tubtim Chum Phae), depression, anxiety, learning and memory


บทคดยอ กข69 (ทบทมชมแพ) เปนขาวเจาทมเยอหมเมลดสแดง ทมสารตานอนมลอสระในกลมฟนอลก และ ฟลาโวนอยดสง มฤทธตานอนมลอสระสง มแนวโนมทนาจะมประโยชนในการปกปองเซลลประสาทจากภาวะเคนทางออกซเดชนได งานวจยครงนเปนการศกษาผลของสารสกดจากขาวทบทมชมแพ (Tubtim Chum Phae Extract: TC Extract) แบบแหงทมรอยละของสารสกด 2.2968 เมอเทยบจากนาหนกเมลดขาวตงตน ตอโรคซมเศรา วตกกงวล และความจาเสอม ดาเนนการใน พ.ศ. 2560 ทภาควชาเภสชวทยา คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน และศนยสตวทดลองภาคตะวนออกเฉยงเหนอ โดยใชสาร TC Extract สาหรบทดสอบแตละกลมโรคในสตวทดลอง แบงเปน 4 ขนาด ไดแก 90 180 270 และ 360 มลลกรมตอกโลกรมนาหนกตว การทดสอบตอภาวะซมเศราโดยวธ Forced swim test หลงจากการปอน TC Extract เปรยบเทยบกบกลมควบคมคอการปอนยารกษาภาวะซมเศรา desipramine ขนาด 10 มลลกรมตอกโลกรมนาหนกตว และการปอนนากลนขนาด 5 มลลลตรตอกโลกรมนาหนกตว ตดตอกนเปนเวลา 1 7 14 และ 21 วน พบวา TC Extract ทง 4 ขนาด สามารถลดเวลาทสตวทดลองไมเคลอนไหวไดอยางมนยสาคญทางสถตในทกชวงเวลาทปอน โดย TC Extract ขนาด 180 และ 270 มลลกรมตอกโลกรมนาหนกตวใหผลดกวายา desipramine การทดสอบตอความวตกกงวลโดยวธ Elevated plus maze test ในสตวทดลองหลงปอน TC Extract 4 ขนาด เปรยบเทยบกบกลมควบคมคอการปอนยา diazepam ขนาด 1 มลลกรมตอกโลกรมนาหนกตว และการปอนนากลนขนาด 5 มลลลตรตอกโลกรมนาหนกตว ตดตอกนเปนเวลา 1 7 14 และ 21 วน พบวา TC Extract ขนาด 90 และ 180 มลลกรมตอกโลกรมนาหนกตว สามารถเพมเวลาทสตวทดลองอยในแขนเปดมากกวากลมควบคมอยางมนยสาคญทางสถต ในวนท 7 14 และ 21 วน และยงมผลดกวายา diazepam ในการทดสอบตอการเรยนรและความจา สตวทดลองทถกปอน TC Extract 4 ขนาด และนากลนขนาด 5 มลลลตรตอกโลกรมนาหนกตว ตดตอกนเปนเวลา 26 วน โดยแบงออกเปน 2 กลม กลมแรกฉดยา scopolamine (Sco) ทมผลทาใหสญเสยความจา 1 มลลกรมตอกโลกรมนาหนกตว กลมทสองฉดนากลนขนาด 5 มลลลตรตอกโลกรมนาหนกตว พบวา TC Extract ขนาด 90 และ 180 มลลกรมตอกโลกรมนาหนกตว สามารถแกไขผลของยา Sco ททาลายความจาได ทงยงสามารถเพมความจาไดอยางมนยสาคญทางสถต เมอเทยบกบกลมทไดรบยา Sco เพยงอยางเดยว และการทดสอบความจา โดยวธ Morris water maze test พบวา TC Extract ขนาด 90 หรอ 180 มลลกรมตอกโลกรมนาหนกตว สามารถตานฤทธของยา Sco ได เมอเทยบกบกลมทไดรบยา Sco เพยงอยางเดยว แสดงวา TC Extract สามารถปองกนการเกดการสญเสยความจาเกยวกบระยะทางสงแวดลอม (spatial memory impairment) ทเกดจาก ยา Sco ไดคาสาคญ: กข69 (ทบทมชมแพ) โรคซมเศรา โรควตกกงวล โรคความจาเสอม


การพฒนาตอยอดผลตภณฑแปรรปขาว เครองดมนาสมสายชหมกผสมลกหมอนเพอสขภาพ (Mulberry Vinegar Drink)

Development of Rice Processing Products “Mulberry Vinegar Drink” จรญจต เพงรตน1) สคนธ ทวมมา2) ประมวล ไทรทอง3) ยทธจกร ชาวกะมด1)

Jaranjit Phengrat1) Sukon Thumma2) Pramuan Saithong3) Yutthajak Chawkamud1)

Abstract Khon Kaen Rice Research Center together with the Division of Rice Product Development and Institute of Food Research and Product Development (IFRPD), Kasetsart University had carried the project on developing rice products at Phayakkhaphum Phisai District, Maha Sarakham Province. According to the groups of farmer in this area who grew Hom Mali Rice (Khao Dawk Mali 105 variety), there was high amount of broken rice found during rice milling process. This by-product was sold with low cost for making rice soup. This research aimed to make the value added of Hom Mali broken rice. Mulberry Vinegar Drink was invented and developed from the study of Dr. Pramuan Saithong of the IFRPD. This process involved fermentation of Hom Mali broken rice using enzymes. Then fermented rice wine with 12-13% alcohol was obtained. After that rice wine was fermented using liquid enzyme for fermentation as a vinegar. The rice fermented vinegar was a clear liquid and sour taste as acetic acid. It was used as a food flavoring for salad dressing, pickle process and when dilute and mix with fruit juice given delicious drink. Its health benefits included accelerated fat burning, inhibit the bacteria in the body, well sleep when mixed with honey, treat sore throat, and also helps blood circutatory system. From the development of this product, the training course was conducted at Ban Gao Noi farmers group, Phayakkhaphum Phisai District. Thirty farmers were trained and developed the prototype product using mulberry growing in this local area. Mulberry was extracted to concentrated mulberry juice and mixed with rice vinegar to flavor the taste. Currently, this product is under the process of Food and Drug Administration (FDA) registration. After received the FDA certificate, it will be able to produce commercially. Keywords: rice, vinegar, mulberry

1) ศนยวจยขาวขอนแกน อ.เมอง จ.ขอนแกน 40000 โทรศพท 0-4324-1740 Khon Kaen Rice Research Center, Mueang, Khon Kaen, 40000 Tel. 0-4324-17402) กองพฒนาผลตภณฑขาว กรมการขาว แขวงลาดยาว เขตจตจกร กรงเทพมหานคร 02-561-5253 Division of Rice Product Development, Rice Department, Chatuchak, Bangkok, Tel. 02-561-52533) สถาบนคนควาและพฒนาผลตภณฑอาหาร มหาวทยาลยเกษตรศาตร กรงเทพมหานคร 02-942-8629-35

Department of Applied Microbiology Institute of Food Research and Product Development (IFRPD), Kasetsart University, Bangkok, 02-942-8629-35


บทคดยอ ศนยวจยขาวขอนแกน รวมกบกองพฒนาผลตภณฑขาว และสถาบนคนควาและพฒนาผลตภณฑอาหาร มหาวทยาลยเกษตรศาตร ภายใตโครงการพฒนาตอยอดผลตภณฑขาว พบวา กลมเกษตรกรบานเกานอย อาเภอพยคฆภมพสย จงหวดมหาสารคาม นน เมอเรมกระบวนการสขาวขาวดอกมะล 105 เปนขาวสารและคดขนาดคณภาพเมลดพนธขาวนน จะไดปลายขาวเปนจานวนมาก ซงจะมพอคามารบซอในราคาถกเพอนาไปทาโจก ดงนน คณะทางาน จงนาปลายขาวขาวดอกมะล 105 มาสรางมลคาเพม โดยการตอยอดเปนผลตภณฑเครองดมนาสมสายชหมกผสมนาลกหมอน ซงคดคนและพฒนาสตรตนแบบเครองดมนาสมสายชหมก โดย ดร.ประมวล ไทรทอง จากสถาบนคนควาและพฒนาผลตภณฑอาหาร มหาวทยาลยเกษตรศาตร ขนตอนโดยการนาปลายขาวพนธขาวดอกมะล 105 มาหมกใหเปนไวนขาวดวยเอนไซม ซงจะไดไวนขาวทมแอลกอฮอล 12-13% จากนนนาไวนขาวทไดมาหมกกบกลาเชอชนดเหลวสาหรบหมกใหเปนหวเชอนาสมสายช ซงนาสมสายชหมกจากขาวทได จะมลกษณะเปนของเหลวใสและมรสเปรยวของกรดอะซตก (Acetic acid) หรอทเรยกวากรดนาสม ซงจะใชเปนสารปรงแตงรสอาหาร เตรยมนาสลด หรอผกดอง และเมอนามาผานขนตอนการเจอจางและผสมกบนาผลไมจะทาใหไดเครองดมทมรสชาตอรอย และมประโยชนตอสขภาพ คอ ชวยเรงการเผาผลาญไขมน ทาลายเชอแบคทเรยในรางกาย เมอผสมนาผงจะชวยใหนอนหลบดขน รกษาอาการเจบคอ และเพมการไหลเวยนของเลอดในรางกาย จากการพฒนาตอยอดผลตภณฑ ดงกลาว ไดฝกอบรมใหกลมเกษตรกรบานเกานอย อาเภอพยคฆภมพสย จงหวดมหาสารคาม จานวน 30 คน พฒนาผลตภณฑตนแบบ ซงปจจบนทางกลมไดนาลกหมอนซงปลกทวไปในทองถนมาสกดเปนนาลกหมอนเขมขนและนามาผสมกบนาสมสายชหมกทาใหมรสชาตอรอยมากยงขน โดยขณะนอยระหวางรอเลขทผลตภณฑอาหารและยา (อย.) ซงหากไดรบแลวทางกลมจะสามารถพฒนาผลตภณฑนในขนตอนสาหรบจาหนายใหผบรโภคตอไป คาสาคญ: ขาว นาสมสายชหมก ลกหมอน


1) ศนยวจยขาวปทมธาน อ.ธญบร จ.ปทมธาน 12110 โทรศพท 0-2577-1688-9

Pathum Thani Rice Research Center, Thanyaburi, Pathum Thani 12110 Tel. 0-2577-1688-92) กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900 โทรศพท 0-2579-7559 Division of Rice Research and Development, Rice Department, Chatuchak, Bangkok, 10900 Tel. 0-2579-75593) สถาบนวทยาศาสตรขาวแหงชาต อ.เมอง จ.สพรรณบร 72000 โทรศพท 0-3555-5276 Thailand Rice Science Institute, Mueang, Suphan Buri 72000 Tel. 0-3555-5340

การพฒนาขาวพรอมบรโภคบรรจในภาชนะชนดออนตวDevelopment of Ready to Eat Cooked Rice in Retort Pouch

วชร สขววฒน1) สนนทา วงศปยชน1) ปราณ มณนล1) ดวงดาว ทองเผอก1) องศธรย วสสณห2) สพรรณการ ปกเคธาต2) รตนวรรณ จนทรศศธร3) ผกามาศ วงศเตย3) อสมาภรณ จตตพรพงษ3)

Watcharee Sukviwat1) Sunanta Wongpiyachon1) Pranee Maneenin1) Doungdao Thongphueak1) Angsutorn Wasusun2) Supannikar Pakkethati3) Rattanawan Jansasithorn3)

Pakamas Wongtay3) Asamaporn Jatupornpong3)

Abstract The development of ready-to-eat cooked rice in retort pouch was conducted in 2017 at Pathum Thani Rice Research Center. Four varieties of grain rice were used in this experiment. Khao Niaw Leum Pua and Sang Yod Phatthalung were studies as brown rice. Khao Dawk Mali 105 and Jek Chuey 1 were studies as white rice. The retort pouch consisting of laminated aluminum foil (Pet12/NY15/AL7/CPP70) with the size of 160x110x55 mm was used. In this study, each retort pouch contained 60 grams of grain rice and followed ready-to-eat cooked rice retort process. The process started by washing rice samples, drained out water and filled in pouch. Then each pouch was added with water as the rice:water ratio of 1:1.0, 1:1.4, 1:1.0 and 1:1.7 for Khao Niaw Leum Pua, Song Yod Phatthalung, KDML105 and Jek Chuey 1, respectively. Prior to next processing step, Sang Yod Phatthalung rice samples were soaked in water for 1 hour and 20 ml of 5% glutinous starch solution was added in each Jek Chuey 1 pouches. After that, each rice sample pouches were streamed for 15, 15, 8 and 14 minutes, respectively. All pouches were hot sealed and sterilized using water spray report (MT STERILIZER model WSR 260-020251) at 120°C for 14 minutes (brown rice) and 12 minute (white rice). The properties of ready-to-eat rice products were similar to new cooked rice and also microbial safe. Keyword: ready to eat cooked rice, retort pouch, Khao Niaw Leum Pua, Sang Yod Phatthalung, Khao Dawk Mali 105, Jek Chuey 1

บทคดยอ ทาการพฒนาขาวพรอมบรโภคบรรจในภาชนะชนดออนตว ทศนยวจยขาวปทมธาน ดาเนนการในป พ.ศ. 2560 ทาการศกษาขาวจานวน 4 พนธ คอ ขาวเหนยวลมผว สงขหยดพทลง ขาวดอกมะล 105 และเจกเชย 1 โดยขาวเหนยวลมผว และสงขหยดพทลง ซงเปนขาวส ทาการศกษาในรปขาวกลอง ขาวดอกมะล 105 และเจกเชย 1 ทาการศกษาในรปขาวขาว สาหรบภาชนะบรรจเปนถง laminated aluminum foil (PET12/NY15/AL7/CPP70) ขนาด 160 x 110 x 50 มลลเมตร ในการศกษาขาวแตละพนธ ใชขาวปรมาณ 60 กรมตอถง ขนตอนการผลตขาว


พรอมบรโภคบรรจในภาชนะชนดออนตว นาขาวมาลางนาแลวทาใหสะเดดนา บรรจขาวใสในถง เตมนาในอตราสวน ขาว : นา ดงน 1:1.0, 1:1.4, 1:1.0 และ 1:1.7 เทา โดยนาหนก ตามลาดบ ถาเปนขาวสงขหยดพทลง ตองแชขาวนาน 1 ชวโมง สวนขาวเจกเชย 1 มการเตมนาแปงขาวเหนยวสกความเขมขนรอยละ 5 ปรมาณ 20 มลลลตร ตอถง จากนนนาถงขาวไปนงดวยไอนาเดอด เปนเวลานาน 15 15 8 และ 14 นาท ตามลาดบ ทาการปดผนกถงทนทขณะรอน ทาการฆาเชอดวยเครอง water spray retort ยหอ MT STERILIZERS รน WSR 260-020251 ทอณหภม 120 องศาเซลเซยส สาหรบเวลาทใชในการฆาเชอ พบวาในกลมขาวกลอง ใชเวลานาน 14 นาท ในกลมขาวขาว ใชเวลานาน 12 นาท ผลตภณฑทไดมลกษณะใกลเคยงขาวสกหงใหม และปลอดภยจากเชอจลนทรย คาสาคญ: ขาวพรอมบรโภค ภาชนะชนดออนตว ขาวเหนยวดาลมผว สงขหยดพทลง ขาวดอกมะล 105 เจกเชย 1


1) ศนยวจยขาวปราจนบร อ.บานสราง จ.ปราจนบร 25150 โทรศพท 0-3727-1385

Prachin Buri Rice Research Center, Ban Sang, Prachin Buri 25150 Tel. 0-3727-13852) ศนยวจยขาวชยนาท อ.เมอง จ.ชยนาท 17000 โทรศพท 0-5641-1733 Chai Nat Rice Research Center, Mueang, Chai Nat 17000 Tel. 0-5641-1733 3) ศนยวจยขาวอบลราชธาน อ.เมอง จ.อบลราชธาน 34000 โทรศพท 0-4534-4104

Ubon Ratchathani Rice Research Center, Mueang, Ubon Ratchathani 34000 Tel. 0-4534-41044) สานกวทยาศาสตรเพอการพฒนาทดน กรมพฒนาทดน เขตจตจกร กรงเทพมหานคร 10900 โทรศพท 0-2561-4179 Office of Science for Land Development, Land Development Department, Chatuchak, Bangkok 10900

Tel.0-2561-4179

การจดการการผลตขาวทเหมาะสมเพอลดการสะสมของสารหนในนาขาวทปลกในภาคกลาง

Appropriate Rice Production Management to Reduce Arsenic Accumulation in Paddy Field, in Central

เบญจมาส รสโสภา1) สมตรา จนเนยม1) ดวงพร วธรจตต2) ชษณชา บดดาบญ3) อรทย ศกรยพงศ4) นภสสร โนตศร4)

Benjamas Rossopa1) Sumittra Channaim1) Duangporn Withoonjit2) Chitnucha Buddhaboon3)

Orathai Sukreeyapongse4) Napatsorn Notesiri4)

Abstract The potential risk of consumption of arsenic-contaminated rice on human health is very important.The objective of this study was to find out the appropriate rice production management for reducing arsenic accumulation in rice grain produced in arsenic risk paddy field in Central Plain. It was conducted at Prachin Buri Rice Research Center during 2016-2017. Soil samples were collected with high arsenic content from farmer fields in Central Plain. Soil textures were sandy loam, silty clay and clay. Pathum Thani 1 variety was planted in pots containing these soil samples. An experimental design was 2x3 factorial in RCB with three replications and 3 sub-experiments which were alternative wetting and drying (AWD) water management, fertilizer management by applying rock phosphate and rice husk charcoal. It was found that total arsenic content in soil, rice roots and rice grains were not different. The total arsenic content in soils tended to reduce 2.86-7.25% by applying rock phosphate. In addition, the total arsenic contents in rice grains were 0.64-0.84 mg kg-1. The application of rice husk charcoal in clay soil tended to show the highest reduction at 23.29% of total arsenic content in rice grains when compared with control sample. Keywords: rice, production management, arsenic, paddy field, Central Plain

บทคดยอ ความเสยงของสขภาพเนองจากบรโภคขาวทมสารหนปนเปอนเปนสงสาคญมาก งานวจยนจงมวตถประสงคเพอศกษาหาวธการจดการผลตขาวทเหมาะสมเพอลดการสะสมของสารหนในขาวทปลกในพนทเสยงในภาคกลาง ดาเนนการในป พ.ศ. 2559-2560 โดยเกบตวอยางดนรวนปนทราย ดนเหนยวปนทราย และดนเหนยว จากตวแทนแปลงเกษตรกรทมการปนเปอนของสารหนในเขตภาคกลางเพอใชในการทดลอง โดย


การปลกขาวพนธขาวปทมธาน 1 ในกระถางทศนยวจยขาวปราจนบร วางแผนการทดลองแบบ 2x3 Factorial in RCB ประกอบดวย 3 การทดลองยอย ไดแก การจดการนาแบบเปยกสลบแหง การจดการป ยดวยการใชหนฟอสเฟต และการใสแกลบเผา ผลการทดลองพบวา ปรมาณสารหนทงหมดในดน ราก และเมลดขาว ไมมความแตกตางกนทางสถต และปรมาณสารหนทงหมดในดนมแนวโนมลดลงรอยละ 2.86-7.25 เมอมการจดการป ยดวยการใชหนฟอสเฟต นอกจากนพบปรมาณสารหนทงหมดในเมลดขาวอยในชวง 0.64-0.84 มลลกรมตอกโลกรม โดยพบวาการใสแกลบเผาในดนเหนยวมแนวโนมทาใหสารหนในเมลดขาวลดลงตาสดรอยละ 23.29 เมอเปรยบเทยบกบตวอยางควบคมคาสาคญ: ขาว การจดการผลตขาว สารหน นาขาว ภาคกลาง


1) ศนยวจยขาวอบลราชธาน ต ปณ.65 อ.เมอง จ.อบลราชธาน 34000 โทรศพท 0-4534-4104 Ubon Ratchathani Rice Research Center, P.O.BOX 65, Mueang, Ubon Ratchathani 34000 Tel. 0-4534-41042) ศนยวจยขาวสรนทร อ.เมอง จ.สรนทร 32000 โทรศพท 0-4451-13493) Surin Rice Research Center, Mueang, Surin 32000 Tel. 0-4451-1349 สถาบนวทยาศาสตรขาวแหงชาต อาเภอเมอง จงหวดสพรรณบร 72000

Thailand Rice Science Institute, Mueang, Suphan Buri, Thailand 72000

เครองหมายไมโครแซทเทลไลทสาหรบการตรวจสอบพนธขาวหอมมะลไทยMicrosatellite Markers for Seed Discrimination and Purity Assessment

of Thai Hom Mali Rice จรพงศ ใจรนทร1) พกล ลลากด1) พณณชตา เวชสาร1) รฐธภา ธนารกษ2) ชนนตธร ดนยสรชยชล3)

Jirapong Jairin1) Phikul Leelagud1) Phanchita Vejchasarn1) Rutthipha Thanarak2) Chananton Danaisirichaichon3)

Abstract Thai Hom Mali rice includes aromatic varieties KDML105 and RD15, which have the same genetic background. No significant differences of physico-chemical and cooking characteristics can be observed from rice grains. Heading date is only the phenotype that can be distinguished between the varieties. Regarding trade and marketing, there is no need to distinguish between the varieties. However, it is necessary to detect genetic impurity in seed lots for seed productions. Therefore, this study aimed to identify microsatellite markers for assessing variation within Thai Hom Mali rice. A total of 237 microsatellite markers distributed throughout rice genome were employed to identify genetic variation between KDML105 and RD15. We found that two informative microsatellite markers (RM4355 and RM3691 on chromosome 2 and 7, respectively) could differentiate the varieties. Breeder seeds of KDML105 and RD15 from Rice Research Centers in the Northeastern of Thailand were investigated for genetic purity using the informative markers. The results showed that the average genetic purity of KDML105 seeds was 95.9%, while allelic variations at the marker loci were observed in RD15 from all seed production sources.Keywords: Thai Hom Mali rice, KDML105, RD15, microsatellite, purity assessment

บทคดยอ ขาวหอมมะลไทยประกอบดวยพนธขาวขาวดอกมะล 105 และกข15 ซงมพนฐานพนธกรรมทเหมอนกน ดวยการตรวจสอบทางดานกายภาพ คณสมบตทางเคม และการหงตมของเมลดขาวไมสามารถแยกความแตกตางได การสงเกตวนออกดอกเปนหนทางเดยวทสามารถแยกความแตกตางของพนธขาวทงสอง ในดานการคาและการตลาด ไมมความจาเปนทจะตองแยกความแตกตาง อยางไรกตาม ในดานการผลตเมลดพนธ มความจาเปนทจะตองตรวจสอบการปลอมปน ดงนน งานวจยนจงมเปาหมายเพอคนหาเครองหมายไมโครแซทเทลไลท ทสามารถแยกความแตกตางระหวางพนธขาวในกลมขาวหอมมะล โดยดาเนนการคดเลอกเครองหมายไมโครแซทเทลไลท ทมตาแหนงกระจายทวทงจโนมขาว จานวน 237 ตาแหนง เพอใชตรวจสอบเมลดพนธขาวขาวดอกมะล 105 และ กข15 ผลการตรวจสอบพบเครองหมายไมโครแซทเทลไลท จานวน 2 ตาแหนง (RM4355 และ


RM3691 บนโครโมโซม 2 และ 7 ตามลาดบ) ทสามารถแยกความแตกตางระหวางพนธขาวทงสองได จากนนนาไปตรวจสอบความบรสทธและการปลอมปนของเมลดพนธขาวขาวดอกมะล 105 และ กข15 ชนพนธคดจากศนยวจยขาวในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ผลการตรวจสอบพบวาเมลดพนธขาวขาวดอกมะล 105 มคาเฉลยความบรสทธของพนธกรรมรอยละ 95.9 ในขณะทพบความความหลากหลายของอลลลในพนธ กข15 จากทกแหลงผลตคาสาคญ: ขาวหอมมะลไทย ขาวดอกมะล 105 กข15 ไมโครแซทเทลไลท การตรวจสอบการปลอมปน


การวเคราะหลาดบนวคลโอไทดแบบจาเพาะเจาะจงของยนทเกยวของกบการสรางอมโลสในประชากรขาวพนธกลาย กข15

Ion AmpliSeqTM Targeted Sequencing of Genes Encoding Amylose Biosysnthesis

in RD15 Mutant Population รฐธภา ธนารกษ1) จรพงศ ใจรนทร2) กฤษณา สดทะสาร2) พณณชตา เวชสาร2)

รงนภา กาวชย2) จตตมา วงศหนองหวา2)

Ratthipha Thanaruksa1) Jirapong Jairin2) Grissana Sudtasarn2) Phanchita Vejchasan2)

Rungnapa Kawichai2) Jittima Wongnongwa2)

Abstract Quality of cooked rice is the key determinant for consumer behavior. Previously, the amylose content of rice grain was examined by using the Juliano’s method (1971), which was a post-harvest process for rice grains. As a consequence, the rice grains sometimes, were not sufficient for growing in the next season. Selection for quality of cooked rice at DNA level will solve the problem and enhance the efficiency of a breeding program. This study was to find the genetic variation in genes related to amylose content by examining gene-specific nucleotide sequence of 145 lines in the RD15 mutant population. The rice population was categorized based on amylose content in rice grain. Then, representative plants were selected from each group for DNA extraction and gene-specific nucleotide sequence analysis by using Ion AmpliSeq™ Targeted Sequencing technology. It was found that RD15 mutant population could be categorized into 3 groups comprising of low amylose, intermediate amylose and high amylose content of 18, 117 and 10 lines, respectively. Twenty-three lines were randomly selected from each groups for gene-specific nucleotide sequence analysis related to amylose content for 6 genes. A total of 101 high-quality SNP markers with read-depth ≥ 20, minor allele frequency (MAF) ≥ 0.01 and SNP call rate ≥ 70% were identified. However, there was not a significant genetic variation when comparing SNPs from 23 mutant lines. The results were a preliminary SNP data for comparing with certified rice varieties of the Rice Department for the acceptable amylose content in order to developing molecular markers in the future.Keywords: RD15 mutant, SNP, amylose content, ampliSeq targeted sequencing

1) ศนยวจยขาวสรนทร อ.เมอง จ.สรนทร 32000 โทรศพท 0-4451-1394

Surin Rice Research Center, Mueang, Surin 32000 Tel. 0-4451-13942) ศนยวจยขาวอบลราชธาน ต ปณ.65 อ.เมอง จ.อบลราชธาน 34000 โทรศพท 0-4534-4104

Ubon Ratchathani Rice Research Center, P.O.BOX 65, Mueang, Ubon Ratchathani 34000 Tel. 0-4534-4104


บทคดยอ คณภาพของขาวหงสกเปนตวตดสนสาคญตวหนงททาใหผบรโภคตดสนใจเลอกซอขาว ทผานมา การตรวจสอบปรมาณอมโลสในแปงขาวใชวธของ Juliano (1971) ซงตรวจสอบไดทระยะหลงเกบเกยว และเปนการวเคราะหแบบทาลายตวอยาง สงผลใหในบางกรณเมลดไมเพยงพอสาหรบการปรบปรงพนธรนตอไป การคดเลอกลกษณะคณภาพของขาวหงสกโดยตรงทระดบดเอนเอ จะชวยแกปญหาและเพมประสทธภาพในการปรบปรงพนธได การศกษาครงนเปนการศกษาเบองตน เพอหาความแปรปรวนทางพนธกรรมในยนทเกยวของกบกระบวนการสรางอมโลส โดยศกษาลาดบนวคลโอไทดแบบจาเพาะตอยนในประชากรขาว กข15 กลายพนธจานวน 145 สายพนธ ทาการวเคราะหปรมาณอมโลสในเมลดและจาแนกกลมประชากรขาว หลงจากนนคดเลอกตวแทนสายพนธขาวจากแตละกลมไปสกดดเอนเอ และวเคราะหลาดบนวคลโอไทดแบบจาเพาะตอยน โดยใชเทคโนโลย Ion AmpliSeq™ Targeted Sequencing ผลการทดลองพบวา แบงกลมขาว กข15 กลายพนธ ได 3 กลม คอ สายพนธขาวอมโลสตา อมโลสปานกลาง และอมโลสสง จานวน 18 117 และ 10 สายพนธตามลาดบ คดเลอกตวแทนจากแตละกลม ทงหมด 23 สายพนธ ไปวเคราะหลาดบนวคลโอไทดแบบจาเพาะตอยนทเกยวของกบกระบวนการสรางอมโลสจานวน 6 ยน สามารถระบตาแหนงสนปสได 101 ตาแหนง โดยเปนสนปสทถกคดกรองและตรวจสอบคณภาพทมคา Minor Allele Frequency (MAF) ≥ 0.01 และ SNP Call Rate ≥ 70% อยางไรกตาม ไมพบความแตกตางทางพนธกรรมเมอเปรยบเทยบสนปสในกลมประชากรขาว 23 ตวอยาง ผลการศกษาครงน เปนขอมลสนปสเบองตนสาหรบนาไปเปรยบเทยบกบขาวพนธรบรองของกรมการขาวทมคาอมโลสเปนทยอมรบ เพอนาไปใชพฒนาเครองหมายโมเลกลคดเลอกตอไปคาสาคญ: กข15 ขาวพนธกลาย สนปส ปรมาณอมโลส วเคราะหลาดบนวคลโอไทดแบบจาเพาะ


1) กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900 โทร 0-2579-3642

Division of Rice Research and Development, Rice Department, Chatuchak, Bangkok 10900 Tel.0-2579-36422) ศนยวจยขาวปทมธาน อ.ธญบร จ.ปทมธาน 12110 โทร 0-2577-1688 Pathum Thani Rice Research Center, Thanyaburi, Pathum Thani 12110 Tel. 0-2577-1688

การคนหาพนธขาวโปรตนตา Investigation on Low Protein Rice Variety

ธารารตน มณนวม1) องศธรย วสสณห1) สพรรณการ ปกเคธาต1) สนนทา วงศปยชน2) วชร สขววฒน2) ปราณ มณนล2)

Thararat Maneenuam1) Angsutorn Wasusan1) Supannikar Pakkethati1) Sunanta Wongpiyachon2) Watcharee Sukviwat2) Pranee Maneenin 2)

Abstract Protein is a necessary nutrition for protein synthesis and body eroded restoring. However, the patients of chronic renal failure should consume low protein food, because higher protein consumption could damage kidney and aggravate chronic kidney disease (CKD). Rice is available source of energy and protein. A total of 106 rice varieties were examined for protein content by Kjeldahl method at Pathum Thani Rice Research Center. The results showed that average of protein content in brown rice was 7.57% and 28 rice varieties had lower protein content than the average, i.e. 12 non-glutinous and 14 glutinous rice varieties. Hahng Yi 71 had the lowest protein content in brown rice (5.84%) and the highest one was RD33 (10.62%). The average of protein content in milled rice was 6.73%. There were 24 rice varieties had protein content lower than the average, i.e. 13 non-glutinous and 11 of glutinous rice varieties. RD10 had the lowest protein content in milled rice (5.00%) and the highest one was RD33 (10.25%). The Nephrology Society of Thailand recommend that level 1-3 of CKD’s patients should intake protein 0.6-0.8 g/kg (ideal body weight)/day. Thus, a patient weighed 60 kg should consume 5 ladles or 275 grams of cooked rice per day to gain 18.5 grams of rice protein which is not exceed the recommendation. Low protein rice varieties which show potentially for CKD patient are RD10, Hahng Yi 71, Niaw Phrae, Hawm Pama, Gam Pai 15, Niaw San-pah-tawng, Nahng Nuan, RD6, Tab Muey Khao, Ruang Pueng, RD14, Khao Gawn, Khao Yai, RD15, Sed Ti, Chum Phae 60, Khao Chalerm, Peuak Nam 43, Taeng Mung, Jek Chuey 1, Plai Ngahm Prachin Buri, Mali Yai, RD31 and Malay.Keywords: low protein of rice, protein content in rice, chronic kidney disease

บทคดยอ โปรตนเปนสารอาหารทจาเปนในการสรางและซอมแซมสวนทสกหรอของรางกาย อยางไรกตามผ ปวยโรคไตไมควรรบประทานโปรตนมากเกนไปซงจะทาใหไตทางานหนกขนสงผลตอการเสอมของไต ขาวเปนแหลงพลงงานและโปรตนทหาไดงายซงผ ปวยรบประทานเปนประจาในปรมาณมาก จงอาจจะเสยงตอการไดรบโปรตนมากเกนไป การศกษาครงนมวตถประสงคเพอคนหาพนธขาวทมปรมาณโปรตนตาจากขาวไทยจานวน 106 พนธ ดวยวธ Kjeldahl ณ ศนยวจยขาวปทมธาน เพอพฒนาเปนอาหารสาหรบผ ปวยโรคไต ผลการศกษาพบวา ปรมาณ


โปรตนในขาวกลองเฉลยจาก 106 พนธเทากบ 7.57% พนธทมโปรตนตากวาคาเฉลยมจานวน 28 พนธ เปนขาวเหนยว 12 พนธ ขาวเจา14 พนธ โดยพนธทมโปรตนในขาวกลองตาทสด คอ พนธหางย 71 (5.84%) และสงทสด คอ กข33 (10.62%) สาหรบปรมาณโปรตนในขาวสารมคาเฉลยเทากบ 6.73 เปอรเซนต พนธทมโปรตนในขาวสารตากวาคาเฉลยมจานวน 24 พนธ ประกอบดวยขาวเหนยว 13 พนธ ขาวเจา 11 พนธ โดยพนธทมโปรตนในขาวสารตาทสด คอ พนธ กข10 (5.00%) และสงทสด คอ กข33 (10.25%) ผ ปวยโรคไตเรอรงในระยะ 1-3 ไดรบคาแนะนาใหบรโภคโปรตน 0.6-0.8 กรมตอกโลกรมนาหนกตวทเหมาะสม (Ideal body weight) ตอวน ซงผ ปวยโรคไตทมนาหนกตว 60 กโลกรมควรรบประทานขาวในปรมาณทเหมาะสม คอ ประมาณวนละ 5 ทพพหรอ 275 กรม เมอนามาคานวณกบปรมาณโปรตนเฉลยในขาวสารทไดจากงานวจยน พบวา ผปวยโรคไตเรอรงจะไดรบโปรตนเทากบ 18.50 กรม ซงไมเกนปรมาณโปรตนทผ ปวยโรคไตเรอรงควรไดรบและยงสามารถรบประทานโปรตนทจาเปนจากแหลงอนไดอก สาหรบพนธขาวทมศกยภาพเพอผลตเปนขาวโปรตนตาสาหรบผปวยโรคไตเรอรง ไดแก พนธ กข10 หางย 71 เหนยวแพร หอมพะมา กาผาย 15 เหนยวสนปาตอง นางนวล กข6 ตบเมยขาว รวงผง กข14 ขาวกอน ขาวใหญ กข15 เศรษฐ ชมแพ 60 ขาวเฉลม เผอกนา 43 แตงม ง เจกเชย 1 พลายงามปราจนบร มะลใหญ กข31 และมาเลย คาสาคญ: ขาวโปรตนตา โปรตนในขาว โรคไตเรอรง


1) กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900 โทรศพท 0-2579-7892

Division of Rice Research and Development, Rice Department, Chatuchak, Bangkok 10900 Tel. 0-2579-78922) ศนยวจยขาวสรนทร อาเภอเมอง จงหวดสรนทร 32000 โทรศพท 0-4451-1394

Surin Rice Research Center, Mueang, Surin Province 32000 Tel. 0-4451-1394 3) ศนยวจยขาวขอนแกน อาเภอเมอง จงหวดขอนแกน 40000 โทรศพท 0-4324-1740 Khon Kaen Rice Research Center, Mueang, Khon Kaen Province, 40000 Tel. 0-4324-17404) สานกผ เชยวชาญ กรมการขาว เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900

Division of Expert, Rice Department, Chatuchak, Bangkok 10900

ลกษณะทางกายภาพของขาวสทปลกในระดบความสงตางกน Physical Properties of Color Rice Growing at Different High Land Level สพรรณการ ปกเคธาต1) รฐธภา ธนารกษ2) ธระวช สวรรณนวล3) ญาณวฒ ทบดาน1) อญชล ประเสรฐศกด4)

Supannikar Pakkethati1) Ratthipa Thanaruksa2) Teerawat Suwannual3) Yannawoot Thobdan1) Anchalee Prasertsak4)

Abstract Nowadays, consumers realize the benefit of consuming high nutrition food. The demanding of functional food is increasing. Rice with high beneficial substances is usually in color rice. In Thailand, there are many varieties of rice with different in pericarp colors such as red, purple and black. The purpose of this research was to study the effect of growing conditions and locations on physical properties of color rice. In 2017 growing season, three rice varieties of Niaw Dam Leum Pua, Mali Nil Surin and RD69 (Tubtim Chum Phae) were studied by planting in upland and lowland conditions at three locations, Surin Rice Research Center (SRN_RRC), Mae Hong Son Rice Research Center (MHS_RRC) and Galayani Vadhana District, Chiang Mai Province which located at 200, 470 and 1,070 meters above sea level, respectively. Randomized Complete Block design with four replications were laid out for all environments. The results shows that grain yield of Niaw Dam Leum Pua in upland condition was insignificant differences between MHS_RRC and Galayani Vadhana District locations (207.98-313.28 kg/rai). However, this could not be compared with SRN_RRC station due to growing problem during seedling stage. Grain yield was significant differences between locations in Mali Nil Surin at lowland and upland conditions (347.89 kg/rai and 202.78 kg/rai, respectively) and in lowland growing of RD69 (427.5 kg/rai). However, there was no significant difference in upland condition for RD69 (167.58 - 314.67 kg/rai). Plant height was significantly different among locations in Niaw Dam Leum Pua with upland condition, Mali Nil Surin with lowland condition and both upland and lowland conditions of RD69. Keywords: color rice, lowland and upland growing conditions, site location above sea level


บทคดยอ ในปจจบนผบรโภคใหความสนใจประโยชนของอาหารทมคณคาทางโภชนาการสง ความตองการอาหารประเภทนเพมสงขน ขาวทใหสารทางโภชนาการสงสวนใหญจะอยในรปของขาวส ในประเทศไทยมพนธขาวส หลากหลายสายพนธและมสของเยอหมเมลดทแตกตางกน เชน สแดง สมวง และสดา งานวจยนมวตถประสงคเพอศกษาการเจรญเตบโตของขาวสในสภาพแวดลอมและแหลงปลกทตางกน โดยในฤดนาป 2560 ไดดาเนนการปลกขาวพนธเหนยวดาลมผว ขาวมะลนลสรนทร และขาว กข69 (ทบทมชมแพ) ในสภาพนาและสภาพไร ทแปลงทดลองศนยวจยขาวสรนทร ศนยวจยขาวแมฮองสอน และอาเภอกลยาณวฒนา จงหวดเชยงใหม ทระดบความสง 200, 470 และ 1,070 เมตร เหนอระดบนาทะเล ตามลาดบ โดยใชแผนการทดลองแบบ Randomized Complete Block Design จานวน 4 ซา ผลการทดลองแสดงใหเหนวา ขาวพนธเหนยวดาลมผวในสภาพไร ไมพบความแตกตางของผลผลตเมอปลกในแปลงทดลองตางกน โดยใหผลผลตเฉลย 207.98-313.28 กโลกรมตอไร อยางไรกตาม ไมสามารถเกบเกยวผลผลตจากแปลงทดลองทศนยวจยขาวสรนทรได เนองจากตนกลาประสบปญหารากไมเจรญเตบโตหลงจากปกดา ในขาวพนธมะลนลสรนทรใหผลผลตแตกตางอยางมนยสาคญระหวางแหลงปลกทงในสภาพนาและสภาพไร ซงสภาพนาใหผลผลตมากกวาสภาพไร (347.89 กโลกรมตอไร และ 202.78 กโลกรมตอไร ตามลาดบ) ในขาวพนธ กข69 พบวาในสภาพนาใหผลผลตแตกตางอยางมนยสาคญระหวางแหลงปลกเฉลย 427.5 กโลกรมตอไร และไมพบความแตกตางในสภาพไร (167.58 - 314.67 กโลกรมตอไร) ความสงของตนขาวมความแตกตางอยางมนยสาคญในขาวพนธเหนยวดาลมผวในสภาพไร ขาวมะลนลสรนทรในสภาพนา และขาว กข69 ทงสภาพนาและสภาพไร ในแปลงทดลองทความสงแตกตางกนคาสาคญ: ขาวส สภาพนา สภาพไร ความสงจากระดบนาทะเล


PSL07016-CNT-1-2-2-2-2: ขาวอายสน ตานทานเพลยกระโดดสนาตาล และโรคไหม

PSL07016-CNT-1-2-2-2-2: Short Growth Duration Rice Variety, Brown Planthopper and Blast Resistant

ชวนชม ดรศม1) ดวงกมล บญชวย1) ชยรตน จนทรหน1) ดวงพร วธรจตต1)เบญจวรรณ พลโคต2) อจฉราพร ณ ลาปาง เนนพลบ2) วรรณกรณ อนทรสถตย2) วไล ปาละวสทธ2) ภมร ปตตาวะตง2)

สอาง ไชยรนทร2) ดวงอร อรยพฤกษ2) มงมาตร วงกะ3) วภาวด ชานาญ3) ปวตร จนทรหอม3) นยกร สงวนแกว3) จตตรงค พพฒนพรยานนท3) สรเดช ปาละวสทธ2)

Chuanchom Deerusamee1) Doungkamon Boonchuay1) Chairat Channoo1)

Doungporn Vitoonjit1) Benjawan Phonkhod2) Acharaporn Na Lampang Noenplab2)

Wanakorn Intrarastit2) Wilai Palawisut2) Phamorn Pattawatang2) Sa-ang Chairin2)

Duangorn Ariyapruek2) Mungmart Wangka2) Wiphavadee Chamnan3) Pavit Junhom3)

Naiyakorn Sanguankaew3) Jaturong Pipatpiriyanon3) Suradet Palawisut2)

Abstract PSL07016-CNT-1-2-2-2-2 was a short-growth duration, photoperiod insensitive and non-glutinous rice line from three–way cross of PSBRc10/CNT96013-5-1-PSL-2-3-4//LPHR303-PSL-30-4-2 had maturity short growth duration so that it could be early harvested at about 98 days after sowing. It had recorded yield potential of 920 kg/rai with the average yield 720 kg/rai, which is 6% greater than those of RD61. It had moderately strong culm with approximately 97 cm height. Its grain was long slender shape, 10.37 mm in length and 2.67 mm in width and the thickness of 2.11 mm, with straw colored paddy. Its 1,000 grains weight was 30.25 g. The color of its brown rice was white with the length of 7.75 mm, the width of 2.21 mm and the thickness of 1.85 mm. The whole grain was less chalkiness and good milling quality. The percentage of head rice was as high as 56.09 %, so it could be produced to 100 percent-1st grade rice. PSL07016-CNT-1-2-2-2-2 was a high amylose content rice line (27.90 %), low gel consistency (78 mm), small alkali spreading value and normal cooked kernel elongation (1.46). Cooked rice was white and fluffy similar to Chai Nat 1. It had 7 weeks of seed dormancy period. It was resistant to leaf blast and moderately resistant to brown planthopper. It was noted that this rice variety was susceptible to bacterial leaf blight and was considered to be suitable for irrigated area where brown planthopper and leaf blast were outbreaked.Keywords: short growth duration, brown planthopper, blast, percentage of head rice

1) ศนยวจยขาวชยนาท อ.เมอง จ.ชยนาท 17000 โทรศพท 0-5641-1733

Chai Nat Rice Research Center, Mueang, Chai Nat 17000 Tel. 0-5641-17332) ศนยวจยขาวพษณโลก อ.วงทอง จ.พษณโลก 65130 โทรศพท 0-5531-1184 Phitsanulok Rice Research Center, Wang Thong, Phitsanulok 65130 Tel. 0-5531-11843) ศนยวจยขาวลพบร อ.โคกสาโรง จ.ลพบร 15120 โทรศพท 0-5531-1184 Lop Buri Rice Research Center, Khok Samrong, Lop Buri 15120 Tel 0-3644-1322


บทคดยอ PSL07016-CNT-1-2-2-2-2 เปนขาวเจาไมไวตอชวงแสง มอายการเกบเกยวสน เปนสายพนธทไดจากการผสมพนธ 3 ทาง ระหวางลกผสมชวท 1 ของ PSBRc10 กบ CNT96013-5-1-PSL-2-3-4 นาไปผสมกบ LPHR303-PSL-30-4-2 มศกยภาพการใหผลผลตสงถง 920 กโลกรมตอไร ใหผลผลตเฉลย 720 กโลกรมตอไร สงกวาพนธ กข61 ทใหผลผลตเฉลย 690 กโลกรมตอไร คดเปนรอยละ 5 อายเกบเกยว 98 วน เมอปลกโดยวธหวานนาตม สง 97 เซนตเมตร มลาตนคอนขางแขงไมหกลมงาย เปนขาวเจาเมลดยาว ขาวเปลอกสฟาง ยาว 10.37 มลลเมตร กวาง 2.67 มลลเมตร หนา 2.11 มลลเมตร มนาหนก 1,000 เมลด 30.25 กรม นาหนกขาวเปลอก 10.83 กโลกรมตอถง ขาวกลองสขาว ยาว 7.75 มลลเมตร กวาง 2.21 มลลเมตร หนา 1.85 มลลเมตร รปรางเรยว ทองไขนอย คณภาพการสดมาก ไดขาวเตมเมลดและตนขาว 56.09 เปอรเซนต สามารถผลตเปนขาวสาร 100 เปอรเซนตชน 1 ได เปนขาวอมโลสสง (27.90 %) ความคงตวของแปงสกอยในระดบแปงออน มคาการไหลของแปง 78 มลลเมตร อณหภมแปงสกตา การยดตวของเมลดขาวสกปกต (1.46 เทา) ขาวเมอหงสกมสขาวนวล คอนขางแขง และรวนคลายกบพนธชยนาท 1 ระยะพกตว 7 สปดาห ตานทานโรคไหม และคอนขางตานทานเพลยกระโดดสนาตาล ขอควรระวง ออนแอตอโรคขอบใบแหง สามารถแนะนาเปนทางเลอกสาหรบใชปลกในพนทนาชลประทานทมระบบชลประทานจากด และในพนททมการระบาดของเพลยกระโดดสนาตาลและโรคไหมคาสาคญ: ขาวอายสน เพลยกระโดดสนาตาล โรคไหม เปอรเซนตขาวเตมเมลดและตนขาว


PRE08019-CRI-27-1-1-1 : ขาวอมโลสปานกลางตานทานโรคไหม สาหรบนาชลประทานภาคเหนอตอนบน

PRE08019-CRI-27-1-1-1 : Medium Amylose Content and Blast Resistance Rice Line for Irrigated Area in the Upper North of Thailand

พายพภเบศวร มากกล1) เปรมฤด ปนทยา3) คคนางค ปญญาลอ2) กลชนา เกศสวรรณ2) กาญจนา พบลย2)

อดลย สทธวงศ2) พนนภา ยาใจ2) สกล มลคา3) ไพโรจน โชตนสากรณ3) นงนช ประดษฐ4) พรรณ จตตา5)

จรญ ลอเลศ1) ดนย จนตะคาด1) รงทวา อาษา1)

Payapbhubes Markkool1) Premrudee Pintaya3) Kakanang Punyalue2) Kulchana Kessuwan2) Karnjana Pibul2) Adul Sittiwong2) Punnipa Yajai2) Sakul Mulkum3) Pairoj Chotinisakorn3) Nongnut Pradit4)

Punnee Jitta5) Jarun Luelert1) Danai Juntakad1) Rungtiwa Arsa1)

Abstract PRE08019-CRI-27-1-1-1 was hybridized from single cross of PSBRc54/PRE97002-7-1-1-1-1-1. It was resistance to leaf blast on seedling stage. Which was non-glutinous rice, photoperiod insensitive, the average intra station yield trial was 849 kg/rai which higher than RD21 and PSL2 8 and 6% respectively. Inter station yield trial was 732 kg/rai, which was 7% greater than RD21 and on farmer fields yield trial was 669 kg/rai which was higher than RD21 3% but lower than PSL2 9 %. Harvesting day of this line was 131 days and the height was 114 cm. Rice hull color was straw. Its brown rice had slender shape of 7.60, 2.17 and 1.88 mm (length x width x thickness), respectively. The whole grain was less chalkiness and good milling quality. PRE08019-CRI-27-1-1-1 had medium amylose content (23-24%). Cooked rice is white which rather hard texture and solf gel consistency.Keywords: rice, medium amylose content, blast resistance

บทคดยอ ขาวเจาไมไวตอชวงแสงสายพนธ PRE08019-CRI-27-1-1-1 ไดจากการผสมพนธระหวาง PSBRc54 กบ PRE97002-7-1-1-1-1-1 ในป พ.ศ. 2551 ลกษณะเดนคอตานทานตอโรคไหมและทนแลงในระยะกลา ผลผลตฤดนาปและนาปรงจากการเปรยบเทยบภายในสถานเฉลย 849 กโลกรมตอไร สงกวาพนธ กข21 และพษณโลก 2 รอยละ 8 และ 6 ตามลาดบ ระหวางสถานเฉลย 732 กโลกรมตอไร สงกวาพนธ กข21 รอยละ 7 ในนาเกษตรกรผลผลตเฉลย 669 กโลกรมตอไร สงกวาพนธ กข21 ทได 650 กโลกรมตอไร หรอรอยละ 3 แตตากวา

1) ศนยวจยขาวเชยงราย อ.พาน จ.เชยงราย 57120 โทร. 0-5372-1578

Chiang Rai Rice Research Center, Phan, Chiang Rai 57120 Tel. 0-5372-15782) ศนยวจยขาวแพร อ.เมอง จ.แพร 54000 โทร. 0-5464-6033-5 Phrae Rice Research Center, Mueang, Phrae 54000 Tel. 0-5464-6033-53) ศนยวจยขาวเชยงใหม อ.สนปาตอง จ.เชยงใหม 50120 โทร. 0-5331-1334-5 Chiang Mai Rice Research Center, San Pa Tong, Chiang Mai Tel. 0-5331-1334-54) ศนยวจยขาวแมฮองสอน อ.ปางมะผา จ.แมฮองสอน 58150 โทร. 0-5361-7145 Mae Hong Son Rice Research Center ,Pang Ma Pa, Mae Hong Son Tel. 0-5361-71455) ศนยวจยขาวสะเมง อ.สะเมง จ.เชยงใหม 50250 โทร. 0-5337-8093

Samoeng Rice Research Center, Samoeng, Chiang Mai 50250 Tel. 0-5337-8093


พนธ พษณโลก 2 (733 กโลกรมตอไร) รอยละ 9 ขาวสายพนธนมความสงเฉลย 114 เซนตเมตร อายการเกบเกยว 131 วน มคณภาพเมลดทสาคญคอ เปนขาวเมลดยาว เปลอกสฟาง ขาวกลองสขาว มความยาว กวางและหนา 7.60 2.17 และ 1.88 มลลเมตร ตามลาดบ รปรางเรยว ทองไขนอย คณภาพการสดมาก อมโลสระหวาง 23-24 เปอรเซนต มความคงตวของแปงสกออน โดยมคาการไหลของแปง 63 มลลเมตร เมอหงสกขาวมเนอสมผสนมปานกลาง คอนขางรวนแตไมกระดาง เหมาะสาหรบผบรโภคทไมชอบขาวพนนมและขาวพนแขงเกนไปคาสาคญ: ขาว อมโลสปานกลาง ตานทานโรคไหม


1) ศนยวจยขาวฉะเชงเทรา อ.บางนาเปรยว จ.ฉะเชงเทรา 24170 โทรศพท 0-3850-2234 Chachoengsao Rice Research Center, Bang Nam Priao, Chachoengsao, 24170. Tel. 0-3850-22342) กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว เขตจตจกร กรงเทพมหานคร 10900 โทรศพท 0-2579-7892

Division of Rice Research and Development, Rice Department, Chatuchak, Bangkok, 10900. Tel. 0-2579-78923) ศนยวจยขาวปทมธาน อ.ธญบร จ.ปทมธาน 12110 โทรศพท 0-2577-1688-9

Pathum Thani Rice Research Center, Thanyaburi, Pathum Thani, 12110. Tel. 0-2577-1688-94) ศนยวจยขาวคลองหลวง อ.คลองหลวง จ.ปทมธาน 12120 โทรศพท 0-2529-0713 Khlong Luang Rice Research Center, Khlong Luang, Pathum Thani, 12120. Tel. 0-2529-07135) ศนยวจยขาวสพรรณบร อ.เมอง จ.สพรรณบร 72000 โทรศพท 0-3555-5340

Suphan Buri Rice Research Center, Mueang, Suphan Buri, 72000. Tel. 0-3555-53406) ศนยวจยขาวปราจนบร อ.บานสราง จ.ปราจนบร 25150 โทรศพท 0-3727-1232

Prachin Buri Rice Research Center, Bansang, Prachin Buri, 25150 Tel. 0-3727-12327) ศนยวจยขาวราชบร อ.เมอง จ.ราชบร 70000 โทรศพท 0-3273-2284-5 Ratchaburi Rice Research Center, Mueang, Ratchaburi, 70000 Tel. 0-3273-2284-58) ศนยวจยขาวพระนครศรอยธยา อ.พระนครศรอยธยา จ.พระนครศรอยธยา 13000 โทรศพท 0-3570-9051-2 Phra Nakhon Si Ayutthaya Rice Research Center, Phra Nakhon Si Ayutthaya, Phra Nakhon Si Ayutthaya 13000

Tel. 0-3570-9051-2

ขาวสายพนธดเดนสาหรบนาชลประทานภาคกลาง: CCS07016-18-3-5-1-1Promising Line for Irrigated Rice in Central Region: CCS07016-18-3-5-1-1

มานกา นอยเอยม1) โอภาส วรวาท1) กาญจนา กลาแขง 2) สนยม ตาปราบ2) สภาพร จนทรบวทอง3) วาสนา พนธเพง3) เกษม สนทราจารย 3) กญญา เชอพนธ 3) สนนทา วงศปยชน3) วชร สขววฒน 3)

ประกอบกจ ดงไธสง4) บงอร ธรรมสามสรณ 5) มาลน จนทรวรรณ 6) ประจกษ เหลงบารง7) จารวรรณ ชนมาธรไพจตร7) วรญญา ดานทวศลป 8) ขวญชนก ปฏสนธ8)

Manika Noi-iam1) Opas Worawat1) Kanchana Klakhaeng 2) Suniyom Taprap2) Supaporn Chanbuathong3) Vasana Panpeng3) Kasem Soontrajarn3) Kunya Cheaupun3)

Sunanta Wongpiyachon3) Watcharee Sukviwat3) Prakobkit Dangthaisong 4) Bang-on Thammasamisorn5) Malinee Janwan6) Prachack Lengbumrung7)

Charuwan Chuenmathunpaijit7) Warunya Dantaweesin8) Khwanchanok Patison8)

Abstract CCS07016-18-3-5-1-1 is a photoperiod insensitive promising rice line which was derived from crossing between PSL00540-34-1-3-5 ; the female parent and IR72967-170-1-2-3-2 ; the male parent, in 2007. F

2- F

6 cultivations and screening were conducted at CCS-RRC (BNK-RRC). Observation and

yield trials were evaluated under intra-station yield trials and inter-station yield trials experiments which were carried out during 2009 – 2016 at CCS-RRC and the other Rice Research Centers in Central, Western and Eastern region. In 2014 – 2015, the results of reaction to brown planthopper evaluation at PTT-RRC revealed MS-MR level. Screening of leaf blast disease in wet season 2015 at PTT-RRC and PCR-RRC showed MR level but showed S level at RBR-RRC. This promising line had average yield of 693 kg/rai which were lower than that of RD31 variety which produced 729 kg/rai or 5.2% in farmer field yield trials in the Central Plain areas. It had 125 days maturity when transplanting and 112 days maturity when germinated seed broadcasting. Plant height is around 120 cm with erect and


strong culm. A physical property of brown rice was 7.82 mm in length, 2.31 mm in width and thickness of 1.91 mm, with slender shape. The whole grain was less chalkiness and high milling yield of 54% head rice, the amylose content was 27.52%, the gel consistency was categorized as medium (52.78 mm) elongation ratio was ordinary (1.67). This promising line is suitable for cultivation in irrigated areas in Central Plain where diseases and insect pests are normally outbreak every year. Keywords: rice photoperiod insensitive, promising line, yield trial, irrigated area

บทคดยอ CCS07016-18-3-5-1-1 เปนขาวเจาไมไวตอชวงแสง ไดจากการปรบปรงพนธแบบปกต โดยการผสมพนธระหวาง PSL00540-34-1-3-5 เปนสายพนธแม และ IR72967-170-1-2-3-2 เปนสายพนธพอ ในป พ.ศ. 2550 และปลกคดเลอกชวท 2-6 ทศนยวจยขาวฉะเชงเทรา (สถานทดลองขาวบางเขนเดม) ไดสายพนธขาวทมความคงตวทางพนธกรรม แลวนาไปปลกศกษาพนธและเปรยบเทยบผลผลตภายในและระหวางสถาน ระหวางป พ.ศ. 2552 - 2559 ณ ศนยวจยขาวฉะเชงเทรา กลมศนยวจยขาวภาคกลางและตะวนตก และกลมศนยวจยขาวภาคตะวนออก ขณะเดยวกนไดทดสอบปฏกรยาตอเพลยกระโดดสนาตาล ณ ศนยวจยขาวปทมธาน จากการเปรยบเทยบผลผลตระหวางสถาน ฤดนาป 2557 ถง ฤดนาป 2558 พบวามปฏกรยาตอเพลยกระโดดสนาตาลระดบคอนขางออนแอถงคอนขางตานทาน และในฤดนาป 2558 พบวามปฏกรยาตอโรคไหมในระดบคอนขางตานทานทศนยวจยขาวปทมธาน และศนยวจยขาวปราจนบร ระดบออนแอทศนยวจยขาวราชบร การเปรยบเทยบผลผลตในนาราษฎรในภาคกลาง ฤดนาป 2559 พบวา ขาวสายพนธนใหผลผลตเฉลย 693 กโลกรมตอไร ตากวาพนธ กข31 ทใหผลผลต 729 กโลกรมตอไรคดเปนรอยละ 5.2 มอายเกบเกยว 125 วน เมอปลกโดยวธปกดา และ 112 วน เมอปลกโดยวธหวานนาตม สงประมาณ 120 เซนตเมตร ลกษณะตนตงตรง ลาตนคอนขางแขง ขาวกลองรปรางเรยว ยาว 7.82 มลลเมตร กวาง 2.31 มลลเมตร หนา 1.91 มลลเมตร ทองไขนอย คณภาพการสดมาก ไดขาวเตมเมลดและตนขาว 54 เปอรเซนต มปรมาณอมโลสสง (27.52 เปอรเซนต) ความคงตวของแปงสกอยในระดบปานกลาง(คาการไหลของแปง 52.78 มลลเมตร) ยดตวนอย เทากบ 1.67 เทา เหมาะสาหรบพนทนาชลประทานภาคกลาง เพอเปนทางเลอกของเกษตรกรในการปองกนการระบาดของโรคและแมลงศตรขาวคาสาคญ: ขาวเจาไมไวตอชวงแสง สายพนธด ผลผลต นาชลประทาน


สถานการณการระบาดของโรคถอดฝกดาบของขาว (Fusarium fujikuroi Nirenberg) และการประเมนประสทธภาพของสารปองกนกาจดเชอราตอ

การควบคมโรคถอดฝกดาบ Situation of Rice Bakanae Disease (Fusarium fujikuroi Nirenberg) Outbreak and

Efficacy Evaluation of Fungicide to Control the Disease ดวงกมล บญชวย1) นรนทร โปรยไธสง2)

Duangkamon Boonchuay1) Narintorn Proithaisong2)

Abstract Rice Bakanae Disease, caused by Fusarium fujikuroi Nirenberg, is a seedborne fungal disease that can cause rice damage. In the past, continuous outbreaks of this disease had been reported in the upper North and the Northeast of Thailand. At present, it has been moved towards the central, upper North and South of Thailand. The objectives of this research were to survey of rice bakanae disease occurence, evaluate disease severity and carry out efficacy test of fungicide for the effective control of this disease in the laboratory and greenhouse conditions at Chai Nat Rice Research Center. Results showed that, during 2015-2017, rice bakanae disease was mostly found at the seedling stage of rice varieties RD29 (Chai Nat 80), RD31(Pathum Thani 80), RD41, RD47, RD49, Phitsanulok 2, Pathum Thani 1 and Khao Dawk Mali 105, with the exception of Chai Nat 1 being found at tillering stage. Fourteen isolates of F. fujikuroi, the causal agent, were collected from diseased samples with the isolate coded FFCNT0013 being the most virulent one. The efficacy test of fungicide having RCB statistic design consisted of 15 treatments and 4 replicates (4 Petri dish each rep.). Fourteen popular fungicidal formulation were compared to a negative control without fungicide. Results revealed that, considering only those with 50% or more growth inhibition and little or no effect on seedlings, carbendazim was the best giving 100% growth inhibition with 93.4% germination. Similar results were found with carbendazim + mancozeb having 100% growth inhibition with 91.3% germination, followed by hexaconazole giving 58.5% growth inhibition with 91.0% germination. Alternative to chemical, the freshly-prepared Trichoderma harzianum (Kasetsart University) provided 35.9% growth inhibition with 91.1% germination.Keywords: rice, rice bakanae disease, Fusarium fujikuroi Nirenberg, fungicide, outbreak

1) ศนยวจยขาวชยนาท อ.เมอง จ.ชยนาท 17000 โทรศพท 0-5641-1733 Chai Nat Rice Research Center, Mueang, Chai Nat 17000 Tel. 0-5641-17332) ภาควชาอารกขาพช คณะผลตกรรมการเกษตร ม.แมโจ อ.สนทราย จ.เชยงใหม 50290 โทรศพท 0-5387-3607 Faculty of Agricultural Production, Maejo University, Sansai district, Chiang Mai 50290 Tel. 0-5387-3607


บทคดยอ โรคถอดฝกดาบของขาว (Rice Bakanae Disease) มเชอราสาเหต คอ Fusarium fujikuroi Nirenberg เปนโรคทสามารถตดไปกบเมลดพนธและเขาทาลายขาวได แตเดมพบระบาดอยางตอเนองในภาคเหนอตอนบน และภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ปจจบนพบเพมขนในเขตภาคกลาง ภาคเหนอตอนลาง และภาคใต การวจยน มวตถประสงคเพอสารวจการเกดโรค ประเมนความรนแรงของโรค ตดตามสถานการณการระบาดของโรคถอดฝกดาบ ประเมนความรนแรงของโรค และทดสอบประสทธภาพของสารปองกนกาจดเชอราในการควบคมโรคถอดฝกดาบ ในสภาพหองปฏบตการและโรงเรอนศนยวจยขาวชยนาท ผลการทดลอง พบวา ในป 2558 -2560 พบโรคถอดฝกดาบสวนใหญในระยะกลาของขาวพนธ กข29 (ชยนาท 80) กข31 (ปทมธาน 80) กข41 กข47 กข49 พษณโลก 2 ปทมธาน 1 และขาวดอกมะล 105 ยกเวนพนธชยนาท 1 ทพบในระยะแตกกอ ไดเกบรวบรวมเชอสาเหตโรคถอดฝกดาบ จานวน 14 ไอโซเลท และพบวา ไอโซเลท FFCNT0013 มความรนแรงในการทาใหเกดโรคมากทสด สวนการทดสอบประสทธภาพของสารปองกนกาจดเชอราในการควบคมโรคถอดฝกดาบ วางแผนการทดลองแบบ RCB ม 15 กรรมวธ 4 ซา แตละซาม 4 จานเพาะเชอ ทาการเปรยบเทยบสารปองกนกาจดเชอรา 14 สตรซงเปนทนยมกบกรรมวธทไมมสารฯ เมอพจารณาจากการยบยงการเจรญเตบโตของเชอราตงแต 50% ขนไป และการไมมผลกระทบหรอมผลนอยตอความงอก พบวา สารคารเบนดาซมมประสทธภาพสงสดทงในการยบยงการเจรญเตบโตของเชอสาเหตโรคและไมมผลตอความงอก คอ ยบยงได 100% และขาวงอกได 93.4% กรรมวธทใหผลใกลเคยงกน คอ คารเบนดาซม+แมนโคเซบ ยบยงได 100% และขาวงอกได 91.3% รองลงมา คอ เฮกซาโคลนาโซล ยบยงได 58.5% และขาวงอกได 91.0% การใชหวเชอสดเชอรา Trichoderma harzianum (มหาวทยาลยเกษตรศาสตร) เปนอกหนงทางเลอกทยบยงการเจรญเตบโตของเชอราได 35.9% และขาวงอกได 91.1% คาสาคญ: ขาว โรคถอดฝกดาบ Fusarium fujikuroi Nirenberg สารปองกนกาจดเชอรา การระบาด


1) ศนยวจยขาวเชยงราย อาเภอพาน จงหวดเชยงราย 57120 โทรศพท 0-5372-1578 Chiang Rai Rice Research Center, Phan, Chiang Rai 57120 Tel.0-5372-1578

การถกเบยนของเพลยจกจนขาวใหญโดยแมลงเบยนปกบดในนาขาวศนยวจยขาวเชยงราย

Strepsipteran Parasitism of White Leafhopper, Cofana spectra (Distant) in Lowland Rice Fields at Chiang Rai Rice Research Center

กลยา บญสงา1) ฉตราภรณ กณาวงค1) อญชล ใจเกยง1) Kunlayaa Boonsa-nga1) Chattraporn Kunawong1) Unchalee Jaikeang1)

Abstract White leafhopper, Cofana spectra (Distant) (Hemiptera: Cicadellidae), is considered as a minor insect pest of rice in Thailand. Nymph and adult of white leafhopper suck the sap in rice plants resulting in tiller reduction, stunting and yellowing from leaf tip downwards. Severe damage finally causes rice death. Recently, the survey of insect pest of rice in the North revealed important information that white leafhopper was found abundantly in the light traps, rice fields particularly those nearby the lights, and wheat fields. Concurrently, Halictophagus spectrus Yang (Strepsiptera: Halictophagidae) was also found as an endoparasitoid of the white leafhopper. Although Strepsiptera has been recorded as possible biocontrol agents, there was no information on the effective use of H. spectrus as the endoparasitoid for controlling white leafhopper. The objective of this study was to investigate the population dynamic of white leafhopper and its relative number infected by H. spectrus in the fields at Chiang Rai Rice Research Center from February 2017 to February 2018. Sampling and monitoring in the rice fields were conducted on a weekly basis by sweeping net. During the study, two peaks of white leafhopper population were recorded (i.e April-June and October-December). The highest percentage of stylopization of the white leafhopper by H. spectrus being 34.6 % was recorded in June 2017. The results indicated that the effect of parasitization by H. spectrus may be one of the factors suppressing the population levels of white leafhopper in the rice field. However, indepth study should be carried out further to gather information adequately for developing efficient biological control of white leafhopper by the endoparasitoid H. spectrus in Chiang Rai province’s rice cropping system.Keywords: rice, white leafhopper, Cofana spectra (Distant), Strepsiptera, Halictophagus spectrus

Yang, stylopization, parasitization endoparasitoid, Chiang Rai province


บทคดยอ เพลยจกจนขาวใหญ (white leafhopper, Cofana spectra (Distant); Hemiptera: Cicadellidae) เปนแมลงศตรอนดบรองทพบในระบบนเวศนาขาวทวไป ตวออนและตวเตมวยทาลายขาวโดยตรงจากการดดกนนาเลยงจากทอนา ทาใหใบขาวแสดงอาการเหลองสมจากสวนปลายใบสกลางและโคนใบ หากการทาลายรนแรงอาจทาใหใบขาวแหงมวนงอเขาหากนและแหงตายในทสด สงผลใหตนขาวมการแตกกอลดลง การเตบโตชะงกงน ขอมลจากกบดกแสงไฟและการสารวจนาขาวในภาคเหนอปทผานมา พบประชากรเพลยจกจนขาวใหญจานวนมากขนทงในกบดกแสงไฟ และในนาขาว โดยเฉพาะบรเวณทมแสงไฟสองสวางและในแปลงขาวสาล นอกจากน ยงพบแมลงเบยนปกบด Halictophagus spectrus Yang (Strepsiptera: Halictophagidae) ซงเปนแมลงเบยนภายในของเพลยจกจนขาวใหญจานวนมากดวย แตยงมรายงานการใชแมลงเบยนปกบดในการควบคมเพลยจกจนขาวใหญนอยมาก งานวจยน มวตถประสงคเพอสารวจประชากรเพลยจกจนขาวใหญและการถกเบยนโดยแมลงเบยนปกบด H. spectrus ในแปลงนาทดลองของศนยวจยขาวเชยงราย ตงแตเดอนกมภาพนธ 2560-กมภาพนธ 2561 โดยดาเนนการสารวจแปลงนาดวยการใชสวงโฉบแมลงทกสปดาห ผลการสารวจพบวา ประชากรเพลยจกจนขาวใหญมจานวนประชากรสงในสองชวง คอ ระหวางเดอนเมษายน-มถนายน และตลาคม-ธนวาคม และพบเพลยจกจนขาวใหญถกเบยนโดยแมลงเบยนปกบด H. spectrus สงถงรอยละ 34.6 ในเดอนมถนายน 2560 ซงอาจเปนสาเหตหนงททาใหเพลยจกจนขาวใหญไมสามารถทาความเสยหายแกขาวไดในสภาพธรรมชาต เพอศกษาความเปนไปไดในการใชชววธควบคมเพลยจกจนขาวใหญ ทอาจจะเปนแมลงศตรสาคญไดในระบบการปลกขาวในจงหวดเชยงราย จงควรมการศกษาในเชงลกตอไป คาสาคญ: ขาว เพลยจกจนขาวใหญ แมลงเบยนปกบด การถกเบยน ตวเบยนภายใน จงหวดเชยงราย


1) ศนยวจยขาวอบลราชธาน ต ปณ.65 อ.เมอง จ.อบลราชธาน 34000 โทรศพท 0-4534-4104 Ubon Ratchathani Rice Research Center, P.O.BOX 65, Mueang, Ubon Ratchathani 34000 Tel. 0-4534-41042) มหาวทยาลยมหาสารคาม อาเภอกนทรวชย จงหวดมหาสารคาม 44150 โทรศพท 0-5464-6033 Mahasarakham University, Kantharawichai, Maha Sarakham, Thailand 44150 Tel. 0-5464-60333) ศนยวจยขาวแพร อาเภอเมอง จงหวดแพร 54000 โทรศพท 0-5464-6033

Phrae Rice Research Center, Mueang, Phrae, Thailand 54000 Tel. 0-5464-6033

วงศวานววฒนาการของแมลงบวขาว Orseolia oryzae ในประเทศไทยMolecular Phylogeny of Asian Rice Gall Midge Orseolia oryzae in Thailand

จรพงศ ใจรนทร1) พกล ลลากด1) พรธด บารงนาม2) กลชนา เกศสวรรณ3)

Jirapong Jairin1) Phikul Leelagud1) Pornthidee Bamrungnam2) Kulchana Ketsuwan3)

Abstract The Asian rice gall midge (RGM) Orseolia oryzae (Wood-Mason) (Diptera: Cecidomyiidae) is a major dipteran pest of rice in rainfed and irrigated areas. RGM is currently distributed in North, East, Central and Northeast of Thailand. In this study, sequence variations in a partial segment of the mitochondrial DNA (mtDNA) cytochrome oxidase I (COI) were used to assess the phylogenetic relationships of the RGM populations collected at 39 locations in 23 provinces. The results indicated that haplotype diversity of the RGM populations in Thailand was high (29 haplotypes). Phylogenetic analysis and haplotype network divide the populations into three major clades, the central and eastern clade, the northern clade, and the northeastern clade. The genetic diversity of the central population was lower than in the north and northeast populations. The genetic diversity separated central population from the north and northeast populations that probably due to the mountainous biogeographical barriers which separate the central basin from the plateau of other regions in Thailand. Keywords: phylogeny, rice gall midge, COI, haplotype, mitochondrial

บทคดยอ แมลงบวขาว Orseolia oryzae (Wood-Mason) (Diptera: Cecidomyiidae) นบเปนศตรสาคญในอนดบดพเทอราของขาวนานาฝนและนาชลประทาน ปจจบนพบแมลงบวขาวกระจายทวไปในภาคเหนอ ภาคตะวนออก ภาคกลาง และภาคตะวนออกเฉยงเหนอของไทย งานวจยครงนไดศกษาความแปรปรวนของลาดบนวคลโอไทดบางสวนของยน cytochrome oxidase I (COI) ในไมโทคอนเดรย เพอศกษาวงศวานววฒนาการของประชากรแมลงบวขาวทเกบจากพนทปลกขาว 39 แหง ใน 23 จงหวด ผลการศกษาพบวาประชากรแมลงบวในประเทศไทยมความหลากหลายของรปแบบอลลล (29 รปแบบ) และสามารถแบงแยกกลมประชากรของแมลงบวได 3 กลมหลก ไดแก กลมภาคกลางและภาคตะวนออก กลมภาคเหนอ และกลมภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ความหลากหลายทางพนธกรรมของประชากรภาคกลางนอยกวาประชากรภาคเหนอและตะวนออกเฉยงเหนอ และประชากรแมลงบวภาคกลางแตกตางจากประชากรภาคอน โดยเฉพาะภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ทงนมความเปนไปไดวาเกดจากแนวขวางกนทางชวภาพทแบงแยกระหวางพนทลมภาคกลางและทราบสงในภมภาคอนของไทยคาสาคญ: วงศวานววฒนาการ แมลงบวขาว COI รปแบบอลลล ไมโทคอนเดรย


ประชากรหนศตรขาวและความเสยหายในนาขาว จงหวดเชยงรายRodent Population and Damage Assessments

in Chiang Rai Province’s Rice Fields อรสยาน บลยประมข1) ทสดาว เกตเนตร2) ณธกร บลยประมข1) ฉตรชย บญแนน1)

Urassaya Boonpramuk1) Thasdaw katenate2) Nathakorn Boonpramook1) Chatchai Boonnan1)

Abstract The objectives of this study were to obtain the species diversity, population and also to assess the rodent’s damage level in irrigated and rainfed rice fields in Chiang Rai Province. Active burrow counts and live traps method were applied to access rodent species and population in 6 sites from December 2016 to December 2017. Results showed that 3 genus and 6 species of rodents were identified in this study sites as greater bandicoot rat, Bandicota indica (Beckstein), ricefield rat, Rattus argentiventer (Robinson and Kloss), lesser ricefield rat, R. losea (Swinhoe), roof rat, R. rattus (Linnaeus), ryukyu mouse, Mus caroli (Bonhote) and fawn - colored mouse, M. cervicolor (Hodgson). The majority of rodent genus from irrigated and rainfed rice fields consisted of 51% genus Rattus and 50% genus Mus. The number of rodents caught in irrigated and rainfed rice fields were highest at booting stage during the wet season being 4 rats/100 traps/night. The active burrows counts recorded the highest number of 33.33% with freshly reopened entrances at tillering, booting and pre-harvesting stages. More number of adult males were captured than that of the females and the highest percentage of pregnant females at the pre-harvesting stage was 100% in the wet season having 5-10 embryos per each female. The study on annual fluctuation of rodent population had found that the number of rodents reached the peak at the tillering-booting stage. There was no correlation between the average number of rodents and rainfed. The average percentage of damage in irrigated and rainfed rice fields at pre-harvesting stage were 1.31 and 0.84 %, respectively. The results could be used as the basic data for planning efficient control of rodent pest with the minimal impact on ecosystem.Keywords: rice fields, rodents, population, damage assessment, Chiang Rai Province

บทคดยอ การศกษาประชากรหนศตรขาว และความเสยหายในนาขาว จงหวดเชยงราย มวตถประสงคเพอทราบความหลากชนด ประชากร และความเสยหายทเกดจากหนศตรขาวในนเวศการปลกขาวนาชลประทานและนานาฝน ดาเนนการเกบขอมลในแปลงนาเกษตรกร อาเภอพาน เทง และปาแดด จานวน 6 แปลง ตงแตเดอนธนวาคม 2559 - ธนวาคม 2560 ทาการประเมนประชากรหน โดยวธนบจานวนรหนทยงมหนอาศยอย และวธนบจานวนหนทดกไดโดยตรงจากกรงดก ผลการศกษา พบหนศตรขาวทงหมด 3 สกล 6 ชนด ไดแก หนพกใหญ (greater

1) ศนยวจยขาวเชยงราย อ.พาน จ.เชยงราย 57120 โทรศพท 0-5372-1578

Chiang Rai Rice Research Center, Phan, Chiang Rai, 57120 Tel. 0-5372-15782) ศนยวจยขาวปราจนบร อ.บานสราง จ.ปราจนบร 25150 โทรศพท 0-3727-1358

Prachin Buri Rice Research Center, Ban Sang, Prachin Buri 25150 Tel. 0-3727-1385


bandicoot rat, Bandicota indica (Beckstein)) หนนาใหญ (ricefield rat, Rattus argentiventer (Robinson and Kloss)) หนนาเลก (lesser ricefield rat, R. losea (Swinhoe)) หนทองขาวบาน (roof rat, R. rattus (Linnaeus)) หนหรงนาหางยาว (ryukyu mouse, Mus caroli (Bonhote)) และหนหรงนาหางสน (fawn–colored mouse, M. cervicolor (Hodgson)) โดยนเวศนาชลประทาน และนานาฝน พบสกลหนทองขาว และสกลหนหรง เปนกลมหลก รอยละ 51 และ 50 ตามลาดบ โดยทงนเวศนาชลประทานและนานาฝน พบจานวนหนศตรขาวเฉลยสงสดในฤดฝน ระยะขาวตงทองจานวน 4 ตวตอ 100 กรงดกตอคน จานวนรหนทยงมหนอาศยอยสงสดคดเปน รอยละ 33.33 ชวงระยะขาวแตกกอ ตงทอง และระยะกอนเกบเกยว ดกจบหนเพศผไดมากกวาหนเพศเมย และพบหนเพศเมยตงทองทงหมดในฤดฝน ระยะกอนเกบเกยวขาว หนตงทองเหลานมตวออน 5-10 ตวตอเพศเมย 1 ตว จากการศกษาความผนแปรของประชากรหนตลอดทงป พบวา หนมปรมาณสงสดชวงระยะขาวแตกกอถงตงทอง จานวนประชากรหนศตรขาวและปรมาณนาฝน พบวา ไมมความสมพนธกนทางสถต ความเสยหายของขาวทเกดจากการทาลายของหนศตรขาวในระยะกอนเกบเกยวในนเวศนาชลประทานและนานาฝนเฉลยเทากบรอยละ 1.31 และ 0.84 ตามลาดบ ผลการศกษาครงนสามารถใชเปนขอมลพนฐานเพอใชในการวางแผนปองกนกาจดหนศตรขาวใหมประสทธภาพและสงผลกระทบตอระบบนเวศนอยทสดตอไปคาสาคญ: นาขาว หนศตรขาว ประชากร การประเมนความเสยหาย จงหวดเชยงราย


1) ศนยวจยขาวพทลง อ.เมอง จ.พทลง 93000 โทรศพท 0-7484-0111

Phatthalung Rice Research Center, Mueang, Phatthalung 93000 Tel. 0-7484-01112) ศนยวจยขาวปตตาน อ.โคกโพธ จ.ปตตาน 94120 โทรศพท 0-7341-5989

Pattani Rice Research Center, Khok Poh, Pattani 94120 Tel. 0-7341-5989

การใชกบดกฟโรโมนในการประเมนประชากรแมลงศตรขาวหลงเกบเกยวในขาวเปลอก

Evaluation of Stored Rice Insect Pest Population using Pheromone Traps เอกราช แกวนางโอ1) นลนพร ยมนอย2)

Ekkarat Kaewnango1) Nalinphorn Yimnoi2)

Abstract Pheromone trap is one of the popular methods to evaluate populations of stored insect pests, which is installed at rice mills and warehouses. The purpose of this experiment was to study the use of pheromone traps to evaluate populations of stored insect pests infested in paddy rice sacks, which are normally time-consuming and evaluated by experienced staffs. The experiment was conducted by placing 60 kg of Leb Nok Pattani paddy rice sacks in storage room with and without pheromone traps at Pattani Rice Research Center during June 2015 - July 2016. The results showed that at 52nd

week of storage period, the highest numbers of lesser grain borers (Rhyzopertha dominica (Fabricius)) was found of 103.8 insects per 250 g of paddy rice sample. Whereas, maize weevil (Sitophilus zeamais (Motschulsky)) and Angoumois grain moth (Sitoroga cerealella (Olivier)) were active in early storage period and decreased during storage period. They were found mostly at 12th week of storage period (153.0 and 155.0 insects per 250 g of paddy rice sample, respectively). The numbers of stored rice insect pests during experiment changed similarly between two conditions of with and without pheromone traps. Inert matter increased in both conditions during storage period. However, in both conditions, the numbers of stored rice insect pests and inert matter were higher in the room with pheromone traps than without pheromone trapKeyword: stored rice insect pests, pheromone trap, paddy rice

บทคดยอ การใชกบดกฟโรโมนเปนวธการทนยมใชประเมนประชากรแมลงศตรขาวหลงเกบเกยวในโรงส หรอสถานประกอบการในตางประเทศ งานวจยนมวตถประสงคเพอทดลองการใชกบดกฟโรโมนในการประเมนประชากรแมลงศตรขาวหลงเกบเกยวแทนการจาแนกแมลงจากตวอยางขาวเปลอก ซงตองใชผ ทมความชานาญเฉพาะดานและระยะเวลานานในการจาแนก การทดลองดาเนนการในโรงเกบรกษาของศนยวจยขาวปตตานโดยใชขาวเปลอกพนธเลบนกปตตานเปนพนธทดสอบ ผลการทดลอง พบวา จานวนมอดขาวเปลอกทพบในกบดกฟโรโมนมจานวนเพมขนตามระยะเวลาการเกบรกษาทนานขน และพบมากทสดในสปดาหท 52 ของการเกบรกษา เทากบ 103.8 ตวตอตวอยางขาวเปลอก 250 กรม สวนดวงงวงขาวโพดและผเสอขาวเปลอกมจานวนมากในชวงแรกของการเกบรกษา หลงจากนนจานวนจะลดลงตามระยะเวลาการเกบรกษาทนานขน และพบมากทสดในสปดาหท 12


ของการเกบรกษา เทากบ 153.0 และ 155.0 ตวตอตวอยางขาวเปลอก 250 กรม ในขณะทจานวนแมลงในตวอยางขาวเปลอก พบวา รปแบบการเปลยนแปลงประชากรของทงดวงงวงขาวโพด มอดขาวเปลอก และผเสอขาวเปลอกทพบในตวอยางขาวเปลอกมแนวโนมการเปลยนแปลงใกลเคยงกน แตพบจานวนแมลงในโรงเกบรกษาทวางกบดกฟโรโมนมากกวาโรงเกบทไมไดวางกบดก สวนคณภาพของขาวเปลอก พบวา ทงความชนขาวเปลอกและสงเจอปนในโรงเกบรกษาทวางและไมวางกบดกฟโรโมนมแนวโนมการเปลยนแปลงใกลเคยงกน แตพบคาดงกลาวในโรงเกบรกษาทวางกบดกฟโรโมนมากกวาคาสาคญ: แมลงศตรขาวหลงเกบเกยว กบดกฟโรโมน ขาวเปลอก


การพฒนาพนทสงเพอเสรมสรางความมนคงดานอาหาร (ขาว) ภายใตการพฒนาพนทสงแบบโครงการหลวงหวยนาขาว

ตาบลเขกนอย อาเภอเขาคอ จงหวดเพชรบรณHighland Development to Enhance Food Security (Rice) under the Development of

the Huai Nam Khao Royal Project, Khek Noi, Khao Kho District, Phetchabun Province

ภมร ปตตาวะตง1) Phamorn Pattawatang1)

Abstract The highland development to enhance food security (rice) under the development of the Huai Nam Khao Royal Project. There is located at Khek Noi, Khao Kho district, Phetchabun Province. This project established the guidelines for the development of rice production and technology (i.e., suitable rice varieties and knowledge of rice), that increased the paddy yield for supporting the growth of world population and sustainable use of land. Hence, the objective of this study was to select the suitable rice varieties for the rice production in terrace fields. The 5 rice varieties including RD39, RD67, RD59, RD65 and Phitsanulok 80 (PSL80) were selected for tests. The results showed the average yield of each variety in order, RD59 (653 kg/rai), RD67 (652 kg/rai), PSL80 (607 kg/rai), RD65 (601 kg/rai) and RD39 (492 kg/rai). Therefore, the average yield was not significantly different in varieties. However, for the farmers’ preference, they preferred RD39, RD59 and RD65, respectively. These results may utilize for reducing the deterioration of farm land and improving sustainable agricultural management in the near future.Keywords: development area, strengthen food security, Phetchabun

บทคดยอ การพฒนาพนทสงเพอเสรมสรางความมนคงดานอาหาร (ขาว) ภายใตการพฒนาพนทสงแบบโครงการหลวงหวยนาขาว ตาบลเขกนอย อาเภอเขาคอ จงหวดเพชรบรณ กาหนดแนวทางในการพฒนาดานเทคโนโลยการผลต พนธขาวทเหมาะสม และองคความรเรองขาว เพอยกระดบผลผลตเกดเสถยรภาพเฉลยตอไรเพมขน มผลผลตเพยงพอตอการบรโภคในชมชน และใหเกดความยงยนในพนท แผนการดาเนนงานจดทาแปลงปลกเพอเปรยบเทยบผลผลตและคดเลอกพนธขาวทเหมาะสม ในแปลงปลกแบบนาดาสภาพแปลงขนบนได ประกอบไปดวยพนธขาว 5 พนธ ไดแก กข39 กข67 กข59 กข65 และพษณโลก 80 พบวาทกๆพนธมผลผลตเฉลยไมแตกตางกนท 492 – 653 กโลกรมตอไร พนธขาวทใหผลผลตสงสด คอ กข59 และ กข67 รองลงมา คอ พษณโลก 80, กข65 และ กข39 โดยใหผลผลตเฉลย 653 652 607 601 และ 492 กโลกรมตอไร ตามลาดบ ในสวนของเกษตรกรทใหคะแนนพนธขาวทชอบ ไดแก กข39 กข59 และ กข65 ตามลาดบ ขณะทผลการดาเนนงานมทศทาง

1) ศนยวจยขาวพษณโลก ต. วงทอง อ. วงทอง จ. พษณโลก 65130 โทรศพท 0-5531-3134-5

Phitsanulok Rice Research Center, Wang Thong, Phitsanulok 65130. Tel. 0-5531-3134-5


แนวโนมสามารถขยายผลเปนตนแบบของการพฒนาพนทในการใชประโยชนใหมศกยภาพตอการปลกพช ชวยลดปญหาความเสอมโทรมของพนท ลดปญหาของการใชสารเคม นาไปสการพฒนาระบบการจดการผลผลตทเกอหนนตอความยงยน และความมนคงทางการผลตทงทดน-นา และทรพยากรเพอการผลตอนๆ ตอไป คาสาคญ: การพฒนาพนท เสรมสรางความมนคงดานอาหาร จงหวดเพชรบรณ


กรรมการและคณะทางาน

00 ???????? ?????? r12-2brrd.ricethailand.go.th/images/pdf/seminar-rice/2561/all.pdf · 2...

Documents